Nieuwe tijdschriften in Delpher op 5 december 2022

In 1818 was een derde van de Nederlandse bevolking afhankelijk van liefdadigheid om rond te komen. De Maatschappij van Weldadigheid zette zich in om armoede te bestrijden door landbouwkoloniën op te richten. Daar konden armen wonen en werken en zich - onder enige dwang, dat wel - tot nette burgers ontwikkelen. Kinderen moesten verplicht naar school, ver voor de invoering van leerplicht, en iedereen ging naar de kerk en droeg bij aan het ‘ziekenfonds’. In deze mooi geïllustreerde jaarboekjes zie je welke sociale en religieuze thema’s voor de Maatschappij van belang waren. In 2021 werden de ‘Koloniën van Weldadigheid’ opgenomen op de UNESCO Werelderfgoedlijst.

Eind negentiende eeuw maakten velen zich druk over het drankmisbruik onder arbeiders. Zo ook priester Alfons Ariëns. Zijn Enschedese vereniging tegen drankmisbruik groeide uit tot een landelijke beweging. Duizenden katholieken sloten zich aan, ieder in hun eigen ‘afdelingen’. Voor mannen was er het ‘Kruisverbond’, vrouwen konden lid worden van de ‘Mariavereniging’. Ze bezochten lezingen, liepen mee in processies en optochten, voerden toneelstukken op en lazen anti-alcoholische tijdschriften. Eén daarvan was De Kruisbanier. Lezers dienden het blad verder te verspreiden, want “op die wijze kan De Kruisbanier het middel zijn, om vele wonden te genezen en vele menschen gelukkig te maken.”

In 1890 werd de 'Nederlandschen Bond tot Bestrijding der Vivisectie' (NBBV) opgericht. De bond wilde opkomen voor de belangen van dieren en streefde naar de volledige afschaffing van dierproeven. In het bestuur zaten mensen uit progressieve kringen, zoals schrijfster Caroline van der Hucht-Kerkhoven, musicus en classicus Hugo Nolthenius en christenanarchist Felix Ortt (naar wie jaren later zelfs een bejaardentehuis voor vegetariërs, Felixoord, vernoemd werd). De NBBV werkte vooral samen met artsen en publiceerde over dierproeven in de medische wereld in eigen tijdschriften, waaronder het 'Orgaan' van de bond dat vanaf 1904 verscheen.

De scheidslijn tussen medisch handelen en kwakzalverij was eeuwenlang vaag. De geneeskunst was grotendeels gebaseerd op antieke filosofische theorieën en van generatie op generatie overgeleverde wijsheden. Toen in de loop van de negentiende eeuw de moderne geneeskunde opkwam, gingen meer mensen kritisch kijken naar medisch handelen dat niet gebaseerd was op wetenschappelijk onderzoek. Toch stonden de kranten vol met advertenties van oplichters die misbruik maakten van de angst voor ziekte, ongemak en dood. Om hiertegen op te treden, werd in 1881 de Vereeniging tegen de Kwakzalverij opgericht, die nog steeds actief is.

In het ‘Orgaan der Club van Nederlandsche Vogelkundigen’, deelden vogelaars enthousiast hun kennis en waarnemingen met elkaar. Zo vertelde J.C. Koch in het oktobernummer van 1931 hoe hij naar de Haagse dierentuin geroepen werd. Vlakbij het Kurhaus was een gewonde vogel aangetroffen. Wist Koch misschien wat voor soort dit was? Uiteindelijk bleek het om een lijster te gaan die nog niet eerder in Nederland gespot was. Het beestje werd in het Nederlands ‘Aziatische Goudlijster’ gedoopt door Koch. Trots schreef hij: “De vogel, die thans nog in leven is, bevindt zich in den Haagschen Dierentuin, alwaar hij in de Vogelzaal is opgekooid. Prof. Van Oort (directeur van Rijksmuseum van Natuurlijke Historie in Leiden) bezichtigde den volgenden dag in mijn gezelschap den vogel en bevestigde mijn diagnose volkomen”. Het tijdschrift ging in 1937 verder als Limosa. Beide bladen zijn nu in Delpher beschikbaar.

De veelzijdige Rinke Tolman - veldbioloog, schrijver, dichter, journalist, vertaler en ereburger van Soest - droomde van een eigen tijdschrift voor natuurliefhebbers. Na eerdere, minder succesvolle pogingen, kwam hij in 1937 met ‘In Weer en Wind’. Een echte natuurvriend laat zich immers niet afschrikken door kou of regen! Het blad was "gewijd aan natuurleven, reizen, volkskunde en buitensport”. Het stond vol informatieve verhalen en prachtige foto’s die lezers uitnodigden om de natuur te verkennen, zowel dichtbij als ver van huis. Op 4 mei 1942 werd Tolman opgepakt door de bezetter en naar Kamp Sint-Michielsgestel gebracht, waar veel vooraanstaande Nederlanders gevangen werden gehouden. ‘In Weer en Wind’ bleef ook daarna verschijnen, hoewel dat door de papierschaarste en het teruglopende aantal abonnees steeds lastiger werd. In 1950 fuseerde ‘In Weer en Wind’ met een blad waar Tolman eerder voor schreef; ‘De Wandelaar’, dat al langer in Delpher te vinden is.

De vereniging Lacerta richt zich al decennialang op herpetologen - mensen die reptielen en amfibieën bestuderen, zowel in het wild als in hun eigen terrarium. Kortom, mensen met een warm hart voor koud bloed. Vanaf 1942 brengt Lacerta een eigen tijdschrift uit met dezelfde naam. Sindsdien kunnen liefhebbers hun kennis verbreden dankzij artikelen als “Waarnemingen successen en mislukkingen bij het grootbrengen van in terraria geboren slangen” ,“Een eenvoudige en hygiënische methode voor het kweken van meelwormen” en “Ontmoetingen met reptielen in Californië”. In de begindagen werden de prachtige illustraties vaak met de hand getekend, de latere jaargangen bevatten ook veel foto’s. Zowel de vereniging als het tijdschrift Lacerta bestaan nog steeds. In Delpher kun je nu tot 1961 bijlezen.  

Natuurbescherming “mag niet meer gezien worden als een op zich zelf staand iets, daar dan het gevaar bestaat dat we (en terecht) beschouwd worden als een stelletje natuur-maniakken in plaats van als redelijk denkende Nederlanders. We dienen de natuurbescherming te zien in het grote verband van problemen, die het na-oorlogse Nederland bezig houden”, waarschuwde de Natuurbeschermingscommissie van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie (NJN) in augustus 1948. De NJN bestaat nog steeds en brengt al sinds 1920 jonge natuurvrienden samen. Naast de ‘Mededelingen van de Natuurbeschermingscommissie’, kun je nu ook Amoeba, het algemene blad van de bond, en ‘Het Zeepaard’, het tijdschrift van de strandcommissie, in Delpher bekijken.