OVERDRUK VAN GRONINGSCHEN VOLKSALMANAK 1930 x ERVEN B. VAN DER KAMP GRONINGEN Dr. Aletta |acobs. \ /erleden winter vroeg de Haagsche Afdeeling " van de Vereeniging „Groningen" me een lezing te willen houden over „merkwaardige Groningsche vrouwen". Het was niet moeilijk twee vrouwen te noemen, inde provincie Groningen geboren, die zóó hebben uitgemunt door gaven van hoofd en hart dat ze als bergtoppen hoog boven de menigte hebben uitgestoken. Beide vrouwen, Etta Palm Aelders, die ten tijde van de Fransche Revolutie in Parijs zulk een groote rol heeft gespeeld en Dr. Aletta Jacobs, die ons op 10 Augustus 1.1. is ontvallen, hebben dit gemeen, dat haar sterk gevoel van recht en groote vrijheidsliefde haar deden opkomen voor al wat onderdrukt en zwak was, en speciaal voor de vrouw, die in haar dagen behoorde tot de meest verdrukten. Weerklonk echter de kreet om vrijheid en onafhankelijkheid voor de vrouw van Etta Palm inden woeligen revolutietijd te vroeg, omdat de economische bodem nog niet bereid was, Aletta Jacobs had het geluk geboren te zijn op den rand van een tijdperk, dat spoedig afgesloten zou worden. Dr. ALETTA JACOBS. Ineen overgangstijd, dat de handenarbeid vervangen zou worden door de machine, die het werk in het huisgezin en werkplaats oneindig vlugger en goedkooper verrichtte, dan vroeger kon geschieden. Daardoor kwam een groot deel van de omslachtige huisarbeid der vrouw te vervallen, en werd algemeen de behoefte gevoeld om aan de dochters uit de burgergezinnen een breedere ontwikkeling en opleiding te geven voor andere vakken dan de huishouding. Dit was de reden dat het moedige voorbeeld van Dr. Jacobs als baanbreekster voor de academische opleiding der vrouw, rijke vruchten kon dragen voor de geheele vrouwenwereld. Zoo zijn inde drie kwart eeuw van haar leven, ook mede door haar onvermoeid streven en volharding, dieper gaande wijzigingen gekomen in het bestaan der vrouw, dan daarvóór in eeuwen. Mevrouw Jacobs heeft daardoor het geluk gekend in haar levensavond de algeheele verbetering inde plaats der vrouw in wetgeving en maatschappij te beleven. Opvallend groot is het verschil van beroepskeuze der vrouw inde dagen van Dr. Jacobs jeugd en thans. Werd toen voor elk meisje het huwelijk als de eenige fatsoenlijke kostwinning geacht en was elke echtvereeniging voor het meisje verkieslijker dan het doellooze en eentonige leven van de van familieleden afhankelijke oude vrijster, thans staat aan de vrouw de keuze open uit meer dan driehonderd beroepen. Naast de economische factor is mede een zeer gelukkig element in het leven van Dr. Jacobs Zonder zulk een verlichte en ontwikkelde vader en moeder, die aan hun talrijke kinderschaar een opvoeding gaven, die nog heden tot voorbeeld kan strekken aan de meeste ouders, zou het verlangen van hun dochtertje Aletta, om gelijk vader en broeder Julius de menschheid te dienen als medicus, nooit zoo spoedig bevrediging gevonden hebben. Een sterk voorbeeld van dien vooruitstrevenden geest in het gezin Jacobs was, dat de vader reeds in 1868 zijn gezin het baanbrekend werk van John Stuart Mill: „De Slavernij der Vrouw" voorlas, waarnaar de toenmalige veertienjarige Aletta gloeiend van geestdrift en instemming luisterde. Zeker, met haar onuitbluschbaren drang naar ontwikkeling en vrijheid, haar afkeer van het eentonige meisjesbestaan van haar dagen, zou Aletta zich in alle omstandigheden baan hebben gebroken, maar dan ten koste van veel meer verlies van tijd en energie. Denken we slechts aan het hartbrekend leed van de te vroeg geboren en gestorven Indische wegbereidster, Raden Adjeng Kartini, in haar strijd voor de verheffing der Inlandsche vrouw en voor de ontwikkeling van haar volk, tegen adat en eeuwenoude tradities. Aletta Jacobs werd op 9 Februari 1854 als achtste kind geboren in het eenvoudige doktershuis te Sappemeer. Bij de opvoeding van de elf geweest het bezit vaneen ruim denkend, vooruitstrevend ouderpaar. kinderen, zoons en dochters, heerschte in het gezin Jacobs de striktste rechtvaardigheid en gelijke rechten en plichten voor zoons en dochters. Daarom trof het de kleine leergierige Aletta des temeer, dat, terwijl haar broers, ondanks de beperkte middelen van Dr. Jakobs, vrije beroepskeuze en een academische opleiding genoten, zij, toen ze na de lagere school wilde doorleeren, stiet op groote bezwaren. Zij zou worden opgeleid voor huishoudelijk werk, zooals alle meisjes in die dagen. Maar Aletta kon zich niet schikken inde gewone jongedamesopvoeding; ze wilde evenals vader dokter worden. Het is niet meer dan natuurlijk, dat ze zelfs bij haar verlichte ouders op tegenstand stiet. Vader en moeder jacobs moesten immers voor hun physiek zwak dochtertje de groote moeilijkheden inden strijd als baanbreekster vreezen. Klein en jong als ze was, liet ze echter niet los van haar ideaal. Deze zelfde volharding zien we in haar later leven inden strijd voor de ontvoogding der vrouw steeds weer als haar kenmerkende eigenschap die zou leiden tot overwinning. Taaie volharding en wilskracht is wellicht een algemeene Groningsche eigenschap, die echter alleen bij onze beste gewestgenooten tot zulke rijke resultaten voor het algemeen belang leidt. Gelukkig voor haar was in die dagen de eminente liberale staatsman Thorbecke aan het bewind, die haar verzoek als zestienjarig meisje om de colleges van de Groningsche Universiteit te volgen, Gemakkelijk heeft ons meisje-studentje het niet gehad. Er is wel een groot verschil tusschen haar leven van onafgebroken arbeid en gemis aan studievriendinnen en het vrije levender tegenwoordige meisjes-studenten. Ook ondervond ze van de massa die nu eenmaal altijd in verzet komt tegen alles wat nieuw en onbekend is, veel smaad en hoon. Thuis had ze het ook niet gemakkelijk. Moeder jacobs had toch als voorwaarde voor haar toestemming geëischt, dat Aletta evenals de andere meisjes het huishoudelijk werk moest blijven verrichten en haar eigen kleeren naaien. Maar aan den anderen kant was de houding van de Groningsche professoren en studenten jegens de eerste studeerende vrouw zeer tegemoetkomend en ontving ze bij elk geslaagd examen vele brieven van groote waardeering van bewonderaars en bewonderaarsters voor haar moed en doorzettingsvermogen. Voor de merkwaardigheid vermelden we hierbij, dat daaronder steeds was een brief van den haar toen nog onbekenden heer Carel Victor Gerritsen, die later haar echtgenoot en trouwste medewerker zou worden. Op 8 Maart 1879 is Dr. Aletta jacobs in aanvankelijk voor een proefjaar inwilligde. Zijn laatste regeeringsdaad was dit voorloopige verlof om te zetten ineen definitieve toestemming. En daarmee was de poort van de Academie geopend, niet alleen voor Aletta jacobs, maar ook voor alle vrouwen die later haar voorbeeld zouden volgen. Groningen gepromoveerd; en het is een groote voldoening voor de grijze wegbereidster geweest op haar gouden promotiefeest, dat haar werd aangeboden door de Vereenigingen van Staatsburgeressen en van de Academisch gevormde Vrouwen op 8 Maart 1.1., de warme waardeering en dankbaarheid van alle zijden in ontvangst te nemen. Zou Dr. Jacobs de Nederlandsche samenleving reeds een grooten dienst hebben gedaan door te bewijzen dat ook vrouwen geschikt zijn voor academische opleiding, hoe oneindig meer heeft ze gedaan voor de vrouw. Ook kwam haar streven naar gelijkstelling van de vrouw met den man op politiek en economisch gebied niet alleen de Nederlandsche vrouw ten goede, maar aan de gansche wereld. Aan twee grootsche bewegingen heeft Dr. (acobs haar gansche leven gewijd: de emancipatie van de vrouw en de vreedzame samenwerking der volken. En laten we het daarbij vermelden dat deze strijdster voor het recht tevens was een lieve en goede huisvrouw en een charmante persoonlijkheid, zoodat het een voorrecht waste behooren tot haar vriendenkring. Toen zij als eerste vrouwelijke dokter in Amsterdam het schrijnend leed en de arbeidsoverbelasting van zoo vele vrouwen leerde kennen, kwam haar nobel hart en gevoel van recht in opstand tegen tal van misstanden. Sleur en traditie waren ook hier haar machtigste tegenstanders. En men ontzag zich niet haar met den vuigsten laster en hoon Zoo werden haar pogingen om aan het vrouwelijk winkelpersoneel, dat in dien tijd een ongelimiteerden werkdag had, betere arbeidsvoorwaarden te verschaffen, als belachelijk en overdreven bestreden. Toch heeft ze ook hier, zooals op zoo menig ander gebied, de voldoening gehad haar streven met succes bekroond te zien. In haar strijd tegen maatschappelijke misstanden merkte mevrouw Jacobs eerst recht hoe machteloos de vrouw van haar tijd was, zonder direkten invloed op de wetgeving, en vooral ook, hoe zeer de gemeenschap den invloed der vrouw op de huishouding van den staat van noode had. De Kieswet, noch de Grondwet van die dagen sloot de vrouw uit van het kiesrecht. De wetgever achtte het zóó van zelf sprekend, dat de man alles alleen besliste, ook waar het de belangen van de vrouw betrof, dat men het niet noodig had gevonden haar uitdrukkelijk uitte sluiten van het kiesrecht. Toen nu Dr. Jacobs voldeed aan de belastingeischen, die de wet stelde aan den kiezer, vroeg ze in 1883 op de kiezerslijst geplaatst te worden. Dit verzoek werd tot inde hoogste instantie afgewezen, zonder dat men het de moeite waard achtte de weigering te motiveeren. Maar opdat niet meer ondernemende vrouwen het zouden wagen te willen grijpen naar politieke medezeg- te overladen in haar strijd tegen de reglementeering van de prostitutie en voor het willekeurig moederschap. Ook toonden vele van haar mannelijke collega’s zich inden aanvang van haar vestiging van den niet gunstigsten kant. gingschap, werd in 1887 bij de Grondwetsherziening de grendel voor de deur geschoven en de vrouw uitdrukkelijk uitgesloten van het kiesrecht. Dr. Jacobs stond in dezen strijd niet heelemaal alleen. Er waren, hoe weinig en hoe verspreid ook in die dagen, geestverwanten in het geheele land en daarbuiten. Met name noem ik hier de dames Drucker en Haver, die in 1886 de Vrije Vrouwenvereeniging oprichtten en die met Dr. Jacobs in 1894 het initiatief namen voor de Vereeniging van Vrouwenkiesrecht. Na het eerste presidium, eveneens vaneen vrijheidslievende en moedige Groningsche vrouw, Mevrouw Versluys Poelman, nam Dr. Jacobs de leiding over. En in haar energieke handen bleef de leiding, tot in 1919 de wet-Marchant de vrouw in Nederland de volledige gelijkstelling met den man bracht op politiek terrein. In dezen vijf-en-twintigiarigen strijd voor het vrouwenkiesrecht heeft mevrouw Jacobs getoond een geboren leidster te zijn. Door haar overtuigend pleidooi, haar algeheele toewijding aan de zaak, maakte ze een groote massa jongere vrouwen tot haar toegewijde helpsters. Met haar helderen en krachtigen geest wist ze niet van transigeeren. Zoo werd onder haar energieke leiding de politieke ontvoogding der vrouw een fait accompli. Daarmee was echter de achterstelling der vrouw niet uit de wetgeving verdwenen. Dr. Jacobs heeft dan ook nooit het bezit van kiesrecht op zich zelf als een doel beschouwd, doch steeds Vele vrouwen meenden met de verkrijging van het kiesrecht den strijd volstreden te hebben en ze verlieten de gelederen der vrouwenbeweging. Niet aldus mevrouw Jacobs, die meehielp de vereeniging van Staatsburgeressen op te richten, die tot doel heeft te strijden voor algeheele gelijkstelling van beide seksen op wettelijk, economisch en maatschappelijk gebied. Mevrouw Jacobs bleef tot haar dood daarvan de stuwkracht, de nooit falende waakster der vrouwenbelangen. In naam Eere-presidente, liet ze het niet bij de eer, doch stond steeds vooraan inden strijd. Haar werk had echter niet alleen een nationale beteekenis. Ver over de grenzen reikte haar invloed ten behoeve van de vrouw. De strijd der vrouw om erkenning als volwaardig mensch was toch niet beperkt tot eenig land. Dezelfde economische wijzigingen, de invoering van machines, die den arbeid van het huisgezin naar de fabriek overbrachten, hadden overal dezelfde gevolgen, n.l. het vrijmaken van de vrouwelijke arbeidskrachten uit de huishouding. En over de geheele wereld werden door de reactie dezelfde argumenten gebruikt om de vrouw te weren van het arbeidsterrein, tot dien tijd uitsluitend het eigendom van den man. Zoo sprak het van zelf, dat bij de leidsters in als middel om tot algeheele wettelijke gelijkstelling der vrouw met den man te komen. En bovenal als een middel om in het belang der maatschappij ook het vrouwelijk inzicht inde wetgeving tot uiting te brengen. de verschillende landen de wensch levendig werd in voortdurend contact met elkaar te komen' Daarom werd in 1904 in Berlijn de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht opgericht, waarvan Dr. Jacobs eender initiatiefneemsters was. Inden gepasseerden zomer is het zilveren jubileum van den Wereldbond, waarbij nu circa 50 landen zijn aangesloten, te Berlijn gevierd en mevrouw Jacobs heeft nog de vreugde beleefd dit jubileumcongres mee temaken. Een levensbeeld van deze merkwaardige vrouw zou met volledig zijn, indien niet melding werd gemaakt van haar initiatief in 1915, dus te midden van den oorlog, tot het oprichten van den Vrouwenbond voor Vrede en Vrijheid. Het was inde felste branding van den krijg, dat mevrouw Jacobs en nog eenige vrouwen, het waagden in Den Haag een internationaal vredescongres te organiseeren, dat werd geleid door de bekende Amerikaansche pacifiste miss Jane Adams. Hoevele moeilijkheden waren er te overwinnen, voor vrouwen van vijandelijke landen elkander konden ontmoeten. Mevrouw Jacobs liet zich door niets en niemand ontmoedigen in haar poging om aan het bloedvergieten een einde te maken; alle regeeringen werden door deputaties van vrouwen bezocht. En het is zeker, dat de beginselen van volkenrecht, neergelegd inde resoluties van het Haagsche vrouwencongres, in wezen gelijk zijn aan de 14 punten, door president Wilson gesteld bij het vredestractaat van Versailles. Op 10 Augustus 1.1. is Dr. Aletta Jacobs kalm en vredig ingeslapen na een rijk en welbesteed leven. Ze was juist teruggekeerd vaneen bezoek aan de provincie Groningen, waar ze o.a. haar geboortehuis te Sappenneer heeft teruggezien. Over de geheele wereld wordt haar heengaan diep betreurd. Treffend kwam dit tot uiting op het congres van den Vrouwenbond voor Vrede en Vrijheid, dat in Augustus 1.1. te Praag is gehouden. Daar is Dr. Jacobs op ontroerende wijze herdacht, gelijk nationaal is geschied op den herdenkingsavond van de Vereeniging van Staatsburgeressen op 5 October 1.1., waar ook Mrs. Corbett Ashby de presidente van den Wereldbond van Vrouwenkiesrecht en Gelijk Staatsburgerschap warme woorden van dank en hulde aan de nagedachtenis van de Nederlandsche pionierster wijdde. Wel kunnen wij Groningers trotsch zijn op deze gewestgenoote, van wie naar waarheid kan worden getuigd, dat ze de wereld een beetje beter en gelukkiger heeft nagelaten, dan ze deze bij haar geboorte gevonden had. Mr. B. BAKKER NORT.