NEERLAND'S FOTOKUNST MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN GOEDKOOPS LECTUUR 1923 AMSTf#DAM-SfcQTERDIJJK 8 O KT. 1973 KR AFT& STEUDEL- PAPIEREN EN BRIEFKAARTEN |; WAARBORGEN U BESTE RESULTATEN! Overal gevraagd! O veral voorhanden! Hoogst in kwaliteit! Laag in prijs! CELLOFIX (zelftintend) CELLOIDIN (merk „Olifant") KONTRASTIN (voor flauwe negatieven) STELLA (chloorzilver-gelatine) SIDI (gaslicht), normaal- en hardwerkend AKRON (portret-kunstlicht-papier) BROOMZILVER (merk „Olifant") Vertegenwoordiger voor Nederland: L* SCHIMMELPFENG, DEN HAAG VALKENBOSCHKADE 637 - TELEFOON MARNIX 3102 alwaar leerzame Foto-brochures KOSTELOOS verkrijgbaar. FABRIEKS MERK FABRIEKS MERK De Halfwatt-Sterkstroom LUMIMAX BETEEKENT EEN OMWENTELING OP HET GEBIED DER VERGROOTINGSTECHNIEK. HET LUMIMAXTOESTEL WERKT IN VEREENIGING MET DE EIGEN CAMERA; VANDAAR NATUURGETROUWE PERSPECTIEF EN PRACHTIGE DIEPTESCHERPTE. EEN OORDEEL UIT VELE: De Heer F. W. F. te Berlijn schrijft: „Ik gevoel mij genoopt U mede te deelen, dat ik gansch buitengewoon tevreden ben over Uw „Lumimax". Ik bezit daarnaast nog een groot en eerste klasse projectie toestel, dat ik echter volstrekt niet meer voor vergrootingen gebruik, ómdat de vergrootingen van het Lumimax-toestel veel zachter en harmonieuzer zijn. Een aardig voordeel is, dat men de negatieven bijna in het geheel niet behoeft te retoucheeren, omdat door de indirecte verlichting de fouten der plaat bijna geheel worden opgeheven, terwijl ze in het licht van een condensor juist meer uitkomen." PROSPECTUS EN PRIJSLIJST GRATIS. LEVERING UITSLUITEND DOOR DE FOTOHANDELAREN DRESDEN-STRIESEN Schandauerstrasse 24 DEN HAAG Conradkade 30c. DIT BOEK IS GEDRUKT EN GEBONDEN IN DE EIGEN WERKPLAATSEN DER WERELDBIBLIOTHEEK WAT IS EN WAT WIL DE WERELDBIBLIOTHEEK? DE „WERELDBIBLIOTHEEK", ONDER WELKEN NAAM DE MIJ. HAAR GROOTSTE BEKENDHEID HEEFT GEKREGEN, HEET EIGENLIJK „MAATSCHAPPIJ TOT VERSPREIDING VAN GOEDE EN GOEDKOOPE LECTUUR". ■ DE POPULAIRE NAAM DUIDT REEDS AAN DAT DE MIJ. ZICH IN HET BIJZONDER TOELEGT OP HET UITGEVEN VAN WERKEN DIE TOT DE WERELDLITTERATUUR BEHOOREN, OFSCHOON ZIJ ALLERMINST HET BESTE WAT NEDERLANDSCHE LETTERKUNDE EN NEDERLANDSCHE WETENSCHAP BIEDEN VERWAARLOOST. DE LANGERE EN MINDER BEKENDE OFFICIEELE NAAM OMSCHRIJFT HET DOEL WAARNAAR DE MIJ. STREEFT. NIET HET PRODUCEEREN VAN BOEKEN, RIJP EN GROEN, GOED EN SLECHT, EN ZOO DUUR MOGELIJK TERWILLE VAN EEN ZOO GROOT MOGELIJKE WINST IS ONZE TAAK, MAAR HET ZORGVULDIG UITKIEZEN VAN GOEDE LECTUUR, OM DIE TEGEN DEN LAAGST MOGELIJKEN PRIJS, ONDER HET BEREIK VAN EEN ZOO GROOT MOGELIJK AANTAL LEZERS TE BRENGEN. GEEN FILANTROPISCHE INSTELLING DUS, MAAR EEN ZAKELIJK BEDRIJF VAN BIJ UITSTEK SOCIAAL EN KULTUREEL BELANG. DE WERELDBIBLIOTHEEK HEEFT SINDS HAAR STICHTING IN 1905, ONDANKS TEGENWERKING EN VELERLEI TEGENSLAG, MEER DAN DRIE MILLIOEN EXEMPLAREN VAN MEER DAN ZESHONDERD VERSCHILLENDE WERKEN OP ELK GEBIED ONDER ONS VOLK WETEN TE VERSPREIDEN EN DAARDOOR KRACHTIG BIJGEDRAGEN TOT VERHEFFING DER VOLKSKULTUUR. ■ WIE MET HET STREVEN DER WERELDBIBLIOTHEEK SYMPATHISEERT, KIEZE DAAROM ZIJN LECTUUR IN DE EERSTE PLAATS UIT HET FONDS DER MIJ. MEN BEVOORDEELT DAARDOOR BOVENDIEN ZICHZELF, WANT DE BOEKEN DER W.B. ZIJN NOG STEEDS, IN VERHOUDING TOT DE MEESTE ANDERE UITGAVEN IN ONS LAND, BUITENGEWOON GOEDKOOP. ■ EN DE KEUZE UIT ONZEN CATALOGUS. DIE OP AANVRAAG GRATIS WORDT TOEGEZONDEN, IS ZOO RUIM, DAT IEDER ER ALTIJD IETS IN VINDT VAN ZIJN GADING... OF NOG LIEVER: MEN ABONNEERE ZICH OP DE REEKS „WERELDBIBLIOTHEEK" WAARDOOR. MEN JAARLIJKS 16 WERKEN (ONGEVEER 4000 BLADZIJDEN) VAN GROOTE » AFWISSELING EN TEN DEELE PRACHTIG GEÏLLUSTREERD, ONTVANGT VOOR SLECHTS EEN SCHIJNTJE GELD WAARBIJ DAN NOG KOMEN EENIGE PREMIES IN DEN VORM VAN EEN BELANGRIJKE KORTING OP DEN PRIJS VAN EEN AANTAL WERKEN, O.A. VAN ONS VOORTAAN JAARLIJKS TE VERSCHIJNEN WINTERBOEK. ■ ZEER VOORDEELIG ZIJN OOK DE ABONNEMENTEN NAAR VRIJE KEUZE. U MEN ABONNEERE ZICH IN ELK GEVAL OP ONS BOEKENNIEUWS A 50 CENT PER JAAR, EEN GEÏLLUSTREERD PERIODIEK MET MEDEWERKING VAN ONZE MEEST BEKENDE LETTERKUNDIGEN, DAT GEREGELD OP DE HOOGTE HOUDT VAN AL ONZE UITGAVEN. AMSTERDAM-SLOTERDIJK DE DIRECTIE BINNENHUISKUNST, door CORN. VAN DER SLUYS Een schitterend uitgevoerd werk met meer dan 200 afbeeldingen naar werken van onze meest bekende Nederlandsche sierkunstenaars. „In één woord een uitmuntend boek". Het Vaderland. „Het is samengesteld met hart en ziel". De Avondpost. „Een prachtig gedenkteeken van al de schoonheid die Nederland op dit gebied tot stand bracht". Ons Vaderland', TWEE DEELEN TEZAMEN INGENAAID ƒ 5.75 GARTON ƒ 6.75 IN ÉÉN KEURB. / 8.50 LANDHUISBOUW IN NEDERLAND door H. V. D. KLOOT MEYBURG Een 150-tal fraaie afbeeldingen van landhuizen en plattegronden geven een duidelijke voorstelling van wat door onze bekwaamste. architekten in ons land is gewrocht. „De tekst leidt op onderhoudende wijze naar het goede begrip". Alg. Handelsblad. „Niemand, die belang stelt in dit zoo uiterst belangrijk stuk nieuw cultuurleven, die deze boeken niet in zijn bezit behoort te hebben om .ze^ernstig tefbestudeeren". Lochemsche Courant. TWEE DEELEN TEZAMEN IN ÉÉN KEURB./6.25 UITGAVEN: MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN GOEDKOOPE LECTUUR (WERELDBIBLIOTHEEK) AMSTERDAM-SLOTERDIJK TIP^TOP aanhangmotoren 2 CYLINDER - 272 EN 5 P.K. Minst geruischmakende motor, voorzien van Bosch Magneet, geheel omkeerbaar. MAXIMO TRED MOTOREN p. min. bij 50 pedaalwentelingen, 750 toeren van den schroef. MOTOR-, ZEIL- [EN ROEIBOOTEN. LEVERING UIT VOORRAAD. JAJI 11 A ïf'AMSTERDAM ♦ iVl* UrVIV : Houtmankade 72-74-76 «WLUVENj 5 Jl_-^/ este & 5 ïgoedkoopste! 0 MIJ. VOOR GOEDE EN GOEDKOOPE LECTUUR jj X AMSTERDAM SLOTERDIJK X KERK5TR,52. %uLEIDiCHEJT&TELG5i727 AMERIK: IMITATIE GOUDEN GLASBRILLEN, Compleet met glazen en leder klap-etui .,. f 8.50 Idem met bolle glazen f 9.50 ONZE RECLAME GOUD-DOUBLÉ SO-EASY Compleet met glazen en klap-etui .................. f 4.00 Idem met bolle glazen...........„^.^_._.^„.„„„... f 5.50 AL ONS DOUBLÉ 10 JAAR GEGARANDEERD Uitvoering recepten van H.H. Oogartsen binnen enkele uren ONS WINTERBOEK ingenaaid f 1.95 — gebonden f 3.20 Formaat als dit deel, met de beste letterkundige bijdragen, geïllustreerde artikelen en acht 4-kleurenplaten handhaaft zich ook dit jaar als het voornaamste en goedkoopste Geschenkboek. Uitgave Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur (Wereldbibliotheek) Amsterdam-Sloterdijk STOOMBOOT-MAATSCHAPPIJ DEVOLHARDING PASSAGIERSDIENSTEN TUSSCHEN AMSTERDAM LEIDEN - GOUDA VIA ALPHEN A*D. RIJN EN BOSKOOP VAN AMSTERDAM NAAR ROOZENOORD - KALFJE OUDERKERK EN UITHOORN LIGPLAATS AMSTEL BIJ DE ACHTERGRACHT NAAR AALSMEER EN VLIEGVELD „SCHIPHOL" PER AALSMEER-PACKET AFVAART SCHINKELKADE (OVERTOOM) SALONBOOTEN TE HUUR VOOR EXTRA REIZEN TE BEVRAGEN AAN HET HOOFDKANTOOR TE LEIDEN TELEFOON NUMMER 67 LUMIÈRE AUTOCHROMEi DE EENIGE METHODE VOOR DIRECTE KLEUREN-FOTOGRAFLE OP ÉÉN PLAAT. — VOLKOMEN ZEKERE EN VLUGGE METHODE. DIE ONMIDDELLIJK SCHITTERENDE RESULTATEN LEVERT. DE AUTOCHROME-PLATEN ZIJN TOT HEDEN ONOVERTROFFEN IN EENVOUD EN ZEKERHEID VAN BEHANDELING. DE SCHOONHEID EN KLEUREN-RIJKDOM DER AUTOCHROME-PLAAT ZIJN ONOVERTREFBAAR. — OP AANVRAGE ZENDEN WIJ U GAARNE DE AUTOCHROME-BROCHURE □ GRATIS TOE. □ GBNERAAL DEPOT VOOR NEDERLAND x ROTTERDAM LEVERING DOOR IEDEREN FOTO-HANDEL ZEISS TELE-TESSAR F:6t3 EEN NIEUW TELEOBJECTIEF MET HOOGE LICHTSTERKTE, VOORTREFFELIJKE CORRECTE EN PRACHTIGE BEELDSCHERPTE Als speciaal-objectief voortreffelijk geschikt: Voor alle momentopnamen, waarbij men op grooten afstand nog groote figuren wil verkrijgen Voor den Amateur, voor opnamen van in het wild levende dieren, jachtscènes, bloemenfotografie, fi guurs tudie's Voor den Sport- en Persfotograaf, voor pakkende sportopnamen, voor foto's van actueel e gebeurtenissen, voor groote momentportretten van bekende persoonlijkheden Voor den Portretfotograaf, die met de Zeiss-Tele-Tessar en een lichte handcamera overal buiten en bij de cliënten aan huis artistieke portretten en groepen kan maken PROSPECTUS GRATIS „PHOTEL 511" ALSMEDE ALLE GEWENSCHTE INLICHTINGEN VERKRIJGBAAR BIJ IEDEREN GOEDEN FOTOHANDEL voortreffelijk, gedetailleerd weergegeven Zeer gevoelig-Halo vrij • Heldere en sluiervrije werking. NEERLAND'S FOTOKUNST Foto: Rudolph Dührkoop (Hamburg) PORTRET VAN DEN SCHRIJVER NEERLANDS FOTOKUNST BLOEMLEZING UIT NEDERLANDSCHE KUNSTFOTO'S (HET LANDSCHAP; GENRE, PORTRET, STILLEVEN; STADSGEZICHTEN) ONDER REDACTIE VAN W. H. IDZERDA Schrijver van: „Handboekje der Praktische Fotografie"? „Het maken van goede Vergrootingen"; „Fotografisch Receptenboekje"; „Kinematografie in de Praktijk"} e.a. MET HONDERD-EN-VIJF FOTO'S UITGAVE: MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN GOEDROOPE LECTUUR (WERELDBIBLIOTHEEK) AMSTERDAM-SLOTERDIJK GËDRÜKTTER DRUKKÈRIJ VAN ÖË WERELDfilBLIOTHEEK VOORWOORD fW^^o^yiEN beeld van Neerland's Fotokunst, eene bloemlezing uit (pgQj^) foto's van bekende werkers. Van enkelen, meerdere; waar- V|p^T\door men een beter overzicht van hun „oeuvre" verkrijgt. VJihiJ ^e jongeren zullen daaruit leeren, dat de ouderen, op £^~2.Q^Ó enkele uitzonderingen na, nog steeds aan de spits staan. Een volledige verzameling kan dit werk niet omvatten; een greep slechts uit het vele schoone, dat geboren wordt; een begin, dat naar ik hoop zal worden voortgezet. De reproducties in dit werk, vergeleken b.v. met die in „Mortimer's, Photo-grams of the Year", toonen, dat ons land er mag zijn. In weerwil der bijna volledige ontaarding der amateurfotografie, vindt men in dit boek superieur werk; treffend, echt Hollandsch: stemming; mist; nevel. Sober, fijn gevoeld, goed gezien en begrepen. Dit boek zal velen welkom zijn. Ik weet het. W. H. IDZERDA TERUGBLIK door W. H. IDZERDA 5^St<^|j5ET is nog niet 200 heel lang geleden, slechts ongeveer 25 y*^^KT 7jaar, dat de kunstfoto opnieuw te voorschijn kwam, na jaren "^KSJl^ begraven te zijn geweest. De periode van omstreeks 1890— L Wlk\\1900* is gewijd aan de renaissance der kunstfotografie, of PlÉ^sfXiSwil men liever van „fotokunst" spreken, dan acht ik dit woord nog beter. Fotokunst, in analogie met „schilderkunst", is eene logische benaming, welke m.i. reeds veel eerder, als betiteling van het „schoone in fotografie", had moeten worden gebezigd. Doch ter zake. — Het was toen een veelbewogen, een roerige, doch zeer interessante tijd, niet alleen hier te lande, doch ook elders, waar de beweging iets vroeger begon (circa 1890). Ik schreef daarover in mijn „Beknopte Geschiedenis van het Fotografisch Objectief" x) o.a. het volgende: „De fotografische wereld is, omstreeks de jaren 1890—'93, in rep en roer. Het amateurisme had reeds een groote vlucht genomen na de invoering der droge plaat (1873) en den aplanaat (1866), doch werd dit in deze en volgende jaren nog overtroffen. De algemeene belangstelling in den anastigmaat: de scherp teekenende, groothoekige objectieven; daarbij de geboorte der groote fabrieken van aristo-(gelatine) en celloïdine(kollodion)-papieren (Kurz, Wernigerode, 1890); alles werkte mede de liefhebberij te bevorderen, het devies werd: „fotografeeren kan iedereen." De fotografische industrie en handel hebben er wel bij gevaren, doch het aanzien van de fotografeerkunst werd er niet beter op, waartoe veel bijdroeg, dat het vak, in de algemeene zucht tot scherpe détailleering, aesthetisch volledig te gronde ging. Doch tegelijkertijd heeft eene wederopleving, eene renaissance van het kunstfotografeeren plaats, doordat vele kunstzinnige dilettanten begrepen, dat de middelen, waarover de fotografie beschikt, iets meer kunnen dan het fabriceeren van zuiver mechanische, haarscherpe produkten, die hoe uiterst belangrijk ook voor de wetenschap, aesthetisch wanprodukten waren; wij krijgen een terugkeer tot den gulden tijd van omstreeks 1860, met denzelfden, toen reeds lang afgespeelden strijd, over de kwestie „kunst of geen kunst", hetgeen door tallooze tentoonstellingen in de hand werd gewerkt, zoodat het tijdperk, omstreeks 1890,^ het meest interessante is, wat de geschiedenis der fotografie aanwijst, tenminste, wat betreft den algemenen toestand. Eene dergelijk intens leven als toen zal wel nimmer meer voorkomen". *) Ui tg. S. L. van Looy, Amsterdam. 8 W. H. IDZERDA ZONDAG JOH. F. J. HUYSSER Platinadruk uit het jaar 1899 (Renaissance der Kunstfotografie) De vakfotografie stond destijds in het teeken van scherpte en retouche, meer teekening dan fotografie, waarin ze thans n.b. weer dreigt te vervallen, al is het op eenigszins andere wijze. De amateur beschikte over den aplanaat, en moest een anastigmaat bezitten, door den roep, die toenmaals van deze „pas-gevonden" lenzen uitging. Beide lenzen teekenden scherp; waren derhalve zijne kieken niet scherp, dan deugden ze niet, hoe fraai overigens de motief keuze ook was. Dit begrip van „scherpte" is nog lang daarna gebleven. De ouderen zagen het schoone in de foto niet, doch letten alleen op „scherpte" (n.b. bij foto's groot 13 X 18 c.M.), de jongeren kwamen hier tegen op; kortom het was bij eiken wedstrijd een gehaspel zonder einde. SPROOKJESWOUD w. H. IDZERDA Gomdruk uit het jaar 1899 (Renaissance der kunstfotografie) Doe foto maakte destijds opgang, doordat zij iets anders gaf dan de scherpe, gladde, onpersoonlijke drukken uit dien tijd. IO W. H. IDZERDA De jongeren n.1. wezen op het feit, dat öf een lens scherp of onscherp teekende, beide resultaten „foto's" waren, verkregen met behulp der middelen waarover de fotografie beschikt; de ouderen accepteerden deze waarheid niet. Zij stonden nog midden in de periode, gericht op het verbeteren van het fotografische beeld, d.w.z. met behulp van scherpteekenende lenzen en wel over het geheele gezichtsveld, langs de kanten en in het midden. Hierop was toch het streven der optici in de jaren 1860— 1890 gericht. De aplanaat begon in 1866 hun dat te geven, de anastigmaat gaf dit in 1890—1893 en later, ten volle. De renaissance nu, het opnieuw opleven der kunstfoto, is in ons land mogelijk wel het eerst begonnen met H. J. Tollens C.Hzn. in 1888, ter tijde fotograaf te Dordrecht. Tollens ontving zijne eerste bekroning te Lübeck in dat jaar. Hij week van zijn collega's af in den vrijen opzet en eigenaardige motiefkeuze, toen een gewaagd experiment. Tollens is echter geen baanbreker geworden, iemand, die een „school" vormt, dus die zich stout door alles heenslaat en de leiding neemt. Hij bleef wat hij was, en wendde daarbij zijn blik helaas meer naar Duitschland, dan naar ons land. Circa een 10-tal jaren later, komen anderen opduiken, welker werken destijds te zien waren op de eerste Internationale Tentoonstelling van Kunstfotografie te Groningen in 1901. En wel Joh. F. J. HunssEifte Bloemendaal, P. M. G. M. van Haaren te Arnhem, A. Schram, Ign. Bispinck .en schrijver dezes, ter tijde allen amateurs. Schram heeft spoedig zijn lier aan de wilgen gehangen, Bispinck is niet in kunstfotografischen zin doorgegaan; wel echter, tot op het heden toe, wat waarlijk belangwekkend is te noemen, Huijsser en van Haaren, deze pionieren zijn rt 25 jaar liefhebber gebleven en staan nu nog aan de spits. Wat betreft mijzelf, heb ik mij in de laatste jaren, geworpen op de kinematografie en wat daarmede in verband staat. Van Haaren is de nestor der Nederlandsche Kunstfotografische wereld. Deze jonge, oude heer, is nu nog even onversaagd en doorzettend, als toen ik hem, zoo langen tijd geleden, voor^het eerst mocht ontmoeten. Alle anderen thans zeer bekenden, wier werken men in dit boek vindt, behooren tot de jongeren (Berssenbrugge, Eilers, Wiegman, Engel, enz.). Nu moet men niet denken, dat door het werk van bovengenoemde amateurs, plotseling de kunstfotografie herleefde ! Neen, het is hier te lande langzaam gegaan, in weerwil van de vele zeer interessante tentoonstellingen ('s-Gravenhage 1904, Amsterdam 1908, e.a,). Het is de verdienste der jongeren, dat zij> tredende in de voetsporen der zooeven genoemde pionieren vóór hen, met ijver en volharding de „goede zaak" hebben DE KUDDE H> G_ H_ VAN HAAREN Bromide vergrooting (50 X 6° cM.) uit het jaar 1899. (Renaissance der kunstfotografie) 12 W. H. IDZERDA doorgezet, zoodat thans zoowel in het „vak" als in de amateurswereld, de kunstfoto als iets „vanzelf sprekend" wordt geboren. Denkt niet dat dit zoo gemakkelijk is gegaan. De amateur van nu heeft geen flauw begrip, welk een heftige strijd er destijds geweest is tusschen het verdwijnend „oude" en het komend „nieuwe". Met hand en tand heeft men zich tegen de kunstfoto verzet, de oppositie berustte bij schilders, z.g.kunstcritici en enkele vakfotografen, welke nog met beide beenen in de vöörperiode waren vastgeroest. De strijd is hoogst onverkwikkelijk geweest, persoonlijk, niet zakelijk en ten deele unfair. Het was een tijd van keffen, bijten en schelden als vischvrouwen. Dit alles is voorgoed voorbij. Wanneer een ding „schoonheid" bezit, dan geldt, hoe en op welke wijze het is gemaakt en door welke middelen, als bijzaak; de hoofdzaak, of eigenlijk gezegd het eenige, is het ding zelf. Dit heeft men ingezien. De kunstfoto is er; eerst door den amateur tot wedergeboorte gebracht, is zij thans door de vakwereld overgenomen. Deze heeft nu de leiding. Wel staan, naast de bekende vakmenschen, evenzoo bekwame dilettanten, doch de amateurfotografie als geheel gaat niet meer vooraan. Zij is, door de democratizeering der fotografie in een bodemloozen put gestort. Hare popularisatie is haar noodlottig geworden, de fabrieken van fotografische apparaten hebben a la baisse gespeculeerd en met succes. Wanneer wij, menschen die wat kunnen en 25 jaar geleden dat reeds toonden, nu deze totale ruïne, deze ziellooze kiekende menigte aanschouwen, wier algeheel fotografisch kunnen bestaat in: verkeerd stellen van het diafragma, foutief belichten, en après moi le déluge, wanneer dergelijke nulliteiten zich amateur-fotografen noemen, dan wordt het ons eng om het hart. Gelukkig dat in de woestijn van miniatuurkameratjes van allerlei allerzotste formaten, oasen zijn ! Dit boek bewijst het. Merkwaardig! Wanneer iemand een fiets koopt of een paar schaatsen, dan doet hij dit met het ernstige voornemen om het fietsen resp. het schaatsenrijden te leeren. Hij wil fietsen, hij wil rijden. Koopt iemand een kamera, dan zou men zoo zeggen, dat het zijn ernstig voornemen is het fotografeeren te leeren. Geen denken aan ! In mijn tijd (o, wat word ik oud!), ging ik en velen met mij, met een 18 X 24 driepootkamera op stap, met 6, met platen geladen dubbel-chassis;ik beklom er zelfs de Zwitsersche Alpen; de Jura en het Schwarzwald mede, in het zweet mijns aanschijns, vol moed, verlangend iets te bereiken Nu is den z.g. amateur, een filmkameratje 4,5 X 6 c.M. eigenlijk nog te veel. Dezer dagen zeide mij een kennis, dat het toch feitelijk geen vestzak-kamera's waren en te „dik" in de zak. Ik dacht toen aan het gedicht van den „Schoolmeester", waarin iets van „rammelend misselijk nageslacht" voorkomt. TERUGBLIK " 13 Hoe dit ook zij, de feiten wijzen uit, dat de leiding, die vroeger bij den amateur berustte, niet meer van hem kan uitgaan, zoolang de huidige degeneratie blijft bestaan. Deze werkt moordend op diegenen, die ernstig vooruit willen. Wat de toekomst in dezen zal brengen, kan niemand Zeggen. Eene algeheele omwenteling in het wezen der amateurfotografie, een terugkeer tot het „zelf doen" zou aan de inflatie een einde maken. DE AANKOMENDE AMATEUR EN DE KUNSTFOTOGRAFIE DOOR K. H. IDEMA Sn^J^VP het doode punt gekomen... V^Fo^QHet punt waar zoovele amateurs stranden. f^^Ve hebben het allemaal doorgemaakt of zullen er terecht A2»»4<<£J%Ik bedoel het moment waarop we als amateur-fotograaf Zoover gekomen zijn dat we van de techniek zooveel begrip hebben verkregen, dat we met een zekere vastheid een landschapje, een eenvoudig portretje kunnen maken, maar toch geven de beeldjes niet dat! „Niet dat V* Ja wat eigenlijk ? Och, het is zoo moeilijk te zeggen ! Ge voelt dat er wat hapert. Al wat ge maakt is technisch goed, maar bezit toch eigenlijk een ledigheid — een gemis van iets onverklaarbaars... Waren we nu maar dadelijk zoo wijs geweest om eens..., maar neen! we zoeken het allereerst in onze eigen techniek, d.w.z. we zoeken het in de eerste plaats in het afdrukpapier: we stappen van het weldadige „selftoning" even af en copiëeren plotseling alles op gaslicht of bromide... Helaas dat voldoet nog minder: de ledigheid wordt nog meer gevoeld. Misschien wagen we ons nog even aan de moeilijke procédés als kool- of verfdruk. Maar als regel keeren we dan toch weer tot ons daglicht-papiertje terug omdat die warme chocolade-kleur toch eigenlijk van onze foto's nog het beste maakt... of laten we het eens anders zeggen: we trachten ons zelve een beetje te bedriegen door onze weinig zeggende kieken in een brilüant kleurtje af te drukken: camouflage. En ja als het dan later gelukt eens over dat doode punt heen te komen en ge bekijkt uw producten van een paar jaar geleden nog eens, wel dan vraagt ge u zelve af hoe dat ge nog bewondering kondt hebben voor die prentjes in hun purper-bruine gewaad met die kinderen er op als marmerbeelden kaarsrecht... die meisjes nog stijver dan haar gesteven jurken, met de handen op den rug en die jongens, ook handen op den rug en linkerbeen vooruit. En ze kijken u allemaal aan met hun zondagsche gezicht! Nu, en dan die boschgezichten: allemaal scherpe blaadjes en veel, veel boomtakken. Als in een knibbelspel zoo kris kras door elkaar. Of er het zonnetje bij scheen toen ge de opname maakte was niet waarneembaar. Hè wat zegt ge daar ! Of er het zonnetje scheen ! Ja, als ge maar eerder begrepen hadt dat die schaduwvlekken op de stammen der boomen juist de stemming van een vroolijk zonnetje er in brengen! DE AANKOMENDE AMATEUR EN DE KUNSTFOTOGRAFIE 15 WINTERWADE J. G. STAAL En hier ben ik nu aangekomen op het thema waarvoor dit opstel bedoeld is. Misschien kan het voor een enkeling een aanwijzing zijn, hoe te trachten over het doode punt heen te komen. Een recept is er niet voor te geven. Het is alleen maar de kleinigheid om te leeren begrijpen wat „kunsttotografie eigenlijk moet nastreven. Ik zal niet trachten hiervoor een definitie te geven, eensdeels omdat er meeningen bestaan die beweren dat het praedicaat „kunst" voor fotografie ongepast is, deels omdat een omschrijving hiervan me toch niet zou brengen, daar, waar ik komen wilde. — Slechts zou ik met een paar eenvoudige aanduidingen even willen probeeren te wijzen op hetgeen „kunst" bedoelt, zonder in die uiterst moeilijke omschrijving van „ideëele" begrippen te vervallen. Wanneer een knap violist ons het „Largo" van Handel voorspeelt, wel neemt hij ons dan niet mee in zijn eigen stemming, vertelt hij ons niet van dat melancholische? — Wanneer Felix Timmermans ons vertelt van i6 K. H. IDEMA DUINLANDSCHAP K' H> IDEMA Pallieter en zijn mooien hof,en van diens meutige zus en zijn mooie Maryke; ja, als hij vertelt van dien twist met den graaf aan het kroegje — zien we dat dan niet alles leven en hebben we ons in gedachten al niet een getrouwe voorstelling gemaakt van dat genoeglijke leven in dat schoone boerenland? En toch waren het technisch beschouwd maar drukletters op papier, die we lazen. Wanneer een dichter zijn liefde bezingt, wanneer een schilder ons met een paar ruwe smeren olie en pigment iets vertelt van dien mooien zonsondergang, of wanneer Breitner ons meeneemt in dat ruwe en grove maar grootsche der industrie—wel, voelen wij dan niet dat die kunstenaars ons iets vertellen van het leven, de natuur, en trachten ons te doen meeleven in hunne stemming,in hunne ontroering? Wanneer wij dan die kunstenaars eenigermate hebben begrepen, zal het toch ook niet zoo moeilijk meer zijn te begrijpen waar een goed fotograaf naar streven moet. Wanneer hij kleine Jaantje kiekt, zal hij er toch allicht aan denken dat Jaantje niet is een DE AANKOMENDE AMATEUR EN DE KUNSTFOTOGRAFIE 17 BIJ HET VENSTER ANTON SCHELLENS aangekleede pop uit de „Bijenkorf", maar wel een leuke levendige baby met een paar vriendelijk schitterende oogen en een vriendelijk snuitje; een levend kindje, dat vol verlangen grijpt naar een mooi glimmend voorwerp! En moest moeder ook op de foto, wel, laat dan zien dat moeder en Jaantje zulke goede vrienden zijn ! Onze foto moet een vertelseltje zijn van iets, wat ons opvalt, wat ons ontroert, een vertelsel van moederliefde, van stemming, van droefheid of van het grootsche; laat onze foto vertellen van de dolle pret der kinderen of van een somberen Novemberdag, van de teere bloemen of van het vieze steegje. Neerland's Fotokunst 3 i8 AMATEUR EN KUNSTFOTOGRAFIE Wilt ge een opdracht ter oefening. Wel, ga eens trachten een foto te maken „als het regent", d.w.z. laat zien op de foto „dat het vies weertje is: glimmende straten, een krachtige wind, de nevelige atmosfeer — de stemming V* En wil het niet lukken ? Wel, ga dan eens kijken hoe anderen het gedaan hebben. Bestaat er voor een amateur een grooter genot dan prenten te kijken in nieuwe en oude fototijdschriften in Photograms of the Year, Amateur Photographer, Camera-craft etc. Plaatjes kijken! Maar dan ook goed kijken, dus: trachten te begrijpen het waarom en hoe van den maker. De stemming, de goed gekozen vormen en lijnen — de compositie. Een beetje compositie-leer hoort ook bij de opvoeding van den amateur-fotograaf, die graag wat verder wil komen. Echter geen krampachtig vasthouden aan mathematische principes, waartoe de compositieleer zoo licht aanleiding kan geven, evengoed als oppassen voor een overladen beeld. Bescheidenheid en eenvoud eischt een fotografisch beeld ! Valt soberheid niet vaak op in het werk onzer knapsten ? Ga maar eens kijken naar Mortimer, Dührkoop, Wiegman, Blank, Huysen of Eilers en zoovelen meer. Bijzonder pakkend voor den aankomenden amateur lijkt mij altijd het werk van Missonne, dat door zijn karakteristiek altijd opvallend is. Platen zien is van anderen leeren — behoef ik er dan eigenlijk nog aan toe te voegen dat de persoonlijke omgang van amateur met amateur in het vereenigingsleven van nog grooter waarde is dan de studie van allerlei handleidingen. En wanneer ge er dan eens in slaagt om het doode punt te overwinnen dan zult ge eerst bemerken hoe moeilijk het fotografeeren is, hoeveel kunstzin vereischt is en hoeveel beschaving in techniek er nog gebracht moet worden om uw eigen wil, uw eigen gevoelens uit te drukken in het fotografische beeld. Misschien klinkt het laatste niet opwekkend maar ik verzeker, dat u wanneer ge u eenigzins zeker gaat gevoelen in het weergeven van het spel van licht en schaduw, het net is alsof ge van dien godendrank geproefd hebt! OVER HET BROOMOLIE-PROCÉDÉ OP BARNET PAPIER ZONDER OPWELLING DOOR GUSTAAF HISGEN SJ^t^yïET nu wel aan iederen amateur- en vakfotograaf bekende VT^J ^broomolie-procedé, uitvoerig behandeld door Idzerda e.a., / R>J| \ schept steeds mogelijkheden tot vervolmaking van de behanL KJ^m. »jdeling en tot vereenvoudiging van de werkwijze. Wl^fVtJS Naast de vereischte technische vaardigheid, is het wel de keuze van het papier, welke de grootste factor tot welslagen in zich bergt. Vele papieren, met nadruk aangekondigd speciaal te zijn vervaardigd voor het broomolie-procedé, gaven bij proefneming niet dat resultaat als het gewone bromide papier van Barnet, n.1. Platino-Mat, glad of ruw en wel zonder opwellen in water of ammoniak. Directe methode: De eenvoudige behandeling der directe methode zij in het kort even herhaald, met wijziging van het bleekbad, 't welk het mogelijk maakt, zonder opwellen van het reliëf, direct den druk te voltooien. In volgorde behandelt men den kontaktdruk of de vergrooting als volgt: Belichten': als gewoon, zoodat voluit ontwikkeld kan worden. Ontwikkelen: met amidol en wel: water 300 gr. natriumsulfiet (kr.) ............ 6 gr. amidol ........................... o,5gr. Den druk geheel uitontwikkelen met iets overhellen naar het donker. Spoelen: Grondig, ieder spoor amidol dient verwijderd te zijn (x iomnt). Bleeken: Hiervoor te nemen: A. Kopersulfaat 50 gr. op 250 cc. water 5. Broomkali 50 gr. op 250 cc. water C. Kaliumbichromaat 15 gr. op 250 cc water Hiervan neemt men: 50 cc A 50 cc B 17 cc C en verdunt met hetzelfde kwantum water. Spoelen: circa 5 minuten. ao G. HISGEN: OVER HET BROOMOLIE-PROCÉDÉ OP ROOK G. HISGEN Fixeeren: in 20 % gewone hypo, gedurende 10 mnt. Den nu gefixeerden druk spoele men tamelijk grondig, daar deze niet in warm water komt en dus de hypo niet daardoor snel verwijderd wordt, 20 minuten is genoeg, Hardingsbad: 3 minuten in 2 % formaline baden en, na even afspoelen, is de druk gereed tot inverven, 't welk op de gewone wijze verloopt. Met deze methode, dus zonder opwellen, verkrijgt men op het Barnetpapier, zachte, goed doorgevoerde verfdrukken. Aanbeveling verdient het gebruik van zachte verf. Opwellen zal in de meeste gevallen het beeld te hard maken en vooral voor zachte portretten en stemmingen moet ik het opwellen ontraden. Hiermede wil niet gezegd zijn, dat dit geheel uitgesloten zou wezen, doch men denke er aan, dat reeds een zeer lauw waterbad of 1 cc. amoniak op 100 cc. water, gedurende 2 minuten, een krachtig reliëf geeft. Was de vergrooting of druk zeer flauw, dan kan men (natuurlijk vóór BARNET PAPIER ZONDER OPWELLING 21 het verhardingsbad) even opwellen; verkeert men in twijfel, dan verdient het aanbeveling, den druk even in te verven en 200 de verf goed pakt het formalinebad na te geven. Men verzuime dit niet, het voorkomt steeds het stukstooten der gelatine. Tenslotte: maak steeds een proefstukje voor de vergrooting, behandel dit ook m het bleekbad, enz. Het komt goed te pas, om te beoordeelen of men den druk wel of niet opwellen moet. Beproef het met de verf alvorens het verhardingsbad te gebruiken ! Indirecte methode: vergrooten bleeken fixeeren fixeeren drogen drogen Voor deze meer omslachtige methode gebruike men hetzelfde bleekbad doch voege daar aan toe 2 cc. geconcentr. zoutzuur, waarna kort spoelen en baden in: water ..................... 500 cc zuiver sterk zwavelzuur 5 cc gedurende 2 mnt. Fixeeren ± 10 mnt., in 10 % gewone hypo; spoelen en drogen. Vóór het inverven alleen 15 minuten in koud water opwellen. Beide methoden zijn goed. De eerst, de directe, heeft de snelle afwikkeling voor. & Mijne landschappen in dit boek gereproduceerd, zijn volgens de hier genoemde directe methode, zonderfeenige moeite, op Barnet Platino-Mat Rough Grade gemaakt. 1 DE FOTOGRAFIE ALS SCHOONHEIDSUITING DOOR E. M. VAN OJEN flT^cXT^BALLOOS velen houden zich in den tegenwoordigen tijd \J?qWp?I7 bezig met de beoefening der fotografie als liefhebberij en Wy I groot is de plaats die zij in de huidige maatschappij op allerlei KV ï VSgebied inneemt. ^^^eJK^Wij kunnen echter niet zeggen, dat de opvoering der kwaliteit gelijken tred heeft gehouden met het toenemen van het aantal beoefenaren. Dit is echter wel te verklaren. Voor eiken tak van kunst of kunstnijverheid, onder welke zich toch ook de fotografie een plaats veroverd heeft, is noodig in de eerste plaats een aangeboren kunstzin, een persoonlijken smaak, door welke wij langs een geleidelijken trap van ontwikkeling kunnen komen tot resultaten, die aan strenge eischen van schoonheid voldoen. Daar slechts in het algemeen een klein percentage der massa begiftigd is met bedoelde eigenschappen, moet de fotografie met haar talrijke beoefenaren, onder wie vele, die haar als een gril opvatten, een ongunstig verhoudingscijfer vertoonen. Bovendien bezit de fotografie in zich zelve gevaarlijke eigenschappen tot het verkrijgen van uit artistiek oogpunt, presentabele resultaten. En wel in de voornaamste plaats in het gemak, waarmee de lens alles op de gevoelige plaat toovert, wat voor den oppervlakkigen beschouwer ook maar even het bekijken waard is. De doorsnêe-amateur geeft zich geen rekenschap van de eerste eischen der schoonheidsleer. Hij neemt op goed geluk alles op wat zich oppervlakkig aardig aan zijn oog voordoet en breekt zich het hoofd niet over compositie, lichtconcentratie, toonwaarde, enz. Hij is tevreden wanneer hij vanaf de eerste beginselen, het gebracht heeft tot de zuiver technische beheersching van zijn liefhebberij. Zoo iemand heeft dan echter zijn hoogtepunt bereikt en voegt zich dan bij het leger van hen die reeds hetzelfde bereikten en verder op dat standpunt blijven staan. gelijken tred heeft gehouden met het toenemen van het aantal beoefenaren. Dit is echter wel te verklaren. De kunstzinnige heeft oorspronkelijk denzelfden weg gevolgd, doch voelt zich al spoedig onbevredigd en tracht zich ernstig op de hoogte te stellen van het „hoe en waarom". Hij komt tot het besef, dat een systematische DE FOTOGRAFIE ALS SCHOONHEIDS! JTTTNfl 23 ZOEKEND HÉT LICHT E. M. VAN OJEN ontwikkelingsgang noodig is om tot het doel te voeren, in de eerste plaats: hij moet leeren zien. Vanzelf wordt dan ook de vraag opgelost, die zoo menig beginner zich stelde: Wat zal ik fotografeeren ? Hij leert de natuur, de dingen om zich heen, juister gadeslaan en beziet alles als het ware met een ander oog dan voorheen. Hij leert beoordeelen of het beeld wat op zijn matglas verschijnt, voldoet aan de eischen wat betreft lijn, lichtconcentratie, ruimtevulling, enz. Hij geeft zich rekenschap van de verschillende werking onder bepaalde omstandigheden van licht en atmosfeer. Hij leest b.v. het kiezen van een goeden voorgrond als belangrijk onderdeel van het landschap. In dit verband mag ook gewezen worden op het nut van goede lectuur als nuttig hulpmiddel ter oriënteering. Maar bovenal zal hij trachten het beeld inhoud te geven. Slechts datgene boeit op den duur, wat ons iets heeft te vertellen en te denken geeft, hetzij 24 E. M. VAN OJEN DUBBELPORTRET FRANZ ZIEGLER van de schoonheid der dingen opzichzelf, hetzij van de wondere wisselingen der natuur, telkens voor ons oog verschijnend in een ander, nieuw gewaad. Wanneer hij aldus zijne gedachten tracht te vertolken door middel van zijn liefhebberij, zal voor hem de vraag: waar zoek ik mijne motieven ? geen vraag meer zijn, maar zal hij zich bewust geven ter verkrijging van iets wat hem en anderen een voortdurend en aesthetisch genot schenkt. OVER FOTOKUNST VAN HEDEN DOOR BERNARD F. EILERS aj^Mj^TfiET is verheugend dat door de Mij. voor Goede en Goedkoope \XmJ>Lectuur een uit§ave als de*e> mogelijk geacht wordt en tot 7 (Tl Ytand komt, in eenen onderhavigen opzet, geleid door Idzerda, f. jL/LA »|dus in het kader der kunstfotografie. X>*tVslJiIn trouwe, de kooper kan gerust zijn; Idzerda is te zeer een man van goeden smaak om dit allerlei, niet met zorg te selecteeren daar ik weet dat de kunstfotografie hem als pionier en deze zijn hart heeft. Ook, dat de fotokunst ernstig behoefte heeft aan de ware toegewijden, wil ze niet vervallen in vervlakking, verschrompelen in modevormen, zooal niet erger, door de bekende tijdsomstandigheden. De ware fotokunst heeft altijd moeizaam bestaan; ze bestond slechts bn, en in het vertrouwen der ernstige beoefenaren, de groote menigte stond er buiten. Doordat de fotografie zooveel mechanische hulpmiddelen en vernuftigs heeft, wordt ze door den fotohandel aangeduid, als te doen „door een kind", wat voor het maken van een lichtbeeld ook zoo is; een groot deel van het publiek echter suggereert hier niet te leeren onderscheiden en herkennen. Dit moet, evenals bij andere kunsten, ook hier in den beschouwer ontwikkeld worden, wil hij meeleven kunnen. Waar deze valutatijd eerst recht overal het speelgoed makkelijk doet bereiken, is er dan ook aan oppervlakkigheid geen gebrek. Weliswaar bloeien de fotovereenigingen, de goede wil is er wel, doch aan de resultaten ziet men dat zij de kracht missen, ondanks (of juist door) het quantum beoefenaren, het peil der kunstfotografie te behouden, laat staan te verhoogen. 't Gaat er naar de breedte, inplaats van de diepte. De vaklieden kunstfotografen hebben 't altijd moeilijk gehad, hierover Zal ik Idzerda het woord maar laten, die „met oprecht leed de fotografie Ziet degenereeren" zooals hij mij schreef. De vakfotografie heeft jaren lang den slechten smaak van 't publiek gediend inplaats van zich zelf te zijn, moest hiertoe door den welkomen steun der amateurs geholpen worden. Door het harde werken der internationale en niet 't minst der Duitsche meesters, kwam daarin zeer veel verbetering en vooruitgang, ook ons land telde ernstige karaktervolle werkers die moeizaam tegen de massa ingingen waarvan Idzerda zeker de pionier mag genoemd worden. Helaas moesten de meeste fotografen in hun „struggle for life" toch weer vervallen in hunne conventieopdrachtvervulling door het publiek; het- 26 BERNARD F. ELLERS LONDEN BERN. F. EILERS welk 't liefst formaat, houding (pose, met een mooi woord) prijs en desnoods het cartonnetje vaststelde. (De oude wisselwerking eerst door de fotografen aangeleerd). . In hun strijd naar binnen en buiten drukten zij zich t best uit in hun vrije werk wat men op tentoonstellingen ontmoette. Met recht kan men van hen zeggen dat zij nog meer amateur als de beste zijn; in hun vrije werk zich 't best toonden. In ons land is het terrein voor hen zóó beperkt, dat een goed buitenlandsch fotograaf die hier korten tijd werkzaam was, zich zoo door de gestelde eischen zag ingebonden dat hij er zich over verwonderde in „het land van Rembrandt" te zijn. . . • Dit komt omdat de fotokunst hier weinig inheemsch is; m t algemeen, kan „men" zich niet neerleggen bij den koop van portretten, zooals de kunstfotograaf deze als zijn werk aanbiedt. Menmeent nog altijd dat de fotograaf aan subjectieve eischen van het publiek OVER FOTOKUNST VAN HEDEN 27 ONS WATERLAND L. W. MEIJER heeft te voldoen en laat hem, bij wijze van compromis, zoo half en half vrij. Ik haalde reeds aan dat de vakfotografie hieraan ongetwijfeld schuld is en in dezen tijd van vervlakking weer het ergste staat te gebeuren; de maar al te gereede fotograaf is „als goed koopman" gaarne de dienstwillige dienaar van het publiek; in verband met het fotografisch tot oplossing brengen van het verwachte subjectieve illusieportret of omgekeerd, brengt de fotograaf het publiek onder in zijn systeem van veralgemeening i.c. mode. Vooral wat het laatste betreft: een navolging uit Duitschland, meestal een slechte imitatie der groote meesters. Hoewel om begrijpelijke redenen in Duitschland veel vergroving is, heb ik mijn respect kunnen bewaren voor enkelen van wier werk de Münchener Tentoonstelling 1922 getuigde. Juist daarom hebben we de meer karaktervolle fotografen zoo noodig. Mogen we al vertrouwen hebben dat zich uit de amateurs een kern zal destilleeren van kunstzinnige doening zooals we die in aanleg voor ongeveer 15 jaren gekend hebben, wij zijn er echter nog niet. De amateur moet zich die eer aanleggen, naar binnen cultiveeren, den 28 BERNARD F. EILERS STEMMING J. R. VAN DER BARG aard der fotografie en eigen aanleg hiervoor te leeren kennen en in harmonie te brengen; naar buiten, door gedachte, kennis en vaardigheid hierin, — wat den geheelen mensch eischt. Want over het eerste kiekjesmaken heen, zal hij hebben te weten zooveel technisch te beheerschen om er boven te komen om zich als kunstenaar beeldend te kunnen uitdrukken. Door zijn vele technische beperkingen kan bij de fotografie de innerlijke mensch moeizaam aan 't woord komen, zij eischt een esoterisch toegewijde. Doch de vreugde van het beleven is er te dieper om er ook door enkelen mede aan te voelen; als voorbeeld geef ik in dit verband het meditatieve werk van D. Blank waarvan stellig een paar werken hierin gereproduceerd zijn zullen.*) Zulk werk als toetsteen geeft hem het vertrouwen zijn kracht te behoeven om de eigen waarheid in fotokunst mogelijk te zien. 1) De heer Blank schreef mij, „dat hij daaraan geen gevolg kon geven". De jongeren zooals hij, moeten nog leeren! Zoodra men het middelmatige heeft overschreden, dienen de producten van welken kunstfotograaf ook, gemeen goed té worden. Een vanzelf sprekende plicht, rustend op ieder. IDZERDA IS DE NAAM „PIGMO-GRAVURE" JUIST? DOOR W. H. IDZERDA Ê^lt^flEN onderscheidt drie benamingen: pigmogravure, broomV MVX^/ oliedruk en broomverfdruk. yl V^|Y^'aten WÜ beginnen met den eersten naam. (A>KA lGravure (van graveeren) beteekent letterlijk: een met behulp Ji^?X*fl|van een graveernaald geschreven iets (graphica — schrijfkunst). Men graveert op koperen platen, drukt deze af met behulp van drukinkt op papier. Tijdens het verrichten zijner proeven met joodzilver, schreef J. Nicephore Nièpce, in het jaar 1816 aan zijn broeder, dat men in plaats van heliogravure (graphie), ook kon spreken van photo-gravure (graphie), d.w.z. dat zijne lichtgevoelige metalen platen, zoowel door de zon (helios), als door het licht (phos), afdrukken gaven overeenkomende met het origineel. De namen helio- en photo-gravure zijn tot op het heden gebleven, zij duiden aan, dat de gravure wordt verkregen met behulp van het licht en niet door de naald; deze namen typeeren derhalve het procédé en zijn juist. De heho- of photogravureplaten worden zooals bekend, met drukinkt (verf = pigment) op papier overgedrukt. Nu de in de verf te zetten gebleekte bromide's. Het licht en het bleekbad (natuurlijk ook de ontwikkelaar), vervullen hier de functie van het licht en het etsen bij de photogravure. De naam pigmo-gravure, letterlijk verfgravure, is hier niet van toepassing, daar de „verf" (pigment) het procédé met typeert. Een kooldruk, een gomdruk, een druk op Höchheimer, Fresson, e.a., een volgens het Einstaubverfahren, photogravures, zijn allen pzgmo-gravures. Deze benaming voor den broomverfdruk, dient derhalve te vervallen. Zij is een verzamelnaam, omvattend alle lichtdrukprocédés, met behulp van verf (pigment). En nu de namen ,,broomoliedruk"en,,broomverfdruk",zijndezeafdoende? Broomverfdruk geeft te kennen, dat een bromide met verf wordt bedrukt of afgedrukt, wat ook kan (overdracht); „broomolie" zegt „stilzwijgend", dat wij met olieverf hebben te doen, dus met vette verf en geen aquarelverf, het woord „verf" echter wordt weggelaten. Daarbij is het te zeer een uit het Engelsch vertaald woord, zoodat ik het niet geschikt acht, en mij tevreden diende te stellen met de benaming „broomverfdruk", waarmede ik mijn boekje dan ook betitelde. 3Q IS DE NAAM „PIGMO-GRAVURE" JUIST? ZON H. F. M. VAN DIJK De naam „broombleekdruk" heb ik ook overwogen; doch wanneer men bromide's bleekt en daarna chemisch kleurt, b.v. met zwavelnatrium, heeft men ook een „broombleekdruk", deze naam typeert het procédé dus evenmin. Resumeerende kom ik tot de conclusie, dat de naam pigmo-gravure foutief; broomolie-druk, te zeer Engelsch, doch toelaatbaar; broomverfdruk nog de beste benaming is. Weet iemand een betere, ik zal haar gaarne overnemen. DE BROOMVERFDRUK (Direkte methode) DOOR W. H. IDZERDA Ij^JJTKVER de direkte methode is, na de uitvoerige uiteenzetting i^P/Yidaarvan in mi'n boekie *)> heel wat geschrevenen natuurlijk ?%^Jt?mdat men zeli niet °P de gedachte kwam deze methode Cj»^jyryhier te lande in te voeren, was de kritiek afkammend; een A*»*«£JVzuiver menschelijk verschijnsel, al is het dan niet verheffend. In enkele bladen ging men zóóver, dat er van misleiding werd gesproken Wel ja, waarom niet; er zijn weinig menschen, die de zon in het water kunnen zien schijnen, en, iets nieuws, al bij voorbaat veroordeelen, omdat Ze het zelf niet hebben gevonden. Deze kategorie kunnen wij met schouderophalen voorbijgaan. Alleen is het jammer, dat zulke lieden in de fotografische wereld nog een stem hebben, en — dat er menschen zijn die daarnaar luisteren. Doch er is wat anders. — Men ondervond moeiijkheden en wel zulke groote dat vele amateurs de direkte methode onuitvoerbaar achtten is het waar, dat er moeilijkheden ontstaan, niet bij het volgen der methode echter, deze is veel eenvoudiger dan de indirekte, doch het papier gat onaangename verrassingen. Men kreeg geen gelijkmatigen druk; strepen, plekken, enz. waren een gewoon verschijnsel, en men veroordeelde de methode, omdat dezelfde bromide-papieren behandeld volgens de indirekte methode, wel resultaten gaven. Men vergat hierbij één ding, n.1. dat één bepaald recept nooit voor alle papiersoorten past, terwijl de bromide-papieren, niet altijd op gelijke wijze worden geprepareerd. Ik bedoel de emulsie, deze is zelfs voor één soort papier dikwijls zeer verschillend. Men moet maar eens in een fabriek van fotografische afdrukpapieren geweest zijn, dan krijgt men hierover eene andere meening. Ik herinner mij mijn bezoek, 'tis al jaren geleden aan de N. P. G. bij Berlijn. Bij de ommegang door de fabriek vertelde de directeur mij, dat zij gedurende 10 dagen, geen goede emulsiefgelatine en lichtgevoelige zouten) hadden kunnen maken, zoodat de geheele bromide papier-fabncage feitelijk stop was gezet. Oorzaak, onbekend ! Dat papieren, van gelijken naam zich verschillend gedragen, is dus vanzelf sprekend. Ik heb pakken papier gebruikt, welke absoluut goede drukken gaven, daarentegen andere, van hetzelfde merk, doch met andere mulsienummer, niet. *) W. H. Idzerda. De Broomverfdruk in de Praktijk. Mij. voor Goede en Goedkoope Lectuur, A'dam. 32 W. H. IDZERDA WERKEN EN LEVEN JAN B. EBBINGE Ten opzichte van den broomverfdruk, of juister in verband met het latere inverven, kan men de bromide-papieren verdeelen in twee groepen, die met zachte gelatine, en die waarbij de gelatine tamelijk sterk gelooid is. Bij zachte gelatine ontstaat reeds in den ontwikkelaar, zelfs bij gebruik van amidol, een duidelijk waarneembaar reliëf, vooral in den zomer. Een dergelijke ontwikkelde bromidedruk in een lauw fixeerbad gefixeerd, behoeft niet te worden gebleekt, d.w.z. het reliëf is voldoende; natuurlijk hindert hierbij de zwarte tint van den druk. Bromide-papieren met harde gelatine geven ook, in den ontwikkelaar reeds, eenig reliëf, doch dit is te gering, en zonder bleeken, niet opwelbaar genoeg. Om nu mislukkingen bij de direkte methode te voorkomen, moet men goed nagaan hoe de kwaliteit der gelatine is (drukje maken; met den vinger voelen; tegen het licht houden; even in lauwwarm water leggen). Is deze zacht, dan het bleekbad als in mijn boekje aangegeven met J—| verdunnen en niet verwarmen. Na het fixeeren en spoelen, harden in een verdunde formaline-oplossing gedurende enkele minuten (zie het artikel van den heer Hisgen in dit boek) even afspoelen en inverven. Geeft het papier dan nog slechte resultaten, droog dan na het harden der gelatine DE BROOMVERFDRUK 33 LENTE EN HERFST TH. OP DE COUL en wel later op met 1-2 cc ammoniak op 100 cc. water gedurende 2 mn., dan in de verf zetten. Bij papieren met harde gelatine gebruike men het bleekbad onverdund, welt niet of weinig op (1—2 cc ammoniak op 100 c.c. water) en zet het papier direkt in de verf, of laat het eerst drogen. Daarna opwellen als omschreven. Op deze wijze worden fouten vrijwel vermeden, d.w.z. bij die papieren, welke zich voor de direkte methode leenen, hetgeen zooals bekend, niet steeds het geval is. ' De direkte methode is de eenvoud zelf, de indirekte een ding zonder eind. Neerland's Fotokunst 3 SCHOONHEID IN HET KINÉ-BEELD DOOR B. D. OCHSE fcg^Jj- ewCHOONHEID in het kiné-beeld, of populair gezegd in de v^^5fjfilm (de kinemat°graPnische n.1.), is een andere schoonheid ^?5»ï\ a" in de gewone foto. Het principieele verschil tusschen / y^jJJJbeide, beweging en verstarde massa, sluit zulks in zich. Ee.^é^GlSPBij het bewegende of levende beeld kan schoonheid liggen in de beweging zelf, n.1. de beweging als geheel, terwijl het zeer goed mogelijk is, dat bij analyse, geen enkele der opbouwende filmbeeldjes dezer beweging, een ding van schoonheid blijkt te zijn. Daarentegen is het ook zeer goed mogelijk, dat enkele filmbeeldjes afzonderlijk beschouwd, schoonheid geven; d.w.z. een afgerond motief, juist passend in de „Ausschnitt", of de begrenzing n.1. 19 X 24 m.M., op het doek naar believen vergroot. Frappant zien wij dit b.v. bij het verfilmen van spelende kinderen. Honderd beeldjes ieder voor zich, zullen niet dat geven; een daarop volgend geeft echter een zoo ongedwongen natuurlijke groepeering als door geen enkele deskundige hand is te bereiken. Een greep, een brok onbewaakt leven, echt, heerlijk echt! Wanneer wij de kinematografie in deze vergelijken met de mogelijkheden bij de gewone fotografie, dan spreekt dit ten voordeele van de eerste; het is, zelfs bij het maken eener momentopname, onmogelijk, een dusdanig moment uit het onderwerp vast te leggen, zooals zulks de film met hare diverse momentopnamen vermag. Geschiedt dit wel, dan is het toeval. Het oog van den opnemer kan zich niet zoodanig oefenen, dat hij het juiste onderdeel, hét aesthetische moment te pakken krijgt. Er zijn echter ook bezwaren. Wij kiné-menschen werken altijd moment; 1 :30—1:32 seconde ongeveer, soms 1 :25 seconde; dus belichten kort. Deze korte belichting maakt in de eerste plaats dat wij niet alle onderwerpen kunnen vastleggen en dat het geelfilter bij ons vervalt. En juist dit geelfilter toovert in de gewone fotografie zulke heerlijke wolkenluchten. In onze films zijn wolken, zeker ! Doch bij het drukken gaan ze teloor, tenzij de films worden gevireerd d.i. chemisch gekleurd, b.v. met ijzerZout (blauwe water-effecten, enz). Deze virage versterkt steeds iets, waardoor de wolken te voorschijn komen. Helaas is echter dit blauwe kleurtje maar voor enkele scènes passend. Wolken missen we derhalve, algemeen gesproken. Ook het gebrek aan kleurgevoeligheid der films laat zich bij moeilijke onderwerpen voelen. SCHOONHEID IN HET KINÉ-BEELD 35 HEUVELLANDSCHAP W. BRANDERHORST Daar staat echter tegenover, dat onze afdrukken, dat zijn positieve films dus transparante beeldjes, een geheel ander karakter bezitten dan afdrukken op papier. Houdt men de negatieven wat gedekt en de toon der positieve films blond, dan is dit gemis aan kleurgevoeligheid te dragen; bij kundig werken vallen onze doorschijnende beelden wel eens fraaier uit dan wanneer de negatieven worden afgedrukt op lichtgevoelig papier. Trouwens dit weet ieder die met ernst en zorg lantaarnplaatjes heeft gemaakt. Nu isjhet een zeer interessant verschijnsel, dat wanneer b.v. de kinébeeldjes, ieder op zich zelf dingen van schoonheid zijn (compositie,juist standpunt, Ausschmtt, enz.) de filmstrook als geheel, het bij de projectie m vele gevallen absoluut niet doet, omdat er geen voldoende actie in zit. Beweging, verrassing, spanning, moet het levende beeld op het doek geven. £ , ^ nici vy ic leuen, uan wei or ieder oeeiaje „an sich Sr-1 gifu motief 8eeft> wat trouwens praktisch ook niet zou kunnen. Wij nebben toch al de grootste moeite om het standpunt juist te bepalen, daar het afsnijden der foto's bij ons vervalt. Het motief vult het kader S^11^1.. althans dient het kader geheel te vullen, zóó, dat er niets meer at of bij kan. In de „Durchschnitt-film" wordt hiertegen wel eens zwaar gezondigd. 36 B. D. OCHSE PROFIEL . A. F- WIEGMAN Ieder kan zich hiervan in de bioscoop overtuigen, tenminste als hij deze regelen begrijpt en de noodige kijk op films heeft. Schoonheid ligt dus bij ons hoofdzakelijk in de beweging, naast een juist standpunt van opname en een passend milieu, natuurlijk gepaard gaande met de meest zorgvuldige afwerking van het positief. Helaas begrijpt men, d.i. het bioscoop-bezoekend publiek, van deze onze schoonheid, eerlijk gezegd, weinig. In al onze Polygoon-films, SCHOONHEID IN HET KINÉ-BEELD 37 zooals de Lentefilm, de Rijnfilm e.d., hebben wij vóór alles getracht, het gegeven te gieten in een aesthetischen vorm; dus niet klakkeloos eenig gebeuren gedraaid, doch gelet op omgeving, belichting, standpunt, enz., hetgeen zeer tijdroovend en bij sommige opnamen, tal van moeilijkheden oplevert. Voor ons was dit heerlijk werken; teleurstellend was het echter te zien, dat de massa een keihard, gruwelijk leelijk filmbeeld hooger stelt, dan onze met zorg en liefde afgewerkte films. Het zij zoo ! „Die Erziehung zur Kunst moet bij het Hollandsche publiek nog komen, „Anerkennung" van deze zijde is er niet; dezelfde ervaring heeft men ook in de gewone fotografie opgedaan. Daarentegen deed het ons goed, dat van officieele zijde, ons streven werd gewaardeerd. Onze films hebben een taak te volbrengen, d.i. instructief en illustratief het volk voor te lichten, hetzij als leermiddel voor de jeugd, of ter ontwikkeling van de massa; als zoodanig is, algemeen gesproken, de film als door ons bedoeld, een niet te overtreffen hulpmiddel. Nu is er nog wat! Wanneer de beweging schoonheid geeft, de meeste filmbeeldjes op zich zelf eventueel ook (wat echter niet noodig is), dus de film geslaagd mag heeten, dan is er iets dat zij daarbij in alle gevallen nog moet bezitten, d.i. een „ziel". Die ziel geeft haar de regie- Zelfs de allereenvoudigste natuuropnamen zijn aan deze wet onderworpen, d w.z. zonder goede regie „doen" zij niet. De machtigste regisseur op dit gebied, die de natuur als het ware aan de actie van zijn drama weet aan te passen, is Davis^Wark Gnffith, de schepper van „Intolerance", „Haar groote u u- 'JnZ° Gaat eens zoo n film zien> b*v' de laatstgenoemde. Let op hoe hij dit eenvoudig gegeven: „Een verleid meisje de wereld ingeschopt", heeft verwezenlijkt; dan zult gij gevoelen, wat wij meenen met de „ziel" der film. De „ziel", de „beweging in een passend milieu", het „juiste standpunt", vormen de schoonheid der film als geheel Met deze factoren dient men rekening te houden, wil men'een juist begrip>erkrijgen van: „Schoonheid in het kiné-beeld. LEEKENKIEKJES EN NATUURGENOT DOOR NICO VAN SUCHTELEN Waarde Heer Idzerda, c^-ö'6-^öR zijn in het leven van iederen kunstenaar enkele schaarsche TTSwoogenblikken waarin hij voldoening van zijn werk heeft. DeTreden moge dan denkbeeldig zijn, de voldoening is er. (Lï m net bosch, langs kust en duin, op hei en groene V#Sê>/%7w?iden> langs het slootje, op het water, overal is schoonheid. ?%^#tB^..elk jaargetijde, bij den dag, soms bij het uur wisselend, LS^P^y altijd geeft het Hollandsche landschap bekoring, in de eindeyfc'nfri Jilooze vlakten is steeds iets te vinden dat fotografisch doet. Daarom op stap met de fiets, te voet of hoe ge wilt, weer of geen weer, er op uit 1 Eerst beschouwen, en dan analyseeren. Een fotografisch motief toch moet „opgebouwd" voor u liggen. Het stukje natuur dient „af te zijn. Niets er meer bij, doch ook niets er afgenomen, wanneer de kamera het zal vereeuwigen. Daarom is het zoeken van het „juiste standpunt" bij landschapsopnamen domineerend, waarbij stemming, atmosfeer, diepte, kontrast, het motief verlevendigen. Stoffage onnoodig. Fotografische landschappen zijn veelal leeg. Zij werken daardoor rustig. Een brok natuur, zonder het beweeglijke objekt dat zich mensch noemt. Tintelend van zon, stemmig door mist of nevel, grauw door regenvlagen, grillig door een buitje, dreigend door naderend boos weer. Neem een kamera 9 x 12 cM. met stevig statief, vlakke films of platen, geen rolfilm, een eenvoudig vergrootingstoestel, dan zijn we er al. Laat dan den bollen wind door de haren blazen, laat de huid verbranden, leef in de natuur, word er mee een, weer eens echt jezelf. Wees tegenover de natuur eerlijk, wees een kind, dan leer je haar beter begrijpen, dan wordt je gemoed week, vatbaar voor indrukken, iets warms doortintelt je, je zult het uitschreeuwen, dat alles zoo mooi is, zoo overweldigend mooi in het wijde oneindige. — Verjongd naar huis, verrijkt met herinneringen, welke altijd dierbaar zijn. ZILVER WEG H. E. VAN'BRUMHELEN LENTE L. E. T. BLINK SCHUURMAN BLONDE KUST AUG. OEPKES HERFSTSLUIER ; G. STAAL BERKEN E.M.VANOJEN' DÉ MOLEN P. M. G. M. VAN HAAREN ZEE EN WOLKEN U JOH. F. ENGEL WALDESRAUSCHEN IEN BLIJDENSTEIN WINTERSCHITTERING p< M- G- M> VAN HAAREN ELFENWOUD K- HOOGEBOOM WEEMOED JOH. F. ENGEL GODENSCHEMERING H. TEN WOLDE ZOMERWOLK *• M- G' M- VAN HAAREN WOUDGEDACHTEN M. VAN BOVENE VAN GENT WINTER JOH. F. ENGEL , „„^ JOH, F- ENGEL SLOOT ' FANTASIE „ „ H. E. VAN BRUMMELEN Neerland's Fotokunst 5 SCHUCHTER VOORJAAR H. F. M. VAN DIJK IONKVR. A. P. SANDBERG TOT ESSENBURG DE HERDER J LANDSCHAP MET WOLKEN JAC. VAN WIJK SLOOTJE A. DINGJAN P. M. G. M. VAN HAAREN MOOI WEER E. M. VAN OJEN LENTEBODEN WINTER P. M. G. M. VAN HAAREN MIDDAGZON J. VAN DER RIJK VOLLE MAAN P. M. G. M. VAN HAAREN DAMP K. HOOGEBOOM ALS D'AVOND VALT E. M VAN OJEN DECORATIEVE STUDIE B. M. VAN OJEN GENRE, PORTRET, STILLEVEN GENRE, PORTRET, STILLEVEN door W. H. IDZERDA ö^^gOQE tafel wordt opgeruimd* wacht even! Zóó.,., een melkkan, fsT^^yleen paar borden, een glas, een aangesneden meloen: het «j-l^Ag-jAstilleven ! — Zus zit bij 't venster, 't zonnetje toovert gouden rp^^^Mglanzen om haar blonde krullen, het fijne meisjessilhouet EjL ^CCTsteekt af tegen de met moesjes bezaaide tulle gordijnen, de vingers, de handen stil, een boek er op rustend: genre! Nu kijkt ze op, hare groote oogen recht vooruit, starend, vragend, mooie oogen, raadseloogen; de zon is schuil gegaan, het licht van het zijvenster treft de teere blanke huid, het kopje komt markant uit tegen het donkere overgordijn: portret! Portret, genre, stilleven zij liggen overal. In elke woning, elke kamer, eenvoudig of rijk, is wat te vinden; doch nu een lens met langen brandpuntsafstand, overigens alles eender als bij het landschap. Buiten ? Alles wat menschen verrichten, alle hunne handelingen, hun typisch doen en laten, is waard vast te leggen. Prachtige brokjes echt niet geposeerd leven, afwisselend, rijk aan verscheidenheid, oneindig in variëteit. Hier een handkamera, steeds tot opnemen gereed. Als de kippen er bij ! Moment! Ziezoo, weer iets moois, iets zoo geheel verschillend met wat het landschap biedt, en toch ook al weer een stuk natuur, daar de mensch daarvan een deel uitmaakt. En dan het naakt! Fotografisch moeilijk, doordat er zoo weinig goedgebouwde menschen zijn. Daarnaast het eigenaardig genre, waar de fantasie hoogtij viert. De idee belichaamd in het model, dat wat ge om de persoon denkt of voelt. Genre, portret, stilleven, onderwerpen voor den stillen werker, of voor hen, die geen tijd beschikbaar hebben voor geregelde excursies; even mooi, even loonend, even verrassend als het landschap, daarbij nog eenvoudiger te belichamen. KOP H. BERSSENBRUGGE ELS BLIJDENSTEIN MARKTPRAATJE BROER G. HISGEN GEEF ONS HEDEN.. G. MIDDENDORP de cirkel g. hisgen pierrot e. m. van ojen ZIGEUNER VROUW IEN BLIJDENSTEIN DE WERKMAN JOH. F. ENGEL STILLEVEN J. J. TH. DEN BOER JR. WASCHDAG G. MIDDENDORP NAAKT Neerland's Fotokunst 6 TH. TUKKER PORTRET BERN. F. EILERS HEKSENSCÈNE (MACBETH) E. M. VAN OJEN JONGEN WEIJERT VAN ZANEN DISTINCTIE J. VAN DER RIJK OUDE HEER WEIJERT VAN ZANEN OUDE DAME H. BERSSENBRUGGE CHRYSANTEN « A. F. WIEGMAN PROFIEL H. BERSSENBRUGGE .ICHTGLANS J- VAN DER RIJK NAAKT WEIJERT VAN ZANEIS MARKTSCÈNE H. BERSSENBRUGGE STILLEVEN K. HOOGEBOOM SCHADUWEN AUG. OEPKES IN 'T VERLEDEN G. HISGEN NACHTKONINGIN A. F. WIEGMAN HUISELIJK GELUK VAN OJEN EN LORET MOEDERWEELDE H. BERSSENBRUGGE STADSGEZICHTEN STADSGEZICHTEN DOOR W. H. IDZERDA ^^""fr^gENTRUM van beschaving, poel van zonde en bederf, incarr^^J^jï^ natie van het onrustige woelige leven, brandpunt van schrijL| *^=-Anende kontrasten, de stad ! Motieven, welke hierop slaan, ij^^^lJbehooren tot het genre. 0^^53/^Dat wat wri m de stac* zitn, de stadsgezichten, is het eeuwige spel tusschen licht en donker, tusschen zon en schaduw, in de straat, de poort, in stegen en sloppen, over het zwarte water der tooverachtig schoone grachten. En, als in het landschap, geven ook hier stemming en atmosfeer, toon; vooral de vlekwerking, de verdeeling tusschen donker en licht, speelt de leidende rol. Ons gereedschap is eender als bij het landschap, de opname, de afwerking feitelijk nog eenvoudiger. Een slop met tegenlicht, een brug met doorkijk, een schuit met reflexen als zich bewegende schroefdraden, doen het al. De lucht, die ons bij het landschap wel eens parten speelt, ontbreekt hier of is tot een ondergeschikt deel der kompositie teruggebracht. De stoffage nemen wij, voor wat ze is. Soms kan zij het beeld bederven, doordat de houding of de beweging niet past; daarom goed opletten, voordat ge den sluiter laat werken. In de stad vindt ge alles, ook in den avond, wanneer duizenden lichten het donker doorboren, wanneer de lichtreclame fantastisch, druk, levendig, onrustig, symbool der huidige samenleving, de aandacht trekt. Daarbij geeft de stad bijna steeds naast het heden, dat wat was. De nuchtere werkelijkheid van nu, naast het mysterie, de weemoed van het verleden. Beide liggen met hunne zoo uiteenloopende schoonheid vóór de lens, de motieven zijn bijna steeds afgerond, ge kunt ze grijpen. Doe dat, neem ze mee, bewaar ze; bij het aanschouwen zullen ze vreugde verwekken, of droefenis, al naar den aard van het onderwerp, doch steeds geven zij ontroering, meer nog dan het landschap, daar de stad van eene zoo diep ingrijpende beteekenis is voor het modern menschelijk bestaan. DE BRONZEN RUITER G. HISGEN Neerland's Fotokunst 7 ' H. BERSSENBRUGGE OCHTENDNEVEL MOTIEP UIT SCHOTLAND JOH. F. ENGEL STIL GRACHTJE H. F. M. VAN DIJK HOFJE J. J. TH. DEN BOER JR. VERTREK VAN DEN TREIN FRANZ ZIEGLER STUDIE IN GRIJS E. M. VAN OJEN IJSGANG G. HISGEN WINTERAVOND W. BÖGEMANN KERKPORTAAL J« J- TH. DEN BOER JR. NEERLAND'S SLAGADER E. M. VAN OJEN KRUISGANG JAN B. EBBINGE AMSTERDAM BERN. F. EILERS OUD UTRECHT G. MIDDENDORP REGEN TH. TUKKER KILLE MIST H. BERSSENBRUGGE KERKFRAGMENT H. TEN WOLDE IN VEILIGE HAVEN ELS BLIJDENSTEIN DE BRUG G. HISGEN TWEE DEUREN r „ „ L. E. F. ELINK SCHUURMAN STOVENZETSTERS M' VAN NOVENE VAN GENT GRACHT IN WINTERTOOI Neerland's Fotokunst 8 BERN. F. EILERS INHOUD Bldz. w. h. idzerda: voorwoord w. h. idzerda: terugblik .... VAN" HAAREN™ JOH- F- J- HUYSSER' W. H. iÖzERDA,* P. M.'G. *M*. ? fótogracte de ^nkomende amateur en de kunstg™^f~hisgen; 0ver het broomolie-procédë op barnet papier zonder opwelling p tn MET EEN FOTO VAN G. HISGEN. 9 uitingan. °jen: de fotografie als schoonheidsMET FOTO'S VAN* E. M.* VAN* OJEN EN FRANZ *ZIEGLER^ bernard f. eilers: over fotokunst van heden « MET^FOTO'S VAN BERN. F. EILERS, L. W. MEYER, j. R VAN* DER $ W* ÏL?iZERDA: is de naam »pigmo-gravure" tuist ^ 2o MET EEN FOTO VAN H. F. M. VAN DIJK ™v u™ JUl2>i. 29 w. h. idzerda: de broomverfdruk MET FOTO'S VAN JAN B. EBBINGE EN TH. OP DE *COUL b. d. ochse: schoonheid in het kiné-beeld* MET FOTO'S VAN W. BRANDERHORST EN A. F. WIEGMAN 2ÉCN0oTTETs^iluli,LEEKENKIEKJES EN NATÜUR- . w. h. idzerda: het landschap |.|b|»M^HE^ jHAC%?NV^KDrDi« w. h. idzerda: genre, portret, stilleven OJEN^ORET^^ (2)' K> HOOGEBOOM,"!^/oEPK^vSJ w. h. idzerda: stadsgezichten . . W^^VJ^^,^^ ®> H- BERSS*ENBRUGGE*(2),' JOH. F* ^ ENGEL, H. F. M. VAN DIJK, J. J. TH. DEN BOER TR M FRAM7 7reriro f\Mn (2)'W'BÖGEMANNjKSr^BS «jG-MIDDENDORP, TH. TUKKER H. TEN WOLDE, ELS BLIJDENSTEIN, L. E. F. ELINK SCHUURMAN, M. VAN BOVÉNE VAN GENT. NASCHRIFT: £ „verle^, m.t fa, R.d-c««„ «. d. v,„ bijeen, weUce 1» h.« prcpectu. al. LOS waren aanae kondigd, IN den tekst van het boek opgenomen. »a»9e. fwBRiKATEüi mn >: UITSTEKENDE, KWALITEIT bij iedeven ftytcrhandel Prospectus Jzostebos iZcxx 90it 3es. QJresden OTfjrnoscz Gtktr&es. QJvesden roio h. de boer OPNAME MET PLASTICCA 1.4 - f = 30 cM. den haag PLASTICCA 1:4 HET IDEALE OBJECTIEF VOOR DE KUNSTFOTOGRAFIE Vraagt de rijk geïllustreerde, beschrijvende brochure bij den vertegenwoordiger voor Nederland, Engeland en Koloniën „HET NEDERLANDSCH FOTOTECHNISCH BUREAU" AMSTERDAM DEN HAAG GRONINGEN NI1MFRFN 115 KALVERSTRAAT 124 NOORDEINDE 3 Kt. PeIItERSTR^ I^H.^SnSS. OPNAME OP AGFA-CHROMO-ISORAPID PLAAT ^^x**Foio* Artikelen PLATEN FILMPAKKEN ROLFILMS KLEURPLATEN LICHTFILTERS FILTERHOUDERS BELICHTINGSTABELLEN ONTWIKKELAARS HULPMIDDELEN BLIKSEMLICHTARTIKELEN .... ZIJN PRODUCTEN VAN VOORTREFFELIJKE KWALITEIT, VANDAAR DAT ALLE BEROEPS- EN AMATEURFOTOGRAFEN, DIE KUNSTFOTOGRAFISCH BEZIG ZIJN, ZE MET VOORLIEFDE GEBRUIKEN VERKRIJGBAAR IN DEN FOTOHANDEL — CATALOGUS A EN PRIJSCOURANTEN GRATIS RAADPLEEG VOOR ALLE VERDERE BIZONDERHEDEN HET UITGEBREIDE AGFA-FO TO-HANDBOEK ACTIËN-GESELLSCHAFT FOTOGRAFISCHE AFDEELING 0** LNILIN-FABRIKATION BERLIN SO 36 VOOR DEN AMATEUR ZIJN ONDERSTAANDE BEKNOPTE, ZEER EENVOUDIGE WERKJES OVER FOTOGRAFIE ONMISBAAR W. H. IDZERDA. Handboekje der Praktische Fotografie, 3e druk, i3e-i8e duizend. Het mooiste werk in Nederland. Ing. 2.85, Geb. f 340. W. H. IDZERDA. Foto-Gidsje vcor den pas-beginnenden Amateur, 2e druk, 7e-i2e duizend, rijk geïllustreerd. Ing. f 1.15, Geb. f 1.65. W. H. IDZERDA. Stereo-opnamen voor iedereen. De verzamelde stereo-fotografie in het bereik van allen. Ing. f 1.50. W. H. IDZERDA. Het maken van goede Vergrootingen. Onmisbaar voor bezitters van kleine kamera's. Ing. f 1.75. W. H. IDZERDA. Fotografisch Receptenboekje. Keur van praktische Recepten. Ing. f 1.25. Geb. f 1.75. W. H. IDZERDA. De Broomverfdruk in de Praktijk. Het fraaiste drukprocedé in de Fotografie. Geb. f 1.45. W. H. IDZERDA. Kinematografie voor den Amateur. Ieder amateur Kiné-manl (ter perse). W. H. IDZERDA. Goede opnamen met kleine Filmkamera's. Een betrouwbaar gidsje voor allen, welke met films werken (ter perse). UITGAVE: MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN GOEDKOOPE LECTUUR (WERELDBIBLIOTHEEK) AMSTERDAM-SLOTERDIJK Verkrijgbaar in den Bockhandel en bij iederen soliden Fotohandelaar N.V. DE NEMICO ZEIST DRAAGT PROSPECTUS EN INLICHTINGEN' The Varnish That Won't Turn White De lak, die niet wit wordt* BRONZE BOTTOM PAINT tegen het aangroeien. VALSPAR ENAMELS. VALSPAR BEITSEN. J. ROSE & CO. - AMSTERDAM PRINSENGRACHT 762 - - TELEFOON 43077 VOOR NEDERLANDSCH-INDIË: A. SCHNITZLER 6 CO., BATAVIA SOERABAJA - SAMARANG - MEDAN w|—1 f I 1 ji de ongevaarlijke vaste brandstof; |\ /I I—4 I /\ brandt ais spiritus maar bevat j?een J_ y I | j I J_ \^ spiritus en geen alcohol. Afeta ontploft niet en wordt ook gedurende het branden nooit vloeibaar. Meta is de ideaalste en zuidelijkste brandstof bij het kampeeren» bij picknicks, op reis, op tochten, alsmede thuis voor de toilet. Voor het doelmatig gebruik zijn verschillende kleine, zeer practische comforen en snelkokers in den handel. Volledige omschrijving en monsterblokje worden kosteloos verstrekt door de N. V. GABA-BAZEL, Filiaal Nederland HILVERSUM. worden tengevolge van hunne, aangenaam verfrisschende en dorstlesschende eigenschappen door toeristen en sportlieden zeer gewaardeerd. WYBERT-TABLETTEN zijn sinds 75 jaren het voortreffelijk gebleken middel ter regelmatige verzorging der sternen keel-organen en zijn daarom onmisbaar voor Zangers, Rookers, Redenaars en voor alle personen, die hun stem veel moeten gebruiken. STRAND-, KAMPEER- EN TUINTENTEN MAGAZIJN VAN LINNEN, TENTENDOEK ENZ. DEKKLEEDEN, VLAGGEN, WIMPELS, WASCHZAKKEN, HANGMATTEN, KAMPEERTENTEN, IN KOOP EN IN HUUR JOHS, MEYJES 6 ZOON S ZEILDOEKHANDEL PRINS HENDRIKKADE 14 AMSTERDAM TELEPH. INTERC. 43496 Roll-Tenax metGoerz Dubbelanastigmaat || |4 X 6.5 cm| |6 X 9 cm| |8X10.5cm| ||f| Lichte en handige handcamera's voor Rol- Ibtil films Uiterst stevige en duurzame kon- P>>3 ïgs^ structie. — Prijscourant gratis. — 00^--^ — Verkrijgbaar bij lederen Fotohandelaar — HET BATO RIJWIEL IS BEROEMD OM ZIJN uitnemende constructie, sierlijken bouw en lichten gang IS DAAROM HET AANGEWEZEN RIJWIEL VOOR DEN TOERIST N.V. NATIONALE RIJWIELFABRIEK „BATO" 4- TIEL KAMPEEREN TOURISTENARTIKELEN LICHTGEWICHTTENTEN SPORTBENOODIGDHEDEN CENTRAAL MAGAZIJN N-RV* MARNIXSTRAAT 425 (NAAST DEN SCHOUWBURG) AMSTERDAM TELEFOON No. 33530 G. J- STEGEMAN OVERTOOM No. 163 SMAAKVOLLE OMLIJSTINGEN TELEFOON No. 28292 KOOPT HET RADIO-ONTVANGTOESTEL CONCERTOFOON GEHOORZAAL ï SINGEL 462 AMSTERDAM — TEL. 35222 VRAAGT GEILL. PRIJSCOURANT WIJ BELASTEN ONS MET DE VOLLEDIGE INSTALLATIE WORDT LID VAN DE COÖPERATIE „EIGEN HULP" De Coöperatie is een beweging van maatschappelijke beteekenis. De weg van de Coöperatie IS BETROUWBAAR Zij levert U: Levensmiddelen, Brood, Kleeding, Electrische Apparaten, Huishoudelijke Artikelen, Sigaren, Lingerie en Brandstoffen. Winstverdeeling aan de Leden. Kantoor: JAN LUIKENSTRAAT 108 Telefoonnummer 20430 VRAAGT VOORWAARDEN VOOR HET LIDMAATSCHAP N, V, Utrechtsche Asphaltfabriek V/H FIRMA STEIN & TAKKEN MALIEBAAN 35 UTRECHT TEL. 188,580,1388 SPECIAAL! GEOCTROOIEERDE ROODE DAKBEDEKKING „OCTRODAK" NIEUW SYSTEEM TENNISBAAN „RED COVER" MUURBESPUITING IN TWEE SPUITLAGEN AFDOEND RESULTAAT ALLE CEMENTMASTIEK-BEDEKKINGEN KOOLTEERPR ODUCTEN EIGENAREN VAN AUTOMOBIELEN EN MOTORRIJWIELEN VRAAGT ONS TARIEF. EERSTE ROTTERDAMSCHE MAATSCHAPPIJ VAN VERZEKERING TEGEN ONGEVALLEN. ROTTERDAM - OUDEHAVENKADE No. 1 (PLAN C) TELEFOON No. 1239 en 1240. FOTAM MIDDENSTEIGER HOEK OPENRIJSTUIN, TELEFOON 13956 EN 11636, ROTTERDAM BENIG IMPORTEUR DER TRIUMPH EN FOTAM ARTIKELEN VAN DE FOTAM PHOTOGRAFISCHER GESELLSCHAFT M.B.H. BERLIN, BRUNNENSTR. 160, ANKLAMMERSTRASSE 14 AANVRAGEN VOOR HOLLAND EN KOLONIËN TE RICHTEN UITSLUITEND OPENRIJSTUIN1, TEL. 13946 ENGROS - IMPORT - EXPORT - EN DETAIL STRIJDT TEGEN „STIJL" NABOOTSING EN AMBACHTSBEDERF Afdeeling AMSTERDAM STADHOUDERSKADE 80 INGANG BECHT 8 DYSERINCK Afd. BLOEMENDAAL VILLA SORGH-VLIET Wed.B.vanB OESBURG BISCUITS ^ Mijdrecht— Amsterdam IEDEREEN BERIJDT „ECONOOM" VRAAGT LEVERINGSVOORWAARDEN AAN HET RIJWIELMAGAZIJN „PERFECTA" - P. J. MEIJER - AMSTERDAM BILDERDIJKKADE 27 EN 27a, hoek Kwakersplein - TEL. 26475 EEN FRANSCHE FILM van schitterende kwaliteit, Emulsie Lumière. METAALFILMPAKPEANCHONeen filmpak van ideale constructie, waarvan 't metalen omhulsel niet weggeworpen, maar telkens opnieuw gebruikt wordt voor de nieuwe filmvullingen, die men afzonderlijk koopt. Hierdoor wordt BELANGRIJKE BESPARING bereikt. ROLFILM PLANCHON in alle gangbare formaten. Beide soorten, zoowel pak- als rolfilms, zijn voorzien van de beroemde Lumière emulsie S.E. (sansécran), hebben een buitengewoon hooge gevoeligheid ; zijn orthochromatisch-anti-halo en behoeven GEEN geelfilter. Filmpak 9 x 12 in cartonnen verpakking f 2.35 Metaal-filmpak 9 x 12 f 2.70 Extra vullingen 9 x 12 f2 VERKRIJGBAAR IN DEN FOTOHANDEL. Voor Engros bij het Generaal Depot: ROTTERDAMSCHE ENGROSHANDEL D F f) F Steiger 8 - Postbus 952 VOOR OPTIEK EN FOTOGRAFIE IlX.U.r. _ ROTTERDAM - LIESEGANG PROJECTIETOESTELLEN HORA MET ELECTRISCHE GLOEILAMP VOOR PROJECTIE EN VERGROOTING! HET MEEST BEKENDE MERK IN NEDERLAND! GEMAKKELIJK TE HANTEEREN, GOED EN GOEDKOOP ED- LIESEGANG, DUSSELDORF * Postfach 124 Oudste Duitsche fabriek voor Projectie-toestellen, Kinomatographen en Lichtbeelden PROSPECTUS KOSTELOOS - OPGERICHT IN 1854 i- PROSPECTUS KOSTELOOS Het jÊ%fÊ£Ê'fgm handhaaft merk ouden roem r rjj / Extrarapid, Ortho-extrarapid, Ortho-Iichtkringvrij, \ i^QjUJf rOtO-r latCn ^ Flavin, Ultrarapid, Diapositiv. / f^QUff Foto-Ontwikkelaars (Neo1, m^ieX^^'^1/ -0 TT 1 .ij ( /Fixeer-, Snel-cn Kleurfixcerzout, Kleur-\ ijKMlliJf rOtO-nUlpmiddCleil ^fixccrbad Uranversterker.Thiocarbamid/ BLIKSEMLICHT, BELICHTINGSTABEL, FOTO-HANDBOEK VERTEGENWOORDIGER VOOR NEDERLAND» L- SCHIMMELPFENG, DEN HAAG VALKENBOSCHKADE 637, - TELEFOON MARNIX 3103 ALWAAR LEERZAME FOTO-BROCHURES KOSTELOOS VERKRIJGBAAR ZIJN