ONS LEESBOEK
doob
A. L. VAN HULZEN.:
HTEHBR1NK
EERSTE DEELTJE
□ARNHEMS




LEESBOEK VOOR SCHOOL EN HUIS
ONDER REDACTIE VAN J. C. WIRTZ Cz.
ONS LEESBOEK
DOOR '
A. L: VAN HULZEN — geïllustreerd zz eerste deeltje.
H. TEN BRINK - ARNHEM - 1921


In deze Serie zijn opgenomen:
2e leerjaar.
J. M. Westerbrink-Wirtz, Mies \
J. M. Westerbrink-Wirtz. 't Was maar één Cent. . 3t> druk
J. M. Westerbrink-Wirtz, De glazen Knikker, 4e druk
J. L. F. de Liefde, Door een gaatje in de Schutting, . . 3e druk
3e leerjaar.
Aletta Hoog, Van «en eenzaam, klein Meisje, 2 deeltjes. 3e druk h J. L. F. de Liefde, Bruno van Joop, 4e druk, 2 deeltjes . . . . a Bart v. d. Veluwe, Een Stoel van Goud 2e druk
A.
ƒ0,45 0,45 0,50 0,50
0,45 0,45 0.50
L. van Hulzen, Ons Versjesboek 0 70
4e leerjaar.
W. ü. van de Hulst. Niek van den Bovenmeester, nieuw geïllus¬
treerd, 2 deeltjes 6e druk a
Niek van de Schoolmeester (uitgave voor Zuid-Afrika). 2 deeltjes a *M. W. Camping, Uit de Schepping, deeltje I 2e druk
0,75 0,90 0,65
nieuw geïllustreerd . ... 4e druk a
5e leerjaar.
J. L. F. de Liefde, Een Zomer aan Zee, 2 deeltjes
*A. Lukkien, Brieven uit een vreemd Land . . . .
*M. W. Camping, Uit de Schepping, deeltje Ha en Ilb 2e druk a 6e leerjaar.
Aletta Hoog, met medewerking van Jkvr. de La Bassecour Caan
Van een kleinen Papoea '.. . , , 2e druk
Aletta Hoog, Tómbo 't Soendaneesje . ; 2e druk
*H. S. S. Kuyper, Van heinde en ver, .
J. M. Westerbrink-Wirtz, Zwak en toch machtig
*M. W. Camping, Uit de Schepping, deeltje III . v
J. L. F. de Liefde, Het Lichtje in de verte
O. J, Wansink, en J. M. Wansink, Gedichten voor jonge lezers,
Verzen in twee deeltjes verzameld .... . . a
A. A. Kleyn, Fabelen, Mythen en Vertellingen
* 7e leerjaar.
A. A. Kleijn, Twee Veroveraars, ƒ0,75 gecartonneerd .
Aletta Hoog, Een Hollandsen Meisje in Amerika 2e druk
W. Q. v. d. Hulst, Thijs en Thor 2e druk
A. L. van Hulzen, Ons Leesboek. 2 deeltjes.
De Boekjes met een * gemerkt behooren tot de kennisserie.
0,70 0,50 0,60
0,45
0,45
0,45
0,60
0,6(L
0,55
0,60 0,60,
0,95 0,75 0,70


INLEIDING.
Nog een leesboek.
En wel voor de hoogste klassen; voor de kopklassen, zoo
men wil. :ƒ \
Ik mag niet zeggen, dat het in de school ontstaan is, al zijn nogal wat lessen voorgelezen en bij voorkeur de lessen, die niet tot de »verhalen« behooren. Ik geloof niet, dat het goed is, om de leerlingen te laten beslissen, wat in een leesboek hoort. Verondersteld mag, dat de leesboekmaker het kinderleven kent
en weet, wat dit toekomt £n . . . wat het hebben moet. Laten we 't niet al tè . . . maken. Het kind is de vader van den man en de meester van den onderwijzer, maar . . . hier zijn grenzen. Natuurlijk, zal men zeggen. Toch lijkt me de herinnering er
aan niet overbodie. al is beweerd, dat we niet meer in de eeuw
van het kind leven.
Ook geloof ik nog, dat het mogelijk is, aan de kinderen het mooie te leeren zien. Dat een les soms bij hèrlezing pas mooi e-evonden kan worden. In elk geval is het zaak onze knapen en
meisjes op te voeden door ons leesonderwijs, ook door ze smaak te doen krijgen — ik voel de critiek al — in »beschrijvende« lectuur.
Hoewel dit boek geen letterkundig leesboek is in den gewonen zin, kan toch wel naar aanleiding der stukken uit verschillende
tijdperken van onze letterkunde wat meegedeeld.
Mijn ideeën over het leesonderwijs in het algemeen hoop ik binnenkort elders weer te geven.
En hiermee beveel ik dit boek in de welwillende beoordeeling der collega's aan.
Utrecht, Februari 1921.
A. L. v. H.


INHOUD. '
Bladz.
1. W. G. van de Hulst. De Schepping 5
2. K. Fernhout Mzn. Hun onderdanig 8
3. — Kameraads . . 13
4. Jacqueline v. d. Waüs. Kastanjes 15
5. Nan Küthe. Stemming . . 16
6. H. S. S. Kuyper. Gulden Vensteren 17
7; » Een belangrijke zaak 20
8. Hélène Swarth. Boerehuisje / 23
9. J. M. Westerbrink—Wirtz. Verlaten Kerk 24
10. O wacht niet! . &4 24
11. Th. André Jr. Avenddeuntje 25
12. Hildebrand. De Jager en de Polsdrager 26
13. ' Belastingen . 30
14. Lente . . . 34
15. Carillon . . . • 35
16. Hinc illae lacrimae 36
17. Dr. A. Kuyper. Naftali s '. 37
18. S. Anema. Sneeuw 40
19. J. A. Rispens. Sneeuwdag, 43
20. James Oliver Curwood. Thor de Beer 45
21. Guido Gezelle. Zommer 54
22. J. J. L. ten Kate. Fragment uit „De Schepping'" 55
23. Marjorie Bowen. Cornelis de Witt 58
24. Josef Cohen. Het Vrouwenzand . ^f^èl^'r 72
25. H. J. Schimmel. Prentjens kijken 77
26. P. A. ce Génestet. Het Liedje van Verlangen 80
27. S. Ulfers. De groote Droogte 81
28. René de Clercq. Naar Holland. . •j^j^ii 93
29. Jan F. E. Celliers. Trouw . . . j§2É$ïtf . . 94
30. J. Krayenbelt. Op den Olijfberg . . 95
31. I. da Costa. Het Kruis . . . . f-^ië^>^M00f^^t ' ■ ■ 107
32. E. Heimans. Zomermorgen . . . .... 7!sÊ . . 112




A. L. van Hulzen, Leesboek
Stemming.
H. ten Brink, Arnhem,


I.
DE SCHEPPING.
In den beginne schiep God den hemel en de aarde. Dat is heel lang geleden. Wij weten niet hóélang wel. Niet plotseling was onze schoone aarde er met haar menschen en dieren, haar bloemen en planten; met haar gouden zonneschijn en haar zilveren sterrenlicht. Langzaam heeft God haar, met al haar schoonheid, uit het niet te voorschijn geroepen.
Eerst was ze woest'en ledig, donker en dood. 't Was maar een wilde woeling van water en land.
Maar Gods Geest zweefde over dat duistere bruisende heen. De Heere kende Zijn tijd. Hij wist, wat Hij doen zou.
Toen kwam daar het heerlijke woord van God: Er zij licht.
En daar werd licht Een glanzende schijn gleed door de duistere wereld. Dat was een wonder van Gods heiligen wil. Dat licht was als een vreugde in Gods oogen. De Heere zag, dat het licht goed was en Hij wilde, dat het licht en de duisternis er voortaan altijd zijn zouden in de wereld.
God noemde het, licht: dag. En de duisternis noemde Hij: nacht. Toen was het avond geweest en het was morgen geweest: de eerste dag.
Daarna schiep God het uitspansel.
De dampen van het woelende water, daar in de diepte, trokken naar boven. Zoo was er water omlaag; ook water omhoog. Toen zeilden de witte wolken langs den blauwen hemelboog tot ze zwaar zouden worden van regen.


6
En God noemde het uitspansel hemel. Toen was het avond geweest en het was morgen geweest, de tweede dag.
En God wilde, dat de wateren, die op de aarde waren zich zouden afscheiden van het land. Zoo geschiedde het. 't Was alsof het wilde water zich terugtrok naar zijn eigen vaste plaats tusschen de droge gronden. De zeeën bruisten zoo machtig, maar zij lagen nu gevangen tusschen het land en heerschten niet langer op de aarde. En op die nieuwe aarde schoten uit: de groote boomen, de bloeiende planten, de geurende bloemen, de kleine grasscheutjes. Dat was een heerlijke, groene weelde en God zag, dat het goed was. Toen was het avond geweest en het was morgen geweest, de derde dag.
Ook schiep God de zon, de maan en de sterren.
Jt Was alsof de glanzende schijn die over de wereld lichtte zich nu samentrok in dien éénen gouden bol, die aan den blauwen hemelboog stond te schitteren. Dat was de zon. Zij heerschte in den dag als een lichtkoningin. Toen vielen de gouden zonnestralen op de blijde aarde. Ze brachten er warmte en leven en vroolijkheid. En als het nacht werd, weefde zich een sluier van zilverlicht over de slapende aarde. Dat deed de maan, die als een blanke spiegel langs den hemel gleed.
Zij heerschte als de koningin van den nacht. Dan flonkerden duizenden sterren mee aan den hemelboog, als schitterende diamanten op een donker kleed.
En God zag, dat het goed was.
Nu zouden dag en nacht elkander altijd weer volgen. En de dagen, de jaren, de eeuwen, zouden komen en gaan in vaste regelmaat, zooals die millioenen werelden daar in het groot heelal ook komen-en gaan op vaste tijden en langs eigen baan.


7
Toen was het avond geweest en het was morgen geweest, de vierde dag.
Daarna zeide God: Dat er nu visschen komen in het water en vogels in de lucht.
Toen was er leven en vroolijkheid op de aarde. In de zeeën en rivieren spartelden en plonsden en zwommen de vlugge visschen, groote en kleine, ontelbaar veel. In het loover van de boomen begon het te leven en in het groene gras; daar klapwiekten dartele wezentjes juichend op in de blauwe lucht; en van de aarde steeg een blijde jubelzang op naar den Schepper.
Dat was het eerste vogellied.
God zag dat het goed was. Hij zegende Zijn schepselen, de groote en de kleine en gaf hun de bloeiende aarde om te wonen.
Toen was het avond geweest en het was morgen geweest, de vijfde dag.
Daarna schiep God het vee, het kruipend en het wild gedierte en overal op de nieuwe, schoone aarde wemelde het van levende Wezens: in de dalen, op de bergen, aan de zeeën, in de woestijnen. Onder den zwaren gang van den reusachligen viervoeter dreunde de aarde; aan een wuivende grasspriet klom het torretje omhoog
Toen was de aarde gereed om haren heer te ontvangen, die heerschen zou over al haar schoonheid en al haar leven. Toen zeide God: Laat Ons nu menschen maken, naar Ons beeld, naar Onze gelijkenis. .
De mensch! Hij zou het heerlijkste van Gods schoone schepping zijn. Hij zou rechtopgaan en hij zou schooner zijn dan alle schepselen van de aarde.
Uit stof vormde God den eersten mensch <en Hij blies den adem des levens in zijn neusgaten. Zoo schonk God hem het leven, deelde hem mede van Zijn eigen Geest.


8
Uit stof en geest schiep God den mensch.
Zijn lichaam zou hem altijd herinneren aan de aarde, maar zijn ziel zou hem altijd herinneren aan God.
De dieren, met hun lichaam alleen, behoorden ook aan de aarde alleen.
God zegende den mensch en gaf hem de gansche aarde zooals een koning zijn koninkrijk ontvangt.
En God zag al wat Hij gemaakt had en zie, het was zeer goed. Toen was het avond geweest en het was morgen geweest, de zesde dag.
Op den zevenden dag rustte God van zijn werk. Hij zegende dien dag en heiligde hem. En voortaan zou die zevende dag een rustdag zijn over de gansche aarde, een dag, gewijd aan God.
W. G. v. d. Hulst.
Uit: De Bijbelsche Geschiedenissen. (Rijswijk. H. J. Spruyt.)
ïh
»HUN ONDERDANIG.«
Buigen
Maakt duigen.
'k Hoop, dat dit woord »onderdanig« je niet onaangenaam in de ooren klinkt, en dat je er daarom niet van allerlei, zooals »aangenaam«, »dankbaar«, of zelfs «gehoorzaam,» voor in de plaats zult willen zetten. Want onderdanigheid, is heel wat anders dan het je ouders graag naar den zin maken, en ze is nog heel wat meer dan gehoorzamen, ook al sluit ze dit in.
Zelf voel je dat ook heel goed. Want als je van onderdanigheid hoort, denk je aanstonds aan een »onderdaan«, aan iemand, die een overheid boven zich heeft, een gezag, waaraan hij zich heeft te onderwerpen.


9
Het is juist dat, wat onderdanigheid zoo licht bij ons in ongenade doet vallen. Want de zonde heeft eigenwillige schepselen van ons gemaakt, die er op uit zijn, eigen heer en meester te zijn, en niet gaarne eenig gezag boven zich erkennen. Misschien heb je daarvan ook wel iets bij jezelf bespeurd.
En toch is onderdanigheid de eerste en voornaamste plicht, dien we jegens onze ouders hebben. Dat voelen we reeds als jonge kinderen, lang vóórdat iemand het ons nog met zooveel woorden zei.
Wat méér is, — dat houdt de Heere ons in Zijn Woord met méér nadruk voor dan eenigen anderen plicht.
Het zal je moeilijk vallen, één tekst uit den Bijbel te noemen, waarin God ons beveelt, onze ouders lief te hebben. Maar het vermaan, hun onderdanig te zijn, vinden we er zooveel te meer.
Denk alleen maar eens aan Jt vijfde gebod.
In dat vijfde gebod regelt de Heere, zooals je weet, de verhouding tusschen kinderen en ouders.
En wat.beveelt Hij daar nu den kinderen? Niet, dat ze Vader en Moeder lief zullen hebben, of dankbaar, of aangenaam zullen zijn, maar dat ze hen zullen »eeren«.
Zullen »eeren«, d.w.z. eere zullen geven, zooals een, die onderworpen is, ze aan hem, die over hem gesteld werd, zooals een onderdaan die aan zijn overheid schuldig is.
Een eere, die dan hierin bestaat, dat hij het gezag van zijn meerdere erkent, dat hij zich zonder tegenspraak er aan onderwerpt, dat hij het ook gehoorzaamt. Dat alles saam is de onderdanigheid, die hij heeft te bewijzen. En 't is nu die onderdanigheid, welke de Heere in gebod 5 vordert van de kinderen jegens hun ouders.
Welk een ernst de Heere met dit gebod maakt blijkt


10
je uit wat er op volgt. Hij belooft aan, elk Israëliet, die 't gehoorzaamt, een lang leven in het land Kanaan.
En een lang leven was, zooals je weet, onder Israël een bijzonder blijk van de gunst des Heeren.
Omgekeerd, bedreigde de Heere met strenge straffen al wie zich er niet aan stoorde. In Deut. 21 vs. 18—21 lezen we, dat, als ouders een zoon hadden, die weerspannig was, ze hem brengen moesten voor de oudsten der stad (de rechters) in de poort; en dat die oudsten hem dan ter dood moesten veroordeelen en doen steenigen. En in voorbeelden als Absalom zien we, hoe schrikkelijk de Heere zelf weerspannigheid tegen het ouderlijk gezag wist te straffen.
Om in te zien, waarom juist deze zonde den Heere zoo vertoornt, moet ge bedenken, dat Hij-zelf het is, die onze ouders gezag over ons gegeven, en daarmee ons den plicht tot onderwerping en gehoorzaamheid opgelegd heeft.
Vader en Moeder danken hun recht om de kinderen te bevelen niet aan hun liefde, hun zorg en toewijding voor hun kroost, maar aan God. Het is, zooals onze Catechismus, bij de verklaring van gebod 5, zoo schoon, zoo eenvoudig zegt: het belieft God, de kinderen door de hand hunner ouders te regeeren.
Daarom is weerspannigheid tegen onze ouders niet alleen een vergrijp tegen hén, maarzonde tegen onzen God.
Ze is het verzet tegen Gods hand, tegen Gods gezag. Dit zal je, als je den Heere vreest, bang doen zijn voor alle ongehoorzaamheid jegens je ouders.
En dan niet alleen om de straf, die je je daarmee op den hals zoudt halen, maar ook, en vooral, omdat je er door zondigen zou tegen Zijn groote liefde. Want het is Zijn liefde, dat Hij juist onze ouders met gezag over


11
ons bekleedde. Geen vreemden, wien het er alleen maar om te doen is, door ons geëerd en gehoorzaamd te worden, en die zich om ons welzijn weinig bekommeren; maar Vader en Moeder, die ons innig liefhebben, die hun gezag in dienst van hun liefde stellen, en het gebruiken om ons te leiden en te vormen tot ons eigen best. Och, wat zou er van ons, als we van onze eigen gevaren nog niet afweten, ons eigen belang nog niet kennen, en onzen eigen weg nog niet vinden kunnen, — wat zou er van ons terechtkomen, zonder die liefdevolle, altijd wakende, altijd zorgende en helpende hand onzer ouders!
En hen stelde de Heere nu over ons, omdat we zouden weten, hoe lief Hij ons heeft. Hij gaf ons een Vader en Moeder, opdat we zouden weten, dat Hij een Vader is.
Zoek je hiervan diep te doordringen, en het gezag van je ouders zul je geen ondraaglijk juk vinden, maar een heerlijke gave Gods; de plicht van onderdanigheid zal je niet een hinderlijke last wezen, maar een heerlijk voorrecht, een onschatbare zegen.
Een zegen, omdat hij je eiken dag op de oefenschool brengt in gehoorzaamheid aan je God; omdat hij je leert, je eigenwilligheid te bestrijden, Gods wil te aanvaarden als de wet voor je leven. En dat is het, wat we leeren moeten, om waarlijk onzen God te dienen en zalig te worden. Doch hij is ons ook nog ten zegen in nog andere opzichten. Hij oefent ons ook in zeltbeheersching, in wilskracht, en vormt zoo ons karakter. Het is bekend, dat mannen van sterken wil en hoog karakter meestal opgroeiden in gezinnen, waar stipte gehoorzaamheid werd geëischt.
En dan—welk een kostelijke toerusting geeft hij voor 't volgend leven!
Het leven — hoe ouder je wordt, hoe meer je 't on-


12
dervinden zult, — eischt van ieder zonder onderscheid onderwerping en gehoorzaamheid. Want overal ontmoeten we er het gezag, dat God er stelde. Ook zij, die er te bevelen hebben, moeten op hun beurt zelf weer gehoorzamen. Wie van geen onderwerping weten wil, kan er niet terecht. Wie ze in zijn jeugd leerde, zal er zijn weg vinden.
Laat daarom dezen eersten plicht jegens je ouders bovenaan staan op je program.
En geef nooit voet aan de valsche voorstelling, dat onderdanigheid vernederend zou zijn. De twee woorden, die we hierboven schreven: »hun onderdanig«, mogen je van het tegendeel overtuigen. Want weet je, van wien ze geschreven staan? Van niemand minder dan onzen Heere Jezus Christus.
Als Lukas in het 2de hoofdstuk van zijn Evangelie verhaald heeft, hoe Jezus, toen Hij twaalf jaar oud was, met zijn ouders opging naar Jeruzalem, dan zegt hij in vs. 31: »en Hij ging met hen op, en kwa'm te Nazareth, en was hun onderdanige, Wat van Jezus gezegd kon worden, kan voor ons niet vernederend zijn. Het moet ook van ons gezegd kunnen worden. Jezus is ook in die onderdanigheid aan Zijn ouders ons voorbeeld.
En gelukkig, dat hij méér dan ons voorbeeld wil zijn. Hij wil ook door Zijn Geest en genade de valsche zucht om eigen heer en meester te zijn in ons dooden, en ons leeren en helpen, Zijn voorbeeld na te volgen.
Zoek daarom bij Hem de kracht om zóó te leven, dat later ook van u gezegd kan worden: »Hij was zijn ouders onderdanig«.
K: Fernhout Mzn.
Uit: De man, die den Heere vreest. (Amsterdam, W. Kibchner.)


13
III.
KAMERAADS.
Kwade samensprekingen verderven goede zeden. 1 Cor. 15 vs. 33.
Kameraads — daar komen we aan een interessant onderwerp.
Ik kan me althans geen Hollandschen jongen denken, die 't stellen kan zonder kameraads, of, beter gezegd, zonder kameraad. Want in den zin, waarin ik er nu over spreken ga, kan men maar één kameraad hebben.
Een kameraad toch is nog wat anders dan een speelmakker. Speelmakkers heb je bij de vleet. Want al is het je natuurlijk niet om 't even, met wie je speelt, — al te kieskeurig kun je daarbij toch ook niet zijn. Om mee te spelen is elke fatsoenlijke en geschikte jongen van je gading. Maar kameraad word je alleen met een, die je bijzonder lijkt.
Een kameraad is onder jongens, wat onder oudere menschen een vriend heet. Zoon vertrouweling aan wien je alles vertellen kunt, dien je kunt inwijden in al je plannetjes en met wien je overleggen kunt, als je er eens met dit of dat in zit.
sj°nge, zoo'n kameraad, zoo'n trouwe is geld waard! Natuurlijk heb je in de éérste plaats je Vader en Moeder om in vertrouwen te nemen; en zal 't goed zijn, zal je veilig wezen, dan mag er niets in je leven bestaan, dat zij niet zouden mogen weten. Zij zijn en blijven altoos je beste vrienden. En met ernstige dingen ga je vanzelf ook altoos het eerst naar hen. — Je hebt licht ook oudere broers en zusters met wie je praten kunt, en die je graag helpen, als 't noodig is.
Maar al leef je voor hen ook in een glazen huisje —


14
en dat is noodig! — 't spreekt toch vanzelf, dat een jongen óók van die dingen heeft, die niet gewichtig genoeg zijn om ef bij zijn ouders mee aan te komen, en waarin grootere broers hem slecht zouden begrijpen. De ouderen leven nu eenmaal zijn leven, zijn jongensleven niet meer. En daarom heeft hij een kameraad noodig, die dat wél doet.
Nu zoo'n kameraad wensch ik je van harte toe. Daar kan een vriend voor je leven uit groeien.
Maar wees voorzichtig in je keus. Want een goeie kameraad is kostelijk, maar een slechte is gevaarlijk. Je kent het oud-Hollandsche spreekwoord van 't omgaan met pek, en het verhaaltje van de goeie en rotte appels op één hoop?
Niet, dat je zoudt mogen beginnen, je zelf voor een gaven appel te houden, die te goed is om naast den rotten te liggen. Als je dat deedt, zou je toonen, je eigen hart slecht te kennen. Neen, juist omdat je zelf óók een boos hart hebt, en er allerlei verkeerde neigingen in je sluimeren, moetje je zoo zorgvuldig wachten voor invloeden, die 't kwaad in je wekken en prikkelen kunnen. Als je een heilige was, zou verkeerde omgang je niet zoo licht deren, maar nu je dat niet bent, is hij gevaarlijk.
Zie daarom goed uit je oogen. Sluit je nooit aan bij een jongen, van wien jé voelt, dat de Heere hem je nooit als kameraad zou geven; die zondige gedachten bij je opwekt; die je op wegen brengt en in plannetjes betrekt, waarvan je duidelijk voelt, dat ze niet goed zijn.
En maak nooit een begin van vriendschap, zonder vooraf het oordeel van je ouders te vragen.
Er zijn, o zooveel dingen, die daarin van belang voor je zijn en waarin je zelf nog zoo geen erg hebt. Begin daarom met den jongen, dien je als kameraad zoudt


15
wenschen, in je ouderlijk huis te brengen, zoodat je ouders hem leeren kennen en je van raad kunnen dienen.
En maak het dan, bij verderen omgang, tot vaste gewoonte, dat hij van tijd tot tijd met je verkeert in den huiselijken kring. Wie daar niet thuis hoort, kan je kameraad niet zijn. Die zou op den duur zich dringen tusschen je ouders en jou; hij zou je verleiden, een stuk van je leven te onttrekken aan hun oog; en behalve dat je daardoor je lieve ouders. krenken zoudt in hun recht en hun in den weg zoudt gaan staan om, naar hun roeping en hun liefde, over je te waken, zou je daardoor je zelf in groot gevaar brengen. Want er is niets gevaarlijker voor kinderen, dan een dubbel leven te gaan leiden. Daar halen ze de leugen mee binnen en daar breken ze de tucht mee, waarvan de Schrift vermaant: «Grijp de tucht aan, laat niet af, want ze is uw leven«. (Spreuken 4 vs. 13.)
K. Fernhout Mzn.
Uit: De man die den Heere vreest. (Amsterdam, W. Kirohner.)
VI.
KASTANJES.
Het is een heldere dag in Mei,
De wind waait lustig, de zon schijnt blij
Op bloeiende paarse seringen
En gouden regens in gelen tooi
En alles is zoo mooi, zoo mooi!
En alle vogels zingen!
En zie hoe blauw de hemel blauwt Boven de weiden geel als goud,


16
De zonnige bloeiende landen, En zie de kastanjeboomen daar staan! Daar groeien witte kaarsjes aan, Wat zullen die kaarsjes aardig staan Wanneer ze van avond branden!
Uit: Nieuwe Verzen. Jacqueline E. tan der Waals.
(G. E. Callenbach, Nijkerk.)
V.
STEMMING.
Uit 't bedje blank kijkt rustig 't klein patientje, Nog d' oogen vol van droomen in het rond. In 't bloemendek verloren ligt een prentje, En boeken, beesten naast hem op den grond.
De goede zon kruipt langzaam aan ten hooge In 't bedje, waar ze warme plekken licht Tot vonken spat, die dan in grilge bogen, Hun pijlen schieten 't kindje in 't gezicht.
Zoo blijft ze schuw langs 't wit figuurtje lekken, Een stralenkrans van fijn gesponnen goud Om 't kopje blond — vervloeiend traag tot vlekken, Op 't linnenblank, dat haar gevangen houdt.
Voor 't hooge raam, fier, bloeien de narcissen, Verlangend naar de luwe lente heen. En sneeuwig wit wuiven seringenrissen In bloeiingsvolheid zwaar en wijd uiteen.


17
Verrukt staart 't kind naar zon en bloemenmanden,
Of 't in één teug het al genieten wil,
En in de kleine saamgevouwen handen
. i . . Daar blijft de zonnestraal een wijle stil.
Uit: Verzen Nan Küthe
(P. N. van Kampen en Zoon, Amsterdam.)
VI.
GULDEN VENSTEREN.
Den geheelen dag werkte de kleine jongen hard op het veld, in de schuur en in de keet, want zijn ouders waren arme boeren en konden geen knecht betalen. Maar tegen zonsondergang had hij een uur geheel voor zichzelf; zijn vader had hem dat uur vrij gegeven.
Dan placht de jongen naar den top van een heuvel te gaan, en te kijken naar een anderen heuvel, die zich eenige mijlen verder weg verhief.
Op dezen verren heuvel stond een huis met vensters van louter goud en diamanten. Zij glinsterden en schitterden zóó, dat de jongen knipoogde, als hij er naar keek. Maar na een poos deden de menschen in het huis, naar het scheen, de luiken dicht en dan zag het er uit als ieder ander gewoon boerenhuis. De jongen dacht, dat zij dit deden omdat het tijd was voor 't avondeten; en dan wandelde hij weer terug naar zijn eigen huis, at zijn avondboterham en dronk zijn melk en ging naar bed.
Op een goeden dag riep zijn vader hem en zeide: »Ge hebt best opgepast en een vrijen dag verdiend. Neem vandaag den geheelen dag voor uzelf; maar denk er aan, dat God u dezen dag geelt, en poog iets goeds te leeren».
Ons Leesboek I, 2


18
De jongen dankte zijn vader en kuste zijn moeder; toen stak hij een stuk brood in zijn zak, en ging op weg om het huis te vinden met de gulden vensters.
Het was een heerlijke wandeling. Zijn bloote voeten maakten indrukken in het witte zand, en als hij omkeek, leek het, alsof zijn voetstappen hem volgden en hem gezelschap hielden. Zijn schaduw bleef ook bij hem, en sprong of rende met hem mee, net zooals hij 't wou. Dat alles was heel prettig en stemde hem vroolijk.
Na een poos begon hij hongerig te worden; toen zat hij neer bij een donkere beek, die door de elzenhaag langs den weg stroomde, en at zijn brood en dronk van het heldere water. Daarna strooide hij de kruimels voor de vogels, zooals zijn moeder hem geleerd had, en ging zijns weegs.
Na een langen tijd kwam hij aan een hoogen, groenen heuvel; en toen hij den heuvel beklommen had — zie, daar lag het huis boven op den top. Maar het scheen wel of de luiken dicht waren, want hij kon de gulden vensters niet zien. Hij liep naar het huis toe, en toen had hij wel kunnen huilen; want de vensters waren van gewoon glas als alle andere vensters, en er was nergens iets van goud of diamanten te zien.
Een vrouw kwam in de deur staan, keek vriendelijk naar den jongen en vroeg hem, wat hij wilde.
»Ik zag uw gulden vensters van onzen heuveltop,« zeide hij, »en ik ben gekomen om ze te bezien. Maar zij zijn van gewoon glas!«
»Wij zijn arme boerenmenschen«, zeide zij, »en kunnen geen goud aan onze vensters hebben. Maar glas is beter om door te kijken«.
Zij vroeg den jongen, of hij niet wilde gaan zitten op de breede steenen stoep voor de deur, en bracht hem


19
een kom melk en een stuk koek, en vroeg hem, of hij wat wilde uitrusten. Toen bracht zij haar dochtertje, een kind van zijn eigen leeftijd, bij hem, knikte het tweetal vriendelijk toe, en ging weer aan haar werk. Het kleine meisje had bloote voeten, net als de jongen, en droeg een bruin katoen jurkje; maar heur haar was goud als de vensters, die hij gezien had, en haar oogen waren blauw als de hemel op den middag. Zij liet den jongen de boerderij zien, en toonde hem haar zwarte kalf met de witte ster op zijn voorhoofd; en hij vertelde haar van het kalf, dat hij thuis had, en dat roodbruin was als een kastanje, en vier witte pooten had. En toen zij samen een appel gedeeld en vriendschap gesloten hadden, vroeg de jongen naar de gulden vensters. Het kleine meisje schudde het hoofd, en zeide dat zij er alles van wist, hij had alleen maar het verkeerde huis genomen.
»Gij zijt heelemaal den verkeerden kant ingegaan!« zeide zij. »Ga met mij mee, en ik zal u het huis toonen met de gulden vensters, en dan zult ge zelf wel zien.«
Zij gingen naar een heuveltje; dat zich achter de boerderij verhief, en terwijl zij liepen, vertelde het kleine meisje hem, dat de gulden vensters alleen maar gezien konden worden op een zeker uur, tegen zonsondergang.
»Ja, dat weet ik« zeide de jongen.
Toen zij den top van het heuveltje bereikt hadden, keerde het meisje zich om en wees met haar handje. En zie, daar stond op een heuvel in de verte een huis met vensters van louter goud en diamant, juist zooals hij ze zelf gezien had. En toen zij nog eens keken, zag de jongen, dat het zijn eigen huis was.
Toen zeide hij tot het kleine meisje, dat hij naar huis moest gaan; en hij gaf haar zijn mooisteri kiezelsteen — den witten met den rooden band er om heen — dien


20
hij wel een jaar in zijn zak gedragen had. En zij gaf hem drie wilde kastanjes, één glimmende, net rood satijn, één gespikkelde, en één wit als melk!
Toen kuste hij haar en beloofde terug te zullen komen, maar hij vertelde haar niet, wat hij geleerd had. En toen ging hij weg en liep den heuvel af, terwijl het kleine meisje in het licht van de ondergaande zon hem stond na te kijken. ,
De terugweg was lang, en het was donker, vóór de jongen zijns vaders huis bereikte. Maar het licht van de lamp en de gloed van den haard schenen door de vensters, en maakten ze bijna zoo schitterend, als hij ze van den top van den heuvel gezien had. En toen hij de deur opende, kwam zijn moeder hem tegemoet en kuste hem, en zijn kleine zusje kwam toeloopen, om haar armen om zijn hals te slaan, en zijn vader, die bij het vuur zat, keek op, en lachte hem vriendelijk toe.
«Hebt ge een goeden dag gehad?« vroeg zijn moeder.
Ja, de jongen had een zeer goeden dag gehad.
«En hebt ge iets geleerd ?« vroeg zijn vader.
«Ja,'vader!« antwoordde de jongen. «Ik heb geleerd, dat ons huis vensters heeft van goud en diamant.«
Vrij naar het Amerikaansch door Uit: Laura E. RicHAHD,Gulden Vensteren. H. S. S. Kuyper.
(La Rivière & Voorhoeve Zwolle)
VII
EEN BELANGRIJKE ZAAK.
Het gebeurde, dat de engel-die-voor-de-dingen-zorgt, voortsnelde langs den weg, zijn vleugelen ingebonden


21
en zijn kleederen opgebonden, want hij had groote haast — toen een Hertog uit het venster van zijn kasteel keek en hem toeriep.
»Sta eens even stil, asjeblieft!« zeide de Hertog. • »Ik wilde u spreken over de troonopvolging in mijn hertogdom. Ge moet weten, mijn grootvader, de Aartshertog —«
»Ik kan u niet helpen van morgen!« zeide de engel. »Ik ben uitgezonden voor een belangrijke zaak; gij zult moeten wachten, tot een volgenden keer.«
En de engel vervolgde zijn weg.
»Lieve deugd!« zeide de Hertog. »Wat kan belangrijker zijn dan de troonopvolging in mijn hertogdom? Ik moet hem noodwendig volgen en zien, wat die gewichtige aangelegenheid is, waarvoor hij uitgezonden is.«
De engel haastte zich voorwaarts en weldra kwam hij langs het paleis van een Bisschop. En de Bisschop stak zijn hoofd uit het venster en riep hem toe.
«Wilt u alstublieft even binnenkomen ?« zeide de Bisschop. «Ik zou u gaarne willen raadplegen over de Groote Synode, die zal gehouden worden —«
De engel schudde zijn hoofd.
«Ik ben uitgezonden voor een belangrijke zaak,« zeide hij. «Ik kan mij van morgen niet met kleinigheden ophouden.«
En de engel vervolgde zijn weg.
De Bisschop keek hem na. »Wat voor gewichtige zaak kan dat zijn,« zeide hij, die de Groote Synode een kleinigheid doet schijnen? Ik moet hem noodwendig volgen en eens gaan kijken.« En hij volgde den engel en den Hertog.
Na eenigen tijd kwam de engel voorbij het paleis van een Koning, en de Koning keek uit het venster en riep hem toe.


22
»Zoudt ge even binnen willen komen ?« vroeg de Koning. »De vijandelijke macht is de grenzen overgetrokken en dreigt de hoofdstad te belegeren.
Ik zou u gaarne onmiddellijk willen raadplegen over de stappen, die genomen moeten worden.«
»Later!« zeide de engel. »Ik ben uitgezonden voor een belangrijke zaak en ik kan mij niet ophouden met kleinigheden.«
En de engel vervolgde haastig zijn weg.
De Koning keek hem na. »Het moet een zaak zijn van wereld-belang,« zeide hij, »die den inval in mijn koninkrijk een kleinigheid doet schijnen. Ik moet heusch eens gaan zien, wat het is.«
En hij volgde den engel en den Hertog en den Bisschop.
De Engel verliet nu de breede straat en sloeg een nauwe steeg in, die uitliep op een donkere binnenplaats, waar havelooze kleederen te drogen hingen. In het midden van de binnenplaats stond een klein kind, zijn oogjes stijf gesloten, en zijn mondje wijd-open, huilende en schreeuwende, alsof zijn hart zou breken.
De engel snelde op het kind toe, knielde neder en nam het in zijn armen.
»Stil maar! Stil maark zeide hij. »Alles is in orde, kleintje. Je bent de verkeerde steeg in geloopen, dat is alles. Moeder zoekt al naar je! Laat mij maar eens gauw die tranen afdrogen! Kijk! Daa^-is je moeder al!«
Een vrouw snelde den hoek om, hijgende en met wilde oogen. De engel legde het kind in haar armen, en moeder en kind kusten elkander, en huilden en lachten tot ze uit 't gezicht waren.
De engel haalde diep adem, schudde zijn vleugels


23
een weinig en wendde zich om, om huiswaarts te gaan. En toen hij zich omgewend had, zie, daar stonden de Hertog en de Bisschop en de Koning, allen buiten adem en vuurrood, en hem aanstarende met groote, ronde oogen.
»0! zijt gij daar?« zeide de engel. »Nu heb ik wel even tijd voor uw zaakjes.«
H. S. S. Kuyper.
Uit: Galden Vensteren.
VIII
BOEREHUISJE.
Vóór 't boerehuisje, wit in groen van lenteboomen, Schuurt blank als zilv'r een meisje een slanke tinnen
[kan.
Voor 't venster zit een vrouw een lila kleed te zoomen, Op 't hegje rookt zijn pijp een blauwgekielde man.
Een meidoorn vult de lucht met prikkelzoete aromen. Het vlijtig meisje lacht en neuriet nu en dan. In 't grazig weitje staat een vaalbruin paard te droomen, Scheert af een jonge scheut en kauwt een blaadje er van.
De koekoek roept zijn naam, voorspellende al den regen, Die drijft nog, zilvren wolk, in 't ijle hemelblauw. Het meisje houdt de zon haar kan, die flonkert, tegen. Rood bloost haar krachtige arm uit de opgestroopte
[mouw.
Plots overneevlen 't land de grijze wolkenvegen En, klettrende op het loof, lekt lenteregen lauw.
Uit: Verzen Hélène Swarth.
Maatsch. v. goede en goedkoope lectuur, Amsterdam.)


24
IX.
VERLATEN KERK.
Gedempt viel in de kerk het zonnelicht. De boomen buiten wiegden op den wind. In 't hoog kozijn zat stil een grauwe musch, Nieuwsgierig kijkend, als een heel klein kind.
Op d' orgelbank lag nog muziek verspreid; Het psalmboek leunde stijf aan 't donker hout; Hoog stond een engel: 't dacht mij, dat hij blies Op zijn bazuin van rein en louter goud.
Maar 't bleef zoo stil, als 't nergens anders was. Door 't kerkgebouw ging zacht een zang van vree De leege banken droomden stijf en stil, De boeken en de kussens droomden mee.
En 'k hoorde 't zachte suiz'len van den wind, 't Klonk plechtig, als de stemme van mijn God. Zoo wel was 't mij in lange niet te moe. Stil, als een kind, vertrouwde ik Hem mijn lot.
Uit: Verzen. j. M. Westerbbink—Wirtz.
(G. F. Cailenbaoh, Nijkerk.)
X.
O WACHT NIET!
0, wacht niet tot de dag van lijden naakt, Met schat van liefde en schat van zorg te wijden Aan wie u na is. — Gun u 't vreugd-bereiden, Eer donk're dood uw gave nut'loos maakt.




A. U- van Hulzen, Leesboek I.
Avond,
H. ten Brink, Arnhem*


25
Want zoeter is, voor wie er smart'lijk lijdt,
De zachte streeling van gewende handen,
Dan dat ge uw offervuur voor 't eerst doet branden,
Als avondnevel vale schaduw spreidt.
Dat gij met and'ren deelt de gaaf van 't leven, Is ook een gunst, die God u heeft gegeven, Want droef is, wie Hij doemt tot eenzaam-gaan;
Laat dan uw samen-zijn tot vreugd gedijen, Wie biddend liefde en zegen rond zich spreien, Laat nimmer God met leed'ge handen staan.
Uit: „Timotheus." J. M. Westekbrink —Wirtz.
(La Rivièrb & Voorhoeve, Zwolle.)
XI.
AVENDDEUNTJE.
Bloemeke blank,
Steeleke rank, Windeke waait er zoo wild.
Hou je toch weg,
Achter de heg Tot er die wind is gestild.
Windeke koud,
Vrindeke stout, Knak er toch niet zoo die steel.
Waai daar omhoog
Boomen maar droog: Voor bloemekes blaas je te veel.


2(5
Vogelke fijn,
Vliegerke mijn, Kruip in je nestje maar weg,
Dicht bij je moe;
Die dekt je toe Met veeren dekentje, zeg !!
Kindeke lief,
Moe's hartedief, Ga jij maar lekker naar bed.
Bloemeke fijn,
Vogelke klein, Morgen begint weer je pret.
Uit: Bloesem en Vrucht. Theod. Andké Jr.
(Maandschrift, uitgeg. door het Chr. Lett. Verbond).
XII.
DE JAGER EN DE POLSDRAGER.
»Morgen!« zegt de jager en hij steekt zijn groengemutst hoofd om 't hoekje van de deur der woning, waarin de boer en de boerin met acht a negen kinderen, twee knechts en een meid hun ochtendstuk zitten te gebruiken.
«Morgen, Arie!« roept de boer, terwijl de roggebroodskruimels, die hem bij deze begroeting uit den vollen mond vallen, door den jachthond worden opgesnuffeld. »Rais opsteken ?« — «Twaalf blaadjes!« zegt de jager, zich op de stalling nederzettende en een pijpje uit zijn pet krijgende, terwijl hij het geweer tusschen de beenen houdt, waarvan de boerin de oogen niet af kan houden.
»Jt Staat in de rust, moederk — »Nou ja, Arie; da's goed; maar een mensch is er toch altijd skrimpeljeuzig vank


27
»Heb je der al gevangen, Arie?« vraagt de boer. De boeren noemen het vangen.
«Twee Krelis-oom, twee; ik heb ze zoolang bij Sijmen neergeleid.«
»Nou,« merkt de vrouw aan, «ik denk dat Arie der al menig ientje 'hikt het.«
«Ik wou ze wel rais bij mekaar zien,« zegt de jager. Jagers hebben altijd het heimwee naar een dal Josaphats van het door hen geschoten wild.
«Zie je der hier nog al?« vraagt hij verder.
»Ik bespeur ze zoo niet,« zegt Krelis, «maar hier me Piet, die ziet ze nogal dik.«
«Gisteren avend,«. zegt Piet, een opschietende knaap, de oudste van Krelis-oom, die met een wensch in de oogen beurtelings den jager en de weitasch en het geweer heeft aangekeken; «gisteren avend ging er temet ien tusschen me bienen deur. Een dikke hoor.«
«Mag de jongen rais meeloopen?« vraagt Arie aan Krelis-oom.
«Nou ja«, antwoordt deze: »'t zei wel lukken.«
Piet verslikt zich haast aan de laatste korst van zijn roggebrood met kaas. Een taaie sliet wordt uit den dorsch te voorschijn gehaald, en pols en polsdrager zijn geïmproviseerd.
Zoodanig is de wording van den polsdrager; maar nooit was een schepsel ter wereld dankbaarder voor zijn bestaan; geen begunstigde slaaf kleeft zijn meester getrouwer aan dan de polsdrager den jager. Hij springt den jager vóór over alle slooten en klimt hem over honderd dijkjes na; hij wandelt met hem het jachtveld met vermoeiende ziegezagen af; hij staat, als de hond staat, en apporteert, als de hond apporteert. Spreekt de jager: hij hangt aan zijne lippen, bezield met het on-


28
bepaaldst geloof. En niet licht zijn de proeven, waarop hij in dezen gesteld wordt. Geen grooter leugenaars dan schaatserijders en jagers, zegt men wel. Maar wat wondergeschiedenissen deze laatsten ook mogen opdisschen; van zes hazen geschoten op één stuk, van twee watersnippen in één schot in den donker; van hazen die op één looper nog een gezicht ver wegliepen; van andere, die met uitgeschoten oogen tegen den hond insprongen; van hoenders die ronddraaiden, neervielen, weer opvlogen, weer ronddraaiden, en nog reis neervielen; van arenden die op den hond gingen zitten, en roerdompen die met den laadstok wegvlogen: de polsdrager trekt geen enkele dezer groote gebeurtenissen in twijfel; de jager in het algemeen is zijn orakel, zijn afgod; het valt hem niet in dat er mogelijkheid bestaan zou van eenige opsiering, eenige vergrooting bij 's mans verhalen; en in het bijzonder houdt hij dien jager, met wien hij op dat oogenblik jaagt, voor den grootsten van alle jagers, den Nimrod Nimrodorum. Ja, zelfs indien er iets vergroot moet worden, hij is de eerste om den jager die moeite te besparen, wanneer hij hem al de verhalen, die hij zich van hem herinnert, nogmaals te binnen brengt, en zich nogmaals doet mededeelen. Schiet de jager raak: de polsdrager, schoon hij niets gezien heeft dan wat vuur en rook, heeft het haas driemaal over den bol zien buitelen; is het haas vrij: de polsdrager beweert dat hij er de wol bij vlokken heeft zien afstuiven. Gebeurt het een enkele maal; het gebeurt nooit, zweren jagers en polsdragers; maar het zou toch kunnen zijn; na een ongelukkige jacht; met sneeuw aan de lucht; tegen het sluiten; .... dat er een haas .... meegenomen moet worden, die — op de grensscheiding van een privatieve jacht ligt, — kortom! om het hatelijk woord dan maar


29
te zeggen, — die in 't leger moet worden geschoten, ofschoon er dan ook strikt genomen een pols en een
polsdrager is om hem te doen rijzen Poef! de
lepels hebben zich niet boven het gras opgeheven — hij ligt al te trekken —
»Net toen hij oprees,« zegt de jager.
»Je was der gouw bij,« zegt de polsdrager, »hij was je haast te gouw of.«
»Een ander zou 'em in 't leger geschoten hebben!» zegt de jager.
»Dat loof ik er ook wel van,« zegt de polsdrager: »hij zou aars net het dijkie overëwipt hebben toen ie 't beet kreeg.«
De polsdrager spreekt aldus, niet uit beleefdheid of uit laagheid, maar uit volle overtuiging.
»Een mooi haas,« zeit de jager, daar hij den armen drommel met een klap in den nek afmaakt. »Een mooie rammelaanc.
»Een mooie rammelaar,« echoot de polsdrager.
»Ik zei Jt ommers wel, dat er op dit stuk ien raizen zou?« herinnert de jager.
»'t Is waar ook,« antwoordt de polsdrager, schoon de jager de woorden niet van zijn lippen heeft laten komen. »Je zag het vast an den hond?«
»Neen!« zeit de jager, die (let wel!) nimmer des polsdragers venatorische gissingen goedkeurt, »dat niet.«
»Had je 'em dan Jspeurd in 'jt slik an den dam?«
»Ook nietk herneemt de jager met groote wijsheid; »maar daar was daareven ommers een voester opëgaan.«
»Was dat een voester, Arie, die je misschoot?»
«Misschoot ?« vraagt de jager met verontwaardiging. »Hij had hagel genoeg. Je zult 'em morgen wel vinden...«
En de polsdrager is den anderen dag op dat stuk, om


30
den aan de gevolgen zijner wonden overledene te zoeken; en Indien hij hem niet vindt — stroopers moeten er vóór hem geweest zijn om hem weg te halen, een wild dier hem hebben verslonden, of wel, medelijdende naluurgenooten zullen hem, daar zij hem vonden, wentelende in zijn »zweet« (d. w. z. bloed), op hun rug hebben weggedragen, tot dicht bij de naaste eendekooi, waar hij, onder bescherming van het kooirecht, den adem rustig heeft kunnen uitblazen, aan het ruige kantje van een kille sloot, wel overtuigd dat het hem niet aan hagel ontbroken heeft. Uit: Hildbbrand, Camera Obscura.
XIII. BELASTINGEN.
»Die nare belasting!« hoorde ik zoo dikwijls uit den mond van dezen of genen, »dat is me nu geld, waarvoor men letterlijk niets heeft!« Ik wil wel schuld bekennen : tot op zekere hoogte dacht ik geruimen tijd evenzoo. Doch, ge weet, met de jaren wordt men wijs, en nu ben ik daaromtrent geheel van meening veranderd. Mocht er onder mijn lezers ook misschien iemand zijn, die den ontvanger van belastingen een zuur gezicht zou willen zetten en de belasting weggeworpen geld rekent, dien wil ik van zijn dwaling trachten te genezen.
Het was een heete zomerdag geweest. Ik had hard moeten arbeiden en door en door moede kwam ik des avonds te huis. Het was reeds laat en na het avondeten gebruikt te hebben, begaf ik mij ter ruste.
«Mijnheer, uw belasting-biljet is van middag gekomen,« riep mij mijn huishoudster op de trap toe. »Zoo waar-


31
lijk? En hoeveel is het?« vraagde ik gemelijk. »Ruim negen en veertig gulden,« was het antwoord. »Toe maar, negen en veertig gulden! 'k Geloof, dat de ontvanger meent, dat ik millionnair hen! Negen en veertig gulden! 'k Had 't maar effen gemaakt, als ik in zijn plaats geweest was! Negen en veertig gulden!« Dus morrende, kwam ik eindelijk boven, ontkleedde mij en begaf mij te bed. 't Was, of er aan eiken hoek van mijn legerstede een ontvanger gezeten was, die met uitgestrekte hand de belastingsom vorderde; het regende belastingbiljetten, tarieven en aanmaningen. Met een verachtelijken blik zag ik ze allen aan en mompelde onophoudelijk: »Negen en veertig gulden! Wat meenen ze wel!« Zoo viel ik eindelijk van vermoeienis in slaap. Ik droomde.
Ik bevond mij midden in een groot bosch. De wortels der hooge boomen slingerden zich hobbelig en knoesterig over een pad, dat zich langzamerhand een weinig gevormd had, omdat alle reizigers evenals ik de meest begaanbare plekken hadden uitgezocht, 't Spreekt wel van zelf, dat dit pad op verre na den naam van den kortsten weg niet verdiende. Gebogen onder den last, dien ik aan een slok op mijn schouders droeg, vervolgde ik zuchtende mijn weg. Nü struikelde ik bijna over een vooruitstekenden boomstam, dan moest ik met mijn linkerhand de takken verwijderen en vasthouden, totdat ik ze achter den rug had, opdat ze mij niet onbeschaamd in het gelaat zweepten. Ik had geld genoeg, om mijn reis per rijtuig te doen, of een paard te huren, doch wat hielp mij mijn geld? Er was geen weg voor een voetganger, veel minder voor een paard of een wagen. Ik dacht aan onze gemakkelijke en welingerichte vervoermiddelen en klaagde luide. Daar stond onze ontvanger voor mij en hield mij mijn belasting-biljet voor. Ik ontwaakte, 't Is waar


32
ook, dacht ik, als wij weigeren, de regeering onze belasting te betalen, dan kan zij ook slecht voor goede wegen, voor geschikte middelen van verkeer zorgen. Al mijmerende sliep ik weer in.
Ik woonde op eenigen afstand van den Rijn. Wij waren in het voorjaar, 't Water was hoog, erg hoog en bergen van drijfijs sjorden en schuurden door en tegen elkaar. Plotseling trad de rivier buiten hare oevers en overstroomde het land. Nauwelijks restte mij den tijd, het noodigste bij elkaar te verzamelen en, tot mijn enkels in het water badende, vluchtte ik in allerijl, terwijl ik mijn overige goederen, mijn tuin en akker maar aan den verwoestenden invloed van het water moest overlaten. Velen hadden echter nog meer te betreuren: hun vee verdronk, hun gansche oogst was vernield. Waarom ook geen dijken hier langs gelegd? morde ik, toen ik van een nabijzijnden heuvel het tooneel der verwoesting zag. «Waarom? Omdat gij geen belasting betalen wilt ?« bromde mij eene stem in het oor. »Gij hebt immers niets voor uw negen en veertig gulden! Meerit ge, dat we u dijken kunnen aanleggen zonder geld!« Ik woelde mij om en om en wenschte slechts, dat het morgen werd. Doch mijn kwelgeest wilde mij nog niet loslaten. Spoedig was ik opnieuw in het land der droomen. Ik bevond mij midden op de vlakte. Hier en daar was een enkele, slecht bebouwde akker. Op één daarvan zag ik twee menschen staan. De één was bezig uit al zijn macht korenschooven saam te binden; de ander, gewapend met een zware bijl en een geweldige knots, wierp een dreigenden blik naar alle zijden. Ik ging tot hen en vraagde, waarom zij zulk een vreedzaam werk toch in zulk een dreigende houding verrichtten.
»Wel,« zeide de landbouwer, »ben ik dan zoo zeker,


33
dat gij geen lust zoudt hebben, mij mijn oogst te ontstelen ?«
»Ik? Doch, dan kondt gij u immers tot den rechter wenden en ik zou mijn welverdiende straf niet ontgaan?«
Met een zonderlingen glimlach staarde hij mij aan. »Moet gij nog ver van middag, vriend ?« vraagde hij.
»Ja,« antwoordde ik, »ik wenschte heden nog wel in A. te kom en.«
»Ik zou u niet raden daartoe moeite te doen, want de weg is zeer onveilig en in den laatsten tijd gebeuren ginds in de bosschen gruwelijke dingen.«
«Hebt ge hier dan geen politie ?«
»Wel neen, we willen geen belasting betalen,« hernam hij. »Nu komt het ons nog oneindig duurder uit, want niemand beschermt ons eigendom en we zijn genoodzaakt zelf sterke mannen in dienst te nemen, om ons te verdedigen. Dat is een duur heerk riep hij uit, terwijl hij op den gewapende wees. »ïk verzeker het u. Hadden we geregeld onze belasting opgebracht, bezat ons land een welgeordende politie, dan zou dezelfde man, dien ik nu alleen te bekostigen heb, wel over het eigendom van een paar honderd mensch en kunnen waken.«
Weer stond de ontvanger voor mij met het onverschilligste gelaat ter wereld en, mij het belasting-biljet voorhoudende, zeide hij: »Wilt gij betalen of niet ?«
Ik begreep thans, hoe alles in de stad zoo buitengewoon duur was. We moesten nu bij onze groenten niet slechts den arbeid van den landman, maar ook zijn gewapend geleide betalen. Daar de landbouw zeer kostbaar was, bleven vele akkers onbebouwd en de producten waren schaarsch. Wat al gevolgen had onze weigering, om belasting te betalen! Tegenover de roofzucht onzer sterkere naburen stonden wij geheel weerloos. Geen koning, die Ons Leesboek I. 3


34
ons beschermen, geen leger of vloot, die ons verdedigen kon. Als ik al de voordeelen, die voor mij en anderen uit een geregeld bestuur voortvloeien, berekende, kwam mij mijn aanslag-biljet van negen en veertig gulden hoe langer zoo geringer voor. Ik ontwaakte: eindelijk was het morgen. Ik stond op en begaf mij aan den arbeid, doch, eer ik de deur uitging, riep ik mijn huishoudster toe : «Keetje, zult ge mij helpen onthouden, dat ik deze week de belasting betaal ?«
Uit: P. J. Kloppebs, Licht en Schaduw. (Winterswijk, Bulens.)
XIV. LENTE.
Wat wilgentakken
en elzengoud; ' Wat kleine knoppen
in 't dichte hout; Wat crocuskelkjes
en narcisgeel; Een fluitend meesje
zijn zoet gekweel; Wat hyacinten
met sterken geur; Een zonnestraaltje
door wolkenscheur; Het spreekt mij alles
van lentekeer, Van zonneweelde
en blijheid weer. Laat Maart maar buien


35
zjjn regenslag, Hij moet toch komen,
mijn Lentedag; De zon zal 't winnen;
Haar glans, zoo zacht, Doet alles sterven
Wat winter bracht.
Laat Maart maar buien! Ik hoor muziek van uit het Zuien,
Uit: Timotheüs.
(La Rivière & Voorhoeve, Zwolle).
XV. CARILLON.')
Mijn klankjes van klinglende klokjes
In hooge lucht, Als fijne en bleeke vlokjes
In dwarrelvlucht.
Mijn goudene, lichte geluidjes
Die spelen zacht, En boeien als teergroene spruitjes
Na winternacht.
Ze buitelen vroolijk en springen
Als lentejeugd; Omhelzen elkaar in het zingen
Van vree en vreugd.


36
Dan — statige klinkers er klanken! —
Dat blije begin, Dat menschenhart stemme tot danken
Voor zondaarsmin.
0 Jesu, die woont in den hemel!
Wat zoet geluid Roept over de straten der mensiihen
Uw liefde uit!
*) Als de Domklokken spelen de melodie van „Jezus neemt de daars aan."
Uit: Timotkeüs.
(La Rivière & Voorhoeve, Zwolle.)
XVI.
HING ILLAE LACRIMAE.')
Hij is gaan strijden Voor de eer der vlag..
In leeuwenfierheid Vond hem de dag.
En toen de zonne
Al hooger klom, Zijn moedig oog er
Van krijgslust glom.
Maar toen in 't Westen
De zonne zonk, Lag hij er neder ....
De laatste vonk


37
Zou spoedig dooven. —
In avondrood Vol droeve schoonheid,
Hij de oogen sloot.
Wat kameraden In schemerlicht
Vervulden hem nog Den laatsten plicht.
Hij was gaan strijden Voor de eer der vlag.
Hem zal niet vinden De nieuwe dag.
(' Vandaar die tranen. Uit: Timotheus.
(La Rivière & Voorhoeve, Zwolle.)
XVII. NAFTALI.
Naftali geeft schoone woorden.
Gen. 49 : 21.
Wonderbaar is Naftali van den Heere gezegend geweest, want in Naftali's stam lag de westkust van Genesareths meer, en in Naftali lag Kapernaüm en wat vlekken en wat stedekens er meer aan dien oever door Immanuels voetstap zijn vereeuwigd.
Naftali, zingt Jacob stervend, geeft schoone woorden! En hoor, op Naftali's erve verhief zich de bergglooiing, van wier helling de hemeltaal der Bergrede voor het eerst wierd beluisterd.


38
Er lag in Naftali's stam dat ongezocht harmonische, dat de schoone beweging der hinde en het schoone woord der lippen teelt, zonder dat de kunst er in herkenbaar is.
Het ongekunsteld schoone, dat vanzelf verrukt en boeit door zijn bekoorlijkheid.
Naftali's verweerkracht was daarom klein. Het lag ver van Jeruzalem, het lag als overgeleverd aan de heidenen. Met Zebulon zat vooral Naftali's volk, zegt Jesaia (8:23), in duisternis.
Maar ook, juist daarom is over Naftali het heerlijkst licht opgegaan. "Want in Naftali zijn verre de meeste van Jezus' wonderen geschied, en op Naftali's bodem heeft die zilveren stem weerklonken, die van Jezus' lippen woorden gaf zoo schoon en zoo zielverrukkend, als nooit menschenoor ze had beluisterd.
Die zin en die gave voor het schoone lag in Naftali's aard, en dies mocht Naftali mee aan 's Heeren tempel bouwen. Want toen Salomo toekwam aan de stukken, die kunstschoon vergden, aan de koperen pilaren en koperen zee en de runderen, toen riep hij Hiram uit Tyrus, en Hiram, zoo verhaalt de schrift ons, was uit Naftali's stam (1 Kon. 7 : 14).
De macht van het boeiend woord vooral wierd in Naftali beseft. En toen Barak, die Jabin en Sisera sloeg, tegen den geweldenaar op moest trekken, was het ook deze richter, die met de macht van het woord rekende. Want Barak was uit Naftali, en Barak zei: Ik zal niet trekken, tenzij Debora, de vrouw, die schoone woorden geven kan, met mij ga.
Zoo boeit Naftali.
Naftali ontving een schoone en een sierlijke gave,


39
waarom Mozes van Naftali zong: »o, Naftali, wees verzadigd van de gunsten en vol van de goedertierenheden des Heereiw (Deut. 33 : 23).
En er bloeide dan ook in Naftali edeler zin op. Want Debora kon het van Naftali zingen: »Naftali is een volk dat zijn ziele versmaad heeft tot den dood!" (Richt. 5 : 18).
Toen het tegen Jabin en Sisera ging, ging tegen de vijanden des Heeren, toen had het zachte, schoone Naftali de vreeze overwonnen, en had om 's Heeren wille zijn ziel uitgestort in den dood.
En toch ook Naftali bedreigde een gevaar.
Zin en kunstgave voor het schoone verleiden de ziel zoo licht, en zoo staat er dan ook van Naftali geschreven : »En Naftali verdreef de inwoners van Beth-Sémes niet« (Bicht. 1 : 33), zoo woonde »Naftali in het midden der Kanaanieten ;« en »Beth-Sémes werd hun cijnsbaar« (vers 33).
o, Bedenk het toch, de wereld is ook zoo schoon. En wie op het schoone te zeer acht, windt zich ongemerkt zoo licht den strik van het schoone der wereld om de enkelen.
Hiram, die de koperen pilaren voor Gods tempel goot en boetseerde, was uit Naftali, maar zijne moeder had zich gehuwd aan een heiden uit het schoone, heidensche Tyrus.
Zoo maakt zin voor het schoóne, o zoo licht wereldgelijkvormig. En dan geeft men ook als Christen, aan Naftali gelijk, wel schoone woorden, maar woorden, die een verzaking zijn van het heilige God.s.
Uit: De twaalf Patriarchen. Dr. A. Kuyper.


40
XVIII.
SNEEUW.
Toen Middelgum den morgen van den negen en twintigsten December wakker werd, lag het diep onder de sneeuw, s' Nachts was om twee uur de noordoostewind gekomen met onweegbare vrachten. Om kwart voor twee — daar begon 't al te dwarrelen, dat de oude toren zijn noorder- en opster oogen dicht had geknepen. Hij zou bovendien toch niet veel gezien hebben, want de duisternis was bijna compleet. Hij kon zijn eigen klokslag niet meer hooren, zoo dicht omhulde hem de mantel van dikke vallende vlokken. En boven op zijn kruin, daar ging het wonder, dat voelde hij duidelijk. Daar stapelde de sneeuw zich op op den cementvloer van den trans al hooger, tot heel de noordoosthoek van den kap in een reusachtig kussen gebonden scheen. Om half acht begon in 't uiterste oosten de dag te grauwen. De laatste, dunne vlokjes zweefden naar omlaag, toen om half negen de schooljeugd met een dol gejoel rondtuimelen ging in het heerlijke koele dons.
»Hü-ü-ü, de ouwe het een kussen op sien kop,« riepen ze van beneden. Dat ergerde hem 1 't ls waar, sneeuw maakt kinderen uitgelaten, dat was in de middeleeuwen ook al zoo, maar aan alles is een grens. Ze zouen het wel gelalen hebben, dergelijke oneerbiedigheden op te joelen, toen 't wijwater, dat over zijn vloer was gesprenkeld »Op Sinte-Desideriusdag — doe voorwaar,« nog kracht van wijding had. — »Hij het seven slaapmutsen op 'e kop« — riep een nieuw nader stoeiend troepje. Kon hij 't maar afschudden, dat z.otte pak sneeuw. Maar er zat geen beweging in zijn steenen schouders, hij moest wachten'op zon en wind. Nog nooit als dien morgen, had hij met


A- L. van Hulzen, Leesboek I.
Sneeuw.
H. ten Brink, Arnhem.




41
zooveel wellust negen uur geslagen, — vooral die negende, die de schooldeur moest openen, ging zoo hard, dat er een schilfertje uit den gegroefden klokkerand sprong.
Tegen tien uur begon de grauwe lucht te scheuren. Al verder kon hij zijn blikken schuiven tusschen het sneeuwkleed en het grauwe wolkendak tot om half elf uur de zilveren winterzon zegevierde en de verre horizonnen naar alle kanten gingen blinken tegen het blauw. In noord en west brak de sneeuwlaag af tegen de donkergrijze vlakte der Waddenzee. Tranen van ontroering dropen van zijn zuider oogleden: wat een pracht! Alle daken dik onder 't smetloos dons. Akkers en wegen er diep onder bedolven. Alleen de breede vaart, een opengehouden arm der Middelzee, kronkelde grijzig-zwart naar den kant van Berlikum. En de tram: gelukkig, die kon niet rijden, zoo dik was de sneeuwlaag. Hij had er nog geen gezien en 't was toch al bijna half twaalf. Zoo kon hij nog eens droomen van den grijzen voortijd.
»Bimmm« — tinkelde de kloostertoren over de sneeuwvlakte: «goeden morgen, vadertje! hebt u geen gevoel of we zeshonderd jaar vroeger schrijven ?«
»Paammm« — dreunde de oude, 't is alles diepe herinnering .... goeden morgen.«
De tuin van Nieuw Hermana leek een toovertuin, toen Joh buiten kwam. Alle takken torsten een sneeuwen boa; de drie hooge sparren stonden als grijze barden te zingen van de eeuwige sneeuw op de Noorsche Alpen een verlangend lied.
Roerloos stil was alles rondom, Nu en dan gleed een sneeuwlaagje van een al te schuinen tak en dolf zich zeiven een grafje in den dikken sneeuwbodem met een zachten plof. Nog enkele vlokjes, tien of twintig — zwierven zwijgend naar omlaag.


42
Dwars door den tuin, raidden over het groote gazon liep het spoor van een poes; hier en daar stonden afdruksels van vogelpootjes, — hcele reeksen.
Joh liep om het huis heen naar den vruchtentuin. Kritterend pakte de sneeuw samen onder zijn voet. Hier was het zoo mogelijk nog phantastischer. De appelboomen met hun lage kruinen schenen een dak te vormen, vlak bij den grond. Zwarte stammen en witte sneeuw, dat waren de wondere bouwstoffen geweest van dit paleis zonder stijl, zonder een beginsel van regelmaat. Daar kreesch op uit een verren appelboom een kleine vlucht zwarte kraaien. Ploffend en stuivend sneeuwde het na onder den boom. Op 't zelfde plekje waar eens Taco en Eddy, stond Joh te staren in het eindeloos verschiet van sneeuw beneden en boven een kap van grauw en blauw. Als een groote grafheuvel dekte op verre hoeve de' schuur zijn kostbare schatten, zijn bergen vruchten, zijn stallen vol vee. Geen tien minuten rechte afstand rezen de puntige, stinsachtige daken van het roodmurige huis, waar eens Groot-Tjessinga, veilig was binnen zijn ringmuur en diepe gracht. Nog enkele eiken met dunne kruinen omstonden het, nu gedekt met winterbont. Daar sloeg zilverig en zacht de kloostertoren in het Verre verschiet negen uren; — hij was nog niet uitgesproken toen de oude reus achter hem begon. — »Ik sta m'n tijd hier te vermijmeren,« bestrafte Joh zich en ging op weg naaide fabriek. Toen hij de dikke sneeuwlaag in hét dorp doorwaadde, dacht hij: »'k Moest ze morgen met de ar .van Leeuwarden halen.«
Wat dunkt je van 't weer Gerrilje? vroeg hij toen hij thuis kwam om twaalf uur. »Als 't de volle maan kan velen, dan houwen we 't half Januari door, anders duurt 't maar twee dagen,« zei ze.


43
»Morgen naar Leeuwarden met de slee, dat kan nog wel hè? — »Met de slee,« lachte de oude. — »Ja, zeker, dat kan wel, Da's in geen tijën gebeurd menheer! Een mooie gelegenheid; — ja, zeker, dat kan mooi. — Wat zal juffrouw Eddy een plezier hebben."
's Middags ging Pieter in twee stevige vetlaarzeri op stap naar Takema-State met een brief van Joh, of hij de ar mee mocht hebben: Taco met de Walraventjes moest van Leeuwarden komen. Ze zouen oom een dankbezoek komen brengen. — Ook zonder dat bezoek zou oom 't gedaan hebben, — nu deed hij 't vast. Pieter moest dien dag op Takema-State blijven, de ar helpen zeulen van den zolder van het wagenhuis, het tuig mee poetsen. Den volgenden morgen om tien uur kwam hij tinkelend den oprijweg Nieuw-Hermana binnenglijden, bespannen met oom Abe zJn vierjarige vossen. De knecht kreeg een stevige fooi, Joh nam de teugels over en licht als een veer schoot de kleurige slee den witten weg naar Leeuwarden op.
Uit: In 's Levens Opgang. S. Anema
(Rotterdam D. A. Daamen.)
XIX. SNEEUWDAG.
Vannacht, in den lichten winternacht, Toen voeren onhoorbaar, grijze Wolkenschepen, tot zinkens bevracht Boven de wereld en ankerden zacht, En losten sneeuwvlokken lijze.
Toen kwam sluipevoetend als steeds, de dag Op zijn prachtige, gouden sandalen


44
En toen hij de witte wereld zag, Die slapend aan zijn voeten lag, Bleef hij verrukt even dralen.
Van zijn fijne nevelmantel gleed
De schaduw over de landen.
En heel de wereld leek zonder leed,
Toen de dag zijn feestelijken intocht deed
En de zonstaf zwaaide in zijn handen.
Maar het groote sneeuwstille winterbosch Tot een brooze blankheid versteven, Gaf, hoe hij luid de takken sloeg, Dat de sneeuw in ruiselende vlagen kloeg, Geen 't minste teeken van leven.
En de dag, die 't leven zoo bemint,
Werd moede zijn vurig pogen,
Als te avond een overdarteld kind,
Geen lust meer in 't willoos speelgoed vindt;
En een mist trok over zijn oogen.
Van verre nadert een donk're gestalt, Op de schemerwolken schrijdt hij. Hij kust het sluimerend daggezicht, En langs het doomend sterrenlicht, Aan de westerkimmen, verglijdt hij.
Hij is Dags broeder, weldadige Nacht,
Meelijdend, de zachte van voeten.
Hij kent het leed en de stille klacht,
Die de dag met zijn zonneschimpen belacht,
En komt, zijn wreedheid te boeten.
J. A. Rispens.


45
XX.
THOR DE BEER.
Met het zwijgen en de onbeweeglijkheid van een rossig getint rotsblok stond Thor minuten lang over zijn gebied uit te kijken. Hij kon niet ver zien, want evenals bij alle grijze beren was zijn gezicht slecht. Zijn oogen waren klein en stonden ver uiteen. Op een afstand van een halven of een heelen kilometer kon hij een geit of een bergschaap onderscheiden, maar verderop was zijn wereld een uitgestrekte zonnige of nachtelijk-duistere geheimenis, waarin meest het geluid of de reuk hem den weg wees.
Het was de reuk, die hem nu stil en onbeweeglijk deed staan. Uit het dal was een lucht tot zijn neusgaten opgestegen, die hij nog nooit had geroken. Het was iets, dat daar niet hoorde. Het gaf hem een vreemde gewaarwording. Vergeefs spande zijn traag werkende beestenverstand zich in om het te begrijpen. Het was geen kariboe, want hij had vele kariboes gedood; het was geen geit; het was geen schaap en het was niet de lucht van de vette, luie marmotten, zich op de rotsen koesterende in de zon, want hij had honderden marmotten gegeten. Het was een lucht, die hem niet boos maakte en ze beangstte hem evenmin. Hij was nieuwsgierig en toch daalde hij niet af om te onderzoeken. Voorzichtigheid hield hem terug.
Had Thor een mijl of twee mijlen duidelijk kunnen zien, zijn oogen zouden nog minder hebben ontdekt dan de wind uit het dal naar hem had opgevoerd. Hij stond aan den rand van een kleine vlakte, met het dal een 200 M onder hem en de kloof, waardoor hij dien middag was gekomen, een 200 M. boven hem. De vlakte had


46
veel van een schaal, misschien een half bunder groot, op de groene helling van den berg. Ze was bedekt met weelderig, malsch gras en Juni-bloemen, bergviooltjes, hier en daar bosjes vergeet-me-nieten, wilde asters en hyacinten. In het midden was een plek zachte modder, waar Thor dikwijls kwam als zijn pooten van de rots zeer deden.
Ten Oosten, ten Westen en ten Noorden van hem breidde het prachtige panorama van het Canadeesche Rotsgebergte zich uit, zacht glorend in den gouden zonneschijn van een Juni-achtermiddag.
Van weerskanten uit het dal, uit de doorgangen tusschen de bergpieken en uit de geulen, uitgehold in rots en lei, die tot aan de sneeuwlijn reikten, kwam een zacht, eentonig gemurmel. Het was de muziek van vloeiend water. Die muziek zat aldoor in de lucht, want de rivieren, de beken, de waterstralen, neergutsend uit de sneeuw, die eeuwig bij de wolken uitgespreid lag, waren nooit stil.
Behalve muziek waren er ook zoete geuren in de lucht. Juni en Juli — de laatste lentemaand en de eerste zomermaand in de Noorder bergen — smolten ineen. Deaardewas metgroen overwoekerd; de voorjaarsbloemen verkeerden de zonnige hellingen in kleurvlakken van rood, wit en paars; en al wat leven had zong, — de vette fluitmarmotten op hun rotsen, de plechtstatige kleine buidelratten op hun heuveltjes, de wilde bijen, die van bloem naar bloem gonsden, de haviken in het dal en de arenden boven in de spitsen. Zelfs Thor zong op zijn manier, want toen hij even tevoren in de zachte modder had getreden, had het diep in zijn breede borst zonderling geknord. Het was geen gegrom, geen geloei of gegrauw; het was het geluid, dat hij maakte, wanneer hij vergenoegd was. Het was zijn zang.


Maar nu was er om geheimzinnige reden plotseling voor hem in dezen heerlijken dag een verandering gekomen. Onbeweeglijk snoof hij nog in den wind. Hij vatte het niet. Het verontrustte hem zonder hem vrees aan te jagen. Voor den nieuwen, vreemden reuk in de lucht was hij even fijngevoelig als een kindertong voor de eerste scherpe aanraking van een droppel brandewijn. Toen, eindelijk kwam er uit zijn borst, als een verwijderd gerommel van den donder, een diep, norsch gegrom. Hij was opperheerscher van dit gebied, en traag beduidde hem zijn brein, dat er geen reuk behoorde te zijn, dien hij niet begreep en waar hij geen meester over was.
Langzaam richtte Thor zich op tot zijn heele negen voet lengte op zijn achterschonken rustte. Hij zat als een gedresseerde hond, met zijn zware bemodderde voorpooten afhangende voor zijn borst. Tien jaren lang had hij in deze bergen geleefd en nooit had hij dien reuk geroken. Hij daagde dien reuk uit. Hij wachtte hem af, terwijl hij sterker werd en naderde. Hij verborg zich niet. Scherp afgeteekend en onversaagd zat hij daar op.
Hij was een monster van grootte. Zijn nieuwe Junihuid glansde goudbruin in de zon. Zijn voorpooten waren haast zoo lang als een menschenlijf; de drie grootste van zijn vijf mesvormige nagels waren vijf en een hal ven duim lang; in de modder hadden zijn voeten sporen achtergelaten, die van begin tot eind vijftien duim maten. Hij was dik, glanzend en geweldig. Zijn oogen, niet grooter dan walnoten, stonden acht duim uit elkaar. Zijn twee bovenslagtanden, scherp als vlijmpunten, waren zoo lang als een mansduim en tusschen zijn machtige kaken kon hij den nek van een kariboe verbrijzelen.
Thor's leven had de nabijheid van menschen niet gekend, en hij was niet kwaadaardig. Als de meeste grijze
47


48
beren doodde hij niet uit lust om te dooden. Hij placht uit een kudde kariboes er een te nemen en dien kariboe at hij op tot het merg in het laatste been. Het was een vreedzaam koning. Hij had één wet: »Laat me met rust!« zei hij, en de stem van die wet lag in zijn houding, zooals hij daar op zijn achterpooten zat en den vreemden reuk opsnoof.
In zijn massieve kracht, in zijn eenzaamheid en zijn oppermacht was de groote beer als de bergen, ongeëvenaard in de dalen gelijk zij in de lucht. Met de bergen was hij uit de eeuwen voortgekomen. Hij maakte er deel van uit. De geschiedenis van zijn geslacht was temidden van het gebergte begonnen en stierf er in weg. Ze geleken in vele opzichten op elkaar. Tot op dezen dag herinnerde hij zich niet, dat iets zijn macht en zijn recht was komen betwisten, uitgezonderd die van zijn eigen soort. Met die mededingers had hij eerlijk en meer dan eens tot den dood toe gevochten. Hij was klaar om weer te vechten, als het ging om het gezag over de bergen waarop hij als zijn bezit aanspraak maakte. Zoolang hij niet verslagen was, was hij heerscher, scheidsrechter of dwingeland, naar hij verkoos. Hij was de vorst van de weelderige dalen en de groene hellingen en leenheer van alle levende wezens om hem heen. Hij had de macht openlijk gewonnen en behouden, zonder list of verraad Hij werd gehaat en gevreesd, maar zelf haatte hij noch vreesde en hij was eerlijk. Dus wachtte hij openlijk op het vreemde, dat hem uit het dal naderde.
Terwijl hij opzat, in de lucht speurende met zijn fijnen bruinen neus, was er iets in hem, dat naar schemerduistere, vervlogen geslachten terugging. Nooit te voren had hij den reuk, die in zijn neusgaten was, opgevangen, maar nu seheen die hem niet meer volslagen


49
nieuw Hij kon het zich niet voorstellen. Toch wist hij, dat het een bedreiging was
Tien minuten lang zat hij daar als een uitgesneden beeld. Toen draaide de wind, de reuk werd allengs zwakker tot hij geheel weg was.
Thor's platte ooreri spitsten zich even. Hij keerde zijn grooten kop langzaam om, tot zijn oogen de groene helling en de kleine vlakte omvademden. Nu de lucht weer zuiver en zoet was, vergat hij alras den reuk. Hij liet zich op zijn voorpooten vallen en hervatte zijn jacht op buidelratten.
Er was iets grappigs in die jacht. Thor woog nagenoeg duizend pond, een bergbuidelrat is zes duim lang en weegt nog geen twee ons. Toch kon Thor een uur lang naarstig graven en er ten slotte van genieten, wanneer hij het kleine dikke dier als een pil inslikte; het was zijn versnapering, de lekkernij, aan de jacht waarop hij in lente en zomer een derde deel van zijn graafwerk besteedde.
Hij vond een hol, dat hem wat beloofde en begon de aarde op te gooien als een groote hond, die naar een rat graaft. Hij was nu boven aan de helling. Gedurende het volgende halve uur hief. hij eens of tweemaal den kop op, maar hij dacht niet meer aan den vreemden reuk, dien de wind had aangebracht.
Een anderhalven kilometer verder het dal af, waar het bosch van sparren en balsemdennen aan dien ingang van een ravijn ijler, werd, hield Jim Langdon zijn paard in, keek een oogenblik ademloos voor zich uit, sloeg toen, met een hoorbare zucht van verlichting, zijn rechterbeen over, zoodat zijn knie gemakkelijk op den zadelknop rustte, en wachtte.
Een paar honderd meter achter hem had Otto, nog
Ons Leesboek I. 4


50
in het bosch schuil gaande, last met Dishpan, een weerbarstig pakpaard. Langdon luisterde grinnikend naar de ontboezemingen van den ander, die Dishpan dreigde met eiken bekenden vorm van bestraffing en marteling, van het openrijten van den buik af tot het genadiger einde van met een knots de hersens ingeslagen te worden. Hij grinnikte, omdat Otto's schrikbarende dreigementen, die voortdurend zijn flinke en volmaakt onverschillige pakpaarden naar het hoofd werden geslingerd, hem steeds vermaakten. Hij wist, dat als Dishpan, de merrie, het in den zin kreeg om, onder haar last op den rug gestoken, salto mortale's uit te voeren, de goedhartige, lange Bruce Otto niets anders doen zou dan de lucht van zijn verschrikkelijke, huiveringwekkende verwenschingen te laten weergalmen.
' De een na den ander kwamen de zes paarden, die hun uitrusting vormden, uit het bosch te voorschijn; achteraan reed de bergman. Hij zat in het zadel als een gedeeltelijk losgelaten springveer, een houding, sinds jaren in het gebergte aangenomen, ook omdat het hem moeilijk viel zijn zes voet twee duims lengte aan vleesch en gebeente sierlijk over de flanken van een berghit te verdeden.
Op zijn verschijning steeg Langdon af, en weer keek hij het dal in. De stoppelige blonde baard verborg op zijn gezicht niet de donkerbruine kleur, die het leven in de open lucht van het gebergte er op had gelegd. Hij had zijn hemd aan den hals losgemaakt, zoodat zijn nek bloot kwam, die door zon en wind getaand was; zijn oogen waren scherp blauwgrijs en ze onderzochten nu het land, dat voor hem lag, met de blijde oplettendheid van den jager en avonturier.
Langdon was vijf-en-dertig. Een deel van zijn leven bracht hij in de wilde natuur door, hét andere deel


51
besteedde hij aan het schrijven over de dingen, die hij daar had gezien. Zijn metgezel was vijf jaar jonger, maar had zes duim anatomische lengte op hem voor, als die duimen een voordeel mochten heeten. Bruce vond van niet. »En het ellendigste van de zaak is,« zei hij dikwijls, »dat ik nog altijd groei.«
Hij kwam nu aangereden en slingerde zich van het paard. Langdon wees voor zich uit.
»Heb je nog ooit zoo iets gezien?« vroeg hij.
»Een mooi land,« stemde Bruce toe. »Een besté plek om te kampeeren, Jim. Er moeten hier in de bergen kariboes zijn, en beren. We hebben wat versch vleesch noodig. Heb je een vlammetje ?«
Ze hadden de gewoonte aangenomen om zoo mogelijk hun beider pijp met één lucifer aan te steken. Ze voerden nu die handeling uit, terwijl zij de buurt opnamen. Terwijl hij den eersten welaangenamen rook uit zijn korte pijp haalde, knikte Langdon in de richting van het bosch, waaruit ze waren te voorschijn gekomen.
»Mooie plek voor onze tent,« zei hij. «Droog hout, stroomend water en de eerste goede balsem, dien wij in een week tijds voor ons bed hebben gezien. De paarden kunnen we laten weiden in dat kleine stuk open vlakte, dat we een hal ven kilometer van hier zijn over gekomen. Er groeit volop prairiegras en een massa wild doddegras op.«
Hij keek op zijn horloge.
«Het is pas drie uur. We zouden nog wel verder kunnen gaan. Maar, wat vind jij ? Zullen we hier een dag of twee blijven en eens kijken wat de streek oplevert?«
»Dat lijkt me wel,« zei Bruce.
Zoo zeggende zette hij zich neer met zijn rug tegen een rots en hij trok op zijn knieën een langen koperen


52
verrekijker uit. Langdon maakte van zijn zadel een veldkijker los, die uit Parijs afkomstig was. De verrekijker was een reliek uit den Burgeroorlog. Ze zetten zich, met de schouders aan elkaar tegen de rots schrap en onderzochten de golvende hellingen en de groene flanken van de bergen voor hen.
Ze waren in het land van het grove wild, het land, dat Langdon het Onbekende noemde. Zoo ver hij en Bruce Otto konden uitmaken, was er nog nooit vóór hen een blanke geweest. Het was een land omgeven door geweldige bergketenen, waar ze in twintig dagen van zweetend zwoegen niet meer dan een 150 kilometer hadden afgelegd.
Dien middag waren ze getrokken over den top van de Groote Scheiding, die de Zuider en Noorder hemelen klieft en door hun kijkers zagen ze nu op de eerste groene hellingen en de trotsche pieken van het Vuurpangebergte. Noordwaarts — hun tocht was het Noorden ingegaan — stroomde de Skeena; West- en Zuidwaarts lag het Babine-gebergte met zijn waterwegen; Oostwaarts, aan gene zijde van de Scheiding lag het groote bosch en verder Oostwaarts het Ominicagebergte en de zijrivieren van de Finley. Ze waren den lOen Mei uit de beschaving weggetrokken en nu was het de 30e Juni.
Terwijl Langdon door zijn veldkijker zag, geloofde hij, dat ze de grens van hun wenschen hadden bereikt. Bijna twee maanden hadden ze geploeterd om de sporen der menschen achter zich te laten. Daarin waren ze geslaagd. Hier waren geen jagers. Er waren geen prospectors. Het dal, dat vóór hen lag, was vol gulden beloften en terwijl hij de eerste indrukken van het geheimzinnige en de pracht van die wereld in zich opnam werd zijn hart vervuld met de diepe, weldoende blijdschap, die


53
alleen mannen als Langdon ten volle verstaan. Voor zijn vriend en makker Bruce Olto, met wien hij al vijfmaal het Noorderland was ingetrokken, leken alle bergen en alle dalen vrij wel op elkaar; hij was er tusschen geboren, had er al zijn leven in doorgebracht en zou er vermoedelijk in sterven.
Het was Bruce, die hem plotseling met den elleboog een stevigen duw gaf.
»Ik zie een kilometer of twee hooger op in het dal de koppen van drie kariboes, die een rivier overtrekken«, zei hij, zonder zijn oog van den verrekijker af te keeren.
»En ik zie een geit met haar jong op de zwarte lei van den eersten berg rechts,« antwoordde Langdon. «En, daar staat een bok van een rots, duizend voet er boven, op haar neer te zien! Hij heeft een baard van een voet lang. Bruce, ik wed, dat we hier in den hof van Eden zijn!«
»Het lijkt er op,« stemde Bruce toe, zijn lange beenen optrekkende, om een betere rustplek voor zijn verrekijker te hebben. »Als dit geen streek van schapen en beren is, heb ik het van mijn leven nog niet zoo mis gehad.«
Vijf minuten lang bleven ze nu zoo zitten kijken zonder dat ze een woord wisselden. Achter hen vraten hun paarden gretig van het dikke, weelderige gras. Het geluid van de vele wateren in de bergen bromde in hun ooren en het dal leek in een zee van zonnelicht te slapen. Langdon kon er geen beter woord voor vinden. Het dal was als een groote, voldane, gelukkige kat en de geluiden die zij hoorden, samenstemmende in dat behaaglijke gedreun, was haar slaperig gespin. Hij richtte zijn veldkijker weer op den bok, die op zijn rots de wacht hield.


54
»Ik zie een grijzen beer, zoo groot als een huis,« zei Otto bedaard.
Uit: Thor de Beer door James Oxiver Curwood. (Vert. van E. T. Laan.) (Rotterdam, Nijgh en v. Ditmar.)
XXI. ZOMMER.
Als de appels bloeien,
— de schoone maand! — en 't gers aan 't groeien,
de wegen baant, de zoele winden,
zie 'k geren gaan en blommen vinden
die openstaan.
Als, uit aan 't stroomen,
half bloed, half melk, zijn de appelboomen,
zoo een, zoo elk; Als weeke zijde
de takken blomt, dan ben ik blijde:
de zommer komt!
Als alle lieden,
die gaan en staan, »goendag!« mij bieden
») graB.


55
en spreken aan, dan snoere en binde ik
mijn' kommernis: dan ondervindé ik
dat 't zommer is!
Gtjido Gezeli.e.
(L. J. Veen, Amsterdam.)
XXII.
FRAGMENT UIT «DE SCHEPPING». , s
In holen en kloven,
In grebbei en wei, Ontworstelt het kieken
Het wiegelend ei. Nu zwirrelt en zwarrelt,
Oneindig vermeerd, Een vleugelgedierte,
Van alle geveêrt. Zij reppen en kleppen
De wassende wiek, Die ordlijk de maat slaat
Tot de eerste muziek: Zij stemmen het orgel
Der zangrige keel; Zij schettren en tjilpen
In vroolijk gekweel. Zij vallen al zingend
Op 't bladerrijk woud, En fladdren in 't loover,
Of snufflen door 't hout. Zij roepen, zij paren,


56
Zij sluiten den echt, En bouwen het nestjen
Zoo sierlijk, zoo hecht, Als nu nog in 't immer
Verjongende groen, Na eeuwen maal eeuwen
Hun kinderen doen! Of wagen, amechtig
Van 't steken der zon, Een koelbad in 't water
Der spattende bron; En duiken de kopjens
Met dartiend geplons, En schudden de paarlen
Van 't bigg'lende dons; Hervinden daarboven
Hun lomm'rige tent; Of, voelen zich burgers
In 't vloeibre element: Dan slaan zij als riemen
De zwempooten uit, De kreeken doorplassend
Met gagg'lend geluid, En roeien daarhenen,
Geen kunst zich bewust, Toch meester geboren, Volkomen gerust!
Zoo wordt elk Leven Door de eigen wet
Een baan gegeven, Een taak gezet!
Der Gieren koning,


57
Die slacht en wurgt, Verkiest tot woning
Een steenrotsburcht. Zoo huist het Sijsjen
In 't veldplantsoen, En fluit zijn wijsjen,
En wipt door 't groen. Fier steigert de Arend
Naar 's hemels boog, De zonne starend
In 't vlammend oog. Maar tuimeldronken
Van 't licht, gaat de Uil In bergspelonken
Tot d' avond schuil. De Woudspecht klavert
Den boomstam op: In 't eenzaam davert
Zijn hamerklop. En de Eiber, wapprend
Ter karavaan, Vangt snavelklapprend
De luchtreis aan. Hoe statig wiegelt
De Zwaan, hoe rank! Heur mantel spiegelt
Als sneeuw zoo blank! Maar kleuren pronken
In 't Pauwen-rad, Met starren vonken
Een goud bespat. Ginds kirt in rozen
Een Tortelpaar:


58
Uit alle kozen
Die twee elkaar! Terwijl stapt, zwaaiend
Met kam en spoor, De haan al kraaiend
Zijn harem door. En waar nu 't drooge
't Moeras verving, Waar eens de hooge
Dinornis ging. Daar gonst en mommelt
De Vogel vlieg, En schudt en schommelt
Zijn bloemenwieg, En houdt bij drupplen
Zijn honigmaal, En schijnt in 't hupplen
Een vonk, een straal, Een bloem, zoo even
Den steel ontsnapt, Die nu, verheven
Tot hooger leven, Een stem mag geven En — vleugelklaptl
J. J. L. TEN KaTE.
XXIII. CORNELIS DE WITT.
De gejaagde secretaris, de triomfeerende kapitein en een groote menigte opgewonden burgers, die de schutters nauwelijks in bedwang konden houden, begaven zich naar het huis van Cornelis de Witt.


59
Het huisgezin van den Ruwaard had den ganschen dag in doodsangst verkeerd. De aanslag op den Raadpensionaris, de stemming in Dordt, de vernietiging der schilderijen op het stadhuis en de dreigende houding van het volk in de straten, alles had samengewerkt om hun angst nog te vermeerderen.
Drie dagen geleden hadden drie verdacht uitziende kerels gevraagd om den Ruwaard te spreken, en toen men, wegens het late uur, weigerde hun toegang te verschaffen, hadden zij getracht het huis binnen te dringen, waarop de meid, door om hulp te schreeuwen, ze verjaagd had. Mevrouw de Witt geloofde vast, dat het een samenzwering gold om hem te vermoorden, evenals de aanslag op zijn broeder, den Raadpensionaris. Zij was een moedige vrouw, maar kon den angst, die zich van haar had meester gemaakt, bij zooveel haat, kwaadwilligheid en woede, waartegen haar arme man geen enkel wapen had, niet onderdrukken.
Heden had zij met een sidderend hart geluisterd naar de vreugdekreten, welke 's Prinsen verheffing aankondigden ; dit beteekende, dat de overheidspersonen, hunne eenige beschermers, door het volk overheerscht waren, en dat niemand in Dordt pal had durven staan voor het bestuur van Joan de Witt. Zij hoopte, dat men in de algemeene opgewondenheid niet aan haar man zou denken, en die hoop was haar eenige troost.
Toen de meid echter kwam zeggen, dat er een groote gewapende bende in aantocht was, begreep zij, dat deze hoop ij del was geweest.
Haar trptsche geest, welke haar steeds gesterkt had om de gevaren van haar echtgenoot te helpen dragen, kromp ineen bij de gedachte aan' wat hun misschien te wachten stond.


60
Onder kreten en hoera's voor den nieuwen Stadhouder schaarde de menigte zich voor het huis. Indien de secretaris er niet in slaagde de handteekening te verkrijgen, zouden zij de woning binnendringen en zelf den Ruwaard tot onderteekening dwingen.
Na zijn manschappen, om genoegdoening te geven aan recht en wet, buiten de deur opgesteld te hebben, trad de kapitein, gevolgd door den secretaris Arend Muys en drie der schutters, het huis binnen.
Maria de Witt ontving hen schijnbaar kalm, doch bleek en koud, in de eetkamer. Haar donkere oogen waren vol tranen, maar ze hield ze vastberaden op den secretaris gevestigd.
De twee mannen ontblootten het hoofd en bogen. »Wat wenscht gij ?« vroeg zij, de leuning van een stoel grijpend.
»Uw echtgenoot, mevrouw,« antwoordde Muys. »Gij kunt hem niet spreken.« «Maar wij moeten hem spreken, mevrouw.« »Hij is ziek.«
»Het is voor iets dringends.« •»Het is echter onmogelijk, mijnheer.« Kapitein Hoogewerf kwam tusschenbeiden. »Hoort gij dat rumoer in de straat, mevrouw ?« »Ja, ja.«
»Dat is het Dordtsche volk, wachtend op de handteekening van uw echtgenoot op het stuk, dat mijnheer Muys daar in de hand heeft.«
»Wat voor stuk?«
»Een stuk, dat Zijne Hoogheid, den Prins van Oranje, tot Stadhouder van Dordt verklaart.« »Dat zal mijn man hooit teekenen.« »Zijt gij daar zeker van, mevrouw ?«


61
»Ja, daar ben ik zeker van,« antwoordde ze trotsch.
De kapitein wees naar het venster, dat op straat uitzag en zeide: »Ik sta er niet voor in, mevrouw, wat het volk zal doen, als het wordt teleurgesteld.«
«Mijn man heeft het Eeuwig Edict bezworen,« zeide Maria de Witt met oogen vol doodsangst.
»De andere raden eveneens.«
«Hebben die geteekend?«
«De handteekening van mijnheer De Witt is de eenige die ontbreekt, mevrouw.« Zij trachtte al hare krachten te verzamelen. «Dit is revolutie!« »Restauratie,« verbeterde hij.
«Maar daar heeft mijn man niets mee te maken . . .« «Hij is een der Dordtsche raadsleden.« «Maar ik zweer u dat, mijnheer De Witt ziek is,» pleitte de arme vrouw in groote opwinding.
«Zijn handteekening is al wat wij verlangen, mevrouw.» »Hij kan geen pen vasthouden.»
«Daarvan zullen wij ons moeten overtuigen,« antwoordde de kapitein.
Zij richtte zich in haar volle lengte op en zeide: «Ik zal niet toestaan, dat iemand in zijn kamer kome — hij is doodziek.«
Zij deed al het mogelijke, om de onvermijdelijke weigering van den Ruwaard te voorkomen. Maar kapitein Hoogewerf was niet van zijn voornemen af te brengen.
«Zijn niet uw kinderen hier in huis, mevrouw?« vroeg hij.
Haar hart kromp ineen.
»Waarom vraagt gij dat?«
»Om hunnentwil moet gij uw man aanraden te teekenen.« «Wat bedoelt gij ?«


62
»Het volk, mevrouw . . . .« Zij viel hem in de rede. »Is de stad aan het gepeupel overgeleverd?» »Zij is in handen der aanhangers van Zijne Hoogheid.« »Ik geloof, dat dit op hetzelfde neerkomt,« barstte zij los.
De kapitein begon ongeduldig te worden. »Het stuk, mevrouw — wij moeten mijnheer De Witt spreken.«
»En indien hij weigert?« vroeg zij met wanhoop in haar stem.
»Hij zal niet weigeren.«
»Ik wéét, dat hij weigeren zal dat te onderteekenen,« zeide zij, want zij kende haar man.
»Gij moet hem overhalen «
»Iets te doen tegen zijn eer,?« »Neen, voor zijn eigen veiligheid.« »Dat kan ik niet doen.« «Denk aan uw kinderen, mevrouw.« Zij zweeg.
»Ik smeek u, mevrouw, de zaak niet te rekken; het volk zal nog opgewondener worden.«
Mevrouw De Witt dorst niet langer tegenstaan; zij hoorde het verwoede geschreeuw buiten, zag het onbewogen gelaat van den kapitein, en, door de openstaande deur, de roode jassen der soldaten in de gang.
Zij wist zeer goed, dat haar man zou weigeren te onderteekenen, maar besloot, met een bloedend hart, te trachten hem over te halen — zelfs tegen haar eigen geweten in.
»Ik zal hem het stuk brengen,« zeide zij, om de vernedering waaraan zij wist, dat haar man onmogelijk zou kunnen ontkomen, zooveel mogelijk te verzachten.


63
Maar kapitein Hoogewerf zeide: »Neen, mevrouw, alleen in onze tegenwoordigheid.«
Zij verliet het vertrek zwijgend; haar gelaat was even wit als de kanten kraag op haar zwart fluweelen kleed.
De secretaris volgde' haar schoorvoetend, want men had hem tot deze onaangename taak gedwongen. Hoogewerf echter, een gloeiende Oranjeklant, voelde geen gewetensbezwaar.
Hij beval zijn schutters hem te volgen.
»Is dit noodzakelijk ?« vroeg Maria de Witt trotsch.
»Zoo luiden mijn orders, mevrouw.«
»Mijn man is geen misdadiger, mijnheer, dat er soldaten in zijn slaapkamer zouden komen.«
»Het zal u nog berouwen, zoo te hebben getalmd, mevrouw,» antwoordde hij.
Een zachte blos verspreidde zich over haar schoon gelaat, terwijl zij antwoordde: »Deze manier van spreken is iets nieuws — wij, die ons steeds op onze vrijheid lieten voorstaan.«
»Wees voorzichtig wat gij zegt, mevrouw,« waarschuwde kapitein Hoogewerf, »nu staat de Prins van Oranje aan het hoofd«
De republikeinsche vrouw bleef staan met de hand op den knop der deur, waar haar man ziek lag. »Dat zie ik wel aan uwe veranderde houding; gisteren nog zoudt gij het niet hebben durven wagen een De Witt te beleedigen.«
»Mevrouw!« smeekte de bevende secretaris.
Zij opende de deur en ging hen voor in het donker gemaakte slaapvertrek.
De knecht was haar reeds vóór geweest en had zijn meester onderricht van wat er gaande was. Hij had den Ruwaard geholpen zich op te richten en diens rug met


64
kussens gesteund in het groote bed, dat met rood en goud gedrapeerd was.
Bij den eersten aanblik van den zieken, hulpeloozen man in deze eenvoudige, intieme omgeving, deed de secretaris een stap terug, maar kapitein Hoogewerf trad naar voren.
De oogen van den Ruwaard schenen in zijn nu ingevallen gelaat met een even trotschen, onversaagden blik, als toen hij op het-dek der Zeven Provinciën stond in het midden van het slaggewoel.
«Kapitein Hoogewerf,« zeide hij met zwakke, doch vastberaden stem, wat beteekent dit onstuimige binnentreden, dat met alle gebruik in strijd is?«
»Het beteekent, dat deze stad nu onder het bestuur staat van Zijne Hoogheid, den Stadhouder,« was het antwoord.
Cornelis de Witt trok met minachting de wenkbrauwen samen. Zijne vrouw was naast het bed komen staan, de hand op het gordijn, en keek van hem naar den kapitein en van dien naar den secretaris. De drie schutters stonden naast elkander voor de deur in de kamer.
Arend Muys legde den Ruwaard eerbiedig uit, dat Dordt in een staat van omwenteling verkeerde, en bracht het stuk met de afhangende zegels te voorschijn.
»Dit is in strijd met de wet,« zeide Cornelis de Witt.
»Het is de wet, mijnheer — alle magistraatspersonen hebben het onderteek end.«
Terwijl hij sprak, reikte de secretaris hem het stuk over.
»Dan zijn zij meineedigen,« antwoordde de Ruwaard trotsch.
»Durft gij deze uitdrukking gebruiken om 's Prinsen aanhangers aan te duiden ?« vroeg de kapitein met luider stem.


65
Cornelis de Witt richtte zich nog wat meer op. »Ik gebruik die uitdrukking voor iedereen, die, na eerst het Eeuwig Edict te hebben bezworen, Zijn Hoogheid tot Stadhouder verklaart.«
Mevrouw De Wilt haastte zich te zeggen: «Cornelis, Zijne Hoogheid is nu heer en meester in Dordt. Mijnheer Muys is hier gekomen, om je de acte voor te lezen.«
Hij keek haar verwonderd aan; zij meende verwijt in zijn oogen te lezen, en zonk met het hoofd in de handen op een stoel naast het bed neer.
De Witt streek de lange, donkere haren van zijn bleeke voorhoofd, en keek den secretaris aan met onverschrokken blik.
»Waar om komt gij mij dit voorlezen ?« vroeg hij.
»Wij wenschen uw handteekening,« antwoordde de kapitein in zijn plaats.
»Ik geloof niet, dat gij dit nog noodig acht,« zeide de Ruwaard met minachting.
»Als ontvanger der belastingen, dijkgraaf, raadslid van Dordt en Ruwaard van Putten is uw handteekening onontbeerlijke
Maria de Witt hief het hoofd op.
»Hoort gij het volk niet, beneden in de straat?« fluisterde zij.
Haar echtgenoot lette niet op haar woorden, keek haar zelfs niet aan.
«Lees het document,« beval hij kortaf. De secretaris gehoorzaamde.
Toen hij ophield, keek de Ruwaard zijdelings naar zijn vrouw, die met afgewend gelaat zat; ook scheen hij naar de ongeduldige, opgewonden kreten buiten te luisteren, die, met stukken uit het Wilhelmus en vloe-
Ons Leesboek I. 5


66
ken op den Raadpensionaris, duidelijk tot in het vertrek doordrongen.
»Kan het stuk niet in minder besliste termen opgegesteld worden ?« vroeg hij op langzamen toon.
»Neen, mijnheer, dit is niet mogelijk.«
»Wij kwamen om uw handteekening, niet om uw wijzigingen,« zeide de kapitein.
»Ik word liever in mijn bed gedood, dan dat stuk te onderteekenen,« zeide de Ruwaard, en hij werd bloedrood in het gelaat.
Hoogewerf kwam als met dreigend gebaar dichter bij.
»Ik heb het Eeuwig Edict bezworen, en ik zal mijn eed ongeschonden houden,« ging De Witt voort; »zelfs indien gij met dat zwaard daar aan uw zijde mijn hoofd zoudt willen afslaan.«
»Ik ben niet hier gekomen als een moordenaar,« antwoordde de kapitein.
»Er zullen schurken genoeg daar beneden zijn, die geenszins zouden aarzelen; roep ze maar boven.«
»Och, mijnheer!« riep de secretaris in vertwijfeling uit, »'t zijn allemaal vrienden van Zijne Hoogheid — fatsoenlijke menschen — zij wenschen niets anders dan uw handteekening.«
»De Witt keerde vermoeid het hoofd af.
»Wat er ook gebeure,« zeide hij kortaf, »ik kan niet teekenen.«
Zijne vrouw strekte de hand uit en greep de zijne, die op het dek lag. »Cornelis,« smeekte zij met onvaste stem: «weigeren is gevaarlijk.«
»Als burger van Dordt kan ik niet anders doen,« antwoordde hij kortaf.
»Denk aan de kinderen,« zeide Maria de Witt.
De Ruwaard keek den secretaris met gestrengen blik


67
aan en vroeg: »Kunt gij mijn huis en de mijnen niet beschermen ?«
«Zijne Hoogheid is tot Stadhouder verklaard,« antwoordde Arend Muys met groote gejaagdheid. »0p het oogenblik is hij in »de Pauw,« waar hij de hulde van iedereen ontvangt. Daar moet ik hem uw handteekening terug brengen, anders .... waarlijk, mijnheer, ik zou er niet voor durven instaan'. Het zijn allemaal fatsoenlijke menschen, zooals uw eigen bakker en slager, maar zij zijn .... opgewonden.«
Hij zweeg, want men kon duidelijk hooren, dat de burgers handgemeen waren geworden met de schutters, die het huis moesten bewaken.
Maria de Witt sprong op en vloog naar het venster.
Het volk beneden zag haar, en begroette haar met kreten van woede en een hagel van steenen.
»Cornelis,« riep zij bijna ademloos uit, »zij zullen het huis met geweld binnen dringen!«
»Ert wat dan ?« vroeg de Ruwaard aan den kapitein.
»Dan denk ik, dat zij met u te werk zullen gaan zooals zij met uw portret op 't Stadshuis te werk gingen,« was het antwoord.
Mevrouw De Witt- onderdrukte een kreet en de oogen van den Ruwaard flikkerden.
«Maak er dan liever hier een eind aan,« riep hij hartstochtelijk uit. «Liever in mijn bed doodgestoken, dan door het grauw in stukken gescheurd «
«Och, mijn beste mijnheer, als u maar wilde teekenen!« riep de secretaris uit.
«Ik kan niet.«
Maria viel naast het bed op hare knieën neer en vouwde de handen op het dek samen. «O, Cornelis, ik smeek erom.»


68
Hij zag haar aan met een zacht verwijt in zijn donkere oogen.
»Gij!« riep hij uit. »Gij, die altijd zoo moedig waart, zoo jaloersch op mijn eer.«
»Maar dit kan ik niet aanzien,« antwoordde zij met vertwijfeling. »Het is me niet mogelijk — zij zullen je vermoorden — en de kinderen zijn in huis.«
»Zend ze dan weg.«
»Dit is onmogelijk; het volk staat vóór en achter het huis.«
Hij wendde het gelaat van haar af en zij sprong op met de hand aan het voorhoofd.
De kant op haar boezem ging pijnlijk snel op en neer en de paai'len om haar hals deden haar bijna stikken; haar gelaat, door lange zwarte krullen omringd, was rood en opgezwollen.
»Neemt gij de smeekbeden uwer vrouw niet in aanmerking?» vroeg kapitein Hoogewerf.
»Ik neem mijn eer in aanmerking,« antwoordde de Ruwaard, zich het voorhoofd afwisschend, dat nat was van lichamelijk lijden en zielepijn.
Het geluid van slagen en krakend hout zeide hun, dat de deur opengebroken werd, en boven alles uit klonken de bloeddorstige kreten van woede en triomf.
»Dood aan de vrienden der Franschenk
»Laat ons de handteekening zien!«
»Weg met de vijanden van Zijne Hoogheid!«
»Dood aan de vrienden van Koning Lodewijkl»
»Bij Southwould heb ik mij geen vriend van Frankrijk betoond,« zeide de Ruwaard grimmig.
»Teeken, mijnheer,« smeekte de secretaris, «anders komen wij er geen van allen levend af!«
Er vloog een steen door het raam tegen een der stijlen van het ledikant aan.


69
»God zij ons genadig!« riep Maria de Witt uit, die zich wederom op de knieën naast het bed wierp.
«Lieve man — ter wille van de kinderen . . . .«
Beneden schoot men een musket af en een van de dienstboden gilde.
»Hoe lang zult gij ons nog laten wachten, mijnheer ?« vroeg kapitein Hoogewerf.
«Jaag mij een kogel door het hoofd,« antwoordde de Ruwaard met heesche stem, «want ik wil niet in stukken gescheurd worden.« Toen herhaalde hij wederom: «Welk een vreeselijke dood — door het volk in stukken gescheurd te worden.«
Maria de Witt weende bitterlijk.
«Indien gij weigert te teekenen,« riep zij met wanhoop uit, «dan kan ik hier niet blijven, en God zij mij genadig! ik moet zien de kinderen in veiligheid te brengen.«
De secretaris kwam met een pen aan, die hij den Ruwaard tusschen de vingers drukte.
«Je bent toch vóór alles vader! De plichten van een vader gaan vóór die van een burger!« riep Maria de Witt uit. «Het is geen meineed; de handelingen der anderen spreken je vrij.«
Cornelis de Witt nam de pen langzaam in de zwakke hand. Hij beet zich op de lippen en trok de oogen half dicht.
«Wat zal men zeggen van den man, die zich door de tranen zijner vrouw liet vermurwen ?« mompelde hij.
Hij kon de pen nauwelijks vasthouden.
Toen keek hij zijn vrouw aan en zeide: «Maria, Maria, denkt gij soms, dat dit toegeven mij van het onvermijdelijke zal redden ?«
Er volgde een stilzwijgen, toen hij de pen in den inkt


70
doopte en met weerzin zijn naam schreef, de laatste op de lijst.
Met een zucht van groote verlichting stond mevrouw De Witt op, toen de secretaris het papier aannam.
Arend Muys bekeek de handteekening en riep uit: »Wat beteekent dit, mijnheer? wat beteekenen die twee letters achter uw naam: V. C.?«
»Dat beteekent Vi coactus,« antwoordde de Ruwaard kortaf, «indien gij uw Latijn niet vergeten hebt, zult gij u herinneren, dat dit beteekent; «door geweld gedwongen.««
«Gij houdt ons voor den mal!» riep kapitein Hoogewerf uit.
«Ik bid u mijnheer, schrap die letters door,» smeekte de secretaris, »zij zullen alleen maar dienen om het volk nog woedender te maken.«
»Neen, »door geweld gedwongen« blijft, anders zou ik heelemaal niet geteekend hebben.«
De secretaris keek naar den kapitein, en deze naar de schutters.
Arend Muys trachtte hem door overredingen, Hoogewerf door bedreigingen te bewegen — maar het hielp 4iiets.
Cornelis de Witt was onwrikbaar, hij legde zijn hoofd met afgewend gelaat op het kussen neder, en verwaardigde zich niet verder een woord te spreken.
Maria de Wilt liet het bedgordijn vallen en nam het papier uit de handen van den secretaris, zonder dat haar man het bemerkte.
Zij legde den vinger op de lippen en beduidde hen verder niets te zeggen; daarop ging zij achter in het vertrek en schrapte de letters V. C. door.
»Gij zijt zeer nauwgezet, mijnheer,« zeide kapitein Hoogewerf.
»Het schijnt dat ik de eenige ben hier in Dordt, die zijn plicht niet vergeet,« gaf de Ruwaard terug.


71
Kapitein Hoogewerf zette met een woedend gebaar zijn hoed op.
»Het zal u nog wel eens berouwen, zoo onvoorzichtig gesproken te hebben,« zeide hij, en verliet het vertrek, gevolgd door den secretaris en de schutters.
Maria de Witt hield zich tegen den beddestijl geleund staande en drukte haar zakdoek tegen de roodgeweende oogen.
Toen het volk buiten hoorde, dat de Ruwaard zich eindelijk onderworpen had, ging er een luid, triomfeerend, beleedigend geschreeuw op, en met een vreeselijk rumoer vertrokken zij zingende en juichende de straat uit en naar «de Pauw.«
Cornelis de Wilt balde de vuisten op het dek.
»Ik had beter gedaan te sterven,» fluisterde hij.
Zijn vrouw kwam en boog zich over hem heen.
«Verwijt je het mij?« vroeg zij huiverende. »Je denkt misschien, dat het zwakheid van mij was,«
»Neen,« antwoordde hij, »'t was om de kinderen Toch kan niets ons redden, Maria.«
»Zij zijn vertrokken,« zeide zij nauwelijks hoorbaar.
»Ja, nu, voor 't oogenblik,« antwoordde hij droevig; »maar wie kan ons beschermen, Joan en mij, tegen den haat van een geheel land?«
«Maar zij kunnen je niet haten, dat is niet mogelijk!« riep zij hartstochtelijk uit.
Hij leunde uitgeput tegen de kussens.
«Je hebt toch vandaag gehoord, hoe men mij haat, liefste; nu is de Prins hier meester.«
«De Prins zou niet toestaan, dat men je iets deed,« zeide zij in doodsangst.
«Ik zou hem om geen bescherming vragen; hij is mijn meester niet, en zal het ook nooit worden «


72
Zij ging op de knieën liggen naast het bed en drukte haar lippen op zijn hand.
«Almachtige God, bewaar ons,« zuchtte zij. »Hij, die grooter is dan prinsen, waakt over ons, Cornelis.«
«Amen, Amenk riep de Ruwaard uit, «En moge Hij mij moed geven voor mijn onvermijdelijk bitter eindek
Hij legde de andere hand op de donkere krullen van het gebogen hoofd zijner vrouw, en tranen welden in zijn oogen wegens het te gronde gaan der idealen, waarvoor hij zijn leven gegeven had.
Uit: Mabjokie Bowbn, Ik zal handhaven. (Den Haag D. A. Daamen.)
XXIV. • HET VROUWENZAND.
Een paleis van prinsen, hertogen en koningen is geweest in de stad Stavoren, en de deuren der burgerhuizen waren van zuiver goud. Gelegen was het op den oever van het Flevus-meer, waarin vele rijke rivieren hun water stortten, de Cuyner, de Vecht, de IJsel en een stroom van het Rijnwater, komende uit het sticht Utrecht. Geen schooner haven dan die van Stavoren, en de burgers van Holland spraken met afgunst van de fraaie stede, welker schepen talloos waren op de Noordzee.
Er woonde in Stavoren een weduwe, de rijkste van alle menschen. Ook was zij de hoogmoedigste, en iedereen vreesde haar.
Eens, dat een harer vaartuigen zeilree lag, liet zij den schipper bij zich komen, en zij beval hem te gaan, waar hij nog niet geweest was, en het kostbaarste voor haar


73
mede te brengen, wat hij vinden kon. Den prijs, dien men vroeg, mocht hij betalen. »Het zij het schoonste, wat ooit menschenoogen aanschouwd hebben. Het zij heerlijker om te bezitten dan goud en zilver, en ieder in de stad zal er van moeten spreken, mij benijdend en huldigend tegelijkertijd om dat bezit! Gak
»Maar edele vrouw k zeide de schipper angstig, »hoe zal ik weten, wat het schoonste is? Nooit heb ik iets gezien heerlijker om te bezitten dan goud en zilver. Is er geen ander, dien ge met deze zaak kunt belasten ?«
»Gij zijt de oudste van mijn schippers, gij hebt de verste reizen gemaakt, en daarom draag ik u op het voor mij te zoeken. Zoo gij iets vindt, dat gij zegt: «voorwaar! voorwaar! het is edeler dan menschenhanden ooit schiepen, zie deze kleur en vorm.« dan zult gij weten, dat gij voor mij hebt gevonden. Zoo niet, weet dan, dat gij nooit behoeft weder te keeren.«
»Ik zal mijn plicht volvoeren,« sprak de man, »en het rijkste, wat ik ooit heb gezien, zal ik voor u medebrengen.»
Den volgenden dag voer zijn schip af. In het onderruim had hij niets dan goudgeld geborgen, dat was van de rijke weduwe. Hij kwam in vele steden, waar hij kostbare dingen zag, alles heerlijk, om te bezitten. Doch overdacht hij dan, of hij nog nooit wat schooners had ontmoet, dan viel hem iets altijd in, dat nog kostbaarder was. Hij zag edel gouden drijfwerk, schitterende diamanten, geborduurde gewaden, Byzantijnsche tapijten, vreemdgevormde ringen en bracelets, goudbrocaat, doch het was alles van menschenhanden, en huns gelijke trof hij telkens weder. Waren ook niet zelfs de deuren der Stavorensche huizen van zuiver goud, en zou men niet met de vrouw spotten, die een schipper uitzond, om haar 't


74
kostbaarste te halen, terwijl deze slechts met iets terugkwam, dat bijna ieder in de stad kon koopen? Menigen koopman en kramer vroeg hij:
»Toon mij 't schoonste, wat gij hebt,« maar als 't hem getoond was, schudde hij zijn hoofd en zeide droeve:
»Öat zoek ik niet.«
Eindelijk op zijn zwerftocht, kwam hij in een rijke, stad, waar hij nog nooit geweest was. Dantzig is haar naam. Hij begon er te vragen, wat hij overal gevraagd had, bij goudsmeden vooral was zijn tocht. En weder vond hij niet.
Toen besloot hij, ook deze stad te verlaten, en nog verder Noordwaarts te varen. Hij had gehoord, dat er in verre streken dierenhuiden verkocht werden, kostbaarder en zeldzamer dan hermelijn. Die wilde hij koopen.
Het was de laatste middag, dat hij nog in Dantzig was.
Hij kwam langs een onaanzienlijk gebouw, en zag naar binnen.
De deur was geopend, en aldus zag hij het kostbaarste wat hij ooit gezien had, oneindig veel rijker dan goud en zilver, schooner dan ooit menschenhanden hadden gewrocht. Blijde dacht hij:
»Nu heb ik gevonden, wat mijn meesteres begeert. Welken prijs men ook zal vragen, dit kan ik rustig koopen, want 't heeft grooter waarde dan 't goud, dat in mijn schip geborgen is, ja dan alle goud ter wereld.«
Hij ging naar binnen, en was het spoedig met den koopman eens. Men laadde de kostbare waar in zijn schip, en eenige uren later zeilde hij van Dantzig weder naar Stavoren.
De rijke vrouw had daar allang op zijn terugkomst gewacht. Ze was reeds hoovaardig op haar schat, en ze glimlachte in haar fel verlangen. Wat zou 't wezen?


75
Ze bezag peinzend haar blanke pols. Haar handen vleiden heur blonde haar. Ze lachte tegen haarzelve om haar schoonheid, die nog machtiger zou worden door Wat de schipper medebrengen zou. Ze vertelde het alom, en ze spotte met alle vrouwen. Thans evenaarden ze haar bijna, doch als het schip er zou zijn, zou zij zich boven ieder mogen verheffen.
Zij hield haar gedachten niet geheim. Openlijk sprak ze van het naderende geluk.
«Zooals een ander een schip geladen heeft met houtwerk of met visch, zóo deed ik het laden met goudgeld. Ik weet wel, dat gij allen rijk zijt, maar zooveel hebt gij nog nooit tezamen gezien, en wat ervoor gekocht zal worden, zal van mij zijn. 01 niet lang zal het meer duren.«
Het was reeds eenige morgens daarna, dat ze gewekt werd döor een luid geroep op straat. Ze hoorde den naam van den schipper, en ijlings kleedde zij zich, om naar de haven te gaan. Er was niemand in Stavoren, die tehuis bleef. Kinderen drongen in dichte menigte op, nieuwsgierig naar den kostbaren schat.
Men waagde al gissingen, wat hij wezen kon. Men zag aan des schippers gelaat, dat hij verheugd was.
De edele vrouw trad naar voren, en riep met een stem, trillend van verwachting:
«Zeg, wat gij hebt medegevoerd.«
Niet lang wachtte hij met zijn antwoord, dat juichend luidde:
«O edele vrouw! zulke schoone tarwe als gij nog nooit hebt gezien.«
Toen gevoelde zij, hoe men met haar spotte. Instee, dat zij anderen minachten kon, minachtte men haar. Wat zou haar kunnen redden van den hoon, dat zij een kostbaren schat verwachtte en slechts tarwe ontving?


76
Hij beidde haar geluk. Zijn eenvoudig oprecht gelaat moet wel zorgeloos geweest zijn. Wat was er voor hem inderdaad schooner dan deze zware tarwe, heerlijk voedsel I Hij had veel graan gezien op zijn reizen — doch bij den eersten blik in de onaanzienlijke Danzigsche schuur had zijn volkshart geweten, dat er niets beters dan deze tarwe kon bestaan. Hij had zich van zijn opdracht gekweten. Het was het schoonste, dat ooit menschenoogen hadden aanschouwd. Het was heerlijker om te bezitten dan goud en zilver, en wie in de stad zou er niet van moeten spreken, de vrouw benijdend en huldigend tegelijkertijd? Konden menschenhanden dit vervaardigen? Het was een goddelijke gave, die in zijn schip geladen was.
Ach! hoe slecht kende hij de rijke weduwe, die hem had uitgezonden, en wier ijdelheid had willen pronken. Wat wist hij weinig van 't hart der Stavorensche burgers, die stoepen hadden gebouwd van louter goud, alleen om meer te schijnen dan de Hollanders I Zij hadden slechts achting voor voos vertoon, en ze lachten wat om de Dantzigsche tarwe.
De rijke vrouw wist, dat zij den spot, den grootsten vijand der ijdelheid, had te bestrijden, en ze riep den schipper toe:
«Tarwe hebt ge? En aan welken kant hebt gij ze ingeladen ?«
»Aan bakboord.«
»Welnu,« hoonde ze, en ze wendde zich tot het volk, »werp ze dan over stuurboord weer in zee.«
Zonder verweer voldeed hij aan haar bevel. Het graan dat hij geladen had, loste hij in de golven. Lachend keken zij toe, de burgers van Stavoren. Zou er ooit aan hun rijkdom een einde komen ? Die lach voerde hen ten verderve.


77
Want op de plaats, waar de tarwe gevallen was, drong zand op te midden der zee. Uit iedere korrel graan scheen een korrel zand te komen, en nieuw zand dreef weder aan tegen Jt vastgezette. Vroeger was de haven van Stavoren open geweest voor ieder schip — nu bedwongen door den tyran was haar vrijheid geknot.
De armoede kwam in de trotsche stad, en menige burger dacht met weemoed aan de rijke tarwe, roekeloos in zee geworpen.
't Armoedigst van allen werd de vrouw, die de schuld in haar geweten had te dragen. Dat echter niet alleen was haar straf.
Op het zand — 't heette het Vrouwenzand — begon den volgenden zomer graan te groeien, 't Volk was verheugd. Eén rijkdom was hen ontnomen, een nieuwe rijkdom ontstond weder. Men zou het deelen, wat er groeide, en er behoefde dus geen zorg meer in Stavoren te zijn!
Nadat men erheen was gegaan, om te maaien! zag men, dat het koren was, hoog van halm. Doch het had geen aren — en men noemde het »wonderkoren.« — Er was geen korrel voedsel in. Het diende voor niets, dit graan. Het groeide hoog en verging doelloos gelijk schijn en ijdelheid.
Uit: Nederl. Sagen en Legenden. Josef Cohen.
(W. J. Thieme & Cie. Zutphen).
XXV.
PRENTJENS KIJKEN.
Schoon het rustuur was geslagen Voor den kleenen, zwakken knaap, Bleven de oogen vrij van slaap, -j v


78
Hoe ze ook staarden, wat ze ook zagen
In d' ontsloten foliant, Krakende in den leeren band. 't* Was het lievelingsboek van d' oude, Die er menig kreuke in vouwde. Iedren avond trouw in las,
Of 't zijn Bijbel was.
't Avonduur werd met verlangen Door zijn kleinzoon afgewacht; Als het boek werd mee gebracht, Verfde een blos de bleeke wangen,
Joolde hij in 't rond van vreugd. Maar 't bracht moeder ongeneucht, En met recht was zij te onvreden: 't Slapensuur werd overschreden, Stond de jongen eenmaal daar
Bij zijn beste-vaar.
Welk een tweetal, hoe verscheiden! Kindren* van verschillende eeuw! 't Zwarte hair en 't witte als sneeuw. Toch goe vrienden waren beiden:
En in 's grijsaards grove knuist School te met de kindervuist. De oude was — dit dee 't verklaren, Hoe hij bij verschil van jaren Toch den jongen bleef gezind —
Naar het harte een kind.
Hij was goed en lief voor allen, Daarom ook aan allen waard, 't Beste hoekje van den haard


79
Moest aan hem te beurte vallen.
Ieder merkte blijde er op: 't Blijft altijd een flinke kop." Als hij kalm zijn pijpje rookte, Of met kracht in 't turfvuur pookte. Zou je Jm schildren — bestevaar,
Met zijn gouwenaar.
't Feestuur sloeg weer voor den jongen, Die, bij 't flikkeren van de zes, Hunkerend naar de avondles, Moeders schoot was afgesprongen,
Waar hij vaak te rusten plach. »Ben je ree? sprak de oude; een lach Krulde hem de breede lippen, Bij het oop'nen van dé knippen, 't Rekken van de kleine hand
Naar den leeren band.
De oude liet den knaap verhalen. »Weet ge 't nóg, zeg, wie zijn dit? »Dat 's De Ruiter, dat 's de Witt, »Dat de Trompen, dat Van Galen,
»Dat de Zwijger, dat Piet Hein.« Alles kruiste hem door 't brein, En hij kroop op Grootvaars schouder, Vleide en riep er: »Word ik ouder, »Beste-vaar! dan ga ik _mee
«Texel uit, naar zeek
De oude grinnikt van genoegen; O hoe lief hem 't jonsken was! »Die is nog van 't echte ras,


80
Die zou nog voor 't baaitjen voegen,
»Voor de draaibas en kortjan, »Kroop niet weg voor d' Engelschman.« Moeder had het lang verdroten; Eindlijk rees ze: »'t boek gesloten, »Bestevaar! hij is vermoeid;
»Hoe de jongen gloeit!
»A1 die ruwe en vreemde mannen . . .! »Als hij nu maar slapen kan . .. »Och, hij droomt er zeker van, »Want het kind is overspannen.
»Als hij ziek wordt — hij is zwak . . .« De oude schaterlachte en sprak: «Moeder! 't zal zóo veer niet komen; »Laat hem van die lui maar droomen, »Dat geeft zwakke lenden kracht . . .
»Jongen! goeie nacht!«
Uit: Innerlijk Leven. H. J. Schimmel,
(h. a. m. roelants. Schiedam).
XVI.
HET LIEDJE VAN VERLANGEN.
Een knaapje leunt aan moeders schoot,
Vol slaaps de knippende óogen, En houdt zich wakker, taai en groot,
Met knikkebollend pogen, Hij 's bang in 't donker, bang alleen; Hij wil niet heen, Blijft talmen, treuz'len, hangen. Het dwaze jongske dwingt, En zingt Een liedje van verlangen.


81
Reeds half het offer van den dood,
In dorre leven sgaarde, Bukt zich een grijsaard naar* den schoot
Der trouwe moederaarde. Maar zeg hem niet: 't Is tijd van rust! Schoon afgeleefd in iedren lust,
Hij hunkert nog te blijven: Hij zucht en hijgt, maar juicht en lacht, Hij leeft slechts om, met kunst en kracht,
Den doodslaap te verdrijven.
Hij 's bang in 't donker — bang alleen;
Hij wil niet heen. Blijft meedoen, beuz'len, hangen. De dwaze grijsaard dwingt,
En zingt Een liedje van verlangen.
P. A. DB GÉNBSTET.
xxvii. IPI
DE GROOTE DROOGTE.
Nog lange jaren zal men in Oostloorn spreken van de groote droogte, die heerschte, twee jaren, nadat de Doleantie uitgebroken was.
De droogte was al vroeg in het voorjaar begonnen.
Toen zij begon, had men er niet op gelet; wie wist ook, dat zij zoo lang zou duren, als de oudsten in het dorp zich niet herinnerden?
De boeren hadden er toen wel over gesproken, dat voor de maand Maart de wegen buiten het dorp al bijzonder goed begaanbaar waren. Ook hadden zij het vreemd gevonden, dat de winter zoo zonder sneeuw en
Ons Leesboek I. 6


82
regen was afgetrokken. Maar wie kon toen weten, dat dit de groote droogte beduidde, die toen komen zou?
Toen zij er aan dachten, om met den ploeg naar het land te gaan, en zij den ploeg uit de schuur haalden, was de schaar nauwelijks verroest, en zag zij er bijna even blank uit. als toen zij er het laatst mede door den akker gegaan waren. Ook was er geen schimmel aan het oude leer van het paardentuig; zij behoefden het niet eens af te vegen.
Wat zij in het voorjaar zelden gezien hadden, was dat bij het ploegen het stof naar alle zijden opvloog, zoodat de paarden hoestten van het stof, en de knecht zwart terugkwam; stof en zweet op zijn aangezicht, hadden hem een kleur gegeven, die de boerenmeisjes deed lachen, toen zij hem tegenkwamen tegen den avond. Hadden de meisjes van de droogte geweten, zij zouden niet gelachen hebben !
Wat zij bij het ploegen ook zelden gezien hadden, was dat er geen vogels achter den ploeg aanvlogen. Altijd zwermden zij anders om den knecht en zijn paard heen, de meeuwen, de blanke meeuwen ; en in de opgeploegde voren achter hem haalden zij de wormen op en de larven, die boven geworpen waren door de schaar; zij vochten er om met elkander, krijschend en met de vleugels slaande; ook vergaten zij hun schuwheid, zoodat zij vlak achter zijn veeten neerstreken in hun honger; met de hand had hij ze kunnen vangen. Maar waar waren nu de meeuwen gebleven ? Op geen enkelen akker waren zij te zien. Hadden de meeuwen het toen dan al geweten van de droogte, en waren zij daarom naar andere gronden gegaan, daar ver bij de zee ?
De boeren hadden de meeuwen dit jaar ook niet gezien op het Broek. Dat was toch vreemd geweest. De


83
rivier, die er midden doorheen stroomde, was in Februari zoo laag geweest, dat de overstrooming van het Broek dit jaar was uitgebleven. Het land had er geen voordeel van gehad. De eigenaars hadden het jammer gevonden; want hoe zouden zij goed gras maaien zonder de slib, die de overstrooming jaarlijks aanbracht ? Het ijs in de rivier was vanzelf weggekomen, zonder kruien: eerst in het midden ingezakt met groote scheuren, en toen denkelijk uitgezet en verdwenen. Op een goeden morgen was het in eens weg geweest, zoover men de rivier kon afzien.
Het polderbestuur had niets aan den dijk te herstellen gehad.
Ook had de molenaar niets te doen gehad, die in Maart, als het tijd werd, het Broek van het laatste water moest ontlasten; zijn molen had de geheele maand stilgestaan, en men had den man dag aan dag in het dorp zien loopen, niets doende, pratende als hij iemand vond om te praten.
Zoover het Broek zich uitstrekte, zag men geen vogels; dat was nog in geen voorjaar ooit gezien; ook de kievit was niet gekomen, en de jongens gingen niet uit des Zondags om te zien of zij eieren konden vinden.
»De dieren«, zoo zeiden de boeren later, »hadden het eerder begrepen dan de menschen, wat er komen zou.« Hun geloof in de wijsheid der dieren werd er niet weinig door vergroot.
Zoo was de droogte al vroeg in het voorjaar begonnen.
Toen April in het land was, en het tijd werd dat de eerste bloemen moesten uitkomen, in al de tuintjes, die klaar waren, ging het heel langzaam met dat uitkomen. Waarom talmden die bloemen ? Wisten zij het ook al dat de droogte ging komen?


84
De krokussen in den tuin van den notaris waren zoo klein en verschrompeld boven den grond, dat de boerenvrouwen, die vroeger 's Zondags na de kerk bij het naar huis gaan al haar aandacht er aan wijdden, verbaasd stonden. Zij stonden nu maar even stil bij het ijzeren hek, en vroegen het elkander, waarom de notaris dit jaar zijn liefhebberij had laten varen. In andere jaren had hij altijd de grootste krokussen van al de tuinen in het dorp gehad. Misschien dat het ook kwam, omdat zijn vrouw dien winter was gestorven, en dat hij nu om geen bloemen meer gaf. Konden de boerenvrouwen ook weten van de droogte die komen zou!
De sneeüwklokjes hadden heel niet gebloeid.
In het bosch hadden de wilde anemonen ook niet gebloeid; en de schoolkinderen hadden er geen bessen van kunnen plukken, als zij van hun verre hofsteden door het bosch kwamen geloopen; zij waren gewoon geweest om die bloemen te geven aan de menschen, waar zij in het middaguur hun brood mochten eten..
Het was met al de planten zoo. De wilde roos maakte geen sterke nieuwe scheuten; en de tuinman van den burgemeester, die ze elk jaar opzocht, om ze te gebruiken voor het occuleeren als nieuwe stammen, wist, dat hij er dit jaar geen hebben zou. Maar nog had die tuinman geen gedachte er van, dat dit de droogte beduidde. Wie kon ook veronderstellen, dat de wilde roos eerder de dingen wist dan de tuinman en verstandiger was dan hij, zoodat zij er hare jonge scheuten niet aan waagde, dewijl die scheuten toch dood zouden moeten, als de zomer er was?
Aan den kant van de slooten wilden de lange varens geheel niet uit haar winterslaap opwaken. De gekreukte waaiers van het vorige jaar bleven bruin en gebroken


85
hangen boven hun wortelstoel, en de in elkaar gekromde nieuwe waaiers kromden zich nog meer in elkaar; waarom spreidden zij zich niet uit?
Ook de eik- en beukevarens tegen de oude boomen en boven op den kop der wilgen kwamen niet verder.
Alleen de distel was het, die om geen voorteekens gaf. Overal, op alle akkers stak de distel haar stekelige bladeren uit. Op de weilanden groeiden zij, alsof de boer vergeten had ze het vorige jaar te laten wieden. De dijk was er van boven tot beneden mede bezet. En of de knechts en de kinderen al werden uitgezonden naar de weilanden en akkers, het hielp niet; met lange houten nijptangen konden zij er zoo vele uittrekken als zij wilden en ze op hoopen leggen in een hoek van den akker, en ze verbranden, daar waren altijd veel meer distels, die nog stonden, dan die er al weggenomen waren. Al het distelzaad van vroegere jaren, dat niet opgekomen was, scheen gewacht te hebben tot dezen zomer.
Maar nog wisten de menschen niet, wat de dieren en planten al lang wisten, dat dit jaar het jaar van de groote droogte zou wezen.
Eerst toen het Mei werd, — toen was er een enkele die denken kon, dat het mogelijk zou zijn.
Dat was Sander, de diaken, die zijn akkers heel hoog had liggen aan den kant van het dorp, waar de bosschen tegen de heuvels lagen.
Zijn winterkoren stond maar eenige duimen boven den grond.
Dat koren zeide het hem, toen hij er eens op een morgen vroeg langs had geloopen: »Ik groei niet verder van 't jaar; waarvoor zou ik het doen? Alles gaat toch dood; denk zelf maar eens, wat zou ik er aan hebben,


86
om een aar op te laten schieten; die aar verdroogt toch zonder koren er in; denk je dat het prettig is, om voor niets werk te doen?«
En de boer had achter zijn ooren gekrabd, en zijn koren aangekeken.
»Zeker«, zoo had het verder gesproken: »want kijk maar, het is nu vier uur in den morgen en kan je een druppel dauw vinden op een van mijn halmen? Van regen spreek ik niet eens meer; maar van dauw spreek ik; in andere jaren lag ik nat van den dauw den heelen nacht; dat kwam van daarginds van de rivier vandaan, en streek al hooger over het dorp heen, ook hier naar de hoogere akkers; en dan zeiden wij tegen elkander: Daar komt het, daar komt het! en wij wiegelden heen en weer, om ook de onderste sprieten open te leggen voor den witten dauw; en dan ging het verder heen naar de dennen nog hooger op, zoodat de dennenaalden zwaar werden, aan elke naald een druppel; en lachen deden wij, als de hazen kwamen, dat wij ze nat maakten, nat, zoodat zij eerst droog werden tegen den middag, als ze in de zon gingen liggen daar waar het zand is, op den heuvel; heb je de hazen daar nooit gezien? Dat hadden wij gedaan; wij hadden ze zoo nat gemaakt!«
En de boer stond, en hoorde aldoor; hij vergat verder te loopen; zoo stonden zijn voeten vast aan den grond.
»Maar zeg eens«, zoo sprak het kleine koren aldoor, maar zeg eens, hoe staat het met de rivier? Waarom zendt zij geen nevel op 's avonds? Waarom komt de dauw niet? Wij zijn zoo klein en kunnen niet over het dorp heen zien; maar hebben de lage landen dauw? En staat het koren daar hooger? Staan de jonge halmen daar ook al geel vóór den tijd zooals wij ?«
En de boer antwoordde.


87
Hij wist niet dat hij antwoordde, en sprak tegen zijn veld.
Maar hij vertelde, dat het daar niet veel beter was, dat daar de dauw ook niet meer kwam; en veel meer vertelde hij aan zijn veld. Hij sprak hardop, als iemand, die een droevig verhaal doet aan die het nog niet weten; en hij sprak lang; in gedachten, zoodat Bins, de arbeider, die den weg afkwam, hem toeriep, en vroeg, tegen wien hij het had; Bins, die altijd lachte, als niemand lachte, en dien weinigen mochten lijden.
En schamen deed de boer zich, dat iemand het had gehoord, dat hij gesproken had met zijn koren, zooals iemand met zijn vriend spreekt; en dat iemand hem gezien had, zooals hij daar gestaan had, met zijn beenen vast aan den grond, hij wist zelf niet hoe lang.
En zoo waren er meer geweest, die het waren beginnen te begrijpen.
Iken, die zijn boekweitvelden had liggen tegen het Oosten van het dorp, waar het veen hoog was.
Hij had gewacht tot er geen vrees meer behoefde te zijn voor de nachtvorsten, want voordat ook de nachtvorsten weg waren, moest hij de boekweit niet zaaien; één nachtvorst zou genoeg zijn om het jonge groen geheel te vernietigen. En toen hij zekerheid had, dat van dien kant niets meer te vreezen was, had hij tegen zijn zoon Kassens gezegd: »Wij moeten het veen branden, jong; de boekweit moet er in«.
En toen was het veenbranden begonnen, op zijn hoogveen, en op het hoogveen van de andere boeren, die boekweit verbouwden. Met den Oostenwind waren de rookwolken over het dorp gedreven, aldoor, den geheelen dag; en ook de volgende dagen; zoodat het soms verstikkend was in de straten en in de huizen. Maar daar


88
was niemand in Oostloorn, die over den grooten rook morde; dat hoorde bij het doen in het dorp. Zij hadden gehoord, dat de menschen daar ver in Holland, — want tot zoover kwam de rook, — het afschuwelijk vonden, maar zij konden dat van de menschen in Holland niet begrijpen. De zon stond grijs aan den hemel. Daar was schaduw over het geheele land.
En toen het hoogveen verbrand, en de grond afgekoeld was, was Iken aan het zaaien gegaan van de boekweit. Het was alles gegaan zooals in de vorige jaren.
»Nou de regen, jong!« had hij gezegd tegen Kassens, »de regen; en in één dag zal je het jonge goed boven den grond zien«.
Maar de regen was niet gekomen.
Eén week, twee weken, drie weken, niets.
Het land lag er nog, zooals het gelegen had.
En als hij eens naar den akker ging zien, met Kassens, zijn zoon, en zich bukte, en een handvol aarde in de groote hand nam, en de aarde tusschen de vingers liet doorvloeien, om het boekweitzaad te beschouwen, dan nam hij eenige korrels, en kneep ze fijn tusschen de nagels.
»Het zaad is verbrand, vader« zeide Kassens, »te veel zon heeft het gehad«.
Niets antwoordde de man; maar wat hij begon te begrijpen, dat was, wat de planten en dieren al lang hadden begrepen; alleen keerde hij zich met het aangezicht naar het Westen, en naar het Zuiden, en met spiedende oogen nam hij den horizon op, als een, die van onder dien horizon wel de wolken had willen bevelen, zoo zij daar waren.
En zoo waren het er meer, die het begonnen te begrijpen.


89
De boerin begreep het, als zij eiken morgen karnde met steeds minder hoeveelheid melk. Als de meid terugkwam van de wei, dan was het te zien eiken dag, dat de melk lager stond in de emmers; weldra behoefde zij maar één emmer mede te nemen tot het melken; en spoedig was de melk, die zij medebracht, maar halverwegen den emmer. Was het nog de moeite waard om te karnen voor de boerin?
Ook de slager begreep het, de Jood in het dorp. Want de boeren, — zij boden hem al hun kalveren aan, al hun kalveren; hij had er meer dan hij noodig had voor slachten, en meer, dan hij in de stad kon verkoopen, bij de andere slachters, die van hem de kalveren weer opkochten.
»De boeren hebben geen gras, zelfs geen gras genoeg voor de groote beesten«, zeide hij tot zijn vrouw, »en nu moeten zij al hun jonge vee wegdoen; arm zullen zij worden; Sara, wees ook zuinig, wees zuinig, Sara!«
»Maar waarom zullen wij zuinig wezen, nu, nu je zooveel geld verdient met het goedkoope vee?« vroeg zij.
»Saraj wees zuinig«, was zijn antwoord zonder verklaring: »je zult het zien, wij zullen het geld noodig hebben als de winter komt«.
Ook de notaris begreep hot, als de boeren hem kwamen vragen om een voorschot, en dan nog eens om een voorschot. Dat was veel drukker dan in andere jaren.
„Dat is, omdat zij geen zaken doen op de markt; te Sleenwijk heb ik gehoord dat er verleden week drie boeren maar zijn geweest, en dat de markt er uitzag als op eiken anderen dag,« zoo dacht hij.
»Ik mag wel overwegen«, zoo zeide hij verder in zichzelven, »of ik zal doorgaan met hun altijd die voorschotten toe te staan; het zal nog erger worden, en welke zekerheid heb ik van terugkrijgen ?« Hij scheen hard,


90
als hij met de vragers sprak, en doelde op hoogere rente; maar het voorschot kregen zij.
Ook de postbaas begon het te begrijpen. Want daar waren maar weinigen, die hun inlagen in de postspaarbank vergrootten, en daar waren velen, die het opgelegde kwamen opvragen. Hij kon het precies berekenen, hoeveel duizenden de kleine man verleden jaar had opgespaard, en hij was er toen zoo vroolijk bij geweest. Maar hij kon het ook precies berekenen, hoeveel duizenden de kleine man nu reeds had teruggenomen, en hij kreeg een droevigen blik in de dingen die komen zouden.
Zij begonnen het allen te begrijpen.
Heister, de brugwachter, verhaalde, dat de jongens onder de brug doorliepen, in plaats van over de brug; iedereen wist, dat daar 's winters tien voet water stond, en 's zomers om dezen tijd vijf voet water; zomer en winter had dé schuit van den veenbaas met turf vol geladen er door gekund; maar nu liepen de jongens op de bijna droge bedding ronde steenen te zoeken voor hun slinger; hij had den burgemeester verlof gevraagd om thuis te blijven; waarvoor moest hij daar den ganschen dag bij de brug staan voor niets, iedereen keek er hem op aan: maar de burgemeester had hem gevraagd, of hij dan wist dat hij er morgen niet noodig kon zijn ?
Daar was verlichting in het dorp, toen bij algemeen stilzwijgende toestemming iedereen er over praten mocht.
Die verlichting duurde eenige dagen.
Maar hoe kon zij langer duren? Alles was gezegd wat er te zeggen was.
Op den Brink stonden er Js avonds niet veel menschen meer.
En wat er nu over de gemoederen kwam, dat was: de angst.


91
Angst.
Hij was er nog niet geweest, maar nu kwam hij.
De Hoop had hem nog altijd buiten de grenzen van het dorp gehouden; maar nu was de Hoop weg, en de Angst was gekomen.
Van het Oosten was hij gekomen, van de verre dennenheuvels; al nader over de heide; al nader over de akkers; de brug over; de straat op; tot midden op den Brink.
Had hij maar een gestalte gehad, een spookgestalte; dat zou minder zijn geweest; het zou niet zoo erg zijn geweest. Maar hij had geen gestalte.
De Angst zat in de lucht boven de menschen, als een onzichtbare groote roofvogel, die met de vlerken klepte, en die met den kop speurde, en die den scherpen bek naar beneden richtte; maar als zij opzagen, dan zagen zij den vogel niet. En als zij weer voor zich uitkeken, dan was het, of de vogel weer boven hen was.
De Angst zat 's avonds bij de pomp, midden op den Brink. Anders kwamen de vrouwen gaarne 's avonds en 's middags bij de pomp; zij praatten er lang, en hadden geen haast; maar nu waren zij bang, bang om bij de pomp te komen; daar zat hij! Gisteren had Jane, de meid van Wendel, die den diepsten put had van geheel het dorp, den emmer geheel moeten laten zakken, al de dertig ellen van den ijzeren ketting, en zij had den emmer weer opgeheschen, maar daar was geen water geweest. Hier bij de pomp durfden zij niet komen; daar zat hij, die onzichtbare. Niemand had hem gezien, en niemand kon zeggen hoe hij er uitzag, en welke kleeren hij droeg; maar hij zat er; en de Brink was leeg van vrouwen en kinderen 's avonds; een emmer lag er over den grond; wie had dien daar laten liggen?


92
De Angst keek door de vensters naar binnen, midden op den dag; wie durfde zijn oogen van onder de gordijnen de straat over te laten gaan ?
Hij liep achterom binnen, de staldeur door, en loerde van onder de krib uit; daar zat hij, maar geen knecht kon zeggen, welke gedaante hij had.
Hij zat aan den haard, midden in de kamer; wie had daar dien stoel bijgeschoven ? De vrouw durfde bijna de asch niet wegrakelen op dien haard en den waterketel niet overhangen; zij moest eens te dicht bij hem komen.
Hij liep met de menschen over den weg, naast hen, zoodat de menschen geen gesprek durfden houden; hij hoorde het alles.
Hij liep met de menschen naar de kerk; ging er mede binnen, had er een plaats, zoodat de menschen niet durfden opzien; zij mochten zijn gedaante eens zien.
Hij dwaalde over de velden; over de akkers liep hij, zoodat de boeren niet meer naar den akker durfden gaan zien; hij zat in het hakhout, zoodat de houthakker uitweek, waar hij nooit vrees had gekend; hij mocht eens op zijn gestalte stuiten, en het besterven.
Hij was bij de rivier, was op het boekweitveld, was in de dennenbosschen. De Angst was overal.
En dit ongeziene deed de menschen stil zijn, en met het hoofd naar beneden loopen, en schuw zijn tegen elkander. En als zij elkander eens aanzagen, dan schrikten zij nog meer; want in de oogen van den ander hadden zij den Angst gezien. De Angst zat in de oogen der menschen.
Uit: Oostloorn. S. Ulfers.
(Rotterdam, D. van Sijn & Zoon).


93
XXVIII. NAAR HOLLAND.
Waar vluchten, zonder ouders Voor 't bange krijgsgedruisch? Wie neemt van onze schouders Het bloedig zware kruis?
Naar Holland,
Vrij Holland, In Holland staat een huis!
Waar gaan de deuren open, Breed open elk gemoed? Waar kan men heen en hopen Dat weelde liefde doet?
In Holland,'
Mild Holland, In Holland is men goed!
Waar zal hét kind graag deelen Zijn brood en onzen traan? De vrouw ons' handjes streelen Als moeder heeft gedaan?
In Holland,
Lief Holland, Laat ons naar Holland gaan!
TJit: De zware kroon.
(C. A. J. v. Dishoeck, Bussum.)
René de Clebcq.


94
XXIX. gg| TROUW.
Ik hou van 'n man wat sij man kan staan; Ik hou van 'n arm wat 'n slag kan slaan,
'n oog wat nie wijk,
wat 'n bars kan kijk en 'n wil wat so vas so's Jn klipsteen staan!
Vas so's 'n berg van grouw graniet op vaderlands-grond, sij hartsgebied,
aan haar getrouw
so's aan kind en vrouw en wat in haar eere ook sijne siet.
Ik hou van 'n man wat sij moeder eer in die taal uit haar vrome mond geleer,
en die bastergeslag
in sij siel verag wat, haar verstotend, hulself kleineer.
Die oog wil ik sien wat 'n traan kan ween v'r 'n helde-geslag in hul rus daarheen,
maar 'n blits van trouw,
in die traan van rouw, wat aan liefde weer gee wat haar bron is ontleen.
V'r mij d' Afrikaner van durf en daad wat Mammons eer en loon versmaad,
sij hoofd en sij hand
v'r sij volk en sij land en 'n trap van sij voet v'r laeg verraad!


95
O ik hou van 'n man wat sij man kan staan; ik hou van 'n daad wal so's donder slaan,
'n oog wat nie wijk,
wat 'n bars kan kijk. en 'n wil wat so vas so's 'n klipsteen staan I
Jan Feancois Elias Cellieks.
Uit: Die vlakte en andere Gedigte. (Pretoria, „Volkstem" — drukkerij.)
XXX.
OP DEN OLIJFBERG.
Na een wandeling om de stad, moet een bestijgen van den Olijfberg volgen, om een overzicht te nemen over het geheel en Jerusalem als in panorama voor ons te zien.
Wij gaan daarom uit ons hotel langs de lange en enge Viadolorosa (weg der smarten) naar de Stephanuspoort, om dan in het Dal van Josaphat af te dalen, maar wij komen hier niet door zonder kennis te maken met een dubbele rij van bedelaars, die als in kruisvuur ons den weg betwisten, 't Zijn deerniswaardige, in lompen gehulde schepsels, die ons in hun blikken bedelnap een aalmoes vragen, en, om het medelijden op te wekken, ons op de walglijkste wijze hun verwrongen of bebloede ledematen toonen, daarbij een klaaggeschrei aanheffende, zoo afschuwelijk, dat wie eens dat Chowadscha! Chowadscha! Heer! Heer! gehoord heeft het nimmer vergeet, en beter dan vroeger het woord der discipelen verstaat: «Heer, laat haar van U, want zij roept ons na.« l) En als men dan ziet welke onhebbelijkheden die lammen,
*) Matth. 15: 23.


96
kreupelen en melaatschen, aan de poorten van Jeruzalem neergehurkt, zich veroorloven; hoe zij even vuil als onbeschaamd u bij arm of been vasthouden, of u nastrompelen op de straten, al hebt ge ook op de meest liefderijke wijze hun een goede gift toegereikt, dan kunt gij het geduld bewonderen van Hem, die onder zulk een weerspannig volk Zich bewoog en niet ophield hen wel te doen; dan begint men eenigszins te gevoelen hoe diep de groote koning in de gelijkenis zich moest neerbuigen, om deze kreupelen, lammen en melaatschën te laten noodigen aan zijn koninklijken bruiloftsdisch.*)
Eindelijk komen wij de poort uit, passeeren de brug over den Kedron (de Kedron is de beek die door het dal van Josaphat loopt, maar meestal geen water heeft), gaan het graf van Maria en ook Gethsémané voorbij, en wandelen den Olijfberg op. Dan ontmoeten wij eerst:
De graven der Profeten, ook genaamd het kleine labyrinth. Wij kruipen onder een lage poort door en komen in een rotonde, die door een opening, in den zoldering aangebracht, licht ontvangt. Van hier voeren drie gangen naar de grafkamers, die in den vorm van een halven cirkel in de kalksteenrots zijn uitgehouwen. De naam Prof et en graven heeft volstrekt geen historischen grond, maar vindt misschien daarin zijn oorsprong, dat men reeds van oudsher gewoon was Jerusalem de Profetenstad te noemen, en deze graven de voornaamste van den omtrek zijn. Wellicht dat een verkeerde toepassing van Matth. 23: 29 er toe heeft bijgedragen.
Uit de duisternis weer in het licht gekomen, schudden wij het stof der graven af, en slaan een voetpad in dat regelrecht naar den top des bergs geleidt; en daar zijn
-) Lukas 14: 23.


97
wij dan op den Olijfberg, die zulk een voorname plaats beslaat in de oorkonde des Israëlietischen volks. Was het niet »door den opgang der olijven« •) dat David ging als hij voor zijn zoon Absalom vluchtte? Zag niet Zacharias in profetischen geest den Olijfberg tot den Rechterstoel van Jehova gesteld; zag hij niet
.... den bergrug opgereten En tot een diepe kloof gespleten,
Een schrikverwekkend Hinnomdal, Neerdalend tot in 't hart der aarde, Waar Hij, die lang geduldig spaarde,
Eens onverbidlijk richten zal?
Toen hij op aarde rondwandelde, Wiens naam is »Immanuël,« werd de Olijfberg zoo dikwerf tot bidkapel gewijd, waarin de Zoon des menschen neerknielde en biddende het moede hoofd ter ruste legde aan des Vaders harte. »Des daags was Hij leerende in den tempel, maar des nachts ging Hij uit en vernachtte op den berg, genaamd de 01ijfberg.«2) Dan was alles stil; ook de vogel zweeg, in Jt lommer weggedoken; niets wat de samenspraak stoorde tusschen den Vader en den Zoon. En wat de Zoon dan in zulk een heilige, stille ure bad en sprak ? ...
Hoe dikwerf heeft de Heer Zijne schreden langs den Olijfberg gericht, als Hij de stad Jerusalem verliet om in Bethanië »de ark te midden der bewogen wateren van Jerusalem« een oogenblik ruste te vinden; Hij, die kwam om aan de wereld den olijftak des eeuwigen vredes te bieden. Als de Heer voor de laatste maal Zijn intocht doet in Jeruzalem, klimt Hij van den Olijfberg af, onder de palmen en psalmen Zijner jongeren en van een groote schare, die Hem te gemoet is gesneld. Maar welk een
l) 2 Samnël 15: 30. 5 Lukas 21: 37.
Ons Leesboek I. -ifeSi^ 7


98
tegenstelling! Waar alles juicht en jubelt, van blijdschap opgetogen,
Als ging in 't eind de Vredekoning, In hoogen feestdos tot Zijn kroning:
daar weent de Heere om Jerusalem, de koningsstad, de stad der Vaderen. Hij weet het, dat het »hosianna« van heden door het: «kruist hem! kruist hem!« zoo spoedig zal worden vervangen. Hij ziet den doornentak reeds afgesneden, dien men Hem als een spotkroon om de slapen zal winden, en het hout reeds gekapt, waarvan men Hem den kruis-troon bouwen zal! Maar Hij denkt niet aan eigen smart en lijden; alleen aan Jerusalem, dat niet luisteren wil naar wat tot haren vrede dient. Hij ziet de donkere wolken zich saampakken en de weegschaal des oordeels opgeheven in de lucht! Hij hoort het: »Mene, mene, tekel upharsin!« het gekletter der Romeinsche zwaarden, het gejammer der stervenden. Hij ziet den tempel in vlammen en de stad in puin. En terwijl de jongeren roepen: Zie, Meester, welk een stad, en welke steenen! vloeien Hem de tranen langs de wangen en klinkt het:
«Jerusalem, Jerusalem! hoe dikwerf heb Ik u willen bijeenvergaren, gelijk een hen hare kiekens, maar gij hebt niet gewild!
Neen' 't doode broedsel hoort niet meer. 't Zal 't leven nimmermeer aanschouwen En — met gewette sneb en klauwen,
Werpt de arend zich op 't aas terneer.
Van den Olijfberg is de Heer ten hemel gevaren. Toen sloeg voor die eeuwig gedenkwaardige hoogte de schoonste ure, want gelijk ScHUBERTzegt: »Wat in Mamre's bosschen beloofd, op Moria afgebeeld, op den Thabor in een spiegel aanschouwd en op Golgotha tot den prijs van den zwaar-


99
sten kamp verworven werd, daaraan is hier op de hoogte des Olijfsberg het zegel der verheerlijking ingedrukt en de palm der overwinning toegereikt.« . Van den Olijfberg voer de Heer ten hemel! Geschiedde het op dezelfde plek waar nu de hemelvaartskapel is gebouwd, en men u in een marmeren steen den indruk van Zijn laatsten voetstap toont? Och! de Christen denkt aan die legende niet. 's Heeren voetstappen ruischen in veel hoogeren zin over de gansche aarde. Hij ziet over het bergvlak heen en zegt: Hier, hier ergens was het, dat mijn Heiland Zijn Koninklijken lastbrief aan Zijn jongeren gaf: «gaat dan heen, predikt het Evangelie allen creaturen en doopt ze in den Naam des Vaders, en des Zoons, en des Heiligen Geestes.« Hier, hier ergens gaf de Heer Zijn Koninklijke belofte: «Ik ben met u al de dagen tot aan de voleinding der wereld,« en voer toen heen naar 't Vaderhuis, waar engelen, aarstengelen en verlosten Hem, den grooten Overwinnaar, het hallel toezingen: Het Lam dat geslacht is, is waardig te ontvangen de eer en de dankzegging en de eeuwige aanbidding. Op den Olijfberg moet het lied van den profetischen zanger gezongen worden:
God vaart voor het oog Met gejuich omhoog; 't Schel bazuingeluid Galmt Gods glorie uit ; Heft den lofzang aan, Zingt Zijn wonderdaaa, Zingt de schoonste stof, Zingt des Konings lof Met een zuivren galm, Met een blijden psalm; Hij, de Vorst der aard', Is die hulde waard.1) *) Psalm 47, (berijmd).


Niet ver van de Hemelvaarlskapel zag ik het graf van le heilige Pelagu, nu een bidkapel van Mohammedanen. Sfaar Joodsche meening zou men hier te doen hebben net het graf van de profetes Hulda (2 Kon. 22:14); de, ftoomsch-Katholieken vereeren hier Pelagia, die uit ^ntiochië herwaarts kwam, om haar zonden te boeten m van wie men zegt, dat zij zelfs na haar dood nog wonderen heeft gedaan. Daarna bezichtigden wij een nieuw gebouw met ruime zuilengangen ; de »Onze-VaderKapel » zoo genaamd, omdat de wanden van het voorhof in een en dertig verschillende talen het «Onze Vader« te lezen geven, aangebracht op platen, die uit tegels zijn saamgesteld en met een breeden gebloemden rand versierd De traditie meent, dat hier de plaats is waar de Heer Zijn jongeren het allervolmaaktste Gebed geleerd heeft terwijl zij u eveneens een grot weet aan te wijzen, waarin de Apostolische geloofsbelijdenis zou vervaardigd zijn De stichteres van de Onze:Yader-kapel Aureli de Bossi, princesse de la Tour d'Auvergne, duchesse de Bouillon, heeft een levensgroot beeld van zichzelf uit wit marmer laten plaatsen boven het graf, dat zij hier zich bouwen liet, in de hoop dat het eens haar stof bevatten zal. Zulk een monument in zulk een kapel; o
ijdelheid! .... • t
Om van den Olijfberg het heerlijk uitzicht te genieten over de stad en omgeving, beklom ik de oude minaret van een Derwischen-klooster, en van die hoogte zag ik Jerusalem in zijn. volle lengte en breedte. Hoe schilderachtig schoon, hoe prachtig, hoe majestueus is alles van hier gezien. Bij dien eersten aanblik vraagt gij nu maar liefst niet te spreken, en u eenige oogenblikken tot stille overpeinzing te gunnen. Dan doorleeft ge een gedeelte der gewijde historie! dan zijn er stemmen van beneden,
100


101
stemmen van boven, stemmen van rondom; dan grijpt ontroering u aan; dan hoort ge het ruischen van de voetstappen van Hem, die den vrede boodschapt; dan komt er een traan in uw oog, want wat ge daar vóór u ziet is het hart van het beloofde land, waarom zich in de heils- en wereldhistorie alles beweegt; 't is de heiligste, den Christen boven alles dierbare plek der aarde; ge ziet .... Jerusalem! Jerusalem, om welke de heuvels en hoogten van alle zijden oprijzen, zich als een eerewacht scharende om haar koningin »de dochter Sions«! RondomJerusalemzijnbergenjalzooisdeHeer rondom Zijnvolk van nu aan tot in der eeuwigheid -). Ziet ge daar in het noorden dien met een minaret gekroonden heuvel? Dat is het Mispa van Samuel; ginds rijzen de bergen van Samaria voor u op; hier de Frankenberg met zijn afgeknotten kegel; daar de blauwende hoogten van Moab, met hare scherp belijnde donkere afgronden ; en aan den voet van deze de Doode Zee welker waterspiegel vriendelijk glanst, terwijl zelfs de loop van den Jordaan tamelijk duidelijk te volgen is. De lucht is zoo rein en doorzichtig, dat men zou meenen in een paar uur Jericho te kunnen bereiken. En als ge dan dat gansche panorama overziet, hetzij bij avondlicht of in den glans en den gloed, dien alleen de Oosterzon over zelfs naakte bergen kan uitgieten, dan spreken de steenen, dan wenkt u iedere rotstop naar het verleden, en wijst alles u naar boven, naar den God der Eeuwigheid.
Maar nu van de breede prachtlijst het oog gericht op de schilderij die zij omvat: op de stad des grooten Konings, de Heilige stad. Van al het vuile en onaangename, dat u hindert als gij door hare straten wandelt, ziet ge
-) Psalm 125: 2.
7*


102
hier niets. Hier ligt Jerusalem vóór u als de heerlijke stad, met haren uitgestrekten walmuur, talrijke kapellen en minarets. Ginds verrijst de oude, eerwaardige Davidsburcht; daar de grafkerk met haar reusachtig kruis; ter rechterzijde van de eerste de Engelsche kerk, door het Genootschap tot uitbreiding van het Christendom onder de Joden gebouwd, eh van verre aan hare witte steenen zichtbaar. Hier aanschouwt gij den koepel van het schoone Armenische klooster, en dan daar tusschenin die tallooze witte huizen met platte daken en terrassen; maar wat het meest uw aandacht trekt is dat ontzaglijk groot terrein daar vlak vóór u, dat omtrent de halve breedte der stad beslaat. Het is het reusachtig plateau, waarop eens de tempel stond, maar dat nu het meest grootsche bouwwerk van 't hedendaagsch Jerusalem draagt: de Omar-Moskee en bij die moskee vindt ge boomen, fonteinen, marmeren bogen, en nog een moskee, vroeger een Christenkerk, maar ook nu in het schemerlicht der Halve Maan geplaatst. — De aanblik van dat plateau is nog indrukwekkend, ofschoon ge het niet ziet zonder smart. Maar hoe gansch anders moet het geweest zijn ten tijde van Jezus, toen de Tempel er op stond met zijn hooge muren en blinkende poorten en glanzende tinnen! Lees wat FiAvius Josephus, misschien wel wat overdreven, van den Tempel zegt: ■)
,»Het gansche buitenwerk van den Tempel was ten hoogste wonderlijk, want het was geheel met dikke gouden platen overdekt, die, als er de zon op scheen, zoo flikkerden, dat er de oogen der aanschouwers niet minder door verblind werden, dan alsof men die op de zonnestralen zelf gevestigd hield; en aan de zijden daar
J) Flavids Josephus: Oorlogen der Joden tegen de Romeinen. V: 14.


103
geen goud was, waren de steenen zoo zuiver wit, dat dit gebouw den vreemdelingen, die het nooit gezien hadden, van verre als een sneeuwberg voorkwam.«
Wat beelden uit het verleden rijzen nu op voor mijn geest, als ik uit de hoogte van mijn minaret op het tempelplein neerzie; wat tafereelen van vroegere eeuwen! Daar vóór mij Salomo, Israëls grootste Koning, niet door een blinkenden hofstoet omstuwd, maar van een breede priesterenschaar omgeven, die zich stelt voor het aangezicht Gods, en kroon en schepter neerlegt op de voetbank Zijner voeten, en onder een ademlooze stilte van duizenden onderdanen hoor ik hem bidden: »0 mijn God! Dien de hemel der hemelen niet omvatten kan, och, dat Uw oogen open zijn over dit huis, bij dag en bij nacht.« ') Daar legt de vrome Hiskia de brieven van Sanherib neder voor het aangezicht van Jehova; daar nam een Simeon het kind Jezus in zijne armen, en zong, terwijl zijn oogen straalden Van hemelschen gloed: »Nu laat Gij Heer! Uw dienstknecht gaan in vrede naar uw woord, want mijn oogen hebben Uw zaligheid gezien, die Gij bereid hebt voor het aangezicht van al de volken, een licht tot verlichting der heidenen en tot heerlijkheid van Uw volk Israël.«2) Daar stond de Heer op den grooten dag, den laatsten dag van het Loofhuttenfeest, en riep met een stem vol majesteit: »Zoo iemand dorst, die kome tot Mij en drinke. Die in Mij gelooft, gelijkerwijs de Schrift zegt: stroomen des levenden waters zullen uit zijn binnenste vloeien.c<8) Maar ook daar heeft Hij een geesel van touwkens gevlochten, en hen uitgedreven die schapen en ossen verkochten, en de tafelen der wisselaars
') 2 Kronieken 6. s) Lnkas 2: 29 v.v. 8) Joh. 7: 38, 39.


104
omgekeerd, en den duivenverkoopers het heengaan geboden, als Hij met een stem, die van heilige verontwaardiging trilde, sprak: »Gij zult het huis Mijns Vaders niet tot een huis van koophandel maken.« J) Dit geschiedde op een Paaschfeest, en als vanzelf breidt nu mijne gedachte zich uit, als ik bedenk wie op het Paaschfeest ter bedevaart henengingen naar de heilige stad, en zie ik in mijn geest de uitheemsche Joden, wonende aan de oevers van den Tiger of Euphraat, of aan de zoomen van Lybië's woestijn, opgekomen naar Jerusalem, hetwelk aller moeder is, gedreven door'heilig verlangen, om dan toch ook, al is het maar ééns in hun leven, den Heiligen bodem te betreden en den Tempel te zien. Zie, daar komen zij aan, in feestdos gehuld, langs alle paden en wegen, onder het bazuingeschal der Levieten, die hun te gemoet zijn getreden of verzelden op hun tocht! Ik hoor hun feestlied :
Ik ben verblijd, wanneer ,men mij
Godvruchtig opwekt: zie, wij staan
Gereed, om naar Gods Huis te gaan;
Kom, ga met ons, en doe als wij.
Jerusalem, dat ik bemin,
Wij treden uwe poorten in;
Daar staan, 0 Godsstad! onze voeten.2)
En hoe nader men komt, des te hooger stijgt de verwachting der feestkaravaan, als op eens van alle zijden de jubelkreet gehoord wordt: Jerusalem! Jerusalem! en de meesten met tranen in de oogen herhalen: Jerusalem !
Ik zie de menigte daar wonen onder de groene loofpriëelen of onder de witte tenten buiten de stad, hetzij op het vlakke veld, of tegen de helling der bergen op-
') Joh. 2: 14 v.v.
2) Psalm 122, (berijmd).


105
geslagen. Straks gaan zij tempelwaarts heen, en brengen ieder hun lam ten offer en zingen het groote hallel mede, dat nergens zoo schoon klinkt als in den Tempel te Jerusalem!
En dan dwaal ik met de gedachten heen van die feestkaravaan naar het koninklijke paleis, daar ginds op Sion gebouwd, om te luisteren naar den zanger, die Israël zijn tempelliederen heeft voorgezongen, den dichter, van wien een dichter gezegd heeft: »Hij is de koning der poëzie. Nooit hebben de snaren der menschelijke ziel van zulke diepe, doordringende en plechtige tonen getrild; nooit heeft de gedachte eens dichters zulk een stoute vlucht genomen; nooit heeft de ziel zich voor God en menschen in zulke teedere, gevoelige, hartverscheurende aandoeningen en ontboezemingen uitgestort. Al de geheimste zuchten van het menschelijk hart hebben een stem en een toon gevonden op de lippen, op de harp van dien zanger. Als men hem hoort, wordt men aangegrepen door een gevoel van bewondering voor den koning-profeet, die tot God, den Schepper, spreekt als een vriend tot zijn vriend; die Zijn wonderen verstaat en verheft, die Zijn rechtvaardige oordeelen bewondert, die Zijn ontfermingen inroept, en die, als een vervroegde echo der Evangelische poëzie, de liefelijke woorden van den Christus herhaalt, nog vóór ze gehoord zijn.« l) Amen! zeggen wij op dit dichterlijk getuigenis, en voegen er bij: Nooit heeft een zanger als koning David gezongen, want hij zong door den Geest Gods geleid. Voor alle eeuwen heeft hem zijn God de lauwerkroon op de slapen gedrukt: »de kroon der gewijde poëzie.»
*) Lamartine.


106
Maar bet beeld van den koninklijken zanger, den dichter-profeet treedt achter den sluier der eeuwen terug, en ik hoor zijn harp niet meer, maar wilde, woeste kreten, opgaande uit het midden eener schare, die van blinde woede blaakt. Ik hoor een gillen, als kwam het uit den afgrond: »kruist hem! kruist hem!" en dan weder: »Zijn bloed kome over ons, en over onze kinderen!" Ik zie het vreeselijkst drama, waarbij de zon hare stralen terugtrok en de aarde beefde; ik zie op Golgotha drie kruisen, en aan het middelkruis den Zoon des menschen en boven Zijn hoofd een bord gespijkerd, waarop in drie talen te lezen staat: »Jezus, de Nazarener, de Koning der Joden», en terwijl een schaar van woestelingen om dien kruispaal woelt en tiert, en de heidensche soldaten dobbelen om het kleed van den Kruiseling, hoor ik van Zijn lippen de bede: »Vader, vergeef het hun, want zij weten niet wat zij doen.« Daar staat het kruis, het zoenaltaar der wereld, daar sterft de Godmensch! priester en offerlam tevens . . .
Toen het leger der kruisvaarders onder Godfried van Bouillon op den 7den Juni 1099 op eens Jerusalem voor zich zag,
Toen wuifde elks hand Jerusalem heur groet, Eu jubelend doen honderd duizend lippen Den blijden naam: Jerusalem! ontglippen. Op 't voorbeeld van hun vromen aanvoerder, ontbinden zij de schoenen van de voetén en
Scheuren zich de pronksels van de leden, En nemen zich de pluimen van 't heimet,
en zeggen:
Waar, Gij o Heer, Uw heilig offerbloed, Op aarde plengde uit doodelijke wonden,
Daar smelt ik niet, mét overkropt gemoed In tranen weg bij d' aanblik mijner zonden?


107
Mijn koude ziel ? Stroomt ge in geen dubb'len vloed Ten oogen uit, in 't brandend vocht verslonden?
Mijn harde ziel! vergaat ge niet van pijn? Wie thans niet weent, zijn wee zal eeuwig zijn."1)
Uit: Het Heilige Land. J. Krayenbelt.
XXXI. HET KRUIS.
Gaat het ulieden niet aan, gij allen, die voorbij gaat ? Schouwt het aan, en ziet, of er een smart zij, gelijk mijn smart die mij aangedaan is, waarmede de Heer mij bedroefd heeft ten dage der hit tigheid zijns toorns.
Klaagl. 1 : 12.
o! Hoe duister, hoe ontzettend, zielverscheurend hartverplettend was dat schrikverwekkend uur, toen het vlekloos Lam geslacht werd, en de losprijs aangebracht werd, der gevangen creatuur I
Toen de losgelaten Booze
aan den Schuld- en Zondeloozé
zijn verwoede klauwen sloeg;
toen de Godmensch voor de zijnen,
doodsbenauwdheid, hellepijnen
in 't geheiligd lichaam droeg!
Toen Gethsemane zijn klachten in dien aakligsten der nachten in dien bangsten strijd vernam;
') Ten Kate's Tasso. Jerusalem verlost. 3de zang.


108
daar de Paaschmaan somber lichtte
op dat hemelsch aangezichte,
van 't verzoenend bloedzweet klam.
Toen de snoodste der verraderen, zijn verkochten Heer dorst naderen, met een kus gevangen nam; toen de Christus zich liet vinden, zich liet grijpen, zich liet binden, als een weerloos offerlam.
Toen de vierschaar der Godloozen, de Vergadering der boozen, tegen hem ten oordeel zat, wien de Wet Gods Zoon verklaarde, wien als Richter van heel de aarde vader Abraham aanbad!
Toen Pilatus zijn geweten, in zijn Gabbatha gezeten, uit laf harte vrees verried; aan den moedwil der soldaten, aan den eisch der onverlaten, den Rechtvaardige overliet.
Toen de Koning, Davids Zone,
met de scherpe doornenkroone,
in het spotkleed, buitenkwam,
al den smaad droeg van die snooden,
en den bloedkreet van de Joden,
overdekt van smart, vernam!
Toen de Heilige der heilgen, wien Zijn Almacht kon beveilgen,


109
't alleruiterste onderging; en, bij 't lasteren der scharen, tusschen rauwe moordenaren aan 't vervloekte kruishout hing!
Toen de Man, bij wien geen zonden,
geen bedrog ooit werd gevonden,
uit de diepten van zijn hert,
dat ontzettend woord deed hooren,
en de Zone, d' Eengeboren,
van Zijn God verlaten werd!
Gij, aanschouwers uit den hoogen! Englenscharen! dekt uwe oogen Voor die aartsverborgenheen! Wereld, hoor het met verschrikking! Hoort het, zondaars met verkwikking, Wie dat alles heeft geleên.
Die Gekruisde, die Verwonde, die tot vloek gemaakte en zonde is de Temmer van de hel, is de Vorst der hemellingen, is de Schepper aller dingen, is de God van Israël!
Ja, verneem het, heel gij aarde!
Wat der tijden volheid baarde;
menschenzonen ! komt en ziet!
't Is Gods woord, dat hier vervuld wordt
't Is Gods raad, die hier onthuld wordt!
't Is Gods wil, wat hier geschiedt!


110
Voor de zonden der Verkoornen,
in hun strafschuld gansch verloornen,
levert God Zijn eigen Zoon:
en Hij stelt op d' eigen stonde,
al den gruwel van de zonde,
al Zijn zondaarsmin ten toon!
't Recht van God op 't felst geschondj eischt voldoening van de zonden, maar zijn bloed koopt zondaars vrij! Ziet! Gerechtigheid en Vrede stemmen hier tot vrijspraak mede, naar dé aloude profecij.
Daartoe kwam dat Woord op aarde, dat de Maagd te Bethlem baarde, spruit en Hoofd van Davids huis! om te dienen, om te lijden, om ten bloede toe te strijden, om te sterven aan het kruis.
Ach! die oogen, die 't aanschouwen! Ach! die teedre, zwakke vrouwen, die van verre staan, en 't zien! Ach! wat tranen ! ach! wat klagen! want de Herder werd geslagen, en de ontstelde schapen vliên!
Bij het kruis stond Jezus' moeder, zonder Zoon meer, zonder hoeder, en het zwaard ging door haar ziel! O, gij heemlen! zaagt ge ooit smarte, als die aan dat moederharté op dien stond te beurte viel!


111
01 hoe duister, hoe ontzettend, zieldoordaavrend, hartverplettend, was dat schrikverwekkend uur, dat den Zoon van God Zijn leven voor 't behoud zag overgeven der gevallen creatuur!
De aarde siddert, rotsen kraken, dooden in het graf ontwaken! Jezus Christus geeft den geest! En de voorhang van den tempel scheurt in tweeën tot den drempel! De eerste schepping is geweest I
Golgotha I gij zaagt dat wonder! 't Licht der heerlijkheid gaat onder, en het daglicht keert tot nacht!
IVTnnr Hip nnprit wplrtrn wnrrit klntirripiH
al wat schaduw was, wordt waarheid! 't Is vervuld, het is volbracht!
Ja, volbracht zijn al de woorden, die de Godspropheten hoorden! Ja! vervuld is 't Recht der Wet! Onze wonden zijn verbonden, onze zonden zijn verslonden, en de slangenkop verplet!
In het kruis zal 'k eeuwig roemen! en geen wet zal mij verdoemen; Christus droeg den vloek voor mij! Christus is voor mij gestorven, heeft gena voor mij verworven! 'k ben van dood en zonde vrij!


112
Zalig, die in Hem gelooven!
O! bestraal ons hart van boven,
Geest der Waarheid I God van heil!
Dat mijn ziele zich verlieze,
(dit 's het deel, dat ik verkieze!)
in die liefde zonder peil!
Loof, o Sion! prijs uw Heere 1 De aarde luister', 't Lam ter eere, naar uw heilig psalmgebruis! Loof Hem die de hel verplette! Loof Hem, die Zijn volk ontzette! Loof uw Koning aan het kruis!
Da Costa.
XXXII.
ZOMERMORGEN.
Rechts, tegen de dakgoot over het venster van mijn slaapkamertje wonen donkerblauwe zwaluwen met roode keeltjes; en links, over "t andere, spelen op de roode pannen een zestal half wit half zwarte zwaluwen. Beide worden wakker lang voor het helder dag is, de roodkeeltjes beginnen zoowat tegen twee uur het schemerlied te zingen; eerst gaat er een zitten op den rand van de zinken geul, die voor dakgoot dient; hij trekt zijn kopje omlaag tusschen de schouders, klemt zijn wit satijnen voetjes stevig op den rand, en zoo, recht overeind zittend, zoodat ik vlak tegen het hagelwitte borstje kijk, begint het nachtelijk concert. Een oogenblik later komt zijn vrouwtje hem gezelschap houden, dadelijk gevolgd door de vier jongelui.


113
Papa blijft kalmpjes doorzingen, terwijl de familie gaat toilet maken; alle veertjes gaan door den bek en worden stuk voor stuk netjes gelegd. Nu en dan strekken ze gaperig poot en vlerken, een voor een, ver en stijf achteruit; maar het vroolijk kwitseren en ratelen van vader montert ze op, en van tijd tot tijd laat er een kleintje, dat al klaar is of meent te zijn, zich even van den gootrand in de leege diepte glijden; met een mooien,. snellen zwaai gooit het zich weer omhoog naast de broertjes en zusjes.
Iets minder matineus zijn de witte huis-zwaluwen aan den overkant. Dat huishouden is vrij wat rumoeriger en heel wat minder muzikaal, 't Is daar onder het kleeden een kijven en schelden zonder eind. De roodkeeltjes kunnen het niet langer aanhooren, en onder een jubeltrillen van het mannetje dartelen alle omlaag, of ze op dé binnenplaats zouden neervallen, zwaaien weerop over 't dak heen, slingeren het tuintje over, en dan verder naar de rivier, voor Jt ontbijt.
De witrugjes zijn tegen half drie wat gekalmeerd en zitten nu tamelijk rustig op één rij mij aan te kijken ; ze kibbelen nog wel tegen elkaar en duwen om de beste plaats; maar 't is niet meer zoo'n gemeen gekrijsch al& bij 't wakker worden. Stellig zijn de eerste mugjes in de dorpsstraat nog niet in de weer. Waar zouden ze anders op wachten ?
Ik ben al kant en klaar, en zij zitten nog op den dakrand te drentelen en te turen naar heel kleine rose wolkjes, die voor de bleeke sterren door de blauw-grijze lucht drijven.
Eerst als ik links af door het ravijn afdaal naar de rivier, slaan ze zich op de vleugels, en volgen mij nieuwsgierig een eind ver, dan keeren ze terug naar hun eigen


114
speel- en jachtterrein: de dorpsstraat en de zuider-heuvelhelling tusschen de pereboomen.
In den hollen weg is het nog bijna donker; de bramen hangen hoog boven mijn hoofd en teekenen hun herhaling van vijf mooie zwarte blaadjes scherplijnig af op de smalle lichte luchtstreep; tegen de boomstammen, over klimop en hopranken heen, ligt als een sprei van fijne stof en weelderige teekening, de witte clematis, met zijn duizend oranjebloesems, nog even sterk geurend als in den avond en nog omzweefd door kleine bruine nachtvlinders. Een vleermuis glijdt en duikelt onhoorbaar over de bloemen en tusschen de ranken door, en twee uilen, die op den grooten dooden hazelaar zitten, blazen mij tegen als ik nader; hun hol weet ik wel, het is ver weg in een gat op de steile helling van een kalen uitgegraven kalkberg.
Al witter wordt de lucht; kleine roode vlammetjes flikkeren er in op, hier en daar, zoo eventjes, en verdwijnen dadelijk weer. Nog maar enkele sterren kan ik onderscheiden; de Poolster al niet meer, maar de Groote Beer zegt toch nog zoo ongeveer, waar straks dé zon te zien zal komen.
Nu kom ik uit het ravijn langs het stijgende vuursteenpad op eens op 't groote korenveld; dat daalt langzaam af naar de diepgelegen weilanden: de vlakke oevers van het riviertje. De heuvelrij, die in 't oosten het dal besluit, is vol donker bosch; hooge eiken, beuken en sparren met laag hout er voor: hazelaars en kornoeljes.
Maar alleen het bovenste deel van de oosterhelling is te zien, het onderstuk, tweederden minstens, is er recht afgesneden; dat is weg, onzichtbaar als lucht; en heel vreemd steken uit dat witte niets koepels en spitsen op; nevelig, donker en wazig, torens en kerken van een ver-


115
zonken stad. Toppen zijn het van hoornen uit het dal en van het laagste deel der helling: populieren, wilgen en elzen; ze drijven zacht bewegend, halve bollen en pluimen van zwarte damp, op een groot breed en effen water.
Nu zijn alle sterren uit; de lucht wordt groen in 't westen; geel, rossig geel in 't oosten, met een koperrooden band tegen 't noorden. De tarwe is bruin, strak en stijf staan de halmen, millioenen lansen; het roggeveld, half gemaaid, wordt wit,' spierwit, en de garven gaan als spoken heen en weer; een nevel zweeft er door en geeft beweging. Door de gerst waait een zwakke adem en de wirwar-gekruiste aren ruischen zacht; dat is het eenig geluid in 't korenveld, tot op eens, dicht bij mij een kwartel heftig slaat: kwik-me-dit, vier, vijfmaal achtereen.
Dat is réveille voor de vogels; van alle zijden roept en fluit het uit de boomen. Eerst zacht, als in den droom, dan zwelt het aan, en geelgors, roodborst, specht en zwaluw, vink en musch en wielewaal, alles tjilpt en piept, fluit en zingt en slaat dooreen, dat de ooren toeten.
Nu wordt het helder dag en heel duidelijk is het nu, waardoor de onderhelft der hooge heuvels onzichtbaar is. Er golft een dampstroom door het dal boven de Geul; de zachte zuide-wind, die de rijpende gerst doet ruischen en de haverpluimen ritselen, drijft snel de damp in golven voort naar 't noorden. Waar het dal iets nauwer wordt, daar stijgt ze op en stroomt tot over de toppen van boomen en heuvels heen.
Nog is de zon.onzichtbaar; bloedig rood, gestreept met geel en paars is het zadel in de heuvelkam, waar ze zal verschijnen. De hooge heuvels in 't westen zijn zwarte kegels met witte koppen en de kruinen van berken en popu-


116
lieren staan blinkend geel en wit op hun zwarte stammen.
Hooger en hooger rekt een rose rooklaag in het noordoosten zich op in de blauwwitte lucht en steeds hooger stijgen de dampen uit de smalle rivierbedding; ze drijven als verscheurde sluiers naar 'i noorden en rekken en kringelen weg in gras en struiken, blijven hangen in de ruigten, vastgehaakt aan de stekelpunten van bramen, sleedoorns en rozen.
Alleen de rustelooze geelgors zingt nog, anders is het doodstil in bosch en veld; de nachtwind ook gaat schuil en de nevels zinken en stijgen, maar golven niet meer voort; het worden doorzichtige dampen.
Zoo innig mooi en stil is 't nu, dat ik droomen ga en zachtkens dal en heuvels voel wentelen naar 't oosten; rustig, kalm en verlangend beidt alles dat mijn oog bereikt, zijn beurt, om te keeren in 't blinkend licht der zon, die daar ginds onder 't noordoosten stil staat te wachten. Nu zal Jt komen! Nog één minuut, een kleine wenteling nog, daar valt het dal op eens geheel en al in 't volle licht; zooals een snel ontstoken helle vlam plots een schemerdonkere zaal verlicht, zoo kleurt op eens de roode stralenlooze vuurbal berg en dal, dorp en toren, koren en weiden, bosch en water met groen en geel en rood en blauw en zilver, dat het flikkert en flonkert, 't Is één oogenblik gejuich van kleuren, één felle, schelle jubelkreet van eindelijk licht, de blijdschap van een angstig kind, dat moeder weerziet en zich in haar armen werpt. Een korte vreugde evenwel. Steeds daalt de heuvel verder neer, duikt onder den grooten vuurbal door. Nu straalt de zon en is geen bal of schijf meer, maar een diepe, diepe reuzenoven zonder grenzen, zonder lichaam, waaruit beete verblindend witte vlammen schieten.


117
De kleuren van de aarde worden flets, de nevel trekt omhoog door alles heen, door bosschen, weiden, korenvelden en hult alles in een blauwig gazen sluier, en 't oog vindt geen diepte meer.
Nu krast het ravenpaar; roeken, bijen, duiven en musschen ontwaken, koeien loeien, hanen kraaien; bladstil staan de popels; het wordt weer een snikheete dag. Een dag om te verdroomen in 't groote bosch en te snakken naar den mooien koelen avond.
Uit: Met kijker en bus. E. Heimans.
(Amsterdam, Van Holkema en Warendorf).


UITGAVEN VAN H. TEN BRINK —
ARNHEM.
Zoo juist verschenen:
J. DE LIEFDE.
LIEDERBUNDEL.
voor school en huisgezin. Met Orgel- of Pianobegeleiding
bewerkt door
S. COOLSMA en R. GERRETSON.
Groot 4° uitgave prijs ƒ 2.90. — In linnen band ƒ 3.90.
Noord-Hollandsch Kerkblad. .... een schoon geheel, dat we van harte en met nadruk aanbevelen.
Rekenonderwijs voor Schipperskinderen.
Ingevoerd door de Landelijke Commissie ter bevordering van het onderwijs voor Schipperskinderen in Nederland. H. BAKKER en C. DE JONG, Eerste Rekenboekje voor Scholen
voor Schipperskinderen ƒ0.45
(Volgende stukjes zijn ter perse.) De Rekenschriften behoorende bij de Rekenmethode „Vaardig Rekenen" van de H.H. Bakker en de Jono zijn ook door deze Landelijke Commissie ingevoerd.
Schrijfvoorbeelden voorSchipperskinderen.
Ingevoerd door de Landelijke Commissie ter bevordering van het Onderwijs voor Schipperskinderen in Nederland.
Prijs per stel ƒ0.15, per 10 stel ƒ 1.25, per 25 stel ƒ3.—, per 50 stel ƒ5.75.
GEZONDHEIDSLEER.
Dr. W. F. Unia Steijn Parvé, Ons lichaam en zijn onderhoud. Met zwarte en 18 gekleurde platen. Lees- en leerboek voor M.U.L.O.-, Herhalings-, Kweek- en Normaalscholen, 3e druk Ing. ƒ1.80. Qeb. ƒ2.30
Dr. W. F. Unia Steijn Parvé, Onze gezondheid. Leesboek voor de hoogste klassen der Lagere School, U.L.O.-, M.U.L.O.- en Herhalingsscholen ■ • • • •
L. de Vries, De zorg voor onze Gezondheid. Leesboek voor de hoogste klassen der Lagere School, U.L.O.-, M.U.L.O.- en Herhalingsscholen


UITGAVEN VAN H. TEN BRINK
— ARNHEM.
LEESBOEKEN.
K. TER BEEKE en W. G. VAN DE HULST (Schrijver van „Niek van den Bovenmeester"):
ET r-f XVT \ T \Y7T T Q LEESBOEK VOOR DE L-V^rV Wnl W1LO CHRISTEL. SCHOOL. 5e Leerjaar . . . Eerste stukje f 0.60, Tweede stukje f 0.60. 6e Leerjaar . . . Eerste stukje f 0.70, Tweede stukje f 0.65. Alles is oorspronkelijk in deze boekjes.
De Nederlander zegt: Qoed werk. Van de Hulst vertelt altijd lekker, en de kinderen zullen het graag lezen.
SPROOKJESLEESBOEK ™ g ? douwS
Met 4 gekleurde en 75 zwarte plaatjes van JEANNE FAURE. Eerste stukje f 0.60. Tweede stukje f 0.60. BEOORDEELINGEN:
In dezen vorm de leesboekjes op school te gebruiken, is zeker een goede gedachte, het spoort tot lezen aan. Christelijk Sociaal Weekblad.
Weer even nieuw, om van te smullen. Boekjes om kinderen echt blij mee te maken. (Arnh. Dagblad.)
Een fijn leesboek voor de middelklasse. (Tijdschr. v. buitengewoon onderw.)
Tekst en illustraties zijn aantrekkelijk. (Nieuws v. d. Dag.)
Hier zijn de oude bekenden, Roodkapje, etc. weer eens frisch verteld.
(Algemeen Handelsblad.)
Smakelijke boekjes, goed gedrukt en goed verteld. (Prov. Gron. Crt.)
Een keurig boekje. (Chr. Vrouwenleven,)
Wat een fijn boekje! Ik vind dat Douwes ze mooi vertelt, die rijke fantasietjes aan wier betoovering geen kind zich onttrekken kan. Ik heb de sprookjes aanvaard, als de cultuurproducten van en voor den kindertijd, en daarom wil ik ze ook den kinderen geven. En deze uitgave is bijzonder geschikt voor voorlezen en zelf lezen. (De School m. d. Bi/bel.)
Allerprettigst vertelt de „Oververteller". Eenvoudig, met inzicht in het kinderlijke, zoo, dat het sprookje in zijn geheel tot zijn recht komt, terwijl toch het argelooze van het kind nergens gekwetst wordt. Ik kan ze van harte aanbevelen. Ze zijn ook allersmakelijkst geïllustreerd. Het is zoo prettig, dat iemand van de beteekenis als B, J. Douwes, ze over vertelt. (De Vrouw.)
De verteltoon is voortreffelijk. (De Nederlander.)
De Heer Douwes weet uitstekend den kindertoon te treffen, Hij weet prettig te vertellen. Jeanne Faure illustreert de aardige boekjes in de rechte stemming en ze zien er bijzonder smakelijk uit.
(N. van Hichtum in School en Leven.)
Ik wil trachten een stel van uw sprookjesleesboek in te voeren, want sprookjes vervelen de kinderen nooit, al hooren zij ze "ook 100 maal.
(Tj. Heijmel, H. d. School, Hoogezand.)
De sprookjes zijn met zorg gekozen en vlot geschreven, de uitvoering is onberispelijk, zullen ongetwijfeld in den smaak vallen.
(P. E. Bredée, Arr. Schoolopziener, Heemstede.)


JO SM1TH.
MIJN VERSJESBOEK.
LEESBOEKJE VOOR HET TWEEDE LEERJAAR. Met 61 plaatjes van JAN FRANSE. • Met een inleidend woord van J. C. WIRTZ Cz. PRIJS . . f 0 45.
N. VEENSTRA Bz.
VOOR HOOFD EN HARTj
EEN STEL LEESBOEKEN TEN DIENSTE DER LAGERE SCHQ
Geïllustreerd door WILH. STEELINK. Eerste Stukje, 6e druk . f 0,35 Vierde Stukje, 5e druk . f Tweede Stukje, 5e druk . f 0,35 Vijfde Stukje, 3e druk . f Derde Stukje, 5e druk . f 0,40 Zesde Stukje, 2e druk. . f
a ELGERSMA.
PRETTIG LEZEN.
EEN SERIE LEESBOEKEN VOOR DE LAGERE SCHOOL. Opnieuw en fraai geïllustreerd door G. VAN RAEMDONCK.
Eerste Stukje, 2e druk . f 0,55 Vijfde Stukje, 2e druk . f Tweede Stukje, 2e druk . f 0,55 Zesde Stukje, 2e druk. . f Derde Stukje, 2e druk . f 0,65 Zevende Stukje, 2e druk. f Vierde Stukje, 2e druk . f 0,70 Achtste Stukje, 2e druk . f
CH. KRIENEN.
UIT HET LEVEN.
EEN SERIE LEESBOEKEN VOOR DE LAGERE SCHOOL^ I Alles oorspronkelijk. Geen gebundel. Fraai geïllustreerd!
■ Eerste Stukje, 2e druk . f 0,50 Vijfde Stukje, 2e druk . | Tweede Stukje, 2e dtuk . f 0,50 Zesde Stukje, 2e druk 3 { Derde Stukje, 2e druk . f 0,50 Zevende Stukje, 2e druk. I Vierde Stukje, 2e druk . f 0,50 Achtste Stukje, 2e druk . I
CH. KRIENEN.
UIT DEN VREEMDE. j
VOLKENKUNDIG LEESBOEK VOOR U. L. O. SCHOLEN E; le stukje f 0,60. 2e stukje f 0,60. 3e stukje f 0,60. Met platen van J. H. 1SINGS.
J. DE LIEFDE.
DE SCHOOLVRIEND.
EEN STEL LEESBOEKEN VOOR HET CHRISTELIJK ONDER
BEWERKT DOOR
J. TER BORG en A. WIERS1NGA.
Compleet in 11 deeltjes. - Reeds vele malen herdrukt. De verkoop DE LIEFDE'S boekjes bedraagt nu
I 300,000 exemplarerL I