I.
Jeugd en Studiejaren.
Men schreef 12 Januari 1808. In de Maare-kerk te Leiden was des voormiddags een groote schare bijeen onder het gehoor van Ds. Nicolaas Schotsman, die een leerrede uitsprak ter godsdienstige herinnering aan de verschrikkelijke ramp, die de oude Sleutelstad op den i2den Januari van het vorige jaar geteisterd had door het springen van een kruitschip.
Het zou nu een dank- en bededag zijn. En de tekst voor die gelegenheid uitgekozen was Amos IV: 11: „Ik heb sommigen onder ulieden omgekeerd, gelijk God Sodom en Gomorra omkeerde, u die waart als een vuurbrand, die uit den brand gered is; nochtans hebt gij u niet bekeerd tot Mij, spreekt de Heere."
Na de tekstverklaring begon Ds. Schotsman aldus met de toepassing:
„Waardste Hoorders! Het is dezen dag een jaar geleden, dat God de Heere in onze Stad een tooneel van omkeeringe heeft willen stichten; zoo plotseling— zoo geweldig, evenals God Sodom en Gomorra heeft omgekeerd. Niemand onzer dacht aan eenig naderend kwaad. Wij waren gerust en wel te vrede, wanneer in den namiddag van dien dag het ontzettend oogenblik van omkeeringe ons naderde. Ontzettend oogen-



6
blik! waarop het moordend buskruit ontvlamde en door zijne verbazende uitwerkselen eensklaps onze harten vervulde met schrik en onze stad met ellende! Een vreesselgk vuur deed onze oogen schemeren — een ijsselijk geluid vervulde onze ooren, en, wij wisten niet, of dat vuur van den hemel was afgezonden, dan, of de afgrond met dat krakend geweld ware opengebarsten. Velen duchteden en dachten, dat die dag gekomen was, waarop de hemelen met gedruisch zullen voorbij gaan en de elementen brandende zullen smelten en vergaan. Uit die pijnlijke onzekerheid wierden eenigen niet verlost voordat zij in den spaden avond vernamen, wat er gebeurd ware. o Donkere nacht, die op dien schrikbarenden avond volgde! Stikdonkere nacht! alleen verlicht door de vlam des brands van onderscheidene woningen en het geflikker der toortsen, om ons een flaauw en treurig gezigt te geven van onze deerlijke puinhoopen en van het wegdragen der verwonden en verpletterden: wijl de lucht vervuld wierd met het aanhoudend geroep van brand, het geklep der noodklokken, het geraas der trommelen, het gekerm der gekwetsten en het huilend gejammer dier radeloozen, die de hunne vermisten en wanhopig zochten. Welk een duldeloos verlangen was er naar den morgen, even of met den dageraad het licht voor ons verrijzen zoude! Dan, helaas! het was geen licht van troost, maar van treurigheid en weedom. De schemerende dageraad vertoonde ons op de schouwplaats der verwoesting eene geheele omkeering van een schoon gedeelte onzer Stad, welks puinhoopen nog róókten en eenige onzer vrienden en bekenden dood of levende bedolven hielden. Het klimmend licht , des daags vermeerderde slechts onze smarten, door ons het uitgebreide der



7
"verwoestinge te doen beschouwen: daar wij nu niet -alleen het tooneel der omkeeringe van nader bij konden •overzien, maar ook overal in onze Stad de deerlijke vernielinge van onze woningen — van onze bezittingen — van onze bedehuizen moesten beweenen: wijl onze harten Woededen op de treurige berigten van het ontzaggelijke aantal van onze waarde vrienden, ■die omgekomen of gekwetst waren, of die den dood •of wonden van hunne lieve kinderen en dierbare aanhoorigen betreurden: — terwijl de vernieling en het 'bederf van onzen leeftogt ons den nijpenden honger -zouden hebben doen gevoelen, indien, naast God, de vaderlijke goedheid van onzen Koning1) en het toegenegen medelijden onzer naburen daar in niet hadden voorzien. Smertelijke omkeeringe, welker gevolgen •onze Hoogeschool door den dood van twee vermaarde Hoogleeraren — onze Gemeente, door de verwoestingen der twee grootste Heiligdommen, en —onze geheele Stad door hare zoo jammerlijke teistering nog lang betreuren zal! Rampvolle omkeering, die aan sommigen onder ons het verlies hunner woningen -en schatten — aan anderen tegelijk het derven hunner lichaams-gezondheid of het krenken hunner geestvermogens ten gevolge heeft gehad — wijlzooveleri het gemis der hunnen moeten blijven beweenen, en honderden door dien treurigen slag uit dit dierbaar leven weggerukt, en voor de zamenleving verloren zijn!
„Dan, geloofd zij God, dat wij als Sodom en Gomorrha niet geheel en al vernield en omgekeerd geworden zijn! Wij allen, mijne Stadgenooten! wij allen zijn als vuurbranden uit dien brand gered. Van velen onzer mag <iit met allen nadruk worden gezegd. Gij, die onder
i) Lodewijk Napoleon.



8
uwe ingestorte muren, tusschen de balken en gebindte» uwer woningen niets dan den dood voor oogen zaagt: — Gij wier bloedende wonden en gekneusde leden U, na de ontkominge, in doodsgevaar gebragt hebben; — Gij ook, die, daar Gij bij de plaats des verderfs U bevond, door Gods goede hand naar elders zijt geleid, of die, daar Gij derwaarts henen wildet, door een voor u zeiven onbegrijpelijk dralen, zijt te rug gehouden; — Gij allen zijt mijne getuigen. Gij met de uwen, en ik met de mijnen, ja elk inwoner dezer Stad, die nog leeft, mag wel zeggen: ik ben als een vuurbrand uit dien brand gered. En hoe zijn wij gered geworden ? Gewis alleen door de onzigtbare hand van den almagtigen Ontfermer: die zelfde hand, die sommige onder ons heeft omgekeerd, ontrukte ons aan den dood — reddede ons van het verderf. Eerbiedigen wij Gods hooge vrijmagt: zwijgen wij, aanbidden wij. Laat ons de eeuwige goedheid dankbaar loven, daar wij, boven anderen, in het leven gespaard zijn. Alle handen, die werkzaam geweest zijn ter onzer reddinge, ter onzer hulpe, ter onzer verzorginge, ter onzer vertroostinge, wierden bewogen en bestuurd door die ontzigtbare hand van Gods voorzienigheid. Wij erkennen volgaarne de goedheid van onzen Koning, de trouw van onze Regeering, de vlijt van onze Mede-burgeren, den ijver der studerende Jongelingschap, de liefde van onze vrienden, en, de weldadigheid van onze Landgenooten: — maar het is eigenlijk de goede hand van God, die ons gered heeft en die onze tranen droogen kan." 1
Onder die geredden behoorde ook het echtpaar Gezelle Meerburg, dat woonde in de buurt waar het
i) Godsdienstige herinnering aan Leydens Ramp in drie Leerrede* nen, door N. Schotsman; te Leyden bij J. van Thoir, MDCCCVIII, Mz- 33—36-



9
onheil plaats vond. Het voorste gedeelte van hun huis was destijds een prooi geworden van de algemeene vernieling. En hun eersteling die toen, nauwelijks drie maanden oud, boven op een voorkamer in de wieg lag te slapen, zou zeker onder de puinhoopen bedolven zijn, wanneer niet de wieg door een hevigen schok buiten bereik van het gevaar was verplaatst. Volgens een andere lezing was het knaapje juist even te voren door een der huisgenooten naar een achterkamer gedragen. Hoe het ook zij, het kind werd wel door den geweldigen knal een oogenblik uit zijn slaap opgeschrikt, maar sliep spoedig daarna weer rustig in: vredig neerliggende te midden van deze ernstige ramp.
Dat sluimerende jongske was George Frans Gezelijs Meerburg, geboren i November 1806.
Zijn vader behoorde tot den welgestelden koopmansstand, en dreef een uitgebreiden handel in dekens. Onder invloed der Fransche Regeering leverde hij ook veel af aan de Franschen. Maar door hun overijld vertrek bleef de betaling achterwege. En nu leed de groote deken-fabrikant omstreeks 1814 een belangrijk bankroet. Veel zorg kostte het hem thans, te voorzien in de behoeften van zijn inmiddels talrijk geworden gezin. Iets daarvan schemert wel door in het gedicht, waarmee George Frans zijn ouders vereerde op den gedenkdag hunner vijf en twintig-jarige echtvereeniging, den 2isten December 1830, en waarin hij o.m. zegt:
't Is waar, vaak weende 't oog bij kommervolle zorgen, Vaak beefde 's avonds 't hart voor 't nadren van den morgen.
Toch was geen opoffering hun te groot, om hun kinderen een goede opvoeding en het noodige onderwijs te geven. En wat lag meer voor de hand, dan dat de koopman Gezelle Meerburg zijn zoon gaarne



i5
tot een vragen naar de oude paden, en eischt uittreding uit de kerk van alle niet-gereformeerden. Zijn schrijven, in den vorm van een brief, getuigt van veel onderzoek, van goede historiekennis en van een beschaafden geest. Mocht hij dan ook al geen man van wetenschappelijke opleiding zijn, toch was hij zeer ontwikkeld en goed bij de pinken.
Deze man nu was in zijn woonplaats de ziel van een groot conventikel, waarin hij meermalen per week voor een 33 a 80 menschen oefeningen hield. Opdat „gezelschap" werden voorts de nooden van land en volk besproken en geschriften als van Da Costa, Capadose, Ynia, Bahler e. a. gelezen.
Dat onze student-Leidenaar Gezelle Meerburg met dat gezelschap bekend moet geweest zijn, spreekt wel haast van zelf. Misschien behoorden zijn ouders al vroeg tot de geregelde toehoorders van Le Féburé, en dan zullen zij hun zoon allicht eens meegenomen hebben. En als hij daar dan o.a. de geschriftjes van Ds. Bahler, predikant bij de Waalsche Gemeente te Zwolle, hoorde bespreken, kan dit zelfs een aanknoopingspunt geweest zijn voor zijn vriendschap met diens zoon Louis Bahler, die te Leiden óók theologie studeerde. Als „Dritter im Bunde" voegde zich in 1829 bij hen de „Dacostiaansche student" uit Amsterdam, H. P. Scholte, die door Bilderdijk en Da Costa ongetwijfeld wel reeds op Le Féburé gewezen was, en zeker aanstonds diens oefeningenis gaan bijwonen, gelijk hij te Amsterdam die van Da Costa had bezocht. En evenals hij Brummelkamp te Amsterdam bij Da Costa had geïntroduceerd, zoo kan hij Meerburg en Bahler, indien zij nog geen geregelde bezoekers van Le Fébure's gezelschap waren, bij dezen hebben ingeleid. En aan Scholte vooral hechtte Meerburg zich, zooals Brummelkamp dat te Amsterdam



i6
gedaan had. Een jaar later komen ook Brummelkamp en Van Velzen te Leiden, en zij vormen nu mede „de club van Scholte," die getrouw de vergaderingen van Le Féburé bijwoont. En daar worden zij, met het oog op hun toekomstig ambt, beter onderwezen dan aan de Academie, die zij dan ook slechts als een doorgangshuis beschouwen, om in den geordenden weg leeraars te worden.
Meerburg, die, misschien wel wegens zijn teer gestel, tijdens den Belgischen Opstand in 1830, niet zooals Scholte, Van Velzen en Brummelkamp met „De Kompagnie Vrijwillige Jagers der Leydsche Hoogeschool" uittrok, bleef rustig en ijverig dóórstudeeren, en maakte in de ruim vijf jaren van zijn academische loopbaan een goede promotie. •)
In 1832 werden Bahler, Meerburg en Scholte proponent. Dus bleven van het vijftal academievrienden Van Velzen en Brummelkamp slechts over. Maar zij vonden een nieuwen clubgenoot in den jongen student Van Raalte. Ja, de vriendschapsband tusschen dit drietal werd nog versterkt door hun verloving met het drie-
1) Daarbij wist hij nog den tijd te vinden om één van zijn broers de eerste beginselen van het Latijn te leeren. Deze jongere broer was loopjongen voor een drukkerij. Als zoodanig kwam hij eens met een kruiwagen met pakpapier langs de studentensociëteit. Daar maakte een luidruchtig studentengroepje het hem wat lastig; waarop hij echter bedaard uitriep: „pueri sunt pueri etaguntqua pueri,'' d. w. z. „kinderen zijn kinderen en handelen als kinderen." Groote verbazing opeens bij de studenten, die natuurlijk niet vermoed hadden, dat zoo'n eenvoudige loopjongen Latijn kende; en alle respect nu voor hem, zoowel als voor den student-Leidenaar, van wien hij dit geleerd had.
Deze anecdote werd mij verteld door Ds. A. M. Donner J. Hz. te Amersfoort, wiens vader indertijd in Leiden predikant was, «n daar het verhaal uit mondelinge overlevering kende.






i7
tal zusters De Moen, een Leidsehe familie, waarmede zij door hun vriend Meerburg, den student-Leidenaar, in kennis waren gekomen.
Deze zelf was destijds nog niet verloofd; zonder bruid zou hij de pastorie binnentreden. Maar de bruiloftszang door hem gemaakt op het zilveren feest van zijn ouders, geeft ons een blik in het hart van den toen vier-en-twintigjarigen zoon:
Op den Gedenkdag der
Vijf-en-twintig jarige Echtverbintenis
onzer Waarde Ouders den 2isten van Wintermaand 1830. *)
AANHEF.
Geen droefheid Die stroefheid Op 't aangezigt plant. Geen treurige opwelling Of onheilvoorspelling Neemt speeltuig ter hand.
Geen smarte, Die 't harte De blijdschap ontzegt, Moet 't danklied verhindren, Der juichende kinderen, Uws kwart-eeuwschen echt.
't Verjaren Van 't paren Des Bruigoms en bruid, Stemt de oudste der loten, Uit 't huwelijk gesproten, Tot 't spelen der luit.
1) Uit het familie-archief van Ds. G. A. Gezelle Meerburg. Een Schat in aarden Vaten, V. 2



i8
Al vlecht men : Of hecht men Geen zilverfestoen, Al mist men 't schalmeien, Der juichende reijen, Door 't lagchende groen,
Al pralen Geen schalen Op 't feestmaal gezet, Al ziet m' aan de wanden, Geen waslichten branden, Bij 't feestlijk banket.
Al biedt men En giet men, Geen wijn uit flacons;
'k Wil andren dat schenken, 't Stil dankbaar herdenken, Is vreugde voor ons.
Mijn tokkelen ls brokkelen Bij 't citergespan, Van roemvolle lichten; Maar toch zal ik dichten; Zoo goed ik maar kan.
T VERS.
Hou stand, Vermeetle! die de toekomst in wilt dringen, Hier grenst het kortziend oog der brooze stervelingen. Dat zwaar ontilbaar kleed, dat duistre voor 't gezicht, Wordt door geen zoon des stofs stoutmoedig opgeligt. Staak dus, Wijsgeerig Hoofd ! dat toomeloos vermeten, Nooit heeft een sterveling op den troon van God gezeten. Hier schrandere I zijt gij 'n kind, wordt wijs, dan zult ge eerst zien,. Dat al uw wijsheid eindt in 't grondeloos misschien. Maar zoo de Heer ons eens de toekomst had ontslooten, Dan wierdt er meerder heil met minder smart genooten. Onnoozle, die zoo spreekt, 't is 't wijze Godsbestuur



19
Dat ons onzeker laat van 't wachtend zoet of zuur.
Ja! Dierbare Ouders! Ja, hoe kostlijk eenen zegen,
Hoe hoog die wijsheid is, in 't Godsbestuur gelegen,
Dat me in 't onzekere van zijn nadrend lot verkeert,
Heeft de ondervinding van een kwart eeuw U geleerd.
Toen ze U bij Uwen Echt met heilbede overstroomden,
Zeg ouders! of ge u toen geen blijde toekomst droomden?
Doch had me' u toen gezegd, wat eens U treffen zou,
Dan was die dag van vreugd een aanvang uwer rouw'.
Maar was Uw leven dan door al die huwelijksjaren
Een enkele doornestruik vol onheil en bezwaren?
Ja! als men stil staat bij het groot of kleiner leed,
En elke weldaad Gods baldadiglijk vergeet.
't Is waar, vaak weende 't oog bij kommervolle zorgen
Vaak beefde *s avonds 'thart voor 't naderen van den morgen
Vaak hmg een donkre wolk ons dreigend boven 'thoofd;
Maar is dit onregt? is ons beter lot beloofd?
Of hadden wij ook regt een beter lot te vragen?
Wat regten heeft een mensch, vol onrust, kort van dagen?
Niets dan de zondestraf, dan de onvermijdbre dood,
En wat hij hier geniet is slechts genadebrood.
Ja, dierbare, als wij zoo de weldaan Gods herdenken,
't Geen onverdiende gunst aan ons heeft willen schenken,
Dan juichen wij met U op 't zilver huwlijksfeest,
Heb dank, genadig God, Gij zijt ons goed geweest!
't Is waar, mij heugt een tijd, dat onverdraagbre pijnen
Den bloei uws levens sterk i) O Vader! deden kwijnen,'
Doch 'twas een korte stond bij heel uw levenstijd,
En 't geeft ons juichenstof, dat gij nog heden zijt.'
Eens, Lieve Moeder! scheen de Heer u op te vragen,
Uw krachten uitgeput, uw stervensuur geslagen,
Maar God zag in genade op U en ons ter neêr,
Gaf u de krachten, ons de lieve Moeder weêr.
'tls waar, niet al uw kroost juicht dartiend aan uw zijde
Het treurend ouderhart moest ook van panden scheiden,'
Maar had de Heer geen regt? ja, Dierbare Ouders! Ja, '
En wat u ovrig bleef was gift van zijn gena.
O! als de zaalgen van deez' aarde kennis dragen,
i) In het handschrift, staat: kerk.



29
leer der zaligheid houden, en alle leeringen die daar tegen strijden, verwerpen. — Zoo waarlijk helpe mij God almagtig 1...
En indien het gebeuren mogt — ik ben een mensch en als mensch tot alles in staat — indien het gebeuren mogt, dat ik een ander Evangelie verkondigde, dan dat hetwelk Paulus en Petrus en al de Apostelen verkondigd hebben; indien ik eenen anderen weg voorstelde dan dien, welke in de schriften des O. en N. T. gevonden wordt; indien mij een geest der dwaling moest overvallen ...; dan wensch ik dat God zich mijner ontferme, mijne prediking zonder invloed doe zijn, en niemand met mij doe dwalen.
Maar God verhoede dit! en Hij geve mij naar de meening van den Heiligen Geest, tot Gods eer, tot uitbeiding van het rijk van Christus en tot heil mijner Gemeente mijn werk aan te vangen, voort te zetten en te voleinden, zooals het mij hedenmorgen is voorgehouden i) n.1.
i. Om des Heeren Woord, door de Schriften der Profeten en Apostelen geopenbaard, grondig der gemeente voor te dragen, en toe te passen in het gemeen, en in het bijzonder, tot nut der hoorders, met onderwijzen, vermanen, vertroosten en bestraffen, naar eens ieders behoefte; verkondigende de bekeering tot God en de verzoening met Hem door het geloof in Christus, wederleggende met de heilige Schrift alle dwalingen en ketterijen, die tegen de zuivere leer strijden.
a. Om den naam Gods vanwege de gemeente openlijk aan te roepen.
3. Om de sacramenten uit te rigten, welke de Heer ingesteld heeft tot zegelen Zijner genade.
4. En eindelijk, om de gemeente in goede orde te houden, en zoo te regeeren als het de Heer bevolen heeft.
Vervolgens liet de jeugdige predikant, die later a) eens van zichzelf zou verklaren, dat hij „van nature een vreesachtig mensch" was, ook uitkomen, hoe groote behoefte hij gevoelde aan goddelijke ondersteuning met een vrijmoedigen geest.
... o God! ondersteun mij en alle verkondigers van Uw woord
1) In het Bevestigingsformulier.
2) In De Reformatie, II, blz. 36.



3©
met eenen vrijmoedigen geest, opdat wij de overtreders waarschuwen en onze zielen bevrijden mogen 1
Of is deze bede geene behoefte? is die ondersteuning niet noodzakelijk? Ja, M. H., want zonder dezelve wordt men door menschenvrees geslingerd, door zijne eigene hartstochten belemmerd, beeft men terug om dezen of genen eene harde waarheid te moeten zeggen, is men beangst dat men hen, die gerust zijn, onrustig zal maken, loopt men gevaar om een mensch liever te hebben dan Christus, ja, om de liefde tot Christus aan de menschenliefde op te offeren.
Oordeelt zelfl Is er geene vrijmoedigheid noodig, om tot hen die regtvaardig zijn in hunne eigen oogen en de regtvaardigheid die uit het geloof is niet hebben, te zeggen: gij zijt arm, ellendig, blind, jammerlijk, naakt, gij zijt nog in uwe zonden? Is er geene vrijmoedigheid noodig, om tot hen die met hunnen doop en belijdenis tevreden zijn, die op hunne deugd en zedigheid en verder op de barmhartigheid van God de hoop hunner zaligheid bouwen, te zeggen: uw doop zal uw oordeel verzwaren, en het koningrijk Gods zult gij niet zien, als gij niet wedergeboren wordt door den Heiligen Geest; uwe belijdenis zal u niet baten, zoo gij niet met het harte gelooft ter zaligheid; er is geene Gode welbehagelijke deugd, dan waarvan het geloof de wortel is, en de barmhartigheid van een regtvaardig en ijverig God is daarin zigtbaar, dat Hij voor ellendigen en doemschuldigen, voor nietswaardigen en nietsverdienenden, uit genade en ontferming een weg ter zaligheid in Jezus Christus heeft daargesteld? Is er geene vrijmoedigheid noodig, om tot hen die in hun geloof roemen, te zeggen *): indien gij bij dit uw geloof geene deugd, en bij de deugd geene kennis, en bij de kennis geene matigheid, en bij de matigheid geene lijdzaamheid, en bij de lijdzaamheid geene godzaligheid, en bij de godzaligheid geene broederlijke liefde, en bij de broederlijke liefde geene liefde jegens allen voegt, dan zijt gij blind, van verre niet ziendel —? Is er geene vrijmoedigheid noodig, om tot hen die verwonderd vragen: zijn wij dan ook blind? te zeggen: indien gij blind waart, zoo zoudt gij geene zonden hebben; maar nu gij zegt: wij zien, zoo blijft dan uw zonde? 2) Is er geenevijmoedigheid noodig, om naar de meening des Geestes, naar dereinigheid
1) 2 Petrus i.
2) Joh. IX : 41.















EEN SCHAT IN AARDEN VATEN
„DE AFSCHEIDING"
IN LEVENSBESCHRIJVINGEN GESCHETST
AANGEVANGEN DOOR WIJLEN J. A. WORMSER VOORTGEZET DOOR J. C. RULLMANN
V.






EEN SCHAT IN AARDEN VATEN V.
ERNST EN VREDE
HET LEVEN VAN GEORGE FRANS GEZELLE MEERBURG
geschetst door
J. C. RULLMANN.
UITGEVERSMAATSCHAPPIJ E. J. BOSCH Jbzn. _ BAARN 1919












IO
zag opgeleid in hetzelfde vak, dat hem tot een eerzaam burger en geacht huisvader had gevormd? Dat gebeurde dan ook. Maar allengs werd het duidelijk, dat de neiging van den opgroeienden jongeling zich in gansch andere richting bewoog. En toen hij zijn ouders eindelijk openhartig zijn begeerte had kenbaar gemaakt om predikant te worden, bewilligden zij er in, dat hij de inspraak van zijn gemoed zou volgen, en stelden zij hem in de gelegenheid zich voor te bereiden voor de academische studie.
Mogelijk zijn op die keuze ook de omgang en het voorbeeld van zijn toekomstigen zwager Cornelis Carel Cailenbach van invloed geweest. Deze was door zijn godvreezende moeder van jongs af voor den dienst des Heeren bestemd, en sprak daarover meermalen met Bilderdijk, wiens dankbare kweekeling hij was in den studententijd i). Reeds op 22 jarigen leeftijd als proponent beroepen te Kortenhoef, ontving hij van den dichter onderstaand vers in zijn album:
AAN Ds. C. C. CALLENBACH.
Ga moedig, ga verblijd des Heeren akker ploegen! Gezaligd is het zweet in dezen bouw geplengd; Zaai 't Evangeliewoord van valschheid onvermengd, En zie gezegende oogst op 't God geheiligd zwoegen! En, zoo gij 't onkruid ter verstikking op ziet staan, Of 't wroetend ongediert aan scheut of wortel knagen, Vertwijfel niet, mijn Vriend! noch Iaat uw hand vertragen; De Heiland kent uw werk, en 't heuglijk uur breekt aan, Dat ge, als de ontzachbre zeis door 't rijpe graan zal ruischen, En de onuitbluschbre vlam door braam en distel bruischen, Met dankerkentenis en nooit vergangbre lust In 's Hemels graanschuur op gewonnen garven rust.
1) Brieven van Bilderdijk, V, blz. 266.



11
En Ik zal hem geven een witten keursteen, en op den keursteen een nieuwen naam geschreven, welken niemand kent, dan die hem ontvangt. (Openb. 11:17.) *)
Dit, Leeraar, zij uw troost op 't donker pad van 't leven, Dit Gods getuigenis, geen sterflijk lofgestreel! Ja, zij dit heilig Woord uw boezem ingedreven, — Die keursteen, u ten deel!
25-1x-1825. (get.) Bilderdijk.
Dat dit vers ook bij George Frans Gezelle Meerburg, die toen nog geen negentien jaren telde, het besef der heerlijkheid van het leeraarsambt heeft gewekt of verdiept, mag als vrij zeker worden aangenomen, te meer omdat er blijkbaar een innige liefde tusschen de twee aanstaande zwagers bestond. En als van zeer nabij met de zaak bekend, kan Callenbach dan ook later, wanneer hij zijn dierbaren schoonbroeder in de heilige bediening inleidt, tot hem zeggen: „Ik weet het, edele beginsels hebben u gedreven, God verheerlijkende oogmerken vervullen uw gemoed. Uit kinderlijke gehoorzaamheid waart gij vroeger den dierbaren vader, die u gewonnnen heeft, behulpzaam in het beroep, van God hem aangewezen. De Allerhoogste keurde dat goed, maar had u voor verhevener werkkring bestemd. Gij hebt dit gewild, maar uw gevoel niet durven voor waarachtig houden; de neiging tot het werk der bediening werd meermalen onderdrukt, maar verhief zich gedurig weder met verdubbelde kracht, — totdat ge de onderdrukking moede, uw hart openbaardet en de toestemming verwierft, om henen te gaan en u voor te bereiden tot de waarneming van het allertreffelijkst ambt." 3)
1) Op het oorspronkelijk albumblad komt de tekst voor in het Grieksch. Zie: Bundel Nagelaten Leerredenen van G. F. Gezelle Meerburg. Nieuwe Uitgave. 1884, blz. X.
2) Zie aangehaalden bundel, blz. 17 en 18.



12
Zóó, den 7den October 1826 aan de Hoogeschool ingeschreven, had hij ook reeds die besliste keuze gedaan, die hij later zelf aldus onder woorden bracht: „Reeds vroeg overtuigd zijnde van de vergankelijkheid en ijdelheid der wereld met hare begeerlijkheden, van onze eigene volslagen onmagt ten goede, uit hoofde onzer vertreding in ons verbondshoofd, van de noodzakelijkheid om den Heere Jezus Christus te kennen als Profeet, Hoogepriester en Koning, en Zijne lijdelijke en dadelijke gehoorzaamheid door de toepassing des Heiligen Geestes te hebben als de onze om zonder verschrikking te kunnen verschijnen voor den regterstoel van Christus, mag ik tot roem der vrije genade van den drie-eenigen Verbonds-God zeggen, gevonden te zijn van Hem naar wien ik niet vraagde, opgezocht te zijn als een verlorene, die niet anders dan den eeuwigen dood verdiende en verwachtte: en in hoe vele tijden van afwijking en daarmede gepaard gaande duisternis en geesteloosheid ik ook verkeerde, hoe ik ook dagelijks mijn schuld grooter maakte, de grondkeuze van mijn hart was, den Heere welbehagelijk te mogen dienen, en met die keuze vereenigde zich eene andere, namelijk, om zielen te mogen gewinnen voor den Heere en als een middel in Zijne hand gebruikt te mogen worden tot uitbreiding van Zijn Koningrijk, niets wenschende te prediken dan Jezus Christus, den Gekruiste. Met die keuze kwam ik op de academie in mijne vaderstad, waartoe de Heere zelf den weg baande."
Den 5den Maart 1829 verkreeg Meerburg tot ondersteuning van zijn studiën een beurs, gesticht door Mr. Jacob van Brouckhoven, in zijn leven Burgemeester van Leiden. Blijkens copie uit het testament en gedrukte acte van stichting, anno 1631, stond het vergeven van deze beurs aan de Regeering der stad en



13
de twee oudste Professoren der Hoogeschool, en waren de begunstigden vooreerst de vrienden en bloedverwanten van den stichter, en daarna ingeborenen der stad Leiden. Zij moesten dan op het raadhuis voor de Regeering en de twee oudste Professoren een eed van trouw aan de Gereformeerde Religie afleggen.
En met zijn besliste keuze om den Heere te dienen en Jezus Christus den Gekruisigde te prediken, zwoer nu de 22-jarige Gezelle Meerburg in gemoede en oprechtheid des harten: „De Gereformeerde religie, soo die nu openbaerlick gepredikt ende geleerd werdt (Ao. 1631) „in conformité van de Canones van het „Nationaal Synode tot Dordrecht gehouden, aen te „hangen ende in tijdt en wijlen (daartoe geroepen „zijnde) te prediken ende te leeren, ende mij vorders „te zullen dragen in alle vromicheyt, geschiktheyt „ende Godsalicheyt, als een jong student der Theologie „toestaat ende betaamt."
En onze jonge student der theologie gedroeg zich inderdaad overeenkomstig dezen afgelegden eed, ofschoon dit niet was overeenkomstig den geldenden regel in de studentenwereld. Als „student Leidenaar" nam hij daarin toch al een eigenaardige positie in*). En als student van orthodoxe richting kwam hij onder de academieburgers nog meer geïsoleerd te staan.
Maar des te meer hechtte hij zich nu aan het orthodoxe volk in de Leidsche gemeente. Want al was Schotsman in 1822 overleden en Bilderdijk in 1827 naar Haarlem vertrokken, toch bleef er te Leiden nog een degelijke orthodoxe kern onder de gemeenteleden over.
1) Klikspaan spreekt in Siudentypen van „die beklagenswaardige amphibieën der Academische wereld, die gedoemd zijn student te wezen en tegelijk . . . Leidenaar!"



Eén van de degelijkste Lei denaars was J. Le Féburé, een greinfabrikant i), die, volgens Bilderdijk, bekend stond als een zeer zachtzinnig en gemoedelijk Christen. „De vernam onderdaags," zoo vervolgt hij in een brief van 25 April 1825 uit Leiden aan Da Costa geschreven, „dat alles wat tot de grijnen behoort, zoo wel als alle Letterzetters der Drukkerijen naauwgezet rechtzinnig zijn2). Waren 'talie Lettermakers met de pen ook, het zou wel zijn." Welnu, Le Feburé was zoo'n „Lettermaker met de pen". Want toen Ds. A. S. Thelwall, predikant bij de Engelsen Episcopale Gemeente te Amsterdam, in 1825 tijdens den watersnood zijn boetpredikatie uitgaf: „Kéert u tot Hem die slaat" en daarover hard werd gevallen, nam le Feburé het in een „openlijke dankbetuiging" aan Thelwall, meesterlijk voor den schrijver op. En toen twee jaar later Ds. Molenaar van 's Gravenhage, in zijn geruchtmakend Adres, een stem voor kerkherstel liet hooren, en dat adres door zijn gewezen ambtgenoot Bernardus Verwey in een smaadschrift, naar het heette, werd „getoetst aan den geest der waarheid, der liefde en des vredes", nam le Feburé hem duchtig onder handen, „voor de gramschap der Recensenten evenmin vervaard zijnde als voor het gekraak der doornen onder een pot." Zeer ad rem werd door hem „De Toetser getoetst". Ook verklaart le Féburé in deze brochure, dat hij volhardt bij zijn in 1790 afgelegde geloofsbelijdenis; wekt op
1) Zie over hem: Schot, Voorbereiding en Aanvang der Afscheiding, blz. 67, 72, 80 en 81; Wagenaar, Het Reveil en de Afscheiding, blz. 83, 89, 116, 127, 128,171; Vos, Geschiedenis der Vaderlandsche Kerk, 2e dr., blz. 386 en 428.
2) N.L te Leiden. „In Amsterdam waren 't altijd de bijltjens van Kattenburg, enz.; in Rotterdam die van achter 't klooster" Bilderdijk, Brieven, VI, blz. 218.



Op hayden den >y^^^c^/^cay^ rcvn.'htstgetast- ^^.ëeuu^^ /C^^tle^t -^^^ ^.-^w^i^ . — is in de vergaderinge van Burgemeefteren ende Regierders der Stadt Leyden, op 't Raedthuvs der voorfz. Stede, in jegenwoordicheyt van de ondergefchreven vordere geoidonneerde Collateurs vande Beurfe Brouckhoven verfchenen ^-£^>?^e aT^^^y t^^^^^^ Soon
jegenwoordelick zijnde van den ouderdomme vani^*^*J'aeren, als by denfelven Collateuren ende Burgemeefteren voorfien zijnde met cle gifte van de
Beurfe van Brouckhoven,
Omrae defelve Beurfe voor den tijdt van acht Jaeren, die op,, huyden innegegaen achtervolghende de brieven van Stichtinghe, ende op alle ende
yegelijcke poinéten ende articulen daer inne geroert, ende vervattet, te befitten ende gebruyken, ende fulex te genieten de vruchten ende profijten daar toe ftaende, dewelcke tot lijnen behouve fullen werden ontfanghen , geheven ende verItreckt, volgens de brieven die hem daer van onder des Stadts /ïegel, ende d'onderteyekeninge van Burgemeefteren ende vordere Collateuren, ende van den Secretaris der voorfz. Stede ( daer van Copie authentijek^hier bygevoucht is ) fijn overgelevert. Welcke foodanige gifte hy ^g^r^e, <lAuz^<* t^tteesy^^^cy. — met behoorlicke eerbiedinge ende danckbaerheyt aennemende, heeft aen handen van voornoemde Collateuren, geadfifteert n en Secretaris, alle hier onderseteyekent , by handtasting in plaats van opgeheve handen ende uytgeItreckte vingeren, belooft ende gefwooren:
De Gereformeerde Religie, foo die m enhaèrlick ge-predikt ende geleert werdt, in conformitè vande Canoi van het Nationael Synode tot Dordrecht gehouden, aen te hangen , ende in tijdt en wijlen [daer toe geropen zijnde) te prediken ende te leeren, ende hem porders te dragen in alle vromicheyt, gefchicktheyt ende Godtfalicheyt} als een jong Student der Theologice toejiaet ende betaemt.
Soo waerlijck mofi hem Godt Almachtich helpen.
Aldus gedaan ten dage ende Iare voorfz. Des ten oorconden defen jegenwoordige by de voornoemde Collateurs, ende Secretaris onderseteyekent.
dige by de voornoemde Collateurs, ende Secretaris onderseteyekent.



20
En onze zuster deelt in 'tgodlijk welbehagen,
Dan juicht zij, vrij van smart, in hooger zaalgen spheer,
En knielt op dezen dag voor U en ons ter neêr.
Neen, treuren wij dan niet, hier is geen stof tot treuren;
Maar wel tot blijdschap, wel tot moedig 't hoofd opbeuren.
Wij spruiten uwer echt, wij juichen blij van geest,
Dat God ons tot deez' dag genadig is geweest;
Zoo God mijn bee verhoort, dan slaat uw uur eerst spade,
Dan schenkt Hij in Zijn Zoon U d' eeuwige genade,
Geef! Geef! Almagtig God! mijne ouders te verstaan,
Dat ook hun namen in het boek des levens staan.
Uw hartelijk liefhebbende en heiltoewenschende zoon G. F. Gezelle Meerburg Theol. cand.
Nijkerk, 20 December 1830.
Hooge poëzie is dit niet. Wel wijst de gezwollenheid op navolging van Bilderdijk. Ook kondigt de gemoedelijke inhoud reeds den aanstaanden dominee aan. Maar de hartelijke toon maakt dit vers aantrekkelijk, en doet ons dezen theologischen candidaat kennen juist zóó als één zijner academievrienden de herinnering aan hem bewaarde, n.1. als van „een edel, vriendelijk, zachtaardig jongeling." *)
1) Wagenaar. Het Reveil en de Afscheiding, blz. 172.



II.
Beroep, Bevestiging en Intréde.
Als proponent verwierf Gezelle Meerburgzichinonderscheidene gemeenten waar hij optrad, een goeden naam. En ofschoon van vele mededingers omringd, kreeg hij door aanbeveling van zijn ouden academievriend Scholte het beroep naar de groote gemeente van Almkerk en Emmichoven in het land van Heusden en Altena.
In dat noordelijke deel van Noord-Brabant leefde nog een steil-rechtzinnige bevolking, gezet op een gemoedelijke prediking met een lange toepassing. Als „een wonder Gods" was Scholte er te Doeveren, Genderen en Gansoyen begroet. En nu door diens bemoeiing twee predikanten van zijn richting, Van Rhee te Veen en Gezelle Meerburg te Almkerk geplaatst werden, zeiden de yromen in het land van Heusden tegen elkander : „de Heer is wel goed, dat hij ons in dit kleine land drie zulke bekeerde rechtzinnige predikanten toebeschikt." En geen loftuitingen werden gespaard, om het aanstaande driemanschap hemelhoog te verheffen.z)
i) In De Vrge Kerk, jg. 7,1881, blz. 42, schreef docent K. Wielenga naar aanleiding van Dr. Wagenaars proefschrift: Het Réveil en de Afscheiding: „Het komt ons voor, dat de schrijver soms lichtvaardig gebruik maakt van mondelinge gezegden, hier en daar opgevangen, waardoor personen en zaken in een verkeerd licht



22
Ook de komst van den beroepen predikant van Almkerk werd daar maandenlang met hijgend verlangen te gemoet gezien, te meer, omdat de plaats vrij lang vacant was geweest.
Het tractement bedroeg er f 780.—. Vruchteloos had men indertijd al eens pogingen aangewend tot verkrijging van het alterum tantum I). Om dus op andere wijze in de vermeerdering van het tractement te voorzien, was men, tijdens Ds. Sjoenïs, al overgegaan tot het collecteeren onder de godsdienstoefening met een derde zakje.
worden geplaatst. Zoo vreezen we, dat de opmerking: „Scholte's „invloed verschafte het beroep van Almkerk aan zijn akademie„vriend G. F. Gezelle Meerburg" den toets der waarheid niet kan doorstaan. Zij is ten eenenmale onjuist. Scholte had er evenmin schuld aan als Dr. Wagenaar zelf. Dr. W. schijnt overal de hand van Scholte te zoeken. Hoezeer hij daarin mistast, en welken nadeeligen invloed dit heeft op zijn voorstelling en beoordeeling van zaken, hopen we later aan te toonen."
Ten aanzien van deze beroepskwestie is docent Wielenga echter in gebreke gebleven dit aan te toonen. En geen wonder; want wat Dr. Wagenaar te dien aanzien schreef, steunde niet slechts op 'n mondeling gezegde, maar op 'n mededeeling in het „Kort Verslag van het zoo geruchtmakend gedrag des afgezetten Predikants H. P. Scholte, 2e druk, gevolgd van een Kort Berigt van het gedrag en de afzetting van Gezelle Meerburg en /. van Rhee, door een vriend der waarheid en des vredes", Utrecht, 1836. En Gezelle Meerburg, die in De Reformatie, II, blz 34 vv., dit geschrift bespreekt en weerlegt, maakt geen captie op de bewering, zie Kort Berigt, blz 24, dat de Heeren Gezelle Meerburg en van Rhee, predikanten te Almkerk en te Veen, door Scholte's aanbeveling daar gekomen waren.
Trouwens, het ligt o. i. voor de hand, dat men uit Almkerk en Veen Scholte's advies inriep bij het beroepen van een predikant, en we zien niet in, wat voor verkeerds er in school, als Scholte zulk een advies gaf.
1) De bijdrage waarmee de Regeering het predikantstractement aanvult.



23
De gemeente was ongeveer twee duizend zielen groot, en over het algemeen gehecht aan een verkondiging van de zuivere leer der waarheid. Er bevond zich zelfs een ultra-rechtzinnig deel, dat de Evangelische gezangen nooit zong of gezongen had. Reeds in de dagen der Fransche overheersching was cle toenmalige predikant, wilde hij zijn bezoldiging uit de gemeente blijven trekken, genoodzaakt geworden liet opgeven der gezangen na te laten. En in 1830, tijdens Ds. Sjoenis, werd iemand, die onder het zingen der gezangen zijn hoofd niet wilde ontblooten, door den veldwachter te Almkerk uit de kerk gezet. Sedert dat voorval verwijderde zich deze persoon met zijn vader uit het gebouw, wanneer een Gezang afgelezen en gezongen werd.
Gezelle Meerburg had als proponent van het al of niet zingen der Evangelische Gezangen geen Shibboleth gemaakt. Een voorstander of beminnaar van deze liederen was hij niet. Nooit gaf hij dan ook meer dan één versje op, hetzij hij preekte in gemeenten, waar ze bizonder geliefd waren, hetzij in andere, waar het juist andersom was, zooals te Huizen in Noord-Holland, waar Ds. Nibbelink jarenlang bijna of in 't geheel geen gezangen had laten zingen.
Ook bij zijn intrede in Almkerk, den 20sten October 1833, gaf de jonge dominee als tusschenzang het traditioneele ééne gezangversje op, evenals dit 's morgens bij de bevestiging zijn zwager Callenbach gedaan had.
Deze was vroeger tot tweemalen toe door Almkerk beroepen, maar had gemeend die roeping niet te moeten opvolgen. Nu echter verheugde hij er zich in, dat hij zijn teeder geliefden schoonbroeder, tevens broeder in het eenig geloof, bij deze gemeente mocht inleiden. De leerrede voor deze plechtigheid uitge-



24
sproken, was gegrond op Exodus 33:14 „Zou mijn aangezicht moeten medegaan om u gerust te stellen ?"
Naar aanleiding van deze vraag des Heeren aan zijn dienstknecht Mozes sprak de bevestiger nu over „het gunstig geleide Gods, de eenige, maar ook voldoende geruststelling voor den Evangelie-dienaar, bij afhankelijke aanvaarding en getrouwe behartiging zijner bediening."
Aan het einde dezer predikatie volgde een opwekkende toespraak aan Leeraar en Gemeente. De toespraak tot den leeraar luidde aldus:
Welaan lieve Broeder! die heden de Evangelie-bediening in> deze groote, aanzienlijke Gemeente aanvaardt, die mij het werk uwer inwijding hebt toevertrouwd, — laat mij toe, ofschoon mijne opwekking niet behoevende, u als vriend en broeder toe te spreken, in den naam van uwen en van mijnen Zender.
Gewichtig is de taak, die gij vrijwillig op u neemt, zij past Engelen-schouders. Wie der menschenkinderen is tot deze dingen bekwaam? Ik gevoel het: Gij hebt geruststelling noodig. Niets stelt u ten volle gerust, dan het gunstig geleide Gods alleen. Daardoor gerustgesteld, hoopt ge op voorspoed.
Ja, Gij hebt geruststelling noodig. Ik weet het, edele beginselen hebben u gedreven, God verheerlijkende oogmerken vervullen uw gemoed. Uit kinderlijke gehoorzaamheid waart gij vroeger den dierbaren vader, die u gewonnen heeft, behulpzaam in het beroep,, van God hem aangewezen. De Allerhoogste keurde dat goed, maar had u voor verhevener werkkring bestemd. Gij hebt dit gevoeld, maar uw gevoel niet durven voor waarachtig houden; de neiging tot het werk der bediening werd meermalen onderdrukt, maar verhief zich gedurig weder met verdubbelde kracht, — totdat ge der onderdrukking moede, uw hart openbaardet en de toestemming verwierft, om henen te gaan en u voor te bereiden tot de waarneming van het allertreffelijkst ambt. De Heer, die u daartoe had afgezonderd, maakte uwe oefeningen voorspoedig, en gij werdt niet lang verleden, tot de Heilige bediening bevoegd verklaard. Gij danktet de getrouwheid van uwen Heer en hooptet, hoezeer van vele mededingers omringd, op eene goddelijke roeping. En ziet daar,



25
de groote gemeente van Almkerk, die vroeger mij begeerde, heeft thans hare begeerte eenparig naar U uitgestrekt, en gij staat heden gereed om haar voorganger te worden in den Heere. Ik weet het, liefde tot God, liefde tot den eenigen Zaligmaker waren uwe drijfveeren, de behoudenis van voor de eeuwigheid geschapen zielen was Uwe eenige bedoeling. Deswegens hebt ge geene geruststelling noodig. Maar gij gevoelt uw onvermogen, o gevoel dat steeds dieper;gij gevoelt het gewigt des werks, o gevoel dat steeds levendiger. Gij gevoelt wat het zegt, vooral in de dagen van afval, die wij beleven, tegen den stroom van ongeloof, van bijgeloof, van Liberalisme, van Jesuitisme, tegen den stroom van ongeregtigheden in te varen. Gij beseft uwe hooge verantwoordelijkheid, en gij zegt in uw hart: het bloed van meer dan twee duizend zielen ligt voor mijne rekening; wee mij, indien ik het Evangelie niet verkondig. Dit is het, wat u het gemoed beklemt, wat u behoefte aan geruststelling hebben doet.
Maar lieve Broeder! vindl ge dan geenerlei grond van geruststelling in u zeiven? Moogt ge niet met ootmoed danken voor meer dan gemeene gaven, voor brandenden lust, voor vurigen ijver, voor edele beginsels, voor een heilig doelwit, voor eene talrijke gemeente? Neen! ik vraag u geen antwoord af, maar lees in uw hart de taal, die den dienaar des Heeren voegt: — Ik zal niet gerust gesteld zijn, tenzij het aangezigt des Heeren medegaat, tenzij de Heere mijn wolkkolom is bij dag, mijn vuurkolom bij nacht. En zoo stelt niets u ten volle gerust, dan het gunstig geleide Gods alleen! Heil, driewerf heil met deze zalige gesteldheid uw» gemoeds! De Evangelie-dienaar is dien eervollen naam niet langer waardig, die goedsmoeds zijn kan zonder God; hij kent zich zei ven niet, hij kent het gewigt der bediening niet, hij heeft geen indeuk van zijne aanstaande verantwoording, die zich onderwindt op te trekken, tenzij het aangezigt des Heeren hem vergezelt; hij zal de moordenaar zijn van vele zielen, haar bloed is op zijn hoofd! Maar gij mijn waardste! Gij waart niet voldaan, niet gerustgesteld, dan toen ge staat maken mogt op de leiding, op den bijstand, op de bescherming des Heeren in den Hemel; deze hebt ge aanhoudend afgesmeekt, om deze stijgen uwe zuchtingen nog naar den hoogen. Het gedenkwaardigst oogenblik van uw leven, het oogenblik der inwijding, wanneer ik mijne handen in den naam des Heeren zegenend op u leggen zal, moge u van alle vrees ontheffen en volkomen gesterkt doen zijn in den eenigen Zaligmaker, waar-



26
achtig God en waarachtig mensch, Dien gij ook verkondigen zult. Neen, zoo waar God leeft, gij ontvingt de oplegging mijner handen niet, hield ik mij niet overtuigd van het gevoel uwer eigene afhankelijkheid, van de goddelijkheid uwer beroeping, van de vreeze Gods, die uw hart vervult. De daad is, ja! wel uitwendig, en bij uitnemendheid geschikt, om de plegtigheid dezer ure te verhoogen, maar gij acht ze met mij voor meer, voor veel meer dan loutere plegtigheid. Toen de Apostel Paulus zijnen Timotheus de handen oplegde, gaf hij daarmede te kennen, dat de gave Gods in den jongeling was, door de werking des Heiligen Geestes en dat dezelve door de krachtige gebeden der Gemeente, in hem van God nog zouden vermeerderd worden. Bedenk dit, mijn Broeder! na uwe inwijding geduriglijk tot uwe bemoediging, en gij zult de gave Gods, die in u is, opwekken, het gunstig geleide Gods zal u in al uw werk, niet slechts heden, maar bij voortduring geruststellen, en de gekenden des Heeren en die den Heere kennen in uwe gemeente zullen zich hoogelijk verblijden.
En gij, alzoo gerust gesteld, hoop vrij op voorspoed. Heuchelijk uitzigt! Hef uw oog en op en aanschouw de landen, want zij zijn aireede wit om te oogsten. Hoop op voorspoed! want, zoo de Heere met ons is, wie zal tegen ons zijn? Hoop op voorspoed! streel u reeds met de verwachting, dat zondaars zullen staande gehouden worden op hunnen weg, dat gezonden in hunne schatting krank zullen gemaakt worden in eigen gevoel; dat de wet wonden, dat het Evangelie heelen zal; dat bedroefden zullen vertroost, bekommerden zullen bemoedigd, — dat alle de kinderen Gods op hun allerheiligst geloof zullen opgebouwd, en voor den hemel meer en meer toebereid worden. Liefelijk denkbeeld: ik arbeid voor de eeuwigheid; arbeidende voor anderen, wordt mijn eigen ziel behouden; denkbeeld, welks opwekkenden, vertroostendeninvloed niet verminderd worden kan door de gedachte aan tegenstand, aan openbaren of bedekten tegenstand tegen de leer der waarheid, tegen Christus en Christendom. Neen, neen mijn Broeder! zij staan ons niet tegen, die de waarheid tegenstaan; zij staan ons niet tegen, die onze bestraffing verwerpen; zij staan ons niet tegen, die ons om des Evangelies wil op eenigerlei wijze kwalijk bejegenen. Het is de Heere Christus, die met almagt bekleed is, wien zij tegenstaan; Christus, die gezalfd is tot koning over Zion, die ze verpletteren zal met eenen ijzeren scepter. En wat nood! indien, hetgeen God nochtans verhoede! uwe krachten worden uitgeput



27
door kwelling? indien uwe voeten gesloten werden in den stok? indien ge bedroefd wordt tot den dood toe? Wat nood! Profeten en Apostelen waren verblijd, zoo menigmaal zij om den naam en zaak des Heeren smaadheid hadden mogen lijden. Profeten en Apostelen werden om dien naam gedood, maar hun dood was immer zegepraal voor de kerk, zegepraal ook voor hen. Wat nood? Is ons leven Christus geweest, het sterven zal ons gewin zijn, en wij verblijden ons over eeuwigen voorspoed. — Broeder, dierbare broeder! zoo zij het, over eeuwigen voorspoed!
Tot de Gemeente sprak de bevestiger o. m. dit:
Gijlieden dan, ontvangt dezen leeraar in den Heere; niemand doe hem moeite aan, niemand verachte zijne jongheid. Tracht veeleer winst te doen met zijnen arbeid onder u, voor u zeiven, voor uwe lieve kinderen, voor uwe dienstknechten, voor uwe dienstmaagden. Onttrekt u niet aan zijn openbaar en bijzonder onderwijs. Hoort het met blijdschap, als hij in de onderlinge zamenspreking van God en zijn dienst gewaagt, en geenszins uitwijdt van hetgeen den Staat betreft, noch over uw vee, noch over uwe landerijen, waartoe hij geenszins geroepen is. Zijne leuze is: Ik heb niet voorgenomen iets te weten onder u, dan Jezus Christus en dien gekruist. Laat het als eene nieuwe taal in uwe ooren zijn, zoo menigmaal gij hem hoort van dat kruis; en zij welhaast uwe opregte betuiging: Gerechtvaardigd zijnde uit het geloof, hebben wij vrede bij God, door onzen Heer Jezus Christus (Rom. V: I).
De bevestiging werd door vele hoorders, ook uit den omtrek, bijgewoond. En een niet minder groote schare van belangstellenden was er 's middags bij de intrede tegenwoordig, toen Gezelle Meerburg zijn ambtsbediening aanvaardde met een leerrede over Psalm 51: i4b, 15 ,,De vrijmoedige geest ondersteune mij, zoo zal ik de overtreders uwe wegen leeren, en de zondaars zullen zich tot u bekeeren."
Deze tekst had hij niet bij oogenblikkelijke opwelling gekozen. Neen, reeds vroeg leefde in zijn hart de begeerte om, als God hem de eere en het voorrecht schonk, predikant te worden, dan naar aanleiding van



28
dezen tekst een intreerede te houden over „de noodzakelijkheid der Goddelijke ondersteuning tot een vruchtbare Evangelieverkondiging"
Bizonder indrukwekkend was dat gedeelte van de intreepreek, waarin hij, sprekende over het werk van den leeraar om de wegen Gods te onderwijzen, zich aldus met een duren eed aan den Heiligen dienst verbond:
M. H. Gij gevoelt levendig, dat hier die weg bedoeld wordt, welke in het eeuwig plan van God lag opgesloten, door Hem zeiven in het paradijs geopend is, en welke uitloopt op het hemelsch Jeruzalem; of met andere woorden,, dat het is de Christelijke Godsdienst; of wilt gij het in de taal des Bijbels, dan is het Jezus Christus te prediken als de weg, de waarheid en het leven; Jezus Christus den Gekruiste als eene kracht Gods tot zaligheid voor een iegelijk die gelooft, te verkondigen aan overtreders en zondaren, die allen in Adam gevallen, en allen voor God verdoemelijk waren, maar over welke Hij zich van eeuwigheid af ontfermd heeft, en uit dat gevallen geslacht van Adam Zich zeiven eene gemeente heeft verkoren, niet omdat Hij wist dat zij gelooven en zich bekeeren zouden, maar welke Hij naar Zijn vrijmachtig welbehagen door geloof en bekeering verzamelen zoude tot die gemeente, welke Hij Zijnen Zoon gegeven heeft, die ze gekocht heeft met Zijn eigen bloed.
Ik zal niet voortgaan met u den loop van den weg des Heeren of den korten inhoud van den Christelijken godsdienst op te geven; hij is vervat in onzen Heidelbergschen catechismus, in de belijdenis des geloofs en de regels der Synode van Dordrecht; en ik zweer op dit oogenblik, in de tegenwoordigheid van God, dat ik de Christelijke godsdienst naar die voorschriften wensch te onderwijzen, omdat zij met het woord van God overeenkomen *), op hetzelve gegrond en er uit geput zijn; omdat zij de schriften des O. en N. T. voor het eenige Woord van God en de volkomene
i) Blijkbaar zinspeelt Meerburg hier op het bekende geschil inzake de proponentsformule, waarin het „overeenkomstig" een tweevoudige uitlegging toeliet, n.1. omdat of in zooverre. Zie mijn De Afschei~ ding, blz. 71.



3i
des heiligdoms, naar het doel der instelling, de bondzegelen toe te dienen ?
Is er geene vrijmoedigheid noodig, om een ieder naar zijnen stand en behoefte te besturen, op te wekken, te vertroosten, te vermanen, te bestraffen?
Is er geene vrijmoedigheid noodig, om daar te spreken, waar men liever zoude willen zwijgen?
Is er geene groote vrijmoedigheid noodig, om zich daarvoor te wachten, dat men een mensch niet op een valschen grond of met een verkeerden troost de eeuwigheid doet ingaan 1 Daar ziet de leeraar zich geplaatst bij een sterfbed, niet van eenen die in zijn leven Jezus Christus door het geloof had leeren kennen als zijn Borg en Middelaar, als zijne rechtvaardigheid en schuldverzoening, die rekenschap geven kan van de hope die in hem is, en juichende uitroept: Op Uwe zaligheid wacht ik, o Heer! *) maar van zulk eenen, die nimmer met ernst aan de eeuwigheid gedacht heeft, die zijne krachten en schatten aan de zonde en de wereld heeft opgeofferd... zijne oogen zijn hem opengegaan... angst en wroeging vervult hem •.. zóó ... zóó... zal hij de eeuwigheid instappen... Men heeft eindelijk, toen de geneesmeester alle hoop op het ligchaams^behoud had opgegeven, een leeraar geroepen, en waarom? — om den stervende te troosten. — En dat kan hij, met den lijder te wijzen op de almagt van God, op de genade van Christus, die ook aan hem, zoowel als aan den gekruisten moordenaar, in de laatste ure verheerlijkt kan worden. Maar zoo begeert men het niet; men wil nog op eene andere wijze getroost worden. Daar staat eene schreijende vrouw en bedroefde kinderen, wier smart nog vermeerdert door het bijna wanhopend kermen van den stervende; daar ligt de lijder; de angsten der ziel zijn zwaarder dan de smarten van het ligchaam; slechts enkele woorden van den leeraar, en de eerste zullen verminderen, en het zal misschien eenen goeden invloed op de gesteldheid des ligchaams hebben... Is de ziel meer bedaard, het ware mogelijk dat er zich eene hoop opdeed op het behoud des levens; de leeraar is een mensch, een medelijdend mensch; hij vergeet dat de bedreiging: indien gij den goddelooze niet waarschuwt, zijn bloed zal van uwe hand geëischt worden! ook op de laatste levens-oogenblikken toepasselijk is; zijne hartstogten komen
2) Gen. XLIX : 18.



32
in beweging... hij verliest zijne vrijmoedigheid... bij liegt... En de ongegronde troostwoorden, zoo gretig opgevangen, kan hij niet weder terugtrekken; de stervende heeft ze mede genomen in de eeuwigheid ...
Inderdaad, het Evangelie dat Gezelle Meerburg te Almkerk ging verkondigen, was niet naar den mensch.



III
De jonge Leeraar.
Gezelle Meerburg wijdde aan zijn kanselarbeid veel tijd en studie. Zonder ernstige voorbereiding zou hij den leerstoel nooit betreden. En vooral in de eerste jaren zijner ambtsbediening schreef hij zijn predikaties geheel uit.
Onder zijn nagelaten papieren bevonden zich dan ook vele leerredenen uit den tijd toen hij nog predikant was onder het Hervormd Kerkgenootschap. En ofschoon deze eerstelingen wel nimmer door hem voor de pers waren bestemd, zijn ze na zijn dood op dringend verzoek van velen toch uitgegeven.
Tot het beste gedeelte nu van deze geestelijke erflating behoorden wel zijn Zestig Leerredenen over den Heidelbergschen Catechismus. Hier toch hooren we den jongen leeraar spreken van de levenswaarheden onzer Belijdenis in een tijd, toen die waarheden op de kansels der Ned. Herv. Kerk al driester werden geloochend of laffelijk verzwegen. Meerburg daarentegen hechtte aan de Catechismus-prediking zóóveel waarde, dat hij ze meermalen ook ter nabetrachting op de avondmaalsviering gebruikte; zijn morgenpreek dikwijls in verband met de aan de orde zijnde catechismusafdeeling zette; als hij 's middags voor zijn eigen geEen Schat in aarden Vaten, V. 3



34
meente niet kon optreden, 's morgens geen vrije stof,, maar den catechismus behandelde, ja, ook wel eens op denzelfden zondag voor zijn gemeente 's morgens en 's middags uit den catechismus preekte.
Zoo lezen we in de inleiding op zijn Catechismuspreek over Zondag XIX, vraag 50en 51: „Daar deze waarheid de gedeeltelijke inhoud is der afdeeling van den Catechismus welke wij hedenmiddag verklaren moeten, terwijl wij deze groote zondagsafdeeling in tweeën hebben verdeeld, zoo wenschen wij u hedenmorgen, naar aanleiding der $cr^e en 5iste vraag te bepalen bij het geloofsartikel over de zitting aan de regterhand Gods, om dezen middag te spreken over de wederkomst van Jezus Christus om te oordeelen de levenden en de dooden." — En de predikatie over Zondag XX leidt hij aldus in: „Wij hebben onlangs meer dan eenmaal opzettelijk over de zending van den H. Geest en Zijn verzoening door Christus gespoken,. en daar de volgorde van onzen Catechismus juist die afdeeling behelst, welke over den derden persoon der drieëenheid handelt, en wij dezen middag voorn, niet kunnen opklimmen, zoo wenschen wij hedenmorgen nogmaals van den H. Geest tot u te spreken."
De eerste maal, toen hij de Catechismusprediking begon, hield Meerburg zelfs een opzettelijke leerrede over de waardij van dit leerboek, „om de achting voor hetzelve, welke bij zoovelen tegenwoordig verloren,, indien niet in minachting verkeerd is, op te wekken, te verlevendigen, en, zoo mogelijk, te vermeerderen."
Bij deze gelegenheid herinnerde hij er ook aan», hoe sinds de Nationale Synode van Dordrecht een ieder, die predikant werd, den volgenden eed moest afleggen:



35
„Ik zweer en protesteer voor God en deze heilige vergadering, dat ik aanneme, goedkeure en omhelze de geheele leer, geleerd' en vastgesteld in de Synode van Dordrecht, als geheel overeenkomstig den Woorde Gods en de belijdenis van onze kerken ; zweer en beloof gedurende mijn leven te volharden in de belijdenis van deze leer, en die te beschermen naar mijn geheel vermogen • en dat ik noch in predikatiën, noch leerende in de scholen, noch in 't schrijven, nimmermeer van dezen regel zal scheiden. Ik verklaar ook en betuig, dat ik verwerp en veroordeel de leer der Remonstranten; aangezien zij de verkiezing Gods doet afhangen van den wil des menschen, de genade Gods vermindert en vernietigt, den mensch en de krachten van zijnen vrijen wil verheft om God van boven neder te werpen, de Pelagianerij wederom invoert, het pausdom verschoont, en de geheele zekerheid der zaligheid omstoot. Zoo waarlijk wil mij God helpen en mij genadig zijn, als ik het voornoemde voor Hem zweere, zonder eenige dubbelzinnigheid, noch uitvlugt, of inwendige zinsbehouding."
En al werd deze eed nu niet meer gevorderd, toch dankte Meerburg God, dat wij den Catechismus nog hebben, „en wordt hij al niet meer in de scholen geleerd, uit de kerken is hij nog niet gebannen, en dit mag ons tot blijdschap verstrekken, want hij is van eene oneindige waardij en van een onbeschrijflijk nut."
Die waardij van den Catechismus zocht de jonge leeraar ook daarin, „dat hij is als een toetssteen, om de leerreden en de gevoelens der menschen aan te toetsen, zoodat het niet te veel gezegd is, als men oordeelt dat, zoo iemand niet eenstemmig is met den Catechismus, hij dan ook niet zuiver in de leer is; want zij die eenig dwaalgevoelen in de kerk wilden staande houden of invoeren, begonnen met den Catechismus te verachten, waaronder de Roomschen in Duitschland, en de Remonstranten, voor en onder het houden van de Synode te Dordrecht, boven anderen verdienen genoemd te worden. En indien deze laatsten hun doel bereikt hadden, en de Cate-



36
chismus veranderd of geheel in onbruik geraakt was, God weet hoe het dan wel in de kerk van Nederland gesteld zoude zijn!"
Aan het slot van zijn eerste catechismuspreek vermaant de nieuwe dominee de ouders: „Ouders! gij hebt beloofd en voor u genomen, gij hebt gezworen in de tegenwoordigheid van God en de gemeente, om uwe kinderen in de leer onzer kerk te zullen onderwijzen, of te doen en te helpen onderwijzen!... de zielen uwer kinderen liggen voor uwe rekening; als gij ontrouw zijt aan uwen eed, zal hun bloed van uwe hand geëischt worden !... onderwijst dan uwen kinderen, vaders en moeders, in de leer der waarheid!.. arbeid aan hunne zielen!... spreekt met hen reeds dezen avond over het gehoorde van den dag! keert met het gehoorde in hunne harten! weestgij hunne eerste onderwijzers, en laat ze niet alleen aan het onderwijs van uwen leeraar over! — Daartoe ondersteune de Heere u met Zijnen Heiligen Geest."
En dan spreekt hij voor zichzelf den wensch uit, dat de Heere ook hem ondersteune in het overdenken en onderwijzen van elke Zondagsafdeeling van den Catechismus!
Den eerstvolgenden rustdag preekt hij nu over de eerste vraag met het antwoord van de eerste zondagsafdeeling. Daarbij moet hij kort zijn; „want om van alles wat hierin voorkomt zóó veel te zeggen als gezegd konde worden — geen tien leerredenen zouden genoegzaam zijn-, en daarom raad ik u dezen avond met uwe vrienden en huisgenooten, of in uwe eenzaamheid deze eerste Zondags-afdeeling te overdenken, u zeiven er aan te toetsen, en zoo gij daar gelegenheid toe hebt, den eenen of anderen verklaarder er over te lezen. En dat er de Heere Zijnen zegen overgebiede is mijn hartelijke wensch."



37
Van den gemoedeiijken ernst, waarmee hij zijn hoorders kon toespreken, geeft de leerrede over Zondag IV ons een voorbeeld. „Lieve Toehoorders!" zoo begon hij, „mag ik u wel eene vraag doen? — Hoe hebt gij het in deze wereld? Is het u wel en gaat gij gerust de toekomst te gemoet, zonder dat gij u over iets behoeft te bekommeren ? — Gelukkige menschen indien gij dit met „ja" beantwoorden kunt. Wat ontbreekt u nog ? — Maar zoudt gij wel zoo gerust zijn, indien gij u in den toestand bevondt van iemand die duizend ponden schuldig was, en elk oogenblik den schuldeischer te gemoet ziet, om zijn wettig eigendom terug te vorderen of hem aan de geregtsdienaars over te leveren ten einde hem in de gevangenis te werpen, waaruit hij niet komen zou, tenzij hij tot den laatsten penning toe betaald had, hoewel hij nogtans geene mogelijkheid ziet, om zelfs den eersten penning te verkrijgen? Of gelooft gij, dat gij zoo gerust zijn zoudt, indien gij de maatschappelijke wetten, waarop de dood bedreigd was, overtreden hebbende, van wege uw misdrijf in den kerker geplaatst waart en gij bij elke beweging welke in uwe nabijheid plaats had, het oogenblik meendet daar te zijn, waarop gij ter strafplaats gevoerd zoudt worden, om uw billijk vonnis te ondergaan? Indien dit uw toestand ware, ik vraag u nogmaals, of gij dan zoo gerust zoudt wezen als gij nu zijt? Maar weet gij dan niet dat uw toestand duizend en tien duizendmaal gevaarlijker is? weet gij niet dat gij eene schuld bij God hebt Pen zoo Jezus Christus uw Borg niet geworden is, dat gij dan zelve uwe schuld zult moeten boeten, want betalen kunt gij haar nooit, en voor het aangezicht van uwen Schuldeischer ligt een gedenkboek waarin alles, alles staat aangeteekend, en waaruit u alles eenmaal ordentlijk zal



38
worden voorgesteld. Weet gij niet dat gij die overtreder der Goddelijke Wetten zijt en de regtvaardige Regter elk oogenblik zijn dienaar kan uitzenden, om u naar de strafplaats heen te voeren, waar gij zekerlijk uw vonnis ondergaan zult, indien gij in Jezus Christus geen plaatsbekleeder gevonden hebt ? En dat oogenblik kan zoo spoedig daar zijn, want gelijk het gras, zoo kortstondig is ons leven, gelijk eene bloem welke des morgens nog bloeit en des avonds verwelkt en bladerloos daar nederligtl Kan er dan rust zijn voor hem, die nog buiten Christus leeft in de wereld, voor hem, die elk oogenblik zijne oogen in eene verschrikkelijke eeuwigheid kan opslaan? of zoude de regtvaardige Regter van hemel en aarde geen regt doen en Zijn regt niet handhaven? Ja, M. H., indien de bittere vrucht der zonde al niet in dit leven ten volle ondervonden wordt, hare gevolgen zullen eenmaal zeker door hem, die in zijne zonden sterft, aan ligchaam en ziel ondervonden worden."
En op dienzelfden aangrijpenden gemoedelijken toon ging hij voort bij Zondag V: „Lieve Toehoorders! ik moet het u nogmaals herinneren, niet omdat ik immer lust heb om u eene harde waarheid te zeggen, maar omdat ik h liefheb, omdat ik u geene bedriegerijen schouwen mag, omdat ik rekenschap zal moeten afleggen voor uwe zielen; ik moet het u nogmaals herinneren dat ieder, die buiten Christus leeft in de wereld, en zonder Christus sterft, eeuwige straffen aan ligchaam en ziel ondervinden zal, want God vertoornt zich schrikkelijk, beide over de aangeborene en werkelijke zonden; Hij zelve heeft gezegd: „Vervloekt is een iegelijk die niet blijft in al wat geschreven is in het boek der wet om dat te doen!" en zoo gij door Gods Geest niet wedergeboren zijt of nog wedergeboren



3*
wordt, zult gij zekerlijk die straffen ondervinden."
De laatste vraag der 68 Zondagsafdeeling: „Waaruit ■weet gij dat?" met het antwoord: „Uit het heilig Evangelie", gaat Meerburg op Zondag 22 December 1833, dus drie dagen vóór Kerstmis, opzettelijk in een afzonderlijke leerrede behandelen, „omdat ons eerstdaags de verschijning van den Immanuel in het vleesch wederom herinnerd zal worden". En overtuigd van de noodzakelijkheid der bijbelkennis en de kennis van Hem, zonder wien de bijbel niets zou zijn, spreekt hij hierbij den wensch uit, dat deze Catechismusprediking ook strekken moge tot nut der leerlingen die zich voorbereiden tot het doen van belijdenis; „maar o! moge het niet alleen tot verrijking van ons verstand, maar ook tot zegen voor ons hart, tot versterking van het geloof verstrekken, moge het een middel zijn dat deze of gene onder ons leerde vragen naar Hem, die de verwachting der vaderen, en het voorwerp van hun geloof was".
Nu doorloopt hij de gansche Schrift en wijst daarin het Evangelie der belofte en der vervulling aan, om dan ter toepassing met deze woorden te besluiten: „Verschillend zullen wel uwe oordeelvellingen zijn, M. H., over ons betoog van dezen middag, en indien wij in uwe harten lezen en uwe gedachten weten konden, zouden wij dan niet bij dezen of genen eene ontevredenheid opmerken over het weinig aangename van het verhandelde onderwerp ? Zoude deze of gene niet liever in zijne woning teruggebleven zijn, indien hij vooraf geweten had alleen een gansche reeks van bijbelplaatsen te zullen hooren opnoemen, maar indien er dezulken zijn onder mijne hoorders, die zoo oordeelen, laat mij u dan waarschuwen van niet aldus over de eigen woorden van God te denken, laat mij



40
u het voorbeeld van Jezus Christus herinneren, die ook dikwijls van Mozes en al de profeten begonnen is, om uit al die Schriften uit te leggen, hetgeen van Hem geschreven was, en daarin zijn Hem Zijne gazanten zoo dikwijls gevolgd. Neen! het moest u, wier vaderen eertijds in dit land voor hout en steen geknield hebben... het moest u, wien boven den nog dwalenden Jood uit het Evangelie der belofte en vervulling de komst van den Messias bevestigd is geworden, tot hoogschatting van dat Evangelie opwekken, waaruit u weder heden middag de Christus gepredikt is. God zelve heeft dat Evangelie verkondigd, bekend laten maken, laten afschaduwen en de vervulling van dat alles u doen zien in Jezus Christus, naar welke vervulling de profeten zoo zeer verlangd hebben, maar die zij niet hebben mogen zien, en nu zijn er nog die dat Evangelie onverschillig hebben aangehoord en Jezus Christus nog niet kennen, de Heilige Schrift niet onderzoeken en dus God, Jezus Christus en den H. Geest verwerpen. Weet gij niet, dat ook gij niet ontvlieden zult, indien gij op zoo groot eene zaligheid geene acht geeft ? want indien de joden niet zijn ontvloden, die Mozes verwierpen, hoe zullen zij ontvlieden die zich van Dien afkeeren, die van de Hemelen is? Neen! God zal met vlammend vuur wraak doen over degenen, die het Evangelie van Zijnen Zoon ongehoorzaam zijn.
,,0! mogt gij eens gevoelen wat gij verwerpt en van wien gij u afkeert; niet van een Evangelie-prediker uit de menschen, maar van een Evangelie-prediker in het Paradijs, van God zeiven. Mogt gij nu nog, en o! dit wensch ik u zoo hartelijk toe, mogt gij nu nog Hem door den H. Geest uit het Evangelie leeren kennen als uwen Hoogepriester, als uwe offerhande,



4i
als uwe wijsheid, regtvaardigmaking en volkomene verlossing.
„En gij, M. G.! die Hem als zoodanig hebt leeren kennen, en het Evangelie, voor zoover gij reeds geloofd hebt, hebt aangenomen, uit dat Evangelie kunt gij zien, hoe de Heere reeds van de vroegste tijden Zijnen Zoon heeft verkondigd, en dat Evangelie der belofte, ja meer, zelfs ook het Evangelie der vervulling hebt gij in uwe huizen, eenen ganschen bijbel bezit gij vol heerlijke beloften, van uwen Verlosser, vol heerlijke voorstellingen van Zijn persoon en waardigheden, onderzoekt dan toch de Schriften die u wijs kunnen maken tot zaligheid, zij zijn het, die van Jezus Christus getuigen. Mogt gij Hem dan tot uwe versterking en vertroosting uit dat Woord meer leeren kennen, en immer biddende tot hetzelve naderen, moge het uw zwaard zijn, waarmede gij u tegen alle aanvallen verdedigt, uw zwaard, waarmede gij staande blijft in den dag der verzoeking; uw regel waarnaar gij wandelt, want zoo velen als er naar dezen regel wandelen, over dezelve zal zijn vrede en barmhartigheid en over het Israël Gods."
Den volgenden Zondag, 29 December 1833, dus drie dagen na Kerstmis, sluit hij zijn catechismuspreek over het oprechte geloof weer onmiddellijk aan het pas gevierde Kerstfeest aan:
„Hebben wij, Mijne Waarden, heden voor acht dagen uit het Evangelie der belofte, in het Paradijs door God zeiven gepredikt, hebben wij uit de Godspraken der Heilige mannen, hebben wij in de offerhanden en plechtigheden van den Israëlitischen eeredienst den komenden Verlosser u voorgesteld, wij hebben Hem ook zien komen, wij hebben Hem zien geboren worden in eene kribbe te Bethlehem, wij hebben Zijne geboorte hooren



42
aankondigen door een gezant van God uit den hemel, wij hebben die hemelboden tot de Herders hooren zeggen: „Ziet ik verkondig u groote blijdschap, die al den volke wezen zal, dat u heden geboren is de Zaligmaker, welke is Christus de Heere!" wij hebben u voor drie dagen deze geboorte als een stof van groote verheuging aangekondigd. In dit namiddaguur hebben wij eene ongezochte gelegenheid om aan te toonen wie de ware deelgenooten der zaligheid zijn, om welke te verwerven en daar te stellen Christus in de wereld is gekomen, en om ook het kenmerk op te geven waaruit men weten kan, of ook wij allen met grond ons tot derzelver getal rekenen kunnen, eene zaak, M. H., van het uiterste gewigt, eene zaak, onze bepeinzing overwaardig."
Gedurig spreekt de jonge leeraar op den kansel over de kenmerken der geloovigen, en vermaant hij zijn hoorders tot ernstig zelfonderzoek, opdat zij zich niet bedriegen. B.v. bij de catechismusvraag: „Waarom wordt gij een christen genaamd ? Dan zegt hij :
„Ik zie hier eene gansche schare voor mij die allen den naam van christenen dragen, maar, Lieve Toehoorders ! ik maak op dit oogenblik de vraag van den onderwijzer de mijne: Waarom wordt gij, of gij, of gij een christen genaamd ? Uwe geboorte uit christen ouders geeft u geen regt tot dien naam. De christelijke doop, waarmede gij gedoopt zijt, en waardoor gij ontvangen hebt alleen het teeken en het zegel van de afwassching der zonde, geeft u evenmin het recht daartoe, daar slechts het bloed van Jezus Christus van alle zonden reinigt.
„Onze belijdenis, ons ten avondmaal gaan, ons opkomen aan deze plaats maakt ons ook niet tot christenen. „Eene uiterlijk goede wandel, zonder inwendig



43
christendom, maakt ons gelijk aan de Phariseeën, die als de witgepleisterde graven, van buiten wel schoon schijnen, maar van binnen vol doodsbeenderen zijn.
„Eenige kloppingen van het geweten en een ontroerd gemoed kan dikwijls ontstaan uit vrees voor de straf en ook dat maakt het kenmerk van den christen niet uit. Het woord der zaligheid met vreugde te hooren voorstellen, hiermede gaat het dikwijls gelijk met eene morgenwolk die voorbij gaat, waarvan Jezus zeide: „die in steenachtige plaatse gezaaid is, deze is degene die het woord hoort, en dat terstond met vreugde ontvangt, doch hij heeft geen wortel in zich zelven maar is voor een tijd, maar als verdrukking en vervolging komt om des woords wil, zoo is hij terstond geërgerd."
„Meent gij dat men zich daar mede den naam van christenen waardig kan maken, dat men de verkeering zoekt met het volk van God ? doch de dwaze maagden waren ook onder de wijzen; zij droegen ook hare lampen, maar zij hadden nogtans de zalving van den H. Geest niet.
„Gij draagt allen den naam van christenen, M. H., doch zijn er niet velen, die onder dien naam een onchristelijke leer en een onchristelijk leven voeren?
„Zijn er niet, die het Evangelie van Christus ongehoorzaam zijn?
„Zijn er niet, die hunne geregtigheid niet in de ofFerhande van Christus zoeken, maar in hunne eigene schijnbaar goede dingen ?
„Zijn er niet, die niet willen dat Jezus koning over hen zij, maar zich door den driehoofdigen vijand laten regeren en besturen.
„Zijn er niet, die Christus wel tot hunnen priester zouden begeeren, opdat Hij hunne zonden verzoene,



44
maar als Profeet en Koning naar Zijne leer en bevelen niet hooren willen?
„Zijn er niet doch wat behoeven wij verder te
gaan? Ik vraag het u nogmaals, M. H., ik vraag het u in de tegenwoordigheid van God: waarom wordt gij een christen genaamd? zijt gij over deze vraag gebelgd? ik heb ze voorgesteld, opdat gij u niet zoudt bedriegen, opdat gij niet door het dragen van den enkelen naam christenen u eenige voorregten zoudt toeëigenen, welke u misschien niet toekomen, en waaraan gij nog geen deel hebt. Welaan beantwoordt de volgende vragen:
„Wanneer zijt gij door het geloof een lidmaat van Christus en Zijne zalving deelachtig geworden? of weet gij niet wat deze vraag te kennen geeft ? weet gij niet van een geest van overtuiging en des geloofs?
„Wanneer hebt gij u zei ven als een doemschuldige leeren kennen en in de offerhande van Christus de verlossing uwer zonden gevonden?
„Wanneer hebt gij den strijd aangevangen tegen den duivel, de zonde en de wereld? Weet gij niet een enkele dezer vragen te beantwoorden, dan zijt gij nog geen christenen, al draagt gij dan ook dien naam, „wat zegt het toch den naam te hebben dat men leeft, daar men dood is?" en voor hem die den naam van christen gedragen heeft en geen christen geweest is, zal het onverdragelijker zijn in den dag des oordeels dan voor de inwoners van Sodom en Gomorrha. Van nature is niemand een christen, maar zonder Christus, en het is door Gods genade dat men een christen wordt, wanneer men namelijk door het geloof met Christus vereenigd wordt, want die den Heere Christus aanhangt door het geloof, die is één geest met hem. Wanneer men dan door Gods ontdekkende genade zijnen ellen-



45
digen staat levendig begint te zien en krachtig te gevoelen, zoodat men uitroept „zekerlijk, nadat ik bekeerd ben, heb ik berouw gehad, en nadat ik mij zeiven ben bekend geworden heb ik op de heupe geklopt, ik ben beschaamd en schaamrood geworden omdat ik de smaadheid mijner jeugd gedragen heb;" wanneer men verder door dat gezicht en gevoel van zich zeiven uit, onder de bewerking des Geestes, gedreven wordt naar Jezus, Hem alleen en geheel aanneemt, zich onbepaald aan Hem overgeeft om door Hem geregtvaardigd, geheiligd en gezaligd te worden, „want zoo velen Hem aangenomen hebben die heeft Hij magt gegeven kinderen Gods te worden ;" wanneer men te gelijk door Jezus Geest herboren, vernieuwd en geheilgd wordt inwendig, „want die is een jood die het in 't verborgen is," vervolgens afstand doet van zonde, want het vaste fondament Gods staat, hebbende dezen zegel: een iegelijk die den naam van Christus noemt, sta af van ongeregtigheid," en welbehagelijk voor God, in afhankelijkheid van Hem begint te wandelen, „want de zaligmakende genade Gods onderwijst ons dat wij de goddeloosheid en de wereldsche begeerlijkheden verzakende, matig, en regtvaardig, en godzalig leven zouden in deze tegenwoordige wereld," en op deze wijze een christen wordt, dan krijgt men deel aan Christus en Zijne geregtigheid, welke de zondaar door het geloof omhelst, die hem uit genade toegerekend wordt, en uit kracht derzelve van zonde en dood gered en een erfgenaam wordt des eeuwigen levens.
„Zulk een is onuitsprekelijk gelukkig. Immers van zonde en dood gered en een erfgenaam des eeuwigen levens te worden, dat is wat groots, daarom: hoe veracht hij ook is in het oog van de wereld, hoezeer



46
een verachte fakkel hij zij naar de meening desgenen die gerust is, hij is nogtans kostelijk in de oogen des Heeren en in die zijner gunstgenooten.
„Hebt gij nu kennis aan de opgegeven kenmerken? Och hoe velen zijn er, die hoegenaamd niets bezitten van hetgeen den waren christen kenmerkt, en die nogtans den naam van christenen blijven dragen. Och dat de naamchristenen nu nog ontwaken mogten uit den strik des duivels, zich door zijne inblazingen niet langer lieten leiden, maar hunnen rampzaligen toestand ernstig overwogen en gevoelig behartigden wat tot hunnen eeuwigen vrede dient. En spreekt de moordenaar van den beginne tot hen: gij zult den dood niet sterven, dat zij hem dan ten antwoord gaven: neen! vader der leugenen, wij zullen immers sterven indien wij door Christus niet verlost zijn.
„En wil hij hen wijsmaken, dat Christus hun Zaligmaker is en zij daarop gerust kunnen zijn, dat zij hem dan wederom antwoordden: wij weten wel dat Christus een Zaligmaker is, doch het komt er op aan of Hij onze Zaligmaker is.
„Geeft hij verder voor dat God genadig en barmhartig is, dat zij goede christenen zijn, omdat zij onberispelijk en godsdienstig leven, dat zij hem dan daarop antwoordden: God is ook heilig en regtvaardig, de bloote naam maakt de zaak niet uit, uiterlijke godsdienstigheid is geen inwendig christendom, het is wat anders een christen te heeten en wat anders een christen te zijn. Dat zij vervolgens van zich zeiven en alles afzagen, als tollenaren, als vermoeiden en belasten naar Jezus Christus gingen, die roept: „komt herwaarts allen die vermoeid en beladen zijt. Ik zal u ruste geven." Dat zij onder het gebruik van Gods Woord hunne ellende zagen en den Heere smeekten



47
om geloof, regtvaardigmaking, wedergeboorte en ver: nieuwing des harten, biddende: „wasch mij wel van mijne ongeregtigheid en reinig mij van mijne zonden, ontzondig mij met hysop en ik zal rein zijn, schep mij een rein hart en vernieuw in het binnenste van van mij eenen vasten geest."
„Ik wensch dan dat gij gevoelen moogt, dat, als gij op de vraag waarom gij een christen zijt, niet hetzelfde antwoord kunt geven als de geloovige cathechist, gij nog blind zijt en tot dien Profeet en Leeraar moet gaan om ziende gemaakt en onderwezen te worden.
„Vraagt den Heere dat Hij ' u in uwe zonde en ellende leere kennen en tot dien getrouwen Hoogepriester leere gaan, om de verzoening uwer zonden te erlangen.
„Vraagt Hem, dat Hij, daar gij nog dienaars der z©nde en der wereld zijt tot dien Koning u leere gaan, om door Zijn woord en geest geregeerd te worden, en dat Hij u dat geloof schenke, waardoor gij een lidmaat van Christus kunt worden en alzoo in waarheid gelooven dat Jezus is de Christus, uw Christus."
Ook in de morgendiensten over vrije stoffen behandelt hij meermalen dit onderwerp. B. v. in een tweetal leerredenen uit April 1834; de eene over het geloof in yezus Christus een middel, om zalig te sterven (Hand. VII: 59 en 60), waarin Stefanus als een voorbeeld van een waarachtig discipel van Jezus wordt voorgesteld, en de andere over de kenmerken van den waren discipel des Heeren (Joh. XV: 1—6), waarin de noodzakelijkheid wordt aangewezen van de geloofsvereeniging met Christus, zich openbarende in het dragen van de vruchten des geloofs, als levende ranken, die in den waren Wijnstok zijn ingeënt. Ten slotte komt dan de vraag: „Wat zijt ge nu, M. H., ranken van



48
Jezus Christus, of zijt Gij nog buiten Hem ? Kent gij eenige der kenmerken, welke opgenoemd zijn en waaruit het blijkt, dat gij waarlijk discipelen van Jezus zijt, of behoort gij nog onder de ranken, die wel den schijn hebben dat zij leven, maar die dood zijn en daarom buiten geworpen en in het vuur verbrand behooren te worden ? Tot een van beiden behoort gij. Jezus Christus maakt zelf de scheiding. Gij zijt dus in of buiten Christus, gij zijt levend of dood. Een middenstand is er niet."
„Een middenstand is er niet." Deze spreuk vinden we ook terug in de Catechismuspreek over Zondag XXI, vraag 54: „Wat gelooft gij van de heilige, algemeene, Christelijke Kerk?" Daar heet het:
„Toehoorders! zooals wij hier vergaderd zijn, of staan, of nederzitten, zijn wij ware en valsche leden der kerk, levende of doode lidmaten, bekeerden of onbekeerden, kinderen des duivels of leden van het ware ligchaam, waarvan Christus het Hoofd is, door het geloof en door den H. Geest met Hem vereenigd als ranken aan eenen wijnstok, die uit denzelven leven, bloei-en groeikracht ontvangen. Een middenstand is er niet. Bedriegt u zeiven niet; velen zullen ten dien dage tot Christus zeggen Heere, hebben wij niet in Uwen naam gepropheteerd, in Uwen naam vele krachten gedaan, en in Uwen naam duivelen uitgeworpen? maar dit zou u niets baten. Neen! het verschrikkelijke antwoord: „Ga weg van mij, Ik ken U niet," zou u dan in deooren klinken. Alle gronden zullen u in de eeuwigheid ontzinken. Alleen zij, die ware, levende leden van Christus ligchaam zijn, zullen behouden worden, alle anderen zullen eeuwig verloren gaan. Ei, zegt mij, M. H., tot welker getal behoort gij? Van nature is ieder mensch een kind des toorns, een erfwachter der verdoemenis, vervreemd van het ware leven Gods, een vijand van



49
Christus! en dan een levendig lidmaat van Hem te worden en zulks eeuwig te zullen blijven, daartoe is eene krachtige roeping door Woord en Geest, daartoe is eene opening van de blinde oogen noodig, daartoe moet eene verandering van weg, eene afscheiding van de zondaren en eene omwending van keuze ja een geheele levendmaking plaats gehad hebben! Ei M. H. zegt mij, wanneer zijt gij zulk een lidmaat 'geworden? het onderscheid is te groot dan dat men er niets van zoude weten. Zegt mij dan, wanneer hebt gij leeren zien, dat gij nog buiten Christus waart, wanneer zijt gij overtuigd geworden, dat gij met uwen doop, uwe belijdenis en uw ten avondmaal gaan eeuwig zoudt kunnen omkomen, wanneer hebt gij uw eigen verloren toestand te zien gekregen, wanneer is het uwe keus geworden om voor den Heere te leven, wanneer hebt gij leeren zien, dat gij strijd hadt met den duivel, de wereld en uwe eigene verdorvene natuur, wanneer hebt gij leeren zien, dat gij de onderhoudende genade van den Heere Christus, Zijne bescherming en de leidingen van den H. Geest noodig hebt? Dit zijn eenige kenteekenen, waaraan men de ware lidmaten des ligchaams, der gekochte gemeente door het bloed des Lams kennen kan. Hebt gij aan dezelve geheel geene kennis, of aan Hem geene levendige behoefte, o, dan behoort gij nog niet tot de ware kerk, maar tot het rijk der duisternis en tot die vergadering, waarvan de duivel het hoofd is en welker leden goddeloozen zijn. Gij hebt geen deel aan de goederen van de kerk, geen deel noch gerechtigheid, noch gedachtenis in Jeruzalem, en indien gij in dien toestand sterft, zult gij buiten den hemel blijven, want hij die hier niet behoort tot de ware strijdende kerk, zal nooit een lid der zegepraiende kerk worden. Neen! maar als Hij, wiens wan
Een Schat in aarden Vaten. V.



5o
in Zijne hand is, komen zal om Zijn dorschvloer tfe doorzuiveren en zijne tarwe in Zijne schure zamen te brengen, dan zult gij als het kaf met onuitblusschelijk vuur verbrand worden.
„Och mogten dan nu nog, eer het eeuwig te laat is* uwe oogen opengaan. Mogt gij nog leeren zien, dat gij vreemdelingen en bijwoners, maar geen medeburgers der heiligen, geen huisgenooten Gods zijt» en zonder ophouden smeeken of het den Heer zijner kerk behage, u tot een levend lid Zijns ligchaams, tot een waar lid Zijner kerk te maken, door Zijnen H. Géést. Onderzoekt u zeiven, M. Vr., opdat gij u niet voor de gansche eeuwigheid misleidt, en ik smeek u hebt geen oogenblik langer rust, voordat Jezus uw eigendom, Zijne heilgoederen door genade uw deel geworden zijn. De Koning der kerk, de barmhartige Zaligmaker staat nog vriendelijk u te noodigen, om als vermoeiden en belasten bij Hem rust te erlangen."
Den volgenden rustdag spreekt de leeraar naar aanleiding van vr. 55 en 56 over het groote voorrecht der geloovigen, deel te mogen hebben aan Christus, en al zijn schatten en gaven, en vergeving der zonden te hebben. En nu vraagt hij : „Hebt gij ook deel» M. G., aan de goederen der kerk, welke ons in deze ure zijn voorgehouden, hebt gij in meerdere of mindere mate kennis aan het voorgestelde? Ik meen niet, of gij het met uw verstand beschouwen kunt, maar of gij door den H. Geest en in het geloof ondervinding hebt van hetgeen u is voorgehouden, zoodat die stukken u niet vreemd zijn? Hebt gij gemeenschap met Christus ? Maar, zegt mij, hebt gij dan ook immer gezien dat gij nog buiten Hem waart? Zijt gij bedroefd geweest toen. gij zaagt dat gij Hem nogmistet r Is Hij u dierbaar, -dierbaar boven alles geworden»



51
en hebt gij Hem in Zijne heerlijkheid en volheid mogen beschouwen, hebt gij behoefte gevoeld aan Zijne schatten en gaven, hebt gij naar Hem leeren vragen, heeft Hij u opgewekt en zijt gij opgewekt geworden om Hem te zoeken, hebt gij gesmeekt zonder iets in rekening te willen brengen, met afzien van alle eigengeregtigheid, om uit Zijne volheid genade voor genade te ontvangen? Is het u goed nabij Hem te zijn en in Zijne zalige gemeenschap te verkeeren? Is het uw grootste lust aan Hem te denken, van Hem te spreken en bij Hem u zeiven aan te klagen, bij Hem ernstig aan te houden, ten einde uit Zijne schatten en gaven te ontvangen wat gij noodig hebt? Is Zijn volk uw volk? Kent gij iets van de gemeenschapsoefening met dat volk? Is het uw lust met hetzelve te verkeeren? Verstaat gij hen, wanneer zij spreken over den verborgen omgang met hunnen God, over de uitlatingen van den H. Geest aan hunne zielen? Weet gij van vergeving der zonden? Zoo ja, dan hebt gij ook eerst ellende gekend en zijt door dien Geest overtuigd geworden van zonde, geregtigheid en oordeel."
En dan klaagt hij, dat er velen in de gemeente zijn, die op dat alles niets kunnen antwoorden. Velen hebben geheel geen kennis aan de voorgestelde vragen. Velen kunnen zich beter vereenigen met de wereld, dan met Gods volk. Zij drijven den spot met de onderlinge gemeenschap der vromen en weten niet, waartoe dit volk toch bij elkander komt en waaruit hun nauwe vereeniging bestaat. Wanneer de geloovigen zich vereenigen in den gebede, bevinden velen zich daaronder met een verkeerd hart. Wanneer iemand — en we veronderstellen dat Meerburg hier uit eigen ervaring meedeelt, wat hij bij het huisbezoek in de



52
gemeente ondervond! — wanneer iemand in hunne woning met hen spreekt over de dingen, die het koninkrijk Gods aangaan, en over den zaligen troost, welke in de gemeenschap met Christus genoten wordt, in hun hart wrevelig daartegen in worden. Zelfs de godsdienstoefening is hun te lang en vervelend, en alleen gedwongen of uit valsche schaamte komen ze nog op in het huis des Heeren.
„Aan de vergeving der zonden hebben velen ongetwijfeld nog nimmer met ernst gedacht en weten het niet dat zij zoo zondig, zoo onrein, zoo verdoemelijk zijn voor God. Velen steunen op hunne eigengeregtigheid en op hunne uitwendige pligtsbetrachting. Anderen weder meenen het te kunnen wagen op de barmhartigheid en genade van God, terwijl er ook zijn, die, wanneer hun eene enkele plaats uit Gods Woord voor de aandacht gekomen is, dezelve beschouwen als een bewijs van den hemel voor de vergeving hunner zonden. Waarlijk een loszinnig en onbedacht bestaan. In de zaken der wereld is men zoo nauwkeurig en omzigtig, en in deze zooveel gewigtiger zaak bedenkt men vaak niet, dat, indien men zich bedriegt, zulks onherstelbaar en voor eeuwig is."
Op het ontzettende van dit eeuwig telaat wijst de leeraar telkens weer. Elk sterfgeval in de gemeente is hem een welkome gelegenheid om er aan te herinneren, dat het den mensch gezet is eenmaal te sterven, en daarna het oordeel. En van de locale omstandigheid dat niet alleen het kerkhof, maar ook het kerkgebouw waaromheen het is aangelegd en waarin hij predikt, graven bevat, maakt hij gebruik om den ernst van den dood aan de kerkgangers voor te houden. Ook de lichamen dergenen die onder deze steenen rusten of in dit kerkgebouw zijn neergelegd,



53
zullen eenmaal opstaan. „Wij hebben hier geene blijvende stad, M. H., gij en ik, wij allen, hetzij vroeger of later, zullen door den dood worden afgesneden en anderen zullen onze plaats innemen, zooals wij nu de plaats van anderen vervullen. Velen die wij gekend hebben zijn reeds niet meer op aarde, en voor vijftig, zestig, zeventig, tachtig jaren zaten of stonden hier anderen; en wat is er van hen geworden? hunne ligchamen zijn tot stof wedergekeerd, hunne beenderen dragen geene kenmerken, of zij tot het ligchaam der aanzienlijken of van den armen daglooner behoord hebben, zij zijn in onze nabijheid, welligt onder onze voeten nedergelegd en wij gaan dagelijks over hunne graven en velen misschien onverschillig, niet denkende dat zij ook eerlang daar heen kunnen en eenmaal zeker zullen gedragen worden. Maar hunne zielen, o, M. H., indien zij onbekeerd zijn gestorven en de geregtigheid van Christus niet de hunne, en hunne zonden niet de Zijne door schuldoverneming geworden zijn, och! dan is nu reeds voor hen de eeuwige rampzaligheid aangebroken, dan lijden zij nu reeds bittere smarten in de hel, en daar zult ook gij hen vinden die nog onbekeerd zijt, indien gij in uwe zonden sterft; misschien spoediger dan gij denkt, maar dat niet alleen, neen, ten jongsten dage zullen dan ook uwe ligchamen met de hunne uit den dood worden opgewekt, en ulieder rampzaligheid zal dan eerst volkomen, voor
eeuwig en onbeschrijfelijk groot zijn! Weet gij
wat uw lot zijn zal, gij die nog onbekeerd, nog zonder genade zijt en zonder Christus leeft, weet gij wat u te wachten staat? Ik spreek tot ieder uwer, onbekeerde zondaren, indien gij in uwe zonden sterft, dan wanneer uw leven afgesneden wordt, en dat kan zoo spoedig zijn, dan is uwe ziel onsterfelijk, dan gaat zij tot God



54
den Regter, om geoordeeld te worden, en is, o, ijselijke gedachte, dadelijk rampzalig in de hel! Uwe ligchamen zullen ook opstaan, maar tot eeuwige afgrijzing en versmaadheid, zullen onsterfelijk zijn, maar om eeuwig gepijnigd te worden in de hel, daar zullen zij sterk en krachtig zijn om Gods toorn te kunnen dragen, gij zult dezelve verpletteren en vernietigen willen, maar 't is onmogelijk, gij zult het niet kunnen! Daar zult gij dan gevoelen wat het zegt, de gemeenschap van God te moeten missen waarom gij u hier niet bekommerd hebt! Daar zult gij eeuwig van Zijn aangezicht verstooten zijn, want Hij zal tot u zeggen: ga weg van mij, ik ken u niet! Daar zal uw geweten als een worm altijd knagen, en uwe zonden, uw tijd welken gij op aarde verwaarloosd hebt en de zaligheid der geloovigen u voorgehouden worden! Daar zal droefheid en nijd, bitterheid en wanhoop uw lot zijn! Daar zal weening zijn en knersing der tanden, uwe tong zal verschroeijen van brandende hitte en onleschbaren dorst, maar geen druppel water zal dezelve verkoelen, neen, gij zult uwe tong kaauwen van de pijn!
„O wat zal dat verschrikkelijk zijn! meent niet dat ik het u te vreeselijk afmaalde, neen, ik wenschte dat gij de verschrikkelijkheid ér van door Gods genade nog heden in het helderste daglicht leerdet zien, opdat, wanneer gij het eeuwig zoudt moeten ondervinden een te laat! te laat! uwen toestand niet nog verergeren moge. Mogt gij dan nu nog door den schrik des Heeren bewogen worden! Mogt gij nog ontvlieden eer dat het eeuwig te laat aanbreekt, en morgen, dezen nacht, straks kan misschien al voor velen dit onherroepelijke oogenblik zijn aangebroken. Och, mogt gij dan nu nog bekwaam gemaakt worden om deel te



55
hebben aan de erven der heiligen in het licht. Dat zult gij echter niet dan door wedergeboorte."
In deze zelfde predikatie (over zondag XXII) verheelt hij echter niet, dat de waarheden van de wederopstanding des vleesches en het eeuwige leven alleen Vertroostend zijn „voor het kleinste getal uit ons midden, want verreweg de minderheid slechts is vernieuwd en wedergeboren."
Ook in de volgende catechismuspreek spreekt hij een gelijk gevoelen uit, als hij zegt: „Ach! hadden wij nu allen deel aan deze rechtvaardiging voor God, maar dit zal wel het voorrecht van de minsten onzer zijn."
Naar de leer des Bijbels houdt hij zijn gemeente bij de prediking over Zondag XXV dan ook ernstig voor, dat het geloof niet aller is, maar alleen der uitverkorenen Gods; niet door den doop of de belijdenis, niet door het kerkgaan of aan te zitten aan de tafel des Heeren verkrijgt men het geloof, maar het komt van den H. Geest, door eene krachtige werking, en zij, die meenen dat zij gelooven kunnen wanneer zij slechts willen, zullen eenmaal bedrogen uitkomen, indien de Heere zich niet hunner ontfermt, de H. Geest hunne blinde oogen niet opent en het ware zaligmakende geloof in hunne harten werkt.
Er zijn er, zegt Meerburg, die deze voorgestelde waarheid misbruiken tot eene zorgelooze en godonteerende gerustheid, denkende dat, indien het geloof door den H. Geest gewerkt moet worden, zij daaraan toch niets kunnen toebrengen! dit is wel eene overeenkomstig Gods Woord onbetwistbare waarheid, maar wee toch dezulken die aldus, om zichzelven te verontschuldigen, de schuld van hun ongeloof op den Heere werpen, daar zij te beschuldigen zijn, want heeft de Heere de verkondiging des H. Evangelies



56
verordend als een middel, waardoor Hij het geloof werken wil, en door welk middel hetzelve door den. H. Geest gewerkt wordt, is het dan niet genoeg bewijs, dat zij, door niet te willen opkomen aan deze plaats» onder de verkondiging des Evangelies, God enjezusChristus en den H. Geest en het geloof moedwillig versmaden, en verachten, en liegen, wanneer zij zeggen, dat zij wel zalig zouden willen worden en Jezus Christus, tot hunnen Borg zouden willen hebben ? Hoe velen in deze gemeente, al wonen zij ook in de nabijheid van dit kerkgebouw, versmaden deze verkondiging des; Evangelies en blijven onder nietsbeduidende voorwendselen in hunne woningen.
„En indien wij aan hen, die gewoonlijk aan deze. plaats opkomen vroegen, of zij geduriglijk bij hun op-* gaan naar Gods huis smeekten: och Heere, mogt gij nu met uwen H. Geest onder de prediking des Woords, in mijn hart komen werken, mogt ik eenen zegen wegdragen, hoe velen zullen er dan niet zijn, die nog nimmer daaraan behoefte gevoeld of dat gesmeekt hebben, terwijl er velen óf uit betamelijke gewoonte» óf uit geveinsdheid, óf uit nieuwsgierigheid, óf om andere redenen, welke hun arglistig hart opgeeft, onder de vergaderde menigte zich vertoonen.
„En de Sacramenten, hoe worden dezelve niet misbruikt? Velen zijn met hunnen doop alleen tevreden» en bekommeren zich niet over het avondmaal; anderen weder gebruiken hetzelve, zonder dat zij daartoe geregtigd zijn, zonder eenige voorbereiding, of uit enkele gewoonte, gelijk de Roomschen, die meenen met het gebruik der uiterlijke teekenen genoeg gedaan te hebben, in dezelve berusten, en denken dat zij een goed werk verrigt hebben.
„Er zijn er ook die het avondmaal niet durven ger



57
bruiken, omdat zij onwaardige deelgenooten zich achten, maar die evenwel gerust en zorgeloos blijven voortleven.
„Anderen berusten in het hooren des Woords, en het gebruik der Sacramenten, denkende dat het wel met hen zijn zal; zij gelooven misschien wel, maar het is een geloof, van hunne ouders overgeërfd, of een geloof dat in hun verstand zetelt en niet door den H. Geest gewerkt is, daar het toch waar en overeenkomstig Gods Woord is, dat, zonder het geloof in het eenige slagtoffer Christus, niemand zalig zal worden, dat hij, die den Geest van Christus niet heeft, Hem ook niet toekomt."
In de catechismuspreeken over de genademiddelen teekent Meerburg meermalen verkeerde toestanden, die hij in de gemeente aantrof.
Over de heerschende onkunde aangaande de leer des doops lezen we daar; „Wij allen zijn gedoopt, M. H. in den naam des Vaders en des Zoons en des H. GeeStes, maar o, dat wij ook allen de beteekende zaak deelachtig waren. Maar hoe velen zijn er wel niet onder ons, die geheel onkundig zijn van de leer des doops, ja niet weten waartoe zij gedoopt zijn, en zij zullen er wel misschien zijn in ons midden, die nog nooit aan hunnen doop ernstig gedacht hebben. Welk een onderscheid is er hier niet tusschen de bediening desdoops en van het heilig avondmaal; over het laatste wordt nog wel eens nagedacht; daarvoor wordt tenminste uiterlijk nog meer achting getoond, maar ei, zeg mij, wat is toch het avondmaal voortreffelijker boven den doop? neen! daar is geen onderscheid in waarde en gewicht, want beide zijn Sacramenten, door Christus ingesteld, en zij beide zijn van dezelfde waardigheid; maar wat geeft het dan geen stof tot klagen, dat velen die zich nog al bekommeren over het gebruik



58
des avondmaals en zich tot hetzelve voorbereiden, nogtans zonder eenige voorbereiding los en onbedacht met hunne kinderen ten doop komen; hoe vele vaders en getuigen, die hier voor dezen leerstoel met kinderen voor den doop staan, weten niet eens in welk eene gestalte zij zich houden moeten."
Ook gispt de leeraar het oneerbiedig gedrag van sommige leden der gemeente bij de dooi>sbediening \ „Zouden er niet wel zijn die wrevelig worden, omdat zij nog langer in de kerk moeten blijven als er kinderen zijn om gedoopt te worden, en zich ergeren als dat lange doopsformulier zoo geheel en zoo langzaam wordt voorgelezen; deze loopen vóór de bediening des doops weg, anderen weder toonen genoeg door hun nederzitten, door hunne onverschillige houding en vadsigheid, dat zij weinig belang stellen in deze heilige bediening, terwijl er anderen weder onder het gebed, hetwelk door den voorganger wordt opgezonden tot den Almagtigen en Eeuwigen God, eer hij het teeken des doops verrigt, oneerbiedig op hunne plaatsen blijven nederzitten, hunne oogen onder het gebed door de kerk laten rondgaan, alsof er niet tot den Heere gesproken, alsof er niet gebeden werd, — en zoo verkeeren er velen omtrent dit Sacrament der christelijke kerk."
Voorts bestraft hij de ouders die slechts voor den vorm den doop hunner kinderen vragen. „Vele ouders zijn er op uit, om hunne kinderen bij den doop op te pronken; daaraan wordt zorg en moeite besteed, aan het uitwendige mag niets ontbreken en het is in veler harten waarlijk zoo gesteld dat men zegt, of ten minste denkt: als het kind maar gedoopt is, zonder verder te denken, zonder in aanmerking te nemen dat God het harte doorgrondt en de nieren proeft en



59
de huichelaren, die tot zulk een gewichtige zaak enkel voor den vorm voor den kansel verschijnen, op geduchte wijze straffen zal. Het is nu ook ligt te begrijpen dat zulke ouders er zich niet om bekommeren om hunne kinderen te onderwijzen, gelijk zij nogtans beloven, integendeel, zij gaan hen voor in de zonde en doen hen opgroeijen in de ongerechtigheid in plaats van biddende te arbeiden dat zij in de vreeze des Heeren mochten opwassen. Indien eens aan alle ouders gevraagd werd, waarom hebt gij uwe kinderen laten doopen ? velen zouden daarvoor volstrekt geen reden weten op te geven, als omdat het zoo een gebruik is, omdat anderen ook hunne kinderen laten doopen. O Toehoorders ! wanneer wij hierover eens ernstig nadenken, welken droevigen indruk moet zulk een gedrag en handelwijze bij een iegelijk onzer dan niet te weeg brengen. Dat zulke dingen als wij daar noemden bestaan onder menschen die zelf gedoopt zijn, een bijbel in hunne woning hebben, gedurig Gods Woord hooren of kunnen hooren verkondigen, het moest onmogelijk, in plaats van zoo algemeen zijn."
Bij de avondmaalsviering doen zich evenzeer verkeerde toestanden voor.
„Zijn er velen, die in schuldige onwetendheid zich door het gebruik van het Avondmaal iets willen toeeigenen waarop zij geen regt hebben, anderen wederom schamen zich openlijk den Heere Jezus aan het H. Avondmaal te belijden, hoewel het bevel luidt: „verkondigt den dood des Heeren totdat Hij komt" en Jezus zelve zeide: „doet dat tot Mijne gedachtenis." Niemand mag zich derhalve vrij rekenen van dezen pligt; niemand mag terug blijven, ook niet dezulken, die nog niet met het volle vertrouwen Jezus hunnen Heer durven noemen, maar van verre staande, door nog veel twijfel-



6o
zucht en gezigt van eigen zondigheid worden teruggehouden maar die toch bij aanvang mogen bekennen, ook in mij is in beginsel ontwaakt eene liefde tot den Heere Jezus en haat en afkeer van de zonde. — Zijt gij dus gesteld, dan is uwe plaats aan de tafel des Heeren — u roept Hij om Zijne gemeenschap in deze zigtbare teekenen u te doen genieten en uw, zwak en klein geloof te versterken. O alle gij dorstigen, die u niet meer laven kunt aan de zinnelijke genietingen dezer wereld, maar een begeerte hebt naar een beter en onverderfelijk goed in de Hemelen, laat uwe ongeloovige schaamte varen en versmaadt die middelen niet, die Hij u in Zijne wijsheid schenkt om u, als een zwakke Petrus uit de diepte van uw ongeloof op te trekken tot een hartelijke en innige geloofsgemeenschap met Hem."
Deze opwekking, om het avondmaal te gebruiken tot versterking van het geloof, bewijst tevens ongezocht, hoe onverdiend de beschuldiging was, door „een vriend der waarheid en des vredes" r) opgevangen, dat de jonge leeraar „in zijn toepassing de uitnoodiging van Christus niet algemeen durfde voordragen, en een lijdelijk Christendom predikte." Ook uit een leerrede over Zondag XVII, ter nabetrachting op het Heilig Avondmaal, blijkt het tegendeel, waar hij zegt:
„Er zijn er in ons midden die door hun terugblijven van het avondmaal hebben getoond, dat zij nog geen deel aan de opstanding van Jezus Christus uit de dooden hebben. Mijne vrienden, ik vraag u, is Jezus Christus u dan geheel niet dierbaar ? vindt gij geregtigheid in u zei ven? zijt gij dan niet ellendig, arm en naakt? ligt gij niet midden in den dood, of kunt gij het leven
i) Zie diens Kort Verslag, ae dr. blz. 29.



6i
uwer ziel buiten Christus vinden, of zijt gij niet waardig geweest om aan de tafel te naderen? O, indien gij wachten wilt, totdat gij in u zeiven dit waardig zijt, dan zult gij nimmer aan de tafel aanzitten, of een onwaardige gast zijn in de oogen van den Drieëenigen God! Maar ik weet het, gij vondt geen vrijmoedigheid, gij hadt nog geen geloof, de zelf beproeving naar aanleiding van het formulier des avondmaals deed u zien, dat gij van alles wat daar voorgesteld werd nog geen volkomen ondervinding had. Och, waarom blijft gij toch langer op twee gedachten hinken; er zijn maar twee wegen, een derde is er niet. Is dan deze wereld met de zonde uw heil en troost, kunt gij buiten Christus leven, is de zonde u zoo aangenaam? gaat dan voort en geniet dezelve geheel, en koopt eene eeuwige rampzaligheid voor een kort en onzeker wereldgenot; maar vindt gij door de genade van God eene andere keuze en begeerte in u, och mogt gij dan met al uwe gebreken en nooden, zooals gij zijt, tot den troon der genade komen, en zeggen: „ik geloof Heere, kom mijne ongeloovigheid te hulp." En God, die het licht uit de duisternis heeft doen opgaan, schijne door Zijnen Geest in uwe harten en geve u verlichte oogen des verstands."
Meerburg wist echter dat den bedienaar des woords tweërlei last is opgelegd:„zegt denregtvaardigendat het hen welgaan zal, dat zij de vrucht hunner werken zullen eten, wee den goddelooze! het zal hem kwalijk gaan, want de vergelding zijner handen zal hem geschieden." Dit is hunne zending, dit is des Heeren bevel, dit moet de inhoud hunner Evangelie-prediking uitmaken, dat zij den geloovigen verkondigen de vergeving hunner zonden, om de verdiensten van Christus en hun eeuwig erfdeel onder de geheiligden in het



62
licht, en den onbekeerden zeggen dat, al groeit hier ook het onkruid met de de tarwe op, al hebben zij ook den schijn dat zij leven, nogtans, indien zij onbekeerd sterven, zullen ondervinden met de dwaze maagden in de gelijkenis, dat de deure gesloten is."
Zoo spreekt hij in een catechismuspreek over zondag XXXI. En uit een leerrede over Jesaia XXVIII: 15-18, bemerken we, hoe hij zich ook bij zijn tekstkeuzen wachtte voor eenzijdigheid in deze. Daar toch lezen we! „Hebben wij M. H. niet zeer lang geleden uit dezen zelfden profeet, uit wiens godspraak wij ook nu weder den 'grondslag voor onze rede tot u gelegd hebben, een troostwoord toegesproken aan het diep schuldig volk des Heeren, daarin gelegen, dat hun Verbonds-God om Zijns zelfswil hunne zonden vergeeft; en daarna op een volgenden dag des Heeren onze toespraak gehouden over des Heeren belofte, van te zullen zien op den arme en verslagene van geest en die voor Zijn woord beeft, thans heb ik niet zulke troostwoorden of beloften. — Neen! volgens mijne roeping moet ik ook den goddelooze zeggen, dat het hem kwalijk zal gaan; en daarom wensch ik, naar aanleiding der voorgelezene tekstwoorden, te spreken over het oogenblikkelijk gevaar, waarin de onbekeerde en zich zelf verleidende zondaar zich bevindt; daar hem in een oogenblik alle schijngronden ontzinken kunnen, en hij dan, indien Jezus Christus de rotssteen van zijn heil niet is, onherstelbaar verloren zal gaan."
En dan verkondigt hij, gelijk zoo menigmaal, den dood en de rampzalige eeuwigheid voor degenen die buiten Christus sterven, terwijl hij de geloovigen met dezen last henenzendt:
„Ik heb nog eenen last aan u, welken gij volbrengen moet; aan dezulken, die nimmer in dit bedehuis op-



63
komen, die onbekeerd en onbekommerd daar henen leven, hetzij zij in de nabuurschap uwer woningen of wel in uwe eigene huizen zich bevinden. Zegt hun wat u dezen morgen is voorgesteld! Zegt hun, niet in den naam eens menschen, maar in den naam van God, zegt hun dat God hen heden laat verkondigen, dat zij buiten Christus eeuwig zullen omkomen."
Intusschen, weet deze leeraar ook wel, dat er twee sleutelen des hemelrijks zijn: de verkondiging van het heilig Evangelie, en de Christelijke ban of uitsluiting uit de Christelijke gemeente. En hij erkent, dat het de roeping der gezanten van Christus is, om den openlijken zondaar of ergerlijken goddelooze reeds hier uit de gemeenschap der kerk te sluiten en hun te verkondigen dat zij, indien zij zich niet beteren, geen deel of lot hebben in de voorrechten der Christelijke kerk, die hen in hare gemeenschap niet mag dulden, en dat de vlekkeloos heilige en rechtvaardige God hen dus nog zooveel te minder in zijn gemeenschap zal toelaten. Maar hij klaagt ook over die vervallen kerk der vaderen, waarin tot smart van allen die de eere Gods liefhadden, de sleutelen niet meer gebruikt worden en zij, die het nog wenschten te doen, daarin tegengewerkt en bemoeilijkt werden x), gelijk zeer vele jaren tevoren godzalige leeraars reeds klaagden: die sleutelen liggen te roesten.
i) In de Catechismuspreek over Zondag XXXI wordt met dankbaarheid de groote weldaad vermeld, „dat de Heere ons heeft uit. geleid uit die vervallen kerk." Dit ziet blijkbaar op de Afscheiding. Aangezien Meerburg echter gedurende de twee eerste jaren zijner ambtsbediening nog onder het Ned. Herv. Kerkgenootschap diende, en de zestig Leerredenen over den Catechismus wel alle binnen dien tijd door hem zullen zijn uitgesproken, vermoed ik, dat deze zinsnede er later is ingelascht.



64
Dien treurigen toestand der kerk had de jonge leeraar reeds in 1834 op den dank- en biddag van 15 Juni met schrille kleuren geschilderd, toen hij een leerrede hield over: De schuld van Nederland en ieder inwoner van hetzelve bij den regtvaardigen God, naar aanleiding van 2 Chron. XXVIII: 10 „Bij ulieden zijn schulden tegen den Heere uwen God."
„En welke zijn die schulden ?" zoo vroeg hij ? Waarop hij antwoordde: „O wij weten ze allen niet, en kunnen ze ook allen niet opnoemen, maar dat Nederland eene schuld bij God heeft is niet moeijelijk om te bewijzen. Op het plekje gronds, aan de wateren ontwoekerd, in Holland, ontzeide men eenmaal zijne gehoorzaamheid aan het bisschoppelijk kerk-gestoelte. God maakte deszelfs inwoners sterk, om hunne verdrukkers uit te roeijen, omdat Zijne uitverkoren kerk in hare moerassen herbloeijen moest; tot die eer had de Heere Nederland verkoren; aan het geweld van het Roomsche Babel onttogen, vestigde Hij Zijne kerk op zijnen grond, en was het de veilige toevlugt voor de verdrukte waarheid. Toen ging het Nederland wel, omdat de Heer daar zijne kerk had; omdat daar de leer der waarheid, gegrond op het onfeilbare Woord van God, Zijne ijverige voorstanders, Zijne trouwe verdedigers vond. Voor de leer van Gods vrije genade, de Godheid van Christus en van den Heiligen Geest, voor de leer der verkiezing en het onvoorwaardelijk geloof der wedergeboorte en der regtvaardiging en der godzaligheid; in één woord, voor de leer der waarheid die naar de godzaligheid is, en alleen, zonder eenige toevoegselen van menschen, uit het Woord van God geput moet worden, — hebben onze voorvaderen hun bloed doen stroomen, hunne goederen veil gehad, met het zwaard in de hand verdedigd, voor dezelve tegen



65
anders denkenden met mond en pen in de bresse gesprongen. Het is waar, nog heeft de Heer hier Zijne kerk, nog is de waarheid van ons niet geweken, nog vindt zij hare verdedigers, nog heeft de Heer er Zijn volk, nog zijn er duizenden die hunne knieën voor den Baal, voor den afgod dezer eeuw, niet gebogen hebben; maar ach! is het getal der waarachtige belijders van Jezus Christus niet weinig? Moet de kerk niet op vele plaatsen met Maria klagen: Zij hebben mijnen Heer weg genomen? Zit de dochter Sions niet te treuren als eene verlatene? Moeten de kinderen Gods niet weenen als de Israëlieten aan de rivieren van Babel} Moet het werk des Geestes en der waarachtige bekeering niet wel plaats maken voor eene zedelijke verbetering, welke, indien zij uit het geloof niet is, hare voorstanders eeuwig zal doen omkomen? Zijn het niet wel leeringen die geboden van menschen zijn, welke nevens, ja boven het Woord van God gesteld -worden, en welke meerdere verdedigers vinden dan den drieëenigen God, wanneer Zijne eer wordt aangerand? Is het goud niet verdonkerd; heeft de leugen aan vele plaatsen de waarheid niet verbannen, zoodat •er een honger in het land is, niet naar brood, en een dorst, niet naar water, maar om te hooren de woorden des Heeren? En zijn de inwoners zeiven daarvan niet de oorzaak? Waren hunne handen niet slap geworden; hebben zij de vijanden van elders niet een vrijen toegang verleend, gretig ontvangen en geleerd wat -God hun verboden had; onverschillig het aangezien, wanneer de eer van Christus aangerand en de waarheid onderdrukt werd ? Heeft Nederland de afval niet groot gemaakt in het land, hetwelk de Heere zoo kennelijk boven andere landen had bevoorregt ? Wee! wee! het land, indien de Heere met hetzelve doet
Een Schat in aarden Vaten, IV. 5



66
naar zijne zonde en ongeregtigheid! En wat zullen wij verwachten? de scheure in de muren van Siort wordt wijder; het volk van God, verre van met elkander den Heere aan te loopen als een waterstroom, is op vele plaatsen onder elkander verdeeld; dezen slapen, anderen vreezen, genen ijveren, maar niet allen in den gebede en in den Heiligen Geest; niet allen paren de voorzigtigheid der slangen met de opregtheid der duiven; niet allen bedoelen alleen de eereGods, met het heil der kerk. Maar wanneer zij, die zulks in waarheid bedoelen — en Gode zij dank, dat dezulken nog velen gevonden worden, wien de eer van hunnen drieeenigen Verbonds-God naauw aan het harte gaat» en die hunne landgenooten ernstig waarschuwen, l) — wanneer zij, zeg ik, die het ware volk van God zijn, niet gehoord maar veracht worden, dan wordt God veracht, en zoude met Zijnen Geest wel geheel van ons wijken kunnen, en Zijnen dienaren zeggen: bidt niet meer voor dit volk. De Heer zoude dit regtvaardig doen kunnen, want wij moeten met den profeet uitroepen! o land! land! land! bij u zijn groote schulden tegen den Heere uwen God!"
Nu en dan herhaalt Meerburg in zijn preeken die klacht van Maria: „Zij hebben mijnen Heer weggenomen," met toepassing op de Kerk; „want daar waarJezus Christus van den troon wordt gestooten en de mensch op denzelven geplaatst, ook daar wordt in een anderen zin de Heer weggenomen en zijn eer aan
i) In November 1833 was verschenen: Verdediging van de ware Gereformeerde Leeren van de ware Gereformeerden, bestreden door twee zoogenaamde Gereformeerde leeraars of: De Schaap skooivan Christusr aangetast door twee wolven en verdedigd door H. De Cock, Gereformeerd Leeraar te Ulrum. En sinds was de Cock in conflict gekomen met het kerkbestuur.



67
anderen gegeven" x); ook spreekt hij van „tijden van vervolgingen en verdrukkingen, die wel eens nader bij konden zijn dan wij vermoeden, dewijl de Heere wel eens gereed konde staan om Zijnen wijngaard te zuiveren, Zijne kerk te verdedigen tegen de aanvallen der hel en de aanslagen van den leugengeest, om Zijne eer te handhaven en tevens Zijn volk te beproeven", a) Maar overigens wordt in de gedrukte predikaties uit de eerste jaren van den jongen leeraar, de Kerk zelden genoemd. Het is altoos weer de ééne groote tegenstelling van dood en leven, die zijn prediking beheerscht, gepaard gaande met een ernstige vermaning tot zelfonderzoek.
Onder al die predikaties is beroemd geworden zijn leerrede over Jeremia XVII: 9, getiteld: De arglistigheid van het menschelijk hart. Daarin geeft hij blijk van een voor zijn jongen leeftijd zeer diepgaande geestelijke karakterkunde. De vermaning van den Spreukendichter aan den herder (XXVII: 23): „Wees naarstig om het aangezicht uwer schapen te kennen; zet uw hart op de kudden," toonde hij daarin wel ernstig te betrachten.
Achtereenvolgens staat hij stil bij de arglistigheid des harten: 10 in onwedergeborenen ; 20 in schijnbekeerden ; 3° in wedergeborenen.
Bij het 2e punt bespreekt hij o. m. den list van Satan, om eenziel met Bijbelteksten gerust te stellen. Dan redeneert ze aldus: „Er worden zulke zoete beloften aan mijn gemoed gebracht, die beloften kwamen mij onverwacht en schielijk voor den geest, alsof ze tot mij gesproken werden; het was ook geheel buiten mijn toedoen, dat die tekst voor mijn geest kwam;
1) In: de verschijning van Jezus aan Maria, tweede paasch tekst.
2) In: het oogenblikkelijk gevaar, enz.



68
geen bedenkingen gaven er aanleiding toe; het geschiedde plotseling, zoodat ik zelf er door verrast werd. Ik had langen tijd aan die woorden niet gedacht en wist in het eerst niet, dat ze in den Bijbel stonden ; ik kon mij niet herinneren, ze ooit gelezen te hebben; de eene plaats volgde op de andere, tot een gansche reeks van de meest gepaste plaatsen, die men zou kunnen bedenken; mijn hart werd daardoor verruimd en vervuld met blijdschap; ik kon niet spreken, maar moest mij slechts verwonderen, en nu kon ik geen oogenblik langer twijfelen."
Doch dan vraagt Meerburg: waar is nu het bewijs, dat dit een kenmerk der wedergeboorte en van het gewrocht des Heiligen Geestes is ? Niet in Gods Woord. Maar zou de Satan dat Woord niet kunnen misbruiken, om eene ziel gerust te stellen; wij schromen niet, dit met ja te beantwoorden. Hij, die zich niet ontzag om den Heere Christus eenige Bijbelplaatsen voor te stellen om Hem te verzoeken, schroomt ook niet om dat Woord te misbruiken tot misleiding der menschen.
In een noot verwijst hij hiervoor nog naar Jonathan Edwards, Verhandeling over de godsdienstige hartstogten, uit het Engelsch door M. van Werkhoven. x) En dan kan hij niet nalaten nog een belangrijke opmerking uit ditzelfde werk te laten volgen, verblijd ze daar gevonden te hebben, omdat hij — toen hem de inhoud van dit werk nog geheel onbekend was — hetzelfde eens gezegd had in een predikatie over de schadelijke wegen, naar aanleiding der bede van David in Ps. CXXXIX : 23, 24. Edwards dan, gesteld heb-
1) Dit geschrift, door Dwight geprezen als na den Bijbel het waardevolste boek, is een inderdaad grootsche poging om de kenmerken van de ware religie aan te geven. Zie Ridderbos, De Theologie van Jonathan Edwards, blz. 21.



69
bende dat het geen genoegzaam bewijs van iemands genadestaat is, dat hij velerlei hartstochten tevens in zich bespeurt, en met voorbeelden uit Gods Woord bevestigende, hoe allerlei geheiligde hartstochten kunnen worden nagebootst, vervolgt aldus: „Laat ons een oogenblik ons voorstellen eenen mensch, die gedurende eenigen tijd door zware angsten en verschrikkingen voor de hel en het verderf was aangedaan, zoo verre, dat hij op het punt stond van tot wanhoop te vervallen; deze mensch wordt uit dien naren toestand op eenmaal gered door een vast vertrouwen, hem door des Satans begoocheling ingeboezemd, dat hem de zonden vergeven zijn, en hij met God verzoend, en een erfgenaam der beloften en van het eeuwige leven geworden zij. Het kan zijn, dat hij zich op dien oogenblik verbeeldde, als in gezigt eenen persoon te beschouwen van eene aanminnige gedaante, met uitgebreide armen en bloedende wonden, hem vriendelijk aanlonkende; welken persoon hij vooronderstelt de Heere Jezus te zijn, zonder eenige nadere verlichting zijns verstands of geestelijk inzien in de voortreffelijkheid en volheid van Christus of in den weg der benoudenis, in het Evangelie geopenbaard. Of veelligt waande hij, eene hoorbare stem te vernemen, hem toeroepende: Zoon, wees welgemoed, uwe zonden zijn u vergeven, of: vrêes niet, het is uwes Vaders welbehagen u het koningrijk te geven; welke woorden hij zich inbeeldt onmiddellijk van God tot hem gesproken te zijn, zonder eenige voorafgaande aanneming van Christus, of vereeniging des harten met Hem. Indien men, zeg ik, zulk een geval vooronderstellen mag, hoe velerlei hartstogten zouden hieruit niet natuurlijk geboren worden, en als ware het gelijkerhand uit voortkomen! Het is uit den aard der zaak meer dan waar-



7o
schijnlijk, dat het hart van zulk een' mensch, op dien tijd door de sterkste vervulling van vreugd als buiten zich zeiven gevoerd, en door eene blakende liefde tot dien gewaanden God of Verlosser, welken hij denkt hem van den oever des afgronds gered, en tot een bijzonder voorwerp Zijner dierbaarste gunst gesteld te hebben, zal vervuld zijn; nu zal hij vol wezen van verwondering en dankbaarheid; zijn mond zal overvloeijen van hetgeen hij meent ondervonden te hebben, en naauwelijks zal hij aan iets anders denken, of ergens anders van spreken, hij schijnt vervuld te zijn met Gods lof, en poogt anderen op te wekken om den Heer met hem groot te maken, terwijl zijn gelaat en houding niets dan vreugd en vergenoeging vertoont. Daar hij, voor zijne ingebeelde redding, steeds geneigd was om te twisten tegen Gods regtvaardigheid, schijnt het hem nu ligt, zich aan dezelve te onderwerpen, met erkentenis van zijne eigene onwaardigheid, en eenen schijn van den diepsten ootmoed, uitroepende: wie ben ik, Heere! dat Gij op mij, op mij wildet zien! Geen wonder ook, dat hij thans vermaak schept in het gezelschap van hen die zijnen toestand en zijne werkzaamheden goedkeuren, en dat hij hun eene hartelijke liefde toedraagt, terwijl hij brandt van ijver tegen al dezulken, die zijnen staat in twijfel schijnen te trekken, of hun zegel aan zijne verhalen niet hangen durven. Zoo lang het vuur dezer hartstogten gloeit, is het niet vreemd, dat hij zich zeer gereed betoone, om, met verzaking van eigen rust of voordeel, de belangen van die partij, welke hij oordeelt zijne gevoelens te begunstigen, voort te zetten, begeerig om derzelver getal te doen aanwassen, even als de Pharizeën, die zee en land omreisden, om eenen Jodengencot te maken. Vele andere dingen zou ik nog kunnen ver-



7i
melden, welke natuurlijk uit het vooronderstelde geval zouden voortvloeijen. En men moet weinig kennis hebben van de gesteldheid van 's menschen natuur, om niet te begrijpen, dat dit alles zou kunnen gebeuren, zonder de tusschenkomst van Gods bovennatuurlijke en zaligmakende genade."
Verder wijst Meerburg in deze predikatiën de zaligheid des harten aan van hen, „die zichzelven voor bekeerd houden en daarvoor bij de menschen doorgaan, die echter nog door hun arglistig en doodelijk hart bedrogen worden, en al meent men ook lang op den weg geweest te zijn en veel ondervonden te hebben, zich nogtans bevinden op eenen weg, welks einde paden des doods zijn. Zij hebben eene zeer gevoelige en levendige natuur-gesteldheid; vandaar dat zij op zeer onderscheidene tijden in verschillende gemoedsgesteldheden zich bevinden zullen, onder het hooren, het lezen en onder het gebed; somtijds zullen zij zeer levendig en opgewekt zijn, naarmate hun ligchaam gesteld is, somtijds hevig aangedaan onder de levendige voorstelling der waarheid, somtijds heete tranen storten over hunne zonden en in eene ootmoedige gestalte zich bevinden; somtijds zal alles als geheel dood zijn, totdat er weder eene nieuwe verlevendiging en opwekking komt; aldus leven zij voort onder hoop en vrees. Daar zij hooren dat velen der opregten en waarlijk overtuigden door Gods Geest bevreesd zijn, of zij nog wel op den naauwen weg des levens zich bevinden, weten ook zij zich zeiven zulk eene vrees op te dringen, en die vrees stelt het arglistig hart heimelijk tot een grond van waarachtige bekeering. Wat is dan hun grond? Tranen en gestalten, aandoeningen uit hunne natuur-gesteldheid voortkomende, de getuigenissen van godzaligen en derzelver vertroostende toespraken;



72
den grond van hun vertrouwen zoeken en vinden zij in zich zeiven, daar dezelve buiten den mensch in Christus ligt. Veel kunnen dezulken doen, vele goede dingen zoeken zij; zij zoeken in waarheid schoone paarlen, maar die ééne parel van groote waarde, om welke zij al wat zij hebben verkoopen, hebben zij nog niet gevonden 1); zij hebben Christus nog niet tot hun eenigen rotssteen; en tot een iegelijk derzulken, al zullen zij ook ten genen dage met hoop en zelfvertrouwen zeggen: Heere ! Heere, doe ons open! zal de Heere antwoorden: Mensch, ik ken u niet, ik weet niet vanwaar gij zijt ) Matth. XXV: 12."
Weer anderen ontmoet men in de gemeente, „die zeer ligt en los zijn omtrent den wandel, en vele dingen betrekkelijk hun en anderer verkeer in de wereld en het leven gemakkelijk door de vingeren kunnen zien, die, na die eerste ondervindingen en zoo zij meenden goddelijke bewerkingen, weinig meer hebben leeren kennen; die bijna alle anderen voor onbekeerd houden, ten minste aan de bekeering van velen twijfelen, omdat zij niet, even gelijk zij, om hunne woorden te gebruiken, als langs den rand der helle gesleept zijn, maar er te gemakkelijk zijn aangekomen; die zich verblijden zullen onder het lezen of hooren ook van deze predikatie, omdat in dezelve zoo vele standen worden voorgesteld, welke den schijn van ware bekeering hebben, zonder het in waarheid te zijn; omdat zij, zich zeiven voorbijziende, dadelijk aan anderen, die zij kennen, denken: ja, die zoo verhard zijn in hunne opgevatte meening, dat, wanneer men hun zijne vrees openbaart, dat er nog zoo velen zullen zijn, die meenen het
i) Hier verwijst Meerburg naar de brieven van Theod. van der Groe als lezens- en behartigingswaardig.



73
koningrijk te zullen beërven en zich zeiven bedriegen, dit u zullen toestemmen, doch voor zich zeiven niet vreezen, al geeft men niet onduidelijk te kennen, dat men hen persoonlijk bedoelt, dewijl zij een harte met zich omdragen, waarop alle dingen afstuiten; deze zijn ongelukkige menschen, want zij zijn in een andere be trekking tot dezulken, wier geweten met een brandijzer is toegeschroeid."
Uitdrukkelijk verklaart Meerburg, dit een en ander niet te hebben voorgesteld om de harten der geloovigen kleinmoedig te maken, of hen in een zondigen twijfel te brengen; over hetgeen de Heere aan hunne zielen gedaan heeft; verre zij het van hem, het gekrookte riet te willen verbreken of de glimmende vlaswiek te willen uitblusschen, die God niet verbreken of uitblusschen zal. Maar de liefde tot zoo vele arme zielen, die zich zeiven bedriegen, het gewigt der zaak dringt hem 5 het geldt toch eene eeuwigheid; die zich hier bedriegt, bedriegt zich voor eeuwig; waarlijk het is zulk een geringe zaak niet, onder het kleine getal der uitverkorenen te behooren, van een erfwachter der verdoemenis een erfgenaam van het eeuwige leven geworden te zijn. In de zaken der wereld en de aardsche bezittingen zijn wij zoo naauwkeurig in het maken van berekeningen en in het berekende nog eens over te rekenen, zijn wij zoo voorzigtig om ons van deugdelijke bewijzen van het regt van eigendom te voorzien; hoe veel noodzakelijker is zulks dan niet met betrekking tot de eeuwigheid, hoe hoogst noodzakelijk is dan niet de bede: Doorgrond mij o God! en ken mijn hart; beproef mij en ken mijne gedachten; en zie of bij mij een schadelijke weg zij, en leid mij op den eeuwigen weg; (Ps. CXXXIX: *3 > 24)



74
Maar ook zij, die tot God bekeerd zijn moeten aldus met David bidden, want ook zij dragen nog een arglistig hart met zich om. Het is deze waarheid die de leeraar nu in de derde plaats gaat voorstellen. En als hij dan uit duizend enkele bewijzen daarvan zal geven, bepaalt hij de aandacht der gemeente allereerst bij de oudste van alle zonden, bij den hoogmoed:
Hoe, hoogmoed in de geloovigen! de genade maakt immers nederig en is niet hooggevoelende ? En nogtans zijn zij niet vrij van deze zonde, daar het arglistig hart dezelve dikwijls onder den schijn van liefde, getrouwheid, ootmoed en nederigheid doet voorkomen.
Of is het, bij voorbeeld, geen hoogmoed en een plaatsen van zich zei ven op den troon van God, wanneer men eigen weg en eigen bevinding ten maatstaf stelt om anderen daarnaar te oordeelen ? Men zal aan zijne eigene bekeering niet twijfelen, en in geenen deele bevreesd zijn, of men zich nog op eenen schadelijken weg bevindt, maar van anderen juist het tegendeel denken; men zal iemand ontmoeten en uit zijne eerste woorden dadelijk een oordeel, gewoonlijk ongunstig, over hem vellen, en men zal bij dat oordeel blijven, al is het ook dat de andere als een waarlijk begenadigde spreekt: is het niet bij sommigen, alsof hunne bekeering en bevindingsweg boven Gods Woord in het oordeelen van anderen gesteld wordt, daar zij stout weg zeggen durven: deze en die is nog onbekeerd, hoewel hij door anderen voor bekeerd wordt gehouden; wat is dat anders dan zich zeiven te willen stellen in de plaats van den almagtigen Hartenkenner en Nierenproever, en zich zoo te gedragen, alsof de Heere met anderen juist dien zelfden weg houden moest, welken Hij met hem gehouden



75
had ? Wat is dat anders, dan hoogmoed en arglistigheid des harten, terwijl dat hart hetzelve doet voorkomen onder den schijn van een getrouw behandelen der zielen, daar eigen eer voor de eere Gods bij hem staat, hetwelk zoo duidelijk blijkt, wanneer twee jonge geloovigen in hunne tegenwoordigheid zich bevinden: de eene zal vrijmoedig, zonder tegen hem als een verheven persoon op te zien, uit zijn hart spreken wat hij kent en ondervonden heeft, doch hij zal van hem verworpen worden; de andere zal die zelfde taal voeren misschien minder gegrond, maar hij zal tot hem spreken als tot eenen vader in Christus, aan zijne voeten zitten om onderwezen te worden, met eene zich zelve wantrouwende onderdanigheid hem zoeken en vragen voorstellen, en deze zal bij hem aangenomen worden, men zal gelooven dat het goede in dien mensch is. Maar is zulk een bestaan dan geen hoogmoed en arglistigheid des harten, en is dat geslacht geheel uitgestorven?
De arglistigheid des harten van den hoogmoedigen mensch openbaart zich ook in de zucht, om anderen, die men oordeelt dat te hooge dingen bespreken, ter neder te slaan. Er zal, bij voorbeeld, ergens een geloovige komen, die op goede gronden belijden kan, dat hij in leven en in sterven de eigendom van jezus Christus is, door wiens Heiligen Geest hij verzekerd is van het eeuwige leven deelachtig te zullen worden; doch men oordeelt, dat die man te hoog staat: waarom? omdat men zelf nog zoo ver niet gevorderd is op den weg des levens, en het licht in anderen niet kan verdragen, dewijl men voor zich zeiven in duisternis verkeert. Wat doet men ? het vermoeden, dat men over den stand van dien geloovige heeft, durft men hem zeiven niet te openbaren, uit vrees van tegen hem



76
niet te zijn opgewassen; maar er woont in de nabijheid iemand, die door zijne dorpgenooten geacht wordt iets te zijn, een man van naam in het ondervragen en toetsen van anderen, die meermalen zijne bekwaamheid getoond heeft in anderen van eene vermeende hoogte af te stooten: aan hem openbaart men zijn vermoeden, terwijl men hem uitnoodigt, om met dien geloovige eens te komen spreken, en deze is hoogmoedig en trotsch genoeg om zich daartoe te laten gebruiken; met vele vragen, niet ongelijk aan strikvragen, komt hij den geloovige voor, die in opregtheid en eenvoudigheid des harten alles beantwoordt, terwijl de anderen als zoo vele stilzwijgende regters aanhooren; doch laat er nu slechts eene enkele vraag zijn, welke de geloovige niet juist genoeg naar den zin van den ondervrager beantwoordt, dan doet men het voorkomen, alsof die geloovige tot zwijgen gebragt is, en "men verhaalt, dat hij van zijne hoogte is afgezet; de ondervrager heeft bij vernieuwing zijnen ellendigen roem gehandhaafd, en indien hij al niet aan den geloovige heeft te kennen gegeven, dat hij aan zijnen genadestaat twijfelt, dan zal hij nog die barmhartigheid gebruiken, door te zeggen, dat hij evenwel gelooft dat die man bekeerd is.
Doch is dit nu een tezamenwonen als zonen van hetzelfde huis? is dit een ander uitnemender achten dan zich zeiven ? is dit een verblijden over de groote dingen, welke des Heeren gunstgenooten mogen ondervinden ? Neen, maar het is hoogmoed, bedrieg elijkheid, het is arglistigheid des harten.
Anderen weder, die eenen vrijmoedigen geest hebben in het ondervragen en spreken, zullen door hunne arglistige harten tot hoogmoed worden aangespoord, wanneer zij op andere plaatsen in de gezelschappen



77
der vromen zich bevinden; dan wekt het arglistig hart inzonderheid op om veel te spreken; men is nu en dan wel bevreesd van ondervraagd te zullen worden, doch alleen uit bezorgdheid dat men niet geregeld genoeg zal kunnen antwoorden, terwijl men onder die vrees zelfs al heimelijk verlangt, dat de een of ander zich tot hem wenden zal; en raakt dan mond en tong los, dan is het dikwijls: ik heb veel mogen spreken. Gode wordt er wel schijnbaar de eer van gegeven, doch het arglistige hart gevoelt dikwijls eene hoogmoedige zelfvoldoening; want men heeft zich elders eenen naam gemaakt en verkregen, welke men in zijne eigene woonplaats nog niet bezit.
En is dit zoo in de gesprekken, het is niet minder in het bidden, hoe vaak toch zal men, omdat deze en gene in de vergadering is, aan zijn gebed eene andere wending geven, of hetzelve op eene buitengewone wijze uitbreiden, waaruit dan duidelijk blijkt, dat de eer der menschen meer dan de eere Gods bedoeld wordt: het arglistig hart wordt gestreeld, wanneer men tranen op de wangen ziet, en hij, die gebeden heeft, zal niet vergeten, wanneer hij met anderen daarover spreekt, te verhalen, dat er nog tranen gestort werden; en nu moet hij eens niets in die oogenblikken aan zijn eigen gemoed gehad hebben, en dan moet er een ander zeggen: het was voor u toch ook nog goed, mij dunkt ik konde het aan u hooren; om dan te zeggen: neen, ik was voor mij zeiven gevoelloos, zoo als de opregtheid vorderde, zal het arglistig hart veel liever zwijgen, terwijl anderen dit voor bescheidenheid en ware nederigheid aanmerken.
Uit de toepassing volge hier nog dit woord tot bekommerden:



78
Bekommerden over uwe zonden 1 zonder de regtvaardigen te willen verdoemen of de lammeren te willen verstooten, moeten wij u herinneren, dat eenige ontroeringen in het geweten, eenige klagten en verzuchtingen nog het bewijs van ware genade niet zijn: moeten wij u vermanen, om uwe wonden niet op het ligtst te laten genezen, of op de zaligsprekingen van anderen gerust te zijn, waartoe het arglistig hart zoo zeer is geneigd. Maar gij hebt ook tevens nog met eene andere arglistigheid des harten te strijden, namelijk: dat gij de heiligmaking voor de regtvaardigmaking stellen wilt, of u zeiven eerst volkomen heilig zien wildet, eer gij gelooven kunt dat gij in Christus zijt: en daarom durft gij het werk Gods in u niet te erkennen, want gij ziet zoo vele zonden in u, en uw hart zegt u: indien gij genade hadt, zoude het wel anders met u zijn, maar hoe weinig strijd hebt gij, hoe weinig droefheid gevoelt gij over de zonden, hoe weinig liefde tot den Heere Christus is er in u, en hoe gemakkelijk kunt gij nog over vele dingen heen. Maar weet gij, wat gij met andere woorden zegt? dit: omdat ik nog niet alles heb, daarom heb ik nog niets, omdat ik nog niet geheel ken, daarom ken ik ook niet ten deele, omdat ik het nog niet verkregen heb, daarom jaag ik er ook niet na. Ziet gij het verkeerde niet van zulke redeneringen ? Is het ook geene dwaasheid, om uit eene vergelijking van u zei ven met anderen, met bevestigde geloovigen te besluiten, dat gij n°g geen kind Gods zijt? Is de vinger zoo wel niet een lid van het ligchaam als de hand en de voet? Indien nu de vinger eens zeide: omdat ik de arm niet ben, zoo ben ik van het ligchaam niet: is zij evenwel niet een lid van het ligchaam?
Maar jaagt ook na de volmaaktheid, zoekt uwe



79
roeping en verkiezing vast te maken, want dat doende zult gij nimmermeer struikelen, 2 Petr. 1:10.
Eindelijk nog dit woord tot de geloovigen:
Geloovigen, indien ik onwaarheid gesproken heb in de beschrijving van de arglistigheid des harten, zoo getuigt tegen mij: indien ik echter de waarheid heb voorgesteld, dan wensch ik niet dat ik uw vijand geworden ben, u de waarheid zeggende. En heb ik u geslagen, indien het maar tot weldadigheid verstrekken mag, dan zal dat slaan u het hoofd niet breken, maar een stoffe van groote blijdschap voor u zijn.
Of heb ik het misschien te erg voorgesteld? Maar bedenkt dat God u heeft geformeerd om Zijn lof te vertellen, dat gij geroepen zijt om God lief te hebben boven alles, en- uwe naasten als u zeiven, om voor Gods aangezigt in opregtheid te wandelen.
In een voorbericht voor de uitgave van deze leerrede, in 1838, gaf Ds. Gezelle Meerburg deredenen op, die hem bewogen hadden om zulk een predikatie te schrijven en uit te spreken. Hij had menschen ontmoet, wier karakter in deze predikatie geschetst wordt, en hij veronderstelde, dat er nog meer zulke gevonden worden, ook al kende hij ze niet persoonlijk. Bovendien, wie geen vreemdeling is van zijn eigen hart en geen vreemdeling in het Woord des Heeren, vindt in dat Woord zoo menige vermaning tot onderzoeking en beproeving van het hart, dat hij redenen genoeg heeft voor het nuttige en noodzakelijke om nu en dan een predikatie te doen van dezen inhoud. En ofschoon ze door hem uitgesproken werd toen hij nog



8o
predikant was onder het Hervormd Kerkgenootschap, oordeelde Gezelle Meerburg, dat ze ook voor de kerken der Scheiding in T838 nog noodzakelijk, en onder den zegen dés Heeren nuttig kon zijn, waarom hij ze door den druk verkrijgbaar stelde, met den wensch, dat niemand er de gedaante van een ander in mocht zien zonder zijn eigene op te merken, maar dat een ieder er zich zeiven in mocht spiegelen.
In De Reformatie, het tijdschrift der Chr. Geref. kerk, schreef Scholte een krachtige opwekking tot het biddend lezen en overwegen van deze leerrede. „Er zijn," zoo lezen we daar, derde deel, jaargang 1838, blz. 299, „zoo wel in als buiten onze gemeente menschen, die meenen, dat, zij, zullen zij getrouw met hunne medemenschen omgaan, het inwendig bestaan van anderen moeten beoordeelen, alleen op grond van hetgeen door deze menschen gesproken wordt, en dit in verband gebragt met het inwendige gevoel, hetwelk zij van de zoodanigen bij zich omdragen. Wij gelooven, dat er velen zijn, die in opregtheid meenen dit te moeten doen, maar zeker is zulk eene handelwijze, hoe welgemeend die dan ook zij, een gruwel in het oog van God. Dit doende, werpt men zich op tot eenen beoordeelaar des harten, welk oordeel de Heere aan niemand onzer heeft overgegeven. Daarom zegt de Apostel zoo nadrukkelijk tot de geloovigen te Rome: „Gij, wat oordeelt gij uwen broeder, of ook gij, wat veracht gij uwen broeder; want wij moeten allen geopenbaard worden voor den regterstoel van Christus." Dezulken, die zich aan dat oordeelen van anderen schuldig maken, en zich daardoor op den regterstoel van Christus zoeken te plaatsen, wekken wij vooral op tot eene gemoedelijke overweging van hetgeen Ds. Meerburg hun in deze predikatie zegt.



8i
Die opregt is, wil zich gaarne op grond van Gods onfeilbaar Woord laten onderrigten en teregtwijzen. Den zoodanigen wenschen wij van harte toe, dat zij in deze predikatie zullen zien „eene rede op zijn pas gesproken," en erkennen, dat „die is als gouden appelen in zilveren geheelde schalen"; en vurig wenschen wij, dat vele der zoodanigen, door middel dezer predikatie, hiervan zullen worden afgebragt. Een' iegelijk' mensch, die niet gaarne wenscht (en wie kan zulks wenschen ?) met zich zeiven bedrogen te worden, en met eenen ingebeelden hemel ten verderve te gaan, wekken wij ernstig op tot een biddend lezen van deze predikatie, waarin de arglistigheid onzes harten veelvuldig wordt blootgelegd."
In dit hoofdstuk over den jongen leeraar moeten we eindelijk nog de aandacht vestigen op éénder laatste leerredenen, die Meerburg in het Ned. Herv. Kerkgenootschap gehouden heeft. Ze handelt over Luk. XII: 54—57 en is getiteld: Ter opwekking om acht te geven op de teekenen des tijds.
Steeds was het Meerburgs gewoonte om bij de prediking de gelegenheid des tijds in acht te nemen. Op onderhoudenden toon sprak hij zijne hoorders gemeenzaam vertrouwelijk toe, en daarbij maakte hij gebruik van allerlei bijzonderheden uit het dagelij ksch leven.
Dat ons leven is als een bloem des velds, die 's morgens bloeit en 's avonds verdord kan neerliggen, „wij hebben het" zoo begint de preek over Zondag XXI, „in de afgeloopen week weder kunnen opmerken: er is, zoowel van een oude van dagen als van een jeugdigen knaap, het leven afgesneden; wie zal nu weder de eerste zijn?"
Op den nden van Bloeimaand 1834 was in de Cate-
Een Schat in aarden Vaten. VI. 6



82
chismusprediking aan de orde van behandeling het geloofsartikel: „zittende ter rechterhand Gods." En nu leidt hij de gedachten der gemeente van de aardsche heerlijkheid tót de hemelsche op, met deze inleiding: „Wanneer wij M. H., vooral in dezen tijd van het jaar onze oogen in het rijk der natuur rondslaan, dan kunnen wij overal, in hoven en velden, bij boomen en bloemen de majesteit en heerlijkheid van den Schepper aller dingen opmerken, en wanneer wij van de aarde de oogen ten hemel slaan, dan vertellen de hemelen Gods eer, en het uitspansel verkondigt het handenwerk van Hem, die alle dingen draagt door het woord Zijner kracht, ja, de dag aan den dag stort overvloedig sprake van Hem uit, en de nacht aan den nacht toont overvloedig wetenschap, maar hoe zal het wel daar boven achter die wolken en boven die zon, in den hemel der heerlijkheid zijn? O, M. G., dat weten wij niet. Paulus, toen hij nog op aarde was, heeft het eenmaal gezien, maar niet verhaald. Johannes op het eiland Pathntos is er in den geest tegenwoordig geweest, en zij onder ons, wier namen geschreven staan in het boek des levens, zullen eenmaal die heerlijkheid, majesteit en glans aanschouwen, en die heerlijke zaligheid, welke geen oog gezien heeft en geen mensch bevatten kan, maar welke zeker boven alle verbeelding en voorstelling zijn zal, eeuwig en ongestoord genieten."
Ook de preek over de teekenen des tijds begint met zoo'n aanloopje over het weder: „Het is ieder mensch eigen, doch inzonderheid den land- en dorpbewoner, om veel te spreken over het weder, over den schoonen of min helderen dag dien men beleeft; maar bovenal over het weder dat zich aan de lucht vertoont, over de voorteekenen van een gunstig of ongunstig



83
weder, welke teekenen men door opmerkzaamheid en ondervinding schier als onfeilbaar houden kan. Bovenal kan men dit opmerken, wanneer eigenbelang de hoofdrol speelt; hoe bekommerd b. v. is men niet vaak in den hooitijd voor regen, welk een ijver en drift, wanneer donkere regenwolken zich in het verschiet vertoonen; hoe angstig ziet men niet des morgens naar de lucht, wanneer het jeugdige vlas langen tijd aan de brandende stralen der zon heeft blootgestaan en dreigt te verschroeijen, of zich niet een wolkje aan den hemel vertoont; maar men weet uit de beschouwing des hemels te voorspellen, dat het dien dag weder zal zijn als gisteren en eergisteren, en des avonds weet men, naar de lucht ziende, wel weder te zeggen, dat het morgen weder een dag van droogte en zonneschijn zal zijn. Hoe naauwkeurig weet men geen acht te geven op, en gebruik te maken van het aanschijn des hemels in den ploeg- en zaai-, in den oogst- en maaitijd; en wanneer zich in deze week eens aan den hemel vertoonen de teekenen van hagel- en sneeuwbuijen of aanhoudende stortregens, hoe ijverig zal men dan niet zijn om zijne beesten naar de stallen te voeren."
Waar men zoo tot eigen voordeel en algemeen nut het aanschijn des hemels weet te onderscheiden, wil de prediker nu een woord ter opwekking spreken om acht te geven op de teekenen des tijds, welke men thans beleeft en die als kenmerken van de laatste dagen worden opgegeven. i° dat het Evangelie des koninkrijks in de geheele wereld gepredikt wordt (Matth. XXIV : 14); 20 dat er zedeloosheid en goddeloosheid heerscht als in de dagen van Noach (Matth. XXIV : 38); 30 dat men roept: „het is vrede en zonder gevaar" (Thess. V:3); 40 dat er zware tijden ont-



84
staan (2 Tim. III: 1—5). En dan volgen er nog 4 punten, die Meerburg rechtstreeks in verband brengt met den kerkdijken toestand zijner dagen.
5. In het laatste der dagen zullen spotters komen, schrijft de apostel Petrus (2 Petr. III: 3). Ziedaar een ander kenmerk van de laatste dagen, een kenmerk zoo duidelijk zigtbaar. Immers spot men, inzonderheid in deze dagen, openlijk en heimelijk, in geschriften en gezelschappen, met zulken, die voor de waarheid hunne stem laten hooren en wie de eere Gods zwaar op het hart ligt; de woorden van muiters, dweepers, oproermakers, liggen als in veler mond bestorven. Spot men niet met de ernstige predikatiën, met wedergeboorte en zelfverloochening, met de meest kenmerkende leerstukken der gereformeerde godsdienst, en wordt het niet haast wellevendheid geacht, door kwinkslagen of regtstreeksche aanvallen te spotten met de ware vroomheid? Indien dit nu waar is, gelijk het niet wedersproken kan worden, dan zijn wij ook thans in de laatste dagen.
6. (2 Thess. II: 3) Dat niemand u verleide, schrijft Paulus. Dat niemand u verleide; want de dag van Christus komt niet, tenzij dat eerst de afval kome; die afval nu is werkelijk daar, eene algemeene afwijking van de leer der waarheid, die naar de godzaligheid is, heeft algemeen plaats in ons eertijds zoo regtzinnig kerkgenootschap; zoodat het geen kerk meer is, Jezus Christus en dien gekruist niet algemeen meer gepredikt, maar de mensch op den troon geplaatst wordt en zijne waarde verheven; want de kerk moet aan zoo vele plaatsen met Maria klagen: Zij hebben mijnen Heer weggenomen! De afval is zigtbaar en in dien afval hebben wij een teeken dat de dag van Christus komt.



85
7- Als een ander kenmerk van de laatste dagen noemen wij de geesteloosheid en laauwheid van het volk des Heeren. Immers toen de Heere, gelijk wij in het 25ste hoofdstuk van Mattheus lezen, Zijne komst voorspelt om te oordeelen de levenden en de dooden, onder het beeld van een herder, die de schapen van de bokken scheidt, laat Hij de gelijkenis van de wijze en dwaze maagden voorafgaan. De wijze waren met de dwaze maagden in slaap gevallen tot op de komst van den bruidegom; is dan ook de tijd niet daar, dat het volk des Heeren bij hunne geestelijke wapenen zijn ingesluimerd, dat zij alles hebben toegegeven, ja als slapende waren, en is dit ook niet een teeken, dat de komst van den Bruidegom aanstaande is?
8. Eindelijk beroep ik mij op die gewigtige vermaning, welke wij lezen (Openb. XXIII14): Gaat uit van haar Mijn volk, opdat gij aan hare zonden geen gemeenschap hebt en van hare plagen niet ontvangt. Deze stem is door den Heiligen Geest tot velen in den lande gekomen, die uitgegaan zijn uit het aan zoo vele zonden en grooten afval zich schuldig makend Hervormd kerkgenootschap. Nu, zulke uitgangen hadden immer plaats, wanneer de redding Gods voor Zijn volk aanstaande was. Noach en de zijnen gingen slechts eenige dagen vóór den zondvloed van het booze menschen-geslacht uit, in de ark; de Christenen die naar Pella moesten vlugten, deden zulks kort vóór de verwoesting van Jeruzalem, en zoo zegt de Heere ook nu: gaat uit Mijn volk, opdat gij van hare plagen niet ontvangt. Heeft die uitgang werkelijk plaats, dan zijn wij ook in dien tijd, dat de Heere gereed staat om Zijne plagen uit te gieten.
Deze preek draagt wel het kenmerk van haar tijd. We zijn hier in het najaar van 1835. De uitgang uit



86
het Nederlandsch Hervormd Kerkgenootschap is in vollen gang. De Cock, Scholte, Brummelkamp en Van Velzen zijn reeds van hun dienst ontzet of geschorst. En ook de jonge leeraar van Almkerk en Emmichoven staat op het punt van afgezet te zullen worden. Laat ons zien, waarom.



IV
Aangevallen en uitgeworpen.
In 1817 had de Synode der Nederlandsch Hervormde Kerk behoefte gevoeld aan de vaststelling en algemeene invoering van een nieuw Liturgieformulier bij de voorbereiding voor de viering van het Heilig Avondmaal. Daartoe schreef zij aan al de predikanten voor, om bij de voorbereidingspreek de Gemeente vier formuliervragen voor te leggen, ter plechtige vernieuwing en bevestiging van hare belijdenis.
Gezelle Meerburg echter had gemoedsbezwaar om deze vragen te doen, aangezien hij die afvraging bebeschouwde als een tegen Gods Woord strijdende zaak. En wetende, dat te Almkerk en Emmichoven maar zeer weingen er op gesteld waren, terwijl ze ook in het psalmboek op den preekstoel niet gevonden werden, las hij ze niet voor, gelijk ook andere predikanten in Noord-Brabant ze wel achterwege lieten.
De eerste aanval, dien het Classicaal Bestuur van Heusden op hem deed, was nu over dat niet-voorstellen der avondsmaalsvragen.
Onder dagteekening van den i2den Juni 1834 ontving hij van den Scriba van het Classicaal Bestuur, Ds. C. W. Pape, het volgende schrijven: 1)
1) Letterlijk overgedrukt uit het officieele schrijven, dat nog



88
Het Klassikaal Bestuur van Heusden geinformeerd zijnde, dat U Eerw. noch bij de laatste, noch bij de voorlaatste voorbereiding des H. Avondmaals, de van wege de Algemeene Sijnode bij hare verordering van den n July 1817 voorgeschrevene vier vragen, uwer gemeente hebt voorgesteld, en de reden daarvan door U Eerw. aan den Kerkeraad opgegeven, te gezocht beschouwende, dan dat dezelve de geringste waarde zouden hebben, nadien U Eerw. gemelde vier vragen (indien zij ook al niet op den Predikstoel mogten aanwezig zijn, hoezeer zij er vroeger aanwezig waren,) ligtelijk of van den Scriba des Rings, of van eiken uwer Ringbroederen ter afschrijving hadt kunnen erlangen:
Gelast bij deze U Eerw.: met vriendelijken en gepasten ernst, om bij de eerstkomende voorbereiding aan deze Synodale Verordening gevolg te geven, dat is om de vier bedoelde vragen uwer gemeente, als dan en bij volgende voorbereidingen, der gemeente voor te stellen; zullende de Kerkeraad uwer gemeente worden uitgenoodigd, om van de naauwkeurige nakoming hiervan aan het Klassikaal Bestuur berigt intezenden.
Gezelle Meerburg onderwierp zich. Ten genoegen van twee of drie gemeenteleden deed hij voortaan die vragen. En telkens zond de kerkeraad bericht in over de stipte nakoming van den Classicalen last.
Toen dit reeds eenige malen geschied was, verzocht Meerburg den President van den kerkeraad om aan voornoemd Bestuur te willen schrijven, dat hij beloofde de bedoelde vragen te zullen blijven voorstellen, totdat hij, bij verandering van besluit, aan het Classicaal Bestuur bericht zou geven. En hij is ze blijven afvragen, ook zelfs toen hij geen gezangen meer kon of mocht laten zingen.
Wat die Gezangenkwestie betreft, reeds bleek ons (blz. 23) dat ze al vóór de komst van Meerburg te Almkerk bestond Er was immers reeds in 1830 iemand, die onder
aanwezig is in de Bibliotheek der Theologische school te Kampen, waaruit ik ook vele andere bescheiden, die op Gezelle Meerburg betrekking hebben, in bruikleen mocht ontvangen.



89
het zingen der Gezangen het hoofd niet had willen ontblooten, door den veldwachter uit het kerkgebouw gezet. Toen nu Meerburg reeds eenigen tijd te Almkerk stond, kwam diezelfde persoon hem verzoeken, om geen gezangen meer te laten zingen. Doch de jonge leeraar wees dit verzoek af, zeggende: „Wanneer ik het om uwentwil liet, dan zou ik het laten om menschen te behagen; en dat kan en mag ik niet doen." Al kostte het hem dan ook soms moeite, om één geschikt gezangversje bij zijn preek te vinden, hij gaf het altijd op en las het voor, ten genoegen dergenen die het wilden zingen.
Hij beschouwde toen nog ieder versje op zichzelf. Eerst naderhand bezag hij ieder gezangvers in het licht van den ganschen bundel, waarvan de van wege de Provinciale Synoden gekozen Predikanten en Ouderlingen getuigen, en met hunne handteekening bekrachtigen: „dat zij met alle naauwkeurigheid hebben toegezien, dat daarin niets mogte voorkomen eenigzins strijding met de aangenomen leer der Nederlandsche Hervormde Kerk, zoo als die naar Gods Woord, in den Heidelbergschen Catechismus, de Belijdenis des Geloofs, en de Canones van het Synode Nationaal te Dordrecht in de iaren 1618 en 1619 gehouden, vervat is; gelijk wij ook in gemoede verklaren, dat in dezelve niets gevonden wordt, in het allerminste afwijkende van de bovengemelde Formulieren van eenigheid."
Ook kreeg hij eerst van lieverlee een oog voor den, over de consciëntie der menschen heerschappij voerenden, dwang, waarmede die bundel, in strijd met art. 7 en 32 onzer Gereformeerde Geloofsbelijdenis en art. 69 1)
1) Dit artikel luidt aldus: „In de Kerken zullen alleen de 150



9°
der kerkeördening in de Nationale Synode vastgesteld, tegen den wil der Kerk aan de gemeente is opgedrongen.
Doch geven we thans aan Meerburg zelf het woord: „De aanleidende oorzaak, dat ik geene gezangen meer konde of mogt laten zingen, was, dat eerst één lid der gemeente en daarna eenige anderen hunne hoofden gedekt hielden, terwijl het gezangvers gezongen werd; indien die eerste een was van diegenen, die men wel eens met den naam van toongevers bestempelt, of van dezulken onder de geloovigen, die onbedacht of onbeproefd datgeen, wat zij met bijzondere opmerking in Gods Woord lezen, en waarmede eenige hartstogtelijke aandoeningen gepaard gaan, dadelijk voor eenen wenk des Heeren en een gewrocht des Heiligen Geestes houden, zoude mij de zaak minder opmerkelijk zijn voorgekomen; doch juist kan het tegendeel van hem gezegd worden, en daarom trof mij de zaak meerder; niet echter, dat ik deze daad goedkeurde: uit mijn en anderer verzoek en vermaning tot nalating bleek het tegendeel. Doch tevens vermanen wij dezulken, die onbedacht alle dergelijke daden afkeuren, en als menschelijke driften beschouwen, te bedenken, dat de Heere voor de Kerk onder het Ü. T., en na de grondlegging der Christelijke Kerk, somtijds door ons dwaze en verkeerd schijnende middelen, groote en gewigtvolle zaken heeft daarge-
Psalmen davids, de Tien Geboden, het Vader Onze, de ia Artikelen des Geloofs, de Lofzangen marie, zacharie, simbons, gezongen worden; het gezang: o God, die onze Vader bist, wordt in de vrijheid der Kerken gesteld, om 't zelve te gebruiken of na te laten. Alle andere Gezangen zal men uit de Kerken weren, en daar er eenige alreeds ingevoerd zijn, zal men dezelve met de gevoegelijkste middelen afstellen."



9i
steld: en wanneer zij tegenwerpen, dat men toch wel één versje gezangen konde medezingen, en indien dat al niet, het dan toch wel konde aanhooren, en ten minste zijn hoofd konde ontdekken wanneer het gezongen werd; dan zouden zij, voor welke dit zonde geworden was, kunnen antwoorden: dat, toen eenmaal op de hoeken der straten van Parijs kruishouten geplaatst waren, om de voorbijgaande Hugenoten te kunnen onderkennen, men toch ligt zijnen duim over voorhoofd en borst had kunnen bewegen, om daardoor den marteldood te ontgaan. Zij zouden u kunnen wijzen op de Joodsche moeder, die met hare zeven zonen liever de wreedste martelingen wilde ondergaan onder de overheersching van den heidenschen dwingeland Antiochus Epiphanes, dan een stukje zwijnenvleesch te eten; terwijl den ouden Eliazarus werd toegestaan, om vleesch dat hij eten mogt, zelf toe te bereiden en alleen maar te veinzen, als of hij at hetgeen van den Koning was verordineerd. Dit, zoude men zeggen, had hij toch ligtelijk kunnen doen, maar hij wilde zelfs niet veinzen, en zijne laatste woorden waren: „Den Heere, die eene heilige wetenschap heeft, is openbaar, dat ik, kunnende van den dood bevrijd worden, zware pijnen in mijn ligchaam verdrage, gegeeseld zijnde, en dat ik naar de ziele dit gewilliglijk lijde om Zijner vreeze wille" (2 Maccab. VI en VII)."
Inmiddels was het gebeurde in de gemeente Almkerk ter kennis gekomen van Zijn Excellentie den Gouverneur van Noord-Brabant, die nu door tusschenkomst van den heer Duyser, burgemeester en kerkvoogd der gemeente, aan den leeraar last gaf, de ongeregelden te vermanen.
Meerburg deed dit toen publiek van den kansel.



92
Tevens beloofde hij den Burgemeester de personen, die meer dan eens zich onwillig betoond hadden om hun hoofden onder het zingen der Evangelische gezangen te ontblooten, ter voorkoming van ongeregeldheden onder de godsdienstoefeningen, voor den kerkeraad te zullen roepen. Een afschrift der notulen betreffende deze -kerkeraadsvergadering moest op herhaald bevel, aan den burgemeester worden toegezonden, waarbij de kerkeraad een missive insloot, inhoudende de mededeeling, dat hij het niet raadzaam oordeelde verder maatregelen te nemen, ten einde de wanorde te doen ophouden.
De burgemeester stelde al deze stukken in handen van den Scriba van het Classicaal Bestuur, ten einde de verdere leden van dit Bestuur hieromtrent te hooren. En nog vóórdat er een classicale aanschrijving aan den kerkeraad geconcipieerd was, haastte de Praeses van voornoemd Bestuur, Ds. T. van Spall van Dussen zich om, gebruik makende van zijn betrekking, aan den kerkeraad alvast voorloopig te schrijven, daar het hem voorkwam, dat deze omtrent zijn verplichting niet genoegzaam was ingelicht.
Terugkomende op wat de kerkeraad geschreven had over het onraadzame van verdere maatregelen ter voorkoming van wanorde, berichtte nu de Praeses van het Classicaal Bestuur:
Dat de wanorde, bij het nemen van wettige maatregelen, nimmer kan beschouwd worden te komen van de zijde des kerkeraads, maar wel van den kant diergenen, die deze wanorde aanrigten, en tegen het voorschrift van het Evangelie van onzen Heer ergernis geven aan hunne medebelijders, en onze liturgien toonen te verachten. Bij verdere toelating van zoodanige verkeerdheid kan de wanorde en verbittering ligtelijk toenemen, en wat? indien anderen, even oneerbiedig en willekeurig te werk gaande, onder het zingen der Psalmen of het doen der gebeden het hoofd gedekt hielden,



93
zouden dan UEerw. bij gelijke toelating niet alle bestuur over de openbare godsdienst verliezen?
Maar UEerw zijt gehouden, de orde te handhaven volgens het huishoudelijk reglement op de werkzaamheden der kerkeraden voor onze provincie; Art. 28, moeten Ouderlingen zoo veel mogelijk medewerken om de orde bij de openbare godsdienst te bewaren, en volgens Art. 7 van het reglement op de kerkelijke tucht, moeten kerkelijke besturen waken tegen allerlei ergernis en alles, wat de goede orde in de Kerk kan verstoren Hiernaar hebben UEerw. te handelen en gebruik te maken van de middelen, die hetzelfde reglement aan UEerw. verleend heeft. Mogten deze maatregelen nog vruchteloos bevonden worden, hetwelk ik niet kan vermoeden, dan staat UEerw. de weg open om u te wenden aan het classicaal bestuur.
Ik vertrouw, dat deze inlichtingen, welke ik mij verpligt vind u in mijne betrekking tot het classicaal bestuur mede te deelen, UEerw. zullen aanzetten om te doen hetgeen des kerkeraads is, ten einde verdere onaangename gevolgen voor te komen, en plaats grijpende ongeregeldheden zoo spoedig doenlijk tegen te gaan.
Bereid, om UEerw. verdere inlichting te geven, verwacht ik nader aangaande uwe werkzaamheden in deze kennis te ontvangen, en noem mij met achting en heilbede,
UEerw. Dienaar en Medebroeder, Dussen, 5 Maart 1835. (get.) T. van Spall,
Praeses van het classicaal bestuur van Heusden.
Zoo vriendelijk als deze brief was, even vriendelijk verzocht Meerburg nu aan den heer Van Spall, te mogen weten, welke die middelen waren, die het reglement op de kerkelijke tucht aan de kerkeraden verleende, aangezien hij onbekend was met die wetten, en geen daarvan bij zijn komst te Almkerk had gevonden, terwijl de kerkvoogden meermalen verzocht waren geworden, ze voor de gemeente aan te schaffen.
Eenige dagen daarna kreeg Meerburg van den heer Van Spall een brief van den volgenden inhoud:



94
Dussen, 10 Maart 1835. Weleerwaarde Heer en Medebroeder 1
Ik had niet anders verwacht, dan dat mijne voorloopige inlichting UEw. zou bewogen hebben, ter voorkoming van grootere moeijelijkheden, pm dadelijk alles aan te wenden, ten einde de schandelijke en liefdelooze ergernis bij de openbare godsdienst in uwe gemeente te doen ophouden. De opentlijke blijken uwer^verontwaardiging zoo op den kansel als in uwe verkeering, alsmede de broederlijke vermaning, bestraffing en waarschuwing, zoo van u als van uwe medeouderlingen of opzieners stonden in uwe magt, en ook zonder het bezit van het bewuste reglement had UEw. er kunnen en moeten gebruik van maken; maar naar ik verneem, is het door UEw. stilzwijgend aangezien, ofschoon het getal der rustverstoorders nog grooter was. Thans zend ik aan UEw. en den overigen kerkeraad de ontvangene classicale aanschrijving, waarin UEw. de maatregelen worden aangewezen. Ik heb er niets anders bij te voegen, dan dit: indien er onder de rustverstoorders vreemden zijn, zoo heeft de kerkeraad slechts de plaatselijke magt te verzoeken, hen, bij volharding, te verwijderen; deze lieden behooren niet tot uw opzigt of onder uw bestuur, en kunnen alleen door de bevoegde magt tot de orde gebragt worden.
De kerkeraad moge dezen maatregel geen oogenblik uitstellen, zal de verantwoording niet op den zei ven komen.
De kerkvoogden uwer gemeente heb ik verzocht in de verkrijging der reglementen te voorzien.
Met achting en de beste wenschen,
UEd. Dw. Dienaar en Medebroeder, (get.) T. van Spall.
Deze brief was ingesloten bij de volgende classicale waarschuwing:
Heusden, 9 Maart 1835.
N°.a>/i0.
Het classicaal bestuur van Heusden, met leedwezen de oneerbiedigheid vernomen hebbende, aan welke sommigen, (het zij dan leden uwer gemeente, het zij dan vreemdelingen) zich bij het zingen der Evangelische gezangen schuldig maken, door of dit gedeelte der openbare godsdienstoefeningen, in onze Hervormde Kerk in gebruik, niet met de vereischte aandacht bij te wonen, of zelfs wel daarbij den hoed op het hoofd te houden; heeft gemeend



95
op grond van Art. 60 van het Koninklijk Besluit van den yden Januarij 1816, N°. 1, UEw. vergadering deswege te moeten aanschrijven, om alzoo, kan het zijn op de zachtste wijze, eene onordelijkheid tegen te gaan, welke in het belang der godsdienst in het gemeen, en van uwe gemeente in het bijzonder, moet en ook zal gestuit worden.
Daar de verpligting der kerkeraden tot handhaving der orde en tot stuiting van alle wanorde ten duidelijkste wordt aangewezen in het reglement op de kerkelijke tucht, Art. 7, en in het huishoudelijk reglement van de kerkeraden in deze provincie, Art. 28, zoo meent het bestuur voornoemd, UEw. deze artikelen om meer dan eene reden te moeten herinneren, opdat UEw. dien ten gevolge die maatregelen kunt beramen, welke, goed aangewend, gewisselijk doel zullen treffen.
Die maatregelen zullen zijn: i°. nogmaals (indien het niet reeds geschied zij) de rustverstoorders op eene ernstige wijze door den Leeraar het onbehoorlijke van hun gedrag, opentlijk van den predikstoel op den eerstkomenden zondag onder het oog te brengen, en hen te vermanen om van hetzelve afstand te doen; 20. zoo dit ongelukkiglijk niet mogt baten, den schuldigen, of de schuldigen, voor den kerkeraad te ontbieden, en hen te onderhouden over hunne verkeerde handelwijze, met voortgezette vermaning en bijgevoegde waarschuwing tegen de gevolgen; en 30. indien ook deze poging vruchteloos ware, dan kennis van hun wangedrag te geven aan de plaatselijke policie, welke ook tot handhaving der godsdienstige orde aanwezig is.
Het classicaal bestuur insteert met allen bescheiden ernst op het aanwenden dezer maatregelen, want het geldt hier niet het al of niet zingen der Evangelische gezangen, hetwelk ieder vrijstaat, maar het geldt hier de rust, de orde en den eerbied bij onze openbare Godsvereering, welke te storen niemand geoorloofd is, en waarin door het wetboek op eene voldoende wijze voorzien is.
Het classicaal bestuur noodigt UEw. wel ten nadrukkelijkste uit, om van hetgene ten deze door UEw. na Zondag 15 Maart gedaan is, in den loop dier week, des noods bij expresse, aan den Scriba van het bestuur of aan den Praeses te berigten, opdat het. bestuur in UEw. handelwijze beruste, of handele naar rade.
Het classicaal bestuur voornoemd, namens hetzelve (gef.) T. van Spall, Praeseu.. C. W. Pape, Scriba.



96
Meerburg echter kon dit classicaal bevel, althans wat den derden maatregel trof, onmogelijk opvolgen. De hulp der politie in te roepen, die maar al te gewillig was haar hulp te verleenen; zelf oorzaak te zijn, dat geliefde broeders in Christus misschien door gewapende macht uit het kerkgebouw verwijderd werden, waarvan de ergste gevolgen te verwachten waren, neen, dit mocht, dit kon hij niet doen. Had de politie buiten hem om eenige maatregelen genomen, dan zou hij daartegen kunnen protesteeren. Maar haar handlanger zijn, dat wilde hij niet.
Hij besloot dan ook, alleen aan de beide eerste Classicale voorschriften gehoor te geven. Op Zondag 15 Maart verzocht hij de gemeente nogmaals ernstig en vriendelijk, het hoofd ongedekt te willen houden, haar tevens bepalende bij de ergernis, die gegeven werd, zoowel als bij de gevolgen, die daaruit zouden kunnen voortkomen. Doch ook dit was vruchteloos.
's Middags beproefde Meerburg nog een ander middel. Tot op dien tijd gewoon het Gezangvers na het voorgebed te laten zingen, liet hij het thans op het nagebed volgen. Maar nauwelijks had hij het versje opgegeven, of bij honderden stroomden de menschen de kerk uit.
Drie mannen echter bleven met gedekten hoofde zitten. Dezen werden daarover door den Kerkeraad onderhouden, die hun alle gevolgen, welke uit hun gedrag zouden kunnen voortvloeien, van de ergste zijde voorstelde, en tevens nogmaals vriendelijk verzocht, onder het zingen van 'n Gezangvers het hoofd te willen ontblooten.
Een en ander werd door den Kerkeraad in den loop van diezelfde week ter kennisse van het Classicaal Bestuur gebracht, dat daarop met een nieuwe aan-



97
schrijving antwoordde: Het Classicaal Bestuur verzoekt en gelast u, voort te gaan met de onwilligen ernstig te vermanen en, bij volharding, met opgave van kun naam, de hulp der plaatselijke politie in te roepen. Indien UEerw. hierin eenige zwarigheden mogen maken, zal het Classicaal Bestuur verplicht zijn te doen hetgeen des Kerkeraads is."
Gelukkig echter kon de Kerkeraad kort daarna aan voornoemd Bestuur berichten, dat na een tweede vermaning ook de drie onwilligen zich vóór het zingen van het Gezangvers verwijderden.
Er was dus nu geen mensch meer in het kerkgehouw te Almkerk, die onder het zingen van het Gezangvers het hoofd gedekt hield. De Classicale bevelen waren uitgevoerd. Ds. Meerburg liet Gezangen zingen, en zou wellicht op deze wijze predikant kunnen ■blijven onder het Hervormd Kerkgenootschap.
Maar hij zelf had er geen vrede mee, dat op het nagebed honderden ongezegend het kerkgebouw verlieten. En hij kon met geen geruste consciëntie dén jsegen leggen op de weinige achter blij venden, die toch waarlijk in vroomheid niet boven de anderen uitblonken. De apostolische woorden, dat alle dingen met orde en stichting behooren te geschieden, en dat een iegelijk verplicht is zijn naaste ten goede te behagen tot stichting, waren als zoovele getuigen tegen hem. En in zijn geweten verontrust door het herhaald geroep: „Gij moogt de kinderen Gods niet ergeren," liet hij eindelijk, na lang aarzelen, in Juni 1835, geen Gezangen .meer zingen. *)
1) In heel dezen zielestrijd ging Meerburg niet te raden met ■vleesch en bloed. „God is mijn getuige," zoo schrijft hij later in De Reformatie, dl. II, blz. 51. „dat ik van mijn hoorders niet ihet hunne, maar hen zocht hoewel de ongenoemde schrijver van
Een Schat in aarden Vaten, IV. f



98
Van toen af keerden de orde en stichting in de gemeentelijke samenkomsten terug. Niemand verliet het kerkgebouw meer vóór het uitspreken van den zegen. En geen enkel hoofd was meer gedekt onder het zingen.
het meermalen genoemd Kort Verslag mij doet voorkomen als iemand, die zich door menschen liet leiden, en verpligt was zijné begunstigers naar de oogen te zien: hetgeen hij daaruit afleidt, dat er tot vermeerdering van mijn tractement een derde zakje rond ging..... Maar de schrijver had moeten bedenken, dat bij mijne komst te Almkerk dit derde zakje reeds in omgang, en vóór mijne komst reeds ingesteld was, ook tot vermeerdering van het tractement van mijnen voorganger, Ds. Sjoenis, die ook toch ongehuwd en in het genot van een goed tractement was. De vriend der waarheid en des vredes geeft wijders i» zijn kort Verslag de volgende misdaden van mij op: let wel, lezer! hij schrijft, dat hunne hoop op mij geheel en al vervloog, toen zij vernamen, dat ik zekere oefeningen vlijtig bijwoonde, de verkeering met eenige aanzienlijke leden der gemeente, die niet voor regtzinnig of bekeerd bekend stonden, vermeed, en opentlijk in mijne gebeden dacht aan den onregtvaardig vervolgden Scholte en de Cock. Het eerste is echter volslagen leugen. Ik vermaande tot het houder* van onderlinge bijeenkomsten, doch vóór mijne afzetting heb ik er slechts eene bezocht. Het tweede is ook onwaarheid, hoewel ik keuze in mijne vrienden had, en bij hen veel meer dan bij anderen, kwam; maar zoude van den Schrijver en zoo velen anderen niet het tegendeel waar zijn, dat zij de verkeering vermijden met de arme leden der gemeente, maar die God vreezen, en over niets, anders wenschen te spreken dan over de dingen van Zijn Koningrijk? — Het derde is volkomen waar, ik dacht in mijne openbare en huiselijke gebeden aan den onregtvaardig vervolgden Scholte^ en de Cock."
Deze ongenoemde schrijver, die zich „een vriend der waarheid: en des vredes" noemde, schijnt, zoo schrijft Meerburg [De Reformatie, dl. II blz. 34) „een Predikant te zijn, bijzonder bekend met. eenige leden der Hervormde gemeente te Almkerk, en met eene, ia het nabij Almkerk gelegen Dussen, plaats gehad hebbende omstandigheid. De ongenoemde spreekt als een lid des classicalen bestuurs, die van den beginne af aan berigten omtrent mij ontving of in won, die met genoegen het eene vernam, als een regter naar het anderfc



99
In de volgende maand zou de Haagsche Synode bijeenkomen. De weg om zich daarheen te wenden stond open. En vele predikanten maakten daarvan gebruik om bij haar aan te dringen op een ondubbelzinnige verklaring van de onderteekeningsformule. Met Ds. J. van Rhee te Veen x) richtte nu ook Gezelle Meerburg zich den i*** Juli tot haar met het volgende adres:
Hoog Eerwaarde Heeren /
Wij ondergeteekenden, Bedienaren des Goddelijken Woords bij de Gereformeerde gemeenten te Veen, en te Almkerk en Emmichoven, provincie Noord-Braband, Classis Heusden, nemen bij dezen de vrijheid ons tot Uwe Hoog Eerwaarde vergadering te wenden, met eerbiedig verzoek, om een stellig, duidelijk en openhartig antwoord te ontvangen, op de vragen, welke wij in gemoede ons verpligt achten, U Hoog Eerw. te moeten voorstellen. Wij doen zulks met bescheidene vrijmoedigheid en hoogen ernst, omdat de gewigtige gebeurtenissen, welke sedert de laatste maanden in onderscheidene gedeelten van ons vaderland, bijzonder ook in deze streken, hebben plaats gehad, ons daartoe dringen en opwekken; omdat de Kerke Gods er zoo zeer door is geschokt en verdeeld geworden; omdat de kommervolle toestand derzelve ons met smart en droefheid vervult; ja ook, omdat ons stilzwijgen bij vele godzaligen in den lande het vermoeden zou kunnen doen oprijzen en stand grijpen, alsof ook wij schroomden te erkennen onze hartelijke aankleving aan de leere der vaderen. Opentlijk betuigen wij voor U Hoog Ew., dat wij niet instemmen met hen, die de afgezette Predikanten, de Weleerw. Heeren H. de Cock en H. P. Scholte houden voor dweepers en bedervers der gemeente. Ook wij wenschen in de mogendheid des Heeren Heeren, met allen christelijken ijver
onderzocht: hij spreekt alsof hij in de classicale vergadering, toen ik voor eene commissie uit haar geroepen was, gezeten had, omdat hij letterlijk eenige woorden aanhaalt, door mij aldaar gesproken."
Hieruit maak ik op dat deze ongenoemde niemand anders is geweest dan Ds. T. van Spall te Dussen, Praeses van het classicaal Bestuur van Heusden.
i) Zie over dezen: Een Schat enz. II, Scholte, blz. 68—71.



IOO
en gemoedelijke trouw de waarheid te leeren en te handhaven, en voor dezelve op eene wettige, moedige en rondborstige wijze te ijveren, om alzoo dienstbaar te zijn aan de ware geestelijke belangen der Hervormde Kerk in ons dierbaar vaderland!
En immers het leeren, handhaven en verdedigen dier van ouds beproefde waarheid, overeenkomstig de bekende en sedert meer dan twee eeuwen in onze vaderlandsche gemeenten aangenomene leer, vervat en onbewimpeld uitgedrukt in de Formulieren der Nederlandsche Hervormde Kerk, de Belijdenis des Geloofs, den Heidelbergschen Catechismus en de Canones van het Synode Nationaal, gehouden te Dordrecht in de jaren 1618 en 1619, is een voornaam deel van de heilige verbindtenis, die wij vrijwillig op ons genomen hebben bij de aanvaarding der Evangeliebediening, in die gemeenten, waarover ons de Heere Christus als Herders en Opzieners gesteld heeft?
Tot geruststelling der geloovigen, ter overtuiging van de twijfelmoedigen, en, mogt het zijn, tot herstelling van dien vrede, die, gegrond op de zuivere belijdenis der aloude waarheid, alleen strekken kan tot eer en heerlijkheid van onzen Heere Jezus Christus, die de eenige, eeuwige en waarachtige God, met den Vader en den Heiligen Geest is en blijft tot in eeuwigheid; zoo vragen wij U Hoog Eerw., gedrongen door belangstelling in die behoeften der duur gekochte en uitverkorene gemeente, welke de verheerlijkte Koning der Kerke, ook door onze dienst, naar het eeuwig welbehagen Gods, door Woord en Geest vergadert ten eeuwigen leven: i°. Dat de Hoog Eerw. Synode opentlijk aan de Nederlandsche Hervormde Kerk gelieve te verklaren, of zij de drie Formulieren van eenigheid onzer Kerk, de Geloofsbelijdenis vervat in de 37 Artikelen, inhoudende de hoofdsomme der leere van God en der eeuwige zaligheid der zielen, den Heidelbergschen Catechismus en de leerregels van de Dordrechtsche Synode, al of niet in alles met Gods heilig Woord overeenkomende en verbindende beschouwt? zoo ja, dat de Synode dan ook
a°. Opentlijk verklare, dat alle Predikanten in de Gereformeerde Kerk van ons vaderland, zoo in hunne predikatiën als in de bijzondere onderwijzingen van hen, die zich tot de gemeente begeven willen, mitsgaders in de oefening der kerkelijke tucht, niet alleen mogen, maar ook verbonden zijn, om te leeren en te handelen overeenkomstig de in onze Kerk aangenomene Formulieren van eenigheid.



IOI
3°. Dat de Synode ons vrijheid verleene tot het niet meer afgeven van de zoogenaamde Evangelische gezangen, en ons ontsla van de verpligting tot het voorstellen der vier vragen, bij de voorbereiding of bij de bediening des H. Avondmaals; want zoo wel het eene als het andere bevordert in onze gemeenten, niet alleen geene orde, eendragt en stichting in de godsdienst, maar in tegendeel èn het afgeven der gezangen, èn het voorlezen der vragen, ontsticht vele godvreezenden, strekt tot verwarring en ergernis, en zal, zoo hierin niet voorzien wordt, hoe langs zoo meer eene treurige verdeeldheid der gemoederen te weeg brengen.
De verlichtende en getrouwmakende genade des H. Geestes leide en besture U Hoog Ew. in al Uwe beraadslagingen, om tot heil en duurzamen zegen der Nederlandsche Hervormde Kerk te kunnen werkzaam zijn. De Geest der genade en der gebeden worde daartoe rijkelijk over UI. uitgestort.
De drieëenige en onveranderlijk getrouwe Verbonds-God make U Hoog Ew. en ook ons bekwaam, om ieder in Zijne heilige roeping te zien op de bediening, die wij hebben aangenomen, dat wij die vervullen. De genade zij met U! Amen.
(Gei) J. van Rhee,
Predikant le Veen. G. F. Gezelle Meerburg, i Juli} iSjj. Predikant te Almkerk en Emmichoven.
Het antwoord der Synode op dit „eerbiedig verzoek" was een zeer onheusch gestelde weigering, nagenoeg gelijkluidend met die, welke Brummelkamp en Van Velzen op hun adressen ontvangen hadden. Het luidde:
Aan de Welëerw. Heeren J. van Rhee en G. F. Gezelle Meerburg.
s' Gravenhage, 14. Julij 1835.
De Algemeene Synode der Nederlandsche Hervormde Kerk, overwogen hebbende den inhoud van een adres van de Heeren J. van Rhee en G. F. Gezelle Meerburg, d°. 1 Julij 1835, houdende onder anderen verzoek, dat het verbindend gezag der Formulieren van eenigheid, in het Formulier van onderteekening voor aankomende Leeraren nader worde verklaard, heeft besloten de adressanten te kennen te geven, gelijk geschiedt bij deze:



102
Dat de Synode, na rijpe deliberatie geoordeeld heeft aan het in het bewuste adres vervatte verzoek, om nadere verklaring van het Onderteekeningsformulier, niet te moeten voldoen: en wel omdat der Synode geene genoegzame redenen tot het geven der verzochte nadere verklaring zijn voorgekomen; dat zij ook geene verklaring, die aan het verlangen van verscheidene adressanten, die zich tot haar hebben gewend, eenparig voldoet, of aan de uitgedrukte bedoeling genoegzaam beantwoordt, weet te ontwerpen, terwijl zij zich zelve onbevoegd acht, om eenige alteratie, explicatie of wijziging van het vastgestelde Formulier te bepalen, en van dergelijke bepaling daarenboven, zoo voor de waarheid, als voor de rust en den vrede der Nederlandsche Hervormde Kerk hoogst ongunstige gevolgen zoude voorzien.
De Synode, dit antwoord aan de Heeren J. van Rhee en G. F. Gezelle Meerburg toezendende, voegt daarbij de betuiging, dat zij hunne vraag daaromtrent als inhoud en vorm hoogst onvoegzaam, zonder andere aanleiding daartoe niet zoude hebben; beantwoord, en vermaant hen ernstig, om zich stiptelijk te gedragen naar de bestaande, en voor hen als Leeraren in de Nederlandsche Hervormde Kerk verbindende •verordening.
(Gei.) Donker Curtiüs, President. Dermout, Secretaris.
Op het ingediende verzoek om vrijheid tot het nietgebruiken van de Evangelische Gezangen en vande vier Avondsmaalvragen ging de Synode dus met geen enkel woord in.
En voorts werd ook dit adres, evenals dat van Brummelkamp en Van Velzen, door de Synode in handen gesteld van het Provinciaal en Classicaal Kerkbestuur, „ter informatie en met last, om daaromtrent in gevolge deszelfs verplichtingen naar de bestaande verordeningen te handelen."
Van het Classicaal Bestuur ontving Meerburg nu na enkele weken het volgende schrijven gedateerd 12 Augustus 1835:



io3
Het Klassicaal Bestuur van Heusden ontvangen hebbende eene aanschrijving van het Provinciaal Kerkbestuur van Noordbraband de dato 28 Julij 11. No 78.
Gelet op art. 47 van het Reglement op de uitoefening der Kerkelijke tucht:
Citeert UVVEerw. voor eene Commissie van het Klassicaal Bestuur, welke den 26 Aug. te Heusden in de Consistoriekamer der groote Kerk, de gewoone vergaderplaats des Klassikalen Bestuurs, des voordenmiddags ten n ure zal bijeenkomen, ten einde te antwoorden op zoodanige bezwaren als aan UEerw. wegens contraventie tegen de vigeerende Kerkorde, zijn te laste gelegd.
Ook verluidde, dat enkele leden der Almkerksche gemeente (het waren er van de twee duizend zielen twintig in getal; meest familieleden en die weinig ter kerk kwamen) bij het Classikaal Bestuur een verzoekschrift wilden indienen of reeds ingediend hadden, ten einde den predikant te verplichten tot het laten zingen van de Evangelische Gezangen.
In een predikatie van Ezechiel XXXIII: 30 enz. liet Meerburg zich nu van den predikstoel in de volr gende bewoordingen over de hangende twisten uit:
„Ik behoef het voor u niet te verbergen, daar het reeds algemeen bekend is, zonder dat ik het verhaalde, dat ik tegen den 26 dezer maand (Augustus) voor eene commissie uit het classicaal bestuur van Heusden geroepen ben. Ik ben mij zeiven geenes dings bewust, dan dat ik nu sedert eenige weken het opgeven van •een gezangvers heb nagelaten. Ik heb dit niet gedaan uit een vooraf beredeneerd plan tot afscheiding — •God weet het! Ik deed het niet uit zucht tot navolging van anderen — God weet het! Ik deed het niet met •het voornemen om mij tegen kerkelijke bepalingen te verzetten, maar ik heb het gedaan om de eere «Gods. Ik betuige voor God en de gemeente, dat. ik Jiet opgeven der gezangen heb nagelaten, om de eere



104
Gods en de stichting dezer gemeente te bevorderen; immers indien ik ook een voorstander der gezangen was, dan nog zoude ik om de wanorde en onstichting, welke alhier plaats had, de gezangen niet mogen laten zingen. Ik weet het, er zijn er die gaarne wenschen zouden dat de gezangen weder gezongen werden: of het dan onstichting en wanorde veroorzaakte, wordt niet in aanmerking genomen. Ik weet het, er zijn ery die een middel hebben aangevat, waardoor men verzoekt om handhaving der kerkelijke verordeningen, een middel, waardoor ik genoodzaakt moet worden, om de gezangen weder op te geven. Ik haal dit niet op, omdat ik eenige vijandschap jegens hen in mijn harte gevoel, of hen met hatelijke woorden zal toespreken, maar ik vraag hun of zij, op hun sterfbed — of zij, voor den troon van God, waar alle dingen, ook de verborgen raadslagen des harten, geopenbaard zullen worden, zullen kunnen zeggen, dat de eere Gods, de stichting en welvaart der gemeente en van hunne behoeftige dorpsgenooten hen alleen op het harte gewogen heeft ? Hoe er ook over mij gedacht en geoordeeld worde, de laatste ure zal voor u en mij vroeger of later slaan, en eenmaal zullen wij allen voor den regterstoel van Christus Jezus geopenbaard worden, en een iegelijk wegdragen hetgeen door het ligchaam geschied zij, het zij goed, het zij kwaad; en wat er ook gebeure, nimmer zal er van mij, omdat ik de gezangen heb nagelaten, kunnen gezegd worden, dat ik de beroerder Israêis ben, maar wel van hen, die mij tegenstaan en medewerken tot verstoring der rust en stichting, welke thans in onze gemeente heerscht."
Op den bepaalden dag, 26 Augustus, verscheen Meerburg voor de Commissie van het Classicaal Be-



i°5
stuur. En nu bleek, dat dit Bestuur alles hadsamengeraapt om hem toch maar in staat van beschuldiging te stellen.
De vragen toch, die hem ter beantwoording werden voorgesteld, waren, volgens het officieele procesverbaal :
Vraagt i. Heeft UEerw. niet nagelaten het gebruik der Evangelische gezangen bij de openbare godsdienst ?
Antw. Ja wel, dat heb ik nu sedert eenige weken gelaten.
Vraag 2. Heeft UEerw. dat gebruik der Evangelische Gezangen niet gestaakt, toen gij de Synode, laatstleden vergaderd, verzocht van het gebruik derzelve te mogen ontslagen worden, zonder dat u dit ontslag verleend is.
Antw. Ik had vóór dat ik het Rekest presenteerde, het reeds een of twee weken vroeger nagelaten.
Vraag 3- Heeft UEerw. ook aireede de voorstelling der vier vragen voor de Bediening nagelaten, of dezelve zoo voorgelezen, dat die voorlezing eer strekken kon tot ergernis en verachting der vragen dan tot stichting?
Antw. Die vragen kon ik ook niet meer doen om dezelfde reden der ontstichting en wanorde.
Vraag 4. Heeft UEerw. niet bijgewoond eene bijeenkomst door den Heer Scholte in de opene lucht gehouden, welke bij kerkelijke Reglementen volstrekt verboden is, en aanleiding geeft tot wanorde, tweedragt en scheuring in de gemeente?
Antw. Ja, de wet was mij bekend, en ik heb de oefening van Ds. Scholte bijgewoond, en der-



io6
"halve strijdig met mijn verpligting gehandeld. *) Vraag 5. Is het UEerw. kennelijk in dat alles gehandeld te hebben tegen Uwe eigene afgelegde belofte bij Uw toelating tot het Predikambt (Regl. op het Ex.) tegen de Kerkelijke Reglementen (Synodale aanschrijving van 12 Augustus 1818, en besluit van 15 July 1824), tegen de goede orde en het verlangen van een deel Uwer gemeente? Antw. Ik erken dat ik de orde met betrekking tot de Reglementen opzigtelijk de Evangelische Gezangen en de vier vragen niet heb gehandhaafd, en de Gezangen heb nagelaten, omdat ik niet éen kind Gods wilde ergeren, naardien het dan beter ware, dat een molensteen om mijn hals gedaan werd en ik in het midden der zee geworpen werd.
Vraag 6. Betuigt UEerw. leedwezen over uw gedrag in dezen te gevoelen, en verklaart gij opregtelijk, desnoods in geschrifte, u voortaan stiptelijk te zullen gedragen naar de Reglementen en de bestaande orde in onze Hervormde Kerk?
Antw. Mijn besluit is om de gezangen niet meer te laten zingen, en de vragen niet meer te doen.
Vervolgens werden aan Meerburg nog acht dagen ter overweging en bezinning toegestaan.
Na afloop daarvan wendde hij zich tot het Classicaal Bestuur met de volgende missive:
1) Zooals later bleek, dwaalde Gezelle Meerburg hier in zijn betuiging van die wetten te kennen. Hij kende alleen het huishoudelijk reglement, waarin wel het houden van oefeningen buiten toestemming des Kerkeraads aan de leden van het Hervormde Kerkgenootschap verboden werd, maar niet het bijwonen daarvan.



io7
Weleerwaarde zeer geleerde Heeren!
Daar de tijd, mij vergund, om over de door mij gedane ver klaring en het geantwoordde voor eene commissie uit UwEerw. vergadering, na te denken, verstreken is, moet ik betuigen nog geen leedwezen te gevoelen over het door mij verklaarde. Ik beken, dat ik, wat het niet opgeven der Evangelische gezangen betreft, de kerkelijke wet daaromtrent overtreden heb, en een overtreder dier wetten worden zal, indien ik bij de eerste voorbereiding tot het H. Avondmaal de vier vragen nalaat aan de gemeente voor te stellen. Ik beken, dat ik met mijnen schoonbroeder, ds. Callen-, bach, predikant te Nijkerk op de Velüwe, eene leerrede, door den WelEerw. Heer H. P. Scholte, op een dag in de week, in eene openstaande schuur te Sprang gehouden, heb aangehoord; ik heb echter gedwaald in de verklaring voor uwe commissie, van die wet, waarbij mij zulks verboden wordt, te kennen: ik bezit nog geene wetten dan het huishoudelijk reglement op de zamenstelling der werkzaamheden van den kerkeraad, en toen ik antwoordde die wet te kennen, dewijl ik niet gaarne ontkennend zoude geantwoord hebben, daar mijn antwoord toestemmend had moeten zijn, kwam mij een artikel uit dat reglement voor den geest; doch bij nadere inzage bemerkte ik, dat het No. i en a van art. 16 was, en dus op mij van geene toepassing. In hoe ver ik echter met het hooren prediken van ds. Scholte te Sprang een ander artikel der wet overtreden heb, kan ik niet beoordeelen.
Ik heb ook met betrekking tot het niet meer opgeven der gezangen en het daardoor overtreden eener kerkelijke wet, geene verschooning, of het moest zijn mijne zucht tot orde en stichting in de gemeente, waarover mij de Heere tot herder en opziener gesteld heeft, en waarin mij de H. Geest door den apostel Paulus beveelt, alle dingen met orde en stichting te laten geschieden, en mij toeroept: „Soo dan laet ons najagen het gene tot den vrede ende r het gene tot de stichtinge onder malkanderen (dient)," Kom. XIV : 19; dat dan een yegelick van ons (sijnen) naesten behage ten goede, tot stichtinge.
Ik heb geene verschooning, of het moest zijn dat Gods Woord mij beveelt om geenen aanstoot of ergernis te geven, en de Formulieren' mij voorschrijven te verwerpen alle wetten, die men zoude willen invoeren om God te dienen, en door dezelve de conscientién te binden en te dwingen, in wat maniere het zoude



io8
mogen zijn, en alleen datgeen aan te nemen, hetgeen dienstiglijk is om eendragtigheid en eenigheid te voeden en te bewaren, en alles te onderhouden in de gehoorzaamheid Gods. Geloofsbel., art. 32.
Het zal UWelEerw. misschien niet onbekend zijn, dat ik mij, voor ruim veertien dagen, predikende over Ezechiel XXXIII : 30 enz., van den predikstoel over de gezangen heb uitgelaten, en hen die om handhaving der kerkelijke wetten opzigtelijk de gezangen een verzoekschrift aan uwe vergadering wilden indienen of zulks werkelijk reeds gedaan hadden, heb toegesproken. Ik heb het beiden gedaan in de volgende bewoordingen: »)
Zie daar, mijne Heeren 1 hoe ik gesproken heb. Het is waar, zij, die uwe tusschenkomst hebben ingeroepen, eischen slechts datgeen, wat zij als leden van het Hervormd Kerkgenootschap regt hebben om te vorderen, doch of zij allen even vrijwillig en ongedwongen, zonder eenige omstandigheden, bijoogmerken of overreding van hunne betrekking, hunne hand daartoe geleend hebben, en of zij allen, indien zij het nog niet gedaan hadden, er nu nog toe zouden overgaan? zijn vragen, welke zij alleen, indien zij der waarheid hulde willen doen en de opregtheid des harten bij hen is, beslissend zouden kunnen beantwoorden. Indien hun gevraagd werd, of het bij allen wel alleen het niet opgeven der Evangelische gezangen geweest is, dat hun in mij tegenstond, dan ook de leer welke ik predikte, en of er niet zijn, die niet slechts over het eerste, maar ook over het laatste zich reeds veel vroeger ongunstig hebben uitgelaten, weet Hij, die daar zegt: „Ik de Heere doorgronde het herte en proeve de nieren," en dat „om een' iegelijken te geven naar zijne wegen, naar de vrucht zijner handelingen," Jerem. XVII: 10. Zijn er ook niet onder hen, die slechts drie of vier malen mij hebben hooren prediken en wien het dus waarlijk niet zoo zeer om het zingen der gezangen kan te doen zijn? Doch hoe dit ook zij, waardoor ook misschien sommigen mogen gedreven zijn geworden, hunne vraag is gegrond op eene kerkelijke wet: het nevensgaand verzoek van drie leden des kerkeraads, mij verzocht UWelEerw. te doen toekomen, is zulks niet. Mogt echter de keuze en handeling in dezen van UwEerw. zoodanig zijn, als gij ten genen dage voor den regter-
x) Volgt het gedeelte uit de predikatie, reeds opgenomen op blz. 103 en 104.



log
stoel van Jezus Christus wenschen zoudt gekozen en gehandeld té hebben.
Weleerwaarde Heeren!
UWelEerw. d.v. dienaar, (gel.) G. F. Gezelle Meerburg.
Tegelijk met dezen brief verzond Gezelle Meerburg op verzoek van den Kerkeraad, uitgezonderd een diaken, de volgende verklaring aan het Classicaal Bestuur:
„Wij ondergeschrevenen, leden des kerkeraads van de gemeente Almkerk en Emmichoven, vernomen hebbende, dat onze Leeraar, de Weleerwaarde Heer G. F. Gezelle Meerburg, aan het classicaal bestuur van Heusden verklaard heeft, de Evangelische gezangen niet meer te kunnen laten zingen, zoo min als de vragen bij de voorbereiding of bediening des H. Avondmaals der gemeente te kunnen voorstellen, uit hoofde der wanorde en ontstichting, welke onder het een en ander in onze gemeente plaats heeft; betuigen niet slechts in die verklaring genoegen te nemen, maar zelfs, indien ook Z. Eerw. er toe mogt overgaan, om de bovengenoemde redenen niet te begeeren, dat de gezangen van den predikstoel weder afgegeven, of de vier vragen aan de gemeente voorgesteld worden; terwijl wij vurig wenschen, dat Z. Eerw., ontslagen van dieverpligting, zijne heilige bediening volgens Gods Woord en de met dat Woord volkomen overeenkomende Formulieren van eenigheid der Gereformeerde Kerk, onder den zegen van den drieëenigen Verbonds-God, tot heil onzer gemeente, zoo wel als van ons en onze kinderen, moge blijven waarnemen."
(Hier volgen de onderteekeningen.)
Eenige dagen, na de inzending dezer verklaring, werd den kerkeraad aangeschreven, dat hij eene commissie had te verwachten uit het classicaal bestuur van Heusden; doch ook op het tijdstip, door dat bestuur bepaald, toen men gereed stond om naar het kerkgebouw te gaan, werd den kerkeraad deze schriftelijke onderzoeking toegezonden:



I IO
Aan de leden des kerkeraads der Hervormde gemeente te Almkerk, A. de Jong en H. Holleman, Ouderlingen en C. Kamp, Diaken.
De commissie, benoemd door het classicaal bestuur van Heusden, ten einde op den i^en September 1835 de personen, aan het hoofd dezes vermeld, nader te hooren op eene verklaring door hen ingezonden aan het classicaal bestuur, geteekend 31 Augustus 11., heeft geoordeeld, daar zij verhinderd is geworden in persoon bij u te verschijnen, u de volgende vragen voor te stellen, met verzoek om die in gemoede duidelijk te beantwoorden.
i°. Hebt gij de ingezondene verklaring, om het gebruik der Evangelische gezangen en der vier vragen bij de bediening na te laten, uit eigene beweging gedaan, dan op verzoek van uw predikant ?
20. Is het u bekend, dat de Evangelische gezangen en de vier vragen, bij de synodale besluiten algemeen zijn ingevoerd, en door de wet van 15 Juli 1824 nader bekrachtigd?
3°. Weet gij, dat noch het classicaal bestuur, noch eenig predikant of kerkeraad, op eigen gezag zich ontslaan kan van het gebruik der Evangelische gezangen en der vier vragen^bij de openbare godsdienst?
4°. Is het u bekend, dat eenige leden uwer gemeente het classicaal bestuur verzocht hebben, dat de Evangelische gezangen opgegeven, en de vier vragen geschieden, volgens de kerkelijke verordeningen ?
50. Blijft gij na de overweging van dit alles gezind, om te willen en goed te keuren, dat uw predikant de Evangelische gezangen niet opgeven, en de vier vragen niet doen zal?
Wij verzoeken gen. Broeders benevens deze vragen, hun antwoord op dezelven duidelijk en bepaald in te zenden, met hunne onderteekening, uiterlijk vóór den 2osten September aanstaande, aan een lid der commissie.
Heusden,. den 1460 September 1835.
De commissie voornoemd,
(Get.) L. P. Suringar, J. Leids.
Namens dezelve, T. van Spall."



XII
Hierop antwoordde de kerkeraad:
Aan de commissie van het classicaal bestuur van Heusden.
Weleerwaarde Heeren, leden van de commissie!
Hoewel wij eenvoudige landlieden zija, hadden wij evenwel van U eene eenigzins andere handelwijze verwacht, daar wij de vragen, ons toegezonden, eerst den 15den over drie uren na den middag ontvangen hebben, toen wij gereed stonden om de commissie af te wachten, en het stuk is toch reeds geteekend: Heusden, den i^den September 1835. Wij hadden wel willen zien, dat deleden der commissie in gemoede duidelijk geschreven hadden, wat de eigenlijke reden der verhindering was om zeiven te komen. Wij wenschen in gemoede duidelijk te zeggen wat wij in het hart hebben.
i°. Wat de eerste vraag betreft, wij hebben uit eigen beweging de bewuste verklaring gedaan en ingezonden, en had onze Herder en Leeraar onzen zin gedaan, dan had Zijn Eerw. de zoogenaamde Evangelische gezangen, die in onze gemeente altijd tot ergernis geweest zijn, van den vroegsten tijd af, reeds lang nagelaten.
2°. Wij hebben wel gehoord, dat er wetten om de gezangen te moeten laten zingen, zijn ingevoerd, maar wij weten ook, dat er in den Bijbel staat dat de opzieners geene heerschappij mogen voeren over het erfdeel des Heeren, 1 Petr. V : 3, en dat er, in de kerkeordeningen der algemeene Gereformeerde gemeente van vroegere jaren, het gebruik van menschelijke gezangen, die niet in den Bijbel staan, verboden is. Verder weten wij niet van eene bekrachtiging der wet van 15 Julij 1824 over de gezangen en de vier vragen, want wij zijn met die nieuwe wetten nog niet bekend, omdat wij ze niet hebben; ook hebben de Heeren Kerkvoogden nog niet gezorgd dat de wetten aanwezig zijn hoewel zij daartoe bij de laatste kerkvisitatie nog zijn vermaand geworden.
3°. Wij weten, dat noch kerkeraad, noch predikant, op eigen gezag iets in de Kerk van Christus doen of laten kan en mag, maar geloovep en belijden integendeel met de Gereformeerde Kerk, art. 32, dat de opzieners der gemeente zich wel moeten wachten om af te wijken van hetgeen ons Christus, onze eenige Meester, geordineerd heeft; en daarom verwerpen wij alle menschelijke vonden en alle wetten, die men zou willen invoeren, om God te



112
dienen en door dezelven de conscientiën te binden en te dwingen, in wat maniere het zoude mogen zijn; en toen wij bevestigd zijn in onze bedieningen, is ons niets anders voorgelezen dan het oude Gereformeerde formulier, en daar stond onder anderen ook in dat de kerkeraden bovendien daarom zijn, ten einde daardoor te meer geweerd worde uit de gemeente Gods alle tirannij en heerschappij, en dat hun ambt is, inzonderheid mede toezigt te nemen op de leering en den wandel der dienaren des Woords, ten einde alles tot stichting der kerk gerigt moge worden; en dat geene vreemde leer worde voorgesteld, volgens hetgeen wij lezen, Hand. XX, daar de Apostel vermaant naarstige wacht te houden tegen de wolven, die in de schaapskooi Christi mogten komen.
4°. Wij hebben gehoord, dat eenige inwoners van Almkerk en Emmichoven aan het classikaal bestuur verzocht hebben, dat de gezangen mogten opgegeven worden, maar wij hebben ook gehoord, dat er onder hen reeds zijn, die er berouw van hebben. Zou het niet noodig zijn, om al die verzoekers te vragen, om in gemoede duidelijk te verklaren, wat hen tot dit verzoek heeft bewogen? Maar wij hebben niet gehoord, dat zij gevraagd hebben, dat de vier vragen gedaan mogten worden, en zoo zij dit gedaan hebben, is dit zeer ontijdig geschied, want onze Herder en Leeraar heeft ze nog altijd gebruikt, en dan hebben die verzoekers wel eene heusche vermaning noodig, om in het vervolg niet te schreeuwen, voor dat zij geslagen worden, en acht te geven op de les van den wijzen Salomo, Spreuk. XV : 28 en XVIII : 13.
5°. Na de overweging van dit een en ander zullen de leden der commissie wel in gemoede duidelijk overtuigd zijn, dat wij gezind zijn om te willen en goed te keuren, dat onze door God den Almagtige ons geschonken Leeraar de gezangen niet opgeven en de vragen niet doen zal, en wij meenen, dat wij duidelijk en bepaald genoeg geschreven hebben. Wij zouden de leden uwer commissie wel willen verzoeken om eene korte, duidelijke en bepaalde verklaring en oplossing te geven van de volgende Bijbelplaatsen, Jez. VIII: ao. Amos V: 23, Matth. XV: 9 en XVIII: 6.
En hiermede onderteekenen wij ons, ten behoeve van de Heeren der commissie,
(Get.) A. de Jong, Ouderling.
H. Holleman, Ouderling. C. Kamp. Diaken.



H3
Ook het Provinciaal Kerkbestuur van Noord-Holland benoemde in zijn zitting van 7 October d.a.v. een Commissie tot nader onderzoek van de tegen Meerburg ingebrachte bezwaren. Deze Commissie bestond uit de heeren: S. G. Prins, predikant te Chaam, Abr. Luberti Augustini, predikant te 's Hertogenbosch, en H. E. Verschoor, burgemeester te Sleeuwijk. Bij missive van 21 October citeerde zij Meerburg om ■den 2Qstenvan die maand voor haar te verschijnen in de Consistoriekamer van de nieuwe kerk der Nederduitsche Hervormde Gemeente te 'sHertogenbosch.
De vragen, waarop in die comparitie door Meerburg is geantwoord, luiden volgens het gewaarmerkte afschrift:
1. Uwe gemeente is tegen de Gezangen, vanwaar dit. Hebt gij regtstreeks of zijdelings daartoe medegewerkt?
Naar antwoord is de gemeente daartegen, omdat de gezangen niet overeenstemmen met Gods Woord en niet in de Kerk behooren.
2. Vanwaar dat vóór uw verblijf te Almkerk daarvan niet meer gehoord is dan overal? Antwoord: (oningevuld).
3. Waarom geen acht geslagen op het notabel gedeelte uwer gemeente, 't welk de gezangen op prijs stelt en verlangt gebruikt te zien, blijkens het adres, door die leden bij het CL Bestuur ingediend ?
Naar antwoord moest de meerderheid om de minderheid niet lijden. 4- Blijft ge volharden tegen te staan en te verwerpen, wat u door Gecommitteerden des Cl. Bestuurs
Een Schat in aarden Vaten, IV. 8
*,



H4
van Heusden is voorgehouden, met wijsheid, braafheid en vredelievendheid? Ja, op grond van Gods Woord.
5. Het is bekend, hoezeer de verpligting op u rustte, om volgens den stelligen inhoud der besluiten der provinciale Synode van Zuid- Holland, van 12 Augustus 1808, een Gezang tenminste eenmaal bij de Godsdienstoefening af te geven. En wanneer Gij door gemoedsbezwaren wordt weerhouden om aan die verpligting te voldoen, waarom] in dat geval niet liever uw ontslag gevraagd als Hervormd predikant, dan u blootgesteld aan de bestraffingen en gevolgen, welke zoo uitdrukkelijk tegen de opzettelijke overtreders der bestaande verordeningen zijn vóórgeschreven en herhaaldelijk worden vóórgehouden; terwijl Ge daardoor mede oorzaak wordt van beroeringen in de Gemeente, welke zoo verre verwijderd zijn van den Geest van het dierbaar Evangelie? Omdat ik meene daartoe geen verpligting te hebben.
6. Zijt ge dan niet verpligt, om aan Uwe vrijwillig aangegane verbindtenis te voldoen?
Neen, wanneer het blijkt, dat die met Gods Woord strijdt.
7. Wanneer Gij dan van achter ziet, dat gij eene verbindtenis hebt aangegaan, die met Gods Woord strijdt, zijt ge dan niet, als eerlijk man verpligt, Uwe bediening evenzoo vrijwillig neder te leggen? Neen. Daartoe reken ik mij niet verpligt.
8. Neemt gij de gevolgen voor uwe rekening? De gevolgen laat ik aan den Heere over.
Volgens de eigen verklaring van Gezelle Meerburg



1^5
deed deze Commissie dringende pogingen om hem tot terugkeer over te halen, of anders tot vrijwillig neerleggen van zijn ambt. Ongegrond noemt hij de veronderstelling, alsof hij oorzaak was, dat de gemeente van Almkerk en Emmichoven tegen de gezangen was. Vruchteloos beriep hij zich op Gods Woord, dat beveelt alle dingen met orde en stichting te laten geschieden. Vruchteloos ook toonde hij uit het slot der voorrede van de Kerkenordening te Emden enz. aan, dat hij door het niet meer opgeven van Gezangen, niet gehandeld had tegen het doel eener kerkelijke bepaling, ,,'twelk is: geen ergernissen ofte confusie te begaan en den uiterlijken godsdienst stichtelijk te oefenen" *).
i) Bedoeld slot, door Meerburg aangehaald, luidt in zijn geheel aldus:
„Het is ook kennelijk, dat de Gereformeerde Kerke altijd haar zeiven tegen het Pausdom gesteld heeft, 'twelk den menschewijs maakt, dat hare conscientiën zoowel aan de geboden der Kerk, als aan Gods geboden zijn verbonden, en dat de kerkelijke ordonnantiën zoowel ter zaligheid van nooden zijn als Gods geboden; en dat de godsdienst zoowel in 't onderhouden van de kerkelijke ordonnantiën, als van Gods wetten bestaat; en heeft uit Gods Woord bewezen en staande gehouden, dat geen kerkelijke ordonnantiën de conscientiën der menschen verbinden, maar alleen Gods wetten, en dat geen kerkelijke ordonnantiën ter zaligheid noodig zijn; dat ook geene heiligheit ofte godsdienstigheit in 't onderhouden derzelven is te zoeken ofte te vinden. Doch dat dezelve noodig geacht worden, tot welstand van den uiterlijken godsdienst, die in de Kerke wordt gepleegt, en van sichtbaare regeeringe der Kerke, en opdat alle ergernissen en confusiën geweert worden, en alle dingen eerlijk en met orde geschieden zouden; zulks, wanneer iemant een kerkelijke ordonnantie heeft overgetreden, zonder dat hij iemant heeft verergert, ofte confusie gezogt aan te rechten en evenwel dén innerlijken godsdienst in de eerste tafel vereischt, onderhouden heeft, oordeelt de Gereformeerde Kerk, dat zoodanige met die overtredinge zijn consciëntie niet besmet heeft. Want hij



n6
Acht dagen bleven hem nog gegund om op zijn antwoord terug te komen. Daarop werd hij, zonder voorafgaande schorsing, den 24sten November 1835 ontzet van zijne bediening.
Van dit vonnis ontving hij kennis door het volgende extract:
Aan den Heer G. F. Gezelle Meerburg, te Almkerk.
EXTRACT uit het Register der Notulen van het provinciaal kerkbestuur van Noord-Braband. Buitengewone vergadering van den 24ste!» November 1835. Het provinciaal kerkbestuur voornoemd, den sisten Julij IJ. ontvangen eene, den 15^ bevorens gedagteekende missive van de algemeene Synode der Nederlandsche Hervormde Kerk, ten geleide van een adres, onder dagteekening van den isten Jalij ook door den Heer G. F. Gezelle Meerburg, predikant te Almkerk en Emmichoven, ingediend aan de HoogEerw. Synode der Nederlandsche Hervormde Kerk, waarbij om redenen, waarbij met bedoelingen en verklaringen, als worden opgegeven en geuit, ten aanzien der Formulieren het gedrag door predikanten daaromtent te houden, ten aanzien der Evangelische gezangen en der vier vragen, na voorbereidingspredikatién te doen, worden voorgelegd de drie vragen, aldaar te lezen.
Om te beantwoorden aan de bedoeling der Synode, dit stuk, onder geleidende van den 28sten Julij gesteld in handen des classicalen bestuurs van Heusden ter informatie en met last, om daaromtrent, ingevolge deszelfs verpligtingen, naar de bestaande verorderingen te handelen.
Den i3<len September ontvangen eene den nden bevorens gedagteekende missive, waarbij het classicale bestuur van Heusden onder terugzending van vooromschreven adres, en onder bijvoeging aller, ter zake dienende en ter beoordeeling noodige stukken,
heeft niet misdaan tegen het oogmerk van de kerkelijke ordonnantiën, 't welk is geen ergenisse ofte confusie te begaan, en den uiterlijken godsdienst stichtelijk te oefenen".



ii7
kennis geeft van den wederstand ook des Heeren G. F. Gezelle Meerburg tegen de kerkelijke verordeningen, en, uit hoofde der afzetting, welke die wederstand zoude kunnen ten gevolge hebben, de behandeling daarvan, volgens art. 75 des gerevideerden reglements voor de uitoefening van kerkelijk opzigt en tucht in de Nederlandsche Hervormde Kerk overdraagt aan het provinciale kerkbestuur respectief.
Gezien het verslag der commissie, door meergemeld classicaal bestuur benoemd in de zaak ook van den Heer G. F. Gezelle Meerburg: daarin gelezen, omtrent het nalaten van het gebruik der Evangelische gezangen, bij de openbare godsdienst en den tijd daarvan, omtrent het nalaten van het doen der vier vragen vóór de bediening, omtrent het strijdige van een en ander met verpligtingen, en omtrent Z.Eds. verder voornemen ten dezen: hieromtrent dan gelezen de vragen, door het classicale bestuur gedaan, en de antwoorden, door den Heer Gezelle Meerburg daarop gegeven: antwoorden, waaruit, even als uit het vruchtelooze dier pogingen, door classicale gecommitteerden in het werk gesteld om te doen gevoelen het verkeerde, pligtvergetene, gevaarlijke, schadelijke, met het verlangen veler gemeenteleden strijdige, van des meergenoemden gedrag, is gebleken hoe zeer het des Heeren Meerburg ernstig voornemen zij, ware het mogelijk, de Evangelische gezangen in de gemeente des Heeren te verdringen en dezelve, even als de vier vragen vóór het Avondmaal, in onbruik te brengen.
Gelezen de missive van 1 September 1.1., waarbij Z.W.E., naar art. 49 des gerevideerden reglements voor kerkelijk opzigt en tucht, binnen acht dagen na verhoor voor de classicale commissie, schriftelijk inbrengt, wat hij nader noodig achttede en bijgedane verklaringen hoofdzakelijk volhardt.
Gelezen almede eene bijbehoorende missive van den 31 sten Augustus bevorens, waarbij drie leden zijns kerkeraads, hunnen predikant als rugsteunende, derzelver afkeer van de bewuste vragen en van het gebruik der Evangelische gezangen te kennen geven, en verlangen, dat het voorstellen der eersten en het zingen der laatsten moge ophouden.
Gezien het rapport der drie leden, naar art. 47 des voormelden reglements, uit het provinciale kerkbestuur benoemd, en daaruit verstaan, hoe derzelver pogingen almede zonder bedoeld gevolg zijn gebleven.
Bij resumtie gelet op den inhoud van het adres, door Z W.E.,



n8
in vereeniging met den Heer J. van Rhee, bij de Synode ingediend, welk adres al wederom de strekking heeft, om vele vaderlandsche predikanten in onverdiende verdenking te brengen, als waren deze brave, werkzame, nuttige medebroederen minder ot niet regtzinnig, daarom dat zij stille zijn; de strekking, om veler invloed te belemmeren, om gemeenten te verontrusten, en de Kerk al verder en verder in haren vrede te storen.
Wat betreft een voornaam deel des inhouds van dit adres, de Evangelische gezangen, de vier vragen, de wijze waarop men zich daaromtrent uit, en het verzoek dat daaromtrent geschiedt.
Overwogen, hoe door de Christelijke Synode van Zuid-Holland, gehouden binnen Breda, anno 1808, bij besluit gedagteekend den 12den Augustus, de predikanten der gemeenten onder haar ressort, waartoe ook Veen en Almkerk behoorden, ten gevolge hunner volstrekte verpligting, ten stelligste zijn aangeschreven, om, bij elke openbare godsdienstoefening, van de Evangelische gezangen zich te bedienen op denzelfden voet en wijze als van de berijmde Psalmen en Lofzangen, en alzoo die gezangen telken reize te gebruiken; en dat zoodanige predikanten, die zich aan overtreding schuldig maken, ten allerernstigste zullen worden gereprimandeerd, en volhardende, als moedwillige overtrederen der kerkelijke wetten zullen worden gestraft, zelfs met suspensie en afzetting van hunnen dienst.
Overwegende, dat voorschrevene synodale bepalingen geenszins strijden met het algemeen reglement voor het bestuur der Hervormde Kerk in het Koningrijk der Nederlanden, noch met de algemeene en bijzondere verordeningen, waarvan in art. 10 diens reglements wordt gewag gemaakt, maar, integendeel, daarmede in volkomene overeenstemming zijn.
Overwegende, hoe dan ook de Heer Gezelle Meerburg, als predikant in het ressort, zich daaraan had te houden, en hoe hij, uit dien hoofde, in zijne eerwaardige betrekking, alle mogelijke pogingen had behooren aan te wenden en van zijnen invloed had behooren gebruik te maken, ten einde dienovereenkomstig zijne gemeente zich ook te doen gedragen, en alzoo, bij gehoorzaamheid ook de eenparigheid te bevorderen, zonder welke geene orde en mitsdien ook geene stichting mogelijk is.
Overwegende, hoe intusschen van de algemeene Hervormde Synode, door den Heer Gezelle Meerburg, almede werd verzocht iets wat niet kon worden ingewilligd zonder de vrienden der Evangelische gezangen te doen gevaar loopen, van zich bij de



U9
openbare godsdienst van een geestelijk en wezenlijk genoegen te zien verstoken: niet kon worden ingewilligd, zonder de deuren te openen voor willekeur en verwarring: niet kon worden ingewilligd, zonder degenen, die orde en eenparigheid behooren te bevorderen en te handhaven, tot het tegenovergestelde te doen medewerken, en zelfs zulks te doen wettigen.
Overwegende, dat het inmiddels niet tot ergernis van alle godvreezenden strekke, dat de gezangen worden gezongen: dat integendeel, bij missive van 3 Augustus 1.1, blijkens kopij, een getal van twintig leden der Hervormde gemeente van Almkerk en Emmichoven, nopens hunnen predikant te kennen geven, hoe deze, ofschoon zijner verpligting bewust, reeds sedert eenigen tijd hen versteekt van het gebruik der Evangelische gezangen bij de openbare godsdienst: en hoe deze twintig leden, om verstandige en gemoedelijke redenen, zich gezet betoonen op het gebruik dier gezangen, waaraan al hunne voorgaande Leeraren geschreven worden, zich bestendig gehouden te hebben: terwijl dezelfde leden het respective classicale bestuur verzoeken, hunnen predikant aan te schrijven, dat hij in deze zich houde aan de verordeningen onzer Hervormde Kerk: Overwegende, dat de heer Meerburg deze personen had behooren te stellen tegenover de drie kerkeraadsleden, wier missive van 31 Augustus hierboven vermeld is, testellen tegenover hen, die op eene toenemende en hoogst oneerbiedige wijze, hunnen afkeer van de Evangelische gezangen te kennen geven: doch dat Z.W.E. op het verlangen dezer zich geadresseerd hebbende leden, die hij geroepen werd, even zoo wel als anderen te stichten en te doen stichten, noch acht sla, noch acht geslagen hebbe en zich dus als de Leeraar eener partij hebbe gedragen.
Overwegende, dat Zijn Welêerw. derwijze ook vooruit geloopen zij het antwoord, hetwelk op het bewuste adres alvorens hadde behooren te worden ingewacht: dat hij dus eigendunkelijk en willekeurig hebbe gehandeld, zoo tegen het aangehaalde, den 12 den Augustus 1808 gedagteekende besluit der te Breda gehoudene Zuid-Hollandsche Synode, en tegen den inhoud der missive van 14 Julij 1.1., waarbij de hooge kerkvergadering ook Zijn Eerw. ten ernstigste vermaant, om zich stiptelijk te gedragen naar de bestaande en voor hem, als Leeraar in de Hervormde Kerk, verbindende verordeningen.
Overwegende, hoe het bestaan, het gedrag, het adres ook des Heeren Meerburg, hoe de aard, de geest, de strekking, de eischen



120
en bedoelingen van dit adres, regtstreeks strijden met de, door den Heer Meerburg, bij toelating tot het Leeraarambt gedane en eigenhandig onderteekende belofte; regtstreeks strijden ook met de, na beroeping en vóór de kerkelijke en koninklijke goedkeuringen dier beroeping, tusschentijds immers ingediende schriftelijke herhaling van even die zelfde belofte, onder en aan het tegenwoordige Nederlandsche Hervormde Kerkbestuur plegtig afgelegd: de belofte, dat hij de belangen van dit Kerkgenootschap door leer en wandel zorgvuldig zou behartigen: op orde en eendracht zich met allen ijver zoude toeleggen: belofte, die, zoo als gezegd werd, herhaald, die ten tweeden male geschied is, zoo anders de Heer Meerburg voldaan heeft aan den inhoud van het slot des 45sten artikels uit het reglement op het examen en de toelating tot het leeraarambt, en niet zonder handteekening betuigt, bij zijne vorige onderteekende verklaring en belofte opregtelijk te persisteren.
Overwegende, hoe de commissie van onderzoek uit het provinciale kerkbestuur, even als bevorens die uit het classicale, niets heeft gespaard, niets heeft onbeproefd gelaten, om den Heer Meerburg, naar vereisch ook van jongeren leeftijd en minder ervaring, het verkeerde, gevaarlijke en schadelijke van zulk eene handelwijze te doen beseffen, of anders, om, in geval van gemoedelijk bezwaar tegen de bestaande kerkelijke verordeningen, denzelven te bewegen, om liever vrijwillig zijn ontslag te nemen, dan het committerende bestuur, ondanks zich zeiven, tot het uiterste te doen komen.
Overwogen, hoe dit alles vruchteloos zij geweest, en hoe de bezwaarde ook heeft nagelaten, binnen den daartoe gestelden tijd, op het in zijne handen gestelde, schriftelijk iets in te brengen te zijner verschooning of verantwoording.
Overwegende, hoe alzoo de middelen, die de kerkbesturen, in het belang der broederschap en eere, ter beschikking hebben, altegader zijn uitgeput, zonder andere werking dan deze: dat de Heer Meerburg zich houdt aan zijne, op de gedane en herhaalde vragen in antwoord gegevene, korte, duidelijke, stellige verklaringen, volgens welke hij in zijnen wederstand volharden zal.
Moet overzulks de handelwijze des Heeren G. F. Gezelle Meerburg gelijk stellen met de handelwijze dergenen, die tweedragt, secten en muiterij in kerkenregeringen begeeren aan te rigten, en moet dezelve beschouwen als de handelwijze eens mans, die in onze



121
Nederlandsche Hervormde Kerk ongeschikt is voor het Leeraarambt.
Gelet op art. 38 des gerevideerden reglements op het examen en de toelating tot het Leeraarambt in de Hervormde Kerk.
Gelet op art. 2, 7, 21, 22 en krachtens art. 75, 76 en 58 desgerevideerden reglements voor de uitoefening van kerkelijk opzigt en tucht:
Ontzet den Heer G. F. Gezelle Meerburg van zijne bediening, en verklaart denzelven, als predikant bij de Nederlandsche Hervormde Kerk, ganschelijk vervallen.
Verwijst voorts den genoemden, van zijne bediening ontzetten predikant, in de betaling der kosten, te dezer zake gevallen, welke volgens de bestaande verordeningen zullen worden berekend, goedgekeurd en ingevorderd i).
Afschrift dezes zal worden gezonden aan den bezwaarden, aan den kerkeraad van Almkerk en Emmichoven, aan het classicale bestuur van Heusden, aan de algemeene Christelijke Synode der Nederlandsche Hervormde Kerk, en aan Zijne Excellencie den Heer Minister van Staat, belast met de generale directie onzer Eeredienst.
Aldus ter eerster instantie gedaan en gewezen in onze vergadering te 's Hertogenbosch, den 24 November 1835; tegenwoordig de leden J. van Heusden, S. G. Prins, H. A. Heymans, H. E. Verschoor, Abr. Luberti Augustini, allen ter beoordeeling in dezen bevoegd.
(Get.) j. van Heusden, Pres.
Voor extract conform, de Secretaris bij het provinciaal kerkbestuur voornoemd, (get.) Abr. Luberti Augustini.
Zoo werd dan dit vonnis geveld onder een stortvloed van overwegingen, waarvan echter geen enkele méér kracht had, dan die ontleend was aan het vervallen besluit van Zuid-Holland d.d. 12 Augustus 1808 omtrent het verplicht opgeven van Gezangen.
1) Die kosten bedroegen blijkens nota van 11 Jan. 1836, (die voldaan werd op 4 Febr. '36) / 87,071/2, terwijl het classicaal bestuur een rekening van ƒ12,85 zond. Eene gelijke som werd van den Heer J. van Rhee ingevorderd.



122
En wat nu den Gezangenstr ij d aangaat, daarvan schreef Groen van Prinsterer in De Maatregelen tegen de Afgescheidenen*}'. „Ik laat deze liederen, waaronder voorzeker onderscheidene regt evangelische en voortreffelijke zijn, ik laat ze daar in hunne waarde, in hunne geschiktheid voor kerkgebruik en populair begrip, in de wijze waarop zij verzameld en ingevoerd zijn. Werd ik tot meerdere verklaring gedrongen, ik ben nog niet overtuigd, dat, ook bij afkeuring, deze zaak een gemoedsbezwaar had behoeven te worden, doch ik ontveins mijne bevreemding ook niet dat een kerkbestuur zóó onverschillig omtrent bijbelwaarheden, omtrent menschen werk zoo naijverig is; dat het tegelijk volstrekte losbandigheid ten aanzien van het wezen der kerk, volstrekte onderwerping aan eigene reglementaire bepalingen wil."
Met het oog op deze woorden van Groen van Prinsterer schreef Ds. J. J. Le Roy 2): „De waardige man heeft hierin volkomen regt: men had tenminste in zulke Gemeenten, waar de Leeraren, volgens den bijna algemeenen tegenzin der Gemeente, de Gezangen achterlieten, de zaak kunnen laten berusten, doch dit heeft men niet gedaan: men heeft dezelve opgezocht, ter verantwoording geroepen, en is dus zelfden twist begonnen; terwijl men zich om de openbare verkrachting der belangrijkste leerstukken niet bekreunde."
En Ds. D. K. Wielenga, één der latere opvolgers van Gezelle Meerburg in de Christelijke Gereformeerde Gemeente te Almkerk, schreef bij de herdenking van haar veertigjarig bestaan 3):
1) Zie zijn Verspreide Geschriften, II, blz. 26.
2) Zie zijn Vrijmoedig Woord, 1837, blz 39.
3) Jaarboekje, jg. 22, 1877. Zie ook: Keurgarve, jg. 60, 1914.



123
„Na eene worsteling van eenige maanden verklaarde het Prov. Kerkbestuur van N. Brab. op24Nov. 1835 Ds. G. F. Gezelle Meerburg, predikant te Almkerk en Emmikhoven, vervallen van de Evangelie-bediening in de Ned. Herv. Kerk. Naar de eigen woorden van dat bestuur deed het dit, „omdat ze de handelwijze des Heeren G. F. Gezelle Meerburg gelijk moest stellen met de handelwijze dergenen, die tweedracht, secten en muiterij in kerkregeeringen begeeren aan te richten en dezelve moest beschouwen als de handelwijze eens mans, die in onze Ned. Herv. Kerk ongeschikt is voor het Leeraarsambt."
„Ds. Meerburg heeft zich dus nietaj-gescheiden. Hij heeft de kerk niet verlaten, gelijk men ons gedurig beschuldigt, dat wij hebben gedaan. Wat wordt er van die beschuldiging voor de vierschaar der geschiedenis ? Haar uitspraak luidt helder en klaar, dat hij is af gezet. Zoo iemand, dan wilde Meerburg „de afscheiding" niet. Hij streed, hij worstelde er tegen. Zelf verklaart hij eenige maanden na zijne afzetting: „er is ons wel eens tegengeworpen, dat wij het uiterste hadden moeten beproeven en op het voorbeeld van Luther hadden moeten wachten tot men ons uitwiérp. Dit was ook mijn oordeel en daarom heb ik alle middelen beproefd, alle wegen ingeslagen, om, indien mogelijk, te kunnen blijven waar ik was. Ik deed dit dikwijls onder lijden en een teneergedrukt gemoed: doch vruchteloos; men wierp mij uit, en waarom ? alleen daarom, dat ik naar het bevel Gods alle dingen met orde en stichting wilde laten geschieden; de lezer hoore en oordeele".
„Het verhaal, dat hij vervolgens geeft, dat in alles het stempel van oprechtheid en waarheid op het voorhoofd draagt en ook nog door niemand is tegengesproken, drukt het zegel op deze in alles rondborstige



124
en in sommige opzichten zelfs aandoenlijke verklaring^ Waar hij niet wilde wezen, kwam hij. Hij kwam er, ondanks zich zeiven, omdat hij niet tegen Gods woord durfde handelen, zijne consciëntie geen geweld durfde aandoen; maar naar woord en consciëntie de gemeente, aan zijne zorg toevertrouwd, tot stichting wenschte te dienen. Hij kwam er met God en daarom is hij ook niet beschaamd geworden. Hij kwam er doof den drang der omstandigheden, maar waar het hem in de leiding Gods duidelijk werd, dat het Gods wil was, ook van heeler harte.
„De Heere heeft dan ook gezorgd, dat zijn verdere levensgeschiedenis in haar. geheel als ééne wederlegging in levend geschrift is geworden, eene wederlegging van den grond, waarop het kerkbestuur hem had uitgeworpen. Om tweedracht werd hij afgezet, hij, die overal bekend is geworden om zijne vredelievendheid! Uitgeworpen als sectarist, hij, die al wat hij met een vrij geweten kon, gedaan heeft om in de gemeenschap der Herv. kerk te blijven! Uitgeworpen om muiterij, hij, die zacht en toegevend was, tot in het vreesachtige toe! Van zich zeiven verklaart hij, dat hij van nature vreesachtig was. En naar waarheid! Hij was wars van allen ophef, trad niet gaarn op den voorgrond, vermeed gaarn elke botsing, ging om zoo te zeggen zelfs voor een kind uit den weg. In dat opzicht was hij „de Melanchton der Afscheiding".
,,'t Is waar, hij had den moed om zich te laten afzetten, zich te laten uitwerpen. Maar hij kon niet anders, hoe hij ook getracht had om dat gevreesde uiterste te vermijden. Lees met het oog daarop eens met aandacht het verslag zijner afzetting, door hem zeiven beschreven. Met mij zult ge dan erkennen, dat juist in Meerburg uit aanmerking van zijn eigenaardig



125
karakter en streven, ja uit aanmerking van zijne geheele persoonlijkheid, het duidelijk is geworden, dat hij en zijne medestanders niet naar Afscheiding haakten, geen Afscheiding dreven, maar integendeel uit kracht van hun beginsel, dat zeer wel den toets van Gods woord kan doorstaan, tot de Afscheiding werden gedreven.
„In de botsing, die zijns ondanks, ja tegen zijn zin en wil en streven over het zingen der gezangen ontstaan was, kwam het uit dat de Ned. Herv. kerk „zich en hare ordonnantiën meer macht en autoriteit toeschreef dan den Woorde Gods". Zou men dan waarlijk durven wenschen, dat Meerburg toegegeven had, gelijk later zooveel Herv. predikanten en ouderlingen, na een tijdelijk verzet met krasse woorden, het hoofd hebben gebogen ? Wie, vraag ik, met alle bescheidenheid, maar met alle vrijmoedigheid tevens, wie durft beweren en neemt op zich om te bewijzen, dat Meerburg naar Gods woord en met het oog op het heil der gemeente, aan zijn zorg toevertrouwd, had moeten toegeven.
„Uitgeworpen is hij. En op welken grond ? Wie der mannen, die thans „de Afscheiding" bestrijden, durft dien verdedigen en het voor de Synode, deProv. en Class. besturen van dien tijd opnemen?
„Hij heeft zich laten afzetten. Maar na welken strijd, welke worsteling zijnerzijds? Wie durft met de geschiedenis van die dagen voor zich tegen hem opstaan en hem beschuldigen dat hij in dezen iets gedaan heeft tegen Gods woord en het heil der gemeente? Maar dan ook de onafwijsbare vraag: wat blijft er over van de oppervlakkige, vaak uit onkunde geboren bewering, altijd al weer aan herhaald, „dat de Afgescheidenen zijn gaan loopen, dat ze moesten gebleven zijn enz."



I2Ó
„Ei lieve! zeg me wat Meerburg in zijn geval had moeten doen, anders dan hij onder gebed en strijd, met veel opoffering en zelfverloochening gedaan heeft? Of had hij soms den dringenden raad der Prov. commissie moeten opgevolgd hebben „om zijn ambt vrijwillig neer te leggen?" Of had hij na zijn afzetting het prediken moeten nagelaten en een ander ambt of bedrijf opgevat hebben?
„Of zoudt ge gewenscht hebben, dat de gemeente van Almkerk en Emmikhoven hem alleen had laten staan, toen hij om zijne trouwe zorg ter harer stichting en naar haar hart, uitgeworpen was?
„Zoudt ge het geprezen hebben in de gemeente, die bloeide onder zijne bediening en waarachtigen zegen genoot, als zij door haar gedrag het zegel gedrukt had op het oordeel van het Prov. kerkbestuur over haren leeraar?
„Had zij hem als een tweedrachtige moeten mijden, van wien zij bij ondervinding wist, dat hij met alles wat in hem was hare eenheid en stichting trachtte te bevorderen ?
„Zou het uwe instemming hebben gevonden, zoo die gemeente zich aanstonds van haren leeraar als een „sectarist" en „muiter" hadde afgekeerd, van wien ze zich bewust was, dat hij alles had aangewend, om te blijven, waar hij was, en te behouden wat behouden kon worden?
„Zoudt ge dat eene gemeente hebben durven aanraden, die er van overtuigd was, dat haar leeraar het vonnis der afzetting getroffen had, om een zaak, die hij had durven, ja moeten bestaan, alleen om harent wille, alleen om tweedracht, scheuring en muiterij te voorkomen ?
„Zoudt ge het waarlijk verlangd hebben, dat de



12J
gemeente ingestemd hadde met het oordeel van het kerkbestuur, dat haar leeraar „een man was, ongeschikt voor het leeraarsambt?"
„Zou het uwe achting voor de gemeente vermeerderd hebben, zoo ze haar leeraar, die door het kerkbestuur van den kansel en uit de kerk was geweerd, door haar gedrag ook uit de gemeente van Almkerk en het land van Altena hadde gedrongen?
„Mij dunkt zelfs de hevigste tegenstander „der Afscheiding" zou dit niet durven bestaan. Maar wat blijft er dan over van de beschuldiging, alsof we zoo maar naar gril of luim, zonder wezenlijken grond de Herv. kerk verlaten hadden?
„Ik bid u, kon en mocht Ds. Meerburg het vonnis, over hem geveld, aanvaarden, als wettig, als naar Gods woord, in zijn naam en dus als door God zeiven gedaan? Kon en mocht de gemeente van Almkerk en Emmikhoven naar dat zelfde woord zulk een vonnis goedkeuren? Zij wist het, haar leeraar was niet begeerig naar tweedracht, secten en muiterij in kerkelijke regeeringen. Zij wist het, hij was niet onbekwaam voor het leeraarsambt. Daarom betoonde zij zich hem houw en trouw en achtte een groot gedeelte zich in hem en met hem uitgeworpen om te blijven waar hij bleef, te vernachten waar hij vernachtte. Gij weet, wat het haar gekost heeft. Doch God heeft ook in dezen zijn eigen werk gekroond, zijn volk getroost en de vijanden beschaamd.
„Het vonnis, over Meerburg uitgesproken, is meer dan eenig ander in al zijn onwaarheid en nietswaardigheid openbaar geworden. Wilt ge bewijs? Vraagt naar zijn leven en werkzaamheid van af zijne afzetting 1835 tot aan zijn overlijden 1855. Wie heeft met meer zegen tot bekeering van zondaren het leeraarsambt



128
bediend dan juist hij ? Niet slechts de gemeente van Almkerk en Emmikhoven heeft in dien zegen gedeeld, maar vriend en vijand weet wat zijne prediking voor het gansche land van Heusden en Altena, ja zelfs voor vele plaatsen daarbuiten geweest is. Tot de prediking van dien man, dien het kerkelijk bestuur ongeschikt durfde verklaren, stroomden scharen toe van heinde en verre. De Roomschen zelfs beschaamden de Synodale mannen van dien tijd. Als Meerburg te 's Bosch predikte in schuur of pakhuis verdrongen ook zij elkander om, gelijk ze hem noemden, „den pater Bernhard der Scholtianen" te hooren.
„En zou men nu gewenscht hebben, dat die predikant zich het zwijgen had laten opleggen, of dat de gemeente zich omgewend had achter een ander ? Het een zoo min als het ander. Maar dan was ook de teerling geworpen, het pleit beslist. „De Afscheiding" bestond, en met haar de vrije, de Christelijke Geref. Kerk in Nederland."
Den eersten den besten Zondag na zijn afzetting werd aan Meerburg door politiemacht de toegang tot kerk en kansel geweigerd. En den 6den Januari 1836 gelastte de kerkvoogdij hem, om binnen den tijd van zes weken de pastorie metterwoon te verlaten. Zijn verzoek om langer verblijftijd in de pastorie werd bij schrijven van 14 Februari afgewezen. „Door ons kan of mag geene prolongatie worden verleend," zoo schreven de kerkvoogden.
Op 6 Januari 1836 gaf Meerburg ook het archief over.



"WlJ OFFICIER bij de Rcgtbank van eersten aanleg, zitting houdende te Gorinchem, Provincie Zuid-Holland, ordonneren den eersten Deurwaarder of agent der openbare magt', biertoe gerekwireerd, te dagvaarden: ^ ^ lS , S "
dezes jaars, des voormiddags' ten tien ure, te verschijnen voor dezelve Regtbank, zitting houdende als Regtbaok van Correctionele Politie, ter gewoner plaatse van derzelver teregtzittingen, op het Raadhuis der Stad
dezes jaars, des voormiddags' ten tien ure, te verschijnen voor dezelve
En zulks in cas van niet verschijning op de poene dat bij default tegen denzelven zal worden geprocedeerd. .
en uit kracht van bovenstaand Regterlijk Bevel, gedagvaard de persoon daarin vermeld, aan wien ik heb overgegeven kopij van bovenstaand Regterlijk Bevel, en van de tegenwoordige Acte van Dagvaarding^/






V
De Vervolging.
Van alle gemeenten in Noord-Brabant heeft die te Almkerk en Emmikhoven door geldboeten, gevangenisstraf en inkwartiering wel het meest in de vervolging moeten deelen. En menigvuldig zijn de dagvaardingen, die Gezelle Meerburg wegens het houden van ongeoorloofde godsdienstoefeningen ontving1).
Aanstonds, den eersten zondag na zijn afzetting, vertoonden zich de Marechaussees te Almkerk met den Burgemeester aan het hoofd2) zoowel aan de huizen der gemeenteleden als in de pastorie bij Ds. Meerburg. Waar meer dan negentien personen bijeen waren, moest men dadelijk uiteengaan. En
1) Naar Ds W. Bosch te Almkerk mij schreef, zijn er uit dien eersten tijd daar geen officieele bescheiden. Ook de classicale notulen beginnen niet eerder dan met 1856. Een belangrijke verzameling papieren, op de vervolging betrekking hebbende, was echter nog bewaard gebleven te Heusden, ter drukkerij van den heer A. Gezelle Meerburg, wiens dochter Georgina, thans mevrouw Visser te Heusden, ze in 1916 aan de Bibliotheek der Theol. School te Kampen afstond, vanwaar ze mij met groote welwillendheid ter inzage werden gezonden.
2) Almkerk en Emmichoven, ofschoon kerkelijk één gemeente, hadden ieder een burgemeester. Later is de burgerlijke gemeente Emmichoven opgeheven.
Een Schat in aarden Vaten, VI. 9



13°
buitendorpschen die van geen pas voorzien waren, moesten de gemeente zoo spoedig mogelijk verlaten.
Meerburg zelf reisde met een binnenlandschen pas, die gedurig moest worden afgeschreven.
De eerste dagvaarding, die George Frans Gezelle Meerburg, zich noemende Gereformeerd Predikant, wonende te Almkerk, van den deurwaarder, sprekende met zijn zuster, zeggende genaamd te zijn Elisabeth Meerburg, „in naam der wet en des konings" ontving, was een Rechterlijk Bevel, gedaan in het Parket te Gorinchem, 27 Febr. 1836, om op het Raadhuis der Stad Gorinchem te recht te staan „ter zake hij op den i3den en I4den January j.1. te Noordeloos en Langerak is geweest de hoofdleider en bestuurder van destijds aldaar gehouden ongewettigde volksverzamelingen. En zulks in cas van niet verschijning op de poene dat bij default tegen denzelven zal worden geprocedeerd". De kosten dezer acte waren ƒ" 2,497*.
Hierop antwoordde Gezelle Meerburg met dit roerend schrijven, waarvan het klad bewaard bleef en hiernaast ook in facsimilé staat afgedrukt:
Mijne Heeren President en Regters!
De tijd waarop ik voor ulieder regtbank geroepen ben daar zijnde, geef ik UE. bij dezen berigt dat andere en gewichtige bezigheden mij verhinderen persoonlijk in UE. tegenwoordigheid te komen, en ook M. H. zijn wij reeds te zeer overtuigd van de tegen Gods Woord en den geest der grondwet strijdende uitspraken der verschillende regtbanken in ons koninkrijk over de prediking des evangeliums van J. Chr. den eenigen naam onder den hemel gegeven om zalig te worden, dan dat wij eene vrijspraak zouden verwachten en noodelooze onkosten of moeite aanwenden zouden, want ubi rerum testimonia adsunt, quid amplius opus ê verbis*



I3i
advocate-, opibus i). Ik ontken echter M. H. de beschuldiging in mijne dagvaardiging uitgedrukt van hoofdleider en bestuurder van ongewettigde volksverzamelingen geweest te zijn. Ik heb te Noordeloos gepredikt dat er voor het volk van God eene rust overblijft, kunt en wilt gijl. mij nu daarover veroordeelen, en boete opleggen, gaat uwen gang M. H. maar weet dat er eenmaal een tijd komen zal dat al het volk van God zal ingaan in de ruste welke er voor hen overblijft, terwijl alle anderen die zich tegen den Heere en zijn volk verzet hebben, terwijl alle anderen die niet wedergeboren zijn uit water en geest, en zich voor den Koning der koningen als hunnen Heer niet hebben nedergebogen, zullen gaan in de eeuwige pijn, maar de regtvaardigen in dat eeuwige leven.
Ik blijve, na ui. M H. Prs. en R. waarachtige bekeering verootmoediging voor God en belijdenis van schulden en zonden te hebben toegewenscht
WelEd. Heeren UEd. dienaar G. F. Gezelle Meerburg,
v. d. m.
In naam en vanwege Z. M. den Koning werd nu den i9den Maart 1836 het na te melden vonnis gewezen contra
George Frans Gezelle Meerburg, volgens zijne vroegere opgaven negen en twintig jaren oud, van beroep Gereformeerd Predikant, geboren te Leyden, wonende te Almkerk.
Andries Vogel, volgens zijne opgaven, oud een en zestig jaren, bouwman van beroep, geboren en wonende te Noordeloos.
Klaas Middelkoop, volgens zijne opgaven, oud zes en vijftig jaren, bouwman van beroep, geboren te Heicop, wonende te Hoog-Blokland.
Cornelis den Hartog, volgens zijne opgaven, oud
1) D. w. z. Wat heeft men dan nog, waar de bewijzen der feiten aanwezig zijn, verder behoefte aan woorden, aan een verdediger of aan andere hulpmiddelen?



132
zeven en dertig jaren, bouwman van beroep, geboren en wonende te Noordeloos.
Willem van Asch, volgens zijne opgaven, oud dertig jaren, van beroep korenmolenaarsknecht, geboren te Beest, wonende te Noordeloos.
Maarten Oosterhout, volgens zijne opgaven, oud zes en zestig jaren, bouwman van beroep, geboren te Nieuwland, wonende te Langerak.
Gerrit Demper, volgens zijne opgaven, oud twee en veertig jaren, van beroep bouwman, geboren en wonende te Langerak.
Coenraad de Jong, volgens zijne opgaven, oud drie en dertig jaren, van beroep bouwman, geboren en wonende te Tienhoven.
Huibert Alblas, volgens zijne opgaven, oud negen en dertig jaren, bouwman van beroep, geboren en wonende te Tienhoven; en
Huibert van Zessen, volgens zijne opgaven, oud zes en dertig jaren, bouwman van beroep, geboren en wonende te Langerak, beklaagden van overtreding der wetten op het houden van ongeoorloofde bijeenkomsten, en te dier zake gedaagden, de eerstgemelde niet verschijnende, de overige beklaagden compareerende in persoon.
Overwegende,
i°. dat zoowel te Noordeloos als onder Langerak, in den loop des jaars 1835 een groot getal personen zich hebben afgescheiden van het hier te lande bestaand en erkend hervormd kerkgenootschap, dat gedurende den jongsten herfst opgevolgden winter velen dezer lieden ter behandeling van godsdienstige onderwerpen, regelmatige bijeenkomsten, bijzonderlijk des zondags hebben gehouden in onderscheidene huizen binnen gemelde gemeenten aan deze hunne vereeni-



133
gingen en te zamenkomsten vorm en regeling gevonden, door het aanstellen van kerkeraadsleden.
dat bepaaldelijk in den avond van den 13 January j.1. ten huize van den beklaagde Andries Vogel te Noordeloos, en in den namiddag van den volgenden dag, ten huize van ;den beklaagde Martin Oosterhout te Langerak, na voorafgaande onderlinge bekendmaking, zijn gehouden vergaderingen of bijeenkomsten, meestal bestaande uit boven bedoelde lieden, telkens ten getale van meer dan twintig personen buiten en behalve de bewoners derzelve huizen, ten einde zich met godsdienstige onderwerpen en plechtigheden bezig te houden, en zulks zonder daartoe eenige voorafgaande toestemming der Hooge Regeering te hebben verkregen.
2°. dat de beklaagde Gezelle Meerburg bij deze beide vereenigingen is geweest de hoofdleider, benevens dat hij werkelijk godsdienstige redevoeringen en plechtigheden gehouden en bestuurd heeft.
3° dat in de vergadering gehouden te Noordeloos, de beklaagden Vogel, Middelkoop, den Hartog en van Asch, en in die gehouden te Langerak, de beklaagden Demper, de fong, Alblas en van Zessen te weten, de eerste, tweede, vijfde en zesde door het waarnemen der betrekking van ouderlingen, en de derde, vierde, zevende en achtste door het uitoefenen der bediening van diakenen, zich respectievelijk hebben gedragen en doen kennen als medegezagvoerders of bestuurders in die vereenigingen; en
4°. dat de beklaagden Vogel en Oosterhout voor deze vergaderingen te weten: de eerste te Noordeloos en de laatste te Langerak, het gebruik hunner woningen of van een gedeelte van dezelve hebben afgestaan of verleend, zonder daartoe vooraf vergunning van het Plaatselijk Bestuur te hebben bekomen.



134
Overwegende, dat de beklaagden zich hierdoor hebben schuldig gemaakt aan overtreding der wetten op het houden van ongeoorloofde bijeenkomsten,
Gezien en door Mijnheer den President ter openbare audiëntie voorgelezen de artikelen 291, 292 alinea 2 en 294 van het Wetboek van het Strafregt, dus luidende:
Artikel 291, „geenerlei genootschap (of gezelschap) van meer dan twintig personen met oogmerk om dagelijks of op zekere bepaalde dagen bijeen te komen, ten einde zich met voorwerpen van godsdienst, letterkunde, staatkunde of andere zaken bezig te houden, zal opgerigt mogen worden, dan met toestemming van de Hooge Regeering, en andere zoodanige voorwaarden als het openbaar gezag zal goedvinden het gezelschap op te leggen.
Onder het getal van personen bij dit artikel, uitgedrukt, zullen niet begrepen zijn, die hun woonstede hebben in het huis, waar het gezelschap bijeenkomt.
Artikel 292 alinea 2. „De hoofden, bestuurders of bewindvoerders van dat gezelschap zullen bovendien met een geldboete van zestien tot tweehonderd franken gestraft worden."
Artikel 294 „Al wie zonder vergunning van het gezag der municipaliteit, het gebruik van zijn huis of vertrek in 't geheel of ten deele vergund of toegestaan zal hebben, ter bijeenkomst der leden van een gezelschap, zelfs dat de toestemming der Hooge Regeering heeft, of tot eenige Godsdienstoefening, zal gestraft worden met eene geldboete van zestien tot tweehonderd franken."
Gezien de expeditie van het vonnis dezer Regtbank dd. 7 October 1835, waarbij de beklaagden Demper, de



135
Jong, Alblas en van Zessen, terzelfder zake zijn veroordeeld tot geldboeten.
En op die gronden in het eerste ressort regt doende in naam en van wege Z. M. den Koning,
verleent defaut tegen den beklaagde George Frans Gezelle Meerburg; en veroordeelt al de beklaagden ter zake van overtreding der wetten op het houden van ongeoorloofde bijeenkomsten, ieder tot betaling eener geldboete, te weten: de beklaagden George Frans Gezelle Meerburg, Gerrit Demper, Huibert van Zessen, Coenraad de Jong en Huibert Alblas ten beloop van een honderd guldens, de beklaagde Andnes Vogel ten bedrage van negentig guldens, de beklaagden Klaas Middelkoop, Cornelis den Hartog en Willem van Asch ter somma van tachtig guldens, en de beklaagde Martin Oosterhout ten beloope van vijftig guldens, benevens al de beklaagden in de kosten ten behoeve van den Staat, met bepaling dat voor het beloop dezer boeten en kosten voor het geheel en in solidum aansprakelijk zullen zijn de beklaagde George Frans Gezelle Meerburg ten aanzien van al de overige beklaagden Andries Vogel, Klaas Middelkoop, Cornelis den Hartog en Willem van Asch ouderling, benevens de beklaagden Maarten Oosterhout, Gerrit Demper, Huibert van Zessen, Coen de Jong en Huibert Alblas, insgelijks ouderling.
Het totaal der som, waarin zij gezamenlijk bij dit vonnis veroordeeld worden bedroeg ƒ 1023,43 (boeten: ƒ880, kosten ƒ143,43). Het persoonlijk aandeel in die som voor Gezelle Meerburg ƒ 114,34% (boete: /ioo.Vio kosten ƒ 14,347a), met bepaling, dat hij voor de geheele som aansprakelijk was, wanneer zijn medeveroordeelden hun aandeel niet mochten voldoen. Bij gelijksoortig vonnis werd Gezelle Meerburg,



i3<5
„gewezen predikant der Hervormde Gemeente", wegens godsdienstige samenkomst op 5 Juni 1836 ten huize van Adrianus Arnoldus de Bruin, oud vierenveertig jaren, geboren te Waalwijk, wonende te Drongelen, bakker, winkelier, bouwman en Lid van den Raad, veroordeeld tot een geldboete van ƒ50 en de Bruin van f20.
Na voorafgaande kennisgeving aan het Bestuur der gemeente, preekte Meerburg den i7den Juli 1836 te Emmichoven voor een groote schare. Maar des middags werd de vergadering verstoord door den Assessor van Emmichoven en den Secretaris. Na een aantal namen te hebben opgeteekend, vertrokken zij. En de gemeente mocht dien dag driemaal het woord Gods hooren verkondigen. Maar wegens het beleggen van deze vergadering zonder bekomen authorisatie werd Meerburg gecondemneerd tot een geldboete van f 50 en Jacob van Rijswijk, oud 36 jaren, geboren te Almkerk wonende te Emmichoven, arbeider, omdat hij zijn huis daartoe had geleend tot een boete van / 20.
Den 24sten Juli 1837, terwijl Meerburg te Dussen, waar de Burgemeester Roomsch was, voor een nog grooter schare zonder eenige burgerlijke of daarop gevolgde rechterlijke vervolging driemaal predikte, was er te Emmichoven in de schuur van J. van Rijswijk een dertigtal broeders en zusters bijeen, om te hooren naar het voorlezen van een predikatie. Tijd en plaats waren aan het gemeentebestuur opgegeven, en de samenkomst was niet verboden. Maar terwijl G. Pellikaan bezig was met preeklezen, kwam de assessor van Emmichoven met zijn secretaris en gewapende marechaussees in de vergadering, en gelastte in naam des Konings, de samenkomst te staken. Toen dat niet spoedig genoeg naar hun zin geschiedde,



■7%ri)^ZLjy^. f^-r, f-< ' " * ~£ C^-T v--tA^JF^^.^t) u-^ , OC~ ~tyyt^. ^tr*h tSzrirJt)
^/ /dy c-*^ — ^ --7^"'- — —
10,0






137
dreven de marechaussees de vergadering wreed uiteen : oude mannen en vrouwen werden geslagen, over de banken gesleept en mishandeld. Teunis van der Linden, die zijn kind in den arm hield, kreeg zulk een houw over den arm, dat hij bewusteloos neerviel. Zijn broeder, die toeschoot om hem de schuur uitte dragen, kreeg met de punt van het zwaard twee wonden in den rug, zoodat het bloed hem langs de kleeren liep, terwijl de marechaussee hem nariep: „Laat nu proces-verbaal van mij opmaken, en zeg, dat ik je in naam des Konings er uit geranseld heb."
De mishandelden voelden zich verplicht, in een request, hun klachten bij Z. M. den Koning in te dienen bij gelegenheid van zijn overvaart van Sleeuwijk naar Gorinchem op i Augustus.
Maar de Ministers van Justitie en van Binnenlandsche Zaken gaven hun den 3denSeptember d.a.v. namens den Koning te kennen, dat hun klachten, na gedaan onderzoek, „ongegrond" waren bevonden, en dat, wanneer zij voortaan onderlinge godsdienstige bijeenkomsten zouden willen houden, zij alsdan bij het plaatselijk bestuur hunner woonplaats, daartoe meer tijdig en schriftelijk aanvrage om toestemming moesten doen.
Daarop zonden zij opnieuw een request in, aldus luidende:
Aan Zijne Majesteit den Koning der Nederlanden, Prins van Oranje, Groot-Hertog van Luxemburg, enz. enz. enz.
Sire /
Geven met verschuldigden eerbied te kennen ondergeteekenden, inwoners der gemeente Almkerk en Emmichoven, dezelfde personen die zich vroeger met een adres tot Uwe Majesteit gewend hebben, met hunne regtmatige klagten over de mishandelingen der Marechaussées in haam van Uwe Majesteit gepleegd, onder aanvoering van den eersten Assensor van Emmichoven met den



13»
Secretaris dier gemeente op den a^'en Julij 1.1., en welk adres Uwe Majesteit geworden is op den is*"1 Augustus, bij Uwer Majesteits overvaart van Sleeuwijk naar Gorinchem.
Wij waren verheugd, Sire! dat Uwe Majesteit zoo spoedig het gebeurde liet onderzoeken en wenschten niets liever dan het strengste onderzoek van een' iegelijk onzer, opdat het openbaar wierde, dat onze klagten billijk en gegrond waren; maar wij zijn bedroefd over de wijze dier onderzoeking en haren uitslag, wij zijn bedroefd dat ons uit Uwer Majesteits naam te kennen is gegeven, dat onze klagten na gedaan onderzoek ongegrond zijn bevonden; indien dit waar was, dan zouden wij als listige bedriegers en misleiders van Uwe Majesteit gehandeld hebben; dan zouden wij het bestuur van Emmichoven zoowel als Marechaussees gelasterd hebben door onze ongegronde klagten, en dien smaad willen wij van ons afweren, en daar wij ons niet kunnen voorstellen dat Uwe Majesteit bekend is met de gedane onderzoekingen, nemen wij de vrijheid de toedragt der zaak ter kennissevan Uwe Majesteit te brengen.
Het is waar, spoedig na het indienen van voornoemd adres is de Distrikt-Schout in deze gemeente geweest: doch wie waren er ter verhooring geroepen : niet A. van der Linden, die de wonden in zijnen rug had bekomen, en wien de Marechaussé woedende had toegeroepen: „Laat nu proces-verbaal van mij opmaken, en zeg dat ik je in naam des Konings er uit geranseld heb;" noch zijn broeder Teunis van der Linden, van wien de Doctor, indien hij wilde, zoude kunnen getuigen, dat hij meende zijnen arm door het slaan gebroken te zijn, noch eenig andere der mishandelde personen, neen, maar alleen werden, eenige oogenblikken voordat de Distrikt-Schout verscheen, A. den Dekker en J. de Jong in het Regthüis geroepen; de laatste was van huis, de eerste was niet bij het gebeurde tegenwoordig geweest, maar had alleen met J. de Jong verklaard, dat de merkteekenen van twee onderteekenare i van het adres, die niet schrijven konden, de hunne waren.
Nog ee> maal is een ander der o derteekenareo van het adres voor het Bestuur van Emmichoven en den Wachtmeester der Marechaussees geroepen, doch alleen over die uitdrukking, welke in voornoemd adres gevonden wordt, dat alles geschied was op last van A. v. d. Koppel, Assessor van Emmichoven.
Daar a is dezelfde zaak voor de Regtbank van 's Hertogenboich verhandeld; al wederom was niemand der gewonden of mishan-



139
delden gedagvaard, neen, maar alleen J. van Ryswyk, in wiens woning de wreede mishandelingen hadden plaats gehad, benevecs G. Pellikaan, die op dien morgen, toen de Marechaussees binnen kwamen, bezig was met het lezen van eene predikatie, werden geroepen over de hoeveelheid van het getal personen, toen aldaar tegenwoordig geweest zij de, en al had die bijeenkomst na voorafgaande kennisgeving aan het Bestuur der gemeente plaats gehad, werd hun nogtans eene geldboete opgelegd, ja wat meer is; J. v. Ryswyk konde zich niet bedwingen, van na het hooren lezen van het proces-verbaal van den Marechaussé en deszelfe bekrachtiging met eenen eed, de regters opmerkzaam te maken, dat deze man eenen valschen eed afleide, doch kreeg niets anders ten antwoord, dan dat hij aldaar niet schelden mogt.
Billijk hadden wij nu verwacht, dat men ons ook hooren zoude en onderzoek doen naar de waarheid of onwaarheid der wreede mishandelingen, waarover wij in ons adres klaagden.
Doch neen, Sire! maar wel ontvingen wij ten laatste van hunne Excellentien de Mi isters van Justitie eu Binnenlandsche Zaken eene kennisgeving: namens Uwe Majesteit aan A. v. d. Linden, c. s. te Emmichoven, dat hunne klagten, ingediend b$ adres van den i«en Augustus, na gedaan onderzoek, ongegrond zijn bevonden.
Sire! wij kunnen niet gelooven, dat de wijze, waarop deze onderzoekingen geschiedden, Uwe Majesteit bekend is, veel minder dat dezelve Uwe goedkeuring zoude wegdragen, en wij mogen dezelve voor Uwe Majesteit niet verborgen houden, omdat wij meenen dat onze klagten wel degelijk gegrond waren en op eene andere wijze onderzocht hadden behooren te worden; want een naauwkeurig onderzoek met het hooren van partijen is de grondslag, waarop alleen een regtmatig verslag en regtvaardige uitspraak gedaan kan worden. Doch zijn wij dat niet waardig, en verdienen wij dat niet volgens de meening van sommigen onzer tegenstanders, omdat wij God wenschen te dienen naar de overtuiging onzer consciëntie, al is het met opoffering van tijdelijke goederen en rust, ja zelfs van ons leven, wij wenschen te lijden en te verdragen: en zijn wij met de eerste Christenen gerekend als uitvaagsel der wereld en aller afschrapsel tot nu toe, i Cor. IV: 13, wij mogen ons verblijden in de verwachting van dien tijd, waarmede de Profeet het volk van God vertroost, zeggende: „Alsdan spreken die den Heere vreezen, een ieder tot zijne naasten, de Heere merkt er doch op en hoort, en daar is een gedenkboek voor Zijn aangezigte



140
geschreven voor degenen die den Heere vreezen, en voor degenen die aan Zijnen naam gedenken, en zij zullen, zegt de Heere der heirscharen, te dien dage, dien ik maken zal, mij een eigendom zijn, ende ik zal se verschoon en gelijk als een man zijnen zoon verschoont die hem dient, dan zult gijl. wederom zien het onderscheid tusschen den regtvaardigen en den goddeloozen, tusschen dien die God dient en dien die Hem niet en dient," Maleach. IV: 16 enz.
Sire! men beschuldigt ons van opstand en wederspannigheid tegen Uwer Majesteits wetten, dien schijn hadden wij ook voor de wereld, daar wij kort na de afzetting van onzen Herder en Leeraar als Hervormd Predikant, met inkwartiering belast zijn geworden, alsof wij op zulk eene, voor getrouwe onderdanen vernederende wijze, in bedwang gehouden moesten worden; maar wij mogen ons op de soldaten zoo wel als op hunne officieren, wij mogen ons op de besturen onzer woonplaats, wij mogen ons zelfs op onze vijanden beroepen, of iemand ons na onze afscheiding van het Hervormde Kerkgenootschap in waarheid beschuldigen kan van eenige overtreding der burgerlijke wetten van Nederland. Onder vele valsche beschuldigen, Sire! is ook deze, alsof wij tegen Uwe Majesteit waren en naar verandering in regering haakten, maar wij wenschen niet dat het door tegenspoeden of onheilen, welke ons Vaderland mogten treffen, door vijanden van buiten openbaar zal moeten worden, dat de afgescheidenen de getrouwste en standvastigste onderdanen zijn van het huis van Oranje; nogtans gelooven wij dat wij geduchte tijden te gemoet snellen, dat de Regter van hemel en aarde komen zal, om Zijne ellendigen, die dag en nacht tot Hem roepen, regt te doen.
Sire! die onze van God over ons gestelde Overheid zijt, bij vernieuwing zijn onze adressen aan Uwe Majesteit toegezonden, of zullen welhaast ter kennisse van Uwe Majesteit komen, en wij nemen deze gelegenheid tevens waar, Uwe Majesteit dringend te verzoeken, ons grondwettige bescherming te verleenen in het dienen van God naar de overtuiging onzer conscientiën. De Koning der Koningen, in wiens hand ook Uwer Majesteits harte is en die het neigen kan als waterbeken, waarhenen Hij wil, buige daartoe ook Uwer Majesteits harte, terwijl wij Uwe Majesteit en Uwer Majesteits doorluchtig Huis bevelen aan de bescherming, des allerhoogsten Konings.
Uwer Majesteits gehoorzame en getrouwe onderdanen, (Hier volgen de onderleekmingen) Emmichoven, 34 October i836.



Den 3I8*80 Juli werd de morgengodsdienstoefening weer verhinderd door de Marechaussees, die echter 's middags vertrokken waren, zoodat Meerburg toen voor de gemeente kon optreden.
Den 7den Augustus was Meerburg met de gemeente weer in de schuur van Jacob van Rijswijk vergaderd, waar hij preekte uit Jesaia 52:7. De beide Assessoren van Emmichoven kwamen echter met eenige Maréchaussees, en verklaarden de vergadering voor onwettig. Beiden, Meerburg en van Rijswijk, werden dan ook veroordeeld tot de gebruikelijke geldboeten. In een naburige woning, waarheen de verstrooiden intusschen de wijk hadden genomen, vervolgde hij echter de godsdienstoefening, En ook aan den avond van dienzelfden dag mocht hij in een andere woning nog ongehinderd preeken.
Den daarop volgenden rustdag werd men èn 's morgens èn 's middags verhinderd in de bovengenoemde schuur te vergaderen. Eindelijk schenen de Marechaussées vertrokken te zijn. Maar nauwelijks vertoonde Ds. Meerburg zich in de nabijheid der schuur, of zij waren weer ter plaatse. Op dringend verzoek der gemeente ontvluchtte nu Meerburg de vervolging. De Marechaussées deden onderzoek in alle drie de woningen, waar den voorgaanden Zondag gepreekt was. En een buitendorpsche, die geen pas bij zich had, werd naar Woudrichem meegenomen, waar hij tot den volgenden morgen gevangen is geweest.
Onder de gedurige en uitputtende vervolgingen behoorden ook de vonnissen der rechtbank te 's Hertogenbosch. Veelmalen werden Meerburg en anderen door deze rechtbank beboet; groote sommen moesten betaald worden. En terwijl Meerburg den eenen dag door de rechtbank van Amsterdam in appèl vrijge-



142
sproken werd x) over het prediken te Utrecht „in vereenigingen van zoogenaamde afgescheidenen der Hervormde gemeente" op 3 Juli 1836, werd hem
1) De rechtbanken te Amsterdam en te Heerenveen waren, gelijk reeds in deel II (Scholte) blz. 40 gezegd is, de eenige in het land, die zich niet door de Synode als beulen lieten gebruiken. T a. p. is een vrijsprekend vonnis van Heerenveen afgedrukt. Hier volgt er een van Amsterdam, ontleend aan de Nieuwe Amsterdamsehe Courant en Algemeen Handelsblad van 22 April 1836.
De Regtbank van Correctionnele Folicie, regt doende in eas (Tappel, onder Voorzitterschap van Mr. J. Brand van Cabauw, heeft heden uitspraak gedaan in de zaak van H. F. Scholte, Predikant der afgescheiden Gereformeerden, en van zijne medebeklaagden. Zie daar den hoofdinhoud van dit gewigtig vonnis, voor zoo verre wij dien bij het hooren uitspreken van hetzelve konden volgen:
Na overwogen te hebben, dat het uit verscheiden proces-verbalen en de bekentenis der beklaagden blijkt, dat de iste bekl. (Scholte) in verschillende vergaderingen, ten huize van verschillende der beklaagden gehouden, heeft gedoopt en Ouderlingen bevestigd; dat verscheidene der overige beklaagden in deze en andere vergaderingen het woord gevoerd en gebeden voorgelezen hebben, enz., zegt de Regtbank verder, dat alle die bijeenkomsten zijn gehouden opentlijk, en dat zij bijgewoond werden door meer dan 20 personen, meestal bestaande uit de zoodanigen, welke zich noemen Gereformeerde Christenen, afgescheiden van het bestaande Kerkgenootschap; dat Art. 190 der Grondwet bepaalt, „dat de volkomen vrijheid van godsdienstige begrippen aan elk wordt gewaarborgd;" dat Art 193 voorschrijft, „dat geene openbare oefening van godsdienst kan worden belemmerd, dan in geval dezelve de openbare orde en veiligheid zou kunnen storen;" dat Art. 196 derzelfde Grondwet aan den Koning de zorg opdraagt, dat geene godsdienst gestoord worde in de vrijheid van uitoefening, die de Grondwet waarborgt; dat het eene ongerijmdheid is te beweren, dat in Art 190 der Grondwet onder vrijheid van godsdienstige begrippen alleen zoude moeten verstaan worden de vrijheid van gedachten, daar deze toch door den wetgever noch kan gegeven, noch ontnomen worden, en dat alzoo de Grondwet noodwendig de vrijheid der mededeeling dier begrippen, de vrijheid van gods-



143
den anderen dag door de rechtbank te 's Hertogenbosch een boete opgelegd wegens het voorgaan te Veen, ten huize van Zeger Blankers op 25 October 1836.
dienst, heeft willen waarborgen; dat de bijeenkomsten waren openbaar, en de openbare orde en veiligheid niet hebben gestoord; dat dezelve dus volgens Art. 193 der Grondwet niet konden belemmerd worden, te meer daar zij bestonden uit de leden eener gezindheid, die bij de invoering der Grondwet reeds aanwezig was, namelijk uit Gereformeerden, die zich alzoo bleven noemen, hoezeer zij dan ook zich niet konden vereenigen met eenige stellingen van het sedert 1816 gevestigde Gereformeerde Kerkgenootschap; dat, wanneer alzoo het houden der onderhavige vergaderingen volgens de Grondwet geoorloofd is, ook zij niet strafbaar kunnen zijn, die daartoe hunne huizen verleenen; dat bij het tweede additionnele artikel der Grondwet wel bepaald is, dat alle in werking zijnde wetten kracht zouden behouden, doch dat dit niet doelen kan op wetten die strijdig zijn met de Grondwet en daarom als tacitc door dezelve afgeschaft moeten beschouwd worden; dat zelfs dan, wanneer men de Art 291, 393 en 294 van het Code Pénal niet zou houden voor afgeschaft door de bepalingen der Grondwet, de onderhavige vergaderingen evenwel niet in de termen dier artikelen zouden vallen; dat dezelve immers niet konden genoemd worden associations, omdat men daarin niet onderling beraadslaagde over godsdienstige onderwerpen, maar dat daarentegen de vergaderingen gehouden werden met open deuren; dat daarbij werden toegelaten aanhangers en tegenstrevers en zelfs nieuwsgierigen, zoodat het bovendien moeijelijk is te bepalen of de bijeenkomsten bëstaan hebben uit twintig personen, die allen tot de afgescheidenen behoorden; dat alzoo in deze alle vereischten ten eënèn male ontbreken, welke de strafbaarheid der vergaderingen zouden kunnen daarstellen; dat er i°. geene associatie bestond, maar eene openbare godsdienstoefening van eene gezindheid, waarvan het lidmaatschap verkregen werd door eene belijdenis, en niet door eene onderlinge verbindtenis. 20. Ha' de vergaderingen niet gehouden werden op vooraf bepaalde dagen, maar op dagen, van ouds daartoe bestemd, of althans niet door de afgescheidenen vastgesteld. 30. Dat het oogmerk der vergaderingen niet was om onderling over godsdienstige onderwerpen te beraadslagen, maar om te bidden en Gode te dienen. 40. Omdat



144
Eenigen tijd daarna ontving Meerburg, gewezen predikant, vroeger te Almkerk, thans te Emmichoven, drie onderscheidene vonnissen, omdat hij drie achtereenvolgende avonden in de gemeente de Werken gepreekt had, 9 en ix Dec. 1836 ten huize van Barend Biesheuvel, arbeider, onder medewerking van Arnoldus Doedijns en Cornelis den Dekker, en 10 December ten huize van Zeger van Herwijnen, arbeider in de Werken, onder medewerking van Dirk van Gorp, landbouwer te Almkerk en Wouter Rombout, arbeider in de Werken. Voor de twee eerstgenoemde avonden onderging hij twee vonnissen van f 50 ieder, voor den derden avond een boete van /100. In het laatste vonnis wordt Antonie Rombout vrijgesproken, „aangezien deze door het ontvangen van gelden ten behoeve van Armen, van diegenen der aanwezige personen, welke vrijwillig iets daartoe wilden geven, en wel nadat de godsdienstoefening was afgeloopen, niet kan beschouwd
de beklaagden als leden van eene erkende gezindheid geene autorisatie behoefden, ook niet tot het verleenen van hunne huizen, ■daar Art. 294 Code Pênal wel verbiedt Fexercice d"un culte in een particulier huis, maar niet Fexercice public ; dat daarenboven, wat den eersten beklaagde betreft, deze niet kan beschouwd worden als Chef, Directeur of Administrateur der vergaderingen, alzoo hij slechts eene enkele maal als Leeraar in dezelve gefungeerd heeft; dat, wat de drie laatste beschuldigden betreft (die ook door de Regtbank te Utrecht waren vrijgesproken), deze niets gedaan hadden, waarom men hen als hoofden of bestuurders zou kunnen beschouwen
Op alle deze gronden heeft de Regtbank, regt doende in het hoogste ressort, het vonnis der Regtbank te Utrecht, waarvan ten deze was geappelleerd, bevestigd voor zoo ver betreft de vrijspraak -der drie laatste beklaagden, doch hetzelve vernietigd met betrekking tot de veroordeeling der overige beklaagden en ook deze vrijgesproken, verklarende dat er ten deze noch wanbedrijf noch overtreding bestond.



145
■worden eene daad van hoofdbestuurder of bewindvoerder van die vereeniging te hebben uitgeoefend, en alzoo niet strafbaar zijn kan."
Te Almkerk en Emmichoven duurde de gerechtelijke vervolging intusschen voort. Eens kwamen er 22 dagvaardingen tegelijk. Van elke bijeenkomst werd proces-verbaal gemaakt; elke bijeenkomst beschouwde men als een nieuwe associatie, om zoo aan dezelfde personen voor dezelfde daad onderscheidene boeten te kunnen opleggen.
En al deze boeten en kosten konden, zooals het tn de vonnissen luidde, „desnoods bij lijfsdwang" op de veroordeelden verhaald worden. Hun wachtte dan de gevangenisstraf. En dat was niet alleen het geval met hen die de boeten onmogelijk of slechts met de grootste opoffering ten koste van hun huisgezin konden betalen, maar ook en vooral met hen, die meenden het niet te mogen doen en bereid waren om in de kracht Gods alles te lijden ter wille van de waarheid.
De eerste, wien dit lot (beter gezegd: deze eere!) te beurt viel was Govert Pellikaan, ons reeds bekend uit de verstoorde godsdienstoefening te Emmichoven. Den 26sten Maart 1837 werd hij door de Marechaussees gehaald en sterk geboeid naar Woudrichem gebracht, omdat hij voor de gemeente een predikatie gelezen had en in den gebede was voorgegaan. Twee •dagen later werd ook Jacob van Rijswijk daarheen getransporteerd, omdat hij zijn schuur tot dat doel had geleend. Beiden, eerst te Woudrichem in den toren geborgen en aan veel koude blootgesteld, werden na eenige dagen, alsof zij de grootste misdadigers waren, met ketens aan elkander gebonden en zwaar geboeid naar den Bosch overgebracht. Toen de geboeiden Brabants hoofdstad naderden, stond de kleine, zwakke
Een Schat in aarden Vaten, V. IO



146
gemeente van 's Hertogenbosch gereed om hen met de toewijding der warmste toegenegenheid te gemoet te treden. De waardige ouderling J. H. van Andel, vader van wijlen Ds. J. van Andel, ging met meer anderen hun te gemoet en wierp — 'twas zeer koud! —zijn mantel over de schouders van Govert Pellikaan.x)
In den kerker te 's Hertogenbosch werden zij gevangen gezet met een groot aantal godslasterende boosdoeners, die het hun onmogelijk maakten de knieën te buigen, zoodat zij alleen 's nachts, als hun medegevangenen sliepen, van hun krib opstonden, om zich voor den Heere neder te buigen.
Van Rijswijk is spoedig weer ontslagen, omdat de boeten voor hem betaald zijn geworden. Maar Pellikaan bleef bijna een jaar in deze gevangenis, hoewel na het ontslag van Van Rijswijk in een ander en beter vertrek, met drie lotgenooten, die om dezelfde reden hier zaten. De eerste was diaken J. de Jong uit Almkerk, wiens boeten, omdat hij met meer den twintig personen gebeden, gezongen en een predikatie gelezen had, tot duizend gulden waren opgeloopen. Bij de laatste dagvaardingen werd hem geen gelegenheid meer gegeven om voor de Rechtbank te spreken. Den posten juni weer voor haar geroepen, mocht hij niet terug keeren, maar werd naar de gevangenis verwezen. Hetzelfde gebeurde acht dagen later met den naar de wereld armen, maar in God rijken Marinus van de Giessen, die aan bovengenoemde broeders en de gemeente zijn schamele woning tot onderhouding der onderlinge bijeenkomsten had afgestaan. En zondag den 9den Juli werd de vierde, een onvermogend arbeider, door de Marechaussées naar Woudrichem ge-
1) Zie: Van der Linden, Geref. Kerkbode voor 's-Gravenhage, 17 Dec. 1911, Bijblad.



*47
bracht en vandaar geboeid naar den Bosch getransporteerd, omdat de veldwachter in zijn woning, behalve twintig personen, nog twee of drie kinderen gevonden had. De man was reeds 's morgens vroeg van huis gegaan, had met zijn vrouw over de bijeenkomst niet gesproken, ja zelfs niet eens geweten, dat ze op dien dag aan zijn woning gehouden zou worden. Dientengevolge werd hij dan ook door de Rechtbank te 's Hertogenbosch vrijgesproken, maar in appèl te Middelburg veroordeeld. Sedert 18 Augustus werd het getal gevangenen te 's Hertogenbosch weer met twee broeders uit Almkerk en Emmichoven vermeerderd. En zoo waren er dan nu zes, die daar om der waarheid wil gevangen zaten. Maar wie, gelijk Ds. Meerburg, deze broeders in den kerker bezocht en oor- en ooggetuige was van hun vrede en zaligheid, erkende de waarheid van het Schriftwoord: „zalig zijn die vervolgd worden om der gerechtigheid wil," en moest onwillekeurig uitroepen: „waarlijk, God is aan deze plaats."
Van der Giessen heeft de gevangenis niet meer mogen verlaten. Na een ziekte van ongeveer drie maanden is hij er, verwijderd van zijn vrouw en kinderen, in den Heere ontslapen. Bijna een halfjaar had hij te 's Hertogenbosch gevangen gezeten. Gerrit Pellikaan zat daar toen reeds tien maanden en J. de Jong ontving nog zes maanden verlenging van gevangenisstraf. Jan de Kok kwam na zes maanden weer op vrije voeten.
Al deze gevangenisstraf was het gevolg van godsdienstige vergaderingen door afgescheiden Gereformeerden boven het getal van 20 personen gehouden. Maar ook wanneer men beneden dit getal bleef, werd men overgelaten aan den moedwil van het gepeupel. Een voorbeeld daarvan gaf Woudrichem te zien. Daar



148
woonden een paar arme luitjes C. Havelaar en huisvrouw, de eenige afgescheidenen in die plaats. Zij hielden met niet-gescheiden geloovigen godsdienstige bijeenkomsten, waarover echter de „verdraagzame" naam-christenen zeer vertoornd waren. En in den namid. dag van 12 Maart 1837, na afloop der godsdienstoefening in de Hervormde Kerk, werd de daar gepredikte leer der „verdraagzaamheid" in practijk gebracht. Bijna al de jongens van de stad, zelfs van twintig jaar, de kinderen van den beschaafden stand niet uitgezonderd, liepen te hoop voor het huis van Havelaar, waar het godsdienstig gezelschap gehouden werd. Herhaaldelijk openden zij de deur, totdat die van binnen op slot werd gedaan. Toen werkten zij een paal door den ring van de deur, en bonden dien vast, zoodat na het eindigen van het gezelschap C. Havelaar het schuifraam moest uitklimmen om de deur open te maken. Ieder der aanwezigen werd bij het naar huis gaan begeleid met straatdeuntjes, scheldwoorden en ketelmuziek. Ouders, wier kinderen hiermee bezig waren, stonden er met den grooten hoop om te lachen.
's Avonds zou men samenkomen bij H. Hello. Maar vanwege het vreeselijk rumoer voor de deur kon men daar elkaar bijna niet verstaan, waarom men besloot ten huize van H. Tjeenk te vergaderen. Op weg daarheen werd men begeleid met stooten en steenworpen. Toen men binnen was, begonnen de oproermakers steenen uit de straat te breken en tegen deur en ruiten te werpen. Nu ging Tjeenk naar den burgemeester, om bescherming te vragen tegen dezen overlast. Maar dit had geen gevolg. In plaats toch, dat het rumoer ophield, had men dien avond ook nog hinder van de in garnizoen liggende kanonniers, die bij afwisselende troepjes in huis kwamen om te spotten. Intusschen



149
had een heer, anders berucht om zijn gierigheid, onder de baldadige jongens centen uitgedeeld.
Sedert zag het echtpaar Havelaar zich genoodzaakt, het ongastvrije Woudrichem te verlaten en naar Gorinchem te vertrekken, waar zij ten minste veilig over straat konden gaan.
Te Woudrichem werd nu ten gevolge van de onophoudelijke vervolging geen bijeenkomst meer gehouden. Maar buiten het stadje, op den ouden dijk, kwamen eenige belijders der waarheid bijeen ten huize van Rombout. Aldaar had op Zondag 4 Juni 1837 de bijeenkomst ongestoord plaats gehad. Maar toen na afloop daarvan ieder huiswaarts keerde, had er een tooneel plaats, dat aan den Spaanschen gruweltijd herinnert. Eenige oproermakers van allerlei stand en leeftijd vielen met de grootste onbeschaamdheid aan op een meisje, dat van de bijeenkomst kwam. Zij werd mishandeld. Men scheurde haar de muts van het hoofd, trok haar bij de haren, smeet haar tegen den grond, en deed haar eindelijk, ten aanschouwe der menigte, een zóó schandelijke bejegening aan, dat de kieschheid verbiedt ze te beschrijven.
Twee van deze jonge meisjes waren bij een Roomschen buurman ingevlucht, die de oproermakers slechts met moeite belette zijn huis binnen te dringen. Deze zijn toen de stadspoort weer uitgevlucht naar het huis waar de bijeenkomst gehouden was. En Rombout daar niet aantreffende, sloegen zij eenige ruiten in. Beklag over een en ander bij de justitie en bij het plaatselijk bestuur bleef vruchteloos.
Meerburg zelf bleef, ook onder de vervolgingen door, een trouw en ijverig Herder en Leeraar. Dat zien we, als we hem volgen op een reis door een gedeelte van de provincie Noord-Brabant.



150
Nadat hij op Zondag 11 Juni 1837 in de Werken en Sleeswijk, ten huize van Alletinus Brandenhorst, oud 50 jaar, geboren te Genderen, voor meer dan twintig personen gepreekt heeft, en wegens dit „wanbedrijf" aangeklaagd en veroordeeld zal worden, gaat hij op reis en komt Zaterdag 17 Juni te Zevenbergen, waar hij 's avonds preekt en de kinderen der gemeente doopt. Den volgenden Zondag, 18 Juni, bedient hij daar tweemaal het Woord, terwijl hij 's Maandags 19 Juni met de gemeente bij brood en beker den dood des Heeren verkondigt. En geen enkele maal werd hier de rust verstoord. Er was vrede en zegen in de gemeente. Een oudé Christin van meer dan zeventig jaren en een jonge zuster voegden zich tot de afgescheiden gemeente, omdat zij uit kracht des geloofs tot haar behoorden en begeerte hadden aan den disch des Heeren aan te zitten. Vóór de Avondmaalsviering deden vijf leden van het lichaam van Christus belijdenis des geloofs, waaronder de dochter en dienstbode uit het gezin, waar Meerburg logeerde. Bij de eerste had. zich, sedert Ds. Meerburg daar vroeger 1) al eens gepreekt en het Avondmaal bediend had, een andere begeerte dan de wereld kent of geeft, geopenbaard, en thans kon zij verhalen wat God aan haar ziel gedaan had. Aandoenlijk was des nachts, na de Avondmaalsbediening, de aanspraak van deze jeugdige dochter des huizes tot één van haar vroegere vriendinnen. Zij verklaarde, op zulk een wijze als vroeger, niet meer met haar te kunnen verkeeren, maar sprak den wensch uit, dat zij voortaan met haar den Heere mocht dienen. Ook de dienstmaagd verkondigde de groote
1) De gemeente Zevenbergen trad in 1836 uit het Hervormd Kerkgenootschap. Ds. Gezelle Meerburg was haar „stichter". Zie Jaarboek ten dienste v. d. Geref. Kerken.



i5i
•daden Gods en vermaande anderen om zich te bekeeren tot den Heere, die de eenige troost m leven en sterven is.
Meerburg, ofschoon zich niet wel gevoelende, vertrok naar de Klundert, met het voornemen om vandaar eerst de gemeente van de Willemstad te bezoeken en dan naar de Klundert terug te keeren. Onderweg doopte hij nog een kind van een lid der gemeente te Klundert, en kinderen uit de Willemstad, waar hem het vorige jaar het doopen belet was. Inmiddels nam zijn ongesteldheid toe. En met de koorts op het lijf vertrok hij 's Woensdags naar de Willemstad. Daar voegde hij zich bij den Officier van de wacht, die hem met onderscheiding en vriendelijkheid behandelde, en zijn pas aan den Commandant ter goedkeuring zond. De pas bleek in orde, en na een half uur kon Meerburg weer vertrekken. Maar gedurende dien tijd was de opgeruide menigte samengeschoold, en onder een stortregen van verwenschingerf bereikte Meerburg zijn logies. Nauwelijks had hij daar een uur met de broeders gesproken, en zou hij zich ter ruste begeven, of daar kwam des avonds om half elf een boodschap, dat hij op het raadhuis moest komen. Daar was inderhaast een buitengewone vergadering belegd. Wel was de burgemeester van huis en wilde de eerste Wethouder zich buiten de zaak houden, maar de tweede Wethouder, de Secretaris der stad en een raadslid waren toch tegenwoordig. Er moest immers in allerijl raad geschaft worden om dien oproermaker, Ds. Meerburg, uit de stad te bannen. Want hij was een verleider, een menschenbelager, een gevaarlijk persoon. Deze en dergelijke qualificaties moest de predikant aanhooren, toen hij voor den raad verscheen. Ook zijn binnenlandsche reispas, waarmee hij reeds drie



152
verrel jaars gereisd had, die meermalen in 's Hertogenbosch en nog weinige oogenblikken tevoren door den Commandant was goedgekeurd, werd hem ontnomen.
Het bevel luidde, dat hij de stad moest verlaten. Alleen dien nacht mocht hij er nog blijven, doch niet bij zijn vrienden, maar in een logement, onder surveillance. Een lid van den raad met een politiedienaar» geleidden hem daarheen, vergezeld van de bedroefde gemeente en een menigte volks. Maar èn Meerburg zelf èn de gemeente achtten het toen nog maar beter dat hij de stad verliet. En onder het juichen der menigte verliet hij te middernacht de Willemstad, in gezelschap van twee vrienden. En de Heere gaf kracht naar kruis. De koorts nam af, en gezond, welgemoed en vroolijk in God, om wiens wil hij smaadheid had mogen lijden, kwam hij in den morgenstond met zijn vrienden te Klundert aan.
Dien dag preekte hij te Klundert, waarbij ook een groot deel der gemeente uit de Willemstad tegenwoordig was, over Jesaia 40 : 10 „Ziet, de Heere Heere zal komen tegen den sterke, en zijn arm zal heerschen; ziet zijn loon is bij Hem, en zijn arbeidsloon is voor zijn aangezicht."
Den daaropvolgenden Zondag, 25 Juni, preekte hij in de Klundert driemaal, waarbij ook velen uit de Willemstad en van elders tegenwoordig waren, terwijl hij 's avonds met de gemeente den dood des Heeren verkondigde.
Drie weken later, Zondag 16 Juli '37 had de gemeente te Utrecht viermaal het genot van de prediking des Evangelies door den dienst van Ds. Gezelle Meerburg. En de honger en dorst naar het Woord des levens was in die dagen groot. Overal, waar maar gelegenheid was, ontbrak het niet aan hoorders. En



153
de prediking bleef ook niet ongezegend, maar wekte integendeel nieuwen honger en dorst.
Den volgenden Zondag, 23 Juli '37, preekt hij des voor- en namiddags en bedient hij den doop te Leiden, ten huize van Catharina Elisabeth Paauw, weduwe van Hendrik Montagne, oud 47 jaren, geboren en wonende te Leiden, koopvrouw. En uit overweging dat de beklaagden behooren tot de zich noemende afgescheidenen der Nederlandsche Hervormde Kerken zich te Leiden vereenigd hebben tot een genootschap, worden zij deswege beboet, Meerburg voor f 50.— en de tweede beklaagde voor f25.—.
Zoo gingen de beboetingen maar steeds voort.
Het grootste kwelmiddel echter dat op de Afgescheidenen werd toegepast, waren de inlegeringen.
Om de godsdienstige bijeenkomsten in de huizen te beletten, werden op vele plaatsen militairen ingekwartierd. „De inkwartiering van soldaten b.v. zooals hier in Friesland geschiedt, is vooreerst al een aardig huismiddeltje" schreef M. H. de Graaff sarcastisch in zijn „Memorie over de Godsdienst, of Bijbelsch en wijsgeerig onderzoek naar de vraag: Is een wetsbepaling voor dweepzuchtige denkwijzen in zaken van Godsdienst geoorloofd of niet?" 1836.
Ook te Almkerk en Emmichoven kwamen reeds in December 1835, aanstonds na de afzetting van Gezelle Meerburg, geheel onverwachts de militairen. Maar ze werden voorloopig zonder onderscheid bij gescheidenen en niet-gescheidenen ingekwartierd, dank zij de onpartijdigheid van den Burgemeester J. den Dekker. Ze hadden strenge orders, om de bijeenkomsten der afgescheidenen niet bij te wonen; die het uit ware begeerte toch deden, moesten het tersluiks doen; en werden zij gesnapt, dan werden ze naar elders ge-



154
zonden; hadden de bijeenkomsten plaats in de woningen waar zij gehuisvest waren, dan moesten ze daarvan kennis geven. Verscheidene onverschilligen en met de waarheid onbekenden, betuigden echter menigmaal niet te begrijpen, dat zij om de afgescheidenen hierheen gezonden waren. De meesten hadden niets tegen de afgescheidenen, dan dat zij te lang baden, in den Bijbel lazen en hen bestraften over hun vloeken. Voor anderen was intusschen het hooren der predikatiën, het bijwonen der onderlinge bijeenkomsten en het zich voegen bij de gemeente tot grooten zegen. En na een half jaar vertrokken ze weer even onverwacht als zij gekomen waren.
Terwijl de militairen in Almkerk en Emmichoven lagen, had echter de burgemeester van Emmichoven, de heer J. den Dekker, wel overtuigd dat de afgescheidenen geheel naar Gods woord handelden, ook wanneer zij met meer dan twintig personen God dienden, en aan de andere zijde als burgemeester genoodzaakt de gemeente Gods te vervolgen, tot droefheid van velen zijn ontslag gevraagd.
Toen nu den 4den Juli 1837 in de gemeente Emmichoven opnieuw militairen kwamen, werden zij, volgens de eigen betuiging van den nieuwen burgemeester, op hoogeren last ingekwartierd „bij de separatisten en hun aanhang." *) En aan dezen last werd zóó stipt voldaan, dat bij sommige afgescheidenen zeven a acht man werden ingekwartierd. Bij anderen, die slechts één stook-
l) De Burgemeester vaa Herwijnen, Boellaard, had reeds op 3 Januari 1836 aan Willem de Bruyn, Engeltje de Bruyn, Dieles van Zanten en verdere afscheiders te Herwijnen geschreven, dat hij de rustige ingezetenen niet met inkwartiering zou plagen, maar de dragonders naar goedvinden onder de Afscheiders zou verdeden. Zie: Een Schat, dl II, Scholte, blz. 98.



i55
plaats hadden en een zeer talrijk gezin, tot vijf man, zoodat in de strengste koude de kinderen zelfs geen plaats vonden om zich te kunnen warmen.
En de soldaten wisten ook heel goed, dat zij gezonden waren om die nieuwlichters, die niet naar de Hervormde Kerk gingen, te kwellen. Er mochten thans te Emmichoven niet alleen geen twintig, maar zelfs geen twee of drie personen meer samen komen tot een onderlinge stichting. Ieder moest des Zondags in zijn woning blijven. Anders zouden de militairen op executie gelegd worden, en zou ieder inwoner tien stuivers voor den man moeten toegeven. En het getier tegen de nieuwlichters was zoo groot, dat zij zelfs hun huiselijken godsdienst niet meer konden uitoefenen. Wanneer zij stil een gedeelte uit Gods Woord wilden lezen, moesten ze de ijselijkste vloeken van militairen aanhooren. Op den dag des Heeren was het velen zeer bang, als zij zelfs in hun woningen niet meer stil konden bijeenkomen om God te dienen.
Zij werden dan genoodzaakt een wijkplaats te zoeken in de grienden, op het open veld, of op het water. Zoo preekte Meerburg meermalen op een afgelegen stuk lands, waar men zich van verscheidene zijden met schuiten heen begaf. O. a. vierde men zoo ook den Dank-, Vast- en Bededag op 20 September 1837. Met eenige geloovigen uit de naburige plaatsen begaf de gemeente van Almkerk en Emmichoven zich ten getale van meer dan vierhonderd aan den vroegen morgen van dien Biddag in onderscheidene vaartuigen naar een afgelegen stuk land, waar zij tot 's avonds zes uur bleven, om, geheel afgescheiden van het gewoel der wereld, een- en andermaal geknield op het aardrijk te liggen, terwijl Ds. Gezelle.Meerburg hun voorging in schuldbelijdenis en gebed.



156
Dat men de afgescheidenen met geweld weer naar het Hervormd Kerkgenootschap terug wilde drijven, en daartoe de militaire macht te baat nam, ook al was er geen uitdrukkelijke last toe, werd door de feiten bewezen. Twee huisgezinnen die bij den Hervormden predikant en den burgemeester belofte deden van terugkeer tot het Hervormd Kerkgenootschap, en deze belofte den eerstvolgenden Zondag bevestigden door zich weer in de kerk te vertoonen, werden aanstonds van inkwartiering vrijgesteld; niettegenstaande artikel 73 van het Reglement op de huisvesting der troepen luidde: „In de steden, waar geen kazernes zijn, zullen de troepen bij de inwoners zonder onderscheid, uitzondering of voorregt moeten worden ingekwartierd*'.
Verregaand was de overlast, dien de oud-Burgemeester van Emmichoven, de Heer J. den Dekker, van de inkwartiering moest verduren, omdat zijn vrouw en kinderen tot de Separatisten behoorden. Zeven soldaten moest hij huisvesten, die door hun ruw optreden zich in het oog der Hervormden verdienstelijk trachtten te maken, en openlijk verzet trachten uit te lokken, wat hun echter bij geen der afgescheidenen en ook in het gezin van den oud-burgemeester niet gelukte. Veel hoorde de heer Den Dekker, veel stond hij uit, aan veel overdadige eischen gaf hij toe; veel bedreigingen, die tot daden overgingen, verdroeg hij, zonder eenige klacht in te dienen. Eindelijk moest hij met zijn huisgezin, dienstboden en gedeeltelijken inboedel, in letterlijken zin: om huns levens wil, zijn woning te Emmichoven verlaten, om onder Almkerk een wijkplaats te nemen; waar zij althans een keuken en zolder konden betrekken, terwijl ze hun eigen huis aan de militairen moesten overlaten, die nog twintig dagen na zijn vertrek dit huis als het



i57
hun aangewezen wachthuis beschouwden en daarin allerlei baldadigheden pleegden.
De heer Den Dekker achtte zich nu verplicht zich tot Z. M. den Koning te wenden met het volgende request:
Aan Zijne Majesteit den Koning der Nederlanden, Prins van Oranje, Groot-Hertog van Luxemburg, enz. enz. enz.
Geeft met den meesten eerbied te kennen, Jan den Dekker, bouwman, wonende te Almkerk, Provincie Noord-Braband.
Dat de suppliant, laatstelijk gewoond hebbende onder de gemeente van Emmikhoven, van daar is verdreven, door de gruwelijke mishandelingen, bij hem door de militaire inkwartiering geleden.
Dat op den 4 den Julij 1837, tijdens de suppliant nog onder Emmikhoven woonachtig was, de Burgemeester dier plaats hem eene inkwartiering van zeven manschappen bezorgd heeft, terwijl vele andere ingezetenen dier gemeente of geheel vrij van dien ast waren, óf weinig daarin deelden.
Dat niettegenstaande de suppliant al datgene, en meer aan zijne ingekwartierde manschappen bezorgde, dan waarop zij volgens de wet konden aanspraak maken, hij, zijne vrouw en kinderen van dezelve gedurende 26 dagen, dat zij bij hem geweest zijn, zoo zeer zijn mishandeld, en met allerlei geweld bejegend, dat bij eenen vijandelijken inval, en onder het zwaard der beheersching, zoodanige behandeling zelfs zoude zijn bestraft geworden; dat, zij zich van geheel des suppliant's huis meester makende, hoe ruim en uitgestrekt anders, hij verstoken was, om zijn bedrijf als bouwen veldman daarin uit te oefenen of te doen uitoefenen.
Dat de suppliant, aanvankelijk reeds door het buitengewone dier inkwartiering bewust zijnde, dat eene bijzondere wraakneming of strafoefening ten zijnen aanzien daarvan alleen de oorzaak kon zijn, aan den Burgemeester zijner woonplaats zijn klachten heeft ingebragt, zonder eenige vertroosting te erlangen, veel min verlichting of opheffing der bezwaren, waarover de suppliant zoo regtmatig klaagde; maar dat alleen bij hem het algemeene denkbeeld bevestiging erlangde, dat deze inkwartiering de separatisten en hunne aanhangers beoogde, waarvoor men opentlijk uitkwam, daar toch de suppliant niet is Afgescheiden, maar alleen deszelfs vrouw en drie kinderen.



158
Dat de suppliant zich niet zal uitlaten, welke gevoelens hij mogt zijn toegedaan, en de veronderstelling, alsof hij zoude behooren tot de separatisten of hunne aanhangers, niet wraken of goedkeuren, dewijl toch de waarheid dier vooronderstelling niet gewraakt of gestraft wordt bij eene strafwet, maar integendeel de vrijheid van geweten en gevoelen in elke beschaafde maatschappij wordt gewaarborgd; dat in weerwil van dezen grondslag van het maatschappelijk verdrag, dat ook Nederland verbindt, namelijk vrijheid van geweten en gevoelen, hoewel menigmaal echter aan dezelve wordt tekort gedaan, wel niet regtstreeks, maar op eene indirecte wijze, gelijk met den suppliant in het onderhavige geval.
Dat al hetgeen in deze met den suppliant heeft plaats gehad, geenen twijfel overlaat, of hetzelve is eene zoogenaamde tuchtiging of straf, als verdacht van separatisme, daar men den suppliant toch niet zal kunnen beschuldigen van ontrouw te zijn aan Uwe Majesteit of het vaderland, maar integendeel ten allen tijde, niet alleen in woorden, maar ook met daden, de ondubbelzinnigste blijken gegeven heeft van getrouwheid en liefde voor Oranje en Nederland; niet alleen gewilliglijk opbrengende de aan hem opgelegd wordende schatting en lasten, gelijk een goed ingezeten betaamt, maar ook toen het vaderland in nood was, tot voorziening in deszelfs behoeften, naar zijn vermogen in ruime mate heeft bijgedragen.
Dat in het algemeen bij niemand zal betwijfeld worden, of deze inkwartiering is eene bestraffing voor de afgescheidenen, daaraan kenbaar, zoo uit hoofde der bijzondere keuze van inkwartiering als van de aanbeveling, die de ingekwartierde personen medekregen, die zulks door hunne ruwheid en geweld maar al tegoed opvolgden, en aan den suppliant en zijne huisgenooten wel eens toeduwden: ,voor u is geen recht, maar voor ons wel;" en het den suppliant smart te moeten betuigen, de waarheid van dit gezegde tot op dit oogenblik in Nederland te ondervinden.
Dat de suppliant, niet langer kunnende dulden eene mishandeling en een geweld, hetwelk beide, het leven en de goederen van den suppliant en diens gezin, bedreigde, in den uitersten nood, het besluit heeft moeten nemen en volvoerd, om zijne woonplaats te verlaten, en te trekken in eene woning onder de gemeente van Almkerk, aan den suppliant toebehoorende, en zulks met achterlating in zijne vorige woning, van een gedeelte der daarin zich bevindende goederen, aan den moedwil der garnisaires, wordende



159
hij daartoe gedwongen door zes manschappen van de wacht, aangevoerd wordende van den bij den suppliant ingekwartierden fourier: dat, niettegenstaande hij die verandering van woonplaats op de meest wettige wijze heeft bekend gemaakt aan den Burgemeester van Emmikoven, en door de daad openbaar gebleken was, men evenwel is voortgegaan, om hem die bewuste inkwartiering te doen behouden, tot op den i8den Augustus 1.1., als wanneer men eindelijk de manschappen heeft verlegd.
Dat de suppliant, omtrent de waarheid dezer daadzaken, zich beroept op de getuigenis zijner buren, en van al die personen, welke tijdens het gebeurde bij of omtrent zijn geweest, en aan Uwe Majesteit eerbiedig verzoekt, het noodige onderzoek daarnaar te laten doen, en zoo wel diegenen te doen hooren, die voor als tegen den klager zijn.
Dat de suppliant, eerbiedig vertrouwende, dat Uwe Majesteit van deze mishandelingen onbewust is, hoezeer dan ook gepleegd onder den titel van openbaar gezag, althans zoo als men het tracht te doen voorkomen, en dat Uwe Majesteit den suppliant zal doen regt wedervaren, en doen vergoeden de schade, welke hem onder den titel van inkwartiering is toegebragt; zoo wegens verwoesting aan zijne woning te Emmikhoven, als wegens overdadig gebruik en verkwisting van levensmiddelen, mitsgaders wegens verbrijzeling van goederen, en gemis dergenen, welke de suppliant in dezen staat van geweld is kwijtgeraakt, en hetgeen verder bij onpartijdig onderzoek zal blijken.
Dat de suppliant bovendien reden heeft, om zijne toevlugt tot Uwe Majesteit te nemen, ten einde voor het vervolg voor dergelijke mishandelingen gewaarborgd te zijn; dewijl men anders wanneer Uwe Majesteit niet tusschenbeide komt, zal voortgaan, den suppliant te kwellen en te benadeelen, op alle wijzen en bij alle gelegenheden, welke in de magt van de bestuurders zijn, die over zijne provincie en woonplaats het gebied voeren, en waartoe het middel der inkwartiering, van daartoe onderrigte en voorbereide militairen, zulk eene goede uitwerking heeft gedaan.
Dat de suppliant dus, in het eerbiedig vertrouwen op Uwer Majesteits bekende regtvaardigheid en liefde jegens hare onderhoorigen, zich tot Uwe Majesteit is wendende, met nederig verzoek, om zijne zaak te doen onderzoeken op die onpartijdige wijze, welke steeds het luisterrijk kenmerk van Hoogstdeszelfs regering is geweest, en aan den suppliant te doen vergoeden de schade,



j6o
«welke hem is toegebracht op den titel eener inkwartiering, geen ander doel hebbende, dan om straf uit te oefenen over eene hersenschimmige overtreding, welke niet alleen in geene wet te vinden was, maar welkers eerbiediging, vrijheid van geweten en gevoelen, bij de grondwet is gewaarborgd; en om vervolgens door gepaste maatregelen voor te komen, dat de suppliant in de uitoefening van zijn beroep niet meer worde bemoeielijkt of benadeeld; maar hij als ingezeten van het vrije Nederland in zijne grondwettige rechten mag worden hersteld, beschermd en verdedigd, terwijl anders en bij onverhoopte mislukking om Zijner Majesteits hulp in te roepen tegen de verdrukking, welke den suppliant en zijn gezin wordt aangedaan, hij genoodzaakt zon zijn, om den vrijen Nederlandschen grond te moeten verlaten, en toevlucht te nemen tot die landen, alwaar vrijheid van geweten «en gevoelen geëerbiedigd, althans niet onderdrukt worden.
Hetwelk doende
Uwer Majesteits getrouwe en gehoorzame onderdaan,
(Get.) J. den Dekker.
Almkerk, 14 September 1837.
Op dit request is eindelijk, zonder dat er eenig •onderzoek bij den adressant, of waarvan hij bewust was, is gedaan, het volgend antwoord gekomen:
25 Januari 1838. N°. 79. iste Afdeeling.
Request aan Zijne Majesteit van Jan. den Dekker, bouwman, -wonende te Almkerk, provincie Noord-Braband, houdende bezwaren wegens de inlegering van militairen ten zijnen huize, en verzoek om vergoeding der daardoor toegebrachte schade.
Aan den requestant wordt, ingevolge den daartoe door den Koning verstrekten last, te kennen gegeven, dat, vermits na gedaan onderzoek de door hem ingebrachte klachten zijn bevonden



iói
ongegrond en zijne opgaven in vele opzichten aan de waarheid te kort doen, dezelfs verzoek wordt gewezen van de hand.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, (Get,) De Kock.
sGravenhage, den 350 Januari 1838.
De Minister van Justitie,
(Get.) Van Manen.
De Minister van Staat, belast met de Generale Directie voor de zaken der Hervormde Kerk, enz.
(Get.) Van Pallant van Keppel.
Dus werd het verzoek gewezen van de hand, omdat de ingebrachte klachten ongegrond waren en de opgaven in vele opzichten aan de waarheid te kort deden. En dat, zonder dat er eenig ernstig onderzoek was ingesteld. Inderdaad, de suppliant ondervond weldewaarheid van het drieste woord der soldaten: „voor u is geen recht, maar voor ons wel."
Den 11 ^ Februari 1838 vertrokken de militairen uit de gemeente Emmichoven. Maar sedert dien tijd kwamen de Marechaussées op den dag des Heeren hetzij 's morgens, hetzij 's middags, of ook wel laat in den avond de onderlinge bijeenkomsten bespieden, <iie gewoonlijk uit een getal van veel minder dan twintig personen bestonden. Toch zag men wel eens -zes van die mannen met den veldwachter aan het hoofd een gezelschap binnen komen, al werd er ook niet gepredikt en al was het getal der tegenwoordige personen ten hoogste tien. Zoodra men maar in een huis hoorde lezen of een psalm zingen, was de politie er bij.
Den 2C«» Februari 1838 was er onder de gemeente van Sleeuwijk vergadering der provinciale Synode van Noord-Brabant, onder voorzitterschap van Ds. Meerburg. Behalve den voorzitter waren er nog slechts 15 afgevaardigden tegenwoordig. Zes Marechaussées
Een Schat in aarden Vaten. V.



IÓ2
drongen binnen. Waren zij een uur later gekomen, dan zou er zeker beboeting zijn gevolgd. Nu echter was daar geen reden toe. Maar wel werden vijf broeders, die van geen passen voorzien waren, onder sterk geleide alsof het dieven en kwaaddoeners waren, een uur ver naar den Burgemeester van Sleeuwijk opgebracht, waar ze echter na eenig oponthoud in vrijheid werden gesteld, zoodat ze aan den avond van dienzelfden dag nog deel konden nemen aan de vergadering der provinciale Synode.
Hoe de geloovigen elders in Noord-Brabant behandeld werden, kan blijken uit het volgende geval. Te Hooge Zwaluwe behoorde slechts één vrouw tot de gescheidenen. Bij haar waren op Zondagavond 25 Februari 1838, van zes tot omstreeks half negen, dertien personen vergaderd tot gemeenschappelijke godsdienstoefening. Gedurende al dien tijd werd het huis bestormd met een bombardement van steenen, waardoor ruiten, vensters en dak zeer beschadigd werden. Dit was het werk van enkelen,. die door middel van sterken drank hiertoe waren aangevuurd. En de veldwachter, die door den burgemeester was gezonden, kon hen niet weren. Onder dit alles ging men binnen voort met het lezen van een preek uit Smijtegelts catechismus, van den 26ïten Zondag. Bij het uitgaan der vergadering werden sommigen met steenen geworpen. Een bejaard man, die twee meisjes naar huis zou geleiden, werd onderweg omsingeld, aangevallen, op den grond gestooten, en zoodanig met het hoofd op de keien gestompt, dat hij op verscheidene plaatsen bezeerd en op drie plaatsen aan het hoofd gewond werd. Met gescheurde kleeren ontkwam hij ternauwernood aan de handen der onverlaten, en vluchtte het huis van den burgemeester



163
binnen, waar ook de meisjes, na eenige beleediging ondergaan te hebben, waren ingevlucht. De burgemeester kon echter, wegens ongesteldheid, geen dadelijke hulp bieden. En de sekretaris der gemeente, alsmede de Hervormde predikant, vermaakten zich in het droeve schouwspel.
Keeren we thans weer tot Ds. Gezelle Meerburg terug.
Hij was den 3den Mei 1837 in den echt getreden met Mejuffrouw Johanna van der Beek.J) De eerste burgerlijke en kerkelijke afkondiging van dit huwelijk had den 30sten April plaats gehad. Blijkens de huwelijksbekendmaking waren de wederzijdsche ouders toen nog in leven. De bruidegom had thans den leeftijd van ruim 30 jaren bereikt, en de bruid was bijna 23 jaar oud. Wat al stormen waren er in de laatste jaren over het hoofd van den jeugdigen leeraar gegaan, en wat 'n moed behoorde er voor zijn bruid toe, om haar jonge leven aan het zijne te verbinden.
Tot het jaar 1838 preekte de verstooten predikant meestal in de open lucht; want uit vrees voor boeten, durfden de gemeenteleden hun woningen niet voor hem open te stellen. Dikwijls was een boerenwagen of een schuit zijn preekstoel. In de Biesbosch doopte hij den oudsten zoon van zijn zwager uit een hoosvat. Meestal was een groote schare van heinde en ver samengestroomd om hem te hooren prediken, en meer-
1) Haar naam ontmoette ik ook in een exploit van 22 Jan. 1838 en in een ander van 9 Juni 1840, waar de term voorkomt: „sprekende met zijn huisvrouw genaamd Johanna van der Beek." In andere stukken vond ik onder dien term nog genoemd: 4 Juli '36 Dingena de Jong; 30 Sept. '36 Margaretha de Jong, dochter van Hendrik Janne de Jong; 2 Febr. '37 Levinus Pellikaan; 1 Juli'37 „sprekende met zijn dienstmeid Anna Catharina Tesselhof."



164
malen reisde men den geheelen nacht om 's Zondags hem het Evangelie te hooren verkondigen.
In Mei 1839 werd Meerburg veroordeeld wegens het te zijnen huize houden, leiden en besturen eener ongeoorloofde godsdienstige vereeniging van meer dan twintig personen, belegd tegen een bepaalden dag te Almkerk. Hij woonde toen te Almkerk aan den Nieuwendijk, te Waardhuizen, op korten afstand van het dorp Almkerk.
Nog kreeg Meerburg een vonnis wegens het houden van een ongeoorloofde godsdienstoefening te Andel ten huize van Cornelis Verbeek oud 29 jaren, geboren te Veen, wonende te Andel, visscher. Volgens beëedigde verklaring van twee Marechaussées, hadden deze daar op 30 Juli 1839 „bevonden een aantal van meer dan twee honderd personen, uit die en de omliggende gemeenten, voor welke beklaagde G. F. Gezelle Meerburg hebbende een open boek voor zich, eene leerrede van godsdienstige onderwerpen hield." Meerburg werd veroordeeld in een geldboete van honderd gulden, Verbeek in eene van acht gulden.
Het bedrag aan boeten, dat Meerburg aldus heeft moeten betalen, liep in de duizenden. En had hij geen geld, dan nam men hem zijn vee af. Eenmaal bestond de executie daarin, dat men zeven koebeesten uit zijn weide weghaalde.
Ook moest Meerburg in Februari 1840 in het Paleis van Justitie te Breda nog inlichtingen komen geven omtrent de vermoedens welke tegen hem bestonden, als zoude hij zich hebben schuldig gemaakt aan het houden van eene ongeoorloofde godsdienstige bijeenkomst op den ioden November 1839 te Klundert, onder eiding van hem als leeraar; van Benjamin Hieronymus Ploeg, schoenmaker en winkelier, en Theunis Kuipers,



i65
bakker, als ouderlingen r, van Hendrik Jacobus Schalenkamp, timmerman, als diaken, en van Albertus Boegel, rondventer, als voorlezer. Wegens een verzuim in den vorm der rechterlijke uitspraak werd het tegen hun gewezen vonnis echter vernietigd, met uitzondering van dat gedeelte, Waarbij de beklaagde Ploeg schuldig verklaard was wegens het afstaan van een gedeelte zijner woning tot het houden van deze samenkomst.*) Eindelijk volge hier nog een staaltje van de bijna inquisitoriale macht, waarmee het Classicaal Bestuur
i) B. J. Ploeg was de vóórman der Afgescheidenen te Klundert. Reeds op 28 November 1835 (vier dagen nadat Gezelle Meerburg was afgezet), leverde hij aan den Kerkeraad der Hervormden te Klundert een schriftelijke acte in, waarbij hij verklaarde zich af te scheiden van hun kerkgenootschap. Die acte van afscheiding werd ook in de Kerkeraadsvergadering behandeld. Toch vonden Heeren Kerkvoogden en Notabelen goed om Ploeg te doen meebetalen in de onkosten van kerkelijke reparatiën enz. over 1836. Deze echter, die bekend stond als ouderling bij de Afgescheidenen, en in Maart 1836 ook lid van hun eerste Synode was, weigerde natuurlijk nog langer bij te dragen voor een genootschap, waarvan hij zich reeds in 1835 gescheiden had, en hij volhardde bij die weigering, ook toen hij den nden Augustus 1836 door het Vredegerecht van het kanton Zevenbergen veroordeeld werd om zijn aandeel in den hoofdelijken omslag zijnde f2.50, en de kosten der procedure te betalen. Daarop volgde den ioden September, door een deurwaarder, uit naam en ten verzoeke van den kerkvoogd, een bevel tot executie. En den s«i«» October werden zijn huisraad en winkelgoederen, weer uit naam en ten verzoeke van bedoelden kerkvoogd in beslag genomen, terwijl een gerechtelijken bewaarder werd aangesteld, die als garnisaire zijn intrëk in de woning van Ploeg nam. Die inlegering duurde tot den is^en October. Toen ging men over tot de verkooping. Na afloop der executie ontving Ploeg van den deurwaarder een rekening van f54,94. Den i6den September had deze bovendien nog een request aan Z. M. den Koning gezonden, kennis gevende van het ongehoorde vonnis, maar zonder resultaat.



i66
van Heusden optrad tegen iemand, op wien het meende zijn invloed te kunnen laten gelden.
Nadat den Heer A. van Bergeyk, schoolonderwijzer te Dussen, (wiens woning ten allen tijde openstond ter ontvangst van hen, die den Heere vreezen, en wiens huisvrouw eene discipelinne des Heeren was, welker lust was haren Heiland te bekennen en met anderen Gods lof te vertellen,) reeds in het begin des voorgaanden jaars door twee Marechaussées, uit naam des Konings, aangezegd was geworden, geene vergadering van vijf of zes separatisten in huis te mogen hebben, geene openbare (daarmede meende men overluide) gebeden te doen, en geene Godsdienstoefening of onderlinge gesprekken van dien aard te mogen houden, ontving ZEd. in Juni 1839 de volgende aanschrijving :
„Het Classicaal Bestuur van Heusden verzoekt UEd. om te compareren voor deszelfs vergadering op Woensdag den 26. Junij aanstaande, des voormiddags half tien ure in de consistorie der Groote Kerk te Heusden, ten einde de bedenkingen, welke gemaakt zijn op uw gedrag en handelwijze in het Godsdienstige, voor het Classicaal Bestuur weg te nemen.
Namens het Classicaal Bestuur voorn.
(w.g.) C. W. Pape, Praeses.
J. van Duüren, Scriba."
Aan den Voorzanger der Hervormde Gemeente te Dussen.
Na voor deze vergadering gecompareerd te zijn, ontving ZEd. eene tweede aanschrijving van den volgenden inhoud:



167
Sleeuwijk, den 1 Julij 1839.
Het Classicaal Bestuur van Heusden voor deszelfs vergadering van 26 Junij geciteerd hebbende A. van Bergeyk, voorlezer en voorzanger te Dussen, omtrent welken aan het Bestuur berigt was, •dat hij, hoezeer ambtenaar in onze Hervormde Kerk, en alzoo verpligt en gehouden tot behartiging en bevordering van hare belangen, echter op eene indirecte wijze het separatisme de hand leende, zoo door terughouden van vreemde kinderen van de openbare catechisatiên, als door zijne eigene kinderen aan het Gods•dienstig onderwijs van den Predikant zijner woonplaats te onttrekken, met voorbijzien van zijne plegtige belofte, bij derzelver doop opentlijk voor de gemeente afgelegd, maar vooral door het toelaten dat zijne vrouw en kinderen (en onder deze zelfs minderjarige) hunne namen plaatsen op een request, door sommige separatisten te Dussen en omstreken onlangs aan Z. M. gepresenteerd, tot verkrijging van eene van het Hervormde Kerkgenootschap Afgescheidene Christelijke Gemeente.
In aanmerking nemende, dat, hoezeer het bezwaar omtrent het terughouden van vreemde kinderen door hem weersproken wordt, hij echter wel toestemt dat zijne eigene kinderen geenszins bij den Predikant catechiseren, omdat hij hierin van zijne vrouw zegt afhankelijk te zijn, gelijk dan tevens het teekenen van eene separatistische petitie, volgens zijne verklaring, indien dezelve geschied is, buiten hem en door toedoen zijner vrouw zou hebben plaats gegrepen. En overwegende, dat, wat van deze zijne voorgevensen verklaring ook zijn moge, het voor het Classicaal Bestuur van het hoogste belang is, overtuigend te weten, dat de kerkelijke ambtenaren onder deszelfs ressort opregtelijk de leer en verordeningen der Hervormde Kerk zijn toegedaan, en geenszins de hand heimelijk bieden aan even dwaze als verderfelijke scheuringen, hoezeer zij om huns voordeels wil zich gedrongen zien, voor het oog het met de gevestigde en erkende Nederlandsche Hervormde Kerk en hare verordeningen te houden; schrijft bij dezen genoemden A. van Bergeyk aan, om binnen 8 dagen, voor den 10 Julij eerstkomende, aan het Classicaal Bestuur van Heusden de navolgende verklaring en belofte te zenden, als bewijs der opregtheid van zijnen handel en denkwijze tegenover de Hervormde Kerk, van welke hij lidmaat, en bezoldigd ambtenaar in de gemeente van Dussen is.
x9. Ik ondergeteekende verklaar in allen deele, als lidmaat en bezoldigd ambtenaar in de Hervormde Gemeente te Dussen, de



i68
belangen der Nederlandsche Hervormde Kerk te zijn toegedaan, en mij aan hare verordeningen overeenkomstig Gods Woord te onderwerpen.
ac. Ik verklaar voorts eenen opregten afkeer te hebben van alle separatistische scheuringen en woelingen, voor zoo ver die ook in de gemeente van Dussen plaats grijpen, ol verder mogten plaats grijpen, en met welken uitslag dezelve al of niet bekroond mogten worden.
3°. Ik verklaar, dat tegen mijnen wil en mijne begeerte mijne vrouw en kinderen aan dezelve deelnemen en hunne namen geplaatst hebben op een request ter verkrijging van eene van het Hervormde Kerkgenootschap Afgescheidene Christelijke Gemeente.
4. Ik beloof bij. deze plegttg, mijne beste pogingen, overeenkomstig mijnen pligt als man en vader, aan te wenden, om hen deze hunne handteekeningen te doen intrekken, gelijk ik dezelve bij deze voor nietswaardig en buiten mij geschied verklaar.
50. Ik beloof, dat ik even zoo zal trachten mijne kinderen liet Godsdienstig onderwijs bij den Leeraar mijner gemeente gezettelijk te doen bijwonen, ter hunner Godsdienstige opleiding als leden der Hervormde Kerk, en verbind mij overigens, om alle scheuringen en woelingen met al mijn vermogen tegen te gaan, en mij als een ongeveinsd lidmaat en ambtenaar der Nederlandsche Hervormde Kerk te zulten gedragen.
Namens het Classicaal Bestuur voorn.y bij afwezigheid van den Praeses, (w. g.) J. van Duur en, Scriba.
Aan A. van Bergeyk, Voorzanger en Voorlezer te Dussen.
Daarop is door den Heer A. van Bergeyk het volgende antwoord schriftelijk ingezonden:
Aan het Classicaal Bestuur der Hervormden te Dussen.
De ondergeteekende, ontvangen hebbende eene aanschrijving van het Classicaal Bestuur van Heusden, dato 1 Julij 1839, inhoudende beschuldiging van op eene indirecte wijze het separatisme de hand te hebben geleend, enz., enz., verklaart alle separatisme, hetwelk afwijkt van de Formulieren van eenigheid, den Catechismus, de Geloofsbelijdenis en de Leerregels van Dordrecht voor de Ge-



lég
reformeerde Kerk in Nederland, te verfoeijen, en een direct belijder te zijn van die Formulieren, omdat ze in alles met Gods Woord overeenkomen; het tegendeel immers zoude verloochening zijn van deze mijn belijdenis, voor ruim 34 jaren in de Christelijke Kerk voor God en de gemeente afgelegd? Terwijl ik het in eiken ambtenaar in de Hervormde Kerk naar Gods Woord hoogstens moet afkeuren, die, het zij op eene directe, het zij op eene indirecte wijze, het separatisme, het liberalisme en het Arminianisme begunstigt.
Ingevolge de voorgestelde vragen, wensch ik rondborstig te antwoorden:
i°. Ik ondergeteekende, lidmaat eener Christelijke Hervormde gemeente, verklaar mij gaarne in allen deele overeenkomstig het dierbare Woord Gods te zullen blijven onderwerpen, gelijk dit, door Gods genade, ten allen tijde mijne bedoeling is geweest, hoewel men mij in deze indirect heeft veroordeeld.
2°. Ik verklaar voorts eenen opregten afkeer te hebben van alle ongeregelde scheuringen en woelingen, voor zoo verre die in of buiten de gemeente van Jezus Christus mogten plaats grijpen, met welken uitslag dezelve al of niet bekroond worden.
3 . Ik verklaar eenmaal mijne toestemming aan mijne vrouw en kinderen verleend te hebben, om zich van het Nederlandsch Hervormd Kerkgenootschap af te scheiden, en haar in hare geloofsbelijdenis vrij te laten; dit regt kan of zal ik haar nu niet meer ontrekken, te meer daar zij alleszins toont zeer Godsdienstig te zijn.
4°. Ik beloof bij deze plegtig, mijne beste pogingen, overeenkomstig mijnen pligt als man en vader, mede aan te wenden ter vervulling onzer gedane beloften, zoo wel bij het voltrekken des huwelijks, als bij de bediening des H. Doops.
5°. Ik beloof, dat ik mede zal trachten mijne kinderen, die mij zeer lief en dierbaar zijn, gezettelijk Godsdienstig onderwijs te doen bijwonen ter hunner Godsdienstige opleiding, als leden van Christus Kerk, en verbind mij overigens andermaal, om alle verderfelijke scheuringen en woelingen met al mijn vermogen tegen te gaan, en, zoo als ik vermeen altijd gedaan te hebben, mij als een lidmaat van Christus Kerk te zullen gedragen.
De hemelsche Vader schenke daartoe Zijnen Heiligen Geest. Hij leere ons datgene te gelooven, belijden en betrachten, wat Hem welbehagelijk zij, en in het uur des doods ons kan te stade komen.



170
Want zoo wie Mij niet zal beleden hebben voor de menschen, dien zal Ik ook niet belijden voor Mijnen hemelschen Vader, zegt Jezus.
Hetwelk doende: (w. g.) A. van Bergeyk, Voorlezer en Voorzanger»
Vijf jaren heeft de vervolging in Noord-Brabant geduurd. Gedurende die jaren is aan vele gemeenten gedeeltelijk en aan dien te Almkerk en Emmichoven geheel vervuld de profetie van den Heere Christus;
„Zij zullen hunne handen aan ulieden slaan, en u vervolgen, u overleverende in de synagogen en gevangenissen, en gij zult getrokken worden voor koningen en stadhouders, om mijns naams wil." (Luk 21 : 12).
Maar eindelijk in 1839, volgde men het voorbeeld van Utrecht, en deed men den beslissenden stap, in het Koninklijk Besluit van 5 Juli 1836 gevorderd, om zich als nieuwe gemeente te laten erkennen, met afstand van den wettigen naam.x)
Daartoe werd in Februari 1839 reeds een adres opgesteld, dat echter door oponthoud van de Burgemeesters, eerst den i8den Maart d.a.v. aan den Heer Gouveneur van Noord-Brabant kon worden toegezonden. Intusschen bleven de Marechaussées voortgaan zich op den dag des Heeren in de gemeente te vertoonen, en daardoor de godsdienstoefeningen te verhinderen.
Toen het request steeds onbeantwoord bleef, zond Ds. Meerburg nogmaals een adres aan den koning, waarin hij ter voorkoming van verkeerde gissingen, o.a. aan Z. M. te kennen gaf, dat zijn pastorie en gebouw ter uitvoering van den openbaren godsdienst op meer dan een half uur af stands van de Hervormde kerk van Almkerk en Emmichoven was gelegen. Men
1) Zie: Een Schat, enz. n, Scholte, blz. 131.



i7i
vergaderde namelijk aan de Kil, een gehucht onder de gemeente de Werken, maar dat zich kerkelijk bij Almkerk en Emmichoven voegde.' Vervolgens lezen we nog in dit adres: „Of zouden meer dan honderd veertig onderteekenaren een nog niet aanmerkelijk genoeg aantal uitmaken om eene gemeente daar te stellen, dan zouden wij hetzelve nog wel met een getal van twee honderd hebben kunnen vermeerderen, indien ook ouders voor hunne minderjarige kinderen hadden mogen teekenen en anderen door afwezigheid, ziekte of andere oorzaken niet verhinderd waren geworden, op den dag der teekening in de gemeentehuizen te verschijnen." En het eindigde aldus:
„Neen, Sire! wij hebben hoop, wij hebben grond van hoop, dat Uwe Majesteit ook ons zal hooren! Wij hebben hoop, dat de onderzoekingen der Marechaussées, bijna eiken Zondag nog in onze Gemeente plaats hebbende, haast aallen geëindigd zijn! Wij hebben hoop, dat ook wij haast onverhinderd God zullen kunnen dienen.
„Het is aan U, o Sire! die hoop spoedig te verwezenlijken, hetwelkwij hartelijk verlangen en ootmoedig verzoeken, opdat niet langer in ons bewaarheid wordt wat Salomo zegt: „De uytgestelde hope krenckt het herte." (Spr. XIII: 12).
Toen men ook van deze poging geen gevolg zag, begaf zich in de maand Augustus een Diaken der Gemeente ter audiëntie bij den Koning, aan wien Zijne Majesteit wel heeft willen beloven, de zaak te zullen onderzoeken en te antwoorden. Eindelijk, toen het een met het ander vruchteloos bleef, ten minste voor zoo ver der Gemeente bekend was, hebben de Opzieners en Diakenen der Gemeente zich verplicht



172
gevonden, nogmaals tot Zijne Majesteit zich te wenden met het volgend request:
Aan Zijne Majesteit den Koning der Nederlanden, enz., enz., enz.
Sire/
De ondergeteekende, aan Uwe Majesteit, ter erkenning in de burgerlijke maatschappij, voorgestelde Ouderlingen en Diakenen voor de Christelijke Afgescheidene Gemeente van Almkerk en Emmichoven, provincie Noord-Braband, wenden zich tot Uwe Majesteit met de volgende herinnering en ootmoedig verzoek.
Reeds in de maand Maart dezes jaars hebben de van het Hervormde Kerkgenootschap afgescheidene inwoners der Gemeente Almkerk en Emmichoven een adres aan Uwe Majesteit ingediend, met verzoek om als eene Christelijke Afgescheidene Gemeente in de burgerlijke maatschappij te worden erkend, en in welk adres in alles is voldaan aan Uwer Majesteits besluit van 5 Julij 1836.
Vervolgens heeft in de maand Junij de eerst ondergeteekende een schriftelijk verzoek aan Uwe Majesteit doen toekomen, met de bede, om op bovengenoemd adres een gunstig antwoord te mogen ontvangen.
Eindelijk is in het begin der maand Augustus de laatst ondergeteekende gunstig ter audiëntie bij Uwe Majesteit toegelaten, welke ons de blijde tijding medebragt, dat Uwe Majesteit na onderzoek op bovengenoemd adres ons antwoord zoude doen toekomen.
Is het te verwonderen, Sire! dat wij reeds lang naar eenig antwoord van Uwe Majesteit hebben uitgezien?
Is het te verwonderen, dat wij van af de maand April van week tot week ook datgeen verwachten, wat Uwe Majesteit aan andere onzer geloofsgenooten zoo goedgunstig had verleend ? maar was het in tegendeel niet bedroevend voor ons te moeten ontwaren, hoe nog gedurig de Marechaussées kwamen, om op onze onderlinge bijeenkomsten acht te slaan, of wij niet meer dan twintig personen bij elkander waren om God te dienen?
Is het te verwonderen, dat wij ons in alle gissingen verdiepen, om de mogelijke oorzaken te raden, waarom wij nog van een voorregt verstoken blijven, dat onze geloofsgenooten in sommige steden van Uwer Majesteits koningrijk reeds deelachtig zijn geworden? maar wij kunnen geene enkele oorzaak opspeuren.



173
Want toch op het getal dergenen, die zich in onze Gemeenten hebben afgescheiden, kan toch, als niet aanmerkelijk genoeg, geene de minste aanmerking gemaakt worden.
Wij zijn in het bezit van eene welgelegene pastorij, waarin de eerst ondergeteekende reeds meer dan twee jaren heeft gewoond, zoo wel als van een daaraan gelegen ruim locaal tot uitoefening onzer openbare Godsdienst, dat reeds den geheelen zomer heeft ledig gestaan, en aan hetwelk wij bij erkenning dadelijk de noodzakelijkste veranderingen wenschen te bewerkstellingen, dewijl de zomer verstreken is, om hetzelve zoodanig in te rigten, als wij nu in het aanstaande voorjaar wenschen te doen.
Dat er een bezwaar zoude bestaan, alsof wij onze armen niet onderhouden kunnen, kan het allerminst bij ons opkomen. Want de ondervinding van die dagen, toen wij door inkwartiering, nauwkeurige waakzaamheid der politie, zoo wel als door de vrees van vele inwoners dezer gemeenten van misschien de eenentwintigste te zullen zijn in de onderlinge bijeenkomsten, waardoor zij op den dag des Heeren in hunne woningen bleven, zulke kleine Godsdienstige vergaderingen hadden, bewijst het tegendeel; ook hadden wij ultimo December 1838 reeds voor onderhoud, geneesmiddelen en geneeskundige hulp ter dienste onzer armen uitbetaald eene som van ƒ647,11, terwijl wij een goed slot overhielden van / 281,821/2-
Daarbij komt nog, dat ook wij moeten bijdragen tot onderhoud der Hervormde armen, terwijl er 's jaarlijks eene aanmerkelijke som op het gemeentelijk budget tot hunne onderhouding geplaatst wordt, en er bestaat hier geen zoogenaamd algemeen armbestuur. Uit deze bijdrage dus trekken wij geen het minste voordeel voor onze armen, daar wij, eer onze handteekeningen op bovengenoemd adres gelegaliseerd werden, daarover naauwkeurig ondervraagd zijnde, aan onze Burgemeesters betuigd hebben, dat wij door de armen, voor welker onderhoud wij beloofd hebben te zorgen, zonder onderscheid al onze armen verstaan, dewijl zij als leden van des Heeren gemeente zijn gedoopt.
En ook, Sire 1 onze verpligting tot onderhoud onzer armen wordt niet sterker door Uwer Majesteits erkenning, zoo min als dezelve door eene nieterkenning verzwakt zoude worden; want onze verpligting heeft haren grond in het Goddelijk bevel.
Sire! duid het ons niet ten kwade, dat wij deze voorkomende en openhartige inlichting Uwe Majesteit doen toekomen; — doen



174
toekomen met het doel, om een antwoord, een gunstig antwoord van Uwe Majesteit te bespoedigen; want, Sire! wijf verlangen vurig om in het openbaar en onverhinderd God te dienen, en de toelating daartoe verzoeken dringend en ootmoedig
Uwer Majesteits gehoorzame en getrouwe onderdanen, (was geteekend met de namen der Opzieners en Diakenen^
Almkerk, 14 October 1839.
In De Reformatie, dl. VI blz. 279 nam Scholte dit adres over, en hij voegde erdezekantteekeningaantoe:
„Het is te wenschen, dat wij in een volgend Nommer zullen kunnen mededeelen, dat het geduld deaer gemeente niet langer is op de proef gesteld geworden, en zij eindelijk eenig antwoord op hare herhaalde verzoeken heeft ontvangen.
„Wij zijn personeel bekend met de gelegenheid van het gebouw, hetwelk te Almkerk voor eene plaats der bijeenkomst bestemd is, en kunnen verzekeren dat het veel geschikter is, dan de plaatsen dier gemeenten, die nu reeds erkend zijn. Wij rekenen het al zeer toegevend, dat de Afgescheidenen te Almkerk het Gouvernement in hunne kas doen zien. Dat men ten bewijze der waarheid doet zien, wat men gedaan heeft, hierop maken wij geene aanmerking; doch opgave van hetgeen men overhoudt, is overbodig. Het is waarlijk eene schreeuwende hardheid, dat men ten behoeve van het Hervormd Kerkgenootschap nog miskend en vertreden moet worden, en te gelijk medebetalen aan een budget, waarvan de diaconie van dat Kerkgenootschap jaarlijks eene aanzienlijke toelaag bekomt, omdat er geene liefde des naasten aanwezig is om zeiven voor hunne armen te zorgen. Deze maatregel, die op meerdere plaatsen gebruikt wordt, is volgens ons oordeel strijdig met de bestaande landswetten."



T75
Eindelijk werd bij Koninklijk Besluit van 29 Februari 1840 toestemming gegeven tot het inrichten van een Christelijke Afgescheidene gemeente binnen de Werken en Sleeuwijk. Bij de mededeeling van den inhoud van dit Besluit ontving Gezelle Meerburg, als Bedienaar des Woords en Opziener der Christelijke Afgescheidene Gemeente in de Werken en Sleeuwijk, echter tevens de aanzegging, dat door deze toelating hem intusschen geen verlof was gegeven tot het houden of besturen van eenige godsdienstige bijeenkomsten buiten de Gemeente de Werken en Sleeuwijk.
Zoo was hier dan een uit beide plaatsen gecombineerde gemeente in de burgerlijke maatschappij erkend en toegelaten. In andere plaatsen had men op gelijksoortige adressen een weigerend antwoord ontvangen; i°. wegens het te geringe aantal en de combinatie van meerdere plaatsen; 20. wegens den niet genoegzamen waarborg, dat zij zouden kunnen voldoen aan de afgelegde verklaring om zelve te zullen zorgen voor het onderhoud der armen en de kosten van de uitwendige godsdienstoefening.
Wel was te Sleeuwijk en de Werken nog geen kerkgebouw in gereedheid, maar, naar het schijnt, had de burgemeester van Sleeuwijk goede getuigenissen van zijn dorpelingen gegeven. Althans, in het besluit ter erkenning las men: „en dat de eenige zwarigheid, welke hunne toelating zoude verhinderen, namelijk het niet bezitten van een behoorlijk voor de eeredienst geschikt en ingerigt gebouw, wordt verminderd, niet alleen door hunne verzekering van hun voornemen om zoodanig gebouw te stichten, maar vooral doordien de gegevene informatiën omtrent de omstandigheden en middelen der adressanten van dien aard zijn, dat zij in staat kunnen geacht worden



176
te zijn, om aan hunne beloften gestand te doen, hebben in vertrouwen," enz.
Voorloopig werd een boerenwoning, bewoond door A. Branderhorst aan de zoogenaamde Kil, gedurende het jaar 1840 erkend als de plaats ter openbare godsdienstoefening, onder verplichting, dat de gemeente zich voor het einde van dat jaar in het bezit zou stellen van een geschikt en ingericht gebouw.
Ter voldoening aan die voorwaarden en overeenkomstig artikel 5 van het Koninklijk Besluit van den 2Isten Augustus 1840, no. 3, zond nu Meerburg, daartoe in staat gesteld door eenige notabelen te Almkerk en Emmichoven, het bewijs in eener vijf percents inschrijving voor die gemeente op het grootboek der Nationale Werkelijke Schuld, van een kapitaal, groot ƒ7000.— gegeven den i8den November 1840, teneinde als waarborg te strekken der verzekering vanwege die gemeente, van steeds zelve te zullen zorgen, ook voor het onderhoud hunner armen; alsmede een acte van koop van een achterhuis en erf, staande en gelegen te Almkerk, aan den Nieuwendijk1), aan den straatweg, ten behoeve derzclve gemeente, voor een som van / 1000, verleden den I5den October 1840 door den notaris D. Middelkoop te Dussen. Hier, op ongeveer een uur afstand van het dorp Almkerk, verrees nu het kerkgebouw der afgescheidenen, waar Ds. Gezelle Meerburg voortaan zou prediken.2)
1) De Nieuwendijk behoorde destijds gedeeltelijk onder de gemeente Almkerk en gedeeltelijk onder de gemeente Emmichoven.
2) Het kerkgebouw is daar sedert nog driemaal door een ander vervangen, terwijl ook in Almkerk, Waardhuizen, Sleeuwijk, Dussen en Werkendam thans zelfstandige kerkformaties worden aangetroffen.



VI.
„De Melanchton der Afscheiding."
Onder de vaders der Scheiding nam Gezelle Meerburg steeds een eigen plaats in.
Zijn stille aard bracht mede, dat hij niet veel van zich deed spreken.
Al aanstonds onderscheidde hij zich van de andere vaders der Afscheiding, doordat hij de handelingen van het classicaal en provinciaal Kerkbestuur met hem, niet publiceerde, noch daartegen in geschrifte optrad. Toen hem dit echter eenigermate tot lof werd nagegeven, schroomde hij niet, een jaar na zijn afzetting, in het tijdschrift De Reformatie, deel II, 1837, blz. 34—57 en 84—108, een uitvoerig verslag te geven van de oorzaken en de geschiedenis zijner afscheiding. Inde inleiding op dit verslag erkent hij, dat hij deze rekenschap aan de kerk verschuldigd is, en zich ook menigmaal daartoe gedrongen heeft gevoeld, maar hij verontschuldigt zijn verzuim met de mededeeling, dat hij in de eerste weken na zijn afzetting door menigvuldige bezigheden in de onderscheidene gemeenten verhinderd was zijn voornemen uit te voeren, en zoo werd het van weken maanden en van maanden tot meer dan een jaar, dat hij er toe kwam, over zijn afzetting
Een Schat in aarden Vaten. V. 12



i78
en wat daaraan voorafging een en ander openbaar te maken.
Tegenover de voorstelling, door den ongenoemden „vriend der waarheid en des vredes" gegeven, als zou Gezelle Meerburg niet dan na vele aangewende pogingen van Scholte tot de Afscheiding zijn overgehaald, plaatst deze dan de volgende betuiging:
Ik weet het, menigeen, die de afscheiding voor waanwijsheid, jeugdigen hoogmoed, onbezonnen drift en zucht om eenen naam te maken, houdt, spreekt met medelijden van mij, als van iemand, die door den heethoofdigen Scholte is verleid geworden, om datgeen in de Hervormde Kerk te doen, hetgenehij buiten dezelve zocht te bewerken; doch geen mensch mag die eere worden toegebragt, welke Gode alleen toekomt. Ds. Scholte heeft mij nimmer aangezet om af te scheiden; Zijn Eerw. was te wel overtuigd, dat menschelijke aanrading en overreding niet bestand waren voor eene zaak, waarbij verloochening van alles moest plaats hebben, en welke bespotting, verachting, gevaar, vervolging en lijden tot hare gezellinnen en onvermijdelijke gevolgen had. Neen, de Almagtige, die middelen en einden doet zamenloopen, heeft mij, van natuur een vreesachtig mensch, verwaardigd niet slechts met woorden, maar ook met daden te getuigen tegen een genootschap, hetwelk zooals de onvergelijkelijke Bilderdijk reeds in het jaar 1810 schreef, geene Kerk meer is, maar eene ongeordende samenvloeijing van Godonteerende dwalingen.
Van dat genootschap ben ik sedert 2 December 1835 afgescheiden, en wat er ook gemompeld is geworden, nimmer heb ik eenig berouw gehad over deze daad, of mij over den gedanen stap beklaagd; en



179
ik betuig, dat ik onder den smaad en laster, vervolging en druk blijde ben, te mogen behooren onder het getal dergenen, die de versmading om Christus wil meerderen rijkdom achten dan wereldsche rust, eere der menschen en verbroedering met hen, die eenpariglijk opstaan tegen den Heere en Zijnen Gezalfde, en het zij dadelijk, het zij door stilzwijgend toezien, onzen eeuwigen Koning in Zijne onderdanen verdrukken.
Doch hoezeer ik mij ook verblijde, uit dien engen band, waarin menschelijke verordeningen mij gekneld hielden verlost te zijn, en ik mij verheuge, dat de Heere, mij met de Kerk heeft doen uitgaan uit een genootschap, waaronder zij zoo lang verborgen is geweest, neemt dit echter de schuld niet weg der verbodene Heeren, die mij hebben afgezet; en is ons wel eens tegengeworpen, dat wij het uiterste hadden moeten beproeven en op het voorbeeld van Luther hadden moeten wachten tot men ons uitwierp, dit was ook mijn oordeel, en daarom heb ik alle middelen beproefd, alle wegen ingeslagen, om, indien mogelijk, te kunnen blijven waar ik was. Ik deed dit dikwijls onder lijden en met een ternedergedrukt gemoed; doch vruchteloos; men wierp mij uit, en waarom? alleen daarom, dat ik naar het bevel Gods alle dingen met orde en stichting wilde laten geschieden: de lezer hoore en oordeele.
Dan volgt het Verslag van de afzetting en de Handelingen der Classicale en Provinciale kerkbesturen van Noord-Braband met Ds. G. F. Gezelle Meerburg. Dit verslag hebben we in hoofdstuk IV „Aangevallenen uitgeworpen" op den voet gevolgd, en kunnen we daarom nu wel overslaan. Maar lezenswaard is nog het



i8o
slotwoord, door den schrijver daaraan toegevoegd. Het luidt aldus:
Zoo was dan nu het verwachte tijdstip gekomen; ik was van de menschen uitgestooten; uitgeworpen uit het Hervormd kerkgenootschap. Die afzetting echter moest ik als strijdig met Gods Woord verwerpen; hetzelfde deden met mij de beide Ouderlingen en een groot deel der gemeente, die hunnen van de menschen uitgeworpen Leeraar, als hunnen van God gezonden Herder en Bedienaar des Goddelijken Woords bleven erkennen. Met hen scheidden wij ons af van het Hervormd genootschap, en voegden ons bij de Gemeente, welke de Heere aanvankelijk uitgeleid had. Van dat oogenblik af werden wij een schouwspel der menschen, waren wij de opentlijke voorwerpen van spot, versmading en vervolging, en tot nu toe zijn wij allerlei vervolging onderworpen: wij lijden, maar wij lijden om onzer zonden wil, en moeten met Jeremia uitroepen: „wy lijden vervolginge op onse halsen: zijn wy moede, men laet ons geen ruste; de kroone onses hoofts is afgevallen." Met denzelfden profeet moeten wij er bijvoegen: „o wee nu onser, dat wy soo gesondight hebben." Klaagl. V:5,i6.
Maar ook uit dit alles, wat er tot op ditoogenblik met ons heeft plaats gehad, uit alles, wat ons is aangedaan geworden, uit het oordeel, dat over ons geveld wordt, zijn wij te meer overtuigd geworden, dat wij in den weg Gods zijn. Dit baart verwondering bij hen, die met Argus-oogen ons bespieden, en met eene zekere zelfvoldoening, tot voeding hunner valsche rust, meerder of minder gewigtige opmerkingen over de afscheiding, haren voortgang en hare geschiedenis maken, daar zij, ten tijde der Hervorming geleefd hebbende.



i8i
dezelfde opmerkingen misschien zouden gemaakt hebben op verdeeldheden en oneenigheid, welke ook toen plaats grepen. En in de van God gevestigde gemeente te Corinthe en Galatië" hadden zulke dingen plaats, welke zij, onder ons dezelve opmerkende, als een bewijs tegen de goddelijkheid der afscheiding invoeren; doch hierover houden wij ons niet vreemd, zoo min als. over de hitte der verdrukking, en den smaad eener goddelooze wereld, die lastert hetgeen zij niet weet.
Maar gij zijt ons eene oorzaak van droefheid, kinderen Gods, Broeders en Zusters in Christi! die nog niet opgekomen zijt tot de hulpe des Heeren, maar in uwe gewelfde huizen als geruste en stille aanschouwers blijft zitten; gij zijt het, met wien de wereld ons pijnigt en slaat 5 gij zijt het, die u eenmaal zonder eenige uitbreiding of voorwaarde aan den Heere Christus hebt overgegeven, en u nu, misschien om eenige eer, goed, bestaan, zijner en uwer verdrukt wordende broeders en zusters schaamt! Gij zijt het, die „degemeenschap der heiligen belijdt," maar waaruit blijkt uwe beoefening? Daar is een klein hoopje volks, maar onder hetzelve velen, met wie gij eenmaal de kronen zult nederwerpen voor den troon en het Lam; tegenover hetzelve staat een gansche menigte van verdrukkers, vervolgers, smaders en bespotters, staat eene godlasterende wereld, die, indien het mogelijk ware door. allerlei middelen hen zoude willen uitroeijen, en hen dadelijk verhindert in God te dienen. Ook gij zijt onder haar getal, als onverschillige, en indien dat niet, toch als stilzwijgende, als dat alles duldende aanschouwers! Zij worden voor oproermakers uitgekreten, als booswichten behandeld; hunne stemmen worden niet gehoord, hun mond wordt gesloten, en gij? gij zwijgt! Zij worden van goederen beroofd, door het graauw mishandeld



182
en verjaagd, door militairen uit elkander gedreven, door militairen verhinderd om zelfs met twee of drie God te dienen; in één woord, zij zijn de voorwerpen van de wreedste mishandelingen, en gij ? gij zegt: ik ken die menschen niet! Zij worden voor regtbanken getrokken, als geboeide misdadigers naar den kerker gebragt, en gij ? gij zegt: ben ik mijns broeders hoeder ? gij vergeet, dat de Heere u beveelt, om der gevangenen te gedenken als of gij mede gevangen waart, en die kwalijk gehandeld worden, alsof gij ook zeiven kwalijk gehandeld werdt; gij zwijgt tot alle dingen. De Heere vraagt u in Zijn Woord: gaan u deze dingen niet aan ? uwe daden getuigen tegen u!
En daarom, niet zoo zeer om onzentwil dan wel om uws zelfs wil, om de rust uwer consciëntie en den vrede uwer ziel, vermanen wij u datgeen te doen, wat u de van God geleerde Brakel voorschrijft: „Als de Heere vervolgingen brengt over de Kerk door de wereld, als dwalingen stijf doorgezet worden in de Kerk, en als men verdrukt en vervolgt zulke predikanten, en anderen die de waarheid en godzaligheid voorstaan, kantet u dan tegen die, en blijft een gezelle dergenen die den Heere vreezen, en Zijne waarheid belijden: wordt gij door die uitgeworpen, wordt gij gedwongen u met haar te vereenigen, wordt gij, door het te weigeren, beroofd van uw goederen, in de gevangenissen geworpen, als misdadigers gehandeld, ja, met zwaard, galg en rad gedreigd, of ook ter dood gebragt, staat dan, en denkt dat de Heere u tot het marteldom roept: of de vervolging door die van binnen geschiedt, dan of ze gedaan wordt van buiten door den Antichrist, dat is hetzelfde, en uwe belijdenis is dezelfde, en uwe getrouwigheid is dezelfde, en uw loon is hetzelfde.



i«3
Ontzet u daar niet over, als men u onder eenen kwaden naam lijden aandoet; want dat is al oud: de Heere Jezus werd ook onder eenen kwaden naam vervolgd en gedood. Zij zeiden: wij steenigen unietom eenig goed werk, maar daar en daarom. De oude voorwendselen waren: gij zijt uwer overheid ongehoorzaam, gij staat tegen haar op, gij sticht rebellie, gij maakt scheuringen in de kerke, gij hebt zielverdervende dwalingen en ketterijen, en tracht die voort te planten, actie genoeg, weg met hem! Ik zegge, ontzet u dan over haar niet, maar blijft volstandig de waarheid aan te kleven, en getuigenis daarvoor te geven met woorden, wandel en lijden." Redelijke Godsd., deel 2. cap. 20, art. 12, 13.
En nu nog een woord tot u, Dienaren Christi, die den Heere lief hebt in onverderfelijkheid, maar tot nog toe leeraar in de Hervormde Kerk blijft. Wij dwalen met onze afscheiding, of gijlieden dwaalt met uw achterblijven. Meent gij dat wij dwalen, dan vermanen wij u, dan verzoeken, ja, eischen wij van u, om der kerke en gemeenten wille, ons van onze dwaling te overtuigen. Omdat wij overtuigd zijn, dat wij inden weg Gods zijn, gevoelen wij ons verplicht om van den Heere te vragen, dat Hij u doe uitgaan op de voetstappen der schapen; maar gij zijt ook van uwe zijde verpligt om den Heere te bidden, dat Hij ons stuite in onzen voortgang, en de dwalenden en misleidden tot u doe wederkeeren; al moet gij dan daarom ook de vriendschap van eenigen uwer gemeenteleden missen.
Sommigen uwer gaan echter zoo ver niet om de afscheiding geheel af te keuren, neen, maar zien veel goeds in dezelve, hebben de afgescheidene geloovigen lief, verfoeijen de vervolgingen, gedenken de



184
verdrukte broeders in hunne gebeden, en werpen mij tegen: indien ik in uwe omstandigheden verkeerd, in uwe gemeente gestaan had, ik zoude ook misschien zijn afgescheiden. Is dat genoeg, broeders? is het genoeg onder bedekte termen voor ons te bidden, en indien dan dat bidden nog maar niet geschiedt om eeniger vrienden wil, of om de ons niet vijandige geloovigen in uwe gemeente onder uw gehoor te houden ? Is het genoeg, broeders! alleen de vervolging te verfoeijen, of te zeggen: indien ik in uwe plaats geweest ware, ik zoude ook zijn afgescheiden? De vervolgingen zijn grootendeels uit den boezem van uw genootschap voortgekomen; uwe Synode heeft ze aangewakkerd; uwe ambtsbroeders hebben ons afgezet, uitgeworpen, en gij hebt stil gezwegen. De Heer Le Roy, hoewel in geenen deele met ons eenstemmig en eensgevoelend, heeft nogtans naar zijne overtuiging opregtelijk gehandeld; maar wat hebt gij gedaan ? en daarom roepen wij u uit Gods Woord toe: Twistet tegen ulieder moeder, twistet omdat sy mijn wijf niet en is, ende ick haer man niet en ben! Hoz. II: i.
Doch er zijn ook misschien onder u bezwaarden, ternedergedrukten, die tegen hunne eigene overtuiging handelen, en den H. Geest bedroeven; die wel eens eenige oogenblikken stille zijn en sluimeren, doch straks weder als verschrikt ontwaken, gevoelende dat er iets gedaan moet worden, hetwelk nog niet geschied is; welker geweten hen beschuldigt, wier zielen niet gerust zijn: tot ulieden zeggen wij met den godzaligen Rhetorfort, die twee jaren lang om Christi wil in den kerker gebannen was, wiens leven het was voor groote scharen Jezus Christus te prediken, en daarom in de gevangenis wel eens klagen moest over zijne stomme sabbathen, maar ook tevens beleed, dat



i«5
de Heere hem en zijne broeders eenigen tijd de snoeimessen uit de hand genomen had, om hun een eerwaardiger dienst op te leggen, namelijk te lijden om den naam van Christus; tot een iegelijk van u zeggen wij met dien getrouwen Schot:
„Maar, zeer lieve en waarde Heer! laat mij uzeer ontmoediglijk bidden door de ontferminge Gods, door de vertroostingen van Zijnen Geest, door het dierbaar bloed en de wonden van uwen beminnelijken Verlosser, door de zaligheid van uwe ziele, en door uwe verschijning voor het ontzaggelijk gerigt van een zonde wrekend en vreeselijk regter, dat gij uwen zielsvrede, Christi liefde, en zijne Koninklijke eer, die nu in dispuut getrokken wordt, niet in comparatie stelt met uw plaats, eer, huis of rust, dewelke binnen een handbreed tijds zullen aan een kant gesteld worden. Ik geloof waarlijk, dat Christus nu eene getuigenis van u verzoekt, en zegt: wilt gij Mij ook verlaten? Misschien zal de wind al uw leven lang zoo schoon niet voor u waaijen, om voor anderen uit te komen en te verschijnen, om Christus den schoonsten onder de menschenkinderen te helpen, den Oversten der koningen der aarde te begunstigen." Jez. LI: 7, 8. „En vreest niet de smaetheyt van den mensche, ende voor hare smaet-redenen en ontset u niet: want de motte salse op-eten als een kleet, ende het schietwormken salse op-eten als wolle." Wanneer de Heere zal beginnen, zal Hij een eind maken, en Hij zal Zijne tegenpartijders nedermaaijen, en zij zullen voor Hem liggen als verdroogd hooi, en hare bloem zal van haar afgeschud zijn. Let, hoe vele duizenden gij in dit koningrijk zult doen vallen en struikelen, indien gij met haar gaat, en dat gij buiten de gebeden van velen zult zijn, die nu voor den Heere staan ten



i86
goede van u en van uw huis. En verder, als de tijd voor uwe rekening komt en uwe eene voet binnen de palen van de eeuwigheid zal zijn, en de oogenbanden zullen breken, en het aangezigt zal bleek worden, en de arme ziel uit de vensters van het leemen huis zal zien, verlangende daaruit te zijn; en gij u zeiven zult vinden gedaagd voor den Regter van levenden en dooden, om te antwoorden over dien, dat gij uwe hand met de rest van de zamen verbondenen tegen Christus gesteld hebt, tot omstooting van Zijne Kerk en tot losmaking van de pinnen van Christi tabernakel, en gij zekerlijk u zeiven verontreinigd zult zien in een koers van afval, dan zullen de gunst van eenen Koning en uwe wormsteenige eer ellendige troosters voor u zijn. De Heere heeft u verlicht met de kennisse van Zijnen wil, en zoo waarachtig als de Heere leeft, zij leiden u en anderen tot eene gemeenschap met het groote Babel, de moeder der hoererijen; en God zeide weleer, en Hij zegt hetzelve alsnog tot u: „gaet uyt van haer, mijn volck, opdat gy van hare plagen niet en ontfangt!" Zult gij dan met haar gaan? en zetten uwe lip aan den gouden beker van de hoer en drinken met haar van den wijn van den toorn van God Almagtig ? o armelijke hongerige eer! o vervloekte pleizieren! en o verdoemelijke rust, gekocht met het verlies van God! Hoe velen zullen er Voor u bidden! wat eene zoete tegenwoordigheid Christi zult gij bevinden onder uw lijden, indien gij uwe eer en plaats zult nederleggen aan Christi voeten! wat eene schoone vergelding des loons! — Let op degenen, die voor u gegaan zijn naar de eeuwigheid, en zouden wel eene wereld gegeven hebben voor eene nieuwe gelegenheid om die waarheid voor te staan. Het is waar, zij noemen het iets, dat niet sub-



i87
starttièel is, en wij zijn een spot bij degenen die gerust zijn, wegens dat wij deze dingen daarvoor lijden: maar het is geen tijd, om te oordeelen van ons verlies door den morgen; wacht tot t' avond en wij zullen met de besten van haar rekenen. Mijn waarde Heerl waagt het, dat ge om Christi wil den wind in het aangezigt neemt. — Ik durf er mede naar de eeuwigheid gaan, dat de eer van onzen Koninklijken Wetgever en Koning, in de regering van Zijn eigen Vrij Koningrijk (die aan geen' stervend' Koning behoorde tol te betalen) te dezen dage de ware staat van de questie is." En daarom, geliefde Broeders!
Wil toch niet stug, gelijk een paard, weêrstreven;
Of als een muil, door domheid voortgedreven; Gebit en toom, door 's menschen hand bestierd, Beteug'len 't woest en redeloos gediert':
Laat zulk een' dwang voor u niet noodig wezen,
Wie God verlaat, heeft smart op smart te vreezen; Maar wie op Hem vertrouwt, op Hem alleen, Ziet zich omringd met Zijn weldadigheên.
Ps. XXXII: 5.
Ziehier de mannelijke verantwoording van dezen getrouwen getuige, die niet uit jeugdige onbezonnenheid, noch uit zucht om naam te maken, maar uit gehoorzaamheid aan Gods Woord en in de mogendheid des Heeren zich afscheidde van het Nederlandsch Hervormd Kerkgenootschap. Voor de eere van Christus en het heil Zijner kerk had hij het genot en de eer der wereld, ja zelfs aanvankelijk de liefde en goedkeuring zijner ouders veil. Onder gebed en worsteling was het hem duidelijk geworden wat hij doen moest, en hierin eenmaal tot zekerheid gekomen, liet hij zich



i88
door geen hinderpalen daarvan terughouden. De innige, waarachtige overtuiging van volkomen in 's Heeren weg te zijn, staalde hem in den strijd en gaf hem kracht om ook in tegenspoed hoofd en hart vrijmoedig op te heffen tot den Heere, voor wiens rechterstoel hij wist eenmaal te moeten verschijnen, om rekenschap af te leggen ook van deze zijn handeling.
En die overtuiging verloor hij nimmer, ofschoon ze door den loop der tijden en de wisseling der omstandigheden soms voor oogenblikken werd geschokt, als hij met droefheid zag, dat de Afscheiding niet geworden was , wat zij beloofde, en niet die wending genomen had, die hij verwachtte.
Was hij steeds de ziel der vergaderingen van gemeente, classis en provincie, in den aanvang nam hij ook een werkzaam aandeel aan de beweging in geheel het land.
Op de eerste Synode van de kerken der Scheiding in Maart 1836, te Amsterdam, „die gezegende vergadering, op welke de eenheidsband gelegd werd tusschen de verschillende kerken, op grond van de gemeenschappelijke Gereformeerde belijdenis en kerkeordening') was Ds. G. F. Gezelle Meerburg met ouderling B. H. Ploeg van Klundert tegenwoordig namens de provincie Noord-Brabant. Het concept-adres aan Z. M. den Koning ter verkrijging van bescherming der openbare godsdienstoefening wordt door Ds. A. Brummelkamp en hem gewijzigd en aangevuld. Ook heeft hij mede zitting in de commissie, die een reglement ontwerpt op het examen en de toelating tot het Herders- en Leeraarsambt. En met Ds. H. de Cock stelt hij den biddagsbrief op voor den algemeenen dank-, vast- en bededag van 20 April a.s.
1) Bouwman, De crisis der jeugd, blz. 13 en 14.



i8q
Op deze eerste Synode was ook „na veelvuldige gesprekken besloten, dat wij in het behandelen der kerkelijke zaken zullen volgen de regelmaat van de Dordrechtsche kerkeordening, zooveel zulks door het gebrek aan Herders en Leeraars in de gemeente en den toestand der Kerk in derzelven verdrukking geschieden kan, smeekende den Heere, dat Hij arbeiders in Zijnen oogst gelieve uit te storten, en Zijne gemeente in vrijheid te stellen: Zullende op eene volgende algemeene vergadering nader hierover kunnen besloten worden."
In Juli en Augustus van het volgende jaar, 1837, wordt inmiddels onder leiding van Scholte en Meerburg op de Provinciale Synode van Zuid-Holland, Utrecht, een gedeelte van Noord-Brabant en Gelderland een kerkeordening vastgesteld, die slechts algemeene lijnen bevatte, welke naar het Woord in de gemeente moesten worden nageleefd. Rondgezonden aan de verschillende gemeenten om de gewenschte aanmerkingen, werd ze echter door Groningen, Drente, Friesland, Overijsel en Boven-Gelderland beantwoord met de opmerking dat het aan de Algemeene Synode toekwam een kerkeordening te maken. Hierin stemden nu ook Scholte en Meerburg toe, onder beding dat zij de besluiten dezer vergadering nader zouden beoordeelen.
Op de Synode, die nu in September 1837 te Utrecht gehouden werd, stelde Ds. Meerburg, na over- en weer spreken, voor, om de Dordtsche kerkeordening van artikel tot artikel na te zien, te veranderen, bij te voegen of af te laten, waar het noodig geoordeeld wordt. Al de afgevaardigden stemden hiermee in, en zoo werd toen te Utrecht een „kerkeordening" ontworpen, waarbij die van Dordrecht als leiddraad diende. De bedoeling zat n.1. voor, om, met behoud van het



lOO
bruikbare in de Dordtsche kerkenorde, een nieuwe te ontwerpen voor dien tijd.
Verder werd Ds. Gezelle Meerburg op deze Synode aangewezen om aan de provinciale vergaderingen van Zuid-Holland, Utrecht en Beneden-Gelderland te schrijven, om datgene, wat in hare kerkeordening met het nu aangenomene in strijd was, daarin te veranderen.
Op deze vergadering was voorts ter tafel een vraag der provinciale kerkvergadering van Boven-Gelderland, of het naar Gods Woord geoorloofd is, dat iemand de zuster van zijn overleden vrouw huwt. De daarop betrekking hebbende stukken worden nu in handen gesteld eener commissie, bestaande uit Ds. Gezelle Meerburg, en de ouderlingen Baay en Wildeboer. Straks brengt deze commissie, bij monde van eerstgenoemde, verslag uit over deze zaak. Dit verslag gehoord en Gods woord geraadpleegd hebbende, heeft de Synode geene vrijheid gevonden, om het huwlijk met de zuster eener overledene vrouw als bloedschendig te verbieden. Evenwel oordeelt de synode, over zulk een gewichtige zaak geen overhaast oordeel te moeten vellen, maar in deze het oordeel der buitenlandsche kerken te moeten vragen. Aan Ds. Meerburg wordt opgedragen een antwoord op te maken aan de provinciale kerkvergadering van Gelderland, bovengedeelte; welk antwoord later, na voorlezing, werd goedgekeurd.
Nog werd door Ds. Meerburg voorlezing gedaan van onderscheidene door hem opgestelde brieven aan onderscheidene provinciale kerkvergaderingen, alsmede aan eenige bijzondere personen ; al deze brieven .werden goedgekeurd en door den Praeses en Scriba geteekend.
Deze Synode van Utrecht, bijeengeroepen om de



191
eenheid te bewaren en geschillen te beslechten, deed echter de verdeeldheid in de kerken der Scheiding nog grooter worden. Bij de reeds bestaande geschillen tusschen De Cock en Scholte over de leer en de kerkregeering, was een nieuwe twistappel opgeworpen door het vooropzetten van een zestal dogmatische artikelen over kerk, doop, belijdenis en het lidmaatschap der kerk, en van een vijftal kerkrechterlijke artikelen over het gezag van kerkelijke vergaderingen. Daarbij kwam wantrouwen tegen Scholte, tegen wien uit Woerden een aanklacht was ingediend wegens Remontrantsche leer in een door hem uitgegeven vraagboekje. De Synode had de aanklacht ongegrond bevonden, maar achtte toch de uitgave van een vraagboekje door een particulier predikant strijdig met Art. 43 der Amsterdamsche Synode. Alleen Ds. Meerburg kon zich met dit oordeel niet vereenigen. Ook namen velen er aanstoot aan, dat Scholte niet het gewone ambtsgewaad, steek, mantel en bef droeg. Reeds in het eerste deel van het tijdschrift. De Reformatie had Scholte zich op dit stuk verdedigd x) En in deel III, blz. 264—278, plaatste nu Gezelle Meerburg, ter onderrichting der gemeente, een uittreksel uit G. Arnolds Ware afbeelding der eerste Christenen, 2e deel, ie boek, ioe hoofdstuk, § 9 en vervolgens, onder den titel: Nog iets over het ambtsgewaad der predikanten.
Zelf naar den trant zijner dagen gekleed met den deftigen zwarten rok, korte broek, zijden kousen, lage schoenen en eerwaardige steek 3) was hij er toch verre vandaan, om te meenen, dat men een leeraar tot het dragen van zulk een ambtsgewaad moest verplichtten.
1) Een Schat, II (Scholte) blz. 140.
2) Zie: Bundel nagelaten Leerredenen, derde druk, 1884, blz, XIX.



I92
En diep ging zijn ziel gebukt onder de twisten en scheuringen, die van deze en andere kwesties onder de Afgescheidenen het gevolg waren.
Een brief uit dien tijd, aan Budding gericht, laat ons een blik in zijn ziel slaan:x)
17 Dec. 1838. Geliefde Broeder in den Heere Christol De genade van Hem, Die is, Die was en die zyn zal, worde u geschonken en over u vermenigvuldigd/ Amen.
Maar, lieve Broeder, gaat uw oordeel en gevoel over Scholte om het afleggen zijner kleeding niet te ver? Ook ik had liever gezien dat hij die kleeding had blijven dragen, maar de Apostel zegt: „niemand oordeele u in het stuk des feestdags." Ik voegde er met mijne gedachte bij: niemand oordeele u in het stuk der kleeding! Vooral toch daar men het niet kan bewijzen uit Gods Woord dat de Herders en Leeraars eene onderscheide kleeding dragen moeten, gelijk Arnold dit uit aangetogen 2) plaatsen staaft. U noemt hem een Letterpatroon, ik hoop dat dit oordeel op eigen onderzoek zal steunen en niet in navolging zijn zal van Spittler, 3) die de Dordsche kerkvergadering met die van Trente in éénen rang stelt, en schrijven durft, dat „de Hervormde kerk nog verder de schoonste kiemen onderdrukte door hare Dordsche kerkvergadering." Wanneer ik bijv. Mosheim in alles moet gelooven, dan zoude ik ook Millner een Letterpatroon noemen moeten.
Onverschillig ben ik niet omtrent zulke dingen als het afleggen der kleeding, maar er zijn andere dingen: de scheuringen, de twisten, de onverloochendheid en geesteloosheid, welke er algemeen plaats hebben, zód dat de kerk wel konde vragen: „waarom hebt Gij onze harten verhard dat wij U niet zouden vreezen!" En dit maakte het mij vaak bang, en heeft mij in den afgeloopen zomer het soms zeer bang gemaakt, ja dat ik liever van alles slechts een
1) Uit: J. H. Gunning J.Hzn., Leven en Arbeid van H. J. Budding, 2e dr. 1909, bldz. 580—583.
2) aangehaalde, blijkbaar het uittreksel dat in de Reformatie was opgenomen.
3) Spittler, een kundig Duitsch geschiedschrijver, die 1782 schreef: „Grundriss der Geschichte der Chrisüichen Kirbhe." t. a. p blz. 408.



193
aanschouwer wilde zijn en afgezonderd van de menschen wilde leven, zoodat ik mij langen tijd onttrokken heb aan alle werkzaamheden buiten de provincie N.-Brabant. vooral van classicale en provinciale, zoodat ik dikwijls betuigen moest: indien ik een anderen weg wist en kende, ik zoude denzelven inslaan. Ik versta u, als gij schrijft dat natuurlijk verstand en doorzicht alles graag één zoude willen hebben, ik versta het ook dat dit bedenkingen des vleesches zijn.
Wat de van ons weder afgescheiden Zwolsche en Woerdensche gemeenten betreft, onze provinciale vergadering, in het najaar, gehouden, had een voorstel, om ter voorkoming van zelfbeschuldiging van niet alles beproefd te hebben wat tot vereeniging strekken zoude, om eene zamenspreking daar te stellen, tusschen onze ouderlingen (buiten de predikanten) en de ouderlingen der afgescheurden; ik heb daar over met Brummelkamp, en Brummelkamp met de Zwolschen gecorrespondeerd; wij hebben daarop een antwoord terug gekregen, dat ook zij wel vereeniging wenschen, doch dan moeten wij openlijk voor God en de gemeente betuigen verkeerd gehandeld te hebben en dat de oorzaak der scheuring geheel aan onze zijde gezocht moet worden.
In deze provincie zijn geene groote scheuringen of twisten, maar ook over het algemeen weinig geestelijk leven en opbouwing, eenige altijd uitgezonderd, en onder die eenige kunnen wij zelfs kleine gemeenten noemen, en ook mogen wij gelooven dat in de gemeente Almkerk twee zijn bekeerd geworden, waarvan de eene eene zuster van Jan de Jongh is; ik heb dit jaar nog al dikwijls onverhinderd en voor groote scharen mogen prediken en de sacramenten bedienen, doch meestal in den nacht, i) inzonderheid is de prediking met den biddag gezegend geweest, toen ik voor eene groote schare van 's nachts 3 tot 7 uur gepredikt heb over Jes. 59 : 1,
In de atgeloopen week heb ik ook te Gorkum onverhinderd gepredikt. Den oprechten gaat het licht op in de duisternis, en die gelooft zal niet haasten. Dat zal ondervonden worden; het schip mag tegen een rots stooten, en door de winden ginds en herwaarts geslingerd worden, aan wien de Heere beloofd heeft dat zij aan
1) Dikwijls hield men, om de vervolging, godsdienstoefeningen des nachts, als wanneer er geen gepeupel en geen soldaten waren om het te verhinderen.
Een Schat in aarden Vaten, V. Ij



194
land komen zullen, die zullen ook, hetzij dan zwemmende hetzij op planken drijvende, die zullen ook, al zegt het ongeloof: gij' zult vergaan — behouden aankomen.
De Heere schenke u en mij en al zijn volk wat er noodig is om af te leggen allen last en de zonde, die ons lichtelijk omringt en om met lijdzaamheid te loopen de loopbaan, die ons voorgesteld is, ziende op den oversten Leidsman en Voleinder des geloofs, Jesum.
Ontvangt de hartelijke groete van mijne vrouw en dienstmaagd. De Heere geve ons elkander te gedenken in den gebede.
Uw hartelijk liefhebbende Vriend en Broeder
Almkerk, 17 Dec. '38. G. F. Gezelle Meerburg.
Getrouw aan zijn voornemen om zich te onttrekken aan alle werkzaamheden buiten de provincie N. Brabant, woonde Meerburg ook de synode te Amsterdam in 1840 niet bij. Namens de opzieners uit Noord-Brabant zond hij aan deze vergadering een brief in, waarin hij het houden eener Algemeene Kerkvergadering, in de tegenwoordige omstandigheden afkeurde, meenende, dat dit slechts tot grootere verwikkeling aanleiding zou geven. Zij hadden daarom geen afgevaardigden gezonden,, maar verklaarden zich nochtans bereid om zich te vereenigingen met alle bepalingen, die overeenkomstig Gods Woord zouden gemaakt worden en zouden zich daaraan onderwerpen. In naam der Provinciale Kerk-. vergadering van Noord-Brabant had Ds. Gezelle Meerburg nog aan de synode een opwekking tot een Dank-, Vast- en Biddag toegezonden, en overeenkomstig die opwekking, besloot de synode eenparig,, om den i6den December daartoe af te zonderen.
Op deze synode werd o.m. besloten om, met terzijstelling van alle sedert de Afscheiding aangenomen, kerkverordeningen, de kerkorde van Dordrecht van. 1618 en 1619 als de eenige regel in de regeering, tucht



i95
en dienst voor de Gemeenten aan te nemen, en daarbenevens, voor zoover dienstig is tot opheldering, ook al de ordeningen van vroegere Gereformeerde synoden, in verband met de bedoelde kerkordening. Uitdrukkelijk werd echter het door onze vaderen nooit met gewilligheid, maar door noodzaak getolereerd patronaatsrecht verworpen, benevens de macht van de overheid in de kerk. Een verzameling van de oude kerkenordeningen zou in druk verschijnen door een nieuwe uitgave van het kerkelijk Handboekje. Ter begeleiding daarvan werd daarbij als voorrede een toelichtende verklaring gevoegd, betreffende de aanneming der kerkeordening. Deze verklaring werd opgesteld door ouderling P. Schaap *).
Aan de Provinciale kerkvergaderingen van Noord-
i) Met betrekking tot dezen ouderling P. Schaap melden de notulen nog, dat door Ds. de Cock wérd voorgesteld hem te examineeren om tot het Herders- en Leeraarsambt toegelaten te worden. En hoewel de genoemde Leeraar deze zaak niet bepaald onderzocht had, meende Z.W.Ew. nochtans te kunnen verzekeren, dat de gemeente te Urk dezen ouderling tot Leeraar verlangde. De vergadering oordeelde, dat het Examen geschieden zou. Hierop is genoemde ouderling ondervraagd over de uitlegkunde des Bijbels en over sommige leerstukken. Eenige leden oordeelden, dat hij in den tegenwoordigen toestand der kerk wel toegelaten kon worden, anderen keurden dit af. Na aanroeping van den naam des Heeren en stemming met briefjes, bleken de stemmen te staken. Hierop werd in omvraag gebracht ot het lot zou gebruikt worden? Wederom staakten de stemmen. Toen zeide ouderling Schaap liever te willen, dat deze toelating uitgesteld werd. Hierop besloot de vergadering, dat de toelating thans niet behoorde te geschieden, doch de Praeses zou aan de gemeente te Urk den afloop dezer zaak schrijven, met raad om, bijaldien zij dezen broeder tot leeraar begeerde, niet, wegens den afloop van het examen, van hem af te zien, kunnende hij vervolgens op de Prov. Kerkvergadering geëxamineerd worden, terwijl hij intusscheu gelegenheid



Brabant, Zeeland, Utrecht, Zuid-Holland en Beneden Gelderland, die opzettelijk geen afgevaardigden naar deze synode gezonden hebben, werd op last der synode door Ds. de Cock een brief geschreven tot broederlijke bestraffing over zoodanige handelwijze, die zoowel tot nadeel der kerk als ook inzonderheid voor de Gemeenten in die Provinciën nadeelig geacht werd. De brief luidde als volgt:
Geliefde Broeders in den Heere, genade en vrede worde ons onderling geschonken en vermenigvuldigd om Christus wil l Amen.
Uitgenoodigd door Ds. A. Brummelkamp, die door de vorige Synode benoemd was, om op aanvrage de Synode zamen te roepen, heeft de hier zamengeroepene Vergadering het genoegen niet mogen hebben, afgevaardigden van uwe Provincie in derzelver midden te zien. Dit strijdt Broeders! tegen de liefde, orde en betamelijke onderwerping. Het is waar, Ds. Meerburg heeft ons van wege de de Provincie Noord-Braband geschreven, dat die Broeders zouden instemmen met hetgeen wij hier, naar Gods woord, tot heil van de Gemeente verrigten, maar wij zijn echter van de hulp dier Broeders tot dat einde verstoken gebleven, terwijl Zeeland en Utrecht, met hetgeen daartoe behoort, of slechts stuksgewijze of in het geheel geene gemeenschap of onderwerping aan wettelijke bepalingen en verordening naar Gods woord in dezen betoond hebben. —
Ik heb daarom voorgesteld Broeders! aan de Vergadering dat het mij voorkwam, dat het onze verpligting was, UEW. ernstig, maar ook tevens broederlijk, in dezen te bestraffen en te vermanen, ook tevens om met ons mede te werken en zamen te stemmen tot heil en eenigheid van Gods Kerk en Gemeente. De Vergadering heeft mij die taak opgedragen, die ik dan ook volgaarne heb op en aangenomen en waarvan ik mij kwijt door dezen. Wij
had om zich nog te oefenen-. In het volgende jaar werd hij als Dienaar des Woords te Urk geordend door Ds. H. de Cock.
Hoe Gezelle Meerburg over zulk een toelating van ongestudeerden tot het predikambt dacht, zal ons blijken uit zijn Voorrede op de kerkeordening, zie blz. 202 en 203.



197
hebben hier, Broeders! over het geheel mogen zamen zijn, met dien vrede, met dien zegen, en onderlinge liefde, waarmede wij tot dusverre nog niet eenmaal hebben mogen zamen zijn, noch de eerste reis te Amsterdam, noch de laatste maal te Utrecht. —
De Heere heeft ons deze reis dusver, mogen wij zeggen, gezegend en in liefde over het geheel ons nog hier doen zamen zijn en zamen wonen. —
Wij hebben met gemeenschappelijke verootmoediging, de kerkeordening van Dordrecht, met schier algemeene stemmen, ook aangenomen; tot de dienst van den God onzer Vaderen en tot den weg onzer Vaderen wederkeerende, met besluit om de verzameling van Gereformeerde kerkeördeningen uit te geven, om voorts ook in onze Gemeenten te gebruiken, gelijk UEW. blijken zal uit de daarbij door ons uit te gevene voorrede.
Wij hopen, Broeders, dat gij het verkeerde van uwe handelwijze en gedrag in dezen gevoelende, ook voortaan begeeren zult deze onze vermaning en opwekking te behartigen en te bevorderen; met ons volkomen en gewillig wederkeerende niet alleen tot de Leer maar ook tot de dienst en tucht onzer Vaderen, begeerende gemeenschappelijk in opregtigheid met ons te wandelen voor het aangezigt des Heeren. —
Gelijk wij ons hiertoe door des Heeren genade verbonden hebben, met Jozua het Verbond te vernieuwen, om den Heere onzen God, den God onzer Vaderen te dienen naar zijn Woord, zoo Broeders hopen wij, dat gij dit ook met ons zult doen en dat de Heere daarop ook nog zijne zegenende goedkeuring zal doen volgen, gelijk dit steeds het geval geweest is, wanneer Israels volk het Verbond in opregtheid met den Heere maakte of vernieuwde. En in hope en met de bede hiervan Broeders! noemen wij ons heilbiddend uwe tot orde, liefde, vrede en eenigheid opwekkende Broeders:
Namens de Synode H. DE COCK.
Het gunstige oordeel van De Cock over de eensgezindheid der synode verliest echter veel van zijn waarde, als men bedenkt, dat ze meer een vertegenwoordiging was van een partij, dan een algemeene synode. En ofschoon men „over het geheel" in broe-



198
derzin bijeen was, liet de eenparigheid van inzicht bij de behandeling der onderdeelen nog veel te wenschen over. Brummelkamp, Van Raalte en De Moen waren tegen de aanneming der kerkorde van Dordt geweest. De kwestie van het ambtsgewaad bleef de broeders verdeelen. En „de Amsterdamsche twist" eindigde met de uitwerping van Scholte.
Een poging tot eenheid en verzoening, door Meerburg in de provinciale kerkvergadering van Brabant aangewend in een schrijven van 23 Februari 1841 naar de verschillende provinciale vergaderingen, opdat een samenkomst van de onderscheidene partijen zou gehouden worden tot wegneming van de geschillen, mislukte. En op de provinciale vergadering van Schiedam werd nu het te Amsterdam omtrent de kerkenordening beslotene verworpen. De Brabantsche kerken met Meerburg bleven zich houden aan de kerke-orde van Utrecht. Er ontstond nu een volkomen scheuring tusschen het Zuiden (onder Scholte en Gezelle Meerburg), en de Noordelijken (onder Van Velzen en De Cock).
Meerburg trok zich met Brabant geheel in isolement terug, tot eindelijk op Woensdag 26 Juli 1843 te Amsterdam weer een Synode samenkwam. Hier hield Meerburg „als het minst in de loopende geschillen betrokken" eerst een predikatie over Psalm 19:13—15: „Wie zoude de afdwalingen verstaan ? Reinig mij van de verborgen afdwalingen. Houd uwen knecht ook terug van trotschheden. Laat ze niet over mij heerschen; dan zal ik oprecht zijn en rein van groote overtreding. Laat de redenen mijns monds en de overtreding mijns harten welbehagelijk zijn voor uw aangezicht, o Heere! mijn Rotssteen en mijn Verlosser." De tekstkeuze was zeer gelukkig, en typeert hem ook



199
hier weer als man van ernst en vrede. Uitdrukkelijk maande hij in deze predikatie de hoorders aan, om elkander te dragen door de liefde in de waarheid.
Het mocht echter niet baten. Doordat men het niet eens kon worden over de basis der vergadering, was het onmogelijk om zich gezamenlijk als Synode te constitueeren. Brabant wilde dat men samenkomen zou zonder bij den aanvang der Synode over de kerkenordening te spreken, en zonder dat het al of niet zitting nemen der afgevaardigden daarvan afhankelijk werd gemaakt, wijl het beproeven wilde tot eenheid te komen, en het noodig oordeelde, dat de zaak van Scholte in diens tegenwoordigheid zou worden onderzocht. Maar men kon het hierover niet eens worden. Ook de nacht bracht geen licht. En den volgenden dag, nadat herhaaldelijk tevergeefs om uitkomst was gebeden, vertrokken Scholte, Brummelkamp, Meerburg, Van Raalte en hun medeafgevaardigden. En wel besloten de overgeblevenen zich nu als Synode te constitueeren, maar ook zij konden niet tot overeenstemming komen, en overtuigd, dat voortzetting der vergadering onmogelijk was, ging men eindelijk onverrichter zake uiteen. „Het was dus duidelijk gebleken dat de "kerken, uit gemis aan eenstemmigheid, geen Synode konden houden. Gemis aan vertrouwen en een krachtige leiding, beletten de rustige ontwikkeling. De Cock, die steeds de historische Gereformeerde beginselen had voorgestaan en verdedigd, die altoos met zelfverloochening de eenheid der kerk had gezocht, was den 14den November 1842 gestorven, en nu was er geen man van invloed meer, die de verschillende stroomingen, welke zich, in verband met het provincialisme, voor een groot deel naar het type van de vaderen der Scheiding hadden gevormd, in Gere-



200
formeerde bedding wist te leiden. Van Velzen, hoewel een gezond Gereformeerd, geleerd en krachtig man, miste het vertrouwen in den breeden kring. Zijn scherp geteekend karakter, weinig meegaand, neigend naar oppositie, stond hem steeds in den weg. Hij was niet. vrij van het doorzetten van eigen gevoelen, om daarna, als een zaak beslist was, zich weder te laten leiden door de veranderlijke stemming, die in de gemeente openbaar werd. Meerburg, een uitstekend prediker, een man des vredes, zachtmoedig en vroom, gevoelde zich niet in staat als leidsman op te treden, en trok zich liever terug. Brummelkamp, hoewel breed van blik, levendig van temperament en liefdevol van hart, miste de diepte en de vastheid die den leidsman kenmerkt. Budding was een zonderling, die altoos aan den buitenkant van de kerken der Scheiding leefde. De opleiding tot den dienst des Woords was zeer zwak, en de studiegang veel te kort, zoodat in de eerste jaren van hen, die bij de vaderen der Scheiding opgeleid waren, weinig te verwachten was van de regeering en de leiding van het geheel der kerken. Over het algemeen was bij de voorgangers niet genoegzame kennis van de historie, geen diepte en breedte van blik; velen staarden zich blind op de kleine dingen, op personen. Het leven van de kerken der Scheiding, zoo heerlijk begonnen, maakte in deze jaren door de zwakheid, de onstandvastigheid en de dwaasheid der jeugd." *)
Het standpunt der Brabantsche kerken ten opzichte van de kerke-ordening werd door Meerburg uiteengezet in zijn Voorrede op: De Dordrechtsche Kerkeordening van het jaar 1619, zooals dezelve met de
1) Bouwman, De crisis der Jeugd, blz, 57 en 58.



201
noodzakelijkste veranderingen tot eene algemeene kerkeordening is aangenomen door de Christelijke afgescheiden gemeenten in de provincie Noord-Brabant. Te Delft bij Storm 1843. Het door Meerburg eigenhandig geschreven exemplaar dezer Voorrede bleef bewaard en wordt hieronder letterlijk afgedrukt:
Voorrede.
Alhoewel de behoeften naar eene algemeene kerkeordening in andere provinciën meer schijnt gevoeld te zijn geweest dan in de provincie Noord-Braband, is echter de laatste niet zonder kerkeordening geweest.
Nimmer echter heeft zij voor haar zelve, veel minder voor alle de gemeenten in ons vaderland het Utrechtsch reglement als vereenigingpunt in de kerkregering kunnen beschouwen. Deze classe of gemeente toch heeft hetzelve onveranderd, anderen weder gewijzigd door vermeerdering of aflating ter kennis van de hooge regering des lands gebragt ten einde in de maatschappij als gemeente erkend te worden. Geen classe of gemeente is hierin door eene andere of door eene provinciale kerkvergadering belemmerd, geworden, en dit toch zoude moeten geschied zijn indien zij het Utrechtsch reglement als provinciale kerkeordening had willen aannemen.
Neen de algemeene kerkeordening in Noord-Braband is de Dordrechtsche van het jaar 1619 geweest, maar de Dordrechtsche zoo als dezelve op de Utrechtsche Synode van het jaar 1837 op het voorstel van Ds. Meerburg van artikel tot artikel nagezien en door noodzakelijke vermeerdering of aflating veranderd is geworden, met algemeene toestemming is aangenomen. Zie hand. dier Synode zitt. 7 art. 49.
Deze kerkeordening is de hare gebleven, ook toen



202
eene latere vergadering de onveranderde Dordrechtsche kerkeordening met terugwijzing op- en gebruikmaking van de vroegere kerkeordeningen op nieuw heeft aangenomen.
Hiermede toch konde zich de prov. kerkvergadering in N.-Braband niet vereenigen, omdat zij, hetgeen zij aannam ook wenschte te beleven, en dat met elk artikel der onveranderde Dordrechtsche kerkeordening niet konde, niet mogt doen.
Men werpe niet tegen dat in dit bezwaar voorzien is in de voorrede van het op nieuw uitgegeven kerkelijk handboekje, want het was juist deze voorziening welke eene andere oorzaak was waarom de provinciale kerkvergadering in N.-Braband zich met zulk eene wijze van aanneming eener kerkeordening niet konde vereenigen omdat men eene te onbeperkte ruimte liet in het verklaren harer artikelen, en het tegenovergestelde van het doel eener kerkeordening losheid in. plaats van zamenbinding door deze aanneming bevorderd werd.
Men heeft dan ook de droevige ervaring gehad van eene steeds te betreurene handelwijze in strijd met den geest en met de letter der Dordrechtsche kerkeordening. Wij bedoelen de gemakkelijke toelating tot het predikambt van ongestudeerde leden, hetwelk wij echter niet alleen willen toegepast hebben op hen die de Dordrechtsche kerkeordening onvoorwaardelijk hebben aangenomen. Een daad, wij zouden haast zeggen, eene misdaad waarvan de geschiedenis onzer vaderen na de reformatie in ons vaderland geen bewijs oplevert. Neen, onze vaderen riepen hunne Professoren en Predikanten uit Frankrijk waar zij in de noodige wetenschappen geoefend waren, en het was door dat middel in de hand Gods dat onze



203
vaderen meest Calvinisten, om dat woord eens te gebruiken, en geen Lutherschen waren.
Maar zoodanig een handelwijs als er in sommige provinciën met de toelating tot dé predikdienst heeft plaats gehad, was in navolging van de handelwijs der Methodisten in Engeland, waarvan een schrijver, anders een verdediger der Methodisten zegt: „En na„dien zij ook tot het leeraarambt hebben toegelaten, „menschen, die ontbloot van behoorlijke voorbereiding „in de kennis der talen en andere wetenschappen, „daartoe onbevoegd en ongeschikt waren, zoo hebben „zij zich de gegronde naspraak en berisping hunner „tegenpartijen op den hals gehaald. In dit opzigt oor„deelen wij dat men hen als onverdedigbaar moet „opgeven." (Nieuw Evangel. Magazijn deel i, bl. 263, 264).
De provinciale kerkvergadering in N.-Braband had gehoopt dat in de Synode welke den 26sten Julij j.1. te Amsterdam had moeten vergaderen hierin eene heilzame verandering zoude zijn gemaakt: zij had om die verandering des te gemakkelijker te verkrijgen, vooral wenschen mede te werken om den twist over kerkeordeningen te doen ophouden, en daartoe een nieuw ontwerp van kerkeordening gereed gemaakt. De Utrechtsche kerkeordening van 1837 bevatte toch eenige artikelen, die, met welk goed doel ook in dezelve geplaatst, nogthans niet in een kerkeordening behoorden, maar veeleer of uittreksels uit of additioneele artikelen tot onze geloofsbelijdenis genoemd konden worden.
Dit ontwerp was vergezeld met den volgenden brief: „De opzieners der gemeente I. Ch. in Noord-Braband, verwijderd zijnde van die meening alsof eene dusgenoemde kerkeordening voor de gemeente des Heeren



204
overbodig zoude zijn, zijn integendeel overtuigd van de noodzakelijkheid dat in het midden der gemeente I. Ch. zulk eene orde en regelmaat bestaan moet naar welken de opzieners der gemeente in voorkomende zaken zouden weten te handelen.
Zij beschouwen eene algemeene kerkeordening ten deele noodzakelijk, ten deele profijtelijk.
Noodzakelijk in alles waar Gods woord beveelt.
Profijtelijk in alles waardoor de orde der kerk, de stichting der gemeente en de verheerlijking van Gods naam bevorderd kan worden ook daar, waar men op geen uitgedrukt bevel in Gods woord wijzen kan.
Zij zijn er ook verre af om de Dordrechtsche kerkeordening te verwerpen, integendeel zij verlangen dezelve met eenige verandering en wijziging. Zij verlangen dezelve zoo als onze vaderen op de Synode van Dordrecht dezelve verlangden, maar van wege hare binding aan de overheid in kerkelijke zaken, niet konden verkrijgen. Zij verlangen dez elve in den geest onzer vaderen, en zoo als zij dezelve zouden hebben vervaardigd indien zij vrijer hadden kunnen handelen blijkens de 156* Sessie der Dordrechtsche Synode.
Wij bieden dan de Eerwaardige vergadering de Dordrechtsche kerkeordening aan, doch met die noodzakelijke aflatingen en wijzigingen welke ons Gods woord gebiedt; in de stellige overtuiging dat onze. Godzalige vaderen evenals wij gehandeld zouden hebben, indien zij zich in de kerkelijke zaken, in denzelfden stand als wij tegenover de regering hadden bevonden.
Wij hopen dat dit ons ontwerp ten algemeenen regel of kerkeordening worde aangenomen, en als zoodanig ter kennis van de hooge regering des lands zal kunnen gebragt worden.



205
Terwijl de reglementen, welke in de gemeenten bestaan, hetzij het veranderd of onveranderd Utrechtsch reglement, of eenig ander, waarop de onderscheiden gemeenten in de burgerlijke maatschappij erkend zijn geworden, als huishoudelijke reglementen blijven bestaan, uitgenomen die artikelen welke in strijd met Gods woord en tegelijk in strijd met deze algemeene kerkeordening mogten bevonden worden."
Het heeft echter den Heere niet behaagd ons zulk eene zamenkomst te geven dat in dezelve over dit ontwerp konde worden gehandeld, alleen is deszelfs begeleidende brief gelezen.
En daarom hebben de opzieners in Noord-Braband gedaan, hetgeen zij gewenscht hadden dat in eene algemeene Synode had kunnen geschieden. Zij hebben nogmaals in hare laatst gehouden provinciale kerkvergadering dit ontwerp met de Dordrechtsche en Utrechtsche kerkeordeningen vergeleken en daarna met algemeene stemmen ten regel in deze provincie aangenomen.
Terwijl zij zoo hartelijk verlangt dat in het stuk van kerkeordening nog eens algemeene zamenstemming geboren mag worden, opdat er niet, gelijk er de aanhangers der veranderde en onveranderde Augsburgsche Confessie zijn, ook onder ons de voorstanders der veranderde en onveranderde Dordrechtsche kerkeordening moeten blijven, ten minsten zoo niet, dat zij als afzonderlijke ligchamen moeten blijven bestaan.
G. F. Gezelle Meerburg.
Almkerk, 25 Augustus 1843.
Een overgeschreven exemplaar der kerkeordening zelve draagt tot titel: Kerkeordening ten dienste van de Gemeente Jésu Christi in Nederland, zooals die



20Ó
gevonden wordt in de kerkeordening van Dordrecht van 1618 en 1619 doch met die veranderingen en wijzigingen, welke Gods Woord gebiedt. De onderteekening luidt: „Aldus gedaan en besloten op eene provinciale vergadering van de gemeente Christi in Noord-Brabant, gehouden te Meeuwen, den 1601 Augustus 1843 (w.g.) P. Zonne, Praeses, G. F. Gezelle Meerburg, P. de Bruin.
Onder deze kerkeordening bleven de Brabantsche kerken nu jaren achtereen op zichzelf staan. Aan de synode, die in September 1846 te Groningen gehouden werd, namen zij dan ook geen deel. Daar kwam bij, dat Meerburg, in het voorjaar van 1847, dooreen zware ziekte werd aangetast, die hem zeven weken lang aan allen arbeid onttrok. De provinciale vergadering van Noord-Brabant (9 November 1847) erkende echter de noodzakelijkheid om met de andere kerken vereenigd te leven, en zond dienovereenkomstig een schrijven aan de verschillende provinciale vergaderingen om afgevaardigden te zenden, tot het bijwonen van een vergadering te Almkerk.
Op de eerstvolgende algemeene synode, in Juli 1849 te Amsterdam samengeroepen, verschenen nu ook vier afgevaardigden van Noord-Brabant, n.1. de predikanten Hel. de Cock en P. Dijksterhuis, en de ouderlingen A. Verkuil en B. H. Ploeg. De drie laatstgenoemden konden echter wegens de heerschende cholera slechts de eerste zittingen der vergadering bijwonen.
Volgens den lastbrief van Noord-Brabant werd hier de kwestie der kerkeordening en van het ambtsgewaad weer ter tafel gebracht. Wat de kerkeordening betreft, drong de afgevaardigde van Noord-Brabant er sterk op aan, dat eenige bezwaren, die in zijn provincie omtrent deze zaak bestonden, zouden wegge-



207
nomen worden. Aldaar was de Dordtsche kerkeordening aangenomen met uitgedrukte veranderingen in eenige artikelen. En nu zouden de broeders in die Provincie gaarne zien dat op diezelfde wijze door geheel de kerk gehandeld werd. Maar de Synode verwees de Provinciale Vergadering van Noord-Brabant slechts naar de Voorrede voor het kerkelijk Handboekje in 1840 op de Synode te Amsterdam gemaakt, waarmee de kerkeordening was aangenomen, en de genoemde Provincie zich den weg zag aangewezen om naar behoefte te handelen. En wat de kleeding der leeraren betrof, besloot de Synode „dat men het gewone gewaad der Leeraren zal behouden, waar het in Klassis en Provincie in gebruik is, en de aflegging ergernis zou geven; doch dat het dragen van dit gewaad in de vrijheid wordt gelaten, wanneer de aflegging geen ergernis veroorzaakt. Terwijl in geval van aflegging de Leeraars vermaand worden, zich naar hunnën stand en burgerlijke gewoonte te kleeden, opdat hetblijke, dat consciëntiebezwaren de drijfveer van hunne handelwijze is." Tot nadere verklaring van dit artikel, vooral ook ten behoeve van de Provincie NoordBrabant, voegde de Synode hier nog bij, „dat geen Leeraar alleen wegens het gewaad der Leeraars geschorst wordt, wanneer het afleggen geen twist, verdeeldheid of scheuring veroorzaakt."
Dat men met zulke rekbare termen de zaak niet beter maakte, is duidelijk. Ds. tle Moen schreef trouwens zijn Aanmerkingen op het Verslag van de Synode (1850). En ook de Noord-Brabantsche afgevaardigde, ouderling B. H. Ploeg, had zijn bezwaren, die hij, thuisgekomen, aan de broederen kenbaar maakte in het volgende rapport:



208
VERSLAG der Sijnode geduurende de twee eerste zittingen gehouden te Amsterdam begonnen den ii July 1849.
Waar in ik my echter niet kan binden aan orde en woorden, maar aan zaken, en den geest, welke in die vergadering bestuurde en uit hare handelingen kon blijken.
Eerste Zitting.
Na de opening der vergadering door den voorigen president Ds. Postma, zijn de lastbrieven der afgevaardigden door ZEw afgevraag en daarna voorgelezen door Genoemden presis en door de vergadering beoordeeld, zóó, dat alle de lastbrieven voldoende bevonden wierden; ook op die van Gelderland (die geen ambsgewaad dragen) was (op zich zeiven beschouwd) niets aan te merken; indien deze Broeders (of degene die zy vertegenwoordigden) in hunne handelingen (waarover lang en breed gesproken wierdt) geen blijken hadden gegeven, dat zij zich niet aan de besluiten der Synode (van 1846 ambsgewaad) en de kerkeorde van Dordrecht 1618, 1619 in zonderheid art. 31 (meerderheid van stemmen) wilde onderwerpen. Dien tengevolge was de tweede zaak, de vraag, aangaande het oordeel der vergadering: of aan deze Broeders, als Leden der Synode zitting kon worden gegeven. Uit de groote meerderheid, der stemmen bleek, dat aan deze afgevaardigden (hoewel er op den Lastbrief op zich zeiven beschouwd niets was aan te merken) als zoodanig, geen zitting kon worden gegeven; dewijl het uit hunne handelingen blijkbaar was, dat zij de besluiten der Synode (1846 ambsgewaad) en de orde der Kerk (art. 31 meerderheid van stemmen) verwierpen. Doch zy konden de vergadering bijwonen en dezelve dinen met advizerende stem, waar in deze Broeders echter geen genoegen konden nemen.
De afgevaardigde Ds. Donner deed van zijne zijde nog al het mogelijke, om de vergadering van haar besluit te doen veranderen; ook nog door eene schriftelijke verklaring te geven boven genoemden lastbrief, waarmede ik gewenscht had, dat de vergadering genoegen zou hebben genomen; doch het tegendeel bleek, niettegenstaande de afgevaardigde zich beriep, op den milden geest der Gereformeerde Kerk uitgedrukt in de voorrede van het kerkelijk handboekje, bladzij 34, 35, (oude uitgaaf) het welk door hem werd voorgelezen, en de vergadering opmerkzaam maakte «n trachte te overtuigen, hoe zij in strijd handelen, en met ge-



2og
noemde bladzijde, en met art. 3» der Geloofsbelijdenis, in verband met die voorrede, bijde door ZEw. voorgelezen, het kon al niet baten. Ds. van Velzen wijzigde die middelmatige zaken of dingen zóó (waarvan in de voorrede gesproken wordt) door Ds. Donner voorgelezen, door te verklaren wat men voor middelmatige dingen te houden had, Namelijk, bijvoorbeeld, in de kerkeorde is bepaald, dat jaarlijks de Catechismus geheel de twee en vijftig Zondagen moeten worden gepredikt; doch een Leeraar predikt soms veel meer dan ééns over eene Zondag en beantwoord dus niet aan dé voorschriften, of aan die bepaling, dan is de kerk of Synode, zoo rekkelijk, dat zij zulk een Leeraar daarover niet moeijelijk valt. Ziet dat is bij Ds. van Velzen middelmatig.
Niets kon dus baten onbepaalde onderwerping, aan eene (voor de Synode nog) onbepaalde oppermagt, en van daar uitgaande besluiten. De Leer van Ds. van Velzen was deze, Namelijk, de Classe staat over de kerkeraad, de provinciale Synode over de Classe enz. Gij gevoeld Broeders, alles oppermagtig over onbepaald Besluiten, in opzicht tot Ds. Donner enz. (1846 ambsgewaad) meerderheid van stemmen art. 31 der Kerkeorde. Dus niet naar eene, door het ligchaam der Gemeenten zelfs, daar gestelden regel waar naar, maar wat de meerderheid der vergaderingen (hetzij kerkeraad, Classe of Sijnode) goed vind te bepalen of te besluiten. Het besluit der Synode was en bleef gevolglijk, dat de Geldersche afgevaardigde, als zoodanig, geen zitting kon worden toegestaan.
De vergadering verklaarde echter, dat hunne niet toelating, om als leden der Synode zitting te nemen, niet voortvloeiden uit het niet dragen van ambsgewaad, maar omdat zij zich niet [onbepaald) konden onderwerpen aan de besluiten der Synode (1846 ambsgewaad) en kerkeorde (art. 31 meerderheid van stemmen) daar op kwam alles neer. Dus was voor deze Broeders, de overtreding van het eerste, (besluiten 1846 ambsgewaad) een noodzakelijk kwaad en gevolg der overtreding van het tweede, kerkeorde (art. 31 meerderheid) van stemmen.
Deze Froeders hadden zich verklaard vereenigd te zijn in de grondbeginselen der Gereformeerde Kerk uitgedrukt in onze Formulieren van eenigheid wilden zich onderwerpen aan de besluiten der Synode van 1840.
Doch vruchteloos 1846 in het strengst verband met art. 31 der kerkeorde, was de Leus, dus onbepaalde onderwerping. Ds. Donner was dus vermoeid en afgemat, uit mijn gezicht verdwenen. Toen
Een Schat in aarden Vaten. V. 14



2IO
Ds. Van Velzen de ouderling aansprak en van Hem wilde weten of Hij (ouderling) het Geschil tusschen hem en de Sijnode wel wist, het welk Hij met ja beantwoorde. Ds. Van Velzen wilde het dan van Hem wel eens hooren, de ouderling antwoorde, het is onnodig, de Sijnode heeft besloten. Doch ZEW. bleef tot vermoeijing aandringen, waarop ik Ds. Van Velzen zeide, dit wil ik wel eens beantwoorden, ik gevoel er behoeften aan; Het geschil tusschen de Geldersche Broeders en de Synode, bestaat eigenlijk, in de onbepaalde opper magt der Synode. En het is daarom dat wij in Noordbraband behoeften hebben aan een gezond grondbeginsel en aan eene gezonden Regel, en het is daarom dat onze provincie zoo sterk aangedrongen heeft om herziening der kerkeorde in gevolge het slotartikel.
Zie daar Broeders, dat was mijns inziens, de geest welke de. vergadering bezielde en bestuurde.
Zal er dus iets goeds voor de Kerk, uit onze (dus genoemde) vereeniging kunnen voortkomen, dan behoorden wij vooraf veréénigd te zijn of te worden, in Grondbeginsel (de Formulieren van eenigheid), en in Regel kerkeorde, herzien, gevoegd, bij het eerste, in verband, met Gods woord, waar naar, door het geheele Lychaam der Gemeenten daar te stellen, welke niet in strijd is met Gods woord, en onze belijdenis, in zonderheid art. 7, 32, in gevolge het slotartikel der kerkeorde. Doch geen Consciëntie dwang, dan door Gods woord, anders gaan we naar Roomen, en dat is niet Dords (hoe vol er de monden ook van mogen wezen). Daar streden onze vaderen tegen met al hunne magt. Doch de tegen over gestelde practijk van dord te zijn, was al te openbaar, om niet gezien te kunnen worden, of om ons door woorden te laten verblinden.
De Heere wenschen en bidden wij, brenge de Sijnode terug» van het door haar, eenmaal ingeslagene pad, onder de leering, Leiding en bestuuring des Heiligen geest, door en naar Zijn woordt;. Hij doe ons biddend uitzien en vragen. Zijn woord raadplegende;. Heere wat en hoe wilt gij dat wij doen zullen.
De afgevaardigde: B. H. PLOEG.
Voor Gezelle Meerburg persoonlijk was de Synode van Amsterdam in 1849 nog van groot gewicht, doordat ze hem nevens Ds. T. F. de Haan en Ds. S. Van



211
Velzen benoemde tot docent („Hoofdonderwijzer") aan een op te richten Theologische School. Als plaats van vestiging werd de voormaligeacademiestad Franeker gekozen. En omdat aan de vergadering bekend was, dat de gemeente aldaar onlangs Ds. Gezelle Meerburg beroepen had, werd haar gevraagd, of zij de bezoldiging, bij dat laatste beroep aangeboden, voor deze zaak wilde afstaan, terwijl dan de dienst des Woords door de drie benoemde leeraars gezamenlijk zou worden vervuld. Franeker bewilligde in dit voorstel. Maar het besluit werd niet uitgevoerd, i° omdat eenige provinciën bezwaren hadden tegen den voorgestelden omslag; 20 omdat Amsterdam en Noord-Holland bezwaren hadden om Van Velzen te laten vertrekken? 3° omdat zij 't beter oordeelden de school in Amsterdam en niet in Franeker te plaatsen; en 40 omdat Meerburg lang wachtte met zich over de op hem uitgebrachte benoeming te verklaren. Ten slotte wees hij ze echter vande hand, omdat hij inzag dat hij door de benoeming aan te nemen, de mogelijkheid eener hereeniging tusschen de verschillende partijen in de kerken der Scheiding zoo goed als afsnijden zou. Veel kostte het hem te bedanken, maar het welzijn der kerk woog hem zwaarder dan eigen genot.x)
Op de Synode van Amsterdam in 1851, deed hij, nadat hij 's Zondags tevoren daar een predikdienst had vervuld, het volgende voorstel tot hereeniging met de dissentieerende broederen Brummelkamp c.s. „Wie eenmaal plegtig verklaard heeft met de formulieren van eenheid van de Gereformeerde Kerk en
1) Aldus schreef later zijn zoon G. F. Gezelle Meerburg in de Kompleete uitgave van de Officieele Stukken, 2e deel, 1863, blz. 309. Abusievelijk staat daar echter in plaats van: Franeker, Harlingen als plaats van vestiging genoemd.



212
de Kerkregering vereenigd te zijn behoorde niet opnieuw, wanneer het schijnt, dat zulks uit wantrouwen voortvloeit, geroepen te worden, zijne vereeniging met die formulieren en kerkregering te verklaren, tenzij hij overtuigd worde, daarvan te zijn afgeweken; dewijl hij anders stilzwijgende zoude toestemmen, vroeger daarvan afgeweken te zijn. Daar echter de hereeniging op geene andere wijze schijnt getroffen te kunnen worden, onderwerpe zich Ds. Brummelkamp en die met hem op hetzelfde standpunt staan, aan het oordeel der vergadering, dat genoemde broeders zich verklaren, met de Christelijke Afgescheidene Gemeente vereenigd te zijn, in vasthouding aan hare Belijdenisschriften en aangenomene kerkregering.''
Dit bemiddelende voorstel van Gezelle Meerburg vond bij beide partijen ingang. Daarna werden de predikanten Gezelle Meerburg, de Haan en Postma benoemd om een voorstel betreffende de verdere behandeling der zaak in te dienen. Door misverstand x) en wantrouwen mislukte deze poging tot hereeniging echter toch nog weer.
Een struikelblok was daarbij de samenwerking van Brummelkamp met Wormser en andere leden van het Hervormd Kerkgenootschap tot oprichting van een Seminarie voor gescheidenen en niet-gescheidenen. Meerburg stond daar, voorzoover wij konden nagaan, geheel buiten. Toch had ook hij de achtergebleven broeders onder de niet-gescheidenen hartelijk lief. En
*) De oorzaak van dit misverstand lag hoogstwaarschijnlijk in een uitdrukking, voorkomende in Brummelkamps „Uitgang", waar het woord „kerkgenootschap" staat voor „kerk"; welke fout echter nog op de laatste bladzijde van het werkje zelf was verbeterd. Zie nader over deze „kerkhistorische drukfout" A. Brummelkamp Jr. in Wat zegt de Schrift 2 jrg. 8, blz. 7a v.v.



213
met warme belangstelling sloeg hij de minste levensteekenen onder hen gade. Toen b.v. Wormser, in het begin van 1850, ter bestrijding van de onkerkelijke richting, die zich bij vele geloovigen openbaarde, de wenschelijkheid te kennen gaf van een populaire uitgave der Belijdenisschriften (Geloofsbelijdenis, Catechismus en Dordtsche Leerregels), met een voorwoord van twee Hervormde en twee afgescheiden leeraars, waarin een volledige en toch beknopte verklaring gegeven werd, omtrent den aard, den oorsprong en de verbindende kracht dezer drie formulieren van eenigheid, verklaarde Meerburg in een brief aan Brummelkamp, die hem gepolst had, of hij tot mede werking bereid zou zijn, dat het plan zijn volkomen goedkeurig wegdroeg, aangezien hij geloofde, „dat wij met protesten, belijdenissen en door gezamenlijke onderteekening niet alleen kunnen, mogen, maar moeten voor den dag komen." Slechts verwachtte hij niet veel van de zaak, omdat hij gewoon was slapheid, ja onverschilligheid bij de niet-gescheidenen te bespeuren. En hierin vergiste Meerburg zich niet. Van Toorenenbergen en Beets, de twee Hervormde predikanten, voor deze uitgave aangezocht, waren er niet zoo gemakkelijk voor te vinden. En daardoor kwam er niets van de uitvoering van dit plan.x)
Intusschen bleef Gezelle Meerburg den strijd van Groen van Prinsterer c.s. voor het recht der Formulieren in de Nederlandsche Hervormde Kerk belangstellend volgen. En als hij in zijn Tweede Bidstondsrede
1) Deze gegevens ontleende ik aan een brief van Brummelkamp aan Wormser, gedateerd 18 Febr. 1850, en berustende in het archief der familie Wormser. Zie over deze zaak ook: Brieven van Wormser, ie deel, blz, 111—115, en 2e deel, Nalezing, blz. 287—293.



214
uit 1854 de zonden van land en volk bestraft, wijst hij daarbij ook op „de geringschatting, belastering, algeheele versmading onzer geloofsformulieren, gekocht en verzegeld met het bloed onzer vaderen, eene versmading, waardoor de gerefomeerde kerk haar kenmerk verliest, van haar grondslag wordt afgerukt, zichzelven ontbindt." Een noot aan den voet der bladzijde voegt daaraan nog deze woorden toe: „In den strijd om de formulieren wordt het, zouden wij niet wel mogen zeggen, tegen beter weten aan ? haren opregten voorstanders te laste gelegd, dat zij de formulieren boven Gods Woord, tenminste daarnevens stellen. Ik geloof hun aller meening uit te drukken, met de schoone woorden van een der mede-opstellers van de belijdenis „der Nederlandsche kerken," als hij schrijft: nemo eorum qui manus apposuerunt, unquam cogitavit fidei Canonem edere, verum en Canonicis scriptis suam fidem probari", d.i. „Niemand van die er de hand aan gelegd hebben, heeft ooit gedacht een gelooisregel uit te geven, maar zijn geloof uit de regelmatige (canonieke) schriften te staven."
Door deze gezonde opvatting der formulieren onderscheidde hij Zich echter tevens van de zoogenaamde Joffers-partij, aldus genoemd naar Ds. H. Joffers (in 1841 bevestigd en in 1874 overleden), het hoofd van de Drentsche richting met haar verstard dogmatisme en benepen exclusivisme. Ten onrechte werd Meerburg wel eens tot deze partij gerekend. Steeds hield hij zich jegens haar op een afstand. 1)
1) Zie: Geref. Kerkblad voor Drente en Overysel, 22 Juli 1016, H. A D(ijkstra), Geestelijk Ontwaken in Drente, LXXIV.
Over Ds. Joffers vindt men voorts nog twee lezenswaardige artikelen van Prof. Dr. H. Bouwman in De Bazuin van 31 October en 14 November 1919, Scheiding en Hereeniging, IV en V.



215
Ook verheugde hij er zich hartelijk in, toen eindelijk op de Synode te Zwolle in 1854, de hereeniging •tusschen al de vrijgemaakte kerken tot stand kwam. Hierdoor toch zag hij zijn onvermoeide pogingen tot samenbinding der broederen, door de genade des Heeren, met den gewenschten uitslag bekroond, en als vrucht daarvan de Theologische School te Kampen, waartoe op deze vergadering mede besloten werd. Hiermee was een van zijn levenswenschen vervuld.
Een andere wensch zijns harten, dat hij nog eens weer hersteld mocht worden op den kansel vanwaar men hem door politie had geweerd, bleef onvervuld.1) Toch leefde hij in goede verstandhouding met zijn Hervormden collega J. J. L. ten Kate, die van 1847 tot 1850 te Almkerk stond. Zij wisselenden over den kerkmuur heen, die hen scheidde, bezoeken en lazen dan beurtelings verzen van hun lievelingsdichters voor.a)
Met dat al bleef Meerburg tot aan zijn dood toe, „goed afgescheiden." Het beginsel der Afscheiding, scheiding der Kerk van den Staat, was hem éénder hoofdvoorwaarden voor den waarachtigen bloei der Kerk van Christus.3) En gelijk Melanchton onder deRefomatoren, zoo gold hij onder de vaders der Scheiding als de man des vredes.
1) Zie: D. K. Wielenga, Stemmen der Historie, blz. 57.
2) Zie: A. Brummelkamp Jr., Levensbeschrijving van Professor A. Brummelkamp, blz. 501 en 502.
3) Zie: G. F. Gezelle Meerburg Jr., Komplete Uitgave van de Officieele Stukken, blz. 309.



VII.
„De Pater Bernard dêr Scholtianen."
In ons derde hoofdstuk „De jonge Leeraar", hebben we reeds kennis gemaakt met de eerste vruchten van Meerburgs kanselarbeid. We bespraken daar immers eenige van de uitgegeven preeken, die hij nog als Hervormd predikant heeft gehouden.
Thans letten we op zijn homiletische werkzaamheid vanaf zijn afzetting in 1835 tot aan zijn overlijden in 1855.
En dan herhalen we nog eens wat D. K. Wielinga schreef: „Wie heeft met meer zegen tot bekeering van zondaren het leeraarsambt bediend dan juist hij? Niet slechts de gemeente van Almkerk en Emmikhoven heeft in dien zegen gedeeld, maar vriend en vijand wist wat zijne prediking voor het gansche land van Heusden en Altena, ja zelfs voor vele plaatsen daarbuiten, geweest is. Tot de prediking van dien man, dien het kerkelijk bestuur ongeschikt durfde verklaren, stroomden scharen toe van heinde en verre. De Roomschen zelfs beschaamden de Synodale mannen van dien tijd. Als Meerburg te 's Bosch predikte in schuur of pakhuis verdrongen ook zij elkander om, gelijk ze hem noemden, „den pater Bernhard der Scholtianen" te hooren."



217
Vooral in Noord-Brabant gaf men den Afgescheidenen al spoedig den scheldnaam van „Scholtianen", naar Ds. H. P. Scholte, den vader der Scheiding in het land van Heusden. Welnu, bij de Roomschen gold Gezelle Meerburg voor den pater Bernard der Scholtianen.
En dat zegt wat!
Bernard van Clairvaux toch is de vertegenwoordiger van de opwekking, die in de 2e helft der i re eeuw door West Europa ging. Zoo dikwijls hij een geschikte gelegenheid vond, riep hij de zondaars tot boete. En zelfs toen deze Fransche pater, in Duitschland predikend, door het volk niet werd verstaan, maakte hij toch zulk een indruk, dat men zich op de borst sloeg en tranen vergoot.
Met dezen pater Bernard nu vergeleek de Roomsche bevolking van den Bosch den Almkerkschen prediker. En al schuilt er in deze vergelijking zeker eenige overdrijving, toch mag naar waarheid getuigd worden, dat door de boetprediking van Gezelle Meerburg Almkerk het middelpunt geworden is van een geestelijke opwekking. Door zijn aangrijpenden ernst en tegelijk lieflijke noodiging mocht hij vele zielen voor den Heiland winnen. Uit alle deelen van Noord-Brabant trok men uit om dezen begaafden prediker te hooren. Meermalen reisde men daarvoor een geheelen nacht.*).
Zijn bezielde prediking, indrukwekkend reeds door klemtoon en gebarenspel, was de uitdrukking van zijn natuurlijke oprechtheid en eenvoud. Maar deze aan-
i) Ook J. Holster, de latere Chr. Ger. predikant te Leiden, ging als jongeling, toen hij nog te Vrijhoeve-Capelle was, uren ver, om Ds. Meerburg te kunnen hooren. Zie: Handboek ten dienste van de Geref. Kerken, jg. 18, 1906, blz. 287.



218
geboren predikgaven verlokten hem toch niet tot een gemakkelijke opvatting van zijn taak, integendeel, hij wijdde aan zijn preekwerk betrekkelijk veel tijd en studie.
Voorbereiding, schriftelijke voorbereiding zelfs, keurde hij noodzakelijk. En hij schroomde niet, daarvoor uit te komen. Zoo schreef hij in de voorrede op een bundel leerredenen, in 1848 uitgegeven:
„Verre van mij tot een voorbeeld van anderen te willen stellen, of mijne preken tot modellen te willen geven, moet ik toch getuigen, hoe het mij reeds lang gesmart heeft, dat het prediken door menigeen onder de Afgescheiden leeraars voor eene al te gemakkelijke zaak schijnt beschouwd te worden; zoodat men met ■ eene geringe, met eene korte voorbereiding den leerstoel durft betreden. Dit was nooit de praktijk der vroegere leeraren, ook niet der meest geestelijken onder hen. Men mag een zekere vaardigheid in zulk prediken gekregen hebben, men mag zich. beroepen op de eenvoudigheid en onkunde der hoorders; toch zal hij, die er zich niet op toelegt, om altijd hetzelfde en toch altijd wat anders der gemeente voor te stellen, spoedig als eene verwelkte bloem al zijne frischheid en geur verloren hebben; want leeraar en gemeente, die zich eerst zoozeer over elkander verheugden, zullen zoo ras elkander moede worden.
„Ik beken er zijn uitzonderingen, er zijn zoowel Theologische als Poëtische improvisatoren, maar zij zijn ook uitzonderingen.
„Ook wil ik met Gellert gelooven, dat er leeraren zijn: die in een uur of twee eene stichtelijke leerrede kunnen ontwerpen; maar ook met hem vragen: of zij niet nog leerrijker, duidelijker, meer geregeld en nog stichtelijker in hunne voordragt zouden zijn



219
indien zij meer tijd aan hunne opstellen besteedden."
Gewoonlijk schreef Gezelle Meerburg zijn predikaties niet geheel uit. Gaf hij ze in het licht, dan verschenen ze dus ook niet geheel woordelijk zooals ze waren uitgesproken. Ook veroorloofde hij zich hier en daar dan wel eens een enkele uitweiding. Want „voor een lezer mag een preek langer zijn dan voor een hoorder'' zoo schreef hij. Maar van het houden en aanhooren van lange preeken was hij afkeerig.
De stijl van Meerburgs preeken is in den regel vrij goed verzorgd. Duidelijk en eenvoudig ordent en formuleert hij zijn gedachten.
Ook bewijst hij meermalen bekend te zijn met de literatuur van den ouden en van den nieuwen tijd. Hij raadpleegt vóór alle dingen den grondtekst en de Randteekenaars; maar verder ook de Belijdenisschriften, Brakel, van der Groe, Vitringa, Rutherford, Hall, Edwards, Goodwin, Bengel, Winer,Michaëlis, Heumann, Glassius, Gerhard, Gellert, James, Bilderdijk, enz.
Bizonder thuis is hij in de reeds vroeger (blz. 68) genoemde Verhandéling over de godsdienstige hartstochten door Jonathan Edwards, een werkje dat hij lezens- en behartigenswaardig noemt1), en waaruit hij gaarne gedeelten overneemt. Zoo vinden wij in een predikatie over „de ijverige beoefening van de p lig ten der godzaligheid, het verheven oogmerk der verzoening" de volgende zinnen uit genoemde verhandeling geciteerd: „De Heere Jezus Christus, die zeker beter dan iemand wist, welke de beste regel is, naar welken men over de menschen moet oordeelen, zegt meer dan eenmaal, waar Hij van een boom het beeld ontleent, aan hunne vruchten zult gij ze kennen. En
*) Leerredenen, 1848, blz. 78



220
wederom zegt Hij: of maak den boom goed en zijne vrucht goed; of maak den boom kwaad en zijne vrucht kwaad (Matth. XII : 33); als wilde Hij zeggen: het zou immers dwaas zijn, te denken dat de boom goed was, indien zijne vrucht kwaad is, of te wanen dat de boom van een anderen aard ware dan zijne vruchten. Het echte teeken van den aard des booms is zijne vrucht; want uit de vrucht wordt de boom gekend (Matth. VII : 16—20). Nergens zegt de Heere Jezus ï gij zult den boom kennen aan zijne bladeren of bloesems; noch gij moogt de menschen kennen aan hunne gesprekken, of aan het schoon verhaal dat zij geven van hunne ondervindingen, of aan hunne vaardigheid en overvloedigheid in godsdienstige gesprekken, ot aan de tranen die zij storten onder het spreken, of aan de genegenheid die gij in uw hart voor hen gevoelt; maar aan hunne vruchten zult gij ze kennen; de boom wordt uit zijne vrucht gekend.
„Gelijk dit het kenmerk is, waarop de Heiland ons in het beoordeelen van andere menschen voornamelijk leert achtgeven; zoo is het ook dit, 't welk Hij ons gebiedt aan anderen te toonen, om daaruit over ons te oordeelen. Laat uw licht alzoo schijnen voor de menschen, dat zij uwe goede werken mogen zien en uwen Vader, die in de hemelen is, verheerlijken (Matth. V : 16). De Heere leert ons dus, dat wij onze godsvrucht aan anderen moeten openbaren. De godsvrucht is als een licht, dat in de ziel ontstoken is. Christus wil dat dit licht niet alleen binnen in ons schijne, maar dat het ook zijne stralen naar buiten verspreide voor de menschen, opdat zij zien mogen. Doch op wat wijze moet dit geschieden? Het is door onze goede werken. De Heiland zegt niet, opdat anderen uwe goede werken hooren, u hooren verhalen wat gij



221
ondervonden hebt, hoe gij tot het geloof gekomen zijt, welke ondervindingen daarmede gepaard gingen; maar opdat anderen, uwe goede werken ziende, uwen Vader, die in de hemelen is, verheerlijken. Geeft de Heere zelf ons dezen regel aan de hand, om onze godsvrucht aan anderen te toonen, dan mag men veilig denken dat dit de beste zij."
Op deze woorden van Edwards komt hij in dezelfde predikatie later nog terug, als hij zegt:
„Hebben wij u herinnerd, dat de Heere Christus nergens zegt: gij zult de menschen kennen aan hun spreken, maar wel: aan hunne vruchten zult gij hen kennen, — wij willen ook hierin wel verstaan worden, en zelfs niet den schijn op ons laden, alsof wij zouden afkeuren het verhalen van hetgeen op den weg des levens ondervonden wordt, om daardoor voedsel te geven aan hen, die uit vrees van onderzocht te zullen worden, zich verschuilen achter de uit verband en zin gerukte woorden des Apostels: Hebt gij'geloof't'Heb dat bij u zeiven voor God (Rom. XIV : 22).
„Wij achten die zamenkomsten, waarin over geloofsleven en geloofs-ondervinding gesproken wordt, om zeer vele redenen hoogst nuttig; wij prijzen ze aan, mits onder eene verstandige leiding. Maar wij hebben dit willen aanduiden, dat het niet genoeg is te zeggen: ik heb geloof, indien men zijn geloof uit de werken niet toont; wanneer woord en wandel niet te zamen gaan, dan is men met zich zeiven in tegenspraak. Indien het laatste gemist wordt, zal men ook niet alleen met zijn spreken geen nut doen, maar zelfs schaden. Op de ongeloovigen zullen uwe woorden geen invloed hebben; maar zij zullen struikelen, vallen over uwen wandel; zij zullen daarvan maken een slot voor hun geweten, een vrijbrief voor hunne zonden; gij



222
zult God onteeren en uwe naasten niet gewinnen".
Deze predikatie is voorts nog belangrijk omdat ze ten duidelijkste bewijst, hoezeer men Gezelle Meerburg belasterde als men beweerde „dat hij in zijne toe. passing de uitnoodiging van Christus niet algemeen durfde voordragen, en een lijdelijk Christendom predikte", (zie blz. 60.)
Wat die lijdelijkheid betreft, zegt hij hier: „Onze kerk is als een schip, dat deszelfs steven wendt midden tusschen twee gevaarlijke klippen zonder op eene derzeive te stooten, tusschen de Godonteerende werkheiligheid namelijk en de gevaarlijke werkeloosheid, het lijdelijk wachten. Hare belijdenisschriften bevestigen deze waarheid. Hare belijdenisschriften leeren dit, omdat Gods woord dit leert, omdat het een zoowel als het ander tegen dat woord strijdt, en daarom zonde is.
„Hadde Nehemia, toen hij de verwoeste stad en tempel wilde herbouwen, tegenover zoovele, tegenover zulke listige vijanden en tegenstanders bij de moedeloosheid van zijn volk alleen gezegd: „Wij zullen ons opmaken en bouwen," gij zoudt in hem een beeld gezien hebben van den op eigen kracht steunenden en toch krachteloozen Christen.
„Had hij daarentegen gezegd „gij ziet, mijn volk, dat wij niets zullen kunnen uitrigten met alle onze pogingen, dat wij niets vermogen tegen de groote menigte, die tegen ons is. Het is om onzer zonden wil na onze verlossing uit Babel, dat de Heere ons tegenkomt, en daarom wij zullen toch niets kunnen uitrigten, wij moeten ons werk staken, misschien zal de Heere nog wel eens uitkomst geven." Gij zoudt in hem het beeld gezien hebben van het zondig, lijdelijk wachten, van den werkeloozen Christen.



223
„Maar neen! In de erkenning van eigen onvermogen, bij het besef van het gemis aan alle krachtige hulpmiddelen, in de overtuiging zijner diepe afhankelijkheid van God, en met het oog op God, slaat hij de handen aan het werk en roept geloovig uit: „God van den hemel, die zal 't ons doen gelukken, en wij zijne knechten, zullen ons opmaken en bouwen." (Neh. 2 : 20).
„Zietdaar het beeld van den waarachtigen Christen. Verre van zorgeloos te zijn, gebruikt hij de middelen, slaat hij den weg in die hem voor alle omstandigheden in des Heeren woord is voorgeschreven. Maar hij gebruikt deze middelen in het besef van eigen onvermogen, om iets uit zichzelven te kunnen verrigten, dat aan God behaagt en hem betaamt. Hij slaat dien weg in, in afhankelijkheid van God en geloovig uitziende naar zijne hulp."
En wat de algemeene uitnoodiging betreft, zegt Meerburg hier:
„Er is misschien iemand in deze vergadering, die bij zich zeiven zegt, dat ik al te ruim ben in de prediking van Christus, dat ik spreek als een voorstander van de algemeene genade, als zulk een die gelooft, dat Christus voor alle menschen gestorven is, Zich voor alle menschen heeft overgegeven. Wij antwoorden: Zeg mij voor wien in deze vergadering Christus Zich niet heeft overgegeven, en ik zal hem Christus niet prediken, ik zal niet voor hem bidden, gelijk ik voor de duivelen niet bidden zal. *)
Ik geloof eene eeuwige, vrijmagtige verkiezing van een zeker bepaald getal bij God bekende personen; eene onvoorwaardelijke verkiezing uit het verloren
1) Ik weet wel dat deze uitdrukking door een ander gebezigd is ten opzigte van de verkiezing; doch herinner mij niet van wien; ik meen door Augustinus.



224
menschen-geslacht, waaronder de een niet beter is dan de ander, waarin God dus niets goeds voorzien kon, omdat er niets goeds in den mensch was, tenzij het door Gods Geest in hem gewerkt wordt. Maar ik geloof ook evenzeer, dat wij aan allen zonder onderscheid den Heere Christus moeten prediken, Hem aan allen door die prediking moeten aanbieden, allen tot geloof en bekeering met alle mogelijke drangredenen moeten vermanen; hoewel er slechts zoovelen zullen gelooven als er verordineerd *) zijn tot zaligheid; toch zal niemand ooit kunnen zeggen, dat hij uit kracht van Gods besluit verloren gaat, maar omdat hij het leven niet gewild heeft').
1) Volgens de Bijbel-verklaring bestellen of bestemmen,
2) Het is niets afdoende om te zeggen, dat een algemeen aanbod in den zondaar de magt veronderstelt tot gelooven en dat aanbod te kunnen aannemen. De zaak is omgekeerd. Die algemeene aanbieding veronderstelt, ■ dat God Zijn eigen Woord met Zijne eigene kracht vergezelt, en dat Hij den pijl tot het hart van Zijn eigen volk bestuurt, welke de leeraar afschiet den boog spannende in zijne eenvoudigheid (1 Kon. XXII: 34). Des Almagtigen Bet zij riep oorspronkelijk de wereld uit niets in het aanwezen, en zekerlijk kan Hij, die bevel geeft le gelooven en uit den dood op te staan, dit bevel bekleeden met een levendmakend vermogen, hetwelk uitverkorene zielen uit de graven van ongeloof zal doen komen en in het leven roepen.
Zoo vinden wij (zegt de Engelsche Bisschop Beveridge) dat bij gelegenheid van Israëls terugkeer uit de Babylonische gevangenSchap naar Jeruzalem, — ofschoon Cyrus verkondigen liet, dat elk die wilde, naar de heilige stad mogt optrekken, om het huis des Heeren te bouwen (Esra 1:3), echter geene Joden van dit aanbod gebruik maakten, dan zij wier geest God verwekte dat zij optrokken (vers 5). Zoo ook hier; ofschoon God als het ware aan de geheele wereld laat verkondigen, dat een iegelijk die tot Christus wil komen zekerlijk behouden «al worden, zoo is het niettemin zeker, dat niemand kan willen, tenzij God hem bekwaam maakt. — Zie nog Hill, Diepten Gods.



225
„Men heeft mij wel eens gezegd, dat wij den dooden zondaar alleen moeten voorstellen, hoe ellendig hij is en wat hij te wachten heeft; maar hem niet op Christus, niet op ontkoming of verlossing wijzen moesten, omdat hij toch dood is en daarom niet hooren kan. Doch indien dit onze regel moest zijn, dan zouden wij hem niets meer zeggen, dewijl hij dan ook het eerste niet kan hooren. Neen, zoo zou er aan duivelen gepredikt mogen worden, niet aan menschen.
„Indien de Apostelen zoo onder de Heidenen hadden gepredikt, dan zouden zij met regt hebben kunnen vragen: Zijt gij gekomen, om ons te pijnigen voor den tijd ? (Matth. VIII: 29).
„Maar men zegt, zij kunnen toch niet hooren, zij zijn doof en blind. Doch de vraag is niet, wat zij kunnen, maar wel wat zij verpligt zijn. Is dit antwoord nog niet genoeg, lees dan wat God zegt in Jesaja XLII:i8: Hoort gij dooven, en aanschouwt gij blinden, om te zien."
Zoo hanteerde Gezelle Meerburg in zijn prediking getrouw den sleutel des hemelrijks, naar het antwoord op vraag 84 van den Heidelbergschen Catechismus: „Alzoo als, achtervolgende het bevel van Christus, allen en eenen iegelijken geloovigen verkondigd en openlijk betuigd wordt, dat hun, zoo dikwijls als zij de beloftenisse des Evangeliums met een waar geloove aannemen, waarachtiglijk al hunne zonden van God om der verdiensten Christi wille vergeven zijn: daarentegen allen ongeloovigen en die zich niet van harte bekeeren verkondigd en betuigd wordt, dat de toorne Gods en de eeuwige verdoemenisse op hen ligt, zoolang zij zich niet bekeeren; navolgende welke getuigenisse des Evangeliums God beide in dit en in het toekomende leven oordeelen wil."
Een schat in aarden vaten, V.



226
Frisch als hij steeds was, sloot hij in zijn prediking gedurig ook aan bij het leven van zijn omgeving en tijd. Vandaar, dat menige preek een gelegenheidspreek was.
B.v. die over Psalm 46 :9, uitgesproken te Zevenbergen, na den ramp, aan deze plaats overkomen door den windhoos van 19 Augustus 1845, en het onheil dat ons geheele vaderland trof door het bederf in de aardappelen. Over dat voedingsmiddel weet hij een en ander te zeggen, geput uit het Woordenboek der Zamenleving op het woord aardappel. Merkwaardig is ook nog, dat hij in deze preek het verzekeringswezen als zondig bestrijdt." *)
Eenanderegelegenheidspreekisdieover Openb. 7:13, door hem uitgesproken na aanvankelijke herstelling uit een zware ziekte, die hem in 1847 geruimen tijd aan het ziekbed bond, en waaruit hij zoodanige zwakheid van hersenen overhield, dat hij voortaan zijn preeken geheel moest schrijven, om te groote inspanning op den preekstoel te voorkomen. Gedurende deze ziekte waren twee zijner vrienden, de heer J. M. van Andel, ouderling te den Bosch en de jeugdige leeraar Ds. Bömeke aan hevige zinkingkoortsen overledenTijdens de cholera-epidemie van 1854 gaf hij zijn twee Bidstondsreden uit. Toen reeds leefde hij „met de graven voor zich." Inzonderheid na zijn zware ziekte bleef hij zwak van lichaamskracht, hoewel zijn geest helder werkzaam bleef, en het geloof hem schraagde. Ten laatste kon hij nog slechts met moeite den kansel beklimmen, maar om dien, naar lichaam
1) Ook Dr. Mr. W. van den Bergh deed dat nog in Magdalena, 1882, blz. 174, 177. Eerst na de principieele studie over dit onderwerj in Dr. A. Kuypers Gemeene Gratie, II, blz. 545—596, veranderde de gereformeerde beschouwing hieromtrent.



227
en ziel gesterkt, straks als verjongd weer te verlaten. Zoo bleef hij, tot weinige maanden vóór zijn dood, volharden in den predikdienst.
Eindelijk, 12 December 1855, ging deze getrouwe dienstknecht in de vreugde zijns Heeren in. De rouwbrief (naar we meenen te weten: door Brummelkamp opgesteld) luidde als volgt:
Almkerk, den 12 December 1855.
Heden avond omstreeks acht ure ontsliep kalm en zacht in den Heere, na een langdurig lijden, mijn onvergetelijke, teeder geliefde Echtgenoot, de WelEerw. Heer GEORGE FRANS GEZELLE MEERBURG, in leven Predikant bij de Chr. Afgesch. Gereformeerde Gemeente alhier, in den ouderdom van ruim 49 jaren.
Zijn leven was zijn' Heer en zijne gemeente gewijd. Lang bleef bij het afnemen zijner krachten zijne begeerte levendig om voor 's Heeren Kerk en zijne betrekkingen nog nuttig en werkzaam te zijn, toen hij-zelf, eenigen tijd voor zijn verscheiden, geloofde dat zijne taak hier beneden afgewerkt was.
Onder zijn veeljarig lijden, met voorbeeldelooze onderwerping aan den wil van zijnen Heer gedragen, stond zijn geloof vast. En nu .... Hij heeft den goeden strijd gestreden, hij heeft den loop geëindigd, hij heeft het geloof behouden; voorts is hem weggelegd de kroon der regtvaardigheid, welke hem de Heere, de regtvaardige Regter, in dien dag geven zal, en niet alleen hem, maar ook allen, die Zijne verschijning hebben lief gehad. Zalig zijn de dooden, die in den Heere sterven, van nu aan: Ja, zegt de Geest, opdat zij rusten mogen van hunnen arbeid: en hunne werken volgen met hen.
Wat ik en mijne vier kinderen in onzen dierbaren



228
Ontslapene verliezen, zult gij eenigszins kunnen beseffen.
De Heere God, Die beloofd heeft te zullen zijn een Man der weduwen en een Vader der weezen, doe mij met Christelijke onderwerping dragen, wat Hij in Zijne ondoorgrondelijke wijsheid mij opgelegd heeft, en beware U met de Uwen nog lange voor smartelijke verliezen.
Mij overtuigd houdende van Uwe deelneming in mijne regtmatige droefenis, noeme ik mij
Uwe diepbedroefde dienaresse,
J. VAN DER BEEK. Wed. G. F. Gezelle Meerburg.
Hij liet zijn weduwe achter in betrekkelijk zorgvolle omstandigheden. Maar haar vertrouwen op den hemelschen Vader werd niet beschaamd. In de opvoeding van haar kinderen werd zij vaderlijk bijgestaan door den heer L. W. Hasselman Hzn., die zich omstreeks 1850 te Almkerk aan den Nieuwendijk als Hoofd van een Christelijk Instituut had gevestigd.
Onvergetelijk blijft in Almkerk de nagedachtenis van Gezelle Meerburg, den man van ernst en vrede, die daar meer dan twintig jaar lang heeft gearbeid. Het was zijn eenige standplaats.x) Meermalen werd hij naar een andere gemeente beroepen, maar steeds bedankte hij. Almkerk had zijn eerste en eenige liefde.s)
1) Ten onrechte zegt Dr. G. Keizer, Jaarboekje, v. d. Sluis, 1906, jg. 51, blz. 26 en 27, dat Gezelle Meerburg ook te Poederoyen gestaan heeft.
2) Toen de Chr. Geref. Gemeente te den Bosch op 11 Juni '47 tot het beroepen van een Leeraar over ging, zag men van Gezelle Meerburg af, uithoofde van zijn gewichtige betrekking in de provincie.



229
En daar was hij in den vollen zin des woords de pastor loei. Vreedzaam wandelde hij door het dorp, gekleed met den deftigen zwarten rok, korte broek, zijden kousen, lage schoenen en vooral den eerwaardigen steek. Met een lange Goudsche pijp in den mond bewoog hij zich dan onder zijn dorpsgenooten. Maar altijd hoogst ernstig, wist hij zijn ambt hoog te houden. Zóó blijft hij te Almkerk in de herinnering voortleven.
Maar ook daarbuiten, in het gansche land van Heusden en Altena, ja in heel Noord-Brabant spreekt hij nog nadat hij gestorven is; want zijn predikaties worden daar tot op den huidigen dag nog met veel stichting gelezen. En zoo wordt ook na zijn dood nog de wensch vervuld, die hem indertijd tot het uitgeven van zijn preeken deed besluiten, n.1. „dat de Heere deze leerredenen zegene voor velen die ze lezen, gelijk Hij ze gezegend heeft voor velen, die ze gehoord hebben".
Hier volgt een lijst van zijn uitgegeven leerredenen, zooals ze voorkomen in den bundel: Nagelaten Leerredenen, 3e druk 1884:
I. De noodzakelijkheid der Goddelijke ondersteuning tot eene vruchtbare Evangelie-verkondiging. Psalm LI : 14Ö, 15.
II. De schuld van Nederland en ieder bewoner bij den regtvaardigen God. 2 Kronijken XXVIII : \ob.
III. De vrouwen aan het graf van den Heiland. Mattheus XXVIII : 1—8.
IV. De verschijning van Jezus aan Maria. Johannes XX : 11—18.
V. De ontmoeting van Jezus met twee Emmaüsgangers en Zijn gesprek met hen. Lukas XXIV : 13—24.
VI. Het welbehagen des Heeren in de armen en



230
verslagenen van geest en dezulken, die voor Zijn Woord beven. Jesaja LXVI ; 26.
VII. Het oogenblikkelijk gevaar, waarin de onbekeerde en zich zelf verleidende zondaar zich bevindt. Jesaja XXVIII : 15—18.
VIII. Het lijden van Jezus in Gethsemané. Mattheus
XXVI : 36—38.
IX. Het gedrag van Judas omtrent den lijdenden Heiland en het rampzalig gevolg van dit gedrag. Mattheus XXVI : 14—16, 47—50 — XXVII : 3—5.
X. De wegleiding van Jezus naar Golgotha en Zijne aanspraak aan de vrouwen. Lukas XXIII : 26—31.
XI. De klagende Messias aan het kruis, van Zijnen Vader verlaten en door duisternis omgeven, als een licht en Borg voor Zijn geloovig volk. Mattheus
XXVII : 45-47.
XII. Leerrede ter opwekking, om acht te geven op de teekenen des tijds. Lukas XII : 54—57.
XIII. De arglistigheid van het menschelijk hart. Jeremia XVII : 9.
XIV. 's Heeren bestendige zorg over Zijn volk in onbekende, duistere en moeijelijke wegen. Jesaja XLII : 16.
XV. Over den invloed, welke de regte beschouwing van de oordeelen des Heeren behoort uit te oefenen. Psalm XLVI : 9.
XVI. Bidstonds-Rede over den invloed, dien de zekerheid van de vergankelijkheid onzes levens op ons behoort uit te oefenen. Job XVII : 1.
XVII. Bidstonds-Rede over het Gode welbehagelijk gebed om verlossing, bij de ootmoedige erkenning van zonde en straf. Rigteren X : 15.
XVIII. Het zalig worden door de genade van Christus,



231
<le verwachting der Oud- en Nieuw-Testamentische geloovigen. Handelingen XV : n.
XIX. Oorzaak en vruchten van het lijden des Heeren Jezus Christus. Jesaja LUI : 2—10.
XX. De ijverige beoefening van de pligten der godzaligheid, het verheven oogmerk der verzoening, Titus II : 14.
XXI. Waakzaamheid der christenen pligt. Markus XIII : 7,70.
XXII. De Heere Jezus Christus een navolgenswaardig voorbeeld in het ijverig en gedurig gebed. Markus ï : 35-
XXIII. Over de zalige heerlijkheid, welke de geloovigen, van een moeite vol leven met verdrukking op deze wereld, in den hemel genieten. Openbaring VII : 13 enz.
Verder: zijn Zestig Leerredenen over den Heidelbergschen Catechismus. 1871 en 1872.
Voorts: Tweetal Leerredenen (uit April 1834), 1883.
Behalve deze predikaties, die nog algemeen in den boekhandel verkrijgbaar zijn, en een boekje getiteld: Waarschuwende en besturende opmerkingen over het bidden; meteen voorrede over het prof eter en, uit 1838 i), bestaan er nog twee overdenkingen van Gezelle Meerburg in het weekblad De Dag des Heeren, jg. 1851, ie deel, blz. 257, en 2e deel, blz. 769. Omdat deze meditaties vrijwel onbekend zijn, en ook, omdat ze een zuivere proeve geven van Gezelle Meerburgs preeken, drukken we één daarvan ten besluite hier in haar geheel af:
1) Zie de recensie door A. Brummelkamp, De XeformattelV blz. 279.



232
IS 'T WEL MET U?
—; Is 't wel met u? 2 Kon. IV : 26,
Is 't wel met u? — Ziedaar eene vraag van den Ziener, van den man Gods, van Eliza den Profeet aan eene moeder, wier teedergeliefde zoon, wier eenigst kind zoo pas was gestorven.
De geschiedenis is u bekend. Er woonde te Sunem, niet ver van den berg Carmel, de gewone verblijfplaats der Profeten, een paar aanzienlijke lieden.
De vrouw, die als hoofdpersoon, als alléén handelend persoon, hoewel aan den man onderworpen, in deze geschiedenis voorkomt, had eene hooge achting en liefde voor den Profeet opgevat. Op hare vriendelijke uitnoodiging kwam hij eens tot haar in ter maaltijd ; en gedurig herhaalde hij wanneer hij door Sunem ging, dit zoo welkom bezoek 5 en hij deed dit te meer toen zij met goedkeuring van haren echtgenoot eene kleine, afgezonderde en gemakkelijke verblijfplaats voor Eliza had laten bereiden.
Eliza was zoo getroffen over deze vriendelijke bezorgdheid, dat hij haar eens door zijn knecht liet vragen of hij haar ook, door zijn tusschenkomst, bij den Koning of op eene andere wijze, van dienst konde zijn.
Maar zij waren zoo rijk en vergenoegd, dat zij voor dit aanbod op eene heusche wijze lieten bedanken.
Doch deze onvruchtbare vrouw, of die reeds bejaarde lieden, wij hadden haast gezegd: deze Zacharias en Elizabeth uit het O. T., hadden geene kinderen.
De Profeet belooft haar na een jaar tijds een zoon. En die belofte was Gods belofte, en die zoon een Godsgeschenk, dat zij ten bestemden tijd ontving.



233
Doch zoo onverwacht als zij de belofte van dien zoon ontving, even zoo onverwacht kreeg zij hem, toen hij nu reeds een jonkske geworden was, op een morgen doodelijk ziek te huis uit het veld, werwaarts hij zoo welgemoed tot zijn vader en de maaijers gegaan was.
Des middags was het zoo geliefd kind reeds een lijk!
Zij legt het lijk van het kind op het bed, waarop Eliza gewoon was te slapen.
Onverwijld gaat zij, met voorkennis van haren man, en zeker in het geloof aan Gods wonderdoende Almagt, zij liet toch haren man weten dat het wel zoude zijn, naar de gewone verblijfplaats des Profeten.
Van den berg Carmel af ziet haar Eliza, en alles doet hem vermoeden, dat er iets bijzonders moet plaats gehad hebben. Oogenblikkelijk zond hij haar zijn knecht Gehazi te gemoet met de vraag: Is 't wel met u? Is 't wel met uw man ? Is 't wel met uw kind ? En zij zeide: 't is wel!
In dit antwoord, inzonderheid ook ten opzigte van haar kind, met wien het toch niet wel was, openbaarde zij haar geloof en vertrouwen, dat Eliza haren dooden zoon, door een wonderwerk zoude levend maken. Elia had toch ook eens den zoon van de weduwe te Sarphat uit den dood opgewekt.
En gij weet het de Sunamitische is niet beschaamd geworden, andermaal gaf God haar, haren eenigen zoon.
Zoo herinnerden wij u de geschiedenis, waarin deze vraag voorkomt. Wij verlaten echter de geschiedenis om de vraag te behouden. Maar ook om meer met haar te vragen, dan Eliza bedoelde, toen hij der Sunamitische vroeg: „is 't wel met u?
Wij maken haar tot eene vraag van onderzoek en bestuur. Tot eene vraag van kennismaking met de lezers van dit blad.



234
En gewis! geene ontijdige vraag! Nooit toch kunnen wij elkander, nooit kunnen wij ons zeiven, in de tegenwoordighe?d van Hem, die de harten kent en de nieren proeft, te dikwijls, te ernstig afvragen: „is het wel met u?"
Deze vraag moet eene vraag van den dag zijn, zij is eene levensvraag. Zij is inzonderheid de vraag die de gaarn getrouwe Leeraar, wien de waarachtige welstand zijner gemeente ter harte gaat, op den dag des Heeren aan ons doet; omdat hij zoo gaarne wenscht de woorden van Johannes de zijne te kunnen maken: „Geliefde! voor alle dingen wensch ik dat gij welvaart en gezond zijt, gelijk uwe ziel welvaart. (3 Joh. II : 2).
Wij zullen dan in eenige trekken aantoonen: hoe wel men zijn moet om deze vraag bevestigend te kunnen beantwoorden.
Wij wijzen u daarna op het voorregt van hen, die zulk een bevestigend antwoord geven kunnen.
Hoe vaart gij? — Hoe gaat het? — Is het wel met u en de uwen? — Ziedaar de gewone bewoordingen waarnaar wij in het dagelijksch verkeer naar elkanders welstand onderzoeken, en waarbij vrager en antwoorder dikwijls alleen den ligchamelijken toestand op het oog hebben.
Het is volmaakt wel! zulk een antwoord konden alleen Adam en Eva voor den zondenval geven. Na denzelven niemand meer! Buiten de openbare en verborgen ongesteldheden, gebreken, kwalen, ziekten, heeft ieder mensch bij zijne geboorte reeds de kiemen der ziekte, de zaden des doods in zich.
Nogthans kan menigeen zeggen: het is wel met



235
mij. Ik ben gezond. Dan namelijk als hij geene merkbare ongesteldheden, die een nadeeligen invloed op zijne ligchaamskrachten of geestvermogens uitoefenen, gevoelt. Als hij zonder merkbare lusteloosheid of dwanggevoel in den kring zijner werkzaamheden verrigten mag, wat God hem te doen gegeven heeft. Als hij tot voeding en verkwikking zijne spijs eten, zijn drank drinken mag. Dan mag hij ten opzigte van zijn ligchaam zeggen: „het is wel met mij: ik ben gezond!
Doch de mensch heeft eene ziel: eene ziel die leven blijft als het ligchaam sterft: eene ziel die, als dat ligchaam ten laatsten dage zal worden opgewekt, weder met hetzelve zal worden vereenigd. En ten opzigte van die ziel is het met den mensch, zoo als hij van natuur is, niet wel: is hij ziek.
De ziekte waarop wij doelen, de ziekte waarvan wij spreken, is eene zeer oude en verouderde ziekte, eene familie-kwaal; eene ziekte waarmede wij geboren worden. Met onzen eersten vader was het volmaakt wel. Hij was gezond naar ligchaam en ziel, want hij was geschapen naar Gods beeld, regtvaardig en heilioen dat beeld had zijn zetel in der menschen ziel. Maar hij werd ongehoorzaam aan zijn Schepper, hij at zich doodelijk ziek aan den boom der kennis, van goed en kwaad. En dat was vergif voor hem, vergif dat zijn ligchaam en ziel doortrok, vergif dat zich uitbreidde over al zijne nakomelingen. Tering die alle krachten des ligchaams en der ziel aandoet; een verterende, een inetende, een ongeneeslijke kanker, waarop de dood volgen moet, ziedaar de ziekte waarvan wij spreken, de familie-kwaal van onze eerste ouders op hunne kinderen overgeplant, „want door één mensch is de zonde in de wereld gekomen, en door de zonde



236
de dood: en alzoo is de dood tot alle menschen doorgegaan, omdat allen gezondigd hebben" (Rom. V : 12).
Zonde! Ja dat is de ziekte waarvan wij spreken; zonde, die de oorzaak is van al het kwaad, dat in de wereld gekomen is. — Zonde: die den mensch de heerlijkheid Gods doet derven. — Zonde: die den mensch van God zeiven berooft, want de zonde maakt eene scheiding tusschen den regtvaardig-heiligen God en den afgevallen zondaar. — Zonde: die den mensch den hemel gesloten en de hel geopend heeft, dat is zijne ziekte. En in dat opzigt is het niet wel, maar integendeel zeer kwalijk met hem; elk oogenblik heeft hij de, over zijne zonden uitgesproken straf te duchten: de verbanning van het aangezigt des Almagtigen en Regtvaardigen in de eeuwige gevangenis, in de hel die voor den Duivel en zijne Engelen bereid is. Dit nu is het einde zijner ziekte; de tweede, de eeuwige dood!
Maar wanneer zal hij dan kunnen zeggen: het is wel met mij?
Dan, als hij in het diep gevoel zijner ellende, in de overtuiging van de ongeneeslijkheid zijner kwaal door eenig middel dat in zijne magt staat, alleen tot dat middel der genezing, 'twelk God in zijne eeuwige liefde verordend, uit genade geschonken heeft, de toevlugt neemt. Dat is: als hij tot den Heere Jezus Christus komt, Hem zijnen ellendigen toestand open legt, tot Hem als den eenigen Redder, als den eenigen Heilaanbrenger, als den eenigen Geneesmeester der zielen, die „alle ongeregtigheden vergeven, alle krankheden genezen heeft en van het verderf verlossen kan" de toevlugt neemt, en zich ter herstelling door die twee groote geneesmiddelen: de regtvaardigmaking en de heiligmaking, aan Hem geheel, onbepaald, en zonder



237
eenige voorwaarde, dan die Hij zelf voorschrijft, overgeeft. En hij die dat doet, geloovig doet, zal door Hem genezen worden. Hij zal kunnen zeggen: het is wel met mij!
Maar komt er voor dezulken nog wel eens een tijd, dat het weder niet wel met hen is ? Helaas, zoo dikwijls!
Die beweldadigden, wie de Heere zoo uitnemend heeft welgedaan, die ijverigen om alles te betrachten wat Gods eer, der naasten zaligheid en hun eigen voortdurenden geestelijken welstand bevorderen kan: die liefhebbers Gods en versmaders der wereld, komen wel eens zoo ver, dat zij hunne eerste liefde verlaten, — dat hun ijver verflaauwt, — hunne liefde verkoelt, — dat zij hun oor weèr openen voor de wereld — niet meer bedenken, dat zij altijd waken moeten, en vergeten, dat zij moeten bidden zonder ophouden, — en dat zij verschooning gaan zoeken voor hunne afwijkingen in oorzaken, die niet mogen gelden; ö! wanneer zij naar de eerste vermaning van hun geweten niet hooren, op de tweede zwijgen, dan kunnen zij zoo ver, o zoo ver worden afgeleid, dan kunnen zij doodelijk ziek worden.
Dan zegt de Heere: „dit heb ik tegen u, dat gij uwe eerste liefde hebt verlaten" (Openb. II: 4). Dan zegt Hij van hen: Ik heb kinderen groot gemaakt en verhoogd, maar zij hebben tegen mij overtreden — en zij bekenden niet, dat ik hen genas" (Jes. 1:2. Hos. XI: 3).
Wanneer zij in zulk een toestand verkeeren, dan hebben zij niet gaarn, dat gij vraagt: is het wel met u? Dan zoeken zij deze vraag te ontduiken, omdat hun geweten hun zegt, dat het niet wel met hen is. Of zij doen zich dikwijls voor als die menschen, die



238
niet weten willen dat zij ziek zijn, en wier gelaat toch hunne ongesteldheid verraadt.
Neen, dan is het niet wel met hen. Dan leven zij niet getroost, dan hebben zij geen lust om te sterven, dan vreezen zij voor den dood.
Maar dan, als zij daarover met schaamte en berouw zijn aangedaan, als zij hunne wegen onderzocht hebben, en wederkeeren tot Hem, die gezegd heeft: „Keert weder, gij afkeerige kinderen, Ik zal uwe afkeeringen genezen" (Jes. III: 20). Als zij niet slechts zeggen: „ik zal des Heeren gramschap dragen; want ik heb tegen Hem gezondigd" (Mich. VII.: 9), maar ook smeeken: „ö Heer! wees mij genadig; genees mijne ziele, want ik heb tegen U gezondigd" (Ps. XLI: 5). Dan wordt het weder wel met hen; dan zegt God van hen, als van Israël: „Zie Ik zal hun de gezondheid en de genezing doen rijzen, en zal hen genezen: en zal hun openbaren overvloed van vrede en waarheid" (Jerem. XXXIII: 6). Dan kunnen zij met den koninglijken Harpdichter zeggen: „Mijne ziele, keer weder tot uwe ruste, want de Heere heeft aan u welgedaan" (Ps. CXVI: 7).
Doch die beweldadigden, die kinderen Gods, bedenken wel eens niet, dat zij kinderen zijn, met wie hun Vader in al zijne handelingen de beste bedoelingen heeft; al kunnen zij ook geene reden geven van al de handelingen huns Vaders.
Zij hebben wel eens medelijden met zich zeiven, wanneer zij onder een zwak en ziekelijk ligchaam moeten zuchten, terwijl anderen zoo gezond en wel te moede hun arbeid kunnen verrigten. Zij zijn wel eens onvergenoegd, wanneer velerlei zorgen hen drukken, hunne inkomsten verminderen, alles hen tegenloopt, terwijl anderen in alles voorspoedig zijn.



239
Zij worden wel eens moedeloos, onder de vele tegenspoeden, een bijzonder kruis, een treffend verlies, eene zware ramp. Zie! dan is het niet wel met hen. Dan zouden zij hun wil voor Gods wil, hun zin voor Gods zin zetten. Onverloochendheid maakt dan hunne ziel ongesteld, hun geloofsoog beneveld.
Maar dan, als hij voor zich zeiven gelooft wat Eliphas zegt: „gewisselijk Hij legt den mensch niet te veel op; dat hij tegen God in 'tgerigt zoude mogen treden" (Job XXXIV: 23). Als hij metDavid: „zijne ziele stil houdt, gelijk een gespeend kind bij zijne moeder" (Ps. CXXXI: 2). Als hij met den Apostel weet: „dat dengenen die God liefhebben, alle dingen moeten medewerken ten goede" (Rom. VIII: 28). Als hij gelooft en toestemt „dat zijne ligte verdrukking, die zeer haast voorbijgaat, een gansch zeer uitnemend gewigt der heerlijkheid werkt" (2 Cor. IV: 17). Dan is het weder wel met hem:
„Dan leert hij zich geduldig dragen Dan ziet hij 't eind der kwade dagen; Dan wordt de roede zelfs gekust, En de onderwerping geeft hem rust."
Dan zingt hij:
„Welzalig is de man, o Heer! Die door uw' tucht en hemelleer Het nut der onderdrukking weet En voordeel trekt zelfs uit het leed."
Dan juicht hij:
„De Heer zal in dit moeilijk leven, Zijn volk en erfdeel nooit begeven."
Ps. XCIV.
Dan is het zeer wel met hem; dan is het geloof gezond, de hoop levend, de liefde ongeveinsd en zonder vrees.



240
Dan kan hij op de vraag: is 't wel met u? Antwoorden, ja 't is wel en het zal in voor- en in tegenspoed, in vreugde en in droefheid, in leven en in dood wel zijn.
Zoo toonden wij in eenige trekken aan hoe wel men zijn moet om de vraag: is 't wel met u, bevestigend te kunnen beantwoorden. Wij wijzen u nu op het voorregt van hen, die deze vraag toestemmend beantwoorden kunnen.
Ziedaar dien zwakken, dien zieken mensch. Hij is onbekwaam tot elke, ook de ligtste bezigheid, zijne oogen zijn beneveld, zijne stem is verzwakt, zijn lust vergaan, hij walgt van de smakelijkste spijze: de nachten zijn hem dubbel lang en wanneer een ander verfrischt door den slaap van zijn leger opstaat, moet hij er op blijven liggen en toch heeft hij niets geslapen.
Des morgens wenscht hij dat het avond ware, en des avonds verlangt hij weder naar den morgen. Is het dan niet een voorregt ten opzigte van zijn ligchamelijken toestand te kunnen zeggen: „het is wel met mij"! Het zal toch eene van de zaligheden in den hemel uitmaken, dat niemand daar zeggen zal: „ik ben ziek."
Maar bovenal is het een onbeschrijfelijk groot voorregt, wanneer men op d e vraag: „is het wel tusschen u en God, is het wel met uwe ziele, zal het eeuwig wel met u zijn"? antwoorden kan: ja, ja, door Gods genade het is wel, het zal wel zijn.
De zonde is ziekte, geene weldaad dus als zoodanig dan de vergeving der zonde. Even gelijk een kranke zich in geene weldaad, die tot dit tijdelijk leven behoort verheugen kan zoo lang hij aan eene gevaarlijke ziekte lijdt.



241
Zonde-vergeving! Noem mij dat en gij omvat al het heil waarin de regtvaardigen des Ouden en des Nieuwen Testaments zich beroemden, al het heil dat zij geloovig verwachten.
Zonde-vergeving! Noem mij dat en gij omvat in dat ééne woord, misschien zonder het te weten, al de beloften, al de toezeggingen, alle gelukbeschrijving, al het tegenwoordig en toekomend goed van het koningrijk der hemelen, ons in Gods Woord beschreven.
Zonde-vergeving! Met God verzoend, — verlost van de schuld en de straf der zonde, — erfgenamen der eeuwige heerlijkheid door den dood en door het leven van Christus; ziedaar het groot voorregt, de zaligheid van hen met wie het wel is en wel zijn zal.
Verlost van de schuld en de straf der zonde, welk een voorregt!
Verbeeld u, mijn lezer! om dit voorregt eenigsints te beseffen, verbeeld u een veroordeelden in een akelig kerkerhol, overgegeven aan de wroegende herinnering van onherroepelijke misdaden, in de oogenblikkelijke verwachting van eene folterende straf, die hij nogtans maar al te zeer moest billijken, daar hij geene enkele reden ter verontschuldiging wist bij te brengen, of de regt vaardiging zijner zaak een verdediger der onschuld konde aanbevelen. Maar zie! daar wordt de deur van zijn kerker geopend, en een afgezant des vredes, roept hem juichend toe: de Koning heeft u begenadigd, gij zijt verschoond van de doodstiaf. Niemand zal aan de belangrijkheid van dit voorregt twijfelen.
Maar hoe veel belangrijker is het dan niet van eene straf bevrijd te worden, waar de hoop geene verlichting biedt, en welker grootste foltering bestaat in het verschikkelijk woord, eeuwigheid!
Een schat in aarden vaten, V. 16



242
Lezer! welk een voorregt van de vrees voor eene ijsselijke onsterfelijkheid bevrijd te zijn!!
Met God verzoend; met Hem bevredigd! welk een troost in dit leven.
Niet dat dat leven een pad is met bloemen bestrooid. Neen, want het is een leven van zelfverloochening en — van miskenning en vervolging — van kruis en lijden — dikwijls ook van tranen en zuchten, een leven zoo als het leven van Jezus op aarde geweest is.
Maar toch ook een leven van blijdschap en een leven van vrede, zoo als hij, met wien het niet wel is, niet heeft of hebben kan.
Een leven in Gods waarlijke gunst en een leven in zijne almagtige hoede en bescherming. Een leven des geloofs en een leven des vertrouwens, dat ook in den donkersten weg, in den benardsten toestand zeggen doet: „dit weet ik dat God met mij is"
„En dat Hij, om Zijns Zoons wil, zal Mijn vader zijn, mijn smart genezen,
Mij schenken al het noodig goed,
En 't kwaad, dat mij op aard ontmoet, Genadig doen ten besten keeren:
Zijn almagt zal mij steeds behoên; Dat wou Hij, als mijn Bondgod zweren;
Dat wil Hij, als mijn Vader doen."
2de berijm, der 12 Art.
Wat dunkt u, mijn lezer! is het niet wel met hem die dit gelooven mag, heeft hij niet veel met alles voor boven hem met wien het niet wel is?
Waar een ander, na een ganschen dag zijne krachten en schatten aan de wereld en de zonde opgeofferd te hebben, niet dan met angst en wroeging zijn hoofd nederlegt en de schrikbeelden van den nacht wenscht door te sluimeren, daar kan hij zich geloovig opdragen



243
aan de hoede van Hem die nimmer slaapt, want „hij is in de schuilplaats des Allerhoogsten gezeten, daarom vernacht hij onder de schaduw des Almagtigen" (Ps. XCI: i).
Waar een ander, als ziekte hem aan zijn leger boeit, dadelijk voor een akeligen dood en verschrikkelijke eeuwigheid siddert; daar kan hij in geloovige onderwerping aan het Godsbestuur zeggen „het zij ik leve, het zij ik sterve, ik ben des Heeren!"
Waar een ander, als hij de teekens van zijnen naderenden ouderdom niet dan met schrik opmerkt, en terugbeeft op de gedachte hoe vele levensjaren hij reeds achter zich heeft; daar wenscht hij geen stap terug te treden op de afgelegde levensbaan. Neen, maar hij verblijdt zich dat elke dag hem nader brengt tot „de ruste die er overblijft voor het volk van God;" dat zijne reis door de woestijn haast geëindigd zal zijn, en hij zijn pelgrimstaf zal kunnen nederleggen om in de stad der zaligheden te rusten.
Maar hebt gij zulk een reiziger naar den hemel wel eens gezien op den laatsten dag zijner reize? — Hebt gij wel eens aan het sterfbed van zulk een geloovige gestaan, die, nog voor hij den adem had uitgeblazen, reeds met den hemel in verband en deszelfs vreugde in het hart, los van de aarde en ontbonden van zijne omgeving was. Die alleen met een vredigen glimlach van zijn dood sprak, terwijl alle anderen, die om zijne sponde geschaard stonden, schreiden. Die in zalige verrukking den hemel reeds geopend zag, waarzoo, zoo, zijne ziel in zoude opgenomen worden, en die meende dat gij, even als hij, het gezang der Engelen wel hooren moest, waar hij straks mede zoude instemmen?
Dan hebt gij, vooral wanneer gij wel eens getuige waart van het sterven van iemand met wien het niet
Een schat in aarden vaten, V. 16*



244
wel was, dan hebt gij in die plegtige en gewigtig ontzettende ure, kunnen beseffen, dan hebt gij het uit de drukking der stervende vingeren gevoeld, hoe groot het voorregt is van hem, die op de vraag „is het wel met u," antwoorden kan: ja het is wel!
En ja het is wel, het wordt volmaakt wel, want zijn laatste traan is geschreid, zijn laatste zucht geslaakt, zijne ziel ontbonden, zij juicht in den hemel om eeuwig te juichen „Hem die op den troon zit, en het Lam zij de dankzegging, en de eer en de heerlijkheid, en de kracht in alle eeuwigheid. Hallelujah!" (Openb. III).
En nu, mijn lezer! is het ook met u wel? Tusschen u en den dood ligt misschien geen jaar, geen maand, geen dag meer. Zult gij in de tegenwoordigheid van den dood, zult gij op het oogenblik, dat gij voor God verschijnen moet, zeggen kunnen, het is wel.
Dat oogenblik kan morgen, het kan heden zijn.
En indien het dan eens niet wel ware. En indien gij dan in de ure, waarin men niet meer veinzen durft, en waarin alle hoop, die geen grond had, is weggezonken, wanneer u door een belangstellenden vriend in het bijzijn van hen, die u als hunne zielen liefhebben gevraagd wierd, „is er eenige hope, zal het wel zijn ?" Indien gij dan eens met een teeken of zucht of ook door een veelbeteekenend zwijgen antwoorden moest: neen! het is niet wel J welk een verpletterend: neen! voor die bedroefden! Maar welk een ontzettend: neen! voor dien mensch, die niet sterven kan en toch sterven moet.
Eeuwig wel of eeuwig wee, welk een verschil!
Hoor nog heden de stem van God, in zijn woord, in uw geweten, uit den mond zijner dienaren: „geloof in den Heere Christus en het zal wel zijn, geloof



245
in den Heere Christus en gij zult zalig worden."
Mijn Broeder! mijne Zuster! die in Christus gelooft, die in dat geloof juichen kunt: „Hij heeft onze krankheden op zich genomen, en onze smarten die heeft Hij gedragen, de straf die ons den vrede aanbrengt was op Hem en door zijne striemen is ons genezing geworden" (Jes. LUI).
Met heel uw hart hebt gij mij toegestemd, dat het wel met ons is, wanneer wij zoo zijn als die beweldadigden, die wij in eenige trekken afmaalden.
Hebben wij, ook wij in eiken weg waarin de Heer ons leidde, in eiken toestand waarin wij verkeerden, met het oog op God en de hand op den mond kunnen zeggen: 't is wel.
Hoe hebt gij deze beschouwing gelezen ? Ik ten minste heb ze niet zonder zelfbeschuldiging geschreven. Zult gij dan tot mij zeggen „Medicijnmeester!genees u zeiven!"
Neen, maar laat ons liever elkander opwekken, om, dewijl de Heere het zoo wel gemaakt heeft, nooit door zonde of ongeloof ons zeiven te schaden of eene van Gods deugden te loochenen.
Laat ons, biddende dat God het ons geve, het Apostolisch bevel opvolgen: „voegt bij uw geloof,deugd, en bij de deugd, kennis, en bij de kennis, matigheid, en bij de matigheid, lijdzaamheid, en bij de lijdzaamheid, Godzaligheid, en bij de godzaligheid, broederlijke liefde, en bij de broederlijke liefde, liefde tegen allen."
Wanneer dit bij ons is dan zal het wel zijn, dan zal het altijd wel zijn, dan zal ons „rijkelijk toegevoegd worden de ingang in het eeuwig koningrijk onzes Heeren en Zaligmakers Jezu Christi." Amen. (2 Petr. I).
A. G. M.






VIII. REGISTER.
Alblas, H. . 133 - 133 - 135 Andel, J. van .... 146 Andel, J. H. van . . . 146 Arnolds, G. . . 191 - 193 Asch, W. van 132 - 133-135 Augustini, Abr. Luberti . 113
131
Augustinus, 233
Baay 190
Bahler, L. ... 15 - 16
Beets, N. 313
Bengel, 319
Bergeyk, A. van 166 - 167 168 - 170 Bergh, W. van den . . 336
Biesheuvel, B 144
Bilderdijk, W. 10 - 11 - 13 14 - 30 - 178. Blankers, Z. . . 143 • 144
Boegel, A 165
Bömeke 226
Bosch, W 139
Bouwman, H. 188 - 300 -214 Brakel, ...... 319
Brand van Cabauw, J. 143
Brandenhorst, A. 150 - 176 Brouckhoven, J. van . . 12 Bruin, A. A. de ... 136
Bruin, P. de 206
Brummelkamp, A. 15 -16 - 86 103 - 188 - 193 - 196 198 • 199 • 300 - au 2t2 - 337 - 231 Brummelkamp Jr., A. 313-315 Bruyn, E. de .... 154 Bruyn, W. de .... 154 Budding, H. J. . 193 - 300
Callenbach, CC. 10 - 11 - 33
Capadoce, A 15
Cock, Hel. de ... . 206 Cock, Hendr. de 66 - 86 - 98 99 -188 - 191 -195 -196 197 - 198-199 Costa, Is. Da 1-14-15
Dekker, A. den . . . 138 Dekker, C. den . . . 144 Dekker, J. den 153 • 154 -156 157-160



248
Demper, C. 132 - 133 - 134 135
Dermout, J. J. . . . . 102
Doedijns, A 144
Donker Curtius, H. H. 102 Donner, A. M. ... 16
Donner, J. H 208
Duuren, J. van . 166-168
Duyser 91
Dwight, 68
Dijksterhuis, P. ... 206
Edwards, Jonathan, 68 - 219 221
Féburé, J. Le, . . 14-15
Geiler t, 218
Gerhard, 214
Giessen, M. van de 146 -147
Glassius, 219
Goodwin, 219
Gorp, D. van . . . . 144 Graaft, H. H. de . . . 153 Groe, Theod. van der 72-219 Groen van Prinsterer, G. 122 Gunning, J. H. ... 192
Haan, T. F 210
Hall, 219
Hartog, C. den 131 -133 - 135 Hasselman Hzn., L. W. 228 Havelaar, C. . . 148-149
Hello, H 148
Heumann, 219
Heusden, J. van . . . 121 Heymans, H. A. . . . 121
Hill, 324
Holleman, H. . . no • 113 Holster, J 317
James, 219
Joffers, H 214
Jong, A. de . . . 110 ■ 113 Jong, C. de, 133 - 133 - 135
Jong, D. de 163
Jong, H. de .... 163 Jong, J. de 138 - 146 - 147 Jong, Jan de, zijn zuster 193 Jong, M. de .... 163
Kamp, C. . . . 110 - 112
Kate, J. J. L. ten . . 215
Keyzer, G 338
Koek, de 161
Kok, J. de 147
Koppel, A. v. d. . . . 138
Kuipers, Th 164
Kuyper, A. . . . * . 336
Leids, J 110
Linden, J. van der . . 146 Linden, T. van der 137 -138 139
Lodewijk Napoleon . . 3
Manen, Van .... 161 Meerburg, A. Gezelle . 130 Meerburg, Elisabeth Gezelle, 130
Meerburg, G. A. Gezelle 17 Meerburg, G. F. Gezelle, de . zoon . . . 211 - 315



249
Meerburg—v. d. Beek, Mevr.
Gezelle, . . 163 - 228
Michaelis, 219
Middelkoop, D. ... 176 Middelkoop, K. 131 -133-135
Millner 192
Moen, C. G. de 17 • 198 - 207 Molenaar, D. . . . . 14 Mosheim 192
Nibbelink, Ds 23
Oosterhout, M. 132 -133 -135
Paauw, C. E., weduwe van
H. Montagne . . 153 Pallant van Keppel, Van 161 Pape, C. W. 87 - 95 - 166 Pellikaan G. 136 - 139 - 145 146 - 147
Ploeg, B. H. 164 -165 - 188 206 - 207 - 210
Postma 208
Prins, S. G. . . 113 - 121
Kaalte, A. C. van 16 - 198 199
Rhee, J. Van 21 - 22 - 99
IOI - 102 - ll8 - I2T
Rombout, A 144
Rombout, W. . . 144 - 149
Rov> J- J- te» • • 122 - 184 Rutherford, . . 184 - 219 Rijswijk, J. van 136 -139 -141 145 - 146
Schalenkamp, H. J. . . 165 Scholte, H.P. 15 - 16 - 21 22 - 80 - 86 - 98 - 99 105 - 107 -142 - 154 -170 174 - 178 -188 -189 -191 192 - 198 -199 • 217
Schot, CC 14
Schotsman, Nicolaas 1 - 8 - 13 Sjoenis, Ds. . 22-23-98
Smijtegelt, 162
Spall, T. van 92 - 93 - 94 95 - 99 - 110
Spittler 192
Storm 201
Suringar, L. P. . . . 110 Synode 1618—'19 89 - 90 -100 204
„ 1808 . . 114 - 118 „ 1817 . . 87 - 88
» l83S • 99 -101 ■ 102 „ 1836 . . 188 ■ 189 „ 1837 189 - 190 - 191 201
„ 1840 194 - 196 - 197 207
„ 1843 198 - 199 - 203 „ 1846 206 - 208 - 209 „ 1849 2°6 - 2°7 * 2°8 210
„ 1851 .... 211
Tesselhof, A. C . . . 163
Thelwall, A. S. ... 14
Tjeenk, H 148
Toorenenbergen, J. J. van 213
Schaap, P.
195
Velzen, S. van 16-86 198 - 200 - 209
102 211



«5»
Verbeek, C 164
Verkuil, A 206
Verschoor, H. E. 113 • 121
Verwey, 14
Visser—Gezelle Meerburg,
Mevr. G 129
Vitringa, 219
Vogel, A. . 131 - 133 . 135 Vos Azn., G. J. ... 14
Wielenga, D. K. 21 -122 • 215 216
Wildeboer 190
Winer, 219
Wormser, J. A. . 212 - 213
Ynia, B 15
Wagenaar, L. 14 - 20 - 21 - 22 Werkhoven, M. van . . 68
Zanten, D. van . . . 154 Zessen, H. van 132 -133 -135 Zonne P 206



INHOUD.
Bladz.
I. Jeugd en Studiejaren 5
II. Beroep, Bevestiging en Intrede .... 21
III. De jonge Leeraar 33
IV. Aangevallen en uitgeworpen 87
V. De Vervolging 129
VI. „De Melanchton der Afscheiding" . . . 177
VII. „De Pater Bernard der Scholtianen" . . 216
Is 't wel met u? . . . . 232
VIII. Register 247