I MCropoikin -Album
■ Foto's I
WÊÈ van ï>. Jl. Kropotkïn ij
H en szifne begrafenis ie Moskou |
H op 13 Februari 1921 |
l UITGEVERIJ BEVRUDING m
i iersonlaan 7
'* J; >' ':;V | \MERSFOORT I
Uitgave van £>et Sociaal-Anarchistisch Verbond (S. A. V.) 1923























Kropotkin Album
met foto's van P. A. Kropotkin en zijn begrafenis te Moskou, 13 Februari 1921
Met inleiding van Rudolf Rocker Hollandsch van Henk Eikeboom
Uitgave van liet Sociaal-Anarchistisch Verbond (S. A. V.) 1923 Brocfiurendepót: K. Wouda Jr„ Noorder Vaartdijk 19, Krommenie



(



INLEIDING
Onder de denkers van dezen tijd, die de socialistische beweging van de laatste 40 jaar geestelijk bevrucht hebben, was Peter Kropotkin een der weinigen, die ons tot een diepere waardeering van de geheele socialistische ideeënwereld geleid heeft en voor ons inzicht in deze richting geheel nieuwe perspektieven geopend heeft. Zijn grandioze filosofie van het wederkeerig hulpbetoon, die de kern van zijn leer vormt en die onzen geest met onwederstaanbare macht aangrijpt, is immers de eigenlijke inhoud van de geheele socialistische wereldbeschouwing. En wat aan deze opvatting van het maatschappelijk samenleven hare onvergankelijke beteekenis geeft, is de omstandigs heid, dat zij niet aan de spekulatieve beschouwingen van een wereldvreemd geleerde



ontsproten is, maar als resultaat van konkrete wetenschappelijke onderzoekingen en diepgaande geschiedkundige navorschingen gewaardeerd moet worden.
Kropotkins zonnige kijk op de ontwikkeling der sociale levensvormen was een schitterende weerlegging van de eenzijdige en bekrompen interpretatie van Darwin s stelling over den strijd om 't bestaan, die sedert tientallen jaren door de t meest op den voorgrond tredende vertegenwoordigers van de moderne natuurwetenschap uitgelegd werd, alsof niet alleen tusschen de verschillende soorten, maar ook tusschen de exemplaren eener zelfde soort een onafgebroken oorlog plaats vond, waarin de „sterken zich handhaven en de „zwakken" te gronde gaan moeten. Deze uitlegging schiep vooral voor de voorvechters van het zoogenaamde sociale darwinisme (aan wier spits de Engelsche geleerde Huxley figureerde), de mogelijkheid, aan de sombere leer van Malthus over „den tafel des levens, die niet voor allen gedekt is", nieuwen glans te verleenen en die op een schijnbaar wetenschappelijke basis nieuw te fundeeren. En nu kwam kropotkin en toonde ons aan de hand van schier onuitputtelijk materiaal aan, dat deze opvatting van de natuur niet meer is dan een groteske karikatuur van de eigenlijke levensverschijnselen en dat naast dezen, door veel van Darwin s aanhangers met bij-



zondere voorliefde op den voorgrond geplaatsten, brutalen vorm van den strijd om 't bestaan, nog een andere vorm bestaat, die in het maatschappelijk samenkomen der zwakkere soorten en in hun praktische aanwending van het wederkeerig dienstbetoon, zijn praktische uitdrukking vindt.
Deze tweede vorm in den strijd om het bestaan echter, blijkt zoowel voor het bestaan der individuen als voor dat der soorten veel werkzamer te zijn dan de brutale worsteling van de sterken tegen de zwakken, wat reeds door den in 't oog vallenden achteruitgang van die soorten, welke geïsoleerd leven en hun bestaan slechts door middel van hun louter lichamelijk overwicht rekken, duidelijk genoeg bewezen wordt.
Het duidelijkst blijkt dit in de geschiedenis der menschelijke ontwikkeling. In elke aparte phase dezer ontwikkeling ontmoeten wij duizenden maatschappelijke instellingen en gewoonten, die hun oorsprong vinden in het gevoel van wederkeerige solidariteit, dat wortelt in de gemeenschappelijkheid der belangen. In het stamverband der wilden en in de mark=gemeenschap der barbaren, in de kunstenaars; en handwerkersgilden van de vrije steden der middeleeuwen en in ontelbare organisaties en inrichtingen van onzen eigen tijd werkt en schept de geest van het wederkeerig dienstbetoon en bewijst



overal te zijn de machtigste faktor van elke maatschappelijke en kultureele ontwikkeling.Niet de mensch was de uitvinder der maatschappij, de maatschappij en het instinkt der sociabiliteit werden hem reeds door de soorten, uit wier schoot hij geboren werd en die zijn menschwording voorafgingen, als erfenis medegegeven. En deze geest der sociabiliteit, die den breeden massa's reeds tot instinkt geworden is, bevruchtte steeds de initiatieven en de scheppende werkzaamheid der volken.
Op deze wijze ook verklaart Kropotkin den oorsprong en de ontwikkeling der zedelijke gevoelens in den mensch. Noch de beroemde kategorische imperatief van Kant, noch het holle woordgeklank van den grooten a^moralist Nietzsche, (dat niet boven de inwendige leegte en de ongebreideldheid van de fameuze „Jenseitssvon?Gutsund*Böse = theorie uit kan komen), konden hem in dit opzicht bepaalde vingerwijzingen geven. Op den bodem der konkrete wetenschappelijke onderzoeking staande, zag Kropotkin in de ethische gevoelens der menschen het natuurlijk gevolg van hun maatschappelijk samenleven en de uitdrukking van hun wederkeerig medegevoel, dat langzamerhand in de zeden en gewoonten der menschen tot neerslag kwam. Deze erfenis uit oeroude tijden in den vorm van sociale gevoelens en gebruiken vormt het kostbaarste bezit van den



mensch en de eigenlijke basis van elke voortschrijdende ontwikkeling. In dezen zin is het socialisme voor Kropotkin geen schimmige utopie, maar de hoogste en volmaaktste uitdrukking van dien geest van wederkeerig dienstbetoon, die de duidelijk uitgedrukte strekking der menschelijke ontwikkeling vormt. Kropotkins socialisme schijnt ons toe te zijn het resultaat van de scheppende vermogens van het volk, die zich van onder naar boven ontwikkelen, als een plant, die bij den wortel begint, om langzamerhand tot bloesem en vrucht te geraken. Men kan 't niet willekeurig dikteeren of door regeerings* dekreten kunstmatig in 't leven roepen. Zulk een poging draagt immer de kiem van den dood in zich, daar 't dan onherroepelijk tot staatskapitalisme, tot den ergsten vorm van uitbuiting, voeren moet.
* *
« *
De voortdurende strijd tusschen gezag en vrijheid, tusschen staatsslavernij en vrije vereeniging, tusschen regeering en beheer, tusschen georganiseerd geweld en wederkeerige overeenkomst, die zich in alle tijden der geschiedenis afspeelde, is slechts een uitingsvorm



van twee verschillende strevingen in de samenleving, die steeds vijandig tegenover elkaar staan. De eerste streving, die de brutale vorm van den strijd om het bestaan in zich belichaamt, is naar haar wezen anti-sociaal en richt zich steeds op de onderwerping en „itKnitinö Her hreede massa's, ten gunste van bevoorrechte minderheden. Zij treedt steeds
op in een of anderen vorm van officieele macht en was altoos een hindernis voor elke maatschappelijke ontwikkeling. De tweede streving komt voort uit de maatschappelijke instinkten der massa's; zij ontwikkelt haar werk* en scheppingskracht en legt in duizenden instellingen getuigenis af van haar kultuurverhoogende waarde.
Kropotkins socialisme is een soort synthese, waarin zich het verlangen naar per* soonlijke vrijheid en het streven naar sociale gelijkheid samenvinden. Het socialisme zal vrij zijn, of het zal niet zijn. Tezamen met de uitbuiting van den mensch door den mensch moet ook de heerschappij van den mensch over den mensch verdwijnen: tezamen met het monopolie van het bezit moet ook het monopolie der macht vallen. Het groote po= litieke doel van het socialisme is niet den staat te veroveren, maar dien te overwinnen. In de plaats van het centrale machtsapparaat moet de vrije federatie van zelfstandige gemeenten treden, in de plaats van den wettelijken dwang de vrije verdragen en weder*



keerige overeenkomst, kropotkin ziet de symptomen van een ontwikkeling in die richting in de duizenden vrije vereenigingen op alle gebieden van het sociale leven, die hun bestaan uitsluitend te danken hebben aan de algemeen gevoelde behoeften en de vrije initiatieven der menschen.
* *
*
Maar Kropotkin bespeurt dezelfde ontwikkelingssymptomen zelfs op het gebied der ekonomie, en de ideeën, die hij daarover in zijn werk „Van veld, fabriek en werkplaats" heeft neergelegd, hebben a. h. w. baanbrekend gewerkt. De meeste socialistische denkers in de eerste helft van de vorige eeuw waren absoluut gehypnotiseerd door de geweldige ontwikkeling der industrie en de technische vooruitgang op alle gebied der industrieele produktie. Het is daardoor dan ook niet zoo te verwonderen, dat zij de industrie bijna al hun opmerkzaamheid schonken en de landbouwkwestie zeer stiefmoederlijk behandeld hebben. Ook de vaders der moderne nationaahekonomie waren als verblind door de



resultaten van deze nieuwe vormen van menschelijke produktie en zagen er de ijzeren grondslagen in van ekonomische ontwikkelingsmogelijkheden met onbegrensde per* spektieven. En zoo sterk was de invloed van die leer, dat een groot aantal socialistische denkers zich door dezen geest bannen liet en in de moderne arbeidsdeeling en de industrieele centralisatie de onvermijdelijke voorwaarden zien wilden voor de verwerkelijking van het socialisme.
Kropotkin verwierp de theorie van de zoogenaamde arbeidsdeeling beslist en bewees, dat deze niet bevorderlijk is voor de opvoering der produktie, integendeel deze direkt hinderend in den weg staat. Doordat men vergat, dat de produktie niet doel des levens is, maar slechts een middel om dit leven zoo aangenaam mogelijk te maken, kwam men noodwendig tot de opvatting, dat de mensch er voor de produktie en niet de produktie voor den mensch was. In dezen zin was de arbeidsdeeling inderdaad een zeer belangrijke voorwaarde voor het kapitalistische uitbuitingssysteem, maar in geen geval voor het socialisme, dat van een absoluut tegenovergestelde opvatting moet uitgaan. Kropotkin predikte dan ook de arbeidseenheid, de veelzijdige en zooveel mogelijk afwisselende werkzaamheid van den mensch als de eenige basis van het socialisme.



Aan de hand van een geweldig feitenmateriaal toont hij aan, dat de centralisatie der industrieën slechts een voorbijgaande verschijningsvorm van ons ekonoinisch leven geweest is, en dat juist de verfijning van de techniek en het wetenschappelijk maken van de produktie tot steeds grootere decentralisatie der industrie voert. De drang naar industrieële zelfstandigheid, die tegenwoordig alle volken bezielt, bevordert dit proces op ongekende wijze en geeft tevens aan de ekonomische ontwikkeling van onzen tijd een bepaalde richting, die zich steeds duidelijker onderscheidt van verschijningen van sekundairen aard. De eenheid van arbeid eischt echter ook een rationeele .verhouding tusschen industrie en landbouw, die Kropotkin in groote lijnen en aan de hand van een overrijk materiaal geschetst heeft, ten einde een praktische oplossing van dit moeilijkste aller problemen te geven. Daartoe is echter een totale ombouw van onze geheele opvoeding noodig, die de kunstmatige grenzen tusschen hoofd* en handenarbeid absoluut uitwischt en die in de veelzijdigheid van het individueele weten en kunnen haar voornaamste doel ziet. Wij hebben een opvoeding noodig, die niet uitsluitend specialiseert, maar die te vereenigen weet en de bruggen van groote synthesen slaan kan. Slechts op deze wijze kan de mensch van 't juk der uniformiteit en der geestelijke schabloneering verlost en



zijn persoonlijkheidsgevoel weer gesterkt en ontwikkeld worden. Niet centralisatie, maar decentralisatie, niet arbeidsdeeling, maar arbeidseenheid zal het parool der toekomst zijn. In deze richting voert de weg naar t socialisme.
Kropotkin toonde ons de kiemen dezer nieuwe wording. Hij toonde ons, hoe wij bij den huidigen stand van onze technische en wetenschappelijke ontwikkeling makkelijk in staat zouden zijn, aan elk lid der gemeenschap een relatieven welstand te garandeeren. En dit inzicht bracht hem ertoe, elke schatting van het individueele aandeel aan den algemeenen arbeidsopbrengst te verwerpen, daar die nooit rechtvaardig zijn kan, en het loonsysteem in eiken vorm af te wijzen. Anarchie en kommunisme zijn de fundamenten
van zijn socialisme.
Zijn middel is de sociale revolutie. En omdat hij elke sociale verandering slechts uit de diepten van het volk verwacht, kende hij aan de ekonomische bonden, aan de arbeidersbeweging van dezen tijd, een zoo groote beteekenis toe, wijl hij daarin de
eigenlijke dragers der nieuwe wording zag.
Wat de algemeen socialistische beweging in Kropotkin verloren heeft, is niet tc benaderen. Het verlies is des te grooter, daar het huidige geslacht geen enkelen persoon



oplevert, die ook maar eenigermate in staat zou zijn, zijn plaats in te nemen. Juist in onzen tijd, waar een oude beschaving naar haar ondergang snelt, en we, hoewel zwak, toch reeds het eerste dageraden eener nieuwe sociale kuituur vermogen te ontwaren, — juist nu, wijl aan beide fronten der socialistische wereld de beide wachtwoorden: „Hier staatskapitalisme! „Hier vrijheidslievend socialisme!" sterker dan ooit tevoren in onze ooren klinken, — juist nu is de naam van Kropotkin als het symbool van een tijd, die komen zal, om ons van den vloek van knechtschap en uitbuiting te verlossen en ons nieuwen levenshorizonten tegemoet voeren zal. Rudolf Rocker







Het huis van Kropotkin in Dmitroff (Gouvernement Moskou)



Kropotkin op zijn doodsbed



Het anarchistische komite tot organiseenng van de begrafenis (beginnend van links naar rechts boven): Atabekian, Rubintschik Sandomirski, Petrowski, Lebedjeff, Jartschuk, Leo Tschorni (later door de Tscheka vermoord), Askarow. Pawloff, Harmasch, T. Schapiro, A. Schapiro, Alexander Berk* .man, Borowoj, Pyrro, L. W. Gogelia, Maximoff, Markus, Anossow



Een groep anarchisten, die zich naar Kropotkins huis begeeft



Kameraden, die de kist uit Kropotkins huis dragen



Kinderen uit Dmitroff bewijzen Kropotkin de laatste eer



Volk voor Kropotkins huis



Het lijk wordt naar 't station gebracht



De lijkstoet



De kinderen in den stoet



Voor de afvaart aan het station Dmitroff



De kist wordt in den wagon gebracht



w ii?n • k v5andels- gedurende den rit van Dmitroff naar Moskou (ongeveer 60 wersfl verrtr,,, t het volk zich op de tusschenstations, om den gestorven revolutionair een katsten groet te brengen



Op 't station te Moskou. Groote volksmassa's hebben zieh verzameld/>m de aankomst van de kist af te wachten. De kist wordt in een zaal van het Moskousche vakvereenigingsgebouw tentoongesteld.



Kropotkins lijkbaar in het vakvereenigingsgebouw na 't afdrukken van het masker.



De anarchisten houden eerewacht



Begrafenisplechtigheid



deel t^nemen^lkomMn'h^t^t^k^^ecni^ngs^bou^aan^CI^vMi^hn^^lonetzki^MarifMratschni^ Olga Taratuta, Fanny Baron, Gujewski.)



De kop van den lijkstoet



De stoet in de Moskousche straten



De kameraden Potiechin (later door de bolsjewiki doodgeschoten) en Zora dragen een vaandel "ct opschrift; „Wij eischen de bevrijding van alle gevangen anarchisten, die voor dezelfde ïdeeen strijden als waarvoor Kropotkin gestreden heeft: Dc Anarchie"-;



De lijkstoet houdt stil voor het museum „Tolstoy"



Op het kerkhof. Emma Goldman houdt de lijkrede



Steinberg (vertegenwoordiger van de linker*sociaal=revolutionairen)



Lcvin (spreekt uit naam van de Moskousche studenten)



Aron Baron (vertegenwoordiger van de gevangen anarchisten)



Rosmer (uit naam van de Roode Vakvereenigings^Internationale)



'Bulgakow (vertegenwoordiger der Tolstoyanen)



Borowoj (vertolkt de gevoelens der Moskousche anarchisten)



De kist wordt neergelaten



Op het graf van den gestorvene