BJÖRNSTJERNE BJÖRNSON.



	BJOENSTJEUNE BJOMSON,
	Altijd voort gaat de ontwikkeling van het mensch.- dom, een langen moeilijken weg. En de groote massa wordt vaak moe en ziet niet altijd waarheen de marsch gaat. De groote aanvoerders gaan voor. Èn ze zien altijd door 't groote licht voor zich uit. En over de hoofden van de menigte heen reiken ze elkaar de fakkels toe, die hen voorlichten op hun tocht.
	’t Jonge Noorwegen begon wakker te worden. Na een tijd van duisternis en stilte hadden stemmen geklonken, ’t Volk had ’t signaal gehoord, dat weer den morgen verkondigde. De ■afscheiding van Denemarken had Noorwegen vrij gemaakt en een periode van sterk opleven volgde hierop. De nieuw Gerraaansche renaissance drong eerst laat tot Noorwegen door, maar ook met sterker intensiteit dan bij ons, in sneller tempo, zooals ook de zomer doet. Eerst stuwden de golven van de economische beweging over ’t land; wegen en spoorlijnen werden aangelegd, handel en grootindustrie bloeiden op aan alle kanten. Wergeland had den echten oud noordschen geest opgeroepen. Mannen van wetenschap vorschten in ’t verleden naar de oude cultuur; sprookjes, liederen en spreekwoorden werden verzameld, oude zeden en gewoonten bestudeerd.' Maar Wergeland was overleden en ’t volk miste zijn leider, die allen om zich vereenigde. ’t Werd weer stil. Om de stoffelijke belangen concentreerde zich aller belangstelling.
	X 1.17
	1



	Toen kwam de nieuwe hoofdman.
	Björnson heette hij.
	Hij was de verpersoonlijking van Noorwegen.
	„’t Noemen van zijn naam is als ’t hijschen van de noorsche vlag,” schreef Georg Brandes. In hem was al het forsche en ’t barsche van de woeste rotsen en al ’t verrassende liefelijke van de dalen en fjorden, al de kracht van den winterstorm en de teere gloed van de noorsche lente.
	Een geboren hoofdman was hij. Waar hij kwam wist hij de menschen te vereenigen, te bezielen, hun sluimerende gaven en energie te wekken. Zelf vol leven en kracht, greep hij in ’t leven in, waar hij ook was en zijn groote, vertrouwende liefde deed allen groeien, die met hem in aanraking kwamen, zoodat alles, wat er goed en groot in hen was, tot vollen wasdom kwam.
	Er ging licht van hem uit.
	Al wat verward en onklaar was, stond hem tegen; het was hem eeh gruwel. Meer dan eens wierp hij den strijdfakkel in een donkeren hoek, zoodat de toestand helder werd en tot een oplossing kwam.
	En kracht ging er van hem uit, door zijn eigen bezieling en ook door zijn teer beschermen van al wat zwak en klein was.
	Hoe had die reus de kinderen lief! En hoe diep en fijn was zijn begrijpen van vrouwren en jonge meisjes!
	Hoe veelzijdig was zijn arbeid! ’t Is moeilijk uit te maken of hij ’t grootst is als verteller, als dramaticus of als lyrisch dichter, of hij ’t meest invloed had als journalist, als dichter, als volksredenaar of tooneeldirecteur, of wel door zijn gesprekken met, of door zijn brieven aan zijn vrienden.
	Als mensch en als schrijver was hij een van hen, die boven zijn omgeving uitsteken „van de schouderen en opw’aarts .
	Heftig en opbruisend, altijd actief, altijd ziende in en werkende voor de toekomst van zijn volk, waarin hij geloofde; altijd vol hoop, omdat zijn moed en kracht groeiden met de moeilijkheden, gevoelig voor smart en teleurstelling, die hem



	in zijn leven van strijd niet gespaard bleven, en toch nooit verbitterd, omdat voor hem ’t zien van onrecht en lijden oiimiddellijk een spoorslag werd tot een poging tot helpen. Zijn vreugde over het wordende, het opgroeiende was het geheim van zijn zonnig zieleleven. Hij zag de eeuwige lente in ’t leven in al wat daar ontkiemt en opgroeit in menschenharten en volken. Meer dan een van zijn schitterende lyrische gedichten getuigt hiervan.
	Björnson heette hij: (Beerenzoon). Zijn voornaam had eigenlijk Björn (Beer) moeten zijn, maar zijn vader, die predikant was, wilde zijn eerste kind niet graag den naam van een roofdier geven en noemde hem naar den grooten béér, het schitterendst sterrenbeeld aan den noordelijken winterhemel : Björnstjerne (Beerenster).
	Hij werd den Ssten December 1832 geboren in de eenvoudige pastorie te Kvikne, een van de armste gemeenten in Noorwegen, en een van de moeilijkste voor een predikant. De bevolking was er woest en onbeschaafd. De laatste predikant was gevlucht en wilde niet terugkeeren en de gemeente was een tijdlang vacant geweest, toen Björnsons vader er geplaatst werd, want Noorsche predikanten zijn staatsambtenaren en worden door ’t ministerie van eeredienst aangesteld.
	Peder Björnson was oorspronkelijk pachter geweest en begon eerst laat te studeeren. Hij had het maar tot een middelmatig examen gebracht. Maar in Kvikne had een predikant andere eigenschappen noodig dan geleerdheid. Wie daar het Christendom brengen wilde, moest buitengewone lichaamskracht en veel moed hebben. Dat zijn vader die bezat, was als kind Björnson? trots. De gemeenteleden wisten niet beter dan dat hun predikant hun de wetten gaf, die hij afkondigde. En de schoolwet wilden ze niet aannemen. Ze morden en dreigden die met geweld te verhinderen. Geheel alleen ging de predikant naar de vergadering, verdeelde zijn gemeente in school-



	districten en kwam ongedeerd en kalm als altijd weer thuis, Niemand had hem aangeraakt. Een ton rogge lichtte hij op' met gemak, en een nieuwen ploeg probeerde hij door dien zelf te trekken. Zijn stem was zoo sterk, dat men de preek even goed buiten de kerk kon hooren als daarbinnen.
	Zulk een vader speelde natuurlijk een groote rol in de fantasie van den kleinen Björnstjerne, te meer omdat hij als zijn zoontje uitriep : „Wat is u toch sterk, Vader”, kalm antwoordde : „Neen, mijn grootvader, die was sterk !” In Björnsons geslacht leefde de legende, dat het van de oude Sagenkoningen afstamde, een overlevering, die in meer Noorsche boerenfamilies voorkomt.
	Men vermoedt, dat dit gevoel van oude adellijke afkomst vaak ontstaat doordat, zoo ver de herinnering reikt, dezelfde hoeve het eigendom van hetzelfde geslacht is.
	Björnsons ouders waren zeer verschillend. Zijn vader sterk, streng en gesloten, zijn moeder zonnig en teer, lijn en levendig. Hij teekende beider persoonlijkheden in zijn novelle „Zonneheuvel’, in Synnövesmoeder en Thorbjörns vader. Van beider karakter heeft de zoon geërfd.
	In die eenzame pastorie daar op de Dovre-rotsen waren zijn ouders bijna zijn eenige speelkameraden. Vaak stond hij op de tafel in de huiskamer verlangend in het dal neer te zien naar de schaatsenrijders] in den winter of de spelende jongens in den zomer, en hij genoot als de finsche kooplieden in hun eigenaardige sleden en costumes hun waren kwamen aanbieden. Zijn eerste speelkameraad was een veulen. lets later kwam er een hond bij en eindelijk een kat! Die kwam onverwacht in de keuken en de kleine jongen liep doodelijk verschrikt naar de huiskamer om te vertellen, dat er een geweldig groote muis uit den kelder was gekomen, ’t Volgend jaar kwam er een varkentje bij. Van die dieren was ’t kind onafscheidelijk. Hij speelde met hen en sliep naast hen in ’tgras. Hij gaf hun wat hij zelf graag had en bracht eens het varken een zilveren lepel om het netter te leeren eten. Tot zijn ver-



	bazing probeerde het dier den lepel op te eten. Als ze uitgingen naar het dal gingen de hond en de kat in de veerpont meê de rivier over. ’t Varken knorde eerst wat aan den kant en zwom dan over. leder werd dan naar zijn smaak getracteerd en ze kwamen op dezelfde manier weer thuis.
	Toen Björnson zes jaar was werd zijn vader overgeplaatst naar Nesset in Romsdalen. De verhuisdag was voor hem een gebeurtenis van groot gewicht. De kinderen en’t kindermeisje gingen in een huisje, dat op een lange sleê stond, zoodat ze voor sneeuw en kou volkomen beschut waren; de ouders reden op een gewone slee vooruit. De hond en de kat en ’t varkentje bleven achter en de sleden waren omringd van menschen, die afscheid kwamen nemen. Maar Björnstjerne was niet bedroefd. Hij wist, dat er voor hem een hoed, een jasje en een broek waren gekocht, die hij in het nieuwe huis mocht dragen. Hij zou voor ’t eerst de zee zien. En dan ging ’t veulen ook meê.
	De zee was barsch en donker, door hooge rotsen ingesloten, en maakte een .somberen indruk. Maar al spoedig kwam de lente, gevolgd door den zomer, betooverend heerlijk in die prachtige streek. En weer kwam het kind ’t zelfde contrast te gemoet, dat hij bij zijn ouders vond; ’t strenge en ’t liefelijke, ’t krachtige en ’t fijne, teere.
	De schoonheid om hem heen greep den knaap soms zóó aan, dat hij schreide. Ook ’t veulen verbaasde hem. ’t Werd een groot, sterk paard, dat eens zijn merrie en veulen tegen een beer verdedigde. Want bijna eiken zomer kwamen de beren en vielen de kudde aan. Dan werden de mannen te hulp geroepen en rukten aan met geweren, bijlen en ijzeren staven. En als de familie in de slee van een of ander bezoek thuiskwam, hoorden ze de wolven huilen in ’t bosch. En de arenden stalen lammeren uit de kudde van de pastorie.
	Zoo kwam Björnson heel anders tegenover de natuur te staan dan Wergeland. Niet alleen idyllisch had hij haar gezien. Hij had de menschen met haar zien strijden, hij ontkwam



	<laardoor aan de fout, waarin velen van zijn tijdgenooten vervielen; eerst de natuur romantisch te idealiseeren en daarna gruwelijk wreed te vinden. Hi| had ze lief om haar schoonheid, maar voelde den strijd om ’t bestaan, dien de mensch met haar moet voeren. Yoor hem wras ze nu eens een vredestempel, dan weer een strijdperk, ’t Waren dezelfde tegenstellingen als in de menschenwereld. En Björnson had van kind af aan de menschen lief. De dierenwereld nam hij mee als „ der dritte im Bunde”. Innig en vertrouwelijk ging hij met beide om.
	Zijn vader deed het landbomvwerk op de hoeve van de pastorie en zijn moeder het tuinbouwwork. Beiden waren zeer bekwaam en Björnson deed vaak mee met het oogsten en dorschen. Waarschijnlijk daardoor had hij de akkers in de dalen meer lief dan de met eeuwige sneeuw bedekte rotsen.
	Allen hielden van den ongedurigen, altijd bezigen knaap. Nog altijd spreken de menschen in den jmtrek van Kvikne met groote genegenheid over hem. „Hij was een wildebras, verzon van alles, kende iedereen, en allen hielden van hem”; zoo luidt het eenstemmig oordeel. Maar de boeren vonden het jammer, dat hij zulke slechte examens deed en een enkele meende, dat hij maar dichter was geworden, omdat hij niet goed genoeg voor predikant was.
	Op Nesset vond hij twee kinderen van zijn leeftijd,’t zoontje on ’t dochtertje van een armen boer. Zij en de dienstboden werden zijn kameraden en hij werd hun vertrouweling. In hun levensopvatting en omstandigheden leefde hij zich geheel in. Hij vertrouwde ze en had ze lief ook de jongen die stal en de meisjes, die onechte kinderen hadden. Met de arbeiders en handwerkers, die op de pastorie kwamen, sprak hij vaak vertrouwelijk en ook in ’t leven van de boeren was hij volkomen thuis.
	Onder die allen was er één, dien Björnson boven alles lief had: Einar Veiten ; „Hij was de vermakelijkste en geestigste man, dien ik ooit gekend heb. Hij lachte en vertelde maar nooit iets kwaads. Hij zong meesterlijk”. Einar had een reuzen



	sterken vriend, waar hij altijd mee omging. In een gezelschap kwetste hij hem met een scherts en de vriend greep hem zóó vast in den rug, dat hij gekwetst werd en nooit geheel herstelde. Hij komt voor in „Mellem slagene” (tusschen twee veldslagen), Björnsons eerste tooneelwerk, en werd later het mode! voor Arne.
	De kleine Björnson kwam in zijn nieuwe woonplaats op de dorpsschool. De goedige schoolmeester ontstelde niet weinig, toen kort daarna de kinderen met allerlei spookverhalen aankwamen; ja, een paar van hen beweerden zelfs, dat ze midden in den winter den beer door het bosch hadden zien loopen. De aanstaande verteller begon, zijn macht over de fantasie van anderen te voelen. En de meester, die er van gruwde, dat een predikantszoon zoo liegen kon, vermoedde niet, dat de jongen zich vermaakte met de spookhistories, die zijn vader hem vertelde, om hem tot gehoorzaamheid te brengen maar die hem in ’t minst niet imponeerden door te geven aan zijn schoolkameraden in vermeerderde en verbeterde uitgave.
	Toen hij wat ouder werd, kreeg hij een huisonderwijzer, die hem over den dag des oordeels en de eeuwige straffen sprak. Dit geloofden zijn ouders en de volwassen menschen om hem heen ook, dus hier kon hij den angst niet van zich afschudden en aan zijn kameraden doorgeven. En zijn levendige fantasie verergerde dat vreeselijke nog.
	Een andere gebeurtenis bracht hem in nauw contact met de aangrijpende onverbiddelijkheid van het leven. Dicht hij de pastorie werd een poging tot moord gedaan. Een jong meisje werd van de rots geworpen en halfdood gevonden aan den kant van het water. Björnson was toen ruim zeven jaar. Hij zelf vertelde later; „Ik herinner me duidelijk, dat het bericht kwam. ’t Was op den middag van den zelfden Zondag waarop ’t ’s morgens gebeurd wras, midden in den heerlijken zomer, in den vollen zonneschijn, terwijl in ons huis alles vreugde was. Ik herinner me, hoe ’t was, alsof ’t donker werd; de gezichten verstijfden, ’t fjord werd dof, en bosch en dorp



	kropen weg in elkanders schaduw. Ik herinner me, hoe we het den volgenden dag nog voelden, als een ruwe slag midden in de gewone levensorde ; ik ging niet naar school; de arbeiders hielden met hun werk op en gingen zitten. Vooral de vrouwen waren als verlamd, ze voelden zich bedreigd; dat was duidelijk te merken en ’t werd ook uitgesproken. Als er vreemden kwamen sprak het uit hun gezicht en bewegingen, dat do moord hen drukte, en zij zagen datzelfde bij ons. Wij reikten elkaar de hand als uit do verte : de moord was tegenwoordig en wat we ook zeiden, we hoorden den moord uit stem en woordkeus. Het laatste gevoel des avonds, het eerste in den morgen, was dat alles onvast stond, dat ’s levens vreugd plotseling was blijven stilstaan als de wijzers van een klok op een bepaald uur,”
	Maar toen kwam het gebabbel. En langzamerhand werd dat vreeselijke iets gewoons; het laatste nieuwtje.
	In de schoolkamer had het verhoor plaats. Björnson was er bij. Hij was er verbaasd over, dat de moordenaar een innemende jonge man was, fijn gebouwd, bijna beschaafd, met goede oogen. Het meisje was zestien dagen nadat ze gevonden was, overleden en had hem vergeven vóór ze stierf en dringend verzocht, dat men hem geen kwaad zou doen. ’t Was voor Björnson een raadsel, dat de mannen van de wet zich hier niet aan stoorden: hij kreeg den eersten en onuitwischbaren indruk van het koude en onpersoonlijke van den staat.
	De moordenaar werd veroordeeld om onthoofd te worden en Björnson werd door zijn vader meegenomen om de executie bij te wonen. Hij was toen negen jaar oud. Dienzelfden dag hoorde hij, dat de veroordeelde de schuld van zijn moeder op zich genomen had, die in hoofdzaak de misdaad had begaan.
	Dat zijn vader Björnson zoo jong het uitvoeren van een doodstraf liet bijwonen, gebeurde zonder twijfel uit een opvoedkundig oogpunt. De jongen was hem te heftig, te uitgelaten. Hij vreesde, dat hij de woeste ongebreidelde natuur van zijn voorvaderen zou hebben geërfd en waarschuwde hem vaak



	voor zijn erfelijke heftigheid, die hij bestrijden moest. De vader, gesloten en zwijgend van aasd, kon zijn openhartigen, genialen zoon niet begrijpen.
	’t Was een enge begrensde kring, waarin Björnson zijn kindsheid doorbracht, maar zijn levendige belangstelling werd daardoor op de hem omringende menschen geconcentreerd, wat ongetwijfeld veel heeft bijgedragen om hem te vormen tot den grooten, fijnen psycholoog, die hij later werd.
	Van zijn 12de tot zijn 13de jaar werd Björnson nqar de school in Molde gezonden. Die was wat wij een burgerschool zouden noemen, een voortzetting van de lagere school; maar het onderwijs stond daar niet hoog. Björnson was een van de slechtste leerlingen, hij werkte bijna niet, maar las veel, meest historische werken van Walter Scott, Ingeman en Oehlenschlager; maar vooral Snorre’s Koningssagen. Het lyrisch dramatische uit de oude sagen bekoorde hem sterk, hij vertelde wat hij las aan ieder die ’t hooren wilde, en illustreerde ’t gelezene met zijn eigen fantasie. Een van zijn schoolkameraden herinnert zich uit dien tijd hoe Björnson hem uit Walter Scott’s Ivanhoe vertelde, ’t Meest trof hem de beschrijving van den intocht van den held van ’tboek en zijn redders in Lijfland, i en om die nog eens over te lezen, leende hij het boek. Maar | dat tooneel was er niet in te vinden.
	Als Björnson in de vacantie thuiskwam, vertelde hij de boeren uit de sagen van Snorre, en toen moet hem wel de overeenkomst hebben getroffen tusschen de oude sagenhelden en de kloeke, weinig sprekende boeren van Romsdal. Twee beeldengroepen vielen nu samen en legden den grond voor zijn boerenvertellingen en dramas over boerenmotieven.
	Hij begon al dadelijk, toen hij in Molde kwam, oorlog te voeren met een jonge dame, de dochter van een ambtman, die hem onbescheiden vond en hem dat liet merken. Hij stichtte toen een vereeniging van jongens, die van buiten de stad kwamen en zich verbonden alleen voor de getrouwde dames den hoed af te nemen.



	Tot goede cijfers op de lijst van zijn school bracht hij het niet. In het maken van Noorsche opstellen muntte hij boven allen uit, maar zijn spelling was zoo slecht, dat het totaalcijfer toch maar matig werd. Hij was naief en werd in het begin voor den gek gehouden, maar zijn aanzien steeg toen hij op een grooten jongen aanvloog, den sterkste van zijn klasse, die een kleinen jongen sloeg. Hij ontdekte toen tot zijn verrassing, dat hij nog sterker was en won den strijd, wat hem zóó in verrukking bracht, dat hij alleen een lange wandeling ging maken, inwendig jubelend over het vooruitzicht, dat hij nu de kleinen kon verdedigen tegen de grooten.
	In Molde woonde hij in bij een moederlijke vrouw, die hem goed verzorgde. Op zijn kamer speelde hij met zijn kameraden fantastische spelen of droeg zelfgemaakte gedichten voor. Buiten op de steigers voerden ze tooneelstukken op, waarin Björnson meestal voor koning, vaak voor Napoleon speelde. Toen hij 15 jaar was, stichtte hij een vereeniging en richtte een geschreven courant op. Over de Fransche revolutie werd heftig gedebatteerd. De cijfers op school daalden bedenkelijk in dien tijd.
	We vinden ’t zuiverste beeld van wat er in die jareninhem omging in zijn vertelling: Fiskerjenten, („’t visschersmeisje”). We zien er den dubbelen drang, die hem levenslang bijbleef: de behoefte om zich tegen een uitgeleefd verleden te verzetten, maar ook die om het nieuwe op te bouwen door orde in de ontwakende krachten te brengen. In het woeste, ongebondene van ’t visschersmeisje schuilt zwakheid, waarvoor ze hulp en steun vindt bij de stillen en bezadigden.
	In zijn laatste schooljaren in Molde beleefde Björnson twee gebeurtenissen, die hem bitter smartten. Zijn vader werd in een proces gewikkeld, dat lang duurde en hem in zijn gemeente onmogelijk maakte. Twee keer werd het vonnis geappelleerd en eerst daarna werd hij vrijgesproken, zooals hij verdiende. Toen vroeg hij verplaatsing aan en werd benoemd in Sögne hij Christiaanssand.
	Nog voor zijn schooltijd eindigde had ook Björnson zelf



	een pijnlijke ervaring. Hem werd voor een klein verzuim door een leeraar, die niet van hem hield, een in de oogen der scholieren vernederende straf opgelegd. Hij pakte zijn koffer en reisde naar huis. Zijn vader en het hoofd van de school kozen zijn partij en hij ging niet meer terug. Deze beide gebeurtenissen haalden den familieband in de pastorie op Nesset vaster aan en gaven aanleiding tot Björnsons eerste verloving met de intelligente, beschaafde onderwijzeres van zijn jongere zusters. Zij was wat ouder dan hij en gaf hem eenige jaren later zijn woord terug.
	De warme sympathie, die hem in die moeilijke dagen omringde, heelt hem zonder twijfel voor bitterheid bewaard. Alles te zamen deed hem rijpen van knaap tot jongen man.
	In 1850, nog in den winter, kwam Björnson naar Kristiania en werd leerling in „de studentenfabriek van den ouden Heltberg”, zooals de school genoemd werd, die jongelieden voorbereidde voor de universiteit. ’t. Was een groote overgang ! Uit de kleine schoolkamer, waar de discipline zoo streng was, dat wie met zijn kameraad fluisterde, moest schoolblijven, kwam Björnson op eens midden in ’t gistende leven op Helthergs instituut. Hij vond er de merkwaardigste verzameling van jonge mannen, die er in Noorwegen te vinden was. Ze waren van alle kanten van ’t land gekomen ; kooplieden, die een failliet achter den rug hadden, invaliede adelborsten, boeren, zeelieden enz. Daar waren ook twee, die eenmaal naast Björnson tot de grootste Noren zouden behooren; Ibsen en Vinje. En wat later kwam Jonas Lie.
	De beroemde directeur der school, Heltberg, was een uitnemend paedagoog. Hij maakte het latijn voor de leerlingen, tot een levende taal. Hij was een zonderling, asthmatisch en heftig, gekleed in een buis van hondenvel, met pelslaarzen aan. In „boerenstudenten” heeft Garborg hem geteekend. Zijn leerlingen hadden hem lief, met groote bewondering, Björnson wel ’t allermeest.



	In die omgeving begon voor Björnson een intens leven. Hij was door de meest verschillende menschen omringd en de tijden waren woelig. De nadreun van de Eransche revolutie ging over Noorwegen. Een idealistisch republikein uit bleeswijk, Harro Harrings, was naar Noorwegen gevlucht, maar werd door de regeering verbannen. Björnson was aan den steiger toen hij in de boot stapte j hij schreide van eigemis, toen hij dat zag, en hield opruiende toespraken tegen het volk. Vinje en Ibsen begonnen een oppositieblad uit te geven. Vinje en Björnson werden intieme vrienden. Hij bewonderde Yinje zeer. 't Lag in Björnsons aard te bewonderen. Wanneer zijn ontwikkeling zoover was gekomen, dat hij niet meer bewonderen kon, omdat hij de persoon of de zaak in kwestie over ’t hoofd gegroeid was, dan bleef toch in zijn hart een trouwe genegenheid achter. Zoo werd zijn leven zeldzaam lijk en warm.
	Hij hield in dien tijd literaire samenkomsten met de meest beduidenden uit dien kring, kwam in aanraking met Ole Vig en hoorde Grundtvig spreken. Naast hem heeft Kierkegaard liet sombere, beklemmende van zijn godsdienstige opvoeding weggenomen en hem zijn vrije frissche religieusiteit helpen vormen, die de bodem werd, waaruit zijn warme menschenliefde en door en door humane arbeid opbloeide.
	In een conflict met zijn oom, bij wien hij in Ohristiania inwoonde, komt zijn vurige liefde voor ’t recht en zijn vergevensgezindheid sterk uit.
	Zijn oom stelde zich candidaat voor het Ting en Björnson schreef artikelen tegen zijn tegenstanders en tegencandidaten. Maar op eens ontdekte hij, dat hij in een persoonlijke en onrechtvaardige polemiek was geraakt en onmiddellijk verklaarde hij, dat hij niet meer over deze zaak wilde schrijven. Zijn oom werd boos en wees hem de deur. Toen Björnson dien avond thuiskwam, vond hij zijn kamer afgesloten, hij klom door het dak naar binnen, pakte zijn goed en boeken in vier a vijf



	kleine pakken, wierp ze uit het raam en verhuisde naar een andere kamer. Later volgde een verzoening; van , g'anscher harte van Björnsons kant, maar zijn oom vergaf hem dit nooit geheel.
	In dien tijd leefde hij mee in den ophloei van do Deensche literatuur. Oehlenschlager en Heiberg leerde hij kennen door voorstellingen op het Kristiania-theater. Goldtschmidts ontwikkeling volgde hij op den voet. Geen wonder, dat de examenstudie den vollen eisch rriet kreeg. Hij slaagde dan ook maar voorwaardelijk en moest zijn wiskunde overdoen na de vacantie.
	Toen reisde hij voor een jaar naar huis, het laatste jaar, dat do familie op Nesset doorbracht, ’t Gevoel, dat hij afscheid nemen moest, deed hem nog inniger dan vroeger meeleven in dien geliefden kring.
	In 1853 kwam Björnson als student terug naar Kristiania. Hij ontving van zijn vader een klein maandgeld, onder uitdrukkelijke voorwaarde, dat hij studeeren zou. Maar dat stond hem tegen. Van kind af aan had hij gezegd: „Ik wil geen examen doen. Ik wil dichter worden.” Maar hij voelde zich nu verplicht een poging te doen. Zijn medestudenten zouden hem helpen. Maar het gebeurde, dat hij op eens, midden in een wiskunstig vraagstuk opsprong en riep; „Neen, ik wil niet langer. Lieve hemel, waar dient dat toch voor, je maakt me gek ! Of hij ontstak in geestdrift onder de botanische les en praatte het heele uur over het wonderbaar heerlijke van de schepping, iets, wat met zijn examen niets te maken had. Eindelijk, in November 1853, schreef hij zijn vader, dat hij met studeeren kon. En in een ernstigen, vaderlijk bezorgden brief, kwam het antwoord, dat dan ook nu de geldelijke toelage voor het laatst komen zou.
	Maar Björnson was onbezorgd. Hij leefde met een kameraad van brood met boter en thee. Hun huisheer trakteerde hen Zondags op een kop koffie, met versch wittebrood. Ze bezaten



	maar één halven theelepel, waar ze beurtelings de kopjes mee omroerden; als ze gasten hadden ging die rond. Toen zijn huisgenoot hem later in een bevrienden familiekring introduceerde, verbaasde en amuseerde Björnson het gezelschap niet weinig door in ’t vuur van ’t gesprek zijn theelepeltje, na zijn kopje te hebben omgeroerd, vliegensvlug in dat van zijn vriend te zetten !
	’t Werd een winter vol zorgen en ontbering. Maar toen de lente kwam, kreeg Björnson werk als journalist. Jubelend kwam hij thuis met zijn eerste honorarium en wierp de muntjes hoog in de lucht, zoodat ze als sneeuw om hem heen vielen. Kort daarna werd hij redacteur van het studentenblad.
	De beide vrienden verhuisden naar een ruimer woning, waar nog 5 andere studenten in hun onmiddellijke nabijheid kwamen wonen en zij vormden een club. Er werd hard gewerkt. Björnson las veel, ging naar den schouwburg en vertelde op de avondbijeenkomsten wat hij gelezen en gezien had. Op een avond kwam hij thuis met een klein Duitsch jongetje van twaalf jaar. Hij had hem met een orgel op straat gezien, bibberend van kou. Hij had hem gekocht voor 10 daalders en beweerde, dat de club die som moest betalen en voor de opvoeding van het kind zorgen. Dat gebeurde. De knaap deed zijn pleegvaders eer aan. Hij werd een kundig apotheker en kreeg drie zonen, die later ook student werden.
	Lie en Björnson sloten dadelijk vriendschap. Lie vertelde later hoe de club Björnson als hun aanvoerder beschouwde, „We voelden ons als vikings. Niemand liet zijn leider in den steek. En ik heb nooit gezien, dat Björnson een kameraad in den steek liet. Hij was als een ranke boom, recht van stam als geen ander. Een hooge mastboom, ’t Was hem een genot den storm te trotseeren”.
	Björnson ontwikkelde zich sterk in dien tijd. Hij ging veel en graag met allerlei menschen om, leefde zich geheel in hun gedachtenkring in en kwam hen met liefde tegemoet. Dit kwam later zijn stijl ten goede en gaf hem het vermogen dien



	zoo fijn te nuanceeren. Maar hij schreef geen dichtwerken in dien tijd. Hij werkte alleen voor de pers, en las en vertelde. Hij bereidde zich grondig voor zijn dichterwerk voor. Bewust of onbewust ?
	In een artikel in ’t morgenklad uit dien tijd schreef hij : „Een nieuw diohtergeslacht zal opstaan.”
	In zijn couranten-artikelen critiseert liij friscli en vrijmoedig de beroemde dichters van zijn tijd. Hij ontdekte onmiddellijk de zwakke zij van Welhaven, dien hij later warm bewonderde. Hij verweet hem zijn verlammende zucht tot afkeuren. Wergeland noemde Welhavens idealisme, „een idealisme, dat hoop m den hemel zit en op de aarde spuwt. Men isoleert zich en spint zich in verachting in.” Tegen die richting is heel Björnsons persoon en leven een krachtig protest. Hij zag geen fout, die hij niet luide noemde en afkeurde, soms fel en heftig, met scherpe woorden en gloeiende verontwaardiging. Maar er was ook geen fout, die hij onherstelbaar achtte, geen goede eigenschap, die hij met warm waardeerde. Zijn levenswijsheid legde hij in den mond van Baard den schoolmeester in „de vrolijke jongen . „Heb Uw naaste lief, Christen! Vertrap hem niet, al ligt hij in het stof. Alles wat leeft valt onder de wet van de herscheppende macht van de liefde, als die maar geprobeerd wordt.”
	Intusschen viel het wachten op het aanbreken van den nieuwen tijd, die komen zou, hem wel lang. Had hij ’t in Molde stil gevonden, ook in Kristiania miste hij geestelijk leven en beweging. Oude tooneelstukken werden herhaaldelijk opgevoerd en nieuwe kwamen er niet op het repertoire.
	Het tooneel was in die dagen het kind van Ibsens en Bjornsons zorgen. Ibsen bestuurde het tooneel in Bergen en Björnson bestormde met zijn journalistiek en critiek de Schouwburg te Kristiania. Hij bewonderde het Deensohe drama. Reeds als schooljongen was hij verrukt over een fragment uit Haken Jarl” van Oehlenschlager, dat hij in een leesboek vond en zijn kameraden voorlas, bleek van geestdrift. Maar ook



	daar groeide hij uit en hij geloofde in de toekomst van het Noorsche tooneel voor de Noren. En toen in 1856 weer een Deensch tooneelspeler een gastrol vervulde op het Noorsche tooneel, klaarblijkelijk met de bedoeling, dat hij een vacature zou innemen, voerde Björnson zijn kameraden aan in een hevig fluitconcert, dat twee dagen later werd herhaald.
	Intussehen verdedigde hij zijn standpunt in heldere, zeer gematigde en rustig gestelde artikelen in ’t Noorsche dagblad „Morgenbladet”. Niet persoonlijk was de aanval op den Deenschen acteur. Maar het Noorsche tooneel moet aan Noorsche kunstenaars de gelegenheid geven zich te ontwikkelen. Hij toont zich hier al dadelijk de geboren leider der menigte, kloek en vastberaden, rustig en bezonnen in de hitte van den strijd, vol hoop en geloof in de zaak, die hij voorstaat. Snel en welbewust grijpt hij in, verraste zijn tegenstanders, bracht op eens een helder licht over ’t geheel en won den slag. Want wel stelde het schouwburgbestuur den Deenschen acteur in kwestie aan en in den loop van dat jaar nog drie andere Denen. Maar ’t ging zooals Björnson voorspelde : „Het helpt den directeur niet of hij zich tegen de nieuwe ideeen verzet Ze worden hem eindelijk toch de baas. Ze hebben namelijk de eigenschap, dat ze groeien."
	En hij had gelijk. Zeven jaar later werd de directeur ontslagen en Kristiania kreeg een Noorsch tooneol onder Noorsch bestuur. , ,
	Björnson kwam niet ongedeerd uit den strijd. Men had hem gekwetst en het had hem pijn gedaan anderen te moeten kwetsen.
	Daarom greep hij met beide handen de gelegenheid aan, als bladreferent den studententocht naar Upsala mee te maken, naar de Scandinavische studentenreunie, die daar gehouden zou worden. Hij zat op het dek van de boot en genoot van het gevoel, dat hij nu ver van alle booze blikken en onvriendelijke woorden was. Onderweg ontmoetten de Deensche en Noorsche studentenbooten elkaar en zetten samen de reis voorl.



	Als in een roes van jubelend geluk woonde Björnson de feesten bij, luisterde naar de toespraken en liederen, en dronk begeerig alle indrukken in, vooral bij het bezoek aan de historische musea van Zweden. Hij werd met bloemen overstelpt en leefde als in een droom, biddend, dat God hem geven zou een dichter te worden.
	Hij wilde ’t weer beproeven als hij thuiskwam. Hij voelde oen brandende lust om ook te spreken, maar zijn zelfcritiek hield hem terug. Yan slapen kwam niet veel op die reis. En toen de gasten afscheid namen en naar de boot gingen tusschcn de groetende, wuivende en met bloemen werpende menigte door, trad er plotseling een jong meisje met een lauwerkrans op Björnson toe en reikte hem dien.
	„Ik stoof een paar stappen achteruit; ze haalde immers mijn diepst verborgen gedachte te voorschijn om die te kronen I Ik zag in haar een genius, die deze opbruisende beweging in mijn ziel in arbeid en ernst wilde vastleggen. En dat deed ze nu bij het afscheid, opdat dit de som van alle indrukken te zamen worden zou. Ik stond als vastgenageld, zij, verlegen door mijn verlegenheid. Ze wist immers in de verste verte met waar ik aan dacht, met haar krans in de tastende handen. En toen ik haar bijna barsch vroeg, waarom zij juist mij dien krans gaf, werd de kleine bang en twee tantes moesten er bij komen om me uit te leggen, dat zij haar opgedragen hadden dien aan den student te geven, die haar ’t meeste aantrok.
	Dit nam ik op mijn manier op. Er waren er honderden onder mijn kameraden, die er innemender uitzagen dan ik • maar een hoogere macht had haar tot mij gedreven.
	Toen ik thuiskwam sliep ik drie dagen en nachten achter elkaar, met enkele tusschenpoozen om wat te eten en te praten. Toen schreef ik mijn reisindrukken.”
	En juist omdat hij eerst geleefd en toen geschreven had maakte zijn wélslagen indruk en dat bevestigde hem in zijn overtuiging, dat zijn tijd gekomen was. Nu voelde hij zich dichter! Hij pakte zijn koffer, ging naar huis, schreef in veertien dagen tijd „Mellem Slagene”, (Tusschen de slagen in) en
	‘2



	reisde naar Kopenhagen. Daar maakte hij de schets voor zijn eerste vertellingen: „Trond" „Synnöve Solbakken” en zijn tweede drama „Halte Hulda”.
	’tWas noodig wat uitvoerig bij Björnsons opvoeding cn ontwikkeling stil te staan. We vinden daarin de verklaring van het eigenaardige in zijn werken.
	Zijn diepgaand kennen en begrijpen der oude sagen, de fijne psychologische kennis, die hij in zijn boerenvertellingen toont, de aangrijpende wijze waarop hij menschen teekent, die overvol van werkkracht en werklust door de omstandigheden als gekluisterd zijn, de strijd, dien hij veel van zijn personen laat doormaken tusschen piëteit voor het oude en de ouderen en ’t brandend verlangen om het rijke leven van hun tijd meè te mogen maken, dat alles waren brokstukken uit zijn eigen zieleleven. En wat hem als schrijver zoo onweerstaanbaar maakt is, dat men in elk van zijn werken een menschenhart voelt kloppen, een menschenziel hoort jubelen of klagen.
	Als dichter èn als mensch gaf Björnson zich geheel, nooit met hinderlijke intimiteit, maar met de frissche kracht van oen bruisend voelen, dat niet binnen zijn borst besloten blijven kon.
	In zijn werken vinden we overal herinneringen aan zijn kindsheid en jeugd, en stukken van zijn eigen zieleleven, maar verwerkt door zijn schitterende fantasie, zoodat het kleine tot een grootsch geheel, tot een diep menschelijke zielcgeschiedenis werd.
	In ’t eerste hoofdstuk van „Paa Guds Veje” (Ole Tuft) klinkt de angst van zijn kinderjaren door voorde schrikbeelden van ’t laatste oordeel en de eeuwige straften, hem door zijn piëtistischen huisleeraar voorgehouden.
	In „En styg Barndomsminde” (Een akelige kinderherinnering) beschrijft hij wat in hem omging onder ’t bijwonen van de executie van den jongen moordenaar.



	De herinneringen aan zijn eersten schoolmeester en den ouden Heltberg vielen samen in het beeld van den sympathieke» schoolmeester Baard, in „En glad gut” (Een vroolijke jongen).
	Het uiterlijk van de jonge dame in Molde, die hem onbescheiden vond en hem door haar critiek in zijn schoolknapeneer tastte, beschrijft hij ietwat ondeugend als dat van Thomasine Eendalen.
	In „Mellem Slagene” (Tusschen de slagen in) leent hij zijn eigen zieleleven aan Koning Sverre, waar hij hem zeggen laat: „Er zijn er, die heerschen over velen, voor wie ze een leidsman en een steun moeten zijn. Zij moeten hun smart goed verbergen, al vreet die ook diep in ’t hart in; ja, al rukt en knaagt ze daarbinnen; zij moeten een glimlach op de lippen dragen. Want zij moeten aan allen moed geven, ook al hebben zij dien zelf niet. Er zijn hoofdmannen, die oen schat van goeden raad voor hun land met zich omdragen, maar ze vinden niets dan misverstand op hun weg en koopen hun recht om goed te doen met den dood van veel goede mannen.”
	Die aandoenlijke klacht is de naklank van den tooneelstrijd, ■ dien Björnson uiterlijk zoo bezonnen en rustig voerde, maar waarin hij zoo pijnlijk gekwetst werd ’tmeest doordat hij anderen kwetsen moest.
	Waar hij Sigurd Slembe den Heiligen Olof laat danken, omdat het hem gegeven werd den sterkste in’t land te verslaan, zoodat hij voelt de zwakken en de kleinen voortaan te kunnen helpen, daar hooren we de vreugd van den schoolknaap, die jubelde omdat hij ontdekte dat hij sterker was dan de sterkste jongen uit zijn klasse.
	In Kopenhagen ontplooit Björnsons talent zich snel. Hij was er in een zachter geestelijk klimaat dan in Noorwegen. Hij bleef er dien winter over, las er veel, ging met allerlei menschen om en droeg er zijn „Mellem Slagene” herhaaldelijk voor zijn vrienden voor. Daardoor werd hem zelf waarschijnlijk pas duidelijk hoe heel bijzonder de stijl en de toon van den dialoog was. Hij was daar gekomen tot een waarheid van uitdrukking, die ver boven ’t realisme van zijn tijd stond. Zijn



	drama’s over oudnoorsc.he onderwerpen en zijn boerennovellen hebben dezelfde diepte en kracht, ’t Zijn geen natuurgetrouwe afdrukken van de werkelijkheid, geen fotografieën. Maar hij had gezien hoe de elementaire krachten in de noorsche boeren van den modernen tijd nog altijd dezelfde waren als in de sagenwereld. Dat diepste menschelijke gaf hij weer in een vorm, die voor zijn figuren paste het oude Noorden herleefde. Van alle zijden werd het leven van den sagentijd in studie genomen, ’t Was een lentetijd voor Noorwegen met zijn zonneschijn en bloemen, maar ook met zijn stormen en nachtvorsten. Want bij het geïdealiseerd beeld van dat oude stak vaak het nieuwe ongunstig af. En scherpe critiek bleef niet uit, o.a. op de houding van de Boeren in den rijksdag, waar ze pas toegang hadden gekregen. Björnson verzette zich tegen de eenzijdigheid van die critiek. Hij gelooft in de kern van ’t noorsche volk. Het is meer getemd en dus vrijer, en de kans op vrede en verzoening wordt steeds grooter naarmateieder wint in zelfbeheersching en wilskracht.
	Van uit Kopenhagen reisde Björnson per boot naar huisterug. Drie sterke indrukken uit dien tijd vinden we later in zijn werken terug: allereerst van de zee, die naklinkt in „Arnljot Gelline”, waar de held van ’t gedicht zijn verlangen naar de zee uitspreekt. Dan het in ’t zicht komen van de Noorsche kust, wat hij vereeuwigd heeft in ’t Noorsche volkslied: „Ja, vi elsker dette landet”, (Ja, wij hebben dit land lief.)- En eindelijk het weerzien van de begroeide rotsen, waar hij aan dacht toen hij het eerste hoofdstuk van Arne schreef. Björnson laat de natuur meêleven in zijn vertellingen en weeft ze met zijn personen samen, b.v. in den droom van Thorbjörn.
	Een wonderbaar verteller is Björnson toch! Sla zijn boerennovellen eens op. Hoe dramatisch zijn ze niet! Hoe voortreffelijk samengedrongen is de dialoog, hoe aandoénlijk en fijn de ingevlochten gedichten, hoe teekent hij een geheele stemming



	met een paar versregels, hoe zegt hij een geheel zielkundig proces in enkele volzinnen, b.v. in „Synnöve".
	Thorbjörn en zijn vader hebben in een gespannen verhouding geleefd van af den tijd, dat zijn vader in boosheid over zijn voortdurend vechten pp feesten en bruiloften tegen hem gezegd had : „Denk er om, dat mijn hand misschien sterker is dan de jouwe”. Maar nu had Thorbjörn de zekerheid gekregen dat Synnöve hem liefhad en hij voelt zich zachter gestemd;
	„Er waren veel meelzakken te dragen, die heel groot waren; sommige waren bovenmatig groot. De vrouwen stonden in de buurt te wasschen. Thorbjörn ging naar zijn vader toe: „Zal ik je helpen ?"
	„Och, ik zal ’t zelf wel doen”, antwoordde Samund, nam vlug een zak op den rug en bracht dien naar. den molen.
	„Er zijn er zooveel”, zei Thorbjörn, nam twee groote zakken, zette zijn rug er onder, greep over zijn schouders met elke hand een, en steunde ze op zijde met de elbogen. Halfweg kwam hij Samund tegen, die terugkwam om een anderen zak te halen. Hij zag Thorbjörn snel aan, maar zei niets. Toen Thorbjörn terugkwam ontmoette hij Samund met twee nog grooter zakken. Dezen keer nam Thorbjörn één kleinen en ging daarmeê naar den molen. Toen Samund hem nu tegenkwam, keek hij hem weer aan, maar nu langer dan den vorigen keer.
	Toen kwamen ze te gelijk bij de zakken terug.
	„Er is een boodschap voor je gekomen van Nordhaug”, zei Samund. „Ze willen je daar op de bruiloft hebben.”
	Ingrid zag smeekend van haar werk naar hem op en de moeder .ook.
	„Zoo”, antwoordde Thorbjörn droog ; maar nam toen de twee grootste zakken, die hij vinden kon.
	„Ga je ?” vroeg Samund.
	„Neen.”
	Björnsons vermogen om té nuanceeren maakt zijn kindertooneelen superieur. Ik herinner me hoe in ’t eerste hoofdstuk van „En glad gut” (een vrolijke jongen) het tooneel van de twee kinderen en den bok op de fbts ons trof, toen we dat



	voor ’t eerst in handen kregen, als een juweeltje van kracht en eenvoud, als een meesterstuk van den eersten rang.
	Zijn vertellingen hebben een zeldzame frischheid met hun korten, snellen dialoog, hun teerheid van stemming, hun groote dramatische kracht; het forsche, ingebondens uit de oude sagen, de fijne buigzaamheid van de moderne schildering is er vereenigd in ongeëvenaarde harmonie.
	Wie ’t groote verschil heeft gevoeld tusschen het sterke vereenigingsleven in Denemarken en het gesloten en in zich zelf gekeerde der Noren, zal het begrijpen, dat Björnson uit Kopenhagen thuiskwam met den innigen wensch als een tweeden Harald Haarfager, maar dan op geestelijk gebied, zijn land tot één vereenigd rijk te maken.
	In zijn journalistiek komt die gedachte telkens terug. Hij zag in een nationaal tooneel een middelpunt, waarom het volk zich vereenigen kon. Hij voelde de kunst als een middel om allen samen te binden. De Noren waren in hun geestelijke ontwikkeling ten achter geraakt, doordat de snelle vooruitgang van de industrie sinds de afscheiding van Denemarken in 1814 te veel aller aandacht en kracht in beslag had genomen. Dat moest nu worden ingehaald. En aan dit doel wijdde hij zich geheel.
	Met vreugde nam hij het aanbod om directeur te worden van den schouwburg te Bergen aan. Hij werkte er met vurigen ijver en de tooneelspelers hadden hem lief. Maar het publiek waardeerde het tooneel toen nog te weinig, en Björnson verbruidde het bij de inwoners van Bergen door openlijk en met warmte de partij van zijn voorganger te kiezen, die om een strijd met het tooneelbestuur zijn post verliet.
	Een jaar later, in 1858, werd hij redacteur van do Bergensche courant: Bergensposten. ïoen begon hij deel te nemen aan het politieke loven. Een onmiddellijk gevolg daarvan was, dat hij voordrachten moest houden in een verkiezingscampagne.



	Bij die gelegenheid werd zijn schitterend talent als volksredenaar ontdekt. Als zoodanig was hij bijna overdadig toegerust. Een stem met sterken metaalklank, maar buigzaam tot de fijnste modulaties toe, een forsche gestalte en een sprekend fraai gevormd, zéér beweeglijk gelaat, een aangeboren zekerheid en gratie van beweging en dat gepaard met een rijk, sterk bewogen innerlijk leven, een zuiver, krachtig voelen dat alles maakte een toespraak van Björnson wel iets zeer buitengewoons. Hij had zijn toehoorders volkomen in de macht. In den gespannen tijd tusschen Zweden en Noorwegen hield hij eens een politieke rede en sprak over zijn tegenstanders met zooveel waardeering en juist begrijpen, dat ze daardoor meegesleopt, hem luide applaudisseerden.
	Zijn invloed in politieke zaken was zoo groot, dat men sprak van zijn „dichterpolitiek”. En die zette haar stempel op zijn tijd, hoewel hij nooit eenig politiek ambt bekleedde.
	’tZou uitlokkend zijn, Björnsons ontwikkeling en verder leven op den voet te volgen. Maar dit zou ons te ver voeren. Zijn invloed groeide voortdurend. In 1859 trok hij naar Kristiania om de redactie van een courant over te nemen. Hij was in Bergen gehuwd met een jonge tooneelspeelster, Caroline Reimers. Ook daar nam hij met vuur deel aan ’t politieke leven.
	Als een staaltje van zijn invloed wil ik alleen maar het volgende aan voeren : Een zekere Arne Kulterstad was ter dood veroordeeld wegens moord. Het vonnis was geveld en bekend gemaakt. Björnson bezocht hem in de gevangenis en kreeg den indruk, dat de moord niet met voorbedachten rade was gebeurd, maar eigenlijk bij ongeluk. Hij schreef daarover in de bladen, ontleedde het karakter van den veroordeelde en toonde de onmogelijkheid aan, dat zoo iemand tot een moord met voorbedachten rade kwam. Zijn verbazende psychologische kennis bleek ook hier. Zoo krachtig en overtuigend was zijn betoog, zóó sterk werkte het in op de publieke opinie, dat er na



	ongeveer zes wetten een adresbeweging ten gunste van den veroordeelde op touw werd gezet en de koning hem genade ■schonk. Zijn straf werd in levenslange gevangenisstraf veranderd, maar na 18 jaar werd hij vrijgelaten om zijn uitnemend gedrag in de gevangenis.
	Tot 1860 bleef Björnson in Kristiania. Toen trok hij, met een reistoelage van de regeering, met vrouw en kind naar Rome. Van dien tijd af woonde hij bij afwisseling in ’t buitenland en in Noorwegen. In Parijs woonde hij vrij lang, en zelfs naar Amerika reisde hij om er voordrachten te houden. En intusschen schreef hij zijn meesterwerken en streed meê met woord en geschrift in zijn vaderland zóo vaak een quaestie van belang aan de orde was. Zijn stem werd er altijd gehoord en zijn woord had er groote kracht.
	Naast zijn vertellingen schreef hij romans, dramas en lyrische gedichten. Misschien zijn zijn romans het zwakste gedeelte van zijn werk. Schitterende bladzijden springen er uit te voorschijn, maar ze hebben iets fragmentarisch en de strekking van een enkele is verouderd. Zoo zuiver van bouw en evenwichtig als zijn vertellingen zijn ze niet. Toch blijft b. v. „Vlaggen in de stad en in de haven” nog altijd actueel voor ieder, die zich voor meisjesopvoeding interesseert. Paa Gitds Veje (0!e Tuft) wordt nu op nieuw actueel door den gang van zaken in ons land. En uit zijn laatste roman „Mary” spreekt een frischheid, die ons zou doen meenen, dat de schrijver een jong man was.
	Zijn drama’s laten zich verdeden in twee groepen, de historische en de moderne. De meeste historische behandelen motieven uit den sagentijd. Ze zijn verwant met zijn novellen. De ■indrukken van zijn jeugdleven onder de boeren op de rotsen en die van het lezen van Snorres Konings-Sagen zijn samengegroeid in zijn herinneringen. En vaak werkte hij aan een vertelling en een sagendrama of gedicht te gelijk. Over de drama’s Halte Hulda, Mellem Slagene, Sigurd Slembe, Koning Sverre, Sigurd Jorsalfar en ’t gedicht Arnljot Gelline ligt een wondere hoogheid en kracht. Ze doen de oudheid herleven in volle



	sterkte en pracht. Als reuzenfiguren uit een eindeloos ver verleden duiken de personen voor ons op, en toch zijn ze zoo levend, zoo menschelijk. We voelen ons aan hen verwant. Over de taal ligt dat waas van grootheid en rust, dat in harmonie is met de groote zielsbewegingen, die ze weergeven moet. En de teruggehouden kracht, de beheerschte hartstocht grijpt ons er machtig aan.
	Behalve die historische dramas schreef hij een groep tooneel stukken, die het moderne leven behandelen en in verband staan met de vragen van den dag. In „De Nygifte” (de jonggehuwden) geeft hij een stuk huwelijksleven. Een jonge vrouw voert strijd tusschen haar groote gehechtheid aan haar ouders en haar liefde voor haar man; haar echtgenoot is in strijd met zich zelf en weet niet of hij het recht heeft haar van haar ouders weg te nemen en zoo zich vrij te maken uit deze voor hem drukkende verhouding.
	In „Redaktören” (de Redacteur) geeft Björnson een felle satire over de pers, en in „En Faillit” (een failliet) brengt hij de economische crisis, die in Noorwegen heerschte en zoo menig handelsman meesleepte, op het tooneel, aanvankelijk tot groote ergernis van zijn landgenooten. Later is dit stuk 60 maal in Kristiania en 40 maal in Kopenhagen opgevoerd. –
	In „Rongen” (de Koning) pleit hij voor de republiek, door den held van het stuk, die probeeren wil een echt demokratisch vorst te zijn, te laten ondergaan. Als tooneelwerk is ’t stuk niet goed geslaagd, maar door een fijne lyriek, die door ’t geheele werk gaat, heeft het voor den lezer een zeldzame bekoring.
	De groote quaesties van den dag leefden sterk in Björnsons geest en de reflex vinden we in zijn werken. In „Leonarda” en „En Hanske” (een handschoen) behandelt hij het vraagstuk van de dubbele moraal voor mannen en vrouwen.
	Vooral in ’t laatste drama stelt hij de quaestie zoo scherp mogelijk. Karakteristiek is het, dat de vrouwen jubelden toen dat stuk uitkwam en dat het onder de mannen een felle polemiek wekte, ’t Riep bijna een even heftigen storm op als Ibsens „Nora”. In verband daarmee heeft Björnson eén



	reeks voordrachten, die hij tot titel gaf „Engifte og niangegifte” (met één gehuwd en met velen gehuwd), die als vonken in het buskruit werkten en waarbij hij heel zijn schitterend redenaarstalent ontplooide. Hij heeft er zeker het zijne toe bijgebracht, dat het eindoordeel over die vraag bij verreweg de meesten nu vrijwel vast staat.
	Ook de drama's: Paul Lange en Thora Parsbcrg, Laboremus Paa Storhove en Daglannet bewegen zich in onzen tijd. Ze zijn meesterstukken van psychologie. He vrouwefiguren munten uit door iets teers en fijns, en zijn blijkbaar met liefde geteekend. Eenigszins apart staat „OverJEvne", (Boven menschelijke kracht), een aangrijpend dubbel drama. Het tweede gedeelte werd twaalf jaar na het eerste geschreven. Met welk een volledig begrijpen teekent Björnson hier de hoofdpersonen die hij laat ondergaan; met wat zeldzame helderziende rechtvaardigheid schetst hij de strijdende machten in onze maatschappij, de werkgevers en de arbeiders beide.
	We hooren den strijd tusschen wondergeloof en twijfel, tusschen kapitaal en arbeid, razen om ons heen, om aan ’t eind den indruk te behouden, dat het bovennatuurlijke geen redding brengen kan, en we voelen den maatschappelijke!! strijd zich oplossen in de woorden van Rachel; „Er moet iemand beginnen met te vergeven.”
	„Naar den nye vin blomstrer” (als de jonge wijn bloeit) was zijn laatste werk. Heel een stoet jonge meisjes laat hij schertsend en lachend over het tooneel gaan. En haar frissche levenslust sleept de ouderen mee, zoodat ze weer jong worden. Wie dat leest voelt niet anders, dan een zonnige lentescherts, waar hier en daar een pittig gezegde of een fijn trekje spreekt van den ernst, die er achter schuilt. Tot mijn verbazing hoorde ik, dat zij, die ’t zagen opvoeren, zich gekwetst voelden door iets grofs. Dat moet aan de opvoering liggen. Er waren er velen, die ’t alleen lazen en aan iets grofs zelfs niet dachten!
	Maar ’t beste, ’t kostbaarste van heel zijn literaire nalatenschap aan zijn volk is buiten twijfel zijn lyriek. Björnsons verzen lezen is een zeldzaam genot. Als voorjaarsbloemen, als len-



	festonnen, als geurige rozen en vogelgekweel zijn ze, diefrissche melodieuze liederen met hun prachtig rhythme, hun fijne woordkeus. Ze zijn zoo wondermooi genuanceerd, schertsend en streng, klagend en troostend, sterk door ingehouden gevoel en uitbarstingen van woeste droefheid. De klachten van Bergliot en Arnljot Gelline, de liedjes in de boerennovellen, de zangen die Nordraak op muziek bracht, ze varieeren van reuzenkracht tot ’t teerste gevoel. Ze spreken van den verren blik van •den ziener en ’t liefderijk waarnemen van wat zich roert in ’t kinderhart, ’t Bijna onuitsprekelijke wist Björnson te zeggen, •de ragfijne emoties breken niet tusschen zijn vingers, heel Noorwegen zingt zijn liederen. Is ’t wonder dat er een storm van droefheid over ’t land ging toen hij stierf?
	Als een vorst is hij begraven. Op kosten van den staat werd hij van Parijs, waar hij overleed, naar Ohristiania gebracht. Een ■eskader stoomschepen ontving de boot, die zijn lijk aan boord had, aan den ingang van de haven, ’t Koninklijk saluut donderde uit de kanonnen van de vesting en de klokken luidden in de stad terwijl de kist aan land werd gebracht. Gezanten en overheidspersonen in Frankrijk, Duitschland en Denemarken bewezen hem hulde op zijn laatsten tocht. De Europeesche regeeringen zonden bewijzen van deelneming naar Noorwegen. En aan zijn graf stond heel zijn volk met liederen, bloemen en tranen. En de woorden van Knut Hamsun klonken in aller ziel: „Als hij zwijgt, wordt het doodstil”.
	Björnson was altruïst in den vollen zin van het woord. Hij was een machtige persoonlijkheid, een man van karakter. En heel zijn rijk zieleleven, al de warmte van zijn groot hart ging uit naar de menschen.
	Wanneer we hem bestudeeren, voelen we de waarheid van de woorden van Prof. de Bussy:
	„Meer kracht dan van duizend werken van nijverheid of wan kunst, dan van schatten geld, dan van boeken vol weten-



	schap gaat er uit vau een goed hart. Meer kracht dan van tallooze daden van weldadigheid en maatschappelijk nut gaat er uit van één karakter. ’
	Björnsons groot, warm hart en zijn nobel karakter hebben hem gemaakt tot den ongekroonden koning van Noorwegen..
	Het zuiverst beeld van den indruk, dien hij bij zijn dood in de harten der Noren naliet, geeft zeker het volgend stuk, dat op het herinneringsfeest te zijner eere in den schouwburg te Kopenhagen is opgevoerd.
	EEN NASPEL
	DOOR L. C. NIELSEN
	Tooneel en personen zijn hetzelfde als in „Als de jonge wijn bloeit.” Zonsondergang; de bergtoppen op den achtergrond liggen in roodachtig licht. Een kerkklok luidt vredig in de verte.
	Als het gordijn opgaat zitten Mevrouw Arvik en Arvik op den voorgrond, waar de laatste zonnestralen hen kunnen bereiken, beiden voorovergebogen luisterend naar de geluiden van den stervenden dag. Na een oogenblik zwijgens legt Mevrouw Arvik haar hand op die van Arvik.
	MEVROUW ARVIK.
	Ja, Arvik. Tot het laatste toe een glimlach.
	Vol levensvreugde met ernst doorweven, altijd jong door de overdadige kracht van de jeugd ! Nu hooren we over rotsen en velden de doodsklok luiden. Dat groote, mooie leven is voorbij!
	Met een lach ving het aan, toen jij en ik nog kinderen wa-



	ren, lang, lang geleden. Hoog opvlammend ging bet fier zijn weg, en met een glimlach door tranen heen werd het uitgebluscht 6
	O Arvik, maar wij beiden hebben het toch gezien, machtig in Lente’s volheid, lieflijk in den Herfst, nu in het rijke avond" purper.
	Wij hebben het toch gezien, wat eens als een sage zal klinken, die maar weinigen zullen durven gelooven : een leven, dat als een heerlijke regenboog was.
	ARVIK.
	Je zegt dat zoo zacht, zoo stil.... En toch ben je zelf als verstijfd van leed.
	MEVROUW ARVIK,
	Arvik, diep in mijn ziel knaagt en woelt de smart. Ik moet haar bedwingen vóór ze aanzwelt tot een storm. Een verlies als dit kan met door tranen worden verzacht. Wie schreien kan, lijdt niet zooveel.
	(Ze staat op, gaat naar den achtergrond, maar keert zich weer naar hem toe).
	En julst van avond! ’t Ware heiligschennis, als klachten deze stille vreö verstoorden, die als de weerschijn van zijn laatsten glimlach is.
	arvik.
	Maar toen hij zweeg, werd het zoo stil in ’t land, zoo angstig stil als nooit te voren; leeg en stil als de angst voor een dreigend gevaar. Och, hoe kon ’t ook anders. Hier lagen immers tot nu toe al zijn krachten en gaven als een bundel snaren gespannen over’t gansche land, van af de Noordkaap tot de kust van Denemarken. Hier zag ik tot nu toe zijn voorhoofd, ’t Was als dat van een hoofdman, met de vaste wenkbrauwbogen, als poorten van een schoon paleis 1 En de klank van zijn stem uit zijn fiere borst was als frissche lentejubel of machtige strijdvreugde, nu teer dan streng in ernst en scherts. De rotsen weerklonken van liederen, de echo kaat-



	ste ze terug over Noorwegen en verder zoo ver Gods wegen gaan en de eene menscli den anderen kan verstaan.
	Hij was immers als het licht! Als hij sprak week de angst voor de duisternis; en een sterke lentestorm rees en daalde met breede golven als de zee van Arnljot Gelline, die haar zout afzet op onze stranden.
	Maar hier werd het stil toen hij zweeg, zóó stil alsof een geweldige aardstorting over het land was gegaan, en wij zijn nog als bedwelmd door het gedreun.
	MEVROUW AKVIK
	Ach, ’k heb het wel gevoeld, dat dit gebeuren zou, en de angel van ’t gemis heeft me in het hart gestoken. Maar nooit heb ik voluit begrepen, wat er met hem ten grave dalen zou.
	Arvik, daar ging iets van ons eigen zieleleven. Ja meer: daar ging iets meê van dat, waar wij een deel van zijn ; ja, meer nog... Wie weet ging daar niet alles wat wij hadden, vereenigd in zijn groote, reine ziel? Hij was met ons van at ons eerst ontwaken, zijn eerste liederen hoorden we uit Moeders mond, en alles wat wij leefden, wilden, liefhadden dat alles dunkt mij, kan ik in hem zien.
	ARVIK
	Ja, dat is waar. Zijn hart nam alles in zich op, en gaf het warmte en groeikracht. Hij hief het hoog op zijn armen en droeg het zingend naar het altaar aan de zon gewijd. Daarom vond hij den weg naar ieders huis en bracht bezieling er en licht. Hij tuchtigde en voedde op, zelfs in zijn toorn een vriend, vól liefde ook als hij sloeg.
	Hij ging door ’t dal als een Aprildag; nu zon, dan regen, nu storm, dan sneeuw; en eer men’t weet lacht en schittert het veld als met duizend stralende oogen ; de grond wordt week, die vroeger hard was en er is zachtheid in zijn spoor. De beek huppelt en springt en stroomt over, en wekt alle slapende leven, terwijl de hemel, tusscheu dreigende wolken door, blauw wordt, zacht en diep als moederoogen. Maar opeens



	komt de lawine van den dood: de gletscher glijdt, het hoofd niet ijs bedekt, neer over ’t noorden. Grootsch en heerlijk om te zien; als een ploeg doorsnijdt hij de aarde.
	(Intusschen zijn Helene, Alberta en Gunda stil naar buiten gekomen op het terras rechts. Ze blijven staan als ze Arviks en mevrouw Arviks oogen ontmoeten, en ze zien elkaar een oogenblik zwijgend aan. In de diepe, droevige stilte valt het luiden van de kerkklok in de verte iets sterker in).
	ARVIK
	(Terwijl hij haar tegemoet gaat).
	Ja, kindren ...
	HELENE
	(Treedt vooruit).
	We weten ’t \ ader. Zeg u maar niets meer. (Daar barst Gunda s verdriet los. Ze loopt naar mevrouw Arvik toe en verbergt luid schreiend het hoofd in haar schoot, terwijl Alberta haar wang tegen haar vaders schouder leunt).
	ALBERTA.
	Ach vader! O, waarom, waarom toch?
	ARVIK
	Alberta!
	MEVROUW ARVIK.
	(Strijkt Gunda over ’t hoofd)
	Ben je zoo bedroefd? Zoo pas nog lachte je en huppelde, in jonge vroolijkheid. En nu schrei je, als moest je arme hartje breken.
	ARVIK.
	Ja, Gunda, jij kunt schreien, dat is ’t recht van hen die jong. zijn. Wij oudren moeten zwijgend dragen ons gemis. En toch verloren wij veel meer. Zie je, ongerept staan daar zijn werken voor jou en alle jonge menschen als een erfenis. Maar voor ons oudren was zijn levenswerk meer dan zijn



	kunst. Hij welfde ons den tempel zelf van ’t leven, waar vol het orgel bruiste van den tijd. Hij droeg ons waar wij dreigden neer te zinken. Maar nu, van avond stortte onze tempel in, on ’t orgel is verstomd ...
	(Gunda’s luid schreien klinkt bijna wanhopend. Mevrouw Ai’vik buigt zich voorover en kust haar in den nek).
	MEVROUW ARVIK.
	Maar kindje, kindje toch, hoe ben je zoo verschrikt door ’t ernstig luiden van de doodsklok. Toe, wees maar wat kalmer.
	ARVIK.
	Straks houdt het luiden op. Nu klinkt het nog.
	HEM: NE
	Maar eer de nacht daalt, willen we zijn geest van licht en sterke daden oproepen. En bevend dragen we hem tegemoet op onze uitgestrekte handen ’t vuur van dankbaarheid, dat brandt in onze harten en hoog opvlamt.
	ALBEETA
	O, hoe heerlijk is een leven als het zijne, zóó machtig en zóó groot. En dan te sterven en nog in den dood het leven lief te hebben.
	II ELK XE
	Hoe had hij ons lief! Hoe moeten we hem niet liefhebben!
	ALBERTA.
	We gingen als in geuren en in zonneschijn bij ’t klinken van zijn liederen, als bedwelmd door lenteluchten, die ons tegen woeien.
	HELENE.
	En wij begrepen vol bewondring en half met schroom hoe teer, hoe fier en mannelijk hij ons begreep.
	ALBERTA.
	We luisterden naar hem en voelden ons zoo veilig, gedragen door zijn glimlach en zijn sterke levensvreugd.



	HELENE.
	Hij leerde ons blijdschap, die kan schreien en dat groot verlangen, dat veel meer is dan geluk.
	ALBERTA.
	En onze droomen gaf hij vleugels. Ze stegen op naar ’t licht, uit onze ziel. En zingend gingen zij het leven in hij had ze moed gegeven.
	GUNDA,
	En t leven, ... ’t Leven, O, wat werd dat mooi!
	MEVROUW ARVIK.
	Ja, kinderen, wat is dat waar, wat je daar zei? Veel heeft hij liefgehad, maar op jelui, jonge meisjes en al je jonge scherts en lachen rustten zijn oogen vol van vreugd, zooals de zon, die zonneglans uit bloemenkelken trekt. Ja, jelui hebt gelijk, hoe moeten jelui hem niet liefhebben!
	GUNDA.
	Ja, ja!
	HELENE.
	O mocht ik als moeder eens een kind in mijn armen dragen. Hoe zou ik het leeren zijn kracht, zijn warmte, de eeuwige schoonheid van zijn persoonlijkheid, de eeuwige lente in zijn liederen hef te hebben. Want van den mond van den moeder naar de ziel van het kind schrijdt de onsterfelijkheid voort.
	ARVIK.
	Doe dat, Helene ! Leg in de jongeborenen de zaden van zijn werk, zoodat het niet sterven kan. Zaai zijn liederen in het opkomend geslacht: – een frissche lente, een zomer vol blijheid zal er uit opbloeien.
	HELENE.
	Ach! honderd duizenden van jonge harten zijn als het mijne vol! Is er in ’t Noorden nu wel één jong meisje, dat niet bedroefd is en niet dankbaar fluistert: „Vaarwel, vaarwel !”



	Wij zijn door ’t heele land vereenigd in zijn naani en voelen ons als zusters bij dit zoo droef verlies.
	(Van uit den achtergrond is Mama stil aangekomen; ze blijft aarzelend staan, maar gaat dan weer voort. Over de schouders heeft ze een donkere shawl. De kleuren aan den avondhemel verbleeken. Nauwlijks hoort men nog ’t luiden van de klok.).
	ALBEETA
	(Wendt zich naar haar toe.)
	Mama 1
	GUNDA.
	(Loopt op haar toe).
	O, Mama, weet je ’t al? (Mama ziet haar aan, zoodat zij staan blijft, legt den arm om haar schouders en komt met haar naar voren. Ze ziet er uit, alsof haar gedachten ver weg zijn.)
	MA RNA.
	Klokken luiden, luiden, luiden. .. van verre en van nabij. Of ’t bloemkelken zijn of kerklokken, ik weet het niet! Maar in goudglans liggen de rotsen. En de avond is heerlijk. Waarom zullen we schreien! ? Een vol rijk leven is volbracht.
	Dat is vreugde!
	Ik heb hem gezien, den priester van het Noorden. Hij stond hoog opgericht aan den steven, sterk in storm en branding, op weg naar iemand, die stervende was.
	Als wolken trokken zijn gedachten over zijn voorhoofd, zijn sterke, rijke oogen ontmoetten de mijne. En hoog stegen de golven van dankbaarheid in mijn hart. En nu stroomen ze weer terug met tiendubbele kracht, dankbaarheid voor al wat hij me leerde aan groots en schoons, te groot, te schoon voor tranen. En daarom heb ik geen tranen voor hem, maar enkel, enkel dankbaarheid, niets dan woorden van dank.
	Ik zag hem, den priester van ’t noorden, toen hij heenging om zelf te sterven. Nu hoor ik droef van rots tot fjord een roepstem: „Koer tot ons weer !”



	Kn berk, en den, en ’t heikruid in hun spoor gaan naar den rand van de rots en staan daar over zee te staren : „Keer tot ons weer!” En de arend drijft daar op zijn breede vleugels hoog boven de rotsvlakte als een krijgsman op den uitkijk en tuurt en tuurt: „Komt hij nog niet”?”
	En hij zal komen, door de golven gedragen met den weemoed van heel een wereld om zich heen !
	Want hier is do volheid van zijn werk. Hier, in Noorwegen geurt de bergweide in zijn zonneschijn en het dal deint zingend in den nevel, zooals een bruidsboot, door de bries gestuwd, versierd met bloemen, met muziek aan boord, zeilt voor den' nachtwind, door zijn vaste hand bestuurd.
	Zie naar de bergen, hij heeft ze bekleed, de aarde op de akkers hij heeft ze bereid. Zie over ’t land: uit huis en hut schijnt licht, waar ’t vroeger donker was. Wie heeft in al die duizend vensters licht ontstoken? Wie lokte lenteleven uit de winterkou.
	Ga rond in ’t land en vraag de armsten van de boeren en den visscher in het fjord, den jongen zeeman in de kleinste haven, ja, vraag het vrij aan iedereen in ’t noorden : „Wie heeft het sterkst met liederen U omhoog geheven.” En allen noemen U uit één mond Bjornsons naam, met warmen dank uit liefdevolle harten.
	ALBERÏA
	Haar komen menschen uit het dal. In dichte drommen komen ze, als voor een optocht.
	GUNDA
	Hoor! Ze zingen.
	(Eerst zwak, dan gedragen door sterke mannenstemmen klinkt het;)
	„Ja, wij hebben dit land lief, zooals het, vol groeven en verweerd, opstijgt uit het water. We hebben het lief en denken aan Vader en Moeder en aan. de sagen, die onze aarde met droomen vullen ').
	1) t Noorsche volkslied; de woorden zijn van Björnson.



	’t Gezang gaat voort, wordt zachter en sterft weg. Stilte I Allen hebben staan luisteren naar den achtergrond gekeerd, behalve mevrouw Arvik, die links zit en met de oogen vol tranen voor zich uit ziet. Arvik gaat na een korte pauze naar haar toe. Ook hij is diep bewogen).
	ARVIK.
	Hoorde je dat? Ze zongen.
	MEVROUW ARVIK,
	Knikt zwijgend.
	ARVIK.
	(Midden op het tooneel, half naar den achtergrond gewend, in een hartstochtelijke uitbarsting van smart.)
	Ja, breng hem zingend naar huis, breng hem ons zingend terug.
	Breng hem zingend over de zee naar huis, naar een graf in onze aarde bij zijn moeder!1)
	MEVROUW ARVIK,
	Bij zijn moeder. . ..
	(’t Gezang klinkt nog weer in de verte,' terwijl het gordijn langzaam neergaat.)
	Makgaretha Meijboom.
	1) Toespeling op een van Björnsons schoonste lyrische gedichten: „Syng mig hjem,"