LANGS DE WEGEN



Bij L. J- VEEN te Amsterdam verschijnt mn denzelfden Schrijver:
LENTELEVEN 4edr.Prijs ƒ2.50 ing. ƒ2.90 geb.
3e op handpers van Julius de Praetere gedrukte en genummerde editie.
Prijs f 6"50 Seb"
ZONNETIJ. 2e dr. , ƒ 2.50 mg.,, 2.90 ZOMERLAND. 2e dr. , 2.50 , . 2.90 , I DOODENDANS . . 2-50 " ^2-9Q



LANGS DE WEGEN
DOOR
STIJN STREUVELS
L. J. VEEN — AMSTEKDAM



BOEK-, COURANT- EN STEENDRUKKERIJ G. J. THIEME, NIJMEGEN.



LANGS DE WEGEN.
Van vroeg in den morgen, als 't nog vol donker was in den stal, begonnen de peerden te kletsen en te slaan met de hoeven tegen 't berdelen beschot van hun sliet.
Op 't gerucht sprong Jan uit zijn bed en ontstak de lanteern.
— Ho! druistig volk! hop! Slaat het al voor den drommel! tierde hij.
Hij schepte met de houten maat in de haverkist, drumde tusschen de peerden en de weeg en goot de haver stroelend in de kribben.
— Daar, knabbel nu gerust en laat me nog wat slapen.
Hij blies het licht uit en legde zich boven op zijn bed, daarbinst de peerden hun droge haver tusschen de tanden knospten.
Jan verdoolde tusschen waken en slapen, lag met de handen onder zijn hoofd en hoorde
STIJN STREUVEIiS, LANGS DE WEGEN. 1



alleen 't ongeduur der peerdspooten en 't malen van hun eten en 't luide asemjagen; elders was de zware nachtstilte rond het hof en waar zijn oogen keken, was de duisternis overal. Daarom draaide hij zich naar den muur en dan voelde hij weer een verdrietigheid, een misnoegen bij zijn eerste, nuchter overdenken. De boer had gister een peerd verkocht, — de brave Djole — en Jan:
— Een ouder die zijn kind verliest en kan niet slapen, daaraf, dacht hij. En waarom moest hij dat peerd verkoopen?
Hij lag daarop te razen in zijn eigen en te gissen waar zijn brave beest nu mocht naartoe zijn. Als hij dacht: wat het zijn levensdagen nog mocht tegenkomen, en afzien — voelde hij 't medelijden en de spijt zoodanig opkomen dat hij er zelf beschaamd over wierd en met houdende koppigheid moest duwen en steken om niet luide uit te snikken.
— Alla, jongen, troostte hij zich, een peerd is een peerd, maar 't paaien ging niet en hij wist zelf te goed wat een peerd al is, en Djole toen nog bezonder! Hij was daar, door den langen tijd zoo aan- en meegegroeid, en nu bij dat scheiden was ;t hem lijk 't aftrekken van een eigen arm of been. Daarbij 't ongemak van



te leeren kennen dien vreemden ruin, die als een indringer daar stond, donker in die zelfde sliet waar Djole twintig jaar geleefd had.
— Meent-ge, 't zijn schrikkelijke dingen zoo'n verandering in de gewoonte van gelijke levensdagen ! Jan verlangde naar de klaarte van buiten om zijn nieuw peerd te zien, maar hij wilde ook wel dat t lange donker bleef om zijn nieuw peerd niet te zien. „'t Is een oude soldaat, Jan, had de boer gister gezegd, hij heeft knopen in den steert!" en dan zag hij nog beeldelijk den ruin met hoog uitgerokken hals, den dam opterden en schuw rondkijkend, in den stal komen.
— Hei, rosse, hop!
Daar stonden ze weer malkaar te bijten al over den slietrand, en de ruin was aan 't klaveren met de voorpooten in zijn kribbe.
Seva, die al jaren zoo gerust nevens Djole stond. — 'tZal u varen, jong, met uwen druistigen makker. Maar Jan besloot hem wel zijn kwade voeren af te leggen.
— Hij hinnikt en trappelt als een bezetene! wat moet-je wel hebben, oude soldaat? we zijn hier al dat gedruisch niet gewend in den stal! Jan lag zich te keeren in zijn stroo en grommelde alsaan maar zijn mistevredenheid uit, in afwachting van den dag.



't Ongemak van <lie verandering kreeg hij uit den kop niet; hij voelde een deernis als bij 't verlies van een genegen vriendschap, met onrust of 't den verlorene wel of kwalijk mocht vergaan en medelijden, omdat zijn Djole heur nood niet klagen of heur goed recht verweren kon. — Ze is stommelings van 't hof gegaan, dacht hij, zonder misbaar en de peerden hebben waarachtig malkander bekeken lijk menschen die hun broer voor altijd zien vertrekken.
Hij zocht om nog wat te slapen, omdat zijn eigen gedachten hem verveelden en eindelijk kon hij 't daar niet meer uithouden. Yan eer iemand nog waagde op de werf, zoo gauw de eerste blauwe helderheid kwam krieken tusschen de ijzeren staven van 't hooge venster, was hij al voor goed te beene. Hij wierp de staldeuren open, gooide vlijtig de groote hooibundels in 't rosteel, ging buiten water putten, mengde 't drinken en goot de kribben vol. Altijd al koutend in zijn eigen.
— Toe, Miete, haast u anders verliest ge uw deel! De ruin staat scherp van honger. — Wie-weet, kreegt ge van 's leven uw volle bekomste, kerel, hier kunt ge, als ge braaf zijt, wat vleesch aan de ribben kweeken, maar braaf zijn, hoor!



Hij vleide met de hand over den ruin zijn lanken en zoo gauw scherrelde 't peerd wantrouwig de pooten bezijden uit, hief den kop en hinnikte schuw.
— Hola, kwade knepen, kerel; zal u wel leeren gedoezig zijn. Maar, hoe gaan we dien vreemdeling heeten? Jan overpeinsde al de peerdenamen uit heel zijn geheugen: Sarie, Wieten, Ivo, neen, dat allemaal niet.... Djole? — Neen, dan peins ik altijd op de oude blauwe, en uw oogen staan daar te weerlichtachtig voor, kerel. — Wat meent de boer nu van me zulke kwade rossen in den vuist te steken; 't peerd is bedorven door een slechten knecht, en leer dat treffelijke voeren ! en leer dat nu tem, he jongen ! Met bravigheid zullen we beginnen, Bruin. Ja, Bruin, we zullen u maar Bruin heeten, Bruin, Bruin, Bruin, herhaalde Jan veel keeren om den vreemden naam gewend te worden.
De dag kwam met grijsblauw den blank van de zwarte slietberdels lichten en de zwaarronde en bonkige schonken der achterlijven van de peerden. De verschheid van den wind woei dweers door de warmte en zweet- en mestreuk van 't eene door 't andere deurgat in en uit.



— Geen leelijk peerd toch, en Jan streelde 't over den steert, opwaards, en langs de billen beneden naar de pooten. Flink, stevig! De boer mag er voor uitgaan. Jan ging achteruit in 't deurgat zijn Bruin op een afstand bezien; dan keek hij buiten in de lucht naar 't weer.
Achter de melkwitte mist kwamen de gekalkte muren van huis en hoving bloot en de boomen in den bilk staken zwart hun knobbelige oude takken in de grijze lucht. De huiskave rookte en de wind blies uit 't oosten. De hennen kwamen kakelend van den polder gevlogen en liepen verslaafd en haastig rond. Boven op den veurst van de schuur schreeuwde de pauw den nieuwen dag wakker. De koeien loeiden in den stal en overal achter gesloten deuren ging gewoel en geruchte van beesten. De meiden en dochters kwamen buiten; zij waren los aangekleed, zagen slaperig door heur verplakte oogen, bonden 't verwerrelde haar met een wrong vast op 't hoofd en zij wieschen zich handen en wezen bij den waterput. Daarmede werden ze plots heel wakker; haar lachende spraak kwam los en met lichten tred de twee geel koperen ketels zwaaiend, stapten zij naar den koestal.
Jan was alweer neerstig bezig bij de peerden



en zijn eigen schuifeldeuntje verging in 't bellend gezang van de melkende meiden en 't veelvuldig gesnater, geloei en gesnork van de beesten. Een blijde lach klonk al door de nuchtere morgenlucht. Ineens was heel die bedrijvigheid begonnen, zoo feestelijk en leutig en altijd luider groeiend meê met de komende helderheid en met 't heffen van de zon. 't Gaan en keeren verdubbelde, elk kende zijnen weg en was haastig aan eigen bezigheid. Jan stond nu met opgesloofde mouwen te borstelen en te kammen aan zijn peerden; hij wreef en streek over de glimmige huid, die vet en zuiverder blonk achter eiken trek.
— Gij 't eerst, Seva!
Dat was 't gewillige, goedmoedige koepeerd, met muishaarde vel, die geen poot en verroerde zonder vaste oorzaak of dwang, en Jan betroetelde en wreef dat peerd wat meer omdat 't oudste en gewilligste was en de trouwe makker van Djole. — Van als hij, kleine koeier, met de langsteerten omging, stond Seva daar al en 't was met haar dat hij overpreusch, 't eerst het leizeel houden leerde en met de driewielkar naar 't dorp reed en naar den molen. Hij zag haar geern als zijn eigen zelf.
Miete was de verweeuwde helft van 't sclioone



koppel blauwe merries, dat nu geschonden was met Djole's uitgang, en Jan troostte haar met goede woorden.
Wacht, uw pooten nog een borsteling. Hij wist dat ze seffens tot over de hielen in de eerde zou staan op 't land maar ze moesten toch haar recht hebben.
— En gij nu, Baai!
Dat was Miete's veulen, dat hij had helpen ter wereld komen, zien groeien en leeren trekken had, gevochten en gedwongen in zotte jongde en nu gedaagd en gewillig, daar staan zag in kalme gerustheid nevens zijn moeder.
De boer zal u ook allicht afsteken, makker. Dat ik boer ware, meende Jan en hij peinsde 't andere inwendig. Die koophandel in beesten was hem als eene onnatuurlijke, hertelooze wandaad. Een ongekend peerd moest hij eerst jaren onder handen hebben maar dan werd het hem ook zoo zielseigen als zijn boer en boerin en hun jongens zelf, iets dat hij zonder diep verdriet niet missen kon en langen tijd daarna nog in zijn gedachten bleef.
Bruin borstelde hij wantrouwend en zacht, gedurig sussend met zijn tong om het zijn stem gewend te maken, 't Peerd rilde onder zijn



handen, streek de ooren bij elk woord dat hij sprak en trappelde onrustig rond.
— Wat hebben ze met u uitgericht om u zoo eenhandig te maken? een dronken knecht heeft u bevloekt en met de zwepe besteld, hé ? hier zult ge 't beter hebben kameraad. Kijk maar zoo schuw niet.
Daar stonden ze weer alle vier opgepoetst, hij legde zijn gereedschap in de kist, trok zijn vest aan en zijn klak en ging in de keuken om koffie.
Het zingen hield nog altijd aan in de stallen en de melk ruischte stroelend bij trekken in de ketels.
— Dag Jan, riepen de meiden waar hij voorbij de opene staldeuren ging en hij gromde t zot, jonge vrouwvolk elk een groet terug.
Eens buiten den peerdenstal trok Jan zijn gewoon ernstig wezen aan; zijn lippen nepen vast toe en hij had ooren noch oogen voor al de zotternij die rond hem spetterde.
Daartusschen leefde hij als „de oude van 't hof" die wilde geacht worden. Hij ging recht zijnen gang, schikte 't alm op zijn plaats, droeg 't gebezigde weer weg, hield zorg van al wat er op de werf lag en leefde eenig in 't luide rumoer bij zijn peerden. — Wat neukt ons dat



jong gedoen, gromde hij. Daar liet elk hem in vrede omdat ze wisten dat hij kwaad was als hij gestoord werd. Een guitig meisje waagde soms eene lachreden maar dan wist ze ook dadelijk buiten greep te zijn en giechelde heur leute uit ievers achter den hoek van een muur.
Jan ging stil bij tafel zitten, mompelde een „goên dag" aan boer en boerin en gebogen over 't bord at hij traag zijn boterhammen.
— Gij gaat met Seva en den nieuwe de tienhonderd omme werken, beval de boer op slaperigen toon.
— Met Seva en Bruin? hervroeg Jan.
— Ja, met Seva en den nieuwen Ruin.
— Met Bruin.
Hij heeft het peerd al een naam gegeven, meende de boer en hij keek en monkelde verstandelijk naar zijn wijf, en hij wist dat er niets meer aan te anderen viel, daarom besloot hij ook 'tnieuwe peerd: Bruin te heeten.
Jan veegde de koffie van zijnen mond en keerde zonder verder spreken naar den stal.
— Hola, kerel, ge zijt de mijne vandaag, we gaan u bezeilen en zien wat bloed ge in 't lijf hebt.
Hij breidelde Seva, legde haar 'tjok over den hals en ging hetzelfde doen met Bruin



maar 't beest scherrelde verweerd de pooten open en drumde den knecht tegen den muur om hem te pletteren. Met veel schoppen tegen 't peerds knoessels kreeg Jan zijn weister weer.
— Ha! kluchtspeler ge zoudt mij alzoo versmachten! we kennen die streken!
Hij herbegon, maar terwijl hij 'tjok over den hals reikte streek het peerd weer de ooren, hinnikte lijk een snijdende spotlach en kletste de achterhoeven dat de zoldering dreunde.
— 't Ware de eerste keer van mijn leven dat ik een peerd niet kan gareelen, maar ge zijt toch een vinnig ros, meende Jan, hola koes, Bruintje braaf, suste hij, en weer poogde hij 'tjok over te hangen. En nu draaide Bruin in éen zwong den kop, stak de lippen op en sloeg met de tanden in Jan's hand dat er een stuk afhing gescheurd. In de eerste hitsigheid en door de felle pijn uitzinnig verwoed, schopte Jan met zijn zware kloefen tegen 't peerd zijnen balg dat 't bonsde; 't sprong bezijden, kwetste de heup tegen den slietrand, gilde een scherpen pijnkreet en sloeg dat het geweldig daverde.
— Boer, wat de verdomd hebt ge me voor een peerd besteken, 't heeft den duivel in. Nu eerst zag hij 't bloed van zijn hand druppen



en de groote wonde — dien zwaren lap vleesch die er was afgescheurd — en weer kwam de razernij in hem op en hij stampte en sloeg met zijn vuisten overal waar hij vatten kon zoodat het peerd te rillen stond en schoorvoetend achteruit wilde.
Dan stond de boer in de staldeur en vloeken deed hij uit alle macht op Jan.
— Wat, stampt ge mijn peerden kapot, botterik, van mijn hof, uit den stal, leelijkaard!
— Zie, en hij bestastte den schribbel aan 't peerd zijn heupbeen en hij vloekte met nieuwe gramschap: ga van 't hof als ge de peerden komt stampen, oolijke muiker!
Jan duwde de wonde toe, hij stond bleek lijk een laken. Zonder een woord te spreken dubde hij een stonde en als de boerin ook bijkwam, liet hij den vendel vleesch bengelen aan zijne hand, wrong met een krachtigen draai 't gebijt in 's peerds muil, zwaaide 't gareel over den hals en legde de stringen aan. Dan keerde hij zich naar den muur en wond zijn zakdoek aan de gekwetste hand omdat er te veel bloed uit liep.
— Heere, God, zijt ge gekwetst Jan? Kom in huis, riep de boerin. Ge ziet wel, hij is gebeten, vezelde zij tot den boer, — ge staat



daar purper verwoed, waarom koopt ge zulke peerden? en g'en zegt er niets van, als ge 't wist....
— Moeten daar al meê kunnen omgaan zonder stampen en slaan, grommelde de boer, maar liet zich toch meetrekken in huis.
Jan zijn haastigheid was al gevallen en 't speet hem dat 't zoo gebeurd was. Hij streelde 't kwade peerd met zijn gave hand zonder spreken en hij wachtte tot zijn eigen gemoed bedaarde en Bruin van den daver en 't verschot ontdaan was.
Nu leidde hij zijn koppel buiten en hing zonder moeite 't zwinkei in de haken, kantelde den ploeg op de sleep en de twee peerden gingen met licht dansenden stap en rinkeling van bellen, 't hof af. Bruin rilde nog wat en draaide schuw den kop maar gewillig ging hij toch nevens Seva.
Jan zijn linkere hand pinste en neep geweldig. Hij snoerde onderweg den zakdoek wat nauwer toe om 't bloed te stremmen. Met de rechte mende hij kalm 't gespan. Hij voerde Bruin als handpeerd en deed hem dapper aanzetten door de dreef naar 't land. Over den vuilen eerdeweg en diepe in de morsige wagenslagen keerde hij 't getrek en wendde op een



stuk zwarteerde land. Daar kantelde hij den ploeg van de slepe en ... .
— Nu zullen we zien wat ge kunt, mijn beestje, grinnikte hij.
Heel den weg had hij de oogen niet gekeerd van den dansenden rug en den fier knikkenden kop van Bruin; met zeker ingehouden genot had hij zijn weerwraak beleid en eindelijk —: nu houd ik u kerel! de zware ploegvoren zullen u wel temmen, en gaan zult ge!
Hij beet zich de onderlip en keek al arglistig op binst dat hij 't zwinkei drie gaten verlegde om Bruin korter in te spannen.
— Juu, jongens, voorwaards.
Hij spuwde in de handen, greep den ploegsteert en spande 't eizeel vast. De peerden schoorden en trokken vooruit sterk aangezet, Bruin een dubbele voet achteruit en pijnend om met den kop effen nevens Seva te kunnen.
't Glimmende ploegijzer sneed diep in de eerde, boorde een vore en keerde de vette schellen over in rechte aanhoudende lijn.
Jan zijn ooge mikte daarlangs halftoegenepen en zijn spannende aandacht stuurde met de gewonde hand den ploeg en lonkte om zoo recht mogelijk te werken. En gaan met groote



grepen, duwend de zware schoenen op de botsbollige knoestbrokken met de twee achterlijven der peerden vóór zich, altijd gaan den langen weg tenden 't vlakke veld tot aan de beek. Met een kort bevel keerden de peerden om weer te herbeginnen neerewaards een nieuwe vore nevens de andere, 't Land dat heel den winter toegeslegen gerust had, werd alzoo schel achter schel doorboord en opengebeuld in dapper gaan en keeren.
De bellen rinkelden en verder en leefde er niets in den vroegen dag. De uitgekomen zon was weer gesmacht en blijven steken in den mist die rondom, laag hing over 't land. 't Twijfellicht liet de dag vertragen; een lange straal brak wel door de nevels en vocht er zijn weg in maar de eerde bleef zwart en somber behangen een boogscheute ver, in de ronde alles gedoken in smoor zoodat Jan de naaste huizen niet zag en daar rondliep een langen halven dag lijk in een droom, alleenig op 't land. De zwarte kraaien vlogen lijk grimselbrokken, zwarte sneeuw boven zijn hoofd, scherpsclireeuwend en lieten zich in kudde neer-wemelen om te pekken in d'eerde waar 't getrek voorbij was.
Tegen den noen toch gerocht de zon de misten meester en 't werd helder en blij nuch-



ter zomerweer, lijk gister en heel de laatste rei dagen van den laatsten voorjaarstijd. Gestadig, zonder dat hij eens aanmanen moest hadden de peerden getrokken en Bruin, nijdig nevens Seva, schuimde onder de wrijving der lederen riemen en blies zijn sterken asemtocht met fleren moed in twee gulpen door de neusgaten en klutsende lippen.
— De boer heeft een goed peerd gekocht, meende Jan, 't gaat sterk door de eerde. Hij was de wonde aan zijne hand al vergeten, en hij voelde al meer spijt nu om zijn ruwe handeling en om 't achterleggen dat Bruin met zulke kracht doorstaan had; hij was vol hoop: we zullen met u goed werk maken, 't gaat aan de hand zoo goed en sterker als het beste! en hij verlangde die goede dingen aan den boer te vertellen, t'avond bij den heerd. Als 't noenklokje luidde, spande Jan zijn koppel uit en ze gingen nu dansend, goed gezind naar huis. De bellen rinkelden en Jan schuifelde om 't blijde weer en zijn goeden arbeid, een deuntje.
De boerin stond al aan d'hofpoort, met de handen in heur schortezakken uit te zien door de dreef:
— Jan, hoe stelden 't de peerden?
— Goed, vrouwe.



— En uwe hand, Jan, ge zijt gekwetst, laat me ne keer zien, jongen.
— Een schrabbel, 't spreken niet weerd, en hij dook ze in zijn ondervest.
Zij ging voldaan in huis en mompelend om Jan's eenhandige doening.
Hij dreef de peerden op stal, wierp hun eten in de kribbe. Maar eer in huis te gaan doopte hij zijn zakdoek in 't koud water en herwond zijne gekwetste hand omdat zij gloeide lijk vuur.
Hij kwam bij aan de groote tafel zitten op zijn gewone plaats tusschen de knaap en de koeier en at lijk gewoonte, den elleboog nevens zijn schotel rustend, de hand aan zijn hoofd, zonder opzien, ernstig instekend, traag, de groote aardappelstukken op de tanden van zijn vork. De meiden en dochters swatelden ondereen en loechen en gekten met de knapen en jongens. De boer sprak grommelend stil met norsche woorden tegen Ghiel den ouden werkman, over de zaaite en 't voordeelig weer.
Effenaan iemand zijn bekomste had lieten zij de vorken vallen en gingen een gebed neuzelend naar buiten. De meiden wieschen de schotels. Jan ging in 't deurgat zijn pijp rooken. De werf lag vol zonnelicht en daarin liepen in
STIJN STREÜVELS, LANGS DE WEGEN. 2



bonte wemeling de hennen en kiekens, pauwen en kalkoenen, dooreen.
Laura, de dochter, bracht een schotel pap buiten waar vier, vijf katten kwamen uit lekken.
De honden blaften en liepen in ronde aan hun keten en sprongen op en af hun kot. Z'en zwegen maar als Lotte, de tweede dochter hun elk een kom aardappels en brood voorzette.
Maar als Idalie buitenkwam met heur voorschoot vol tarwe, dan begon 't levende rumoer en de floddering van 't pluimgedierte.
Op heur eerste roepen kwam het al bijgeloopen met snelwiekende vlerken en 't schaterde en 't kikkerde al dat kon, rond het meisje. Met volle hand greep zij in haar voorschoot en wierp de tarwe met ronden zwaai, ruischend uit. De kiekens schormden op onder die zware bui van graantjes die tikkelden op hun vlerken, en de duiven klapperden rond en scharrelden elk pikkend met vlijtige bekslagen, neerstig om veel koorn te krijgen. Andere kwamen te late, draaiden in groote kringen door de lucht en beetten neer waar ze een plaatsje vonden of kwamen op 's meisjes hoofd en schouders zitten en pekten 't eten uit hare handen. Altijd nieuwe handsvollen zwaaide zij uit en loech



als de duiven en vogels haar te lastig om de ooren en in 't haar woelden.
Jan lokte snel den rook door zijn pijp en zijn oogen volgden een aandekieken dat verbeten door den grooten hoop, 't koorn van voor zijn bek liet wegpikken. De hoenders vochten en knoterden ondereen; de kalkoen snabbelde, sleepte de vlerken en draaide rond met grootsche aanmatiging om 't al alleen te hebben. De kleine witte hennetjes vluchtten wel voor zijn slagen maar zoo seffens kwamen ze op een andere plaats de verloren graantjes zoeken. Als er niets meer in den voorschoot bleef en 't op den grond al was weggepikt vertrok elk met zijn kudde verder gaan kezen en hier en daar kraaide een haan rondkijkend over zijn kiekens.
De boerin riep het volk voor de koffie en daarna vertrok elk naar zijn werk. Jan klopte zijn pijp uit op den boord van zijn schoe en ging zijn peerden inspannen. Achter de schuur stoeiden de knapen en meiden achtereen door den boomgaard en deden de kalvers schuw vluchten. Andere vochten met lange persen en tinsten malkaar. De honden blaften losgelaten vóór de peerdens pooten en als de rinkelende bellestap van 't hof en elk naar ,zijn werk was kwam eerst de gewone kalmte en leegheid over de werf.



Jan lierlegde zijn zwinkei in 't middengat nu aan de peerden en liet ze gelijkstaps trekken. De ploeg boorde een nieuwe vore en hij mikte weer om ze zoo recht mogelijk nevens de laatste te houden. De zelfde kraaien wemelwiekten in gelijken zwaai op door de heldere lucht, dreven verder en vielen in zwarte bende op 't versch omploegde land.
De vlakte lag nu wijd uit, omkeerd of vage bij stukken met leege huizekes, wit onder hun stroodaken, en peerden hier en daar die op en neer, den akker overgingen. Menschen ook stonden alleenig en wrochten gebogen met de handspade die ze in en uit de eerde staken en trokken, 't Was heel stil ovei'al, alleen het lutteren van de koperen bellen en kort bevel van een boever op een verre veld. Elk was ernstig aan zijn werk aan 't gaan met groote grepen. Voor Jan keerde de dag zonder weten, lijk de wolken die voortijlden hooge boven zijn hoofd, het lijden van de korte spanne tijds, altijd de zelfde, tusschen uchtend, noen en avond, onveranderlijk als 't leven zelf en al wat hij voelde van gedachten was de pijn in zijne hand, de deugd van 't goed weer en de voldoening van 't nieuwe peerd dat aanlegde om gewillig te werken nevens 't andere. Het



beest kromde fier den hals en ze schoorden alle twee moedig de pooten stampend in den weeken grond, zoodat de damp boven hun rugge rookte. Bruin knabbelde ongeduldig 't ijzeren gebijt om 't snukken van 't leizeel, onvast nog in 't weten hoe zijn meester 't best wilde en hun zware achterlijven drumden soms wrijvend tegeneen als ze gedwongen waren op den oneffen grond de rechte lijn te speuren. Bij eiken ommekeer spanden zij met gestadige kracht de stringen en herbegonnen de nieuwe groef alsof 't de eerste was. Jan ook en schafte er niet eens op hoe het stuk minderde of wanneer 't de laatste zou zijn; in zijn hoofd lag de zekerheid van achter dat op een nieuw te herbeginnen en daarna den ploeg te wisselen met de egge en dan de rol: heel en gezamenlijk lag onbewust in 't vooruitzicht al het werk van de dricht en verder van 't ronde jaar, keerend zonder einde.
Averrechts van ?t begin, eindde de dag: daalde helderheid van de morgen opkwam steeg nu de deemstering en 't westen hing vol weeke glinstering van roze wolkenbrokkels met stukken zonnerood. Boven in den hemel bleven de wolken roerloos hangen. Dezelfde mist viel over de verste dingen eerst en 't begon alles



trage te verdwijnen tot dat Jan eindelijk omwonden stond in nauwen kring waarachter hij niets meer en verkende dan de zwartigheid waarover zijn voeten liepen en de twee bonkige achterlijven van zijn peerden.
Dan kantelde hij den ploeg op de slepe en hij keerde door den avond naar 't hof. Onderweg ontmoette hij andere knechten die hij verkende aan een vage lijn van hun wezen of den vorm van hun peerden en ze wisselden onder malkaar een korten groet en reden elk zijnen weg. Verder trok een os een kar sleekende vol voeder; een koppel koeien keerden huizewaards aan een landrol gespannen en tusschen en over dat al viel de onvermijdelijke duisternis van den stillen, ernstigen avond.
Jan trok zijn vest uit als de peerden in stal aangebonden waren, nam een duffel stroo en : — Bruin, g' hebt fel uw beste gedaan, we gaan nu goed uw zweet inwrijven. Hij overging zijn peerden zoodat de huid onder 't stroo weer glimmend en droog kwam.
Miete en Baai kwamen thuis met een karre voeder; hij hielp ze uitspannen en altijd voort in zijn eigen koutend hing en regelde hij de riemen en gareelen op (hun plaats aan de houten tappen onder 't euzie, zorgde voor eten



in de rosteelen en mengde hun drinken. Nadat hij een laatsten keer goed alles overzien had en wat te peinzen stond of er niets vergeten was, trok hij de deur toe, stampte d'eerde van zijn schoenen en ging naar de keuken.
De knape en de werkers zaten al bij den heerd te rooken rond den grooten ketel met kokende aardappels. Jan haalde lijnzaad van den zolder en zette een pot water gereed voor de peerden en dan ontstak hij ook een pijp om 't avondeten te verbeiden. Onder de lamp was Laura aan 't naaien en buiten ging het gezang van de meiden in den koestal. I)e boerin kwam binnen met eene vracht waschgoed en lijk ze 't brood nam om te snijden voor 't volk:
— Zie, Jan, daar is voor u een brief gebracht. En ze haalde 't papier uit een blauw steenen potje van 't kaafberd. Jan zijn wenkbrauwen hieven en zijn oogen keken verwonderd, ongeloovig; zijne hand nam het witte ding en draaide het twee, drie keers om en bezag langs alle kanten de groote letters en den stempel, en dan stak hij hem zonder spreken in den broekzak en rookte gerust voort zijn pijp. De andere kerels hadden dat bezien en ze waren wel wat ontdaan omdat er geen uitval aan die gebeurtenis en kwam.



— Jan, krijgt ge nu nog brieven in uwen ouden dag? vroeg er een.
— Van een meiske, uit uwe jongheid ? schertste een andere.
Laura keek benieuwd van beur naaiwerk op, en:
— Jan, wil ik hem lezen ? vroeg ze schalks.
Ze loechen allemaal maar Jan en verpinkte
niet en bleef met den elleboog op den knie van zijn overgeslagen been zitten lutten aan zÜn PÜP en staren op den teen van zijn schoe.
Daarmee was de klap toch aan den gang.
— Als Jan trouwt 't en is ten minste voor tijd niet, meende de boerin, — maar 'k en peinsde nooit dat 't met brieven zou gaan!
Niemand en wist een woord van een betrekking ievers en ze moesten gissen op goed geluk. Ze noemden drie, vier meiden van andere hoven, maar d'eene was te jong en d'andere verkeerde openbaarlijk met Pier of Sus.
De meiden kwamen binnen en de dochters en 't nieuws werd algauw met elleboogstooten en vezelend vermond. Binst het avondeten waagden zij nog wat spotpraat maar de brief bleef in Jan zijn broekzak zitten en achter 't eten nam hij zijn ketel warm lijnzaad en wenschte elk ende een goên avond. Hij bestelde haastig



de peerden, koutte geen woord, betastte nog eens den brief in zijnen zak en stond wat te dubben, besluiteloos. Dan roefelde hij donkerling in zijn koffer, trok zijn zondagsche vest aan en zijn vilten hoed, tastte of 't geldbeugelke in den zak stak en grendelde de staldeur dicht. Hij sloop omzichtig, zonder gerucht langs de schuur, riep „koes" naar den hond en opende 't hekken en liet het zachtjes achter zich toevallen.
's Anderdaags vroeg werd de boer wakker door 't danig stampen van de peerden en als hij ging zien wat er weer haperde, lichtte zijn lanteern in de ledige kribben en op den stroozak in Jan's bed. Hij zocht in de koffer en als hij zag dat de hoed er niet was begon hij maar met de peerden haver te geven.
— Jan is op draai, gromde hij.
— Hebt ge hem geld gegeven? vroeg hij de boerin.
— Zondag heeft hij me tien franks gevraagd.
— Wel, we zijn er, de kerel is gaan drinken, — en dat moet altijd in 't volle werk gebeuren.
De boerin zegde niets maar ze dacht aan 't nieuwe peerd, en 't voorval van dien brief; ze kende Jan beter als heur eigen kinders en ze wist dat 't minste ding hem uit zijn plooi keerde



en dat wilde hij altijd verhelpen met drinken.
— Hork, we gaan ermee gedaan maken, besloot de boer achter een tijd.
— 't Is nu al vijf, zes maanden dat hij zich inhoudt en thuis blijft, verbeterde de boerin, 'k Meende dat hij 't geheel zou verleerd zijn te drinken, — ge kunt Jak met de peerden zenden, boer.
— Ja, met dat kwade ros, de jongen verongelukt eer hij al op het land is.
— En waarom koopt ge zulk kwaad goed, had Jan dien beet in zijn hand niet gekregen, 'k ben 't zeker, hij en zou op geen drank gepeinsd hebben. We kunnen dan het land een dag laten liggen .... Of Laura kan zelf naar de markt gaan?
— En gaat uw temme kerel in de eerste vijf dagen thuis komen! grinnikte de boer. 'k Moet nu wel hier blijven. — Jak, kuisch de peerden, riep hij naar buiten. — Jan is op zwaai, en wees voorzichtig met den nieuwe, hij heeft kwade streken in.
— Godweet drinkt de kerel nu geen heele week. gromde de boer in zijn eigen en hij werd kwaad en spijtig om zijne onmacht over dien knecht en over het schoon weer buiten en de dricht die ging blijven liggen. Als dat volk zoo lang



in uw huis woont, meenen ze achterna boven den boer zijnen kop te groeien, maar 'k zal den vogel wel hebben.
— Heeft hij meer geld nog? vroeg hij.
— Wie weet dat? bah, zeker, hij spaart heel den zomer reeds.
— 't Zal dan wel de ronde uit zijn, zocht de boer om zijn wijf te overtuigen van zijn meening, en zie dat weer, en 't werk alzoo laten; 'k ga mij een nieuwen knecht huren, besloot hij.
— Ja, breng er een slechtere op 't hof, en nu haalde zij in een stormvloed van woorden al de uitpeinselijke gebreken die knechten hebben kunnen, in de zekerheid dat ze was er nooit een nieuwe met rust bij de peerden te kunnen uitdenken.
— Peins toch, boer, een knecht dien men van kindsbeen gekweekt heeft en die u twintig jaren dient, ter trouwe ?! En om een paar dagen dat hij uitzet; een andere zal eiken zondag naar 't dorp loopen en den maandag half werk doen of in 't geheele geen!
De boer kon het niet uithouden en hij ging grommelend in huis, keerde weer naar buiten en spande eindelijk zelf de peerden aan en trok naar 't land om zijn wijf niet meer te hooren. Heel den dag was het ongemak voelbaar in



huis; het werkvolk vezelde zoetjes ondereen alsof er iemand ziek was die niet mocht gestoord worden en ze keken vragend naar de boerin die met gesloten lippen heur werk deed. Al de bezigheden moesten herregeld worden omdat er iets niet in den haak was en niemand durfde luide zingen. Elk, die om eenige reden aan 't hofgat kon geraken, keek benieuwd langs de dreef om te zien of Jan nievers te ontwaren was. De boerin zond in den duik een staljongen naar 't dorp om te gaan zoeken in de herbergen. Achter den noen keerde hij weer zonder Jan. In de „Blauwe Zwaan" was hij geweest en in den „Hert" en in de „Reisduif" en van daar voort en wisten zij niet waar Jan belonden was.
Dat leed drie lange dagen. Niemand die nog van den knecht repte. Dien avond merkte de boerin eer ze te bed ging, dat er licht was in den stal. Ze ging nader op de teenen en hoorde werkelijk dat Jan halfluide koutte tegen de peerden.
Er viel een groote last van heur gemoed.
— Jan is ingekomen, zegde zij haastig aan den boer, God zij gedankt.
's Anderdaags kwam de knecht op gewoon uur om koffie in de keuken, beschaamd, zonder opkijken drumde hij in een hoek en slokte



haastig zijn boterhammen op. Hij horkte zonder een woord te spreken de barsche bevelen van den boer en vertrok, blijde alzóo buiten te zijn, naar 't werk.
's Noens zeide niemand een woord over Jan's thuiskomen, en 't gewoon leven en de goede gezindheid was met den slag herbegonnen. Jan neukelde wat rond tot ze allen buiten waren en hij de boerin alleen had. Hij draaide en poorde met de hand in den zak verlegen om iets te beginnen dat hij niet aanzetten durfde.
— Hoe is de wonde, Jan? vroeg zij goedig.
— Zal wel in zijn eigen genezen, vrouwe.
— Wil ik er lelieblaadjes opleggen ? laat zien is "t diepe gekwetst ? Misschien komt er kwaad in.
Hij draaide de verbondene hand weg en haalde met de andere den verfrommeld vuilen brief uit den zak.
— Sofrenie, wilt ge dat lezen voor mij? vroeg hij verlegen, believe 't u. En hij keek verlegen rond of er niemand binnen kwam of luisterde.
Zij keerde den gesloten brief in de hand, zocht in den schortezak haren bril, dan las ze 't opschrift van den omslag — de zware letters die met een vette ganzepen slonk geschreven stonden:



Mijnheer Jan Vindeveughel, peerdeknecht bij boer Hoste.
Zij scheurde den omslag en ging bij 't venster om te lezen. Jan wachtte geduldig naar wat ze hem melden zou.
— Lieve Jan.
Ik laat u weten alsdat uw vader sterfziek is en de Pastor hem gister berecht heeft.
Uw broer Ivo en Lowie en Tomas zijn alreeds afgekomen en zij vragen alsdat ik u zou willen schrijven alsdat gij seffens zoudt naar huis komen omdat zij nu ook het goed en het huis zullen deelen en gij daarbij moet zijn om uw deel.
Ik hoop dat gij seffens zult komen en groet u.
Yina Vandewiele.
Jan bleef de boerin bezien als om te weten wat hij gelooven moest van hetgeen hij gehoord had.
— Wie is dat: Vina Vandewiele? vroeg zij en keek op boven haar brilglazen.
— Ons gebuurwijf; Ivo of Lowie en kunnen niet schrijven.
— G'en hebt geen broêrs meer thuis, Jan?
— Zij zijn alle drie getrouwd.
Zonder nog naar zijnen brief om te zien



ging hij de peerden inspannen en vertrok naar 't veld.
's Avonds kwam Jan eten en 't volk bezag hem om te raden wat hij zeggen zou.
Hij zegde niets.
Nog vier dagen wrocht hij zonder te spreken en den zondagmorgen als zijn peerden gekuischt waren, kwam hij op zijn beste gekleed, in de keuken.
— Sofrenie, wilt ge mijn geld geven; 'k ga naar huis.
't Was er nu eigenlijk uit. Die laatste dagen had hij gedurig met die twee dingen gevochten : voortwerken en aan dien brief niet denken, of naar huis gaan, voor goed. — 'k Ga naar huis, 'k ga blijven, zegde hij overhands. Hij had zijn gelegenheid verteld aan de peerden.
Seva, wat zou ik floen? — Jan zijn vader gaat dood en Jan moet naar huis. — Dat die peerden van een ander konden gekuischt en besteld worden was hem niet peinzelijk. — Maar mijn vader kan dood gaan zonder mij. 'k woon hier nu zoolang, wat zou ik ginder gaan doen?
— 'k 6a wachten tot zondag, besloot hij in eigen geruststelling.
En van den morgen was het eerst vast in



hem komen staan als een gedwongene drijf, iets dat lange, zóo beschikt was: een weg die vóór hem open lag en hij maar leidelijk volgen moest, gehoorzamen zonder te denken nog dat zijn eigen vrijheid er anders over beschikken kon. En dan was hij in de keuken gegaan.
— Moest ge dat zoolang uitstellen, of weet ge dat uw vader gaat wachten van sterven tot ge thuiskomt?! meende de boerin te zeggen, maar ze peinsde in haar eigen: 't is nog best dat de boer voor een nieuwen knecht gezorgd heeft.
Ze haalde heur kerkboek uit de beste kamer daar 't op de schutbladen geteekend stond wat ze beuren knecht schuldig was.
— In Oogstmaand laatst hebben we effen gerekend, Jan.
Hij knikte. Ze zocht met heur vinger door al die vreemde potloodteekens waarin die rekening gebeeld stond.
— Dan heb ik u een beste klakke gekocht van tien stuivers en twee paar schoenen, een hemd, een wekedaagsche broek, een halsdoek en zondag hebt ge tien franks gekregen.
Jan knikte. Hij keek hoe ze dat in cijferletters samentrok en uitmiek hoeveel hij nog



hebben moest. Zij haalde 't geld uit de kamer in een mandeken en Jan raapte het op zonder iets te begrijpen van heel de rekening, blijde dat er zooveel was.
En als ge wilt kan ik nog eenige dagen blijven tot ge een anderen knecht vindt....
— 't Zal nu wel hoog tijd zijn, wilt ge uw vader nog in leven vinden, Jan.
— 't Deert mij, Sofrenie, om voort te gaan, k was t hier nu zoo goed gewend. Hij liet zich bij tafel op een stoel vallen en hij voelde: moest ze éen woord spreken dat hij zou zeggen „ 'k blijf." Maar ze vond het heel natuurlijk dat hij naar huis ging.
Mij deert het ook, Jan, maar als 't nu alzoo komt, en ze keerde heur wezen naar den heerd. Daar en kwam niemand in de keuken en zij getweeën gingen nu samen gemoedelijk aan t kouten. Een overgaan den langen tijd dat ze geleefd hadden: als zij trouwde met Boer Hoste en Jan als kleine jongen daar was komen toe gedompeld en zijn eerste werk deed als koeknaap. Al die kinderen had hij zien geboren worden, was er meê groot gegroeid, had hen helpen kweeken, wiegen en spelen, had door zomer en winter gebeuld, altijd den eerste en den laatste, en nu om dat simpel
STIJN" STREUVELS, LANGS DE WEGEX.



voorval zou hij daar ineens buiten en vreemdeling aan den huize zijn.
De boerin vroeg hem wat hij nu doen ging, wat aanvangen? Hij wist er niets van maar hij hoopte dat er daar ook entwat zou open staan om in voort te leven. Dat en verontrustte hem niet. Ze gaf hem raad even aan een kind dat voor 't eerst op vrije voeten de wereld ingaat.
— Jan, bezonderlijk niet meer drinken, jongen, daar zult ge overal slecht mede varen.
Hij stond eindelijk op.
— Jan, ga nu naar de mis en kom te noen nuchter te huis om te eten.
Hij beloofde 't en ging.
Heel den tijd hield hij de hand in den broekzak met 't geld erin gesloten in 't vast gedacht er geen cent van te verteren. Al de herbergen ging hij voorbij en tegen de makkers sprak hij geen woord.
Bij 't terugkeeren was dat groot hof hem reeds vervreemd; hij bestelde nog zijn peerden maar al wat hij aanraakte was 't „zijne" niet meer; de grond waarover hij ging was hem niet meer huizelijk. Zijn oogen bleven bezien al 't gerief, 't alm, de gareelen, zijn bed, de koffer, 't beeldeke alsof het nieuwe zaken waren die hij voor 't eerst zag. Hij betastte dat alles



als dingen op zich zelf, die zoo langen tijd
eenheid geweest waren waarin hij ongeschaft
mede leefde, gezien en gebruikt had zonder te zien.
Hij kwam mijde in huis en 't scheen dat ze de oogen op hem hielden en ze zwegen zoo stil en 't dacht hem dat Netje, de jongste dochter, geweend had.
De knaap alleen dorst Jan nog aanspreken, die kwam vragen waar zijn huis was, hoe lang hij wel moest gaan om er te zijn en of hij daar ook met de peerden zou werken?
Seffens achter eten liet hij alles liggen en trok naar zijnen stal om alleen bij de beesten te zijn. Als hij moede was van zinnen deed hij weer zijn beste kleeren uit en kuischte en wreef Seva en Miete met zorg tot ze blonken. Bruin ook en Baai en hij vleide ze met de hand. Dan herbegon hij op een nieuw te wrijven en te kuischen om den tijd te dooden.
Over 't hof was de algemeene zondagstilte zoo eigen aan dien dag en zoo vreemd aan de gew one luidruchtigheid en gewoel. De hoenders en de duiven hielden zich om de warmte, gekloesterd in het streepken zonne voor 't wagenhuis. De honden sliepen en de staldeuren waren gesloten. De meiden kwamen in zondag-



tooisel van haar kamers en gingen welgemoed de armen zwaaiend naar 't dorp. Ze staken in 't voorbijgaan 't hoofd in den stal en riepen „vaarwel" aan Jan en lachend vertrokken ze al snebberend dat 't verre nog hoorbaar was als ze lang weg waren.
In dien eenigen achtermiddag dat Jan altijd te mijmeren zat op zijn koffer en te staren op de toppen van zijn kloefen, kwam Netje heel stil heur hoofdeken steken over de halve deur van den stal. Zij hield den vinger aan de onderlip en heur ronde blauwe oogen keken vol weemoed. Netje was de jongste van de vijf groote dochters en daardoor wel wat te lange kind gebleven, 't Was volgroeid bijkans, hoog opgeschoten, met half volmaakte leden in kleeren altijd te kort en te nauw — zag het er half kind uit half meiske: vet en streusch maar slonk in heur doening, overdaan met heur overgroeide leden voor den nuchteren kinderzin. De zusters lieten haar nog vrij gewerden en zij zelf gaf toe aan zotte, simpele kindergrillen die heur toch goed afkwamen. Jan nam heur overtijd nog op den schoot om een groot verdriet te sussen en hij tinste en speelde er soms tegen als hij welgezind was. Hij zette haar dan schrijlings hoog op den rug van een peerd en



voerde ze soms eene eind mee naar 't land ; en als zij hem zelf kwam plagen dreigde hij haar een wribbeling te geven met zijn ruwen kin. Dan stoof zij weg al schruwelend vol vrees voor den raspenden stoppelbaard. Nu stond Netje met kwade oogen te zien, half triestig half pruilend; zij hief de klink en kwam trage binnen.
— Waarom gaat ge voort Jan? vroeg zij. Aan Netje had hij niet eens gedacht en nu voelde hij eerst, dat er, buiten de peerden, nog dingen waren die hem hier vasthielden. Netje, en de andere groote deernen met haar gulle genegenheid, dat moest hij nu al vergeten en achterlaten.
— Ge moogt niet voortgaan, ge moet hier blijven, moeder heeft geweend, en Lotte ook en Idalie ... maar 'k mocht het u niet zeggen.
Hij wist op den stond niet wat hij doen moest.
— Gaat ge oprecht vertrekken? vroeg ze weer.
k Moet gaan zien, mijn vader gaat dood,
Netje.
— Dan keert ge seffens weer als uw vader dood is?
— Dan moet ik ginder blijven en op vaders land werken.
Netje liet een zwaren zucht, ze tastte onder



heur voorschoot en haalde bedeesd een gele halsdoek er van onder.
— Daar Jan, da's voor u, van moeder en hier is nog wat van mij — maar niemand toonen, 'k had ze gebreid tegen vaders feestdag, maar nu is ze voor u. Zij reikte hem een zijden tabakbeurs met perels bewrocht.
Jan hield dat allebei in handen en dan keken ze malkaar in de oogen zonder te weten wat te zeggen en beschaamd van hun eigen doening.
— Jan, wilt ge me nu een baardeke geven? vroeg het meiske plots glimlachend den knecht beziend.
Dan greep hij Netje in zijn lange armen en wreef zijn ruwhaarden kin van weerskanten over 't kind zijn wangen. Hij liet het los als 't begon te schreeuwen. Dan stond het een wijle gloeiend rood van de wribbeling, schudde de lange blonde lokken rond zijn wezen en liep ineens, luid schetterlachend in huis.
Dat was Jan een uiterste voldoening geweest zoo onverwacht en lange nog zat hij te monkelen in zijn eigen om de goede herinnering. Hij schudde den halsdoek open op de knieën, vouwde hem weer toe en legde hem dan zorgelijk nevens de tabakbeurs op de bank boven zijn bed.
Tegen den avond kwamen knechten en mei-



den tehuis, nu en dan; en wat later liepen ze reeds herkleed, vlijtig en zingend, rond aan 't werk.
Dan kwam er een vreemdeling op 't hof met een pakje onder den arm. De honden basten verwoed en sprongen rond hun kot. Hij zegde aan de boerin:
De baas heeft me hier gezonden omdat ge een peerdenknecht vandoen hebt.
Zij bezag hem goed van onder tot boven, aarzelde wat en hiet hem dan binnen te komen.
De kerel zette zich verlegen langs de muur en wierp zijn pakje onder den stoel waarop hij zat.
— Da's de nieuwe knecht! vezelden de dochters onder malkaar en de meiden lonkten en glimlachten slim als ze hem goed gezien hadden. Zij zonden d'andere met een uitgezochte reden in de keuken om te gaan kijken hoe hij er uitzag en die kwamen dan lachend naar buiten en vertelden van zijn vlassen haar, zijn groote neus en zijn eendlijke handen en zijn schele oogen.
De boer kwam thuis en groette, maar eer hij van de huur kon beginnen vezelde de boerin hem al tegen:
— Wat neemt ge nu in huis? Hij bevalt me niet.
- Zal wel beteren, hij is nog vreemd. Boer



Veroken zegt dat 't een beste jongen is, hij heeft hem twee jaar in huis gehad.
Als ze driemaal om Jan geroepen hadden voor 't avondeten, kwam hij nog niet; later deed hij zeggen aan den staljongen: geen honger te hebben.
Aan de groote tafel waren aller oogen op den nieuwen knecht.
— 'k En zal hem niet veel mooie woorden geven, den wittekop, vezelde eene meid.
Zet u maar bij, noodde de boerin vriendelijk. Hij trok de handen uit de broekzakken en sleepte zijn stoel bij eene opene plaats aan tafel. Hij draaide de oogen nog rond naar de tinnen pateelen aan 't kaaf berd en naar de balke.
— Doe maar lijk thuis, ge moet honger hebben. Maar hoe is uw naam, kameraad?
— Pinte.
De meiden en 't volk schetterden van lachen bij dien vreemden naam.
— Leander Pinte, herzei de jongen die schaamterood en verlegen zat.
— Moet er niet in verschieten, dat worden ze wel gewend, dat zot volk.
Het lachen duurde heel den avond. Dat vreemde hoofd met dat wit stekelhaar en die muts daar diep over getrokken en die wipneus



en wijden mond konden ze niet bezien zonder uit te proesten.
De boerin stelde hem altijd nieuwe vragen en in korte antwoorden kregen ze te weten dat hij drie jaren gediend had en meestal met ossen werkte en nu blijde was van peerden onder handen te hebben.
^ou hiJ vertelsels kennen? vroeg Netje in t stille aan heur zuster.
Lander, ge zult voor dezen nacht moeten bij Jan slapen. Laura, neem de lantaarn en toon den weg.
De dochter ontstak licht en leidde den nieuwen knecht naar den stal.
Zie Jan, hier is de nieuwe boever, is er plaats in uw bed ?
— Genoeg voor twee, meende Jan.
We gaan er maar onder, newaar kameraad; de peerden zijn besteld.
Jan bezag den vreemden kerel en ze kropen donkerling te bed over dat 't ging.
t Is hier leutig volk? begon hij aan Jan te vragen.
Maar Jan deed hem breed uiteen: den naam van de peerden, hun gaven, hoe elk moest behandeld worden, hunne gewoonten, hoe hij ze eten gaf en werken liet; dat werd eene



woordenreeks die hij traag uitpraatte al staren naar de donkere zoldering en gedrumd tegen 't lijf van zijn onbekenden opvolger. De peerden stampten op hun stroo, wreven 't lijf tegen de planken van 't sliet, trokken de keten door den ring en herknabbelden gezapig de haver. Nu en dan blies er een met geweld den asem door de neusgaten als een luiden zucht.
Seva is braaf lijk een koe, vervolgde hij, Miete kan wel wTat pertig zijn maar ingoed is ze en Bruin — maar hij zweeg het kwaad dat hij ervan meende te zeggen: hij mocht het beest nog tergen daarom en hij moet het maar zelf ondervinden, dacht hij. Dan vertelde Lander nieuwe histories van de peerden, de ossen en 't werk uit Yerokens stal waar hij gediend had, maar Jan draaide zich naar den muur, trok 't deksel over den kop en antwroordde niet meer.
t Was nog nacht als de lanteern weeral brandde en Jan al wakker te beene stond. Hij wTilde voor een laatsten keer toonen hoe hij zijn werk deed. Binst dat de knecht elders bezig was nam hij een peerd bij den muil en dreelde zijn wang tegen den snuit voor 'tafscheid. Hij overvleide ze allen nog met de hand, speelde met de vingers tusschen de haren van hun rijke manen en kwam eindelijk zijn kleeren



knopen in zijn zakdoek. Hij bond zijn kloefen aan een snoer en hing ze aan den stok.
Zoo jongen, geluk met de peerden.
— Jan, de goede reis.
Hij was te wege weg zonder nog naar iemand om te zien maar de boerin was al op en riep hem in huis.
— Neen, neen alzoo niet voortgaan. Laat me eerst uw hand zien.
Ze stond half aangekleed in de donkere keuken bij 't nachtlampke en Jan hield haaide gekwetste hand uitgesteken en liet gewillig de wonde kuischen en beleggen met olie en lelieblaadjes en overwinden met een versche schroo lijnwaad.
— Daar, dat is nu in orde, en dat hier is voor uw drinkgeld, en dat moet ge ook nog medenemen voor onder den weg.
Jan stak zonder kijken 't geld in zijn broekzak en bond de dubbele snede brood en 't zwijnsvleesch bij zijn kleeren, in den zakdoek.
Houd u deftig, jongen, en de goede reis, en als ge in nood zijt, de deuren staan hier open.
Ze voelde de woorden in haar keel blijven steken, nu het op scheiden kwam.
— Heere God, hij was als kind van den huize, meende zij. Jan en kon ook niet meer:



Danke, stamelde hij, mijn wenschen aan den boer, en aan Laura en aan Tieldeke en aan
Idalie, en Lotte en aan d'andere en aan Netje 
Ze kwam meê tot bij de deur en daar hoorde Jan verschillige meisjesstemmen dooreen van boven roepen langs de trap :
— Goê reize, Jan, goê reize, wel thuis!.... Hij vertrok haastig door de donkere dreef in den vroegen maartschen morgen. De nattigheid kletste in druppels van de naakte boomtakken door den dikken smoor.
Jan zijn eenige begeerte was nu zoo gauw mogelijk eer 't helder werd, zoo ver mogelijk weg te zijn. Eene angst voelde hij om al die gekende dingen rond zich niet te zien, het land, de boomen, de huizen, of vrees was 't dat die dingen, of een kennis, hem zelf zouden zien nu hij, als een vluchteling, de streek verlatende was. Hij wist niet hoever hij gaan moest of wanneer hij zou aankomen of en dacht aan wat hij thuis zou vinden, maar verbijsterd, overdaan was hij van den slag dien hij nu eerst voelde omdat hij uit den gewonen gang van zijn leven liep.
\andage komt die knecht hier met de peerden voorbij, dacht hij en er welde bij die herinnering een sterke afgunst in hem op en



een razende nijd. De komende lente, 't ommeploegen, de bezigheid die 't keeren van elk jaargetijde medebrengt, had hij altijd onbewust in zich voelen medeleven als 't alm zelf dat hij verwisselde in 't verschillend en veranderend werk als een gewone noodzakelijkheid met de warmte, de blaren en de algemeene groei die ongevraagd en altijd van zelf en op tijd voorkomt — daar was hij nu ineens buitengegooid als eene onnuttigheid! Jan die zoo vast zijn alledaagsche wegen gewend was te gaan, liep nu, plots Qntredderd, als een simpelaar die staat voor een ongekende ijlte. Hij kon 't zich niet uitmaken dat al die dingen, het land rondom, nu zoo onverschillig waren als voor een wandelaar. Hij voelde deernis en angst voor den zomer die komen ging zonder dat hij met zijn peerden de dricht had gedaan
Hij ging zoo dapper zijn beenen wilden, over t dorp, de straat uit door nieuwe velden. I)e huizen die hij halveling in de donkerte zag, waren nog gesloten en al de menschen in slaap. Met 't morgengrauwen kwamen de wolken bloot, de groote donkere gevaarten die met lauwen wind door den nuchteren hemel dreven. Er waaide een vochtige asem van den nawinter in deugdoende dooiweer, een maartsche heer-



lijkheid achter dien dooden vorst en koude waardoor heel de belofte van de nakende lente en de lange dagen gevoeld werden.
Toen hij zijn pakje van d'eene schouder op d'andere gooide schoot hem plots het spijtig gedacht te binnen aan Netjes halsdoek en tabakbeurs.
Ik heb ze laten liggen op de bank boven mijn bed! Hij stond stil.... maar neen hij kon niet terugkeeren! 't Gedacht aan dat meiske miek hem droevig. Die halsdoek en 't andere belangde hem niet, maar: ze zal meenen dat 't mij onverschillig was en 't meedragen niet weerd, dacht hij. 't Was zoo goed gegund! Een oogenblik meende hij toch, — had hij dievelinge kunnen in den stal dringen binst dat 't donker was nog en ermee wegvluchten .... maar de dag kwam zoo dapper — neen. En hij stapte weer aan en wenschte dien halsdoek en die beurs honderdduizend uren ver.
De eindelooze weg liep naar 't geheime zuiden, naar de streek die hij sedert zijn kindsheid niet meer zag. De boomen kwamen van weerskanten uit de duisternis langs de bane staan, wat verder de molens, de huizen en trage wijdde de klaartekring meer en meer open en



tegen t rozig oosten stonden de dingen zwart en eendlijk. Jan kwam in de blakke streek omzet met blauw in vage neveling. De doode eenigheid overweldigde hem, al die vlakke stukken zwarte eerde zonder einde, zoodat een onwil en droevigheid hem overvielen. Zijne hand telde zonder 't te weten de zilvermunt in zijnen zak. Vóór eene herberg kreeg hij plots goesting om daarin te gaan en bier te drinken, veel bier en alles te vergeten en niets meer te zien; hij zocht onwillens naar entwat, moest iets hebben: een oversprong die al 't nu gebeurende ineens overschreed en hem liet onbekommerd als een trekpeerd over 't land gaan. Hij luisterde, en als hij stemmen hoorde van gasten die nog zondagavond vierden, ging hij verder.
De straat lag in lichten neerloop vooruit en verder in 't mistige klom ze zacht weer op als een bleeke streep tusschen de dubbele boomenlijn. Achter zich hoorde hij eene voermanskar op de steenen dokkeren en bezijds waien er ook al peerden en menschen aan 't werk. Hij zag de knechten die neerstig, zonder opzien achter hunnen ploeg schreden en voelde zich voor 't eerst in zijn leven daarbij als wekedaagsche wandelaar, leegloopen, ver-



doold achter een bane zonder reden of uitkomst.
:t Was een zware mosselwagen die hem achterhaalde en voorbij reed: 't getrek hotste traag over de steenen, het kloeke peerd in de sterke tramen en de vent daarnevens djoezelend heel vervaakt.
Jan zocht rond om de kerktorens in de verte te verkennen, maar die dorpen wist hij enkel bij naam om ze nooit gezien te hebben. Hij rekende uit hoeveel uren hij nog te gaan had en trachtte zich de doening en de dingen van zijn dorp in 't geheugen te brengen. Dat zat in oude beelden in zijn kop gedoken en traag aan kwam het, met oude gebeurtenissen uit zijn jongde — de plaats waar ze geschied waren — weer boven; hij zag de straat, den toren, zijn huis en zijn vader.... die nu ziek was. — Zou hij nog leven? 't scheen hem zoo'n danig langen tijd sedert de ontvangst van dien brief dat hij meende voorzeker alles zou gedaan en voorbij zijn en nu kreeg hij eerst oprecht verlangen om thuis te geraken en dien ouden man die zijn vader was, nog te zien in leven, 't Was helder en volle dag en noene en de beweging was gekomen buiten zonder dat hij er op schafte. Hij ging voorbij de goede gezellig uitziende, oude



afspanningen met haar gulle, uitnoodigende uithangborden achter gedaagde linden en versleten steendammen door 't slepen en staan van voermanswagens en reizigers — zonder trek te gevoelen om binnen te gaan en wat verder zette hij zich op een arduinen paalsteen, ontknoopte zijn pak en at daar zijn vleesch en zijn brood. Hij keek rond of hem niemand zag en dan dronk hij water uit de gracht dat hij schepte met do handen.
De weg klom nu werkelijk en als Jan op de hoogte kwam ontwaarde hij plots de nieuwe streek, t Lag daar als eene verschijning open voor zich in de milde klaarte: wijd en zijd deinde de vlakte uit in heuveling met licht jong groen allerhande en blauw op de hoogten heel den gezichteinder rond. Geen zwarte eerde meer noch doode, eentonige meerschen; de grond lag blond in reuzelende mulling, grijsrood bij strepen en geluw zavelachtig en de vruchten veel groener, sterk geteekend. 't Was als de openbaring uit een ouden droom, iets dat hij nog gezien had maar door den langen tijd heel was vergeten gerocht. Zie de huizekes stonden daarin verzaaid met witten blank op de nette gevels allen met 't opene naar 'toosten gekeerd, lonkend de kleine ruitjes onder de breede
STIJN STREUVELS, LANGS DE WEGEN. 4



euzing. Hij voelde zich heel verhemd en voldaan, zoo onverwacht in dat nieuwe landschap en hij ging met heftigen stap. De kerktorens schoten hier slanker op. De grijze populiers uit 't noorden waren hier niet te zien, 't was 'tjonge hout lichtgroenend van 'tfijngekerteld olmen takkewerk op rilde schachten en hier en daar een gedaagde linde, aartsouderlijk breed en statig. De molens stonden hier licht, op houten balken gebouwd lijk huizekes op een verhoog gezet daaraan de fijne zeilen neerstig draaiden. Een groote hoeve stond donker langs den weg, hoog met schichtige, scherpe stroodaken, vierkantig toegebouwd als een versterkt gedoen en ver, al waar hij de oogen keerde op de hoogten of leege langs de hellingen, klaar te blinken, lagen de dorpen kleurvlekkend open en de warme nanoen-zon streepte daar scheuns haar milde licht over tot ginder op 't wasigblauwe sperrebosch dat op de heuvels, den hemel van de eerde lijnde.
Jan stapte door al werden zijn beenen lam en hij zocht rond om te weten of al die nieuwigheden geen oude kennissen waren. Hij knikte goên dag naar de menschen op 'tland en de klank van hun stem, de draai van hun taal ging hem blij, als iets van zijn oud-eigen, in de ooren.



Achter een nieuwe heuveling verkende hij al de torens en hij noemde de dorpen bij hunnen naam. Dien ouden boom had hij gezien als hij t land verliet en de oude afspanningen met hunne halfvergane uithangborden, had hij dikwijls bezocht, aan vaders hand.
— Nievers binnen gaan, besloot hij, niet drinken! Hij wilde vooreerst naar huis, vrienden zien, en hij beeldde zich nu goed als een duidelijkheid in van seffens zijn broers te vinden staan rond vaders bed, daar de oude sukkelaar te wachten lag tot zijn jongste zoon daar was, om te sterven.
En Yina, en Schorre, al de gebuurs zag hij verbeeldelijk rondloopen, en de pastor, allemaal bezig met vaders uitgang. Al die menschen waren zoolang uit zijn gedacht dat hij moeilijk geloofde ze nog bestaande weer te vinden. Hij schafte niet meer op zijn vermoeienis en 't eenig landloopen; hij voelde zich hier goed omgeven en nu lag al 't verdriet en de spijt van 't afscheiden ginder, wat vergeten en mistte stillaan uit als iets dat heel ver is en lang geleden. Heere-God daar in 't meerselke lag de beek waar hij zoo dikwijls gespeeld en geswanseld had met andere jongens van zijn leeftijd. Elk huizeke hier stond vast herkennelijk in zijnen



geest nog, om het duizende keeren met zijn lijf bewreven te hebben; 't waren als deelkes van een groot geheel dat hem zielseigen was en huiselijk. Daar achter 't wilgen bosselke stond het oud Kasteel waar 't dan spookte; de steenen brug over de wal was heel vermolmd en vergaan. Ja, daar stond nog het groot houten kruisbeeld onder de drie linden. Hoe was *t godsmogelijk al die dingen zoo te vergeten en teenemaal te laten uit het gedacht gaan ?! Het groot houten kruis met den eendlijken, steenen Kristus heel beplakt en besmeurd met bloedverw. Hij had altijd nog hetzelfde uitzicht: een akelige oude man die lange dood is en daar hangt, al bloed en vuiligheid, 't Engelke stond daar ook nog, pieternaakt en kouderig op zijn doorzakte beentjes, met éen vleugel en ving het versteven straalken herte-bloed langs een ijzeren roede in zijn houten schaalken. Al die dingen schenen hem, als jongen, veel grooter toe, veel mooier en net, maar 't verheugde hem dat al weer te zien. 'tWas hier zoo goed in dat omhein van beukenhaag bij dat parkje fijne bloemplantjes en hij zette zich neer op de houten knielbank en bleef staren op de half verwischte letters van het ijzeren offerblok.
Heel de teekening en ligging van straat en



de huizen daarlangs wist hij van buiten en op voorhand kon hij gissen wat hij ging ontmoeten. Dat was hem de geruststellende uitkomst van zijn reis, de goede toeval waar hij zich weer van-straat voelde met iets daarachter dat voor hem was gereed gemaakt.
De avond viel daar nu over, de trage deemstering, eene dagdood in 't nersche voorjaar en, onthutst door die eenige groote gebeurtenis, zat hij daar onbewust te vergelijken die lange éentonige bane van 't noorden naar hier, aan 't onafgebroken lange levenseind daar bij den boer en in éen schok veranderd; en 't nieuwe dat hij nu als uit een bekende maar verdoolde oudheid weerzag, geleek aan den man die op het bankje te zinnen zat, de verouderde man met zijn lange beenen en hoekige leden, ^ijn gekapte kaakbeenderen onder het bruine gereuveld vel van zijn wezen, de man dien hij nog ievers gezien had en die hij zelf was.
Het was een avond lijk hij er nog meer meende beleefd te hebben hier in 't dorp — ze geleken hem hier onveranderd altijd dezelfde — overtijd als hij zijn vader voor de deur zag zitten kijken en Jantje met andere jongens speelde in t zand. Dat was nu een weerkeersel, iets dat hier ter plaatse in zijn afwezigheid



gelijk gebleven was, maar daar hing een wasem over van verledenheid en zinsbedrog zoo meende hij dat, als hij opstond en verder en nader keek, het al lijk doode asschebeelden zou vergaan.
En verder vond hij de huizekes in de dorpstraat zoo goed aaneengereekt staan in hunne grillige uit- en insprongen; zoo vriendelijk de nette, veelkleurige geveltjes met bontverwige vensterblinden en dobbele deuren die met trappen neerewaards binnenleidden, 't Winkelke, de smis, de pastorij achter de boomen — daar en was niets aan geanderd of verdaan. Maar daartusschen voelde hij zich toch de vreemdeling, de nieuw aangekomene; de menschen bezagen hem en hij verkende ze niet. De jongens van toen moesten nu groote menschen geworden zijn en de kudde bemels die evenals altijd op den kerkdorpel speelden, waren andere uit een nieuwen kweek. Hij ging altijd rondkijkend voort, 't dorp uit en zoekend nu waar hij zijn huis zou vinden. Ja, daar woonde Busscher, de kloefkapper eertijds, en daar stond Ghijsels molen nog, even oud en scheef en daar in de verte, de gekende dakenlijnen van Yorsters hofstede, daarachter de lage veldvlakte met Yina's gevelken alleen... en vader's huis, wat verder.



Zijn herte klopte van plotse beroerte. Zijn beenen waren moe. hij voelde honger maar nu op t oogenblik was zijn éenige verwachting en verlangen: te weten wat er daarachter die kennelijke muren voor hem beschoren en te zien zou zijn. In zijn gemoed lagen de goede welkomgroeten van Ivo en Lowie en Tomas die hij meende, evenals hij overgekomen, daar te vinden bij vader. Dan weer, omdat het huizeke zoo levenloos alleene stond zonder beweging, omgeven met avonddeemster, meende hij dat alle leven daar lange reeds uit was en de muren en t dak alleen het schijnsel van bewoonbaarheid als een bedrog voor hem tegen de lucht teekenden. De vensters gaapten zwart, zonder vensterluiken of gordijnen en de deur sloot hem al wat hij seffens weten zou.
— 'k Ben er, zuchtte hij met ontlasting. De deuren van schuur en stalling stonden open en daarachter was donkere ijlte zonder eenige beweging, — de messing was leeg gevoerd, de kaaf rookte niet. Haastig, met ingehouden ongeduld stapte hij voor 't venster zonder te durven inkijken en zijne hand greep den ring aan de deur.
't IJzeren geruchte van de klink galmde vreemd en de deur weerstond aan den krachtigen stoot.



— Z' is gesloten.
Zijn eerste beweging na 't onverwachte verschot was rondkijken of niemand hem zag staan. Hij wrong de klink een tweede maal en nu was het eerst duidelijk: hij stond buiten voor het doode huis als een vreemde indringer, beschaamd van gezien te worden. Hij liet zijn pak van den schouder vallen en keek willoos over het wijde avondland. Heel de wereld was voor hem uitgestorven en 't eenige huizeiijke waarvoor hij van zoover kwam afgereisd was nu ook vergaan en te zoeken.
— 't Is hier uit. zuchtte hij. De verwachting van vader en broers hier samen te vinden gekte hem als een gedroomd zinsbedrog, als een zotte onmogelijkheid.
— Vader is dood, lange dood misschien! en een leed voelde hij bij dat gedacht; een weemoed die hij vroeger nooit kende overviel hem, een angstige spijt die als een misdaad van verzuim hem knaagde en verweet; en Jan stond daar als de schamele eenling, verlaten, die nievers meer te zoeken heeft om onder dak of bij magen binnen te komen.
En de lamheid van de reis hing in zijn beenen met drang om toch ievers te rusten te vinden. Hij ging langs achter; daar ook was de deur



gesloten. Hij stak zijn hoofd tegen de vensters en niets en zag hij tenzij avond en donkerte in huis. Hij proefde 't raam op te schuiven maar 't ging niet.
En toch wilde, moest hij bescheid weten — dat stond hier al zoo stom voor hem en te grijpen toch zonder er aan te kunnen, zoo tergend omdat elk zierken nieuws een kostelijkheid was. Hij wierp zijn pak in den open stal en ging recht naar 't huizeke dat vlakin de nabijheid daar ook alleene stond. Hij twijfelde al onderweg of ze daar ook niet zouden uitgestorven zijn ... of was alles wat hij kende sedert zijn heimgaan, gesloten en dood. Een lang, mager vrouwmensch, gebogen onder den last van een armvol geitenvoeder kwam van bachten den gevel en keek verwonderd naar den vreemdeling in den avond.
t Was \ ina, altijd dezelfde Vina nog, maar danig verouderd, vermagerd, gesmald, gebogen maar 't zelfde wezen en uitzicht. Hij verkende haar met den eersten oogslag en die verschijning deed hem zoo onverwachte deugd en onbekend genoegen.
— Vina!
Ze keek altijd vreemd, vorschend, halfmijde of bevreesd voor den onbekenden man; maar



als heur oogen van nauw die gestalte overtast hadden en die stem goed door hare ooren was geruischt;
— Jan?! zei ze, wat onzeker nog.
— 'K vinde 't daar al gesloten te huis, zijn ze dood of weg, allen? —
— Ja, Jan, kloeg ze stillekes, om 't ongeluk niet luide te vermonden, 't is al dagen gedaan, hebt ge mijnen brief niet gekregen ? 'k Meende als gij niet en kwaamt...
— Is dat zoo haastig gegaan, Vina?
— Maar kom binnen ! Het viel haar nu eerst in dat hij van verre kwam gereisd en moe was.
— Kom in huis en zet u. Ze wilde tijd winnen en zich gereed maken om al het gebeurde lang en nauw te vertellen. Ze wierp voor hem de deur open en schoof een stoel bij den heerd. In den anderen hoek, op een houten nachtstoelken zat haar moeder — een oud mager moederken met rimpelig wezen dat bleek vlekte lijk dood tegen de donkerte in den hoek waar ze zat met haar voeten op een ouden vuurpot. Heur lijveken en was maar een schamel overschot meer en heur oogen draaiden zoo dwaas. Jan en verkende 't bijkans niet.
— Dag Nette, zegde hij.
't Wijveke monkelde kindsch onnoozel, een



wreeden glimlach tusschen de fijne lippen. Ze verlegde traag de magere handjes op heur schootbankje.
Dag menheer pastor, zei ze.
Vina ging erbij en tierde haar:
t Is Jan, moeder, Jan die nu naar huis komt, Jan de zoon van Berten Yindeveughel die nu dood is. Het wijveke knikte gedwee om te gebaren dat 't begrepen had en 't keek verder over den vent zijn hoofd naar de zoldering.
Z' is doof geworden en simpel, Jan, z' is nu al bij de negentig ook.
\ ader was maar bij de zeventig, neuzelde
Jan.
Bij de zeventig, herzei Vina.
Dat overlevend wezen viel hem zoo naar en hij gruwde van die doode oogen. Daaraan dacht hij: waarom dat spokig overschot daar in den hoek bij den heerd zooveel te lang op de wereld bleef als zijn vader er zoo vroeg was ondergegaan.
Anders deed het hem goed hier in huis en de zate deed hem deugd.
"V ina stond recht tegen 't venster de handen ineen en de droevige deelname uit gelegenheid lag op haar wezen en in heur sprake.
— Berten was nog niet te oud, maar dat



zijn Gods wegen, 'k Heb hem de laatste dagen bijgestaan met Klette Vermeulen; anders en wilde hij niemand vreemds in huis — maar als hij toch te bedde moest blijven was hij wel gedwongen en hij liet ons gewerdep.
Dan heb ik uw broêrs genood en de pastor — en als hij van alles voorzien was en heeft hij geen gebenedijd woord meer gesproken en hij is gauwe doodgegaan, zonder klachte.
Die laatste woorden bleven hangen in huis en herhaalden gedurig in Jan's ooren. Hij wist niet waarom hij gedwongen werd te kijken naar dat oude wijf die met heur doode oogen dwaas in de ronde gluurde en zoo gek zat te monkelen als de verdrietigheid overal hier rondwaarde. Binst dat Vina zweeg meende hij daar zijn vader te zien die zocht om hem wat te zeggen dat hij niet vinden kon in zijn verbijsterde zinnen.
Als ze zoolange zweeg keek Jan in Vina's wezen om te vragen of ze niets meer wist, of dat al zoo simpel gebeurd was, zonder geruchte of stoornis in 't ronde.
— Tomas en Lowie en Ivo waren dan al bijgekomen, z' hebben drie dagen op het lijk staan kijken en wachten naar u — en dan hebben ze hem begraven.



Om de natinseling van die trage woorden niet te herhooren keek hij weer op en wachtte benieuwd naar 't volgende, en vroeg:
En heeft hij niets meer gezegd, achter niets meer gevraagd ?
Geen woord, de man was al zoolang sukkelachtig en ziek en hij scheen gelaten en gerust en in niets bekommerd van al dat er rond hem stond, Tomas tierde dan nog in zijn oor: of hij niets verdoken zitten had of verborgen en hij scheen het niet te hooren; hij neuzelde een gebedeken en keerde 't hoofd naaiden muur.
Achter de begraving zegden uw broers: Jan zal nu niet meer komen, en ze deelden onder hen het goeds en 'tgeld en de meubels. Ivo heeft de geit en Tomas de eiken kast meè gekregen; Lowie het bed en elk zijn ze vertrokken met hun deel. De sleutel ligt hier, ze zegden dat 't al in deftigheid en eerlijk verdeeld was en ze 't land en t huis achterlieten in geval gij zoudt gekomen zijn.
Ze haalde den grooten, ijzeren sleutel en Jan draaide hem in de handen als een ding waarmee hij niet wist wat aan te vangen.
Eindelijk voelde hij dat 't gedaan was hier: — 'k Ga nu gaan zien, meende hij.



\ ina wilde nog iets zeggen: vragen waar hij voornemens was te slapen.
— Wilt ge iets eten met ons, Jan?
— Danke.
— En als ge iets noodig hebt....
Hij was al weg.
— Nu ben ik alleen, alleen, alleen, herzei hij gedurig in zijn eigen.
De avond woog op het land en in de verlatene eenigheid stond zijn huis tegen den grijzen hemel te blekken als een spookkot. Een stonde kwam in hem het voornemen hier alles te laten en terug te trekken van waar hij gekomen was. Maar dat lag buiten zijn macht en buiten de dingen die hem voorbeschikt en daardoor onmogelijk schenen. Hij moest voortdoen, 't lijntje volgen en daarachter lag er iets dat hem benieuwde met geheimzinnigheid: iets „anders", dat hij nu moetens te doorleven had.
De sleutel draaide in 't slot en de deur duwde hij open. Een vreemde lucht beving hem bij den eersten stap, eene reuk van heerdvuur en verdossemde, bedompte schimmel. Zijn stap galmde hol door de keuken en een laatste twijfellicht scheen op 't vale wit der muren, naakt overal met vierkante bleektevlekken die uit schemerden waar de kas, het uurwerk,



t bedde en de prentjes menschenjaren lang hadden tegen gestaan. De tafel was weg, de stoelen, de nagels hier en daar staken nog in 't hout en in de wanden. De heerd geleek een zwait hol onder den leegen schoorsteen.
t Was al weggestolen, verhuisd, zoodat Jan niets meer en vond om zich te verkennen. Aan de balke hing, als een spottende aardigheid, een zaksken zaad vergeten. Hij ging weer buiten om te verademen, drentelde tot in den geitenstal. De mest was er uitgetrokken en 'tstroo en aan den muur hing de keten los aan den ring. In 't schuurke vond hij nog een spade, een drietand en wat alm versmeten tusschen oude manden en wissen en brol en brake. t Was al. Daar bleef hij buiten besluiteloos staan. Het land rondom lag vage, vervuild met oude stoppels en slokering van loof en nieuw onkruid dat daartusschen woekerde. In de lucht zaten er eenige sterren, elders dekten groote wolken den hemel met duisternis. Dat was de eerste avond in zijn leven dat Jan alleene stond, overvallen met een geweldige dioevenis zonder uitkomst. Dan kreeg hij een andei gedacht; hij tastte in den zak, gromde wat tusschen de tanden en vertrok haastig naar t dorp. Hij was nu overtuigd dat het



niemand weten zou en dat hij voor 't eerst, in die groote verlatenheid, zijn eigen meester was.
Aan de eerste herberg luisterde hij en daar er geen gerucht en was trad hij binnen. Aan den disch bij 't schemerpinken van een klein lichtje dronk hij de eerste, groote pinte bier in éen teug uit. Dat liep hem als een koele lavenis door de keel met een belovend gevoel van warm genot en hij kreeg meer dorst en goesting om altijd te vernieuwen die teugen, zoo haastig mogelijk.
Vandaar ging hij verder in andere herbergen bij menschen die hij niet kende. Daar spraken ze hem vriendelijk aan, hij zag lachende gezichten en voelde de vreugde en de verhemming in zich opkomen bij eiken nieuwen teug: een ziedende welligheid die prikkelde en aangenaam verdreef al de zorg en zijn eigen gedachte. Hij betaalde eflfenaan met 't geld uit zijnen broekzak; hij riep den baas bij en ander volk dat daar te naargange kwam, begon luide te praten en te zeggen wie hij was. 't Waren allen goede kennissen op 't einde, blij van hem weer te zien na zooveel jaren; ze tikten hun glazen tegen 't zijne en nu eindelijk had hij de vreugde van den verwelkomenden huiskeer.



Makkers, 't en gebeurt niet alle dagen! laat ons vieren binst wij samen zijn, en drinkt maar! tierde hij.
— Jan Vindeveughel, 't is Jan Vindeveughel! Hij stak zijn glas omhoog, keek of ze 't zagen en ledigde 't in éenen draai.
Dat doodde in hem den gewonen Jan, den soberen denker, den eenhandigen vent met zijn ernstig gesloten wezen; dien ouden Jan zag hij buiten zich, nevens hem staan kijken op den anderen die dronken was en zienling zotternije bedreef.
Hij giomde op zijn eigen uitzinnigheid maar de vrolijke wildeman bleef de sterkste.
— Toe, jongens, tierde hij, neemt vast, laat de wereld vergaan, alleman veegt zijn botten aan ons, leve de vreugd! en 't goed bier! achter vijftig jaar zijn 't al andere menschen. Nog een pinte, bazinne!
Hij stond als een held te midden de herberg, hij zag zijn eigen hand de kopermunt uit den zak halen en met een zwaai op tafel werpen, maar kon niet meer duidelijk tellen of 't groot of klein geld was. Hij tastte altijd of er „nog" overbleef, of t nog klonk in zijne hand en voelde in vage bedenken: zoolange 't klinkt duurt de leute. Al zijn gebaren gingen zonder
STIJN STREÜVELS, LANGS DE WEGEN 5



hij zelf goed wist waarom en dacht er ook niet meer aan ze in te houden.
Over een tafelken gebogen, met een pijpken in den vuist en de mutse scheef op den kop zaten de drinkebroers en zongen:
De hemel is de onze Viva het goê bier!
En omdat de hemel de onze is, Zoo maken wij veel pleizier!
Wat later begonnen daar alle dingen te schemeren en te schijveren en zot in de ronde te draaien: de oude Jan was weg en dood gedaan. Hij zocht niet waar hij belonden was, te meer dat alles veranderde nu en zonder gedachten over de wereld liep. 't Gewone besef van klaar en donker, plaats of werk of thuis, dat was al dooreen gefoezeld; hij zag dat alles nog omdat hij de oogen open hield maar seffens zou 't ook daarmeê uit zijn. Wat hij wilde zeggen kon zijn tong niet meer uitspreken, zijn beenen vielen slak en zijn lijf zocht overal steun en met de armen tastte hij naar alles wat rond zich gedurig omkantelde. Verder hing de volle onduidelijkheid gedonkerd in een kring die alsaan verengend toeneep daarin hij eindelijk



versmachtte en verzonk in den algemeenen roes.
t Was midden in een dikke, zwarte nacht dat hij ontwiek door pijn in het hoofd en schromelijken dorst. Zijn oogen zaten vol donkelen zijne handen voelden niets dan stroo. Eer hij kon beginnen zoeken waar of hoe hij hier verdompeld of verdoold lag, voerde de slaap zijn zinnen weer weg en hij gerocht in een doening : bij boer Hoste op d'hofsteê, bij Djole en Bruin. Hij was daar heer en boer en beval aan de knechten, en de boerin stond daar ook en Idahe en Netje en d'andere dochters. Maar dat was zoo zonderling samengezet zoo zot omdat hij zijn vader daar ook zag tusschenloopen als nievers toehoorend; de dag was toch in zijn gewone haken en de dingen zoo duidelijk dat hij zelf verwonderd was daar ongemakkelijk en gedwongen in te staan en nieuw. Rika de meid, hoorde hij, lijk altijd, heur eeuwig liedje zingen van twee reken:
Ik ben nu zelve blij
dat hij mij zoo geerne ziet.
En toch bleef hij rond kijken als een doolaard; aan zijn vader durfde hij geen bescheid viagen z' hadden hem toch gezegd dat hij



dood en begraven was? — en van Laura verwachtte hij alsaan tot ze hem aanspreken zou om te weten of die snelle deerne wel eigenlijk zijn dochter was. Hij meende uit hun doening te speuren dat ze 't allen eens waren om hem iets onmogelijks te doen gelooven en dan luide uit te schateren als ze hem vastkregen. Ze deden alsof ze niets merkten van de aardigheid maar hij zag het aan de minste dingen en hij was op zijn weerhouden want ze konden 't toch niet verduiken hun grof stommespel. Hij trachtte aan 't draaien van haar oogen en 't wenden van haar wezens de leugens te zoeken maar hij verdoolde van langs om dieper. De boerin scheen hem nu eens zijn moeder, dan weer zijn wijf en telkens was hij vergeten hoe de dochters hem noemden. Dan stond hij weer met de peerden op 't land en al 't geziene van daareven was in een verte en bijkans verwischt. En als hij zich zelf bezag wierd hij gewaar dat hij daar in zijn schaamte stond zonder broek, tot lacheding voor de menschen die voorbijkwamen. Daarvan kreeg hij eene angst; hij wilde loopen naar huis om kleeren maar wat hij al wrocht, zijn beenen wilden niet voorwaards en hij bleef altijd te midden 't veld.



Als hij de oogen opende viel de doffe dag op zijn handen en op het stroo. Hij keek verder rond om zich te verkennen. Hij zag eene opene schuur. Dan bleef hij zitten denken en zoeken wat er weer mocht gebeurd zijn. Hij bekwam ei niet veel van te weten maar de droeve dagklaarte viel op zijn gemoed en 't was of wilde hij schreien om zijn groote ellende. Hij staarde dom in den mist en allengskens doken de herinneringen van de drinkpartij, in zijn gedachten. Heel dof was dat dooreen gebezemd met de laatste voorvallen van zijn verhuizen en de reis en den droom zonder dat hij vinden kon wanneer of hoe dat al te zamen gebeurd was. De groote, verlatene ontmoediging en de pijn in den kop woegen daarover en dan meende hij dat het beteren zou met drinken, want hij voelde pramen den dorst en droogte in de keel. Hij stond daar eerst als een dwazerik, slak op de beenen, flauw, verdoold op de uivallige achterbuurt van een boersche herberg. In de wakte nevens de messing lagen de oude biertonnen en daartusschen verketteld, versleten kannen, roestige potten, gebroken glazen, een tafel met drie prikkels en ontzadelde stoelen, allemaal nat van den mist, verzaaid op de morsigheid van zwarte eerde en vettig mest-



putwater. De staldeuren en hekkens hingen los met rotte planken vernageld, aan gescheurde hengsels, vervallen.
Jan liet een oude ketel in den waterput zinken en haalde zijn lavenis boven die hij opzoop, gretig uit zijn handen.
— Ha! Jan, hoorde hij dan roepen.
— Ha! Jan, ge zijt verrezen, jongen!
Jan keek benieuwd over den schouder; daar stond de baas uit den „Reiger" gezond lachend in zijn achterdeur.
— Kom maar binnen en zet u.
Jan was beschaamd, maar omdat hij niet wegloopen durfde, ging hij toch binnen.
— W' hebben 't goed gemaakt, loech de frische kerel weer en hij streek de opene handen over den buik, g' hebt ten minste deugdelijk de thuiskomst gevierd, gij !
En als Jan zweeg en beteuterd keek:
— Zeg, wat zult ge nu aanvangen, z' hebben u daar een kot achtergelaten waar een muis moet honger lijden, g' en kunt gij daar nu niet beginnen leven .... Zeg, zou 't u gaan hier wat te werken met Dolf? Later kunt ge altijd zien wat ge te doen krijgt.
Dolf de werkman zat met de voeten op de stoof met een komme koffie en een boterham in de hand.



Jan keek als een verblufte zot onverwachts ontwaakt in een ongekend land, maar omdat ze hem hier allen aanspraken en bezagen als een gewonen dorpeling die nooit van huis was en omdat ze toch alles wisten, wilde hij niets meer vreemd vinden en geloofde gelaten al wat ze zegden en dacht het goed maar 't eerste aan te nemen dat zonder moeite voorkwam.
— "Ja, dat gaat me; baas.
— 't En is maar voor eenige dagen; 'k zou nu haastig mijn land willen bewrocht hebben en met Dolf als tweede werkman zal het gauw gedaan zijn.
Jan was blij naar zijn verlaten kot niet te moeten weerkeeren en de uitkomst was voor de hand gevonden, zonder zoeken.
Hij miek afspraak voor een week en de baas deed het niet nauw omdat hij voorzag dat het geld toch in de herberg zou verteerd geraken.
Er is dat stuk om te spitten, Dolf gaat mee, en als ge goed werkt moet ge geen dorst lijden.
Jan knikte, maar hield de lippen gesloten. Wakelend nog op de moede beenen ging hij weer buiten, kroop in de schuur diep onder 't stroo en sliep den heelen dag en den nacht zonder nog van de wereld of van iets te weten.



's Anderdaags vroeg haalde hij zijn werkkleeren waar ze gesmeten lagen in den geitenstal, verkleedde zich haastig, nam een spade en kwam weer naar den „Reiger".
Hij at er zijn morgenbrood en was 't eerst gereed.
We gaan, zei Dolf en zonder verdere kout stapten zij naar 't veld.
Jan speelde met de spade. Zijn lijf boog en zwenkte, zijn armen hieven en staken gezwind met gestadige, volhoudende haast, driftiger dan zijn makker. Ze wrochten heel den dag nevenseen, zonder spreken, 's Noens weigerde Jan het bier bij zijn eten en zoo gauw in den avond trok hij gaan slapen in zijn schuur omdat hij lam en gekraakt was van 't ongewone handwerk. Den volgenden dag was 't hetzelfde steken en effen met de spade op 't land en door die eentonige vaste doening kwam er nieuwe rust in Jan's gemoed: een zorgeloosheid en vrede met zijn eigen omdat de tijd met gelijke bezigheid vervuld was. In 't werk gerocht hij zijn makker gewend en de vreemde mijdigheid verviel: hij begon een woord te wagen en dan nog éen, bij korte stonden, 't Was vragen naar oude kennissen bij goed geluk de namen noemend <lie hem 't eerst in den zin kwamen. Zoo be-



kwam hij van langerhand den huidigen toestand te weten van 't dorp waar hij zoolang was uitgegroeid. \ ele van die vroegere inwoners waren weg, dood meestal, de namen alleen waren dezelfde gebleven maar gedragen nu door jonger volk in den bloei van 't leven. Daaraan en voelde hij geen maagschap meer en hij was verzekerd voor altijd vreemde te blijven bij de onbekenden.
Tenden de acht dagen had de baas geen cent van 't huurgeld af te houden maar hij wist dat Jan fel gewrocht had en hij vroeg hem of hij nog blijven wilde.
Heb er niets tegen, meende Jan, aangezien ik nog nievers thuis en hoore.
Dan hielp hij voort eggen, raken en zaaien heel de kleine dricht bij den koeiboer.
Hij wrocht even neerstig voort zonder opkijken en ging 's avonds van tafel naar bed. In huis werden zij die zwijgende doening ge\\ end en lieten hem gerust buiten 7t gewoon gelaglawaai. Aan niemand en had Jan geklaagd van de groote vermoeienis van 't ongewone w erk, hij wist dat t maar voor de eerste dagen was en zijn taaie lijf wel zou meester worden over de nieuwe lastigheid. Hij wilde niet onderdoen voor zijn makker en inderdaad, achter



den eersten tijd wrocht hij zonder last alsof hij nooit het handwerk gestaakt en had. Heel die dagen overlegde hij wat er met zijn eigen zou gebeuren, hij wachtte naar 't afloopen van den tijd, tot er vanzelfs iets komen zou en wijzen wat hij verder te doen had. Zoo kwam het stil binnenvallen en vastgroeien in zijnen zin, het eenige redelijke, met al 't andere als onmogelijkheden weggestooten, buiten gezet: naar huis gaan doen voor zijn eigen wat hij hier voor den baas gewrocht had. Als hij betaald was nam hij de spade op en ging weg.
Hij had lange gemeend niet te kunnen leven zonder peerden, dat handwerk stak hem tegen als slavenbeulen maar nu had hij toch ook geleefd en was de nieuwe doening zoo gauw gewend geworden en dat gedacht van zijn eigen land te hebben, zijn eigen meester te zijn, kwam nu als een verlangen op, daaraan hij nooit gedacht had. De groote beweging en de lucht van de versche eerde, de breede vrije wind was hier ook goed en de eenigheid was hij toch het liefst. Daar zou het wel gaan om alleen te werken en 't dorp waar hij niemand meer kende lag toch ver buiten. Hij verlangde om nu zonder ontzag of gebod, buiten alle meesterschap, zijn eigen norsche doening alleen



te beredderen — al wat hij verwacht had was toch anders uitgevallen en de eenige uitkomst was nu zijn vaders land te bedrichten.
Met 't gewonnen geld kocht hij stroo bij den boer en in 't dorp haalde hij voor huisgerief 't enkele dat hij noodig vond. Hij timmerde een tafel met oude planken en een stoel; de bedding om te slapen kon wel op den blooten grond blijven liggen, tot later. Elke nieuwe daad werd eerst lang overwogen omdat hij nu alleene liep zonder steun in de nieuwigheid van te moeten vrij handelen zonder raad of opspraak van de boerin die voor hem altijd 't noodige bezorgde. De akelige ledigheid van zijn huis zag hij niet meer; hij was het gemak en de rijk bezette gerieflijkheid van de groote hofkeuken al vergeten.
Maar het weinige had hier een inniger uitzicht omdat 't zijne was en niemand buiten hij zelf eraan raakte. Bij 't rotelen van den sleutel in de deur kreeg hij een gevoel van eigenweerde die hem de vastgegroeide huiselijkheid van zijn peerdenstal deed vergeten. Op al die dingen schafte hij toch niet veel daar de groote bezigheid buiten lag op zijn land. 't Was ellendig vervuild met onkruid en langgewortelde pemen. \ader had het lange laten liggen of met zijn



lamme oude krachten maar half onderhouden, 't Was niet plezierig toch; bij elke steek moest hij stuipen want de jongens hadden hier veel met steenen gegooid en de stoppels van de overjaarsche vrucht waren alleens niet geweerd. Anders was het nu goed; de wind woei frisch de blijde lente over 't land en de nieuwe lauwe jeudigheid deed de doornhaag botten en den vliender groenen. De vogels schetterden daarbij overal in de lucht. Rondom deinde neerewaards de vlakte en verder wrochten in neerstige bedrijvigheid de menschen overal, zwijgend met ingetogen ernst.
Aan den gevel van 't eenig nabijstaande huizeke zag Jan soms Yina's lange grauwe gestalte dat ze heur waschgoed te drogen hing of ook neerstig en met handigheid het alm mende waar ze heur klein hoekje lochting had om te wroetelen. Zij was 't eenig levend wezen waaraan hij hier kennis had en beland was; ze konden gemakkelijk goendag roepen naar malkaar of luide koutend al wat nieuws vertieren, maar z' en dachten er niet aan een woord te wisselen omdat ze van weerskanten niets te zeggen hadden. Bij 't natuurlijk wenden van hun lijf in 't werk zagen ze malkaar zonder kijken lijk of men een boom ziet of een huis die maar opzien



zou wekken als hij een tijdelijken morgen ineens op een ander plaats gezet ware. Als Vina heur handwerk verliet wist hij daaraan dat 't etenstijd was en dan ging hij ook zijn pot over 't vuur hangen. In zijne eenigheid, dóór zijn gewone doening en bezigheden leefden zijn gedachten afzonderlijk en waren op gang van hier naar elders. Hij liet ze vrij komen en gaan lijk een droomer zonder wil. Daar kwamen bij vlagen de oude gebeurtenissen op uit het vroeger boevei sleven, of de mogelijkheid van hier met vader te wonen of ievers op een ander boerderij, met andere peerden; of gissingen over 't weer en den groei in 't toekomend jaargetijde, 't verschil van eerde en grond bij ginder in 't noorden. Daartusschen woelden zorggedachten die ras voortvlotten lijk wolken door de lucht; over aardappels die hij koopen moest voor poters of een stuk alm en gerief — dat werd hij eerst gewaar en effenaan als hij 't bij de nieuwe dricht gebruiken moest. Al die zaken kwamen door zijn hoofd zonder gekende oorzaak als een gezapige kommernis, een bezig-zijn zonder verdriet of genoegen als een noodlottigheid waarin hij zakelijk leven moest en dat aanveerdde hij eveneens regen en zonneschijn, lijk 't maar komen wilde zonder eenig pogen



om 't anders te hebben of om 't te beteren.
Met 't krieken van den dag werd hij wakker door 't gevoel dat 't tijd was om te beginnen. Dan wrocht hij tot de honger kwam om achter eten te herbeginnen tot 's avonds. Het nieuw werk was daar altijd te herdoen naarmate hij 't oude gedaan had. De regen alleen kon daar soms paal aan zetten: als zijn kleeren doornat waren meende hij te moeten uitscheiden en dan zat hij binnen te kijken op de muren met gelatene verveling, lijk een hond, te gluren door zijn venster. Dan zag hij onveranderlijk altijd dezelfde doening die door gewoonte, als een beeld in zijn oogen gegroeid stond: de eendlijke, vlakke eerdestreep met groen van de jonge vruchten bezoomd, aflijnen tegen den einder daarop in schei-zwart tegen den grijzen hemel, — rechts — de groote molen, daarachter de daking van Schorre's hoveken en — links — alleenig, Vina's huis.
Hij wist van zich zeiven niet of hij 't nu goed of kwaad had, daar 't met wenschen of willen niet te anderen was. Daarbij voelde hij niet veel verschil bij 't vorig leven daar hij alleen zijn eigen te bestieren had en hem niemand de waarheid kwam zeggen over zijn handeling, 't Overschot van zijn geld lag in een blikken



doosje onder 't stroo waarop hij sliep en van al den tijd dat hij alleen huisde had hij den inhoud nog niet geteld.
't Verwonderde hem nu als hij voorzag met kommernis dat zijn kleeren zouden verslijten en hij zelf voor nieuwe zou moeten zorgen; en als hij 't eerste stuk te koopen had, vond hij het overdanig duur.
— De menschen bedriegen mij, meende hij. als Sofrenie hier ware! — maar hij besloot zijn goeds wel te sparen en later te proeven om zelf te naaien en te onderhouden.
Geld uitgeven was hem een ingeboren tegenheid en dat deed hij ook maar in dringenden nood. Sofrenie geriefde hem vroeger van alles zonder dat hij een cent moest verleggen en tenden de maand kreeg hij toch altijd nog geld dat overschoot om te sparen.
Die eigen reddering en beleg brachten hem veel kommernissen bij.
Daarvan vertelde hij een en ander aan Vina den zondagmorgen dat ze samen op 't zelfde wegeling naar 't dorp ter misse gingen. En zij wist daar al heur meening over en dan ook praatte ze van heur eigen dingen en van moeder die zeer ziek was en 't wel haast zou laten liggen — en al de last en het werk met dat



zieke oude mensch dat ze toch geern deed omdat 't voor heur moeder was en ze voorzag ook heur aanstaandelijk leven van eenigheid.
De volgende dagen ontwaardde hij Vina niet meer buiten, — haar land bleef half verwrocht en een dag tegen den noen zag hij daar den pastor binnengaan.
't Gaat slecht met Klette, meende hij en egde voort op zijn zaailand.
Aan Vina's moeder dacht hij niet veel, maar wel aan heur hoekje land daar, dat nog vage lag half gedolven met de spade die er halverwege was blijven steken recht in d' eerde.
Eenige dagen later dat hij de rol over zijn akker trok stond hij ineens stil. De bedeklok luidde in 't dorp en daar zag hij vijf, zes vrouwmenschen met een berrie te naargange komen en voor Vina's deure stilhouden.
— Z' is dood, nu, de oude.
Hij bleef kijken tot ze de kiste buiten brachten en in stoet aanzetten stommelings voort in hun zwarte mantels, dragend al eiken kant en Vina alleene daarachter al weenend. Het huizeke stond verlaten alleen binst ze weg waren en Jan voelde als een narigheid, een gemoedelijk medelijden om een gebeurtenis die als een flauwe weedom in de lucht bleef hangen



daarboven en rond het land: die stille uitgang van het oude, simpele wijf, die beweging over de vlakte, dat wegdragen met 't stille schreien van Vina was daar als een voorbijgaande, rustige droefheid blijven zweven over die versche verlatenheid en Jan voelde zijn eenigheid nog wijder daarbij dat gesloten huis en een teederheid die hij zelf wilde weren en voortwerken zonder er nog aan te denken.
Maar dat oude wijf was toch Vina's moeder en omdat hij ook zijn vader alzoo ontstolen wierd gaf hij recht aan zijn medelijden. Die spade stak daar nog altijd in 't land en hij was nu toch heel alleen. Vina, dacht hij, moet daar geweldig aan beulen, en zonder verder beleg nog, liet hij zijn rol liggen en ging met haastige schreden naar heur land toe. Onderweg keek hij nog eens rond of hem niemand zag en dan begon hij maar lijfsgenadig te delven; haastig, gejaagd keerde hij de klompen eerde, beschaamd en mijde dat hem hier iemand mocht doende zien. Hij rekende dat hij met vlijtig steken 't land kon gedolven krijgen tegen dat Vina zou weerkeeren en hij wrocht om gedaan, met de deugd en voldoening van heur dienst te bewijzen en te ontlasten van dien arbeid nu ze al verdriet genoeg had en heur moeder kwam
STIJN STREDVELS, LANGS DE WEGEN. 6



te verliezen. Al vond hij het weer zoo zonderling als ze bij heur thuiskomst het werk zou volbracht vinden en toch wel gissen kon wie 't, gedaan had. Als de laatste reke tenden was kuischte hij de spade af en stak ze weg bij 't ander alm. Daarna kwam hij weer zijn land rollen, ernstig alsof hij zelf niet wist dat hij voor haar iets gedaan had en blij vooral dat niemand iets weten zou. Achter de begraving was hij lang reeds met zijn eigen dingen weer bezig.
In dien tijd voelde hij zich dweersdoor goed en tevreden in zijn eenigheid op zijn eigen land. Niemand had hem komen storen en al wat hij wenschtte kwam de zon met goed weder en groei vervullen. Dagen en dagen vergingen zonder hij merkte hoezeer ze verleden, in gelijke eentonigheid opgevolgd 's anderdaags in dezelfde doening van kleine voorvallen, zoodat hij niet merken kon den vooruitgang omdat hij niet langde ook naar 't gene later komen moest. Zijn huis stond ver van de groote bane af en de zeldzame beweging van menschen was altijd van grooten afstand gezien lijk peuteren in een droom aan dingen die hem niet raken konden, 't Minste dat eigenlijk nader gebeurde of op zijn eerdeweg aan zijn huis voorbijging: een koekar met groenigheid, een



verdoolde landlooper, een vogel of beest die daar ruste zocht, — dat bleef alles in beeld met zijne beweging en lijnen — de stap van den boer of 't wielpiepen met 't trage voortdraaien van dat getrek — eenthoeveel dagen levendig in zijnen geest staan tot er iets anders, even enkel en nietig, in de plaats schoof. De tijd en de zon gingen daarover onverschillig hun grootschen gang en hij merkte maar halveling het keesten en groeien onder zijn oogen en banden van wat hij zelf gewrocht had. 't Gebeurde als een gewone noodzakelijkheid waarin hij meeleefde. Achter 't eene werk ging hij gerust naar een ander met de zekerheid dat de groote machten van buiten 't zijne zouden voltrekken. Dan had hij met handen en alm overal achter te gaan om 't in goeden stand te houden en in zekerheid. Dat was de gedurige overgang, hier lijk elders — de eerde die hij nersch en zwartblinkend ommekeerde lag zoo seffens reuzelende droog om bezaaid te worden en zoo gauw achter een nachtregen met wat zoelen wind stond het reeds uit en groene voorgoed te groeien. De nieuwe bewerkingen regelde hij tot bij nachte toe in zijn hoofd, met zorg en beleid om alles op zijnen tijd en wel te doen.



De zondag kwam als een geweldige tijd breker daartusschen die eentonigheid vallen. Vroeger had hij veel menschen rond zich en eiken dag kreeg een afzonderlijk eigen uitzicht die met altijd andere teekens naar den zondag uitleidden. Bij 't wakkerworden hoorde hij dan al dat er vandage geen gewone landwerk te doen was. Hier nu moest hij bij zijn eigen de dagen tellen en luisteren naar 't klokkengetingel in de verte. Dat stond vast in zijn doening: hij had hier geen peerden die moesten besteld worden en 't alm raakte hij niet aan; hij verluierde den dag in volkomen niets doen. Hij schikte zijn huis wat op zoo goed hij 't kon, deed zijn ander kleeren aan en ging op tijd 't wegeling af ter kerke.
Vina repte geen woord van heur gedolven land en ze gingen nevenseen met schaarsche woorden besprekend het weer en den groei als dingen die hen zelf niet raakten. Ze groetten de menschen onder den weg en scheidden onder ?t kerkportaal: Jan al den mannen- en Vina al den vrouwenkant. Achter de mis deed hij zijn noodige aankoopen en ging al een grooten ommegang door 't dorp. langs ander velden naar huis. Hij kookte dan met moete zijn eerdappels en zwijnsvleesch en at in eenigheid.



Achter den noen sliep hij een langen trek en zette zich voor 't overige van den dag pijpen te rooken. Dan kwam er in zijn ruste, een langmoedige verdrietigheid, een ongeduur, entwat dat hij voelde verloren of te kort te hebben en toch niet zeggen of raden kon — kwellingen omdat hij niet leefde lijk ander menschen. De peerden, de goede stal stond hem in den zin en de eigen lucht daar rondom met al het blij geruchte en gesnater daar hij vroeger zoo onachtzaam in leefde. Een zachte weedom lag op de dingen hier en, ja, dat was hij verloren met de spijt omdat t nu voorbij was zonder hij er eens de goedheid van kende dan. Zijn eigen eenigheid die hij in al dat gedruisch ginder zocht en hier nu volkomen beleefde vulde niet gansch zijn gemoed.
t "Was ginder anders, toch, en dat „anders" beklaagde hij omdat het buiten zijn grepe lag nu. Daarmee bedoelde hij die genegenheid van menschen waarin hij dan onbewust genot vond, de gulle, gezonde lach van 't breede leven, het uitspattend getier om en om zijn eigen stoere norschheid waaraan hij nu alleen te knagen had.
Maar de dumstering kwam bij tijds die lutslamme stemming einden. Hij kroop in de donkere



rust en den anderen dag stond hij weer onder 't dwingend gedrang, het voortduwend geweld, den kop gebogen en de leden gespannen te krauwelen op zijn eerdappelland. Het koorn groeide welig, 't vlas en de beeten en de vogels schuifelden dat 't kletterde. Hij en had geen handen genoeg om 't al te bedrillen; — door 't aanhoudend schoon weer en de groeiende warmte schoot alles dapper uit dat hij gezaaid had en wat later klom 't met een kracht en veite, dreigend om zijn klein huizeken te overgroeien, 't Uitzicht anderde alle dagen, onkennelijk bij overkort —: de bloote vlakte waar hij zijn huis als een schamel ding in gevonden had, was nu hooge omringd en van in zijn deurgat kon hij de vruchten niet meer overkijken. Die weelde vervulde al zijn verlangen. Zijn eigen armoede en kende hij niet daar hij meeleefde met de kwistige weelde onder de bloote zon en dat hij voorzag dat 't onderhoud en de kost hem overal uit den grond opschoten, mildelijk, beleid door een geheime voorzienigheid.
Hij meende hier nu voorgoed te wonen, gerust in de kleine wereld door zijn vader hem weggelegd om er voort stille te leven al tijd. Dat bracht de groote rust in zijn gemoed en een gelukkige zekerheid. Waar zijn gedachten



elders uitliepen was 't maar op dingen die buiten den engen kring lagen, half spel, uit vertijloosheid.
Zoo kwam Vina veelal in zijn verbeelding staan, te meer omdat de vruchten hoog rond het huis beletten haar nog doende te zien buiten op het land. Maar hij kende dat wezen toch duidelijk; in gang en doening stond ze net geteekend vóór zich in heur magerte met voorover gebogen hoofd en altijd gestopen met de handen in de eerde wroetelend of onhandig te peuteren met 't alm dat heur veel te zwaar was. Hij zag dien donkergrauwen rok, die grijze jak en blauwe voorschoot en heur wezen diep in de pijpmuts of onder den strooien zomerhoed. En hij verlangde zonder dat hij 't zelf wist naar den zondag, niet om te rusten maar om dien gang op den kerkwegel. Hij was er preusch van haar altijd stipt te ontmoeten en samen dien weg te gaan, al koutend.
Maar Fons de ketser had hen laatst zoo vreemd bezien en dan gemonkeld zoodat Jan iets voelde als ongemakkelijke gesteltenis. Hij wilde een voetje achterblijven en dan had Vina iets gezegd, zoo gewoon weer, dat hij stand hield en 't andere vergat. Later was die verlegenheid heel uitgesleten en hij ging voort



lijk vroeger ongedwongen en sprak lijk gewoonte.
Hij was daar nu mede bezig binst dat zijn zeisen lijzig rondzwierde en 't rijpe gras afsloeg. Vandaar begon hij te overleggen en te berekenen dat hij nu voeder zou hebben voor eene geit, die hem melk zou geven en ... .
Vandaar keerden zijn gedachten op 't boerenhof waar er melk was zooveel hij lustte en meer ander dingen die hij nu al zoo lange derven moest omdat hij toch zelve alles gereed te doen had en te koopen ....
Als hij 't hoofd hief om zijn zweet af te vagen zag hij den ouden pastor langs de elzen tronken komen wandelen. Jan wrocht voort maar nu en dan lonkte hij om te zien alwaar hij den wegel zou inslaan of belenden. En inderdaad de pastor hield het langs 't koornveld en kwam recht naar Jan die te maaien stond.
— Hij moet zeker bij een zieke zijn, meende hij, medeen werd hij verlegen, iets als gedwongene beschaamdheid — : wat mag hij wel van mij willen?! — Als de pastor op hem toekwam en zijn vinger tusschen de bladeren van zijn boek hield en staan bleef. Maar hij keek vriendelijk en groette als een oude kennis. Jan en had nog nooit den pastor van zoo dicht



gezien of met een geestelijk man gesproken en daarvan kwam zijn groote verlegenheid. Hij trok de muts van den kop en wachtte dan om te weten wat er gebeuren zou — er moest, dacht hij, iets ernstigs op gang zijn.
— Neerstig aan 't werk, Jan, hoe stelde 't hier alleene? — Ge zijt alzoo weer naar uw oud dorp gekomen? — Uw vader heb ik gekend, — 't was een brave man, maar 'k en wist niet dat hij in 't vreemde nog een zoon had die jongman was. — We moesten toch eens kennis maken.
Jan knikte, wat gerust gesteld door die lange aanspraak die hem vriendelijk voorkwam; hij zette zijn muts weer op en steunde nu onbevangen op zijn zeisensteel. Medeen kreeg hij groot verlangen om iets over zijn vader te hooren maar hij wist niet hoe het te vragen.
— Ge zijt het al gewend in uw nieuwen huishoud ?
— Ja, menheer pastor.
De pastor knuffelde wat, keek rond om wat te vinden.
— Ik kwam eens zien hoe ge waart....
— ?k Verhelpe mij over dat ik kan.... had vader nog wat mogen blijven leven —



anders kan ik best voort.... Wilt ge binnen komen, heer pastor?
Ze gingen samen naar het huizeken. Nu was Jan eerst verlegen en beschaamd om zijn arm gerief. Hij bood den pastor zijn éenigen houten stoel aan en bleef zelve rechtstaan tegen den deurstijl, verlegen werkend met de handen die hij had willen duiken.
In een oogendraai had de pastor de uitverhuisde schamele doening gezien en Jan's gedwongen verlegenheid, daarom begon hij seffens te kouten alsof hij 't alles heel natuurlijk en gewoon vond. Eerst van vaders ziekte en dood en dan op andere dingen.
Maar wat gaat ge doen, Jan, g'en zult hier toch alzoo niet blijven, en uw broers? Zoo zocht hij rond en Jan werd al gemakkelijker, 't deed hem genoegen iemand te hebben in de wereld die genegen bij hem kwam, belang stelde in zijn bestaan en goed wilde; hij luisterde geern maar de woorden kwamen hem niet te binnen om zijn gedacht te zeggen.
— Maar ge moet trouwen, Jan, zegde de pastor ineens, ge kunt hier alleen niet blijven, ge zult beter opgepast zijn en een ander leven hebben.
Dat viel op een blij aanmoedigenden toon,



vrank uit den pastor zijnen mond, maar Jan en wist nog altijd niet wat daarop te zeggen.
Die raad sloeg hem zoo onverwacht als een stoot op het wezen en hij bleef met open mond staan wachten of' er nog meer achter was.
— Ja, 'k heb er van hooren spreken in 't dorp, — 't is met Vina van de Wiele zeggen de menschen, 'k meene er iets van te mogen gelooven, Jan ? dat ware niet slecht, me dunkt ?!
— De menschen zeggen 't ? — herhaalde Jan.
— Ja, dat ware zoo slecht niet gevallen, ge hebt hier eene vrouw noodig en Vina is nu ook alleen.
Jan monkelde halvelinge goedkeurend als antwoord, en dan bleef hij staan zien op den hoek van de vensterbank gedurende een lange stiltestond.
— Ge moet daarover eens nadenken, Jan, besloot de pastor en hij ging eindelijk heen omdat hij Jan ongemak aandeed en zag dat er niets uit te krijgen was. In 't voortgaan sprak hij nog over de vruchten en vertelde dan van Ko Yerbraecke die om sterven lag en dat hij hem bezoeken ging.
— Nadenken, nadenken, trouwen, knuffelde Jan binnensmonds, 'k en heb daar nooit veel aan gedacht; 't is een gewaagd spel, men moet



iemand vinden die schikt, maar de menschen zijn altijd voorop in hun meening, weet Vina daar een woord van ? — maar 't wordt nu wel tijd als ik nog iets wil aangaan. — Dat al kwam nu stormelings in zijn mond al wat hij den pastor had willen zeggen maar hij zag hem gaan verder en kon hem nu toch niet terug roepen.
— Ja, 'k zal er op nadenken, herzei hij nog om zijn eigen gerust te stellen. De pastor meent toch dat ik een stom stuk hout ben.
— Zoo Jan, goe vooruitgang en stel het wel, — danke voor 't bezoek — heb ik toch daarop geantwoord? — maar op al 't andere geen letter! en dat speet hem, als 't te laat en niet te herdoen was.
Hij stond weer met zijn zeisen te zwaaien. Gestadig ging de ruischende slag van 't wreede staal en al waar 't voorbij schoer lag het gras tegen den wortel afgesneden, kort weg, kaal gebeten. Maar in Jan zijn hoofd was alle gezapigheid voort en draven deden zijn gedachten ! Hij keerde eri wendde zijn beroerte in alle mogelijkheden maar 't bleef altijd een ommezwaai en afbrake van zijn vrede en rustig leven. In den avond nog stond hij buiten tegen zijn muur geleund te overwegen: heel Vina's doening, hoe ze hem bekeken of wat ze gezegd



had maar daaruit en kon hij geen tastbare zekerheid van hare inzichten raden. Hij had daar nooit op gelet. Ze was in zijn bestaan gekomen als een gewoon vrouwmensch die bij geval nevens zijn huis woonde en daarom ook langs zijn wegen ging. Maar de menschen wilden het, de pastor wilde het, — er zou dus noodlottig iets van komen en hij voelde zich reeds overhellen en mededrijven. Hij was al bereid zich gedwee te laten medegaan met wat onvermijdelijk gebeuren moest. Ze hadden hem bekeken en vreemd gevonden, hij daar gaande nevens Yina altijd gelijk naar de mis, het moest dus zekerlijk en vast op een trouw uitloopen, en ze hadden gemonkeld verstandelijk, goedkeurend en hij had toegegeven, was voort nevens haar gegaan; 't was dus besloten! En ze waren gebuurs ook en leefden eenig alle twee te lande — kon het dan anders?! Jan was nu zelve verwonderd zoo vreemd met Yina te zijn en niet gedaan te hebben lijk de menschen 't zoo natuurlijk belegden. Tenden raad, besloot hij er toch eerst over te slapen en morgen mogelijks alles te vergeten. Maar 't gedacht kwam hoe langer hoe heviger, zoodat hij 't zelve lastig en vervelend vond en er niet meer wilde aan denken.



Den zondag — als hij anders altijd zoo vrij uit zijn huis tord, bleef hij nu staan luisteren naar de klok om toch juist op tijd te zijn en dan wilde hij gepast uitzetten om Yina zeker te ontmoeten of weer ook om haar te ontgaan; hij wist niet best wat hij liever had. Hij werd verlegen als hij haar niet zag, keek om of ze inderdaad achter kwam en dubde eindelijk of hij den stap vertragen of verdapperen moest. Dan werd hij boos om zijn eigen kinderachtige wankelwilligheid, hij hield al zijn gedachten en meeningen diepe gedoken en koutte weer onverschillig over alle zaken lijk gewoonte. Niemand mocht in zijn stoere innigheid komen en Vina bleef de vreemdelinge, het gewoon gebuurwijf. En hij had weeral van niets anders gesproken dan van land en zand en domme dingen, maar er bleef daar toch een genoegen bij. Binst de mis begon hij opnieuw te twijfelen of hij wel mocht tegen werken, of al die dingen niet voorbeschikt lagen en hij voelde zich weer zwak en besloot alles te laten zijnen loop gaan en gedwee te volgen, zonder tegenstand. Medeen noemde hij al de voordeelen op van de mogelijke nieuwe levenswijze. Hij bekloeg zijn eigen verdrietige eenigheid, zijn armoede aan onderhoud, telde zijn ouderdom,



in t vooruitzicht van met al zijn werken toch alleen te blijven.
Ben ik nu al niet te oud om nog te veranderen? — Kortelings nog was hij in de vaste meening dat zijn leven nu onbekommerd en eentonig af zou vlotten en dat lag nu al blootgerukt en woelig, onvast. Dan kwamen de toekomende jaren als tegenwoordigheid voor zÜn geest: hij leefde en zag de jongens over den vloer loopen en Vina die 't huis schikte en hij zelf de genoeglijke vader. Daar hing een schemer van nieuwe, voldane blijheid over, van gezapig geluk, iets lijk ginder op de hofstede: veel luidruchtigheid van jongens die hij zag groeien in vrede.
Een Laura, een Netje, en hij Vader? dat was zoo nieuw, zoo onverwacht eene onmogelijkheid waaraan hij niet gelooven wilde. Maar ja, als t zoo moest zou hij het nu niet verwerpen. En dan kwam het eeuwig gezaag over onderhoud in zijn voornemen nog toegeven; — Vina dat zou voor hem iemand zijn als Sofrenie, de goede boerin die alles zou koopen en beredderen, en raad geven en kouten in zijn eenigheid — iemand om naar te kijken als hij thuis zat, en die hielp werken ook en hem heeten ging al wat hij doen en laten moest. — Dan zou hij



alleen niet meer staan in die ijle besluiteloosheid tegenover alle dingen. De pastor raadde het hem immers ook. Ten slotte werd het zijn meening dat er nog iets worden kon in zijn leven, iets waaraan hij nooit gedacht had, dat hem een onbekende geheimzinnigheid besloten hield maar dat hij toch genegen was te wagen.
— Als Vina wilt, was zijn laatste besluit. — Maar hoe dat nu aangaan? — de menschen wezen den weg, en ze aanzagen dat allemaal als gedane dingen, maar Vina? en hij moest toch eerst zijn woord doen, anders — 't was zeker — bleven ze daar trappelen nevenseen zonder ooit ie vers uit te komen.
— Wachten, wachten, laat ons nog wat verdragen, besloot hij, later zal 't van zelf uitwijzen.
Daarnevens, als het éenig groot ernstige, stond het gewone leven vast onberoerbaar om nooit veranderd te worden; de stage gang van den tijd met keeren van wind en weer en groeien van vruchten. De dagen waren vol werk en gedurige bezigheid bezet en al 't andere lag daar nog verre buiten in een twijfelige toekomst. Bij die gewone behoeften van arbeid en eten en slapen stonden die nieuwe kwelgedachten vreemd en uitgesteld om te overzinnen den zondag als er niets anders te doen viel.



En op het wegelke zelf, als hij nevens Vina koutend ging, viel het voornemen — van eens ronduit haar gedacht te vragen, — altijd in verdrietig grommelen op die domme dingen. Hij kende geen beginnen en ontzag zich al de moeite van dien lastigen nasleep. Te meer omdat Vina geen gebaar deed van iets te weten; ze keek en koutte lijk altijd van al andere zaken, en 't zijne stond dan daarnevens als een vergankelijke zotternij die hij mijde gedoken hield. Maar hij dacht ook al door zijn doening getoond te hebben wat er diepe in zich omging. Als het eens goed gelegenheid gaf kon hij toch wel, al ware 't lachend, zijn gelegenheid uitzeggen. Vina stond zoo wijd buiten zijnen kring en tegen een vrouwmensch had hij nooit zulke meeningen uiteen gedaan. De kleine koeiers had hij in den tijd met hun meisje gemelijk zien uitzetten lijk broer en zuster, alsof ze samen gekweekt en voor elkaar geboren waren. Hij had het altijd afgekeken, maar was met zijn norsch gemoed alleen in zijn eigen gesloten, blijven wachten.
't Was als hij daarover lange verzon dat zijn triestigheid opkwam en dan kreeg hij lust om te drinken en zijn onmoedigheid te versmoren.
STIJN STKEUVELS, LANGS DE WEGEN. 7



Nu gaf hij in zijn eigen nog eens toe van te wachten tot de naaste gelegenheid en hij zocht met zijn oogen uit te drukken wat hij met woorden niet zeggen durfde.
— Goed weer voor den oogst, Vina.
— Ja, Jan, een goed jaar te wege.
't Gesprek leidde hij verder op den nazomer en op 't eenig leven in den winter. Een woordeken méér, een zierken stootkracht en 't was er uit, maar nu kwam in zijn gedacht een vermaan van zijn vader dat hij als jongen onder groote menschen had opgenomen —: Mensch, als ge trouwt, zie wel toe, en kies u een wijf dat gezond is, zie naar de afkomst, zoozeer niet naar geld of schoonheid, eerder naar gezond bloed en naar verstand en naar goeden aanleg, — een fortuintje is gauw verteerd als uw wijf komt ziek te zijn of geen grepe heeft aan huishouden.
— 'k Was bijkans te haastig en te verre gesproken, meende Jan, 'k moet eerst nog stillekes die zaken onderzoeken, en ze gingen verder hunnen weg zonder meer.
Binst de mis beraamde hij voort, — met geduld en gelaten, vertrouwend op do voorzienigheid. Als 't zoo geschreven staat wordt ze toch de mijne, 'k moet er toch komen, we



zullen 't maar laten berusten, te haastig breekt de beenen.
Hij vond in haar geen beletsels waarom hij 't zou opgeven. Ze had goed heur moeder bezorgd, ze wrocht neerstig, was behendig in t huishouden, nooit ziek bij zijn weten, alleszins goed. En dan kwamen de plaaggeesten weer: als ge den stap niet doet, blijven al de verzinnigen dood! ge blijft er buiten en zonder spreken geraakt ge nievers. — Hij zag zich dan staan in gedwongen houding knauwend zijn stamelwoorden en halverwege blijven steken .... en ze wilde hem niet, den dronkaard! ze loech hem uit en besloot niemand bij haar binnen te laten. — De dronkaard! zie 't was nu al zoolang dat hij zijn slechte dagen niet had; t vei wonderde hem zelf van dat kwaad verlost te zijn, van die duivels die lijk dwingelanden hem op den nek reden en meêtrokken weg van zijn werk, plots en geweldig lijk een onvoorziene wind waarin hij stond, onbeholpen zonder weerbaarheid noodlottig en toegevend aan een drang waarvan hij de oorzaak niet kende, zonder tijd zelfs om te overleggen dat hij kwaad handelde, al zijn geld verteerde en een slechten naam kreeg, zienling loopend in zijn ongeluk. Maar nu was 't gedaan en nu



zou hij het stellig beloven en als ze hem hielp vermanen, zou 't zeker uit zijn, daarbij stond het vast: geen druppel bier meer om zelfs de goesting niet te krijgen. Hij meende het goed.
Den dag door kwam dat alles in zijn hoofd spelen en hij zegde lange reken op in zijn eigen alsof hij bezig was iemand te overtuigen met al de voordeelen van zijn beroep op de inwilliging. De tijd ging daarover en 't werk zonder dat hij klaarder zag in de uitkomst.
De zomer was gekeerd, het koorn geborgen, de aardappels lagen in den stal op grooten hoop en nu was er bij droog weer, enkel nog 't land om te werken voor de najaarsche nieuwe dricht. Te huis bij zijn vuur in 't donker en zonder bezigheid, kwamen de gedachten hem geweldiger bestormen en hij zaagde aan de groote triestigheid, aan de koude ijlte die voor 't eerst over zijn leven hing. De mogelijkheid van verandering was zijn geruste vrede komen schenden en hij mijmerde en vergeleek het huidige met 't geen er zou kunnen worden. De naaktheid van de muren verveelde hem en al waar hij keek zag hij altijd zijn eigen narigheid en zijn onbeholpen armoede, — niemand om tegen te kouten, altijd en overal ingrimmig droeve dingen. Hij kende zijn leven als een hond in zijn kot.



Zijn oogen guwden halve dagen door 't kleine vensterken over 't blakke veld naar 't rood pannendak in de verte waar boven uit de kave, gezapig altijd 't zelfde kuilken rook verdampte in de grijze lucht. Dat huizeke bleef gesloten, toe, stom lijk een versteend verstorven ding, tergend in zijn zwijgende alleenigheid en zorgelijk toedekkend het kostelijke dat er onder leefde.
Hij at het rauw verkensvleesch met gekookte eerdappels maar de gewone smaak was weg.
— Zou ze ook aan mij denken? vroeg hij. — Hoe kan ze 't daar uithouden alleen?
Maar hij moest zijn eigen antwoorden, al dat leefde was ver van hem.
Dan stond hij ineens op met een begeerte om menschen te zien en hij ging naar 't dorp om zijn gerief. In den winkel en op den molen spraken ze hem van zijn huwelijk als van een gedane zaak.
— Jan, wanneer trouwt ge nu? w? hebben hooren zeggen dat 't kortelings was.
Hij antwoordde nu zóo dan anders en hij durfde 't zelf niet loochenen omdat ze er zoo vast overtuigd van waren en daarmede kwam hij in 't geloof dat er zonder zijn toedoen, buiten zijn weten iets beslist was waaraan hij nu niet meer kon veranderen of weerkeeren.



Daar was éen zaak aan te kort, een kleinigheid en dat moest hij zelf doen — maar de menschen wisten niet hoe lastig dat was.
— Al 't gesubbel kan mij niet helpen, dacht hij, en Vina blijft altijd gesloten lijk een gevangenis, 'k moet zelf den stap doen! Dat is anders ook 't gebruik — een wijf dat een man gaat vragen ware eene onuitsprekelijke zotternije. Voor mij is 't een kleinigheid, in twee woorden gedaan en bescheid ben ik.
Maar in die twee woorden lag heel de moeilijkheid en hij kon ze niet vinden. Die aanvraag — wist hij van hooren zeggen, was een geduchte plechtigheid, altijd wel voorbereid en zoo ernstig als trouwen zelf; iets waarvoor men bezondere kleeren aandoet en nauw gemeten woorden bezigt, die men goed van buiten kent. Dat moest altijd en voor iedereen op dezelfde manier geschieden en, omdat hij die manier niet kende was zijn vrees van niet aanveerd te worden.
Hij begon toch met beeldelijk naar Vina's uit te zetten —: Zie, 'k sta daar nu bij tafel
en zij bij den heerd en 'k zegge, 'k zegge 
maar van dan af werd het al onzin en hij zag zijn eigen staan en zijn duimen draaien zonder iets te zeggen.



— Maar waarom als ik dat eens gewoonweg vroeg, dat ze dan heur meening antwoordt! — Ik ken Vina en zij kent mij, da's goed, al dat plegen, als 't naar een vreemde was. Ik ga het effenaf vragen.
Hij begon werkelijk zijn wezen te wasschen en zijn beste kleeren aan te doen. Daarbinst gekscheerde hij zijn eigen voor ouden zot en truntaard maar hij deed altijd voort, met haast om gedaan te krijgen binst zijn voornemen nog vast stond. — Moest ik een stonde staan dubben, 'k viel weerom flauw en 't ware later te herbeginnen, zegde de eene Jan tegen den andere. Hij was al voor in zijn gedachten bezig met het woord te vragen en dan, lijk de jongens: binnen zooveel tijd, of als ik t' avond slapen ga weet ik al wat: ja of neen!
Uitwendig deed hij zijn dingen kalm, ernstig, vast besloten omdat hij begonnen had en niet meer kon uitstellen.
Hij ging in 't zicht van elk ende een over 't land naar heur huis, al was er geen mensch te zien. Hij sprak zijn eigen moedig aan en wilde niets meer gereed maken, 't Zal komen effenaan, en lukt het niet 't is maar lijk vroeger. Het huizeke stond dichte gesloten met al de geheimzinnigheid achter de muren en de lucht die er



rond hing had voor hem een bezondere stille warmte. Hij was verlegen van gezien te worden vóór 't venster en haastte zich met een zwong daar voorbij om aan de deur te zijn. En als hij aan 't klinksnoer trok kreeg hij plots de hoop dat ze mogelijks gesloten was en hij alzoo, ongezien en zonder spreken, zou weer thuis geraken. Maar ze ging open onder zijn stoot en hij was al binnen en stond midden in de keuken. — De groote vent op zijn magere beenen, zijn hoekig lijf en ongelijke schouders, slonk en beschaamd om zijn eigen wezen en hij plooschte met de vereelte handen zijn halsdoek die in een touwtje om zijn hals was gesnoerd. Hij voelde al zijn bloed naar den kop rijzen.
— Wel, Jan, riep Vina heel verrast. Hij zag haar rood worden op den stond maar seffens was ze haar zelf weer meester, en heel natuurlijk :
— Hapert er entwat? Nu kon Jan aan niets meer merken dat ze 't wist „waarom" hij gekomen was, en hij bleef stom staan kijken.
—• Dag, Vina.
— Moet ik nu seffens beginnen of eerst van wat anders kouten? vroeg hij zijn eigen. Ze schoof een stoel bij.



— Zet u, Jan, wat geluk dat ge me komt bezoeken, waarmee kan ik u voordeelig zijn?
Jan deed een groote poging om de woorden uit zijnen mond te krijgen; hij zette zich en altijd zonder te durven opkijken:
— Vina, 'k moet u eigenlijk iets vragen, — \ was nu 't gewichtige oogenblik, maar 't zou zot seffens gedaan zijn. Hij gaf zich een krachtiger stoot. — Vina hebt ge het ook hooren zegge^, — al de menschen spreken eraf en de pastor heeft 't bij mij ook beloopen en komen aanraden.
— Waaraf spreken de menschen?
Nu zag hij haar in 't kalk van heur oogen en met een korte stoutigheid:
— Ze zeggen dat we gaan trouwen, ik en gij.
Vina stond met een wordenden monkel gereed
om iets te zeggen maar 't bleef binnen.
— Wat zegt ge daarvan ?
Ze ging 't deksel van den pot opheffen, en kwam weer op haar oude plaats staan strijken met den wijsvinger over de voegen van het witgeschuurd tafelberd.
— 'k Heb daarover nagedacht, deed Jan voort die moed kreeg omdat hij zich de stoutste vond, en 'k kom nu om uw meening te weten.
Vina's voorhoofd rimpelde en heur wenkbrau-



rond hing had voor hem een bezondere stille warmte. Hij was verlegen van gezien te worden vóór t venster en haastte zich meteenzwong daar voorbij om aan de deur te zijn. En als hij aan 't klinksnoer trok kreeg hij plots de hoop dat ze mogelijks gesloten was en hij alzoo, ongezien en zonder spreken, zou weer thuis geraken. Maar ze ging open onder zijn stoot en hij was al binnen en stond midden in de keuken. — De groote vent op zijn magere beenen, zijn hoekig lijf en ongelijke schouders, slonk en beschaamd om zijn eigen wezen en hij plooschte met de vereelte handen zijn halsdoek die in een touwtje om zijn hals was gesnoerd. Hij voelde al zijn bloed naar den kop rijzen.
— Wel, Jan, riep Vina heel verrast. Hij zag haar rood worden op den stond maar seffens was ze haar zelf weer meester, en heel natuurlijk :
— Hapert er entwat? Nu kon Jan aan niets meer merken dat ze 't wist „waarom" hij gekomen was, en hij bleef stom staan kijken.
—- Dag, Vina.
— Moet ik nu seffens beginnen of eerst van wat anders kouten? vroeg hij zijn eigen. Ze schoof een stoel bij.



— Zet u, Jan, wat geluk dat ge me komt bezoeken, waarmee kan ik u voordeelig zijn?
Jan deed een groote poging om de woorden uit zijnen mond te krijgen; hij zette zich en altijd zonder te durven opkijken:
— Vina, 'k moet u eigenlijk iets vragen, — 't was nu 't gewichtige oogenblik, maar 't zou zoo seffens gedaan zijn. Hij gaf zich een krachtigen stoot. — Vina hebt ge het ook hooren zeggen, — al de menschen spreken eraf en de pastor heeft 't bij mij ook beloopen en komen aanraden.
— Waaraf spreken de menschen?
Nu zag hij haar in 't kalk van heur oogen en met een korte stoutigheid:
— Ze zeggen dat we gaan trouwen, ik en gij.
\ ina stond met een wordenden monkel gereed
om iets te zeggen maar 't bleef binnen.
— Wat zegt ge daarvan ?
Ze ging 't deksel van den pot opheffen, en kwam weer op haar oude plaats staan strijken met den wijsvinger over de voegen van het witgeschuurd tafelberd.
— 'kHeb daarover nagedacht, deed Jan voort die moed kreeg omdat hij zich de stoutste vond, en 'k kom nu om uw meening te wreten.
"V ina's voorhoofd rimpelde en heur wenkbrau-



wen boogden onder gemaakte verwondering, ze wachtte tot Jan nog iets zou zeggen.
— We zijn, dunkt mij, nog te jong om ons leven alleen te verslijten en we zouden beter malkaar kunnen helpen als we samen woonden? —
Nu meende hij 't zijne gedaan te hebben en verwachtte 't zoo gelangde bescheid. Hij voelde zich warm worden en zijn oogen waren op dien mageren wijsvinger die alsaan over en weer op tafel wreef.
— 'k Zal er ook moeten over nadenken, Jan, zegde ze mijde, — en als 't ons Heere zoo beschikt, dan... maar w' hebben nog al den tijd. —
— Zeker, zeker, 't kan alsaan in den winter niet zijn dan is 't leven te kostelijk en daar en is niet te werken. Hij sprak haastig voort al zijn vlottende gedachten uit om op 't lastige onderwerp niet weer te vallen: over den tijd nu, die zoo dapper voorbij liep, over hun jong leven, toen alles zooveel anders was en zijn verdrietigheid alleen in zijn huis.
Maar hij hoorde zijn eigen stemme valsch klinken en verweet zich van zonder vast bescheed te zullen voortgaan.
— Zoo, Yina, ge denkt toch dat het zou gaan met ons tweeën te samen?



Hij was verwonderd over zijn eigen stoute gespraakzaamheid.
— Dat zijn groote dingen, Jan, en dat zoo al medeens, en niemand en heb ik om raad aan te vragen . . . Laat me tijd tot zondag, Jan, dan zal ik u bescheid doen.
Jan sprong al recht, heel ontslegen van zijn verlegenheid.
— Zoo tot zondag, Vina.
— Maar moet ge al voort, Jan, zoo haastig?
— Ja, Vina, zondag zal ik met meer moete komen, nu hangt mijn eten op 't vuur.
Hij was reeds getrouwd! 't Was al gedaan, en alles zoo gemakkelijk! De buiten had een nieuw uitzicht en hij voelde lust om te zingen. En zijn huizeke stond daar even een verlaten oude man. Hij zette zich bij zijn heerdvuur te overdenken hoe gezellig warm 't daar was en al dat blinkend kopergerief zoo blij aan de muren en net de tafel en stoelen en de vloer met blauwe tichels. Hij legde zich met de ellebogen op de vensterbank en kon niet moe worden van kijken op dien witten gevel ginder en het rood pannendak — dat lief huizeken in zijn dicht gesloten beukenhaag. De oude perelaar stond daarnevens als een goede, gedaagde beschermer, zijn blaren waren nu geel en verwelkerd



maar te meie zou hij weer heerlijk bloeien!
Hij sprak luide in zijn eigen, wandelde weg en weer en liet al de overvoldaanheid van zijn gemoed los. Als hij koud kreeg kroop hij in bed en sliep er rustig even na een lastig werk.
's Anderdaags stonden de dingen in hunnen ernstigen kant, hij miek alle mogelijke schikkingen en keek in de toekomst waar hij hen beiden samenzag als gedaagde menschen die werken nevenseen, heel gewend aan het nieuwe leven.
De dagen schenen hem toch lang en eindeloos de uren van slecht weer en deemstering dat hij met den vlegel te kloppen stond op den schuurvloer. Hij keerde de bundels stroo zonder uitscheiden van den morgen tot den avond.
Dat wisselde af bij stonden: 't gedacht aan het gezapig leven, eens dat al de moeienissen zouden gedaan zijn en zij beiden elkaar gewend, zonder spreken zouden hun werk doen, — en al de moeienissen zelf, 't zorgen en geloop van de groote verandering die ze nog hadden te bespreken en te beredderen.
Heel zijne aandacht was nu al den westkant van zijn huis. Hij waarde gedurig aldaar rond in zijn verbeelding. Dat was Vina niet alleen, maar al wat er in breeden kring van haar uit-



ging had een bezondere kleur en uitzicht, anders als 't daarbuiten liggende dat herfstdoodelijk en onverschillig bleef, meer dan ooit. Daarin zag hij Vina gaan en keeren in heur gewone dracht met gewone gemeten en gedaagde doening en gang, de oogen op haar werk — maar 't gebeurde dat hij niet goed den vorm van haar gezicht verkende als van een mensch dien men lang niet gezien heeft, om er vroeger zoo weinig op geschaft te hebben. Dan kreeg hij wel lust om seffens te gaan kijken wat hem van haar ontbrak, — dat was toch vreemd niet te weten hoe baar neus was en haren mond en oogen. Hij liet zijn alm vallen en ging werkelijk buiten. Daar viel het hem eerst in dat 't al zottigheid was en hij kwam weer voortderschen.
't Was anders heel verdrietig nu te lande; de velden lagen zoo vaag en de donkerte hing er over halve dagen lang. In huis was 't koud en vervelend.
Den zondagmorgend ging hij nevens haar naar 't dorp en z'en spraken alle twee van niets.
Aan de kerkpoort vezelde hij stil; tot wat later, en zij had geknikt.
Hij wachtte nog tot in den valavond en dan zette hij uit om het jawoord.
Als hij al een tijd in huis op een stoel zat



wist hij nog niet hoe beginnen maar Vina wachtte niet langer.
— 'k Heb me wat overpeinsd, Jan en gelezen en raad gevraagd en aangezien moeder nu dood is en ik hier zoo eenig woon, we zouden malkaar kunnen weldoen ... als we nu eerst wat over ons zaken konden spreken?
— Zeker.
— We moeten nu toch wachten tot den uitkomende ?
— 's Winters kan 't zeker niet, meende Jan.
Ze zaten nu al eiken kant van de tafel gezapig,
overhand hun eigen schikkingen voor te leggen en te bespreken. De tabakdamp uit Jan zijn pijp kronkelde in blauwe ringeling boven hunne hoofden. Daartusschen viel de stille avondschemer in en ze begonnen onbewust zachter te spreken in eigene gemoedelijkheid. Ze voelden zich hier zoo innig te gaar, zoo droomfijn met de vrede overal rond van 't eendlijk verre winterland buiten. Jan durfde aan de verlatenheid van zijn huis niet denken en schoof zijn stoel nader bij tafel.
Heur halfluide spraak en haar goedheid en 't smeulend vuurken in den heerd en de teere deemstering op de witte muren wiegden hem in wellust.



Op de ouderwetsche meubels glom de blank van gesletenheid door levenslang gebruik met al de weerdigheid daarop van gestorven grootouders. Ze stonden vast op hun plaats, onverzettelijk door langen stand en 't uurwerk heerschte daarin met zijn statigen tikstap, door hun gefazel heen.
— Mijn vader zaliger, vertelde Yina, de man heeft altijd neerstig gewrocht en spaarzaam geleefd; bij mijn weten heeft hij dat huizeken hier gekocht met 't gene hij gewonnen had en 't zoo aan moeder en aan mij overgelaten. We zouden nu twee huizen hebben ? viel het haar in.
Ik en moeder hebben er nog wat bij gewonnen — „met den tijd kunt ge dat noodig hebben," zei moeder. We zouden moeten een weefgetouwe koopen, Jan, en veel ander dingen zullen we nog behoeven als de huishoud komt aan te groeien; — en tegen er een slecht jaar tusschen valt is 't ook altijd goed iets over te hebben.
Jan knikte en had liever te zwijgen. Heel heur leven legde zij daar voor hem, in twee reken: een simpel bestaan van eerlijk werken zonder dat ze zelf wist wat er daar schoon of verdienstelijk aan was. En dat wilde ze nu gereedelijk verlaten en al wat ze bezat en



haar zelf zoo gemoedig overgeven aan den man die haar bij toeval vragen kwam.
Daarbij overpeinsde hij zijn eigen leven, dat lange eentonig beulwerk zonder dat het hem iets had bijgebracht. Hij en wist nu nog maar hoe schamel dat hij daar stond met zijn ledige handen; nu hij rekenschap moest geven van zijn onbezorgd bestaan werd hij gewaar dat alle menschen in hun jongde met 't gegaarde goeds afkomen om zich te stellen. Hij en had niets om haar te geven.
— 'K en heb ik daar nooit aan gedacht, Vina, de boerin hield mijn geld, 'k heb toch fel gewrocht, maar 'k geloof dat de daghuur klein was, en mijn kleeren kostten duur ... en daarbij, 'k meende, 'k en had voor niemand te zorgen, 'k was heel alleen op de wereld, en dan kwamen er kwade dagen ook, 's winters, dat er niets te verdienen viel, en de triestigheid ook ... en dan heb ik altemets gedronken . ., dat biechtte hij nu heel ootmoedig van herte omdat hij haar goedig wist en 't hier al zoo stil geaard moest opgenomen worden.
— Maar als ik weet waarom ik te leven heb, dan wordt het anders, en 't zal wel uit zijn daarmee en gedaan. — 'k Heb nu mijn huis van vader en wat geld ook nog van 't



mijne; maar het huis is slecht — 't land zullen we best kunnen gebruiken.
— Zeker, we blijven hier wonen; verhuizen en zou ik niet geern.
Ze besloten dan het kot ginder af te breken en in zaailand te brengen bij 't andere.
— 't En is niet ver van hier.
Dat vonden zij beiden goed.
't Schikken en overleggen van weerskanten was zoo nieuw, en ze vonden er genot in, telkens de sprake stil viel, wat anders te zoeken daar ze nog niet aan gedacht hadden.
— w' En hebben wij om te beginnen zoodanig veel niet noodig, besloot Vina, arme kroters gaan ook het leven aan! Hork, Jan, 'k en vrage niet wat ge bezit. We kunnen alle twee werken en met Gods zegen zullen we aan 't bestaan geraken, 'k Heb hier in de schuiflade vijfhonderd franks liggen, zei ze bedeesd, zou dat genoeg zijn?
Jan knikte beschaamd en dook zijn blijdschap.
— 'k Heb ook een beste geit; — wilt ge ze zien?
Dat was een gedacht! Ze gingen op den stond naar den stal en Jan vond dat 't een schoone geit was.
— Mij is 't al wel, Vina, zegde hij als ze
STIJN STREUVELS, LANGS DE WEGEN. 8



weer binnen waren, en 'k zal mijn beste doen; als 't maar aan mij liegt, — en in zijn welmeenende overtuiging sloeg hij ter bevestiging de opene hand op tafel, 'k Meene dat we van malkaar niet zullen te klagen hebben, ons ouders zijn altijd neerstig geweest en wij kunnen 't ook zijn.
— 't Andere moet van God komen, meende Yina. — Maar we blijven hier zitten zonder iets; waar zijn mijn zinnen ? 'k Zal koffie maken.
Jan dacht noch aan tijd noch aan huisgaan, hij liet haar doen en zag hoe ze rondtrappelde in heur eigen huiselijkheid aan de gegeerde zorge: water op 't vuur hangen, potjes en tasjes en teelkes met suiker gereed zetten en dan begon ze te draaien aan 't molentje dat ze gesloten hield tusschen de knieën.
— Vina, ge woont hier toch goed. Jan kon zijn bewondering niet meer inhouden.
— We zullen er samen ook goed wonen; 't is te hopen. Beter getweeën dan alleen.
Ze loechen om de aardigheid en vrijer nu dat ze malkaars aangezicht door 't donker niet meer en verkenden.
— Stop nog een pijpe, Jan, 'k ga licht maken.
Het lampvlammeke klaarde wat over tafel



en de zoldering, elders werd het donkerder.
— Zie, 'k heb hier nog wat!
Ze haalde een dubbele handvol oude appelkes uit de schuiflade en liet ze robbelen over tafel.
— 't Zijn winterappels en de laatste.
Ze lagen geel in hun verrunseld vel met een blozende kant als late zomersche vriendelijkheid. Ze knospten daaraan en dronken hun koffie. Jan werd te gloeien inwendig van groote voldoening om al dat ongekende: den eersten keer in zijn leven dat hij zoo huiselijk neerzat, zoo gemoedelijk en hij kon 't niet verzwelgen zoo'n onverdiende goedheid te vinden, of vatten dat er zoo iets bestond en voor hem was weggelegd.
— Zoo tot later, Vina, we zullen dan verder spreken, 'k Moete nu naar huis. Hij wist dat het hoog tijd was en hij wilde 't genot nu niet bederven.
— Ja, Jan, en als hij bijkans weg was:
— ?k Denke daar aan iets —: ge zijt gij niet goed opgepast alleen, ge moet daarom niet wachten tot we getrouwd zijn — als ge kleeren hebt of iets dat ontnaaid of versleten is, breng het mij, 'k zal 't vermaken, 'k heb nu tijd. En uw waschgoed ook kan ik bij 't mijne doen, en 'k zal het naarzien als er iets ontbreekt.
Jan knikte en glimlachte omdat hij niet goed



wist met wat woorden uitspreken 't geen hij gevoelde. Zijn oogen zegden alleen zijn dankbaarheid.
— 'k Zal doen wat ge zegt, vond hij enkel.
— En, Yina, zult ge ook eens komen zien naar mijn huis? — G' en kunt er niet veel vinden maar 't is toch altijd aangenaam.
— En als ik niet en kome, tot zondag dan ?
— Ja, — 'k zal ook bij ontijde het land hier komen omme werken.
— Goed, navond Jan.
— Slaapwel.
't Was meer dan hij ooit had kunnen uitpeinzen ! Hij had een warm gevoel van tevredenheid dat door heel zijn lijf liep, een geluk waaraan hij nooit gedacht had.
De sterren dansten in de blauwe avondlucht, de velden deinden in de eendlijke, verre deemstering, oneindig als zijn eigen gevoel.
Al zijn schatten kon hij niet overkijken, dat lag daar als 't begin van een feestleven, onverwacht, onverdiend, een blijde toeval, met overdanige goedheid voor en bachten en boven zich ineens na dat lang en hopeloos dompelen op 't vreemde.
Yina, dat was nu Vina niet meer, het gewone buurwijf of eenig schepsel Gods dat aan ander



menschen geleek, maar enkel Vina: een éenig ding als een deel van zijn eigen dat zijn wijf was, zijn wijf, een wezen die hem genegen zou zijn, iets lijk de goede boerin vroeger maar nog heel anders.
Nu meende hij met haar iets nieuws, iets heel nieuws, iets heel geheimzinnigs te beginnen, iets dat van d'eene veropenbaring van geluk tot de andere zou overgaan en waarvoor hij toch bang was. Hij durfde er niet aan denken.
Maar 's anderdaags ontwiek Jan met zijn gewoon kalmen kop en trage gedachten. Al de angst en vervaardheid voor die onzekere toekomst was weg en daar dreef nu de voldoening boven, omdat die groote zake gedaan en vaste stond en dat hij al 't andere zonder nog een voet verzetten, met gerustheid kon afwachten. Hij was tevreden over zichzelf, omdat hij zoo dapper gehandeld had en 't al goed was uitgevallen. Heel den langen winter had hij nu nog te verleven, alleenig zonder stoornis en later zou 't andere wel terecht komen.
Hij keerde naar zijn land waar hij gister uitscheidde en wrocht voort aan de lange wintervoren. 's Avonds rookte hij pijpen in zijn donker huis en als hij 't moe werd, kroop hij in bed. Als hij daar aan Vina dacht, zag hij



haar altijd in dezelfde gedaante voor zich komen: een wijf waar hij al lang mede getrouwd was en eigen en die door lange kennis een weinig vervelend was geworden, omdat ze hem in den laatsten tijd al die hoofdbrake aanbracht. Die nieuwe kalmte deed hem deugd, want hij meende dat zijn oud, gemakkelijk leven voor goed verloren was en die talmende zorgerij als een zure ziekte hem zou bijgebleven zijn. Hij was nog altijd verwonderd, hoe met een woord te spreken, alles in 't klare getrokken wordt.
— Jan, nu moet ge gerust zijn, ik bezorge al wat er noodig is om te Paasclien te trouwen had Vina gezegd, en daarmee was hij naar huis gekomen.
Nu zweepten de najaarsche regens in wevende lijntjes door de lucht en de dikke misten dekten vroeg en late de landen toe; al de vruchten waren binnen, en geen mensch meer die over 't land of langs de bane te ziene werd. De huizen bleven al den tijd gesloten en de rook alleen joeg zoogauw uiteen geslegen, door de lucht.
— Wat hebbe ik gedaan ? gromde Jan soms in zijn eigen, als hij verweeuwd en kwaad van zinnen door zijn ruiten keek. Heel de zaak met dat wijf kwam toen als een onmogelijke



zottigheid in zijn hoofd. De vaste afspraak verloor alle zekerheid, maar
— Als ik nu stil in mijn huis blijf, meende hij, en daaraan niet meer begin of voortdoe, dan is 't al ongezeid en ongedaan — en Vina Yandewiele werd hem een onnuttig ding, vreemder als welk wijf ook ter wereld en hij achtte zich geen vent om te trouwen gelijk met wie. Hij zaagde zijn eigen van onnucht en zegde halfluide willooze gedachten die ronddraaiden lijk de regen die aanhoudend, zoo verre hij zien kon over 't dood kale land de nattigheid nere dreef. De grachten stonden volgezeeuwd en de eerde volgezopen en slikte 't water niet meer. Dat bracht de grimmige einscheid in zijn gemoed en de spijt om al het gebeurde en hij zaagde zijn eigen: — 't Ware best bleef Vina nu maar bij heuren heerd en ik bij den mijne en elk op zijn eentje. Dat vreemde wezen, wangunstig zoo heele dagen onder de oogen te hebben, daaraf voorvoelde hij al de vreeze; en dan zou hij ook den dag deure die tale hooren en zelve moeten antwoorden? Neen.
— t' Huis blijve ik en ga nievers inwonen, besloot hij. Maar met 't krieken van een anderen morgen was de vuiligheid uit de lucht gevaagd en 't werd te zien dat er nog droge dagen



achter kwamen en leefte en zonne, buiten. De huizen de boomen, 't stond alles weer duidelijker op de wereld en daarmede dreefdegrijnigedroomwazigheid weg uit Jan's gemoed.
— Waarom bleeft ge zoo heel de week in uw huis opgesloten? — met tweeën kunnen we toch beter den dag dood doen.
Hij wist dat ze gelijk had, dat 't verdrietig was alleen, maar hij kon haar dat alles niet zeggen, omdat Vina hem nog zoo vreemde was, veel vreemder sedert hij haar van trouwen gesproken had. Hij had verwacht hoe ze dan medeen heel anders zou worden; een wijf zoo eigen alsof hij met haar geboren was en altijd leefde; — die alles raadt wat ik peinze, zonder dat ik het zeggen moet; — en nu deed ze, goddelijks, niets dan hem gedurig vragen stellen en bekijken alsof ze nooit geen vent te zien en kreeg. Die innige doening en vrije aanspraak en beschermende voeren van de vrouwe van 't Hof, die hem als eigen kind behandelde dat miste hij in Vina. Heel heur wezen werd soms als had hij het nooit gezien, hij verkende er geen schreefken van en heur oogen hinderden hem als ze in de zijne keken. Maar in heur zeggen hield ze voor afgedaan en vast 't geen ze besproken hadden; ze vertelde zonder



wantrouwigheid, hoe zij ten uitkomende en te zomertijde aanstaandelijk, samen zouden huizen en werken, als van een ding dat niet meer kon betwijfeld worden. Dat sleepte Jan mede, hij knikte van ja en hielp de doening beredderen, maar in zijn eigen, diepe binnenste wist hij toch iets zitten waarover hij vrij beschikken kon tot den laatsten dag.
— Om te trouwen, dacht hij, moeten wij er alle twee bij zijn, en als ik thuis blijve, in mijn huis, dan trouwen we niet!
Daar en gebaarde hij uitwendig niets van; hij hield die gedachten gesloten achter zijn aangezicht en hij liet Vina in heur goede meening.
— De winter sleurt voort, zegde hij, en 't is nog lang eer Paaschen komt.
En daarmee scheidden ze weer en leefden voort als vreemde menschen.
Den zondag ging Jan naar gewoonte, op zijn lange beenen over den kerkwegel, de handen in de broekzakken, de schouders opgekrompen van koude. Hij en verlangde of en geerde meer om Vina te zien of te achterhalen, daar hij nu niets meer te zeggen of te vragen had. Maar zij snapte hem juist aan denzelfden hoekdraai en uit gewoonte, die nu voor haar plicht



geworden was, ging zij nevens Jan ter kerke.
Zij vroeg hem naar zijn kleeren, hoe zijn hemden waren, met oude bezorgdheid en vertelde dan lieur eigen doen en droomen van heel de week. Jan liet den klap alsaan uitgaan en was verslonden in het voornemen dat hij verzwijgen wilde. Hij mikte nog om 't haar toch te zeggen, want hij zag het kwaad in die verdoken doening. Maar ze stond daar zoover buiten en ze kende niets van zijn oud boeversleven en van de Vrouwe ginder en daarom wilde hij het niet zeggen. Dat voornemen was buiten zijn eigen weten in den kop gegroeid, als een los voorstel eerst dat door danig herhalen, verwerpen en hernemen tot een dwingende besluit geworden was en eene noodzakelijkheid —: Hij wilde en hij moest aan vrouw Hoste gaan vragen wat hij doen moest, en heur raad zou beslissen of hij te Paaschen met Vina trouwen ging of niet. Hij wachtte nu nog enkel naar open weer om naar zijn oud hof te reizen.
In middeltijd dorschte hij zijn koorn, kuischte 't zaad en dan kwam eindelijk de wind met alle geweld uit den noordkant in 't land gevaren en al wat zoo lange water en smoor en lekende nattigheid was, keerde nu in ijs en harde



grimmigheid en al waar Jan de handen wilde aansteken buiten, 't was hard vervrozen, toegelegd en met ijzer of staal en was de eerde niet te keeren. In de eerste koude vorstdagen voerde hij 't mest bij hoopen op het land en als dat ook gedaan was en wist hij geen werk of bezigheid meer te verzinnen en 't was dan, als zijn armen weer slap langs zijn lijf zwemelden, dat de onrust van de nakende verandering weer kwellen kwam. Hij voelde hoe hij alleene stond. Hij werd bang als een kind voor 't geen er gebeuren ging, waaraan hij zonder doordoende overleg, als buiten zijn weten had toegestemd zonder raad van iemand; hij beraamde zijn eigen ongelukken, al de zorgen, de last die hem te naar gingen, en de armoede misschien, die hij tegenliep als in blinde noodzaak. Hij zag veel jongens, die aan zijn armen hingen en zijn eigen luie lijf, dat hij moest verweeren tegen de koude als het buiten zoo winterde. Hij werd ziek van zinnen en zonder iets te zeggen aan Yina besloot hij werk te zoeken, om zijn vertijloosheid te verdrijven. Hij ging naar Yorsters hof en daar vond hij op de doode werf Dolf, zijn oude kennis, die van werkman nu peerdenknecht op de hofstede geworden was. Dat nieuws sloeg Jan



als een plotse verrassing waarvan hij op den stond nijdig werd; — hij zegde aan Dolf niet waarvoor hij gekomen was en keerde naar huis zonder aan iemand om werk te vragen. Die schoone kans, om weer bij de peerden te leven was hij deerlijk misloopen en de Jan dien hij in zich kende werd hem een verdrietige, lustelooze kerel, die voor niets meer te goed is, die trouwen ging en kort gaan wonen op een hoekje land; — maar dat hij te zomertijde zijn ouden makker nevens zich met een koppel peerden zou zien de eerde bewerken, dat vernederde en ontmoedigde hem het meest. Die gebeurtenissen vielen altijd onverwacht voor, buiten zijn eigen weten, of zonder dat hij er ooit bij mocht zijn of helpen schikken, en nu weer was hij te laat gekomen! — Verder al rondzoekend in zijn eigen levensdaden vond hij wat er met hem gebeurde, alles van klein belang: de menschen die hem kenden hadden eens, als van een vreemde zake, zijn huwelijk besproken en als dat groot ding voltrokken zou zijn, dan gingen ze simpelijk zeggen: Jan Yindeveughel is getrouwd met Vina Yandewiele, en hij zou weer aan zijn eigen lot overgelaten blijven. Die simpele spreuk deed hem zoo vreemd aan alsof hij 't nieuws werkelijk van



iemand vertellen hoorde en medeen verplaatste hij zich bij die kennissen en hij raadde hoe ze dat nieuws zouden opnemen: — als Sofrenie nu te weten komt dat ik getrouwd ben! Hij hoorde beeldelijk hoe ze zijn geval bespraken ondereen in de groote boerenkeuken en hij herhaalde en hervroeg zijn eigen gedurig:
— Sofrenie, wat zal Sofrenie daarvan zeggen ? Zoo medeen kwam de goede vond weer op en de sterke begeerte om naar zijn oude boerin den raad te gaan vragen, en dat werd nu ineens zijn laatste uitkomst: de zekerheid van heur oordeel waaraan hij zijn wil zou overlaten. Ze zou hem ineens en te goeder trouwe zeggen, hij hoorde het al:
— Ja, jongen trouwt, ge moet trouwen! — of, wat ge toch aangaat, simpele vent, zijtgezot ? verdrink u liever!
Als hij deed wat ze zegde moest alles goed uitvallen, en dan zou hij eerst stellig gerust zijn. Zijn eigen betrouwde hij van langs om minder.
— Zondag ga ik er naar toe, besloot hij. Maar als 't zondag was dacht hij 't zoo'n groote buitensporigheid verder te gaan dan ter kerke en hij vond niets om te zeggen aan Yina als reden van zijn uitgang en daarom stelde



hij 't weeral uit. Maar de wekedagen waren nu toch zonder werk, een maandag vroeg zou hij uitzetten en met dapper gaan kon hij 'sanderdaags voor 't klaren al terug zijn, dan zou 't zelf niemand weten, of ook,
— Ik kan zeggen dat ik daar nog iets te vereffenen had, meende hij, als 't Vina achterhaalt dat ik weg ben. Dat scheen hem best gevonden en de reize bleef vast voor morgen vroeg.
Als hij uitzette lag het land schemerig wit onder de donkerte, volgesneeuwd. Hij zocht den weg al over 't dorp en dompelde verder over de groote bane door de dikke duisternis. De wind voer geweldig door de naakte boomen en t ronkte daar hooge in 't droge wissebos als gezweept rumoer. Jan was de reden van zijnen tocht al vergeten of wat hij zoo verre zeggen of zoeken ging; 't was genoeg dat hij op weg was, zijn beenen wrochten haastig en al wat hij voelde was een angstige drift om gejaagd vooruit en weg te zijn uit de woeste eenzaamheid, die zoo onkennelijk op zijn gemoed woog met een lusteloosheid alsof hij weer te dolen liep en voor altijd uit het dorp verdreven werd uit zijn huis waar hij den laatsten tijd verleefde. Dat was de duisternis, de wind, de koude, het ongewone van den onkennelijken buiten waarin



hij stond als een sukkelaar die gaat deernis aangedaan worden door een gevreesde macht. Met 't komen van den dag helderde 't land in lange, vlakke sneeuwvelden zonder einde, die dood lagen en kalm onder een zwaar grijze lucht.
Dat hij de oude hofstede en al het volk waarbij hij zijn eigen besten tijd versleten had, onveranderd ging weervinden, dat was het blijde ding dat Jan zijn hoofd vervulde. 'tWas of zou hij zelf herworden of daar zijn eigen weervinden aan 't oude werk op de oude plaats die hij in zoo lang niet neer zag. 't Was overal dezelfde streek, goed verkennelijk dezelfde huizen en boomen in winterdoeningnu, die hij in verleden voorjaar gezien had. Hij ging al kijkend op diedoode zaken zonder schaffen op honger of vermoe ienis, den dag lang, altijd de oogen gericht tenden die lange bane die effenaan wegdeinde naar mate zijn voeten eind wonnen en altijd op klom en gedoken hielden, bachten die golvende heuveling al het belangende dat hij ontmoeten ging. De \ rouwe, de Boer, de dochters, de peerden dat begon nu ineens te herleven in nieuwe duidelijkheid ; hij rook al dezelfde lucht die hij vergeten was en heel de boerendoening groeide weer versch in zijnen zin. Alles wat er uitgewischt scheen en vergeten, raadde hij weer, tot de



kleinste bijbehoorten; de blinkende wanden, de haken en nagels die vast zaten in de muren van stalling en woonhuis, — 't nietigste alm zag hij hangen en staan en elk op zijn plaats om het te grijpen donkerling bij den tast, — en eindeling werd het als kwam hij eenvoudig van de mis terug naar huis om zoo seffens weer 't werk aan te vatten. En toch liep hij nog altijd nieuwe einden weg langs die hem vreemde schenen en onverschillig. Hij stelde 't altijd uit van eten of rusten om gauwer aan te komen en hij dwong zijn lamme beenen voort.
En nu ineens klopte zijn hert en daar overviel hem een angst, dezelfde beroerte en verlegene verwachting als vroeger toen hij aan zijn eigen huisdeur klopte en meende zijn vader te vinden; — hij had de daken verkend, de dreef en de hofpoort, en nu hij het ingebeelde werkelijk weerzag, vreesde hij dat er daarachter weer niets dan bedrog zou schuilen en dat hij van 't gehoopte geen zierken zou weervinden. — 't Kloktorentje, ei! het aardig kloktorentje! De mist hing daarover en de grijze winterdag die uitging; dezelfde schemerige treurigheid waarde daarrond gelijk eertijds als hij de streke liggen liet bij zijn uitgang. De zwarte kraaien



kringvleugelden zoo stilzwijgend over 't veld en vielen op de witgesneeuwde mesthoopen, en nievers noch peerd noch mensch was er te zien. Al hemel en wit, dat weer vergrauwen ging onder den grooten, zwarten avond. Hij giste reeds aan wat bezigheid hij 't volk op de hofsteê zou vinden en hij doorzag in de keuken en overal in de stallen en schuur elkeen aan 't winter bedrijf. Hij vroeg of keek niet hoe dapper de dag uitging of hoe hij zou gekomen zijn; overmeesterd als hij was door 't omliggende, bleven zijn gedachten op 't geen hij zag en luisterden naar alles wat hem hier luide vertelde entwat uit zijn verleden boeversleven. Iedere boom uit de dreve had nog zijn eigen vorm en oud en zelfde maaksel, 't Midden van den weg lag lijk ander winters, diepe doorgroefd van de wagenslagen en Jan hoorde zijn eigen stap door de reuzelende sneeuw erover piepen die dreve die hij zoo langen tijd en zoo dikwijls begaan had nevens den wagen, zijn goede peerden mennend. Een paar dorschvlegels ploften in den schuurvloer, een onbekende koeiknaap draaide den raapmolen daar Jan ongemerkt voor de opene deuren voorbijging.
Nu werd hij bevreesd, mijde zich te toonen. Hij verbeelde zijn eigen als een schooier die bij
STIJN STREUVEL6, LANGS DE WEGEN. Q



winteravonde slapinge komt zoeken en kost. Hij schokte den moeden kop recht en liet vrij de armen zwieren om een goed uitzicht te krijgën en hij momkelde vrank naar Idalie die bij den steenput heur akers vulde, 't Meiske liet een luiden schreeuw als 't den vent lang en wel bekeken had, dan bleef ze nog wat staan met open mond en groote oogen en dan kwam den lach van de verrassing op heur wezen:
— Jan! schreeuwde zij, Jan! en zij stormde in huis en daar hoorde hij haar nog roepen:
— Moeder! Jan is op den hof! Jongens, Jan!
Een nieuwe veelvoudige schreeuw ging op als Jan in de keuken verscheen, en al de meisjes-wezens waren blijde en naar hem gekeerd. Ze lieten den boever geen woord spreken, ze sprongen recht, legden dc handen op zijn mouwen en schreeuwden:
— Jan, hoe dat gij hier zijt ?! Jan hoe gaat het? Welgekomen!
Jan stond met tranen in de oogen en eer hij kon antwoorden waren er al nieuwe vragen dooreen gesmeten, en als hij wilde beginnen zeggen waarom hij gekomen was, waren zij al lijfsgenadig bezig met 't nieuws te ver-



tellen van hun eigen doening. Jan was weg en vergeten geweest maar met dat plots herkeeren was hij ineens weer de oude Jan van thuis, de boever geworden en de minste dingen die binst zijn afwezigheid gebeurd waren moesten hem vreezelijk nieuwe en belangend zijn.
De boerinne stond dat lachend te bezien hoe Jan daar overdaan bleef en stom geschreeuwd door al het jonge volk, voor haar zelf was 't een blijde dingen maar ze dacht eerst dat Jan moest honger hebben en moe zijn en ze haalde eten uit en biet hem te zitten. Als 't geruchte verminderd was en vroeg er nog niemand wat hij hier kwam doen; 't scheen hun heel natuurlijk dat hij weerkeerde; ze verwachtten hem al lang en Laura vroeg al waarom hij zoolang was weggebleven. Jan zelve vond zijn bezoek nu een gewone zaak en de reden die hij vermaren moest hield hij weggedoken voor later.
Hij at en genoot van de zate op zijnen stoel, want zijn beenen zinderden van lamme moeheid. Bindien kwam de boer binnen, hij keek verrast naar Jan, vroeg hoe 't met hem ging, dan wandelde hij weer naar buiten. Achter eten moest Jan mede met Lotte en Laura, die de lanteern droegen, naar den stal en de



peerden bezien. Ze stonden nog op dezelfde plaats.
— Bruin! mompelde Jan. Heel den laatsten uchtend van zijn vertrek herleefde hij op dat oogenblik. Bruin knabbelde gerust zijne haver. Vandaar gingen ze naar de nieuwe kalvekes, de vikkens en Laura wees hem de oude koeien die Jan effenaan bij haren naam noemde.
— En nu moet ik voort! meende hij ineens.
Maar z' en geloofden er niets van.
— 't Is zottigheid door nacht en sneeuw! riepen ze, ge zijt nu al moe; ge blijft hier slapen, en we hebben u nog veel te vertellen en te vragen, g' En hebt ons nog niet gezegd waarom ge gekomen zijt, beweerde de boerin. Uw bed is gereed op de vaute.
't Werkvolk kwam binnen, de boever — dezelfde kerel met zijn wit stekelhaar en de knapen en meiden. Ze knikten allemaal naar Jan, die weer moest bijzitten en meedoen aan 't avondmaal, lijk vroeger, voor de aardigheid.
Hij at zonder spreken en luisterde wat het werkvolk ondereen vertelde. Hij geloofde zich daarbij in zijn oud leven hertooverd alsof 't nooit geanderd en was en liet alles gerust gebeuren, maar de weemoed waarde over dat oud gevoelen omdat hij bij zijn eigen wist dat



't uit was, dat er ginder ver een andere Jan woonde en eene Yina die hem weer riep en een huis en land en hier tierden hem de oud kennelijke dingen overal luide in de ooren.
Achter eten vertrokken de knechten al rookend en de meiden waschten 't gerief af en gingen ook elk naar zijn bedde. Jan bleef zitten bij den heerd lijk iemand van de familie die overgekomen is, innig bij de huisleden. Nu was het veel stiller in de keuken, de dochters waren aan 't naaiwerk en de Vrouwe schoof haren stoel bij 't vuur om met moete te kouten nu.
Maar, Jan, begon ze, g' en hebt ons nog niets'verteld; hoe steldet thuis, en hoe —: hebt ge uw vader nog levend gevonden?
Jan voelde dat 't nu de stond was.
Hij vertelde halfluide zonder opkijken hoe hij thuis gekomen was, hoe hij geleefd had als de verlaten eenzaat en hoe de menschen, hoe de pastor hem geraden en bewrocht hadden.
Zijn grove stemme ging alleen door de keuken en al de oogen waren op hem gericht en als hij van Vina begon lieten de meisjes haar naaiwerk in den schoot liggen om te luisteren.
— Vina, dezelfde die hem in den tijd dien brief had geschreven; 't wijf waaraan hii



geland was, en z' hebben mij geraden met haar te trouwen.
— Zoo, ge zijt getrouwd, Jan?! riepen ze met drie vieren.
— Nog niet, Vrouwe, en Jan bleef dubben.
— Maar 'k kwam eigenlijk naar hier ... van u zou ik willen weten of ik het moet aangaan.
Een luide schaterlach galmde door de keuken en de dochters keken benieuwd wat moeder daaraan zeggen ging.
— Maar Jan toch! loech zij goedig, en dan:
— Hoeveel keeren hebt ge gedronken sedert ge hier weg zijt? vroeg ze.
— Eene keer, biechtte Jan, omdat ik tenden raad was, en mijn vader dood en dat ik alleene stond. Sedert dien nooit meer.
— Wel, en is ze brave, hoe oud is ze?
Jan vertelde al wat hij wist en hoe ze was
en wat ze deed en van heur huizeken en heur moeder die dood was, en van de 500 franks en van 't weefgetouwe dat ze gingen koopen en 't land dat ze zouden versmelten ....
— Al de menschen zeggen dat het een beste zake is, maar 'k ben toch benauwd....
— Maar ge moet trouwen, Jan, dan is uw dompelen uit, meende de boerin, en als ge niet en drinkt en met zulk een wijf, ge zult



goed zijn en verbeteren, ge moet trouwen !
Jan bekeek de boerin om te weten of ze het ernstig op had en dan bleef het besloten: 'k ga trouwen meende hij.
Verder spraken ze van 't land en 't leven, ze vroegen naar den grond en de groeite op Jan zijn streke en bleven nog lange zitten bij 'tvuur. Voor te gaan slapen miek de boerinne koffie en nu kwamen de meisjes los: ze wilden alle mogelijk nieuws weten over Yina en hij moest beloven haar te komen toonen als hij getrouwd zou zijn. Daarna leidden ze Jan naar 't vautje dat met een deure uitkwam op 't hof boven den aardappelkelder. Hij vond er een zachte warm bedde en 't genot nu van wilvaste zekerheid en ruste.
In den peerdenstal op 't stroo was 't toch beter in den tijd, meende hij, maar dat was voorbij, die witte knecht vulde zijn plaats — en ik moet mijn eigen wegen gaan en morgen weer naar huis. — Heere God, hij gaf geern al wat hij bezat op de wereld om dat hier te mogen voortdoen lijk vroeger en blijven inleven bij 't klinkende goed oude gedoen. Had de vrouwe een woord gerept om hem af te keeren en hier te houden, al zijn verbintenissen ginder waren afgesprongen en hij zou nooit meer om-



mezien naar zijn huis. De vaak overviel hem en hij sliep een langen trek, maar voor den dag kwam de onruste boven van zijn ongewone ligging en hij sprong rechte onder den inwendigen dwang om vroeg weg en thuis te zijn. Hij wilde niemand zien en was mijde van te staan als vreemdeling in 't algemeen wakker worden van t uchtendwerk, hier. De peerden had hij nog wel willen zien maar dat kon niet: hij voelde zich weer de uitgedrevene landlooper die niet meer van den huize is. Hij vertrok stil over 't hof binst de groote duisternis en stapte over den zachten sneeuwgrond de poorte uit en door de dreve.
k Ben hier toch altijd even geern gezien, mompelde hij en 't deed hem evenveel deernis te vertrekken als dien eersten keer. Hij wist dat hij iets achterliet van zijn eigen dat daar altijd tusschen die muren en onder die boomen bleef hangen, en vergroeid zat. Weg moest hij, Sofrenie had het gezeid, voortdoen aan 't gene de menschen voor hem gereed mieken en wilden. Met veel geduld en stap voor stap herging hij den weg. Hij rekende thalven den komenden dag thuis te geraken, hij zou al bachten Yina's gaan om niet gezien te zijn en seffens beginnen werken lijk gewoonte.



— Jan, ge moet komen met uw wijf op den trouwdag, had de vrouwe gezeid. 'k Zal komen, had hij beloofd, maar: 'k en zal niet komen, dacht hij, — want, Vina en Hoste's hofstee dat waren twee dingen uit verschillenden aard, 't eene of 't andere, maar alle twee dat kon niet samen. — 't Eene nam hij omdat hij 't andere kwijt was. Dat moest hij vergeten nu en Vina zou daar heel heur leven lang vreemde aan blijven. Hij was moe lijk een hond als hij op 't dorp kwam, hij sloop achter de huizen, ontstak met haast zijn vuur, at zijn drogen kost en zat dan te zinnen aan zijn blijheid. Niemand had hem zien binnen komen en t lag al om 't even dood ommelands maar dien zelfden avond liep hij nog naar Yina's huis: alleen kon hij 't niet op krijgen en hij vertelde haar zijn reis en dat alles bij hem nu vaststond omdat de boerinne 't goed vond wat ze te wege waren.
Heel de weke nog had hij noodig om te overwegen hoe dat alles worden ging en omdat 't nu besloten stond verlangde hij naar de gebeurtenis als naar een groot geluk dat hem voorzegd was en vast gebeuren ging. Hij telde de dagen en dat toekomende voorjaar beloofde al wat hij wenschen kon; de Paaschen bracht



mede met die groote gebeurtenis tegelijkertijd ook: de lange dagen, 't open weer, de nieuwe dricht, het buitenwerk, een nieuw stuk land en dobbele vruchten en gebruik! Hij besprak nu zelve met Vina hoe het al zou beredderd worden: Waar hij 't vlas zou zaaien en waar de aardappels en hoe hij 't groenseltuintje ging aanleggen vóór de deur, onder den perelaar. De trouwdag werd vastgesteld op Tweede Paaschen. Ondertusschen deed Vina hem al eens komen kijken als ze iets had meegebracht van 't dorp of wat ze al naaide en gereed hield van zijn trouwkleeren.
De goede sloore! dat bekommerde heur meer als heur eigen dingen en ze vroeg verlegen naar Jan's meening over de nietigste kleinigheid. Jan monkelde en zei dat 't wel was, veel te wel! Hij liet haar begaan, deed al wat ze vroeg omdat ze beter wist hoe alles moest gebeuren, veel beter dan hij zelf; want al 't gene buiten zijn dagelijkschen, gewonen trappel of werk lag, daar en had hij begrip of vattinge voor, dat lag buiten, hooger dan zijn eigen en zoogauw keken zijn oogen verweerd en zijn handen begonnen te beven en hij stond besluiteloos, te vragen met den mond die open hing. Hij zag al dat gereedschap beleggen en gebeu-



ren en bleef al den buitenkant alsof 't voor een ander ware. Yina leerde hem de gebeden en kristelijke leering die hij sedert zijn kindsheid vergeten had en verwaarloosd als onnuttigheid en hij brak met al de moeite zijn zinnen om die lange lessen goed te kennen en niet bot te staan voor den pastor op den trouwdag. Er werd nu van niets anders meer gesproken of bedacht, de dagen werden geteld en al waar hij keek was 't gereedmakinge voor de geduchte gebeurtenis. Daardoor groeide dat in zijn verbeelding als een ongekende hoogte met de groote verwachting: dat hij dan eerst zou kunnen overkijken heel de nieuwe helft en de groote verandering in zijn leven. En daarvan was hij bang en hij vroeg aan Vina of ze daar iets van wist of zeggen kon: of het dan wel heel anders zou gaan? of 't nog verbeteren kon als 't nu reeds zoo goed was. En die verandering, dat moet dan nog eens zoo lange duren eer ik het gewend ben, vreesde hij. Maar hij verzweeg zijn groote onrust en toonde zich heel gelaten en vol goede hoop omdat Vina dat ook deed. Als zij uitgepraat waren over ernstige zaken begonnen zij, lijk kleine jongens over de kleine blijheden van het feest, en Jan luisterde hoe Vina de bruiloft mooi miek in zijn gedachte.



— Ge moet uw broers vragen, Jan, dan gaan we samen vieren heel den dag en hier eten en dan een rondeken doen door 't dorp.
Hij zat in gedachten en keek door 't venster over 't land en vond dat zijn huis van hier gezien, zoo vreemde scheen; daarna stond hij heel verstrooid recht en ging zonder spreken.
Zoo af en toe kwamen zij bijeen, Jan om zijn lessen op te zeggen en Yina om hem een nieuwe muts of een paar schoenen of halsdoek te proeven.
In de eenigheid overwoog hij zijn gelukkige dagen: hij was overweldigd door al het nieuwe dat in zoo'n razende drukte altijd bijkwam. De gewone levensgang en trage gedachtenkring was heel om verre en verwoeld, en hij kon het niet meer volgen, wat hij al woog hij moest blindelings mede, voort zonder te weten waar naartoe.
Ja, Jan, binst het land nu gesloten ligt en 't were nog toe en vaste en 't werk lutst zoudt ge van nu best uw broers gaan benooden, dat is dan een gedaan ding. Dat zegde hem Yina gister en hij zaagde daarop met weerzin. Tegen zijn goesting moest hij nu weer kennis gaan maken met Tomas en Lowie en Ivo en hij zocht gedurig naar redens om het nog uit te stellen. Hij kende als bij zijn



eigen, hun aafsche voeren en dat werd een breuke, een zwarte vlek, een groot ongemak hunne tegenwoordigheid op die feeste die hij altijd zoo stil en deftig voorbedacht had. Maar Vina wilde het en daarom ging hij.
Ze woonden ievers te lande maar juiste waaien wist Jan niet en zoo stapte hij op goed geluk vooruit met de zekerheid van ze wel ergens te vinden. Achter een paar uren gaans over de wijde wintervelden begon hij uit te kijken naar de huizekens en achter eenige keeren vragen toonde hem een wijf waar dat Tomas Vindeveughel woonde.
— Maar hij werkt in 't vreemde, zei ze hem, zijn wijf is thuis en zijn jongens.
De huizekoten stonden wijd verscheen en geleken al malkaar. Ze waren toegesloten voor de koude en de menschen binnen. Hij was blij van Tomas weg te weten en ging binnen gaan zijn schoonzuster groeten als hij over de breed e bane een man zag opsteken die twee peerden leidde. Hij keerde op den stond twee stappen terug om de peerden te zien en daarmede verkende hij Dolf, den boever van Yorsters hofstede en Dolf ook riep al van verre naar Jan, waar hij te wiegen zat met slingerende beenen op den breeden peerdenrug:



— Hola, Jan! wat doet ge hier zoover van uw huis?
— En gij, Dolf?
't Zicht van die zware, blinkende peerden sloeg hem in de ziel en ontwekte de jaloerschheid omdat Dolf en niet hij zelf die beesten voeren mocht.
— 0, de boer heeft een koppel nieuwe dertigmaanders gekocht, daarbij hield hij de beesten staan.
— Schoone peerden, merkte Jan.
— En gij, Jan?
— Ja, 'k kome mijn broers opzoeken en benooden voor mijn trouwfeest.
— Ge doet een ferme slag met uw Vina, kerel: — ge gaat kermis houden en rijke doen! loech de boever.
— Kermis? we gaan eten, simpelijk.
— Ja, als men zoo een wijf trouwt is 't plezierig; de mijne bracht niets meè; ik trouwde 's morgens vroeg met den koeier en den knape voor getuigen en eer het dag was hield de feeste al op! Veel geluk Jan!
Hij snokte aan de toom en de wiegelstap herbegon over den langen steenweg.
Jan draaide achter 't huizeken en bleef daar gedoken staan denken wat Dolf gezegd



had. Medeen was de uitkomst gevonden en stilaan keerde zijn besluit al eenen anderen kant. Als Dolf ver weg was keerde Jan terug op de bane.
k Ga naar huis, zei hij tegen zijn eigen. En heel den weg overlegde hij hoe het aan \ina te zeggen en hij stapte haastig om van die drukte verlost te zijn.
Thomas en Lowie en Ivo werken op 't vreemde, Vina, en ze kunnen moeilijk vrij komen dien dag; en we kunnen dat veel stiller doen: de vriendschap is verre uitgegroeid, Dolf en de koeknaap van Vorsters hof zal ik
vragen voor een pinte bier zullen zij
ons getuige zijn en dan vermijden wij al die onkosten.
Yina had het liever anders gezien, maar zoo was 't ook goed en ze belegde bij heur zelf iets beters dat ze nu nog niet zeggen wilde. Ze zouden 's nuchtens vroeg trouwen en daarmede uit.
Met gaan en komen en keeren en tellen schoven de dagen en de winter achterwaards en 't weer opende een nieuwe lente.
Met nog wat droogte, meende Jan, en we kunnen de dricht beginnen. En in afwachting van de nieuwe zaaite, begon hij zijn



gereedschap naar Vina's te verhuizen en wrocht aan 't afbreken van zijn eigen schuur en stalleken. Hij dreef het alsaan verder naarmate de dagen in klaarte bekleven en gaf alsaan toe aan den drang die in hem lag om vooruit en gedaan te krijgen, om voorgoed in het nieuwe te komen dat veel te lange achter bleef, — om eindelijk rustig gestald te zijn. Een hoekje van 't huis brak hij ook af en van langs om meer tot dat de hoekmuur alleene nog rechtstond en een stuk van het dak dat de keuken beschutte voor 't wanweer. En dan bleef hij dat dom vertoog staan bezien: die scheef wegende kap met doorzakte veurst en de kave die daarboven uitstak — een brake tegen de lucht zoo zot te midden de doode vlakheid van den grond, die nog aan huis of aan kot en geleek. Hij verlangde om 't overige heel en al plat te breken.
Al wachten en wandelen veranderde de buitenlucht en verzoelde de wind en achter een duchtig rumoer van hagel en donder was de slenter van regen en maartsche sneeuw gebroken en de hemel bleef blauw en rein lijk een ooge met ziende zekerheid van vaste schoon weer en belofte van zomergroeite.
— De Meie heeft de Maarte verwonnen!



zegden de menschen en zoo gauw was er beweging op t land en de dricht was begonnen.
Jan had geen tijd meer voor niets: alle dagen was t zware werk zonder ophouden, s Morgens met de vroege helderheid was hij met de spade buiten en hij keerde de eerde op de dubbele erve nu en tot binnen den grond waar zijn huis gestaan had. Vina kookte eten voor huns getweeën om hem geen tijd te doen verliezen. Ter binst hij een asemke schepte geleund op den steel van zijn alm overlegde hij hoe de zaaite bedeeld: hier de aardappels en ginder het koorn. Een ferme grepe grond was nu 't zijne en hij voelde nu voor 't eerst de deugd en de preuschheid van in eigen bezit en gelande boer te zijn.
Ommewaards trokken de peerden den ploeg of de egge en andere landlieden pijnden op hun hoekje eerde evenals hij, maar allen zoo druk, zoo verslaafd, gebogen en neerstig doende zonder op te kijken.
. Jan voelde dat alle dingen nu weer in den haak waren; en hij zelf een vent lijk de gebuurs, vol bezigheid ; en al 't geene nu nog achterkwam verontrustte hem zoo zeer niet; dat zou hem al vaster op den grond brengen en voor altijd aan t eigenste werk houden 't jaar rond.
STIJN STREUVELS, LANGS DE WEGEN. 10



De lucht was nu zoo kalm met varende lichte oosterwind en een zonneke zoo nuchter dat blonk en kleurde de nieuwe groenigheid over de wijde streek. De groene eerde en mestreuk stoorde alom met de veie vochtigheid die verdampte. De eerste droge mulling witbekte de zware eerdebonken, die eerst zwartpurper gelegen hadden.
De zaaier stapte ongestoord en zwiepte met ronden armzwaai de goude tarwe uit; de egge werd daarachter links en rechts over 't land gesleept.
's Avonds toonde Vina hem de nieuwe lakene kleeren; — veel te schoon om te dragen, meende hij. 't Huis was gereed gekalkt, geschilderd, gekuischt en rondom bewreven dat 't blonk lijk nieuw altemaal.
't Was overal zoo fooiig zoo blij, zoo versch en 't viel al te zamen uit als afgesproken en gereed gemaakt om paaschen te vieren: de groote jubelende Paaschen, de dag, de opening van 't nieuwe levende milde jaar, de wintérdood, met zoelte en volle zon en vogelzang en bottende, teeder groen vol schitterkleur en bloemen-zotternije tot op de oude verknuiste bonkspillen, 't bol rond van den gedaagden perelaar! 't Leven sproot overal uit, als los



gelaten en vrij na lange onthouding van vasten en geketend liggen in koude en verkleumdheid — zoo algemeen dat in twee, drie dagen t uitzicht van de streke veranderd lag. En de menschen in hun binnenste, deelden mede in de blijheid; ze zongen en liepen om 't spetterende van den nieuwen dagendans en hun eigen innige leute lucht te geven en meê te doen in de groote zottebolling die leidde naar t ernstiger branden van den zomer.
Drie zondagen achtereen in de hoogmis, riep de pastor de bannen uit van Jan Vindeveughel met Yina Vandewiele. Jan dook zijn hoofd in de handen en hij zat beschaamd daar al de menschen naar hem keken; — en als dat voor den derden keer voorbij was voelde hij eene verlichting als na verloop van eene geduchte zaak. Nu was er al iets afgedaan toch; morgen moest hij die nieuwe kleeren aantrekken en dan stond nog te wachten: die gevreesde gang naar t stadhuis en naar de kerke!
Overmorgen is t voorbij en we zijn getrouwd, zegde Yina. En Jan zuchtte; hij en wachtte maar naar de ruste als ze samen en van dat lastig vertoog verlost, in hun huis zouden weerkeer en.
Hoe gaat dat al afloopen? vroeg hij



gedurig. Hij zag zijn eigen: de onhandige lomperik in die beste kleeren en kijkend naar d'anderen om te weten hoe hij alles moest doen. Yina was vol blijde verwachting en ze was preusch voor dien eenigen keer in heur leven dat ze in 't zicht zou komen en dat al de menschen met haar en heur schoone kleeren gingen bezig zijn, en om die feeste, dat ding waarvan ze nooit genoten had en dat haar zoo genoegelijk tegenloech omdat ze 't maar en kende om het bij andere menschen gezien te hebben en die krulden dan van leute en tierden luide uit wat ze niet kosten inhouden. Dat was nu met haar eigen te gebeuren.
De dag zelf hief traag uit de deemstering en daar kwam een reine morgen op. Jan stak 't eerst de deur open en wenschte blij den goeden dag.
De nieuwe kleeren mieken hem welgezind en een heel anderen mensch; Vina verkende hem bijkans niet: zijn versch geschoren wezen stak zoo vreemd uit den witten halsboord en dat laken busde zoo wijd in ongeplooide vouwen om zijn beenen en lijf en hij zocht waar de groote handen duiken en om gewend te worden aan die vreemde dracht. Zijn nieuwe mutse miek hem ongemakkelijk.



Dolf kwam ook binnen en medeen ook Filie de knape en Rielde en Mina, hun vrouwen de naaste gebuurs. Ze dronken druppels en ze draaiden rond Jan en rond Yina en koutten in de vroegte al luide en leutig ondereen. Yoor den tijd daar was trokken zij gezamenlijk, twee en twee over 't kerkwegelken.
Jan en Yina gingen nevenseen. Jan bekeek zijn schoenen en Vina wrocht aan de letsen van heur zijdene halsdoek; ze luisterden alle twee naar 't luide gebabbel van de wijven die nevens Dolf en Filie gingen. In 't stadhuis wachtten zij naar den burgemeester en dronken genever. En als 't lange geleden had liep Dolf gaan zien waar hij bleef, want dat wachten vonden zij vervelend en dat zitten zonder spreken en bezien worden van elk endeen. Dolf bracht den burgemeester mede en nu was het veel eerder en eenvoudiger gedaan dan Jan gevreesd had.
— En nu voor den pastor, jongens, dan zijt ge voor eeuwig man en wijf, loech Filie.
Daar ook ging het haastig en 't liep alles best af. Ze keerden door 't dorp, wat beschaamd daar al de menschen buiten aan hun deur kwamen kijken.
Nog een klein stondeken en we zijn weg te



lande en thuis, meende Jan. En dat verre land en dat huis werd in zijn oogen de kostelijke toevlucht, de reden waarom hij getrouwd was en al die schaamte leed. Dat was nu, de gebeurende stonde, de afloop van 't gene waarvoor hij al maanden bang was en vreesde en dat verging nu op het punt naar, gelijk hij 't zooveel keeren beleefd had in zijn gedachten en daardoor voelde hij 't nu als een dingen dat voor de honderdste maal herkeert maar met de volle werkelijkheid nu.
Vina verwachtte daar veel meer van: dat moest haar groote blijdag worden, de eenigste in heur stil leven en ze zocht al hoe 't pleizier beginnen.
— We kunnen nog niet recht naar huis loopen, Jan, merkte zij. De getuigen moeten hun tractaat krijgen, anders komen we er met schande af. We kunnen nog wat leute maken ondereen.
Jan liet zich gezeggen en deed zijn best om te lachen als Dolf of Mina of Rielde iets uitbrachten of vertelden.
Hij dronk zijn deel druppels en voelde het ongemak en de mijdigheid allengerhand wegvallen, hij kreeg warm en wilde even luide klappen als de anderen. Van hier gingen ze



elders, altijd in nieuwe herbergen, t' Halven den voornoen begonnen zij bier te drinken, groote pinten die effenaan volgeschonken stonden met altijd nieuwe aanmaning van ze te ledigen. Jan werd verlegen van zijn eigen meesterschap en zijn zinnen te verliezen en hij vreesde voor dien eersten dag in zijn plage te vallen.
— Hoe gaat het hier afloopen? vroeg hij inwendig. Yina vezelde iets aan het buurwijf; hij zag hoe ze een vollen pander in den hoek onder tafel doken en dan riep er iemand:
— Seven is daar! Leve Seven en zijn ezel!
Als ze buiten keken stond de oude Seven
bij zijn ezelken dat in de karre gespannen stond te wachten. Dat was Vina's verrassing:
— We gaan naar stad rijden, Jan, en ze trok duchtig aan zijn mouw. Hij keek verdaan in haar wezen, hij had gepeinsd dat 't nu al uit was en dat ze naar huis gingen, maar omdat Vina hem zoo blij aankeek en verwachtende was al het genot van beur verdoken voorstel, daarom monkelde hij weer en gebaarde zich blij en tevreden met haren vond.
Jan en Vina en Filie en Rielde en Dolf en Mina zochten plaats op de drie banken in 't karreken.



— Leve de trouwers! w' hebben ze meê! riepen ze.
De panders werden opgeladen en Seven trok aan de zeelen, sloeg met den zweepsteel op den ezel en: Juu: 't beestje pikkelde zoetjes voort en daar pronkten de feestgasten blij en geschommeld op hun karre door 't dorp. Seven snokte lijvelijk en ketste op den ezel, hij grommelde inwendig en lutte aan zijn steenen pijp zonder acht te geven naar de levenhoudende kerels op de karren. De boomen schoven voorbij langs den blooten weg, 't getrek lutterde en dokkerde over de steenen lange, eentoonig voort door den zonnigen tweeden paaschdag. Z'en stonden nievers omdat ze gauw wilden aankomen; ze vertelden ondereen al de leutige dingen die ze wisten van hun eigen trouwdag om den weg te korten en tegen den noen ontwaarden ze reeds de hooge huizen en de torens van de stad.
— O, Pee, riep Seven en de karre bleef staan voor de poort aan een oude afspanning.
Elkeen stapte af; men schudde de kleeren effen en Seven spande uit, bond den ezel in stal en bestelde zijn haver.
Jan had honger; de gasten namen een hoekje aan tafel in de herberg en Yina miek haar



korven los en legde vleesch en brood en eiers op 't berd. Ze zaten daar vrij ondereen en noenden lijk thuis. De bazinne vulde de glazen met kralende, bimin bier. Het vleesch sneden zij op het brood en de gasten kropten harde eieren binnen en ze loechen als ze malkaar bezagen. Later zongen zij liedjes en dronken druppels.
Ze voelden zich daar zoo wel in de groote gelagkamer en de weerdinne was zoo vriendelijk : ze wist al dat Jan met Vina getrouwd was en ze kwam ook lieur glas tegen dat van de feestvierders tikken en ze dronken met luide gelukwenschen, — Lange jaren! Goe leeffce! en een tweeling te naaste winter.
Maar we blijven hier zitten en we zijn naar stad gekomen en hebben nog niets gezien, merkte Vina. 't Was hier anders vrij lustig maar ze moesten toch door de groote straten wandelen, om te kunnen vertellen later al de wonderheden. De brijzelingen brood werden van de kleeren geborsteld en nu gingen zij wijven en mannen dooreen, onder de groote poorte door naar stad. Seven lutte altijd aan zyn PUP op de zulle bij zijn ezelken en zou daar wachten tot ze weer kwamen.
Daar liep allerhande volk op hun zondag-



beste, haastig over de plankieren zoodat Jan en zijn wijf en d' anderen te midden de strate bleven waar ze gedurig moesten uit den weg vluchten voor 't drukke gerid van wagens en karren. Jan lonkte naar Vina en dan naar de winkelramen waar zij keek naar al 't schoone goeds en de rijke huizen maar hij voelde zich mijde, beklemd en ongemakkelijk. Hij duwde de handen in de broekzakken uit vreeze voor de dieven. Vina hield hem alle stappen staan om de schoone koopwaren te bezien. Ze had willen in een van die rijke herbergen binnen gaan om daar eens wat te drinken nu dat ze vandage toch rijke was; maar Jan hield haar tegen.
— De menschen bezien ons hier te stijf, Vina.
— Maar we moeten toch entwat koopen, nu we in stad zijn: een houten pijp of een tabakbeurs.
Ze dubden eerst voor 't venster van een grooten winkel en dan gingen ze alle zes naar binnen. Ze kregen keus hunne oogen vol maar al waaraan ze de handen staken 't was ongelooflijk duur! Jan gaf zijn wijf een stoot.
— 't Is zottigheid, meende hij. Alzoo vertrokken zij zonder koopen.



Aan een groote, open plaats waar de wegen uiteen leidden werden zij vervaard van verdolen en ze besloten dat ze nu genoeg gezien hadden daar ze verlangden om weer op hun karre te rijden.
't Ezelken stond al ingespannen, de banken werden rechte gelegd. Dolf en Filie wisselden van wijf en zoo i'eden ze keerom de bane af, naar huis. Maar ze waren allen verblijd nu en kregen hunnen wind en weister weer; zoo gauw ze in het opene veld en langs de boomen kwamen begon Dolf te zingen en vocht met Fiene, Filie trok aan Mina's haar. Geen herbergje dat ze voorbij reden. Ouw! riepen ze telkens naar den ezel en ze tierden: vier pinten, naar den baas. Dat waren hier weer de oude, groote pinten die ze kregen met 't bier dat ze gewend waren en lustten. Seven dronk ook mee en hij begon luide te klappen tegen den ezel. Jan reed als door een droom: Vina zat nevens hem, de boomen zag hij en den smoor over 't land en de huizen, alles wilde draaien maar hij hield zijn zinnen gespannen. De drank was niet bij machte vandaag om zijn gedachten los of warm te maken. Bij andere bruiloften had hij de trouwers gezien en hunne dronkemans voeren en hun bezeten, razende blijheid,



hij had gemeend dat 't met hem even zoo vergaan zou maar nu wist hij dat het heel anders was; de pastor had hem van den morgen zulke ernstige dingen gezegd en dat speelde door drankwalmen en smoor als een mare door zijn dronken kop, en hij werd verlegen als hij dacht zoo seffens met Vina alleen te zijn en dat Dolf en de knaap hen verlaten zouden en elk naar zijn huis gaan. Zie, ze waren al aan de laatste herberg; Yina rekende af met den voerman en in de „Spreeuwe" dronken de getuigen het scheidbier. Ze bleven er nog zitten als Vina opstond en zei:
— En nu, we gaan, makkers, wel bedanken we voor 't gezelschap. Kom Jan.
— Veel geluk! Veel leute! riepen ze hen nog achterna, en andere zotte redens tot ze 't niet meer en hoorden uit de verte. Ze waren ineens stil en elk bij zijn eigen aan 't peinzen gaandeweg over 't smale wegelken. Er was weinig plaats en Jan voelde Vina alsaan tegen zijn lijf drommen beur mijdend om in de landvore niet te terden. De hitte voelde hij wegen en de zwaarheid drukken in zijn spannend hoofd. Zijn hand vond hare hand en hij nam ze zachtjes eerst, overtastte de vingers éen voor éen en als hij ze drukken voelde, hield



hij ze vast gesloten nijpend in de zijne en hij zocht om iets te zeggen van 't geen hij met dien stillen avond overal rond, in zijn eigen teedere tevredenheid voelde opzwellen.
— Vina, ge zijt nu mijn wijf, zijt ge er blij om? dat hoorde hij zijn eigen sprake uitbrengen, hij omgreep Vina's pols en hooger haar vollen arm om alzoo antwoorde te krijgen.
— Ja 'k, zegde zij stil, en ze leunde haar hoofd tegen zijn schouder.
— 't Was een schoone blijde dag, zegde ze wat later, en alles is naar lust afgeloopen.
— Ben toch blij dat 't alzoo gekomen en zooverre voorbij is, vezelde hij zoetjes en hij aaide haar hand.
Maar hij moest zijn innigheid lucht geven, niemand zag hen hier, de avond was zoo stil en hij was tevreden dat de dag zoo goed en zonder diepe dronken te zijn, voorbij was. Hij wist zoo goed wat hij zegde, voelde zich vast op de beenen en overdacht wat hij deed. Vina hield nu zelf zijn arm en zoo trakelden zij stille huiswaards. Ze waren moe alle twee, verlamd van gaan, van rijden, van kouten, van drinken en van aandoening en verlangden om ontdaan te geraken van die stijve kleeren en te slapen.



Hij wist dat hij zottigheid bedreef waarover hij — de groote ernstig-droge Jan — morgen zou beschaamd zijn.
Vina draaide de deur open en zonder lichtaansteken, zonder eten wierp Jan al haastig zijn beste goed af en kroop in Vina's zachte bedde. Voor den eersten keer van al zijn levensdagen lag hij zoo warm, zoo goed om zijn lijf te laten rusten in slaap. Yina bleef zitten op heur knieën heur gebeden lezen en Jan wist niet wanneer ze gedaan had of komen slapen was.
't Deed hem zoo vreemd bij de eerste klaarte, als hij 's morgens ontwiek, dat zelfde wijf van gister, half gekleed nu en ongekamd te zien rondloopen met heur witte slaapmuts op. Yina was vroeger altijd zoo net en verzorgd en hij dacht dat ze nooit anders en kon worden. Daarmee scheen zij hem ineens veel eigener; heur lijf dat hij nu gelijnd en gevormd zag in dien grijzen baai en korte hemdsmouwen was hem zoo nieuw —: een ding als hij zelf, eene heel andere Vina — zijn wijf nu en de zijne van gister niet maar heel van zijn leven lang en dat huwelijk stond medeen als een gewoon ding, iets waar de nieuwigheid allang is afgesleten van alle plechtplegingen ontdaan. Maar 't verveelde hem met 't begin van den dag te moeten klappen en



dat ze gedurig op zijn handen keek en alles zag wat hij deed naardat hij altijd alleene gehuisd had. Anderszins was 't allemaal nieuw en versch en net wat hij aanraakte of zag, t werd hem al gereed voorgezet en hij leefde in zijn verzorgde nieuwe werkkleeren alsof het nog altijd feest en zondag was. Hij ging naar ?t land, wrocht daar rustig en alleen en lonkte soms naar 't huizeke ginder dat zoo pertig omhaagd te blinken stond in wit met roode daking onder den bottenden perelaar. Vina liep daarnevens en daarrond altijd bezig en verlaan. Overal waar hij keek was het ommelands éen boomgaard in bloei te meitijde als 't zonnezomert en in zijn gedachten woonde de gelukkige rust.
Alzoo bleven de dagen dezelfde van altijd en de groote verandering die Jan zoo gevreesd had, en kwam niet, zoo dacht hij in zijn eigen: of het wel de moeite was al die verlegenheid voor een ding dat met alle menschen gebeurt en gewoon hetzelfde blijft.
't Groeiende schoon weer en de zomerwarmte kwam op met altijd anderend werk op de velden. Vina hielp in de dricht de egge en de rol slepen, en keerde naar huis haar eten koken. Heel den dag door hoorde Jan haar taal en al de gedachten die hij placht binnen te houden moest hij haar



luide zeggen, 't Eten bleef altijd even goed en de slapinge even zacht en 't gevoel van de aanhoudende zondagfeeste bleef altijd even nieuw. Heel zijn oud leven lag vergeten als een lange ongelukkige dompeling in verwaarloosde ellende en hij kon niet bekomen van 't lustelijke onderhoud dat nu zonder einde zou voortduren.
Dolf riep hem van ver waar hij ploegde naar nieuws van den huishoud en Jan wederriep hem blijde:
— Best, jongen! 'k En ben de weelde nog niet gewend! De boever draaide zijn peerden en wrocht eene andere vore en als hij weerom genaderd was schreeuwde hij nog eens:
— Een mensch is altijd te late wijs; — g' hebt tien jaar te lange den boer gediend!
Jan wrocht voort al denkend dat Dolf gelijk had en op zijn oud leven: dat lag nu vergeten schier, heel veraf en al die jaren van ginder, die kleurloos en zonder uitspringende voorvallen vergaan waren, geleken hem een lange spanne tijds die hij evengoed in éénen dag kon verleefd hebben. De menschen van Hoste's hofstee stonden als kleine beeldekes uit zijn kindsheid die verre verbleekt en afgegaan of uitgesleten waren. En aan de dompeling die



hem naar hier geleid had — het lange jaar eenzaam leven in zijn hok, daaraan wilde hij niet denken —: dat lag als een smakelooze brok, een vale vlek, een lange pijnlijke droom die bij 't ontwaken een onlekker gevoel achterlaat. Dat was weggevaagd nu, evenals het huis waar hij woonde dat vlakke land geworden was en met vruchten begroeid stond zonder iets nog die hem eraan deed denken.
— 't Is al met vaders dood, meende hij, anders woonde ik ginder nog en hij dacht of zocht niet hoe het best gebeurd of ongebeurd was.
Ons eerste gaat een beste jaar zijn, meende Vina als 't zoo mag voortduren.
t Weer was voordeelig, de vruchten groeiden, t was weelde: een hoekje fijn gehereld vlas dat bloeien ging, dat stond zoo rechte en zoo effen als een waterken; en aardappels met volle gezonde groeze en 't koorn al blond en dikke en rijke in zijn eerde. Ze hadden twee geiten op stal en konijnen en voeder in voorraad. Ze hadden ook een nieuw weefgetouwe gekocht om te winter als 't land toe te rusten zou liggen. Overal waar Jan keek, zijn geluk stond zoo vast en zijn weelde dat hij 't met geen duivels omverre smijtelijk en vreesde —
STIJN 8TREUVELS, LANGS DE WEGEN. H



hij voelde zich schattig rijke en onbewust lag de glimlach van verzadiging hem op het droge wezen. En 't deed hem deugd Vina's oogen zoo snel te zien blinken, s Avonds achter t werk was de ruste zoo innig en de zondagen sleten zij stil, al wandelend naar de vruchten gaan zien of liggend in 't gras achter de beukenhaag in het lochtingske vóór de deur. Den avond lang bleef het daar zoo eensch en stil ommelands en den dag zagen zij uitleven met veel smoor over de velden en gekriep van krekels. Binnen en buiten was er overal volkomene kalme vergenoegdheid en voldoening en de landelijke reinheid waarin de gedaagde menschen leefden, was de wreersplete van hun eigene rijke ongestoorde zielenruste.
't Oogsten in het najaar ging al even gezapig en gemakkelijk als de zaaite. Jan wrocht dubbel strange omdat 't ingezamelde door hem gewonnen en 't zijn eigendom was 't geen hij in de schure bracht.
Yina zegde er niets van maar inwendig was ze blij en tevreden in de nieuwe doening. Jan was en bleef haar de kalme, geslotene man met schaarsche woorden om zijn gemoed te uiten maar daarachter — zij voelde het lag al de genegenheid die hij niet toonen kon.



Ze werd hem gewend, hield heur eigen gespraakzaamheid in en bezorgde hem al wat hij wenschen kon en niet en vroeg. Maar in den tijd dat ze getrouwd waren merkte zij met vrees en verwondering dat Jan zoo onverschillig was aan al de groote dingen van God; hij leefde alsof 't hem blindelings al toegeworpen wierd zonder oorzaak of begin en hij vroeg nooit naar zegen of genade voor 't toekomende of en wist van bedanken voor 't geen hij zoo mildelijk kreeg. En nu ze zelf in angstigen toestand verkeerde en al 't geluk van heur nakende verwachting aan den Heere vroeg, bleef Jan daarbuiten als een vreemdeling die niet weet wat er gaande is of wat er op spel staat.
Jan, al dat we krijgen komt van God, zegde zij, en als we niet en bidden, wie weet hoe lang onze welvaart zal duren, een onweer of min nog, en we liggen plat; al dat we bezitten staat onder den blooten hemel.
Jan had daar nog niet aan gedacht; vroeger, bij den boer bezat hij niets dat 't zijne was, hij leefde ten hoopewaard in en als 't buiten al verliageld en vernield lag stond hij daarop te kijken als bij eene noodzaak boven alle menschenmacht daaraan niemand iets gebeteren kon —



maar 't raakte hem anders niet veel, hij kreeg toch zijn loon en eten was er op tijd; — ziekte en had hij nooit gekend en buiten dat bezorgden zijne handen 't eenvoudig onderhoud waarvan hij onbekommerd geleefd had.
Door lange nalatigheid was alle godsdienst een dood dingen bij hem geworden, 's Zondags ging hij ter misse omdat alle menschen gingen en buiten een vaag vermoeden van de leering uit zijn kindsheid, en kende hij niet vele meer van 't bovenaardsche. Nu 't zijne eigene vruchten waren die buiten stonden vreesde hij dat geweld als een geheimzinnige macht die op den laatsten stond besliste of al zijn arbeid nuttig of wel ten ondomme gedaan zou zijn. Dat was een heel nieuw gevoelen, eene bezigheid die hem tot in bedde toe bereed met onrust en hij zocht al vroeg in den morgen of er geen onraad of kwaad uit de lucht en zou vallen. Uitwendig gaf hij toe aan Yina's zeggen, hij wist dat ze 't goed meende en veel beter dan hijzelf, verstand van die dingen had; hij liet haar goedsmoeds begaan en luisterde als een onwetend kind naar wat hem wonderlijk en toch eenvoudig scheen. Ze las hem die schoone dingen uit de Heilige Geschiedenis en andere oude boeken die ze van moederstijd al



belezen had en Jan luisterde daarnaar tot hij moede in slape viel en niets meer en verstond tenzij foezeling zonder inhoud. Hij gebaarde zich overtuigd en vroeg niet naar naderen uitleg of verstandenis, maar geloofde gedwee al wat ze wilde als hij maar inwendig gerust voortleven mocht. En 's avonds ontdekte hij het hoofd en knielde ook voor het beeldeken en zegde de gebeden na die Vina luide voorlas. En dat werd zoo zaan gewoonte bij hem waarin hij voortdeed alsof 't altijd zoo geweest was.
De wintersche dagen kwamen met nog meer eentonigheid dat bestaan voortrollen. Bij slecht weer wrocht Jan in de weefkamer en Vina draaide 't spoelgaren en bedrilde den huishoud. Dan genoten ze dubbel van de dekking die hun vrijwaarde voor 't giere najaar en ze waren gelukkig in 't droge en de warmte te mogen voortwerken. Daarbij naderde alsaan die sterke verwachting voor de groote gebeurtenis die nakende was. Dat gemoedelijk samenleven met altijd denzelfden keer van dagen en werk en praten ondereen waren zij nu al gewend maar daarnevens was dat stilaan begonnen met een kleinigheid die veraf lag, en gegroeid nu tot de eenige aanbelangende, groote zaak. Vina droeg heel die heimelijkheid in haar binnenste;



— Jan hield zijn verlegenheid gedoken en wilde niet vragen naar 't gene waarvan hij zoo weinig verstand had; hij wachtte hoe 't afloopen zou. Dat was hen beiden zoo onverwachts overgekomen als iets dat ze van elders waren aangebracht en heel de stille doening in huis zou veranderen.
De wijven uit 't gebuurte kwamen al kijken en die lachten luide met Yina's onrust: ze verzekerden haar dat het een gewoon dingen was dat overal gebeurt en geen ongelukken bijbrengt.
— ?t Is eigenlijk daar de reden waarom de menschen trouwen! meende Dolf's wijf.
En of 't een knechtje of een meisje is, kan ook al niet vele aan de zake bijbrengen, wist Rielde.
Verder vertelden ze haar eigen gevallen, wat er moet gedaan wrorden en wat er al gebeuren kan.
't Geruchte en geloop en hield niet op. Ze dronken koffie in den achtermiddag en zaten met opgetrokken wenkbrauwen halfluide te vertellen. Jan bleef daar verre af en hoorde maar 't geklets van 't getouwe en snokte ongestoord aan zijn lade.
— Ze zullen het wel regelen zonder mij,



meende hij. En 't borelingske kwam op tijd en stond, op een gewonen grijzen, winterschen achternoen. Sofie van 't hof en Mina hielpen daarbij, later kwamen er andere wijven nog. En Vina lag wel en gezond en blij gezind dat ze een knechtje ter wereld bracht. Jan moest nu Tomas gaan benooden en een eerstkomenden zondag kwam hij af met zijn wijf voor 't peterschap. 't Kindje werd gedoopt en ze heetten het Jan. Broer en zuster bleven eten, ze gaven het jongentje weer aan Vina en praatten verier van landzaken en dan vertrokken zij om met den avond weer thuis te komen.
Vina bleef eenige dagen te bedde en leerde daar het kindje bundselen. Dan kocht Jan een wissen wriege en Vina werd weer lijk vroeger en deed haar gewone werk. Ze bespraken onder malkaar die gelukkige gebeurtenis en hoe dat zoo goed voorviel te wintertijde als er minst wrerk is buiten. En van hun stil leven was de meeste rust toch weggevallen; bij dage en bij nachte was er gedurig geloop, gekrijsch, en onruste omdat hun kindje zou kunnen ziek worden en doodgaan en daar moest altijd iets aan verdaan of veranderd worden.
In 't eerst wras en bleef dat kostelijk schaapken het belangende middenpunt van al Vina's



bezigheid; te midden den dag liet zij alle werk vallen om het te herbundselen of te zuigen te geven en zoo gauw het schreeuwde nam zij het op den schoot en douwde het en zong daarbij al de kinderliedjes die ze een heelen levenstijd ongezongen in heur hoofd bewaard had. — 'k En heb mij daaraan niet verwacht, Jan! 'k meende dat ik alle-menschen te oud was om jongens te krijgen! De blijdschap straalde uit hare oogen en z'en kon het geluk niet gewend worden.
■— Kijk, Jan, het heeft bruine oogskens, lijk gij!
Hij moest alle stonden bijkomen om wat nieuws van hun kindje te bezien. Later werd zij overmeesterd door 't komende zomerwerk en die groote gebeurtenis vergroeide stilaan in den dagelijkschen slommer van rollen en eggen en ze kwam maar bij de getijden heur kind voedsteren en verschoonen.
Jan verhemde weer met 't uitkomende lentetij: dien langen winter had die opgesloteuheid hem meer dan ooit vervelend gedrukt. Hij was wars van de muffe weefkamer en dat poenderend handwerk, moe van altijd dat zelfde wezen bij zich te zien en altijd die tale te hooren waarop hij gedurig moest antwoorden.



In den vrijen buiten leefde hij weer alleen,
sprakeloos zonder denken, met de groote,
breede ruste in zijne kop. Hier waaide de wind
over den kouter en hooger hingen of dreven
de wakke wolken en brachten de groeizame
luwte in 't land. De eerde viel vei-vet onder
zijn spade, lijk beuter en ze stoorde goed. De
breede dagengang met lange einden helderheid
van den morgen tot den avond herbegonnen in
vaste, onroerbaar, rustig leven. De dricht was
al geregeld en gestadig tuimelden de eerde-
klompen éen voor éen; hij verkende ze als
dingen van zich zelf die onder eigen handen
gedurig gemend, veranderden met 't keeren
en t gaan van de zon en altijd dezelfde bleven.
Dat landstuk met zijn bochtige uitsprongen lag duidelijk afgeteekend met die gracht ten zuiden, de elshage ten westen en een doorntronk en een arduinen paalsteen waar Vorsters erve begon. Dat deel van de wereld was t zijne, daarop hij leefde, liep en wrocht, dat onderhouden moest worden als zijn eigen lijf omdat het alle jaren nieuwe vruchten opbracht ; hij en het land ze voelden zich éen, onderhielden malkaar, waren samen vergroeid 
al t ommeliggende, zoo wijd zijn oogen over



de vlakte konden scheren, dat was 't vreemde, dat hij nooit en bekeek tenzij achteloos te rnsttijde soms om de groeite te vergelijken met de zijne.
De vogels waren weer over gekomen en schuifelden den schoonen dag door, hoog in de lucht waar de zonne heerschte en de boomen kregen weer op een nieuw dezelfde jonge groenigheid waaraan zijn oogen onbewust voldoening vonden. Het groeide alles en leefde en zong gezamenlijk in gewonen keer als afgesproken in zelfden loop met haastigheid om ter meest! Jan voelde dat uitwendig werken op zijn gemoed in lustige stemming meê met al die dingen zonder verder na te gaan van waar dat 't kwam als de naargeestigheid nu uit was en de voldoening hernam. Hij wist zijn dagen vast lijk de oude boom die als de tijd daar is, meê doet in ?t lentewerk en weer en wind opvangt vanwaar het waaien wil omdat het sap hem door de vezels stroomt en de schorse gestookt wordt door hitte en zonneschijn.
Op het wijde veld dreef Dolf zijn koppel peerden, heel 't getrek teekende als een kinderbeeldeke zoo scherp tegen de lucht maar Jan hoorde duidelijk door den ijlen wind die



luide stemme die gedurig gebood: hu Zan, omme Lotte, hei verdomd! schold hij nu, en dan weer zachter: tuuk, tuuk, hei, hop! omme! djok, ho, ho, djok Lotte. Dat speelde aanhoudend in Jan's hooren en hij wist zonder kijken hoe Dolf daarbij aan de zeelen snokte en wanneer Lotte of Zan een stap mistorden of te traag of te dapper door de koorneerde stampten, 't Werd bij stonden alsof hij de beesten zelf voerde en voorzag hoe hij ze drijven moest om ;t rechte speur te houden. Maar dat verging bij hem nu heel werktuigelijk: uit herinnering van zijn eigen oud bedrijf dat voortleefde nog zonder hij er nu op 't oogenblik spijt of vreugde bij voelde of dacht aan dat verleden boeversleven. Zijn woonste en thuis was nu als kortwoonder op zijn eigen land en t lag verre buiten zijn denken aan mogelijke verandering nog of als 't beter of slechter was nu met Vina samen jongens te kweeken. Ommewaards was de streke bezaaid met kleine huizekes lijk 't zijne en daarin woonden Tomas, liowie of Karl, volk dat hij kende en die ook getrouwd waren, jongens hadden en 't land bewrochten en zóó was het goed en moest het blijven.
De loopende zomer verleed even zooveel



andere zonder dat iemand voor onraad vreesde, als onvoorziens, t' halven den warmen dagendans, als de zonne ten hoogste zat, de vruchten begonnen te verschoeperen van droogte: de noodige regen bleef achter en de groeite zou vergaan en de schade hooge loopen bij eiken nieuwen zonnedraai! Al het werk, de onkost van vetten en zaaien was gedaan en de oogst lag onder de hand om te grijpen te wege en nu zou 't al voor nieten zijn, zonder dat een menschelijke macht in state was te helpen. Twee dagen regen en de ramp ware verheeld! maar de hemel bleef rein en de wolken hooge en de landlieden stonden nu als puidjes zoo klein en machteloos te guwen naar dien hemel die al hunne verwachtingen zienling vernielde. Dat was de algemeene ramp waarover alleman den mond vol had en verslagen was. De menschen bezagen malkaar en hun land en ze overlegden daarbij hoe de pachten zouden betaald geraken; ze vreesden voor den volgenden winter en ze voorzagen al de armoede die zij van nu al aangedaan en opgelegd waren, 's Zondags op 't dorp achter de mis in de herbergen was er geen ander sprake tenzij van regen en droogte en de boeren bekeken elkaar met de zwijgende drukkelijkheid meewarig op het wezen.



•Tan keerde naar huis met hangend hoofd en hij lette niet op Vina's angstige verslagenheid en hoe ze hem bekeek om hulp te zoeken. Maar ze toonde hem eindelijk het kindje dat slap als een slunske zonder leven te kermen lag in zijn wiege. Hij keek naar Vina om raad of uitleg te weten en als zijn wijf dan aan 't weenen ging dacht hij dat Jantje op sterven lag en zou uitgaan.
Was er nu ineens een kwade hand in 't werk die 't eene met 't andere doodneep al wat ze bezaten ? Die macht voelde hij wegen zonder te vinden of waar te zoeken of waar ze 't verdienen of ontloopen konden. Zijn eigen weerbaarheid was gebroken en hij ging gelaten de dingen hun gang zien gaan om te herbeginnen achter dat 't kwaad zou uitgewoed zijn. Hij wist niet hoe 't te beteren was. — Hoe is dat begonnen? vroeg hij.
Vina wist het hem niet te zeggen.
Achter eten keerde hij weer naar zijn land zonder te durven denken aan zijn ongeluk en hij verdroeg de inwoelende zonnehitte die zijn vruchten moordde; 's avonds keerde hij naar huis in 't verdrietig voorgedacht daar alles nog slechter te vinden.
De wassen keerse brandde bij 't lieve-Vrouw



beeldeken en Vina zat op haar knieën — Jan, we gaan bidden, voor ons kindje eerst en dan om regen op het land. En medeen voelde hij ook de behoefte om zijnen nood te klagen en hulpe te vragen in zijn weerloosheid aan God, die groote onzienlijke macht die beschikken kon over goed en kwaad en in een wink, bij state was al de ongelukken te weren. Vina wist het goed: met zijn huishoud en zijn vruchten stond hij als een simpele onnoozelaar zonder kracht nu waar hij vroeger nievers geen kwaad en vreesde. Hij liet haar bidden en verwachtte tusschen vreezen en hopen, de beternis die hij zoo noodig had.
De andere menschen dachten lijk hij. Zoolange de groeite aanhield verheugde eenieder zich in den harden zonneloop; ze zongen op 't veld en hun lach galmde verre; maar zoogauw de vruchten zienling naar vochtigheid langden die ze niet en kregen en verschoeperden achter 't land, zoogauw was 't groot geruchte uit en ze vertelden hun vrees in 't stille aan malkaar en wisten te noemen hoeveel weken reeds datde hemel zondereen druppel regen was. Ze voelden dat iets buitengewoons gebeurde en vreesden dat, zonder bovenmatige hulpe de vruchten verloren waren; ze voordachten wat er te wintertij de te wach-



ten stond als 't nu te lande alles moest vergaan, 's Zondags hield de pastor algemeenen biddag en 't volk ging in dichten drom achter 't kruis met ontbloot hoofd in bedevaart en ze vroegen luide achter regen en verlossing. Bindien laaide de zon als een straffend werktuig over de velden, als een groote vorstinne die onwetend deere doet of vergeten is dat er menschen zijn die vergaan zullen van hitte en waternood.
In die zelfde dagen zag Jan hoe de bliksem het huizeke van Door Vermeulen, een landsche werkman lijk hij, platbrandde. De vlamme helderde een avond lang heel 't gehuchte en 't wijf en de jongens doolden over de velden in hun schamelheid. Maar met dien zelfden slag was de droogte gebroken en binst den nacht viel de regen overvloedig als een verhemmende lavenis, als een zegening, een ongehoopt wonder en de menschen kwamen uit hun bedden en lieten zich doornat gieten om de deugd zelve te voelen die ze voor hun vruchten gevraagd hadden.
Het kleine Jantje genas intusschen van zijn lamme ellende en 't loech alweer als Jan en Vina reeds gevreesd hadden dat 't met lachen voor altijd uit was. 't Kind was hun nu dubbel dierbaar, het schamel boontje, omdat zij 't nu behielden als 't hun zoo nipte ontstolen



was. De waterschaarschheid en de andere ongelukken waren gauwe vergeten en de wolken dreven weer door de lucht zonder dat er een mensch acht op gaf. De vruchten waren bekomen rijpe op gewonen tijd en elk ,was op 't zijne bezig. Jan pikte zijn koorn en kapte daarna zijn aardappels met strange kracht en als hij zijn bundels in 't schuurken borg en zijn manden vol rijpe goudroode vruchten in den kelder goot, voelde hij een ongekende lustigheid en hij was gierig van dien schat die hem van elders gegeven was omdat hij hem evengoed had kunnen geweigerd worden.
— We kunnen weer een jaar voort, Vina!
En 's avonds bad hij met ingetogen gemoed de gebeden achter die Vina voor las. Hij dacht in zijn eigen dat ze gelijk had en wist nu dat zijn doen een ijdel ding was als 't de Heere van daar hooge niet en zegende.
Naderhand wrocht en leefde hij in dat gedacht en voornemen van niets te doen dat bij zijn weten kwaad was om er ook geen aangedaan te worden.
Zoo leefden zij in vasten vrede, eendrachtelijk hun dagen éen 't eenegader zonder dat ze er verschil of verandering in zochten.
Met 't naderen van den volgenden winter kregen zij nieuwe verwachting en 't was nieuwe



blijdschap als t tweede knechtje geboren werd. Lowie en zijn wijf kwamen nu peter en nieter zijn en Vina kweekte het kindje alleen zonder hulp of geloop van buurwijven. Jan vond het goed dat het weerom in 't doode jaargetijde voorviel als er minst werk was. Maar voor Vina verdubbelde nu de oppas en de zorge: binst dat 't eerste leerde loopen wachtte 't tweede naar heur handen. Ze wist dat het nu met meer beteren ging en ze wrocht zooveel ze kon om bij al dat, evengoed heur huis in orde en t andere werk gedaan te krijgen.
t Zijn de lastige jaren, Jan, merkte zij, als ze groot gekweekt zijn zullen de jongens voor ons werken, dan kunnen we rusten eens dat de oude dag daar is. Jan moest het niet gezegd worden: hij was en bleef het kalme trekpeerd dat maar 't werken laat vallen als 't donkeravond is en juist de tijd er van af doet om met haaste te eten en wat te rusten bij nachte als de jongens hem dan nog die ruste lieten.
't Volgende jaar kregen zij het derde kindje en t jaar daarna nog een en later kregen zij er twee ineens. Dat werd eiken winter als de onfaalbare uitkomst waaraan ze gewend wierden: telkens een nieuw borelingske als 't zomer-
STIJN STREUVELS, LANGS DE WEGEN. 12



werk gedaan was om 't binst den winter wat aan te kweeken. En 't gedruisck en 't leven en de beweging kwam in den huishoud met die reuzelende kleine jongens en zoo gerochten zij stilaan de vroegere ruste ontwend en groeiden in 't geroezemoes en geschreeuw zonder dat ze 't merkten. Elk kind bracht zijn nieuwigheid mede, 't was telkens een ander wezentje en dat zagen ze al dooreen groeien en roeren en zij wisten daarbij niet dat ze zelve verouderden omdat zij gezond bleven en altijd de gedachten op de jongens hadden. De oudsten robbelden al over den vloer of leerden loopen nevens een stoel binst de jongsten in de wiege te kriepen lagen. Vina leefde daarin verslaafd, bekommerd, heur wakende oogen altijd en overal op dat ongeduur en gereed ten allen stonde met heur borst of een melkpanneken om al die gapende monden te voeden. Daarbij waschte en kuischte ze en onderhield en naaide zij kleeren en bundsels zonder ooit te verbeiden of te rusten. Zij en kende zelf heur magerte noch heur afgevallen lijf en Jan zegde niet dat ze verouderde en geen mensch meer en geleek van ellende; hij liet haar buitendien nog helpen op 't land en op 't getouwe en hij meende dat alzoo noodig was en niet anders en mocht.



Binst dat haar jongens bleuzende groeiden en bolle kaken kweekten werd zij stilaan de gedaagde, lijdzame moeder, altijd vol zorge en sleurend aan ?t geduldig weerkeerende werk, zonder te denken dat het te veel was of te lastig en voldaan als er maar geen ziekten overvielen en 't wel bleef gaan te velde; dat er buitendat ruste of voldoening of genot in heur leven kon komen en wist ze niet. Ze was tevreden en vroeg aan ons-Heere om bevrijd te blijven van alle ongevallen. Met Jan ging het even strange binst de lange dagen; zijn kop en rugge waren gebogen naar 't werk en zijn mager wezen was zwart verbrand in de buitenlucht. Zijn leden waren afgeteerd, droog en hoekig in zijn swanselende kleeren. Hij slokte haastig zijn eten binnen en zoo gauw was hij weer buiten, blij van alles te doen daar hij wist hoe noodig zijn handen bij 't werk te kort kwamen, 's Avonds had hij zijn leute bij de jongens: Pierke en Jantje liet hij op de knie rijden en de anderen bekeek hij waar ze te slapen lagen; de teedere bemelkes en durfde hij met zijn ruwe grepen niet aanraken uit vreeze hen te bezeeren. Met groeien kregen de knapen eigen vorm en voeren, hun karakter teekende verscliillig en hier



en daar bij een woord of een wending van hun wezen verkende hij zijn eigen of een doening van Vina in 't eene of 't andere. Ze stamelden zoo kluchtig hun woorden uit en poenderden lijk groote menschen heel ernstig, in een hoek aan hun nietig speelgoed. Dat bezien en nagaan was hem altijd nieuw en verzettelijk.
De zomers volgden alzoo de winters op in gestadigen ommedraai, zonder dat er iets merkelijks het leven veranderde of tusschen viel. De zondagen liepen daar tusschen zonder dat Jan uitging of vierde; sedert zijn trouwdag en had hij nog geen bier gedronken of op 't dorp in eene herberg geweest. Hij zag hoe Dolf en andere menschen die kortwoonden en jongens hadden lijk hij, over de straten zwierden en leefden lijk losse jongheden die vrij gelag en verteer maken, zonder dat hij lust voelde om meê te doen. Hij vroeg er niet naar hoe 't stond met den eigen zakelijken huishoud en leefde zooveel te geruster, omdat Yina alles bedeelde en redderde. De jongens kregen eten en kleeren op tijd; de vruchten die ze over hadden verkochten zij en 't geld er van werd bij 't andere gelegd dat Yina in heur spaarpot gedoken hield. Hij dacht hun schamelen wel-



stand alzoo vast en er moesten groote ongelukken gebeuren, meende hij, eer er voor nood te vreezen viel: — gelijk het nu ging mocht het goed heel hun leven meegaan. Maar Vina hield heur groote angstige zorg bij zich en vertelde hem niet wat er dagelijks noodig was om die bende knapen te voeden en te kleeden. Ze wrocht van vóór den dag en met 't klaren kon zij op t land gaan helpen en 's avonds tot late in den nacht herbegon zij aan 't naaien en stoppen. Heur eigen oude kleeren en die van heur moeder, die ze bewaard had als heilige gedenkenissen, sneed ze in stukken en verwrocht ze tot kinderkleedjes voor de jongens; en zoogauw waren ze weer gerafeld en versleten en 't werk was seffens te herdoen, want s zondags moesten zij toch net aangedaan voor den dag komen. Heur angstige bezorgdheid lag diepe achter haar gewoon wezen gesloten en t was al lang dat ze in de oude mutsedoos heur gespaarde bruidgeld niet meer tellen durfde. Ze hoopte altijd dat het lijden zou tot de oudste jongens konden medehelpen en wat winnen dan zouden ze boven water zijn en ze voorzag in die verte een weeldetijd, die nakende was. Maar de zes knapen verslonden intusschen al wat ze kregen en leefden onbewust van 't



geene hun alle dagen werd voorgezet. Ze vertrappelden in hun ongeduur het nette groenselhoveken en de oude boom, de gedaagde perelaar, die altijd zoo gerust groeide stond nu in een grond als een vloer betrappeld met de schorse glad en geschonden van 't gestadig beklimmen en wrijven in 't druistige werk van de doende deugnieten. Zes knechten lijk beren waren 't, bleuzende onder hun verbrand vel, met wit stekelhaar en de handen en kleereti besmeurd van 't aanhoudend werken, ribbelen en wroeten en vechten. Ze leefden in de mulde zandeerde, in 't gras en waren maar in huis als ze honger voelden of slapen moesten; daar nog lagen ze te ronsen ondereen in hun donkeren beddebak. Jan liet ze begaan en Vina bleef alleen den last dragen en de groote kommernis. Bij elk getij werd er zoon' danige hoeveelheid brood en aardappels verslonden, dat er niets meer van de opbrengst en kon verkocht worden. Met den laatsten zomer had Jan zijn hoekje tabakland met koorn bezaaid en hij rookte niet meer; en nu met den aanstaanden winter moest er weeral nieuwe landmest en bedding en deksel gekocht worden en wat ze al pijnde en spaarde z'en voorzag niet hoe ze het schikken en bedeelen zou, of van-



waar het geld zou komen. In heure onmacht begon ze te klagen aan Jan: over de nietige opbrengst van het weefsel en dat de aardappels zoo weinig aan hadden.
— Als 't niet betert, 'k en wete niet hoe het gaat afloopen of waar we 't gaan halen! — Dat al heur geld op ging en durfde zij niet zeggen en Jan bleef alzoo onwetend van den nakenden tijd, dat ze, bij 't minste ongeval zouden tenden zijn en hulpe moeten vragen, 't Overleggen van hunnen toestand sloeg hem reeds mismoedig en lam. Hij raadde achter Vina's woorden dat er iets ernstigs op handen was; hij zegde niets, maar de narigheid speelde als een gejaagde angst door zijn hoofd.
Hij had heur dat hooren beleggen dien avond, dat het overal zoo rustig was en gemoedelijk als ze zaten alleen bij tafel achter een lastigen dag landwerk; al de bijbehoorten bleven hem duidelijk bij: de jongens sliepen en die woorden dansten nog door 't huis als ze lange sprakeloos te peinzen zaten en te zoeken naar hulpe die nievers te vinden was. Ze zaten lijk twee menschen die door lange samenleven malkaars gedachtengang raden zonder dat woorden er nog noodig zijn om te zeggen wat ze peinzen. Jan zijn mond hing open en zijn handen staken



diepe in de broekzakken, zijn oogen volgden Vina's handen die neerstig aan 't naaiwerk zaten. — En al die moeite, al dat beulen was niet voldoende! — Dat wijf daar voor zich, hij had ze nooit zoo duidelijk gezien: dat hoofd en lijf en handen waren als de zijne samen verouderd en vermagerd, — hij moest het staandelijk overleggen dat zij het was: Vina, dezelfde van vroeger toen ze hem vreemde was en hij haar niet en kende, en dat nu heur eigen gedachten met de zijne éen waren. Hij durfde geen geld vragen voor een nieuwen krauwel, die vandage een tand gebroken was.
— Waar gaan we uitkomen? en wat is de reden dat het nu ineens slecht met ons gaat? vroeg hij in zijn eigen. Hij zuchtte en ging naar bed.
't Speet haar nu reeds dat ze hem die onrust aandeed. Hij zat als een verlegen kind versteld door 't onverwachte kwaad nieuws; hij had het al zoo lastig zonder dat! Hij kon heur geen raad geven en hulpe moest ze bij hem niet zoeken, ze wist het, maar dat bespreken was haar noodzaak geworden en nu zou het beteren als ze met hun beiden dat lastige ding in hun hoofd ronddroegen den langen dag; met een oogslag zouden ze nu malkaar ver-



staan en de angste wederzijds op elkanders wezen zien.
Dat was Jan de eerste onlustige nacht dat liij slapeloos bleef in zijn vermoeidheid. Hij hield den adem in om zijn zuchten geen lucht te geven en durfde de bevende handen niet verleggen.
Maar s anderdaags kon hij het niet meer uithouden, t was hem te lastig geweest en hij wilde bescheid:
— En die 500 franks die ge meebracht, Vina? vroeg hij.
- Zij zijn gesmolten man, gesmolten lijk sneeuw! merkte zij stil. 't Is alle dagen geld uitgeven en 't geen erin komt is zoo weinig. Maar laat ons voortdoen, zei ze om haar eigen woorden te beteren; — dat 't nog een tijdeke duren kon: de jongens groeien!
Die veropenbaring was hem de harde slag; Jan had gemeend, dat ze rijke waren en er geen verteeren viel aan 500 franks. Zoolange had hij geëten en geleefd zonder achterdocht en lustig gewrocht in 't gedacht dat zijn handen heel hun onderhoud bijhielpen en dat hij rijke en begoed was. Nu lag zijn moed gevallen en hij stond voor die dreigende hooge ramp zonder uitkomst te vinden. Zijn zinnen waren ineens



overrompeld, hij beefde als een zieke vent.
Yina gaf hem geld voor een nieuwen krauwel en ze trokken al vroeg naar 't aardappelveld. De najaarswolken dreven zwaar door de lucht en al de zomerblijheid was ineens voorbij. Vina haalde de manden bij en de jongens kwamen achter geloopen, de kleinsten voerde zij op den korde wagen en legde ze in de voren, bezijden waar ze werken moesten. Daar mochten zij robbelen ondereen, want thuis en konden zij alleen niet blijven.
Yina liep al gestopen en weerde het kruid en waar ze voorbij was begon Jan al den drietand in d'eerde te slaan. De balken vielen open en de vrucht rolde bloot als ballen die blonken lijk rood goud. De twee oudste jongens hielpen Vina de vrucht oprapen en in de manden zamelen. Jan wrocht als een werktuig, hij hief den krauwel hooge en sloeg hem zwaar in de rullende eerde, maar bindien zaagde de onrust van gister door zijn hoofd en hij herhoorde al de woorden die in den stillen avond gesproken wierden. De armoede kende hij maar om ze gezien te hebben bij landloopers die vroeger bij den boer om eten vroegen en slapinge zochten in de schuur. Hij raadde daarbij dat ze dan ook hun erve verlaten en onvaste gingen ronddolen, heel



de huishoud, van hier naar elders en leven giDgen van 't geen ze kregen achter debane. Dat het zooverre met hen zou komen en had hij nooit durven denken. Hij gruwde er van. Inwendig werd hij boos en hij legde de schuld op zijn eigen, op \ina, op de jongens en op het land en het werk dat hij doende was en op alles wat er ommewaards leefde en onder de lucht stond. Dat schamel vonkske geluk had hij verleefd in den laatsten tijd zonder zelfs te denken aan den woonvasten vrede dien hij genoten had en dat viel nu uiteen in angstigheid, waarvan hij 't einde en 't verloop moest afwachten. — Heere God, hoe deed Dolf het en zooveel andere lieden die 's zondags zwierden en onbekommerd leefden zonder zooiets te vreezen, waarmede hij nu bezig was. Hij vond nievers waar hij 't kon verdiend hebben of waar de schuld gelegen was. Al dat beulwerk was alzoo ten ondomme gedaan, 't en hielp geen werken als t effenaan vereten en verteerd was, eer 't al ingezameld en opgebracht kon worden. Dat alles stond in halfduidelijken woordvorm onvast in zijn hoofd, hij voelde het enkel als een grijze lucht die drukte over zijn leven. Telkens er een balke was opengekapt hielp hij kruipend in d'eerde, met de handen de aard-



appels oprapen en hij vond toch dat de vrucht rijke, groot en gezond was met veel leefte eraan.
— Vina, doe voort, gromde hij als zijn wijf weer naar de jongens keek. En wat later als Jan in gedachten, de krauwel liet rusten:
— Jan, als we spoed maken kunnen wet'avond 't eerste stuk gedaan krijgen.
Alzoo vermaanden en zetten ze elkander gedurig aan om den arbeid strange vol te houden.
Achter hen lagen de kleine bemelkinders te spelen; ze hadden de droge groeze op een hoop vergaard en 't vuur erin gestoken en de rook walmde al in dikke wolk over 't land. De kleinsten lagen daarin versmacht en onbeholpen te schreeuwen; hun slaapmutske hing scheef over de ooren, hun wezens waren vuil en besnotterd en ze woelden met de armpjes in hunne lamme onmacht om bij moeder te geraken.
Een stuk lands verder beerde Dolf met zijn koppel peerden Yorsters aardappels uit. Hij ging en hij kwam telkens tot waar Jan doende was en keerde dan weer tot aan de elzentronken, aan den overkant bij de beke. De kerel wrocht gemakkelijk, stapgaande achter



't getrek en riep nu en dan een „juu" of „djuk" naar de peerden dat het helmde. Hij wist eene leutige reden als hij bij Jan genaakte vooraleer omme te keeren. Hij zag hem krauwelen of wroetelen overhands in de eerde en Yina daarbij en 't nest jongens.
— Hola, makker, 't is plezierig getrouwd zijn, dan hebt ge medeen volk bij de hand om te helpen werken!
In een plotse beweging hief Jan den kop en de beide handen met de vingers open gespereld omhoog, ten teeken dat hij te raden gaf: hoe plezierig het was en hij monkelde. Maar evengauw voelde hij, als een diepe steek, de afgunst en den harden nijd om den kerel die zoo onbekommerd andermans werk deed en voor zijn eigen niet zorgen moest. Omdat hij achter die peerden zoo gemakkelijk ging en van 's morgens reeds zijn blijde wezen aan had en leutigheid uitbelde. Zijn oude passie voor de peerden kwam ineens weer op, de liefde voor hun dikke, ronde, lijmende lijven en glimmende vel. Hij zag hun sterke hoeven en voelde de handeling van zwaar alm en gerid en heel zijn onbekommerd oud boeversleven schoot wakker; zijn eigen handwroetelen minachtte hij als peuterend, vrouwelijk gedoen



dat overal ten onbate leidde. Hij hoorde de zware stappen in de eerde ploffen en kon dit mismoedig heimwee, om zijn vroegere bezigheid niet verdrijven, heel den morgen. Zijn wezen bleef gesloten zooals altijd, bruin, eerdebruin en mager daarop geen spier en vertrok, zijn armen sloegen voort, maar 't geen er binnen op dat oogenblik was losgesprongen en was hij geen meester meer. Al wat er omme stond zag hij zoo duidelijk als hij 't anders niet en merkte; — dat was het voorteeken van 't kwaad welk hij vreesde dat gebeuren ging. Al 't geen hij zag verveelde en zaagde hem en 't lustte hem danig den krauwel daar te gooien en weg te loopen uit de gewone dagdoening.
Achter den noen kwam Vorsters vrouwvolk naar 't veld de aardappels rapen; ze hielden luide geruchte en taterden dat 't klonk over de streek die seffens nog zoo rustig was.
De hemel bleef dien dag gesloten achter dikke wolken waar de zon in gesmoord zat, maar al wat er op den kouter stond, teekende duidelijk in scherpe verlichting en rijke najaarsche kleur. De boomen tegen den einder stonden genaderd in geelgouden valsche jeugd en speiering; de donkerbruine, veie beetenvelden, 't







Dolf, sleekende vol geoogste aardappels, naar 't hof voerde.
Jan staakte dan ook het werk; hij laadde de manden op den kordewagen en reed naar huis.
Vina was lange weg met de jongens en hij stond moedermensch alleen op 't avondland. Het wiel van den kordewagen piepte een onverdragelijk lastig liedje over 't wegeling.
Hij zocht om al die dingen uit het hoofd te weren al wist hij dat die avond met de kleinste bijhoorigheden hem als een groote gebeurtenis zonder uitval, zou vastblijven.
De volgende dagen en zegde Vina niets meer en hij zelf begon al te twijfelen of dat voorspelde ongeluk wel zoo nakende was en of alles niet zou blijven lijk ouds. Hij kapte voort de aardappels uit en daarbij verlangde hij, zonder te weten waarom, tot 't zondag zou zijn.
's Morgens binst dat Yina ter kerke was en de jongens nog sliepen voelde hij zich ineens alleen, de handen vrij en meester in huis zonder dat iemand zien kon wat hij deed. Dan werd hij gedreven met nieuwsgierigheid naar die mutsedoos. Hij doorsnuffelde eerst de laden van de spinde maar vond daar niets tenzij



oude beuzeldingen die hem niet en belangden. En boven de schouwbank stond de mutsedoos waar Yina heur geld in weg borg. Hij hief voorzichtig het deksel op en stak er tastelinge de hand in. Daar lagen vier, vijf groote zilverstukken, hij draaide en keerde ze, hoorde 't geklank en dan voelde hij dat zijn handen kwaad deden ; hij dekte haastig de doos weer toe, keek rond naar t lieve-Vrouwbeeldeke en ging in den versten hoek zitten wachten tot Vina thuis kwam. Z' en merkte niets, maar ze had hem een nieuwe muts mede en twee paar nieuwe kloefjes voor Pol en Jantje.
Daar! k en wil u zoo leelijk niet meer zien loopen, zei ze, en de jongens ook moeten net zijn.
— Dat en was niet noodig, zegde hij half luide, en ging de muts opzetten en kijken in 't spiegelken nevens 't venster. Wat later was hij op zijn zondagsclie en de jongens ook en hij trok met de drie oudsten, hand en hand wel gezind naar de hoogmis.
Nu kunt ge ook 't geld meedragen voor de landmest, 't is al een heele tijd dat Vorster daarachter wacht, Jan, en eer we nieuwe halen moet 't oude toch effen zijn! Ze gaf hem drie vijffrankstukken.
STIJN STREUVELS, LANGS DE WEGEN. 13



't Kwaad stookte heel de misse in hem en al uitkomend zond hij de jongens weg en ging met drie boerenknapen naar den „Gouden Arend". Hij dronk een pinte bier, dan nog eene, hij wist niet waarom en hij haastte zich. Als zijn eerste geldstuk gewisseld was vroeg hij de drie gasten mede naar eene andere herberg. Hij wist dat het kwaad nu reeds niet meer te herstellen was en deed voort, liet zich drijven door de macht die hem joeg. 't Was al zoo lange dat hij geen geld meer handelde — die wondere ware waaraan hij met werken niet geraken kon! Al jaren had hij geen menschen gezien of een glas hooren tikken en nu dwong hem die onverzadelijke belustheid naar veel helderbruin bier, naar de warmte in zijn lijf, naar den mist en de doezeling in den kop die al een menschenleven lange nuchter was. 't Scheen hem dat hij nu lang genoeg den asem ingehouden had uit vreeze van Vina en wijf en jongens werd hem ineens de onverdragelijke last dien hij wilde van voor zijn voeten stampen. Het kwaad overviel hem zonder dat hij vroeg van waar en hij gaf alsaan toe. Hij dronk angstig, met volle zwelgen 't eene glas achter 't andere, om gauw ontdaan te zijn van den Jan die vreesachtig was en wist kwaad doende te zijn.



Hij wilde niet weten hoe hij zou thuis komen, wat Vina zou denken; 't moest allemaal versmoord worden in ziedende bedwelming. Zijne armen zwaaiden reeds en hij zong,
Is dat geen leute Is dat geen pleizier Zich zat te zuipen Aan dat goed bier!
Hij riep naar Dolf, naar Karei en naar al de mannen van 't breede leven, ze moesten weten dat hij ook eens durfde, dat hij keizer was en vandage den bak omme stootte!
Van dan af en wist hij geen tijd meer te noemen of 't dag of nacht was. De oude Jan, de pleizierige Jan was op zwaai, allemachtig op zwaai, alleen meester en vrij, los van al dat er bestond zonder wijf of jongens of thuis; 't draaide, 't schijverde, 't zottebolde allemaal gemingelmangeld dooreen! 't Werd hem als een weerkeersel uit zijn jongheid, het vrije, onbekommerd gezwaai van zijn armen die ineens weer los waren. De boer kon wachten van werken, hij zelf was de baas en die vrijheid nam hij in om zoo lange gedwee gediend te hebben zonder den kop te heffen.



— Bazinne nog een pinte! lalde hij. Dan werd hij buiten gegooid, de kwade geesten dreven hem naar huis, maar hij stond in duisteren nacht alleen, rond te tasten op ongekenden weg met zijn hoofd zwaar en op de flauwe beenen. Hij zocht en als zijn stappen hem onbewust op de bane en voor zijn deure brachten verkende hij zijn huis, maar dan stookte de weerzin zoo geweldig dat hij weer weg sukkelde en zich dook als een kwaaddoener. Het besef van de groote, onverbeterlijke ramp streden met den dronken hoogmoed.
— z' En mogen alleens niet piepen, raasde de zotte Jan, hij wilde zijn eigen sterk en manhaftig maken omdat hij den ernstigen blik van de dutsachtige Yina niet dragen kon. 't Medelijden met zijn eigen ellende verstootte hij.
— Ik ben baas! 't Is mijn geld, ik heb 't gewonnen en ik heb 't verteerd!
Hij keek als een moordenaar en de duivels zaten hem in de oogen en met gelokene vuisten stapte hij in huis.
Heel die geweldige meening lag maar bovenop, veel liever ware hij stil, ongezien in bedde gekropen om zijn eigen te duiken in schaamte, maar omdat Yina luide weende en de jongens verschrikt wegliepen al schruwelend, moest hij



zijn geweld uitwerken en man blijven. Hij wilde nu alles zien beven en daveren en brijzelen en slaan wat hem in de handen viel. 't Was nu toch al verdaan en verloren en met niets meer te helpen. Het kwaad moest nu tot tenden en voluit werken. Hij schopte de stoelen uit den weg, sloeg met de vuisten op de muren in razernije omdat ze niet in en vielen, t Geruchte dat hij miek hitste zijn eigen gramte op en hij brak maar al dat kraken kon en klinken. Hij sloeg de jongens om hun getier te hooren en stampte zijn wijf om er de nijdige deugd van te voelen. Als 't al vermei zeld was liep hij buiten en zwaaide de armen in de lucht en hij ging, 't was hem algelijk naar waar, om nooit meer terug te keeren.
Hij ontwiek aan den graskant van de beek, en 't verwonderde hem den hemel zoo kalm te zien, zoo vol zonneblauw en nuchter, nu dat hij zelve zoo ziek was en zoo moedeloos. De frissche uchtend en de heldere beek bezag hij als een versche boorling en hij was aan 't vragen of 't een bejaagde droom was waarin hij den kwaden Jan had weergezien. Maar omdat hij hier zoo ten ontijde langs de beek lag en dorst gevoelde, scheen zijn vreeze gegiond en t ontwaakte stilaan en hij verkende



zijn ongeluk. Zijn kop gloeide, zijn keel was verbrand en hij had den moed niet om 't water te scheppen waar zijn voeten in hingen en de koelte voelden. Hij was moe, doodmoe en beu van 't leven, van al wat er bestond en hij wist niet hoe hier weg te komen eens. Hij lag als een ellendige sul achter eene ziekte, zonder kracht of wil, alleen en zonder hulpe verlaten op de wereld. Zijn voornemen was: 't land uit te gaan eens dat zijn beenen zouden uitgerust zijn, en daar lichtte in de verte die eenige toevlucht, zijn oude thuis: het boerenhof, verre in 't noorden en nu brak hij van spijt omdat hij vroeger zijn goeden peerdestal verlaten had. En de droge vent die nooit en weende voelde nu de tranen op zijn handen loopen en de spijt en wanhoop neep zijn kaakbeenderen toe zoodat zijn tanden knarsden.
Daar in 't gras, langs de beke vond de pastor hem liggen en hij overreedde Jan om naar huis te gaan.
— Yina heeft heur rampe bij hem gaan biechten, meende Jan en medeen zag hij kanse en een middel daarin om alzoo weer in zijn levensweg en thuis te geraken. Hij liet den ouden pastor schelden en de harde waarheden ving hij met gebogen kop uit schaamte. En



als de pastor hem meê tweefelde kwam hij gelaten en gewillig vooruit en naar huis. Yina was blauw geweend en de jongens en durfden niet opkijken naar vader, üe pastor sprak daarbij zachte zijn vermaningen uit en herbracht den vrede. Bindien stond Jan beschaamd, besmeurd, belabberd, versleten en vuil, lusteloos en moe viel hij op zijn bed als een doodzieke mensch. 's Anderdaags herbegon hij zijn werk. t Gebrokene goeds was opgekuischt, zijn vuile kleeren gewasschen en alles gedoken wat er aan de geledene baldadigheid kon doen denken. \ ina was gespraakzaam en vriendelijk, zij wilde meer dan ze kon het ongeluk vergeten, maar inwendig bleef die gebeurtenis als een zwijgende mare wegen in huis en dat zou de tijd alleene uitslijten. Buitendien droegen zij de angst van de nakende armoede en ze wisten alletwee zonder middels te zijn om de nieuwe dricht te beredderen was 't dat ze den winter konden goed maken nog. Jan was onbekwaam om te overleggen of vooruit te denken of te zoeken naar beternis: alle wegen waren hem afgesloten en de armoede wachtte als eene noodzaak die niet te ontspringen was. Yina ook liet het lot aan de Voorzienigheid over en ze deed haar jongens bidden.



Zij zelve vond daar heur eenigen troost in, van heur eigen en verwachtte zij niets meer; heur vreeze en afschuw voor Jan hield ze geborgen en uit plicht toonde zij hem uitwendig vriendelijkheid maar ze bleef altijd in angst dat 't gebeurde nog weerkeeren zou. In 't stille vertelde zij heur verdriet aan den pastor en daar kreeg ze raad en hulpe om voort te doen en rechte te blijven en te wachten naar beternis die komen moest van waar en wist ze niet.
— 't Zal al zijn dat God wil! meende ze.
Ze leefden alzoo een dag t' eenegader, ontspaarden al wat ze konden en Jan verwrocht de korte dagen in de weefkamer. Hij merkte alleens niet of er verandering was en at gerust van den armen kost dien Yina met behendigheid gereed miek.
Dan kwam de tijd weer van zaaien en mesten. Yina bezag Jan bedeesd als hij van koopeu sprak. Ze verdaagden de dricht en eindelijk, als 't hoog tijd werd besloten ze te vragen aan Vorster of hij hen wilde zaad geven en goedzien tot het weefstuk af zou zijn. Jan ging naar de groote hofstee en hij keerde welgezind weer met een geladen kordewagen.
— Hij bezag me eerst, vertelde Jan van den boer, — hij was vriendelijk: als g' er nog te



kort hebt moogt ge weer komen, haal maar; daarvoor uw land niet laten vervallen of bevuilen, in 't jongens-kweeken we verstaan dat! heeft hij gezeid, Vina.
Ze waren er weer bovenop en 't werk kon voortgaan, de zomer zou raad en hulpe brengen.
Rond dien tijd verrijkte Yina van heur zevende kind en ze was bovenal blijde omdat het nu voor 't eerst een meisje was: een mager ellendig boorlingske, maar een meiske toch, en dat was heur groot verlangen geweest; later zou het vast beklijven — 'k zal het wel doen, het betroetelen en bezorgen tot het gezond wordt en steiten zal het zeker evenals d'anderen die leven over hebben! Ze miek er al heur werk van en vergat al heur ander verdriet en kommernisse.
Op de hofstede kregen ze voort al wat ze noodig hadden in den huishoud en op't land.— We zullen dat wel vinden, zegde de vrouwe, maak geen zwaar hoofd daarvan.
Maar Yorster, de fijne boer, wandelde met zijn makke over de velden, en hij lonkte scheef uit naar Jan's huizeken, en hij merkte zonder te gebaren, al onder uit en hij zag de magere mesthoopjes, het vertrappelde lochtingsken en de beulende jongens die daarin doeninge hielden;



de vuile gevels en de gebrokene ruiten verplakt met papier en twee luiken die aan éen hangsel scheef hingen. De blank, de kleur, de nieuwe onderhoud was eraf en de fijnaard trok den neus op en neep de lippen.
— De boter is van de melk, mompelde hij en wandelde huiswaards.
Landlieden's armoede breekt kennelijk door en ligt bloot uitwendig voor al die kijken kan en de boer vond dat het tijd werd om de zaken naar te zien.
— 'k Ga naar Vindeveughel's, zegde hij aan de vrouwe.
De jongens stormden in huis al schreeuwend en hielden moeder bij den voorschoot — Moê, moè, moeder de groote hond gaat ons bijten!
— Hoe gaat het? en de boer groette met 't inkomen en zocht een stoel om wat te kouten. Van 't were eerst, van 't land van de kostwinninge, alzoo draaide hij nader en ineens:
— Als ge wilt, Jan, of gadinge hebt... hij wachtte en liet zijnen kerel raden wat er moest achter komen.
— Nu in uw vollen jongenskweek, we weten best hoe het gaat, dat zijn de moeilijke jaren en veel menschen blijven erin steken, en als ge wat geld noodig hebt, Vorster's hof staat



open, 'k zal u helpen, of beter g' en zult het niet willen, g' en zijt van geen schooiers afkomste — maar als ge liever van uw huis of uw land af zijt — 't ligt rondom in 't mijne, 'k zou u de hoogste weerde geven en dan zijt ge ineens op 't droge tot uwen lastigen tijd uit is.
Jan luisterde met open mond en wendde de oogen niet van Yina waar hij raad zocht en heur meening; — zij zegde ook niets en de boer, om antwoorde of bescheid te krijgen:
— Alles blijft lijk het is: ge woont lijk vooren en na, ge behoudt wat land voor uw onderhoud en ge werkt op 't mijne in daghuur, — ge wint uw geld zuiver. Ten andere, daar en is zoo geen haaste bij, ge overspreekt dat ondereen en kom zeg me dan wat ge dunkt te doen.
— Hij is als een engel van God gezonden, meende Yina zoo gauw de boer buiten was.
Maar Jan was wantrouwig, hij wist geen reden waarom de boer zoo voordeelig zou zijn, hij vreesde sluwheid daaronder omdat hij overtuigd was dat er hem nooit iemand uit goede jeunste en vrijelijk eene helpende hand toestak, zonder eigen belang te zoeken. Maar omdat



\ ina het zoo goed vond. — Maar wie had er den boer gezegd dat ze geld noodig hadden?
Dat is de man die de Voorzienigheid ons zendt, Jan. Het stak haar geweldig in 't herte, maar *t was de laatste toevlucht.
— Nu en dan wat geld leenen en baat niet, •Tan, we vallen er al dieper in en zooveel te zekerder grijpt hij ons goed, 't is best nu alles verkoopen. 't Was moeders eigendom afstaan, maar het gold nu de jongens en hun eigen leven. En als ze 't nog eenige dagen overwogen had:
— Wilt ge, Jan, vroeg ze.
Ik wil alles wat gij wilt, en, als 't moet zijn, 't is alzoo misschien best.
Hij verstond er geen woord van, zijn eigen meening ging hij geern af' en betrouwde op zijn wijf die de zaken zou afhandelen. — Zoo, zij gingen een zondagnoene naar Vorsters hofstede en daar in de groote kamer, bij tafel, zonder dat 't iemand hoorde of weten kon tenzij de boer en de vrouwe, werd de verkoop besproken. Vorster had zijn prijs vastgesteld, hij wist hun de voordeelen uiteen te doen en raadde wel dat 't gedwongen ging en nijpende was en dat ze moesten aanveerden. Hij telde



hun gereed geld en de boerinne haalde eene kan bier uit en Jan teekende zijn eigendom af. Onder 't drinken vertelde de boer den verkoop als eene zaak uit genegenheid gedaan en zonder belang voor zijn eigen als een echt treffelijk ding en omdat het land zoo gunstig gelegen was.
— Een boer heeft altijd gebruik te kort en liever dan het te laten vervallen en, als ge 't later openbaar moest onder den hamer brengen, 't ware jammer, g'en zoudt maar den helft van de weerde betaald krijgen! Nu blijft ge uw levensdagen lang wonen zooals in 't uwe en Jan kan hier op ?t hof werk vinden en de jongens ook later — armen om te werken hebben we hier altijd vandoen. De tijd dien ge over hebt bedricht ge uw eigen gebruik aardappels, mijn peerden kunnen 't grof werk doen.
Zij trokken naar huis, Jan welgezind met de beurze geld en Vina voldaan omdat ze uit den nood waren, maar spijtig om 't verlies van heur oudvaderlijken eigendom.
— Wie kan er weten of raden waar een mensch al dompelt in zijn leven, dacht ze in haar eigen.
Dat ze hun vrijheid verkocht hadden en al



gauw uit andermans handen hun brood zouden eten, daar vermoedden ze nog niets van. De knapen kregen weer boter op hun brood en Jan voelde de deugd en den troost omdat hij weer pijpen mocht rooken; de goede leefte hernam op een nieuw, omdat ze geld liggen hadden dat nooit en zou op geraken.
Met 't nieuwe jaargetijde keerde Jan weer in 't. druistig krioelend, zat spetterend luide leven op het boerenhof als landknape in 't werk. Hij was weerom het ongenoemde deel van de groote menigte en liep ongemerkt onder 't vele volk over de wijde werf; hij wrocht van'smorgens als een gewoon trekpeerd, verdoold en vermengeld in die groote doening tusschen knechten, meiden en beesten, 't Voorgelegde werk beulde hij af, overal waar 't met de peerden niet kon verricht worden, kwamen zijn handen en lijf het te doen. 't Was hem onverschillig waar of wat, zijn zwakke leden waren er naar gegroeid en zijne handen grepen lijk tangen taai en uitherdend als een houten werktuig zonder overleg, 's Avonds als de lange dag verdaan was keerde hij afgeslaafd naar huis om zonder verbei te gaan rusten in bedde. Tenden de maand kreeg hij zijn stuivers en gaf ze aan Vina om eten en goeds te koopen voor den huishoud.



En Vina was nu alleen dien tijd. De oudste jongens liepen reeds mede naar 't land of achter de koeien, overal op zoek rond het hof waaier iets te rapen of te bijten viel. De kleintjes speelden rond het huis en schreeuwden naar moeder, die geen tijd had om ernaar te kijken, schier. Heur eenige bezorgdheid en groot bezighoud buiten 't werk, was het zieketierig meisje, het schamel schepseltje dat niet meer bij te zetten had dan den eersten dag met zijn pinkend vonkje leven dat alle stonden dreegde uit te gaan.
— Heere God! als ge mij dat ontneemt, dan heb ik niets meer op de wereld, kloeg zij.
En ze zorgde meer dan ze kon, bleef altijd in vreeze, beslaafd, angstig en gejaagd dat ze heur hertenagelken zou dood vinden in zijn wiegje, 't Eenig, verlatene leven en merkte ze niet, overdaan dat ze was door last van werk. Als de jongens gereed waren was zij zoo gauw aan 't weefgetouwe en buiten tijd bedrichtte zij den lochting en 's nachts deed ze heur naaiwerk en 't wasschen. Een razende ijver hield haar gedurig in spanning; ze wist dat hun sommeke geld verminderde en Jan's daghuur te kleine viel voor den grooten huishoud; ze moest 't schaarsche bestaan uitlangen tot de



jongens wat grooter zouden worden en heur doel was tot daar te geraken zonder groote ontbering of armoede te lijden en Jan buiten de wete te laten van heur behendigheid en nauwen aanleg, z' En voelde daarom noch vermoeienis nog lamheid; binst dat ze aan 't eene wrocht, was 't volgende al uitgedacht om te doen. Ze beging dat uit plicht zonder bewustheid van opoffering of overlast, uit eenvoudigen noodzakelijken plicht om 't gezin rechte te houden en treffelijk boven de armoede en uit den nood te blijven. Daarbij leerde ze de jongens hun slechte voeren af en onderwees hun al wat ze wist en dat ze noodig hadden om deftig en brave te zijn en deugdelijk te worden als zij zelve. *
Dat hield ze dien langen tijd vol dien ze niet en telde en de jongens waren gegroeid en bekomen, zonder dat ze wist hoe verouderd en afgesleten heur eigen lijf en leden geworden waren. Aan niemand en vertelde zij van heur pinnen en sparen en geen mensch op 't dorp dacht eraan dat Yindeveughel hulpe noodig had of armoede leed. Maar de beternis was altijd nakende in heur hopen: Jantje was knape en Polke koeier en ze brachten hun eerste stuivers naar huis. Heur bloedeloos meisje troetelde



zij voort en verwarmde het aan heur herte om er toch wat leven in te krijgen.
z' En kloeg aan niemand over heur lastig leven, diepe droeg zij daar de noodwendigheid van; dat was eene razende passie geworden, zen rekende 't verteer van heur krachten niet als t maar voort bleef goed gaan in den huishoud en ze 't meisje mocht in leven houden.
Jan was daarbij als een vreemdeling geworden en uit den huize gegroeid; ze merkte zijn onverschilligheid als ze hem van de belangende dingen sprak, dan ging hij liever slapen en luisterde niet. Alzoo kwam zij ertoe heur gedachten in te houden en al heur lijden en begeerten en voornemens kweekte zij inwendig als een innigheid waarover zij afgunstig werd en niemand meer binnen liet.
De pastor was de eenige mensch bij wien ze nog om raad vroeg en al heur hopen en toevlucht zocht ze met stille te bidden. Dat hield heur sterk en zette haar gedurig aan om vol te houden tot de verwachte beternis komen zou.
— Heere, verleen mij 't eenige dingen dat ik van u vrage! Laat mij 't dochterke dat ge mij gegeven hebt?
Ze voedsterde en ti'oetelde het, en zocht
HTLÏN 8TREUVELS, LANGS DE WEGEN. 14



rond hoe het warm gekregen en gepaaid. Ze kocht dievelinge stukjes vleesch 's zondags en ze dacht het schamel sukkelwichtje met 't gekookte vleeschsap nieuw leven in te gieten. Ze stak gebeuterde papbrokken in zijn mondje, maar 't kindje wendde 't hoofd en keeuwelde den kost als onnuttig dingen weer uit. 't Verfiauwde zienlijk en ten langen laatste begaf het. Vina geloofde 't nog niet, ze meende en bedroog heur eigen oogen — dat 't altijd nog beteren zou, maar zoo stillekes ging het uit, zonder piepen of kriepen, als een keersken met een blaas, zoetjes lijk het gekomen was. Moeder Maria! 't en had nog geen volle drie jaar het leven kunnen houden, was altijd opgeteerd, gekrompen — niet meer gevorderd dan van moeder versch geboren, alzoo keerde het van waar 't gekomen was: een engelke in den hemel niet fel genoeg om met de druiste knechtebroêrs te leven op de wereld.
Maar Yina wilde nu niet getroost worden, z' had daar zoolang al heur gedachten en hope op gesteld; 't was 't eenige waaraan ze nog hield en heur hulpe moest zijn later en nu ze 't onwillig naar 't kerkhof gedragen had, voelde zij medeen al heur krachten gebroken; 't doel van heur bezig leven liep verloren en z' en



wist geen reden meer voor al dat jagende bedrijf. Ze sleet die dagen moedeloos, onlustig en ziek, gedurig bij zich zelf bezig met haar groot ongeluk. Dan wist ze nog niet hoe t verdriet heur lijf zelf aantastte, ze voelde de zware moeheid in de beenen, en een nieuwe lastigheid in 't werk. De volle ontspanning van 't geen ze in razende koorts den laatsten tijd overwrocht had, sloeg haar lam, maar ze meende dat 't zou overgaan, beteren uitwendig, zoodat ze later zou werken 't geene noodig was — onverschillig voortleven en draaien in den kring waarin ze gewonden zat. z' En wist niet dat ze 't al zoo kwistig verteerde en schadelijk voor heur eigen lijf al dat leven rond haar — de doende worstelspoken van jongens — gewonnen had en bezorgd met al 't geene er aanhing.
z' En dacht nog aan geen ziekte als de dood al vast in haar lijf zat.
Heur beenen begaven en als ze al 't uiterste gepoogd had om te vechten tegen 't gene zij overwinnen wilde, dan moest zij toegeven en laten liggen. Ze was moe van moederen, afgebeuld, gemalen, uitgeklopt als een afgegane vogel, versleten en verrimpeld. z' En klaagde nog niet en ze wachtte gelaten om te kunnen



herberginnen zoo gauw de beternisse komen zou.
— Mijn jongens, mijn arme jongens, zegde zij inwendig. Jan stond daarbij met hangende armen, verlegen en hij vroeg; wat gaat het nu zijn?
Vina kon hem niet uiteendoen wat er haar scheelde; ze zond hem voort naar zijn werk. De twee oudste knechtjes kookten den kost voor de broerkes — zij zelf en had niets vandoen — al 't andere werk bleef liggen en ongedaan.
Klette Vermeulen kwam Vina bezoeken, wat later kwamen Mina en Hielde. De wijven stonden bij het bedde, raadden naar de ziekte en trokken de schouders op. Zij brachten dranken mede van huis en geneeskruid; ze zochten troostwoorden en zegden in 't weggaan:
— Wat geduld, Vina, 't zal beteren ten uitkomende; de zomer is daar en de goede warme dagen; houd moed!
De goede, warme dagen kwamen en de groeite overal en 't nieuw leven allenthenen met jong geweld en veel groen, maar Yina en deelde er niet van meè en ze voelde en dacht bij haar eigen:
— 't Is uit met mij, 't is uit.
z' En gaf om niets meer en liet alles gebeuren;



ze lag als een beeld, sprakeloos en onverschillig aan al wat er omme ging. Ze vroegen haar wat ze langde of lustte, noemden alle mogelijke dingen maar z'en wendde de oogen niet van de zoldering en zweeg en heur gedachten waren verre weg: op den tijd, dat ze alleen en voor haar eigen in christelijkheid leefde. ^Nu zocht ze naar 't kwaad, dat ze moest begaan hebben en om wel te sterven; al t aardsche was nietigheid en kleine van belang! De dood verwachtte zij als de heel natuurlijke uitkomst, het einde voor haar leven.
Jan geloofde nog niet dat het erg was; de vrouwe van 't hof had hem gezegd dat 't zou over gaan en dat ze er zou deure kruipen: — een wijf is al taai aan 't leven, meende zij.
Maar de pastor kwam en zond het volk buiten de kamer. Hij biechtte Vina en berechtte haar voor alle zekerheid. Daarna riep hij Jan bij en de zake stond daarmede vast en beslist: Jan, uw vrouwe gaat sterven, hebt gij haar iets te zeggen of te vragen vooraleer ze vertrekt?
De pastor zegde dat zoo vast, 't was alsof zijn woorden de ziekte geboden, en alsof hij Vina evengoed had kunnen genezen, gelijk hij ze nu uitlichtte en naar de eeuwigheid zond.



Daar alleen in de keuken zooeven had hij zitten peinzen op de waarschijnlijke mogelijkheid van 't ongeluk en heel 't gebeurde was dan in zijn gedachten afgeloopen als iets dat nog veraf lag, dat hij tijd zou hebben om alleene bij Yina een zoetzinnig afscheid te maken, een woord of teeken te doen, dat uit te laten wat hij aan genegenheid altijd gevoeld had zonder 't te durven toonen, — en nu werd de waarheid hem als een slag in 't gezicht gesmeten: 't zou seffens zijn! Nu ging het nog niet om iets te zeggen, al dat volk stond daarbij ten onpasse.
— Later, dacht hij, later, t' avond als we alleen zijn. Daarbij, z' en was nu nog zoo slecht niet om zien, niet veranderd; heur oogen leefden nog altijd en nievers en was de dood omtrent. En Jan bleef met de groote handen op de sponde staan wachten; zijn oogen zochten om raad te vinden en te weten wat hij doen moest en zijn wezen toonde een gemaakte angstige verslagenheid en hij trachtte zich inwendig te overtuigen van de waarheid met alsaan te herhalen :
— Yina, mijn wijf, gaat dood, voor altijd dood!
Maar zijn gedachten draafden elders op de



nietigste dingen. Binst de pastor Vina uitlichtte en gereed miek tot een christelijke dood en haar troostte in de uiterste angstigheid, zoo hoorde hij woord voor woord hoe de jongens luide spel hielden buiten onder den perelaar.
— Denk aan ons Heere, die voor ons geleden heeft en ook gestorven is, maande de pastor! — Uw leven was vol zorge, ge hebt uw wegen wel bewrocht, ge waart de goede wijngaard, de wijze huismoeder: ge hebt uw jongens gekweekt en gedaan wat ge doen moest en uw brood in neerstigheid geëten. Gaat heen nu vol betrouwen, Ons-Heere zal u ginder den loon geven om 't gene gij hier ontbeerd en uitgewrocht en getracht hebt. Ga henen, christene ziel en dat het eeuwig licht u verschijne. Nu moogt ge gerust zijn en vol betrouwen!
Vina's oogen keken om hulpe en of ze zijn woorden gelooven mocht.
Een laatsten keer sproeide de pastor 't wij water over 't bedde en ging voort. De wijven stonden zwijgend nog met den ernst op het wezen.
— 't Is nu, meende Jan, en hij keek met angst daar hij meende haar laatsten asem te zien uitgaan. — Hij wilde vooruit komen, heur hand grijpen, weenen —: Vina gaat ge mij



alleene laten ?! had hij willen roepen, maar hij durfde nu niet omdat alles zoo plechtig stil bleef. — Ze lazen voort de gebeden en Jan stond met ontdekten hoofde en prevelde zoo aandachtig mogelijk mede. Inwendig was hij ongevoelig als voor een vreemde zaak —: Vina gaat dood, ze vertrekt voor altijd en z?is nog zoo jong, en ze laat mij alleen, herzegde hij gedurig maar daarbinst en geloofde hij zijn eigen wroorden niet en hij keek of de dingen rondom geen bedrog of spel waren.
Hij verwachtte nog altijd: eens dat die keersen en die witgedekte tafel zouden weg zijn en de gebuurswijven, dan zou Vina opstaan en leven lijk voortijds — *t was of deden die toebereidselen zelf haar de dood aan!
— Sterven, sterven, sterven, herhaalde hij gedurig zonder dat hij vatten kon wat er gewichtigs gebeurde en hij werd ongeduldig naar het einde.
De boerinne verasemde een stonde in haar gebed en 't vlammeke van de paaschkeers spokkerde als eenig geruchte met 't gerumoer van de spelende jongens onder 't venster. Vina zuchtte diep en ze verlegde heur lamme armen.
— Mielke, Jantje, Pol, mijn arme jongens! kermde zij.
— De jongens! ze roept achter de jongens,



merkte Klette en ze deed teeken naar Mina.
— Ze wil de jongens zien, ga ze halen.
Mina vond de knapen verlaan in de bezigheid ; ze zaten geknield bij een grooten eerdehoop; ze hadden Mielke de beenderlingen van zijn broek toegebonden en zijn mauwen en langs den halsband goten ze nu zijn kleeren vol zand. Anderen bonden hem een touw aan de voeten en ze gingen den dik-opgepoeften jongen aan een tak van den boom opbinden. Mina miek een verstoord gezicht, sneed haastig de koorden los en bracht de knapen in de kamer bij 't bedde.
Daar stonden zij onthutst, met besmeurde wezens in die plotse plechtigheid en ze hielden bevreesd den vinger in den mond en ze keken wat ze nu eigenlijk moesten komen doen.
— Vraagt een kruiske aan moeder, beval de bojrinne, uw moeder gaat dood.
' En wisten niet hoe beginnen en als moeder niet roerde en 't hoofd naar den muur wendde begonnen zij alle zes luide te weenen. Mina leidde ze weer in huis.
Daar en roerde niemand meer en ze wachtten naar t einde. Jan ook en durfde zijn wijf nu niet meer storen en hij was tevreden dat hij daar gerust mocht blijven.



alleene laten ?! had hij willen roepen, maar hij durfde nu niet omdat alles zoo plechtig stil bleef'. — Ze lazen voort de gebeden en Jan stond met ontdekten hoofde en prevelde zoo aandachtig mogelijk mede. Inwendig was hij ongevoelig als voor een vreemde zaak —: Vina gaat dood, ze vertrekt voor altijd en z?is nog zoo jong, en ze laat mij alleen, herzegde hij gedurig maar daarbinst en geloofde hij zijn eigen woorden niet en hij keek of de dingen rondom geen bedrog of spel waren.
Hij verwachtte nog altijd: eens dat die keersen en die witgedekte tafel zouden weg zijn en de gebuurswijven, dan zou Vina opstaan en leven lijk voortijds — 't was of deden die toebereidselen zelf haar de dood aan!
— Sterven, sterven, sterven, herhaalde hij gedurig zonder dat hij vatten kon wat er gewichtigs gebeurde en hij werd ongeduldig naar het einde.
De boerinne verasemde een stonde in haar gebed en 't vlammeke van de paaschkeers spokkerde als eenig geruchte met 't gerumoer van de spelende jongens onder 't venster. Vina zuchtte diep en ze verlegde heur lamme armen.
— Mielke, Jantje, Pol, mijn arme jongens! kermde zij.
— De jongens! ze roept achter de jongens,



merkte Klette en ze deed teeken naar Mina.
— Ze wil de jongens zien, ga ze halen.
Mina vond de knapen verlaan in de bezigheid —; ze zaten geknield bij een grooten eerdehoop; ze hadden Mielke de beenderlingen van zijn broek toegebonden en zijn mauwen en langs den halsband goten ze nu zijn kleeren vol zand. Anderen bonden hem een touw aan de voeten en ze gingen den dik-opgepoeften jongen aan een tak van den boom opbinden. Mina miek een verstoord gezicht, sneed haastig de koorden los en bracht de knapen in de kamer bij 't bedde.
Daar stonden zij onthutst, met besmeurde wezens in die plotse plechtigheid en ze hielden bevreesd den vinger in den mond en ze keken wat ze nu eigenlijk moesten komen doen.
Vraagt een kruiske aan moeder, beval de boerinne, uw moeder gaat dood.
z En wisten niet hoe beginnen en als moeder niet roerde en 't hoofd naar den muur wendde begonnen zij alle zes luide te weenen. Mina leidde ze weer iti huis.
Daar en roerde niemand meer en ze wachtten naar 't einde. Jan ook en durfde zijn wijf nu niet meer storen en hij was tevreden dat hij daar gerust mocht blijven.



— Ze geeft haar reeuwzuchten, beweerde Kielde.
— Heur voeten zijn koud, merkte Mina.
Kielde haalde den spiegel en boog haar over
't bed, — en als ze 't glas onbeasemd, terugtrok: — Vina_is.doodj. zegde zij stil.
Die woorden klonken lijk gewoon nieuws voor Jan, als een ontlasting, iets waar hij naar langde. Hij meende dat 't met een grooten slag zou gaan en vreeselijk beroerte maken, maar de droefheid en kwam nog altijd niet: dat ging zoo simpel, zoo stil. Hij wilde weenen, zocht naar wanhoop en wilde de handen aan den kop slaan, razen en huilen, maar 't ging niet en hij bekeek met domme verbaasdheid het bedrijvig werk dat de vrouwen aangingen, 't Was even een dingen dat hij van heel ver zag gebeuren of dat lange voorbij was. Klette vertelde iets aan Sofïe en ze kwam bij Jan en leidde hem bij den arm in de keuken. Daar kroop hij dobbel toe in eenen hoek en staarde op de toppen van zijn kloefen en wachtte naai* 't einde van den dag. De vrouwen waren in 't gedacht dat hij radeloos, zot van verdriet was en 't verwonderde hem hoe zijn groote onverschilligheid niet bloot te zien en was.
Als ze haar werk gedaan hadden kwamen



Rielde en Mina bij, ze mieken koffie, bezorgden de jongens en begonnen medeen weer luide te kouten. — Later gingen de boerinne en Rielde naar huis, Klette en Mina zouden blijven 't werk doen tot ze weer afgelost werden 's avonds door de wakers.
Klette was nog altijd in de meening dat Jan krom zat van droefheid, ze troostte hem:
— Vina was nog jong, maar die dingen vallen elders ook voor, ge moet moed houden, Jan, de jongens zijn toch al zoo verre gekweekt, en als ze nog jaren te bedde ziek had gelegen dan was 't eene rampe voor u allemaal.
Jan luisterde maar zijn zinnen waren afwezig.
— Nu gaat ge toch moeten de dingen bezorgen voor de begraving, meende Mina.
Hij keek vragend op, ja, 't moest nog al geschikt worden en hij wist niet waarmede beginnen.
— Kom, Jan, 'k zal u helpen, zei Mina, ge moet eerst naar den pastor, daar zult ge weten wanneer 't de begraving is; vandaar naar 't stadhuis 't overlijden aangeven, en naar D'jake den Timmerman voor de kiste en naar Free den putmaker.
Jan trok zijn verschgeblonken schoenen aan en eenen kiel en ging naar 't dorp.



— Breng ook een paar flesschen drank mee voor de wakers, riep Ivlette.
De menschen en wisten nog niets van de dood en waar hij in ging moest Jan lang en breed vertellen hoe 't vergaan was. Tegen avond eer hij thuis kwam nog, hoorde hij reeds de bedeklok die luidde en hij vond Dolf en zijn wijf bij zijnen heerd zitten, gereed om den nacht te waken. De jongens waren al slapen. De tijd was uit zijn haken geschud, er was noch getij, noch werk, noch nacht meer lijk gewoonte, 't stond allemaal ontredderd en stil in en om het huis.
Zij wilden Jan doen slapen maar hij voelde geen vaak en hij had liever op te blijven en pijpen te rooken, dat zou hem wat verstrooien, meende hij.
Ze rookten en ze dronken koffie en druppels heel den nacht. Dolf vertelde in 't begin een en ander en zijn wijf ging af en aan in de kamer 't wiekje van de lamp optrekken. Later vielen zij in slaap.
Alzoo leed dat twee lange dagen; — de vreemde menschen hielden huis, ze bezorgden de jongens en 't eten en Jan zat als een vreemdeling te wachten naar de begraving.
Wat er later met hem en de knapen zou ge-



beuren wist hij niet en 't bekommerde hem weinig. Hij keek hoe Djaak dat rilde uitgemergeld lijk in de kiste keerde en wegsloot, — 't en zegde hem niets meer van Vina, 't was een onkennelijk ding en van dan af was hij vergeten heel heur aangezicht en doening. Verre achteruit moest hij gaan en denken hoe hij met haar over langen tijd, op Sevens karreken naar stad reed — dan zag hij heur blijde lachende gelaat en heur kleurige muts en heur oogen! Dat was een zonnige geluksdag en medeen voelde hij de deernis om dien tijd die voorbij was; zijn leven scheen hem dan zoo innig, ja, nu kwam de spijt van zelfs en geweldig, en hoe meer hij de dingen van toen overlegde — hij dook zijn wezen in de harde handen en voelde de deugd van 't eerste verdriet en de ontlasting met de tranen die uit zijn oogen liepen.
— Ze was zoo goed! ze was zoo goed! 't speet hem heur dat nooit gezegd te hebben; nu had hij het luide willen schreeuwen als ze 't niet meer hooren kon.
Hij voelde de droefenis en de verweeuwdheid, maar 't koude gebeuren van de omstaande dingen leidde dat weer weg. Hij zou die gedachte sparen voor later om in eenigheid te overwegen.
In de vroegte stonden de jongens reeds op



hun zondagsche gekleed — de knapen z'en wisten niet goed waar ze 't hadden en ze weenden als ze de kiste zagen en de berrie en 't zwart laken.
Zes vrouwen droegen het lijk en de volgelingen van den stoet waren: Jan, de jongens en eenige gebuurs. Hij zag het wagen van de draagsters in haar zwarte mantels en de kiste in 't midden. Ommelands bleef het al groeiende blijheid en jong en geurende eerde met een nuchter zonneken over 't land van de groenende lente. De vogels schreeuwden leute uit en de landenaars hielden een stonde den arbeid in, ontdekten 't hoofd en wrochten weer voort. De stoet ging over de eerderede. Dat was nu op ende op het zelfde met al de bijbehoorten onder dezelfde wijde lucht zooals hij over tijd dien wekedaagschen uchtend onverschillig en flauw aangedaan stond te kijken hoe ze Yina's moeder over d'eerde, in dunnen stoet, naar de kerke droegen. Nu zag hij scherper nog wat er wijds en zijds al gebeurde; hij overlegde den groei van de vruchten waar hij voorbij ging, bekeek de boomen en de menschen hoe ze gekleed waren. Te zelfder tijde wist hij dat 't beeld van al die dingen hem heel zijn leven bij blijven zou als eene bezetenheid die vast zou



groeien aan Vina's dood en begravenis. Op Leenders koeplekje, links, eer ze de groote eerdestraat op gingen, stonden de twee oude knechten aan de aalpomp. Hun handen hielden den trekker en gezamenlijk begon hun oude lijven en haalden den gekrookten pomparm op en neêr en de ijzere elleboog hoekte toe en open en 't bruine aalsop stroelde uit den wijden pompemond door een kous in den trechter van 't aalstuk. De groote os stond ingespannen aan 't karteel te wachten en hij bekeek aandachtig met groote oogen den voorbijgaanden lijkstoet.
In 't dorp kwamen de menschen aan hun deur.
De klok luidde weer en de pastor wachtte aan de kerkpoort. Jan deed zijn best om ingetogen onze-vaders te lezen en Vina alzoo heur laatste deugd te doen.
Inwendig was hij preusch omdat hij overal de eerste was en 't meeste verdriet te dragen had. Hij bezag met aandacht de beelden en schildering die hij nu van bij en duidelijk vervolgen kon in de kerk zonder menschen. Als de plechtigheid uitgezongen was volgde hij gedwee naar 't kerkhof en stond daar stom te kijken hoe ze de kiste bloot mieken en neer lieten in den put. Eenige vrouwen begonnen te snikken en evengauw schreeuwden de jongens



geweldig; ze trokken aan vader's kiel, keken hem om uitleg van heel dat stommespel in de oogen en vroegen luide achter moeder. Met den slag was hij zelf als de keel toegenepen en zijn herte zwol, maar evenzeer joeg hij zijnen wil daartegen op, dwong zijn gemoed tegen 't opbruisend verdriet en beet op de tanden om gesloten en sterk te blijven. Hij wilde nu niet weenen.
Als 't gedaan was betaalde hij 't gelage voor de dragers en leidde de jongens aan de hand naar huis. Daar bleef hij opgesloten tot 's avonds, hij antwoordde niet op al 't geen ze hem vroegen en sliep heel den nacht zijn overdanige beroerte uit.
's Anderdaags, binst hij moedeloos te denken zat en te staren op zijn eigen ongeluk, kwam de boerin hem vragen wat hij voornemens was te doen.
— Wat moet ik doen, om best, Vrouwe ?
Ze overlegde de zaken in zijn plaats en
vond dat 't goed zou zijn als hij 't werk hernam op d'hofsteê.
— Ik zal Dolf's wijf zenden ten ontijde om 't kuischwerk te doen en de jongens zullen wel voor malkaar zorgen en huishouden. Later zal uitwijzen wat er voor valt.
Jan knikte.



— Tot morgen, Vrouwe.
Denzelfden dag ging hij afspreken met Dolfs wijf; hij legde brood en aardappels waar ze t vinden kon, overging de jongens en toonde hun 't werk te doen dat hij zelf niet en kende.
Nu mocht hij weer aan de bezigheid en dat was zijn groote verlossing. Hij was blij om in 't oude, vaste leven weer te keeren, zijn dagelijksch bedrijf te doen dat hij effenaan geheeten werd en verder op niet te moeten denken.
In 't begin ontbeerde hij den goeden oppas van Vina maar hij groeide algauw uit het liuizelijke en voelde maar de groote dingen rond zich in 't groote werk buiten. Hij klaagde aan niemand en hij werd weer het gesloten wezen van den morgen tot den avond aan 't werk en vergroeid in de groote drichten en oogsten op het land van den boer. Thuis gingen de buurwijven af en toe en waschten en kuischten 't noodigste tot ze tezomertijde zelf naar 'tland moesten. De knapen boerden 't dan verder alleen over dat 't ging. Ze stoofden en kookten en haalden naar 't dorp wat ze noodig hadden. Ze waren moeder al vergeten en blijde van meester en vrij te mogen spelen zonder dat iemand hun 't kwaad verbood.
Vader kwam 's avonds moe gewrocht naar
STIJN STREUVELS, LANGS DE WEGEN. 15
\



huis en vroeg er niet naar wat ze binst den dag uitgericht hadden, 's Zondags ging hij met 't gewonnen geld naar 't dorp de schulden betalen en bleef dan thuis of bij de deur zitten. Hij hoorde niets van 't geruchte rond zich, liet de kerels razen en breken en dan weer stormde hij op om bij 't minste kwaad, te slaan naar wie 't vangen wilde. Als hij weer bedaard door 't venster zat te kijken vond hij 't leven dragelijk en goed als 't zoo zonder verslechten mocht blijven bestaan. Hij merkte zelfs de veranderingen niet — al die kleine dingen die hem dan de huizelijkheid innig en gezellig mieken, en zocht niet hoe hij nu onverschillig en afkeerig werd van de tafel en den stoel en den heerd waarbij hij vroeger geern zat en warmde. Het huis was vuil, geen hoekje of de jongens hadden 't ommegekeerd en de meubels beschadigd en vermorst; stuk voor stuk brak met de herinnering van 't oude weg en daar bleef de naakte uivalligheid over met loshangende deuren en gebrokene vensters —: ze woonden het huis dood, de jongens en Jan voelde geen goeste om een hand uit te steken en 't verval te vrijwaren.
— Ge moet trouwen, zegde de boerin. Zoek u een wijf die uw jongens oppast; de rakkers



vernielen alles wat ge wint en ze lijden nog .armoede toe, — 'k heb ze vinden mooschen / in de vuiligheid en, de schaapkes, z' en hadden bij mijn wete, geen hemd aan hun vel.
Daar en waren geen wijven meer op de wereld in Jan's verbeelding. Dat leven in huis was noodlottig uit, als een dingen dat niet kan herdaan worden, 't Was een wagen die blindelings voortrolde : hij en Vina waren dat begonnen om voor altijd samen te blijven en zij was eraf gevallen — 't was een rampe — en 't ding bleet nu gebroken liggen zonder herstel en daarom moest hij nu maar alleene voortrotteren met de jongens die er waren. Hij dacht niet aan de mogelijkheid van een nieuw gezin of aan hergang die kon samen houden. Een ander vreemd wezen in huis zou hem altijd afkeerig blijven, 't Ongeluk was ongevraagd, van elders gekomen, uitgezonden door de geheime macht die t zoo wilde. En Jan bleef daar lijdend met gebogen gemoed onder gaan tot dat de herreddering, evenals het ongeluk, hem weer uit de lucht viel.
Als 't gebeurde dat hij vooruit dacht, zag hij iu eene onzekere toekomst dat de jongens voor hun eigen onderhoud gingen zorgen later en hij zelf zijn dagen verleven in 't drukke bedrijf



op een boerenhof, ergens. Alzoo kwam de gelatene rast weer in zijn gemoed, zijn gedachten bleven als zijn lijf, op en bij de eerde die hij bewrocht en 't werd alsof hij nooit den ouden staat verlaten had en dezelfde Jan gebleven was die nooit geen Yina en kende. Maar inwendig knaagde hem dan de spijt om zijn boeversleven ginder in 't noorden, zijn meesterschap en meewerken met peerden die al zijn genegenheid vervulden; nu was die Jan afgedaald, verminderd en vervallen tot handwerker met vreemde menschen die beulden lijk hij. 't Was werken nu aan onverschillige bezigheid in daghuur, om eten te krijgen voor zijn bende jongens en hij benijdde zijn vorig onbekommerd bestaan en zijn huiselijkheid en fiere doening achter een koppel zware peerden, die hij toen onder de hand had.
Dolf deed hier nu datzelfde bedrijf. Dat stak hem als een gedurige afgunst. Hij bekeek de handeling van den boever, eiken stap die hij verzette belangde hem, heel zijn wezen trok hem aan; hij zocht om erbij te geraken, zijn vriendschap te winnen. Inwendig bleef de jaloersheid, hij had hem willen dood of weg hebben om de mogelijkheid te bedenken van zijn plaats in te nemen. Maar Dolf merkte er niets van,



ze waren makkers getweeën, hij deed hem vertellen van Vina, van 't land en de doening waar hij in zijn jongde gediend had en ze bezochten malkaar s avonds in hun huis. Alevenwel en ging Jan nooit in Yorsters peerdstal, de beesten bespiedde hij loensch als ze met rinkelende bellen en zwaren stap van 't hof gingen of wrochten bezijds hem op het land. Hij bekeek begeerig hun ronde lijven, hij kende de peerden bij hunnen naam, de grijze en de bruine en 't koppel voshaarde reuns en heel hun doening en karakter beter dan de boever zelf. Hij zag en zaagde als Dolf een dingen met t getrek verrichte en wist hoe 't beter anders geweest was. 's Zondags als ze bijeen waren was hun groot verzet van peerden te kouten, peerden en nog peerden en Dolf en kon al nievers de nijdigheid speuren die Jan achter de vriendelijke oogen zat. Dolf dat was de kerel die gedurig zijn geluk opslokte, die in zijn zonne stond, die hem 't eten onsmakelijk miek en 't leven lastig. Jan wrocht zijn eigen bezigheid uit gewoonte met gelaten tegenzin omdat 't dwong, maar zijn zin was bij de peerden. En dat groeide, groeide, zonder dat hij iets deed om den drang te weerhouden of te dempen, tot dat het een razende bezetenheid wierd die stookte en woekerde den dag door in zijn



gedachten, üe stal, de gareelen en 't alm, de karren en de wagens en de leizeelen en Doli als middenpunt van dat leven, die daar zoo onbekommerd en onbewust van zijn eigen geluk, in bewoog en vroolijk onverschillig zijn gangen ging _ Dolf was een koning, rijker en beter als de boer! Jan bleef daar buiten, dat aanzien van ver zonder hoop er nog ooit in te geraken, hij vergat zijn eigen huishoud daarbij en zijn jongens gingen hem niet meer aan. De twee oudsten wonnen nu den kost ergens te lande en keken maar zelden meer om naar 't vervallen nest waar de kleinsten nu poenderden alleen. Jan droeg er voort zijn geld naartoe en vroeg niet hoe ze het verteerden; zijn eigene razende begeerte was: weerom boever te geraken. Hij zocht bij de andere boeren ommelands maar daar leefden de boevers zoo vast in en volgden elkaar van vader tot zoon daaraan was geen denken, en de vaste aandacht bleef bij Vorster en op Dolf. Dolf alleen was zijn ongeluk, zijn gedurig kwellende straf; die kerel droeg het geluk waar hij naar haakte, zoo los en vrij overal rond, waar hij ging met de reuke van den stal die uit zijn kleeren woei. — Jan hing daaraan als een jongen aan een meisje; 'twas de eenige mensch tegen wien



hij sprak en 't eenige huis waar hij ging. Mina waschte nog altijd zijne hemden en 't goeds voor de jongens en ze verkeerde vrij in zijn huis. 's Winters als hij op 't getouwe zat te weven, verlangde hij tot 't avond wierd en zoogauwe was hij dan over het land naar Dolfs om een pijpe te rooken en wat te kouten — of hij bleef ongedurig zitten wachten in huis tot zijn makker zou overkomen. Hij was hem onmisbaar geworden en in zijne afwezigheid drukte hem eene heimelijke verlatenheid. De boever vertelde van gewone dingen en Jan luisterde hem de woorden uit den mond; de avond en verdroot hem nooit. Gelijk ze daar, wezen en wezen overeen zaten zag Jan de pezen en aders in Dolfs hals liggen en de lippen en oogen bewegen; hij zocht waar het snoer wel mocht verborgen zitten die dat leven aaneen hield en of het nooit zou afspringen... en al gaande eenzaam over den weg droomde hij voort; hij bouwde een ongeluk op, zag het gebeuren en verder de begraving afloopcn en daarbij voelde hij de geneugte van de opene plaats die hij zelve zou innemen.
Maar het leven leed verder en Dolf verongelukte niet; alle zaken stonden om ende om zoo roerloos, zoo vast en onveranderd en Jan's be-



geerte stootte daartegen zonder hope nog, in gelatene lijdenis. Die bijtende lust was 't eenige doel van zijn denken geworden en daaraan was hij nu ook gewend gerocht. Bij stonden stookte er geheimzinnig kwaad bij en lastig ongeduld om die lamme trappeling ter plaatse en hij werd geneigd, gedreven om zelve den slag te slaan die 't allemaal moest veranderen. Dat kwam onvrijwillig maar met groote belustheid kweekte hij het aan —: éen slag van die zware hoeven, een wrong van dat ongetemde zot geweld — er verongelukten al meer boevers! — Jan voelde de warme beroerte, hij dwong zijn wil om 't kwaad te steken in de peerden, waar hij ze
gaan zag, en in een donkeren nacht zag
hij zichzelf te loeren staan achter een hoek,
met een hamer Dan schrikte hij om zijn
eigen booze gedachten en verdreef de gruwelijkheid. Al een anderen kant, zoo seffens waren zijn handen weer bezig dien mageren hals toe te worgen, krampachtig en te bijten om 't snoer toe te halen, geweldig en de haat sloeg boven als vlamme die trage gekweekt is en te erger laait. Hij juichte bij 't gedacht dat de kerel kon verdwijnen, dronke ievers versmooren in een gracht; dat hij met een kleinen stoot hem erin kon tuimelen.... ineens; — en dan hoorde



hij den plons van 't lijk in de gracht 's winters in de donkerte zonder dat 't iemand zien kon. Een messteek haalde hem 't bloed af, hij zag het druppelen in roode leekjes. Datzelfde bloed hield dien gehaten en gezochten Dolf altijd in leven en dat tergde, tergde hem tot 's nachts als hij slapen moest. Het gebeurde veelal als •fan ontwiek na getimmerd te hebben aan die ongeluksdroomen, dat hij naar 't werk kwam en bleef kijken in 't water van de gracht om er een lijk te vinden en dan verwachtte van 't werkvolk de mare te vernemen hoe Dolf aan de rampe gekomen was. Hij keek vrijwillig weg van waar hij den hoever aan zijn dagelijksche bezigheden moest doende zien om te langer in de begoocheling van zijn gedrooinsels te blijven.
•Jan, de boéver is verongelukt! dat was het woord welk hij uit eenieders mond meende te hooien. Maar ze deden allen zonder merkbare verslagenheid, gerust hun gewone werk en Dolf kwam met zijn vervelend lijf en kwetsende stem de peerden uit den stal en naar den kouter drijven. Hij zou zelf den stoot moeten geven om 't belangde nieuws te beleven en hij zocht weer naar middels, gedoken gelijk iemand die wezenlijk een moord belegt.
Er moest iets gebeuren! 't was en 't bleef



nu al zoo lang 't eentonige en 't zelfde in verdrietigheid. Maar als hij weer zijn mes wette in verbeelding, dan schrikte hij ineens op en was bang voor zijn eigen gedachten en de weerstoot herbracht hem bij de gezonde zinnen. Dan stond het doen en het denken, de uitvoering en 't voornemen weer duidelijk gescheiden: 't eene was de onwetend gegroeide begeerte en 't andere was 't kwaad, de zwarte vlek die tegen zijn aard strookte en vreemde lag, verre buiten zijn gemoed. Een ander mocht wel den slag doen, anders bleef het bij een verlangen dat hij diepe gedoken droeg, waarover hij zelve aan niemand dorst gewagen.
Jan verlangde weer tot den zondag en met Dolf ging hij naar de hoogmis en dronk twee druppels in den „Arend". Achter den noen kwamen zij bijeen koffie drinken, ze kaartten of koutten wat en 's avonds trok Jan naar huis en Dolf ging naar 't dorp om zijn pinten. Hij knees en tweefelde om zijn makker meê te krijgen.
— Toe, ge blijft altijd thuis en ge werkt heele weken, kom meè we zullen samen verzet zoeken!
Jan knuffelde entwat onverstaanbaars om in geen redens of uitleg te moeten komen en ging stapaan naar huis.



— Neen, dat niet. 't Was kwaad en hij vreesde de straffe die erbij lag. De vaste weerzin had alle goesting weggenomen en liet zelfe geen bekoring binnen. Het wezen van Vina was nog zooverre niet dood en hij onderging nog altijd den druk van heur treffelijk gemoed. — Ge moet dat laten, Jan, had ze met zachtheid gezegd. — Dat was *t éene ding en 't tweede, daarvan was hij zoo goed niet overtuigd, hij deed zijn beste alleszins, en als bij 't goed verstond: al wat hij doen kon 't was neerstig werken om hen geen honger te laten lijden, en de pacht werd nog altijd betaald van 't geld dat ze van den verkoop t' hoope hielden. — Als ge 't zoolange uithoudt, had ze hem eens gezegd, tegen dat de somme op verteerd is, de jongens zullen gekleed zijn en voor u zelf den kost winnen, als gij ze intusschen met uw daghuur kunt eten geven. — Die raad was hem als een heilige voorzegging waaraan hij geloofde en hij was in zijn diepste gelukkig omdat 't reeds zoolange goed ging. Daarmede leefde hij onbekommerd en zoo waren zijn geruste gedachten ontdaan van die bezorgdheid, overgegaan op 'tgeen hij meende voor zijn eigen te moeten vinden: den gang in den peerdstal en de handeling weer aan 't zware allaam.



Naar al :t $ndere rondom keek hij niet op; — zijn kleeren hingen gerafeld om zijn mager lijf en hij zag zelve niet hoe zijn eigen schonken als droog hout uit zijn vermergeld vel staken en verouderd waren in 't wroeten. Omdat hij gezond bleef, dacht hij niet aan de slete die op zijn lijf kwam of dat 't eens uit ging zijn. Vina was dood dat. was de schuld van 't noodgeheim, een ongeluk die heur gewonen gang ineens had afgestopt, maar hij zelf ging blijven voortdraaien en ?t einde en voorzag hij niet, dat lag even als 't verleden ingesmoord en vergeten in 't onbekende.
Hij rekende reeds dat zijn twee oudste jongens ten uitkomende zouden meegaan met de bende naar de steenovens en geld winnen, 't was alles wat er van de toekomst duidelijk stond en 't was genoeg om hem blij te maken, gerust.
Met dien uitgang waren zijn gedachten bezig terwijl zijn handen met alle geweld de stalmest met zware vorkgrepen op de karre laadden die Dolf met de peerden effenaan wegvoerde. Hij wist van den regen niet die op zijn hoofd, op zijn schouders en gekromden rug striemde en zijn lijf den dag lang doornat hielden, 't Leed al zooveel weken, 't land was er van deur-



drongen en 't zwolg (le nattigheid niet meer die met nieuwe wolkbreuke altijd kwam bij lossen; 't regende bij geuten en dan weer een dag zeeverend maar toch aanhoudende voort zonder uitscheiden of verbeiden, 't En gaf er niet aan dat de oogst te kwiste was en al wat er buiten op 't land heel den zomer groeide of dat de boeren riepen: — W' hebben er genoeg! wanneer gaat het staken en drogen? 't Ligt al te rotten, gevallen en te keesten op 't, veld, wat gaan we eten te winter! of dat ze vloekten in hun machtelooze gramte met hun wezen naar de lucht gekeerd; 't regende in hun oogen lijvelijk. En de menschen keerden in huis in hunne neerslachtigheid en radeloos verdriet. Nergens geen hope van beternis, de hemel bleef gesloten, en ziek van nattigheid wrochten zij voort buiten, ze wilden toch hun werk doen en meester blijven over 't geene ze voor 't rapen maar 't hunne moesten maken; ze bogen den kop om 't onwillige van de lucht niet meer te zien en den kwaden drijf niet meer te voelen. Bij 't eetgetijde spraken ze morrend en kort ondereen over de schandelijke schade buiten aan de aardappels die zij rottend van 't land haalden en van 't koorn die er was blijven liggen gekeest voor de rijpte zoodat de



boer geen herelken stroo en zou oogsten of rapen van den grond. Ze waren kwaad en zwegen omdat 't met razen niet belpen kon of luide schelden. Yorster stond met gerimpeld voorhoofd en de handen in de broekzakken aan zijn venster en zijn lippen nepen gesloten overeen.
Jan bezag dat met gelatene onverschilligheid, er zat niets meer in van den landman, zijn zinnen waren op zijn werk, droog of nat 't was hem om 't even; hij dacht aan de peerden en dat Dolf het misschien zou beu worden van door 't waze land te stampen en door hore en more 't getrek te voeren, moest het gestadig blijven regenen.
Alzoo verleed die ongelukkige zomer en wat de menschen van 't land haalden was rottigheid en verslunsde kost. Zoogauw werd het eten onmenschelijk duur en de armoede groot en wat er te winter verwacht moest worden, daaraan durfden de landenaars niet denken. Buiten klaarde er nu en dan al een droge dag maar zoogauw kwamen nieuwe vlagen 't kwaad herdoen, zoolange tot de koude ineens kwam vervriezen wat er nog buiten was van 't vergane goeds en overschot van vruchten.
Met de eerste koude ontsloeg Vorster al



het werkvolk dat hij missen kon en Jan keerde naar zijn weefkamer en wrocht er haastig zijn eerste stuk af. Maar als de jongens het indroegen waren er veel wevers voor geweest en hadden 't werk afgehaald en de jongens keerden weer zonder werk.
Nu stond Jan ineens de armen lam, ingesloten en 't werd als een vreeselijke donkerte rondom hem. Op zijn eigen lochtingske was 't lijk elders al verregend en vergaan; ander jaren lag zijn kelder vol aardappels en 't koorn kreeg hij aan gematigen prijs bij Yorster met 't geen hij alle dagen won. Nu moest hij naar den pot om geld en wat liij behoefde en was niet koopelijk! Hij durfde niet eten en de jongens bezagen hem meewarig en vroegen om meer! De schoone ruste was weer uit en nu had hij niemand om raad aan te vragen. Zoogauw ze eten kregen vergaten de jongens hun verdriet en ze zongen luide liedjes en mooschten over den vloer; z'en kenden alleens de kostelijkheid niet van 't geen ze in den mond staken. In Jan zijn hoofd was 't al omver en hij kon niet meer denken, hij stond ingesloten, ommuurd en nievers en zag hij buiten de benaring. Hij dacht aan Yina, hij begon te bidden en gebood het aan de jongens maar 't halven zijn onze-vaders bezag hij achte-



r
loos de vlammekes van de brandende keersen en 't betrouwen zelve vervloog en zoo kwam de wanhope weer van eer hij tenden gevraagd had. Hij liep buiten en keek met dom verwarde oogen over 't verlaten land dat te rusten lag zonder werk of groeite voor een heelen winter. Hij stak de handen om de koude in de grondelooze broekzakken en doolde alzoo rond het hof om te zoeken of er niets te rapen viel.
Dolf alleen leefde daar voort lijk altijd met de peerden in den warmen stal! God van den hemel! hij schuifelde en zong buiten alle dere, de stal galmde ervan, — omme Lotte, poot Cies! en 't liedje hernam en de roskam wreef de huiden glad lijk spiegels, 't Was er warm in den stal en 't rook er goed en de wintervlagen warrelden errond maar gevrijwaard bleef men van binnen. Jan keerde naar huis en verkropte zijn grammen nijd, hij was tenden ! Eerst had hij geproefd de jongens halve bekomste te geven en zelve geleerd te vasten om zoolang mogelijk te wachten van aan Vina's geld te roeren maar nu moest hij, 't moest en alle dagen minderde het, en als 't zou uit zijn dan wachtte de armoede zonder huis of slapinge en het dompelend schooiersleven waarvoor hij gruwde. In zijn verslagenheid ging hij naar Dolfs huis.



't Stond daar nu nijdig, zoo warm toegedekt en Mina leefde vet en de jongens speelden met brood dat ze niet op en aten. Jan stond in mager, moede armtierigheid en hij durfde van zijn onruste niet gewagen maar 't deed hem deugd hier te warmen want in zijn eigen huis was 't niet houdelijk en hier voelde hij zich bij den heerd weer de kalme mensch worden en al zijn angste verliep door Dolf's lustige gespraakzaamheid. Die kerel veegde de zorg aan zijn botten:
— Als we niet toekomen zal en moet de boer ons maar helpen; — wij hebben 't hem gewonnen 't is niet te veel als we er van leven! of we laten hem verdommelinge, zitten!
En als Jan eindelijk zijn gebrek kloeg:
— 't Is schande uw jongens te laten lijden, hielp Mina. Ge moet er naartoe en hem zeggen dat ge zonder weefwerk zit, hij kan u op 't hof gebruiken, daar loopen zooveel deugnieten die 't niet weerd en zijn.
— Neen, Jan, luister hier, verbeterde Dolf, — ge gaat bij de vrouwe en ge zegt dat ge voorziet uwe huishuur niet te kunnen betalen omdat ge zonder werk zijt en 't eten zoo duur is; ze zal dat verstaan, z' is slim, ge woont in hun huis en als 't in haar eigen vel nijpt zal ze
STIJN STREUVEL8, LANGS DE WEGEN. 16



wel een knape voor u doen plaatse maken.
Jan stond verslagen als bij eene openbaring, hij geloofde aan den goeden vond. Hij keerde genezen naar huis in de hope van werkvaste te geraken en buiten nood. Hij leerde de lesse van buiten heel den nacht en 's nuchtends al vroeg legde hij aan de boerinne zijn gelegenheid uit.
— Kom te naaste weke eens zien, Vindeveughel, zei ze, 'k zal er Vorster over spreken en als er werk is 't zal voor u zijn.
De andere week was Jan reeds in bedrijf; de koeknaap was verhuisd en nu mocht hij de stallen doen en de beesten poesteren. Dat was gewonnen en de nood was geweerd. De behendige boerin gaf hem als loon eiken avond een klutsken aardappels en een brood mede naar huis. De jongens zaten daarachter te wachten en zij slokten gulzig alle avonde 't meegebrachte op eer naar bedde te gaan. Jan zelve was opnieuw ontdaan van de kommernis, hij leefde warm bij de koeien, beulde overdag aan de beeten, aan 't lijnzaad, was er overal bij daar er vrachten te vertuimeien waren. Hij schatte nu dubbel de weerde van die oud vermolmde muren waar hij vrij mocht tusschen loopen en leven als medelid van 'tgroote gezin waar men geen armoede of nood en kende.



Dan was hij van zijn eigen ontlast, ging waar men riep en rustte maar als de laatste man 't alm liet vallen. De tafel stond elk getij gedekt en daar vond hij weer zijn eigen plaats in den hoek langs het venster en had er een houten lepel en de boerinne bediende hem't vet zwijnsvleesch op zijn roggenbrood. 't Was al wat hij lusten kon! Verder te lande zag hij ze dolen de arme toppers zonder werk, half gekleed en een ijdelen zak op den rug; de honden basten ernaar en de kleine koeiers gooiden met eerdeturven waar ze te bedelen stonden. Jan monkelde dan in eigen welligheid: — 'k Leve beter dan de boer, dacht hij. 't Minste voldeed hem nu bovenmate omdat hij zoo nipte ontsnapt was aan de armoede en den honger. 0, 't was alles vergeten: hij stond vast weer in zijn bedrijf, deed zwijgend zijn werk in geweten goed en kende zijn koeien over de dubbele rei, elk bij haar vormen en bonte of gebleste vlekken. Buiten 't hof heerschte de koude geweldig en 't gebrek hing als een drukkende wind in de lucht, 's Avonds ontmoette hij de menschen daar ze lijk wolven gierig ronddoolden; zij huilden erbij van nood en hij zelve moest zijn brood en zijn aardappels duiken of ze roofden ze hem langs de bane. Ze vloekten hun verwenschingen



over Yorsters hof daar ze stonden in kudde opeengedromd en ze dreigden met hun naakte armen. Maar de boer miek gewapend de wacht rond zijn gedoen en hij hield al de uitgangen in 't oog.
— Ze stelen bij dage, tot mijn beesteneten toe wordt verslonden ; 'k zal ze doodschieten lijk honden! dreigde hij.
De voorraadkelders te midden 't hof werden bij nacht opengepraamd en de honden vermoord in hun kot. Vorster vernieuwde al de sloten en grendels, wachtte naar den uitval en als hij weer zijn aardappels verminderd zag en zijn koorn, — hij zweeg nog, wantrouwde zijn werkvolk en hoopte op zijn eigen den dief te vinden. Maar eiken morgen vond hij 't kwaad verergerd en de sloten bleven nu ongeschonden! Dat gebeurde onder zijn oogen en de stoutigheid hitste zijn ongeduld op en daarbij zwoer hij den dader te betrapen al moest hij er al zijn nachten en slapen voor laten.
Als Jan met zijn voorraad te avonde naar huis wilde, hield Vorster hem staan en vroeg hem 't een en 't ander en daarbinst was al 't werkvolk vertrokken; dan vezelde hij hem in 't oor:
— Vindeveughel, ge blijft den nacht met



mij waken. We gaan de dieven betrapen anders en heb ik eer 't half winter is geen aardappel meer op heel mijn hof! Hij ging in huis, draaide 't licht uit en kwam terug met een zwaren frak aan, eene vellen muts over de ooren en een stok.
— Kom, alhier.
Jan volgde zonder spreken achter de schuur bij den aardappelkelder, t Was een lang steenen verhoog donker in den schemernacht, dat half boven d'eerde uitstak, dakvormig. De boer daalde de trappen neer en ze zetten zich beiden overeen op 't stroo, beneden bezijds de valdeur. Jan was nog onder t verschot en hij vreesde dat er kwaad ging komen over hen in den nacht maar hij durfde geen woord tegen spreken en vreesde 't meest zijn meester te misdoen. Ze zaten in de donkerte; ze hoorden den wind die over hunne hoofden schoer en geweld bedreef over 't wijde, donkere land. De lucht zat inkteblauw bewolkt en Jan en vond nievers geen sterren. Alle geruchte was dood ommewaards, de honden blaften heel ver op de andere hoven. Zij getweeën en verroerden niet; de nacht was begonnen reeds en ze verwachtten telken stond dat er iets gebeuren ging.
— Hoe gaat het hier afloopen ? vreesde Jan,



hij wenschte dat er niemand en kwame, en dan weer had hij willen een dief grijpen — en als er nu iets gebeuren moest? — hij wist niet goed wat hij dan ging moeten doen en vragen durfde hij niet.
— Denk, grommelde Vorster, die deur is gesloten met een dubbel slot en eiken nacht halen de dieven hier twee, drie manden aardappels uit; wie de duivel dat mag zijn moet ik weten! 'k en lig hier voor mijn leute niet,
Jan herstak de verkleumde handen in zijn zakken en dacht het best niets te zeggen. Wat later:
— Rookt ge ? vroeg de boer. En ze onstaken elk hun pijp; dat verdreef den vaak. Ze lutten alle twee den onzichtbaren damp uit hun pijp, en zwegen. De koude ijzelde en Jan voelde zijn lijf vervriezen en de kelligheid van de steenen tegen den rug door zijn versletene kleeren. De eentonigheid leed lange en zijn gedachten en vervolgde hij niet meer: 't werd een gedurig indoezelen en opschrikken in angst bij 't minste dat hij meende te hooren.
— Als er iets nadert, uw pijpe weg! ze zouden 't vuur zien blinken, snauwde de boer.
De klokke sloeg de uren ginder op den dorpstoren en 't waren lange einden stilte met



zoevenden wind daartusschen maar niets anders gebeurde er. Zoo eensch en wreed stil en nijpende koud was 't hier buiten en 't gedacht aan een warm bedde ....
— Heere God, waarom lig ik hier, dacht Jan en hij bibberde in zijn arme kleers. De vrees hield den vaak uit zijne oogen ; hij durfde geen lid verroeren omdat daar voor zich de meester zat in zijn warmen mantel gedraaid en daarmede werd de gelijkenis tusschen hij zelf en dien mensch daar, ineens onpeinzelijk groot en hij durfde geen koude klagen omdat de andere 't niet gevoelde. Elke uur was een blijslag en 't teeken dat de nacht al zoover gevorderd was zonder voorval.
Nu weer geruchte aau het stalpoortje? — Nu .... zijn herte joeg en hij belegde hoe hij 't zou doen, als ze met velen moesten komen ?
Hij vreesde van botsbollig den dief door zijne schuld te laten ontsnappen en Vorster kwaad te maken, maar dan belegde hij het beter: zijne hand haakte als een klauw den dief in den hals, — hij voelde 't werkelijk gebeurende met de angst erbij, hij worstelde en won, bevrijdde den boer uit den doodsnood en daarvoor kreeg hij 's anderdaags geld, veel geld 
en Vorster liet hem boeveren op zijn hof. Hij



voelde de zotte blijdschap en liep naar de peerden en hij vertelde aan al wie 't hooren wilde:
— 'k Heb 't altijd gepeinsd, dat het voor mij was weggelegd.
Een geduchte stomp op zijn schenen ontwekte hem weer in den killen kelderput. In de nabijheid rolde 't wiel van een kordewagen over den grond, en stappen die naderden. Tegen de donkerte zochten hun oogen naar de gestalte, die nu boven op de trappen moest staan. Jan zijn hoofd suisde en hij kon 't luide klapperen van de tanden niet inhouden; 't hennenvleesch overliep zijn vel, maar anders wachtte hij kalm van gemoed 't gene nu zou voorvallen.
— 'k Mag niet te vroeg toespringen, wachten en zien naar den boer, beval hij zijn eigen. Nu komt hij, — trap voor trap, — ze trokken de beenen in om hem door te laten. — De dief stak een sleutel in 't slot en dan sprong Vorster toe en Jan medeen. Met één ruk lag hij achterover zonder ruit noch muit, omgetuimeld en hunne handen hielden stevig. De worsteling en had maar een stonde geduurd en de wakers waren zelve verwonderd of 't nu al gedaan was ? of er nog andere achter kwamen, of, wat ze met den dief moesten aanvangen, z' Hadden zelve noch geen woord gesproken.



Dan gerocht Yorster bewust van zijn meesterschap over de vangst en zijn gramschap brak los.
Ha, leelijke, smerige dief, nu zult ge 't betalen!
Wie zijt ge ? Spreek, dat ik u verkenne, zeg wie ge zijt!
De dief zweeg en Yorster, in een ongeduldige haast, overtastte, bepootelde dat wezen in de donkerte.
e zullen hem hier in den kelder sluiten tot morgen. Maar wacht, dat ik hem eerst de beenen toebinde, — waar zijn de koorden? — Houdt hem, schreeuwde hij tegen Jan, houdt hem, k ga licht en koorden halen, 'k wil weten alleer te slapen, wie de dief is.
Jan was nog onderdaan in de gejaagdheid van de beroerte, zijn kniën en handen drukten met de zwaarte van zijn lijf den gevelden vent vast; zijn vreeze was in sterken ijver veranderd, die hem dreef manhaftig te zijn nu en eere te halen bij den boer.
— Nijpt hem, verdomme, goed, Iaat hem bij alle nekkers niet los of 'k schiet u omverre! en Vorster liep de zeelen en de lanteern halen.
Zoo gauw ze alleene waren steende de dief door de toegehaalde keel, stil:
Jan, laat me los, Jan, nondedomme!



Slaggelings verkende Jan de tale, en eer hij 't zelve wist hadden zijn handen gelost en de dief was ontrocht en weg.
— Dolf! 't was al wat zijn verstomde en verslegen geest uitbracht, hij dacht niet wat er van komen zou, de dief — maar t was de dief niet meer — Dolf was weg, dat was 't beste, dat moest, noodzakelijk en nu bleef hij zelf gehurkt als een misdoende onnoozelaar die wacht in de koude naar zijn straffe. De lanteern bengelde in 't naderen.
— Waar is hij?
— Losgeworsteld, hij was mij te sterk, hij heeft mij overmand! en Jan zag 't rood van de gramschap op den boer zijn wezen komen bij den lanteernschemer. Hij stond verdaan te wachten naar 't geen nu gebeuren ging.
— Ge kent hem! G' hebt hem laten loopen, deugniet! Maar ge zult mij zeggen wie het was!
— Losgeworsteld, hij is weggeloopen, stamelde Jan, en hij rechtte zich overende, gereed om te vluchten.
— Ge zijt al van éen bende! Schurken!
Daar en de boer sloeg de dubbele koorde
in Vindeveughel's wezen.
— Weg van mijn hof, en verhuizen uit mijn
huis en uit mijn oogen!



Jan ontsprong een tweeden slag en liep over 't donkere hof naar huis. Er bruiste een wind door zijn hoofd. De boer vloekte vervaarlijk zoolange Jan het hooren kon.
'k Heb het verwacht, 'k heb het verwacht! 't Gebeurde van den voorval en al 't overleg was uitgevaagd en weg — éen dingen oversmoorde zijn gedachten: er was een groote rampe gebeurd en 't was zijn eigen schuld, zijn eigen domheid, maar dat was als nood op hem gesmeten; 't kon niet anders: 't was Dolf! Alzoo kroop hij in bedde en met de komende warmte gerocht hij in slaap. — t' Halven den anderen dag bij zijn ontwaken, stond de weemare al gereed en nu wist hij te herdenken: — Ik moet uit mijn huis! En daarbij woog hem de onrust als een drukkende vracht: waar naartoe? Hij bleef bij zijn stove zitten; hij joeg zijn eigen gedachten weg en keek met domme oogen op 't uurwerk en 't ijzer van de stoof, lijk dronken. De jongens liet hij vuur maken met 't hout van 't weefgetouwe, dat ze in spaanders kloven. Zijn deur hield hij gesloten; hij verwachtte altijd den veldwachter en Yorster, die hem zouden vatten: hij bekende zich zelf den dief en wist niet goed wat ze met hem gingen uitrichten. Naar 't raam durfde hij de



oogen niet draaien en heel den dag bleef hij gereed om langs achter weg te vluchten. De eerste dagen knaagde hem de dreiging nog altijd van te moeten verhuizen en dat dwong hem om zoo gauw hier buiten te zijn. Hij vond geen ruste meer in bedde en de stoelen waren hem vreemd om op te zitten. Hij zond de jongens alhier, aldaar om alleen te zijn en dan waagde hij het ook buiten te komen. Bij Dolf dorst hij niet gaan. Zijn besluit was naar nieuwe huizing te zoeken, hij ging in een gewilde richting in 't geloove vast iets te vinden, maar inwendig voelde hij de groote ijlte van zijn meening, die loog en hij ging voort, terwijl zijn geweten trouweloos wankelde. Hij wist zelfs niet hoe hij 't doen moest of zeggen om een huis te zoeken! Hij had drie zilverstukken uit den steenen pot in den zak gestoken en zijn bevende vingers betastten het geld en hielden het gesloten om dat 't niet mocht rinkelen.
— Ten uitkomende zal ik wel werk vinden, en de jongens ook, dat ik maar een huis en hadde, herzegde hij gedurig. Hij wilde reeds terugkeeren, — al de woningen wist hij bezet langs de bane en daar stond nievers geen huizeken onbewoond. Op den kerkwegel kwam hij den molenaar tegen.



— Waar naartoe Jan, alzoo bij dage?
Hij wilde 't hem niet zeggen, maar medeen neep de nood zoo geweldig en dat dwong hem enthoe hulpe te zoeken gelijk bij wien, — en omdat hij geen ander antwoorde gereed bij den zin had, gooide hij 't met éen worp eruit:
— 'kMoete verhuizen, 'kben weg te Vorsters!
Ha, de boer heeft u wat te nauwe in de
riemen willen leggen, geringelneusd, raadde de molenaar. — t Is slechte tijd, kameraad, en z' hebben t zelve niet te breed op hun hof. — Maar of ge een huis zult vinden ? — 'k en weet van niets anders: 't kasteel staat wepel!
't Kasteel was een oude, brake, steenen kelder, een oude mote of meulenwal en de molenaar loech om de kluchtigheid van den vond en Jan nam het op als spotternije en ging zijn wegen. Achter t kerkhofmuurken was Treze Kosters bezig met heur raakijzer de eerde te effenen — aan haar wilde hij niets vragen. — z' Heeft ons afgeluisterd, meende Jan en was er kwaad om. Hij liep nog een strate ver, later werd hij beschaamd als hij tweemaal dezelfde menschen ontmoette en hij liet zich drijven door mismoedige lusteloosheid en ging zich verduiken in den „Arend."
Hij dronk; — dronk om gei en geestig te worden en troost te vinden, om 't ongeluk te ver-



smooren, dat zonder zijn schuld hem zoo plots bevallen was.
— Nog een pinte! hij wilde 't al vergeten, aan zijn botten vegen en ontdaan zijn van den dreigenden boer, van thuis en van de jongens en van zijn eigen.
— 'k Moete achter een huis zoeken! roesde het door zijn suizende zinnen en dat joeg hem wakelend weg de straat op; hij zou wel iemand ontmoeten, ievers iets vinden! Hij bekeek de menschen, grommelde entwat, en liep verder. Zoo kwam de pastor dan en een troep menschen in lijkgang over de straat en 't geheugde den dronkaard heel vage dat 't begraving was van Seven de Ketser.
Hij nam de muts af als 't lijk voorbij gedragen werd en bleef met de handen tegen den muur gesteund, staan wachten. Er draaide nog iets in zijn gemoed, dat hij niet vinden kon en doen moest aleer naar huis te keeren. 't Was geboren als een domme onmogelijkheid, een kluchte van den molenaar, maar 't was toch een huis en stond leeg.... naar 't kasteel wilde hij gaan zien!
Hij dreef zijn schreden voort; 't dorp uit over de blootakkers en hij loerde onder zijn kleppe in de verte waar hij den eerdberm zag



uitbuiten. Hij vond den ouden meulenwal, door eene watergracht omsingeld en de mote daar in 't midden met vervallen muurbrokken tusschen de rutteldroge elzentronken. Hij tastte om zonder vallen over 't bruggetje te komen en stond verdwaasd te kijken naar den ingang van den meulenkelder. 't oud kasteel waar hij noch iemand 't bedied van wist. Daar woonde eertijds een zot in en sedert zijn dood had boer Vramme de deur gesloten en den sleutel medegenomen. Dat lag al verwasschen in Jan's meening: hij voelde zich zoo slecht en zoo benaard als de zot, die in nood hier gehuisd had. z' Hadden hem dat aangeraden, hij wist niet meer wie en hij stond besluiteloos tusschen durven en doen, alleen in 't verdriet en zijn ellende groeide omdat hij zonder iemand was, die hem zeggen kon wat hij te doen had.
't En hielp dezen keer niet met drinken, 't verdriet stak dweers door de verbijstering, de grond was onvast waarop hij stond, hij voelde 't zinken waar hij steunen wilde en nievers geene uitkomst rondom!
De ingang waar de deure zat onder 't eerden verhemelte, gaapte hem als een donker raadsel zoodat hij bevreesd wegliep. Hij voelde zijn beenen van flauwte begeven en telkens hij



struikelde, mompelde hij woorden om zijn doen te verontschuldigen.
— :k Ga naar huis; laat mij naar huis gaan, besloot hij. 'k Zal later voortdoen, maar nu wat rusten eerst. Hij wist, dat hij kwaad bedrijvende was, maar Vina was er niet meer en de jongens ....
— Jongens, 'k ben moe, zoo moe, zoo ziek, biechtte hij deemoedig om 't verwijt uit hunne oogen te verzachten. Ze bekeken hem zoo wonderlijk en lieten hem zonder spreken te bedde gaan.
De roes was nog niet uitgeslapen als hij roepen hoorde:
— Vader, haast u, de pastor komt!
Treze Kosters had het hem verteld, en
z' hadden den dronkaard zien loopen binst de begraving. De pastor wist dat hij weg was bij Vorster, dat de jongens alleene huisden in armoede. Dat sloeg Jan met weerzin, hij was niet begoest nu om bepreekt te worden en zijn meening was kwaad te antwoorden. Hij sprong haastig uit om gereed te zijn en wreef de beslapenheid van zijn wezen.
— Hoe gaat 't, Vindeveughel ? vroeg de pastor.
— Goed, loog Jan moedwillig. En hij bleef in 't voornemen aan niemand te klagen nu, ze



moesten er vreemde aan en buiten blijven, hij wilde 't alleen dragen!
— z' Hebben mij verteld dat ge te Vorsters uit waart?
— Ja, bevestigde Jan kort en keek op zijn handen.
— Er is geen werk meer op 't hof te wintertijde — ander redens kon hij niet geven. Maar met den uitkomende zal 't beteren — en de jongens gaan uit naar de steenbakkerij, — als die winter voorbij geraakt zal 't wel weerom goed gaan.
— Ja, Jan, nog wat moed, troostte de pastor, en als ik u helpen kan intusschen, ge weet me wonen.
Hij hield zich wat bezig met de jongens en dan weer ineens tegen Jan:
— 't Is wel lastig zoo'n bende knappers groot te kweeken en niemand en houdt daar rekeninge van eens dat ze groot geworden zijn ....
Jan bekeek hem verwonderd, hij zelve en had daar tot nu nog geen rekeninge van gehouden, maar gezorgd en gewrocht zonder nadenken omdat 't alzoo moest en hij wist niet hoe die woorden hem nu doorschokten en ineens was hij voornemens heel en al los te komen en zijn ellende te klagen aan den pastor. Maar 't was zoo gauw voorbij.
STIJN STREUVELS, LANGS DE WEGEN. 17



— Nu zijt ge er verre boven, Jan, de knapen worden kloek, ze zullen geld winnen en u helpen.
Jan keek alsaan, hoe, of 't de pastor meende en wat hij ervan gelooven mocht van die nakende beternis, zoo onverwachts beloofd als hij zoo diepe verzonken zat. Hij zelf en had het nooit gemerkt: maar hij stond oud geworden, had zijn eigen verdaan in den kweek, en nu waren er zes mannen tewege, uit hem gegroeid die op hunne beurt den kost gingen bevechten. De kleinen zouden met de grooten gaan werken en welk een schattig geld en zouden ze niet meebrengen na elk jaargetijde! Medeen zouden ze uit den huishoud weg zijn en de leefte medebrengen. Den vreezelijken winter alleen was nog te doorzien, dan was 't uit. Van den hongersnood, van Yina sprak de pastor nog en dan ging hij.
Zoogauw Jan alleen was kroop hij verdoken achter den houten weeg in de weefkamer en telde er zijn geld waar 't geborgen zat in den steenen pot, maar hij bleef er zitten met de zilverlingen in de handen, versuft want hij kon niet rekenen of er genoeg of te kort was om van te leven tot in 't voorjaar. Alevel bleef de moed hem bij en de welgezindheid om 'tgeen



de pastor gezegd had: 's avonds als de jongens bijeen waren, bracht hij hen 't nieuws:
— We gaan naar 't kasteel wonen, t' allertijde, we zullen later wel iets anders vinden, maar nu moeten wij hier weg.
En met de daad bij het woord, 's anderdaags ging hij aan boer Vramme den sleutel vragen. In 't weerkeeren ontmoette hij Dolf. De twee knechten zagen elkaar van verre komen en ze stapten door omdat ze geen zijwegel vonden 0111 d' een den ander te ontgaan. Ze waren beschaamd. Dolf groette schijnlijk onmijde en loech verstandelijk om 't geen hij een kluchte achte: 't geval van de diefte. Geen woord uitleg of betoog van dank: 't ding was verloopen zooals 't moest en ze gingen elkaar voorbij alsof er niets was gebeurd. Jan dacht er zelf niet aan hem te verwijten, hij was tevreden dat Dolf hem naar geen uitleg vroeg en dat hij onwetend scheen van 't ongeluk.
Verder over 't land liepen er meer bedelaars die lijk uitgemergelde honden iets te rapen zochten om in hun ijdelen baalzak.
't En is mijn schuld niet, bedacht Jan met voldoening, de ellende hangt in de lucht en ze valt ongevraagd op een ieders hoofd. En daarmede suisde de spijt weer in zijn kop omdat



hij nu voor altijd dat eigen huis — hij wist niet hoe — was kwijt gerocht. Hij kende nu maar hoe rijke hij geweest was metVina. Voortleven, voortleven was nu 't bezonderste, al 't andere verjoeg hij. Vramme had hem den sleutel gegeven en verlof om er tot den zomer te wonen.
— 't Is een dompelaar, en 't kot staat toch ledig, had de vrouwe gezegd. Later mocht hij 't pachtgeld afwinnen als er werk wierd op 't land.
De jongens en verstonden er niets van Waarom ze weg moesten. Ze hielpen jolig de kast en de bedden uitsmijten en droegen elk een stuk nevens vader en zijn zwaar geladen kordewagen. Ze hergingen de reize tot 't al was uitverhuisd en ledig stond. De arme meubels ze stonden zoolange veilig en vast maar nu ze uit hun hoek gerukt waren, hingen ze los, vermolmd en zwakten ineen, als nietige bucht.
Jan verliet de streek zonder ommezien; de deernis was doodgedaan door angst en beroerte van de gebeurende dingen. Hij wilde niets herdenken, hij voelde dat hij wegging zonder gebeugenis achter te laten van 't vergane leven. Hij stak en hief met gebogen lijf om voorwaards met de vracht, en belangend om de schamele dingen gedoken te krijgen verre van die plaatse waar hij werd uitgedreven.



t Kasteel zag hij nu met nuchteren geest in zijn volle eenschheid, te midden 't blakke veld, verre van alle menschelijke woning. De musschen tierden er in de takken op de kruine en de wilde wind was er alleen meester. Achter de gracht onder 't verhemelte stak de deur en links was een open uitgegraven hol dat eertijds tot stal gediend had. Ze borgen er het landalm en de kordewagen. Binnen was 't een groote laaggezolderde kamer met twee holen die al den overkant hooge uitkwamen en lucht en klaarte binnenlieten, 't Heerdvuur was tegen den wand en rook en lucht trokken al een gat naar boven. Jan keek niet eens rond, hij zette zoo wel mogelijk de verhuizing te kante. De jongens vonden het buitengewoon plezierig een huis onder d' eerde en ze speelden in 't droog onder 't verhemelte vóór de deur. In 't water van de gracht zouden ze later barvoets loopen en visschen vangen!
En Jan zelve werd allengerhand gewend aan de zonderlinge woonste, hij voelde er zich warm en goed bevrijd. Maar als hij nu gerust was en 't huisvaste leven herging, dan begon de benauwdheid voor den hongersnood. Hij durfde van zijn geld niet gebruiken. Hij en de jongens ze leefden van wat geschoten koorn waarvan



zij brood bieken, 't andere gingen zij zoeken te lande waar ze 't krijgen konden. Hij zelf zat opgekrompen, gehurkt in ellende te wachten naar den uitkomende en naar werk in de opene lucht.
Als hij over 't land liep was hij vervaard van als dief aanzien te worden en dan drukte hem de rampe overal van 't vervloekte jaar. De velden lagen nog vervuild van de mislukte vrucht in hun wilde verwoesting, 't Rotte stroo dampte de besmetting uit en de more en slijk overplaschten nog de anders gezonde en riekende koorneerde.
Zijn eigen gemoed was verschokt omdat de hemeldingen, die altijd zoo vast hun wegen volgden, nu uit de voegen waren ; hij zag overal het geheimzinnige kwaad dat herbeginnen kon met nieuwe rampen en daarbij voelde hij zich vreemdeling, uitgestooten van 't land waar hij altijd gewrocht had. 't Was hem al ontnomen en daarmede ook, meende hij, het recht van onder den blooten hemel te loopen en hij bleef menschenschuw zitten als een gevangene die niet weet wie hem zal komen verlossen.
Hun mote bleef verlaten, geen mensch kwam er op 't brake veld, de zwarte kraaien alleen roeiden er over heen en de jongens hielden



er vrij en leutig bedrijf. Niemand en kende hun onbeholpen leven of kwam er vragen hoe ze 't mieken of ze den honger kosten vervechten : de rampe was algemeen en elkeen zag hoe hij best de getijden kon dooden en eten krijgen.
De oudste knapen gingen alle dagen op kijk naar 't dorp en heel vroeg in 't voorjaar kwamen zij met de mare dat de eerste bende veerdig was om te vertrekken naar de steenovens. Vader kocht hun de noodige kleeren, raadde aan Pier en Jan van wel voor de jongsten te zorgen; hij deelde hun wat geld uit en:
— Daar, jongens 't is al wat ik heb, neem maar. En de schurde kerels bogen het hoofd onder vaders hand om een kruisken en vertrokken, blij van elders in 't werk en rijker aan den kost te komen. — Vader, we keeren weer als 't goed zit en we brengen u geld, beloofden zij. Jan zag ze vertrekken zonder verdriet. Hij voelde zich beter alleen, hij was nu koning in zijn huis en mocht vrij zitten zinnen. Maar zijn gedachten wrochten niet meer; hij bleef verkrompen in de duisternis en den witgrijzen baard liet hij zijn wezen volgroeien. Inwendig was hij kalm, bedaagd, gewend gerocht aan 't bestaande en gerust aan al wat komen kon: hij wachtte of verlangde



naar niets meer. — Ten uitkomende ga ik mij verhuren op 't land bij den boer, wist hij, en hier komen slapen. In vage verwachting hoopte hij van, veel later, zijn jongens weer te zien maar wantrouwig toch om de hulpe die ze beloofd hadden. Hij kende bij ondervinding dat op de wereld elk voor zijn eigen moet zorgen en vechten voor den kost dien hij in den mond wil steken.
Bindien bleef het najaar aanslepen en de beternis kwam nog niet. Bij regentijd lag Jan op den grond onder dak uitgestrekt en als 't droog werd buiten, kwam hij aleens uitkijken en kroop op de kruine van zijn eerden huis om verre te zien over de ijle velden, 's Zondags kwam hij als een landlooper op 't dorp met linksche doening en keerde zoo gauw weer in zijn eenigheid. Zijn beste kleeren waren allang versleten, 't was al om 't even gerafeld en met eerde besmeurd en al wat orde of netheid heette had hij als onnoodig achter gelaten omdat 't moest geld kosten om onderhouden te worden. Voor zijn eigen leed hij niet in die ontbering maar was beschaamd als 't de menschen moesten zien. Den pastor ontvluchtte hij overal uit vreeze maar zonder gekende oorzaak; hij was bang ondervraagd te worden en raad of gebod wilde



hij nu ook van niemand verdragen. Sedert die gebeurtenis met Dolf wantrouwde hij eikend een; ze wilden hem allemaal kwaad en dere doen. Hij werd vergruwd van al dat leefde en bleef gedoken als een simpelaar; hij vond het best van stil te zitten zonder spreken of roeren, in gerustheid.
Te zomer hoopte hij weer, ongezien, bescheiden, met de groote bende mede te werken in daghuur en 't overschot van zijn geld diepe gedoken te houden tot in grooten nood. Door lange zitten in duisternis en stilte gerochten zijn zinnen verdoofd, hij merkte geen verschil meer tusschen zijn eigen lijf en 't geen er dood, onroerbaar rond lag: de wijde natuur en zijn oogen gingen maar aan 't draaien en zijn handen aan 't beven als hij ievers bij menschen kwam of spreken moest.
Een dag dat hij met zijn droef klutsken koorn naar den molen ging kwam de pastor over 't smale molenwegelken en dezen keer kon hij hem niet ontgaan. Hij begon al verweerd rond te zien en mijde te doen met de handen en zette onvast de beenen in besluiteloosheid van te blijven of te vluchten. De pastor zag de verlegene doening en om den sul gerust te stellen:
— Ah! Jan, begon hij, hoe is 't met uw



koorn? overal even slecht! te naaste jare zal rt beter gaan; 't is te hopen. Hij vroeg hoe 't leven ging en naar nieuws van de knapen.
— Ze zijn weg, meneer, meumelde Jan; hij bleef gebogen staan met den zak koorn op den schouder, geduldig en lonkte hoe weg te geraken.
— En gij Jan, ge woont nu tenden 't dorp, 'k wist niet dat ge weg moest, en medeen begon hij stil, vertrouwelijk:
— 'k Heb gemeend, — Seven de Ketser is nu dood — dat ware een huis voor u, maar Dula gaat nog niet weg: later wel misschien. Maar dien ezel zou ze willen verkoopen, Jan, dat ware entwat voor u, — 't is eene broodwinning. Jan stond zonder antwoorden.
— Ja, knuffelde hij van den kant weg: 't werk zal beginnen aankomen bij den boer,.... en zijn reden verging in onverstaanbaar gemeumel en hij bekeek den pastor om te raden of er geen leugen in zijn woorden stak — of hij niet zocht hem te bedriegen.
— Denk daar eens aan Jan, en spreek ervan aan Dula.
— Neen ik, neen ik, dacht hij al weggaande, 'k en koope den ezel niet: dat was uitsluitend omdat de pastor het hem raadde. Maar inwendig in zijn diepe binnenste was het eene verras-



sende openbaring die hem niet meer losliet; — dat was beter dan bij den boer dienen en, tot 's nachts in zijn slaap herdacht hij: een ezel! een ezel! dat was bijkans een peerd! en die mogelijkheid schudde ineens de oude boeverlust weer op. Maar 't was nog te nieuw.
— 'k tia er aan denken, meende hij. En hij dacht er aan heele dagen en de ezel werd eene geweldige bezetenheid; hij verlangde hem te zien, te betasten. Juu, ho! riep hij in zijn droomen. Terwijl hij 't verlangen loochende nog bij zich zelf, rekende hij reeds dat er eten genoeg groeide op en rond zijn berg, en dat er een stal gereed was en dat hij nog geld had. Dat dwong hem alles om toe te geven maar hij wachtte nog; hij zocht naar tegensprake en de koop zelve, de afsprake met dat wijf, hield hem nog in. Hij haalde 't geld uit en dook het weer weg en dan kwam hij op den plagenden inval.
— Intusschen kan zij hem elders verkoopen! dat wond hem op om uit te zetten maar 't was enkel om eens te gaan zien, niet om te koopen.
De blinde ezel stond sedert Sevens dood, zonder werken op stal.
— 'k Ben moe van hem eten te geven, meende Dula. Ge ziet hem gelijk hij is.
Maar Jan en zag er niets van, zijn handen



beefden, hij betastte den rug en pooten; hy dubde nog wat om tijd te wrinnen maar 't stond reeds vast en zeker: hij zou hem koopen. Hij wilde er zonder niet naar huis.
Om gauw gedaan te maken gaf hij Dula wat ze vroeg en hij kreeg den stalband toe en 't gareel en den houten zadel en 't gebit en de teugels en 't schaapvel. Jan trok 't beest mede zonder ommekijken in haaste om hem t'huis en op stal te hebben. Daar bezag en onderzocht hij hem met moete; blij lijk een kind trappelde hij errond en loech in den baard, wreef de handen en herkeek omdat hij aan zijn geluk niet gelooven kon. Het beest stond met gebogen kop kwispelslaande met de ooren en zijn dof doode oogen zaten vol triestige gedoezigheid, dom goedaardig. Jan stak hem op stal, haalde hem weer uit om nog te kijken. Tot bij nachte joeg hem de opgewonden nieuwigheid en overal zag hij den aschgrijzen ezel en zijn dikronden balg en fijne pooten en grooten kop. 't Was anders een vervallen beest, heel oud, traag in den gang en op zijn vel waren er groote kale vlekken met afgesleten haar en schurftzeeren. Maar dat deed er geen kwaad toe, Jan voelde meelijden en altijd nieuwen lust om erbij te zijn. De eerste dagen hield hij hem op stal om



er de eigen deugd van te hebben: hij koutte er tegen de korte woorden die hij anders in gedachten hield, wreef en dreelde hem over den snuit en deelde met hem zijn kostelijk brood.
Eindelyk besloot hij uit te zetten; hij trok zijn hooge muts aan en zijn zware holleblokken, knoopte zijn langen frak toe en — kom Pee — hij trok den ezel bij den toom achter zich en toonde den weg.
Hij ging bij de boeren, ketste de bakten naaiden molen, voerde 't brood naar huis en haalde 't gebroken alm naar de smis. Hij was beschaamd bij de menschen maar fier langs de straat, sterk in zijn rijk gemoed om den ezel dien hij voerde, te toonen overal.
Seven was dood en vergeten: de nieuwe ketser heette Jan en de ezel bleef Pee als voortijds. En achterna werden de menschen 't nu ook gewend den grooten mageren man op zijn kloefen met den blinden ezel de strate te zien dweerschen. Ze hoorden zijnen stap ten allen stonde van den dag en kenden maaiden norsch zwijgenden man met den grijzen baard en de hooge muts die de boodschappen deed over heel het dorp. Te zien aan zijn treuzelenden gang en linksche houding hielden zij hem voor een onnoozelaar. Hij zegde zijn



woorden altijd halfverstaanbaar en nooit luide. Maar ze hadden er medelijden mede omdat hij goed was en zachtaardig. De smid riep hem binnen waar hij voorbij ging, de timmerman gaf hem 't vermaakte alm mede als 't verre te dragen was en bij de boeren laadde hij de zakken graan voor den molen en 't gemalen koorn voerde hij naar den bakker. Elk betaalde hem op zijn wijze: hier kreeg hij een oude broek, een half brood of een paar kousen, hij aanvaardde en monkelde uit dank.
Den dag door ging hij zijn vaste gangen overal achter de bane in dezelfde krotte broek altijd te kort en langen frak, even traag, met den ezel aan een zeel, die met uitgerokken hals achter kwam gepikkeld en de jongens die hem zagen komen, zongen in ronde al dansend:
Jan en Pee
gaan te gare naar stee.
Pee gaat 't zeerst
en Jan is er eerst!
Juu! Juu! Juu!
En de oude onnoozelaar en deed niemand geen leed, zwijgende goedheid droeg hij gelaten over heel zijn wezen. Ze wisten op 't dorp dat hij verre te lande ievers onder d'eerde woonde,



maar niemand deed de moeite om hem te vervolgen waar hij 's avonds al dompelend door de donkerte heen toog.
Inwendig ging het Jan nu goed, gerust en tevreden en hij vroeg niet naar meer of naar beter. Hij dretste heele dagen en keerde 's avonds in zijn eenigheid; langs de straten overal was hij thuis, hij at waar ze 't hem gaven, pap, brood en vleesch bij de boeren en 't geld dat hij won dook hij weg in den steenen pot. De menschen plantten en zaaiden en wroetten op het land, maar hij was er buiten en onverschillig aan — hij deed niet meer mede; wie 't regende of zonne was, hij wist er niets af. Zijn beenen bleven goed; zijn eigen ouderdom en kende hij niet of zijn langen leeftijd. De jongens en 't vroeger bedrijf 't was alles vergeten, in zijn hoofd droeg hij de opgelegde of gedane boodschappen of vervoer en daarbij was Pee als een deel van zijn eigen geworden die mede erfde in alles wat hij deed en dacht. Geladen leidde hij hem vóór bij 't zeel en droeg zelf zijn deel van de vracht en als ze los naar huis keerden, legde hij den langen arm over den ezel zijn rug en ze leunden tegeneen en Jan koutte halfluide zijn gedachten uit.
De zomers gingen daarover en de mistige



herfsten door smoor en regen, ongeteld in kalmen, gerusten gang door de velden en door het dorp. De groote grijsaard was een gewoon ding geworden: als de kerktoren of de dorplinden voor 't stadhuis; de menschen zagen hem zonder kijken en ze verkenden van heel ver 't geklop van zijn kloefen en 't gepikkel van den ezel over de straatsteenen. Bij wintertijd, als de wegen onbegaanbaar werden, verdween Jan in zijn hol en liet zich daar insneeuwen en leefde er van 't geene in den goeden zomergang vergaard lag. 't Was er warm in de eerden mote en goed in de eenigheid. Op 't dorp dacht men hem dood of verdoold, maar met de nieuwe droogte hernam de ketser den gewonen trantel over de kruiswegen.
Dezelfde gangen keerden altijd gelijk; hij kende de menschen over 't dorp bij hunnen naam en met iets meer daarbij dat verbonden lag aan hun wezen en ze hem lief of leed mieken. Bij de eenen ging hij geern en elders met tegenzin. Hij legde meest overal zijn vrachten sprakeloos neer en vertrok als een stomme onnoozelaar, elders aanveerdde hij 't eten dat gereed stond, bleef er wat rusten of vertelde er entwat heel ernstig, als een gewoon verstandig man. De klanten stonden elk in zijn



soorten duidelijk uitgebeeld, hij voelde als een fijnaard aan de minste dingen wie hem genegen was en 't waren voor hem beste of slechte dagen naarmate hij bij d'eenen of de anderen bezoeken te doen had.
Maar Djaak de Molenaar lag hem nu 't naarst; — door den dagelijkschen gang op den molen was hij den ouden man gewend gerocht, hij verlangde om er te zijn, ontstak daar een pijp, vertelde er van weer en wind, durfde er lange zitten en zwijgen en soms hadden ze 't samen over innige dingen en Jan vermondde er zijn verleden leven en dat hij jongens had en hoe ze later eens weer zouden keeren en hem geld brengen. Dat was nu zijn groote ontlasting en Djake vernam Jan's voornemen en gedachten, hij zei er dan 't zijne op, gaf hem raad en de ketser vertrok en bepeinsde 't geene zij besproken hadden.
Al gaan altijd voort over de bane voelde Jan achter een tijd dat zijn oogen verduisterden, hij zag de boomen niet meer op een afstand en verkende de menschen enkel nog aan hun tale; zijn beenen werden stijf en zijn blokken sleepten zwaar over de kasseien. Daarover deed hij al zijn beklag gaandeweg aan den ezel. Ze drumden tegeneen lijk dronkaards maar Pee
STIJN STKEUVELS, LANGS DE WEGEN. 18



kende eindelijk nog 't best den weg en ging zonder dubben voort zijn vasten gang. Jan steende erbij als hij vrachten moesten opladen en zijn bevende handen lieten veel dingen vallen, die hij niet meer voelde.
— 't En gaat niet meer beteren! loech de molenaar, de beste snede is eraf, van nu voort zou de ruste deugd doen!
Jan bekeek hem wantrouwig en ongerust en gebaarde 't niet gehoord te hebben.
— Nog geen nieuws van de knapen? Wat blijven ze lange weg! riep de molenaar luider.
Dat was de gewone vraag van alle dagen, 't eenige waarmede hij Jan kon aan 't kouten krijgen.
— Ze zullen komen, ze hebben 't beloofd.
— Pee wordt ook versleten, de ezels vergaan aan de pooten 't eerst, hij zal haast moeten op stal blijven.
Jan schudde ongeloovig het hoofd en dan berging hij de eeuwige geschiedenis zonder einde: eer dat zijn beenen heel versleten waren zouden de knapen hem 't geld brengen om daarmede karre en peerd te koopen, dan zou hij zich laten voeren over de streke....
Nu was dat zijn sleepgedacht, hij voelde den nood en de behoefte van hulpe en 'tgeene waar-



aan hij nooit en geloofde werd een flauwe verwachting eerst, en door 't danig herhalen, eene sterke begeerte en dat stond nu in zijn suffe zinnen als eene hoop die nakende staat om verwezenlijkt te worden. Aan de menschen waar hij in of uit den huize ging, vroeg hij naar nieuws over de steenbakkers, of men zijn knechten kende en wanneer ze gingen weerkeeren. En de bakker, de smid en de straatjongens riepen naar hem:
— Jan, de steenbakkers zijn daar, ze komen! en dan loechen ze met Jan's onnoozele vreugde en ze deden hem loopen tenden 't dorp waar hij meende zijn jongens te ontmoeten.
Maar hij keerde altijd ontdaan weder, schudde den kop en glimlachte in zijnen baard. Hoeveel tijd er met wachten verliep en telde hij niet en zijn beenen sleepten alsaan en Pee kwam gedwee overal achter met uitgerokken hals.
Maar eens toch, eens — een dag in het najaar — wist de molenaar hem heel ernstig te vertellen:
— Savlin is terug, en Poortere en de twee Busschers en drie vier andere dorpelingen die bij de bende vertrokken waren, z' Hebben er dezen keer diepe in geweest en ze zullen veel geld medebrengen!
STIJN STREUVELS, LANGS DE WEGEN. 18*



Jan wist dat de molenaar hem niet bedroog.
— Nu komen ze, hij geloofde het vast en hij ging met goede meenste den weg op.
En ze kwamen. Ze waren in 't dorp en mieken veel geruchte en zaten overal de herbergen vol. Jan verkende de groote kerels niet meer, hij verstond hunne tale en daar hij voorbij ging over de strate, riepen zij hem binnen in de „Blauwe Rooze".
— Miel, Jan, Pieter, Fons! uw vader; Vindeveughel is hier! hoorde hij roepen.
't Verschot en de blijdschap mieken hem heel verslegen, hij zocht rond waar eerst te spreken en keek dankelijk en verheugd omdat ze hem mede den goeden heimkeer lieten vieren na hun lange afwezigheid.
Ze trokken hem bij de kleeren, draaiden hem rond en loechen. Ze schonken hem een pinte bier, maar als hij de hand uitreikte, tastend over tafel dooken zij het glas weg.
Ze staken hem de pinte weer in de hand en al drinkend smaakte hij dat 't water was. Ze gekten met zijn blindheid. Jan rook hun warmen adem en raadde de brooddronkene zottigheid; met den slag was de verwachtinge en de blijdschap van 't weerzien vermoord en te niete; hij wist, hij voelde: 't waren zijn



jongens, de eigene jongens die hij gekweekt had en nu stond hij daar in zijn onbeholpene, machtelooze ellende zonder verweer. Ze plaagden zijnen ezel die buiten stond en dan ineens zag hij klaar door de verbijstering waar hij al jaren in dompelde: den weemoed van de ontgoocheling, 't kapot vallen van 't geene hij zoo vaste verwachtende was; 't werd al vernield en hij stond recht in wanhopige razernije.
Hij hief de hand en verwenschte de zes kerels die brad en wild voor hem stonden. Hij zocht de vreezelijkste benamingen die zijn woede moesten uitwendig laten.
— En 'k wensche dat de verdwazing op uwen kop viele! Dat gij over de eerde kruipt in uwe naakte schamelheid en dat uw jongens u 't vel afdoen! Hij kwam van de dorpeltrappen waar hij stond en kroop op handen en voeten over den grond in de vuile moorstrate, lijk een hond.
't Volk kwam van overal bij om den zot doende te zien en de jonge steenbakkers schreeuwden al luider, ze zongen en zwaaiden de armen en trokken hun vader bij den frak rond. Maar hij dreigde weer en schreeuwde boven 't lawaai:
— g' En zult nooit uw oude jaren beleven en 't ongroei zal uw lijf verknagen!



Ze overschreeuwden hem en de wreede verwenschingen werden verdoofd in 't groot gewoel. Jan zijn bolle gramschap verging in onmacht en hij trok met statigen stap door de bende met zijn ezel naar huis. Hij stak hem in stal en kroop zelf in den donkersten hoek van zijn hol en zat er op den grond, ongevoelig als een stok. De suizing zat weer in zijnen kop en hij hield maar een flauwe geheugenis van 't geene zoo seffens gebeurd was. Zijn oogen stonden staal en inwendig voelde hij de groote ijlte van de verwachting die onvoldaan was en een groot zeer over heel zijn ingewand. Hij was bang en beefde van beroerte. Hij schrikte telkens een schreeuw naar binnen drong en sloot zijn deur om gerust en veilig te blijven. Tenden den langen dag viel de ruste en hij ging weg doezelen, maar hij werd gewekt uit zijn verdwazing door nieuw geruchte en gezang van dronken mannen die nader kwamen. Ilij wachtte, luisterde, en vreesde nu 't grooter kwaad met gelatene onbeholpen weerloosheid.
— Wat gaan ze nu doen?
Ze stonden in bende onder 't verhemelte voor de gesloten deur; ze buischten erop en riepen; de deure weerstond en Jan bleef opgekrompen wachten.



— Ze zullen weg gaan, meende hij.
Maar ze gingen op in luide gejubel: z'hadden den ezel gevonden en ze sleurden hem mede over 't bruggetje op 't veld. — Daar hoorde hij hem klagen.
Met een plotsen inval om te gaan helpen, opende Jan de deur, maar zijn gekerm jankte door 't gelach. Ze sleepten het beest, brandden stroo onder zijn lijf, stompten hem op den balg, op den kop, sleurden hem weer verder bij de pooten en, als Jan al roepend met uitgesteken handen erbij kwam, lag de ezel in 't water van de gracht versmoord. Hij zat radeloos geknield op den oever en hoorde noch en zag de kerels die door de donkerte bachten hem weg liepen rond de mote.
De arme, arme ezel was dood, hij roerde de pooten nog in 't water, liet den kop vallen en verzonk, z' Hadden 't nu al vermoord wat hij bezat en hij weende, weende, overstroomd van leed en wanhoop. Hij stond en wakelde alleen buiten in de maneklare wildernis en wist niet waar den weg te vinden of waar hij haven moest en schuilinge zoeken voor de ongelukken, die lijk steenen op zijnen kop vielen.
En dat leed verging in verdwazing; de maan verdoofde achter de wolken en Jan wist niet



waarom hij zoo stakestijf zitten bleef of waarom hij roeren moest. Hij betastte zijn arm verdoolde hoofd en zocht om den eind te vinden aan zijn gedachten en wat er waarheid of bedrog was van al die narigheid. Hij kon er nog niet aan gelooven!
— 'k Sta hier buiten in den kouden nacht, 'k moet naar huis!
Hij steunde de handen op den grond en wrocht zich op de beenen en zocht al wakelend naar 't bruggetje en de huisdeur. Al 't gerucht was nu binnen; — met 't opengaan zag hij bij een rooden gloed van 't heerdvuur de mannen en wijven huizen over den vloer, maar op den stond grepen hem de handen uit de duisternis en hij lag buiten gesmeten in de koude. Hij bleef daar onmachtig, bezeerd en benauwd in 't gedacht van te sterven. De beroerte wolkte door de donkerte en hij wist niet meer of 't de ezel was of hij zelve, die daar uitgestrekt op het reeuwstroo den laatsten adem uitblies. Hij roerde niet meer, voelde geen koude, noch pijn, 't was alles ontspannen, los; de wille was uit zijn hoofd, 't lag alles vervrozen diep onder 't water van de gracht.
In een andere dagklaarte ontwiek Jan in de verbaasheid van nog te leven en half onwetend



waarom hij buiten in de koude gelegen en geslapen had. De pijne en de stijfheid overnepen weer zijn lijf. Bindien zocht hij om te achterhalen wat of wie er hem dat geweld had aangedaan en de begeerte naar bedding en warmte dreef hem weer naar binnen. Hij hoopte nog halveling 't daar alles verlaten en weerom in ruste te vinden maar zoogauw de deur openging stootten de vervaarlijke vuisten hem weer achteruit en 't zelfde razend geschreeuw scheurde de lucht.
Jan vond geen kracht om te weerstaan of kwaad te worden, hij voelde zijn onbeholpenheid en de vrees voor den akeligen buiten en de koude en hij smeekte lijk de kinders doen.
— Mijn brave jongens, om de liefde van God, heb medelijden met uw vader, 'k liebbe koud.
Hij zocht om hen te bewegen, bleef horken wat ze gingen doen op 't gehoor van zijn woorden en tastte of de deur gesloten bleef. Hij kroop op de knieën en stak de handen uit al bedelend:
— Bidde, bidde, een oude man, 'k ga bevriezen? 'k Heb u nooit iet misdaan, laat mij binnen !
Als zijn kele moegeschreeuwd was en zijn handen tintelden bleef hij zwijgend eenthoelang starling op de geslotene deur zitten kijken.



Dan sukkelde hij op. 'fc Was droog nu, verstorven en hard in zijn gemoed en de rampe was aanveerd. De honger en 't gevaar dreven hem op weg, hij djoezelde onvast op de beenen vooruit. Hij vroeg niet waarheen, 't was blindelings Ioopen omdat hij honger had.
Zijn geld en al wat hij nog bezat liet hij achter in hunne handen en hij ging naar 'tdorp en bedelde aan de deuren; hij las onze-vaders en stak de hand uit als een oude schooier en tegen den avond zocht hij slapinge onder de strooschelven of in de schuren bij den boer.
Hij merkte niet of de menschen hem verwonderd bekeken; ze vroegen hem niet waar hij 't ongeluk gezocht of verdiend had en ze gaven hem zwijgend de snede brood of aardappels te eten. De wegen waren hem in dien eersten tijd onverschillig; lange einden met huisdeuren daarlangs waar hij eten kreeg of slaping vond en de wereld een wijdte zonder kennis van dorp of streke. Maar allengerhand groeide in nieuwe schemervaagte, eene belustheid uit de wordende kalming. Hij had iets gevonden dat hem belangend aantrok maar de verbroken, lamme gedachtengang wees het hem nog niet duidelijk. Hij volgde geleidelijk den dwang die hem noordwaards dreef zonder dat



hij uitmaken kon waar hij moest aanlanden.
Oppewaards, den grooten weg langs, en hij ging met de gelatene geduldigheid zonder ommezien of gejaagdheid met onverschillige kleine stronkelstapjes, d'eenen voet achter den andere vooruit. Hij vergaarde de geschooide broodknorren in den baalzak op den rug, steunde zijn stijfheid op een stok dien hij achter de bane gevonden had. Hij rok den hals en keek bij stonden wijds en zijds of er nievers geen kwaad en loerde en of hij nog niet en was waar hij komen moest. Bij korte stonden hield hij en rustte wat en dan weer herbegonnen.
Daar kwam geen einde aan den langen trakeiweg. De velden lagen nievers omzoomd, overal wijd uit en open. Soms werd hij ongerust en vreesde den stand misloopen te zijn, hij zocht bezijds de hoven op het veld, vroeg entwat waar niemand geen zin aan verstond en dan keerde hij kopschuddend weer en volgde voort de dubbele populieren rei die over land en dorpen sneed. Hij groette de oude bedelaars, die, evenals hij over de bane ketsten maar hij hield hun weigerlijk zijn voornemen gedoken.
Bij de onverschilligheid groeide er eene vrees van nooit te vinden 't geen hij zocht, of 't wel mocht verzonken of vergaan zijn, of 't zijn oude



oogen overzien hadden zonder het te verkennen. Altijd herkeerende ander land en dorpen over de wijde wereld zonder kenteekens nog van geziene dingen: barre velden met wegen doorsneden in kruisende lengte om met trage voeten te overmeten. Hij meumelde woorden halfluide, ondervroeg de zwarte kraaien in de lucht, stond om hun antwoorde te wachten en schudde mismoedig den kop omdat hij niet raden kon wat ze met hun schorre keel voor nieuws uitsmeten. Hij droeg de droefheid om de boomen die hem bedrogen en altijd maar nieuwe wegen wezen zonder uitkomst of toeval. De dagen begonnen en eindden in eentonige najaarstreurnis met open en toegang van klaar en duister en 't werd den pelgrim onverschillig ten langen laatste of er eten of slapinge te krijgen was om aan 't einde van de wereld uit te komen.
Maar 't minste teeken dat hem verkennelijk voorkwam — een kapelleken van den lindestam, een oude kopwulge — verhemde en beurde den moed weer op. Hij rechtte den rug om rond te kijken en 't stond opnieuw vast en zeker dat hij den ouden thuis zou vinden.
De regen zweepte bij wijlen uit de lucht en doordrupte zijn verscheurde kleeren, en ketste



in zijn ooren; de wilde wind en kende hem hier niet en hij woei hem onvriendelijk in 't lange nekhaar en neep hem in den baard, maar hij voelde er niets van, hield zijn tastenden stap en waar hij toekwam aan de hofpoort herhaalde hij de eeuwige vraag:
— Is "t hier dat boer Hoste woont? Kent ge boer Hoste niet? — Hij sliep en's anderdaags herging hij op nieuw. Hij hield om de flarden en vendels rond het lijf gedekt te houden en hij weende soms zonder oorzake om 't plotse gedacht en de vage herinnering aan Pee, den ouden ezel; en omdat hij alleene was, heel alleene, oud en blind en dat hem niemand wijzen wilde waar hij zijn moest en verwacht was. De menschen roerden spottend hun lippen en deden teekens die geen geluid en gaven of bescheid en hij moest voort op eigen hand te werke gaan.
En eindelijk, eindelijk gerocht hij den berg boven, hij rook de nieuwe lucht en verkende 't vlakke noorden, de groote hofsteden over de wijdte, donker van eendlijkheid en de zwarte eerde en hij trakelde op goed geluk een dreve binnen; dat was de avond achter dien langen dag en dan verkende hij in eenen slag al 't omstaande waarnaar hij zoolange, dompelende ge-



zocht had. 't Verschot bracht hem noch vreugde noch aandoening, die dingen waren versleten of dood en al wat er nu te beleven voorviel, lag in éene en dezelfde kleurlooze kalmte. Hij ging als een geloovig kind, als een genoode naar 't huis waar ze hem verwachtten, met gejaagdheid om toe te zijn en in de begeerte om te rusten, 't Waren dezelfde eiken, 't zelfde ijzeren hekken.
— Is 't hier dat boer Hoste woont? Kent gij boer Hoste ? vroeg hij uit loutere gewoonte aan den koeier die in de schuurpoorte stond. De knaap schudde gekkend het hoofd maar Jan wist het beter en hij ging zonder ommezien over ?t hof. De honden basten verwoed naar den vreemden vent die zoo stout naar de deure toetrad.
Maar als hij de Vrouwe ontwaarde liepen hem de tranen op de bevende handen en hij verkende haar volle jongde en gezonde gulheid op het bleuzende wezen.
— Sofrenie, 'k heb lange weg geweest, verre, heel verre, maar 'k ben hier weer, eindelijk weer, de woorden wilden hem verder uit de keel niet.
Hij zag hoe hij stond nu gehurkt in schamele ellende en ouderdom en hij voorvoelde de deugd



van 't hergbergzame hof waar ze hem met ópene armen een goeden toeval gereed hielden. Ze gingen den ouden Jan weer verkennen en luide hun vreugde uitschreeuwen.
Sofrenie, 'k heb het eindelijk gevonden! Ze hebben mij weggejaagd ginder.
Hij zette zich op den stoel bij den heerd en vertelde er al stamelend in verwarde woorden met den krijsch in de keel, al wat hij uitgestaan en doorleden had en betuigde zijn blijdschap van nu eindelijk na zoo langen tijd hier weer aangeland te zijn op het oude hof.
k Moest hier altijd gebleven zijn en nooit weggegaan! Ge verkent mij toch, Sofrenie? Ik ben Jan Vindeveughel, de oude Jan die hier dertig jaar met de peerden gewrocht heeft'
Hij zag ze monkelen de goede boerinne maar 't verwonderde hem dat 't overal zoo stille bleef als hij nu plots weer toekwam en hij merkte nievers de blijde verrassing die hij onbewust verwachtende was. Zijn verwarde zinnen en hadden den tijd niet geteld die in zijn afwezigheid verloopen was; de keuken was hem van eersten af weer huizelijk en tot in de minste dingen dezelfde gebleven en de menschen en al 't andere geloofde hij ook, sedert zijne reize naar t zuiden, onveranderd en niet verouderd.



De boerinne was even fleurig, dezelfde ronde, vette vrouwe, de princesse van 't hof' die hem ten tijde zoo genegen was en hij bekeek haar vragend omdat ze in den ouden sukkelaar heuren knecht niet meer scheen te verkennen.
— Waar is Hoste, waar zijn de jongens?
Hij bleef alleen bij den heerd zitten en elk
verrichtte rond hem onbekommerd zijn werk in groote stilte en stommespel.
De groote, jonge boer die binnenkwam vroeg aan zijn wijf.
— Wat voor vent zit er daar?
En Laura die zich in een vaag herdenken den ouden boever geheugde:
— 't Is een peerdenknecht uit vaders tijd die om slapinge vraagt. — Snijd hem brood en geef hem te eten, gebood ze de meid.
Ze brachten Jan aan een tafelken in den hoek en binst hij den pap en 't brood binnenhaalde, zocht hij angstig in zijn gemoed om te vinden wat er hier ontbrekende was of veranderd of voorgevallen dat hem 't bekende zoo onkennelijk deed zijn.
Hij wist het niet te noemen eerst maar eindelijk kwamen de beelden duidelijker:
— Laura, Lotte, Idalie, Netje! heel de blijde huishoud, waar is al het jong volk? Mele de



meid en Cies de knape, de dochters en deernen die leven houden en luide lachen, waar zijn ze? Of was hij zelve veranderd of... misloopen of waren ze nog op 't veld ? — Hij wachtte altijd dat er iemand zou binnenkomen of entwat gebeuren dat heel de zwijgende benauwdheid zou klaar trekken en in zijn rechte hakeu schudden en dat al de blijde wezens naar hem zouden gekeerd staan.
En 't werkvolk kwam van 't veld en uit de stallen, grove kerels lijk overal — ze bekeken den bedelaar zijlings en als ze weggingen achter eten,
Leid den man in de groote schuur voor van den nacht en sluit de poorte, gebood de boer.
Een jonge knaap nam de lanteern:
Kom, riep hij en deed teeken naar den landlooper.
Jan keek rond om hulpe; zou er niemand het woord uitspreken? — De boerinne bleef aan den heerd bij lieur werk en hoorde 't niet en gedwee djoezelde hij dan over de oude werf, donkerlinge achter 't lanteernlichtje dat zwenkelde aan den koeier zijne hand, naar de schuur.
Jan bleef alleen en stond er versuft in de



donkerte, de angst zat hem in de keel en de tranen druppelden lekewijs uit zijne oogen; dan doofde de vermoeidheid zijn gejaagde gedachten dood en hij verzonk met voldaan gemoed warm in stroo, bewust van de goede veilige omheining van schuur en stallen te midden de groote, oude hofstede.