HET SEXUEELE VRAAGSTUK







GRAAF LiEO TOLtSTOÏ
HET SBXÜEELE MCSTE
God is niet in de macht maar in de waarheid.
GOUDA — J. T. SWARTSENBURG



STOOM-SNÉLPERSDRUK KOCH & KNUTTEL — GOUDA.



Van de Redactie.
Een verzameling van fragmenten uit de geschriften van een denker, die gelijk hetgeen wij onzen lezers thans aanbieden, wel is waar een bepaalde quaestie behandelt, maar van de meest verschillende bronnen afkomstig is en de meest verschillende stemmingen en periodes van de ontwikkeling van den geest des schrijvers weergeeft, kan zich natuurlijk niet onderscheiden door die volkomenheid, die gelijkmatigheid, die opeenvolging zooals wij die gewoon zijn te verwachten van een nauwgezet uitgewérkt literarisch werk. Voor den oppervlakkigen of vijandiggezinden lezer, die met den innerlijken grondslag van den schrijver onbekend is, of voor iemand, die over deze quaestie nimmer heeft nagedacht, bieden zulke complicaties onvermijdelijk schijnbare tegenstrijdigheden en onmogelijkheden aan, vooral wanneer de schrijver een werkelijke denker is, d. w. z. een mensch, wiens levensopvatting voorwaartsschrijdt en niet op één en hetzelfde punt staan blijft. Er bestaat echter nog eene andere categorie van lezers — en deze juist hebben wij met de uitgave van dit boekje op het oog — die de behandelde vraag ernstig en oprecht opnemen, zonder het van te voren opgevatte plan, om hunne vi'oegere persoonlijke zienswijzen onder alle omstandigheden vast



te houden, maar met den eenigen wensch vervuld om de vraag objectief te beschouwen en het standpunt, dat zij vroeger met betrekking daartoe aannamen, te veranderen, wanneer de waarheid zulks vereischt. Zulke lezers zullen zich niet op een dwaalspoor laten leiden bij het indringen in het wezen van de hier behandelde gedachten door de woordelijke onnauwkeurigheden of zuiver uiterlijke tegenstrijdigheden der uitdrukkingen, die wegens het karakter van zulke uit fragmenten en afzonderlijke gedachten bestaande voor den druk meerendeels in 't geheel niet bestaande complicaties onvermijdelijk zijn. En alleen zulke lezers, die er naar streven om de gedachten van den schrijver niet in een slechter, maar in een beter, voor hem het voordeeligste daglicht op te vatten, kunnen uit het lezen van dit geschrift een waarlijke bevrediging en een werkelijk nut erlangen.
Zoo ontmoet men b. v. in deze verzameling fragmenten, waarin het huwelijk rechtstreeks wordt aanbevolen nevens dezulken, waarin de schrijver het volkomen verloochent. En toch ligt er geen tegenspraak in deze twee verschillende opvattingen van het huwelijk, als men slechts de voorstelling van den schrijver van de onderscheiden trappen van ontwikkeling van bet., menschelijk bewustzijn in het oog houdt. Reeds in het slotwoord op de Kreutzer-Sonate heeft de opmerkzame lezer de mogelijkheid, om de wederzijdsche betrekking tusschen deze beide zienswijzen met voldoende duidelijkheid te onderkennen. Eenige jaren na het verschijnen van dit werkje antwoordde Lew Nikolajewitsch op eene desbetreflende vraag in onze tegenwoordigheid ongeveer als volgt: „Zoowel het eene als het andere is juist; alles hangt af van den trap van ontwikkeling,



waarop de mensch staat. Is het een mensch van een onoverwinnelijke behoefte naar het echtelijke leven, dan zal hij zeer zeker beter doen, wanneer hij in plaats van zich aan uitspattingen of tegennatuurlijke ondeugden over te geven, een huwelijk aangaat, ten einde gemeenschappelijk met zijne echtgenoote zijne huiselijke en maatschappelijke bestemming te vervullen. Is hij echter in staat om zich geheel en al aan den dienst van God en van de menschen bij eene volkomen zelfverloochening over te geven, zoo zal het huwelijk voor zulk een mensch ongetwijfeld een ondergang en een hindernis zijn, even zoo goed als het voor de veldarbeiders, die over al hunne ledematen vrij beschikken, een hindernis zoude zijn, wanneer zij zich met touwen paarsgewijze aan elkander zouden binden.
Even eenvoudig en gemakkelijk zullen, naar het ons toeschijnt, ook alle andere twijfelingen opgelost worden, die er bij het lezen van dit boek zouden kunnen ontstaan, wanneer de lezer werkelijk de oplossing daarvan wenschen mocht.
Alhoewel wij deze verzameling onder den gemeenschappelijken titel van „Het sexueele vraagstuk" uitgeven,* zoo hebben wij toch niettemin eenige fragmenten opgenomen, die strikt beschouwd de grenzen van dezen titel overschrijden, zooals b.v. eenige gedachten over den mannen- en vrouwenarbeid, over de bestemming der vrouw, enz. Wij deden dit daarom, wijl wij deze gedachten, die toch een zekeren indirecten samenhang met den algemeenen inhoud der verzameling hebben, hier ter plaatse meer gepast achtten dan elders anders.
Wij achten het noodig, om ook hier het voorbehoud te maken, dat de verantwoordelijkheid en volgorde van



de hier aangevoerde fragmenten eenig en alleen op ons valt, daar de schrijver deze gedachten bij verschillende gelegenheden uitgesproken en niet het voornemen gehad heeft, om ze in een verzamelwerk samen te vatten. Hij heeft ons alleen het recht toegekend, om daarvan naar ons goeddunken gebruik te maken. Wij van onzen kant vatten iedere nieuwe uitgave van zulke verzamelingen zijner gedachten met eene des te grootere vreugde op, wijl wij door de van alle zijden tot ons komende bijvalsbetuigingen zeer goed weten, in welk eene mate deze uitgaven aan eene werkelijk geestelijke behoefte van vele en nogmaals vele lezers tegemoet komen.
Christchurch, 11 Aug. 1901. W. Tschertkow.



Naar aanleiding van de Kreutzer-Sonate.
Ik ontving en ontvang nog vele brieven van mij geheel onbekende personen, die tot mij het verzoek richten, om in duidelijke, eenvoudige woorden te verklaren, hoe ik over het onderwerp van mijne vertelling „de KreutzerSonate" denk. Ik wil beproeven dit te doen, d. w. z. in korte woorden mededeelen, wat ik in dat verhaal eigenlijk zeggen wilde, zoomede de gevolgtrekkingen, die men daaruit maken kan.
Ik wilde dan in de eerste plaats zeggen, dat zich in alle standen onzer maatschappij de overtuiging gevestigd heeft, die nog door de valsche wetenschap ondersteund wordt, dat de sexueele omgang voor de gezondheid noodzakelijk is, zoodat ook de sexueele omgang buiten den echt, aangezien de laatstgenoemde toch niet altijd mogelijk is, een volkomen natuurlijke en geoorloofde handeling is. Deze overtuiging is zóó algemeen, zóó vast geworden, dat de ouders zelfs op raad der geneesheeren den geslachtelijken omgang voor hunne kinderen regelen, dat de regeeringen, wier eenig doel toch de zorg voor de zedelijke welvaart van hare burgers moest zijn, de ontucht reglementeeren d. w. z. een gansch gilde van vrouwen, die naar lichaam en ziel ter bevrediging van de beweerde behoeften der mannen te gronde gaan, aan reglementen onderworpen, terwijl de onge-
Het sexueele vraagstuk. 1



huwden zich met een volkomen gerust geweten aan de uitspattingen overgeven.
En nu wilde ik zeggen, dat het niet goed is — want het kan niet goed zijn — dat voor de gezondheid van een deel der menschen de anderen naar lichaam en ziel omkomen, evenmin als het goed zoude kunnen wezen, dat een deel der menschen voor hunne gezondheid het bloed der anderen zouden moeten drinken.
Men moet zich daarom niet overgeven aan deze verwarring en dit bedrog. Men moet daarom geen geloof hechten aan deze onzedelijke stellingen, al mogen zij ook door nog zoovele zoogenaamde wetenschappen ondersteund worden; ten tweede moet men begrijpen, dat het onderhouden van een dergelijken sexueelen omgang, bij welken de menschen zich van alle mogelijke gevolgen daarvan vrij maken, of wel den ganschen last dezer gevolgen op de vrouw laden, of de mogelijkheid van de geboorte der kinderen verhinderen, — dat zulk een geslachtelijke omgang een misdaad jegens het eenvoudige gebod der zedelijkheid, eene schandelijkheid is, en dat de ongehuwden het niet doen mogen, willen zij niet in schande leven.
Om zich echter te kunnen onthouden, moeten zij eene natuurlijke levenswijze leiden: matig zijn in eten en drinken, allen vleeschkost vermijden en arbeiden (geen sportarbeid, maar eene vermoeiende, doelmatige arbeid) nog meer den omgang met vreemde vrouwen zelfs in de gedachte niet toelaten, evenmin als iedere mensch de mogelijkheid van een geslachtelijken omgang met zijn moeder, zijne zusters, verwanten en vrouwen zijner vrienden niet toelaat.
De bewijzen, dat de onthouding mogelijk en voor de



gezondheid minder gevaarlijk en nadeelig is dan de uitspatting, zal iedere man bij honderden om zich heen vinden.
Dit is het eerste.
Het tweede is het volgende. In onze samenleving is de echtelijke ontrouw ten gevolge van de opvatting van den verliefden omgang niet alleen als een noodwendig vereischte voor de gezondheid en als een genot, maar ook als eene poëtische en verheven zaligheid des levens het gewone verschijnsel geworden (in den boerenstand vooral wegens den militairen dienst). Ik denk, dat het niet goed is en dat men het niet doen mag.
Dat men het echter niet doet, daartoe wordt vereischt, dat er eene verandering kome in de zienswijze omtrent de vleeschelijke liefde ; dat mannen en vrouwen door de familie, zoowel als door de openbare meening zoodanig opgevoed worden, dat zij zoowel vóór als na het huwelijk de verliefdheid en de daarmede gepaard gaande vleeschelijke liefde niet als een poëtischen en verheven toestand beschouwen, zooals thans het geval is, maar als een de menschen vernederenden toestand en dat de echtbreuk door de openbare meening minstens evenzeer gewraakt wordt als ieder ander bedrog, niet echter, dat zij, zooals nu het geval is, in romans, gedichten, liederen, opera's, enz. bezongen wordt.
Dit is het tweede.
Het derde is het volgende. In onze samenleving heeft de geboorte der kinderen, juist ten gevolge van het verkeerde begrip, dat men van de vleeschelijke liefde heeft, haar beteekenis verloren en is, in plaats van het doel en de rechtvaardiging van het echtelijk leven te zijn, de hinderpaal tot een aangenaam voort-



zetten van de vleeschelijke gemeenschap geworden, zoodat er zoowel buiten als in het huwelijk op raad der geneesheeren middelen worden aangewend, die der vrouw de mogelijkheid benemen, om kinderen te baren, of de voortzetting van den echtelijken omgang, tijdens de zwangerschap en het zoogen van het kind is een gewoonte en een gebruik geworden, 'tgeen vroeger niet voorkwam en ook thans in de patriarchale boerenhuisgezinnen niet voorkomt. Dat is, dunkt mij, niet goed.
Het is niet goed, dat men middelen aanwendt tegen het verwekken van kinderen, in de eerste plaats, wijl het de menschen bevrijdt van de zorgen voor de kinderen, die toch de zoenoffers voor de vleeschelijke liefde zijn, en ten tweede, wijl het gelijk staat met eene, met het geweten meest strijdige handeling, den moord. De onmatigheid gedurende de zwangerschap en het zoogen der vrouw is niet goed, wijl zij de lichamelijke en nog meer de psychische eigenschappen te gronde richt. Daaruit volgt, dat men het niet doen mag. Opdat men het echter niet zoude doen, moet men begrijpen, dat de onthouding, die een volstrekt noodzakelijk vereischte der menschelijke waardigheid in den ongehuwden staat is, in het huwelijk een nog veel grootere plicht is.
Dat is het derde.
Het vierde is het volgende: In onze samenleving, waarin de kinderen, of een hinderpaal voor het mingenot, öf een ongelukkig toeval öf ten laatste, wanneer zij geboren zijn, een soort genot zijn, worden zij niet grootgebracht met het oog op de taak van het menschelijke leven, die hen als redelijke en levende wezens te wachten staat, maar met het oog op het genot, dat zij den ouders kunnen verschaffen. De



kinderen der menschen worden daarom als de jongen der dieren grootgebracht, zoodat de voornaamste zorg der ouders niet daarin bestaat, hen op te voeden voor een den mensch waardige werkzaamheid, maar daarin (waarin de ouders ook door de valsche wetenschap, de geneeskunde, ondersteund worden) om ze op de beste wijze groot te brengen, hun groei te bevorderen, hen rein, teeder en schoon te maken (wanneer dat in den minderen stand niet gedaan wordt, dan is zulks alleen ten gevolge van de armoede, terwijl de zienswijze hier ééne en dezelfde is). En zoodoende ontstaat bij de vertroetelde kinderen, evenals bij alle overvoerde dieren onnatuurlijk snel de onoverwinnelijke zinnelijkheid, die voor deze kinderen op den jeugdigen leeftijd de oorzaak van de vreeselijkste kwalen is. De opschik, het lezen, de tooneelvoorstellingen, de muziek, het dansen, het zoete eten, de geheele levensinrichting doen deze zinnelijkheid nog meer ontvlammen, zoodat de vreeselijkste geslachts-ondeugden en ziekten de gewone voorwaarden van de opvoeding der kinderen geworden zijn en zich vaak ook nog tot in rijperen leeftijd voortplanten. Ik verbeeld me nu, dat dit niet goed is. Men moet daarom ophouden om de kinderen der menschen eveneens tot groei te brengen, als de jongen der dieren, en aan de opvoeding van de menschelijke kinderen een ander doel stellen, dan een schoon, weldoorvoed lichaam.
Het vijfde is het volgende. In onze samenleving, waar de verliefdheid tusschen den jongen man en de jonge vrouw, welke toch goed en wel beschouwd de vleeschelijke liefde tot grondslag heeft, tot het hoogste poëtische doel van het menschelijke streven verheven is geworden, gelijk dit ook de gezamenlijke kunst en dichting



onzer maatschappij bewijst, besteden de jonge mannen den besten tijd huns levens daaraan, om zich de beste objecten, zij het in den vorm van een liefdesbetrekking of wel in den vorm van een huwelijk te verschaffen, de vrouwen en de meisjes daaraan, om de mannen tot een tijdelijke liaison of tot een huwelijk aan te lokken.
Daarom dan ook worden de beste krachten van de menschen niet alleen voor een improductieven, maar ook voor een schadelijken arbeid aangewend. Daaruit vloeit de meeste weelde van onzen tijd voort, de lediggang der mannen, de onbeschaamdheid van de vrouwen, die het niet versmaden, om die lichaamsdeelen, welke de zinnelijkheid prikkelen, overeenkomstig de mode der uitspattende vrouwen, ontbloot te vertoonen.
En ik voor mij geloof, dat dit niet goed is. En dit is daarom niet goed, wijl het bereiken van het doel der gemeenschap buiten of in het huwelijk met het voorwerp zijner liefde, hoe poëtisch het ook verklaard mag worden, een den menschen onwaardig doel is, evenzoo als het doel van het verkrijgen eener zoete en overvloedige voeding den mensch onwaardig is, al schijnt dit velen menschen dan ook de hoogste zaligheid toe.
Men moet daarom de gedachte laten varen, dat de vleeschelijke liefde iets bijzonder verhevens is, maar men moet begrijpen, dat het den mensch waardige doel, zij het de dienst der menschheid, van het vaderland, van de wetenschap, van de kunst (van den dienst Gods willen wij hier zelfs niet eens spreken) door die gemeenschap met het voorwerp der liefde in of buiten het huwelijk niet alleen niet bereikt wordt, maar dat de verliefdheid en de vleeschelijke gemeenschap (men moge ook nog zoo zeer er zijn best voor doen, om in



proza en verzen het tegendeel te bewijzen) nimmer de bereiking van het den mensch waardige doel vergemakkelijkt, maar steeds moeielijker maakt.
Dit is het vijfde.
En dat is het nu in hoofdzaak, wat ik zeggen wilde en in mijn verhaal gezegd meende te hebben. En het scheen mij toe, dat men er wellicht over twisten kan, hoe men het kwaad, waarop deze gedachten betrekking hadden, afschaffen moet, dat men echter de juistheid daarvan niet in twijfel zoude kunnen trekken. Het scheen mij toe, dat men deze grondgedachten moet beamen, ten eerste wijl zij met den vooruitgang der menschheid, welke zich van de losbandigheid tot eene steeds grootere kuischheid ontwikkelt, zoomede met het zedelijke bewustzijn, met ons geweten, dat steeds de uitspatting veroordeelt en de kuischheid hoogschat, overeenstemmen en ten tweede, wijl deze grondgedachten de onvermijdelijke gevolgtrekking uit de leer van het Evangelie zijn, die wij öf belijden, öf in elk geval onbewust als den grondslag van onze voorstellingen van de zedelijkheid erkennen.
Er gebeurde echter wat anders. Niemand heeft wel is waar de grondgedachte rechtstreeks bestreden, dat men vóór en na het huwelijk zich aan geen uitspattingen overgeven, dat men de geboorte van het kind niet kunstmatig verhinderen, dat men niet uit de kinderen een object van genot maken en de vleeschelijke gemeenschap niet als het allerhoogste beschouwen mag, niemand met één woord, betwist het, dat de kuischheid beter dan de uitspatting is.
Men zegt echter: Wanneer het beter is ongehuwd te zijn, dan gehuwd, dan is het toch duidelijk, dat de menschen datgene doen mogen, wat beter is. Als de



menschen echter zóó zullen handelen, dan zal het menschelijke geslacht te gronde gaan, maar zelf-vernietiging kan niet het ideaal zijn van het menschelijk geslacht. Doch daargelaten dat de vernietiging van het menschelijke geslacht geen nieuw begrip voor de menschen van onzen tijd is, maar voor de religieuze menschen een geloofsdogma en voor de wetenschappelijke menschen het onvermijdelijke resultaat hunner waarnemingen omtrent de temperatuursverlaging der zon uitmaakt, zoo ligt in deze tegenwerping een groot, algemeen verspreid en oud misverstand. Men zegt: Wanneer de menschen het ideaal der volmaakte kuischheid bereikt zullen hebben, zullen zij vernietigd worden en daarom dan ook is dit ideaal een valsch." Degenen echter, die aldus spreken, verwisselen met of zonder opzet twee verschillende zaken — het voorschrift en het ideaal.
De kuischheid is geen regel, is geen voorschrift, maar veeleer een ideaal of liever gezegd een voorwaarde daarvan. Het ideaal is echter slechts dan een ideaal, wanneer die verwezenlijking er van alleen in het idee, in de gedachte mogelijk, wanneer het slechts in de oneindigheid bereikbaar is, en wanneer daarom de mogelijkheid om dit te benaderen eene oneindige is. Wanneer het ideaal niet alleen bereikbaar ware, maar wij ons de verwezenlijking daarvan ook slechts voor konden stellen, dan zoude het immers ophouden een ideaal te zijn. Zulk een ideaal is het ideaal van Christus — de stichting van het Godsrijk op aarde, het door de Profeten verkondigde ideaal van den tijd of de eeuw, waarin de menschen hunne zwaarden tot sikkelen omsmeden, waarin de leeuw te zamen met het lam leeft, en waarin



alle schepselen door de liefde vereenigd zullen zijn. Het hoofddoel van het menschelijk leven bestaat in de beweging, in de richting naar dit ideaal; het streven naar het Christelijk ideaal in zijne volmaaktheid, zoomede naar de kuischheid als eene voorwaarde van het ideaal sluit de mogelijkheid van het leven niet uitT maar de afwezigheid van het ideaal zoude veeleer den vooruitgang en bijgevolg ook de mogelijkheid van het leven zelf vernietigen. De bewering, dat het menschelijk geslacht zal ophouden te bestaan, wanneer de menschen met alle krachten naar kuischheid zullen streven, staat gelijk aan die, dat het menschelijk geslacht te gronde zal gaan, wanneer de menschen- in plaats van naar den strijd om het bestaan met alle krachten naar de verwezenlijking der liefde jegens vrienden, jegens vijanden, jegens alle levende wezens zullen streven. Zulke beweringen spruiten voort uit het onvermogen, om de twee soorten der zedelijke opvoeding te kunnen onderscheiden.
Evenals er twee middelen zijn om den reiziger den weg te wijzen, zoo bestaan er ook twee middelen der zedelijke opvoeding voor den mensch, die de waarheid zoekt. Het eene middel bestaat hierin, dat men den mensch op de voorwerpen wijst, die hij ontmoeten zal, zoodat hij zich naar deze voorwerpen richt, het andere middel bestaat hierin, dat den mensch de richting door het kompas, dat hij in zich draagt en waardoor hij steeds zijne richting — en daarom iedere afwijking — ziet, aangewezen wordt.
Het eerste middel der zedelijke opvoeding is, dat der uiterlijke omschrijving der voorschriften; er worden den menschen bepaalde kenteekenen der handelingen, opgegeven, die hij doen mag en die hij niet doen mag.



„Heiligt den Sabbat, besnijdt u, steelt niet, bedrinkt u niet, doodt geen dier, geeft den armen uw tiende, wascht u en bidt vijf malen per dag, bekruist u; gebruikt het avondmaal enz. Aldus luiden de voorschriften der uiterlijke godsdienstige stelsels, van het Bramaansche, het Buddhistische, het Mahomedaansche, het Joodsche en het Christelijke, dat ten onrechte het Kerkelijke genoemd wordt.
Het andere middel bestaat daarin, dat den mensch, de door hem nimmer bereikbare volmaaktheid, naar welke de mensch innerlijk haakt, wordt aangewezen ; den mensch wordt het ideaal getoond, met betrekking tot hetwelk hij steeds den graad zijner verwijdering daarvan waar kan nemen. „Gij zult liefhebben den Heere uwen God. met geheel uw hart en met geheel uwe ziel en met geheel uw verstand; en gij zult uwen naaste liefhebben als uzelven. Weest dan gij lieden volmaakt, gelijk uw Vader, Die in de hemelen is, volmaakt is."
Dit is de leer van Christus. De proef der vervulling van de uiterlijke godsdienststelsels is de overeenstemming der handelingen met de bepalingen van deze stelsels. En deze overeenstemming is mogelijk. De proef der vervulling van de Christelijke leer is het bewustzijn van den graad, waarin de handeling met de ideale volmaaktheid in tegenspraak is. De graad der benadering is niet zichtbaar, alleen de afwijking van de volmaaktheid is zichtbaar. De mensch, die de uiterlijke wet erkent, gelijkt een mensch, die in het licht staat van een aan een pilaar opgehangen lantaarn. Hij staat in het licht dezer lantaarn, maar weet ondanks deze verlichting niet, waarheen verder zijne schreden te



richten. De mensch echter, die de leer van Christus belijdt, gelijkt een mensch, die op een korteren of langeren stok een lantaarn vóór zich uitdraagt; het licht is steeds voor hem en beweegt er hem toe, om het te volgen, en opent voor hem steeds weder een nieuwe verlichte ruimte, die hem tot zich aanlokt. De Farizeeër dankt er God voor, dat hij al zijne plichten vervuld heeft, de rijke jongeling heeft van de prille jeugd af ook alles vervuld en begrijpt niet, wat er hem ontbreken mag. Anders kunnen zij ook niet denken, want zij hebben niets vóór zich, waarnaar zij nog verder zouden streven. Het tiende is gegeven, de Sabbat is geheiligd, de ouders zijn geëerd, aan uitspatting, diefstal, moord hebben zij zich niet schuldig gemaakt, wat nu meer ? Voor den belijder van den Christelijken godsdienst doet het bereiken van iederen trap van volmaaktheid de behoefte ontstaan, om een hoogeren trap te bestijgen, van uit welken zich een nog hoogere opent, en zoo gaat het voort tot in het oneindige.
De belijder van de leer van Christus verkeert steeds in den toestand van den doelloozen wandelaar. Hij gevoelt zich steeds onvolmaakt, doordien hij den afgelegden weg achter zich niet meer ziet, maar alleen den weg vóór zich ziet, dien hij nog moet maken.
Daarin bestaat het onderscheid tusschen de leer van Christus en alle andere godsdienstige stelsels — een onderscheid, dat niet bestaat in verscheidenheid der eischen, maar in de verscheidenheid van de wijze van leering der menschen. Christus gaf geene bepalingen voor het leven, hij schiep geen inrichtingen, hij grondvestte ook niet het huwelijk. De menschen echter, die het bijzondere van de leer van Christus niet begrijpen, welke



„De mensch is zwak, men moet hem een taak stellen, overeenkomstig zijne krachten," zeiden de menschen. Dat is precies hetzelfde, alsof ik iemand gezegd zoude hebben : „Mijne handen zijn zwak, en ik kan daarom geen rechte, dat is tusschen twee punten de kortste lijn trekken. Om mij dit gemakkelijker te maken, wil ik daarom als voorbeeld voor de rechte lijn, de kromme of gebroken lijn aannemen. Hoe zwakker mijne hand is, des te volkomener moet mijn voorbeeld zijn."
Wanneer wij eenmaal de Christelijke leer van het ideaal hebben erkend, dan kunnen wij niet doen, alsof wij het niet kennen, en kunnen wij het niet door uiterlijke voorschriften vervangen. De Christelijke leer van het ideaal is daarom aan de menschheid geopenbaard, wijl het ideaal in staat is haar te leiden in haren tegenwoordigen leeftijd. De menschheid heeft reeds de periode der godsdienstige uiterlijke voorschriften verlaten en niemand gelooft daar meer aan.
De Christelijke leer van het ideaal is de eenige leer, welke de menschheid vermag te leiden. Men kan en mag het ideaal van Christus niet door uiterlijke regels vervangen, maar moet dit ideaal in zijn gansche reinheid vast vóór zich houden en er in de eerste plaats aan gelooven.
Den zeevaarder, die niet ver van het strand is, zoude men kunnen toeroepen: „Houd u aan die hoogte, aan die kaap, aan dien toren, enz." De tijd komt echter, waarin de zeevaarders zich van het strand hebben verwijderd, zoodat zij zich alleen nog maar naar onberekenbare gesternten en naar het kompas kunnen richten. Maar zoowel het eene als het andere is ons gegeven.



Over de betrekkingen tusschen de geslachten.
Onder de brieven, die ik uit verschillende oorden naar aanleiding van de Kreutzer-Sonate en van het aanhangsel ontvangen heb, en die nu allen bewijzen, dat de noodzakelijkheid der verandering van onze zienswijze omtrent de betrekkingen tusschen de geslachten niet door mij alleen, maar door alle denkende menschen erkend geworden is, wier stemmen slechts daarom onverhoord blijven, wijl zij door het geschreeuw der lieden uit het volk, die met hardnekkigheid en onbeschaamdheid de gewone, hun hartstocht aanwakkerende orde der dingen plegen te verdedigen, overstemd worden — onder deze brieven kreeg ik den 7den 0ctoberl890 den volgenden brief met een geschrift, getiteld : „Diana". De brief luidt als volgt:
New-York 7/10 1890.
Wij hebben het genoegen U een klein geschrift onder den titel van: „Diana." Een psychophysiologisch proefschrift over de sexueele betrekkingen der mannen en vrouwen" toe te zenden en hopen dat dit in Uwe handen zal komen. Sinds Uw werk: De Kreutzer-Sonate in Amerika verschenen is, zeiden velen: „Diana vervult, verklaart en maakt de theorieën van Tolstoï mogelijk." Wij besloten daarom om U dit werkje toe te zenden, opdat Gij het



zoudt kunnen beoordeelen. Terwijl wij om de vervulling van den wensch Uws harten bidden, blijven wij met de meeste hoogachting,
Uw dw. dienaren, Burns & Co.
Het zal ons aangenaam zijn van U de ontvangst van dit geschrift te vernemen.
Vroeger reeds kreeg ik uit Frankrijk een brief van Angèle Fran<?oise met een boekje van haar.
In haar brief berichtte mevrouw Angèle mij het bestaan van twee genootschappen, die de bevordering van de reinheid van het geslachtsleven ten doel hebben. Het eene genootschap is in Engeland, het andere in Frankrijk.
Société d'amour pur.
In het artikel van mevrouw Angèle zijn dezelfde gedachten neergelegd, als in het geschrift Diana. Alleen met meerdere duidelijkheid en beslistheid en met een
tintje van mysticismus.
De in Diana neergelegde gedachten hebben tot haar grondslag niet de Christelijke maar de heidensche, de platonische wereldbeschouwing, zijn echter zóó nieuw en interessant en toonen zóó duidelijk de ingeslopen uitspattingen, zoowel in het vrijgezellen, als in hetechtelijke leven onzer maatschappij aan, dat het mij een behoefte is om mijn lezers deze gedachten mede te deelen.
De grondgedachte in dat geschrift, dat de woorden: „En zij zullen tot één vleesch zijn" kenschetsen, is de volgende:
Het onderscheid in de organisatie van den man en de vrouw is niet alleen van een physiologischen, maar ook van een geestelijken aard en doet zich bij den man



door de zoogenaamde mannelijkheid, bij de vrouw door de zoogenaamde vrouwelijkheid kennen. De wederzijdsche liefde der geslachten grondt zich niet alleen op het streven naar de physische gemeenschap, maar ook op de wederzijdsche aantrekking, die deze tegenovergestelde eigenschappen der geslachten op elkander oefenen; de vrouwelijkheid op den man en de mannelijkheid op de vrouw. Het eene geslacht tracht zich door het andere aan te vullen en de liefde der geslachten wekt het streven op zoowel naar de physische als naar de geestelijke gemeenschap. Het streven naar de physische zoowel als naar de geestelijke gemeenschap zijn twee uitingen van één en dezelfde liefdesbron, die onder elkander derwijze afhankelijk zijn, dat het streven naar de eene bevrediging steeds gepaard gaat met het zwakker worden van de andere. Is het streven naar de geestelijke gemeenschap vervuld, dan is het streven naar de physische gemeenschap verzwakt, of geheel opgeheven en omgekeerd, verzwakt het streven naar de physische liefde de geestelijke liefde of heft haar geheel op. De liefde onder de geslachten is daarom niet uitsluitend een physisch streven, dat de kindergeboorte ten gevolge heeft, maar is de liefde der verschillende geslachten voor elkander, welke den vorm der geestelijke gemeenschap, het teweegbrengen van gedachten ten doel hebbende, of van de dierlijke gemeenschap met het oog op het verwekken van kinderen of ook den vorm van alle verschillende trappen tusschen haar kan aannemen. De vraag hierover, op welke dezer drie trappen de toenadering der geslachten staan blijft, wordt daardoor beslist, welke wijze van gemeenschap de vereenigden voor het tegenwoordige of voor immer als



goed en daarom als wenschelijk beschouwen. Als eene merkwaardige illustratie daarvoor, tot op welken graad de omgang tusschen de geslachten aan de voorstelling onderworpen is, wat als goed, zedelijk en wenschelijk geldt, dient het verrassende gebruik van den bruidstijd in klein Rusland, die daarin bestaat, dat de verloofde jongelingen jaren lang de nachten te zamen met hunne bruiden doorbrengen, zonder de maagdelijkheid van deze laatsten aan te tasten.
De volkomen bevrediging voor de afzonderlijke echtgenooten brengt dien trap, dien deze personen voor goed, zedelijk en daarom voor wenschelijk houden en hangt bijgevolg van hunne persoonlijke opvatting af. Doch ook objectief moet de eene trap der gemeenschap meer bieden, dan de andere. Welke gemeenschap geeft nu op zichzelve de grootst mogelijke bevrediging, onafhankelijk van de persoonlijke opvatting der zich vereenigenden: die der geestelijke gemeenschap of die van den echt, die volgens de zienswijze van den schrijver niet noodwendig eene physische gemeenschap, maar ook eene geestelijke zijn kan. Al naar gelang van de voorwaarden en het temperament, hoofdzakelijk echter van 't geen de zich vereenigenden voor zedelijk, goed en wenschelijk houden, zal bij den eenen het huwelijk de geestelijke, bij den ander de physische gemeenschap meer nabijkomen. Hoe meer echter de gemeenschap eene geestelijke gemeenschap nabijkomt, des te voller is de bevrediging.
Daar de schrijver toegeeft, dat dezelfde geslachtsdriften tot geestelijke gemeenschap, zoowel als ook tot physische voeren kunnen en dat de eene werkzaamheid in de andere in afhankelijkheid van het bewustzijn over-



gaat, zoo loochent hij wel niet alleen de onmogelijkheid der onthouding, maar houdt ze voor de natuurlijke en noodzakelijke voorwaarde van een rationeele, sexueele hygiène, zoowel in als buiten het huwelijk.
Het gansche artikel is rijk voorzien van voorbeelden en illustraties en evenzoo van physiologische feiten, omtrent de processen van het geslachtsleven, van hunne terugwerking op het organisme, zoomede de mogelijkheid van eene bewuste richting naar den weg der liefde of van het verwekken van kinderen. Tot bekrachtiging van zijne gedachte, voert de schrijver het woord van Herbert Spencer aan: „Wanneer eenige wet tot welzijn van het menschelijke geslacht dient, dan zal de menschelijke natuur zich onvoorwaardelijk aan haar onderwerpen, zoodat de onderwerping voor den mensch eene blijde zal worden."
Daarom, zegt de schrijver, mogen wij ons niet te veel op de gebruikelijke gewoonten en de ons omgevende toestanden verlaten, maar moeten slechts datgeen in het oog houden, wat de mensch thans zijn zal en in de hem te wachten staande schitterende toekomst worden kan.
De hoofdzaak van al zijne uiteenzettingen vat de schrijver als volgt te zamen: „De grondtheorie van „Diana" is, dat de betrekkingen tusschen de geslachten twee functies hebben: die van het verwekken van kinderen en die der liefde, en dat de geslachtskracht, in zoover geen bewuste wensch, om kinderen te verwekken, aanwezig is, steeds alleen op den weg der liefde gericht moet worden. De vorm, dien deze kracht aanneemt, hangt af van het verstand en de gewoonte. Hoe meer nu het verstand, met de hier uiteengezette principes in overeenstemming gebracht, gepaste ge-



woonten teweeg zal brengen, des te eerder zullen de menschen van veel lijden en van de bevrediging van hun geslachtsdrift bevrijd worden.
Aan het slot van het werk vinden wij een voortreffelijken „Brief aan ouders en leermeesters," van Else Burns afgedrukt. Hoewel nu deze brief over onderwerpen handelt, die voor onfatsoenlijk doorgaan (doordien hij de dingen bij hun naam noemt, gelijk men het ook niet anders doen kan,) zoo kan hij toch zulk een heilzamen invloed op de ongelukkige jeugd hebben, die, aan buitensporigheden en onnatuurlijkheden lijdt, dat de verspreiding van dezen brief, onder de volwassen mannen, die hun beste krachten en hun heil vruchteloos te gronde richten, vooral echter onder de arme knapen, die wegens hun onbekendheid met deze zaken verloren gaan — dat de verspreiding van dezen brief in huisgezinnen, scholen, gymnasia, vooral echter in bijzondere scholen een ware weldaad zoude zijn.



kuischheid hebben. De fout bestaat hierin, dat men zich de kuischheid tot taak stelt, niet echter het streven naar de kuischheid, dat men niet van het innerlijk bewustzijn doordrongen is, dat de kuischheid op de uitspatting, de grootere reinheid op de geringere den voorrang heeft.
Dit is een zeer groote fout. Voor den mensch, die zich dien uiterlijken toestand der kuischheid tot taak heeft gesteld, beteekent die afwijking van dezen uiterlijken toestand het volkomen verderf en het ophouden der mogelijkheid van ieder doen en leven. De mensch echter, die zich alleen het streven naar de kuischheid tot taak heeft gesteld, kent geen vallen, geen ophouden der werkzaamheid. De verleidingen en het vallen verlammen niet zijn streven naar de kuischheid, doch maken het soms nog sterker.
Wanneer de menschen geen ander heil kennen, dan hë! persoonlijke genot, dan schijnt de liefde hun eene verheffing toe. Hebben zij echter het gevoel der liefde voor God en jegens den naaste ondervonden, dan kunnen zij niet nalaten om op dit gevoel der verliefdheid van uit de hoogte neer te zien en het als een gevoel te beschouwen, van 't welk men zich het liefst zoude willen bevrijden. Wanneer ge nu zegt, dat uwe liefde voor haar, haar rein houdt, dan is dit voor de vrouw beleedigend. Iedere mensch, vooral echter de Christen, moet het werktuig van de geestelijke inwerking, niet echter van de physische zijn. Bewaar de reinheid zelve door uwe eigene krachten, maar schenkt de liefde vrij en rein van alle voordeelen. Ruil niet God voor de menschen.
God zal u onvergelijkelijk meer geven en daarenboven nog de liefde der betrokken menschen. Gij schrijft, dat



men haar redden moet. Ik weet werkelijk niet waarvoor. Waarom en in welk opzicht hebt gij medelijden met haar? Christus zeide het en Paulus bevestigde het en ons verstand bevestigt het thans, dat wie kuisch blijven kan, die blijve het, en wie het niet kan, die trouwe. Huwen kan men alleen zooals alle menschen. Al kennen wij dan ook aan de ceremonie van de huwelijksvoltrekking geen beteekenis toe, zoo kunnen wij toch het huwelijk zelf niet anders opvatten, dan zooals het door de gansche wereld wordt opgevat.
Het huwelijk was en zal steeds het voortbrengsel van de wederzijdsche liefde zijn. Waar deze liefde ontbreekt, is huwelijk als huwelijk een onbeduidende handeling.
Ik begrijp, naar het mij schijnt, u beiden en zoude u gaarne er in behulpzaam willen zijn om uit uwe verhouding al datgeen te verwijderen, wat daarin pijnlijk en stormachtig is, en alles daarin te laten, wat zij aan goeds en blijds in zich bevat. Zij heeft volkomen gelijk wanneer zij zegt, dat de onverdeelde liefde niet alleen geen liefde tot God, maar zelfs de liefde tot God hinderlijk is. De onverdeelde liefde echter is een feit, en wel zulk een ontwijfelbaar feit, dat men er even zoo goed rekening mede moet houden als met de aanwezigheid van het lichaam en der eigenschappen van het karakter. Men moet van dit eenmaal bestaande feit al het goede opnemen en daaruit het slechte uitscheiden. Het goede is het bewustzijn, dat men bemind wordt, maar niet zelfzuchtig, doch om elkander wederkeerig in den dienst van God te helpen. En dat is een genot. Opdat echter de liefde een genot zij, moet men haar (daarin echter zondigt gij) van al



hare uitsluitende aanspraken van de ijverzucht steriliseeren. Mijn praktisch voorstel nu is: Deelt elkander niet alles mede (dit is geen stilzwijgendheid, maar onthouding), doch schrijft over u zelve, over de algemeene zaak. Dat gij echter haar liefhebt en zij u, dat weet ge immers beiden en kent daarom alle motieven van uwe handelingen en woorden. Er bestaat een grens bij de mededeeling der gevoelens, die men niet overschrijden mag. Gij echter hebt haar overschreden. Buiten deze grens is iedere mededeeling der gevoelens niet eene vreugde, maar wel een last,
Maakt gebruik van elk genot der liefde, dat God u geschonken heeft, zonder daarbij echter te vergeten dat het liefde d. w. z. het wenschen van het heil niet voor zichzelve maar voor den ander is. Zoodra het echter werkelijke liefde zal zijn, dat is het wenschen van het heil voor haar, dan zal ook al datgeen verdwijnen, wat er in dit gevoel voor u, zoowel als voor haar pijnlijk is.
De liefde kan niet nadeelig zijn, alleen moet zij liefde zijn, niet echter de wolf van de zelfzucht in de schapenvacht der liefde. Men moet zichzelven alleen afvragen: ben ik bereid voor zijn, voor haar heil, hem, haar nimmer te zien, iederen omgang met hem, met haar af te breken? Als dat niet zoo is, dan is het een wolf, dien men dooden moet. Ik ken uwe godsdienstige en liefhebbende ziel, en ben er daarom van overtuigd, dat ge den wolf overwinnen zult, wanneer hij er is.
Ja, men kan niet allen te gelijk liefhebben. En dat is maar een groot geluk. Een ten minste in het bijzonder lief te krijgen, maar ook alleen hem, haar, niet zichzelven, het eigen genot.



Ik dacht vaak over het verliefd zijn na en kon het geen bepaalde plaats en beteekenis aanwijzen. Thans echter zijn zij mij volkomen duidelijk.
Het verliefd zijn moet den strijd tusschen wellusten kuischheid vergemakkelijken. Bij de jongelieden, die de volkomen kuischheid niet erlangen kunnen, moet het verliefd zijn aan het huwelijk voorafgaan, en de jongelingen in de critische jaren, van het 16de tot het 20ste en nog later, van den pijnlijken strijd verlossen. Hier is echter het verliefd zijn ter plaatse. Dringt het echter het leven der menschen na het huwelijk binnen, dan is het ongeoorloofd en walgelijk.
Men twist er over, of het verliefd zijn goed is. Voor mij is de beslissing duidelijk.
Leidt de mensch reeds een menschelijk. geestelijk leven, dan is het verliefd zijn, de liefde, de echt voor hem een ondergang; een deel van zijne krachten zal hij aan zijne vrouw, zijn huisgezin of ten minste aan het voorwerp van zijn verliefd zijn moeten wijden. Wanneer hij op den trap van het dier staat, eet, arbeidt, dient, schrijft, speelt, dan is het verliefd zijn voor hem eene verheffing evenzeer als voor de dieren en de insecten.
Ik geloof niet, dat gij eene toenadering tot de vrouw en een bijzondere geestelijke gemeenschap met deze behoeft. De gemeenschap met haar is alleen dan goed en genotvol, wanneer men ze naar haar geslacht in het bewustzijn niet van alle andere menschen onderscheidt.
Mij schijnt het toe, dat gij het meest den arbeid behoeft, den arbeid, die al uwe krachten zal vereischen.
Het geschrift van mevrouw Stockhame „Het scheppende leven," heeft mij bijzonder bevallen. Zij zegt



daarin, dat wanneer bij den mensch behalve zijne gewone verrichtingen nog de sexueele behoefte ontstaat, hij weten moet, dat het eene scheppende behoefte is, wier laagste uitingsvorm de wellust is; dat is eene scheppende behoefte, en het is alleen eene quaestie van het willen en streven, dat wij het in een en andere physische of liever gezegd geestelijke werkzaamheid omzetten.
Ik voor mij geloof dat het werkelijk een kracht is, die aan het Goddelijk werk van de stichting van een Godsrijk op aarde deelneemt; bij de geslachtsverrichting is het de overdraging van de mogelijkheid der deelneming aan het Godswerk op de kinderen, bij de onthouding en de directe werkzaamheid in den dienst van God is het de hoogste uiting van het leven. De overgang is moeielijk, hij is echter mogelijk en zal voor onze oogen door honderden en duizenden menschen
volbracht worden.
Wordt ge er door overmeesterd, dan is het goed, overmeestert gij het niet, zoo trouwt dan, het is alsdan zoo niet goed, maar ook niet slecht.
Slecht is het, gelijk Paulus zegt, wanneer men zich verhit, dat gift in zich draagt, het met zijn gansche bloed in zich opzuigt.
Gelooft toch niet, dat er in de toenadering tot de vrouwen iets bijzonder goeds, zachts besloten is. Dit is alles slechts eene misleiding van den wellust. In de toenadering tot de vrouw, evenals tot eiken anderen mensch ligt een genot, maar geen bijzonder groot genot. Dit is slechts eene misleiding der zinnelijkheid.
Gij vraagt, welk middel er bestaat voor den strijd



tegen den hartstocht. Onder de mindere middelen, zooals de arbeid, het vasten, enz. is het werkzaamste middel de armoede, het gebrek aan geld geeft een armoedig voorkomen, zulk een toestand, waarbij het blijkbaar is, dat men voor geen enkele vrouw aanlokkelijk kan zijn. Het voornaamste middel echter, dat ik ken, is de onverpoosde strijd, het bewustzijn, dat de strijd niet een toevallige, tijdelijke toestand, maar eene bestendige, onveranderlijke levensvoorwaarde is.
Gij vraagt mij omtrent de castraten, of zij slechte menschen zijn, of wel, dat zij omgekeerd het Evangelie Matth. 19 :12, — want er zijn gesnedenen, die uit moeders lichaam alzoo geboren zijn ; en er zijn gesnedenen, die van de menschen gesneden zijn en er zijn gesnedenen, die zichzelven gesneden hebben, om het Koninkrijk der Hemelen. Die dit vatten kan, vatte het — juist verstaan, op grond, waarvan zij zich castreeren.
Op deze eerste vraag antwoord ik u, dat er eigenlijk gezegd geen slechte menschen zijn en dat alle menschen de kinderen van éénen Vader en dat alle broeders en gelijk zijn en geen enkele beter of slechter is, dan de ander. Naar hetgeen ik echter van de castraten heb gehoord, zoo leiden zij een zedelijk en werkzaam leven.
Op de tweede vraag echter of zij het Evangelie goed begrijpen, antwoord ik u met volkomen zekerheid, dat zij het verkeerd opvatten, en dat, wanneer zij zich castreeren, zij handelingen begaan, die geheel in strijd zijn met het ware Christendom. Christus predikte kuischheid, maar alleen wanneer zij door inspanning van den wil bereikt wordt, niet echter door de onmogelijkheid der zonde. Het is zoo wat hetzelfde, alsof een mensch



eene maagziekte zoude willen oploopen, alleen om zich niet te overeten, of zich de handen te binden, om zich zeiven niet te slaan, of zich de tong zoude uitsnijden, om niet te schimpen. God schiep den mensch gelijk hij is, blies in zijn lichaam de goddelijke ziel in, opdat deze ziel de begeerte van het lichaam zoude overwinnen. De mensch moet daarom niet zijn lichaam ontaarden en het werk Gods beter willen maken. Wanneer de menschen tot de sexueele gemeenschap aangetrokken worden, dan geschiedt dit daartoe, opdat de volmaaktheid, die de eene generatie niet bereikt, door de daarop volgende bereikt zou worden.
De wijsheid Gods is in dit opzicht verbazingwekkend.
Den menschen is de volmaaktheid voorgeschreven : Weest dan gijlieden volmaakt gelijk uw Yader, die in de Hemelen is, volmaakt is. Het kenmerk der volmaaktheid is de kuischheid, de ware kuischheid, niet alleen in de handelingen maar ook in de ziel, d. w. z. de volkomen losmaking van iederen mogelijken wellust; zouden de menschen de volmaaktheid bereiken en kuisch worden, dan zoude het menschdom ophouden en geen doel tot bestaan meer op aarde hebben. Want de menschen zouden doodeenvoudig in Engelen veranderen en niet trouwen, zooals het in het Evangelie staat. Zoolang echter de menschen de volmaaktheid niet bereikt hebben, verwachten zij eene nakomelingschap, die zich meer en meer volmaakt. Als de menschen echter zóó handelen zouden als de castraten, dan zoude het menschelijke geslacht ophouden en de volmaaktheid niet bereiken, m. a. w. den wil Gods niet vervullen.
Dat is de eene reden, waarom ik geloof dat de castraten verkeerd handelen; de andere reden is die, dat de



Evangeliesche leer den menschen het heil brengt,
en Cristus zegt dan ook: . . „ n, •
,,Mijn juk is zacht en rnijn last is licht, endatGhiistus iedere gewelddadigheid verbiedt. Het toebrengen van wonden en pijnen niet alleen aan anderen maar ook aan zichzelven is eene schending van de Christelijke wet.
De derde reden ligt daarin, dat de castraten vers 42 Hoofdstuk 49 van Mattheus verkeerdelijk uitleggen.
In Hoofdstuk 49 is sprake van het huwelijk. Christus echter staat het huwelijk toe en verbiedt de scheiding, d. w. z. de verwisseling van vrouwen.
Christus verlangt ook in den echt de grootst mogelijke kuischheid, en wel dat de menschen zich aan ééne vrouw houden. Toen de discipelen echter tot hem kwamen en zeiden, dat het zeer moeielijk was om alleen met ééne vrouw te leven, gaf hij ten antwoord: Dat wel allen zich niet zoo onthouden kunnen, als de geboren castraten of euneuchen, maar dat er ook menschen zijn, die zichzelven voor het Hemelsche Rijk tot castraten gemaakt, d. w. z. door den geest het vleesch overwonnen hebben, en dat men zijn moet gelijk deze.
Dat men daaronder de geestelijke overwinning over het vleesch, niet echter de lichamelijke castratie verstaan moet, blijkt hieruit, dat het in het Evangelie bij de lichamelijke castratie overal luidt: door de menschen besneden, bij de overwinning van den geest over het vleesch. die zichzelven tot gesnedenen gemaakt hebben.
Zoo denk ik er over en aldus vat ik vers 42 op. moet er echter bijvoegen, dat wanneer u ook mijn uitlegging van den letterlijken zin niet overtuigend genoeg schijnt, gij toch steeds bedenken moet, dat alleen nog de geest levendig maakt. De onvrijwillige en ook de



vrijwillige castratie is volkomen in strijd met den geest van de Christelijke leer.
Ik wilde hem schrijven, dat het verwekken van kinderen in het huwelijk volstrekt geen boeleering is, ik zou de geheele vraag echter liever zakelijker bewerken willen, want ook de meening, dat de vleeschelijke gemeenschap met de vrouw zelve alleen wegens den wellust, zondig is, heeft een kern van waarheid in zich. Ik ben van meening, dat de zelfcastratie een even groote zonde is als de physische gemeenschap, die den wellust ten doel heeft. Evenzoo als ik geloof dat het eene zelfde zonde is, of men zich overeet of den hongerdood sterft of zich vergiftigt, slechts zulk eene voeding is gewettigd, bij welke de mensch zijn medemenschen dienen kan en alleen zulk eene vleeschelijke gemeenschap is wettig, bij welke het menschelijk geslacht zich voortplant.
De castraten hebben gelijk, wanneer zij zeggen, dat het samenleven met de vrouw zonder de geestelijke liefde en alleen ter wille van den wellust boeleering is, zij zijn echter in hun onrecht als zij zeggen, dat de gemeenschap met eene vrouw, die het verwekken van kinderen ten doel heeft en op den bodem van eene geestelijke liefde staat, eene zonde is. Dat is volstrekt geene zonde, het is de wil Gods.
De castratie is volgens mijne meening ongeveer hetzelfde alsof een mensch in onthouding geleefd en de gewoonte gehad zoude hebben, om uit zijn brood jenever te stoken, bier te brouwen, om zich te bedrinken, maar plotseling nadat hij tot het inzicht gekomen was, dat het slecht en zondig is, zijn brood geheel verbranden zoude in plaats van het weg te geven tot voeding van men-



Men moet niet uit liefde huwen maar alleen uit berekening, alleen moet men deze woorden in geheel tegenovergestelden zin opvatten, dan zij gewoonlijk opgevat worden, d. w. z. men moet niet uit zinnelijke liefde huwen zoomede ook niet uit de berekening, waar en hoe men leven zal (allen leven immers toch) maar wel uit die berekening, in hoever het waarschijnlijk is, dat de toekomstige vrouw mij helpen kan, en niet een hinderpaal in den weg zal leggen, om een menschelijk leven te leiden.
Denkt twintig, honderdmaal over uw huwelijk na. Zijn leven met het leven van een anderen mensch te vereenigen door den sexueelen band, is voor den zedelijken en fijngevoelenden mensch de gewichtigste, en in hare gevolgen ernstigste handeling, die een mensch maar begaan kan. Trouwen moeten wij altijd zoo, als wanneer wij sterven, d. w. z. slechts dan, als wij niet anders kunnen.
Na den dood met betrekking tot het gewicht en vóór den dood met betrekking tot den tijd, is er niets gewichtigere en onherroepelijkers dan het huwelijk. En evenzeer als de dood slechts dan goed is, als hij onvermijdelijk is, terwijl iedere vrijwillige dood slecht is, zoo is het ook het huwelijk.
Het werk van het huwelijk is op zichzelf niet zoo eenvoudig als het schijnt. Het verliefd worden is eene afdwaling naar eene zijde, de koude berekening is echter eene nog verkeerdere afdwaling naar de andere zijde. Het gevoel raakt verward, het verstand zal echter nog meer in verwarring geraken, en het geldt hier toch



een van de grootste zaken in het leven. Volgens mijne meening, mag men zich hier evenmin als elders, in het leven tot taak stellen, om te trouwen, maar slechts één enkele bestendige taak voor oogen houden, die: om goed te leven, te lijden en te wachten, tot de tijd komt en de omstandigheden het hare doen, zoodat men niet anders kan dan te trouwen. Op deze wijze is men gewaarborgd tegen dwaling en zonde.
Het oordeel van de vorstin Marja Alexejewna omtrent het huwelijk is bekend. Trouwen jonge menschen zonder voldoende welvaart dan verwekken zij kinderen, zij lijden gebrek, worden elkander beu, na verloop van eenige jaren gaan zij twisten en bun leven wordt een hel. De vorstin Marja Alexejewna heeft in dit opzicht volkomen gelijk en zegt zeer juist vooraf, wanneer de gehuwden geen ander eenig, der vorstin onbekend levensdoel voor oogen hebben. En wel een levensdoel, dat het licht des levens is, welks bereiking de menschen meer beweegt dan al het andere. Is dat doel aanwezig, dan is het leven goed en de vorstin Marja Alexejewna weet er niets van. Ontbreekt het echter, dan bestaan er 99 kansen, dat het huwelijk ongelukkig zal zijn.
De romans eindigen er gewoonlijk mede, dat de held en de heldin mekaar krijgen. Men moest echter met het huwelijk aanvangen en daarmede eindigen, dat zij scheiden, dat wil zeggen, van elkaar vrij worden. Het leven zóó te beschrijven, dat men bij het huwelijk de beschrijving afbreekt, komt zoowat op hetzelfde neer, als wanneer men bij eene reisbeschrijving de beschrijving zoude afbreken op dat punt, waarop de



reiziger in de handen van roovers gevallen zoude zijn.
Neen, in het Evangelie wordt nergens naar het huwelijk verwezen, men vindt daar alleen in eene verloochening ervan, de tegenwerking tegen de uitspatting, begeerte en scheiding voor degenen, die reeds in den gehuwden staat leven; van de instelling van het huwelijk echter, gelijk de Kerk dit beweert, wordt daar niets vermeld.
Ja, ik voor mij geloof zelfs, dat het huwelijk eene onchristelijke instelling is. Christus was nooit gehuwd evenmin als een zijner discipelen getrouwd was. Hij sprak alleen tot de menschen het volgende:
De gehuwden zullen hunne vrouwen niet verwisselen, gelijk het volgens de wet van Mozes veroorloofd was, de ongehuwden zullen zooveel mogelijk ongehuwd blijven. Den eenen zoowel als den anderen zeide hij, dat de hoofdzonde daarin bestaat, dat men de vrouw als een voorwerp van genot beschouwt. Uit dezen toestand kan men natuurlijkerwijze de volgende practische, zedelijke gevolgtrekkingen maken :
1°. Men moet niet van meening zijn, zooals thans, dat iedere mensch onvoorwaardelijk een huwelijk sluiten moet, maar integendeel, dat het voor iederen mensch — man of vrouw — beter is de kuischheid te bewaren, opdat er bij den dienst van God, hem of haar niets in den weg legge.
2°. Men moet niet, zooals thans, het vallen van den mensch — man of vrouw — als een misstap beschouwen, dien men door de intrede in de sexueele gemeenschap met eene andere persoon kan goedmaken, of wel als eene veroorloofde bevrediging der behoefte of als een



genot, maar de eerste intrede in den geslachtelijken omgang, met wien het ook zijn mag, als de intrede in den onverbreekbaren echt opvatten,') die de echtelingen tot eene bepaalde werkzaamheid als loskooping van de begane zonde verplicht.
3°. Men moet niet het huwelijk, zooals thans, als de toestemming tot de bevrediging van den vleeschelijken wellust aanzien, maar als een zonde, die een zoenoffer behoeft. Het zoenoffer bestaat ten eerste in de wederzijdsche bevrijding van den wellust en het scheppen van eene verhouding van broeder en zuster, niet echter van minnaars tusschen de echtgenooten; en ten tweede in de opvoeding van de kinderen, die toekomstige dienaren Gods, die uit het huwelijk zullen voortspruiten.
Het onderscheid tusschen deze opvatting van het huwelijk en de thans gebruikelijke is een zeer groot. Evenals vroeger zullen de menschen huwen en de ouders er voor zorgen, dat hunne kinderen trouwen, maar het is een zeer groot onderscheid of de bevrediging van den wellust als een geoorloofd wettelijk en grootst geluk of als een zonde beschouwd wordt. De mensch, die de Christelijke leer opvolgt, zal alleen dan huwen, als hij niet anders kan, en zal zich in den echt niet aan den wellust overgeven, maar naar de matiging
1) Mattheus 19, 4—6.
4. Doch hij antwoordende, zeide tot hen: „Heht gij niet gelezen, die van den beginne de menschen gemaakt heeft, dat Hij ze gemaakt heeft man en vrouw ?
5. En gezegd heeft: Daarom zal een mensch vader en moeder verlaten, en zal zijne vrouw aanhangen en die twee zullen tot één vleesch zijn.
6. Alzoo dat zij niet meer twee zijn maar een vleesch. Hetgeen dan God samengevoegd heeft, scheide de mensch niet.



daarvan streven. De ouders zullen in hun zorg voor het geestelijke welzijn van hunne kinderen, het trouwen niet als een noodzakelijkheid beschouwen, maar hun alleen, wanneer zij niet anders zullen kunnen, den misstap gemakkelijk trachten te maken. De echtelingen zullen niet, zooals nu, vele kinderen willen hebben, maar zullen in hun streven naar levensreinheid er zich over verheugen, dat zij er maar weinigen hebben en al hunne krachten aan de opvoeding van hunne eigene kinderen zoomede aao de vreemde kinderen wijden kunnen, wanneer zij ten minste God door de opvoeding van Zijn toekomstige dienaars dienen willen.
Er zal een zelfde onderscheid bestaan, als tusschen die menschen, welke alleen daarom voedsel gebruiken, wijl zij zonder voedsel er niet kunnen komen en daarom zoo weinig mogelijk tijd en aandacht voor de bereiding en het gebruik der voeding zoeken te besteden en die menschen, welke hun gansche levensbelang in de verhooging van den smaak en het gebruik der voeding stellen, gelijk het in het bijzonder de Romeinen deden, die braakmiddelen innamen, om wederom in staat te zijn te eten. x)
In de allereerste plaats moet ik zeggen, dat, wanneer ik er over spreek, hoe de echtelingen leven moeten, ik geenszins daarmede zeggen wil, dat ik zelf zoo leefde of leef. Ik weet veeleer uit eigen ervaring, hoe men zoude moeten leven, juist wijl ik niet zoo leefde.
Ik neem niets terug van al datgeen, wat ik zeide, integendeel, ik zoude het nog sterker willen uitdrukken,
1) Een zelfde gebruik heerscbt er in onze samenleving, om de geboorte van kinderen te voorkomen.



doch ik moet het nog nader verklaren. Want wij zijn in ons leven zoo ver daarvan verwijderd, wat men volgens ons geweten, zoomede volgens de leer van Christus doen moet, dat de waarheid ons nu eenmaal evenzeer verrast (ik weet het uit eigen ervaring) als het een rijken koopman verrassen zoude, als men er hem op wees, dat men niet voor zijn huisgezin en voor de kerken inzamelen, maar alles weggeven moet, wat men heeft, ten einde zich van de zonde te bevrijden.
Gij zegt, men moet niet bij elkaar slapen. Zeker niet. Ik dacht daar zelf ook aan. Nu wil ik mijne gedachten daarover zoo maar neerschrijven, als zij mij in het hoofd komen.
Het overmachtige gevoel der verliefdheid tusschen de menschen der verschillende geslachten leidt tot het huwelijk. Het huwelijk echter heeft onmiddellijk het kind ten gevolge. De zwangerschap begint en ten gevolge daarvan de vleeschelijke onverschilligheid der echtelingen tegenover elkander — eene onverschilligheid, die evenals bij de dieren den vleeschelijken omgang zoude afbreken, wanneer de menschen den vleeschelijken omgang niet voor een geoorloofd genot hielden. De onverschilligheid, die vervangen wordt door de zorg voor den groei en de voeding van het kind, duurt tot aan de spening van het kind, waarop dan het gevoel der verliefdheid tusschen dezelfde echtelingen weder een aanvang neemt (hierin onderscheidt de mensch zich van het dier).
Hoever wij ook van dezen toestand zijn verwijderd, zoo lijdt het toch geen twijfel, dat het zoo zijn moet en wel op de volgende gronden:
Ten eerste heeft de sexueele omgang, wanneer de



ook heil erlangen, aangezien hij er naar streefde. Die het vatten kan, vatte het. Ik voor mij geloof, dat de mensch voor zijn heil naar de absolute kuischheid moet streven, en alleen dan zal uit den mensch datgene worden, wat er uit worden moet. Men moet ver boven het doel aanleggen om het doel te treffen. Wanneer de mensch, zooals thans, bewust naar den sexueelen omgang, zij het ook al in den echt streven zal, dan zal hij onvermijdelijk der onwettigheid, der uitspatting in de armen vallen. Zal de mensch er bewust naar streven, niet voor de maag, maar voor den geest te leven, dan zal zijne verhouding tot de voeding er eene zijn, zooals ze zijn moet. Zal de mensch echter smakelijker maaltijden gebruiken, dan moet hij ongetwijfeld in ongebondenheid en uitspattingen vervallen.
Over het echtelijk leven dacht ik veel na, en ook nu nog denk ik er over na en werd daarin ook van buiten af gedwongen, gelijk bij mij steeds het geval is, wanneer ik ernstig over eene zaak begin na te denken. Eergister ontving ik uit Amerika het boek van eene dokteres onder den titel: „Tocologie" (Leer der bevallingen) door Stokham. Dit is uit een hygiënisch oogpunt een voortreffelijk boek en handelt in een hoofdstuk over hetzelfde onderwerp, waarover ik met u correspondeerde, om wel is waar tot hetzelfde resultaat te komen.
Het is verblijdend te zien, dat de vraag reeds lang is opgeworpen en dat de wetenschappelijke autoriteiten, haar in denzelfden zin oplossen. Het is zeer verblijdend om in de duisternis verrast te zijn en ver vóór zich uit het licht te zien. Wegens mijn egoïsmus is de gedachte mij pijnlijk, dat ik mijn gansche leven door



als een stom dier geleefd heb en dat ik mijn leven niet meer goed kan maken. In het bijzonder bedroeft het mij, dat men zeggen zal: „Ge hebt mooi praten, stervende grijsaard, geleefd hebt ge echter niet zoo. Als wij oud worden, zullen wij eveneens hetzelfde vertellen." En dat is nu juist de grootste straf voor de zonden — wanneer men gevoelt, dat men een onwaardig werktuig, een verdorven, onrein werktuig ter mededeeling van den wil Gods is. Er is echter nog één troost, namelijk dat de overige menschen anders zullen zijn. Mogen God u en de anderen helpen!
Ik dacht onder anderen aan het volgende: Oorspronkelijk beteekende het huwelijk het verwerven vaneene vrouw, om deze te bezitten. De verhouding tot de vrouw werd door den krijg, de gevangenschap geregeld. De man schiep zich een harem, zonder aan de vrouw te denken. Het eenvoudige huwelijk veranderde het aantal vrouwen, niet echter de verhouding tot de vrouw. De ware verhouding is echter geheel omgekeerd. De man kan steeds met de vrouw verkeeren en zich ook steeds onthouden, de vrouw echter (vooral wanneer zij een man heeft leeren kennen) kan zich met veel grootere moeite onthouden, wanneer zij den omgang verdragen kan, 't geen bij haar eens in de twee jaar voorkomt. Wanneer iemand de bevrediging van de geslachtsdrift verlangen kan, dan is het niet de man, maar de vrouw. De vrouw kan het eischen, want voor haar is het niet een genot, evenals voor den man, maar zij geeft zich met pijnen over en verwacht ook pijnen en lijden.
Het huwelijk moest men eigenlijk als volgt formu-



leeren: de man en de vrouw vereenigen zich, doordien zij elkander geestelijk liefhebben. Zij geven elkaar eene wederzijdsche belofte, dat zij slechts met elkander kinderen verwekken zullen. Het verlangen naar vleeschelijke gemeenschap mag echter van de vrouw, niet evenwel van den man uitgaan.
Ik geloof dat ge ongelijk hebt, wanneer ge denkt, dat ge u niet tot den vader der kinderen wenden moogt. Ge schrijft: „Ik wil en kan niet." De band tusschen den man en de vrouw, die gemeenschappelijk kinderen verwekt hebben, is een onverbreekbare, onafhankelijk daarvan of het huwelijk door de Kerk geheiligd is of niet. En zoo geloof ik, dat wie ook de vader zijn moge uwer kinderen, gij u tot hem wenden en hem zijn plicht duidelijk maken moet, dat hij door zijn leven zijne kinderen en hunne moeder dienen moet. En ook al zoude hij daarop met verachting en beleediging antwoorden, dan zijt ge toch nog voor God, voor uzelve, voor de kinderen en hoofdzakelijk voor hemzelven verplicht, om u tot hem te wenden en hem te smeeken, dat hij ter wille van zichzelven zijn taak vervult, en wel moet ge hem dat zacht, liefdevol, maar hardnekkig verzoeken, evenals de weduwe uit het Evangelie den rechter. Dat is mijne oprechte meening. Het staat u vrij, er geen aandacht op te slaan of wel haar op te volgen. Ik echter gevoelde mij verplicht haar uit te spreken.
De physische gemeenschap met een toevalligen echtgenoot is dan een door God geschapen middel ter verbreiding van Zijne waarheid: tot sterking van den sterkere en tot verlichting van den zwakkere.



In den Bijbel en in het Evangelie heet het, dat de man en de vrouw niet twee wezens, maar één wezen zijn, en dat is waar, niet omdat God het gezegd zoude hebben, maar wijl het ontwijfelbaar waar is, dat het sexueel verkeer van twee wezens, de geboorte van kinderen ten doel hebbende, deze menschen op eene bijzonder geheimzinnige wijze met elkander verbindt, zoodat zij als 't ware één wezen worden.
Ik meen daarom, dat een dubbel wezen, d. w. z. beide echtelieden te zamen naar de kuischheid streven en elkander daarbij wederkeerig ondersteunen moeten. Ge hebt gelijk, wanneer ge zegt, dat de mensch plichten tegenover zichzelven heeft, en de verontreiniging van zijn lichaam niet mag toelaten, dit heeft echter geen betrekking op dat echtelijke verkeer, 't welk kinderen ten gevolge heeft. De geboorte en de opvoeding van kinderen heft een groot gedeelte van de strafbaarheid en de onzedelijkheid van dezen echtelijken omgang op en maakt voor geruimen tijd daarvan vrij.
Het is onze taak niet om er over te oordeelen of de geboorte van kinderen een zegen is of niet. Degeen, Die dit zoenoffer voor onze misslagen tegen de kuischheid geschapen heeft, weet wat Hij doet.
Wanneer ge zegt, dat men door de geboorte van kinderen steeds meer vereenigd wordt, dan ligt hierin, vergeef mij, dat ik het u zeg, een ruwe egoïstische trek. Ge leeft er niet voor, om verheugd en gezond te zijn, maar wel, om buiten uw innerlijk zielsleven uw echtgenoot bij te staan in het verwerven der kuischheid, en wanneer ge niet geheel en al uw plicht vervuld hebt, der wereld andere wezens te geven, die in de mogelijkheid zullen zijn, om dezen plicht te vervullen.
Het sexueele vraagstuk. ^



Aan het echtelijke verkeer nemen beide echtelieden deel, is een van hen hartstochtelijker, dan schijnt het den ander reeds toe, dat hij volkomen kuisch is. Dit is echter onbillijk.
Ik geloof, dat het ook in uw geval onbillijk is. Ge ziet het, uwe zonde is alleen wegens de merkbare zonde van de andere partij gering. Wanneer gij in dit opzicht volkomen rein zoudt zijn, dan zoudt ge ook daarvoor onverschillig zijn, waar uw echtgenoot de bevrediging van zijn hartstocht zoekt. Ge zoudt niet ijverzuchtig zijn, maar medelijden met hem hebben. Dit is echter niet het geval.
Mijn practische raad zoude de volgende zijn: Kiest u het beste oogenblik voor de reinste liefdesstemming van uwen echtgenoot en zegt tegen hem, hoe zwaar en pijnlijk de geslachtelijke omgang voor u is, en hoe ge van hem vrij wilt worden. Zal hij dit niet met u eens zijn, maar bij u aandringen, zoo gehoorzaam dan, maar verlang gedurende de zwangerschap en het zoogen onder alle omstandigheden uwe vrijheid. En doe zoo steeds hetzelfde, zonder er u om te bekommeren, wat daarvan worden zal.
Voor u zoowel als voor uwen man en uwe kinderen kan daaruit alleen goeds voortvloeien, want bij deze handelwijze zult ge niet uw geluk en uw rust zoeken, maar streven naar de vervulling van Gods wil.
Vergeef me, wanneer ik iets verkeerds heb geschreven. Ik wilde voor God datgeen zeggen, wat ik beleefd en omtrent deze vraag nagedacht heb.
De drukkende verhoudingen tusschen de echtelingen kan alleen het ootmoedige leven oplossen gelijk alleen



het geduldige nagaan van de draden het kluwen oplost.
Weet ge wel, dat geen innerlijke voorwaarden op zichzelve goed zijn en dat de onverstandige mensch, hij moge een engel of een duivel tot vrouw hebben, even ontevreden is, en dat bijna allen in het echtelijke leven ontevreden menschen (en zij zijn allen ontevreden) van meening zijn, dat hun toestand een van de allerergste is. Bijgevolg gaat het allen menschen eveneens.
Beschouwt ge de vrouw als een voorwerp van genot, dan boeleert en zondigt gij, vooral wanneer het uwe eigene vrouw is.
Is men eenmaal gevallen, dan weet men dat er geene andere verlossing van deze zonde is, dan de gemeenschappelijke bevrijding van de verleiding van den wellust en de opvoeding van de kinderen.
Weest beiden voorzichtig, uiterst opmerkzaam in uwe wederzijdsche verhoudingen, opdat daar niet de gewoonte der overprikkeling, der vervreemding insluipe. Makkelijk is het niet, om één ziel en één lichaam te worden. Men moet er echter naar streven. Het loon, dat men er voor erlangt, is daarentegen groot. Het eenige middel daartoe is, dat men wegens de echtelijke liefde voor geen enkel oogenblik de menschelijke liefde en achting vergeet.
Verhoogt niet de wederzijdsche gehechtheid tot elkander maar wel de juistheid der betrekkingen, alleen opdat alle botsingen vermeden zouden worden. Dit is eene vreeselijke gewoonte. Tusschen niemand bestaan



er zulke nauwe, algemeene betrekkingen als tusschen man en vrouw en wij vergeten daarom steeds, daaraan te denken, ons harer bewust te worden, evenals wij ons het eigen lichaam niet meer bewust zijn. En dat is nu juist het grootste ongeluk.
Opdat de echtelingen zóó gelukkig zouden zijn, als in de romans geschreven staat, en als ieder menschelijk hart het wenscht, moet er tusschen hen overeenstemming bestaan. Daartoe moeten echter de echtelingen de wereld en de beteekenis van het leven in denzelfden zin opvatten (dit is vooral met het oog op de kinderen noodzakelijk). Dat echter de man en de vrouw het leven op dezelfde wijze opvatten, op denzelfden trap van begrijpen staan, dit kan even zelden voorkomen als dat het eene blad van den boom het andere volkomen zou bedekken. Aangezien het echter niet het geval is, zoo bestaat de eenige mogelijkheid van overeenstemming en bijgevolg van geluk hierin, dat een der echtgenooten zijn begrijpen ondergeschikt maakt aan de ander.
Daarin bestaat echter ook de grootste zwarigheid. De mensch met het hoogere begrip kan het ondanks zijn besten wil niet ondergeschikt maken aan het lagere. Men kan wegens de eendracht niet slapen, niet eten, men kan echter niet datgene doen, wat men voor slecht, voor tegen het gezonde verstand indruischend houdt. Niettegenstaande zij ten volle erkent, dat het geluk van de eendracht afhangt, kan toch de vrouw niet de drankzucht of het kaartspel van den man goedkeuren, evenmin als de man er genoegen mede kan nemen, dat de vrouw bals bezoekt of dat hij het kan toelaten, dat men de kinderen dansen, schermen, gods-



dienstleer volgens den catechismus van Philaret leert. Om de eendracht te bewaren, en niet alleen het geluk, maar het ware heil, dat men de liefde en de vereeniging samenvalt, moet degeen, die op den lageren trap van begrip staat, maar het hoogere begrip van den anderen echtgenoot beseft, zich onderwerpen, niet evenwel in de kleingeestige, practische zaken des levens, maar wel in de levensinrichting, en de doeleinden der werkzaamheid.
Wanneer eens gebleken was, dat ik het biljartspel of de paardenwedrennen of mijne ij delheid meer liefhad dan mijne kinderen, dan zoude men mij uit den dienst Gods een verwijt kunnen maken. Wanneer ik echter God liefheb, d. w. z. het goede en het ware, dan heb ik ongetwijfeld op de beste wijze mijne kinderen lief en doe ik voor hen het beste, wat ik doen kan.
... Voor het geluk der echtelingen zoomede van hunne kinderen en hunne naasten is de eendracht noodzakelijk. De scheiding, de twisten zijn voor hen en de kinderen een ramp, een hel. Om dit te vermijden moet een der echtgenooten zich onderwerpen.
... Mij schijnt het toe, dat diegeen der echtgenooten, die gevoelt, dat zijne andere helft hooger staat, die bij zijne andere helft iets goeds, Goddelijks al zij het dan ook voor hem (of haar) niet geheel toegankelijk, gewaar wordt, dat hij zich gemakkelijk en blijmoedig onderwerpen kan.
Men moet den dienst van den mensch en den dienst van het huisgezin vereenigen, niet werktuigelijk doordien men zijn tijd voor deze beide doeleinden verdeelt, maar chemisch, doordien men aan de zorg voor het huisgezin, de opvoeding van de kinderen eene ideale, algemeen



menschelijke beteekenis geeft. Het huwelijk, het werkelijke huwelijk, dat zich uit inde geboorte van kinderen, is in zijn ware beteekenis slechts een indirecte dienst van God door de kinderen. Daarom geeft het huwelijk, de echtelijke liefde ons het gevoel als van eene zekere verlichting, geruststelling. Dit is slechts de overbrenging van de eene zaak op de andere. „Wanneer ik het niet doen zal, dan zullen mijne kinderen het doen."
Hier komt het echter op aan, dat zij het doen, dat zij zóó grootgebracht worden, dat zij het werk Gods niet hinderen, maar het bevorderen, dat, wanneer ik het ideaal niet bereik, ik toch al het mogelijke gedaan heb, opdat mijne kinderen dit ideaal dienen. En dit geeft nu een geheel programma voor de opvoeding, dit geeft aan de opvoeding een religieuze beteekenis. Dit vereenigt chemisch het offervaardigste streven der jeugd met de zorgen voor het huisgezin.
Den pas ter wereld gekomen Iwan 1) groet ik. Vanwaar is hij gekomen? Waartoe is hij er? En wie is hij? Voor wien het protoplasma 2) geen voldoend antwoord op deze vraag is, die moet er aan gelooven, dat er in de geboorte van Iwan een diepe beteekenis ligt, en dat wij deze beteekenis in die mate begrijpen zullen, als wij alles zullen doen, wat er met betrekking tot Iwan noodig is.
De gehuwden moeten öf hunne vrouwen en kinderen verlaten, wat men niet doen mag öf zich een vaste woonplaats kiezen. Want dat nomadenleven moet voor
1) Naar aanleiding van de geboorte van een kind in de familie van een vriend. Eed.
2) De cellen, waaruit zich een levend wezen ontwikkelt. Vert.



de vrouwen, die grootendeels (zij mogen het mij vergeven), wanneer zij een Christelijk leven leiden, het voor hare mannen en niet voor God doen, zeer pijnlijk zijn, men moet ze daarom toegevend behandelen.
Nauwelijks is er tusschen den man en de vrouw een evenwicht ingetreden, of wederom moeten zij verhuizen, zich opnieuw inrichten. En dat gaat hare krachten te boven, zoodat het geheele gebouw ineenstort. Ik weet, dat ge zeggen zult: Verlaat de vrouw en de kinderen, gelijk Christus het leerde, maar ik voor mij geloof, dat men het alleen na wederzijdsche overeenstemming doen mag en men dan dat andere woord van Christus nog meer in het oog moet houden: De man en de vrouw zijn één lichaam en wat God vereenigt, mag de mensch niet scheiden. Men moet niet huwen gelijk gij en andere gelukkigen en sterken het doorgezet hebben. Is men echter eenmaal getrouwd, dan kan men de zonde niet uitwisschen, maar moet de gevolgen dragen. Het is daarom, zoo is mijne meening eene groote zonde, om van de mannen te verlangen, dat zij hunne vrouwen verlaten. Het werk Gods kan daardoor wel winnen, wanneer men zonder vrouw is, maar vaak is het ook maar schijn. Wanneer ik volkomen rein, geheel zonder zonde zoude kunnen zijn, dan ware het juist. Men moet het daarom dan ook niet aanraden en niet van de menschen verlangen, omdat bij zulk eene zienswijze de menschen, die eenmaal gezondigd hebben, d.w.z die gehuwd zijn, als volkomen verloren schijnen en dat is niet goed. Want ik voor mij geloof, dat ook de zondige en zwakke menschen God kunnen dienen.
Heeft men eenmaal door het huwelijk gezondigd, dan moet men op de beste, Christelijkste wijze de gevolgen



daarvan dragen, zich niet echter daarvan hierdoor bevrijden, dat men eene nieuwe zonde begaat.
Gij vat de woorden van het Evangelie veel te letterlijk op: „Verlaat vader en moeder, vrouw en kinderen en volgt mij. De oplossing van de tegenstrijdigheden, welke uit de plichten jegens het huisgezin en de eischen van Christus voortvloeien, kan niet door regels en voorschriften geschieden, maar een ieder lost deze tegenstrijdigheden naar zijne eigene krachten op. Het ideaal blijft wel is waar overal hetzelfde en is in het Evangelie uitgesproken: Verlaat uwe vrouw en volgt mij." In welke mate echter de mensch dat doen kan, zulks weet alleen hij en God.
Gij vraagt: Wat beteekent het: Verlaat uwe vrouw? Beteekent het, dat men van haar heengaan of met haar niet meer slapen of geen kinderen meer verwekken moet? Verlaten beteekent echter een samenleven met de vrouw als broeder en zuster. Dat is het ideaal. En men moet zoo handelen, dat men daarbij de vrouw niet ergert, haar niet in verzoeking brengt. En dat is zeer moeielijk.
De gehuwde mensch, die naar het Christelijke leven streeft, voelt de gansche moeielijkheid van de genezing dezer wonden, die hij zichzelven heeft toegebracht. Slechts één ding denk en zeg ik: dat wanneer men eenmaal gehuwd is, men al zijne krachten, zijn gansche leven er aan moet wijden, om te scheiden, zonder daarbij echter de zonde te vergrooten.
Ja, het Christelijke ideaal van den dienst des Vaders



reldbeschouwing, het ideale geloof eigenmaakt, zich aan hare roeping als vrouw wijdt, het grootst mogelijke aantal kinderen, die volgens hare wereldbeschouwing in staat zijn voor de menschen te arbeiden, baren, verplegen en opvoeden zal. Deze wereldbeschouwing wordt echter niet in de vrouwencursussen verkregen, maar wel door de oprechtheid der gevoelens en de liefde van het hart.
Hoe echter is het nu met de vrouwen, welke geen kinderen hebben, met de jonkvrouwen en de weduwen ? Deze zullen goeddoen, wanneer zij aan den veelzijdigen arbeid der mannen deelnemen.
En iedere vrouw, nadat zij opgehouden heeft te baren, zal tijd hebben, om den man deze hulp te verleenen en het is een zeer waardeerbare hulp. Een goed familieleven is alleen bij de bewuste, der vrouw door opvoeding medegedeelde overtuiging mogelijk, dat zij den man steeds gehoorzamen moet. Ik zeide, dat het daardoor bewezen wordt, dat het al sinds menschengeheugen zoo was en dat het familieleven te zamen met de kinderen de vaart in een boot gelijkt, die alleen dan mogelijk is, wanneer men zich aan één onderwerpt. En deze een was steeds de man, wijl hij, daar hij niet zwanger is en niet zoogt, een betere leidsman der vrouw kan zijn, dan de vrouw een gids voor den man.
Zijn echter de vrouwen altijd minder dan de mannen ? Geenszins. Zoodra beiden kuisch zijn, zijn zij elkander ook gelijk. Wat beteekent het echter, dat thans de gehuwde vrouwen niet gelijke rechten maar de heerschappij verlangen? Het beteekent, dat het huisgezin zich vervormt en de vroegere vorm in verval is geraakt. De verhouding tusschen de geslachten worstelt naar



een nieuwen vorm, terwijl de oude vorm verdwijnt. Welke deze nieuwe vorm zijn zal, kan men niet weten, ofschoon er reeds vele aanwijzingen aanwezig zijn. Wellicht dat er een grooter aantal menschen kuisch zal blijven, wellicht zullen de huwelijken tijdelijk zijn en na de geboorte der kinderen ophouden, zoodat de beide echtelingen na de geboorte der kinderen uit elkander gaan en kuisch blijven zullen, wellicht ook zullen de kinderen door de maatschappij opgevoed worden. Men kan de nieuwe vormen niet vooruit bepalen. Het lijdt geen twijfel, dat de oude vorm in verval is, en dat het bestaan van den ouden vorm alleen onder voorwaarde van onderwerping van de vrouw aan den man mogelijk is, evenals het overal en altijd was en ook thans nog daar het geval is, waar het huisgezin nog bestaat.
Gister las ik: Zonder dogma! De liefde voor de vrouw is als zeer edel beschreven, veel edeler dan bij de Franschen, waar zij zinnelijk, dan bij de Engelschen, waar zij huichelachtig, en dan bij de Duitschers, waar zij verheven wordt afgemaald. Ik dacht er over, om een roman der kuische liefde te schrijven, die nimmer tot zinnelijkheid kan overgaan. Ja, is het dan niet de eenige redding voor de zinnelijkheid? Ja, ja, zij is het! Daartoe is nu eenmaal de mensch als man en vrouw geschapen. Slechts met de vrouw kan men de kuischheid verliezen en alleen met haar kan men ze bewaren.
Het is goed zoo iets te schrijven....
De mensch onderwerpt zich evenals het dier aan de wet van den strijd en aan de geslachtsdrift tot versterking van het geslacht. Als zedelijk, liefhebbend, godde-



lijk wezen onderwerpt hij zich aan de omgekeerde wet, niet de wet van den strijd met de vijanden, maar de deemoed, de dulding, de beleedigingen en de liefde jegens hen en niet van de sexueeie drift maar van de kuischheid. Een der gewichtigste werken van de menschheid bestaat in de opvoeding van de kuische vrouw.
De vrouw, zegt de legende, is het werktuig van den duivel. Zij is anders dom, de duivel echter leent haar zijn verstand, wanneer zij voor hem werkt. En dan heeft zij wonderen van verstand, van scherpzinnigheid, van volharding volbracht, om laagheden te doen ; zoodra het echter geen laagheid meer betreft, kan zij de eenvoudigste zaak niet meer begrijpen, bezit niet de minste volharding, niet het minste geduld (behalve het baren en de verzorging van de kinderen). Dat alles heeft alleen betrekking op de onchristelijke, onkuische vrouw.... hoe gaarne zoude ik toch de gansche beteekenis van de kuische vrouw willen aantoonen! De kuische vrouw zal de wereld verlossen (legende van Maria).
De bestemming der vrouw is in de eerste plaats de bestemming van den mensch in het algemeen. Het huwelijk en de kinderen zijn in vergelijking met de echteloosheid hetzelfde als de voorwaarden des levens op het platte land in vergelijking tot het leven in de steden: de levensvoorwaarden zelf, de echteloosheid of het huisgezin kunnen op zichzelven op de menschen geen invloed hebben. De echteloosheid kan heilig en zondig zijn, evenals het huwelijk heilig en zondig kan wezen.
Ieder meisje, vooral echter dat, bij wie de innerlijke



geestelijke arbeid begint, raad ik aan, om zich zooveel mogelijk te onthouden van al datgeen, wat in onze samenleving bij het meisje de gedachte aan de noodzakelijkheid van een huwelijk ondersteunt. En dat zijn de romans, de muziek, praten, dansen, spelen, kaarten, ja, zelfs de opschik. Waarlijk, het is veel aangenamer, zijn hemd te wasschen (reeds voor de ziel ongetwijfeld nuttiger) dan den ganschen avond zelfs met de geestrijkste menschen kaart te spelen. In de eerste plaats echter is die in de wereld algemeen verspreide zienswijze, dat het een schande is om ongehuwd te blijven, evenzeer in strijd met de waarheid, als ieder ander oordeel der wereld over de vragen des levens. Het echtelooze leven, dat vol goede werken is, staat oneindig veel hooger dan ieder ander familieleven, Mattheus 19,11: „allen vatten dit woord niet, maar dien het gegeven is." Zoo beschouwen alle menschen van alle volken en alle tijden met de grootste achting en aandoening die menschen, welke ter wille van God ongehuwd zijn gebleven. In onzen tijd echter zijn het de belachelijkste menschenHet is hetzelfde als de armen voor God en degenen, die zich geen rijkdom konden verwerven. Ik raad ieder meisje, zoomede u, om zich den dienst van God, d. i. het bewaren in zich van de goddelijke vonk en daarom de echteloosheid, wanneer het huwelijk dezen dienst belemmert, als ideaal te stellen. Is men echter door dit zelfzuchtig liefdesgevoel aangegrepen, gehuwd, dan moet men zich niet verheugen en er niet trotsch op zijn, dat men vrouw en moeder is, gelijk het thans gewoonlijk het geval is, maar alleen het hoofddoel van het leven in het oog houden namelijk den dienst Gods en met alle krachten er naar streven, dat deze uitslui-



tende en egoïstische aanhankelijkheid aan het huisgezin den dienst van God niet stoort.
Ik dacht steeds, dat een der zekerste teekenen van den ernst in zedelijke vragen de gestrengheid jegens ons zeiven in het sexueele vraagstuk is....
De verleiding, aan welke N. ten prooi is gevallen, is begrijpelijk en juist zulken eerlijken en waarheidslievenden naturen eigen, gelijk ik hem mij voorstel. De betrekking was aangeknoopt en hij wilde niets verbergen, maar alles ruiterlijk erkennen.
Ik begrijp zijne gedachten zeer goed: hij wilde zijne geestelijke verheffing, die uit de verliefdheid ontstond, benuttigen, om haar voor het werk Gods aan te wenden. Dat is mogelijk en ik voor mij geloof, dat de energie van den mensch gedurende de verliefdheid aangroeien en groote resultaten geven kan. Ik heb het meermalen gezien en zulke gevallen gekend. Het verschrikkelijke hierbij is echter, dat na het verdwijnen van de verliefdheid, wat zeer mogelijk en waarschijnlijk is, niet alleen deze gansche aangroeiing van energie, maar ook iedere belangstelling in het Godswerk verdwijnen kan. Ook hiervan zag ik vele voorbeelden. Dat dit echter voorkomt, bewijst juist, dat de dienst Gods op niets mag steunen, maar dat alles veeleer op het besef van de noodzakelijkheid en het genot van dezen dienst steunt.
Zoo kan men (en ook dat geschiedt vaak) de energie van den dienst Gods door den menschelijken roem verhoogen. Maar ook bestaat hetzelfde gevaar, dat men onverschillig wordt voor het werk Gods, zoodra de goedkeuring der menschen ophoudt.



Graaf Leo N.Tolstoi.
Uitgave: ISWARTSENBURG, Gouda. 1902.
C;ï 20159
Het
f.0.65.l
Sexueele
a ê
Vraagstuk.



niet aan de uiterlijke leer gewend zijn en zich even rechtschapen als de Farizeeër wenschen te gevoelen, maakten in tegenstelling met den geest der Christelijke leer volgens de letter een uiterlijke leer van voorschriften, welke de kerkelijke Christelijke leer genoemd wordt, en deze leer stelden zij in de plaats van de ware Christelijke leer, van het ideaal.
De kerkelijke, zich Christelijk noemende geloofsleeren stelden in de plaats van de leer van het ideaal van Christus, uiterlijke bepalingen en regels, die met den geest van de leer in tegenspraak zijn. Dit geschiedde met betrekking tot de overheid, het gerecht, het leger, de Kerk, den Godsdienst, zoomede ook het huwelijk. Alhoewel Christus het huwelijk nooit gegrondvest, maar het veeleer verloochend heeft, als men alleen naar uiterlijke bepalingen zoeken wil, („Verlaat uwe vrouw en volg mij") J) zoo verhieven toch de kerkelijke leerstelsels het huwelijk tot eene Christelijke instelling, d. w\ z. zij stelden de uiterlijke voorwaarden vast, onder welke de vleeschelijke liefde voor een Christen volkomen wettig kan zijn.
Aangezien in de Christelijke leer geen grondslagen voor de instelling van het huwelijk aanwezig zijn, zoo geschiedt het, dat de menschen van onze wereld den eenen oever verlaten, zonder echter den anderen te bereiken, d. w. z. eenerzijds aan de kerkelijke bepalingen van den echt niet gelooven, aangezien toch in de Christelijke leer deze instelling geen grondslag heeft, anderzijds echter met betrekking tot den echt zonder eenigen gids blijven, doordien zij het door de kerkelijke leer bedekte ideaal van een volkomen kuischheid van Christus niet
1) Is dit misschien een tekst in het russische N. T. ? (Vert.).



vóór zich zien. Daaruit volgt dat zonderlinge verschijnsel, dat bij de Joden, Mahomedanen, Lamisten en alle anderen, die een godsdienstleer belijden van een veel lager niveau dan de Christelijke, maar in het bezit zijn van nauwkeurige bepalingen omtrent het huwelijk, het familiebeginsel en de echtelijke trouw een veel sterkere macht hebben dan bij de zoogenaamde Christenen.
Bij genen is de veelmannerij en de veelwijverij gebruikelijk, die echter binnen zekere grenzen gehouden worden. Bij ons echter is de volkomen uitspatting, de hoererij, veelwijverij en veelmannerij verspreid en wel zonder eenige beperking onder den dekmantel van het zoogenaamde gewone huwelijk.
Alleen omdat de geestelijkheid met een zeker deel der zich sexueel vereenigden voor geld eene ceremonie verricht, die het kerkelijke huwelijk wordt genoemd, beelden zich de menschen onzer wereld zeer naïef of huichelachtig in, dat zij in het enkelvoudige huwelijk leven. Een Christelijk huwelijk kan er niet zijn en was er ook nooit, evenals er geen Christelijke godsdienst (Matth. 6:5-12; Joh. 4-21), geen Christelijke leeraars en vaders (Matth. 23: 8-10), geen Christelijk eigendom, geen Christelijke Staat waren.
Zoo is het dan ook steeds door de Christenen van de eerste en daaropvolgende eeuwen begrepen geworden.
Het ideaal van de Christenen is de liefde jegens God en jegens de naasten, de verloochening van zichzelven voor den dienst van God en van den naaste; de vleeschelijke liefde echter, het huwelijk, is de dienst van zichzelven en is daarom in elk geval een hinderpaal voor den dienst van God en van de menschen en, van uit een Christelijk oogpunt, eene zonde.



Het aangaan van het huwelijk kan ook tot den dienst van God en de menschen niet bijdragen in het geval, dat de echtelingen de voortzetting van het menschelijke geslacht ten doel zouden hebben. Zulke menschen moesten, in plaats van een huwelijk te sluiten tot het verwekken van kinderlevens, veeleer die millioenen kinderlevens, die om ons heen uit gebrek, niet alleen aan geestelijk, maar zelfs aan materiaal voedsel te gronde gaan, trachten te behouden en te redden. Een Christen zoude alleen zonder het bewustzijn der zonde een huwelijk kunnen sluiten, in het geval hij weten en zien zoude, dat alle bestaande kinderlevens verzorgd zijn.
Men kan de leer van Christus, de leer, waarvan ons gansche leven doordrongen is en waarop onze gansche zedelijkheid berust, niet aannemen; heeft men haar echter eenmaal aangenomen, dan kan men niet nalaten te erkennen, dat zij het ideaal der volkomen kuischheid uitmaakt.
In het Evangelie wordt duidelijk en zonder dat de mogelijkheid van eenige verkeerde uitlegging bestaat, gezegd : Ten eerste, dat de gehuwde man zijne vrouw niet verlaten mag, om een andere te nemen, maar met zijne eerste vrouw leven moet. (Matth. 5 :31—32; 19:8. J).
Ten tweede, dat het eene zonde is om ook de vrouw als het voorwerp van het genot te zien. (Matth. 5: 28—29),2)
1) Matth. 5 : 31—32. 31. Er is ook gezegd : „Zoo wie zijne vrouw verlaten zal, die geve haar een scheidbrief.
32. Maar ik zeg u, dat zoo wie zijne vrouw verlaten zal, anders dan uit oorzaken van hoererij, die maakt, dat zij overspel doet, en zoo wie de verlatene zal trouwen, die doet overspel.
2) 28. Maar ik zeg u, dat zoo wie eene vrouw aanziet om dezelve te begeeren, die heeft alreeds overspel in zijn hart met haar gedaan.
29. Indien uw rechteroog u ergert, trekt het uit, en werpt het van u: want het is u nut, dat een uwer leden verga, en niet uw geheele lichaam in de hel geworpen worde. Vert.



en ten derde, dat het voor den ongehuwde beter is heelemaal niet te trouwen, dat wil zeggen, volkomen kuisch te blijven. (Matth. 19 :40—42). x)
Yelen zullen deze gedachten zonderling en zelfs vol tegenspraak schijnen, en zij zijn dan ook inderdaad vol tegenspraak, maar niet onder elkaar, doch wel met betrekking tot ons gansche leven, zoodat er onwillekeurig een twijfel over ontstaat, wie er gelijk heeft, deze gedachten of het leven van millioenen menschen, het mijne daaronder begrepen. Dit gevoel ondervond ik in de hevigste mate, toen ik tot die overtuiging geraakte, welke ik thans neerschrijf. In geen geval verwachtte ik dat de gang mijner gedachten er mij toe brengen zoude, waar hij mij werkelijk toe gebracht heeft. Ik schrikte voor mijne eigene gevolgtrekkingen, wilde ze niet gelooven en toch kon ik niet nalaten om er aan te gelooven. En hoezeer ook deze gevolgtrekkingen in strijd zijn met het gebouw van ons gansche leven, hoezeer zij ook in tegenspraak zijn met alles, wat ik vroeger zeide en dacht, zoo moet ik ze niettemin erkennen.
„Dit zijn echter slechts algemeene overwegingen, die wellicht ook juist zijn, maar alleen nog op de leer van Christus betrekking hebben en voor de belijders daarvan verplichtend zijn ; het leven is echter leven, en men kan de menschen niet ineen van de brandendste, algemeenste en het allergrootste kwaad teweegbrengende vraagstukken laten zonder eenige leering, doordien men hen alleen maar op het onbereikbare ideaal van Christus verwijst.
1) Matth. 10. Zijne discipelen zeiden tot Hem: „Indien de zaak des menschen met de vrouw alzoo staat, zoo is het niet oorbaar haar te trouwen."
Doch hij zeide tot hen: „Allen vatten dit woord niet, maar dien het gegeven is."
Vert.



De jonge, hartstochtelijke mensch zal aanvankelijk voor dit ideaal in geestdrift geraken, zal het echter niet kunnen volhouden, zal het ideaal laten varen, en aangezien hij anders geen regels kent en erkent, tot eene volkomen uitspatting vervallen. Zoo spreken de menschen gewoonlijk.
Het ideaal van Christus is onbereikbaar en kan ons daarom tot leering in het leven niet dienen. Men kan daarover spreken, nadenken, op het leven is het echter niet toepasselijk, en daarom moet men het laten vallen.
Wij hebben geen ideaal noodig, maar wel een regel, een leering, die beantwoordt aan onze krachten, aan het middelbare niveau van de zedelijke krachten van onze samenleving; de kerkelijke, trouwe echt, of wellicht een niet geheel en al trouwe echt, bij welken een der echtelingen, zooals bij ons de man, met meerdere vrouwen omgang heeft, of misschien het huwelijk met het recht van echtscheiding of minstens het burgerlijk huwelijk, of (denzelfden weg verder afdalend) het Japansche huwelijk voor een zekeren tijdsduur.
Men zoude logisch geredeneerd, ook tot de huizen van ontucht kunnen afdalen: er wordt toch immers meermalen verkondigd, dat de kazerneering der prostitutie beter is, dan de openbare straatprostitutie.
En dat is het nu juist, dat zoodra men wegens zijne eigene zwakte het ideaal waagt te verlagen, men geene grenzen meer vinden kan, waar men moet blijven staan.
Deze wijze van beschouwen is echter een geheel verkeerde; het is in de eerste plaats onwaar, dat het ideaal der oneindige volmaaktheid geen leering voor het leven kan zijn, en dat men het, of als onbe-



merkbaar, afwijzen, of tot die trappen moet doen dalen, tot welke onze zwakheid genegen is te zinken.
Het is zoo wat hetzelfde, alsof de zeevaarder zeggen zoude: „dat, aangezien hij toch niet in de richting van het kompas kan drijven, hij liever het kompas over boord werpen of er geen acht op slaan, d. w. z. het ideaal verloochenen of den wijzer van het kompas op de plaats bevestigen wil, die op dat oogenblik met den koers van zijn vaartuig overeenkomt, m. a. w. op den trap der eigen zwakheid zeilen wil.
Het ideaal der volmaaktheid, zooals Christus het geleerd heeft, is niet een droom of het onderwerp van rhetorische predikingen, maar de allernoodzakelijkste, voor allen begrijpelijke leering van het zedelijke leven der menschen, evenals het kompas het onmisbare en begrijpelijke instrument van den zeevaarder is.
Men moet alleen aan het eene zoowel als aan het andere gelooven. In welken toestand de mensch ook verkeeren moge, zoo is steeds de leer van het ideaal van Christus voldoende, om de meest juiste leering te bekomen voor datgeen, wat men doen mag of niet mag. Men moet echter aan deze leer onvoorwaardelijk gelooven en andere leerstelsels afwijzen, evenzeer als de zeevaarder aan het kompas gelooven moet en zich niet door datgeen leiden laat, wat hij om zich heen ziet. Men moet zich door de Christelijke leer kunnen laten leiden, evenzeer als men zich door het kompas laat leiden. Daartoe moet men echter zijn toestand begrijpen en niet vreezen, om iedere afwijking van de ideale richting nauwkeurig te kunnen bepalen. Op weiken trap de mensch ook staan mag, steeds heeft hij de mogelijkheid tot naderbijkoming van dat ideaal en geen toestand kan voor hem
Het sexueele vraagstuk. 2



van dien aard zijn, dat hij zoude kunnen beweren het bereikt te hebben, zonder er naar te streven het nog meer nabij te komen. Aldus is het streven van den mensch naar het Christelijke ideaal in het algemeen en naar het ideaal der kuischheid in het bijzonder. Stelt men zich met betrekking tot de sexueele quaestie de meest verschillende toestanden van den mensch van de onschuldigste kindsheid af tot aan het huwelijk, waarin de onthouding geen plaats vindt, voor, dan zal de leer van Christus met haar ideaal van kuischheid op iederen trap tusschen deze beide toestanden steeds dienen tot eene duidelijke en juiste leering van datgeen, wat de mensch op ieder dezer trappen doen of laten mag.
Wat moet de reine jongeling, wat moet de reine jonkvrouw doen?
Zich rein houden voor alle verleidingen en naar eene steeds grootere en grootere kuischheid streven, om in staat te zijn, al zijne krachten aan den dienst van God en van de menschen te kunnen wijden.
Wat moet een jongeling of een meisje doen, die aan de verleiding ten prooi gevallen, die in de gedachten aan de voorwerpelooze liefde of de liefde voor een bepaalden persoon omstrikt zijn en daarom een zeker deel van de mogelijkheid van den dienst van God en van de menschen verloren hebben?
Precies hetzelfde: zich voor het vallen hoeden, daar toch de misstap van de verleiding niet bevrijden, maar deze nog grooter maken zal en altijd naar de steeds grootere en grootere kuischheid streven om God en de menschen volkomen te kunnen dienen.
Wat moeten de menschen doen, wanneer zij niet in



staat waren den strijd vol te houden en gevallen zijn?
Hun misstap niet als een wettig genot beschouwen, gelijk men dien thans beschouwt, wanneer hij door de ceremonie van het huwelijk wordt gerechtvaardigd, niet als een toevallig genot, dat men met anderen herhalen kan, maar als een ongeluk, wanneer deze misstap niet overeenkomstig den stand en zonder de kerkelijke ceremonie geschied is, maar dezen eersten misstap als den eenigen, als het binnengaan van het onverbreekbare huwelijk beschouwen.
Dit binnentreden van het huwelijk geeft door de gevolgen er van, de geboorte van kinderen, voor de echtelieden een nieuwen, meer beperkteren vorm van den dienst Gods en der menschen. Vóór het huwelijk kon de mensch onmiddelbaar in de meest verschillende vormen God en de menschen dienen, het huwelijk echter beperkt het gebied zijner werkzaamheid en verlangt van hem de verzorging en opvoeding van zijn nakomelingschap, dezer toekomstige dienaren van God en de menschen.
Wat moeten de man en de vrouw doen, die in den echt leven en dezen door de verpleging en de opvoeding hunner kinderen beperkten dienst van God en de menschen vervullen ?
Precies hetzelfde: Gemeenschappelijk naar de bevrijding van de verleiding, naar de zelfreiniging, naar het nalaten van de zonde streven en de vleeschelijke liefde trachten te vervangen door de reine verhouding tusschen broeder en zuster.
Het is daarom verkeerd ingezien, dat wij ons door het ideaal van Christus niet kunnen laten leiden, wijl het zóó hoog, volmaakt en onbereikbaar is. Wij kunnen



ons daarom daardoor niet laten leiden, wijl wij ons zeiven beliegen en bedriegen.
Wanneer wij zeggen, dat wij meer realiseerbare voorschriften moeten hebben, dan het ideaal van Christus, daar wij anders tot uitspatting vervallen zullen, zonder het ideaal van Christus te bereiken, dan zeggen wij daarmede nog niet, dat het ideaal van Christus te hoog is, maar alleen, dat wij daaraan nog niet gelooven en onze handelingen naar dat ideaal niet richten willen.
Wanneer wij zeggen, dat wij na den eersten misstap reeds tot uitspatting vervallen, dan zeggen wij daardoor alleen, dat wij reeds vooraf besloten hebben, om dezen misstap niet als eene zonde, maar als een genot te beschouwen, dat men niet noodzakelijk door het zoogenaamde huwelijk moet goedmaken. Zouden wij echter inzien, dat de misstap eene zonde is, die door de onverbreekbaarheid van het huwelijk en de daaruit volgende kinderopvoeding gezond moet en kan worden, dan zoude de misstap geenszins de oorzaak van het zinken op het pad der uitspatting zijn.
Dat is immers hetzelfde, als wanneer de landman het zaad, dat niet is opgekomen, voor geen zaad houden, maar alleen nog maar dat zaad voor het echte zaad zoude houden, dat hem vruchten opbrengt. Zulk een mensch zou ongetwijfeld veel grond en zaad bederven, zonder immer het zaaien te leeren. Men behoeft slechts de kuischheid als ideaal aan te nemen, men behoeft zich alleen tot de zienswijze te bekeeren, dat iedere misstap, het voor het leven onverbreekbare huwelijk beteekent, en het zal duidelijk worden, dat de door Christus gegeven leering niet alleen voldoende, maar de eenig mogelijke is.



Fragmenten uit de dagboeken en particuliere brieven.
Omtrent het sexueele verkeer gaf ik mijne meening — voor zoover ik zulks vermocht — te kennen in het aanhangsel op de „Kreutzer-Sonate." De geheele quaestie wordt door één enkel woord opgelost: De mensch moet steeds, in al zijne omstandigheden, gehuwd of ongehuwd, zooveel mogelijk kuisch zijn, gelijk Christus en nahem Paulus zulks geleerd hebben. Wanneer hij zoo onthoudend kan zijn, om eene vrouw zelfs niet aan te raken, dan is dat het beste, wat hij doen kan; kan hij zichzelven echter niet onthouden, dan moet hij zich zoo zelden mogelijk aan deze zwakheid overgeven. Ik denk, dat iedere oprechte en ernstige mensch de zaak niet anders kan beschouwen en dat alle soortgelijke menschen daarin overeenstemmen.
Voor mij ligt een brief van een uitgever van de „Adult," over de vrije liefde. Als ik tijd had, zoude ik gaarne het een of ander daar over schrijven. Waarschijnlijk zal ik het ook wel doen. Ik wilde hoofdzakelijk aantoonen, dat het hierbij alleen daar op aankomt, om zich een zoo groot mogelijk genot te verzekeren, zonder aan de gevolgen te denken. Buitendien prediken zij, wat er reeds is, en zeer slecht is. Ik ben zeer zeker



tegen iedere reglementeering en voor de volle vrijheid. Het ideaal echter is de kuischheid en niet het genot.
Alle kwalen, die door het sexueel verkeer teweeggebracht worden, komen hieruit voort, dat wij de geslachtsdrift met het geestelijke leven — ja, zelfs met de liefde verwisselen. Wij gebruiken ons verstand niet, om dezen hartstocht te veroordeelen en te beperken, maar om hem te verontschuldigen.
Les extrêmes se touchent. Het schijnt zeer materieel, om alle betrekkingen tusschen de geslachten aan sexueele begeerten toe te schrijven en daarentegen is het zeer ideaal, wanneer uit het gebied van het geestelijke al datgene wordt uitgesloten, wat daartoe niet behoort, om het te kunnen hoogschatten.
Den hartstocht, deze bron der grootste rampen verlagen wij niet, beteugelen wij niet, maar ontvlammen hem op iedere wijze en klagen later, dat wij lijden.
Wanneer de- vrouw zich opschikt, ontvlamt zij zich zelve door de sexueele begeerte. Zelfs als zij anderen opschikt, leeft zij in de inbeeldingsatmosfeer van den wellust. Vandaar, dat de opschik zulk een macht over de vrouwen heeft.
Boeleerder is geen schimpwoord, maar beteekent een toestand van onrust, van nieuwsgierigheid, en van een zucht naar het nieuwe (evenals de drinker), welk uit de liefdesgemeenschap, niet met eene vrouw, maar met velen, wegens het genot te wachten staat. Men kan zich zeer wel onthouden — de drinker en de boeleerder vallen echter bij de eerste aanvechting van zwakte.



In den strijd met de verleiding worden wij verzwakt, door de omstandigheid, dat wij ons van den beginne af een taak stellen, wier vervulling niet in onze macht ligt. Evenals de monnik, zeggen wij vooruit tegen ons zelve : Ik beloof kuisch te zijn, waaronder ik de uiterlijke kuischheid versta. Dat is echter in de eerste plaats onmogelijk, wijl wij de toestanden, waarin wij gebracht kunnen worden, vooruit niet zien en ten tweede verkeerd, wijl wij daardoor de grootst mogelijke kuischheid niet naderbijkomen, maar omgekeerd.
Velen besluiten vooraf, dat de taak bestaat in het bewaren van de uiterlijke kuischheid en trekken zich uit de wereld terug. Zij vermijden de vrouwen, evenals de monniken, of besnijden zich en veronachtzamen het allergewichtigste, den innerlijken strijd tegen de verleidingen der wereld. Het is zoowat hetzelfde, alsof een krijgsman zoude zeggen, dat hij alleen onder vooiwaarde van de zekere overwinning ten strijde zoude trekken. Zulk een krijgsman zal zich zooveel mogelijk verwijderd moeten houden van de werkelijke vijanden en alleen nog maar met de ingebeelde vijanden kampen. Zulk een krijgsman zal nimmer het krijgsvak leeren.
Buitendien is zulk een voornemen, om kuisch te blijven, zoomede de hoop, soms het vertrouwen, om dat te kunnen vervullen, nog daarom onvoordeelig, wijl iedere verleiding, aan welke de mensch ten prooi valt, en nog meer iedere misstap, terstond alles vernietigt en twijfel aan de mogelijkheid, ja, zelfs aan de wettigheid van den strijd opwekt. „Men kan alzoo niet kuisch zijn en ik heb mij zeiven een valsche taak gesteld." Dan geeft de mensch zich geheel en al aan den wellust over en verzinkt daarin. Het is zoo ongeveer



als de krijgsman met de amulette, die hem in zijne verbeelding voor dood of verwonding beschut. Zulk een krijgsman verliest den laatsten moed en vlucht bij de minste verwonding.
Er kan slechts ééne taak bestaan: de bereiking van de, volgens mijn karakter, temperament, de toestanden van het verleden en de toekomst, grootst mogelijke kuischheid en wel niet voor de menschen, die niet weten, waarmede ik te kampen heb, maar voor mijzelven en voor God. Niets stoort en belemmert alsdan de beweging en de verleiding, ja, zelfs de misstap voert tot een eeuwig doel der verwijdering van het dier en van de toenadering tot God.
De Christelijke leer bepaalt niet de levensvormen, maar geeft in alle toestanden des menschen, het ideaal, de richting aan. Ditzelfde is ook bij het sexueele vraagstuk het geval. De menschen van den onchristelijken geest willen echter overal een bepaling van den vorm hebben. Voor hen is het kerkelijk huwelijk uitgedacht, dat niets Christelijks heeft. Men mag echter in het sexueele verkeer, evenals in alle andere toestanden, het ideaal niet verlagen of verminderen. Dit deden echter de mannen van de Kerk, met betrekking tot het huwelijk.
Omdat men doodeenvoudig den geest van het Christendom niet begrijpt, worden de menschen gewoonlijk in Christenen en niet-Christenen verdeeld. De ruwste indeeling bestaat daarin, dat men alleen de gedoopten als Christenen beschouwt. Maar ook de minder ruwe indeeling, waarnaar de trouwe huisvader, de niet-



moordenaar, Christen genoemd wordt, in tegenstelling met degenen, die anders leven, is eveneens verkeerd. In het Christendom is er geen enkele lijn, die den Christen van den niet-Christen scheidt. Er bestaat een licht, een ideaal, een Christus, er bestaat eene duisternis, een dier, en er bestaat eene beweging in den naam van Christus en tot Christus langs dezen weg. Evenzoo is met betrekking tot de geslachten het ideaal de volmaakte kuischheid. De mensch, die God dient, kan evenmin willen huwen, als water drinken bijvoorbeeld, maar ook op den weg tot de kuischheid bestaan verschillende trappen. Aan diegenen, die echter op de vraag of zij moeten trouwen, een antwoord willen hebben, kan men zeggen, dat, wanneer zij het ideaal der kuischheid niet bezitten, zij dit ideaal op den onkuischen weg van het huwelijk maar bereiken moeten.
De strijd is het leven. Hij is eenig en alleen het leven. Hier bestaat geen rust. Het ideaal is steeds vóór ons en ik ben nooit gerust, zoolang ik mij niet in de richting naar dat ideaal beweeg, zonder het onvoorwaardelijk te moeten bereiken.
Evenzoo is het met het ideaal van den ongehuwden staat. Niet de verzadiging van het physische gevoel zal mij bevredigen, doordien zij voor een oogenblik den wellust stillen zal, even weinig als de verzadiging van alle hongerigen om mij heen mij bevredigen kan. Bevredigen zal mij alleen de heldere aanschouwing van het ideaal in zijne gansche grootte, de even heldere aanschouwing van de eigene zwakheid in hare geheele verwijdering van het ideaal. Alleen dit kan mij bevredigen, niet echter als ik mij in zulk eene positie



verplaats, waarin ik het onderscheid tusschen mijn toestand en den eisch van het ideaal niet zien kan.
De strijd tegen den geslachtelijken wellust is de zwaarste strijd en er is geen enkele toestand en geen leeftijd, met uitzondering van het kind en van den hoogen ouderdom, waarop de mensch tegen dezen strijd behoed zoude zijn. Men moet dezen strijd daarom niet vreezen en niet hopen, dat men immer in een toestand zal geraken, waarin deze strijd zal ophouden, maar steeds alle maatregelen nemen, die den vijand verzwakken, alle verleidingen vermijden en steeds er naar streven om werkzaam te zijn. Dit is het eene. Het andere is het volgende : „Wanneer ge voelt, dat ge in den strijd bezwijken zult, trouw dan, en wanneer ge vallen moet, zoo val dan met deze, uwe vrouw, en voed met haar de nakomelingschap op en streef er naar, dat ge te zamen met haar, hoe eerder hoe beter, tot kuischheid geraakt. Andere middelen ken ik niet. Om echter in staat te zijn, het eene middel zoowel als het ander en met goed gevolg aan te wenden, moet men zijn verbond met God sterker aanknoopen, gedachtig zijn, dat men van Hem gekomen is en tot Hem wederkeert en het doel van dit gansche leven alleen in de vervulling van zijn leven bestaat. Hoe meer ge Zijner gedachtig zijt, des te meer zal Hij u helpen.
Nog iets. Versaagt niet, wanneer ge gevallen zijt, denkt niet dat ge verloren zijt, en dat ge u niet meer in acht behoeft te nemen, maar nog meer vallen kunt. Integendeel, wanneer ge gevallen zijt, zet dan met eene des te grootere energie den strijd voort.
Het sexueele vraagstuk.
3



De aanvallen van den sexueelen wellust brengen eene verwarring der gedachten teweeg. De gansche wereld wordt duister, de betrekking met de wereld gaat verloren. Nog slechts toevalligheid, duisternis, onmacht blijven over.
Arme mensch, veel hebt ge van dezen vreeselijken hartstocht geleden, vooral wanneer hij toomeloos is. Ik weet, hoe hij alles bedekt, alles voor een tijd vernietigt, waarmede het hart en het gezond verstand leefden. De eenige redding voor hem is het bewustzijn, dat het een droom, een verduistering is, die voorbij zal gaan, zoodat de mensch tot zijn waar leven, tot die plaats zal terugkeeren, waar hij hem aangegrepen heeft. Daarvan kan men zichzelven ook in de minuten van zijn heerschappij bewust zijn. Moge God u helpen.
Ge moet nimmer vergeten, dat ge nooit kuisch waart, en het ook nimmer zijn zult, maar dat ge u slechts op een zekeren trap van toenadering tot deze kuischheid bevindt. In de oogenblikken van verleiding, ja, zelfs van het vallen moet ge niet vergeten, waarnaar ge streeft, en steeds tot u zeiven zeggen: ik val, doch ik haat het vallen en weet zeer goed, dat, zoo niet nu, dan toch later, de overwinning mij zal zijn.
De mensch moet zich niet de kuischheid tot taak stellen, maar de toenadering tot deze. Kuisch kan de levende mensch, strikt genomen, nooit zijn. Hij kan alleen naar de kuischheid streven, wijl hij nu eenmaal niet kuisch, maar wellustig is. Wanneer de mensch niet kuisch ware, dan zoude hij ook niet het begrip der



schen en dieren. Hij zoude dan toch immer dezelfde zondaar blijven en zijne buurlui zouden evenals vroeger jenever stoken en hij zoude noch zichzelven, noch het huisgezin, noch de menschen voeden kunnen.
Met recht prees Christus de kinderen en zeide, dat het Hemelrijk hun toebehoort, dat datgeen, wat den wijze verborgen is, voor hen openstaat. Wij weten het ook zelf. Wanneer er geene kinderen waren, wanneer er niet steeds weder kinderen geboren zouden worden, ware ook iedere hoop op het Hemelrijk op aarde verdwenen. Slechts zij zijn onze hoop, wij zitten geheel en al in het slijk en kunnen ons moeielijk reinigen, in iedere generatie echter zijn er nieuwe, onschuldige, reine zielen die hare reinheid bewaren kunnen. Het water is troebel en vuil, maar toch stroomen er vele zuivere bronnen in uit, en de hoop bestaat, dat het water rein zal worden.
Gewichtig is het vraagstuk en het verheugt mij er over na te denken. Een ding weet ik slechts, namelijk dat de hoererij en de zelfcastratie even slecht en zondig zijn.
Het tweede, de zelfcastratie is echter veel slechter. In de hoererij ligt geen trots, maar schaamte, terwijl de gecastreerden zich niet schamen, maar er zelfs trotsch op zijn, dat zij Gods wet met één slag hebben vernietigd, ten einde geen prooi te worden van de verzoeking en niet te behoeven te kampen. Zijn hart moet men castreeren en alsdan zal de uiterlijke castratie niet meer noodig zijn, want zij redt niet voor de castratie.
Men kan zich den vleeschelijken wellust alleen in het hart vernietigen, men moet iedere hoop vernietigen om God lief te krijgen, om alle verzoeking der wereld te haten en dit nu is een lange weg. Bij de castratie



echter wil menigeen zich langs den kortsten weg van de meest openbare en schandelijkste zonde losmaken, maar langs dezen kortsten weg verzinkt men in het slijk.
Het geslachts-instinct is het streven, zoo al niet om de gansche wet te vervullen, dan toch de mogelijkheid harer vervulling door de nakomelingschap te verzekeren. Deze waarheid kan men ook bij de afzonderlijke personen bevestigd vinden. Hoe meer de mensch de vervulling der wet nabijkomt, des te meer wendt hij zich ook van den sexueelen hartstocht af en omgekeerd.
Evenzeer als de mensch te zamen met alle dieren aan de wet van den strijd om het bestaan onderworpen is, zoo is hij ook als dier aan de wet van de geslachtelijke voortplanting onderworpen, als mensch echter voelt hij nog een andere wet in zich: de wet der liefde, die tegenovergesteld is aan den strijd, en de wet der kuischheid, die met de sexueele gemeenschap, de voortplanting ten doel hebbende, in tegenspraak is.
Volgens het kerkelijk geloof moet het einde der wereld intreden, volgens de wetenschap moet eveneens het menschelijk leven op aarde, zoomede de aarde zelve ondergaan, waarom raken de menschen er dan zoozeer over verontwaardigd, dat het zedelijk goede leven eveneens tot den ondergang van het menschelijk geslacht voeren zal?
Herschel heeft berekend, dat wanneer het menschdom zich evenals nu alle 50 jaar verdubbelt, er thans, 7000 jaar van het eerste menschenpaar gerekend, zooveel menschen zouden zijn, dat wanneer men ze op de



geheele oppervlakte van de aarde op elkander zoude plaatsen, deze pyramide niet alleen tot de zon reiken, maar dezen afstand met het 27voudige overtreffen zoude. Wat volgt hier nu uit?
Men kan er slechts twee gevolgtrekkingen uit maken : of men wenscht de pest en den oorlog, of men streeft naar sexueele reinheid. Alleen het streven naar reinheid kan alles in evenwicht brengen.
Hoogst interessant zoude een statistiek van de oorlogen, van de pest en van het celibaat zijn. Zij staan ongetwijfeld allen in eene omgekeerde verhouding, d. w. z. hoe meer verdervende voorwaarden er zijn, des te grooter is het aantal der huwelijken, het eene houdt het andere in evenwicht.
Alle jonge menschen van onzen tijd, die onder dezelfde voorwaarden leven als gij, bevinden zich in eene zeer gevaarlijke positie.
Dit gevaar bestaat hierin, dat gij op den leeftijd, waarin zich de gewoonten vóór het gansche leven vormen, zonder eenige zedelijken, godsdienstigen gids leeft en niets anders vóór u ziet, dan het onaangename van het leeren, waarvan ge u vrij wilt maken, en de onderscheidene wijzen van bevrediging van den wellust, die voor u toegankelijk zijn. Zulk eene positie schijnt u volkomen natuurlijk toe en kan u ook niet anders toeschijnen. Gij echter hebt daaraan geen schuld, want ge zijt zoo opgevoed geworden, deze positie is echter eene zeer exclusieve en uiterst gevaarlijke. Zij is daarom uiterst gevaarlijk,wijl men steeds nieuwe voorwerpen der begeerten scheppen moet, want de eenmaal bevredigde begeerte geeft ons voorde tweede maal niet hetzelfde genot, zoodat men naar steeds nieuwere en sterkere prikkelen



streven moet (er is zelfs een wet, volgens welke het genot in een arithmetische progressie aangroeit, terwijl de prikkelende middelen om dit genot te weeg te brengen in eene geometrische progressie moet aangroeien). En aangezien nu van alle begeerten de sexueele, die zich in de physische liefde, in liefkozingen, in onanismus en vleeschelijke gemeenschap uit, de sterkste is, zoo loopt nu spoedig alles op dit eene uit. En wanneer men al deze genietingen niet maar door iets nieuws vervangen kan, begint de kunstmatige verhooging van dit genot door de zelfverdooving door middel van wijn, tabak, zinnelijke muziek. Dit is de gewone weg, dien bijna alle jonge menschen, de rijken zoowel als de armen gaan, en wanneer zij nog bijtijds tot inkeer komen, dan zijn zij reeds min of meer verminkt, wanneer zij ten minste niet te gronde gaan, gelijk ik voor mijne oogen reeds honderden jonge lieden te gronde heb zien gaan.
Er is slechts één enkele redding uit deze positie: tot inkeer komen, terugblikken en idealen vinden, d. w. z. dat, wat men zijn wil en zoo leven om dit ideaal te bereiken.
Het komt alles maar aan op de onthouding, op de opvoeding tot onthouding aan. Zoodra men zijn heil in de onthouding vinden zal, zullen ook de huwelijken matiger worden.
Te trouwen, ten einde blijder te kunnen leven, zal nimmer gelukken. Wie zich het huwelijk tot hoofdtaak stelt, begaat een fout, dat is duidelijk. Het doel is het huwelijk. "Wat zal nu na het huwelijk 's levens doel



doel zijn? Had men vóór het huwelijk geen levensdoel, dan zal men het te zamen in den echt in het geheel niet vinden kunnen. Men kan gerust zeggen, dat als men geen gemeenschappelijk doel vóór het huwelijk had, men zich later in geen geval reeds tot een gemeenschappelijk doel vereenigen, maar veeleer scheiden zal. Het huwelijk schenkt alleen dan geluk, wanneer het doel een gemeenschappelijk is, de menschen ontmoetten elkander op huo_.weg en willen nu den weg gemeenschappelijk afleggen. Het kan echter geen geluk schenken, wanneer zij elkander op den dwaalweg de hand reikten.
Dit alles komt daar vandaan, dat de zienswijze, dat het leven een dal van jammer is, even valsch is, als de zienswijze, dat het een plaats van genot zoude zijn. Het leven is de plaats van den dienst, waar men somwijlen veel leed, vaker echter zeer veel lief ondervindt. De ware vreugde genieten de menschen echter slechts dan, wanneer zij hun leven zelf als een dienst opvatten, wanneer zij het doel van hun leven buiten hun eigen geluk stellen. Het huwelijk biedt zoovele blijde gebeurtenissen aan, zooals de geboorte van kinderen, dat men meent, dat deze gebeurtenissen het leven zelf uitmaken. Dit is echter een gevaarlijk bedrog. Verwekken de ouders kinderen, zonder een doel des levens te hebben, dan verschuiven zij alleen de vraag omtrent het doel des levens, zoomede de straf, waaraan de menschen onderworpen zijn, die leven zonder te weten waartoe. Zij verschuiven haar alleen, zonder haar echter te ontgaan, want zij zullen hunne kinderen moeten opvoeden en leeren, zonder de middelen daartoe te hebben.



Alsdan verliezen de ouders hun menschelijke eigenschappen en het geluk, dat daaraan verbonden is, en dalen af tot het dier.
Zoo zeg ik dan ook: de menschen, die trouwen willen, moeten juist daarom, wijl hun hun leven als zalig toeschijnt, zich meer dan anders duidelijk trachten te maken, waartoe ieder van hen leeft. Om het zichzelven echter duidelijk te maken, moet men over de levensomstandigheden, het eigen verleden nadenken, het belangrijke, d. i. datgeen, wat men voor de eeuwige, ontwijfelbare waarheid en voor den levensgids houdt, afmeten en dit niet alleen erkennen, zichzelven duidelijk maken, maar in werkelijkheid beleven, het in het leven in toepassing brengen. Want zoolang men dat niet doet, waaraan men gelooft, weet men zelf niet, of men gelooft of niet. Uw beider geloof ken ik, en juist nu moet ge u uw geloof duidelijk maken, doordien ge het in de daad omzet.
En het geloof bestaat hierin, dat de liefde der menschen het heil is. En om dat te bereiken, ken ik drie werkzaamheden, waarin ik mij voortdurend oefen en welke voor u thans bijzonder noodig zijn.
De eerste werkzaamheid is die, dat men zich gewent, om van de menschen het minste te vorderen, want verlang ik veel, dan heb ik vele ontberingen, heb ik echter vele ontberingen, dan ben ik genegen, om den menschen eerder verwijten te doen, dan hen lief te hebben. Dat is een groote taak. De tweede werkzaamheid bestaat daarin, dat men de menschen niet door het woord, maar door de daad liefheeft en eene den menschen nuttige werkzaamheid verkrijgt. Maar er is nog meer arbeid, vooral voor u in uwe jaren, waarin de mensch
Het sexueele vraagstuk. ^



gewoonlijk pleegt te leeren. De derde werkzaamheid bestaat daarin, dat men de toegevendheid, de bescheidenheid, zoomede de kunst leert, om onaangename menschen en onaangenaamheden te verdragen, — de kunst, om hen zóó te behandelen, dat men niemand kwetst, en, kan men er niet buiten om iemand te beleedigen, de geringst mogelijke beleediging te kiezen. Dat is de allergrootste arbeid, die een onophoudelijke is. En dat is de alleraangenaamste arbeid, want men verheugt zich iederen dag in de uitkomsten daarvan en verwerft zich buitendien het oorspronkelijk onmerkbare, maar zeer blijde loon van de liefde der menschen.
Ik raad u dus aan, om zoo ernstig mogelijk te denken en te leven, want alleen daardoor zult ge leeren beseffen, of ge werkelijk denzelfden weg gaat en of het voor u goed is om elkander wederkeerig de hand te reiken. Uw doel in het leven moet niet het genot van den echt zijn, maar dat ge u door uw leven meer liefde en waarheid verschaft.
Het huwelijk dient er alleen toe om elkaar bij de bereiking van dit doel wederkeerig te helpen. Les extrêmes se touchent. Het meest zelfzuchtige, het hatelijkste leven, is het leven van twee menschen, die zich met elkander vereenigd hebben om het leven te genieten. De hoogste roeping van de menschen is, wanneer zij er voor leven om God te dienen, wanneer zij het goede in de wereld brengen en zich tot dit doel vereenigen. Let er echter op, dat ge u niet verwart, want waarom zoude de mensch niet het hoogste kiezen? Heeft men echter het hoogste gekozen, dan moet men het ook met zijn gansche ziel doen, weinig is niets.



vrouw onbekwaam is tot het voortbrengen van kinderen, geene menstruaties heeft, geen redelijken zin en is slechts een vleeschelijk genot en wel een zeer slecht en schandelijk genot, het staat gelijk met alle lage, slechte en schandelijke ontaardingen, zooals ieder fijn gevoelend mensch dan ook zeer goed weet. Wanneer de mensch zich daaraan overgeeft, dan wordt hij onzedelijker dan het dier, d. w. z. hij gebruikt zijn verstand, om van de wetten van het verstand af te wijken.
Ten tweede weten allen en zijn het hierin eens, dat de sexueele omgang den mensch verzwakt, en wel in zijne allermenschelijkste werkzaamheid, in zijne geestelijke werkzaamheid. De verdedigers van de tegenwoordige orde prediken de matigheid, doch er kan geen matigheid bestaan, zoodra de door het gezonde verstand gemaakte wetten overschreden zijn. Voor een man, wanneer hij omgang heeft met eene vrouw, kan bij eene zekere matigheid het nadeel wellicht zoo groot niet zijn; wat echter bij den man nog matigheid is, zal bij de vrouw in de periode van de zwangerschap of van het zoogen eene vreeselijke uitspatting zijn.
Ik voor mij geloof, dat de achterlijkheid en de hysterie der vrouwen daarvan meestal het gevolg zijn; hier moet de vrouw bezorgd worden om met den man één vleesch te worden en niet meer den duivel, zooals thans, maar God te dienen. Dit is een ver verwijderd ideaal, maar een grootsch! Waarom zouden wij niet naar dit ideaal streven?
Het schijnt mij toe, dat het huwelijk de volgende gestalte hebben moet: Onder den onoverwinnelijken druk van de verliefdheid vereenigt het paar zich vleeschelijk, de vrouw wordt zwanger en de echtelin-



gen zoeken nu iedere vleeschelijke verleiding te vermijden en leven als broeder en zuster.
Nu echter vergiftigt de reeds verdorven man de vrouw door zijne zinnelijkheid en legt haar het juk van de minnares, van de gekwelde moeder en van den zieken, geprikkelden, hysterischen mensch op. En de man heeft haar lief als minnares, ignoreert haar als moeder en haat haar wegens hare geprikkeldheid en hare hysterie, die hij zelf te voorschijn roept. Hierin ligt de sleutel tot alle leed, dat in de meeste huisgezinnen verborgen ligt. Zoo stel ik mij voor, dat de man en de vrouw, als een broeder met eene zuster leven, waarbij dan de vrouw in eene verheven kalmte zwanger is en zoogt en daarbij zedelijk groeit. Alleen in de vrije perioden worden zij voor eenige weken weder op elkander verliefd, waarop weder de kalmte intreedt.
Ik vergelijk de verliefdheid met de spanning van den stoom, die de machine zoude doen springen, wanneer er niet een ventiel was aangebracht. Alleen bij zulk eene sterke spanning wordt de ventiel opengezet, terwijl hij anders geheel wordt gesloten en wij er naar streven om hem zoo dicht mogelijk te sluiten. In dezen zin vat ik het ook op, dat „wie het kan, het ook doen moet."
Moge een ieder er naar streven om ongehuwd te blijven, in den echt evenwel als broeder en zuster met zijne vrouw te leven. Maar de stoom verzamelt zich en opent den ventiel, doch niet wij zeiven mogen hem openen, gelijk wij thans doen, doordien wij den sexueelen omgang als een geoorloofd genot beschouwen. Hij is alleen geoorloofd, wanneer wij er ons niet van onthouden kunnen en wanneer hij tegen onzen wil tot uitbarsting komt.



Hoe zullen wij nu echter bepalen, wanneer wij ons van den sexueelen omgang niet onthouden kunnen?
Onoplosbaar en ingewikkeld schijnen deze vragen te zijn, wanneer men ze voor anderen oplost, en toch zijn ze doodeenvoudig, wanneer men ze voor zichzelven oplost. Voor anderen kent men alleen eenen zekeren trapsgewijzen overgang. Geeft een grijsaard zich over aan den sexueelen omgang met eene prostituée, dan is dit uiterst walgelijk, doet een jonge man het, dan is het minder walgelijk; heeft een grijsaard zijne vrouw zinnelijk lief, dan is dit tamelijk walgelijk, minder echter als wanneer een jongmensch met eene prostituée een minnarij aanknoopt. Heeft een jongmensch zijne vrouw zinnelijk lief, dan is het nog minder walgelijk, alhoewel toch nog steeds walgelijk. Zulk eene trapsgewijze overgang bestaat voor de andere menschen en wij allen, namelijk de onverdorven kinderen en jongelieden kennen hem zeer goed. Voor ons zeiven hebben wij echter nog wat anders. Iedere kuische mensch heeft het bewustzijn, dat zeer vaak door valsche zienswijzen verduisterd wordt, dat hij zijne kuischheid rein moet houden en dat het een ramp en eene schande is, als men deze verliest. Er is een stem van het geweten, die ons steeds zegt, dat het slecht en schandelijk is. Alles komt slechts aan op het bewustzijn, op het begrijpen.
In de wereld wordt aangenomen, dat het zeer goed is, de liefde te genieten. Volgens de Goddelijke wet evenwel is het alleen goed, het ware leven te leven, voor God te arbeiden, d. w. z. de menschen en wel hunne zielen lief te hebben en van deze menschen de allernaaste, zijne vrouw lief te hebben en haar te helpen om de waarheid te leeren erkennen; niet echter haar



ontvankelijkheidsvermogen te verstikken, doordien zij tot het werktuig van het eigen genot gemaakt wordt.
„Maar op deze wijze zal toch het menschelijke geslacht vernietigd worden." Hoe streng wij er ook naar streven zouden, om geen sexueelen omgang te plegen, zoo zijn toch de veiligheidskleppen aanwezig, zoolang zij noodig zijn, zoodat het geslacht niet zal ophouden. Waartoe echter zouden wij liegen ? Zijn wij dan bij de verdediging van het sexueel verkeer bezorgd voor de voortplanting van het geslacht? Wij denken immers alleen aan ons eigen genot. Zoo moet men ook spreken. Zal het menschelijke geslacht ophouden? Neen, het menschelijke dier zal ophouden te bestaan.
Welk ongeluk is daarin gelegen? De voorwereldlijke dieren zijn uitgestorven en ook het menschelijke dier zal ondergaan. En hij moet ook ondergaan. Voor dit tweebeenige dier spijt het mij al evenmin als voor de ichthyosauren, alleen maar dat het ware leven, de liefde der wezens, niet ophoudt. Deze zal echter niet alleen ophouden, wanneer het menschelijke geslacht door de afwending van de vleeschelijke genietingen in naam der liefde zal ondergaan, maar zal zich eindeloos uitbreiden. Deze liefde zal alsdan in zulk eene mate toenemen, en de wezens, die deze liefde beleven, zullen zulken worden, dat de voortplanting van het menschelijke geslacht voor hen niet meer noodig zal zijn.
De dieren geven zich alleen aan de geslachtsdrift over, als de vrucht verwekt kan worden. De onhelder denkende mensch, gelijk wij het allen zijn, is steeds daartoe bereid en heeft zich zelfs ingebeeld, dat het eene behoefte is. Daardoor richt hij de vrouw ten gronde,



doordien hij haar de zware en onnatuurlijke werkzaamheid der minnares oplegt, wanneer zij zwanger is en zoogt. Wij hebben zelfs door dezen eisch de verstandige natuur in de vrouw verstikt en klagen er later over, dat zij onverstandig is en trachten haar door middel van boeken en door lezingen te vormen. Ja, in alle dierlijke opzichten moet de mensch zich nog bewust tot het dier verheffen en het geschiedt vanzelf, wanneer het verstand begint te leven.
De vraag omtrent den geslachtelijken omgang tusschen de echtelingen, in welke mate deze veroorloofd is, is een der gewichtigste vragen van het practische Christendom, ongeveer zooals de vraag over den eigendom en houdt mij voortdurend bezig. En evenals ook overigens is deze vraag in het Evangelie opgelost en evenals overigens is ons leven van de verlossing van Christus zoover verwijderd, dat wij deze alleen niet in toepassing brengen, maar zelfs niet begrijpen kunnen. Mattheus 19 :11 en 12. Doch hij zeide tot hen: „Allen vatten dit woord niet, maar die het gegeven is. Want er zijn gesnedenen, die uit moeders lichaam alzoo geboren zijn, en er zijn gesnedenen, die van de menschen gesneden zijn, en er zijn gesnedenen, die zich zeiven gesneden hebben, om het koninkrijk der Hemelen. Die dit vatten kan, vatte het."
Deze zoo dikwijls en valsch uitgelegde plaats zegt immers niets anders dan dat Christus op de vraag, wat de mensch met betrekking tot het sexueele gevoel doen moet, antwoordt: een gesnedene voor het Koninkrijk der Hemelen te worden. Wie dat bereiken zal, zal het hoogste bereiken, en wie het ook niet bereiken zal, zal



is een ideaal, dat in de allereerste plaats de zorg voor het leven zoowel als ook voor de voortplanting van het geslacht uitsluit. Tot dusver heeft de poging, om van deze zorg afstand te doen, de vernietiging van het menschelijke geslacht niet ten gevolge gehad. Wat er verder gebeuren zal, weet ik niet.
Ik houd er niet van, over de bijzonderheden van onzen tijd te spreken, en toch ligt er in de betrekkingen tusschen de mannen en de vrouwen in alle Christelijke landen en in alle standen der maatschappij iets bijzonders. Zoo schijnt het mij toe, dat de verhouding tusschen de mannen en de vrouwen door een geest van ongehoorzaamheid, van vijandschap, van overmoed, zoomede de zucht der vrouwen om te laten zien, dat zij niet slechter zijn dan de mannen en hetzelfde doen kunnen, eene zeer bijzondere is, terwijl zij in werkelijkheid dat zedelijk religieus gevoel missen, dat bij haar door het moederlijke gevoel vervangen wordt. Ik voor mij, geloof dat de vrouwen den mannen volkomen gelijk zijn, dat echter, zoodra zij trouwen en moeder worden, er in het huwelijk eene verdeeling van arbeid intreedt. De moederlijke gevoelens verslinden zooveel energie, dat zij voor de zedelijke leiding niet meer voldoende is, die thans op den man overgaat. En zoo was het sinds menschengeheugenis. Nu echter, nadat de leiding van den man door het ruwe geweld gegrondvest is, terwijl de vrouwen door het Christendom bevrijd zijn geworden, hield de vrouw op, den man uit vrees te gehoorzamen of hem in de meening, dat het zóó beter is, de leiding in het leven toe te staan; en nu begon de verwarring, die zich in alle



standen der maatschappij en onder alle omstandigheden bemerkbaar maakt.
De mode, om vrouwen te loven en te beweren, dat zij in een geestelijk opzicht niet alleen een werktuig van de mannen zijn, maar deze nog overtreffen is een zeer slechte en nadeelige mode.
Dat de vrouwen in hare rechten niet verkort mogen zijn, dat zij dezelfde liefde en achting verdienen als de mannen en op dezelfde rechten aanspraak hebben, lijdt geen twijfel; beweert men echter dat de vrouw gemiddeld evenzeer begaafd is als de man en dat men van haar hetzelfde kan verwachten, wat men van iederen man verwacht, dan overtreft men zichzelven en wel ten nadeele van de vrouw.
Wanneer wij van de vrouw datgeen verwachten zullen, wat wij van den man verwachten, dan zullen wij het ook vorderen; aangezien ons echter onze verwachtingen bedriegen zullen, zoo moeten wij ons ergeren en aan den kwaden wil datgeen toeschrijven, wat er uit de onmogelijkheid voortspruit. De beoordeeling van de vrouw, dat zij een geestelijk zwakker wezen is, is geene wreedheid tegenover de vrouw; een wreedheid is het, als men haar de evenknie van den man verklaart.
Zwakheid of geringe geestkracht noem ik de geringe gehoorzaamheid van het vleesch tegenover den geest, vooral echter dien voornamen karaktertrek der vrouw, die zich uit in het geringe vertrouwen op de geboden van het gezond verstand.
De meeste smarten, die uit de gemeenschap tusschen mannen en vrouwen voortspruiten, hebben het volkomen



gebrek aan begrip van het eene geslacht tegenover het andere tot oorzaak.
Zelden begrijpt een man wat voor de vrouw de kinderen beteekenen, welke plaats zij in haar leven innemen, en nog zeldzamer begrijpt eene vrouw, wat de plicht der eer, de maatschappelijke, religieuze plicht beteekent.
Een man kan begrijpen, al is hij dan ook zelf nooit zwanger geweest en heeft hij nooit gebaard, dat het zwangerzijn en het baren, moeilijk en pijnlijk en een gewichtig werk is; zelden echter kan eene vrouw begrijpen, dat het moeielijk en een gewichtig werk is, geestelijk zwanger te zijn van eene nieuwe levensopvatting en deze te baren. Zij begrijpen het voor een oogenblik, maar vergeten het ook weder terstond. En zoodra hare zorgen naar de oppervlakte treden, zooals het huishouden, de opschik, dan kunnen zij al niet meer aan de realiteit van de overtuiging der mannen gelooven en dit alles schijnt haar phantastische droomen toe in vergelijking met keuken en katoen.
Mij verraste de gedachte, dat eene der voornaamste oorzaken van de vijandigheid tusschen mannen en vrouwen hun wedstrijd in de leiding van het huishouden is.
De vrouw kan den man niet als verstandig en practisch erkennen, want anders zoude zij zijn wil moeten doen. Evenzoo is de positie van den man tegenover de vrouw. Wanneer ik thans de Kreutzer-Sonate geschreven had, zoude ik zeer zeker deze waarheid op den voorgrond gesteld hebben.
De onbeduidendheid van ons leven is een gevolg van



de macht der vrouwen en de macht der vrouwen vloeit weer voort uit de niet-onthouding der mannen, zoodat de oorzaak van de onbeduidendheid des levens eigenlijk de niet-onthouding van de mannen is.
De bekoorlijke vrouw zegt bij zichzelve: „Hij is schrander, geleerd, braaf, rijk, groot, zedelijk, heiligen toch onderwerpt hij zich aan mij, eene domme, onwetende, arme, onbeduidende, onzedelijke vrouw, bijgevolg zijn verstand, geleerdheid toch eigenlijk gezegd maar onzin." Dat richt haar te gronde en maakt haar slecht.
Op slot van zaken hebben degenen de macht, die gewelddadig behandeld worden, d. w. z., die de wet van het niet-wederstaan vervullen. Zoo willen de vrouwen rechten hebben, maar zij beheerschen de wereld juist daarom, wijl zij aan de macht onderworpen worden en zijn. De openbare instellingen zijn in de macht der mannen, de openbare meening echter is in de macht der vrouw. En de openbare meening is een millioen meer waard dan de wetten en het leger. Dat de publieke opinie in handen der vrouw is, dit valt hieruit te bemerken, dat niet alleen de inrichting der woningen, de voeding door de vrouwen wordt bepaald, maar dat de vrouwen ook de rijkdommen uitgeven, bijgevolg alzoo den arbeid van den man leiden. Het succes van de kunst, van de boeken, ja, zelfs de instellingen der regeeringen hangt van de openbare meening af, de openbare meening echter ligt in de handen van de vrouw. Zeer doeltreffend heeft iemand gezegd, dat de mannen zich van de vrouwen emancipeeren moeten en niet omgekeerd.



Der vrouwen is het eigen, om het leven door de geboorte, de opvoeding van kinderen te onderhouden, bijgevolg nieuwe krachten in plaats van de verbruikten te scheppen, een eigenschap van de mannen echter is het om aan het leven zelf deze richting te geven.
Wat kan er dommer en nadeeliger voor de vrouwen zijn, dan de moderne spreekwijze van de gelijkheid der geslachten, ja, zelfs van den voorrang van de vrouwen boven de mannen? Voor een Christen zijn wel is waar de man en de vrouw rechtens gelijk en moet de vrouw even zeer geliefd en geacht zijn als iedere andere mensch; beweert men echter, dat de vrouw even zulke geestelijke krachten heeft als de man, en evenzeer door het gezond verstand geleid kan worden als deze, dan verlangt men van haar te veel en ergert haar, doordien men in haar het vermoeden te voorschijn roept, dat zij datgeen niet doen wil, wat zij doen kan, wijl zij daartoe geen categorisch imperatief in haar gezond verstand heeft.
Dat de man zich van alle zorgen van de opvoeding en verpleging zijner kinderen vrijgemaakt heeft, is niet alleen onchristelijk, maar zelfs onbillijk.
De vrouw draagt immers den zwaarsten last door de zwangerschap en het zoogen op zich, en zoodoende kan de man dan toch ten minste wel alle verdere werkzaamheden op zich nemen, altijd in die mate, dat zij zijn overig werk niet storen. En zoo zoude het dan ook ongetwijfeld in de wereld zijn, wanneer niet het barbaarsche gebruik om al de zwaarte van den arbeid aan de zwakken en onderdrukten op te leggen, zulke diepe wortelen in onze maatschappij had geschoten.



Dit gebruik beheerscht zoozeer al onze gewoonten, dat de meest vrijdenkende, de ridderlijkste man bereid is, om voor het recht van de vrouw, om professor of geestelijke te zijn, te kampen of wel den zakdoek, dien de vrouw heeft laten vallen, onder levensgevaar op te rapen, zonder dat het hun ooit in het hoofd komt, om de luiers van hun gemeenschappelijk kind uit te wasschen of wel broekjes voor het zoontje te naaien, wanneer de vrouw zwanger is, zoogt of in het algemeen moede is of iets lezen of nadenken wil.
De openbare meening is in dit opzicht zóó verdorven, dat men zulke handelingen voor belachelijk houdt, zoodat er veel mannelijke moed toe behoort, om ze te doen.
De ware emancipatie der vrouw ligt in het volgende:
Men moet geen werk voor vrouwenwerk houden, waaraan men geen hand mag slaan, maar de vrouwen juist wijl zij physisch zwakker zijn, helpen en zooveel mogelijk alles zelf doen. Evenzoo moet men bij de opvoeding van de meisjes, overwegende, dat zij toch waarschijnlijk baren en minder vrijen tijd hebben zullen, de meisjesscholen niet slechter inrichten dan de jongensscholen, opdat zij krachten en wetenschap zouden inzamelen. Zij zijn daartoe ook bekwaam.
Dat er met betrekking tot de vrouwen en haar arbeid zeer vele schadelijke en uit den ouden tijd dateerende vooroordeelen bestaan, is volkomen juist, nog juister echter is het, dat men ze bekampen moet. Ik voor mij geloof echter niet, dat een genootschap tot stichting van leesinrichtingen en vrouwenhuizen het ware middel is om ze te bekampen. Niet dat wekt mijne veront-



waardiging op, dat de vrouw minder loon krijgt dan de man, want de prijzen worden door het werk van den arbeid bepaald, maar dat de vrouw, die zwanger is, die kinderen baart en zoogt, nog bovendien alle huiselijk werk moet verrichten. Waarom moet dit uiterst zware werk nog alleen door de vrouw verricht worden ?
De boer, de fabrikant, de ambtenaar zoowel als iedere andere man zullen niets doen, zij zullen liggen, uitrusten, terwijl zij de zwangere, zieke vrouw koken, wasschen of des nachts het zieke kind verzorgen laten. En dat alles wegens het vooroordeel, dat er vrouwenarbeid bestaat.
Dit is eene vreeselijke zonde en daar vloeien ook de talrijke ziekten der ongelukkige vrouwen, de dood en de verstomping van haar zei ven en van hare kinderen uit voort.
Voor de eendracht tusschen de echtgenooten is het noodzakelijk, dat in de opvatting van de wereld en van het leven degene, die minder nagedacht heeft, dengeen, die meer heeft nagedacht, volgt.
De vrouwen erkenden steeds de macht, die de mannen over haar hadden. En anders kan het ook niet in de heidensche wereld (met uitzondering van de twijfelachtige amazonen en van het moederrecht) en zoo is het ook thans bij 0.999 van het menschelijke geslacht. Het Christendom erkende de volmaaktheid niet in het geweld, maar in de liefde, en bevrijdde zoodoende alle onderdrukten, de gevangenen zoowel als de slaven en de vrouwen. Opdat echter de vrijheid der slaven en van de vrouw geen ongeluk zij, moeten de bevrijden Christenen zijn, d. w. z. hun leven voor den dienst van God



en van de menschen beschikbaar hebben. Maar wat moet men dan doen ? Men moet slechts één ding doen: de menschen tot het Christendom bekeeren en zulks kan men alleen doen, wanneer men de wet van Christus in het leven opvolgt.
Ik dacht onder anderen ook veel over de vrouwen en het huwelijk na en wilde deze mijne gedachten ook te kennen geven. Niet echter omtrent de moderne idealen van onzen tijd, maar over de groote, eeuwige beteekenis van de vrouw. Er wordt in dit opzicht veel verkeerds in de intelligente vrouwenkringen gepredikt zooals bijvoorbeeld, dat de vrouw hare kinderen niet meer lief zal hebben, dan vreemde kinderen. Er wordt veel nevelachtigs, onduidelijks van de ontwikkeling en de gelijkheid der vrouw geleeraard.
Deze bewering echter, dat de vrouwen hare kinderen niet meer lief zullen hebben dan vreemde kinderen geldt als een axioma en maakt als practische regel het gansche wezen van de leer uit. En juist dit beweren is door en door valsch.
De roeping van iederen mensch, van den man zoowel als van de vrouw, bestaat in den dienst der menschen. Met deze algemeene bewering zijn, meen ik, alle niet onzedelijke menschen het volkomen eens. Het onderscheid van de mannen en de vrouwen in de vervulling van deze bestemming ligt alleen nog maar in de middelen, hoe zij de menschen dienen. De mensch dient de menschen door zijn pbysischen, geestelijken en zedelijken arbeid. De middelen van zijn dienst zijn zeer verschillend. Met uitzondering van het baren van kinderen en het zoogen kan de gezamenlijke werkzaamheid



der menschheid zijn beroep zijn. De vrouw echter kan nog buitendien dien dienst der menschen vervullen, welke alleen uit het gebied van den dienst van den man is uitgesloten. De dienst der menschheid kan in twee deelen verdeeld worden. Het eene bestaat in de verhooging van het heil binnen de bestaande menschheid, het andere in de voortzetting van de menschheid.
Tot den eersten dienst zijn voornamelijk de mannen geroepen, aangezien zij van den anderen dienst zijn uitgesloten. Voor den anderen dienst zijn hoofdzakelijk de vrouwen bestemd, aangezien zij daar uitsluitend toe bestemd zijn. Dit onderscheid te vergeten en uit te wisschen is zondig. Uit dit onderscheid spruiten de plichten van den een zoowel als van de andere voort, plichten, die niet door de menschen uitgedacht zijn, maar die in den aard der dingen liggen. Uit dit onderscheid komt ook de beoordeeling van de deugd en de ondeugd van den man en de vrouw voort, eene beoordeeling, die steeds was en steeds zijn zal, zoolang het gezond verstand in de menschen leven zal.
De man, die zijn leven in den mannelijken, veelzijdigen arbeid, en de vrouw, die haar leven in het baren, zoogen en opvoeden van hare kinderen heeft doorgebracht, zullen gevoelen, dat zij goed doen en de achting en liefde der menschen opwekken, wijl zij beiden hare onbetwistbare roeping vervuld hebben.
De roeping van den man is veelzijdiger en meer uitgestrekt, de roeping van de vrouw eenzijdiger en nauwer begrensd, maar dieper, zoodat de man, die honderd verplichtingen heeft, geen slecht, schadelijk mensch is, wanneer hij slechts negen tienden van zijne roeping vervuld heeft. De vrouw echter, die drie ver-
Het sexueele vraagstuk. ^



plichtingen heeft, vervult slechts twee derden van hare roeping, wanneer zij een dezer verplichtingen ontrouw wordt; verwaarloost zij echter twee verplichtingen, dan wordt zij een negatief, schadelijk mensch. Zoo was steeds de publieke opinie en zóó zal zij ook zijn, wijl het wezen der zaak van dien aard is.
Alleen door zijne werken is de man geroepen God en de menschen te dienen en slechts door hare kinderen is de vrouw geroepen om te dienen.
De liefde jegens hare kinderen, de uitsluitende liefde, tegen welke het gezond verstand tevergeefs zoude kampen, zal en moet steeds de vrouw als moeder eigen zijn. Deze liefde voor het kind is geenszins egoïsme, gelijk men het valschelijk leert, maar is de liefde van den arbeider voor zijn arbeid, waaraan hij op het oogenblik bezig is. Wordt de liefde jegens het voorwerp van den arbeid weggenomen, dan wordt die arbeid onmogelijk.
Zoolang ik bezig ben aan het maken van een laars heb ik haar meer lief dan al het overige ter wereld, evenals de moeder haar kind; bederft men haar mij, dan ben ik wanhopig. Ik heb haar echter alleen op zulk eene wijze lief, slechts zoolang als ik er aan werk. Heb ik haar af, dan blijft er alleen eene aanhankelijkheid, eene zwakke en onwettige bevoorrechting. Hetzelfde is ook met de moeder het geval.
De man is er toe geroepen om de menschen door de menschen door de meest verschillende werken te dienen en hij heeft zijne werken lief, zoolang hij ze verricht. De vrouw is er toe geroepen om de menschen door hare kinderen te dienen, en zij moet ze daarom liefhebben, zoolang zij ze verpleegt, opvoedt, enz. Hierin



zie ik de volkomen gelijkheid tusschen den man en de vrouw in hunne gemeenschappelijke roeping, God en de menschen te dienen, alhoewel de vorm van dezen dienst eene verschillende is. Deze gelijkheid is ook daarin bemerkbaar, dat het eene even gewichtig is als het andere, dat het eene van het andere afhangt en dat voor beide vormen van den dienst de kennis der waarheid noodig is, zonder welke de werkzaamheid van den man zoowel als ook die van de vrouw voor de menschheid schadelijk wordt.
De mensch is er toe geroepen, om zijn veelzijdig werk te verrichten, zijn werk is echter alleen dan nuttig, zijn physieke arbeid zoowel (het zaaien van graan voor het brood als het gieten van kanonnen) als ook zijne geestelijke werkzaamheid (de vergemakkelijking van het leven van den mensch of het tellen van geld) en zijne religieuze werkzaamheid (de vereeniging der menschen of het houden van missen), zijn slechts dan vruchtbaar, wanneer zij in den naam van de allerhoogste, voor de menschen toegankelijke waarheid verricht worden.
Hetzelfde is ook met de roeping der vrouw het geval. Haar baren en hare verpleging der kinderen zal alleen dan voor de menschheid nuttig zijn, wanneer zij niet alleen voor haar genoegen kinderen, maar toekomstige dienaren der menschen groot wil brengen, wanneer de opvoeding van de kinderen in naam van de hoogste, voor haar toegankelijke waarheid geschieden zal, d. w. z. wanneer zij de kinderen zóó zal opvoeden, dat zij in staat zijn om van de menschen zoo weinig mogelijk te nemen en hun zooveel mogelijk te geven.
De ideale vrouw zal volgens mijne meening, diegene zijn, die zich de hoogste, voor haar toegankelijke we-



Gij weet dit alles, ik wil er echter nog slechts dit, eene bijvoegen, dat ik N. hierin gelijk geef, dat het huwelijk goed is, wanneer het den gemeenschappelijken dienst van God en van de menschen tot zijn doel heeft. Maar niet daarom, wijl het lichamelijke huwelijk de krachten voor den dienst verhoogt, maar wijl het zekere menschen, die door de onrust van de behoefte naar liefde zijn aangegrepen, kalmeert en hen in de mogelijkheid stelt om al hunne krachten aan den dienst te wijden. Alhoewel daarom de volkomen kuischheid de voordeeligste beteekenis voor den dienst is, zoo is toch voor enkele menschen het huwelijk een middel ter kalmeering en verhoogt het in hen de geschiktheid tot den dienst, doordien het den hinderpaal uit den weg ruimt. Daarbij is het noodzakelijk, dat de menschen zoowel in als buiten het huwelijk begrijpen en erkennen, dat de vatbaarheid voor liefde en de daaruit voortvloeiende zielsverheffing niet voor het genot, ook niet voor de kunstenaarsschepping en ook niet voor de verhooging van de energie voor den dienst van God, gelijk N. het gelooft, maar alleen voor de sexueele en echtelijke gemeenschap met eenen man en eene vrouw, de verwekking van kinderen en de gemeenschappelijke bevrijding van den wellust ten doel hebbende, bestemd is. Iedere afleiding van deze vatbaarheid op iets anders kan dezen levensweg der menschen slechts moeielijker en niet lichter maken. Ik ben het daarom volkomen met u eens, dat het die gevaarlijke verleiding is, tegen welke men niet behoedzaam genoeg kan zijn. Welnu, men zegt, waarom zoude men zich dan niet met de personen van het andere geslacht evenzoo vriendschappelijk onderhouden als met de personen van het eigen geslacht?



Zeker moeten zij dat, hoe meer wij liefhebben, des te beter. Een mensch, die uit een zedelijk opzicht oprecht en ernstig is, zal echter terstond bemerken, evenals N. het gedaan heeft, dat zulke betrekkingen tot de vrouwen van een bijzonderen aard zijn. Wanneer de mensch zichzelven niet bedriegen zal, dan zal hij steeds bemerken, dat de toenadering gemakkelijker geschiedt dan gewoonlijk, dat het rijwiel zich zeer gemakkelijk en snel beweegt, en dat men de anders daartoe vereischte inspanning niet noodig heeft, en dat een oorzaak hiertoe toch noodwendig moet bestaan. Zoodra een mensch, die in een zedelijk oogpunt ernstig is, zulks waarneemt en niet bergafwaarts wil glijden, zal hij ophouden, daar hij toch zeer goed weet, dat deze beweging steeds toenemen en tot een huwelijk of tot een uitsluitend gevoel leiden zal.
Het huwelijk is zeer zeker voor de voortplanting van het menschelijke geslacht goed en noodzakelijk, de ouders moeten ook daartoe de kracht in zich gevoelen om de kinderen tot dienaren Gods en van de menschen op te voeden. Daartoe is echter noodig, om niet door vreemden, maar door eigen arbeid te leven en de menschen meer te geven dan hun te nemen. Bij ons echter heeft het burgerlijke principe de bovenhand, dat men alleen dan trouwen mag, als men stevig op den rug van andere menschen zit, d. w. z. middelen heeft. Men moet echter juist het tegenovergestelde doen: slechts degeen kan trouwen, die leven en een kind groot kan brengen zonder middelen te hebben. Alleen zulke ouders kunnen hunne kinderen goed grootbrengen.



Het boekje heb ik doorgezien 1).
Men kan daarover niet schrijven en het niet wederleggen, evenmin als men het wederleggen kan, als een mensch bewijzen zal, dat het aangenaam is om met lijken vleeschelijken omgang te hebben. Wanneer een mensch dat niet gevoelt, wat de olifanten gevoelen 2), dat het geslachtelijk verkeer een vernederende en walgelijke handeling is, die alleen door de vervulling van het doel: het verwekken van kinderen, verontschuldigd wordt, zoo kan men het hem, aangezien hij op den trap van het dier staat, niet bewijzen en niet duidelijk maken. Ik spreek nu maar niet over het valsche Malthusianismus, dat objectieve overwegingen tot grondslag der subjectieve zedelijkheid maakt. Ik wil er ook maar niet over spreken, dat er tusschen den moord, het dooden van de kiem en deze handelwijze geen qualitatief onderscheid bestaat.
Vergeef mij, het is schandelijk en walgelijk om daarover ernstig te spreken. Men moet er over spreken en nadenken, welk eene ontaarding en afstomping van het zedelijke gevoel der menschen toch daartoe brengen kon. En men moet met hen niet redetwisten, maar hen genezen. Voorwaar de Russische alphabeten-boer, die aan den Vrijdag gelooft en de geslachtsverrichting als eene zonde beschouwt, staat aanmerkelijk hooger dan
1) Hier spreekt Tolstoï over een Engelsch werkje, dat voorbehoedmiddelen tegen het verwekken van kinderen aanbeveelt. Wij zonden hem dit geschrift toe, ten einde zijne opinie omtTent deze vraag, die hij op de vorige bladzijden slechts vluchtig behandeld had, te vernemen. Wij ontvingen zijn antwoord, nadat de laatste vellen van dit boek reeds ter zetterij waren. Red.
2) De natuurvorschers namen waar, dat de olifanten zich door eene buitengewone matigheid in het sexueel verkeer, in de gevangenschap zelfs door eea bijzonder schaamtegevoel in dit opzicht kenmerken. Red.



deze menschen, die prachtig schrijven en de onbeschaamdheid hebben om de philosophie tot verdediging van hunne barbaarschheid aan te voeren.
Geen enkele soort van menschelijke misdaad tegen de zedelijke wet wordt door de menschen wederkeerig zoozeer verborgen, als die, waartoe de geslachtsdrift aanleiding geeft. Ook bestaat er geen enkele misdaad tegen de zedelijke wet, die zoozeer allen menschen gemeen is en hen in de meest verschillende en vreeselijkste vormen aangrijpt, als de sexueele. Ook is er geen misdaad tegen de zedelijke wet, die de menschen met zulke verschillende oogen beschouwen, doordien enkelen eene zekere handeling voor eene vreeselijke zonde houden, anderen daarentegen dezelfde handeling als een gemak of een gewoon genot beschouwen. Er is verder geen andere misdaad, wier beoordeeling het zedelijke peil van den mensch zóó juist doet uitkomen en er is ten slotte geen misdaad, die voor het individu zoowel als voor den vooruitgang der gansche menschheid zoo verderfelijk is.
Deze denkbeelden zijn zeer eenvoudig en duidelijk voor dengeen, die denken wil om de waarheid te leeren kennen. Zonderling, paradox, ja, onbillijk schijnen alleen deze gedachten aan dengeen, die niet denkt om de waarheid te leeren kennen, maar alleen om zijn leven met al zijn ondeugden en afdwalingen voor waar te houden.
Deze zaak heeft nimmer een einde. Ik denk er dan ook thans over na (over het sexueele vraagstuk) en het schijnt mij steeds toe, dat men nog veel duidelijker zeggen en er nog veel bijvoegen moet. En dat is be-



grijpelijk, want het werk is van groot gewicht en groote actualiteit, terwijl de krachten, zonder mij aan misplaatste bescheidenheid schuldig te maken, zwak en tegen de beteekenis van het onderwerp niet opgewassen zijn. Ik geloof daarom, dat allen er aan moeten medewerken, om dit vraagstuk op te helderen. Wanneer een ieder van uit zijn persoonlijk gezichtspunt oprecht datgeen zeggen zal, wat hij daarover denkt en gevoelt, dan zal al het duistere opgehelderd worden, het zonderlinge niet meer zonderling schijnen, en veel, wat wij uit onze gewoonte om slecht te leven, voor natuurlijk houden, zijne natuurlijkheid verliezen. Eene gelukkige toevalligheid wilde, dat ik meer dan anderen in de mogelijkheid was, om de aandacht der maatschappij op dit onderwerp te vestigen. Het is noodig, dat anderen het werk van de onderscheiden zijden voortzetten.
Einde.