VERHANDELING wecens het VERDEELEN, BESPANNEN en TRANSPORTEEREN des GESCHUT, en andere WAGENS, door de ARTIL- LEKISTEN, STALBEDIENDENS , KNECHTEN en PAARDEN by OORLOGSTYDEN in de Konxnglyke Pruissische A r m é e , benevens£ e m THEORETISCH ONDERRICHT der in het jaar 1780. by de pruissische Artillerie aangewezene Hulpmiddelen, van welke men zich geduuRENDEDEnMaRSCH by gebrokene of beschadigde Geschut en andere Wagens kan bedienen, met de AANWYZING van het Bepakken der Voorraad s-Affuiten, als bi ede alle de tot den Voorraad dienende zaken, enz. met vier konstplaten. dook H. W, SAUERACKBR% Eerfle Lieutenant by het HolU Artill. Corps. Gedrukt te BREDA by WILLEM van BERGEN. 1752*   NAAM REGISTER DER HEERENINTEKENAREN VOLGENS HET ALPHABETH. van Aerfen Beyeren van Voshol, Generaal Lieut. van de Infanterie en Commandant van Deventer. Van Alphen, Lieutenant ter Zee. Ahhüifen, Major van der Artillerie. F. Andregg, Cadet-van de Artillerie. Andrau, Lieutenant in 't Regiment Orange Gelderland. A. V. ArdesCh , Vaandrig in 't Regiment van Pletten- berg. Auenmüïïer, Lieutenant by de Saxifchen Artill. J. J. de Bakker, Cap. onder 't Regiment van Mónfter. P. Barbin de Tellier, Overfte Lieut. by 't sde Battaillon Wallons van 't Reg. Vorst van Nasf. Ufmgen. J. de Barry, Lieut. by bet Corps Artill. a ExempL 'j. V. Bafel, Cadet by de Artill. Battaerd, Adjudant in 't Regiment Orange Gelderland. J. C. Bentley, eerde Cap. van de Artill. 2 Exempl* V. R. Graaf van Bentink , Generaal Major, Generaai Quartier Meester, Generaal Adjudant by zyne Doorl. Hoogheid den Heer Erfftadhouder t Prinfp van Orange en Nasfau &c. &c. &c. 2. Exemp. C. Graaf van Bentink , Collonel by de Hollandfche Guard, Generaal Adjudant by den Heere Erf-Prinfe van Orange en Nasfau. II. IV- Bentink, Sous Luitenant onder de Guardes te Paard. jf. L. V. Bereken , Lieut. by *% Corps Ingenieurs. IV* van Berg, Cadet by de Artill IV. van Bergen, Boekbandelaar te Breda. 14 Exemp. Bilffyn, Vaandrig in 't Regiment Orange Gelderland. Birbaum, Sen. Cap. by de Saxifche Artill, T. F. Bifchof, Cap. by de Artill. filaii*  ( IV ) Doe,' BMsJiere, Lieut. by 't Corps Ingenieurs. C f Z n, Cerile tleur' bv de Artill. V," ^' Bkcourt, Lieut. by de Artill £ Cadet l,y de Artill/ A Uü' eiS. Vm B°eCOp> MaJ*or van '£ Corps Ingenira» Lieut. by de Artill. ^pfeX'C//1"^-0^^' °»d^ den Zin- vnnmimcsf ehUSi Vaandrkh ^ 'c ReS' In*""*, ^nfaft/" C"to' °Verfte en Cbef ™ een Reg. • r BoJA> eerfte C;1P. vaö de Artill. f Comp.Adjud. by de Arriï. ,/• ^. Cap. by de Artill. a Exemp. f °m1er 'r Reg'vanDo^ 1 È«fflPL van Bruinenburg, Cadet Bombardier. //. Aww», Cadet Bombardier. Burnand.Qm. onder't Zwitferiche Regiment, van May. va^BiCrr-!:?^'^^e,'aal ^°ren Commandant van üieda, Generaal Aduidant bv zyne Door! Hooi? C. C. A. Graaf van Bylaud', Generaal Adf. bv Hono- C. CWtf, eërttè Cap. bv de Artill. Hf Camp, Lieut. by de"Artill. ^. F tm Cate, eerfte Lieut. by de Artill. £• c. Uithof, Lieut. by de Artill. %/v^cftr dC lnfant' Göuverneur van h'T'f^&JF&I CaP-ondei- '£ Reg. vanDopff; x. ./. C*»«//, Eerfte Lieut. by de Artill.  C v ) W. T. Dames, Lieut. by de Artill. Daxelhofer, Lieut. onder 't Zwitferfche Reg. van May. y. van Deventer, Eerfte Lieut. by de Artill. A. Deyer, Lieut. by de Artill. R. Dietz, Cadet Bombardier. A. B. C. van Dongen, Overfte Lieut. Baron A. van Dopff', Overfte en Command. van 't Reg. Infant, van DopfF. Douglas , Generaal Major, Overfte en Chef van een Reg.. Infant., Command. van 's Hertogenbosch enz. Baron van der Duyn, Lieut. by 't Reg. Dragonders van Byland. Eberhard, Vaandrig by 't 2de Regiment Or. Nasfau. R. Eichler, Lieut. by de Artill. Baron van Eichstorjf, Overfte Lieut. by 't ade Regiment Orange Nasfau. Baron van Eichstorff, Lieut. by 't 2de Reg. Or. Nasf. Baron van Eichstorff, Vaandr. by 't 2de Reg. Or. Nasf. A. van Eldeck, Boekhandelaar. 3 Exempl. C. F. Emmerich, Eerfte Lieut. by de Artill. 2 Ex. y. Festus van Breugel, Cap. by 't 2de Reg. Or. Nasf. Fifcher, Cap. onder 't Zwitferfche Reg. van May. S. B. Floryn, Lieut. by 't Artill. Corps. y. Framme, Lieut. by 't Artill. Corps. C'. Frank, Cap. by 't Corps Ingenieurs. W. H. Fritsch, Cap. by de Artill. G. W. Friicht, Lieut. by 't Artill. Corps. Gau, Cap. by 't Saxifche Artill. Corps. A. Ge/ink, Overfte Lieut. by 't Artill. Corps. 2 Ex. O. Gerbade, Overfte Lieut. by 't Artill. Corps. 2 Ex. De Charon St. Germain, Vaandrig by 't Reg. van Plettenberg. C. Gerritfce, Eerfte Lieut. van 't Artill. Corps. A. Gey, Eerfte Lieut. van't Artill. Corps. 2 Ex. C. T. van Goor den Oosterling, Vaandrig by Zyn Hoogheids Lyf-Regiment Orange Vriesland. Van Gorcum, Cadet Bombardier. C. Gravenhorst, Lieut. by't Artill. Corps. Grenier, Extraordinair Ingenieur. E. Gruter, Vaandrig by 't 2de Regiment Or. Nasfau. F. Grutet, Vaandrig by 't 2de Reg. Or. Nasfau. * 3 C  ( VI ) C. A. Gunkel, Cadet by de Artill. Haak Jun., Bombardier. ^/'^'/Zf'?0" ReS' DraS' van Byland. Colin Halkett, Vaandrig by de Holi. Guarde en Lieut by cle Armée. • Hamel, Cadet by 't Corps Artill, X' iiaH^'> Gcweermaker en Meester Smit. j. Ji. Hanngmann, Cadet by 't Corps Artill. Be la Harpe, Lieut. by liet Zwitferfche Ree. van Mav •d V ë?T**' L,eut- by flrt Corps Artilf. 7 A. //. V. Baron van Heekeren, Gen. Lieut. van deCav. cf-arde tn T ', ^/"^ ^ de Hollaadfclw Lruarde, en Lieut. by de Armée. C. S. Baron van Ileemfira, Cap. by het Reg. van Plettenb Graaf van Heiden, Extraordinair Ingenieur Hettman, Cap by 't Saxifche Artill. Corps.' * CVeltkamp Helbagh eerfte Lieut, by 't Corps Artill. IV. Hennequin, Lieut. by het Corps Artill i?\jHe.mb,ecb Cadetby't Corps Artill. i' AHermans, Lieut. by het Corps Artill Zyne Door/ Hoogh. den Heere Land-Graaf en Prinfe e7o,id^oCo^^?r°^:rneUr ,SHe"W-ch Zyne Doorl. Hoogh den Heer Prins Ernst van Hes ren ffesfhujius, Lieut. by het Corps Artill. iJe keg. Bibhoth. van 't Zwitfers Reg. van Hirtzel A. v Hoey van Oflée Cap. by »t Arrifi. Corpï '4' t fh lmt' l7 ï -Rcg ,v'm Bosc de h Calmerte. i •/; 'tr eerfte Lieut. by het Corps Artill. H. E. Hofang, Cap. by het Corps Artill. 4; JJ' "ottiuger, Cap. by het Corps Ingenieurs. nl ^ ^yStokjonker by 't Saxifche Artill. Corps. Hper van Brakel, Lieut. bv de Artill. a Exemp 1 V™ £77^?^^^°^ AniJ1- enDirecleuf van het Artill. School te Breda. f n*ke?>„Heut: byhet Corps Artill. nr n Cadet by de Artill. -V. G. Cadet by de Artill. Camp-  ( vn ) % G. Baron van Itterfum, Heer van Relaar, befchre* ven in de Ridderfchap der Provincie Overysfel s Lieut. Coll. by 't Reg. van Plettenberg &c. &c. Kamphuis, Lieut. by 't Artill. Corps. C Karsfehoom, Cadet onder de Guarde du Corps. V A Kellner, Cadet by 't Artillerie Corps. % C. Kemp, Eerfte Lieut. by't Artill. Corps. 'L A. van den Kirchhof, Eerfte Lieut. by't Artill. Corps. Kirsten, Eerfte Lieut. by 't Saxif. Artill. Corps, a Ex. G Kitfen, Graveur te Rotterdam. Van Klette, Major by 't Saxifche Artill. Corps. Knoch, Eerfte Cap. by 't Brunswykfche Artill. Corps. Koch, Bombardier. , T Krap Az., Boekhandelaar te Dordrecht. 6 Exempl» % M.v. Kropf, Cap. by 't Reg. Bofc de la Calmette. Kruyze, Cap. by't Reg. VVesterloo, Mariniers. Lehman, Cap. by 't *de Reg. Or. Nasfau. Hr Chrn. Lehr, Eerfte Cap. by 't Reg. VillatteS. Pet. Chrn. Lehr, Lieut. by 't Reg. ViUattes. Lud. Chrn. Lehr, Cadet by't Reg. Villattes. IV. II- M. v. d. Linden, Lieut. by 't Artill. Corps. W. van der Linden, Cadet by 't Artill. Corps. W van Loo, Cadet Bombardier. II. Lousbcrgs, Cadet by 't Artill. Corps. Le Chevalier de Lutz. % T. Mansfeld, Artill. Cadet. De la Marche, Major by 't 2de Reg. Orange Nasfau. A. Matack, Artill. Lieut. Van der Meer, Cadet Bombardier. 7. IV. Merkes, Vaandr. en Adj. by 't Reg. de la Calmette. y. C. C. van der Meulen, Artill. Cadet. 'sr. van der Meniën, Artill. Cadet. II 7 P. Meyer, Ritmeester, en Onder-Major te breda. F. D. Mohr, Granad. Lieut. by 't Reg. van Doplf. Molière, Lieut. ter Zee. J. Moofer, Eerfte Cap. van de Artill. Morack, Cap. by 't Reg. van Dopft'. Moraquing, Cap. by 't Reg. Drag. vanByland. Morgentha», Lieut. en Adj. by *t 2de Pveg. Or. Nasi. Mosfel, Artill. Cadet, ü. üiS/br, Major by 't Artill. Corps. 1 Exempl. J. V. Maller , Vaandrig en Adjud. by 't Reg. Plettenberg. G. Miiller, Cadet Bombardier. F- iUul'  C vni ) F. Muller, Artill. Cadet. II Muller, Artill. Lieut. J. A.van Munnich, Can. bv'tRpo- rv n u , , " C. Mufckenborn; Cadet Llardiei? Gdde,Ia"dC. v.Aaersfen, Cap by de Hollandfche Guardes £ jffiP&i,** Bofc de >a Castte. f. Noortbergh, Artill. Lieut. .ƒ. tr. Oostbout, Artill. Lieut. V Oosthtmt, Cadet Bombardicr. Van Mn fetimom r al der Infanterie ,thef &3TjP S* ^ Willem George Frederïk £ f %"^r» £ap ^ 't Artill. Corps. k|mp£ ■*> Eer(te Lieut- by Artill. Corps. % T' %' 0W&th* Eerfle Lieut- by 't Artill. Coros Lfcut' &?t Rit^Ster van de CavaHerie en OnderP*Z * r •LAquadron Guafde du Corps. Pappenhmfen, Cadet Bonibardier. P til SSTS*^'. °Veifte en Chef 't ArfrhuLrP ' Uli\ed' en Direft- va» 'sLands Grof Gefchut-Gietery, Magazyncn u. f. w. 4 Exlmpl Denzetan voor de Artill. Schoolen^Smpl. W B F P«tmd- CaP- by 't Aitill Sps. ^ ƒ * p Pa,av.tc'»> de Capelli, Artill. Cadet. £ ^ Perancrm de Pesta/ozïi, Artill. Lieut! ./. Z. /fe&r;*, Artill. Lieut. Penning, Artill. Lieut-.' TikhfK^ïet'"} Ro°msch Keizen. Koning!, ffunn, nlche, Bohecmfche Generaal Lieut. by de AmS en Chef van een Reg. Artill y ^rincC> p!p3ZÏ OvSf' rby 'r Re* Dra^ va" Bjitnd. ^. ricMwrd, Overfte Lieut. van 't Artill Corns ^ Fv \iSe? P!M>-^ Commandant v^enl£g. ^ *° Eerfle Cap. by 't Artill. Corps. A. .  C IX ) A. A. du Pont, Lieut. by 't Corps Ingemers. Pool, Artill. Cadet. A D. H. Pyll, Artill. Lieut. D. y. W. J. Baron van Raesfelt, Overfte en Commandant by 't Reg. van den Baron van Bentinck. D. Ragay, Artill. Lieut. Ramard, Cadet Bombardier. A. Graaf van Rechter en, Overfte by de Cavallerie, en Groot Major te Zutphen. De Regiments Bibliotheek van het gevveeze Anfpachs, thans Koningl. Pruisfifche Infant. Reg. van den Heer Overfte van Reitzenftein. L. H. L. van Rhenen., Eerfte Cap. by 't Artill. Corps. 8 Exempl. Ricard, Overfte by 't Reg. van Pabst. L. S. Riedel, Cap. by 't Artill. Corps. Riemsdyk en van Bronkhorst, Boekhandelaars te Bergen op Zoom. % IV. de Rieux, Eerfte Lieut. by 't Artill. Corps. "N. W. H. van Rivecourt, Artill. Lieut. E. B. van Roefaer, Artill. Lieut., P. C. Roepel, Cap. by de Hollandfche Guarde. B. Rofe, Extraordinair Ingenieur. N. Rofen, Adjud. van de Am ft. Stads Comp. P. Roskam, Eerfte Lieut. by 't Artill. Corps. Van Roth, Overfte Lieut. by 't Saxifche Artill. Corps. 2 Exempl. A. D. Ruyter, Kamer-Bode van het Ed. Collegie des Lands van den Vreyen, refiderende te Sluis in Vlaanderen. P. Rykenflein, Eerfte Cap. by 't Artill. Corps. 2 Ex. H. van Schaik, Cadet by de Artill. J. H. G. Scheffer, Artill. Lieut. 'ff. H. Scheffer, Artill. Lieut. Scheidier, Doétor by 't Reg. van Villattes. G. T. Scherrer, Artill: Lieuf P. ÏV. Schmedeken, Overfte by 't Artill. Corps. 7 Exempl. jf. H. A. van Altenstadt Schmidt, Cap. by't Artill. Corps. Schmit. Cadet by de Artill. //. P* Schneider, Cadet by 't Corps Mineurs.  C x ) J. F. Schcnfler, Overfte en DirecL bv 't Cnr™ ï,^; eurs,, alsmede Chef van t Corps pUtom? rl^' Sunder eerfte Lieut. en Adj. by 't Saxif. A Corps Srpswand eerfte Lieut. by \ Saxifche Artill/c*rns Stngendonck, Cadet by de Artill <-«rps. G- £ eerfte Cap. by't Artill. Corps. H. J. Sluiter, Artill. Lieut. 1 % G. van Slype, Cap. by 't Artill. Corps. M. Snoeck, Lieut. by 't Corps Ingenieurs. Karaat van Solares. M. van Sorgen, Artill. Lieut. G. Spengler Cap by 't Corps Ingenieurs. # Post Secretaris te Hamburg, A 7. C. Ste/nmetz, Artill. Lieut. .Ster», Artill. Lieut. D. M. fV. Stern, Artill. Lieut. ff.fT. Stieltjes, Comp. Adj. by de Artill. eerfte Lieut. van het geweeze Anfoachfr thans Koningl. Pruisfifche Artilh Corps. AnlpacMc' i^S^SSS^9 0verfte Lieut-h^ R. Sutter, Artill. Lieut. P. y. Swaaneveld, Bombardier. Tarée, Artill. Lieut. y. Tech, eerfte Lieut. by't Artll. Corps. n. h. Tech, eerfte Lieut. by 't Artill. Corps. A. van Thtelen, Artill. Lieut. .?. Thomas,Cafinomet in de Comp. van den Cap. Bekker. 4' £-r' Tinne, Cadet by de Artill. £• 2^*5? P$tot' Lieut< bv ReS- Bofc de la Calmette. £ r G- éigens, Eerfte Lieut. by't Artill. Corps. Fan Troyen, Cadet Bombardier. 'Jfih fely Major by 't Zwitferfche Reg. van May. 2Ex. duPont ^' Canonnier in de ComP- van den Cap. -D mMr ook voorkomende gelegentheden van 'Er is reeds in het Jaar i775 een Fransch Werkje, onder den Tttul: Traité des Manrevres de 1'Artillerie &c tn het licht gekomen ; deze Verhandeling is ook in he\ Hoogduitsch, onder de naam den Artelerist in Verleo-ent heit, (doch als fechte Contrabande) overgezet en gedrukt' (len Autheur dezer volgende Bladeren, verzoekt ,(ofTchoon den inhoud van het Franfche Origineel voor de Artillerie Officieren zeer bruikbaar is) dit zyn Werk, waar in alle mogelyke Werktuigen om Gefchut en andere zwaare Lasten te hef en en te bewegen, werden aangetoond, en in naauwkeurige Tekening zyn gebragt, niet met de Traité des Manoeuvres de 1'Artilleric , en nog minder met de Contrabande, den Artelerist in Verlegentheit, te ver?e, lyken. ' s Heteenigfle Werk, welkers medegedeelde onderrichting ge, in eenige fukken, dit tegenwoordig Werk eenigzinis naar by komt, is, het Handboek voor Officieren, in de aanwendbare Deelen des Oorlogs-IPetenfchappen van G Scharnhorst, ifte Deel van de Atrillerie. Den Uitgever dezer Bladeren, recommandeert het dierhalven alle Artillerie - Officieren ah een der nuttig(Ie en bruikbaarfle Werken aan. Nu noch een woordje aan de Heeren Recenfenten; de^e werden verzocht, wanneer zy iets betrefende den inhoud van dit Boek hebben aantemerken, zo goed te zyn het den Autheur en Uitgever zelfs bekend te maken, die het als dan met dankerkentenis zal aannemen ; integendeel verzekert hy, dat hy alle opentlyk bytende Creticq, met behooriyke verachting zal beantwoorden. Foor V overige beveelt den Autheur zich aan den geëer- Breda in Holland Augustus 1792. EER-  EERSTE JFD EE LING OV» R n« VERDEELING es BESPANNINGS MANIER, als mede het TRANSPORTEEREN des G E S C HUT, en andere WAGENS, door deARTILLE. RISTEN, STALBEDIENDE, KNECHTE en PAARDEN in OORLOGSTY- DEN, in de koninolyke pruissische A r m é e enz.   INLEIDING TOT bïZÉ VERHANDELING. H et is Wereldkundig, dat den nu vereeuwigden, Grooten Koning van Pruisfchen Frederik den II, gedurende zyne glorieryke, doch voor geheel Europa, en byzonder voor zyne Staten ta korte Regeeringe; in zyn gevoerde Oorlogen, zyn geheel Militaire-wezen, voortreffelyk heeft hervonnd, :in het welk de meeste Mogendheden van Europa hem gevolgd hebben) én dat de by zyne Troupen ingevoerde nieuwe Taftic of Stellings-Kunst, veel tot zyn Heerlyk bevogtene zegen, en tot de tegenswoordige vergroting van zyn Koninghj'k Huis heeft toegebragt. § 2> Den Grootften Held, op welke de Wereld! ooit kan roemen, die in alle zaken altyd even Groot en Wys handelde, en die zelfs door zyn Vyanden , met welke Hy Bloedige Oorlogen voerde, vereert wierd, dagt niet alleen op de vermeerdering en verbetering z'yner Cavallerie ert Infanterie, maar floeg ook voortreffelyk zyn alles met één wenk overzienend oog, op zyne Artillerie. Hy vermeerderde deze, gedurende en na den zeven Jarige Oorlog, in dier voegen, dat dezelve , van 2000 Koppen (zofterk was , hetinclufive van het Artillerie Guarnifoen, by den uitmarsch kt het Jaar 1756.) tot ver over de 12000, zo als thans het Corps is, en waar vantenminffen 11500 Man aan Officieren, Onder Officieren en Gemeenen mede op den Veld Staat ftaan, en tot het Veld Corps gerekent worden; dewyl eenige Guarnifoen Compagnien mede op den Veldftaat ftaatï die als de geheeie Armée Marcheerde ook mede te A Veld*  C * ) Veld trekken ; het hier navoteendp p,t,,A de fterkte der Artillerie in 'ï^&iï dT delyker aanwyzen. mum- S OMMAR1S EX TRAC T Der Koningjyke PruisfifcheFeld en Guarnifoèn Artillerie m het Jaar 1780. ££ MjilüU -01 . g ê 1— —__ zï < nen is in Voorwagen Kasten, en die tot deHau- jntzersm een daar by zich bevindende Granaa zyn m de Voorwagen, Iao Kogels en Blikke namentlvk> loovtii dl eerfte en o van de laastezoort, daar en tegen, zyn bv de bgte 6 Pond. Canons, maar 70 Kogels en 2 Blikke Dozen, alles te zamen 90 Scholten. ShTt "o Jyd,ende A»i'lerie Brigade beftaat uit 8 Stuk 3 Ponds zwaare, of 8 ligte 6 Pond. Canons en a — 7 Ponds Hauwitzers , welke eerfte haare Ammunitie, zo als de Bataillon Cannonnen™ J22ÏS0-'?aSteil' £nde laaste in GranaS-WaSeS , uk °ei'enj dlC byalle7^»d- Hau58 Granaaten. ao Blikke Doozen. 3 Brand Kogels. 2 Lucht Kogels. a Inzets Granaaten. Benevens 85 Schot aan Lading, beftaat. fiv™rlyde/d* BnSade ftaan by de Cavallerie, Byzonder de Dragonders , en Marcheeren ook ook altyd met de Cavallerie. n § 10 Om noch een nadere onderrichting van een Compleet gemonteerde Brigade te gevtn, zo wil ik hier een zware 10 Pond. Hauwitzer Batterv nemen; hier na kan een ieder by zyn eigen al dat geene, wat tot een Brigade behoort, naardenken, en licht dat geene berekenen, wat tot een ieder behoort, temeer, daar by alle Brigade dezelfde Gereedfchappen te vinden en verdeeld zyn. m Hier na zal noch het getal der r.n£enS,ten' i0^6", ieder Stuk Gefch« behoc. rende als mede dat der Stalbediendens, Knech- volgen! Cn Handwerkslieden by de Brigade, v S 11. Lm 10 ponds zwaare Hauwitz-Brigade beftaat uit de volgende Vaartuigen, welke met de hier  hier onderdaande Gereedfchappen van Attirail en Stal zaken zyn voorzien. io Stuks Hauwitzers, by ieder is te vinden 2. Wisfers met Aanzetkolven. 4 Ordinaire Handfpaken. i Lange Hefboom. i Schop. i Houweel. i Avanceer-Touw. PI. I. Fig. C. P}. I. NB. Dit Avanceer-Touw, zo wel tot de zwaare Fig. C, Hauwitzers, als zwaare Canons, is 8 Ellen lang, i en i halve duim in de rondte gemeeten dik , en beftaat uit 4 ftrengen , ieder flreng van 10 draaden gewerkt; van voren heeft het twee enden , de eette met een Lis g. en de andere met een Houte Pen h., de Lisg. werd, wanneer 'er geavanceerd moet werden , door den Zwengel - Ring gedaan, en de Pen h. 'er voor geftoken. Die by de ligte Batail' Ion Canons, kunnen wel iets minder zyn. Dit Avanceer-Touw moet zo lang zyn, om reden, dat wanneer de Paarden, onder het vüuren voorgefpannen blyven , dezelve op de linker zyde des Canons kunnen werden gebragt, het Avanceer-Touw alsdan op de grond legt, en de Artilleristen hun werk kunnen verrichten, zonder dat hun het Touw, of de voorgefpannen Paarden hinderen. 1 Remm-Touw, 't welk 7 Ellen lang en 3 en r vierde Duim dik is, heeft 4 ftrengen, ieder van 14 draaden gewerkt, aan het_eene einde daar van, is een fterke Houte Pen, cirka 12 duim lang, aan het andere einde een Lis. Dit Touw moet van goede Hennip gemaakt zyn. 2 Dirigeer-Touwcn. PI. I. Fig. 1). Lit. d. pi j; NB. Zulk een Dirigeer-Touw kan ook uit een Yig. Du ft uk beftaan, en werd als dan om beide deRetireer-Haken vastgemaakt, en by het Avanceeren aan ieder einde een Man gcftcld. De eerfte manier echter, wanneer de Lis aan dc Retireer-Haken -werd gehangen , zo als het Figuur aantoond, fchynt beter te zyn. 10 Gra-  C 12 ) l° detZ?chWagën8 ' fa ieder derze^ bevin. 38 Gevulde Granaten. 2 Zogenaamde Patryzen. a Brand Kogels. 2 Lucht Kogels. 4 Blikke Doozen. 34 Cardouzen a i pond 16 lood Pulver 14 Dito a 3 pond Pulver. Een vierde CentnerLont. iusicnen een ieder Affmt 1 ™ waards werd LI e Sr > eni§£ trede" ach" den dan i^'ffi£KESi^ doch by het rctireeren werd dezelve K v ' wagen in de Affuit gezet. - iniZt Kalen ' by& zwaare I0 pond. Hauwitzers , is*£^^ 3 Ranzels. 1 Sndglt Bor'ste5!? ^^ie* Tan Blik. 1 Ruimnaald. 2 Paar Bomhaaken. 1 Lontverbcrger. 1 Zunderbus. 1 Dito Stok. 30 Stuks Zunders. 2 Poeder Dozen met Meelpulvcr 1 Houten CAuffatzJ Vifier van 12 duim By 2 Hauwitzers 1 Quadranr. * Voorraads-Affuiten, waar op al dat eeene en in diervoegen werd gepakt, wat indeT^ de Afdeehng van de Bepakking der Voorraads-" Afftuten za werden gezegd het geene £ bier by de Hauwitzer-Voorraads-Afftte ten naasten by in het volgende beftaat- ' 4 Hauwitzer Voorraads-Raderen. 2 Dito Voorwagen-Raderen. 1 Afluit-As. 1 Dito Nood-As. 1 Wa-  C 13 > i Wagen-As. 1 Dito Nood-As. 8 Achter-Zwengels. 8 Voor dito. a Wagewinders of Dommekragten, een voor de Wagenmeester, en een voor de Wagenmaker. 2 Tonnen met Teer. i Gcfchutwinder of groote Dommekragt. i Wagen tot den Bok. Dit is een ordinaire groote Ladder-Wagen. Op deze werd gepakt 1 Gomplecte Bok, met een Metaale Catrol, Hefboom en Touw. Dit Touw is ordinair üo Ellen lang, doch kan naar mate van den Bok langer of korter genomen werden, en is 3 en i halve duim dik , heeft 4 ftrengen , ieder van 16 draaden gewerkt, het moet van zeer goeden Hennip gemaakt werden. 2 Voorraads Wagen-Raderen. 1 Voorraads Disfelboom. NB. Wanneer de naarvolgende Train-Wagen te vol is, kan dit onderfiaande nog op die, waar op den Bok, en het daar toe behoorende Qereedfchap is, werden gepakt, als 4 Voorraads Trektouwen met Disfelboom Ringen PI. I. Fig. A. B. Lit. a., insge- p|. 1. lyks Fig. A. 3 Voor Voorraads Trektouwen, PI. I. Fig. B. A. Lit. b. en Fig. B, Lit. c., benevens 25 Vademen Park-lynen en 10 Piket-Paaien. Een Park-lein is eigentlyk 120 El lang (echter die des grooten Trains kunnen langer zyn, of uit meer dan een beftaah) t 1 en twee vyfdedeels duim rondom gemeeten dik; dit Touw, dat van goede Hennip gemaakt moet zyn ,heeft4 Strengen, ieder derzelver van 3 draaden, en moet aan ieder einde een Lis hebben. 1 Trainwagen; hier in werd buiten het Ilandwerksgereedfehap der Smits, Wagen en Zadelma-  C 14 ) makers Knechts, ook het Voorraads-Leder en de volgende Voorraadszaken gepakt : 7 n d°e7e2°f "aainde ,^Ven L^™nen, deze kunnen ook in de Granaat Wagens werden gelegt ^™naat196 Paar Hoefyzers tot het eerfte Befhe 5000 Stuks Hoefnagels voor dito. S* tPaaarrd,>nStk0PrPds meC Ketenen- 3 .raar dito van Leer. 4 Paar Halskoppelen ' 143 Sï.il1^' voor ieder Paard 3 TrainwTin dl6n m,en llier voor j» d™ fcïiao i, lSWaar °P het Bokgereedmoet 1 en 3 vierde du m dik zvn en den gehwed i Paar dito tot Wagens, i Agter Arm of Spries. NB. Deze 3 laatfte Stukken kunnen ook mede op de Voorraads - Af uiten werden gebragt, wanneer op de Wagen geen plaats is. NB. Alle Artillerie Wagens zyn met fterke Tyk of Doek overtrokken, en met blaauwe Olyverf 2 maal geverfd. I Broodwagen, deze is, zo als de by de Bakkery Proviant en het Vouragie wezen zich bevindende Wagens, met Tyk of Doek overtrokken en a maal met Rode Olyverf geverfd. Daar de Hauwitzers met 10 Paarden, dns met 5 Span befpannen zyn, zo behoord by een ieder 1 Trektouw met een DisfelboomRing, PI. I. Fig. A. Lit. en 2 Voor-Trek- PI. I. Touwen , PI. I. Fig. A. Lit. b. of Fig. B. Tig. A. Lit. c. B, Aan Stalgereedfchappen, zyn by een 10 pond. Hauwitz-Battery het volgende: 25 Teer-Putfen, by ieder "Wagen een. 46 Lange Voerlynen , by de 5, 4 en 3 Spannige Wagens, voor ieder twee. NB. Een lange Voerlyn is 15 Ellen lang , rondom gemeeten 1 duim dik, heeft 4 Strengen , ieder van 3 draaden gewerkt, deze behoeven juist van geen beste Hennip te zyn. 95 Zwepen voor ieder Knecht een. 95 Roskammen dito. 95 Paarde Borftels dito. 95 Voeder Wannen dito. 190 Voederzakken voor ieder Paard een. 95 Paar Vouragierftrengen voor ieder Knecht een. Een Vouragieritreng is 9 Ellen lang. 1 en een halve duim dik, in de rondte gemeeten, heeft 4 Strengen ieder van 3 draden gewerkt, en heeft op het dikfte einde een Spitfe Pen, welke cirka 9 duim lang is, en dient om de Vouragier-Banden vast te maken; deze moet van goede Hennip gemaakt zyn. 21 Kribben A 6 Paarden. 16  C 16 ) 16 Dito a 4 Paarden, de Krebb-en voor de Hauwitzers, werden op dezelve, en die f tot de Wagens behooren onder dezelve, doch op den Marseh werden zy ook wel op de Wagens vast gemaakt. 190 Krebbepalen deze werden by de Hauwitzers en Wagens verdeeld. 6 Snytroggen met derzelver Snymesfcn deze werden agter op de Wagens gebonden. 4 Zylen tot afmaayen van het Koorn en Gras dienende, werden ook agter op de Wagens gebonden. 37 Water-Emmers, zyn by de Wagens verdeeld. 1 Slypfteen om de Zyfcn, Bylen en Sny- mesfen te fiypen. 6 Strykfteenen. 380 Bindkoorden voor ieder Knecht 4, een Bindkoord is 2 El en 3 Vierendeel El lang, 1 en drie vierde duim dik, heeft 4 Strengen ieder van 4 draden gewerkt, deze werden van het werk van den Hennip gemaakt. 0 37 PaarZecl-ftrengen, een Zceï-ftreng moet4 en een halve El lang zyn, is dik 2 en een vierde duim, heeft 4 Strengen, waar van ieder dei zelve van 7 a 8 draden gewerkt is, deze moet van zeer goeden Hennip gemaakt zyn. loo Bind-ftrengen voor ieder Vaartuig 4 , deze Strengen zyn ieder 4 Ellen lang en 2 duim in de rondte gemeten dik, ieder derzclve heeft vier Strengen, ieder Streng van 6 draden , deze kunnen van flegten Hennip gemaakt werden. 25 Remmtouwen tot ieder Vaartuig 1. 8 Hefblokken; wanneer de Wagens en het Gefchut gefmeert moet werden, moeten dezelve door middel van Hefbomen in de hoogte werden gebragt. Al deze bovenftaandc Stalgereedfchappen werden gcdeeltelyk onder de Stal Knegts verdeeld, en  ( *7 ) en de resteerende blyven onder de bewaring der Wagen Tuig-Meesters en Wagenmakers, eil werden geduureude den Marsch op alle Vaartuigen Verdeeld, en op dezelve vast gemaakt. § 12. Betreffende den grooten Voorraads en Laboratorie Train , van een ieder Armèe Corps, zo zyn by het eerste buiten 4 — 25 pond. Mortieren , ook eenige 25pond. zwaare Hauwitzers, om by een onvoorziene Belégerings aanval , terftond eenig Werp-Gefchut by der hand te hebben, om zich hier van zolang te bedienen, totdat uit de naaste Depot of Bewaaringsplaats een Belégerings Train kan werden bezorgt ; Benevens ook nog zo veele kleine en groote Canonnen eh Hauwitzers, met de daartoe behorende met Ammunitie voorziene Wagens en voorraad, om in geval men in een Actie iets komt te verliezen, dit verlies uit den Voorraads Train aanftonds kan werden geremedieerd. Wat de verdere Ammunitie, Bomben - Kogels - Train - Artilleliegereedfchappen, Handwerks en andere Wagens, als ook de bepakte en onbepakte Voorraads-Affuiten, betreft, het getal der zelve werd gemeenlyk, volgens de fterkte der Armee, of byzondere Corpfen gereguleerd, en is dus niet mogclyk derzelver getal nauwkeurig te bepaaJen. Vervolgens behoord ook noch by een grooten Train ten minsten 3 of 4. en by eert kleinen Train 1 Veld Smedery , voorzien van Ambecld, groote en kleine Hamers , en andere Smits, benevens Wagenmakers , Zadelnakers, Timmermans , en Blikflagers gereedfchappen ; ook diend gezorgt te werden dat tot ieder Handwerk de nodige materiaalen genoegzaam voorhanden zyn, zo om de befchadigde wagens en andere Attirail te kunnen repareeren , als mede om nieuwe te vervaardigen, Een diergelyke Vcldfmedery is even zo als de Pontons met 6 Paarden befpanncn. By het Laboratorie is niet alleen, alle de tot het Laboreren van Ernst en Lust vuurvverks zaB ken  ( x8 ) ken, nodige gereedfchappen, maar ook PulverSalpeter, Zwavel, Kolen, Bomben, Granaten, Canon Cartoes, Snaphaan en Pistool koeels voorhanden , om alle de in een Actie verminderde Ammunitie aanftonds weder gereed te maken en te completeeren. 5 13. Daar het Pontonier Corps, in de Pruisfisclie Artillerie, om zo te zeggen, is ingelyfd, en onder Bevel der Artillerie Chef ftaat, zo is hier aan te merken , dat de Pontons, ook by den grooten Artillerie Prain, in het Leger opgevoerd werden, by den Marsch der Armée werd dezelve een byzondere weg aangewezen, en de Pontons werden als dan door een Staf Oflicicr der Artillerie aangevoerd, en hebben buiten den Pontonnier Officier, Onder-Officier, en Gemeenen, altoos een Detachement Infanterie en Cavallerie by zich, die den Ponton Train dekken en ConVöijeeren. Het aantal der Pontons, die mede gevoerd werden, werden ordinair, na de breedte der Vaarwateren welke in dat Land, waar in den Oorlog werd gevoerd, zyn ingericht, 'er zyn echter altoos by ieder groot Armée Corps , eer "te Veel als te weinig voorhanden. Voorheen wierden de Pontons op Karren mede pvoerd , dan daar ■ de ondervinding heeft geleerd-, dat dit Traiifport derzelve, zeer bezwaarlyk was, zo heeft men deze afgefchaft, en in derzelver plaats de zogenaamde Hacquet- Wagens ingevoerd. — De Onder-Helling dezer Wagens zyn op dezelfde manier als die van een Koets gemaakt, zo dat de voorftc Raderen, by een buiging onder oen Wagen buigen , even als die van een Koets; — De Befpanning voor een ieder Ponton, beftaat uit 6 Paarden aaneen Trektouw, fzo als wat verder by de Befpanning der zwaare Battery Canons zal gezegt werden) aangespannen, of aan de 2 voorfte, die aan den Disielboom aangefpannen zyn, aangekoppelt. § 14'  c i9 ) Wanneer een Artillerie Train, meert Leger werd opgevoerd, werd dit gemcenlyk een Pare genaamd, 'er zyn echter tweederlei foort van Parcken,_namentlvkeen Veld-TrainofParc, of een'Béfemmg Train of Pare. By het eerfte werden alk de tot dö Veld-ArtiUerie behoorende Vaartuigen en zaken, eiiby de laatftehetBelegeringsGelclmt, Wagens en alle de tot een Belegering Renende zaken mede gevoerd. Het woord Pare is eigentlyk een Fransen, woord en betekent zo veel, als een afgefloten Plein, by de Artillerie verftaat men daar door de Verzamelingsplaats van het Gefchut, en alle de tot Transport der Ammunitie, en ook tot de Amllerie behoorende Vaartuigen, welke 111 een zekete order naast en achter elkander opgevoerd, en ingcfloten werden. Daar men nu aan een opgevoerden Artillerie Train den naam van Pare niet kan geven, voor dat dezelve volgens gewoonte door Piquet-palen en Lynen is ingefloten, zogefchied dit gemeenlyk zo dra den 1 rainm het Leger is gevoerd, en als dan noemd men het een Pare. By een Veld-Parc moeten de naarvolgende za^ ken in acht werden genomen. 1 Moeten de Vaartuigen in diervoegen naast ert achter elkander werden opgevoerd, als zy het gemakkelykstin de gewoone Marsch-order weder kunnen afvaaren. . 5, Op dat niets in de vaardige Befpanning hinderlyk zy, moeten de Pveyen zo ver van elkander ftaan, dat de Knechten met de Paarden ruimde genoeg hebben, om voor by de üisfelbomen te ryden en aantefpannen,en dat ook de Paarden , wanneer zy aangefpannen zyn, de Strengen kunnen aantrekken, zonder zich te verwarren. Men rekent voor ieder Paard van de Zwengel tot voor aan de Kop, de lengte van 4 treden of 8 voet. . V Zo moet tot het uit en inladen der Wagens, ais ook tot het fmeeren der Vaartuigen plaats genoeg zvn, men rekent voor ieder ordinaire Wagen 4 treden, van het eene midden tot het andere. Ba Voor  Voor zwaare CattÓns echter 5 treden,, op dat men, wanneer het nodig is, met Handfpaken ÏLrJL U ^ Zi°h tusfcheB zoude ^nn*n S V°T de Ponton" karren of HaequetWagens,dewyl de eerste 6 voet breder Spoor nebben, ook zo veel. 4. Al het Gefchut moet in de eerste Rei te ftaan Komen, en om het aanzienelyker te doen voor™°™en? ,met de mondi"g voorwaards, voornameinlyk wanneer het Pare eenige dagen blyft ftaan ■ m den nacht echter, wanneer men laat in het Leger rukt, laat men het als al de andere Vaartuigen zo opvoeren, dat de Disfelen voor zyn. Achter het Gefchut moeten de daar toe behorende Ammunitie-Wagens, en achter deze, de Train Haudwerks en andere Wagens opgevoerd werden. ',. De Ammunitie moet,zo veel als mogelyk is,voor alle gevaar van Vuur verzekert werden, tot dit einde moeten de Tenten der Artill. Ofllc. en Gemenen met te na aan het Parcwerden opgeflaeen. Wanneer den Chef of Commandant vaneen grooten Tram het zo kan dirigeren dar het l'arc ten naasten by in het midden van het Leger, voornamentlyk in een plaats daar Water is, werd geplaast, is dit in veelc opzichten zeer goed, en verkieslyk. Van de Verdeeling en Vjerrichtin. gederArtilleristenbyhftkleine Veld-Gischut, als ook der Knechten en Paarden. O f wel het Pruisfisfche Artillerie Coros (zo als reeds in Sa. dezer Afdeeling is gezecht) thans verover de 12000 Man fterk is, zo is het zelve echter met toereikende genoeg, om al h,t Geichut enkeld met Artilleristen te bezetten. — Hier om is van ouds, by de Pruisfifche Armée het gebruik, dat de Granadier Timmerlieden der Infanterie Regimenten, by Vredenstyden in ver- fchei-  ( « ) fcheide groote Guarnifoenen daar, het zy, Veld of Guarnifoen Artillerie ftaat; en waar veel Bataillons in de tyd der Revue werden te zamert getrokken, welke eenige weken voor de Revue daar naar toe werden gezonden, om door de Artillerie Officieren even als de Canonniers met Canon geëxerceerd te wérdenWanneer nu de Pruisfifche Armée te Velde trekt, werden deze Granadier Timmerl., gedeeltelykby de Musquett. en gedeeltelykby het Granadier Bataillon Gefchut verdeeld, waar door de Pruisfisfche Artill. een verfterking van ten minften 2500 Man met het Canon goed geëxceerde Lieden bekomt. Wanneer echter ineen Campagne veel vermindering voorvalt, zo moeten de Bataillons, ncch Handlangers by de Artillerie geven, deze werden zoveel alsmogelyk is geëxerceerd, om by het Gefchut, ten minften dat geene te kunnen verrichten, waar toe juist geen Canonnier abfolut nodig is. § 16. De Bataillons Canonnen werden , zo als in de vorige § is gezegt, met Canonnier en Granadier Timmerlieden bezet, voornamentlyk die der Granadier Bataillons; de 7 pond. Hauwitzers, zo wel als de Hauwitzer-Brigaden, met Bombardier en Canonniers , alle andere Canon Brigaden , echter met Canonniers. § 17. By de 3 pond. Bataillon Canonnen komen in Ooriogstyden, gemeenlyk by 1 — 1 Onder-Officier, en per Canon 10 Man, waar onder ten minften 6 Canonniers zyn moeten, deze hebben by het Gefchut in een Actie het volgende te verrichten: 1 Canonnier die uitveegt en de Cardoczen aanzet, heeft een Vlegel of Borstel- Wisfer, met welke ook de Cardoezen werden aangezet, en een Avanccer-Rjem om, ftaat recht by het Canon voor aan het Rad. 1 Canonnier die de Cardoezen inzet, deze heeft ecnCardoes-Randzel en ook eenAvanceer-Ricm om; Paar aan de linker zyde des Canons van voren by het Rad, 1 Canonnier, welke moetRJchten of Pointeeren, B 3 dc-  deze heeft een Zak met Slagroers of Gezwind- ■ pypjesomhet Iyf geftrikt, een Poeder-Doosniet Meelpulver , om de Gezwindpypjes in te poeijeren, en een Avanceer-Riem om; ftaat aan de Imker zyde van het Canon in den omtrek van het Zundgat, i Canonnier, die moet afvuuren, deze heeft a Lonten, en een Avanceer-Riem om, ftaat aan de rechter zyde van het Canon, tegen over die geene, die Richten of Pointeeren moet i Canonuier is by de Voorwagen, om de Ammunitie uit te deelen. i Man is by de voorgcfpanne Paarden, om wanr neer in de Actie met Paarden geavanceerd werd, de 2 voorfte Paarden van den Disfel af te nemen, en het van vooren aan het Canon , om liet Frontkalf omgeflageneAvanceertouw, vasr. rj. I. te maken. PI. I. Fig. C. Fig- C. 4 Man zyn achter by het Canon aan den Draagboom, waar van 1 Canonnier een VoorraatsRandzel,om Ammunitie aan te dragen, benevens een Avanceer-Riem om heeft; een Man heeft de Voorraats-Lonten, Zunderftok en een Zundcr-Bus met Zunders, als ook een Avanceer-Riem om , deze draait by het Richten of Pointceren den Staart of Achier-end van het Canon, zo als die geen die richt het wil hebben , de andere twee Man hebben geen Laadgereedfchap, moeten echter mede aan het Richten achter aan de Affuit helpen. Deze 4 . Jvlan dragen by het Avanceeren het Achter-end van de Affuit op de Armen. § 18. De 6 ponds lichte Bataillon Canons werden, wanneer 'er gebrek aan Manfchappen is , ook door 10 Man bediend, doch meestyds door 12 Man , welke het zelfde als by de 3 ponders hebben te verrichten, uitgenomen dat noch 2 Man, Waar van op ieder zyde des Canons dén ftaat, Avanccer-Riemen om hebben, om by het Avanceeien, voornamentlyk als het door Menfchen gedaan werd, nech aan het Canon te kiinnen hel.  C =3 ) helpen trekken. — Wanneer 'er veel gevuurd werd kan een van deze twee laatfte dienen, om Ammunitie aan te dragen , de beide zoorten van Canons zyn met 4 Paarden befpannen, en by ieder paar Paarden behoord een Knecht; dit al£s ftaat onder Commando der Artillerie Onder-Omcieren by het Bataillon. § 19- . , De 7 ponds tlauwitzers, waar van by ieder Bataillon een is, benevens de daar toe behorende Granaat-Wagen, werd met 11 Man bezet, onder welke ten minsten 6 Bombardiers moeten zyn. - Een Vuurwerker heeft altoos het Commando over een Hauwitzer, en wanneer hy in het geval is, ook die van het andere Bataillon van dat Regiment, waar by hy ftaat, onder zyn Commando te hebben, dan maakt hy den oudftcn Bombardier tot Gevreide, en deze heelt als dan in een Aftie het Commando, en moet Pointeeren. § 20. De verrichting derzelve by de Hauwitzers is die van by de Bataillon Canonnen meestal gelyK. I Bombardier, heeft het fchoonmaken of uitvegen der Hauwitzers, en het aanzetten der Cardoezen, heeft een Uitveger of Wisfer, aan welkers eene zyde een Aanzetter om de Cardoezen aan te drukken is, heeft een AvanceerRiem om, en ftaat van voren aan de rechter zyde by het Rad. . 1 Bombardier moet de Cardoezen in dc Hauwitzer brengen, en de Granaaten inzetten, deze • heeft een Poeder-Doos met Meel-Pulver om de Granaten in te poeijeren, een Randzel met Cardoezen en een Avanceer-Riem omhangen , en ftaat aan de linker hand van voren by het 1 Bombardier moet Pointeeren, deze heeft een Zak met Gezwindpypjes om het lytgeltnM; heeft verder een Poeder-Doos metMeel-Pulver om de Gezwindpypjes in te poeijeren , een Ouadraut, een Houten Vizier of Opzet van V B 5 12  pi. r. Fig. C. Vaji C 24 ) 1= dutai om te Pointeeren, en heeft ^ a, ceer-Riem om; deze ftaat aan1 r ?"'V™: v"" het Canon n , ■ ,,nker band. demftuk. ' ü dCn omtrek Van het Bor Bombardier mqet Afvuuren, deze h^ft „t ten, en ook een Avanceer i°- 2 Lon" . Bodemftuk, vlak over die en dp' ;by '1£t moet. 8 en dle Pointeeren 1 Bombardier is by de Gramat aandraagt, overgeeft. 1C' Welke ze 1 Bombardier haak Granaaten P„ „ r die, welke de Lading"£fi-EÏ Ze aa!1 over. Hauwitzers zet, I Man draagt Ammunitie mn ^ u r 1 Man is by de Voorwagen, oTd Paarden tot het avanceeren van den Disfcd voor f te n? men en ^aan het Avanceer-Touw t°e ifannet ^e^ Richten, een Manheef een Voorraads-Rand" zei om, deze moet geduurende ecn AffiS doezen en Granaaten helpen aandrai, . -ö Man kunnen aan het Acbtèfft w zo als reeds by de Canons gezegt is l eI e,ï Paarden befpannen , en by gl"r ' p^L*  Van de Ver deeling der Officieren enArtillerisïen,zo byde Brigade, als by den Train en het Laboratorie, benevens die der StAL-OfFICIEREN, Tuigbediendens, Knechten e n P a A r d e n, a l s o o k DeVERRICHTINGE der Artilleristen by het Geschut in een Actie, DS 21. aar uit de vorenitaande § 13 tot ao incluis is te zien, dat by bet Bataillon Gefchut geen Artillerie Officieren verdeeld zyn , zo zullen wy hier derzelver verdeeling aannaaien. -— Alle Artillerie Officieren werden by de zwaare Brigadens verdeeld,en komtby een ieder altyd 1 Capteiu en 3 Luitenants, het mogen Canon of Hauwitzer Brigaden zyn, of wel 4 Luitenants, waar van dan de oudfte hel Commando heeft. —• By een Rydende Brigade komen maar 2 Officieren , het zy 1 Captein en 1 Lieutenant, of wel 2. Luitenants, en als dan heeft de oudfte het Commando. •— De overige Officieren, welke uit 1, ten hoogden 2 Capiteinen, en eenige Luitenants bcftaan , komen by den grooten Train. i< De Overfte Meester Vuurwerkers , die ten minften de rang van Captein hebben, als ook een Vuurwerks Luitenant werden by het Laboratorie der HoofdfArmée gefteld, welke gemeenlyk onder het hooge Commando dcsKonings ftaat. De 5 overige Vuurwerks Luitenants , zyn by de Laboratorien Trains der onderfcheidene Armée Corpfen verdeeld, welker verdeeling met de Overfte Vuurwerker, waar van by ieder Compagnie een is, gefchied, en die in het geheel45 zvn , zonder die, van de Guarnizoen Artillerie Compaguien, welke mede op den Veldftaat ftaan , en die, wanneer de geheele Macht marcheerd, B 5 ook  C ) ook mede Marchecren moeten —. n* n a Vuurwerkers zyn ecen j? 0verfc echter den «ró de&°?"?? ' d°ch hebbcn Laboratif' fc°^d bydcn ™».* Bombardier,' Tamboer^c ' ^ °fficier ' lerie Timmerlieden ^ Canonn.er, en Artilde groote des T? „' derzelver getal werd naar hetf eheÏÏn r g^eguleerd; en na die van « üüs ssjtaE* ««Ai ta SiSjS'.ï ** Train 'savonds, „, Sno„ fi fichr; «"* * <*« >* pooler kSL kJ^S**"01 '"ra"' te opzicht over nP e1 mo" Wcrden gedaan. andue geheel Arm"2 r'Cren ft [ietCo™"^ndo overeen den Tra™ "Corl5S h^ben, bevinden zich by P^"deArtilie"sfeu bevinden zig byden Train eenkegnnents Veld-Chirurgyn of een paarBaSjïï lons  C "-7 ) lonsVeld-Chirurgyns. — Compagnie Chirurgyns Sn'ev uaavi groote des ™w jvn 'er altoos een paar Medicyn-vy »öens uy de hand. - D Chirurgyn Major van het Corps k hv dén Train by de Koninglyke Année als ooKus, Zadelmakers ,:■ Blikuagers Wagenmaker en Timmermans, Meesters en Knechts, diede te repareeren. T„5irmi.«tera Het ffcfü der Wagenmeesters, Tuigmeesters, «dSaSMan1« het welk "gedeeltelyk uit de Belpanmng der ba, SSten derzelver Vangen gezeg. ^ &*tK^ errWagenmakers, deze inftruëeren de andere S , om dat geene wat geduurende ÏÏSSh aan de Wagens en Vaartuigen gebroSKcSdwerj; (volgens aanwyzmg m de tweede Afdceling) te ^feilen. M . Haar echter de Koninglyke Pruisfifche Macht, walmeer dÏÏelve geheel^Iarcheerd gemeenlyk in2H Hoofd-Arméën werd yeioeeld, van welkeVervolgens de andere Corpfen geforaee d werden zo zyn 'er ook altoos a a 3 Hootd en L- boratorie Trains door de Artillerie geformeerd gewórden, het getal der Paarden Train, is veeltyds by alle voo.raads Gelcliuts en W? e is (waar by noch komt, dat dikwyls cenigc Bngalenaan den Train werden getrokken)  C =8 ) C&teïr naaf "* ™ half ze veel K.iec&i.^n V1'0?01?.* gerekent, a Paarden niS010; wy! ieder KnechJ naarSen en ïll.c d°°!' de TuiS^diendens «ehoudcn L ■ m §0ecie ordre k»n werden by een ieder HooS-T^ * Train' M f^l 3 Capiteins, en A \ 6 TrLïn r • -Wajor, «4 aangcfteld deze iti k Luitcllatlts vverden Stal, en fenn S 1 hfiÜ °pzicht ove>- d™ ^^SnSent^S.er een • j transporteren der Vaartui? Van de PvyDENDE Artj llekie "RIGADfilf. DS 2-?. '3 k ma de Cavallerie voor te komen, met 6Paar- den  C *9 ) den befpannen. By zulk een Brigade ftaat I C iptein en een Luitenant, of 2 Luitenants, m het eerfte geval heeft de Captein, doch in het laatfte, de oudfte Luitenant het Commando; buiten deze Officieren is by zo een Brigade, 1 Wagen en 2 Tuigmeesters, die het opzicht over den Mal hebben, als ook een Wagen en Zadelmakers Knecht, om de nodisre reparatien aan hetGeichut Zadeltuig, en andere Gereedfchappen te bezorgen, benevens nog een Ry of Paarden Smit, alle deze Stal en Trainbediendens moeten bekwaam en kundig om te ryden zyn; by ieder 2 Paarden is een Knecht. „ . Een ieder Canon is met een Onder-Olhcier en II beredene Canonniers bezet, hun werk en verrichtingezyn aan die,by de 3 pondige bataillons Canons gelyk, uitgenomen iMan, deze neemt zo dra zulk een Brigade ageeren en vuuren zal, op het Commando woord Afgezeten, de Paarden der Onder-Officiers .en die der 10 tot bediening des Gefchuts behorende Canonniers, en houd deze zo lang tot het Vuuren ophoud en het Canon op de Voorwagen is gezet, alsdan neemt ieder Canonnier zyn' Paard te rug, en zet 'er zich weder op. Bv deze Hauwitzers is de verrichting der Artilleristen het zeilde als by de 7 ponders Hauwitzers welke by ieder Infanterie Bataillon verdeeld ZVn: en zyn met 1 Vuurwerker, 6 Bombardiers en 6 Canonniers bezet, werdende de Paarden dezer Manfchappen insgelvks, op hetCommando woord Afgezeten, door een Canonnier zo lang gehouden, tót dat niet meer gevuurd werd, en het Canon op de Voorwagen is gezet, waar naar een ieder Canónnier zich weder op zyn Paard zet. § 24. Dit de Rydende Artillerie Brigadens van groot nut zyn, zal niemand ln twylfel trekken, want dikwyls moet een Post van veel aangelegenheid indefchielyktebezet, of een ondernem.ng alleen door Cavallerie werden uitgevoerd, is als dan by zulk een expeditie Gefchut voor handen, zo maakt het de uitvoering hier van veel gemak- ke-  ( 3° ) ketykèr, te meer, wanneer die geene, Welke tof uitvoering der Expeditie gecommandeeft zyn van de zyde der Vyanden Infanterie ontmoeten ' die gemeenlyk Gefchut by zich hebben , die als dan door het Brigaden Gefchut in refpefl werden gehouden, waar by noch komt, dat den Vyand in de mening werd gebracht, dat daar Canons en Hauwitzers voorhanden zyn ook lichtelyk Infanterie verborgen kan wezen • zo genomen, dat 'er werkelyk aan Infanterie en Cavallerie iets gewichtigs uit te voeren werd gecommandeert, zo kan het Gefchut, dat by de Infanterie zich bevind, of het mede gecommandeerde zwaare Gefchut, dcwvl het veel zwaarder als de Rydende Canonnen is, niet zo fpocdig werden getransporteerd; de Rydende Brigaden echter moet even zo fpocdig als de Cavallerie, by welke zy ftaan , of met welke zy gecommandeert zyn Marcheeren , en 'er kan daar door veel hindernis uit den weg werden geruimt, tot dat het Gefchut der Infanterie of andere zwaare Brigaden Gefchut 'er by gereed is. Ook kunnen zy by groote Fourageringen van veel nut zyn, voornamentlyk wanneer tot dekking der Fourageurs geen Infanterie is gecommaudeeit. »— Wanneer zy echter van het grootfte nut zyn, is, als de Vyandelyke Armée is geflagen, en door de Cavallerie werd vervolgd De Pruisfifche Rydende Artillerie formeerd aan zich geen Separaat Corps, maar 'er werden van alle Compagnieu des Veld-Corps, Vuurwerker, O'ider-Oflicicr, Bombardier en Gemeenen uitgenomen, en in 4 Afdeclingen verdeeld, waar van jaarlyks eenige dagen voor d e Potsdamfche Revue een nieuwe Afdeeling. welke 2 Brigaden formeeren, naar Potsdam gaat, om die, welke het vorige jaar 'er naar toe gezonden waren, weder aftelosfen; in Potsdam werden zy het geheele laar door, in alle maar mogelyke Manoeuvres met de Cavallerie geëxerceerd, en doen ook met dezelve de Revue. De Officiers ftaan ook by het Veld-Corps, en los-  C 31 ) losfen elkander insgelyks op de bepaalde tyd af; den Overfteri van Anhalt blyft maar alleen als Commandeur der Rydende'Artillerie beftendig te Potsdam. I>e Rydende Artilleristen genieten geen ander Tractement en Monteering als de anderen , uitgenomen het Jaar wanneer zy te Potsdam in Detachement ftaan, dan dragen zy Stevels, Ledere Broeken, en een grooten Hoed met een Panas, en dan trekken zy voor het Hoefbeflag hunner Paarden 3 Schellingen meer Traftcment; — In het Veld echter dragen zy altoos de voorgemelde Ry-Monteering. Van de zwaare Artillerie Brigaden. \ § 26. /\lle zwaare, zo wel Canon als IlauwitzerBrigaden, zyn wat het getal der Artilleristen, Stalbedienden en Handwerkslieden betreft, even fterk bezet, alleenig is ten aanzien der Knechten en Paarden eenig onderfchcid , zynde de zwaare Canons met meerder Paarden , als de lichtere Gefchuts befpannen, en hier naar werd ook het getal der Knechts gereguleerd. Van de Artilleristen by een zwaare Brigade. BS «7* . , . ctreffende de Artilleristen, zo zyn dezelve 111 de volgende manier verdeeld: By een ieder Brigade ftaat een Capitein en 3 Luitenants, of wanneer de Capiteins niet toereikende genoeg zyn, om by ieder Brigade een te Hellen, dan werden 'er 4 Luitenants by gefield, waar van de oudfte bet Commando heeft, by ieder Canon ftaat een Onder-Officier en 14 Canonniers, en  C 3* ) en by de Hauwitzers i Vuurwerker en 14 Man waar van óp zyn minfte de helft Bombardiers moeten zyn; By een geheele Brigade is nog een Compagnies Adjudant , tot vervaardiging CI1 ichryving der betaalings en andere Lysten, en een Veld-Chirurgyn, die een Medicynkast in den Tramwagen met zich voerd. é De verrichtingc by het Gefchut in een Aelie is die by de Bataillons byna gelyk en by alle Brigaden egaal, om echter de verrichtingc van cene aan te wyzen, zo zal ik hier die by een 12 pondige zwaare Brommer Canon ftellen. 3 Cannonnier moet het Cannon uitveegen , en de Cardoezen aanzetten, deze heeft een Vlegel Wisfer of Veger, aan welkers een einde een Aanzetter is, cn Haat aan de rechter zyde • van het Canon by het Rad. 3 Cannonnier moet de Cardoezen uitteken, Haat aan de linker zyde van het Cannon voor aan het Rad , en heeft een Randzsl met Cardoezen omhangen, wanneer dezeRandzel ledig is, kan hy, die den Voorraads-Ranzel heeft en Lading aandraagt, intusfchen in deszelfs plaats komen, en die, welke de Cardoezen tot hier toe heeft ingedoken, gaat weder naar de Ammunitie, en dus kunnen die twee elkandercn beurtelings afwisfelen, of anders hy, die Ammunitie aandraagt, hangt die, welke de lading in fteekt, geftadig een vollen Randztl om, en neemt den ledigen terug. NB. Dit is ook by de Bataillon Canons en by alle Hauwitzers gebruikelyk. 3 Canonnier heeft het Richten of Pointeeren, deze heeft een Zak met Gezwindpypjes om' het lyf geftrikt, en een Doos met Meel-Pulver om de Gezwindpypjes in te poeijeren; deze Man Haat aan de linker zyde van het Canon, 111 den omtrek van het Zundgat, houdt geduurende het uitvegen van het Canon, het Zundgat met de duim der linker hand toe, en wanneer de Cardocs op den Bodem is gebracht, fteekt hy dezelve met den Ruimnaald door, brengt  ( 33 ) .brengt vervolgens de Gezwind-Pyp-in, en Poiriteerd of Richt. NU. L)it werd ook by de BatailloTi'Caitojis en Hauwitzers geobferveert. * i Canonnier moet Afviuiren, deze heeft aJarandeude Lonten, en Haat aan de rechter zyde van het Canon, recht over die geen welke Richten of Pointeren moet. i Canonnier aan de Regter, en i Canonnier aan de linker zyde van het Canon, deze hebben ieder een ordinaire Hefboom,om dezelve by het Pointeren, onder het Bodemftufc van het Canon te fteeken , en het Canon dus op te heffen , waar door hy die Richt of Pointeert, zo vee' te gemakkelyker en gauwer het Stelhout uitdraaijen, en weder onder kan brengen. 'i Canonnier die aan de Rechter, en i Canonnier die aan de Linkerzyde van het Canon zyn, deze hebben ieder een AvancetrBoom, om dezelve aan het Agtereinde of Staart, aan de zyde van de Affuit te (leken, om het Canon Regts of Links te draaijen, zo als die geene welke Pointeert, het wil hebben. Deze twee Man ftaan in den omtrek der Affuit - Staart tegen elkarideren over. i Canonnier (laat aan de Rechter, en i Canonnier aan de Linker zyde van het Canon , agter aan het Dirigeer of Lengtouw, Litt. D. Pi. i. Fig. D. om wanneer met de Batterygeavanceerd zal werden,, het Canon Rechts of Links te Dirigeeren, dewyl de Staart der Affuit , niet zo als de Bataillons Canonnen werden gedragen , maar over de grond fleept. NB. Het kan ook een Leng-Touw uit een. Stuk zyn, dat als dan om beide Retireer-Haken, en over den Staart der Affuit omgeftagen werd, waar van de i voorgemelde Mans ieder een End vast houden, de eerfte manier, namentlyk, als het eene einde waar aan een Lu is, om de Retireer-Haken werd gedaan, is C echte* PI. I. Fig. D.  Fit Fig. A. Van C 34 ) echter beter ah deze kaste, zo ah ook reeds rag. 11 is aangemerkt. Een Man van deze beiden heeft de VoormanZnndhchSt£r-St0k « "t 1 S"teS.by ^ Wagen °m ******** 1 £tn.°TiCfr m'oet de Ammunitie aandragen, ™L een, Voorraads Cardoes-Randzeï omhangen, en kan ook by beurtverwisfeling Cardoezen in het Canon fteeken, tervvyl de Gev!LimTnltk "^Fi Werd 'er fterk n^n = ',df ,kan d,e ' welke by de Voorwagen is, ook helpen Ammunitie aandragen. 1 Canonnier is by de Paarden aan de Distel der 7"« on1l,deTZwe"gel met het Spantouw f' ƒ Jg» A- B. PI. I. af te nemen, en die aan het van voren om het Hoofd-Gareel omgeflagen Avanceer-Touw Fig. C. by Fig. D. doomiddel van de daar aan* zynde g7 en de Pen h. vast te maaken, zo als by % n. is aangewezen. ' 3 1 v™miHbly£ by de Voorwagen, om deze, wanneer het Canon opgezet moet werden Goed onder den ftaart der Affuit, te brengen. Ammügv S ?,GevimrA werd, kan deze Man Ammunitie helpen aandragen. fn !2-Teerif C% A&ie ™l Gevuurd werd, zo werd van den Train aan alle kanten,waar het maar eemgzins aan Ammunitie zoude kun■ «en mankeer en het zy by de Brigade of by het Bataillon Gefchut, Ammunitie aa»Jbragt, om te verhoeden, dat zo lang de AcJie Zhlefun h GefCkUt §Sm Zehrek V  C 35 5 Van de Tuig enStal-Be n i e n d e n s en Handwerk s-L i e d e n bï een Brigade. B§ a8. ctrcfFende de Stalbcdiendens en Handwerkslieden, die zoo wel by de zwnare Canons, als Hauwitzer Brigaden ftaan. i Train-Officier die bet opzicht over den geheelen Stal heeft, ook gebeurt liet dikwyls dat 'er geen by is. I Beredene Wagen-Meester, deze heeft onder den Train-Officier het opzicht over den Stal, en wanneer 'er geen Train-Officier by een Brigade is, zo heeft deze het Commando over den Stal, 'er werden gemeenlyk lang gediende Onder-Officiers, ook wel Gemeenen van de Cavallerie tot deze Posten genomen , dewyl deze Lieden doorgaans goede kundigheid van Paarden hebben. 3 Beredene Tuig-Meesters; kan men hier toe gediende Cavalleristen hebben, dit is zeer goed , doch zo niet, dan maaken de Commandeurs der Brigaden, met voorkennis der Commanderende Hoofd-Officiers van de Artillerie des Armde-Corps, waar by haare Brigade ftaat , die Tuig-Meesters van de geleverde Knechten, welke het beste hier toe gefchikt zyn , en het meeste kennis van Paarden hebben. Deze Tuig-Meesters hebben onder den Wagen-Meester het opzicht mede over den Stal. ï Beredene Wagen-Maker. Deze moet grondige kennis van het Wagen-Makers Handwerk hebben. Derzelver verrichting is, dat als gedurende den Marsch aan de Vaartuigen iets komt te breken of befchadigt werd, het zelve volgens de in de ade Afdeeling aangewezene Hulpmiddelen , te repareei en, zo als dan ook alle Artillerie-Officieren , Onder-Officieren, Bombardier Ca en  C 3« ) cn Canonniers van het geheele Corps Theoretïchs en Prafteticbs hier van onderwezen moeten zyn. De Wagenmaker heeft ook met een het Opzicht mede over den Stal. 1 Beredene Smits Knecht om de Paarden te beflaan, deze moet ook het Cureeren der Paarden, en het Aderlaaten derzelver verftaan en verrichten, en moet altoos in den Train-Wagen Medicynen voor de Paarden bv zich hebben, en moet teffens inftaat zyn óm aan de Vaartuigen kleine reparatien te kunnen verrichten. 1 Beredene Wagenmakers Knecht , deze moet alles aan de Wagens en Vaartuigen in ordre houden, en moet Krebben, Piket-Palen en andere Gereedfchappen vervaardigen. 3 Beredene Zadelmakers Knecht", deze moet al het Zadel en Gareel Gereedfchap in or.ire houden en repareeren, en moet tot dit einde de nodige Materialen in den Train-Wagen bv zich hebben. J Van de Verdeling der Knechten en Paarden dy een zwaare Artillerie Brigaden. H§ 29. et getal der Knechten en Paarden, tot be • ipanning des zwaaren Gefchut, als ook Ammunitie en andere Wagens, benevens dat der PakPaarden voor de Tenten der Artilleristen, ook dat der Voorraads-Paarden by de Brigaden, werd alle na de zwaarte der Vaartuigen gereguleerd, en daar in § 11. een gefpecificeerde aamvyzing van alle Vaartuigen en Gereedfchappen, zo wel tot het Gefchut, als ook voorden Stal dienende, van een 10 Pond. Hauwitzer-Brigade is gegeven , zo zal hier ook het getal der Knechts en Paarden van een 10 Ponder zwaare Battary, gedetailleerd gegeven werden , vplgcns welke het getal der Knechts  ( 37 > Knechts en Paarden by alk andere zwaare Brigaden licht is uit te rekenen. § 30. Een 10 Ponder zwaare Hauwitzer-Battery, be^ ftaat uit: 10 Stuk Hauwitzers, ieder van 5Span, maakt 10Paarden, en voor alle 10 Hauwitzers 100 Paard. 50 Kn. 10 Granaat-Wagens, 3 Span per Wagen 6 Paarden, maakt voor 10 Wagens .60 . 30 . a Voorraads-Affuiten, 4 Span, dus voor een 8 Paarden, maakt voor beide . 16 . 3 . 1 Wagen voor Hefgereed- p*hap, 3 Span , maakt 6 3 . 1 Train-Wagen, 2Span,alzo 4 2 . 1 Brood-Wagen, 2Span, dus 4 . 2 . in voorraad ten minsten .24 . 12. Maakt dus by de Vaartuigen uit . . 214 Paard. 107 Kn. Voor 2 Paarden een Knecht, bedraagt 107 Knechten. Pak-Paarden voor de Tenten der Artilleristen . 6 ™ 6 . Voor ieder 1 Pak-Knecht, dus 6 Knechten. 8 Beredene Tuig-Bediendens en Handwerkslieden, maakt 8 o . Somma van alle Knechten en Paarden by eene zwaare 10 ponder Hauwitzer Brigade . . 228 Paard.ii3Kn. § 31- De 12 ponds zwaare zogenaamde Brommer-Canons, zvn met 12 Paarden, en de AmmunitieWagens "in welke gemeenlyk 5 Kasten ftaan, waar in 130 Kogel en Cartces fchot gepakt werden, met 8 Paarden befpannen, het verdere getal der Kncgten en Paarden, is, dat der in de v.oC 3 ren-  C 38 ) éenlhmdc § 30. by de gemelde Hauwitzers se, lyk, uitgenomen dat 'er cenige Paarden meer in voorraad zyn deze zoort van Canons zyn zeer goed om voor Belcgcrings-Gelchut te gebruiken, devvyl zulk een Canon 20 Centners weegt, en zeer lang en fterk van Metaal is. § 32. ' De Middeffiag ia ponds of zogenaamde Oostenryktche Canons zyn met 10 Paarden, zo als de zwaare 10 ponds Hauwitzer, De Ammunitie\\ agens voor deze Canons ook met 8 Paarden befpannen, en daar deze eeven als de zwaare ia ponds Wagens beladen zyn, is al het overige het mi S 3°- van de Hauwitzers gemelde gelyk. § 33* De lichte ii ponds Canons en de Ammunitie. \\ agens zyn met 8 Paarden ruit de in S 30. en $ 31 aangevoerde oorzaak) even eens befpannen, bet overige is ook dat in § 3c. van de Hauwitzers gemelde gelyk — By deze Brigade kunnen eemge Voorraads Paarden minder zyn. n S 34- ue zwaare 6 ponder Canons zyn met 8 en de Ammunitie-Wagens, waarin 150 Schot mede gevoerd werden, met 6 Paarden befpannen; het overige ?s ook dat in § 30. van de Houwitzers gemelde , gelyk uitgenomen dat hier ook eenige Voorraads Paarden minder zyn. b NB. Alle gefchut voor het Pruififche Canon h Tacliïg dS>' ZWaarte van de KoSel ^t de AllePaarder1 hebben LedêreGareels en Tuigen, de Zadel-Paarden Zadels en de Hand-Paarden Kus* lens en Tuigen, een ieder Train-Bcdienden en knegt heeft eenRy-Zadel; wanneer nu dikwils cie Artillerie Officieren opgedragen werd Zadels en Imgen te laten maken, zo is het zeer goed wanneer hy eenige kundigheid van de groote en deugdzaamheid dezer zaken heeft, en dat hy weet van wat Materialen dezelve gemaakt moeten werden, en op dat hyniet daarmede bedrogen kan Wcr-  ( 39 ) werden, zo zal in de naarvolgende § eenige onderrigting daar van gegeven werden, welke een ieder'Officier in voorkomende gelegentheden , zich ten nutte kan maken. Van.de Zadels en Tuigen by de Artillerie. _ § 36. . Een Ordinaire Knegts-Zade!, is geheel van Tuig-Leder gemaakt, de Kusfens welke onder den Zadelboom leggen, zyn met Rhé of Kalis Hair opgevuld zo als ook de Zitting; die geene echter aan wien het is opgedragen diergelyke Zadels te doen vervaardigen, moeten voornamentlyk zien, dat de Zittingen van Osie en niet van Kalfs-Leder zyn,dewyl de laaste geen eenjarige Compagne kunnen uithouden , daar integendeel de eerste wel 2 of 3 jaar kunnen gebruikt werden. . . ;. Een Zadel Gordel is van Tuig-Leder, is 6Voet lang 1 en 1 halve Duim breet. De Gordel die onder de Riemen legt, is 2 en 1 halve Duim breed. 1 Een StiegbeugelRiem is van Tuig-Leder, en is 3 ' VoctóDuimlaugi enihalve duim breed, de yzere Stiegbeugel daar aan , is 5 Duim breed en hoog. . Een Zadel-Tuig, dit is een Tuig om over den Zadel te leggen , het Voortuig daar aan, is s Voet, 4 Duim lang, en 3 Duim breet, beftaat uit 2 over eikander genaaide Riemen, de onderfte is van Gealuind Leder, de bovenfte van Wit gelooit Leder, het Schoft blad is het Voortuig in alles gelyk, de Spring-Teugelwelke 'er aan is, is 1 Voet en 2 Duim lang, een Duim breet, de Rug of Agter-Riem is 3 Voet a. Duim lang , en 1 halve Duim breet; de Kruis-Riem is 1 Voet 6 Duim lang, 1 en 1 vierde Duim breet , de Streng fchede is 12 Duim lang 3 Duim breet, en is van boven met een Riem aan elf anderen gemaakt. Een Tuig-Kusfui. Het Kusten daar op, is C4 1 Voet  ( 4o ) 1 V°yerKr IanS» en 7 Duim breed, en is met Kalfs-Hair gevuld, van boven is 'er een een Ledere Dekzel aan , op welke 3 Yzere Ringen, waar aan de Toornen werden vast gemaakt, het Leder is alle Tuig-Leder, uitgenomen de Borst en Rug-Lappen, welke de vorige in alle maniere gelyk zyn. 6. Een Hah-Koppel. Dit is een dubbelden Riem van gealuind Leder, is 4 en een halve Voet Jang,* en een halve Duim breed, en waaraan een Yzere Ring is vastgemaakt, waar door de PI t ™ rr %Sa °- die- aan de Avanceer-Touwen Ffc. a' a , g' A- B' aan de Yzere Kettingen ». b' felt"oken werden, op dat by het voortryden liet .Spantouw niet langs de grond kan flecpen. De Hals-Koppelen der Stengen Paarden , zyn de hier vorenftaande in alles gelyk , uitgenomen dat een Ketting van 5a 6 Schakels aan de Kmg is vastgemaak, en dat aan deze Ketting nog een groote Ring van 5 a 6 Duim in zyn Diameter is, welke over den Disfel by /. ru 1. Fig. A. B. gefchoven werd, waardoor , den Disfel by het Ryden in de hoogte werd gehouden. 7. Een Half,'er-Toom is doorgaans van Tuig-Leder, de Kaak-Riem is 3 Voet 2 Duim lang, het Kopfi.uk van de Kaak-Riem is 1 Voet en 2 Duim lang; de Kop-Riem is 12 Duim lang, de Keel-Riem is 12 Duim lang, de Nck-Riem io Duim; tusfchen de Neus-Riem zyn Yzere Ringen, waar aan ook een Pen van 3 Duim lang is vastgemaakt, over welke de Ringen van het Toomgebit werden gehangen. Onder het woord Gebit eens Paards, verftaat nien cigentlyk alle Yzere Stukken , welke tot regeering derzelve dienen, als, het Gebit, den Teugel, de Kinketting, en zomtyds bloot het Mondftuk van het Gebit, welke de fluiting van het onderite der Bek van het Paard uitmaakt. Va pi  ( 4i ) Van de onderhouding en conserveering der Paarden. H§ 37et is bekend, dat de onderhouding en conferveering der Paarden een der wezentlykfte zaken van een Armée uitmaakt en van groot nut is , want ofï'choon den Souvcrain die Oorlog voerd, geen Geld fpaard om Paarden aan te kopen , om daar mede het verlies aan te vullen, zo zyn dikwyls voor dit Metaal geene te bekomen, dewyl de' vermeerdering van bet gellagt der Paarden gering , en de opbrenging derzelve_ tot zy bekwaam zyn om fatigues te kunnen uitftaan , veel moeite en eenige jaaren tyd vordert, daar , zo als bekend is, zelden een Paard, wanneer het niet ten minden 4 Jaar oud is, met nut kan gebruik werden ; hier by komt nog , dat deze Dieren veel Geld kosten, en daar haare leeftyd van korten duur is, en de onderhouding dcrzelve veel kost, zo betaald een Paard zelden de onkosten, welke de geene die Paarden heeft, 'er aan moet fpandeeren , het is om deze redenen hoogstnoodzakelvk op de onderhouding en conferveering derzeive in Oorlogstyden wel agt te geVCn' ' $38. Wat nu de eigentlyk onderhouding der Paarden ten aanzien van het Voeder betreft, zo moet de voornaamste zorg eens Commanderende Generaal daar heen gericht zyn, dat de Onder Bediendens van het Veld Commisfariaat, onder generlei vowwenzelbedorven, dampig,vermuft,of verhit Voeder, zo min aan Koorn als Plooi of Stroo, van de Leveraniciers of Onderdanen, die het leveren moeten, aannemen, nog minder het zelfs voor een kleinen Prys opkopen, en het zich door de onderdanen duur laten betalen , maar het moet goed en in ordre in de Magazynen zyn , en op dat het niet bederft maar goed blyfe, is het nuodzakelyk. dat zo wel de Koorn Voeragie als C 5 het  C 4* ) het Hooi en Stroodikmaals omgewerkt en gekeerd weid; —. en wanneer door de Officieren liier derzogt, en naar bevi^'SSïï&ta? en op dat ook geene Vnlfiiw b Ul" hu™t, en Ss InfantJie'™ ,min- dfr C:ivallerie, Artillerie raranteiie, noch minder aan Tui* of &t*i R,> diendens werden toevertrouw, £,* b > 'stal"»e- S s*t™^T,'!e' de 2°l»"MmJe Pro»,'. mjJt??Mk?WAreektIlier «* ondervinding ttXdTr^ Oorlog , „ZU kunnen onmogelvk JffadS «fiE?™ Tden ' Fatiffiien uitf&an ,,J ,°s voorkomen- Voeln-niet krvg ,' e me? ?V™Ï en kwantiteit be-  ( 43 3 beftemd, zo is ingericht, dat er niets meer van afgetrokken , of door Bedrog te rug gehouden kan werden. ■ . , Krygen de Paarden bedorven Voeder en het Koorn byzonder de Haver is Dampig dan krygen, zy den Droes, en hier uit ontftaat de Snot, welke ongenëeslyk en daar by een aanftekende Paarden ziekte is ; hoe veel Paarden werden daar door niet by eene Armee verloren , het welk echter kan werden voorgekomen, wanneer alle Officiereu te gelyk hunne zorg over de onderhouding der Paarden byzonder in rydeu van Oorlog, aanwenden , te meer daar hunne plicht van hun vordert, het voordeel van hunnen Souverein in alle opzichten te bevorderen , en het is een nadeel dat hunnen Souverein voorzeker van zelfs in het oog vald; want zyn zy hier in onachtzaam dan werden veel Paarden verlooren, en moet een Armée een Retraite maken, zo moet als dan veel Gefchut en Wagens van alle zoort agter gelaten werden, waar by noch komt, dat de Artillerieofficieren het Gefchut en zwaar beladene Wagens , als dan met minder Paarden moeten Transporteeren als tot voortfleping der last hoog nodig waren. § 40. Buiten het voorgezegde in aanzien der Vouragie, hebben alle Officieren, welke veel Paarden Sm Gefchut, en zwaar beladene Artillerie of Proviant Wagens, benevens Pak-Paarden tot lransporterins der Veld Bagagie, onder bun opzicht hebben, noch het navolgende zo ten aanzien der Voedering zelfs, als ook de Reiniging en Zuivering der Paarden in agt te nemen. 1. Werd in Oorlogs tyden zo veel als mogelyk ' is gezorgt, dat altyd de Rations, of uitdelingen , voor 3 dagen in Voorraad werden gegeven , dewyl het by een fterk geforfeerden Marsch, of dat een Armée zonder Rustdag te houden, eenige Weeken achter elkander moet marcheeren ; waar van voorbeelden genoeg voor handen zyn , het dikmaals gebeurt dat dan  ( 44 ) ' dan de Vberagie' der Arrnde onmogelyk zo fpoedig niet kan volgen, de Paarden hier door zomtyds wel 24 uuren gebrek aan Voedzel nebben. Om dit voortekomen is het altoos zeer goed, dat de Commandeurs der Bataillons en de Capteins , welke de Brigaden Commandeeren, als ook alle die, welke Vaartuigen en Paarden onder hun opzicht hebben , nog extra voor drie dagen Vouragie in voorraad met zich voeren. — Om hier nu op een goede manier aan te geraken, is het navolgende een zeer goed middel; men moest in die tyd, eer de Armée op Marsch ging, en noch in haare Stand- of Cantonneer-Quartieren ftond , dagelyks iets zo wel van het KoornVoeder als gefponnen Hooi, en tot Hakzel gefneeden Stroo in kleine kwantiteiten van de drie daaglykfche Rations of Citdeeling , verzamelen , welke Voorraad in tyd van ge, brck aan de Paarden vaneen zeer goeden dienst zoude zyn. ■• Moet alle het in Voorraad medegenomene Hooi gefpanncn werden, om dat , wanneer het in Bosfchen of Bonden mede genomen werd , dit als dan te veel plaats zoude wegnemen , daar integendeel het gefponnen Hooi beter gepakt, of achter op de CavalleriePaarden kan opgebonden werden. . Het Hakfel móet niet lang, maar zo kort als mogelyk is werden gefneden, dewyl bet zelve niet tot Voedzel maar tot Vulling der Buik, voor de Paarden diend, en of fchoon het Stroo geen Voedzel geeft, is het echeer van veel nut^ by voorbeeld, wanneer men de Paarden met Rogge Voedert, zo kan dat op de helft met Hakzel werden vermengt; ook is het niet fchadcly!;:, dat wanneer de Paarden met Haver werden gevoerd , men daar wat Hakzel onder mengt; men moet intusfehen in acht nemen, dat zo dra het Koorn Voeder met Hakzel isgemelleerd, het een weinig nat gemaakt moet werden, want laat men dit na, zo blazen de Paarden  C 45 ) den het Hakzel, het welk zeer licht is, van het Koorn weg; de Knechts moeten op het alderftrengst verboden werden, om nooit Stroo tot Hakfel te fnyden dat reeds voor Strooijmg heeft gediend* , 4. Als een Armée in 'sVyands Land is, en er werd op de Dorpen gevourageerd, en .de gelegendheid is voor handen, om veel Hooy te kunnen mede nemen, moeten de totVourageeren gecommandeerde Officiers toelaaten, dat zo veel Hoov als maar mogelyk is, werde mede genomen , dêwyl de Paarden hier van nooit te veel kunnen eeten, en het dient hun met alleen tot voedzel, maar wanneer het Hooy zuiver en niet bedorven is, is het voor hun een " foort van Medicyn. 5. Werd groen Voeder zo van het Veld gevourageerd , dan is het zeer goed dat de Officieren toe zien, dat de Knechts het de Paarden met heel voorwerpen, dewyl daar door veel vcrtreeden en verboren gaat, maar het moet klein gefneden en tut de Krebben werden gevoerd, het Gras echter, kan men hun zo als het is, doch in kleine kwantiteiten voorimytcn. 6 Wanneer 'er tyd en gelegentheid voorhanden 'is, moeten de Paarden dagelyks eenmaal in het Wed werden gereeden. 7. Staat de Armée in het Leger ftil, zo moeten de Paarden dagelyks 2 maal werden geborsteld en fchoon gemaakt, want hoe zuiverder zy gehouden werden hoe beter, dewyl de reinigheid, hun het halve Voeder is. 8. In de Lente en in den Herfst moeten de Paarden Adergelaten werden , zy moeten echter niet den Droes of Keelzugt hebben , eer1 1 refervatief hiervoor, is, dat men hun fomtyds Peperwortelen , en wanneer men dit niet kan bekomen Ramenas te eeten geeft. n Men moet ook met alle oplettentheiu zorgen, dat de knegts de Paarden hun dagelykfche portie niet in eens of 2 maalgeeven, maar zy moete» het zelve in 6, 7 of'8 kleine portien verdeden ,  ( 40 ) deelen, en hun dit van tyd tot tyd, door den dag vervoederen, want geeft men de Paarden te veel in eens, zo maken zy het voer door het fnuiven daar over heet, en willen het daar na met vreeten; — Ook moeten de Paarden ter regter tyd, tusfchen het Voederen om te drinken naar het water werden gereeden, of in den Stal werden gedrenkt; - Eindelyk: 10. Moet geen Paard wanneer het verhit ofte veel gefatigeert is , water werden geneven maar het moet voor dat het werd gedrenkt! Plooi bebben gegeeten, hier mede verkoelt het zich, en wanneer het daar naar drinkt zal het aan het Paard geen nadeel doen. Van de Eigenschappen vaneen schoon Paard. HS 4i. et kan , byzonder aan een Cavallerie-Offirier met onaangenaam zyn, de Eigenfchappen van een Schoon Paard te kennen; — Den Autheur van dit Boek, deeld alzo dezelve meoe?"Js hem die van een Ervaarnen Keur en Ry-Stnid? zyn bekend gemaakt. ' De Eygenfcbappen van een Schoon Paard zvn £wï? vU rT fechten maScre» c» hoog ge! fielden Kop heeft; dat het kleine reae Ooren, een regt Voorhooft, verhevene YVinkbniuwen, k aare en heldere Oogen, die met den Kop in gelyke linie moeten ftaan, vast OpüV wdgefpletene Neusgaten, dunne Lippen en eeiï middelmatige gefpletene Mond heeft, de Kin lade of bcheeren (zo noemt men die deelen des iandvleesch, het welk met geen Tanden is bezet) moeten mager en zonder vlees zyn, ten twede moet een Paard een goeden Mond, dat is een gelyk matigen en vast fluitende Mond en vol Icnuim hebben. De Kromming van den Hals moet recht tot den Kop  C 47 ) Kop opgaan, en hy het afdalen een kleine Boog maken. De Maanen moeten hard, lang, en een weinig dik zyn, het moet breede Schouderen hebben. De Nieren moeten een weinig op de zyde van het Ruggraat verhceven zyn , de Rug vast en niet uitgehold , en de zyde moeten rondachtig afdalen. By Ry- en Hand-Paarden moet den Buik middelmatig, by Koets-en Trek-Paarden die voor zwaare Lasten zyn gefchikt, moet dezelve groot zyn,de zyde vol, het Kruis breed en rond, de Heupbeenderen genoegzaam van eikanderen verwydert, om ze niet gewaar te werden, en de Staart moet vast en hoog gefteld zyn. De Voorvoeten moeten breed en wel gefpierd zyn, insgelyks de Knie, de Kogel moet groot en vlak, het deel over den eerste Boogkorf, de Schenkel lang en Vleczig, de Holte of Waay de* Knie droog en niet ftram zyn. De achter Beenen moeten vlak en droog en met den Kogel loodrecht ftaan; — De Hoef of Hoorn glinsterend en gelyk, echter moet hy veel breder van onderen als van boven zyn; — De Koten of Verfen hoog en breed, de Gaffel niet te groot en niet te klein, het Been van de Knie tot op de Koo. ten, moet even ver van elkander verwydert zyn De eigenfchappen van een Paard, welke tot Pasloper beftemd is, zyn van een Paard dat tot de jagt gebruikt werd 'onderfcheiden; om een goeden Pas. te lopen moet een Paard de Voeten rast op de grond zetten, het geen ook oorzaak is, dat een Paard welke goed op den tred of pas loopt, nooit volkomen goed kan Galloppeeren daar een jagt Paard licht en op de Heupen gezet Galloppeerd , heft het de voorfte Beenen niet te hoog op, het draagt den Kop en den Hals hoog zonder de hand te bezwaarcn, dit is een bewys dat het een goeden adem heeft, en zeer vuurig en levendig is. Den Ouderdom van een Paard kend men aan ze-  C 48 ) zekere Tanden, daar een Paard niet meer als lï Kelk Tanden heeft (deze zyn klein, wit, dog niet hol, zv zyn dus licht van de andere te onderfchciden, en vallen van jaar tot jaar uit) 'er blyven op zyn best niet meer als 2 in 3 jaaren, wanneer nu een Paard nog 4 van deze lYIelk Tanden heeft, zo is het niet ouder als 3 en een half jaar ,_cn wanneer het 'er geen van deze meer heeft, dan is het in zyn 5de jaar; in het 6de jaar komen de Wolfs-Tanden uit het Tilndvleesch te voorfchein en haare holtens zyn zwart; in het 7de jaar ftaan de Wolfs-Tanden ter dikte van een kleinen vinger boven het Tandvleesch ; 'in het 8fte jaar ter dikte van een middel vinger, en als dan hebben zy geen holtens meer, maar zyn geheel toegegroeid; Over zulks werd den ouderdom van een Paard naar de langte der tanden of haken gerekend. Van hetHoef Be slag der Paarden.' D§ 43e Ondervinding heeft geleerd, dat door onervaren Smits Knechts en Meesters, voornamentlyk in het Veld, dikwyls de beste en fchoonfte Paarden door het Iiocf-Beflag werden bedurven en geheel buiten ftaat gefield, om ooit weder gebruikt te werden, daar het nu voor ieder Officier byzonder voor die welke het opzicht over veel Paarden hebben , dog wel het meest een Officier der Cavallerie, niet onaangenaam kan zyn, daar van eenige'aamvyzing te hebben, naar welke zy by voorkomende gelegentheden, een onervaarne Smit kunnen onderrechten, zo kunnen de navolgende verzamelde onderrichtinge, welke een ervaarne Konst Smids Baas aan eenige Artillerie Officieren heeft mede gedeeld , hier toe van dienst zyn. § 44- Daar bet Hoef-Beflag een zaak is welke onder al het Smits werk de grootfte voorzichtigheid, (ten  ( 49 ) (ten aanzien tier fchade welke hier door ontftnr.n kan) vordert, o;n een Paard daar door tot zyn beftemroing niet onbekwaam te maken, zo komt hét hier by hoofdzakelyk op de volgende vier zaken aan. i Op bet uit hollen der Hoef; het geen door middel van een zogenoemd Veegmes gefchied, waar door de Paarden de overtollige Hoef eö andere oureinigheid werd afgenomen , voor al moet dit uithalen altoos in de hoeken wel in agt werden genomen , en 'er moet wel opgelet werden , dat het niet te diep gefchied , en het Paard bier door hinder krygt; eenige willen aan de witte ftrepen van de Hoef de juiste maat kennen , dan dit teken is bedrieglyk, dewyl men Paarden heeft, die een geheele Witte, en daar tegen andere , die een geheele zwarte Hoef hebben, een bekwame Smit moet het door het gevoel kennen, en wanneer hy bemerkt, dat den Hoef niet diep is, zo moet hy zo dikmaals. een fnede met het Hol of Vceg-Mes werd gedaan, met den Vinger voelen of de Hoef week of licht werd, en zo dra hy dit ontdekt, moet hy op die plaats met uithalen ophouden, want doet hy dit niet, en holt hy zo diep dat hy het Paard aan het zogenaamde leven komt, dan kan het zelve niet zonder pyn, op iets ongelyks of op harde Plaatfen treden, zonder te hinken. i Op de groote en geftalte der Hoef-Yzers ea Nagels. De groote der Hoef-Yzers , werden in het gemeen na de groote van het Paard en derzelver Voeten ingericht, ook werd de zwaardere of lichte arbeid van een Paard hier omtrent wel in acht genomen, het makely der Hoef-Yzers en Nagels, is doorgaans aan ieder genoegzaam bekent; Doch van de Nagels dient dit hemnnert te werden, dat dezelve niet te fterk ook zelde meer als een en een halve of twee duim lang, en een weinig breeder als dik mogen zyn, en om dezelve by het inflaan in den Hoef, roet D de  C 50 ) de punt te kunnen uittrekken, zo zyn ze aan de punt eenigzints omgebogen , vervolgens moeten de Hoef-Yzers, en byzonder de Nagels van goede fpecie gemaakt zyn. By Paarden die zwaren arbeid moeten doen werd 111 bet midden der Hoef-Yzers nog een appart Huk Yzer van cirka 1 en een halve Duim iT' ? Wdk men St00t-Yzer noemd, aangemaakt; dit ftuk Yzer moet met de zogenaamde Calkoenen gelyk van hoogte zyn. hy Ry-Paarden, of d'ie, welke niet zwaar behoeven te trekken, rekent men dit StootYzer voor onnodig, ja zelfs fchadelyk, dewvl de Paarden daar te veel mede aanftooten, het geen men zegt, dat de Paarden ftyf maakt. 3. Hoe veel, en waar de Nagels moeten ingeflagen werden. - Het getal der Nagels werd na de groote en fterkte des Hoeft gericht, by Paarden, welke een kleine en vollen Hoef hebben , Zyn voor ieder Hoef Yzer 6 Nagels toereikende , en by een groot Paard van dat zoort m ieder 8, in een flegten Hoef van de klein (fe zoort, heeft men wel 8 of 10 fluks, en voor groote Paarden, die een flegten Hoef hebber, wel 10 of 12 nodig. De Nagels werden zo geflagen, dat zy aan de Hoeken der Soolen, en voor langs de buitenfte zyde der Hoef fof Schalen; na bovenwaards toe werden doorgeflagen, en van wcderszyde naar de rondte van den Voet, byna egaal tegens elkander over te ftaan komen. — iJc Smit moet wel in acht nemen, dat hy de Yzcrs met te diep gaat, dat is de gaaten voor de Nagelen met te veel naar het binnenfte van het Yzer flaat, of, dat hy de Nagels niet zo vast zet, dat ze te na aan de Punt en het JLeven komen, waar door hy gevaar loopt, net Paard by den minsten onachtzamen flag te vernagelen; hier by komt het hoofdzakelyk op de toebereiding der Nagels aan, deze moeten met te ovaal aan de punt vallen, noch te zwak zyn. Wan-  Wanneer de Nagels ingeflagen zyn, werden dezelve met een Knyptang zo ver afgekneepen, dat zy cirka een half 4de of een 8ftc duim om neder te buigen blyven (taan, werdende deze Punten als dan met een Niethyzer of Hamer orageflagen, ten laasten werd de Hoef met een Vyl ringsvvys om het Yzer gelyk gemaakt. Hoe eigentlyk het Yzer onder den Hoef moet te leggen komen. Daar de Hoef van een Paard op driederlye manier gefield kan zyn, namentlyk, geheel vol, of "hol, of vlak, zo moeten ook de Hoefyzers naar de Voeten van het Paard zyn ingericht, en gelyk of hol werden uitgewerkt; waar by men echter zeer oplettend moet zyn, dat de yzers niet te plat of ook niet te hol Zyn. — De Smits noemen een Hoef-yzer plat, wanneer het zelve met zyn oppervlakte, tegen de geheele ondervlakte van de Voet van het Paard zo ver zich het Yzerftrekt, onderen aan alle zyden overal even fterk rust, wanneer echter het Yzer, daar, waar de Nagels zyn ingeflagen, iets afvvykt zonder op den Hoef te rusten, dan werd dit hol genoemd; By een vollen Hoef, waar weinig Hoorn en maar dunne Solen zyn, moet het Paard bloot op het midden van het Yzer gaan, en dan moet • het Yzer in het midden het fterkfte zyn, daar anders de Yzers by voorgemelde foort van Hoeven aan de zyde het fterkfte gemaakt werden. By de aanlegging der Yzers moeten de Smits wel toe zien, dat zy dezelve by de Solen goed opleggen, het Yzer mag onder den Nagel wel iets (het geen nochtans zeer weinig moet zyn) afftaan. Dewyl het Yzer altoos wanneer het by de Nagels goed aangetrokken is, veel vaster en langer, zonder zich te verwikkelen of los ie werden, blyft leggen. Wanneer een üud-yzer moet werden afgedaan , zo moet het omgebogene der Nagels D % eerst  C 52 ) eerst met een Houw of Hak-yzer werden afgehouwen dan werd het Hoef-yzer opgegaan? NagdS Mn Nypta"S 'er uit' Van de Discipline onder deTuigbediende Stal en andere Knechten. 'jT § 44. Zelden zal een Staat, byzonder die der Konmglyke Pruisfifche in ftaat zyn, zo veel Officiers, Pak- en Artillerie-Knechts uit zyn eigen Staaten op te brengen, als tot, (wanneer de geheele Macht te Veld gaat) het buitengemeen aantal Paarden, welke gedecltelyk tot Pak-Paarden gedeeltelyk tot het Transporteeren van bet Oelchut en alle andere Vaartuigen werden eevordert, byzonder daar voornamentlyk in aanmerking genomen moet werden, dat het Land niet te zeer ontbloot, en tot Bebouwing en Bearbeiding van het Land, een genoegzaam getal Lieden in het Land overig blyven. § 45» pfïchoon wy reeds Pag. 5 $ 6. hebben aangehaald dat by Jaarlykfche Revifie der Cantoris, door geheel Pruisfchen, de tot Knechten bekwaame Lieden, zo wel in de Steden, als op het Platte Land werden opgefchreven , zo zvn dezelve echter niet toereikende om by een ontitaanen Oorlog, alle de Paarden, die als dan moeten mede genomen werden, onder dezelve te verdeden, en de Landftanden, welke het hun opgegevene getal Knechten uit haare Diftriften , zo wel aan de Artillerie, als Cavallerie en Infanterie, ook aan de Bakkery en het Veld-Proviant Vouragie wezen moeten leveren, zyn genoodzaakt noch veel, en wel de meeste voor Geld aan te Werven. — Dat iemand die op een andere manier aan de Kost kan geraken, zich niet goedwillig, als Knecht om mede ten Oorlog te gaan,  C 53 ) gaan, engaeeerd, is door de ondervinding genoeg bekend, te meer, daar niemand in een Campagne meer Fatiguen is onderworpen als een Pak- en Voer-Knecht, voornarnentlyk by de Artillerie ; waar by noch komt, dat hun Leven by een Actie, in even zo groot gevaar als dat van andere Soldaaten is. De Landllanden om nu het aantal Knechten, welke zy leveren moeten, voltallig te maken, zyn genoodzaakt, alles wat zich hier toe by hun aangeeft, maar aan te nemen, waar door dan ook het grootfte gedeelte uit Landlopers en Deugnieten beftaat, waar by noch komt, dat de meeste niet bekwaam zyn, of weeten met Paarden om te gaan. Uit de VVerkelyke Cantonnisten werden gemeenlyk de Officiers, als ook de Pak-Knechts uitgezocht, en de overige werden als dan by de Vaartuigen der Artillerie, Veld-Bakkery, en het Proviand Vouragie wezen verdeeld, hier uit is licht te zien, dat de in het Veld dienende VoerKnechten een Ras van Volk is, dat in de ftrengfte Tucht moet werden gehouden. § 46. Alle Officieren dus, welke veel Pak-Knechts, benevens geheele Trains van Vaartuigen of Artillerie-Brigadens onder hun bevel hebben, moeten met alle zorgvuldigheid hunne Tuig-Bediendcns kiezen, en die Nacht nog Dag niet uit de Oogen laaten gaan, en dezelve altoos op het ftrengde tot hun Plicht en Gehoorzaamheid aanmanen. Ook moeten zy zich op de Rapporten dezer Lieden niet verlaten, maar zelfs alles naauwkeurig onderzoeken en, nagaan, en dikwyls zelfs alles in de Stal revideeren en naarzien, of alles in de behoorlyke ordre is, en of de Paarden wel zuiver werden gehouden, en volgens Voorfchrift, ordentelyk hun Voedei bekomen: Hier door werd de Ordre en Tucht onder de Knechts het best onderhouden , en in het tegenovergeftelde geval, is zulks tot Conliderabele fchade van den Souverain. De Knechts werden D 3 voor  C 54 3 tnr0nW d°°r hlm LiederlyKe Levensmanier tot Ueiertie aangezet, en ten andere, werden de Paarden met wel Gevoedert of Gereinlgt, zo Crepeeren zy of werden door makheid onbekwaam, om dat geene waar toe zy gedestilleerd z}n, te verrichten. § 47* Den nu Verceuwigucii Grooten Koning FreÜiVSa*?1? 1l was dit alles niet onfekend, FVfVn o oha Ve"An:lar den Eenjarigen Beijerfche voir°^Oor og Annoi7 8 in jfetJaarJ IZP Z rrtll'fIC Kn eiSene h^ctk, betref? tW K"e7htenVouragcringen, aan den neei van Ho/tzendorf, toenmaligen Generaal Chet en Generaal Infpefteur der geheele Pruis- hmrnctie nu alles inhoud, wat een Officier die t cdl Knechts en Paarden onder zyn opzicht heeft b den Oorlog nodig heeft te weeten, en van ÏZa * Zy"1' l- hebbe ik dezelve in te volgende S zo als die van Zyn Majefteit is gegeven, woordelyk laaten Afdrukken. 8 ' Instructie voor de Artillerie. T) § 48- 4-fewyl Wy in den'laatftpn Oorlog, geen Bataille of zonderlinge Affaires hebben gehad, 20 heeft het ditmaal de Artillerie aar. gelegentheid gemankeerd om zich recht te laaten zien? Echter heeft zy by ieder Affaire, welke is voorgekomen haare Plicht gedaan, zo dat men niet anders zeggen kan, als dat zy goed Gefchooten en zo als men van een Artillerist verlangen kan Gevuurd hebben. Wat Zyne Koninglyke Majefteit hier thans noch nodig acht voor te Schrvyen gaat eigentlyk niet den werkdyken Artillerie Dienst aan, maar enkeld die zaken, welke tot: I ranspprtering des Gefchuts behooren. Hy kunnen de Artillerie niet anders als door yeei laarden Transportccrcn„ en daar de Om- ftan-  ( 55 ) ftandighedennueenmaal zo ^ dewyl de menigte van Canons thans hoogst nopdzakelyk zyn, en dat men veel Gefchut niet kan ontbeereti zo moet voor al met de grootftc Attentie op de Confervatie der Paarden werden gezien, voornamentlyk in 's Vyands Land alwaar zo ons is bekend geworden, noch Menfchen noch Vee voorhanden zyn. , De bezorging der Paarden, waar op men byzonder aclu moet geven , beftaat in veele en differente zaken, voornamentlyk moeten de Capiteins die Batteryen hebben, zorgvuldig daar op acht neemen. , , o(. i Dat geen Voeder, onder wat Voorwendfel het ook mag zyn, aan de Marquetenterswerd Verkoet, maar dat de Paarden zo veel als mogelyk 'is, in een regt goeden ftaat werden behouden. Even met dit inzicht heeft Zyne Koninglykc Majefteit, niet alleen by iederBattery een Capitein gegeven, om het opzicht over de Batterv zorgvuldig waar te nemen, maar Hoogstdezelve heeft ook de Staf-Officieren over deze Capiteins en Batteryen gefteld, die over alles, wat tot voordeel der Befpanning maar immers kan dienen, een waakzaam Oog moeten houden, en daar de Artillerie-Brigaden een groote menigte Paarden gebruiken, en de Train derzelve niet minder nodig heeft, zo is het des te noodzakelyker, dat de Artillerie dezelve Ordres in acht nemen, welke de Cavallerie ten aanzien derVourageering zyn bekend gemaakt, en hier in beftaan. ,. , a Dat de Artillerie dat wilde en onbondige goed van Knechts in goede ordre houden, op dat dezelve niet alleen haare Paarden ordentelyk Voederen en zuiveren, maar ook by de \ oura^eeringe aan die plaatzen Vourageeren, die de^Commandcerende Generaals voor de Artillerie aanwyzcn. ,.1711 mn hpt q Dat de Artillerie-Knechten het Veld van l et welk de Vourage weg genomen zal wordeu ordentclyk kort Afmaaijcn, -op dat haare 1 aarD 4  < 5ö ) den voor 3 dagen volkomen Vourage hebben, wanneer het echter mocht wezen, zo als zulks by eenige gclegendheden wel is gebeurt: dat de hun aangewezene plaats niet zo Vrugtbaar als andere Velden was, of dat by gebrek van tyd de afgemaaide Vourage niet ingezamelt of mede genomen kan werden, waar door gevolgelyk het by de Artillerie aan Vouragie zoude mankeeren, zo moet zulks in dit geval aanltonds aan de Commandeurs der ""Bataillons werden bericht, die het aan den Commandeeje yeneraal aanftonds moet melden, daar mede deze Artillerie nog een andere plaats werd aangewezen, waar zy nog meer Vouragie kunnen haaien , en hier door de Paarden in vokomen Voeder genoegzaam kunnen werden onderhouden. By de Vourageringe is nog een wezentlyke omltandigheid, en welke altoos wel in acht moet werden genomen, namentlyk, dat de Officieren en Onder-Officieren een waakzaam nog op de Knechten, ook daar op moeten houden, dat, zo dra de plaats hun is aangewezen, het Koorn fpoedig moet werden afgemaaid, en ook met dezelve fpoed opgenomen, in Vourageer-Banden gebonden en opgepakt werden, wanneer dit met de behoorlvke'Ordre en Exaclie gefchied, zo kan in de tyd van Quartiers den Train, welke de Votiragie heeft gehaald ce rug Marcheeren, en hier door werden de Menfchen, Escorte en Paarden niet te zeer gefatigucerd, ook wanneer de Vyand de Vourageering wilde verontrusten, zo is het hem onmogelyk, dat hy in een uur zo veel afbreuk kan doen, als anders in drie zoude gelcmed zyn. Wanneer de Troupen en Knechten, welke heoben weezen Vourageeren, naar het Leger te rug Marcheeren, zo moeten zy met "de grootite fcherptè werden aangehouden , op dat 01e Lieden niet in de Dorpen gaan, en daar allerlei Escesfen doen, en Plunderingen ondernemen ,  C 57 ) nemen, dewyl met diergclyke Excesfen meer tot niet gemaakt werd, ais 'er ten aanzien der Vouragie by geprofiteerd kan werden. Is bet naar den Oogst, en dat men uit de Scbuuren Vourageerd, zo is 'er wegens de Plundering, en de daar mede verbondene Excesfen, voornamentlyk acht te geeven, dat de Stok-Knechten geen diergelyke wanördens voornemen. De Officiers en Onder-Officiers moeten die geene, welke Plunderingen en Buitenfporigheden begaan willen, op het hardfte ftraffen. Deze Duivels regtfehapen liaan, en wanneer zy het te dol maaken, in Arrest neemen, en door de Spitsroeden laaten loopen, want als dit Goddelooze Volk niet in ordre werd gehouden, kan men mee hun in het geheel niets uitrichten. Op alle deze voorgefchrevene dingen, moet by den eerst weder ontftaanen Oorlog, met alle fcherpte, en met den ftrengften ernst acht gehouden werden, op dat den Commandeerende Generaal niet uit Negligence der Officiers, en van wegens de Buitenfporigheid des Liederlyken Volks, door gebrek aan de nodige Vouragie, genoodzaakt werd, zyn Leger op te breken, in een tyd dat de omftandigheden veel meer konden vorderen, in dit Leger te blyven ftaan. Deze Inftructie zal aan alle Staf-Officiers werden Gecommuniceerd, ook aan alle overige Officieren der Artillerie, en voornamentlyk aan die Capiteins, welke Batteryen hebben, werden bekend gemaakt, ten einde zy zich naar deze Zyner Koninglyke Majefteits Alderhoogftens Intentie weeten te reguleeren, en in het toekomende deze Voorgefchrevene Beveelen op het naauwfte in acht neemen. Potsdam den 29 July 1779- FREDERIK. D 5 Van  C 58 ) Van deEigentlvke BespanningsManier des Geschut en Wagens, by oorlogstyden na die by de pruissische Allmee ingevoerde manier. DS 49. e Uitvindings Geest der Menfchen heeft tot voortbrenging van zwaare Lasten, zo te Water, als te Land zo wel van de eelre Plaats deeT tl f ,£re >a a,S °°uk van het eeIlc Waereldj f ot het ?nderf» benevens tot gemak der Menlchen, om van heteene Waerelddecl ofPlaa-s naar het andere zonder Voeten te gaan, en te begeven, verfcheidc Machinen, welke men Vaartuigen noemt, uitgevonden. J?nï °P tf.^H gebruikt werden beftaan, uit groote en kleine Scheepen van allerlei foort. Die tot gemak der Menfchen te Land dienen, beftaan uit Schepen koetzen, Post- en andere Wagens, ja zelfs Sleden, en die van welke men zich tot Pransporteenng der zwaare Lasten op het Land bediend zyn gedeeltelyk Wagens met 4, en gcdee telyk Karren met 2 Raderen of Wielen, en by Wmterteid, wanneer 'er veel Sneeuw let ook wel groote Sleden. ' 0 ' § 50. In de Oorlogen welke de Ouden voerden, heeft men zich tot Transporteering der Levensmiddelen en andere Oorlogs - Gereedfchappen , van Paarden, Cameelen, Ezels en andere Last-Dieren bediend. In latere tyden, zedert de uitvinding van het groot en klein Pulver Gefchut, als ook der Pontons heeft men tot Transportering der Levensmiddelen voor de Menfchen, Vouragic voor de laarden, Ammunitie, Artillerie en andere Oorlogs1-Gereedfchappen by Oorlogstyden in het Veld, gedeeltelyk Wagens met 4, en gedeeltelyk Karren met 2 Raderen in het gebruik. De Véld-Canons, zo wel 'kleine als groote , lichrc  C 59 ) lichte en zwaare, benevens de in het Veld mede gevoerde Hauwitzers , werden opbaar eigen Stellagie, waar op zy by het gebruik leggen, het welk de Affuit met de daar aan gebragte Voorwagen is, Getransporteerd. Zwaare Belegerings- Ge- fchut, als Mortieren, welke by het gebruik ook op een Mortier-Klos of' Stoel leggen, benevens 24 Ponders, en noch zwaarder Canons, werden op zogenaamde Zadel-Wagens Getransporteerd. De tot zulke Canons behorende Affuiten echter, werden alleen met haare Voorwagens mede gevoerd, en de Canonnen by een Belegering op de Batteryen eerst ingelegd, welke manier ook by de hcele zwaare Hauwitzers plaats heeft. De Poi.tons daarentegen, werden gedeeltelyk op Karren met 2 Raderen, zo als by de Hollanders gebruikelyk is, en gedeeltelyk op Haquet-Wagens, zo als by de Franfchen, Pruisfchen, en eenige andere Arméën ingevoerde gewoonte, van de eene Plaats naar den andereu Getransporteerd. Alle deze voorgemelde, en by eene Armde in het Veld mede genomene Vaartuigen , of tot Belegering gebruikelyk Gefchut, werden door Paarden , welkers getal naar de zwaarte der Last die zy trekken moeten, werd gereguleerd , Getransporteerd. NB. Is het mogelyk, dan werd het BelegeringsGefchut gemeenlyk te Water Getransporteerd, wanneer dit echter niet kan zyn, zo behoord tot Befpanning van een 24 Pond. Zadel- Wagen, met het Canon 'er op, ten minsten 16 Paarden en 8 Knechten, en voor een ZadelWagen van een 50 Pond. Mortier met Klos en Laadgereedfchap, op het minsten 12 Paarden , de Affuit voor een 24 Pond. Canon kan echter met 6 Paarden werden Getransporteerd. § 5i. Dat een goede Befpannings-Manier de Transportering des lichte en zwaare Gefchut, als ook van andere zwaar beladene Wagens, voornamentlyk  Tab. I. FigA.B. ( & ) mentlyk in een Bergachtig Land, veel verlichteakan, is veele Oilicieren, byzonder die, welke Campagnes bygewoond hebben, door de ondervinding bekend. — Daar nu die, by de Pruisfifche Armée, byzonder by de Artillerie, de by het zwaare Gefchut, ingevoerde BefpauningsMamer, byna onverbeterlyk is, en verdiend nagevolgd te werden, zo zal den Autheur van dit Boek dezelve zo duidelyk als mogelyk is aanwyzen; eer hy echter tot de Befpanning zelfs overgaat, wil hy zyn gedagten mede deelen, waar in een Wagen met 4 Raderen, en een Disfelboom, deels voor een 4 Raderigen Wagen met een Lamoen, en deels voor een Kar met 2 Raderen , zo wel met een Disfel als Lamoen de voorkeur verdiend. § 52. Een Wagen met 4 Raderen en een Disfel-Boom verdiend, voor een foortgelvke Wagen met een Lamoen uit de volgende oorzaken, de voorkeur te hebben. Aan een Disfel-Boom, kunnen achter aan de Zwengel by 11. PI. I. Fig. A. B. a Paerden voor aan den Disfel by 1. en e, aan de Zwengel q. ook 2. en wanneer de Wagen 3 of 4 Spannig is, altyd aan de volgende Zwengels, 2 Paarden aangefpannen werden, deze Befpanning zoude een lengte van 32 Voet of 16 Schreeden inneemen, zonder de lengte des Wagens, daar voor een ieder Paard van de Zwengel af, tot voor aan de. Kop, 4 Schreeden of 8 Voet werd gerekend; daar integendeel als de Wagen met een Lamoen is voorzien, zo kan in deze niet meer als een Paard werden gefpannen, en wanneer de Last nu abfolut 8 Paarden vorderde, zo zoude deze eene, nog eens zo veel lengte innemen. Dewyl nu altoos maar het eene Paard voor het andere zoude kunnen werden gefpannen; Indien 'er nu veel Vaartuigen te Transporteeren waren, waar 4 by veeltyds Canons met 10 a 12 Paarden Befpannen zyn, zo zoude den optogt van een Varende af Rydende Train, noch eens' zo lang als in nee eerfte  / ( 6i ) eerfte geval zyn, en dan zoude dikwyls delaatfte Vaartuigen van een geheele Train by een' groote Armêe, noch in het oude Leger zyn, wanneer de eerfte al lang in het nieuwe Leger waren ingerukt. By het hier bovenftaande komt noch, dat een Paard, welke in de Lamoen gaat, de eerfte last alleen op hem heeft, daar in het tegen overgeftelde geval, 2 Paarden den last deelen; eindelyk is noch aan te merken, dat vald, op den Marfch een Paard, of werd het geduurende een Actie in de Lamoen Dood gefchooten, dan is het veel meer moeite het zelve uit de Lamoen los te maken, als dat een, dat aan een Distel aangefpannen is, Crepeert of Dood gefchooten werd, welke zwarigheid men ook met dat, het welk indeszelfs plaats moet ingefpannen werden, heett. Uit alle deze hier boven aangehaalde oorzaken, verdiend ook de Voorwagen tot een Canon of Hauwitzer met een Disfel, die , welke met een Lamoen is,voortgetrokken te werden , dit is ook de reden, dat in de Pruisfifche Armde by alle Vaartuigen de laaste Cnamentlyk die met een Lut moen geheel) zyn afgefchaft. § 53« Een 4. Radigen Wagen , verdiend de voorkeur boven een Karre met a Raders uit de volgende oorzaken : . . Een Kar, welke met een Kast, waar in Ammunitie of andere in het Veld benodigde zaken , gepakt moet werden , of ook zonder Kasten, waarop Vouragie moet werden getranfporteerd, in dezelve kan niet zo veel geladen werden als in een Wagen, dewyl de Kast op een Karre-StelJiag, maar omtrent half zo lang als de Kast óp een Wagen-Stellagie (zo als by voorbeeld een Ammuniiie-Wagen) zyn kan , ook zoude zulk een lange Kast op een Karre Stellagie, eensdeels onaanzienelyk zyn, ten andere zoude de ftoting op den As nog wel eens zo fterk zyn, als by de voorheen gebruikelyke Ammunitie of PatroonKatren, hiér by komt nog, dat daar een As de gan-  C 62 ) ganfche Last alleen moet dragen , en tot het zwaar puncï diend, zo breken by een Kar de AsArmen veel eer als by een Wagen met 2 Asfen de oorzaak hier van is licht te begrypen, door de Iterlcc dreuning die een Kar by het vaaren veroorzaakt , is de drukking en ftoring op de As zo als reeds is gezegd, veel fterker als by een Wagen , en wanneer een Kar op een Weg die veel uitgevaaren is, voornamentlyk by de Nacht wanneer het niet mogelyk is zich daar voor in acht te nemen, op een zyde in een gat valt, zo moet den As-Schenkel, wanneer hy niet doorgaans goed, en het As-Yzer van goed taai Yzer gemaakt is, abfolut fpringen. De ondervinding heeft het zo menigmaal bekragugt, want in den 7 Jarigen Oorlog, waren tot 1 ranlporteering der Voorraads Infantei ie-Patroonen, zo wel by den Train als by de Infanterie Bataillons zelfs, 4 Raderige Wagens by de Praisfifche Armée ingevoerd , deze lieten zich goed I ranfporteeren , en zelden gebeurde het dat een As-Schenkel, of iets anders aan dezelve brak. — In den laatfte Beyerfche Erfvolgs Oorlog van het Jaar 1778 , daar tegen, waren tot I ranlporteering der Geweer-Patroonen, Karren met 2 Raderen in het Veld mede genomen, en toen zag men op den Marsch heen en te rug diergelyke Vaartuigen, deels met gebrokene AsArmeu, deels met gebrokene Bomen onder de Kasten, en aan het geitel op andere plaatzen "-cbroken , leggen ; zelden zag men echter een 4 Pvadigen Wagen 'er onder. Heeft de Karre in plaats van een Disfelboom nu een Lamoen, zo komt by de in § 5*. dezen aangaande vermelde oorzaak , waarom dat een Vaartuig met een Disfel, de voorkeur verdiend, hier nog by. § 54. Men konde my hier vragen, waarom varen de Voerlieden de grootfte Lasten op een Kar zonder dat 'er iets aan zulk een Kar breekt, en  ( 63 ) en verkiezen deze boven een Wagen met 4. Radereu? dan deze vraag is licht te beantwoorden: Een Karren Stelfcl met 2 Raderen voor VragtVoerlieden, beftaat maar uit 2 lange Boomcn met eenige Dwarshouten voorzien, het welk op de As werd vastgemaakt, zonder dat 'er zich een Kast op bevind, daar dit geftel echter van een buitengewoone fterkte , ten aanzien der As en Boom is, zo is het niet licht mogelyk, dat hier aan iets breken kan, maar een Kas die in het Veld moet werden gebruikt, kan onmogelyk zo fterk werden gemaakt, want indien dit wierd gedaan , zo zoude de last nog wel eens zo zwaar werden , en gevolgelyk meerder Paarden vereifchen als 'er toe beftemt zyn, ze is alzo naar haare proportie ongelyk zwakker, en kan dus niet als een VragtVoer-Karre werden aangezien , hier by komt nog: den Voerman heeft altyd goede fterke Paarden , verzorgt dezelve van zulk goed Voeder als hy nodig oordeeld, vaart dagelyks naar zyn goedvinden ,^zo ver en zo langzaam als hy wil, vaart ook maar enkeld by den dag en niet by den nacht, daar tegen de Paarden, die by de Vaartuigen in het Veld zyn verdeeld, zyn gedeeltelyk liegt, en gédeeltelyk van veel fatiguen terug gekomen , waar by nog komt dat zy met het hun toegedeelde Voer te vreden moeten zyn, en by Marschtyden dikmaals nacht en dag met alle lpoed onafgebroken voort moeten. Dat den Voerman, een Kar boven een Wagen verkiest, gefchied om des Ladings wil, want zo als reeds gezegt is, bevind zich op een VragtKar geen Kast; wil hy die nu beladen, zo behoeven de Boomen maar achter in de hoogte te werden geheven, dan vallen zy van vooren met haar einde op de grond, wanneer men dezelve als een Sleep-Burrie of Schroot-Ladder kan gebruiken , en dus kunnen op die manier de zwaarte Lasten 'er opgebragt werden, welke alsdan van voren tot achter den As gefchoven kunnen worden, als dezelve nu van voren zwaar genoeg beladen is, en de Lading achter zal gefchie- den,  ( *4 ) den, dan werden de enden der Bóomen van vo. ren opgeheven, waar door dan de achterfte enden even ais eerst de voorde op de grond komen, en de achterlading gefchied op dezelfde manier. Doch , offchoon dit by een Veld-Kar geen plaats heeft, houd echter een Wagen altoos de voorrang. PI L Fig. A. 6. Van de Bespanning zelfs. D, ~, S si aar de Befpanning aan een Disfel, het zy aan een Wagen of aan Gefchut een en het zelve is, zo zal in het navolgende altyd van de Befpanning eener Voorwagen gefproken worden , zo als ook de Fig. A. en B. PI. I. aanwyzen. § 56. De Befpanning met 2 of 4 Paarden is de gcwonelyke, en gefchied na de algemcene bekende manier, by voorbeeld, by Fig. A. en B. PI. I. by 11. is een Achter-Zwengel, in welkers midden een gat is, over den op den Disfel vastgemaakte eanigzints kromgebogene Yzere Nagel gehangen , en legt hier by de Figuur op den Disfel aangewezen ; aan ieder Zwengel zyn zo als by q. is te zien, 2 zogenaamde kleine Zwengelhouten, hangt nu den Zwengel dwars over den Disfel, (zo als het moet zyn als men aanfpannen zal) zo werd op ieder kant van den Disfel aan een ieder Zwengelhout een Paard, door middel van de aan het Tuig zich bevindende 2 Strengen, die op dat einde waar dezelve aangeftnkt werden , een Lis hebben, vast gemaakt of aaugefpannen , en op dat de Disfel by het Varen van voren niet op de grond kan lleepen, maar in de hoogte gedragen werd, en de Paarden niet regts of links daar van af, en uit het fpoor gaan kunnen , zo werden dezelve door middel van Yzere Ringen, welke aan de Halskoppels met een Ketting van 5 a 6 Duim vast gemaakt zyn, aan den Disfel vast gemaakt; vervolgens werd deze Ring van  C 65 ) van de Halskoppel van ieder Paard, voor over den Disfel gefchoven, en een gebogene Yzere Nagel ( welke men orh dezelve niet te verliezen insgelyks door een Ketting aan den Disfel kan vast maaken,) zo als by e is te zien, in bet gat, welke van vooren in den Disfelboom is, daar voor geftoken, en dan noemd men het Eenlpannig. S 57' Zal een Vaartuig nu met 2 Span of 4 Paarden befpannen werden, dan werd over' den Di,sfel, daar waar de achter Paarden met den Ring der Halskoppels overgehangen zyn , een Voor - Zwengel q. welke een Yzere Ring heeft, zo als by /. en ƒ. te zien is, met den Ring overgehangen, en als dan de gebogene Yzere Nagel daar voor geftooken , dan werd aan deze Zwengel q. aart ieder Zwengelhout weder een Paard aangefpannen , daar nu deze Paarden geen Halskoppels om hebben, en aan niets vast gemaakt kunnen werden, doch echter Van voren by elkander moeten blyven, op dat de daar op zittende Knecht dezelve beter kan regeeren, zo werden zy door middel van een voor aan den Toom van het Hand-Paard gebonden Koord of Lederen Riem, welke aan den Toom van het Zadel-Paard vast gemaakt is, met de Koppen het een aan^ het andere vast gemaakt, doch zo, dat het Koord of Riem, ten minden een en een halven tot a Voet lang, tusfehen beide de Paarden blyft. § 58. Moet een Vaartuig 3 Spannig, of met 6 Paarden befpannen zyn, zo is het 't beste, dat dit 3de Span Paarden aan de 2, voor aan den Disfel gefpanne Paarden aangekoppeld werd, het geen op de volgende manier kan gefchied en. 'Aan de Strengen welke in het Gareel des derde, of nu voorste Span zyn,, moeten in de Lis, door middel van de doorgehaalde Streng, houtene pennen omtrent een halve Voet lang, eri een en een halve Duim dik vast gemaakt werden, deze Pennen werden als dan door de in het Tuig E zichr  ?!. I. Fig. O. Q. PI. I. ( 66 ) zich bevindende Yzere Ringen, van binnen naar buiten op beide zyden van ieder Paard door en dwars yoorgeftoken, verder werden de Paarden door middel van een Touw of Riem, zo als in de vorige § is gezeclit, te zamen gelpannen. § 59' Moet een Vaartuig met 8, 10, i2, ja noch met meer Paarden werden befpannen, zo konde men de 2 eerst aangefpaune Paarden, allemaal aan de voorgaande, op de in de vorige § aangehaalde manier Aankoppelen , dan daar deze Beipannings-Manier uit veelderlei Oorzaken, waar van deze de voornaamfte is, dat wanneer 'erveel fcpanr.en voor een Vaartuig zvn, voornamentlyk by zwaare Canons, waar veelteids de < voorde Spannen van den Disfel der Voorwageh moeten afgehangen werden, om, wanneer met het Geichut in een Aéhe geavanceertmoet werden, dezelve aan het van vooren aan hst Canon Fig. D te vindene Avanceer-Touw Fig. C. PI. I. aln te hangen, niet goed is, zo zal in de twee volgende $ van twederlei Befpannings-Manier gelprooken werden. ö r ' S 60. _ £0 genomen, een zwaar Canon, zal met 12 Paarden of 6 Span befpannen werden, zo kan dit aldus gefchieden. De 2 agterile Paarden werden na de 111 § 56. aangewezene manier aan de Aeter-Zwengels, PI. I. Fig. A. by 11. en de 2, welke voor deze Gefpannen moeten werden, voor aan de Zwengel van den Disfel by 1. en e., volgens $ 57. aangefpanneu. Dan werd een Trektouw, het welk van agterenmet een Yzeren Ring, die in de lis van het 1 ouwis vastgemaakt, en van vooren meteen Haak is voorzien, van vooren over den Disfel gehangen, zo als Litt. a. aanwyst; voor over den Yzeren Haak by f., werd als dan weder een Voorzwengcl q. aangehangen, en het daar naast aan volgende Trektouw Litt. b. het geen schter zonder Yzeren Ring, en zonder Haak van foren zyn moet, en van agteren maar enkeld een Lis  { 67 ) Lis behoeft te hebben, overgehangen; aan deze Zwengel komt als dan het 3de Span. Vervolgens werden noch 2 Trektouwen, dog zonder Lisfen, zo als by b. en de Zwengel q. aan dezelve, door middel van die uit het Figuur by i. te ziene Strikkoorden vast gemaakt, en aan ieder Zwengel 2 Paarden aangefpannen; zyn 'er nu 5 Span voor het Vaartuig, zo kan het 6de Span, na de in §58. aangewezene manier aan de voorftc Paarden werden aangekoppeld, of'er moet nog een foorrgelyk Trektouw, zo als by b. en een Zwengelhout aan het daar naast aan zynde vorige werden aangefleept, en de Paarden tot bet 6de Span aan deze Zwengel werden aangefpannen. Om nu te verhoeden dat al deze Trektouwen by het Varen niet over de grond flcepen; en de Paarden ook van voren by elkander blyven, ook niet regts of links uit het fpoor kunnen gaan. zo werden deze Touwen, aan de Borst-Koppels, door middel van een Yzere Ring, die aan de Touwen met een Yzere Ketting m. van cirka 5 a 6 Duim lang, en waar aan een Yzere Pen 0. is, vast gemaakt, en op deze manier bevestigt, de Pen werd door de aan de Borstkoppel aangebragte Yzeren Ring, of als de Paarden Halsters om hebben door den Ring, welke daar aan is, geftooken, om hier door te bewerken, dat het Touw inde hoogte gedragen werd. De Yzere Ketting is, wanneer de Touwen by elkander geftrikt of gebonden, en de Zwengelhouten daar aan vast gemaakt zyn, cirka een Voet van de Zwengels verwydert. By "zulk een Befpanning moeten de voorste Zwengels op het minste 9 en een halve, doch meestyds 10 Voet van elkander verwydert zyn. Tot diergelyke 12 Spannigen Canons , behoort ingeval de 2 voorste Paarden aan het naast daar aanvolgende Span aangekoppelt zyn, 1 Achter en 4 Voor-Zwengels, 3 Span-Touwen, waar onder een met een Yzeren Ring, en dito Haak, in het tegenövergeftelde geval, diend 'er noch E 2 een  ( 68 ) PI. I. Fig. B. •i § 62. een Voor-Zwengel en een Voor-Trek-Touw meer te werden genomen. De 2de Befpannings-Manier is, wat de 6 achterlte Paarden , namentlyk de 2 aan het achterfle, de 2 aan de eerste Voorzwengel aan den Dislel, en de 2 aan de tweede Voorzwengel , aan het Trektouw Lett. a. Fig B Pi I met den Yzeren Ring, en van vooren met een ïzeren Haak betreft; met die in de voorgaande « aangehaalde manier, volkomen eender, en het onderlcheid der verdere Befpanning beftaat in het volgende, de voorste Trektouwen welke tot deze Belpannings.Manier behooren , werden niet bv malkanderen gebonden, maar hebben altcmaal van achteren een Lis, en van voren een fterke höutene Pen van 15 Duim lang en 2 Duim dik , welke in het Touw is ingewerkt; van voren over den Yzeren Haak by ƒ. op die plaats daar de Zwengel van het 3de Span aangehangen is, werd de Lis van het voorste Trektouw overgehangen dan werd de Lis van het hier op volgende TrekTouw door den Zwengel-Ring gedaan, en de houte Pen door de Lis, en dwars 'er voor geftoken; even op dezelfde manier werd met al de overige Trek-Touwen gehandeld, gelyk duidelyk uit het Figuur by k. kan werden gezien. Pot noch meerder bevestiging kunnen al de T rek-Touwen, daar waar de Zwengel-Houten (by deze 2de Befpannings-Manier) zyn aangehangen, noch met een Bindkoord werden vast gebonden, het geen ook by de Zwengels, en de Lislen van het eerste voorfte Trek-Touw, dat over den Yzeren Haak van het achterfte TrekTouw werd gehangen, in acht kan genomen werden; voor het overige is alle het in de voorgaande § gezegde, ook by deze jBefpanning zeer dienstig. Dat deze Befpannings-Manier, de eerst aangehaalde zeer verre overtreft, en de voorkeur rerdiend, zal een ieder licht kunnen inzien.  C «9 ) § 62. By zwaar Beladene Wagens, die met 4 of 5 Span befpannen zyn, en waar van de voorste Zwengel by het Avanceeren niet van den Disfel hoeft afgenomen te werden, is geen Haak aan het eerste Spantouw; het overige der Befpanning gefchied op dezelfde manier als by de Canons. NB. Een Trek- of Span-Touw, volgens de in § 60. aangehaalde manier, is 5 en een half El lang, en een volgens de in § 61. aangehaalde manier, 5 Elle lang, beide foort is in de rondte gemeeten 4 en een vierde Duim dik, beftaat uit 4 Strengen of Lisfen, ieder Streng heeft 20 Draaden, en het geheele Touw is ge' teert, en miet van zeer goeden Hennep gemaakt zyn, de Ring aan den Haak die van voren in het Touw is ingewerkt, is zo dik als een ordinaire Zwengel - Ring, en de Haak is 13 a 14 Duim lang, een Duim dik, en is met Leder overtrokken. § 63. Voorheen waren by de Befpanning der zwaar beladene Vaartuigen of groote Canons, by de Pruislifcbe Artillerie, Sleeptouwen, waar aan de Zwengelhouten wierden vast gemaakt, in gebruik, doch thans niet meer, maar 'er werden altoos by den Train noch wel eenige derzelve mede genomen , ook werd by ieder Brigade een mede gegeven , welke op den Wagen , waar op het Hefgereedfehap is, werd gepakt, om zich van dezelve, by noodzakelyke gelegenheden, wanneer het Gefchut of de Wagens over Moerasfen of Waters moeten gebragt werden,. te kunnen bedienen; — Zulk een Sleep-Touw is 40 Ellen lang, 3 Duim dik, en beftaat uit 4 Strengen, ieder derzelve uit 14 Draaden. E 3 Van  C 70 ) pi. r. Fig. A, B. Van het Transporteeren des g e scuu t en andere z wa a r Beladene Wa g e n s. GS 64. een Werk is moeijclyker als het Transporteoren van zwaar Gefchut, .en veel zwaar Beladene Wagens, het werd ook, byzonder in een Bergagtig Land, voornamentlyk by Nacht, het moeijelykfte, dewyl dikwyls eenige honderd Vaartuigen, een en dezelve weg moeten pasfecren, hoe zeer nu ook daar voor werd gezorgt, dat de zwaare Artillerie-Brigadens en Grooten Train, de beste en zekerfte weg bekomen, welke nog buiten dat, door de voorzorge der Ingenieurs zo veel als mogelyk, en de omftandigheid het toelaat, verbeterd werd, zo zyn doch by het Transport, zo wel des Grooten frains als zwaare Artillerie-Brigaden, veel zaken in acht te nemen, . door welke het Transporteeren derzelve veel verlicht kan werden. Den Autheur van dit Boek, heeft hier omtrent verfcheide Practetifche Ondervindingen gehad, van dewelke hy in het hier navolgende eenige Ondcrhoudings-ILegulen zal aanWyzen, die, wauneer dezelve in acht werden . genomen, een ieder Officier by voorkomende gelegeutheden van nut kunnen zyn. § 65. By de Verdccling der Knechten en Paarden, moet op het naauwkeuriglte, en met alle zorgvuldigheid daar op gelet werden , dat de fterkfte Paarden van de Gefpans, aan den achterfte Zwengel, byzonder aan deze, en van voren aan den Disfel, ook aan het eerfte Span-Touw, Lett. a. PI. I. Fig. A. B. genomen werden, want veeltyds moeten by wendinge, voornamentlyk in een Woud of Defilée, van de 5 a 6 Spannige Vaartuigen, de 3 of 4 voorste Spans werden afgenomen , en de 2 of 3 agterfte Spans moet als dan de geheele Last om voort te ileepen, werden overgelaaten, dit zt\t'd& valt ook by het Berg  C 71 ) Afvaren voor, en dan moeten die 2 Paarden, welke aan de achterfte Zwengel van den Distel geipannen zyn , de gantfcbe Last alleen ophouden, 0111 nu te verhoeden, dat het Vaartuig of Wagen niet te fchielyk naar om laag komt, waar door lichtelyk ongelukken zoude kunnen veroorzaakt werden, werd by hetBergafvaren een zwaar Vaartui", het zy Canon of Wagen met een J ouw (het welk een Rem-Touw werd genoemd) geremd, doch het is zeer goed, dat al de andere aangefpannen Paarden, wanneer men een lteile Berg of Deiilée moet afvaaren, van voor het Vaartuig' werden afgenomen.' Ten aanzien der Knechten, moeten by de 2 achterfte, en bet daar naast voorgaande Span de beste, en die het best met Paarden weeten om te gaan, ook kennis van het Vuurwerk hebben, werden genomen. § 66. . _ Staat een Train of al de Vaartuigen in bet Leger, zo moet eer Gemarcheerd werd, met alle naauwkeurigheid alles aan dezelve, als ook aan het Gareel en Zadel-Tuig werden naargezien, of het alles wel goed en in ordre is; vind men dat 'er iets aan befchadigt is, moet zulks ten eersten werden gerepareerd; Gelchied dit, zo dra de Armée in het Leger is ingekomen, terftond, en wel van de Officieren zelfs, by de hun om de Transporteeren toegevoegde Vaartuigen, en zv verhaten zich niet op de Rapporten hunner Onderhorige, zo zullen zy op den Marscti hier groot nut uit trekken. § 67- Die Artilleristen, die zo wel by den Tram, als by de zwaare Brigade ftaan, moeten onder generlei Voorwendfel werden toegeftaan, zich van het Gefchut of Vaartuigen, by welke zy geplaast zvn te verwyderen, vooral niet als door Steden öf Dorpen moet werden gemarcheerd, maar zy moeten altyd by der band zyn, om wanneer zulks nodig is, de Vastgevaren oi omli 4 Se"  C 7* ) gevallen Vaartuigen weder op te helpen, en aan de gang te brengen. S 68. By donkere Nachten, moeten niet alleen by de Trams, maar ook by de zwaare Brigadens, op zekere Distanccs, Brandende Lantaarnen, verdeeld en medegenomen werden, maar het is ook hoog noodzakelyk, dat ingeval eene niet goed te pasferene Pasfagie voorkomt, waar re vreezen is, dat een Vaartuig om ver zoude kunnen geraken, het vooruitgevaarne Vaartuig, cen Man by deze Pasfagie laat liaan, om het eerstkomende Vaartuig hier van te waarfchouwen, en zo moeten deze Advertisfements-Posten,' altoos elkander afloslen, fot dat al de Vaartuigen zyn gepasfeerd. § 69. Offchoon de Wegen door daar toe gecommandeerde Soldaaten of Boeren, onder opzicht der Ingenieurs verbeterd, de drooge Grachten gevuld, en over de Waterhoudende Grachten Bruggens gemaakt werden , zo is echter zeer goed, wanneer by de Train, als ook, wanneer veel zwaare Brigaden? een weg moeten pasfeeren, Modder-Bruggen, benevens eenige Wagens met Machines van fterk Hout, Balken en Houte Berriens werden mede genomen, om wanneer veele Vaartuigen zulk een Weg, Gracht of Brug gepasfeerd zyn, en 'er iets aan befchadigt is, het aanllonds weder te kunnen Repareeren. — De Modder-Bruggen om zich van dezelve by Slcgte en Moerasfige Plaatzen te bedienen. Tot dit einde moet van den geheelen Train, zo ook van ieder Brigade Manfchappen werden Gecommandeert, welke met Schoppen, Haken, groote en kleine Balen moeten voorzien zyn, deze moeten by ieder Brigade voor uit Marcheeren; by een Train welke uit eenige honderd Vaartuigen. beftaat, moeten niet alleen voor, maar ook by een zeker getal de- zer Vaartuigen, van deze Lieden Gecommandeerd en verdeeld werden, om hier door te verhoeden, dat de laaste Vaartuigen  ( 73 ) niet in verlegentheid geraken; buiten deze bovengenoemde Manfchappen, moeten ook noch eenige Recommandeert werden, geheel achter den Train te Marcheeren, om in geval eenige Wagens in den weg bleeven Iteeken, of om ver geraakten, of dat by een flegte Pasfagie iets aan dezelve kwam te breeken of te befchadigen, deze dan aanftonds bv der hand kunnen zyn, om het gebrokene te ilepareeren , en de Vaartuigen weder voort te kunnen helpen. Daar zo wel den Grooten Train , als ook de zwaare Artillerie-Brigaden, door daar toe Gecommandeerde Cavallerie en Infanterie Regimenten of Battaiilons, v welker getal na de veelheid der Vaartuigen die zy bedekken, werd gereguleerd, werden G.-convojeerd) zo moeten de Commanderende Officiers, welke de Plottons aanvoeren, wanneer van hunne Manfchappen eenige tot hulp werden gevraagt om Vaartuigen voort te helpen , nooit zulks weigeren, maar dezelve aanftonds geven, op dat alles werde vermeid, wat maar eenigzius den Marsch zoude kunnen vertragen. $ 7°- Wanneer iets aan een Vaartuig breekt; of de Paarden zyn zo vermoeid, dat zy hunnen last niet kunnen voortfleepen , zo moet, wanneer de omftandigheid het toelaat, dit Vaartuig uit den weg en op zyde werden gebragt, op dat de volgende Vaartuigen kunnen pasfeeren; gebeurd zo een geval in een Défilée of andere naauwe Pasfagie , en eén diergelyk Vaartuig kan niet op zeide gebracht werden, zo moeten de volgende Vaartuigen aan alle Plaatzen waar het den Train ■ toelaat, achter en naast elkander Opvaren, en zo dra het ftilgeblevene Vaartuig gerepareerd is, of dat de Paarden eenigzins hebben uitgerust, zo moet den Marsch zonder eenig tydverlies weder voordgezet werden. § 7i. Alle Vaartuigen die het zy, tot een Train of Brigade behooren, moeten op den Marsch elkander, zo dicht als mogelyk is, op volgen, E 5 men  ( 74 ) men moet echter oplettend zyn, en zorgen, dat wanneer ergens opgehouden werd, de Paarden met over de Strengen kunnen treeden, en wanneer m zo een geval het eene Vaartuig te digt op het andere gevaren mogt zyn, is het altyd beter da de Paarden op zyde uit den weg gebragt werden De Vaartuigen welke by elkander beboeren moeten door niets uit elkander werden gefchei' & er moeteA§eeu Marquetenters of andere Wagens tusfchen doorvaren, ook moeten er geene Pak-Paarden werden doorgeleed , de Officers, Onder-Officiers en Soldaaten die rl^- SP^rte,ering der P^-P^rden, en der deeTivn^ Infanterie Y™*»*™ Gecommanwerden y H^m°Ctin A°P-,het fche,'Pfte verboden nf nr? Zy dC ALrtlllei-ie-^nechts door Slagen oi Dreigementen hier niet toe dwingen ■ Indien echter nu de onhandigheden het eens zo vereischten, dat de Pak-Paarden door de Vaartuigen moesten werden gebracht, zo moeten altoos maar eenige door een ieder Afdeeling van een Grooten Train, daar, waar de Artillerieofficieren zulks goed vinden, doorgelaten werden, nochtans moeten de Vaartuigen der zwaare Artillerie-Brigaden alle by elkander blyven; en de Pak-Paarden als dan, wanneer een andere brigade komt, eerst doorgelaten werden; indien tttn ^T^V1 °pd0et' d:lt *CÓlonnei £f 7«elkMcler kruitzen, dan moeten deze op dezelfde manier handelen, en in eenmaal van die Colonne de by eikanderen behorende Vaartuigen en dan van de aankomende Colonne, ooKie Vaartuigen die by elkander behoren,' doorgelaten werden, het geen bewtdirfgs zo lang geiclneden moet, tot dat ieder Coïon weder zyn eigen weg vervolgen kan, op dezelfde manier ErinC°0kSel?;indeld werden wanneer een Infanterie of Cavallene-Collonne eencr Train of Bri. gade regens elkander kruist. § 72' Pasfecren Vaartuigen door Bergachtige Plaatzen, en moet ?ertègcns hooge Bergen opgevaren wer-  C 75 ) werden , zo zyn , wel is waar , reeds in he t Werk: Traité de Manoevre de f Artillerie, ook in Sciiarnhorst, Handboek voor Officieren, eenige middelen aangewezen, om zwaare Vaartuigen , door middel van verfcheide Machines op ftyle hoogtens of hooge Bergen op te brengen , dan daar deze middelen (uit hoofde dat tot dezelve, eer eenige honderd Vaartuigen op een Berg kunnen werden gebracht, ie veel tyd zoude werden vereischQ maar by eenige Vaartuigen kunnen werden gebruikt, zo moet menzoeken de Vaartuigen volgens de gewoone manier den Berg op te vaaren, intusfehen kan men het volgende daar by in acht nemen: zo genomen de Paarden waren door een fterke Marsch reeds te zeer vermoeid, zo dat men moest vrezen, dat zy niet in ftaat zoude zyn de Vaartuigen op den Berg te brengen, dan is het best dat men al de Vaartuigen die eenieder Officier te Tranfporteeren heeft, zo dra men aan den Berg komt, halte laat houden ,_eu aile naast elkander laat opvaren, men geeft intusfehen de Paarden wat Voer , al is het ook maar alleen wat Hooy; heeft men 'er gelegentheid toe, zo laat men hun ook drinken, in een uur, op het alderhoogst, hebben de vermocifte Paarden, zich weder herhaald, en men kan den Marsch weder voortzetten, en de tyd, welke hier door verboren is, weder in haaien ; is den Berg heel hoog, zo als men zomtyds wel eenige aantreft, waar toe men om op dezelve te vaaren wel 2. uuren nodig heeft, zo moeten van zo veel Vaartuigen als nodig is Manfchappen werden genomen , om van achter aan de Vaartuigen te helpen fchuiven , en voornamentlyk aan die voor welke de Paarden niet veel deugen; vind men een .geheele buitengewone ftyle Berg ofHoogte,en'er Jcyn niet veel wendinge voor handen, dan moeten de Paarden van het eene Vaartuig het andere voorthelpen, ook aan die plaatzen, alwaar veel wendingen of draaijingen zyn, en de voorfte 2 a 3 Spans moeten van de zwaare Canons en zwaar beladene Wagens afgenomen werden, ook moet men  C 76 ) men zo veel als mogelyk is de vermindering der Paarden, door hulp van Menfchen, welke van achteren en op zyde der Vaartuigen moeten fchuiven, tragten te vergoeden. Houd een Vaartuig by het Berg opvaren iets tegen, dan moet men achter de Raderen van het zelve als ook die|der opvolgenden Vaartuigen, iets tegen aan leggen om te verhoeden dat de Raderen niet weder te rug kunnen loopen; by het Berg afvaaren , om voor te komen , dat het weder voorttrekken van een Vaartuig, de Paarden niet op eens te zwaar werd, moeten dezelve altoos door Manfchappen (onder het aandryven der Paarden) werden nagefchoven. Alle Slagen der Paarden met Stokken of Zweepen, moet op het ftrikfte verboden werden, byzonder moeten de Artilleristen de Knechts niet toelaaten, de Paarden op de Koppen te flaan dewyl zy hier door niet alleen verwildert werden, maar op het laast geen Streng meer aantrekken ; komt men aan een overhangende of afhellende Berg , zo moet aan die zyde daar dezelve afheld aan het Vaartuig fterke Touwen werden vast gemaakt, dezelve over de Vaartuigen heen geworpen, en aan de andere kant door Manfchappen aan deze Touwen werden getrokken , 'er kunnen ook voornamentlyk by de Wagens aan die zyde daar den Berg afhangt, Manfchappen werden geftelt, om dezelve zo lang de overhelling duurt, tegen te houden, om te verhoeden , dat het Vaartuig niet overwipt en om ver valt. § 73' By het afvaaren der Vaartuigen van eeii ffeilen Berg, en vooral in een Difilde, moeten niet alleen de voorste Paarden, tot op het achterfte, of de 2 achterfte Spans werden afgenomen, maar een ieder Vaartuig moet ook met een Rcmlouw, het welk van voren aan de Middel As, en achter aan een Velg en Speek van het achterfte Rad aan de rechter kant werd vast gemaakt, in diervoegen geremd werden , dat het Rad met draait, maar eakeld fleept; om nog tot nog meer-  C 77 ) meerder zekerheid te beletten, dat een Vaartuig niet te fchielyk den Berg afloopt, kan men van achteren nog fterke Touwen aanleggen, en door Manfchappen hier mede het Vaartuig doen tegen houden. Moeten de Vaartuigen niet van een fteilcn Berg, maar ook geftadig Berg afvaren, zo kunnen de voorste Paarden wel aangelpannen blyven, zy mogen nochtans niet trekken, en het Remmen van het Rad, als ook van achteren het tegenhouden door Manfchappen moet men blyven obferveeren. § 74. Moeten de Vaartuigen, of Wel de geheele Armée (zo als veeltyds gefchied ) des Nachts onder weg blyven, zonder dat 'er een Leger werd opgcllageu, dan moeten de Knechten, de Paarden even zo goed Voederen en Drenken, als of zy in.een Leger ftaan, op dat de Paarden, wanneer den Marsch weder voort moet gaan, nieuwe krachten, om hunnen Last te kunnen voortlleepen, bekomen. S 75. . , Tr Gefchied den Marsch in het aanzien des Vyands, dan is het goed, dat niet alleen de Artilleristen , welke by het Gefchut, van die Battaillons die tot Convoy moeten dienen, maar ook die, welke by het Brigade Gefchut ftaan, een ieder by de bediening des Gefchuts behorende Laadgereedfchap nemen, om aanftonds in ftaat te zyn, den Vyand by een voorkomende Attakke met het Gefchut te verwellekomen. Komt diergelyk geval voor in een Pasfage, daar de Vaartuigen door Paarden en Menfchen moeten voortgeholpen werden, zo moeten by die Vaartuigen, welke niet voortkunnen, van het Convoy Manfchappen tot hulp werden gegeven, waar door de Artilleristen by het Gefchut kunnen blyven. § 76. Hoe op de zyde of geheel om ver gevallene Vaartuigen weder opgericht moeten werden, is door  C 78 ) door de omftandigheid en de Plaats daar /niks gelchied, beter te leercn, als hier van hui Z kers te zeggen, een ieder zoekt by zo een gelegentheid, zich zo goed hy kan te helpen Daar het ook een ieder Officier niet onaangenaam kan zyn, dat hy weet, hoe zich bv een Convoy te gedragen , en daar dezelve zich wanneer Tby maar eeniger wyze een Idéé daar van heeft, by voorkomende gevallen, als dan beter weet te helpen, als in het tegenovergeftel- S,ev?U z° heb ik by deeze Afdecïing het volgende ldée, het geen door een Koninglyke Pruisfifche Staf-Officier, en die een volkome kenner der laébc is, voor eenige Jaaren is opgefteld. iner noch by gevoegd. * Van den Marsch eener Convoy voornamentlyk in een B e r c- ' achtig Land. HS 78. et is niet even veel of men door een Vlak Veld of Gebergte, en Bosachtige Plaatzcn passeren moet , want de manier en geleffentheid des Terrains, moet de Dispofitien beftemmen, ook moet het getal en zoort der Troupen, welke gecommandeerd zyn de Vaartuigen te convoiieeren, hier na verdeeld werden. Heeft men hier van veel, zo valt de verdeeling licht te maken, heeft men maar weinige, zo als veeltyds gebeurd , dat zy niet toereikende zyn, zo kan men weinige afdeelingen daarvan maken, en de goede uitkomst, namentlyk dat het Convoy van den Vyandelyken aanval blyft verfchoond, is enkcld aan 'het blinde geluk toe te Ichryyen. — Om echter eenigermate, by een met volkomen toereikend getal, ter bedekking een zekere dispofitie by een Convoy vast te ftellen, zo berekend men eerst, hoe veel Wagens men te Convoijeren heeft, vervolgens verdeeld men  C 79 ) men liet Convoy zo , dat by een zeker getal Wagens , een Plotton of Divilie op zyde derzelve Marcheeren moet, zo als by a. PI. IV. is te p, zien, welke nog apart by gebrek aan Cavallerie uit zich zeiven eenige zyde Patrouilles van 3, 4 : of meer Man, die door een Onder-Olficier of gcvryden werden aangevoerd , uittrekken laten, en de Plottons der Bedekking marcheeren altyd wanneer het op een weg is, daar men van wederzyde kan aangevallen werden , over en weder, zodat altoos het eene Plotton op dit, en het andere op geene zyde der Vaartuigen marcheerd , is nochtans de eene kant zeker, en by voorbeeld, door een Vloed of Rivier bedekt, zo heeft men op die kant niet nodig de Vaartuigen met Plottons te bedekken, en men behoeft dezelve maar op de ouzekerfte zyde te plaatzen. Wil men nochtans uit de Bedekking maar wei- . nige Afdeelinge maaken , het geen gefchied, wanneer men te weinig Manfchappen , en te veel Wagens te Transporteeren heeft , zo laat men by ieder Afdeeljng altyd die Wagens varen , waar aan het meeste gelegen is, en men laat de overigen als dan zonder Bedekking, want het is np deze manier eer te denken, dat den Vyand, wanneer hy iets onderneemen wil, eer die Wagens, by welke hy de minste tegenftand denkt te ontmoeten, Aanvallen en Uitplunderen zal, als die by welke hy een fterkc tegenftand vreest; en op deze wyze heeft men eerder gelcgentheid zich met den Buit weg te maken, en het is beter wanneer men geen ander middel om zich te helpen ziet, een geringe zaak ten besten te geven, j om een grotere te behouden, ook moet men de voornaamfle Wagens niet alle op een plaats by elkander laaten vaaren, maar dezelve na gelegentheid der Afdelinge over en weder in den Train verdeelen, zie het Exempel by b. De Canons die nen als dan by zich heeft, plaats men voor by de Voorhoede, en achter by de Achterhoede, zo als by c is te zien, om dat door hun Vuur den geheeien Train, in tyds van den  C 8° ) dén aanval der Vyanden, kan gewaarfchouwd werden, op deze manier kan men , wanneer den Vyand het Convoy van voren te fterk mogt aanvallen, en dat men geloofde 'er niet door te kunnen komen, achter zich noch altoos naar een zekere Wykplaats, by voorbeeld eene Vesting, omkeeren, en het meeste van het Convoy reddenmen moet echter tot deze middelen niet dan in de grootfte noodzakelykheid overgaan, en liever maken dat men voorwaards komt, om daar, waar den Aanval gefchied, den Vyand te gemoet te eilen. Verdeling der Manschappen. BS 79y voorbeeld, een. Infanterie-Regiment, benevens 5 Esquadrons Huzaren, (of andere Cavallerie) zal een Transport van 200 Wagens E.scorteercn, zo moet men de verdeling op de volgende manier maken; het Regiment beftaat uit 16 Plottons , wanneer men nu daar van een Divifie by de Voorhoede d., en een Divifie by de Achterhoede e., waar van de eerste noch eenige Manfchappen , zo als by m is te zien, voor uit Detacheerd, en de laaste eenige derzelve achter zich te rug laat blyven, zo als by n\ waar na beide weder noch eenige kleine Patrouilles Detachecren, zo als by p werd aangewezen, benevens een Plotton de Referve ƒ, het geen men tot verfterking van tot het midden beftemde afrekend, dan blyven 'er noch 11 Plottons, die men als dan by de Wagens verdeeld, en die men gemeenlyk 2 Man hoog laat Marcheeren, om hier door een lang Front te vertonen, Devidcerd men nu 200 Wagens met 11, zo heeft ieder Plotton 18 Wagens te bedekken, de 2 Wagens, die als dan noch overig zyn, kunnen in het midden werden geplaats. De Cavallerie geeft 1 Esquadron tot de Voorhoede als ook een voor de Agterhoede h, de  TWEEDE JFDEELING der THEORETISCHE ONDERRICHTINGE, van de in het jaar 1780, by de pruis- sische Artillerie aangewizeNe HULPMIDDELEN, waar van men zich geduurende den Marsch by gebrokene of beschadigde Wagens en Vaartuigen kan bedienen, als mede van de' Bepakking der Voorraads. Affuiten met de daar toe iit Voorraad dienende zaken.   C «i ) de overige 3 werden in 6 halve Esquadröns A* verdeeld, waarvan ieder halve een Distancie of aantal van 33 Wagens, om te overzien bekomt; Üit ieder Esquadron werd een Commando tot zy Patrouilles / uitgenomen; welke het Land recognofecren, en alle hoeken en verdagte Plaatzen doorzoeken moeten, om te zien of ook ergens een Hinderlage des Vyands zich verborgen heeft, zy moeten de Wegen en Pasfe bezetten , eu altoos by het voortrukken van het Convoy, elkander aflosfen. Van het geen verder by den Marsch van een Convoy, in acht dient' genomen te werden. ?r § 80. jal het Convoy eene naauwe Pasfage of Brug pasfeeren, zo varen de Wagens voor het zelve by B op, doch de Infanterie plaatst, zich in dier voegen, dat 2 Divifien Voor, 2 Achter, en 2 op ieder Flank te ftaan komen , zo als by k. k. k. k., formeeren dus een ordentelykQuarréc, waar by de Canons het zy 2 voor, by de Teté, 2 achter by de Queue, of in ieder Flank een te ftaan komt. NB. Den Autheur vind noodzakelyk hier hy aan te merken, dat het goed is, dat zo dra de 2 van voren hy de Voorhoede zich bevindende Canons, by een Brug of nauwe Pasfagie waar de Vaartuigen opvaren, aankomen, dezelve aanftonds van de Voorwagen werden afgezet, en de Artilleristen, alles wat tot Schieten nodig is, gereed houden* Van de Cavallerie fteld zich een Esquadron op ieder Flank, en een van achteren, zo als C., van welke noch kleine Detachementen D. om een Ketting te formeeren, werden afgenomen. Twee Esquadröns gaan als dan het eerst over de Brug, bezetten aan de overzyde de HoogF tens  C 82 ) tens E, zetten nat weders zeide Patrouilles uil J en Kecognofeeren den geheelenomtrek, dan volgen de a Divifieu Infanterie r, 2, die zic'i da 1 voor die Plaats daar de Wagens, weder opvare 1 zullen, by F. plaatsen, en dan volgen de Wagens volgens hun ordre. • Zo dra de Wagens over de Brug en by G opgevaren zyn volgt de overige Infanterie , plaats zich weder by de Wagens, zo als zy van te voren hebben geftaan, en als dan volgt ten laasten net 3de Esquadron Cavallerie, en den Train begeeft zich vveder zo als te voren op Marsch. , , l1^ Conv°y van voren aangegrepen; bv voorbeeld by R. zo houd de Voorhoede Halte, de Wagens Varen voor en na in een Ouarée bv elkander, en de Infanterie trekt zich hier 111 het (^uarée, zo als by 0. 0. 0. 0., om achter de Wagens bedest te zyn , en tusfchen of onder dezelve te kunnen doorvuuren. — De Disfels zyn alle binnenwaards gekeerd, doch de Paarden werden m het midden op een vierkante Plaats H. by mal* Kanderen gebonden en vast gemaakt De Cavallerie houd zich op beide Vleugels buiten de Wagenburgt by K. en wcrde van de Infanterie uit het Quarrée onderffeund. De bovenftaande Manier moet door het Convoy altoos in acht werden genomen, tot dat het op de Plaats zyner Beftemming is. NB. Alles wat Infanterie voorfteld, is met een Diagonale Linie getekend, de Cavallerie is met fihuinfcke Linken gefchateerd, en de WaPI. IV. gens zyn geheel wit, het geen alles door PI. IV. duidelyker werd aangetoond. BERICHT voor den BOEKBINDER. De Ordre deBataille volgt hier achter de Eerste Afdeling, doch de 4 Plaaten moeten achter de tweede Afdeling werden geplaast. TWEE-  C 87 ) hoogte, en bind hem aan het Middelftuk van de Affuit-Wange vast. Ten laasten werd de Slingerband H, met een p]# I# lis aan de Draagboom, digi aan de Nood-As Fig. 1.3. aangemaakt, over de Middel en Nood-As overgL'lïagen, van onderen met een Piket-Paal I aangetrokken, en aan den Draagboom in K aan ge- e' * bonden , deze Slingerband diend om voor te komen, dat de Nood-As, onder het vervoeren zich niet van de Middel-As kan verfchuiven, en diend ook om te helpen dragen. NB. Tot de Kruisband bediend men zich van de Strik of Lis, Fig. E. F'S- E. NB. Een Knaap is een Machine van Hout, ten naasten by 2 en een halve Voet hoog, en 10 Duim breed, 6 a 8 Duim dik, en diend om de zwaare lasten, door middel van Hef hoornen in de hoogte te brengen, de voet van onderen is rond, en waar hy op de grond gezet werd, pj „ recht zo als by a, Fig. H. PI. H, te zien is, Fj' £ of ook wel vierkantig, zo als die, welke op de Voorraads Affuiten PI. III. Fig. 18. 20. te zien is; boven by b. is dezelve eenigzints rond uitgefneden, moet nu een zwaar Canon , waar aan een As-Arm gebroken is, of een andere zwaare last in de hoogte gebragt werden , en men kan dit met geen Handwinder doen, dan werd de Knaap cirka een, of een en een halve Voet van de opteheffene last gezet, en eenflerke Hefboom op de uitfnyding b.'tgelegt, en met het eene einde onder den last gevat, en aan het andere einde dooi eenige Manfchappen den Boom neder gedrukt, waar door clan dé grootfle en zwaarste last veel ligter en beter, als met een Handwinder in de hoogte kan werden geheven. Fi Van  C 83 ) PI. I. Fig. 4. PI. I Fig.A.a. Fig. 5- F'g. ö. Fig. 6. Fig. S. PI. H. Fig. 7. Fig.A. a. Van.een Nood-As, onder de Voorwagen. HS 83. ier by moet men eerftelyk in bet Berd, het geen op wederzyden der Rondblokken oi'Schamelhouten is , met een Bytel aan beide zyden der As, gaten maken, waar door men de Sluitbanden op de armen van beide kanten der oude en nieuwe As kan aanleggen, wanneer dit gefchied, neemt men de Nood-As II. legt die behoorlyk naast de afgebrokene As-Arm, na voren toe,, onder de Armen, dan vervaardigt men een Sluitband I., zo als by Fig. A a. om de armen aan beide zyden der oude en nieuwe As, trekt hem met een Piketpaal u. van agteren naar voren toe, en maakt het anaere End aan den Arm met een band in K. vast, als dan legt men den band L. zo als te voren is gefchied aan den anderen Arm,trekt hem ook met een Piketpaal u toe, en maalu het andere einde aan den Arm met ecu band in M. vast, dan neemt men een Boom 0. die men op die zyde , waar de As-Arm niet is afgebroken, onder de middel en Nood-As, door middel van een Draagband N. achter de Kast aan den Arm vast maakt, en het andere einde des Booms werd met een Touw, zo als 'er reeds is omgeflagen, aan den Disfel in P. aangebonden. Hoe een Nood-As onder een Wagen, het zy aan de achterste qf voorste As aanteeinden, BS 84. y een achterfte Wagen , legt men de NoodAs V. accuraat naast den afgebroken As- Arm; legt dep Sluitband r. (gelyk by Fig. A.«0om de Spries of Achter-Aimeu der oude en nieuwe Asfen , (by bet voorfte van den Wagen) om den Arm iluit hem vast m'et een Piketi aal, en bind het  C 85 ) INLEIDING TOT DE TWEEDE AFDEELING. HS 81. oe goed het is, wanneer een Officier m Campagne, op den Marsch, by een gebrokene of befchadigt geworden Vaartuig, zich weet te helpen , en dat geene wat 'er aanbreekt, aanftonds weder in die ftaat te brengen, om niet in verlegentheid te zyn, van het te rug te laaten, maar in korten tyd verder te kunnen Transporteeren, zonder dat'den Marsch daar door werd opgehouden, heeft de ondervinding verfcheide maaien bevestigt; Verfcheide Officieren hebben daarom in die Oorlogen, welke zy hebben mede gedaan , Notitien genomen, hoe zy zich, by zulk een voorval, het beste uit de verlegentheid hebben gered. Daar echter diergelyke zaken, wanneer dezelve niet geftadig werden geoeffend, zeer lichtelyk om te vergeten zyn, zo hebben zy deze Notitien by elkander gebragt, en eenTheoretifcheOnderrichting , beuevens accurate tekeningen daar van vervaardigt, welk onderwys in de Wintermaanden by de Pruisfifche Artillerie aan alle Artilleristen Practetisch werd gegeven. Daar nu een ieder by eenig nadenken, uit dit Theoretisch onderwys met behulp der bygevoegde tekeningen, al dat geene, wat aan een Vaartuig, gedurende den Marsch gebroken of befchadigt werd, lichtelyk repareeren, en zo ver in ftaat brengen kan, om het in weinig tyds verder te kunnen Transporteeren ;1 zo zal in de navolgende Paragraphen. dat geene werden aangetoond , wat dan- van te weten nodig is, om by F 3 dier-  C 86 ) dicngelyke voorkomende gevallen, zich op heibest en fpocdigfte te kénnen helpen. PI. I. tig. 1.3. Fig. 3' : fv1 Van het Aanbinden eener NoodAs by de Affuiten. \V7 § 8a. YV anncer het geval by een Canon voorkomt, dat een As-Arm is afgebroken, zo moet men het Canon, door Hcf-Bomen en Knapen, of'Doirmekragten, na de alle Artilleristen bekende ma- & 7*JfJll\dCrh00^ 2ien te brengen, tot dat de Middel-As Horizontaal komt te ftaan, als dan ziet men, of de As-Arm, tot aan hei AsYzèr is afgebroken, hetgeen nietzynde, moet het zelve met een Byl of Bytel tot aan de MiddelAs werden afgekapt, en als dan met het aanbinden der Nood-As een begin werden gemaakt, op de volgende manier. L Een Man .neemt de Nood-As A. en houd de zelve onder de Affuit-Wang, digt aan deMiddelAs „aar het achterfte der Affuit toe, zo dat de i\ood-As-Arm; regens het afgebrokene te ftaan Komt, dan werd een middelmatigen Boom B, bv na m de fterkte van een Hefboom, op de NoodAs gelest, en het eene einde derzelve met een knus of Draagband C, aan dezelve bevestigt, en digt aan de Affuit-Wange op fde oude As opgelegt en vast gehouden, verder werd de Sluit or Hoofdband E, aan de Middel en Nood-As digt aan de Affuit-Wang aangclegc, doch zo los' dat men een fterke Piket-Paal F, van voren onderden As, in den Band kan infteeken, om hem in diervoegen te knellen of aan te fluiten , dat het andere einde van de Piket-Paal, aan de AffuitWange in G, kan werden vastgebonden, wanleer dit nu is verricht, Haat men een fterke toord of 1 ouw om het andere eind des Booms i, (netgeen de Draagboom werd genoemd,) in J, trekt hem daar mede van de grond in de hoogte,  ( 91 ) Speeken 'er niet geheel uit zyn, aan dezelve aangebonden. iioe men een sleepboom moet aanleggen. W§ 86, anneèr men 'by gebrek van een VoorraadsRad, verplicht is, zich met liepen te behelpen, diend men voornamentlyk bezorgt te zyn, dat de Sleepboom die daar toe van noden is, de vereiste fterkte heeft, om de daar opkomende last te kunnen dragen. Het aanbinden van een Sleepboom by een Ca- PI. i. non gefchied op de volgende manier, men maakt Fig. 3, eerst een Boom x. op de Affuit-Wang, tusfehen de eerste en tweede breuk, met twee Kruisbanden y. vast, doch zo dat het Kruis onder de Affuit-Wange te leggen komt, en ftaat dan van beide zyde "der banden 2 Nagels ƒ. waar door men de Banden het fchuiven belet, als dan neemt men den Sleepboom t, legt denzelve met het eene eind op den voorgebonden Boom, bind hem met een Kruisband, zo dat het andere eind, het geen onderden As-Arm te leggen komt, niet geduurende het varen uit het fpoor kan wyken, zo als in Z. en dan ftaat men weer 2 Nagels g. om den Band; ten.laasten maakt men een Kruisband T. om den As en den Sleepboom, doch in die manier, dat den Boom dicht aan den As-Ring te leggen komt. Wanneer, by een Voorwagen de Armen achter den laasten Ring der Disselbano af- br ee ken. D§ 87. aar toe werden eerstelyk 3 ftuks Boomen pi. ii; vereischt, te weren Hefbomen, als dan maakt Fig. 10. men  ( ^ ) PI. II. Fig- «• Fig. 10. Fig. It. PI. II. Fig. 12. BÉ Fig. xi. Fig. ii. 12. men den Draagband L. om den Arm, achter aan de Kast, fteekt daar in een Boom a. neemt een goed fterk Touw, bind het zelve tusfchen de Kast en de Breuk, by M. aan den Arm; even zo handelt men, met den anderen Boom b. Fig. ii. als by Fig. 10., legt om beide en den afgebroken Disfel een Sluitband N. Fig. 10 en ». Fig. ii. wringd hem met een Piket-Paal c. van achteren naar voren toe, en maakt het andere einde in D. Fig. 10. en d. Fig. n. aan den Disfel vast, dan legt men de beicïe Trek-Touwen o, achter om beide de Armen onder den As na voren toe, om den laasten Band der Disfel, knelt hem met twee houte Pennen of Stokken P. Fig. 12. van beide zyden te gelyk, tot zo lange dat de Pennen zich niet meer laten draaijen, dan maakt men dezelve met een Band in s. aan de Armen zo vast, dat het by het vervoeren niet kan los fpringen; Wanneer dit alles verricht is, werd een fterk Touw tusfchen de beide laaste Ringen der Disfel in R. om de Nood-Armen, Trek-Touwen en Disfel ter degen vast omgewonden , daar na Haat men weder 2 Nagels op ieder Arm van de afgcbroken e Disfel in c., en legt daar achter een goeden Stok of halven PikétPaal S. dan fteekt men een Boom T. over den reeds gemelden Piket-Paal onder den Middel-As, zo, dat denzelven, daar de Spannagel heeft gedoken (die alvorens moet werden uitgehaalt) komt te leggen, dan drukt men het ander einde des Booms, waar aan te voren een Touw is omgedaan, zo lang naar onder, als. de Paal het kan uithouden, tot op den Disfel, en maakt het met het daar aan zynde Touw vast, zo als in Fig. 11 in .« werd aangetoond. Daar nu de achterfte en voorste Zwengel op den afgebrokene Disfel, wegens den Boom T. (die den Disfel in zyn bchoorlykc hoogte van de grond moet houden} niet kan werden aangehangen, zo werden de eersten met een Touw van onderen tusföhefl de Armen by M, vastgemaakt;  C 89 ) het ander einde des Paals, met een Touw in t. aan de eene Spries aan, dan maakt men aan de andere Spries, op dezelfde manier een Sluitband u., fluit hem weder met een Paal, en bind het andere einde naar voren toe in w. aan de Spries vast; ten laatften maakt men een Draagband achter aan de Spries in H. met eenen middelmatigen Herken Boom y. en maakt het andere eind des Booms met een band aan de Spries iiiïE. vast. Ook' kan de Boom op de zyde der Spriefen (of Achter-Armen) vast werden gemaakt, de Boohien 'en Banden moeten zyn, zo als dezelve by Fig. 5 en 6. werden verbeeld. Van een beschadigd Rad. B§ 85. • j y een Rad kunnen veel omftandigheden plaats hebben , waar door het, zonder hulp, geheel onbruikbaar zoude zyn, en blyven. Wanneer een Yzere Benne (of Scheen) in twee Hukken fpringt, zo legt men aan de daar by zynde twee naaste Speeken, waar de breuk der Benne is, een Koord of Touw a. (welke de Dreversband werd genaamd) die om dezelve ter 'dege vast te doen zyn , 'er eenige malen fterk moet omgeflagen werden; dan knoopt men dezelve behoorlyk vast, en (laat dezelve met een byl naar de Velgen toe, zo lang tot het ter degen vast is, dan fiaat men ten laasten in beide fpeeken een fpyker, zo als hier voor in b., waar door de band belet werd te rug te fchuiven; ——» Dan legt men op de plaats daar de Benne gebroken is, een Noodtrekband, zo Fig. B. b. in c. (en welke ook een (luitband werd genoemd) daarom, deze band is van de Ordinaire Trekbandeu, in niets onderfcheiden, als dat hy iets langer is, en van onderc grotere gaten heeft; van deze banden moet men altyd noodzakelyk eenige in voorraad hebben; Van te voren legt men 'ei altoos eenige lappen, of by gebrek van dien. F 5 h PI. II. Fig. 8. PI. II. Fig. 8.9 Fig.B. b,  PI. I. Fig. C. by 8. P'. II. Fig- 8. Fig- 3. PI. I. Fig.D.d. C 90 ) Inde hoogte noodzakelykheid, wat Hooy of Stroo onder, om dat men als dan het zelve vas ter kan te zamen trekken, en het zo ligt niet kan verfchuiven; dan trekt men een goed fterk Touw met een hs, zo als by Fig. C. by 8. dot? de gaten van dezen Nood-Trekband, flaat het Touw om de Naav trekt het fpitfe end doör de Lis weder om de Naav, en continueert daar mede zo lang «als de lengte van het Touw toelaat of dn men het end van agteren door de gaten en maakt het aan de Lis vast; ten laasten wSïgd of kneld men deze Banden, met een houte Pen d, v , bJrfIkanderen5 en flaat deze Pen met een Byl of Hamer zo, dat hy voor beide dè Stfe. ken komt te leggen, dan maakt men tot meerder 1' ee"e End dei'Zdve met een Touw aan de Speeken vast; - Wanneer de Drever aan een Rad door fterk ftooten, of wel door de met & *? tWCe fP***. 20 vervaardigt SSn )P e5dV? n,amer' alsdatdan deNoodiiekband om de plaats waar a Velgen te zamen ftooten, en de Drever gebroken is, "erd1 omgelcgt, van waar als dan deze Band a. een Ürevers Band werd genoemd. ; Wanneer aan een Rad eenige Speken bet w » den omloop, 0f wel in hft Gefp elue wfel los werden, dan moeten aan dezelve a diergelvke Sluitbanden, en byaldienj» deSpeeken los zyn! 4 kruislings over malkanderen werden aangeleV zo als Fig. S. aanwyst. «ta."ëeiLt>t, Wanneer een Speek e. fchuins in twee fprin^t zo als dikwyls kan gebeuren, dan trekt m&en deze breuk met een Touw of Koord f. bv elkander ; 1S de breuk echter te groot, zo werd een Nood-Speek g. Chet geen een Juk hout v voren als een Gaffel of Hooivork, en van om e™ een.gzmts fpus afgefneden is) ziè Fig. DiI ne, rens de afgebrokene Speek tusfchen de Naav en W^V'8'2"' en een Paar Spvkers, o, 'er f«geflagen, en ten laasten, wanneer de oude Slee-  C 95 ) een kerf gehouwen is , in de volgende mui Ier aangelegt. Men neemt 2 Hukken middelmatige fterke BoomenA. Steekt dezelve inde daar in zich bevindende gaten, tusfchen de As en het Blok, waar in de Armen hebben gedoken, zo ver als de afgebrokene Armen hebben geweest, dan flaat men 2 nagels achter de As op de Boomen in c. legt den Disfel en de afgebroke Armen, waar van de enden glat afgekapt werden, op de Nood-Armen, digt aan den As, maakt tusfchen de laaste yzeren Band, van den Disfel en de As de 2 eerste Banden op ieder Arm in B. wyders de banden aan de As, zo als volgd; — Men neemt een Koort met een Lis flaat het om den Nöod-Arm, digt aan den ingeflagene Nagel , doet het rond om den As, over de gemaakte Kerf, of Voegen en Nood-Arm in D-, weder in de Kerf en NoodArm, dan onder de As aan de Nood-Arm, waar na men het ter dege vast maakt, in die manier dat de Band, onder den As kruiswyze komt te leggen; vervolgens legt men het Trektouw E. achter en onder den As , om de Nood-Armen A. in F. trekt het van voren, voor den laatften ring des Disfels eenige malen om, dan weder onder den As en om den anderen Nood-Arm in F. waar na men het overige end aan het zelve Touw vast maakt, dan fnoert of draait men het met 2 Pennen van beide zyden te gelyk in ƒ. en maakt da enden der Pennen in G. zo vast, als maar immers mogelyk is, op dat zy onder het vervoeren, niet kunnen los fpringen; vervolgens legt men een Knel of Sluitband om den Disfelboom, over het Trektouw en de Nood-Armen in H. knelt hem vast met een Piketpaal /. en maakt het end daar van. aan den Disfelboom in R. vast , ten laatften werd het Sweekhout, of een ander ftuk Hout x. Fig. 14. 15. 16. van dezelve groote 'er weder opgelegt, en met een dubbeld Koordof Touw op het eene einde aan het Sweekhout in O. onder den Nood-Arm omgelegt, van voren langs hetSvveekhouï getrokken, en op het andere einde der- Pi. m. Fig. 16. PI. ft. Fig. IS. PI. III. Fig. 1(5. Fig. 16.  C 96 ^ PI. II. Fig. 15. PI. III. Fig. 16. Van het oppakken der Voorraads* Raderen, Nood-Asschen, Zwengels, Affuiten-Kasten en knaapen &c. &. by de 3 en 6 Pond. lichte Voorraad s-Affuiten. BS Qiy de 3 en 6 Pond. lichte Voorraads-AfFuiteft moet eer de Stelling (of Sattel) en de Voorraads Stukken werden opgelegt, een Boom W. midde- onder PI. III. Fig. 17. derzelve weder om den Nood-Arm aan hetSwcek-, hout in P. vastgemaakt, en met een Pen /. vasrgeknelt, op die wyze dat de Pen, benevens den langen Wagen te leggen komt, zo als in Fig. 15. werd aangetoond. Wanneer een Disselboom in het midden, of niet verre van den eersten Ring is afgebroken. 15 90. n dit geval legt men een Nood-Disfel, die by de Vaartuigen altoos in Voorraad moeten zyn, in de volgende wyze, aan, men neemt den NoodDisfel K., legt die met 't daar in gebrokene Gat q. op den Treknagel der afgebrokene Disfel, maakt twee Banden by C. en M. om beide de Disleis, en bind de Achter-Zwengel van onderen tusfchen beide de Armen aan, zo als by Fig. ir. De voorfte Zwengel werd voor, (als de Yzere Ringen van den Hals- of Borstkoppel eerst overgehangen zyn) opgehangen , onder den Disfel een Radnagel ingeflagen, en om het te rug fchui. ven te beletten, met een Touw vast gemaakt op den Nood-Disfel, ingeval men geen Treknagels by de hand had, met een fterk Koord of Touw door het daar in zynde gat getrokken en aangebonden.  C 93.) Fig. ii. tot de voorste Zwengel werd een Sleeptouw v, Waar aan van voren een Pen d., om het Zwengelhout aan te hangen gemaakt is, achterde Voorwagen Kast, aan de Sweek (of Steile) en onder de Middel-As fterk vast gemaakt en doorgetrokken , en midden aan den Disfel met een Slingerband VV. aangehangen. Wanneer beide de Armen eener Voorwagen digt aan den As zyn Afgebroken. HS 88. ter toe werden insgelyks 3 ftuks boomen vereischt, men flaat echter eerst met een Byl of Bytel, de afgebrokene armen tot aan den achterften ring der Disfel weg, en neemd de kasten en het berd, welk achter de As nog op de armen is blyven leggen, af, maakt met een Bytel 2 fleuven of voegen van 2 duim breed en een duim diep, naast de afgebrokene armen in het Blok a., als dan legt men de Draagbanden om de nog geblevene armen in b. aan, fteekt in dezelve de twee Boomen c. bind de andere enden voor in d. by elkander, en legt de banden e, in de voor heen in het Blok gemaakte fleuven of voegen, op de volgende manier. Men neemt een touw met een daar in gemaakte Lis, flaat het digt aan den As en den Boom c. in e., legt het over de gemaaktelleuven, neemd zulks onder den Boom, over den Arm en weder om den Boom en over den Arm, dan fliugertmen het over den Boom , zonder over den Arm te nemen , trekt het weder in de. gemaakte voegen en wikkelt het om den Boom in e. eenige maaien om, en maakt het end vast; verder neemt men een Stok ƒ. van een voet lang, legt die op den Boom en den Disfel 'er boven op, doet om de Boomen en den Disfel de Banden g. daar nu den Disfel op de Boomen c., met 2 banden is vastgemaakt, zo kan men de Trektouwen om de Armen, en voor ' aan pi. ii. F'g-13. 14- Fig. 13* Fig. 14. fig. 13." ?ig. 14- plu. Fig. 11. 12. Fig. 12.  C 94 ) Fig. 13. Fig. 13. Fig. 14. Fig. 13. Fig-13Fig 13. PI. II. ïig. 11. PI. II. Fig, 15. PI III. Fig. 16. aan den Disfel, en de Boomen omflaan, en zo als by Fig. 12. toetrekken, en daar over een Sluitband in ƒ., om de Disfels en Boomen leggen , dezelve met een Piketpaal X'. vast toewringen, welkers enden men aan den Disfel in d. kan vast maken , wanneer dit nu alles verricht is, dan legt men een ftuk Hout, of een Huk van de afgebrokene Armen L. over de Boomen, in de plaats, waar de Bouten in de afgebrokene Armen^ hebben geftooken, maakt het 'met Koorden op de Boomen vast, en zet, na dat dit is gemaakt", de Kasten weder op, bind de 2 krammen m. mede op de Nood-Armen c., of op het voorgemelde ftuk hout L vast, ten laasten werd de Boom N. onder de As geftoken, en over het Dwarshout L,, met het ander einde aan den Disfel in y. vastgebonden ; Men kan ook zonder dat de Kasten werden afgenomen, de Voegen a. in het Blok en de Banden e* aanbrengen, namentlyk, wanneer men de Kasten wat na voren trekt, om eerst het Berd het geen op de Armen is, weg te nemen, als dan zet men de Kasten weder op zyn vorige plaats; Het trek touw o. werd achter de Kasten en de Sweek (ofSteife) vastgemaakt, onder de middel As doorgetrokken en aan het midden der Disfel met een Slingerband vastgemaakt. de achterfte zwengel werd onderden Boom en het dwarshout L. vast gemaakt, zo als Fig. 11. by ?«♦ aantoond. Wanneer de Armen ondereen Wagen digt aan de Voor-As zyn afgebroken. D§ 89. an legt men twee Nood-Armen aan , deze werden, als men eerst de gaten tusfchen de As en het Btok,waar in de Armen hebben geftoken, van het te rug geblevene hout gereinigt, en de1 enden van de afgebrokene Armen met een Bytel of Byl glad gemaakt, en digt daar neven in D. eea  C 97 ) onder den As aan de Voorwagen, met 2 Banden Werden vast gemaakt, de Band B. werd voor eerst met een goed fterk Koord of Touw aan den Affuit-Staart, en om het eene einde van den Boom vast gemaakt, en het andere einde des Booms aan de Disfelboom in C. vast gebonden , om te beletten, dat den Disfel door de last die van achteren de Staart drukt, niet na de hoogte kan werden gedreven, als dan werd de Stelling A. op het Affuit gelegt, in diervoegen dat de eene Dwarsbalk B. b. dicht aan de Pan, en de andere Dwarsbalk C. c. welke naar de fterkte van de Affuit een Duim moet werden mgefneden, niet ver van den eersten Band aan de tweede breuk komt, wanneer de Stelling met 4 Banden D. E. op beide zyden om de Affuite Wangen werd vast gemaakt; Wanneer nu dit alles is verricht, werd een Affuit-Rad F. in diervoegen opgelegt, dat het met de Velligen op het einde van de Stelling, dicht aan de Affuite-Staart te leggen komt, en op beide zyden van de Stelling, aan de Speeken waar de Affuit-Kast te ftaan komt, met een Koord werd vast gemaakt, als dan werd het tweede Rad G. op het eerste gelegt, dog zo, dat de Velligen des tweeden, tusfchen de Naav en Velligen des eersten, en de Speeken van beide Raders op elkander komen te leggen , daar mede zy op beide zyden van de Stelling met een Band inH, kunnen werden vast gemaakt; van te voren moet echter noodzakelyk wat Hooi of Stroo op de Speeken van het onderleggendfte B-ad werden gelegt, om hier door te verhoeden, dat de Speeken van dit onderfte Rad, niet door de Bennen van het bovenste Rad, gedurende het Varen, door op elkander te wryven, kunnen befchadigt werden; als dan werd het VoorwagenRad I. het geen altoos het laaste moet zyn, opgelegd (doch insgelyks eerst wat Hooi of Stroo 'er onder) en wel zo , dat de binnenste kant der Velligen, niet aan het einde der Stelling aanftoot, en werden de Banden zoo als van te voren, aan de Speeken en de Stelling in k. omgelegt, de G Af- PI. III. tig. 17' 18. PI. III. Fig. 17 18.  p' III. ng. 17. 18, PI. III. Fig. is). 20. ] i j 1 1 1 X ii C 98 ) Affuit-Kast L. werd van voren op het eerst-Pad gezet, en ook met wat Hooi of Stroo voorzien en met een Touw, door de zich aan d'e zyde bevindende Handvatzeis, aan de naakte Spêeken^ aantoond'61-^ M' vast Sebonden> gefyk Fig 17! Achter deze Kasten kan een Achter-Zwengel n , en een Voor-Zwengel 0 werden gelegt,en aan dé naaste Speeken mp. mee Koorden vast gebonden; op het tweede Rad werd een Nood-As Q. opgelegd, en aan de naaste Speeken met 2 Banden vastgemaakt, de andere Nood-As R. werd in de Naav van het eerste Rad F. ingeftoken, waar door het in voorraad zynde Voeder goed irgepakt en gebonden kan werden', ten laasten kan een K> ~ ë I * £ 3 B g P & e ^ fT 2. ? ? § ^ Cavallerie. * % fa <53 . ^ a 2 < ? S, 2 ? ? ,S s f ' v » P b? a S* B' b Cavallerie. g 1 TWEEDE L IENI E. 2YNE KONINGLYKE HOOGHEID PRINS FERDINAND VAN PRUISSCHEN Generaal Lieutenants. Belling. Nasfau Ufingen. Brit.ky. WolfFersdorff. ' Löllhöfel Generaal Majors en Brigadiers. Knobelsdorff. Stemwehr. Haack. Woldeck. Lottum. Hr ftttïti rrïTn rrtTvi rrrn n* Go'" . H3 • » E. g. fi t^~J U-v^J L^-O (^-O l^-y-O U-s^ l>-vO W-O ^-v-^ r ^ S S § § 3 ^ E?. k> :? 2" nci t-* ^ <2 k w^^ ^^7° i £ s c. * ff p z I 3 I §" £ 3 !!!§§• 5t^r P Caval- g? 8- ET * " ? g ? - F <^-o lerie. * * P* Cayal- CORPS DE RESERVE. GENERAAL LIEUTENANT VAN LENTULUS. GENERAAL LIEUTENANT VAN LOSSOW. Generaal Majors en Brigadiers. Petersdorff. Zastrow. Crz^te" ï7-1 O 13 "i *° M i° ^~ i- m "m . -£ r- 8- s S- b S- s &-8 s- » , _ * cb d3 -s P 's o ^ S es £ö r* n o P/ B' g. °~v-^ «—v-o u^-o <3 g- | S s s 5* S' I Caval- S * * Cavab lerie. p) lerie,