Polak, Anna
	Financieele verplichtingen van ongehuwden, waarmede het
	arbeidsinkomen geen rekening houdt
	led 52 ■ 930



	



	



	



	Financieele verplichtingen
	van ongehuwden, waarmede het arbeidsinkomen geen rekening houdt
	door ANNA POLAK
	Directrice van het Nationaal Bureau voor Vrouwenarbeid
	PRIJS f 0.50 FRANCO P-E R POST



	



	Financieele verplichtingen
	van ongehuwden, waarmede het arbeidsinkomen geen rekening houdt
	door ANNA POLAK
	DIRECTRICE VAN HET NATIONAAL BUREAU VOOR VROUWENARBEID
	No. 51 DER GOEDKOOPE UITGAVEN.
	BEWERKT AAN HET NATIONAAL BUREAU VOOR VROUWENARBEID. VAN SPEYKSTRAAT 30,
	’S-GRAVENHAGE



	



	INLEIDING.
	In onze hedendaagsche Nederlandsche samenleving is nog, evenals in menig ander land van cultureele beteekenis, veler opvatting omtrent persoonlijkheid, aanleg en levensomstandigheden van de vrouwelijke helft der bevolking onjuist.
	Oók voor zoover haar financieele positie betreft.
	Op menige plek van het arbeidsveld wordt aan de naast elkander werkende mannen en vrouwen, die gelijken of gelijkwaardigen of economisch althans niet veel in waarde verschillenden arbeid verrichten, een dikwijls sterk verschillend arbeidsloon uitgekeerd. Soms bedraagt het vrouwenloon slechts 80%, 70%, 60% van dat harer mannelijke vakgenooten; soms ook wordt het maximum-loon van de vrouwelijke volwassene nog ietwat onder het minimum-loon van den mannelijken volwassene gesteld.
	In overheidsdienst bestaat er theoretisch tusschen mannen- en vrouwenloon geenerlei onderscheid.
	Maar in werkelijkheid bestaat dit wel.
	Immers, volgens het jongste Bezoldigingsbesluit (van 8 Maart 1929) wordt het salaris der ongehuwde ambtenaren in rijksdienst met 3% gekort; terwijl in het voorafgaande Bezoldigingsbesluit die 3% aftrek niet voorkwam, doch aan de ongehuwden de laatste verhoogingen werden onthouden.
	Dit salarisverschil geldt en gold voor de mannelijke zoowel als voor de vrouwelijke ongehuwden. Doch aangezien de overgroote meerderheid der mannelijke ambtenaren gehuwd, de overgroote meerderheid der ambtenaressen ongehuwd is; terwijl ook de huwende ambtenares (die slechts in uitzonderingsgevallen haar betrekking mag blijven waarnemen), ook de hertrouwende weduwe of gescheidene, bij de groep ongehuwden wordt ondergebracht, ondervindt een heel wat grooter aantal vrouwelijke dan mannelijke ambtenaren in overheidsdienst nadeel van dien 3% aftrek.
	De ambtenares ondervindt bovendien nog een tweede geldelijk nadeel in vergelijking met haar mannelijke collega’s. Ingevolge de pensioenregeling toch moet door iedere(n) ambtenaar 8J % van het salaris als pensioen-premie worden betaald; waarvan 3% bestemd is voor eigen, 5J% voor weduwe- en weezenpensioen. Alleen van haar 3% pensioen-premie kan de ambtenares eventueel op lateren leeftijd profijt trekken. Doch van de 5J%, ieder jaar opnieuw, door velen gedurende 30, 40 dienstjaren gestort, trekt behalve wellicht een enkele maal haar minderjarige wettige of gewettigde kinderen niemand harer nabestaanden ooit éénig profijt; zelfs niet (in geval van huwelijk) haar weduwnaar.
	De hoofdoorzaak van dit reëele verschil in arbeidsbelooning tusschen de seksen moet gezocht worden in de veronderstelling, dat de in bezoldigd beroep werkende man, meestal gehuwd, voor zijn gezin



	heeft te zorgen; de in bezoldigd beroep werkende vrouw daarentegen, meestal ongehuwd, voor niemand anders dan voor zichzelve.
	Van de onjuistheid van deze veronderstelling waren wij sinds verscheiden jaren overtuigd.
	Niet uitsluitend, omdat een deel der huwende ambtenaren, wegens echtelijke verbintenis met een niet volledig onvermogend meisje, hetzij aanstonds bij het huwelijk, hetzij eerst in later jaren, over een ruimer inkomen beschikken kan dan over het salaris-bedrag alleen. Maar inzonderheid, omdat wij wisten, dat menige ongehuwde vrouw allerminst voor niemand anders behoeft te zorgen dan voor zichzelve!
	Ten einde nu althans eenig gegevens-materiaal over deze quaestie te verzamelen, hebben wij einde 1930 een enquête gehouden bij ééne bepaalde categorie van ambtenaressen in rijksdienst, waarvan het, in tegenstelling met alle overige groepen, mogelijk voor ons was, een ieder met een schrijven te bereiken; n.l. de ambtenaressen in den dienst van Posterijen, Telegrafie en Telefonie.
	Door de uiterst welwillende medewerking van den Directeur-Generaal, van verschillende (mannelijke) ambtenaren, en van den Directeur van den Postchèque- en Girodienst, werden wij met een ieders naam en functie, waar noodig ook met haar adres, in kennis gesteld; terwijl met goedvinden van den Directeur-Generaal aan alle Directeuren van Post- en Telegraafkantoor, Postkantoren, Telegraafkantoren in ons land, aan de Inspecteurs, Hoofdingenieurs en Ingenieurs bij dezen rijksdienst, verzocht werd, de gedrukte vragenlijsten aan de bij hen werkende ambtenaressen, wier naam er op vermeld stond, uit te reiken.
	Aan 3504 vrouwelijke ambtenaren, in den rang van referendaris, adjunct-referendaris, hoofdcommies, commies, adjunct-commies, klerk (alleen bij het Hoofdbestuur), kantoorbediende le en 2e klasse, telegrafiste le en 2e klasse, telefoniste le en 2e klasse, leerling-telefoniste, schrijfster le en 2e klasse, kantoorhoudster, directrice; sommigen werkzaam als boekhoudster of in bijzondere functie, werd een vragenlijst, luidende als volgt, met toelichting toegezonden.
	VRAAG I :
	Ondersteunt U met Uw arbeidsinkomen een ander, of anderen?O) Ja-
	Neen.
	VRAAG II :
	Zoo ja, koevele personen ondersteunt U ?
	en welke personen : moeder, vader, zuster(s), broer(s), echtgenoot, kind(eren) ?
	O) Normale vergoeding voor kost, inwoning en bewassching wordt uitteraard NIET als steun beschouwd.



	VRAAG 111 :
	Zoo ja, met welk percentage van Uw salaris (óf: met welke som waarbij dan Uw salaris worde vermeld)
	steunt U, per week, per maand, of per jaar ?
	(Onderteekening) :
	Van 1050, d.i. 30%: een grooter aantal dan gewoonlijk bij een schriftelijk onderzoek het geval is, werd antwoord ontvangen.
	Deze ambtenaressen werkten, in bovengenoemde functies, in 124 gemeenten; n.l. te Aalsmeer, Aalten, Aarlanderveen, Alkmaar, Almelo, Amersfoort, Amsterdam, Angeren, Apeldoorn, Arnhem, Assen, Asten, Baarle Nassau, Balkbrug, Barsingerhorn, Bergen op Zoom, Bodegraven, Boekel, Borculo, Bovenkarspel ürootebroek, Breda, Broek op Langendijk, Bussum, Delft, Delfzijl, Deventer, Dieren, Doetinchem, Dokkum, Dordrecht, Driebergen, Ede, Eindhoven, Emmen, Enkhuizen. Enschedé, Qeesteren, Gennep, Goes, Goirle, Gorinchem, Gouda. s-Gravenhage, üroenlo, Groningen, Haarlem, Hansweert, Harderwijk, Hardenberg, Heerenveen, Heerlen, den Helder, Helmond, Hengelo (O), ’s-Hertogenbosch, Hillegom, Hilversum, Holwerd, Hoofddorp Haarlemmermeer, Hoogeveen, Hoorn, Katwijk aan Zee, Koog Zaandijk, Leeuwarden, Leiden, Maassluis, Maastricht, Meppel, Middelburg, Middelharnis, Monster, Muiden, Neder Hardinxveld, Neede, Niebert, Noordwelle, Noordwijk, Nunspeet, Nijkerk, Nijmegen, Oisterwijk, Oostburg, Oosterhout, Opheusden, Overloon, Purmerend, Raamsdonkveer, Rhenen, Roermond, Roosendaal, Rotterdam, Sassenheim, Sas van Gent, Scheveningen, Schoonhoven, Sliedrecht, Soest, Stadskanaal, Steenbergen, Tegelen, Tholen, Tilburg, Tjalleberd, Utrecht, Vaassen Venlo, Vlissingen, Voorburg, Waalwijk, Wageningen, Waubach, Weesp, Welsum, Westkapelle, Winterswijk, Wormerveer, IJmuiden, Zaandam, Zaltbommel, Zeist, Zutfen, Zwartewaal, Zwolle, Zwijndrecht.
	Uit een groot aantal kleine gemeenten, waar slechts één vrouwelijk ambtenaar, veelal als kantoorhoudster, in den dienst van P.T.T. werkzaam was; ook uit enkele grootere gemeenten, werd geen antwoord op onze vragenlijst ontvangen.



	ONTKENNEND ANTWOORD.
	Van de 1050 ontvangen antwoorden luidden 439, d.i. bijna 42%, dus niet veel meer dan 2/6> ontkennend.
	Van die 439 ambtenaressen werkten er 323 in den telefoondienst, de meesten (258) als telefoniste 2e klasse, 46 als telefoniste le klasse, 17 als leerling-telefoniste, 2 als toezichthoudster of chef-telefoniste;
	27 waren telegrafiste (15 telegrafiste 2e, 12 telegrafiste le klasse);
	23 kantoorbediende;
	10 schrijfster;
	20 werkten bij den Postchèque- en Girodienst;
	2 waren klerk bij het Hoofdbestuur;
	18 werkten in den rang van adjunct-commies;
	2 werkten in den rang van commies;
	1 werkte in den rang van adjunct-referendaris;
	3 werkten in den rang van referendaris;
	2 waren directrice van een Post- en Telegraafkantoor;
	5 waren kantoorhoudster;
	van enkele is de functie ons niet volledig bekend.
	Van deze 439 ambtenaressen, die vraag 1 met „neen” beantwoordden, zijn 2 niet met den 3%-aftrek belast; eene niet, omdat zij weduwe is, dus onder de gehuwden ressorteert; eene niet, omdat zooals zij schrijft „vrouwelijke ambtenaren, die op 1 januari 1925 met een directie waren belast, geen aftrek hebben van 3%, tenzij bij eventueele promotie”; aangezien zij nog steeds dezelfde functie vervult, dus blijkbaar niet tot hoogeren rang bevorderd werd, wordt zij thans „als gehuwd ambtenaar gesalarieerd.”
	Door 5 personen wordt verwacht, dat zij in de toekomst wèl zullen moeten steunen. Zij antwoordden op vraag 1; „Tot heden niet”; „tot dusverre nog niet”; „op het moment niet, waarschijnlijk wel in de toekomst”. Een jong meisje, sinds kort bij den Girodienst werkzaam, schreef: „het salaris van ondergeteekende bedraagt slechts ƒ 50 per maand; bij verhooging van salaris is ondersteuning wel gewenscht”. Een schrijfster deelde mede, dat zij niet weet, wat de toekomst brengt. „Op ’t oogenblik steunt mijn zuster” (ook in Rijksdienst) „mijn Vader. Maar mijn zuster is al, met korte tusschenpoozen van werken, een jaar ziek. Mocht mijn zuster niet beter worden, dan moet ik steunen.”
	Door 5 anderen werd vermeld, dat zij vroeger gesteund hebben. De eene antwoordde, zonder commentaar: „vroeger ja, thans neen”. Een klerk bij het Hoofdbestuur steunde „eenigen tijd geleden een oud familielid met pl.m. 10% van haar salaris”. Een telefoniste 2e klasse had tot September 1930 hare steeds ziekelijke zuster onderhouden met ƒ 50 per maand, d.i. „ruim 38% van haar salaris”. Van haar jaarsalaris, dat blijkbaar ongeveer ƒ 1600 bedroeg, stond zij dus / 600 aan haar zuster af.
	Een andere telefoniste heeft gedurende 8 jaar haar zuster, die



	weduwe was, met 3 kinderen, gesteund; bedrag of percentage werd niet genoemd.
	Een toezichthoudster bij den Rijkstelefoondienst steunt nu, door overlijden van de persoon in quaestie, niemand meer; steunde evenwel vroeger haar moeder, en een poosje haar zusters, met 4/«. en soms meer, van haar salaris per maand (kost en inwoning waren, ofschoon dit niet vermeld werd, daar uitteraard in begrepen).
	Gegeven dien vermoedelijken steun in de toekomst, en dien reeds verleenden steun in het verleden, stijgt het percentage der uitsluitend voor zichzelve hebbende te zorgen ambtenaressen bij den dienst van P.T.T. feitelijk nauwelijks boven de 40J.
	Intusschen werd door sommigen, die niemand anders dan zichzelve te verzorgen hebben, geklaagd over de te lage bezoldiging; en aangegeven, dat zij feitelijk steun van anderen noodig hadden of dien steun ook inderdaad ontvingen.
	Een telefoniste schreef, dat zij „alléén staat” en dus „van niemand steun heeft”. Een tweede telefoniste, dat zij „de 3% slechts noode kan missen”, daar zij moest leven van / 107 per maand.
	Twee zusjes, bij den Girodienst werkzaam, schreven: „daar onze ouders niet in de stad wonen, is ons inkomen nog niet eens groot genoeg om onszelf geheel te kunnen onderhouden en moeten we dus nog geregeld steun van huis ontvangen”.
	Een telegrafiste 2e klasse lijdt aan suikerziekte, staat steeds onder dokterstoezicht, heeft een duur dieet; door een zuster worden de doktersrekeningen betaald.



	BEVESTIGEND ANTWOORD.
	Van de 1050 antwoorden luidden 611 ten opzichte van vraag 1 bevestigend.
	Dat is bijna 58,2%, dus niet veel minder dan 8/s.
	Van deze 611 ambtenaressen, die van haar arbeidsinkomen een ander of anderen steunden, was de overgroote meerderheid, n.l. 328 werkzaam als telefoniste 2e klasse;
	63 als telefoniste le klasse;
	13 als leerling-telefoniste;
	26 bij den Postchèque- en Girodienst;
	44 als schrijfster;
	26 als kantoorbediende;
	32 als telegrafiste 2e klasse;
	15 als telegrafiste le klasse;
	1 als klerk bij het Hoofdbestuur;
	30 in den rang van adjunct-commies;
	6 „ „ „ „ commies;
	3 „ „ „ „ adjunct-referendaris;
	3 „ „ „ „ referendaris;
	12 als kantoorhoudster;
	enkelen als assistente, terwijl ons van sommigen de functie niet volledig bekend is.
	Aangezien wij vermoedden, dat er door bepaalde personen, of onder bepaalde omstandigheden, bezwaar zou worden gekoesterd, om ten opzichte van de tweede en derde vraag gegevens te verstrekken, hebben wij in de toelichting bij de vragenlijst verzocht, dan toch in ieder geval vraag 1 hetzij bevestigend, hetzij ontkennend te beantwoorden.
	Van degenen, die niet uitsluitend zichzelve van haar arbeidsinkomen moeten onderhouden, hebben 88 aan dit verzoek gevolg gegeven; d.w.z. verklaard, dat zij steunden, doch zonder eenige verdere mededeeling.
	Door 523 werden gelukkig wèl nadere mededeelingen verstrekt.
	In de eerste plaats ten opzichte van vraag 2-.koevele, en welke personen door haar werden gesteund.
	De kleine helft: 253 steunen, of onderhouden ten volle, één persoon; n.l. 167 uitsluitend haar moeder, die weduwe is, een klein pensioen, of geenerlei inkomsten heeft;
	21 uitsluitend haar ouden, invaliden, of werkloozen vader;
	44 een zuster, die wegens zwakke gezondheid, of omdat zij geen betrekking vindt, of onmogelijk eigen kost kan verdienen, haar steun of haar onderhoud behoeft;
	10 een broertje, ook wel een volwassen, ook wel een getrouwden broer;
	6 gehuwden (in het Bezoldigingsbesluit als óngehuwden beschouwd)



	haar echtgenoot, die werkloos, of seizoenwerker (kleermaker) is of onvoldoende verdient;
	3 moeders haar kind;
	1 een pleegkind;
	en 1 een oude hulpbehoevende tante.
	Door 157 ambtenaressen woiden 2 personen gesteund, of, hetzij door haarzeJye alléén, hetzij in samenwerking met andere familieleden, volledig onderhouden; n.l.
	door 99 haar ouders, somtijds oud en ziekelijk;
	door 6 twee zusjes of zusters;
	door 1 twee broers;
	door 4 een zuster en een broer;
	door 30 haar moeder en een zuster of een broer;
	door 8 haar vader en een zuster of een broer;
	door 2 haar moeder en een tante;
	door 1 haar moeder en haar grootmoeder;
	door 1 haar grootvader en een tante;
	door 1 haar zuster en zwager;
	door 1 haar zuster met haar (zusters) dochtertje;
	door 1 getrouwde ambtenares haar moeder en haar man;
	door 2 getrouwden haar moeder en haar kind.
	Door 44 ambtenaressen worden 3 personen onderhouden of gesteund; n.I. b
	door 19 haar moeder, vader en zuster;
	door 8 haar moeder, vader en broer;
	door 3 haar moeder en 2 broers;
	door 1 haar moeder en 2 zusters;
	door 10 haar moeder, zuster en broer;
	door 1 drie zusters;
	door 1 haar moeder, een zuster en een oom;
	l<Ha°U X"4dSto!den Z“Stór' me' 9‘iarig dodl,ei,l' “
	Door 9 ambtenaressen worden 4 personen onderhouden of gesteundn.L de ouders met een zuster en een broer; of met 2 zusters; of met – broers; of haar moeder met 3 broers; haar vader met 2 zusters en een broer of haar ouders, een zuster en het kindje van die zuster.
	Uoor 12 ambtenaressen worden 5 personen gesteund; nl heele gezinnen: ouders (of moeder of vader) met zusters en broers, soms met een grootmoeder, soms met een tante er bij; terwijl één gehuwde noet zorgen voor haar man, 2 kinderen, haar moeder en een tante.
	Het aantal gesteunden breidt zich voor 8 ambtenaressen uit tot 6 personen, waartoe eenmaal 4, eenmaal zelfs 5 broers behooren.
	bn ten slotte zijn er enkelen, die een huisgezin van 7,8, 9, 10 11 personen, steunen of méde-onderhouden; terwijl somtijds 'hef aantal pereonen. waarult het gesteunde gezin bestaat, niet werd genoemd.
	Door 4 ambtenaressen, die thans nog slechts één persoon: moeder of vader, ondersteunen steunden tot vóór enkele maanden, of tot vóór enkele jaren haar moeder of vader stierf, hare beide ouders; door ééne bovendien nog een zuster, die haar moeder verpleegde.
	De noodzakelijkheid van ondersteuning van een gezin, waarvan de huisvader nog leeft vindt dikwijls haar oorzaak in het feit dat deze geen, of onvoldoende, kostwinner is.



	Een leerling-telefoniste schrijft: „Daar het salaris van mijn vader niet voldoende is, om moeder en acht kinderen te onderhouden, steun ik met mijn heele salaris (ƒ 55 per maand) het huishouden”. (x)
	Een telefoniste uit diezelfde gemeente schrijft: „Daar het salaris van mijn vader niet voldoende is, om mijn vier jongere zusjes een goede opvoeding te geven, steun ik het gezin met mijn heele salaris”. (J)
	Een telegrafiste in een groote gemeente woont met haar vader en moeder. Zij is „eenigst kostwinster” van het gezin. Haar vader is sedert jaren werkloos. Haar salaris bedraagt ƒ 160 per maand, „Andere bronnen van inkomsten heeft het gezin niet”.
	Een telefoniste, elders, woont bij haar ouders in. „Vader is invalide”, schrijft zij. Zij „bekostigt zoodoende grootendeels de huishoudelijke uitgaven”.
	Een telefoniste uit een andere groote gemeente ondersteunt het heele huisgezin, „daar haar broeder geruimen tijd zonder betrekking is en haar Vaders zaken zeer slecht gaan”. (*)
	Een telegrafiste le klasse aldaar zorgt voor haar grootvader, vader, moeder, 3 zusters en 2 broers, waarvan 1 broertje en 2 zusjes nog schoolgaan. De beide andere zusjes verdienen ieder slechts ~ƒ 20 in de maand” (kunnen dus natuurlijk zichzelve nog lang niet onderhouden). „Vader” schrijft zij „is, door ’t misloopen van zaken, sinds li jaar geheel zonder inkomen, ’t welk voordien al tijdenlang zeer gering was. Er rust nu zelfs nog zakenschuld ter voldoening”. Zij geeft haar heele salaris: ƒ 184,20 per maand, „terwijl ik” schrijft zij verder – „voorzie in eigen kleeding en loopende uitgaven door overnemen van dienst van meer gefortuneerde colllega’s”.
	Een telegrafiste in een andere van de grootste gemeenten in ons land draagt nu slechts ƒ 12 50 per maand van haar salaris (ƒ 147.93) af, eenerzijds voor verplegingskosten voor haar vader, die in een krankzinnigengesticht is; anderzijds voor ondersteuning van haar jongste, niet sterke zusje, dat te weinig verdient om van rond te komen. In vroeger jaren moest zij evenwel heel wat méér afdragen. In de jaren, dat haar vader nog niet als ~ziek” werd beschouwd, heeft hij zijn zaken op zoodanige wijze behartigd, dat alle schulden, die hij maakte, op rekening kwamen van de kinderen. Haar oudste broer heeft daardoor groote verplichtingen gehad; en zij zelve moest jarenlang méér dan ƒ 25 per maand betalen, ook in den tijd, dat haar salaris noe slechts ƒ 114 bedroeg.
	Het is (dit spreekt vanzelf) niet alleen de financieele situatie of de gezondheidstoestand van den vader, die on de schouders der, dikwijls nog jonge, ambtenares een zwaren last legt.
	Drie zusjes, alle drie telefoniste 2e klasse in een groote plaats, hebben een moeder, weduwe, die sinds 10 jaren hulpbehoevend is. Zij heeft een particulieren arts van noode, tweemaal per week verzorging van een verpleegster, en een vaste hulpkracht als juffrouw in de huishouding. De ééne telefoniste moet daarvoor f 10 per maand afstaan van haar f 110, de tweede ƒ 12,50 van haar ƒ 125, de derde ƒ 15 van haar ƒ 155.
	Een andere telefoniste steunt met haar volle salaris haar pl.m. 80- moeder en haar achterlijke zuster.
	Weder een andere onderhoudt haar zuster ~door een eigen huis-
	(*) Eigen kost en inwoning is hierin uitteraard begrepen.



	houden te hebben, daar zij steeds de zorg voor mijn moeder had gehad zoolang die leefde, tevens door een verzekering te nemen, zoodat zij bij mijn overlijden een kleine lijfrente heeft”
	Een schrijfster moet zorgen voor haar 12-jarigen zoon, die bij pleegoudeis inwoont; doch bovendien voor haar moeder die wel eemg weduwe-pensioen heeft, doch niet voldoende voor eigen onderhoud, benevens dat van een achterlijken zoon van 23 jaar. die niets verdienen kan. Voor moeder en broer moet ten minste / 55 per maand worden afgestaan.
	, i? 2?r, «e.n ad]unct-commies wordt van haar maandsalaris ( van pl.m. i gezonden aan een in Zuid-Afrika wonende zuster, die kortgeleden ten gevolge van een beroerte hulpbehoevend is gewordentevens voor de 19-jarige dochter van deze zuster, die vermoedelijk nog d jaar geldehjken steun voor haar studie behoeft.
	Een telefoniste steunt een zuster, die wegens ziekte niet in staat is iets te verdienen.
	Een andere telefoniste draagt aan een zuster, die om gezondheidsredenen niet m staat is in eigen onderhoud te voorzien, een zeer groot deel van haar salaris af, daar alles voor haar betaald moet wordendoktersrekening, apotheker, kleedgeld
	. Eer,mrnl te,eJfoniste’ eveneens 2e klasse, met een maand-inkomen van ƒ 110,95, ondersteunt een zieke zuster en een werkloozen broer.
	ben vierde telefoniste onderhoudt volledig haar moeder (weduwe). u,e „geen enkele bron van inkomen heeft”, en haar jongeren broer die „met voor zichzelf kan zorgen, daar zijn verstandelijke vermogens met geheel normaal zijn”. 5
	Twee zusters, beiden telefoniste, onderhouden een broer, „die in zijn eigen onderhoud niet kan voorzien, daar hij aan toevallen’ lijdt”. Aan poeders alleen moet ƒ 2,60 per week worden uitgegeven.
	Een schrijfster in een provinciale hoofdstad, die ƒ 1697,50 verdient waarvan echter wegens de BJ% pensioenpremie ruim / 135 moet worden afgetrokken, betaalt ruim / 500 per jaar voor de muzikale opleiding harer 21-jarige blinde zuster. Deze krijgt privaatles in piano, orgel en viool; de eenige les, die zij klassikaal kan volgen, is muziekgeschiedenis. De boeken moeten door of voor haar in brailleschrift worden overgebracht. Gedeeltelijk, voor zoover het muziekschrift betreft, doet de blinde het zelf; doch dikwijls moet het door een ander gebeuren en betaald worden. Een tweede zuster, die de blinde naar de lessen geleidt, en haar behulpzaam is bij de studie, door haar de die in braille moet worden overgeschreven, te dicteeren en baar de boeken, die door gebrek aan tijd niet kunnen worden overgeschreven, voor te lezen, wordt door de ouders onderhouden Het inkomen van den vader, eveneens in den postdienst werkzaam, bedraagt nog geen ƒ 1800.
	Een telefoniste le klasse ondersteunt met 25% van haar salaris een die in een inrichting verpleegd wordt en ongeneeslijk is.
	c.en adjunct-commies in een groote gemeente, wier salaris zonder pensioen-aftrek ƒ 2813, mèt pensioen-aftrek ƒ 2613 bedraagt woont Same/n t-ee.n^gehuwde sHarige zuster, die slechts een inkomen van ƒ 400 a ƒ 500 heeft. Door deze wijze van wonen zijn hare uitgaven, naai zij schrijft, zeker / 1000 hooger dan die van collega’s welke „en pension” wonen.
	Verscheidene andere ambtenaressen: telefonisten 2e en le klasse,



	een adjunct-commies, een commies, voeren eigen huishouden ten behoeve van een zuster, die, wegens zwakke gezondheid of andere oorzaken, niet voor zichzelf kan zorgen, geenerlei inkomen heeft; ééne een klein inkomen van pl.m. ƒ 600 per jaar.
	Een adjunct-referendaris steunt het gezin van een zuster, voor zoover kleeding, schoolgeld en andere leskosten (hóeken) der kinderen betreft. Het bedrag is niet vast, doch wordt jaarlijks hooger.
	Een kantoorhoudster doet haar zuster (weduwe of gescheidene?) met twee jongens bij zich inwonen. „Wij vormen” schrijft zij „samen een gezin, zonder meer inkomsten dan alleen mijn salaris”.
	Een kantoorbediende draagt iedere maand ƒ 20 bij voor het onderhoud harer zuster, welke de zorg heeft voor 3 minderjarige kinderen.
	Een schrijfster staat pl.m. ƒ 3 per week af voor het gezin van een zuster, wier man (diamantbewerker) werkloos is.
	Door een telegrafiste 2e klasse wordt 10% van haar salaris afgestaan aan het gezin van een behoeftige schoonzuster, weduwe, met kinderen.
	boor een kantoorbediende in een kleine gemeente wordt maandelijks 18 a 20% van haar salaris afgestaan aan een behoeftige, hulpbehoevende tante, benevens een schoonzuster met 3 kleine kinderen; „tijdens verblijf in de ouderlijke woning nog meer”, schrijft zij; „normale vergoeding voor kost, inwoning en bewassching niet medegerekend”
	De beantwoording van vraag 3 (met welk percentage van het salaris, of met welke som, per week, per maand, of per jaar wordt gesteund) is op zeer verschillende wijze geschied.
	Van de 523 ambtenaressen, die mededeelden, voor welke persoon of personen, en (of) in welken vorm, zij geldelijk zorgden, zijn er 82, d.i. ruim 15J%, die haar „geheele salaris”, of „100%” van haar salaris, of „nagenoeg het geheele salaris” afdragen.
	~ Door een gedeelte dezer 82 in verschillende functies arbeidende vrouwen wordt haar salaris afgestaan aan haar moeder, haar vader, haar ouders, bij wie zij inwonen, en zijn zij mede-kostwinster van het gezin.
	Zoo schrijft bijv. een telefoniste: „ik ondersteun het gezin met geheel mijn salaris, daar ik nog broertjes en een nichtje heb, die hun studies moeten voltooien. Door mijn ouders wordt mij het noodige verstrekt”.
	Een adjunct-commies in een kleine gemeente geeft haar geheele salaris af; en onderhoudt met 3 zusters, welke te zamen ƒ75 per week verdienen, het gezin; behalve uit de 4 werkende dochters bestaande uit moeder, 2 schoolgaande jongens en een jongen, die nog geen betrekking heeft.
	Een kantoorhoudster deelt de financieele situatie mede van haar gezin. Buiten haar verdienste is er een jaarlijksch inkomen van even over de ƒ 1200, bestaande uit pensioen van den vader en ouderdomsrente. Vader is altijd onder doktershanden; moeder is sukkelend; 37- jarige zuster, die het huishouden verzorgt, neemt altijd medicijnen in. „Als ik niet bijsprong”, vraagt zij, „zouden mijn Ouders dan een onbezorgden ouden dag hebben, zooals nu het geval is? Ik geef trouwens heel mijn traktement aan mijn Moeder, want ik wil geen kostgangster hij mijn eigen Ouders zijn en als mijn Ouders er niet meer zijn, moet ik dan niet voor mijn Zuster zorgen?”



	In later jaren zal deze kantoorhoudster dus, evenals verscheidene harer vrouwelijke collega’s, niet meer mede-kostwinster zijn, doch eenige kostwinster.
	Sommigen, werkzaam als telefoniste 2e en le klasse, als telegrafiste zijn dat voor haar moeder, die in het geheel geen inkomen heeft, en somtijds hulpbehoevend is, zoodat er nog iemand voor de huishouding moet worden bijgenomen.
	Een telefoniste, een schrijfster, een kantoorbediende zijn volledig kostwinster voor zichzelve en haar Vader.
	Een kantoorhoudster, een telefoniste en een adjuncf-commies, onderhouden volledig een zuster, met wie zij samen wonen.
	Een andere adjunct-commies is kostwinster van het gezin van haar moeder, 5 broers en zichzelf.
	Verscheiden ambtenaressen bij den dienst van P.T.T., werkend als telefoniste, telegrafiste, kantoorbediende, kantoorhoudster, bij den Girodienst moeten niet als volstrekt volledig, doch grootendeels als kostwinster worden beschouwd.
	Een kantoorhoudster woont samen met haar Vader, die een klein pensioen heeft (ƒ 460). Zij doet, naast hare ambtsbezigheden, nog zelve de huishouding, waarvoor zij, behalve haar „persoonlijke uitgaven”, haar geheele salaris besteedt.
	Een telegrafiste woont met haar Moeder, die een kleine lijfrente en ouderdomspensioen heeft. „Wij doen samen de huishouding”, schrijft „waarin mijn salaris vrijwel opgaat”.
	Een telegrafiste Ie klas woont met haar Moeder, die ƒ 156 per jaar ouderdomsrente ontvangt, en een broer, die zenuwpatiënt is en geen betrekking heeft. Haar geheele salaris, / 2400 bruto, ƒ 2217 netto, wordt dus voor het gezin besteed.
	Een telefoniste schrijft: „Mijn salaris wordt door ons drieën” (haar Ouders en haarzelve) „verbruikt. Mijn Vader geniet ouderdomspensioen (/ 156 p.j.)”.
	Een andere telefoniste woont bij haar Moeder in, en „bekostigt daardoor grootendeels de huishouding” (blijkbaar komt er dus ook van andere zijde nog eenige steun).
	Een ambtenares bij den Girodienst deelt mede: „Behalve een kleine tegemoetkoming in de huur, moeten wij” (d.i. zij zelve en haar Moeder) „geheel van mijn salaris leven”.
	Van het salaris eener schrijfster moeten zij met hun drieën (haar Ouders en zij zelve) leven, behalve dat haar Vader ~een kleine bijverdienste” heeft, „niet voldoende voor onderhoud”.
	Een kantoorbediende staat „het grootste gedeelte” van haar salaris af; de Ouders hebben een hotel, dat „door het snelvervoer een groote knak heeft gekregen”.
	Door een aantal dergenen, die met haar geheele of nagenoeg haar geheele salaris steunen (bij de eene gaat daar ~wat zakgeld” af; een andere ..ontvangt” ƒ 5 per week als ~zak- en kleedgeld”; een derde meent, dat er ongeveer Va van haar inkomen noodig is voor eigen kost, thuis, en eigen kleeding), werd het maandsa\aris opgegeven; bedragend ;
	f 70; / 75; / 76.25; ƒ 80; / 85; f 85 04; ƒ 85.25; ƒ 92 95; f 99 41; f 102; / 117; f 130; f 135; f 140; / 143; / 147 93; ƒ 149.74; ƒ 178.
	Door 4 ambtenaressen werd het volledig afgestane /nar-salaris genoemd; n.l. / 1420; ƒ 1600; ƒ 1794,45; f 1870,20.



	Door 101 personen werd het percentage opgegeven van den door haar verleenden financieelen steun.
	Dit bedroeg slechts eenmaal 4%; n.l. van een referendaris, voor een ongehuwden broer:
	eveneens slechts eenmaal 5%: van een telegrafiste, voor haar vader;
	eenmaal ongeveer 6%: van een telegrafiste, voor haar moeder;
	eenmaal 8%: van een leerling-telefoniste, voor een zuster;
	eenmaal BJ%-10%: van een gehuwde (als ongehuwd beschouwde) telefoniste voor haar vader, moeder, en soms een broer;
	zevenmaal 10%: van een telefoniste, voor haar moeder en een achterlijken broer; een kantoorbediende, voor haar moeder; een telefoniste le klasse, voor moeder en tante; een telefoniste 2e klasse, voor zuster en broer, beiden minderjarig; een telefoniste le klasse voor moeder, vader en zuster; een adjunct-commies, voor haar moeder; een telegrafiste (die tot 1925, toen haar Moeder overleed, haar vader, haar zieke moeder, en de zuster, die haar moeder verpleegde, met 40% steunde), nu uitsluitend voor haar Vader.
	Door een expéditrice bij de controle van het postwaardenmagazijn m een groote gemeente wordt 11% bijgedragen voor het onderhoud van een oude tante;
	door een werkkracht bij den Girodienst (tijdelijk) 12i% afgestaan aan haar Moeder;
	door een leerling-telefoniste, 2 telefonisten le, één telefoniste 2e klasse, 15% aan beide Ouders;
	door een adjunct-referendaris 16% (ƒ 40 per maand) aan haar Moeder;
	door een adjunct-commies 16% a 17%, aan wie werd niet vermeld;
	door een telefoniste 15% a 20% aan haar Moeder;
	door een werkkracht bij den Girodienst 18% aan Moeder en Vader-
	door een schrijfster 19% a 20% aan een broer:
	door 7 personen (telefonisten en 3 adjunct-commiezen) 20% aan Moeder, Moeder en Vader, Moeder en Zuster, of Moeder, Vader en Zuster.
	Door 14 ambtenaressen, eveneens werkzaam in hoogere zoowel als m lagere rangen, wordt 25% of '4 van haar salaris afgedragen. Herhaaldelijk werd er uitdrukkelijk bij vermeld: ..behalve vergoeding voor kost en inwoning”.
	Zeven ambtenaressen, waaronder een leerling-telefoniste en een adjunct-refendaris, dragen 30% of pl.m. 30% van haar salaris af. Van een telefoniste le klasse bedraagt, naar zij schrijft, het netto salaris ƒ 147,93 per maand; waarvan dus kleine ƒ 45 aan de twee door haar gesteunden (vader en broer) wordt afgestaan; een andere telefoniste draagt f 45 van haar maandsalaris van ƒ 148 af aan haar Moeder en Vader.
	Twee personen steunen twee personen met 1/s van haar salaris; een schrijfster („buiten kostgeld”, voegt zij er bij), haar Moeder en Vader; een gehuwde kantoorhoudster, haar man en een tante.
	Zeven ambtenaressen: 5 telefonisten, 1 telegrafiste le klasse, 1 schrijfster, steunen een zuster, of zusters, of moeder, vader en zusters, of moeder en broers ~ met 40% van haar inkomen. De telefoniste heeft „de zorg voor de opvoeding van een minderjarig zusje”; de 40% van haar salaris wordt daarvoor besteed.



	Een telefoniste staat aan haar moeder, zuster en broer, 42% van haar salaris af;
	een telefoniste en een kantoorbediende dragen 45% bij; de eene tot onderhoud van het uit vader, moeder en 4 schoolgaande kinderen bestaande gezin; de andere (zij verdient slechts ƒ 800 per jaar) ter ondersteuning van vader, moeder en een getrouwden broer.
	Een gehuwde telefoniste draagt 50% aan haar echtgenoot af; en stuurt bovendien nog ƒ 10 per maand aan haar Moeder.
	Door 14 ambtenaressen, werkzaam in de functiën van telefoniste 2e en le klas, telegrafiste, kantoorbediende, adjunct-commies en commies, wordt 50%, „de helft”, „ongeveer de helft”, of „ruim 50%”, aan de door haar gesteunde familieleden afgestaan. Een telefoniste deelt mede, dat haar salaris ƒ 150 per maand bedraagt en dat zij met de helft daarvan vader en broer steunt.
	Een andere telefoniste steunt met 50% zuster en zwager.
	Een kantoorbediende steunt Ouders en zuster zonder betrekking met 50%, d.i. pl.m. ƒ 18 per week.
	Een adjunct-commies, wonend met moeder, vader, 3 zusters en 1 broer, rekent ƒ 30 per maand voor eigen kost en inwoning, en draagt bovendien nog 50% af voor het onderhoud van dit gezin.
	Een kantoorbediende bij den Girodienst, een telefoniste en een adjunct-commies dragen 60% af;
	een telefoniste 50% a 75%;
	2 werkkrachten bij den Girodienst, en 2 telegrafisten 2/s van haar salaris, hetwelk voor de telegrafiste le klas ƒ 163,22 per maand bedraagt.
	Een commies, wonend met haar moeder en eenigszins zenuwzieke zuster, draagt pl.m. 70% af; een telefoniste eveneens 70%.
	Door 7 telefonisten en 1 telegrafiste wordt aan moeder of vader, tevens aan andere gezinsleden, 75%, % of pl.m. % van haar salaris afgestaan. De telegrafiste (le klas het salaris dezer ambtenaressen loopt bruto van ƒ 1400 tot ƒ 2600 —) schrijft er bij, dat zij daar ook kost en inwoning van geniet1) en vraagt „hoeveel % van het salaris wordt als normale vergoeding beschouwd”? Géén percentage natuurlijk; doch een som, verschillend naar woonplaats, stand, financieele positie van het gezin Mocht het salaris dezer telegrafiste ƒ2OOO bedragen (precies het gemiddelde tusschen minimum en maximum), dan beteekent 75% daarvan ƒ 1500 per jaar, d.i. ƒ 125 per maand; hetgeen uitteraard een belangrijk eind boven den kostprijs van inwoning. kost en bewassching gaat.
	Door 4 ambtenaressen wordt 80%; door 2 telefonisten 90% van haar salaris afgedragen. Van de eene, werkzaam in een provinciale hoofdplaats, bedraagt het maandsalaris ƒ 157.
	Door 89 ambtenaressen werd niet het percentage, doch het door haar afgestane bedrag vermeld; dikwijls zonder, somtijds met ongave van het salaris; terwijl vermoedelijk nu en dan kost en inwoning in het bedrag begrepen zijn.
	Drie telefonisten en één schrijfster noemden de wekelijksche som; resp. ƒ 4; ƒ 10; ƒ 10 (dat is dus pl.m. ƒ 45 per maand van het salaris,
	(x) Dit zal vermoedelijk met velen, die een hoog percentage van haar salaris afdragen, het geval zijn.



	dar/ 15Tobedraagt) len f 25’ kostBeld (per week dus) inbegrepen.
	Uoor 12 personen werd het jaarlijksche bedrag genoemd.
	ben telefoniste le klas, ƒ 1552 verdienend, draagt ƒ 60 aan haar / 1?0 worden bed' ag Zal het volgend jaar, wegens salarisverhooging,
	Een telefoniste 2e klas draagt van haar netto salaris: f 1647 f 120 aan naar Moeder af. ’ 1
	Een andere steunt haar Vader met / 200 per raar, terwijl zij een arbeidsinkomen heeft van f 2000.
	D 4 personen, waarvan 2 adjunct-commies zijn, wordt ƒ 300 aan °,eder-afgedragen; resP- van een salaris van ƒ 1794,96, ƒ 2200 / 20ü4; het vierde bedrag wordt niet genoemd.
	ten gehuwde kantoorhoudster, die ƒ 2000 verdient, onderhoudt haar ™,an Aderen; terwijl ieder jaar n°S een geldelijke steun van pl.m / 400 verleend wordt aan met bij haar inwonende Moeder en i ®,ntei ‘ot *iet vorige jaar bovendien nog steun aan haar, thans overleden, Vader.
	Door 4 ambtenaressen wordt met ƒ 500 of ongeveer ƒ 500 per jaar steun verleend; door ééne van een salaris van ƒ 1779 aan tiaar iru jOO broertje; door fien tweede wier salaris bruto L ™I’5U bedraagt aan een invalide zuster; door een derde die ƒ 2670 vei dient ƒ 300 aan haar Vader, / 200 aan de zuster, die met 7o^Samenwoont; terwÖ| de vierde, met een bruto jaarsalaris van t 4100, een netto maandsalaris van ƒ 155,88, behalve de ƒ 55 per maand V°°l K?S,n mwoning en bewassching, ƒ 37,50 per maand aan huishuur, en } 51,19 per jaar aan personeele belasting voor het gezin betaalt d.w.z. met ƒ 501,19 per jaar steunt.
	Door 75 ambtenaressen werd het bedrag van den maandelijkschen steun vermeld.
	Die som bedraagt voor een klerk bij het Hoofdbestuur, met een maandsalaris van ƒ 73, ƒ 5: ten behoeve van een zuster;
	voor een telefoniste ƒ 7, ten behoeve van haar moeder;
	voor 3 leerling-telefonisten, 6 telefonisten en 1 telegrafiste ƒ 10.
	Verscheidenen dezer vinden blijkbaar die som klein; en geven er eenigen uitleg bij. Een gehuwde telefoniste, die ƒl7B pér maand verdient, schiijft: „deze steun” (voor haar Moeder) „zal waarschijnlijk binnen korten tijd verhoogd moeten worden”. Een telefoniste verontschuldigt zich met de mededeeling: „daar ik maar ƒ 80 verdien en in pension ben”; een andere telefoniste met de uitlegging: „daar ik maar ƒ 88 verdien en ƒ 55 voor pension betaal”; een leerling-telefoniste met de woorden: „niet meer wegens pension en lessen, daar mijn salaris maar ƒ 80 bedraagt”; een andere leerling-telefoniste met de cijfers: „salaris ƒ 80; pension ƒ 60; rest ƒ 20”, zoodat zij maar ƒ 10 per maand voor zichzelve heeft; een derde leerling-telefoniste geeft ƒ 10 van ƒ 65 per maand aan een broer.
	Door 4 telefonisten en 1 telegrafiste le klas wordt / 15 per maand afgestaan aan een Moeder of Vader, van salarissen, die ƒ 103, ƒ 123,15, ƒ 133, ƒ 140 bedragen; en waarvan één niet werd vermeld.
	Door 7 personen wordt Moeder, of Vader, of worden beide Ouders gesteund met ƒ 20, van een maandsalaris van resp. ƒ 85,21, ƒ 100, / 129,63, ƒ 148,43, ƒ 160, een jaarsalaris van ƒ 1700, terwijl door eene telefoniste het salaris niet genoemd werd.
	Eveneens door 7 personen worden familieleden met ƒ 25 gesteund.



	Door 6 harer werd het maandinkomen vermeld; n.l. ƒ 103,55, / 141 / 147, ƒ 150, ƒ 184, / 200.
	Eén persoon (telefoniste) steunt haar moeder met ƒ 25 a ƒ 30 per maand.
	Drie telefonisten staan maandelijks ƒ 30 af aan Moeder of huisgezin; van een bedrag van resp. ƒ 122,26, ƒ 127,81 en ƒ202.
	Een schrijfster en een telefoniste steunen ouders en zuster, Vader en Moeder, met ƒ 35 per maand. Het jaarsalaris van laatstbedoelde is f 2137, waarvan zij „bijna 80 gulden belasting betaalt”; met dezen steun wordt (zij reclameerde) „niet de minste rekening gehouden”.
	Een andere telefoniste draagt pl.m. ƒ 36 aan haar Ouders af, van haar ƒ 103 bedragend maandsalaris.
	Door 6 personen (telefonisten, telegrafisten, een kantoorbediende en een adjunct-commies) wordt ƒ 40 per maand afgestaan aan familieleden: ouders, moeder, zuster, zuster en broer, moeder en zuster, moeder en broer. Eéne dezer is een ongehuwde moeder, die, behalve dat zij haar dochtertje geheel moet onderhouden, van haar maandsalaris van ƒ 184,25 nog / 40 aan haar moeder afstaat. De overige maandsalarissen (één werd niet vermeld) zijn ƒ 140,53, ƒ 157, ƒ 162,50, / 185. Van dit laatstgenoemd bedrag wordt, behalve de ƒ 40, ƒ 65 als pensionprijs thuis gegeven, en bovendien nog tijdelijk een langdurig ziek geweest zijnde en daardoor voorloopig niets verdienende broer gesteund.
	Een telefoniste en een adjunct-commies dragen ƒ 45 af per maand aan haar ouders, van een salaris van ƒ 179 en ƒ 217,57.
	Twee telefonisten, een kantoorbediende en een commies steunen haar vader, moeder en zuster; twee zusters; haar moeder en een zieke zuster; haar moeder en een zenuwzieken broer, met ƒ 50, van een salaris, dat resp. ƒ 139, ƒ 155,83; / 157, ƒ 178 bedraagt.
	Een telefoniste geeft van haar maandsalaris van ƒ 76,25 niet minder dan ƒ 60 af, voor ouders, zuster en 2 broers; pensionprijs zal daarin uitteraard begrepen zijn.
	Een andere telefoniste, die de som van haar salaris niet vermeldt, geeft ƒ 70 af aan haar moeder-weduwe;
	een derde telefoniste ƒ 72 (eveneens blijkbaar pensionprijs inbegrepen) van haar / 86 salaris.
	Drie andere ambtenaressen, waarvan 2 een maandsalaris hebben van resp. ƒ 135 en ƒ 155,95, steunen een moeder of zuster met ƒ 75 per maand;
	een telefoniste geeft aan haar Moeder / 80 van haar arbeidsinkomen van ƒ 147;
	een tweede telefoniste steunt haar Moeder met / 85, terwijl zij ƒ 125 verdient;
	een derde telefoniste steunt Moeder, Vader en zuster met ƒ 87 van haar ƒ 122 maandsalaris.
	Door 5 telefonisten, 2 eerste klas, wordt / 90 afgedragen aan haar moeder; vader en moeder; moeder en zuster; ouders en broers; van resp. ƒ 103,55, ƒ 147,93, ƒ 147,93, ƒ 179,36. Door één persoon werd het bedrag van het salaris niet opgegeven; door 2 personen werd medegedeeld, (de overigen achtten die mededeeling waarschijnlijk niet noodig), dat kost, inwoning en bewassching in die ƒ 90 waren begrepen.
	Ditzelfde zal eveneens het geval zijn bij de telefoniste, die van haar



	ƒllO per maand ƒ95 afdraagt ten behoeve van haar ouders en een broer;
	bij een telefoniste, die haar moeder steunt met ƒ HO per maand van de / 145 arbeidsinkomen;
	bij een derde telefoniste, die voor steun van moeder, zuster en broer / 112 per maand afgeeft, zonder vermelding van het bedrag dat zij als verdienste ontvangt.
	Een schrijfster le klasse deelt mede, dat zij van de ƒ 150 per maand: haar netto inkomen, / 120 afstaat aan haar ouders van 74 en 71 jaar, die, behalve ouderdomsrente van ƒ 5 per week, geen inkomsten hebben. Bovendien betaalt zij haar waschgeld nog afzonderlijk. Eenige harer vrouwelijke collega’s, wier ouders géén steun behoeven, betalen slechts / 45 kostgeld per maand; ging zij en pension, dan zou zij vermoedelijk ongeveer ƒ 70 te betalen hebben.
	Ook door een telefoniste in een kleinere gemeente wordt ƒ 120 per maand afgestaan, aan haar moeder alleen; haar salaris bedraagt ƒ 1800 per jaar;
	terwijl een telefoniste le klas, die ƒ 178 per maand verdient, eveneens ƒ 120 aan haar moeder af draagt.
	Door een telefoniste, wier maandsalaris / 179,64 bedraagt, wordt aan haar moeder en vader ƒ 125 per maand betaald;
	door een telefoniste le klas, met een maandsalaris van ƒ 185,78, ƒ 140 aan haar moeder.
	Door velen wordt dus blijkbaar met een groot percentage van haar salaris gesteund.



	CONCLUSIËN.
	Van de wijze, waarop deze honderden ongehuwde of ongehuwd heetende ambtenaressen haar plicht ten opzichte van de geldelijke verzorging van anderen opvatten en vervullen, zal door een ieder, die zich de beteekenis daarvan voor het leven der steunenden bewust is, ongetwijfeld met ontroering en eerbiedige bewondering worden kennis genomen.
	Er bestaat o.i. geen enkele reden om aan te nemen, dat het percentage dergenen, die een deel van haar salaris aan anderen afdragen, bij andere categorieën ambtenaressen: aan Departementen voor Algemeen Bestuur, aan het Centraal Bureau voor de Statistiek, aan de Rijksverzekeringsbank ,de onderwijzeressen bij het lager onderwijs, óók bij degenen die buiten den overheidsdienst werkzaam zijn, beduidend lager zou blijken dan de bijna 58,2 van de beantwoordsters onzer vragenlijst, die werken bij den dienst van Posterijen, Telegrafie cn Telefonie.
	Door het verzamelde belangrijke gegevens-materiaal zijn, dunkt ons, thans drie feiten helder in het licht getreden.
	In de eerste plaats; dat het werken in bezoldigd beroep niet van minder gewicht moet worden geacht voor de vrouw dan voor den man. Geenszins uits.uitend voor haarzelve individueel, maar evenzeer voor haar familieleden en voor de gemeenschap. Immers, indien de in hoofdstuk 3 vermelde 611 steunenden, benevens de duizenden in den lande, die weliswaar op ander gebied werken, doch op wier schouders gelijksoortige verplichting rust, zich géén arbeidsinkomen vermochten te verwerven, hoé zouden dan haar moeder, haar vader, haar ouders, haar zusters, haar broers, en andere door haar ondersteunde familieleden, in het leven gehouden moeten worden?
	In de tweede plaats is duidelijk gebleken, hoezeer de veronderstelling, dat een ongehuwde arbeidende vrouw uitsluitend heeft te zorgen voor zichzelf, en dat een getrouwde vrouw vanzelfsprekend door haar echtgenoot onderhouden wordt, ten opzichte van een groot gedeelte, vermoedelijk van de meerderheid, der vrouwelijke arbeidskrachten werkzaam in bezoldigd beroep, onjuist is.
	Eu hieruit (*) volgt uitteraard, dat lagere bezoldiging van de vrouw dan van haar mannelijken vakgenoot, óók van overheidswege als onrechtvaardig behoort te worden beschouwd.
	In eerste instantie zal dus de 3% aftrek voor ongehuwden moeten vervallen.
	Niet alleen voor de ambtenaressen, maar eveneens voor de ambtenaren, van wie stellig een percentage een tijdlang of ten einde toe
	D) Terwijl wij bovendien nog steeds van oordeel zijn, dat arbeid behoort te worden bezoldigd naar prestatie en niet naar behoefte d.i. vermeende behoefte.



	ongehuwd blijft, omdat zij, voor een moeder, een vader, een zuster, jongere broers moetende zorgen (sommige ambtenaressen deelden in haar antwoord op onze vragenlijst één en ander daaromtrent mede), niet bovendien een eigen gezin zouden kunnen vormen.
	Tóch zou, aangezien op den duur de meerderheid der mannelijke ambtenaren trouwt, en gehuwd zijnde in den dienst gehandhaafd blijft, deze bescheiden salarisverhooging (op een arbeidsinkomen van bruto ƒ 1500 immers / 45, van ƒ2OOO immers ƒ 60, van ƒ3OOO in de hoogere rangen immers ƒ 90 per jaar bedragend) een veel grooter aantal vrouwen dan mannen, mèt de geheel of gedeeltelijk financieel van haar afhankelijken, ten goede komen.
	En naast dit wegvallen van de 3 % aftrek (waarbij de vroegere onthouding der laatste verhoogingen aan de ongehuwden uitteraard niet opnieuw mag worden ingevoerd!), moet o.i. de economische positie der vrouwelijke ambtenaren, wat de groote lijnen betreft, nog in een ander opzicht rechtvaardiger worden gemaakt; n.l. door radicale wijziging van de Pensioenwet.
	Valt het niet even droevig als onbillijk te achten, dat de personen, welke thans volledig of gedeeltelijk onderhouden worden door de ambtenaressen, die BJ% pensioen-premie, 3% voor eigen, 5J% voor weduwe- en weezen-pensioen, hebben te betalen (dat beteekent dus, mèt den aftrek voor het ongehuwd-zijn, 11J%; in 2e klas gemeenten 15J%, in 3e klas gemeenten 19|%!), van die 5i% pensioen-storting voor „weduwe- en weezen-pensioen”, met uitzondering dan van de minderjarige wettige of gewettigde kinderen van de, zeer weinige, ambtenaressen-moeder, nooit éénig profijt zullen kunnen trekken ? Terwijl bovendien, juist wegens dien hoogen aftrek, veelal niet of ternauwernood te hunnen behoeve kan worden gespaard; en dit sparen, voor zoover wèl mogelijk, van de ambtenares weer een nieuw offer vergt.
	Wij zijn evenwel niet van meening, dat de ongehuwde van storting van die 5J % moet worden vrijgesteld. Wèl omgekeerd; dat de naam „weduwe- en weezen-pensioen” moet worden veranderd.
	Doch niet, zooals eenige jaren geleden in de Tweede Kamer werd voorgesteld, uitsluitend aangevuld met „zus/er-pensioen”; want indien alleen aan de zuster(s) pensioen werd uitgekeerd, dan zou, in geval van jong overlijden der ambtenaressen, menigmaal een moeder of vader tot de armlastigen gaan behooren; of ook in geval van later heengaan invalide broers, van geldmiddelen verstoken schoonzusters, door haar hulp voor een behoorlijk beroep opgeleid wordende neefjes of nichtjes (om van eigen invaliden echtgenoot niet eens te spreken), door de gemeenschap moeten worden gesteund, op voor maatschappij zoowel als voor individu heel wat ongeschikter wijze, dan door toekenning van pensioen, waarvoor de gestorven ambtenares jarenlang premie heeft gestort.
	Waar evenwel deze nieuwe pensioenregeling een ingewikkeld vraagstuk is, dat niet in een minimum van tijd zal kunnen worden opgelost (er zal n.l. door deskundigen moeten worden uitgerekend, welk bedrag of welk percentage van het salaris als „familie-pensioen” zou kunnen worden bepaald; aan hoeveel personen, en in welke verhouding, dit pensioen, indien het voor meer dan één persoon noodzakelijk is, zou kunnen worden uitgekeerd), daar gaan wij thans met onzen wensch



	op dit terrein niet verder, dan dat er van overheidswege in ernstige overweging worde genomen, verandering ten bate van de door vrouwelijke ambtenaren geldelijk gesteunden daarin aan te brengen; en met bekwamen spoed bestudeerd worde, op welke wijze dit zal kunnen geschieden.
	Ten opzichte van den 3% aftrek wegens het ongehuwd-zijn zijn wij daarentegen van oordeel, dat daar zoo spoedig mogelijk een eind aan moet worden gemaakt.
	Déze quaestie toch is allerminst gecompliceerd. En de som, die daarvoor door de belasting-schuldigen, de ambtenaressen zélve daarbij inbegrepen, zal moeten worden betaald, zal o.i. niet van dien omvang zijn, dat ze voor iemand eenig bezwaar behoeft op te leveren.
	Wanneer langs deze beide wegen de financieele situatie der ongehuwde ambtenaressen in overheidsdienst ietwat verbeterd is, dan zal dat niet alleen veler zorgen een weinig verminderen, maar in drieërlei opzicht, behalve voor de personen zelve en de door haar gesteunden of onderhoudenen, ook voor de gemeenschap gunstige gevolgen hebben :
	10 hygiënisch, naar den physieken zoowel als naar den psychischen kant; door somtijds gezondere woonwijze, betere voeding, minder kans op oyerwerkt-zijn, veiliger verzorging in geval van ziekte; minder nervositeit door geringere geldzorg, mindere verbittering wegens het zich onrechtvaardig bejegend voelen;
	2° economisch, doordat vele personen voor armlastigheid, dat wil dus zeggen: steun van overheidswege, worden behoed;
	3° economisch en cultureel, doordat geschiktere beroepsvorming voor menige toekomstige arbeidskracht in de maatschappij daardoor bevorderd wordt.
	Summa summarum hebben de uitkomsten van deze enquête ons tot de volgende condusiën geleid :
	1. Vrouwenarbeid is voor de maatschappij van financieel veel grooter beteekenis dan in den regel wordt verondersteld.
	2. De opvatting, dat de ongehuwde ambtenares meestal uitsluitend heeft te zorgen voor zichzelve, is volslagen onjuist.
	3. Aan den 3 % aftrek wegens het ongehuwd-zijn ligt (dus) geen rechtvaardige beweegreden ten grondslag.
	4. Het moet eveneens onbillijk worden geacht, dat arbeidskrachten, van haar matig inkomen in zoovéle gevallen een re'atief zoo groot bedrag moetende afstaan ter verzorging van familieleden, naast haar 3% pensioen-premie voor eigen pensioen nog 5J% pensioen-premie moeten storten zónder dat de door haar gesteunden of onderhoudenen daar ooit eenig profijt van ondervinden (met uitzondering dan voor zoover het uiterst kleine aantal moeders betreft haar minderjarige kinderen).
	5. De pensioenregeling voor arbeidskrachten in overheidsdienst behoort dus in dier voege te worden gewijzigd, dat niet uitsluitend weduwe- en weezen-pensioen wordt uitgekeerd, maar familie-pensioen: aan nabestaanden van vrouwelijke zoowel als van mannelijke ambtenaren. De vorm, waarin deze uitkeering zal kunnen geschieden, worde aanstonds in overleg genomen, terwijl zoo spoedig mogelijk een Wetsontwerp tot Wijziging der Pensioenwet worde ingediend.



	6. Artikel 10 van het Besluit van den Ben Maart 1929, tot vaststelling van regelen ten aanzien van de bezoldiging van burgerlijke Rijksambtenaren, in welk artikel wordt voorgeschreven, dat „de wedden van de ongehuwden worden verminderd met 3 ten honderd”, worde aanstonds geschrapt.
	Moge onze enquête van October—November 1930, voor welker gegevens-materiaal wij allen, die tot het verzamelen er van hun medewerking hebben verleend, warmen dank betuigen, dit resultaa! bereiken !



	INHOUD.
	Blz.
	INLEIDING 3
	ONTKENNEND ANTWOORD 6
	BEVESTIGEND ANTWOORD 8
	CONCLUSIëN 19