Polak, Anna
	Geen afzonderlijke vrouwenarbeidsbescherming!
	'Ned 52 1921



	



	



	



	OVERDRUK UIT „DE ECONOMIST”
	JAARGANG 1921
	No. 40 DER GOEDKOOPE UITGAVEN, BEWERKT AAN NATIONAAL BUREAU VOOR VROUWENARBEID,
	VAN SPEIJKSTRAAT 30. ’S-GRAVENHAGE
	PRIJS f 0.50 FRANCO PER POST
	(•toni. Arataief é.m*t »r4«iat



	



	GEEN AFZONDERLIJKE VROUWENARBEIDSBESCHERMING!
	Toen de Arbeidswet 1919 in fabrieken en werkplaatsen den 8 uren-dag en de 45 uren-week invoerde voor vrouwen èn mannen; op de andere door haar bestreken terreinen een voor beide geslachten gelijken maxiinum-arbeidsduur voorschreef; nacht- en Zondagsarbeid als régel verbood voor den man zoo goed als voor de vrouw; en allen in de nijverheid en op kantoren werkzamen een vrijen Zaterdag-middag verschafte; toen er dus met behoud van het arbeidsverbod voor de kraamvrouw, en van verschillen in deto//-bescherming tusschen de seksen een einde kwam aan de, ten onzent sedert 1889 geheerscht hebbende, bijzondere beperking in duur en tijd voor de vrouwelijke arbeidskracht; toen, meenden wij, kon de oude veete tusschen vóór- en tegenstanders van „afzonderlijke iToawcnarbeids-bescherming” gevoegelijk worden begraven.
	De strijd was, naar ’t scheen, met de overwinning der laatsten geëindigd !
	De schijn bedroog.
	De quaestie: afzonderlijke vrouwenarbeidsbescherming, ja of néén, blijkt actueeler dan óóit.
	Internationaal zoowel als nationaal.
	Want de eerste internationale „Labour Conference”, einde 1919 te Washington gehouden, heeft weliswaar den algemeenen 8 uren-dag en 48 uren-week voorgesteld, en aan alle arbeidskrachten een wekelijkschen rustdag willen verzekeren, maar —- het bepaalde omtrent de z.g. lood-industrieën thans ter zijde gelaten op het voetspoop der Berner Conventie van 1906 den nachtarbeid alleen verboden voor de vrouw.
	En wat ons eigen land betreft, onze nieuwe Arbeidswet 1919 heeft voor de arbeidsgebieden buiten de fabrieks- en werkplaatsnijverheid, waarover zij zich uitstrekt: winkels, kantoren, apotheken, koffiehuizen (lunchrooms inbegrepen) en hotels, verplegings-inrichtingen .... weliswaar het kader getrokken binnen



	hetwelk de gespecificeerde regelingen zich zullen hebben te bewegen (en dat kader is, voor zoover de algemeene beschermingsbepalingen betreft, voor beide seksen gelijk); maar niets verhindert die specifieke regelingen om ongelijkheid te scheppen, mits zij de door de wet aangegeven lijnen slechts niet overschrijden.
	Dat is géén „grauwe” theorie, of „feministische” zwart-kijkerij.
	Het éérste Werktijdenbesluit: voor het winkelpersoneel, bevat in vóór-ontwerp een bepaling, waarbij de arbeidsduur voor verkoopsters aanstonds op 8, voor verkoopers voorloopig op 9 uur per etmaal in maximum wordt gesteld.
	En nu is ’t zeer wel mogelijk, zelfs waarschijnlijk, dat dat Werktijdenbesluit, wanneer het nóg eens bekeken is door de Arbeidsinspectie en den Hoogen Raad van Arbeid en welke andere autoriteit in dezen nog van advies hebbe te dienen, per slot den 8- of Bi-uren dag voor allen bevat, maar dat neemt niet weg, dat de vérder gaande beperking voor de vrouw dan voor den man toch weder eens héél nabij is geweest. J)
	Voor de apotheken, en alle andere terreinen van arbeid kan hetzèlfde gevaar dreigen.
	En wie waarborgt ons, dat in de Landbouwarbeidswet, in de Wet op de Huisindustrie, waarvan wij binnenkort de ontwerpen tegemoet mogen zien, niet weder aan de vrouw een kortere arbeidsduur dan aan den man wordt toegedacht ?
	Neen, de oude quaestie is nog niet dood. Integendeel: er bestaat reden te óver, om de rekening op te maken van hetgeen de afzonderlijke vrouwenarbeidsbescherming in de afgeloopen 30 jaren voor goeds of kwaads heeft gebrouwen, ten einde op grond daarvan te besluiten, of een herhaling van die politiek economisch al dan niet wenschelijk is.
	Elk feminist: een ieder, die warm voelt voor de economische onafhankelijkheid der vrouw, heeft van den beginne af intuïtief de afzonderlijke bescherming als een ramp beschouwd, omdat ze, de vrouwelijke arbeidskracht lastiger en onvoordeeliger makend dan de mannelijke, onvermijdelijk wegzending van vrouwen ten gevolge moet hebben. En officieele, naast officieuse,
	D Bij de correctie van dit opstel einde Mei valt er wèl verzet van belanghebbenden en belangstellenden, doch nog geen spóór van verandering te ontdekken.



	gegevens, in de eerste plaats uit de Verslagen der Arbeidsinspectie, hebben die a-prioristische meening dubbel en dwars bevestigd.
	Aan de beperking toch tot 11 uur per dag van den industrieelen vrouwen-, niet van den industrieelen mannenarbeid, of wel aan het alleen voor haar geldend verbod van nacht- of Zondagsarbeid, is na invoering der Arbeidswet 1889 de uitstooting van arbeidsters te wijten uit: steenfabrieken; papierfabrieken; suikerfabrieken; aardappelmeelfabrieken; dakpannenfabrieken; metaalwarenfabrieken; bleekerijen en wasscherijen; stroocarton-fabrieken; nettenfabrieken; boter- en kaasfabrieken; sigarenfabrieken; behangerszaken; bloemenwinkels; de haringspeterijen te Kampen; cichoreidrogerijen; uit 15 takken van nijverheid dus !
	Zoo lezen wij om slechts énkele voorbeelden te noemen in het Verslag der Arbeidsinspectie over 1905-1906 .... „daaruit blijkt een vrij sterke vermindering van den vrouwenarbeid op de steenfabrieken, zoowel absoluut als relatief .... Dat de Arbeidswet hierop invloed heeft gehad is niet geheel van waarheid ontbloot.”
	In het Verslag over 1891, 2e inspectie: „De vermindering in groep 11 (papier-industrie) van het aantal vrouwen, en in groep 16 (voedings- en genotmiddelen) van vrouwen en jeugdige personen, is een gevolg van het verbod, dat op de papierfabrieken en in de suiker- en aardappelmeelfabrieken voor deze personen ’s nachts arbeid verricht wordt.”
	In antwoord op een vragenlijst, door het Nationaal Bureau voor Vrouwenarbeid in 1902 verzonden, schreef een nettenfabrikant: „Vóór de Arbeidswet werkten wij uitsluitend met meisjes, met een nacht- en dagploeg. Na de Arbeidswet moesten wij uitsluitend mannen en jongens aanstellen voor het machinale werk, opdat de nacht- en dagploeg afwisselend zou kunnen werken.”
	Dit komt merkwaardig overeen met hetgeen de Vakvereeniging der Behangers en Stoffeerders ter gelegenheid van diezèlfde enquête mededeelde: „De directie eener groote fabriek schreef ons naar aanleiding van vraag 1 (d. w. z. naar vervanging van vrouwen door mannen) .... waar zij vroeger uitsluitend met vrouwen en meisjes (als behangersnaaisters) werkten, zij voor het machinale deel na de Arbeidswet uitsluitend mannen en jongens moesten aanstellen.”



	Het Verslag der Arbeidsinspectie over 1899—1900, 3e inspectie meldt: „Van de uitzondering welke op deze bepaling” (bedoeld wordt het verbod van Zondagsarbeid) „is gemaakt voor den arbeid van vrouwen in boter- en kaasfabrieken, werd voor zoover bekend is in deze inspectie slechts in eene inrichting gebruik gemaakt. Op twee fabrieken, waar vroeger vrouwen werkten, werden zij niet meer aangetroffen.”
	En het Verslag over 1905 en 1906 der 8e inspectie bericht: „In Kampen hadden de werkgevers op één na de vrouwen door mannen vervangen .... Door de adjunct-inspectrice is in den zomer van 1906 bij de voormalige haringspeetsters een onderzoek ingesteld naar de gevolgen, die de vervanging door mannen voor haar had gehad. Zij had daartoe een 17-tal vrouwen bezocht; 5 daarvan waren nog gedeeltelijk werkzaam gebleven als haringspeetsters, maar verrichtten in het latere seizoen .... in de palingrookerij werk. De bepaling, dat het speten om 12 uur moest eindigen, had ook tengevolge gehad, dat zij niet meer mochten rijsten; een werkzaamheid, die zij vroeger na het rooken in den nanacht óók verricht hadden.
	Het speetbesluit van Maart 1903 had haar daarom in de verdiensten benadeeld. Waar zij vroeger f 4, f 5 a f 6 ’s weeks konden verdienen in het speetseizoen, had dit na 1903 ten hoogste f 2 bedragen. De verdienste voor het rijsten was toch tweemaal grooter dan voor het speten, en dit werd nu door mannen gedaan, die ’s avonds na 12 uur opkwamen ....
	Een twaalftal andere vrouwen werkten in het geheel niet meer bij het haringspeten. Haar patroons hadden medegedeeld, dat het maximum aantal nachtvergunningen toch te gering was om het zonder mannelijke hulp af te kunnen ....
	De 12 vrouwen, die nu met haringspeten niets meer verdienden, en de 5, die minder verdienden, behooren alle tot de zeer arme gezinnen. Behalve het palingrookwerk hadden zij géén anderen arbeid gevonden dan losse werkzaamheden.”
	Tot zóóver de voorbeelden van verdrijving van vrouwen uit bepaalde takken van nijverheid. Thans nog een enkele aanhaling omtrent vervanging van vrouwen door mannen (ten gevolge van de Arbeidswet) in het algeméén.
	Het Verslag der Arbeidsinspectie over 1894, 3e inspectie, maakt gewag van het feit, dat „in enkele inrichtingen, waar het werk even goed door mannelijke personen kan worden gedaan, het



	vrouwelijk personeel werd ontslagen”; terwijl in 1902 de Kamer van Arbeid voor de Bouwbedrijven te Zutphen berichtte: „het aantal gevallen, waarin vrouwen door mannen zijn vervangen, is steeds stijgende geweest.”
	Toen de Arbeidswet 1911 den vrijen Zaterdagmiddag had voorgeschreven voor gehuwde arbeidsters en degenen, die, ofschoon ongehuwd zijnde, een huishouding hadden te verzorgen, zien wij dezèlfde tragedie zich herhalen. Immers het Centraal Verslag der Arbeidsinspectie over 1913 (op 1 Januari van dat jaar was de betreffende bepaling in werking 'getreden) vermeldt, dat in het le district (Venlo) in een tweetal wollenstoffenfabrieken de gehuwde vrouwen er waren er gelukkig slechts enkele werden ontslagen; dat in het 2e district (Breda) bij een uitgebreid onderzoek bekend werd, dat 10 getrouwde vrouwen wegens den verplicht gestelden vrijen middag zijn weggestuurd; terwijl niet minder dan 31 wasch- en strijkinrichtingen: n.I. 19 in Apeldoorn, 1 in Brummen, 1 in Culemborg, 1 in Doesburg, 2 in Epe, 1 in Groenlo, 1 in Rhedcn, 2 in Übbergen, 1 in Voorst, 1 in Wageningen en 1 in Warnsveld, zich van hare getrouwde arbeidsters hoevèlen dat er wel waren, wordt niet bericht ontdeden.
	Wij zijn er vast van overtuigd, dat ook een Werktijdenbesluit voor het winkelbedrijf, dat verschil in arbeidsduur tusschen mannen en vrouwen maakt, wegzending van vrouwelijk personeel ten gevolge zal hebben. Hoevèr het euvel zich zal uitstrekken, valt zelfs bij benadering niet te voorspellen. Maar ongetwijfeld zal het zich voordoen in de groote zaken van levensmiddelen. Want de verkoopsters aldaar die niet, zooals hare mannelijke collega’s, de zware balen sjouwen ter bijvulling der bakken, dus die voor den patroon niet volkomen dezelfde waarde hebben verzetten zich reeds met alle macht tegen een gelijkmaking van haar loon met dat der verkoopers; alleen omdat zij vreezen, op die wijze te worden aan den dijk gezet. Hoeveel te éérder zal dan dat gevreesde niet gebeuren, wanneer nu bovencfen nog haar arbeidsdag stérker dan de zijne wordt ingekort !
	De voorstanders der afzonderlijke vrouwenarbeidsbescherming hebben de voor de arbeidster ongunstige economische gevolgen van deze politiek altijd geloochend, en loochenen ze nóg.
	Wij willen hun argumentatie, in den voor hén voordeeligsten vorm, n.l. in dien, waarin onze sterkste en der zake meest kundige



	antagonist: de Centrale Dienst der Arbeidsinspectie, ze gegoten heeft, aan een nader onderzoek onderwerpen.
	In het Centraal Verslag over 1912 wordt aan „den invloed van de Arbeidswet op den omvang van den vrouwenarbeid” een afzonderlijk hoofdstuk gewijd.
	Daarin wordt aangegeven, hoe tusschen 1889 en 1909, dus gedurende de eerste 20 jaar sinds de invoering der Arbeidswet, bij een bevolkingstoename van 30 %, en een toename van het aantal mannen in alle beroepen tezamen van 32 %, van het aantal vrouwen van 53 %] juist in de 17 nijverheidsgxoepen (d. w. z. daar, waar de Arbeidswet met hare afzonderlijke vrouwenbescherming haren invloed had doen gelden) de toename der mannen slechts 45 % bedroeg tegen die der vrouwen 74 %.
	Werkten er in 1889 op de 100 mannen in de industrie 14 vrouwen, twintig jaar later waren dat 17 geworden.
	Dus, concludeert het Verslag: „tegenover de zegenrijke werking der Arbeidswet voor duizenden vrouwen kan de vermindering van werkgelegenheid niet noemenswaard worden geacht.”
	Met bijzondere voldoening wordt gewezen op de toename van vrouwen in de aardewcrk-mdustrie, „waar de bijzondere vrouwenbescherming voor de werkgevers het meest hinderlijk is geweest”, en toch het aantal mannen met 48 %, dat der vrouwen met 50 % steeg; in de groep kleeding en reiniging, waar, niettegenstaande de vrouwen reeds zoo sterk de overhand hadden, en „de Arbeidswet het de werkgevers vaak zeer lastig maakte”, de mannen slechts met 21 %, de vrouwen met 80 % toenamen, zoodat nu (d. i. in 1909) op de 100 mannen 175 vrouwen werkten in deze bedrijfstakken, in 1889 nog slechts 132; – eindelijk in de f<?xf/e/-industrie, waar „de Arbeidswet buitengewone moeilijkheden voor de werkgevers meêbracht”, terwijl toch de vrouwelijke arbeidskracht met 86 %, de mannelijke slechts met 21 %, het verhoudingscijfer van vrouwen en mannen dientengevolge van 32 op 50 steeg ......
	De Arbeidsinspectie meende ongetwijfeld destijds, met het publiceeren van dat cijfermateriaal de feministische tegenstanders finaal te hebben verslagen.
	Zij vergiste zich daarin. Vergissing, hieraan toe te schrijven, dat er wordt uitgegaan van een verkeerde praemisse. Hadden wij onzerzijds óóit beweerd, dat de Arbeidswet de vrouw uit fabriek en werkplaats verdreef, dan voorzeker zouden de openbaar ge-



	maakte cijfers triomfantelijk het tègendeel hebben bewezen.
	Intusschen hebben wij nóóit beweerd nóch ooit geméénd, dat de Arbeidswet met hare bijzondere bescherming ~de” vrouw uit de industrie zou wegstooten. Daarvoor vormt zij het is ons waarlijk niet onbekend een tè onontbeerlijken factor voor rendeerende productie.
	Onontbeerlijk, uit drie verschillende oorzaken.
	In de eerste plaats zijn er tal van industrieele werkzaamheden, waarvoor de vrouw, hetzij door haar bijzonderen aanleg, hetzij door haar kleinere hand of dunneren vinger, hetzij uit anderen hoofde: grootere netheid, of nauwkeurigheid .. . als de meest geschikte, inderdaad de aangewezen werkkracht wordt beschouwd.
	Zóó bijv. voor het overgroote deel der dameskleedingbranche: de vervaardiging van ondergoed, blouses, japonnen. Voor het voeren en garneeren van bont. Verder: voor al wat is pakwerk en garneerwerk bij de bereiding van voedings- en genotmiddelen ....
	Neemt de chocolade- of bonbons-fabricage, de puddingpoederfabricage, de fabricage van verduurzaamde levensmiddelen, van koek en biscuits .... een wijdere vlucht; vermeerdert het aantal kleeding-ateliers en confectie-fabrieken . . . ~ men kan er zéker van zijn, dat het aantal vrouwelijke arbeidskrachten stérker dan dat der mannelijke zal toenemen.
	Een tweede oorzaak is, dat voor tal van slecht betaalde of eentonige verrichtingen mannelijke werkkrachten zich niet, of in onvoldoenden getale, beschikbaar stellen, zoodat goedschiks of kwaadschiks meisjes of vrouwen moeten worden te werk gesteld.
	Dit is bijv. het geval in de laag-beloonde waschindustrie. En het deed zich in 1918 voor bij den arbeid der telefoonwerkers en storingzoekers aan de Wahler-apparaten in de half-automatische centrales te Amsterdam, welke arbeid door de mannen „te zenuwachtigmakend” werd geacht !
	En de derde en voornaamste oorzaak moet worden gezocht in de grootere goedkoopte van den vrouwenarbeid.
	Het is waarlijk geen wónder, dat in de textielindustrie, evenals in de groep kleeding en reiniging, het aantal arbeidsters zooveel sterker steeg dan het aantal arbeiders.
	In de Nederlandsche Kantfabriek te Hengelo (O.) verdienden (in den voorzomer van 1920) de mannen van f 22.80 tot f 32,



	de meeste vrouwen f 12 a f 13, de speelsters f 17; jongens f 6 tot f 14, meisjes f 5 tot f 12 per week.
	De Hengelosche Fabrikantenvereeniging bepaalde in November 1919 in de textiel-industrie de richtloonen der mannen op f 19 tot f 26, die der vrouwen op f 7 tot f 17 per week; zoodat het hóógste vrouwenloon nog f 2 blijft beneden het laagste mannen(sjouwers-) loon.
	Bij het eveneens in November 1919 door de R. Katholieke Werkgeversvereniging in de Textiel-nijverheid en de verschillend-gekleurde vakbonden gesloten collectief contract ontvangen volslagen vo/f-arbeidsters van 18, 18£ en 19 jaar in de eerste gemeente-klasse f 13.95, f 14.85, f 15.75; jongens van denzelfden leeftijd voor absoluut ongeschoolden arbeid f 17.10, f 18.45, f 19.80; d. i. dus ongeveer f 4 per week méér.
	De Algemeene Nederlandsche Textielarbeidersbond vroeg in Februari 1920 van de Leidsche textielfabrikanten f 19 tot f 22 voor ongeschoolde, f 22 tot f 26 voor geschoolde arbeiders; f 9 voor „middelmatige”, f 12 voor „meer bekwame” arbeidsters !
	En sinds 24 October 1920 werden door de Enschedé’sche Fabrikantenvereeniging richtloonen in de textiel-nijverheid vastgesteld, welke zich voor den volwassen arbeider bewegen tusschen f 19 en f 36; voor de volwassen arbeid ster tusschen f 17 en f 24.
	Wat de wasch-industrie betreft einde 1920 werden door het Centraal Bureau voor de Statistiek de uitkomsten in ’t licht gegeven van een onderzoek omtrent (arbeidsduur en) loon, zoowel bij de gewone als bij de chemische reiniging, in het jaar 1917. Alstoen bedroeg in de gewone wasscherijen het gemiddelde dagloon voor volwassen mannen f 2.23, voor volwassen vrouwen f 1.24|. In de chemische wasscherijen voor mannen f 2.43|, voor vrouwen f 1.53.
	In gewone wasscherijen voor jongens f 1.15, voor meisjes f 0.84|; in chemische wasscherijen voor jongens f 1.14-J-, voor meisjes f 1.
	Het gemiddelde dagloon bedroeg voor een volwassen waschknecht f voor een jongen f 1.28; voor een volwassen waschvrouw f I.oß| (dus minder dan de helft van hetgeen een volwassen man, en nog 19J ets. per dag minder dan een jongen verdient !); voor een meisje f — voor een centrifugist f 2.12£; voor vrouwen in de droogkamer f 1.07, meisjes f 0.80J; voor mangelvrouwen f 1.05|, mangelmeisjes f 0.69J; voor vouw-



	sters, volwassen vrouwen f 1.20, meisjes f — voor volwassen strijksters f 1.35, meisjes f 0.99£; voor machine-strijksters f 1.52, meisjes f 1.08.
	Het collectief contract in de klccding-industrie, afdeeling dameskleeding, van kracht van 9 September 1920 tot 1 November 1921, bevat voor /vaatzaken voor kleermakers en pompiers een uurloon van 73 a 93 ets.; voor uitsluitend reparateurs 63 a 75 ets.; mantelwerksters (die volmaakt hetzelfde werk doen als de kleermakers, en dézen, nu zij zóó dure krachten zijn geworden, in vrij grooten getale vervangen, de oude, apodictische uitspraak, dat „tailoring” geen vrouwenwerk is, ten spijt) 50 a 64 ets. ; taille-, blouse- en rokkenwerksters (de laatsten evenééns voor het z.g. kleermakerswerk) 45 a 59 ets. In maat-con/ecf/e-zaken zijn die uurloonen resp. 71—88 ets.; 63—75 ets. (voor de mannen); 48—62 ets.; 43—57 ets. (voor de vrouwen).
	De collectieve arbeidsovereenkomst tusschen de „moderne”, R. Katholieke en Protestantsch Christelijke arbeiders in de kleedingindustrie aan den éénen en den Bond van Pettenfabrikanten aan den anderen kant; overeenkomst geldend van 1 Maart 1920 tot 1 Januari 1921, eischt als minimum-weekloon voor een coupeur f 35; een stoomer f 28; een coupeuse-kappensnijdster f 24; een kappensnijdster, stoomster of machinestikster f 20; een machine-stikster van sport- en lakenwerk f 18; een handwerksteropmaakster f 15.
	Met zulke cijfers voor oogen valt het niet te verwonderen, dat ménig werkgever zich héél wat last en moeite, zelfs kósten getroost, om die voordeelige vrouwelijke krachten maar te behouden.
	Toch is dat niet bij allen het geval !
	Want, zooals wij zagen, zijn tengevolge van de bepalingen der Arbeidswet 1889 in tenminste 15 takken van nijverheid vrouwen weggestuurd; en, door den verplichten vrijen middag der Arbeidswet 1911, wèderom een aantal vrouwen, ditmaal alleen gehuwden, o.a. uit 2 wollenstoffenfabrieken en 31 wasscherijen.
	Er kómt een grens verschillend naar gelang van de bedrijfstakken en de individueele ondernemingen waar de bijzonder beschermde kracht ophoudt voordeelig te zijn, en waar dus de werkgever, die zijn zaak op commercieelen en niet op philanthropischen grondslag drijft, haar door een minder kostbare kracht vervangt.



	Wij ontkennen allerminst, dat, niettegenstaande de afzonderlijke bescherming, de vrouwelijke arbeidskracht in de nijverheid tusschen 1889 en 1909 zéér sterk is toegenomen, en alle teekenen wijzen er op, en de Uitkomsten der jongste Beroepstelling zullen het bevestigen ook tusschen 1909 en 1920 relatief sterker zal stijgen.
	Wij beweren alléén, dat zónder die afzonderlijke bescherming (wij zeggen niet: zonder „beschèrming”) die toename ndg grooter zou zijn geweest, en de arbeidster voor financieele schade zou zijn bewaard !
	Dat, indien zij den man beschermd hadden evenzeer als de vrouw (en de jeugdige), de Arbeidswetten van 1889 en 1911 een onvermengden zegen zouden zijn geweest; terwijl ze nu, naast hygiënisch en moreel goed, on tegenzeggelijk economisch kwaad hebben gebrouwen.
	In de eerste plaats toch zijn daar de directe slachtoffers : de weggezonden vrouwen.
	En nu moge het waar zijn, dat in de steen- en dakpannenfabrieken die wegzending de vrouwen wie ze trof niet ongelegen kwam, aangezien haar arbeid aldaar dikwijls onvrijwillig geschiedde; d. w. z. dat de man met ontslag werd bedreigd, indien hij niet zijn vrouwelijke huisgenooten op het werk meêbracht, in alle andere bedrijfstakken evenwel, waar het euvel van den dwangarbeid (dat het zij tusschen haakjes opgemerkt wellicht ook op andere wijze dan door dit paardenmiddel, bijv. door de bemoeiingen der vakorganisatie, had kunnen worden opgeheven) niet voorkomt, heeft de uitstooting uit fabriek of werkplaats de arbeidster onmiskenbaar economisch nadeel berokkend.
	Wij zagen, hoe dit feit ten opzichte van de Kampersche haringspeetsters door de Arbeidsinspectie zélf moest worden erkend.
	Van ééne der gehuwde Breda’sche vrouwen, die wegens den vrijen Zaterdagmiddag ontslagen werden, heet het in het Inspectie-verslag: „deze moest thuisblijven, omdat in haar dorp geen gelegenheid was, ander werk te bekomen. De inkomsten waren met het volle weekloon, f 3.20, verminderd.”
	Toen jaren geleden het Nationaal Bureau voor Vrouwenarbeid een onderzoek instelde naar het lot van de 10 vrouwen, die door invoering van de verplichte geneeskundige keuring uit de aardewerkfabrieken te Maastricht waren ontslagen, bleek, dat alle tien in verdienste waren achteruitgegaan. Sommigen had de directie



	later tóch weer aan de verniskuip geplaatst, doch op lager loon. Anderen hadden na korter of langer zoeken èlders werk gevonden, doch altijd op ongunstiger voorwaarden.
	Het ligt trouwens ook voor de hand, dat voor de vrouwen, die hem kozen, fabrieksarbeid de voor hare omstandigheden béste broodwinning was, zoodat verdrijving daaruit geldelijk nadeel, zooal niet volslagen broodeloosheid, voor de getroffenen zélf en de van hare verdienste afhankelijken beteekent 1
	Maar de schade beperkt zich geenszins tot de met name aan te duiden slachtoffers. Door haar verdwijnen uit een aantal bedrijven is het industrieele arbeidsveld, is het gehééle arbeidsveld voor de vrouw kleiner geworden; met alle nadeelen van dien: stuwing naar reeds overvolle beroepen, en, vanwege de sterke concurrentie aldaar, daling van den loonstandaard.
	Die verkleining van arbeidsterrein is tot overmaat van ramp niet een verschijnsel van voorbijgaanden, doch van blijvenden aard. Want waar de vrouw eenmaal verdreven is, keert zij, ook nadat de reden die tot hare uitstooting leidde is opgeheven, in den regel niet terug. Dat leerde ons de zuivel-industrie, waar, nadat het verbod van Zondagsarbeid voor de vrouw was ingetrokken, slechts een énkele fabriek van die te haren behoeve uitgevaardigde gunstige uitzonderingsbepaling gebruik maakte. De meeste ondernemingen hadden zich aan den nieuwen toestand: met mannelijk in plaats van vrouwelijk personeel aangepast, en wenschten niet ten tweeden male verandering aan te brengen.
	Aan de beide reeds genoemde nadeelen: achteruitgang der onmiddellijke slachtoffers, en de algemeene en blijvende vermindering van arbeidsgelegenheid, paart zich als dèrde economisch nadeel voor de vrouw: een verslechterde positie in het bedrijf zélf.
	Behalve dat de scherpere concurrentie op een kleiner arbeidsveld reeds een loondrukkenden invloed uitoefent, zullen de bijzonder beschermde en daardoor last en kosten veroorzakende arbeidsters nóóit met volle kracht op belangrijke loonsverhooging durven aandringen. Hare loon-eischen zullen niet, zooals die harer mannelijke vakgenooten, gaan tot de uiterste grens van hetgeen het bedrijf kan dragen.
	Daar komt nog iets anders bij. De alleen voor de vrouw geldende beperkingsbepalingen zijn ongetwijfeld niet vreemd geweest aan het op hoe langer hoe ruimer schaal inrichten van afzonderlijke vrouwen- of meisjesafdeelingen in de fabrieken. Het ge-



	zamenlijk werken der geslachten neemt af ; het gescheiden werken, toe.
	Dat valt ten dééle: n.l. uit een zedelijkheidsoogpunt beschouwd, eerder toe te juichen dan te betreuren. Maar economisch brengt het voor de vrouwelijke arbeidskracht alwéér nadeel mede.
	Vooreerst, omdat het den werkgever mogelijk maakt, zonder het principe van „gelijk loon voor gelijken arbeid” openlijk te verzaken, zijn arbeidsters met véél lager bezoldiging af te schepen, dan bij het dóór elkander werken van mannen en vrouwen doenlijk ware.
	De loonverschillen tusschen de seksen, in één en denzelfden tak van nijverheid soms f 10, f 12, f 15, ja tot f 25 per week en hóóger bedragend, terwijl de marge tusschen het loon van den geschoolden vakarbeider en den pakknecht of sjouwer slechts enkele guldens bedraagt, bewijst ten duidelijkste, hoe ruim gebruik er wordt gemaakt van de gelegenheid om als ’t ware ongemerkt de vrouw, niet als minder geschoolde of ongeschoolde werkkracht, maar als vrouw, zoo bedroevend veel lager te bezoldigen !
	Doch dit is niet het éénige nadeel, aan de aparte vrouwen- of meisjesafdeelingen verbonden. Het stelsel heeft bovendien ten gevolge, dat óók de bekwamere vrouwelijke krachten in vele bedrijfstakken worden verre gehouden van werkzaamheden, die zij tot haar eigen bevrediging en tot voordeel van het product voortreffelijk zouden verrichten; verre gehouden ook van een bevordering, die bij een andere bedrijfsindeeling haar rechtmatig deel zou zijn geworden. M. a. w. het scheiden van de bokken en de schapen kan fnuikend werken op ijver, ambitie en verlangen om door eigen kracht vooruit te komen: eigenschappen, die óók bij menige vrouwelijke arbeidskracht in kiem bestaan, maar, tot schade voor de personen zèlven en de gemeenschap, verstikt worden, wanneer haar de gelegenheid tot uitgroeien ontnomen wordt....
	Dat zijn de niet te loochenen, in hoofdzaak economische, nadoelen van de afzonderlijke vrouwenbescherming.
	Ook buiten onze landsgrenzen wordt de quaestie aldus begrepen en gevoeld.
	De Grieksche en de Zwitsersche feministen, de Tsjecho-Slowaaksche georganiseerde arbeidsters, bestrijden de afzonderlijke bescherming waar ze kunnen, en om volmaakt dezelfde redenen als hierboven ontvouwd.



	De Helleensche Vrouwenraad heeft tegen de Washingtonsche ontwerp-overeenkomsten en aanbevelingen, voor zoover ze uitsluitend de vrouw „beschermen”, ten krachtigste geprotesteerd. Vooralsnog zonder succes, helaas ! Men weet, dat Griekenland het eerste, en tot dusver éénige, land is, dat de Washingtonsche Conventie ten volle ratificeerde.
	Arbeidsters uit Praag spreken in haar blad „Het Woord der Vrouw” met verontwaardiging over uitzonderingsbepalingen in ’t bijzonder ten opzichte van den nachtarbeid en den arbeid in drukkerijen voor hare seksegenooten, waardoor de vrouw gedwongen wordt de rol van kampioen voor sociale hervormingen te spelen, terwijl zij tegelijkertijd als slachtoffer daarvan valt.
	Ook de Scandinavische vrouwen, tenminste de Noorsche en Deensche, zijn overtuigde tegenstandsters van de bijzondere bescherming, en het is aan haar verzet te danken, dat die beide landen, in tegenstelling met de andere bij de „Internationale Vereeniging voor wettelijke Bescherming der Arbeiders” aangeslotene, de Berner Conventie van 1906 betreffende het verbod van vrouwennachtarbeid niet bekrachtigden.
	In Maart 1919 werd door Fransche, Britsche, Belgische en Noord-Amerikaansche vrouwen, tot dit doel te Parijs tezamen gekomen, een „Charte Internationale du Travail” samengesteld, waarin verbod van nachtarbeid voor beide seksen werd gevraagd (met uitzonderingen, waar de aard van het werk dat vorderde).
	En het van 28 October tot 6 November 1919 te Washington gehouden „Eerste Internationale Arbeidsters-Congres” (waar vrouwen uit Argentinië, België, Canada, Tsjecho-Slowakije, Frankrijk, Groot-Briitannië, Italië, Noorwegen, Polen, de Vereenigde Staten van Noord-Amerika en Zweden als stemgerechtigde; vrouwen uit Cuba, Denemarken, Japan, Nederland, Servië, Spanje en Zwitserland als niet-stemgerechtigde afgevaardigden aanwezig waren) sprak zich in zijne aan de „International Labour Conference” toegezonden „Resolutions” uit in denzèlfden geest.
	Beide bijeenkomsten namen dus zeer beslist stelling tégen de afzonderlijke vrouwenarbeidsbescherming.
	Maar die organisaties hebben sindsdien dat standpunt verlaten. En vooral het „Congress of Working Women”, dat, niettegenstaande zijn tijdelijkheid suggereerenden naam, als permanente vereeniging is bedoeld, zien wij hoe langer hoe meer zwenken



	naar den kant der bijzondere bescherming. De invloed, op de eerste vergaderingen blijkbaar geoefend door krachtige persoonlijkheden, als de Tsjecho-Slowaaksche Mevrouw Stychova, en Betzy Kjelsberg, de Noorsche hoofd-inspectrice van den arbeid, heeft moeten wijken voor dien van het internationaal sociaaldemocratisch vakverbond, naar welks pijpen deze, voor zoover de vaste leidsters betreft, socialistisch gezinde vrouwenvereeniging, tegenwoordig allergehoorzaamst danst.
	Vandaar, dat wij in de Vereenigde Staten een eigenaardigen strijd zien „woeden” tusschen het „Congress of Working Women” dat, hoewel internationaal, zijn bureau te Washington heeft gevestigd en de New-Yorksche „Equal Rights Association”, die, en meermalen reeds met uitnemend gevolg, in eigen land afzonderlijke vrouwen-arbeidsbescherming poogt op te heffen waar ze bestaat, en tegen te houden waar ze dreigt te worden ingevoerd.
	Met alle wapenen; spot, geargumenteerde bestrijding, overvloed van feitenmateriaal, bestookt zij het „Congress of Working Women”, wier leidsters volgens haar niet eens werkende vrouwen zijn; en aan welker uitspraken geenerlei beteekenis mag worden gehecht, omdat organisaties van wérkelijk werkende vrouwen: typografen, boekbindsters, transportarbeidsters .... de toegang tot de Conferentie geweigerd werd, aangezien men wist, dat zij tégen speciale protectie waren, zoodat men haar invloed vreesde, haar woord en haar stem ....
	Het maandblad, „Equal Rights in Industry, Business, the Professions and Politics” geheeten, vormt voor wie in questiën als deze belang stellen, boeiende lectuur.
	Den eenen keer verhaalt het over de wet op het verbod van vrouwennachtarbeid in den Staat New Jersey; wet, in 1892 aangenomen, door het ageeren der arbeidsters zélf in 1902 ingetrokken, doch welker weder-invoering thans door voorstandsters der afzonderlijke bescherming wordt bepleit, niettegenstaande de vrouwen van New Jersey gedurende de 18 jaren, dat zij naar vrije verkiezing in dag- of nachtploeg den kost hebben mogen verdienen, zoowel wat gezondheid als wat zedelijkheid betreft, gunstig bij de ’s nachts n/ef-werkende vrouwen uit den Staat New-York afsteken.
	Een ander maal lezen wij, hoe voortreffelijk het arbeidsleven der vrouw in den Staat Louisiana zich ontwikkelt; hoe de vrouwe-



	lijke aanleg zich aldaar ontplooit in tal van vakken, óók in de „hóógere” beroepen, ongehinderd door bijzondere beperking in arbeidsduur of door verbod van nachtarbeid.
	Dan weer wordt ons een kijkje gegund in verschillende ambten en beroepen, welker beoefenaarsters door eigen organisatie gewenschte veranderingen wisten tot stand te brengen, zónder dat eenige bijzondere „bescherming” de vrouwelijke arbeidskracht tegenover de mannelijke in het nadeel bracht. Die artikelen, verschijnend onder den titel „Unprotected”, But Thriving, Thank You”; of „Unprotected”, But Doing Very Well, Thank You”, behooren tot de meest suggestieve in hun soort. Ze zijn Amerikaansch-op-zijn-bèst !
	Ook van de tragische persoonlijke gevallen, waarin het verbod van vrouwennachtarbeid of andere bijzondere „bescherming” slachtoffers maakte; nl. leidde tot ontslag, d. w. z. broodeloosheid of althans financieelen achteruitgang van flinke arbeidsters en de van hare verdienste afhankelijke kinderen, houdt het frissche „Equal Rights”-blad ons op de hoogte.
	En zoo zien wij gelijke oorzaken gelijke gevolgen hebben in de Nieqwe als in de Oude Wereld; en daar als hier tegen afzonderlijke vrouwenbescherming oppositie voeren, omdat ze de economische positie der vrouw schaadt; hare economische zelfstandigheid belemmert.
	Alleen dan zou het geldelijk nadeel, dat de bijzondere beperkingsbepalingen onvermijdelijk met zich brengen, te aanvaarden zijn, wanneer zooals in China, Japan, Perzië, wellicht ook in andere Oostersche landen het geval is de arbeidsvoorwaarden, waaronder fabriekmatige werkzaamheden worden verricht, zóó ergerlijk, zóó hartverscheurend droevig zijn, dat ze de gezondheid van het meisje: de potentieele moeder, in gevaar brengen; terwijl er op gelijke bescherming voor beide seksen vooralsnog geen kans bestaat. Onder zulke omstandigheden moet al wat er althans voor kinderen, jeugdigen, vrouwen, aan verbetering te verkrijgen is, voorzeker met een zucht van verlichting.worden begroet!
	Maar in landen van Westersche levenswijs is de toestand niét aldus.
	In de eerste plaats zijn arbeidsduur en arbeidsvoorwaarden daar géénszins van dien aard, dat er in ’t algeméén gesproken voor de toekomst van het ras, voor zoover uit de fabrieksbevolking geboren, behoeft te worden gevreesd.



	En in de tweede plaats: de tijden zijn aldaar volkomen rijp voor wettelijke bescherming van den mannelijken zoo goed als van de vrouwelijke arbeider.
	Wij zijn er van overtuigd, dat bij ernstigen wil reeds in 1889, zéker in 1911, ten onzent gelijke bescherming voor beide geslachten had kunnen worden verkregen. Een deel der werkgevers zou zich hebben verzet; ongetwijfeld. Maar dat deden ze thans, tegen de partieele beschermingsbepalingen, evenzéér. De bij hun bezoeken ter fabriek lastig gevallen, zelfs nu en dan gemolesteerde inspecteurs van den arbeid kunnen daarvan meê praten. Maar men kan al niet boozer dan boos zijn; en binnen het verloop van enkele jaren zouden de fabrikanten in questie zich even goed als aan de bepalingen omtrent de vrouwen (en jeugdigen) aan die omtrent de volwassen mannelijke krachten hebben gewend.
	Hoe het zij; op dit oogenblik bestaat er voor afzonderlijke vrouwenbescherming in ’t gehéél geen reden meer. Voor uitzonderingsbepalingen te haren „behoeve” (in naam), te haren nadeele (inderdaad) behalve natuurlijk voor de kraamvrouw, en bij de ~detail”-bescherming in bepaalde bedrijven en voor bepaalde verrichtingen, waarop het vrouwelijk organisme anders dan het mannelijk reageert zou er thans werkelijk geen enkele verontschuldiging meer kunnen worden aangevoerd.
	Wij hopen dus, dat noch de Werktijdenbesluiten, noch de wettelijke regelingen van landarbeid en huisindustrie zich aan die oude zonde zullen schuldig maken !
	Maart 1921.
	Anna Polak.