UNiJKIi HK D ACT IK VAX J. A. VAN GILSE – A. KERDIJK – B. 11. PEKELHARING M. W. E. TREUB J. I). VEEGENS TWEEDE DEEL HAAR L E M 11. D. TJEKNK WILLINK & ZOON 1 000. VRAGEN DES TIJDS ONDKIi KKDACTJK VAX .1. A. VAN GILSE – A. KEIIDIJK – B. 11. PEKELHARING M. W. E. TREUB J. I). VEEG.ENS TWEEDE DEEL II A A R L E M 11. D. T.) 1515 N K WI LLI Xl5 & ZOO N 11)00. VRAGEN DES TIJDS macht en die. niet /jcdoc/d zijn hij /mnl / / der hcnchil'l'iiny ran 15 Maart 1881 n". (53... Deze beschikking is evenmin als de vorige bij de reserve „ooit uitgevoerd, schoon ze ook voor dat korps geldig is. Om dus ten tort/n den rhandct/cn te sparen , ontziet men zich niet om aan het leger het goede (?) voorbeeld te geven van de verkrachting van liet koninklijk besluit van 24 Augustus 1890 n". 18. Maar als ’t zoo inde kraam te pas komt, dan laat men niet na datzelfde besluit niet centenaars-gewieht op liet indische leger te laten drukken. Reclames blijven natuurlijk uit met liet oog op een eventueel toe te passen „negersystoein”. C. V. ]). P. DE KOLONIALE RESERVE. liet is een verbijsterend drukke windige tijd, de onze; op liet gebied van liet maatschappelijk leven niet het minst. Do resultaten van het zich uitbreidend solitlaritcits- en verantwoordelijkheidsgevoel vertonnen zich inde meest verschillende vormen. Honden en vereeniifiimen, bcwe,2.75 „ „ 8 „ 2.50 „ „ 9 „ 2 „ „ (hiervan ééne ’s zomers, d. w. in Jon druk ken lijd, ƒ 2,50; en duno alsdan ƒ 4.50). NAA ISTKKSTOKSTAN I)l’.N TK OHONINUKN. De atelier-cos tuum n aa iste r s. Het zal verwondering wekken dat onze lijsten slechts 98 betaalde werksters opgeven. Toch geloovcn wij, in dit onderdeel van ons onderzoek bijna volledig geweest te zijn. Ben enkele naaister is spoorloos verdwenen. Hén der ateliers, tof, de voornaamste der stad beboerend , gaf ons de namen en adressen der meisjes zéér ongaarne, en waarschijnlijk niet alle; een ander, dat ons voorkomt van niet heel veel belang te zijn, weigerde alle inlichtingen, en het is ons niet gelukt, langs een anderen weg de namen dier werksters te weten te komen. Ruim genomen maakt dit alles een verschil van 8 ii 10 namen. De oorzaak van liet geringe aantal betaalde werksters 9S, verdeeld over 3t> ateliers —— ligt in liet renzenleger van leermeisjes. Behalve de talrijke ateliers die uit enkel ’cermeisjes bestaan, en waarop wij ineen volgend hoofdstuk terugkomen , vindt men ook zéér vele kleinere werkgeefsters die 3,4, 5 leermeisjes hebben met 1 of 2 betaalde werksters, /elfs de grootste ateliers tellen naast de eigenlijke naaisters nog verscheidene leermeisjes. liet geheele naaisterstelsel is te (irouingen bij de week ingericht. De meisjes worden bij de week aangenomen; zij kunnen elke week worden weggezonden of zei ven hare betrekking verlaten; en ook de betaling geschiedt, op eene hoogst zelden voorkomende uitzondering na, bij de week. Ol het woord betaling in dezen wel gebezigd mag worden , moge blijken uit de volgende loonsopgave. Van de 98 eosluumnaaisters (rok- of taille-werksters) verdienen er: 1 ƒ 6.50 per week 25 n K • ji n 3 „ 4.50 „ 1 » 4. „ 1 „3.75 „ „ 1 . 3.50 „ „ 2 „ 3.25 „ „ * „3. „ „ 4 >,2.75 „ „ 8 „ 2.50 „ „ 9 „ 2 „ „ (hiervan ééne 'szomers, J. w. in Jon drukken lijd, ƒ 2,50; en öéno alsdan ƒ 4.50). NAA 1 STKIUSTOK.ST AN I)l’,N TK (iUONINfJKN. 2 „1.75 per week 11 „ 1.50 „ „ (bij ééne vsm dezen is die/1.50 proefgeict geweest voor 14 dagen; de proef werd nog 14 dagen verlengd a ƒ 2.50). _ 7 .. 1.25 „ (1 ~ 1■ „ 12 0.75 „ 11 „0.50 „ „ (i'h'iu; ’s zomers / 0.75). 1 „ 0.40 .. 2 „ 0.30 „ 2 „ 0.25 „ Eéne is intern en verdient, behalve kost en inwoning, ƒ 120 per jaar, in maandelijksehe betaling, /ij werkt daarvoor van ’s morgens 7 tot \s avonds 11 uur, dus Ki .uur per dag, met ongeveer een half uur tusschentijd om te eten. Inden drukken tijd begint zij ’s morgens Om 0 uur. Tweemaal ’s jaars heeft zij vaeantie, ééns 8 en ééns 14 dagen; het salaris gaat dan door. Zondagsmorgens werkt zij meestal, doch Zondagsmiddags heeft zij vrij. Zij klaagde tegenover ons niet, hetzij uit angst, hetzij uit edelmoedigheid tegenover de werkgeefster, die haar niet onheuseh behandelt, en zelve zéér hard meewerkt. Mare ouders wonen ineen onbeteekenend dorp, zoodat zij altijd een interne betrekking hebben moet: want de verdienste als naaister is zelfs voor de zéér bekwamen niet groot genoeg, om er kostgeld van te kunnen betalen. Eeue andere is op een uiulri1 atelier, niet intern, maar wM met den kost, Zij verdient, behalve den kost, f'2 per week, en werkt van 8 tot 8 uur, met een kleine tussclienpoos om te eten. Xo'f ééne is een thuiswerkster voor hetzelfde atelier, waar zij vvoeger (>]> werkte, en wordt per stuk betaald; zij ontvangt /1.75 a / 2.00 ]>er taille! Eéne verdient ƒ0.25 per dag, maar kan slechts 3 dagen per week komen omdat er geen werk genoeg is. Ecne ten slotte, een heel jong meisje Van 15 jaar, verdient /0.75 per maand. Hier laten wij van enkele werksters de volledige gegevens volgen, waaruit tevens duidelijk wordt, hoe onze lijst der costuuninaaistcrs is ingericht. XAAISTKKST<)KSTAM)KX TK UKOXINOKN. 2 „1.75 per week 11 „ 1.50 „ „ (bij ééne vim dezen is die/1.50 procfgeicl geweest voor 11 dagen; de proef werd nog 14 dagen verlengd :l ƒ 2.50), . . 7 1.25 „ 0 ~ 1■ -- „ 12 0.75 „ 11 „0.50 „ „ (ééne ’s zomers ƒ 0.75). 1 „ 0.40 .. 2 „ 0.30 „ 2 „ 0.25 „ Eéne is intern en verdient . behalve kost en inwoning, ƒ 120 per jaar, in maandelijksehe betaling, /ij werkt daarvoor van ’s morgens 7 tot ’s avonds 11 uur, dus Ki .uur per dag, met ongeveer een half uur tussehentijd om te eten. Inden drukken tijd begint zij ’s morgens Om 0 uur. Tweemaal ’s jaars heeft zij vaeantie, ééns 8 en ééns 14 dagen; het salaris gaat dan door. Zondagsmorgens werkt zij meestal, doch Zondagsmiddags heeft zij vrij. Zij klaagde tegenover ons niet, hetzij uit angst, hetzij uit edelmoedigheid tegenover de werkgeefster, die haar niet onheusch behandelt, en zelve zéér hard meewerkt. Mare ouders wonen ineen onbeteckenend dorp, zoodat zij altijd een interne betrekking hebben moet: want de verdienste als naaister is zelts voor de zéér bekwamen niet groot genoeg, om er kostgeld van te kunnen betalen. Eene andere is op een ander atelier, niet intern, maar \vM met (kil kost. Zij verdient . behalve den kost, ƒ2 per week, 011 werkt van 8 tot 8 uur, met een kleine tussclienpoos om te eten. Xojf ééne is een thuiswerkster voor hetzelfde atelier, waar zij vroeger op werkte, en wordt per stuk betaald; zij ontvangtJl.7s a / 2.00 por taille! Eéne verdient ƒ0.25 per dag, maar kan slechts 3 dagen per week komen omdat er geen werk genoeg is. Eéne ten slotte, een heel jong meisje Van 15 jaar, verdient ƒ0.75 per maand. flier laten wij van enkele werksters de volledige gegevens volgen, waaruit tevens duidelijk wordt, hoe onze lijst der costuumnaaistcrs is ingericht. NAAISTKHSTOBST.VNDUN TH (iIU)NINGKN. Mejuffrouw A. is 26 jaar; zij heeft de lagere school afgeloopen; is bij werkgever B. werkzaam, gedurende 3 jaar; daarvóór bij werkgever C, gedurende 5 jaar; hare werktijden zijn 8— I—2) 8; haar loon / O.oO; lief werk ’s avonds na 8 uur, het //overwerk , wordt betaald naar deuzclfdcu maatstat als het loon ]() cent per uur; bij ziekte of verzuim wordt er niet betaald; zij. heeft het vak geleerd bij mej. I). a ƒlO per jaar gedurende 3 jaar. Zij is een bekwame taillewerkstor, door den werkgever zeil als zoodanig erkend. Zij is tevreden over haar lot, en vergeleken met alle andere naaisters van Groningen is het ook schitterend. Mejuffrouw A is 23 jaar; heeft do lagere school afgeloopen ; is bij werkgever B, gedurende 2 jaar; daarvóór bij werkgever C, gedurende 4 jaar; hare werktijden zijn 8 127a, 2—B, haar loon J 4.50; overwerk wordt betaald met 10 et. per uur; bij ziekte of verzuim wordt afgetrokken ; zij ueeit het vak geleerd bij mejuffrouw I), 3 jaar a f 10 per jaar en 1 jaar kosteloos. Mejuffrouw A is 21 jaar; heeft do lagere school afgeloopeu; is bij werkgever B, gedurende 5 jaar; heeft geen anderen werkgever gehad ; hare werktijden zijn S—l ,3—8; haar loon ƒ 3.25; overwerk komt bij B niet voor; voor ziekte of verzuim wordt niet afgetrokken (bij de andere werksters van dcnzellden werkgever wel; hoe dat komt kunnen wij niet verklaren); zij leerde hel vak bij duizelden werkgever 15 gratis. Alejullrouw A is I!) jaar; heelt de lagere school afgeloopeu ; is hij werkgever B, gedurende P/o jaar; voorheen bij werkgever G, gedurende 2 jaar; hare werktijden zijn S—l, 2 8 (dus 11 uur per dag); haar loon ƒ 2; overwerk komt niet voo]1; bij ziekte of verzuim wordt er afgetrokken; zij heeft het vak geleerd bij mejuffrouw 1), 1 jaar a ƒlO, 1 jaar gratis. Mejuffrouw A is 10 jaar, heeft 10 van de 12 klassen der lagere school doorloopcn ; is werkzaam bij werkgever B, gedurende 5 jaar; voorheen bij werkgever (’, gedurende 3 jaar; hare werktijden zijn 37, I, 27,-3; haar loon/0.75 ; Donder-’ dagsavonds is er overwerk tot 10 uur (omdat er bij de israëlietische werkgeefster Vrijdagsavonds niet wordt gewerkt), dat niet betaald wordt ; voor ziekte of verzuim wordt afgetrokken , XA AISTKI!ST<)KSTAX I)KX TK (iliON I N(iK.N. Mejuffrouw A. is 2f> jaar; zij heeft de lagere school afgcloopcn; is bij werkgever B. wei'kzaam, gedurende 3 jaar; daarvóór bij werkgever (', gedurende 5 jaar; hare werktijden zijn B—l—2)—8; haar loon / (>.;>(); lief werk ’s avonds na 8 uur, liet //overwerk , wordt betaald naar deuzelfdcu maatstaf als het loon 10 cent per uur; bij ziekte of verzuim wordt er niet betaald; zij heeft het vak geleerd bij mej. I). a ƒld per jaar gedurende 3 jaar. Zij is een bekwame tailieu erkster, door den werkgever zeil als zoodanig erkend. Zij is tevreden over haar lot, en vergeleken met alle andere naaisters van (froningen is liet ook schitterend. Mejuffrouw A is 23 jaar; heeft de lagere school afgeloopen ; is bij werkgever B, gedurende 2 jaar; daarvóór bij werkgever C, gedurende 4 jaar; hare werktijden zijn 8 (87,}— 127a, ~—B, haar loon J 4.50; overwerk wordt betaald met 10 et. per uur; bij ziekte of verzuim wordt afgetrokken ; zij uecit het vak geleerd bij mejuffrouw I), 3 jaar a f 10 per jaar en 1 jaar kosteloos. Mejuffrouw A is 21 jaar; heeft do lagere school afgeloopeu; is bij werkgevor B, gedurende 5 jaar; heeft geen anderen werkgever gehad ; hare werktijden zijn S—l ,3—8; haar loon f 3.25; overwerk komt bij B niet voor; voor ziekte of verzuim wordt niet afgetrokken (bij de andere werksters van dcnzellden werkgever wel; hoe dat komt kunnen wij niet verklaren); zij leerde het vak bij denzelden werkgever I? gratis. Mejullrouw A is I!) jaar; heelt de lagere school afgeloopeu ; is hij werkgever B, gedurende l!/3 jaar; voorheen bij workgever (', gedurende 2 jaar; hare werktijden zijn S—l, 2 8 (dus 11 uur per dag); haar loon ƒ 2; overwerk komt niet voo]1; bij ziekte of verzuim wordt er afgetrokken; zij heeft het vak geleerd bij mejuffrouw 1), 1 jaar a ƒlO, 1 jaar gratis. Mejuffrouw A is 10 jaar, heeft 10 van do 12 klassen der lagere school doorloopcn ; is werkzaam bij werkgever B, gedurende 5 jaar; voorheen bij werkgever (’, gedurende 3 jaar; hare werktijden zijn 37, I, 27,-3; haar loon/0.75 ; Donder-’ dagsavonds is er overwerk tot 10 uur (omdat er hij de israëüetische werkgeefster Vrijdagsavonds niet wordt gewerkt), dat niet betaald wordt ; voor ziekte of verzuim wordt afgetrokken , NAAISTKI!ST<)KSTAXDUN TK (JKOXI.NUt'.N. behalve voor één dag; zij heelt het vak geleerd bij mejuffrouw (' a (50 et. per week gedurende 3 jaar. Hopte klimt slechts op een zeer enkel atelier voor, en dan nog soms alleen in naam. Over ’t algemeen klagen de meisjes niet over de behandeling der patroons of patronessen, behalve op het ééne atelier, waarvan wij met zoo veel moeite de adressen der werksters ontvingen. Daar zijn, volgens de meisjes althans, inden tijd van 5 maanden ongeveer 25 nieuwe werksters gekomen en alle weder vertrokken; dikwijls naar ateliers waaide geldelijke voorwaarden minder gunstig zijn. Bijna éénstemmig luiden de klachten over de strengheid en onaangenaamheid der coupeuse, waardoor er bijna dagelijks heftige tooneclen schijnen voor te vallen. Ons komt het voor dat de positie van zulk een coupeuse, die als stootkussen dienst moet doen 'voor patroon en werkster beiden, verre van aangenaam is, en dat de patroon of patrones aansprakelijk zijn te stellen voor dezen verkeerden toestand. Over het geheel toonen zich de meisjes zelven , vooral de jongeren, van 18 en 20 jaren, niet ontevreden met haar lot. Wanneer zij aan hare ouders niets, of zoo goed als niets behoeven af te geven, kunnen zij zich van het verdiende geld de kleeren koopen die zij verlangen , en verheugen zij zich in haar gezonde jeugd over het zijn vaneen „juffertje”. "Voor het worden van dienstbode trekken zij den neus op, waarbij ook wel in aanmerking genomen moet worden, dat de naaisters heel wat meer intrek zijn bij de groninger burgerjongelingsehap. Toch zijn er ook onder haar verscheiden die wel ontevreden zijn met zulk een schamele verdienste voor 10 a 11 uren vermoeiend werk per dag. En van menigen vader en moeder hebben wij droeve klachten gehoord, dat hun 20-jarige dochter hun ganseli geen hulp kon bieden, soms zelfs ternauwernood haar kleeren kon betalen, terwijl het vak , dat zij toch meestal 2 a 3 janr lang tegen betaling had geleerd, niet genoeg opbracht dat zij er later, als hare ouders mochten komen te sterven , kostgeld van zou kunnen betalen. Meestal zijn zij voornemens, als zij geen ouderlijk huis meer hebben, „in betrekking” te gaan —als winkeljuffrouw, XAAISTKI!STOKST A NI)KN TK OKONINUKN. behalve voor één dag; zij heelt liet vak geleerd bij mejiillronw (' a (50 et. per week gedurende 3 jaar. Hopte k] H^n, zij het dan in hef begin een kleinigheid ’ te verdienen. -Maar liet allerergste is nog dat de onderwijzeres, die indertijd het vak op een even ondegelijke wijze geleerd heeft in de meeste gevallen zelve niet al te bekwaam is, en dus niet in staat, zelfs bij de grootst mogelijke goedwilligheid van beide zijden, om bekwame leerlingen te vormen. Dit alles heelt tengevolge dat een zich steeds uitbreidende stroom van knoeinaaisters de plaatsen bederft voor de enkelen die inderdaad lust en aanleg hebben voor het vak, en dat ■ /je,fs (k‘ fd'Dugste aanwijzing ontbreekt om de goeden van do slechten te onderscheiden. Hoe dikwijls wordt er niet door de werksters, nog vaker door de moeders, met trots beweerd dat zij zoo ,/imver” kunnen naaien, terwijl zij toch dooreen bekwamere patrones als ongeschikt worden weggezonden. Dat er een hemelsbreed onderscheid is titssehen lief kunnen maken vaneen blousetje voor ziehzelve en het volledig kennen van het naaistersvak , daarvan hebben slechts zeer weinigen begrip. Vandaar ook het eenparig klagen van de grootere werkgeefsters over de slordigheid en het weinig kunnen van alle werksters die zij niet zelven hebben gevormd. . 11 * n Eéne beweert zeer tevreden te zijn, en wil geen inlichtingen hoegenaamd geven. V 1 * . . , , . \ ' la: Twee zijn intern op hetzelfde atelier, de eene reeds 2 jam , de andere eerst sedert 3 maanden. De .eerste verdient ƒ 7 per maand , de andere ƒ 6 per maand met kost en inwoning natuurlijk voor ongeveer 11 uur arbeid pei dag, van ’s morgens' 9 tot ’s avonds 8, met een korte tussenpoos om te eten. Overwerk kunnen zij doen naar verkiezing, en meestal ’s morgeus; gedwongen worden zij daartoe nooit, liet wordt por stuk betaald; bijv. voor liet borduren van een letter, waarvoor den klant 5 et. in rekening wordt gebracht, ontvangen zij 4 et. Eenmaal sjaars krijgen zij 14 dagen vaeantie terwijl liet salaris dan doorgaat. Op dit atelier waar slechts 9 uur per dag gewerkt wordt, n.l. 9 124—24—8, en waar allen, op óéne na,/3 en ƒ3.50 verdienen, zijnde werksters zeer tevreden. Niet aldus op een ander, nog grooter atelier, waar 13 eonfeetie-werksters arbeiden , en waar de zondeiEnigste toestanden heerseheii. Behalve voor een meisje van 15 jaar dat om 7 uur naar huis gaat, zijnde werktijden daar S dus 10 uur per dag. Slechts 4 van de 13 meisjes uitdienen ƒ3 a. ƒ4; 4 tussehen de ƒ2 en ƒ3, en 5 tussclien de ƒ 1 en ƒ 2 per week. NAAISTUI!STOKSTAN DUN TK Olt O NIN OK.N. dig geweest. Wij hebben de gegevens verzameld van 37 confectiewerksters, werkzaam op 2 groote en 1 klein atelier, en 2 groote trieotage-t'abriekcn. Van de atelier-cont'eetiewerksters 21 in getal verdienen: 1 / 4. a ƒ 4.70 per week 1 „ 3.75 ii „ 4.-— „ » ongelijk omdat, het stukwerk is. 2 „ 3.50 1 di» 8.00 » » » » » 1 „ 3.25 » » 1 „ 3. ~ ii 2 „2.75 1 „ 2.50 1 „ 2.25 » » 1 „ 1.75 „„ 2 „ 1.50 „ » 3 „ 1.25 1 „ 0.75 Eéne I)oweert zeer tevreden te zijn, en wil geen inlichtingen hoegenaamd geven. Twee zijn intern op hetzelfde atelier, de eene reeds 2 jam , de andere eerst sedert 3 maanden. De .eerste verdient ƒ 7 per maand , de andere ƒ(5 per maand met kost en inwoning natuurlijk voor ongeveer 11 uur arbeid pei dag, van ’s morgens' 9 tot ’s avonds 8, met een korte tusschenpoos om te eten. Overwerk kunnen zij doen naar verkiezing, en meestal ’s morgens; gedwongen worden zij daartoe nooit, liet wordt por stuk betaald; bijv. voor het borduren van een letter, waarvoor den klant 5 et. in rekening wordt gebracht, ontvangen zij 4 et. Eenmaal sjaars krijgen zij 14 dagen vaeantie terwijl het salaris dan doorgaat. Op dit atelier waar slechts 9 uur per dag gewerkt wordt, n.].91122|—228,'—8, en waar allen, op ééne na, ƒ3 en ƒ3.50 verdienen , zijnde werksters zeer tevreden. Niet aldus op een ander, nog grooter atelier, waar 13 eonfeetie-werksters arbeiden , en waar de zondeilingstc tot standen heersehen. Behalve voor een meisje van 15 jaar dat om 7 uur naar huis gaat, zijnde werktijden daar S 1~~~ ’ dus 10 uur per dag. Slechts 4 van de 13 meisjes \otdionen ƒ3 a. ƒ4; 4 tussehen de ƒ2 en ƒ3, en 5 tusschen de ƒ 1 en ƒ 2 per week. NAAISTKUSTOKSTANDKN TV. (JKOMNCKN. Naast de werksters op vast loon zijn er verscheiden die //op stuk werken ’, en nu is haar niet bekend , hoeveel er |)cr stuk betaald wordt, zoodat zij volstrekt niet weten, welk loon baar Zaterdags zal worden uitbetaald. Zelve het loon per stuk te berekenen uit bet weekloon, is ook onniogclijk gemaakt, doordat zij eiken dag een ander soort van werk te doen krijgen. Herbaaldelijk is reeds door de meisjes om een duidelijke loonsopgave verzocht: de werkgever heeft dit ook reeds hcrhnnldclijk beloofd , alleen nog steeds vergeten zijn belofte te vervullen. Ken streng boetestelsel lieerscbt op dit atelier, liet breken vaneen naald, het maken vaneen vlek wordt gestraft met 1 et. boete; praten met 2i et., lachen mei 5 et. Verleden janr hebben van liet boetcgeld de meisjes allen een klein cadeautje, een broche gekregen; de bestemming van bet overige, en het na dien tijd ingekomen boetcgeld is baar onbekend. De boete wordt gegeven dooreen juff'roitw-opziehferes, over wier strengheid en onrechtvaardigheid alle werksters klagen, behalve ccnc die al jaren op het atelier werkzaam is .en beweert dat de betrekking voor die céne opzichtercs bij een steeds aangroeieml getal naaimeisjes veel te zwaar is. roegcr was het er huiselijker en gemoedelijker. liet linncnnaaicn leeren de meisjes op de lagere school, soms daarna nog op een bepaalde naaischool, terwijl ze verder door de voortdurende oefening op het atelier steeds vlugger gaan werken. Ken speciale opleiding is voor dit onderdeel van het nnaistersvak blijkbaar niet noodig. Nog minder bekwaamheid wordt vereiseht voor het werken op de trieotagc-fabrickcn. Do eéne fabriek telt, op een groot aantal breisters, slechts f) naaisters. Dezen vervaardigen boezeroenen en broeken. Zij krijgen .de stukken geknipt, en behoeven slechts door te schuiven , daar de machines dooreen motor worden gedreven, i De opgaaf omtrent de werktijden en het loon verschilt bij de werksters onderling. Wie gelijk en wie ongelijk heeft, hebben wij niet kunnen bepalen, omdat de fabrikant ons botweg het verstrekken van inlichtingen, alsmede de namen zijner werksters, die wij toen niet groote moeite langs een NA Al STUK NT() KST AN I) K N TH (lIIOMNU K\. Naast de werksters op vast loon zijn er verscheiden die «op stuk werken ’, en nu is haar niet bekend , hoeveel er j>er stuk betaald wordt, zoodat zij volstrekt niet weten, welk loon haar Zaterdags zal worden uitbetaald. Zelve het loon per stuk te berekenen uit het weekloon, is ook onmogclijk gemaakt, doordat zij eiken dag een ander soort van werk te doen krijgen. Herhaaldelijk is reeds door de meisjes om een duidelijke loonsopgave verzocht: de werkgever heeft dit ook reeds herhaaldelijk beloofd , alleen nog steeds vergeten zijn belofte te vervullen. Ken streng boetestelsel hecrscht op dit atelier, liet breken vaneen naald, liet maken vaneen vlek wordt gestraft met 1 et. boete; praten met 2i et., lachen met 5 et. Verleden jaar hebben van het boetegeld de meisjes allen een klein cadeautje, een broche gekregen; de bestemming van het overige, en het na dien tijd ingekomen boetegeld is haar onbekend. De boete wordt gegeven dooreen jnfirouw-opziehteres, over wier strengheid en onrechtvaardigheid alle werksters klagen , behalve eene die al jaren op het atelier werkzaam is .en beweert dat de betrekking voor die ééne opziehteres bij een steeds aangroeiend getal naaimeisjes veel te zwaar is. roeger was het er huiselijker en gemoedelijker. liet Imnennaaicn loeren de meisjes op de lagere school, soms daarna nog op een bepaalde naaischool, terwijl ze verder door de voortdurende oefening op het atelier steeds vlugger gaan werken. Ken speciale opleiding is voor dit onderdeel van het naaistersvak blijkbaar niet noodig. Nog minder bekwaamheid wordt vereiseht voor het werken op de trieotagc-fabriekcn. De eéne fabriek telt, op een groot aantal breisters, slechts 6 naaisters. Dezen vervaardigen boezeroenen en broeken. Zij krijgen .de stukken geknipt, en behoeven slechts door te schuiven , daar de machines dooreen motor worden gedreven. De opgaaf omtrent de werktijden en het loon verschilt hij de werksters onderling. Wie gelijk en wie ongelijk heeft, hebben wij niet kunnen bepalen, omdat de fabrikant ons botweg het verstrekken van inlichtingen, alsmede de namen zijner werksters, die wij toen met groote moeite langs een NA AISTIiIfSTO KST A NI) K N TH (i I! () NI N< IK N. omweg te weten zijn gekomen, geweigerd boeit. Onze inmenging leek hem een onbescheidenheid , en als zijne werksters niet tevreden waren , dan konden zij vertrekken ; voor eene die niet wilde, stonden er 10 anderen klaar, hen ticuiigt waarheid 1 Volgens sommigen dan zijnde werktijden bij den heel A. 7 12—-l-2—7, volgens anderen 7(8) 12— l 7(8)—hetgeen ons het waarschijnlijkst dunkt volgens ééne B—l2—lS—B. In ieder geval is liet echter 10i uur arbeid per dag. Sommigen beweren dal het loon per boezeroen 31 el. is (dit hoorden wij ook vaneen meisje dat nu op een atelier werkt, en juist hij den hoer A. is weggegaan, omdat zonder reden het loon der boezeroenen van 4 op 3| et. was gebracht). Anderen beweren dat het 3 et. is: eene zegt 45 et. per dozijn te ontvangen. \ eigens de eene wordt een broek met 21 et., volgens een ander met 5 et. betaald Dc verdiensten der 6 werksters zijn respectievelijk: van A ± 45 a 60 et. per dag. „ B „ 66 et. „ „ „ O „ 90 „ » » „ 1) „ 42 „ „ „ „ E „ ƒ 8.50 per week „ F „ S7l/j et. per dag. Op de tricotage-fabriek van den heer H. werken , behalve vele breisters die veel meer dan de naaisters schijnen te verdienen 10 naaisters. Dezen hebben tweeërlei werkzaamheid : het bestikken van het gebreide goed, en het afwerken, knoopen aanzetten enz. De werktijden zijn hier 7 go 2 7, of 7 121—2—7, dus 10 a 101 uur per dag. De verdiensten zijn bier nog geringer dan elders, lil.: van 2 / 2.25 per week „ 1 „ 1-50 „ „ 1 „1-40 „ 2 .. 1• 25 „ „ g 120 „ ~ ; óéiiu nog ongeveer 70 e.t. per weck bovendien vo()r werk dat zij mee naar luiis neemt (al werken). 1 It 0.75 „ „ ; doch dit is een kind van 12 janr. Hovendien wordt er nog boete gegeven door den opziehter; voor te laat komen £l/j> l'*- (d 5 et. Deze toestanden zijn, welbeschouwd, nog troosfeloozer dan NAAISTKIiSTI)KSTAN I)KS TK (UiOM NOKN. omweg te weten zijn gekomen, geweigerd heelt. Onze inmenging leek hem een onbescheidenheid , en als zijne werksters niet tevreden waren , dan konden zij vertrekken ; voor cene die niet wilde, stonden er 10 anderen klaar, ben ticuiigt waarheid ! Volgens sommigen dan zijnde werktijden bij den lieei A. 7 12— 14—7, volgens anderen 7(8) 12— 14—7(8)—hetgeen ons het waarschijnlijkst dunkt volgens ééne B—l2—14—8. I„ *K-,ler geval is liet echter 10) uur arbeid per dag. Sommigen beweren dat het loon per boezeroen 34 el. is (dit hoorden wij ook vaneen meisje dat nu op een atelier werkt, en juist bij den heer A. is weggegaan, omdat zonder reden het loon der boezeroenen van 4 op 3) et. was gebracht). Anderen beweren dat liet 3 et. is: cene zegt 45 et. per dozijn te ontvangen. \ olgens de enne wordt een broek met .2) et., volgens een ander met 5 et. betaald De verdiensten der 6 werksters zijn respectievelijk: van A ± 4ó a 60 et. per dag. „ B „ 66 et. ~ „ „ O „ 90 „ n » „ I) „ 42 „ ~ „ „ E „ ƒ 3.50 per week „ F „ 37I'., et. per dus?. Op de trieotage-fabriek van den lieer H. werken , behalve vele breisters die veel meer dan de naaisters schijnen te verdienen 10 naaisters. Dezen hebben tweeërlei werkzaamheid: liet bestikken van het gebreide goed , en het afwerken, knoopcn aanzetten enz. De werktijden zijn hier 7 [•) 2 7, of 7—124—2—7, dus 10 a 104 uur per dag. De verdiensten zijn hier nog geringer dan elders, lil.: van 2 / 2.25 per week „ 1 „ 1-50 „ „ 1 „1.40 „ 9 1 25 3 j2O „ ~ ; ééne 1105? ongeveer 70 et. per weck bovendien voerwerk dat zij ineê naar huis neemt (al werken). 1 0.75 „ ; doch dit is een kind van 12 jaar. Hoveudicu wordt er nog boete gegeven door den opzichter; voor te laat komen 21/» (,t- »t 5 et. Deze toestanden zijn , welbeschouwd , nog troosteloozer dan N A AISTHI!ST<)KSTAN I)KX TK OÜOMNOKN. de ook maar al te dikwijls voorkomende hongerloonen bij den huisarbeid (confectiewerk). Naast de magazijnen die het confectiewerk uit de fabriek, hetzij uit de stad zelve, hetzij van elders, betrekken, vindt men in Groningen nog zeer vele winkels 27 toekenden "ij iia" waar de burgerklasse gemaakte hemden en broeken, boezeroenen en schorten, nachtjaponnen, kindergoed, lakens en sloepen, enz. koopen kan. Deze goederen worden gemaakt door thuiswerksters, meestal getrouwde vrouwen of weduwen. Kr werden 58 door ons opgezocht, maar wij vroezen luer lang niet volledig geweest te zijn. In dit gedeelte van ons onderzoek toch hingen wij geheel af van de welwillendheid van den■ werkgever. In tegenstelling met de atelierwerksters, waar uit den aard der zaak altijd de meisjes van hetzelfde atelier en dikwijls.ook die van andere werkplaatsen elkander kennen, zoodot wij meermalen adressen kregen buiten de patrones om, of in staat waren hare opgave te controleeren, kennen de thuiswerksters, zelfs die voor dén enkel magazijn, elkander slechts hoogst ze 1 d en. Dikwijls is het voorgekomen dat een werkgever ons eenmc vrouwen opgaf, die voor hem werkten, en dat wij'later toevallig ontdekten dat er nog céne of meer andere tot zijne werksters behoorden. Dit kan natuurlijk ook meermalen 'het geval zijn geweest, zonder dat wij er achter zijn gekomen. Daarbij werd ons tevens niet zelden door den werkgever op onze stereotype vraag naar de adressen zijner naaisters, geantwoord dat hij alleen „burgerdochters” had, die 't eigenlijk niet behoefden te doen, en er „geen woord van wilden hebben dat zij werkten! In die kringen schijnt hef nog niet te zijn doorgedrongen , dat arbeid adelt. Ook gebeurde liet, en dit laat- zich gemakkelijkcr ver' klaren, dat een vrouw wier nanni en adres ons bijv. door werkgever A, waren opgegeven, op onze vraag of zij ook voor andere winkels werkte, ontkennend antwoordde, terwijl wij toch later bij werkgever H, soms ook bij werkgever (' den iiaani dierzcllde werkster Ie hoeren kregen. De drijfveer tot NA A ISTKIi STOMST V N 1)1', N TK (IKON INO FA de ook maar al te dikwijls voorkomende hongerloonen bij den huisarbeid (confectiewerk). Naast de magazijnen die het confectiewerk uit de fabriek, hetzij uit de stad zelve, hetzij van elders, betrekken, vindt men in Groningen nog zeer vele winkels 27 toekenden "ij iia" waar de burgerklasse gemaakte hemden en broeken, boezeroenen en schorten, nachtjaponnen, kindergoed, lakens en sloepen, enz. koopen kan. Deze goederen worden gemaakt door thuiswerksters, meestal getrouwde vrouwen of weduwen. Kr werden 58 door ons opgezocht, maar wij vroezen luer lang niet volledig geweest te zijn. In dit gedeelte van ons onderzoek toch hingen wij geheel af van de welwillendheid van den■ werkgever. In tegenstelling met de atelierwerksters, waar uit den aard der zaak altijd de meisjes van hetzelfde atelier en dikwijls.ook die van andere werkplaatsen elkander kennen, zoodat wij meermalen adressen kregen buiten de patrones om, of in staat waren hare opgave te controleeren, kennen de thuiswerksters, zelfs die voor dén enkel magazijn, elkander slechts hoogst ze 1 d en. Dikwijls is het vóórgekomen dat een werkgever ons eenme vrouwen opgaf, die voor hem werkten, en dat wij'later toevallig ontdekten dat er nog ééne of meer andere tot zijne werksters behoorden. Dit kan natuurlijk ook meermalen 'het geval zijn geweest, zonder dat wij er achter zijn gekomen. Daarbij werd ons tevens niet zelden door den werkgever op onze stereotype vraag naar de adressen zijner naaisters, geantwoord dat hij alleen «burgerdochters” had, die 'f eigenlijk niet behoefden te doen, eli er «geen woord van wilden hebben dat zij werkten! In die kringen schijnt lief nog niet te zijn doorgedrongen , dat arbeid adelt. Ook gebeurde liet, en dit laat- zich gemakkelijker ver' klaren, dat een vrouw wier nanni en adres ons bijv. door werkgever A, waren opgegeven, op onze vraag of zij ook voor andere winkels werkte, ontkennend antwoordde, terwijl wij toch later bij werkgever H, soms ook bij werkgever (' den iiaani dierzcllde werkster Ie hoeren kregen. De drijfveer tot NAAISTKIiSTC)KSTVNI)KN TK (iUONINOKN deze leugen is de angst dat werkgever Ate weten zal komen dat zij ook voor anderen werkt , en niet al haar tijd voor hem beschikbaar houdt. \\ alil dit is een punt waar de meeste werkgevers, ook al hebben zij voor zulk een vrouw niet voortdurend werk, zeer op gesteld schijnen te zijn. liet heeft ons getrotten dat alle werkgevers ons verzekerden dat zij hunne werksters goed betalen , althans beter dan menig ander. \\ el geven zeer velen toe dat de heele loonstandaard van het naaiwerk ontzettend laag is. Zij gaven de schuld aan de overgroote concurrentie die de prijzen drukt, en waaronder niet alleen de werkster, maar ook de winkelier gebukt gaat. Die concurrentie wordt voor een groot deel veroorzaakt door de massa’s goedkoop fabriekswerk. De winkelier' die zoo goedkoop inkocht, kan gemakkelijk tegen lage prijzen verknopen , en nog een goede winst maken. Op onze vraag, waarom hij zelf dan ook niet fabrieksgoed insloeg, kregen wij soms ten antwoord dat het fabrieksgoed alles hetzelfde was, terwijl hij zijn eigen modellen had. Daarop werd ons met trots een schortje ot iets dergelijks vertoond, zooals er inde stad geen tweede te vinden zou zijn, en wanneer wij daarover maar matig verrukt waren, en het grootc voordeel van zulk een unicum niet konden inzien, dan werd ons gezegd, dat alleen vakgenooten zoo iets naar waarde konden schatten. Tegen zulk een argument valt niets meer in te brengen. Hegrijpelijker dunkt ons een andere reden, die soms ongegeven werd als verklaring, waarom men eigen werksters wenschto te houden; ld. de slordige en onsterke wijze waarop liet t’abrieksgoed in elkander wordt gezet. De groningsehe huisvrouwen, vooral die uit den burgerstand, schijnen nog zeer te hechten aan degelijk naaiscl en nette afwerking, en vele werkgevers hoorden wij klagen over de slordigheid hunner werksters. Dezen o]) Inti'e beurt klagen maar al te dikwijls, behalve over het geringe loon dat voor haar arbeid wordt betaald, over de onheuse,he behandeling van den werkgever, en het uren wachten inden winkel voordat haar een nieuwe bezending werk wordt meegegeven , wanneer zij niet den vol- N.\AISTKHSTOKSTANI>KN TK tiltON I NdKN. deze leugen is de angst dat werkgever Ate weten zal komen dat zij ook voor anderen werkt , en niet al haar tijd voor hem beschikbaar houdt. \\ alil dit is een punt waar de meeste werkgevers, ook al hebben zij voor zulk een vrouw niet voortdurend werk, zeer op gesteld schijnen te zijn. liet heeft ons getrotten dat alle werkgevers ons verzekerden dat zij hunne werksters goed betalen , althans beter dan menig ander. \\ el geven zeer velen toe dat de heele loonstandaard van het naaiwerk ontzettend laag is. Zij gaven de schuld aan de overgroote concurrentie die de prijzen drukt, en waaronder niet alleen de werkster, maar ook de winkelier gebukt gaat. Die concurrentie wordt voor een groot deel veroorzaakt door de massa’s goedkoop fabriekswerk. De winkelier' die zoo goedkoop inkocht, kan gemakkelijk tegen lage prijzen verknopen , en nog een goede winst maken. Op onze vraag, waarom hij zelf dan ook niet fabrieksgoed insloeg, kregen wij soms ten antwoord dat het fabrieksgoed alles hetzelfde was, terwijl hij zijn eigen modellen had. Daarop werd ons met trots een schortje ot iets dergelijks vertoond, zooals er inde stad geen tweede te vinden zou zijn, en wanneer wij daarover maar matig verrukt waren, en het grootc voordeel van zulk een unicum niet konden inzien, dan werd ons gezegd, dat alleen vakgenooten zoo iets naar waarde konden schatten. Tegen zulk een argument valt niets meer in te brengen. Hegrijpelijker dunkt ons een andere reden, die soms ongegeven werd als verklaring, waarom men eigen werksters wenschto te houden; ld. de slordige en onsterke wijze waarop liet t’abrieksgoed in elkander wordt gezet. De groningschc huisvrouwen, vooral die uit den burgerstand, schijnen nog zeer te hechten aan degelijk naaiscl en nette afwerking, en vele werkgevers hoorden wij klagen over de slordigheid hunner werksters. Dezen o]) Inti'e beurt klagen maar al te dikwijls, behalve over het geringe loon dat voor haar arbeid wordt betaald, over de onheuse,he behandeling van den werkgever, en het uren wachten inden winkel voordat haar een nieuwe bezending werk wordt meegegeven , wanneer zij niet den vei- NAAISTKUSTOKSTANDKN TH OItONINOKN. geilden dag nog eens terug moeten komen om nieuw werk te halen , en zoodoende heel wat tijd verliezen dien zij productief hadden kunnen maken. Ook schijnt er, vooral wanneer de vrouwen niet zclveu komen, maar een kind sturen, nog dikwijls op het armzalige beetje geld beknibbeld te worden. De betaling geschiedt aanstonds bij het afleveren, en ver- schilt zeer den óenen dag en den anderen , vooral bij vrouwen die bij het naaiwerk haar huishouden moeten waarnemen Over liet algemeen meenen wij, voor de opgaven der loonen te kunnen instaan. Do enkele malen dat wij gelegenheid hadden, de opgave der werkster met die van den werkgever te vergelijken , kwam het bedrag uit. \YM gebeurde liet dat terwijl eenige werksters bijv. 121 /a et. per boezeroen verdienen, een andere werkster voor dcnzelfden winkel slechts 10 et. ontvangt. De schuld ligt hier echter dikwijls aan de naaisters zelve», die elkander onderkruipen, en zich voor itvrndcr geld dan een ander bij een werkgever aanbieden. Dat deze meestal van dat aanbod gebruik maakt, is te begrijpen, hoezeer het ook te betreuren is. De naaisters die aldus de markt bederven, zijn of degenen die in allen gevalle dagelijks moeten verdienen, en bang zijn anders geen werk te krijgen, of zij die zonder er bepaald van te moeten leven, gaarne haar vrije uren vruchtbaar maken, en bij wie dus de som die zij verdienen er niet zoozeer op aankomt. (laan wij thans de loonen eens na der verschillende centert ieartikelen. Boezeroens worden soms betaald met 00 a 75 et. de 12. Der stuk wisselt de prijs tusschen 7 en 22-i et. Meestal echter wordt er 10, 12,15 et. voor betaald. Hemden brengen op, per stuk 3 a 30 et. De gewone meestal 7, 8 en 10 et. De fijnere of de bestelde 20 a 30 et. Deze moeten soms met de hand genaaid worden , en zijn dikwijls van kant of tussehenzetsel voorzien; nachtjaponnen, 20 a 35 et.; broeken, 10 a 25 et., meestal H), t2f, 15 et.; engelsclie hemden, 10 h 22) et.; rokk en , (haaien), 20 a 30 et.: schorten en boe ze laars, 4 a 12; et.; kielen, 8 a 17.) et.; na eli tj n k jes, 20 et.; hemdrokken, 25 et.; sporthemden, 60 a 75 et. de 1~ , per sta k 11 et.; sportfl a n e 11 en, 12) et.; bakkers- \A A IS'I'KIISTOKST A \ UKN TH O HOM NO KIS . geilden dag nog eens terug moeten komen om nieuw werk te halen , en zoodoende heel waf tijd verliezen dien zij productief hadden kunnen maken. Ook schijnt er, vooral wannen' de vrouwen niet zelven komen, maar een kind sturen, nog dikwijls op hot armzalige beetje geld beknibbeld te worden. De betaling geschiedt aanstonds bij het afteveren, en verschilt zeer den éénen dag en den anderen , vooral bij vrouwen die bij liet naaiwerk haar huishonden moeten waarnemen Over het algemeen niecncn wij, voor de opgaven der looncn te kunnen instaan. De enkele malen dat wij gelegenheid hadden, de opgave der werkster met die van den werkgever te vergelijken, kwam liet bedrag uit. Wel gebeurde het dat terwijl eenige werksters bijv. 121 /3 et. per boezeroen verdienen, een andere werkster voor denzelfden winkel slechts 10 et. ontvangt. De schuld ligt hier echter dikwijls aan de naaisters zclvcn, die elkander onderkruipen, en zich voor minder geld dan een ander bij een werkgever aanbieden. Dat deze meestal van dat aanbod gebruik maakt, is te begrijpen, hoezeer het ook te betreuren is. De naaisters die aldus de markt bederven, zijn of degenen die in allen gevalle dagelijks moeten verdienen, en bang zijn anders geen werk te krijgen, of zij die zonder er bepaald van te moeten leven, gaarne haar vrije uren vruchtbaar maken, en hij wie dus de som die zij verdienen er niet zoozeer op aankomt. (laan wij thans de loonei) eens na der verschillende conleefieartikelen. Ho e/e roe n s worden soms betaald met 60 a 75 et. de 12. Per stuk wisselt de prijs tussehen 7 en 22) et. Meestal echter wordt er 10, 12,15 et. voor betaald. Hemden brengen op, per stuk 3 » 30 et. De gewone meestal 7, 8 en 10 et. De fijnere of de bestelde 20 a 30 et. Deze moeten soms met de hand genaaid worden , en zijn dikwijls van kant of tiisseiienzetsel voorzien; nachtjaponnen, 20 a 35 et.; broeken, 10 a 25 et., meestal lt), 12f, 15 et.; engelsclie hemd en, 10 h 22) et.; rokk en , (haaien), 20 a3O et.; schorten en boe ze laars, 4 a 12) et.; kielen, 8 a 17.) et.; nnc li I jak j es, 20 et.; hemdrokken, 25 et.; sporthemden, 60 a 75 et. de 12, per stuk 11 et.; sportfl a n e 1 1 en, 12) et.; bakkers- N\Al ST KIISTO HST A NI) Il', N TH OIIOM.NU KV. en slagersjasjes, 25 et.; slagersschorten 3 et.; kinderjurken, 171 ii 40 ct.; meidenj a k k en ,20 a 30 et.; katoenen japonnen, 65 et. h ƒ1.10; wollen japon n o n , ƒ2.50 a ƒ 2.75 ;jongen s b I o u ses, 10 a3O et.; gewone blouses, 75 ct.; blouse pakjes, 25 ct., niet broek er bij 35 et.; jongenspakjes, 40 et. broek, jasje en vestje. Zulk een pakje duurt 2 dagen. Ki n der ma nt e 1- tjes 22è ct.; hiervan kan men met hard werken geen 2 per dag afmaken; lakens, 2ï a 7.V et.; bij de laatste moet de naad met de hand worden overgenaaid; sloop en, 2 a 5 cent. Bijna alle werksters moeten het goed ook zelf knippen. Daarvoor wordt niets meer betaald. Alleen écne ontvangt 2i ct. per stuk voor ’t knippen. Bnkele werkgevers geven het goed geknipt mede. Garen moet de werkster zelve bekostigen. Op 12 hemden gaat ongeveer 10 ct. garen. De volledige inlichtingen van enkele lmiswerkstcrs zullen , hopen wij, een duidelijk beeld geven van dit onderdeel van ons onderzoek. Mejuffrouw A. ïuiiiit tlmis voor magazijn R. Zij vervaardigt blouses a 20 et., jongensbroeken a 20 et., niansliemden h 30 et., broeken a 17-1 et., boezeroens a 15 et., sporttlaucllen a 121- et., kielen a 15 et. Dit alles moet niet de hand worden overgenaaid. Zij verdient gemiddeld ƒ4 aƒ 5 per week. Mejuffrouw A. werkt met haar schoondochter voor dcnzelfden werkgever R. Zij maken boezelaars a 5 en 7-1 et., jakken a 20 en 30 et., broeken a 20 et., hemden a 15 en 25 et. Samen verdienen zij gemiddeld 30 et. per dag, ten hoogste 50 et. liet meer of minder verdienen hangt, behalve van de vlugheid'der werkster, ook af van het soort werk dat zij meêkrijgf. Hemden en kielen schijnen zeer onvoordeelig te zijn . en fijn werk on voordeel iger dan grof werk, wat natuurlijk al bijzonder onbillijk is, omdat voor fijn werk grootere bekwaamheid wordt vcreischt. Zoo brengt bijv. een fijn hemd , waar een heide dag voor noodig is, 20 et. op, terwijl men XAA ISTHRSTOKSTAN DUN TE O RON IXGEX. van gewone a 7 of 8 et., 10 a 12 per dag zou kunnen afmaken. Mejuffrouw A., een weduwe met kleine kinderen, naait voor werkgever B. boezeroens en sporthemden a 75 et, de 12; voor werkgevers G. en I). boezeroens a 7 ct., schorten a 5 ct., broeken a 10 et. Noor 6 a 8 uren werk per dag verdient zij 50 a 60 ct. Mejuffrouw A. naait voor werkgever B. boezeroens en sporthemden a 60 en 66 et.de 12 (zij krijgt ze geknipt, en het goed wordt hij haar gehaald en gebracht), zij maakt 200 a 300 per week, met 2 meisjes die B—-12—1J—8 werken, ongeveer 22 per dag kunnen maken en 3 et. per stuk krijgen. De oude moeder naait de knoopen aan. Bruto verdient zij ƒI 2 a ƒl6 per week. Gezusters A. naaien voor werkgever Ik, hemden a 4 a 10 et. boezeroens a 10 en 12A et., kinderboezclaars a74 et., en lakens a 5 ct, Zij verdienen ongeveer ƒ2 per dag samen, voor 16 uren werk van ’s morgens 6 tot ’s avonds 10 uur. Mejuffrouw A. naait met hare schoondochter voor werkgever B. Zij maken rokken en boezeroens a 20 et., boezelaars a7en 8 et,, hemden a 15 et., broeken a 121, 17A , .22' et. liet duurdere goed moet geheel met de hand worden gewerkt, en zij verdienen samen bij een dagclijkschen werktijd van S|- uur, ongeveer ƒ 2 per week. .Mejuffrouw A. naait voor werkgever B. vrouwenhemden a 7f- et. manshemden a 9 en 10 et., lakens a 4 et.., sloopen a 5 et, blousepakjes a 25 et., met een broek er bij a 35 et., broeken a 10 en 124 et., schorten a 5 en 74 et. Zij verdient ongeveer 40 et. per dag, voor 14 uren werk. Mejuffrouw A. naait voor werkgever B. Zij maakt mansbroeken van zwaar goed , eigenlijk kleermnkerswerk. Zij is de eenige vrouw in Groningen die dit werk doet, en heeft het van haar overleden man geloerd. Omdat, volgens haar bewering, een vrouw minder geschikt er voor is dan een man, krijgt zij veel minder voor dit werk dan de kleermakers. Hoeveel zij verdient wilde zij niet zeggen , vóórdat de werkgever haar verlof had geschonken. Inderdaad is dit verlof haar geweigerd, hoewel de heer B. ons zelf haar XAAISTKI!S'I'OKSTANI)KN TK «iIIOXIXUKX. van den geheelcn cursus met vrucht gevolgd heeft, aanbeveling verdienen. Het spreekt van zelf dat naast de opleiding op de school, die op de kleinere ateliers moet blijven bestaan voor wie alleen leeren voor eigen gebruik of om later voor de burgerklasse te werken. Maar voor de talent volk' jonge naaister die hoogore aspiraties heeft-, zal alsdan de weg tot een goede opleiding open staan, liet vak zal stijgen in waarde, en de bekwame naaister, door liet diploma als zoodanig aangewezen, zal recht hebben op een behoorlijk loon. Dat zij dit ook inderdaad zal krijgen, meenen wij voor zeker te. mogen nannonicn uit de herhaalde, eenstemmige verklaringen dienaangaande van de grootc werkgevers. Zij beweren nagenoeg zonder uitzondering, met 5 goede werksters meer te kunnen uitrichten dan met 10 slechte , zoodat zonder eenige schade hunnerzijds die 5 goede tweemaal zooveel loon zouden kunnen krijgen. Mocht later blijken, dat er voor het bijwerk altijd minder bekwame en dure naaisters noodig blijven . dan kunnen dezen immers altijd genomen worden uit diegenen die een minder zorgvuldige opleiding hebben genoten , die dus minder kunnen, en minder mogen eisehen. Daarenboven zal het oprieliten eener vakschool, behalve de reeds genoemde, nog een ander voordeel opleveren. Wanneer dooreen degelijke, zorgvuldige opleiding het loon der bekwame costuumnaaistrr verhoogd , en de toestand op de grootere ateliers verbeterd zal zijn , dan zal er een aanmerkelijke vermindering plaats hebben van de tallooze werksters, die uit wanhoop over het karige loon , en het afbeulend werken voor een patrones, voor zichzelven beginnen, zonder voor de verantwoording berekend en tegen de concurrentie opgewassen te zijn. Ken onderzoek hiernaar in te stellen zou en vanwege de ontzaglijke samengesteldheid en vooral vanwege de onkiesohheicl en onbescheidenheid, een volstrekte onmogelijkheid zijn. Maar indien het mogelijk ware, wij hebben op onze tochten genoeg gezien en gehoord , om te kunnen verzekeren dat er in die kleine woningen waar een bordje op de deur ot NA \ISTI4II.STOKSTANDKN TK (IKON INOKN. van den geheelen cursus uict vrucht gevolgd heelt, aanbeveling verdienen. Het spreekt van /elf' dat naast de opleiding op de school, die op de kleinere ateliers moet blijven bestaan voor wie alleen leeren voor eigen gebruik of om later voor de burgerklasse te werken. Maar voor de talent volle jonge naaister die hoogcre aspiraties heeft, /.al alsdan de weg tot een goede opleiding open slaan, liet vak zal stijgen in waarde, en de bekwame naaister, door het diploma als zoodanig aangewezen, zal recht hebben op een behoorlijk loon. Dat zij dit ook inderdaad zal krijgen, meenen wij voor zeker te. mogen aannemen uit de herhaalde, eenstemmige verklaringen dienaangaande van de grootc werkgevers. Zij beweren nagenoeg zonder uitzondering, niet 5 goede werksters meer te kunnen uitrichten dan met 10 slechte, zoodat zonder eenige schade hunnerzijds die 5 goede tweemaal zooveel loon zouden kunnen krijgen. Mocht later blijken, dat er voor liet bijwerk altijd minder bekwame en dure naaisters noodig blijven . dan kunnen dezen immers altijd genomen worden uit diegenen die een minder zorgvuldige opleiding hebben genoten , die dus minder kunnen, en minder mogen eischen. Daarenboven zal het oprichten eener vakschool, behalve de reeds genoemde, nog een ander voordeel opleveren. \\ mineer dooreen degelijke, zorgvuldige opleiding het loon der bekwame costuumnaaistcr verhoogd , en de toestand op de grootere ateliers verbeterd zal zijn , dan zal er een aanmerkelijke vermindering plaats hebben van de tallooze werksters, die uit wanhoop over het karige loon , en het atbeuleiid werken voor een patrones, voor ziehzelveii beginnen, zonder voor do verantwoording berekend en tegen de concurrentie opgewassen te zijn. Ken onderzoek hiernaar in te stellen zou en vanwege de ontzaglijke samengesteldheid en vooral vanwege de onkiesehheitl en onbescheidenheid, een volstrekte onmogelijkheid zijn. Maar indien het mogelijk ware, wij hebben op onze tochten genoeg gezien en gehoord , om te kunnen verzekeren dat er in die kleine woningen waar een bordje op de deur of NV \ ISTI'.IiSTO KST ANDKN T K (! UO M N(J KN en slagers j a sj es, 25 et.: slagersschorten 3 et.; kinderjurken, 171 a 40 et.; meidenjakken ,20 a 30 et.; katoenen japonnen, 65 et. h ƒ1.10; wollen j a pon uo n , ƒ2.50 a ƒ 2.75; jon gen sbl o u ses, 10 a3O et.; gewone blouses, 75 et.; blouse pakjes, 25 et., met broek er bij 35 et.; jongenspakjes, 40 et. broek, jasje en vestje. Zulk een pakje duurt 2 dagen. K inderm a n t e 1- tjcs 22j et.; hiervan kan men met hard werken geen 2 per dag afmaken; lakens, 2i a 7.V et.; bij de laatste moet de naad met de hand worden overgenaaid; sloepen, 2 a 5 cent. Bijna alle werksters moeten het goed ook zelf knippen. Daarvoor wordt niets meer betaald. Alleen écne ontvangt 2i et. per stuk voor ’t knippen. Hnkcle werkgevers geven het goed geknipt mede. Garen moet de werkster zelve bekostigen. Op 12 hemden gaat ongeveer 10 et. garen. De volledige inlichtingen van enkele lmiswerksters zullen , hopen wij, een duidelijk beeld geven van dit onderdeel van ons onderzoek. Mejuffrouw A. naait thuis voor magazijn R Zij vervaardigt blouses a 20 et., joiigensbroeken h 20 et., nianshemden a 30 et., broeken a 17-1 et., boezeroens a 15 et., sportthiuellen ii 12| et., kielen h 15 et. Dit alles moet met de hand worden overgenaaid. Zij verdient gemiddeld ƒ4 li ƒ5 per week. Mejuffrouw A. werkt met haar schoondochter voor denzelfden werkgever B. Zij maken boezelaars a 5 en 7i et., jakken a 20 en 30 et., broeken a 20 et., hemden a 15 en 25 et. Samen verdienen zij gemiddeld 30 et. per dag, ten hoogste 50 et. Het meer of minder verdienen lmngt, behalve van de vlugheid'der werkster, ook af van het soort werk dat zij meekrijgt. Hemden en kielen schijnen zeer onvoordeelig te zijn, en fijn werk on voordeel iger dan grof werk, wat natuurlijk al bijzonder onbillijk is, omdat voor fijn werk grootere bekwaamheid wordt vcreiseht. Zoo brengt bijv. een fijn hemd , waar een lieele dag voor noodig is, 20 et. op, terwijl men XAA ISTHRSTOKSTAN DUN TE O RON IXGEX. van gewone a 7 of 8 et., 10 ii 12 per dag zou kunnen afmaken. Mejuffrouw A., een weduwe met kleine kinderen, naait voor werkgever lk boezeroens en sporthemden a 75 et. de 12; voor werkgevers ('. en I). boezeroens a 7 et., schorten a 5 et., broeken a 10 et. Noor 6 a 8 uren werk per dag verdient zij 50 ii 60 et. Mejuffrouw A. naait voor werkgever lk boezeroens en sporthemden a 60 en 66 et.de 12 (zij krijgt ze geknipt, en het goed wordt bij haai- gehaald en gebracht), zij maakt 200 a 300 per week, met 2 meisjes die B—-12—1J—8 werken, ongeveer 22 per dag kunnen maken en 3 et. per stuk krijgen. De oude moeder naait de knoopen aan. Bruto verdient zij ƒI 2 a ƒl6 per week. Gezusters A. naaien voor werkgever lk, hemden a 4 a 10 et. boezeroens a 10 en 12) et., kinderboezelaars a 71 et., en lakens a 5 et. Zij verdienen ongeveer ƒ 2 per dag samen, voor 16 uren werk van ’s morgens (i tot ’s avonds 10 uur. Mejuffrouw A. naait met hare schoondochter voor werkgever B. Zij maken rokken en boezeroens a 20 et., boezelaars a7en 8 et., hemden a 15 et., broeken a 125, 17\ , 22‘ et. Met duurdere goed moet geheel met de hand worden gewerkt, en zij verdienen samen bij een dagelijksehen werktijd van 8| uur, ongeveer ƒ2 per week. Mejuffrouw A. naait voor werkgever lk vrouwenhemden a 7et. manshemden a 9 en 10 et., lakens a 4 et., sloopen a 5 et. blousepakjes a 25 et., met een broek er bij a 35 et., broeken a 10 en 12) et., schorten a 5 en 7) et. Zij verdient ongeveer 40 et. per dag, voor 14 uren werk. Mejuffrouw A. naait voor werkgever B. Zij maakt mansbroeken van zwaai- goed , eigenlijk kleermakerswcrk. Zij is de eenige vrouw in Groningen die dit werk doet, en liect't het van baar overleden man geleerd. Omdat, volgens haar bewering, een vrouw minder geschikt er voor is dan een man, krijgt zij veel minder voor dit werk dan de kleermakers. Hoeveel zij verdient wilde zij niet zeggen , vóórdat de werkgever haar verlof luid geschonken. Inderdaad is dit verlof baar geweigerd, hoewel de beer B. ons zelf haar NAAISTKKSTO KSTANDKN TK i.UOMNOKN. adres had opgegeven, .larenlang had zij dit zware werk gedaan , nog een korten tijd zou zij het volhouden , tot ook haar laatste kind bezorgd wast_ dan zouden hare krachten niet langer toereikend er voor zijn. Looiisverhooging zou de lieer 11. haar toch nimmer geven , omdat hij dan even goed of beter een kleermaker zou knullen nemen ; en ook , ind ie n er al verbetering kwam, dan zou haar tijd toch voorbij zijn. /onder bitterheid, met stille berusting werd ons dit alles gezegd, en dit was wel één der droevigste van de vele droevige bezoeken die wij hebben afgelegd. ('on c 1 u s ie. Nauwkeurig- de gegevens die ons onderzoek ons heeft verschaft, beschouwende en wegende, zijn wij tot de treurme slotsom gekomen, dat in het rampzalige lot der confeetiewerksters niet van buiten af verbetering te brengen is. Dat welgestelden een weldaad bewijzen door, tegen goede betaling, hare onderklccderen dooi- eigen naaisters te laten maken, ot haar goed te bestellen in één o der magazijnen waarvan het bekend is dat zij behoorlijke ioonen aan de werksters betalen, en dat ongefortuncerden beter doen met eigenhandig haar goed te vervaardigen dan een verkeerden toestand te helpen bestendigen, is reeds menigmaal in het licht gesteld. Dit is evenwel al, wat liet publiek in dezen vermag te doen. De eenige weg tot werkelijke verbetering ligt in liet samenwerken van alle naaisters, het toetreden van allen tot den naaistersbond , om zich te verbinden niet te arbeiden beneden met onderling goedvinden vast te stellen loonei). Tot dit ideaal van aaneensluiting zijn wij echter in Groningen nog lang niet genaderd. Inde vier maanden dat daar een afdeeling van den naaistersbond bestaat, hebben zich slechts een twintigtal aangesloten , en bij onze bezoeken bleek het, dat de naaisters over ’t algemeen vrij afkeerigzijn van den bond, dien zij beschuldigen, een socialistische strekking te hebben, een meening die het niet al te tactvol optreden van het bestuur der grouingsclie afdeeling, on ecu tamelijk hoogrood getinte redevoering vaneen der leden van het hoofdbestuur, hebben helpen vormen. N A.VISTKIiST() KSTA XI) I ',N TK OI! ONI NO HX. adres had opgegeven, .larenlang had zij dit zware werk gedaan , nog een korten tijd zou zij het volhouden , tot ook haar laatste kind bezorgd wast_ dan zouden hare krachten niet langer toereikend er voor zijn. Looiisverhooging zou de lieer 11. haar toch nimmer geven , omdat hij dan even goed of beter een kleermaker zou kunnen nemen ; en ook , ind ie n er al verbetering kwam, dan zou haar tijd toch voorbij zijn. /onder bitterheid, met stille berusting werd ons dit alles gezegd, en dit was wel één der droevigste van de vele droevige bezoeken die wij hebben afgelegd. ('on c 1 u s ie. Nauwkeurig- de gegevens die ons onderzoek ons heeft versehaft, beschouwende en wegende, zijn wij tot de treuren.- slotsom gekomen, dat in het rampzalige lot der confeetiewerksters niet van buiten af verbetering te brengen is. Dat welgestelden een weldaad bewijzen door, tegen goede betaling, hare onderkleederen door eigen naaisters te laten maken, ot haar goed te bestellen in énne der magazijnen waarvan het bekend is dat zij behoorlijke loonen aan de werksters betalen, en dat ongefortuncerden beter doen met eigenhandig haar goed te vervaardigen dan een verkeerden toestand te helpen bestendigen, is reeds menigmaal in het licht gesteld. Dit is evenwel al , wat liet publiek in dezen vermag te doen. De eenige weg tot werkelijke verbetering ligt in liet samenwerken van alle naaisters, het toetreden van allen tot den naaistersbond , om zich te verbinden niet te arbeiden beneden met onderling goedvinden vast te stellen loonei). Tot dit ideaal van aaneensluiting zijn wij echter in Groningen nog lang niet genaderd. Inde vier maanden dat daar een afdeeling van den naaistersbond bestaat, hebben zich slechts een twintigtal aangesloten , en bij onze bezoeken bleek het, dat de naaisters over ’t algemeen vrij afkeerigzijn van den bond, dien zij beschuldigen, een socialistische strekking te hebben, een meening die het niet al te tactvol optreden van het bestuur der grouingsclie afdeeling, on ecu tamelijk hoogrood getinte redevoering vaneen der leden van het hoofdbestuur, hebben helpen vormen. N A,\ ISTKIiST() KSTA XI) I ',N T K O!! ON INO HX. Hij onze aansporingen tot aansluiting aan den bond, bleek het dat de meisjes daartoe nog minder gezind zijn dan de ouders. Dikwijls gelden ook als redenen om geen lid te worden het geringe weekloon, waarvan bezwaarlijk nog een contributie kan worden afgenomen ; angst voorden patroon of de patrones, die niet altijd ongegrond is, blijkens het feit dat het hoofd vaneen der grootste ateliers onomwonden heeft verklaard , dat zij leden van den naaistershond op haar atelier niet kan gebruiken; onverschilligheid omtrent het lot van anderen, terwijl zij zei ven niet van plan zijn bij het vak te blijven ; ten slotte een soort van mode, die ook hier een tvrannieke heerscheresse is, en van den beginne af niet gunstig is geweest ten opzichte van de groningsche afdeeling van den bond. lm waar wij aaneensluiting en samenwerking nog vooreerst niet zien komen tussehen de atelier-naaisters, hoeveel te minder dan nog tussehen de zoo op zich zelven staande thuiswerksters, die elkander ter nauwernood kennen, en voorloopig elkaar nog zooveel mogelijk trachten te onderkruipen. Zoowel wat het tegenwoordige als wat de toekomst betreft, is de toestand van deze loden der ,/arbeidende klasse” hopeloos treurig. Minder treurig, althans inde toekomst, hopen wij, is het lot der costuumnaaisters. Indien ten minste dit onderzoek een steentje bij moge dragen tot de oprichting eencr goed e vakschool, hetzij dan een industrieschool, hetzij alleen een opleidingscursus voor naaisters. Dat dit de eénige, maar ook de zekere weg is tot verbetering, daarvan zijn wij innig overtuigd. Inclioii er een school mocht verrijzen met niet al te hoog schoolgeld, zoodat ook arme talentvolle meisjes er gebruik van kunnen maken, en met een methodische, degelijke opleiding; een school waar alleen diegenen worden opgenomen die duidelijk blijken geven van aanleg tot naaien, en die men, na 3- of 4-jarigen cursus, met een niet gemakkelijk te verwerven eind-diploma verlaat, dan zou er aan heel wat bezwaren, in ons hoofdstuk over het leerlingstelsel opgesomd, een einde worden gemaakt. Wellicht zou het uitreiken van partieele diploma’s aan wie slechts een gedeelte XAAISTKKSTOKSTA X DUN TK O HOM NO KN. Hij onze aansporingen tot aansluiting aan den bond, bleek het dat de meisjes daartoe nog minder gezind zijn dan de ouders. Dikwijls gelden ook als redenen om geen lid te worden liet geringe weekloon, waarvan bezwaarlijk nog een contributie kan worden afgelionien ; angst voorden patroon of de patrones, die niet altijd ongegrond is, blijkens liet feit dat liet hoofd vaneen der grootste ateliers onomwonden heeft verklaard , dat zij leden van den naaistersbond op haar atelier niet kan gebruiken; onverschilligheid omtrent het lot van anderen, terwijl zij zelven niet van plan zijn bij het vak te blijven ; ten slotte een soort van mode, die ook hier een tvranniekc heerscheresso is, en van den beginne af niet gunstig is geweest ten opzichte van de groningsche afdeoling van den bond. lui waar wij aaneensluiting en samenwerking nog vooreerst niet zien komen tussehen de atelier-naaisters, hoeveel te minder dan nog tussehen de zoo op zich zelven staande thuiswerksters, die elkander ter nauwernood kennen, en voorloopig elkaar nog zooveel mogelijk trachten te onderkruipen. Zoowel wat het tegenwoordige als wat de toekomst betreft, is de toestand van deze leden der ,/arbeidende klasse” hopeloos treurig. Minder treurig, althans inde toekomst, hopen wij, is het lot der costuii in naaisters, lndien ten minste dit onderzoek een steentje bij moge dragen tot de oprichting eener goed e vakschool, hetzij dan een industrieschool, hetzij alleen een opleidingscursus voor naaisters. Dat dit de ccnige, maar ook de zekere weg is tot verbetering, daarvan zijn wij innig overtuigd. Inclioii er een school mocht verrijzen met niet al te hoog schoolgeld, zoodot ook arme talentvolle meisjes er gebruik van kannen maken, en met een methodische, degelijke opleiding; een school waar alleen diegenen worden opgenomen die duidelijk blijken geven van aanleg tot naaien, en die men, na 3- of 4-jarigen .cursus, met een niet gemakkelijk te verwerven eind-diplonia verlaat, dan zou er aan heel wat bezwaren, in ons hoofdstuk over liet leerlingstelsel opgesomd, een einde worden gemaakt. Wellicht zou het uitreiken van partieele diploma’s aan wie slechts een gedeelte NAAISTKKSTOKSTANIMA TK (iIiONINUKN. voor het i;anm verkondigt dat er een „modiste” huist, heel wat zorg en armoede wordt geleden, evenals er achter de advertenties die een hcele japon aanbieden voor ƒ4, voor /'3, zelfs voor / .2.50 tegenwoordig, heel wat ellende schuilt. Kn wij gclooven als vrij zeker te mogen nannemen dat bij verbetering van den toestand op de ateliers zeer velen harcr zulk een zekerder, onverantwoordelijk bestaan zullen verkiezen boven een onafhankelijkheid die zulke zware lasten medebrengt. Mogen (tan in onzen welwillcnden tijd , die zooveel gevoelt voor al wat roelit is, de vakscholen voor naaisters, een dringende, onloochenbare, onafwijsbare behoefte, niet al te lang op zich laten wachten. ANNA POLAK. NA AISTKUSTOKST \N l)l‘,N TK (iliOM NOKN .