O.', van Den Haag, December 1921.
Aan
<de BBr.'. Leden van het Hoofdbestuur der Orde.
Z.\ V.\, Z.\ A\ BBr. .,
In de Hoofdbestuursvergadering' van 9 September j.1. werd besloten, dat ik in Üe vergadering van Januari a.s. een overzicht zou geven van datgene, wat in de vergaderingen van 25 Maart, 27 Mei en 9 September bij de behandeling van de Ritualen door verschillende BBr.'. is gezegd.
Bij dit verslag voegde ik eene nota van mijzelf en zond de beide stukken aan den H'. E.'. Grootmeester ter inzage.
Deze droeg mij op, de nota te laten drukken en aan ieder der leden van het Hoofdbestuur daarvan een exemplaar toe te zenden met het verzoek, de daarin vervatte beschouwingen te willen overwegen en eventueel daarop schriftelijk critiek te leveren.
Met de meest brl'. gevoelens van hoogachting,
Uw U heilw.'. medebr.'.,
VAN NIEUWENBURG.
Grootsecretaris.
BIBL OtH-TEK GROOÏOC ÏEN







ONS RITUAAL.
Het zij mij vergund', in dezie nota verder uit te werken eenige gedachten, die ik wel zeer in 't kort ook in de vergaderingen heb uitgesproken, doch daar niet nader heb kunnen toelichten, voor een deel omdat zij zich beter tot eene schriftelijke behandeling leenen, voor een ander deel, omdat het niet gemakkelijk gaat, zijn gedachten goed te formuleeren, terwijl men tevens aanteekening moet houden van hetgeen door anderen wordt gezegd.
In de eerste plaats dan zou ik een enkel woord willen zeggen over de plaats, die de ritualen bij onzen maQonnieken arbeid innemen of m.i. althans behooren in te nemen. Ik bedoel dit: Door een der BBr.'. is opgemerkt, dat er geen verwantschap of overeenstemming zou zijn tusschen den inhoud van art. 2 van de Ordegrondwet en den geestelijken inhoud of de groote gedachten in de ritualen. Naar de meening van den geciteerden Br ', hebben zij ieder hun eigen terrein, staan zij volkomen los van elkander.
Is deze zienswijze juist? Zeer zeker, wanneer men alleen onderzoekt, of de inhoud van het genoemde Grondwetsartikel in de symbolen van den len graad is weer te vinden.
Maar is geen andere wijze van beschouwing mogelijk? Zou het ook kunnen zijn, dat we in het rituaal hebben te zoeken den grondslag van art. 2, het groote beginsel, waaruit alles, wat in dit art. wordt genoemd, emaneert?
Ter toelichting van deze vraag, die ik bevestigend beantwoord, het volgende.
Art. 2 spreekt van een „innerlijken drang". Maar een drang is een kracht en een kracht moet een oorzaak hebben. Welke is die oorzaak?



Men spreekt er van, den mensch en de menschheid op te voeren naar hooger geestelijk en zedelijk peil. Heeft men er zich wel van te voren van overtuigd, dat dit mogelijk is? En zoo ja, op grond wa,arvan meent men dit dan?
De grondgedachte der Vrijmetselarij is „broederschap". We nemen dat allen wel aan; we gel'ooven het wel. We begrijpen, dat het eigenlijk de alpha en de omega der Vrijmetselarij is. Maar welk antwoord geeft men op de vraag: Waarom broederschap? Meent men soms, dat een zekere „nuttigheidsmoraal" daarop alleen het antwoord kan geven?
De Vrijmetselarij „gaat uit van een vast vertrouwen in de werkelijkheid eener geestelijke en zedelijke, den mensch en de menschheid voortstuwende wereldorde". We gelooven het gaarne, doch zouden toch ook wel willen weten, welk antwoord gij geeft op de vraag: Waarop steunt dat vertrouwen?
De Vrijmetselarij neemt als grondslag aan de erkenning van de hooge waarde van de menschelijke persoonlijkheid. Waarom dan toch, zoo vragen we, indien die persoonlijkheid niets anders is dan de qualitatieve waarde van toevallig samengebrachte atomen?
Ieders recht om zelfstandig te zoeken naar waarheid. Waarop berust dat recht? Geldt dan niet langer in de geheels natuur het recht van den sterkste, ook op verstandelijk gebied?
'sMenschen zedelijke verantwoordelijkheid voor zijn doen en laten. En wat zult ge dan antwoorden aan hem, die U er op wijst, dat hij niet mede geraadpleegd is, toen een onnaspeurlijke samenloop van omstandigheden de elementen heeft samengebracht, die den aard van zijne persoonlijkheid bepalen.
De gelijkheid in wezen van alle menschen? Schijnt dan niet meer de ervaring van iederen dag ons iets geheel anders te leeren?
En ten slotte: Waarom zouden we met toewijding moeten arbeiden aan het welzijn der gemeenschap, waar zulk een



machtige drang in ons steeds aandrijft tot het vooropstellen van het eigen belang en de maatschappij steeds in uitdagende positie tegenover ons schijnt te staan?
Ziet, al die bedenkingen en vragen eischen een oplossing of beantwoording van den \ rijmetselaar. Wil hij worden iemand, die a f is, die voor zijne geestelijke overtuiging niet meer leentjebuur behoeft te spelen, dan moet hij de oplossing vinden. Want de geheele mag.', leer eischt van hem harmonie, d.i. eenheid.
Het blijft nog steeds een stille wensch van mij, dat er iemand zal komen, beter toegerust dan ikzelf, die schrijven zal het groote Handboek der Vrijmetselarij, waarin ook de hier aangeroerde onderwerpen ter sprake zullen komen.
Ikzelf kan geen andere oplossing vinden dan deze: Dat er in den mensch leeft ja, wat? Nu komt de begripsverwarring. En toch zijn we er van overtuigd, dat er veel eenheid is in hetgeen ten dezen wordt uitgesproken, al hooren we dan ook „verschillende talen'". Hier hooren we spreken van „een stem in ons binnenste", daar weer wordt de geest, „de hoogste levensgeest", geplaatst tegenover de stof, een andermaal wordt gewaagd van een „hooger beginsel in den mensch", een vierde spreekt van het „goddelijk beginsel", terwijl weer een ander ons herinnert aan het Paulinische woord, dat we vinden in I Cor. 3: 16: „Weet Gij niet, dat Gij Gods Tempel zijt en dat de Geest Gods in ulieden woont?"
Zouden niet allen, die we hier sprekende ingevoerd hebben, in den grond der zaak hetzelfde bedoelen?
Wij kunnen geen anderen grond vinden voor de Vrijmetselarij dan dezen. Hierin wortelt haar wezen, hierin vinden we de rechtvaardiging van de grondslagen, waarop zij volgens art. 2 onzer Grondwet berust.
De mensch alzoo een Tempel Gods; Gods geest in hem wonende. Hij, die zich dit feit als welbewuste levenservaring verworven heeft, vraagt niet meer naar de oorzaak van den ons bekenden innerlijken drang. Voor hem is deze het gebod



van een hoogeren Geest; voor hem is hij de stuwkracht van den goddelijken wil, werkende in en door den mensch, die dezen voortdrijft ondanks hemzelf tot de verwerkelijking van het goddelijk bedoelen in de wereld.
Die Geest Gods, in den mensch wonende, in wien ons hooger leven zijn oorsprong neemt, is ons als een zorgzaam en wijs vader, die ons geestelijk leven in het aanzien riep, ons raadt en voert tot het goede einde, indien wte slechts naar zijne raadgevingen willen luisteren. En we erkennen dien Geest ook in onze medemenschen. We gevoelen ons kinderen van één geslacht, van goddelijk geslacht, en de idéé der broederschap is in ons geboren.
Waar wij den menschelijken geest erkennen als het werktuig, waardoor het goddelijk bedoelen in de wereld naar verwerkelijking streeft, en dien geest beschouwen als het kernpunt der menschelijke persoonlijkheid, kan het ons niet meer verwonderen, dat de Vrijmetselarij uitgaat van de erkenning der hooge waarde van die menschelijke persoonlijkheid.
En volgt daaruit weer niet langs geheel logischen weg, dat wij dien goddelijken geest in anderen geen beperking willen of kunnen opleggen; dat wij eerbied koesteren voor iedere uiting daarvan ook in anderen evenals in onszelf, en we dus ook noodzakelijkerwijze moeten erkennen ieders recht om zelfstandig naar waarheid te zoeken.
Het moeilijke vraagstuk van ,,'s menschen zedelijke verantwoordelijkheid voor zijn doen en laten" wordt ons wat duidelijker, wanneer we overwegen, dat de in ons wonende geest steeds en onder alle omstandigheden onze leidsman wil zijn, indien we slechts naar zijne raadgevingen willen luisteren.
Het beeld, dat Tagore geeft in zijn Sadahna, wanneer hij de vraag stelt naar de gebondenheid of vrijheid van den menschelijken wil, is te zinrijk en te schoon om het hier onvermeld te laten. Hij vergelijkt den mensch met een schaakspeler, die wel vrij is in zijn zetten, maar gebonden



door de regels van het spel. En wiel: allen gebonden door1 dezelfde regels.
Is het onder de menschen ten opzichte van de geestesuitingen anders? En is het dan te verwonderen, dat zij, die met zooveel bekwaamheid de grondbeginselen onzer Orde vaststelden, daarin ook opnamen de erkenning van de gelijkheid in wezen van alle menschen? Geldt niet voor ons allen: „Mensch ben ik en niets wat menschelijk is, is mij vreemd".
De erkenning van dien hoogeren geest in iederen mensch geeft dat gevoel van verwantschap, dat de idéé van broederschap deed ontstaan, maar schept ook het besef van gemeenschappelijkheid van belangen; onderkent het streven van den hoogeren Wil om door middel van al zijne organen tot uiting te komen, doet onzen eigen arbeid ons kennen, evenals dien van anderen, als een medew'erken aan de verwezenlijking van dien Wil en geeft ons het besef van verplichting daaraan te arbeiden op alle wijzen, die binnen ons bereik liggen, dus ook door steun te verleenen aan den arbeid van anderen, door anderen te helpen om hun arbeid zoo goed mogelijk te verrichten. Wij gevoelen ons met alle leden der gemeenschap als leden van eenzelfde lichaam en erkennen, dat daaruit de verplichting ontstaat met toewijding te arbeiden aan het welzijn der gemeenschap.
Ziet, mijne BBr. ., zoo of op zoodanige wijze moet de ma?.", gedachte een geheel voor ons zijn, waarvan de deelen harmonisch gerangschikt zijn om een middelpunt, waarvan wij de waarde op grond van de levenservaring moeten erkennen. Ik moge hierbij herinneren aan de woorden van den geleerden en algemeen bekenden ma<j.'. schrijver, Br.'. Neumann, die dit zeide: „Freimaurerei ist etwas Ganzes und muss etwas Ganzes sein". (Bauhütte no. 10, 1920).
En nu hoor ik U zeggen: Niets nieuws! En dan is wel niemand het daarin meer met U eens dan ikzelf. Neen, het is inderdaad niets nieuws. Ik geloof zelfs, dat dezelfde gedachten op den bodem van ieder Vrijmetselaarshart liggen en dat hij anders niet in werkelijkheid Vrijmetselaar zou



kunnen zijn. Maar zijn ze hem ook bewust? Daarop komt het aan. Het is dan ook zoo volkomen juist gezegd door één der BBr. . tijdens de debatten over de ritualen: „Er moet zijn een bewustwording".
Neen, niets nieuws! Inderdaad niet. Het zijn oude waarheden, die reeds duizenden jaren in de menschheid hebben geleefd, maar het zijn ook tevens eeuwige waarheden, geldend voor vroegere tijden en voor nu, maar ook voor de toekomst, en daarom kunnen oude Wijzen, wanneer zij hierover spreken, ons bij tijden gloednieuw' schijnen.
Oude, algemeen bekende waarheden! Zeer zeker! Maar ook algemeen bewust?.Hoe moet ik dan verklaren, dat het mij eenigen tijd geleden kon overkomen, toen ik over deze zelfde zaken in een Logevergadering sprak, dat mij na afloop daarvan werd medegedeeld, dat een der aanwezigen gezegd had: „Nog één zoo'n avond en ik kom nooit weer in de Loge". En toch, ook in dien Br.', leeft hetzelfde, wat leeft in hen, die schijnbaar in beschouwing lijnrecht tegenover hem staan, alleen tot bewustwording is het bij dien Br ', nog niet gekomen.
Om eenigszins duidelijk te zijn, hoewel ik me bewust ben, zeer belangrijke zaken slechts in vogelvlucht te hebben behandeld, moest ik dit vooraf laten gaan, alvorens tot de conclusie te komen, dat de ontwikkeling van het geestelijk leven, van het hooger beginsel in den mtensch, juister nog gezegd: de volledige bewustwording daarvan de gedachte is, die onze ritualen in zinnebeelden trachten te vertolken.
Er is dus wel degelijk een innig verband tusschen die ritualen en art. 2 der Ordegrondwet. De eerste geven ons de geestelijke kern, het bepalen van de „geestesrichting,
welke zich openbaart in " Zij verhouden zich
dus tot elkander als de lichtbron en het licht, dat naar buiten uitstraalt.
De ritualen spreken ons dus van die voortdurend meerdere bewustwording, wilt ge: ontwikkeling, van het hoogere beginsel, het hoogere leven in den mensch, van het verwijderen



van alles, wat d© uitstraling van dat hoogere licht zou kunnen belemmeren. We spreken op dit oogenblik nog slechts van den grooten gedachtengang, van de groote lijn, die door onze ritualen loopt. Of die gedachte steeds op gepaste wrjze, op de meest geschikte wijze is weergegeven, moet een onderwerp van nadere bespreking uitmaken.
Wij hebben natuurlijk hierbij1 in 'toog te houden, dat ons rituaal idealen uitbeeldt, idealen, die wel geen onzer in zijn persoonlijk leven bereiken zal. We kunnen niet inzien, dat het daarom minder doelmatig zou zijn.
'tZij ons vergund, hier ook nog een paar waarschuwingen in te voegen, om misverstanden te voorkomen, die men maar al te vaak ontmoet.
In de eerste plaats dient het ons en allen, die tot de Orde toetreden, duidelijk te zijn, dat de Vrijmetselarij in haar leer niets bevat, dat ook niet daar buiten zou te vinden zijn; in eene alleen-zaligmakende kerk gelooft zij niet en als zoodanig beschouwt zij ook zichzelve niet, hoewel zij zich door een eigen leer- en oefeningswrjze kenmerkt. En hieruit volgt dan logisch de tweede waarschuwing, n.1. deze, dat toch nimmer de gezel zich in levenswijsheid verheven achte boven den leerling en de meester boven deze beiden. Evenzeer als de zon dagelijks aan !den horizon verschijnt, stijgt en weder ondergaat, zoo zijn we ook eiken dag opnieuw leerling, gezel en meester.
De beteekenis van de receptie kan dan ook nooit deze zijn: Gij, candidaat, zijt tot nu toe een nietswaardig mensch geweest en nu zullen wij U eens leeren, hoe gij een goed en bruikbaar mensch in de samenleving kunt worden. Met volle overtuiging hebben wij het vaak uitgesproken, dat volstrekt de mogelijkheid niet is buitengesloten, dat menige candidaat in magonnieke ontwikkeling verre staat boven vele BBr.'., die reeds tot in den Meestergraad zijn opgeklommen.
Naar onze meening kan ons rituaal geen anderen zin hebben dan dezen: Om tot het hoogste mensch-zijn op te klimmen moet de weg gevolgd worden, die door het rituaal is aangegeven.



Het rituaal geeft een geheel van levensbeschouwing, doch bij de toepassing mogen we niet uit het oog verliezen, dat we vaak te doen hebben met raenschen, die misschien reeds tot aanzienlijke hoogte in het geestelijk leven gestegen zijn.
De weg nu, dien de mensch heeft af te leggen om tot volkomen vrij-making van den geest te geraken, wordt verdeeld in drie deelen; we zouden kunnen zeggen: Het magonnieke leerboek is in drie hoofdstukken verdeeld.
Is het niet zeer opmerkelijk, dat we deze driedeeling ten aanzien van dit onderwerp bij herhaling en reeds in overoude tijden aantreffen. Is er niet veel grond voor de veronderstelling, dat zij ons terugwijst op den ouden zonnedienst, die later is geworden tot symbool voor de uitbeelding van het geestelijk leven. Het opgaan, stijgen en weer ondergaan komen we telkens tegen. We vinden het ook terug in de Christusmythe: eerst de tijd van ontwikkeling tot het 30e jaar; daarna de stijging, de voortdurende toeneming in kracht, totdat het hoogtepunt bereikt was in het „Hosanna, gezegend is hij, die daar komt in den naam des Heeren', doch dan staat ook de daling, de opoffering, het geven van het hoogste, wat te geven wfas, het leven, voor de deur. Maar daarmede is dan ook de volkomen goddelijkheid bereikt en hij verlaat de aarde, waar hij thans niet meer thuis behoort en vaart ten hemel. In vele andere mythen vinden we iets dergelijks; er is dan ook eigenlijk maar één mythe.
Driedeeling, steeds driedeeling! Hebben we niet bij onze debatten hooren spreken van purificatie, illuminatie en unificatie, en een andere maal weer van bewustwording, loutering en overgave? In een werkje van Ds. Vorster, geen broeder, vonden we dit drietal: verdieping, persoonlijkheid, verlossing.
Zonder steeds tot de hier geschetste driedeeling te komen, spreken ook reeds de Ouden van dezelfde begrippen, waarvoor de Vrijmetselarij de aandacht vraagt. Reeds het



Orphisme leeraarde: Leert de zinnelijkheid onderdrukken. Plato spreekt van „Gode meer gelijk te worden". En in onzen tijd hooren we een Frederik van Eeden in zijn laatste rede gewagen van „de volkomen overwinning van de materie door den geest". Terwijl, last but not least, Prof. Bolland onlangs een college gaf over zelfkennis, dat ons bij sommige passages doet vragen, of hij ook misschien bij de \ rijmetselarij ter school was geweest. We komen hierop straks terug.
Drie hoofdstukken alzoo ook in het magonnieke leerboek.
Het eerste: de bewustwording, de zelfkennis.
Bewustwording. We hebben wel in 'toog te houden, dat slechts datgene bewust kan worden, wat in de menschelijke ziel aanwezig is. Onwillekeurig denken we hier aan het schoone woord van Fr. v. Eeden in „De passielooze Lelie":
„Woorden kunnen niets brengen, waar niets is;
„Lampen der erkentenis zijn het in verborgen schat-
kameren".
Een bewustworden is een opnieuw kennen van datgene, wat reeds aanwezig is, wat reeds een deel uitmaakt van het Zelf, maar niet. als zoodanig in het heldere licht van bewuste kennis stond.
Zelfkennis alzoo. Maar dan moet er in dat Zelf ook iets te kennen zijn. En wat zou dat anders kunnen zijn, dan het groote en hooge beginsel, waarover we in de voorafgaande bladzijden spraken. Laten we hier eens voor eenige oogenblikken het woord mogen geven aan Prof. Bolland, den man van de Zuivere Rede, die wel niet er van verdacht zal worden, dat hij aan overgevoeligheid lijdt, of aan religieuse verrukking of ontoelaatbare mystiek invloed zou willen geven op zijn denken.
Aan een verslag in een dagblad — de rede zelf is, voorzoover mij bekend, nog niet uitgegeven en staat mij' dus niet ten dienste — ontleen ik het volgende:
De zelfkennis van den mensch in de samenleving is een behoudende kleinigheid te midden van eindelooze verkeerd-



heid. Dit werd verduidelijkt en toegelicht met de opmerking, dat ijdelheid een groote hinderpaal is voor de ware zelfkennis. Verder werd in dit verband nog opgemerkt, dat zonder zelfkennis geen zelfbeheersching denkbaar is, al zijn ze niet identiek, en dat het eenzijdig bedenken van wat er aan ons hapert, nog niet tot de ware zelfkennis leidt. De kennis van verkeerdheid is nog geen zelfkennis. (Voor den Vrijmetselaar niet nieuw deze uitspraak. We lazen ze nog niet lang geleden ook in de rede, door een Voorz'. M.'. bij een receptie gehouden). In het Spreukenboek van Z.H.Gel. (II 646), wordt ook het „Ken uzelf" aangeprezen, maar tevens gewaarschuwd tegen het eenzijdig zoeken naar verkeerdheden, daar dit is een zelfdoorwoeling, welke niet naar de waarheid voert.
Het Spreukenboek (II. 984) leeraart ook, dat in het Ik alles tot eenheid komt, het verkeerde en het niet verkeerde.
Heeft iemand, zoo zeide Prof., zich zelf doorgrond, dan heeft hij ook de wereld doorgrond, want het heelal bestaat uit menschelijke denkbaarheden, die het heelal maken tot een natuurlijken weerschijn van den mensch. Ieder onzer is de wereld in het klein en de wereld in het groot (mikroen makrokosmos). In zichzelf vindt men de heele wereld en de wereldkennis is betrekkelijk zelfkennis. Het komt slechts hierop aan, dat men goed begrijpt, dat de ware Leer is die, welke leert, hoe alles zich tot elkaar verhoudt. Het denken, dat zich in een zaak verdiept, vindt beider waarheid. Der dingen binnenste is ons binnenste en de ware werkelijkheid is niets dan idée. Wijzelf zijn de eenheid van subject en object em de Wijsheid is de zelfkennis van de Rede, die in haar zuiverheid zichzelf begrijpt als het ware. Onze kennis van God is Gods kennis van ons.
In het Ik komt alles tot eenheid, maar men moet daarbij onderscheiden de eenheid van het wezen en zijn verschijnselen in de werkelijkheid.
Een oude Arabier en na dezen Tennyson hebben dit alles in beginsel reeds ingezien, toen de Arabier tot een stofje



zeide: als ik alles van U wist, zou ik de .wereld kennen, en Tennyson sprak tot een bloem, welke hij uit een scheur in een ouden muur geplukt had: als ik precies uw wordingkende, zou ik het heelal kunnen doorgronden.
(We betreuren wel zeer, dat we de verslagen over de volgende colleges over dit onderwerp nog niet tot onzen dienst hebben. Ze zouden ons vermoedelijk uitstekend te pas zijn gekomen).
Op welke wijze dient ons nu het rituaal om! die bewustwording van den mensch, dat komen tot zelfkennis onder beeld te brengen?
Laten we om deze vraag te beantwoorden in vogelvlucht het geheele verloop der receptie volgen.
Tot ons komt een man, in wiens leven een oogenblik is gekomen, waarin hij behoefte heeft gevoeld aan die hooge wijsheid, die uitgaat boven wat scholen hem konden geven, aan die openbaring, die een misschien nog duisteren drang in hem aan het licht heeft gebracht. Er is een wending gekomen in zijn leven, die de aanvang was van een terugkeer van een pad, dat hem niet het Ware geleek.
Hij is tot inkeer gekomen, heeft het leven overdacht, behoefte gevoeld aan verandering, en is tot ons gekomen. Als candidaat is hij in de donkere kamer gebracht, de kamer der overdenking, de plaats, waar hij rustig kon inkeeren in zichzelf, waarbij zijne gedachten geleid werden door de aanwezige spreuken en symbolen van dood en vergankelijkheid; eene plaats, door sommigen ook opgevat als voorstellende de duisternis, waarin de in de stof bevangen ziel gehuld is. Daarna heeft hij aangeklopt en zich daarmede bereid verklaard den weg tot het licht te doorloopen. (Br.'. Schouten in de „Vrijmetselaar").
Dien weg zal de Orde hem pogen te wijzen door dien te belichten door het licht van hare onderwijzing, vervat in hare symbolen.
Vooraf klinkt ons vermaan: „Dit zeg ik U als allereerste: „Laat uw beide handen voor een oogenblik los van het



„leven, volkomen, zoodat zij ledig zijn en aan niets meer „gehecht (denk aan het afnemen der metalen) en dan wend „u om, treed in de stilte en verdiep u iti uzelven". (Ds. Yorster).
We gaan nu voor het oogenblik alle kleinere onderdeelen van het rituaal zonder bespreking voorbij om onze aandacht te vestigen op het hoofdmoment der receptie: de drie reizen.
De candidaat moet zich bewust worden, dat er in hem leeft een hooger beginsel, dat er is „een stem in zijn binnenste", die wel spreken wil, indlien hij slechts wil luisteren en niet toelaat, dat die stem -door het geraas van de wereld onverstaanbaar wordt. Die bewustwording kan slechts geschieden door meditatie; (schrikt niet, BBr.'., wij bedoelen niets hypermystieks) en daarom zou ik wenschen, dat tijdens deze reis de grootste stilte heerscht. Ik gebruik hierbij dan ook nimmer struikelblokken of iets dergelijks. En om te bevorderen, dat de reis inderdaad iets voor den candidaat beteekenen zal, wordt de bedoeling daarvan hem vooraf duidelijk gemaakt.
Maar te weten, dat er in zijn binjnenste een lichtbron is, dat er een stem is, die wel spreken wil en hem ook wat te zeggen heeft, is niet genoeg, want talloos zijn de staketsels, die het uitstralen van het licht belemmeren, onophoudelijk blijft voortduren het geraas der wereld, dat de stem in het binnenste tracht te overstemmen, er is nog een voortdurende strijd tusschen het beter „ik'' en de eischen der materie. Hij moet dus leeren deze te beheerschen, opdat het hoogere in hem tot heerschappij kome (2e reis: zelfbeheersching met struikelblokken) en die strijd moet voortduren, totdat er evenwicht, harmonie (d.i. schoonheid 3e reis) gekomen is in zijn binnenste; dan is eindelijk het licht in hem opgegaan. Dan is de zon boven den horizon gekomen en zal zijn levensweg voortaan door het geestelijk licht worden beschenen.
Deze verklaring zou ik aan de drie reizen wenschen te geven en aldus opgevat hebben ze mlet de drie graden niets te maken.
^ ^7 i



De mensch, die, in symbolieken zin gesproken, den eersten graad heeft verworven is in harmonie gekomen met zichzelf.
Doch de mensch is meer dan individu; de ontwikkeling van den eersten graad moge voldoende geschenen hebben voor den een of anderen pilaarheilige van den ouden tijd of voor den monnik in het klooster, zij is dat niet voor den mensch in de wereld. Hoe schoon wordt deze gedachte uitgewerkt in den roman „Homo Sum" van Georg Ebers. Bij de eerste schrede, die de ernstige kloosterling Paulus in de wereld doet, struikelt hij, en in vertwijfeling moet hij zich bekennen: Mensch ben ik en niets wat menschelijk is, is mij vreemd. Na de zelfverdieping, de bewustwording, komt de vorming van de persoonlijkheid. „Es bildetein Talent sich in der Stille und ein Charakter in dem Lauf der Welt".
De oude tegenstelling, de wereld en wij — de enkeling en het al — de tegenstelling, waardoor eigenlijk alle drijven en jagen, alle onrust en strijd, alle wedijver en afgunst, kortom alle verwikkelingen van het economische en maatschappelijke leven in het aanzijn worden geroepen, waartegenover en waarin wij onze plaats hebben te bepalen, m.a.w. waarmede wij in harmonie moeten komen.
De candidaat moet dus voort op den weg der ontwikkeling, en op zijne reizen geven wij hem symbolen mede, verzinnelijkende verschillende verhoudingen tot den medemensch. Het einddoel is: harmonie met de omgeving.
De zon stijgt hooger aan den hemel, het zachte morgenrood wordt tot een krachtige vlammende! ster, het hoogste schijnt bereikt.
Het kan ons niet ontgaan zijn, dat tot nu toe alleen en uitsluitend gesproken is van de ontwikkeling van den mensch. De meening, dat de tweede graad ons zou spreken van den arbeid naar buiten als zoodanig en het dus speciaal tot den arbeid van den tweeden graad behoort, zijn aandacht aan allerlei economische en maatschappelijke vraagstukken te wijden, acht ik eene misvatting.
De mensch, die de reizen van den tweeden graad met



succes heeft volbracht (laten we toch nooit vergeten, dat ons rituaal met idiaaltoestanden werkt) heeft wel een groote hoogte in de zedelijke ontwikkeling bereikt. In harmonie met zichzelf, in harmonie met de omgeving. De zon heeft haar hoogtepunt bereikt.
Maar de mensch heeft deze hooge kwaliteiten niet verworven om daarmede als „Uebermensch" te schitteren en boven zijne omgeving te tronen.
Het bewustzijn moet in hem gewekt worden, dat hij is een deel van den Kosmos, dat, hij mede heeft te arbeiden aan de verwezenlijking van een hooger bedoelen daarin, dat dit de roeping is van de menschenziel: steeds Gode meer gelijk te worden (Plato) en dan smelten „ons diepste dulden en dragen, ons geduld èn ons werken èn onze kracht, alle ineen tot een volledige overgave aan het hoogste, in de hoop, dajfc niet onze beperkte wil, maar de groote Wereldwil eindelijk zal zegevieren'. (Casimir).
Lijkt deze opvatting U al te mystiek, BBr.'.? Laat ik dan deze vraag onder Uwe aandacht mogen brengen: Wat zou den mensch, zelfs hem, die met de zooeven uitgesproken gedachten spot, er toch toe kunnen brengen, vaak met veel ijver en toewijding te arbeiden in tal van vereenigingen aan de opheffing van „geestelijke armoede, zedelijke en stoffelijke ellende", indien hij er niet vast van overtuigd was, dat zijn arbeid succes kon hebben. M.a.w. dat de wereld voor verbetering vatbaar is, dat een voortgaande evolutie in stijgende lijn in de natuur der dingen ligt, dat deze geleid wordt door een vasten wil naar een bepaald doel.
Zou 'took hier niet zijn als met den bourgeois-gentilhomme van Molière, die zijn heele leven al proza had geschreven, zonder dat hij het zelf wist?
Als de zon haar hoogste punt heeft bereikt, begint ook haar terugkeer tot de aarde. (Denk aan de wijze, waarop de candidaat-meester in den T '. wordt binnengeleid). Naar de voorstelling der Ouden begaf hij (x) zich
Q In de geschriften der Ouden wordt de zon steeds als een mannelijk wezen voorgesteld.



naar de onderwereld, om daar opnieuw den strijd met de machten der duisternis aan te binden.
Zoo ook de Vrijmetselaar. De hooge ontwikkeling, die zijne persoonlijkheid heeft bereikt (we spreken in symbolieke taal) kan slechts dan nuttig zijn, indien hij die stelt in dienst van de menschheid. Hij keert dus terug naar de wereld, waaruit hij is gekomen, om daar het licht te brengen, dat hij heeft ontvangen.
Maar dan is ook het tijdperk van zijin grootsten strijd aangebroken. „Het licht heeft geschenen in de duisternis, maar de duisternis heeft het niet begrepen". Dat zal hg ondervinden, zooals alle lichtdragers voor hem dat ervaren hebben.
De groote strijd, die dan gestreden moet worden, maakt het hoofdmoment uit van alle mythen der oudheid. En nog steeds overwint de duisternis het licht; in vele der bedoelde mythen sterft dan ook de held door de handen der boosheid. Aangrijpend is vaak het verhaal van den strijd, die dan gestreden moet worden. Wij hooren die geloofshelden klagen: „Vader, indien het mogelijk is, laat dezen drinkbeker van mij voorbij gaan; doch niet gelijk ik wil, maar gelijk Gij wilt; Uw wil geschiede".
„Uw wil geschiede". En daarmede is dan ook het groote offer gebracht. De stof heeft zich geheel gewonnen gegeven aan de macht van den geest; de stof is gestorven, de geest geheel vrij geworden; de groote vrijmaking, de verlossing is volbracht. En de geest vaart op om met den Algeest vereenigd te worden, maar zet niettemin zijn arbeid op aarde voort door de prediking van door hem gevormde discipelen, niet ten onrechte zijne „jongeren" genoemd. Of wel, als in de Osirismythe, de vader herleeft in den zoon, zooals Hiram herleeft in inderen Meester-Vrijmetselaar, wien het ernst is, zijne voetstappen te volgen.
Ziet, mijne BBr.\, dat is mijne opvatting van ons rituaal. Het spreekt ons van hooge dingen; en we doen goed met



het ook op die hoogte te houden. We mogen — het zij met de grootst mogelijke bescheidenheid gezegd — het niet neerhalen om het te doen dienen als stramien voor een meer of minder gelukkig zedepreekje, dat niet al te veel indruischt tegen de platheid onzer dagen.
Het rituaal spreekt nu eenmaal van idealen, en laten we die trachten te behouden.
Of dan niet het gevaar bestaat, dat menigeen, in de overtuiging, dat het hooggestelde doel voor hem toch niet — en natuurlijk voor niemand onzer — bereikbaar is, de geestelijke wapens maar zal neerleggen en zich gewonnen geven aan de machten der materie? Ja, zonder twijfel!
Maar daarom acht ik het dan ook gewenscht, aan het einde der Meesterreceptie er op te wijzen, dat ons rituaal zich richt tot de menschheid meer dan tot ie deren Br.', individueel. Dat wij echter een deel, een organisch deel, een atoom uitmaken van die groote organisatie; dat wij door onverbreekbare banden verbonden zijn zoowel aan hen, die ons zijn voorafgegaan als aan hen, die na ons komen. Dat, wat ons vreugde verschaft in het leven, het resultaat is van den arbeid onzer voorgeslachten, en ook dat hun droefheid zich kristalliseert in den traan, die opwelt in ons oog. En voorts, dat wij o[p diezelfde wijze invloed uitoefenen op de lotgevallen van onze nakomelingen. Dat deze overweging in ons moet wakker roepen een gevoel van groote verantwoordelijkheid ten aanzien van de wijze, waarop wij onze taak in het leven vervullen, dat wij hebben toe te zien, steeds de stuwkracht, die van ieder onzer moet uitgaan, aan te wenden in de richting, die voert tot het doel, der menschheid gesteld, dat we vertolkt vinden in ons rituaal.
v. N.
BibL OiHzEK groot-oosten