Daar kwam een meisje van hoogstens tien jaar buiten adem aangehold.
„U zoudt dadelijk bij Moeder komen, Dokter!"
Zonder zich een oogenblik te bedenken, ging de geneesheer mee. Hij kende het meisje, en wist, wat hem te wachten stond.
Hij kwam de tent van vrouw Jager voorbij, en keek naar binnen. Zij was nu kalmer; Hester zat bij haar.
De tent, waar de moeder van dat meisje lag, was spoedig bereikt, en in een onbeschrijfehjken nood wachtte de hmpelooze vrouw den geneesheer. Er was voor het te wachten kind bijna niets aanwezig, en een medelijdende buurvrouw hurkte bij haar neer naast den vuilen stroozak, waarop deze beklagenswaardige vrouw hare bange ure doorworstelde.
Binnen een half uur was gelukkig alles besteld, en nóg klonk de doordringende kreet van het pasgeboren kind, waarmede het deze om der zonde wil vervloekte aarde begroette, den dokter in de ooren, toen hij reeds op den terugweg was, en de nagalm van dien bangen kreet samensmolt met het wanhoopsgegil- van den verschrikkelijksten waanzin.
Hester stond voor den ingang der tent, de handen in de sterke heupen, als een granietblok den uitgang versperrend, terwijl vrouw Jager als een razend dier in de beperkte ruimte rondliep. Zij wrong de handen in radeloozen angst, en haar oogen gloeiden van een verterend en overheerend vuur.
Zij riep om haar man, om haar kinderen — zij brulde als een gewonde leeuwin
De dokter naderde haar, en legde een koude compres op haar hoofd. Zij was even stil, maar dan nam zij het compres, om het met buitengewone kracht in flarden te scheuren.
108



Het beroerde zijn ziel. Het was een storm, die de diepten van zijn hart ontblootte.
Doch nóóit heeft een arm' menschenkind, om hulp en erbarming smeekend, de knieën voor den troon des Almachtigen gebogen, of het is getroost geworden.
Dokter Lincoln ervoer het. Hij werd kalmer; de storm bedaarde; hij vond het hart zijns Vaders.
En zijn Vader nam hem bij de hand, en leidde hem het heiligdom binnen.
En hij sprak met zijn Vader.
„Gij vergt te veel van Uw kind, o Heere!"
„Mijn zoon — Mijne kracht wordt in zwakheid volbracht!"
„Mijn schouders zijn te zwak voor mijn taak, o Heere!"
„Mijn zoon — draag Ik ze niet mede?"
„Ik ben van moed en kracht beroofd en wensch te sterven. Ik verlang naar U in een land, dor en mat, zonder water!"
\ „Mijn kind — Ik zal u niet begeven noch verlaten. Ik zal uw spijze zijn in het dorre land, en in het dorstige land zal Ik u verkwikken!"
Het werd al rustiger in het verslagen hart van den dokter. Hij zag het aangezicht zijns Vaders in Jezus Christus; een storm had zijn ziel beroerd, doch nu kwam het suizen eener zachte stilte, en in die stilte voelde hij den ademtocht zijns Vaders.
Hij werd zeer gesterkt. Hij klaagde niet meer; zijn zielsoog aanschouwde den Ongeschapene, en fluisterend kwam het over zijn lippen: „Abba, lieve Vader!"
Hij draaide het slot der deur weer open.
„Sarei, geef deze kinderen melk!"
„Al de melk is op!"
„Geef ze dan bouillon!"
„Er is geen druppel meer, Dokter!"
111



„Dan moet er onmiddellijk bouillon worden getrokken!"
„Er is geen vleesch voorhanden, Dokter!"
„Dan ga je aanstonds vleesch halen in de stad!"
Lincoln zeide dit alles met grooten nadruk maar tevens met een zeldzame, bewonderenswaardige kalmte. En terwijl Sarei heenging, gaf Lincoln last, het hjk van Kees Swanepoel weg te brengen, om ruimte te maken voor het zoo pas gebrachte kind.
De dag daalde reeds. Wolken kwamen opzetten, en de eerste regendruppels vielen.
De dokter keek op den barometer, die in de gang hing. Hij stond slecht.
„Al weer regen," zeide assistent Walter. „En dan een tvphus-epidemie — hoe moet het terecht komen!"
„De Heere zal het voorzien," antwoordde de dokter; — „waar is Miller? Ik heb een boodschap voor hem!"
„Hij is daar straks weggeroepen."
De dokter keek er van op.
„Op wiens last?"
„Op last van den kommandant."
„Op last van den kommandant? De kommandant behoort zich tot mij te wenden, als hij Miller wenscht te spreken."
Lincoln was officier van gezondheid geweest, en de militaire regelmaat zat er nog in.
Walter wist niet, wat daarop te antwoorden, en het gesprek werd niet vervolgd, omdat een verpleger den dokter kwam roepen, terwijl even later Sarei terug was.
„Wat is dat?" vroeg de dokter: „ben je nu al terug?"
„Ik mocht het lager niet verlaten."
„Waarom niet?"
„Er zijn strenge orders van den kommandant." „Ik zal je een briefje meegeven." „Dat zal niet baten. '
112



De arts was een en al verbazing. „Wat is er dan aan de hand, Sarei?" Sarei aarzelde, om te antwoorden, en de energieke dokter greep hem bij den schouder. „Ge zult het me zeggen!"
„Ik weet het niet, Dokter — ik weet het waarlijk niet, maar de vreemdste geruchten loopen rond in het lager."
„Ik heb er van gehoord," meende een oppasser, die juist passeerde.
„Wat heb je gehoord?"
De oppasser weifelde, om het te zeggen; hij was er verlegen mee; net als Sarei. Want de dokter was een officiéél persoon, en het was een netelig ding, hem mede te deelen, wat er zoo al in het kamp werd verteld.
De dokter wist er trouwens mets van. Hij bemoeide zich met geen praatjes, en wijdde zich geheel aan zijn dienst.
Daarom was zijn verwondering te grooter, terwijl zijn belangstelling niet geringer was. Die geruchten raakten zijn dienst: de verpleging zijner zieken.
Maar de oppasser het niets uit.
„Ik blijf er buiten," zeide hij, en ging heen.
Sarei bleef eveneens gesloten, doch de oorzaak van het zwijgen was bij hem een andere dan bij den oppasser. Hij kende het groote geheim; hij had het onderhoud tusschen Janske Wessels en vrouw Potgieter opgevangen, en was, na zijn z waren tweestrijd en uit Hef de voor het volk, dat hem verloochende, vast besloten, niets int te laten, dat met dit geheim in verband stond.
Assistent Walter echter kende die bezwaren niet, en zag er geen been in, den chef-dokter op de hoogte te brengen van de geruchten, die sinds hedenmorgen een tastbaren vorm hadden aangenomen.
„Er wordt een Boeren-kommando verwacht," zeide hij.
De Kolonist van Zuid-Afrika
8
113



De dokter trok de schouders op.
„Zij willen dit kamp bestormen, Dokter."
„En dan, Walter?"
„Het kamp openzetten."
„Een daad der wanhoop — waar moeten de arme schapen blijven, die hier op een hoop zijn gejaagd?" „De wildernis in, Dokter. '
„Goed — de wildernis in! Zij sterven hier van gebrek, en zij sterven in het veld van gebrek — welk verschil is er in?"
Walter wist het niet, maar Sarei zeide: „Het sterven in het vrije veld valt lichter dan in een tvphuslager."
„Wanneer worden de Boeren verwacht?" vroeg de dokter, doch niemand wist het.
De Engelsche autoriteiten waren op alles voorbereid. Er werd scherp toezicht gehouden bij de uitgangen, en een krijgsmacht Khaki's was in hinderlaag gelegd, om het geheele kommando in de pan te hakken.
Zoo luidden de geruchten, maar in de bijzonderheden liepen ze ver uiteen. De éene meende, dat het te verwachten kommando duizend man, en een ander, dat het twee duizend man sterk zou zijn. Sommigen verwachtten het binnen drie dagen, anderen binnen drie weken, terwijl de Khakimacht op tweeduizend tot tienduizend man werd geschat.
Doch wat raakte dit onzen dokter?
Hij had te zorgen voor zijn zieken en moest vleesch hebben, om de bouillon te laten trekken. Hij was niet van plan, het er bij te laten zitten; hij trok zijn regenjas aan, en liep in de schemering van den avond door den regen snel naar het kommandantsgebouw.
Er scheen daar geen germge opwinding te heerschen. Bij het licht der lantaarn, die vóór de hoofddeur hing, waren vreemde gezichten te bespeuren; het waren offi-
114



eieren, die hij nooit had gezien, en die hem met grooten haast voorbijliepen. Ze waren in volle velduitrustmg, en verkeerden blijkbaar in groote spanning.
Het duurde lang, voordat den dokter de gelegenheid werd gegeven, het bureau te betreden, en het perkamenten gelaat van den kampkommandant keek hem norsch en dreigend aan bij zijn binnentreden.
Niemand dan de kommandant en de oppasser Miller waren aanwezig.
„Wat wenscht u?"
„Een permit,J) voor een mijner oppassers, om naar de stad te gaan." „Waarvoor?"
„Om vleesch te halen; de bouillon is op." „Ik geef geen permit." „Mag ik de reden weten?" „Neen — het zijn dienstzaken!"
Het korte, borstelige haar van den kleinen dokter scheen, recht overeind te rijzen.
„Moeten mijn zieken dan sterven van gebrek, Kommandant?"
„Dat zijn mijn zaken niet."
„Wel van mij en van een ieder, die geen steen in zijn borst draagt!"
De dokter keek den kommandant scherp en uitdagend aan, dit zeggend.
„Ik heb weinig tijd," hernam de kommandant; „heeft u nog iets anders? '
„Krijg ik een permit?"
„Neen. En ik verzoek u beleefd, dit punt niet meer aan te roeren."
Hij snauwde dat „beleefd" verzoek.
1) Vergunning, verlof.
115



„Mijn zieken hebben geen bouillon, geen melk; ze moeten sterven van honger — ik zal het rapporteeren 1"
„Rapporteer maar!" hoonde de lange, magere kerel, een terreinkaart bestudeerend.
„U kunt het niet verantwoorden, Kommandant; het zal uw stervensuur bitter maken!
De kommandant sprong op van zijn stoel.
„Ik moet u voor den laatsten keer beleefd verzoeken, u bij uw dienst te houden."
„Goed — dan vraag ik: Wat doet deze oppasser hier?"
„Dat zijn mijn zaken."
„Neen, dat zijn mijn zaken. Hij mag niet zonder mijn toestemming de barak verlaten."
Het perkamenten gezicht nam den vrqmoedigen spreker bij den arm.
„Ik verzoek u dringend, in uw eigen belang, die deur van den anderen kant te bekijken."
„En ik verzoek u dringend, u voortaan tot mij te wenden, indien u oppassers noodig hebt."
„Ga, zeg ik je! schreeuwde de kommandant met woedende gebaren: „of ik laat je de deur uitzetten!"
En de kleine dokter ging.
„Ik zal het rapporteeren!" was Lincoln's laatste woord. Een hoonlach was het antwoord.
Toen de dokter de barak bereikte, was er gelukkig weer melk. Hij liep langs de kribben; de lantarens waren aangestoken en verspreidden een somber, spookachtig schijnsel.
„Zijn er nog zieken bijgekomen?" vroeg bij aan Walter.
„Neen, Dokter!"
„Dan moet ik even rusten. Het is half negen — wek mij over een uur!
Hij wierp zich neer in een duisteren hoek, lang-uit, met niets dan een harde deken onder het hoofd.
Het bleef maar regenen; nu en dan joeg er een koude
116



windvlaag tusschen door. Doch de dokter hoorde het niet meer, want hij was dood-op, en viel onmiddellgk in een diepen, gezonden slaap. Er kwam een schemering van rust over deze stervende barak, en Walter wekte den dokter niet vóór half elf.
Toen verscheen de noodlottige draagbaar weer voor de poort, en het was Zaterdagavond.
12. Een Engelsche Krijgsraad.
„Zou de dokter er van weten?" vraagt de kommandant, als de arts is weggegaan. „Toch niet," zegt Miller.
„De kerel zou m staat zijn, de heele onderneming in 't honderd te jagen!" meent de kommandant, een sigaar aanstekend.
„Geen denken aan," herneemt Miller; „hij kan wel iets gehoord hebben, doch wat zou dat? Hij gaat heelemaal m zijn werk op."
„Het publiek schijnt toch iets te vermoeden."
„Onze soldaten hebben het aan de vrouwen verklapt, Kommandant, maar het fijne weten ze gelukkig ook niet."
Miller heeft daarin wel gelijk.
Er zijn vrouwen in dit kamp, Afrikaansche vrouwen, die haar eer voor geld verkoopen. Des avonds zwermen zij met de soldaten de kampen uit, en in den morgen keeren zij terug. Miller weet dat heel goed; hij kan uit eigen ervaring spreken, en de kommandant kan ook uit eigen ervaring spreken.
Dat is immers het verschrikkelijke bij de verschrikkingen van deze concentratie-kampen, dat alles bij elkander wordt
117



gejaagd, alsof het redeloos en tuchteloos vee is. Zeker is het waar, dat het percentage van gevallen vrouwen klein is en klein is gebleven, maar er is toch een percentage, en overspelige neigingen, die gesluimerd hadden, vonden in deze kampen, waarover de adem des doods ging, een vruchtbaar terrein, om zich te ontwikkelen.
Men behoeft zich daarover niet te verwonderen. De, Afrikaners zijn menschen van gelijke bewegingen als alle menschen; met een hart, waarin de zondige hartstochten niet ontbreken. En er is slechts reden tot dankbaarheid, dat de zedeloosheid bleef ingedamd, en dat de overspelige schepsels, die met de soldaten uitzwermden in den donkeren nacht, als paria's, als melaatschen werden beschouwd door de ware Afrikaansche vrouwen.
„Ik had dien beroemden Wessels al verwacht!" zegt de kommandant na een pauze, blauwe rookkringen makend met zijn dampende sigaar.
„Hij doet als een deftig heer, Kommandant; hij laat op zich wachten."
„Hij had vandaag hier kunnen zijn."
„Hij zal hedennacht komen of morgen."
„Als het maar waar is! Indien hij één syllabe hoort van de geruchten, die in het kamp ronddwarrelen, blijft hij weg — 't is een sluwe vos!"
„Hoe zou hij 't hooien? En bovendien, al verneemt hij die geruchten, wat geeft dat nog? Het zijn onbestemde geruchten, die zwakker of sterker in elk kamp nu en dan opduiken."
Ook dat is waar. De arme Afrikaners hebben hun Afrikaansche hoop meegenomen naar de kampen, en bij de nietigste aanleiding zien zij reeds de reddende kommando's voor de poort.
„Wij hebben onze plannen opnieuw moeten wijzigen,"
118



zegt de kommandant, wien het erg hindert, dat Wessels nog niet is gekomen.
„Heel natuurhjk!" meent Miller.
„Natuurlijk? Ik vind het knap vervelend," antwoordt de kommandant. .
Er wordt aan de deur geklopt, en een man m burgerkleeding, van onder tot boven met slijk en modder bespat, treedt binnen.
„Nu, Overdaad — wat nieuws?" vraagt de kommandant, terwijl het haviksgezicht vlak voor den spion gaat
,tï>rie uur geleden stonden de Boeren op zestien mijlen af stands."
„Heb je ze gezien?" t>
„Ik heb met hen gezelsd, Kommandant!
„Dat is kras — hier, neem een propje!"
En de kommandant schenkt den spion een glas rum in.
„Dat doet een mensch baie goed!" zegt de spion, en hij smakt met de tong. ,
„Ik ken Louis Wessels en zijn broeders van ouds, voegt hij er aan toe.
De kommandant vindt het toch vreemd, dat de Boeren geen verdenking hebben gekregen, en Overdaal schijnt zijn gedachten te raden.
Zij konden mij niet verdenken, Kommandant, want ik "was gedekt door het rapportbriefje, dat de Khaki s eergister den Vrijstaatschen rapportrijder afnamen.
Met het rapportbriefje werd een schrijven bedoeld, door President Steyn aan generaal De la Rey gericht De Afrikaner, die het overbracht, stootte op een Engelsche strijdmacht, en zocht zijin heil in de vlucht. Maar de Engelsche kogels waren sneller dan de hoeven van zijn paard, en doodelijk gewond viel lüj den vijanden m handen.
Door dit rapportbriefje was Overdaal gedekt, toen hij
119



bij de Boeren verscheen, en zelfs het wantrouwend oog van Kees Wessels werd gerustgesteld.
„Ze zijn honderd en dertig man sterk, Kommandant; ze hebben een kleine versterking gekregen."
„Het zijn er niet veel," meent Miller geringschattend.
„Het zijn er genoeg," antwoordt de kommandant, terwijl hij genoegelijk naar de blauwe rookkringen kijkt; „we zullen ze in het kamp laten komen, en dan gaat de val dicht."
„Zij zullen zich wanhopig verdedigen!" meent de spion.
„Denk je dat?" vraagt de kommandant ongeloovig; „ze zullen niets doen, zeg ik je — niets! Ze zitten tusschen hun eigen vrouwen en kinderen in, als ze willen vechten, en we zullen die vrouwen en kinderen niet ontzien, als het meenens mocht worden — daar kunnen ze op rekenen!"
Op het gelaat van den kampkommandant is niet het geringste spoor van deernis te ontdekken. Zooals hij daar staat, met de handen op den rug, lijkt hij meer op eenverscheurend dier dan op een mensch, en sterker dan ooit treden de trekken van den havik op dat perkamenten gelaat naar voren.
„Wanneer komen ze?" vraagt hij haastig, maar op deze vraag blijft de spion het antwoord schuldig. Hij had het niet durven vragen, en zeggen deden de Boeren het niet.
„Hul was tamelijk geslote, Kommandant — hul vertelde nie veel nie."
De kommandant trommelt met de vingers ongeduldig op de tafel.
„Wanneer verwacht je ze dan?"
„Heden-nacht niet — morgen misschien."
„Goed — morgen dan!"
„Pas op, dat niemand dezen nacht het kamp verlaat, Miller!"
120



„Geen muis kan er uit, Kommandant; ge hebt het gezien aan Sarei van Heerden."
„Waren er veel Khaki-uniformen onder de Boeren, Overdaal?"
„Meer dan de helft, Kommandant!"
„We zullen nog stroppen te kort komen."
Er zit van avond humor in den kommandant.
„Aan dien dorren beuk bij het kerkhof moet hij hangen, die Louis Wessels!"
„Waarom, Kommandant?"
„Dan behoeft het lijk niet ver gesjouwd te worden."
Er wordt opnieuw geklopt, en onmiddellijk daarop wordt de deur geopend, terwijl een man van middelbaren leeftijd met vasten, militairen tred binnentreedt.
Hij wordt met eerbied begroet; men kan zien, dat het een hooge is.
„Wat een regen!" roept hij.
Hij is druipnat, en van de mihtaire pet gutst het water. „Hard gereden, Majoor?" vraagt de kommandant. „De klepper moest er aan gelooven, hoor — wat een weer!"
Hij trekt de regenjas uit, die Miller aan een spijker ophangt, en werpt zich, met de karwats in de hand, in een stoel, dien de kommandant hem aanbiedt.
De majoor schijnt ontstemd; hij heeft trouwens een prikkelbaar gestel.
„Is er nadere tijding, Kommandant?"
De kommandant wijst op den spion, die vlak bij den majoor staat.
„Drie uur geleden heeft deze man het kommando gesproken."
De majoor is toch verrast door die mededeehng. „Hoe is je naam!?" „Overdaal, Majoor."
121



„Zoo — Overdaal. Ben jij een Afrikaner?" „Om u te dienen, Majoor!"
De Afrikaner met zijn frisch gezicht maakt volstrekt geen ongunstigen indruk, en toch is hij een verrader. „En jij bent een spion geworden?" „Om u te dienen, Majoor!"
De majoor blijft hem even aankijken met zijn doordringende oogen.
„Men zou het je niet aanzeggen."
„Schijn bedriegt, Majoor," zegt de spion, om toch maar iets te zeggen.
„Ja," zegt de majoor met nadruk: „schijn bedriegt!"
Er ligt een onmiskenbare minachting in zijn toon, en hij schijnt meer te willen zeggen, maar bedwingt zich.
Men kan spionnen niet missen — ~dat is 't. Ze wegen tegen een leger op, maar als de oorlog uit is, dan moeten ze met de karwats het land worden uitgegeeseld
„Met deze buffelleeren karwats bijvoorbeeld!" denkt de majoor, maar hij zegt het niet, want het is dienst.
„Vertel op, wat ge weet!" beveelt bij dan, en Overdaal vertelt alles, wat hij weet.
„Hebt je nu niet gelogen?" vraagt de majoor, als de spion het verhaal van zijn tocht heeft gedaan.
„Ik wil 't met een eed bevestigen."
De majoor maakt een onwillig gebaar.
„Als je blieft geen eed, man! De eed van een spion is licht als stroo!"
Er ligt meer dan minachting — er ligt een snijdende verachting in den toon, waarop hij dit zegt.
Doch bij voelt, dat de mensch in hem boven komt, en dat is een groote dwaasheid in dezen oorlog.
„Je kunt gaan," zegt hij iets vriendelijker.
„En jij daar ook!" op Miller wijzend.
Zij verwijderen zich. En nauwelijks zijn de beide offi-
122



eieren alleen, of de majoor begint: „Ik heb zooeven een onaangename ontmoeting gehad."
„Zóó," zegt de kommandant met een zekere onthutstheid: „is er gevaar voor mislukking?
„Dat niet; het raakt iets anders. Een verpleger stond mij op te wachten met het dringend verzoek, den dokter even te spreken."
„Zóó," zegt het perkamenten gelaat op langgerekten toon: „z-ó-ó!"
„En gingt u den dokter spreken?" „Natuurlijk, 't is nog een oude kennis!" „Wat had hij?"
„Hij beklaagde zich over uw verbod, vleesch te laten halen in de stad."
„Het kon niet anders, Majoor."
„U heeft gelijk; het kon niet anders. Maar de dokter beklaagde zich meteen, dat U Miller zonder zijn tusschenkomst in uw specialen dienst hadt bescheiden. '
„Miller is de man, om wien alles draait bij onze onderneming."
„Toegestemd! Maar u hadt zich tot den dokter moeten wenden. Er behoort orde te zijn en regelmaat."
„Dokter Lincoln is een laffe aanbrenger," stuift de kommandant op, inwendig kokend, omdat de arts het hart heeft gehad, zich over hem bij den majoor te beklagen.
,,'t Is een brave kerel!" antwoordt de majoor, die in een heel slechte luim is vandaag.
„Een brave kerel? Een laffe aanbrenger is 't!" herneemt de kommandant op koppigen toon.
Den majoor stijgt het bloed toch naar boven.
„Pas op," zegt hij dreigend: „en tart me niet, hoor!"
Dan echter bedwingt hij zich, en gaat bedaarder voort: „Ik heb een blik geslagen in de barak — wanneer is u er het laatst geweest?"
123



vlag rechts. Ik beweer, dat Louis Wessels dezen keer zal moeten klauwen, om er uit te komen."
De majoor kijkt op zijn horloge.
„Sapperloot," zegt hij: ,,'t is later dan ik dacht."
Hij staat op, terwijl de kommandant dienstvaardig voor hem de regenjas van den spijker neemt.
Dan groeten de beide officieren elkander, alsof er geen onvertogen woord is gewisseld. Het groote plan heeft thans al hun zinnen en denken in beslag genomen, en binnen vier en twintig uren zal de beslissing vallen.
13. G'n Nacht!
Welk een dag is deze Zaterdag voor Liesbeth geweest! In hope en vreeze en in martelenden angst is hij voor haar voorbijgegaan. Wel twintig keeren heeft zij zich in een hoek der tent op de knieën geworpen, tot God roepend, dat hij den weg van Wessels' heldhaftig kommando voorspoedig mocht maken, en telkens is zij als een gejaagd hert naar buiten gesneld, om te luisteren, te luisteren, of zij het getrappel der paardenhoeven nog niet hoorde.
Maar haar gebed is tot nog toe vergeefsch geweest, en het woord, dat Kees Wessels gisteravond heeft gesproken, is niet uitgekomen. Het ligt voor de hand, dat er een hapering is ontstaan, een vertraging in het plan van Louis Wessels, maar de reden is haar onbekend. Wel gaan er vreemde geruchten door het kamp, maar niemand weet. het rechte, en de angst voor de typhus-epidemie vervult alle harten.
Al komt echter Louis Wessels, wat zal hij voor deze kampbewoners kunnen doen? Het zijn grijsaards, vrouwent
126



Het was donker geworden in de tent, en de duisternis bedekte de ellende. Maar het oor der Natalsche vrouw hoorde toch de gejaagde ademhalingen, het angstig gesteun, het stille gejammer van deze stervende tent....
Klein-Pietje riep met zwakke stem om water. Liesbeth stak de kaars aan, en de kaars verlichtte de schreiende ellende.
Zij nam het jongske in de armen, en laafde het met de laatste druppels water uit den tinnen kroes.
,,Ben ik niet een aardig jochie?" vroeg het kind met stamelende, brekende klanken.
„Je bent een aardig jochie!" antwoordde Liesbeth, en zij vleide het jongske zacht en teeder neder.
Zij wierp een blik op haar kranke vriendin. Deze scheen te slapen, maar zij sliep niet, en terwijl Liesbeth de kaars uitblies, want men moest heel zuinig zijn met de kaarsen, en het doodvermoeide lichaam naast de kleine, slapende Suze op den harden stroozak uitstrekte, streed vrouw Viljoen haar laatsten en zwaarsten strijd....
Rondom de Vrijstaatsche vrouw was het stikdonkere nacht. In eindelooze, hooge golven ging het namelooze wee over hare ziel en deze arme moeder, wier man en wier elfjarig zoontje, achtervolgd door den vijand, geen rustpunt vonden voor het hol van hun voet, en wier andere kinderen zouden worden verzwolgen door het groote kerkhof van dit moordkamp, voelde den laatsten aardschen steun aan haar bevende handen ontvallen.
Daar buiten werd een gerucht gehoord: het gestommel van voeten, terwijl de gloed der walmende toortsen het tentlinnen kleurde als bloed.
De stervende wist, wat dat beteekende. Het was een typhushjder, die naar de barak werd gedragen en rondom) haar was het stikdonkere nacht.
Doch in den nacht blinken de sterren, en des Heeren
128



beloften, die in Christus Ja en Amert zijn, waren de sterren, die haar nacht begonnen te verlichten.
Liesbeth werd uit haar slaap gewekt door een geroep om water. Zij stak de kaars aan, en zocht naar water.
Doch het water was op.
„Wacht maar, Sophietje," zei ze: ,,ik zal water halen!" En zij ging met den kroes naar buiten, naar de geburen.
Het was een bewolkte, donkere lucht, en het regende: zacht en droevig, alsof er om een doode werd geweend.
Er dwaalden toortsen in den omtrek; het waren de toortsen des doods.... En een geschrei klom op als van Raehel, die hare kinderen beweende, en weigerde, getroost te worden....
De Natalsche liep de eerste duistere tenten voorbij, maar de volgende trad zij binnen, want er brandde licht.
Er zat een oude vrouw in een hoek der tent, en op den grond was een kleine kindermatras. Er lag niemand op die matras, en de oude vrouw met haar verrimpeld gelaat was de eenige bewoonster der tent.
De oude vrouw schrok niet, toen Liesbeth binnentrad. Zij keek zelfs niet op, en zij zong voort. 1
Want zij zong.... Een lied in den nacht....
Het leek vrouw Potgieter als waanzin, maar de stem klonk zoo zacht, zoo teeder, zoo onuitsprekelijk klagend! In den waanzin rukt de wanhoop aan de poorten, maar in de stem der oude vrouw klaagde slechts de onmetelijke droefheid om het leed van haar geslacht.
En zij zong voort, want telkens als het lied uit was, begon zij weer van voren aan:
Oud Grootje laaft het kranke wicht In 't Moordkamp al den nacht;
De lucht is koud; haar lievling ijlt, En Khaki houdt de wacht!
De Kolonist van Zuid-Afrika 9
129



„Zeg Grootje, komt ons Opa nu?"
Vraagt klagend 't koortsig wicht. „Neen, kind — hij viel bij Ladysmith,
Maar doe je oogskens dicht!"
„Maar Opoe, waar is Vader dan?"
„Ik weet niet, lieve schat; Men zegt, de vijand schoot hem dood
In 't veld bij Greilingstad!"
„Toe Opoe, komt dan Moeke niet?"
„Ach, lievling, zwijg toch stil; Ik zie het brandend huis — ik hoor
Nog snerpen haar gegil!"
„Ach Grootje — zal ik spoedig broer
En zusje wederzien? Waar blijven zij? Ik ben zoo koud —
Mijn hoofdje doet zoo zeer!"
„Ja kind — ge zult ze spoedig zien;
Ze zijn je voorgegaan Naar 'tttijk, waar 'tmet ons snerpend leed
Voor eeuwig is gedaan 1"
Liesbeth zeide niets en vroeg niets. Die ledige kindermatras sprak een duidelijke taal, en hét scheen haar als heiligschennis, om de oude vrouw te storen in haar rouwklagen om haar ondergegaan geslacht.
Zij nam van het water, dat in een aarden kruik op den grond stond, en wierp een laatsten blik op de grootmoeder, wier leed en ellende werd verlicht door het vredige schijnsel der kleine waskaars.
Zij bracht de kleine Sophie water, en het kind ,dronk
130



als eene versmachtende. Dan dekte vrouw Potgieter haar toe, en zette zich neder bij de stervende moeder.
„Hoe is 't?" zeide Liesbeth met nokkende stem: „is het licht voor je zielsoog, Nicht?"
Met vrouw Viljoen was het gedaan. Haar levensdraad was af gerafeld; niets dan een draad, broos en dim als een spinrag, bond de kranke nog aan dit leven. Zij voelde, geen nieuwe benauwdheid te kunnen doorstaan, en de handen vouwend, lag zij met starre, open oogen te bidden.
Zij kon de oogen niet sluiten; het scheen, dat de onuitsprekelijke jammer haar oogen had verstard. Doch haar kifideren zag zij niet, want haar blik was naar boven gericht, vanwaar de hulpe moet komen.
Zij bad. Zij bad voor haar kinderkens, haar stervende lammerkens en voor haar man en den jongen Frits. Ook bad zij voor Liesbeth en voor Suze, en zij bad voor het gansche volk van Afrika.
„Is het licht voor je zielsoog?" vroeg Liesbeth andermaal met zachte stem.
Vrouw Viljoen had nooit veel uitgelaten. Zij Avas een stille in den lande: een bekommerde ziel, die veel hoorde en weinig zeide.
Maar nu haar die vraag werd gedaan, kon zij antwoorden, want er kwam licht, en zij zeide: „Het is nacht, maar de Heere is mijn Licht."
„En je zonden?"
„Zij zijn verzoend; mijn allergetrouwste Heiland heeft ze verzoend!"
„Kun jij je vijanden vergeven, die jou al dit bitter leed hebben aangedaan?"
„Ik kan hun vergeven; ik vergeef het hun."
De regen sloeg tegen de natte tentzeilen. Nu en dan ging een windvlaag over het kamp; het was als het luide gesteun dezer aarde, die vervloekt is om onzer zonde wil...
131



De druppels sijpelden door het zeildoek; de stroozakken dreven in de mc>dder, doch in het hart van vrouw Viljoen was de vrede nedergedaald.
Zij werd al kalmer, al stiller. De vrede ging over haar ziel als een vloed van zegen en zaligheid; de starheid van haar oogen brak, en uit die vriendelijke oogen parelden de laatste tranen.
„Breng mijn kinderen, Liesbeth, dat ik hun goeden nacht zeg!"
En Liesbeth bracht ze: vier wurmen van kinderen, waarvan het jongste tien maanden was, en waarvan de drie anderen reeds door den dood waren geteekend.
De stervende sloeg de vermagerde armen om den hals van haar stervende kinderen.
„Elze, trouw huismoederke, g'en nacht! Gen nacht, Klein-Pietje, schat je met je blauwe oogjes! Kom hier, mijn lief Sophietje! En waar is mijn Jantje, mijn zoet Jantje?"
Zij kuste haar kinderen. Al hare liefde, al haar teederheid straalde uit die zachte oogen, en verheerlijkte haar gelaat als het stervende avondrood onze heuvelen.
Elze staarde haar moeder aan met een onnatuurlijke, koortsachtige flikkering van haar oogen; „hef Moeke!" zeide Klein Pietje als in een droom.
Daar buiten gingen de voeten der oppassers, en het rossige licht der flambouwen gleed over de tent.
Liesbeth wist wel, wat dat beteekende; het was voor den vierden keer, dat die noodlottige baar de tent passeerde.
Zij ging naar buiten. De regen had opgehouden, en de wolken verdeelden zich.
En zij staarde rond. Daar ginds — links — zag zij toortsenlicht; en rechts —; en nu dook het op — recht vooruit. Het waren altemaal toortsen; en als reusachtige dwaallichten zwierven' zij rond.
132



Maar het waren geen dwaallichten. Zij richtten zich allen langs de verschillende tentwegen naar één punt: naar de barak, want daar was het korte rustpunt vóór den dood.
Hier en daar steeg luid gejammer op. Het was een zuster, die niet van haar broertje; een moeder, die met van haar zuigeling kon scheiden.
En de tenten stonden daar zwijgend, in sombere wanhoop, nu en dan door een opstekende wmdvlaag doorr
huiverd n
Vrouw Potgieter zag nieuwe toortsen. Zy rezen aan alle kanten op als de vlammende boden des doods, maar hoog in de lucht, tusschen de verspreide wolken, blonk vredig een eenzame ster boven het ten ondergang gedoemde kamp.
Liesbeth keerde terug, om de kranken te verzorgen, Suze sliep gerust, en Klein-Jantje ook; zij lagen naast elkander, de gezichtjes dicht bijeen.
Vrouw Viljoen werd al zwakker. Het sobere schijnsel der kleine, bijna afgebrande kaars viel op haar ingevallen trekken, en elk oogenblik kon het breken van den zwakken levensdraad worden verwacht.
Zoo dacht Liesbeth, maar zij vergiste zich. Er yolgde een korte sluimering, en toen richtte de moeder zich op met een kracht, die de Natalsche verbaasde.
Het schemerde reeds. De dag brak aan. Het Oosten vlamde van goud en purper.
Vrouw Potgieter blies het kaarslicht uit.
„Open het zeil nog eens, dat wij licht hebben!" verzocht de stervende.
En toen aan dat verzoek was voldaan, viel de gulden morgengloed op vier stervende menschen.
Elze riep nog eens met brekende stem: „G'n nacht, Moeke!"
Zij wilde vrouw Potgieter en Suze nog vaarwel zeggen,
L33



maar het begon te reutelen in haar keel, en zij knikte met een laatste inspanning van haar bezwijkende kracht.
Toen keerde het trouwe huismoederke zich om, met het aangezicht naar het morgenlicht, en zóó is ze gestorven.
Het was met Liesbeth iets zeldzaams. Zij kende geen zwakheid, geen uitputting, en de vertroostingen des Heiligen Geestes sterkten haar in deze ontzaglijke ure.
Klein-Pietje had den arm' onder het hoofd geschoven. Hij lag zoo rustig, alsof hij lag te slapen, maar Sophie was in een harden doodsstrijd, en haar steunen klonk als het gelui van een doodsklok.
De moeder hoorde het. Zij vouwde de handen en bad: „Heere Jezus! Het zijn Uw lammerkens — laat hun sterven zacht zijn!"
Toen werd Sophie rustiger.
De zon was nog niet opgegaan in haar schitterenden glans, maar de poorten, waardoor zij zou opstijgen, vlamden reeds van luister en pracht.
„Ik zal met mijn drie kinderen bijna tegelijk ingaan," fluisterde vrouw Viljoen: „maar ik zal toch de eerste zijn!"
„Elze is reeds in het Vaderhuis," zeide vrouw Potgieter met weenende oogen.
„Is het waar?" vroeg de stervende, en iets als een blijde verrassing klonk in haar stem, want zij verheugde zich, dat dit kind reeds de donkere Doodsjordaan achter zich had.
Zij werd koud; zij huiverde onder den afgesleten rok, die haar stervend lichaam bedekte.
„Krijg je 't koud?" vroeg Liesbeth.
„Het zal spoedig over zijn!" fluisterde de moeder.
Ja, spoedig! Zij werd koud, omdat de wateren derDoodsjordaan kil en koud zijn, maar haar brekend oog zag reeds den zaligen overkant.
Van de moeder ging de blik der Natalsche naar Elze.
134



heldenarm? De slachtoffers zijn vermagerd van honger en uitgeput van gebrek; het drinkwater is verontreinigd, en de geheele lucht van het kamp is verpest door de typhuskiemen.
Er zijn nu twee kampen: het kamp boven den grond en het kamp onder den grond, en er is een verschrikkelijke volksverhuizing ontstaan van het kamp boven den grond naar het kamp onder den grond.
De doodgravers kunnen hun werk niet meer af. Zij graven dag en nacht, maar de dood is vlugger dan de spade van den doodgraver, en er ligt een lange rij van dooden te wachten op hun laatste rustplaats.
De lévende Afrikaners zijn geduldige menschen, maar de doöde Afrikaners zijn het ook. Zij vragen niet; zij morren niet; zij zouden Engeland, dat hen vermoord heeft, met verwijten kunnen overladen, omdat zij moeten wachten op hun laatste rustplaats, maar zij doen het niet.
Het Engelsche schrobnet blijft al maar door aan het werk, en er is een wedstrijd, een worsteling ontstaan tusschen den dood, die het kamp ledigt, en dit schrobnet, dat het kamp weer aanvult met nieuwen voorraad.
De groote maaier is bezig, om de menschenlevens af te maaien als rijp koren. De typhus, de pestilentie raast door het kamp; het is de verdervende engel, staande met uitgetrokken zwaard tusschen den hemel en de aarde, en zijn zwaard is uitgestrekt over dit ten ondergang gedoemde kamp.
Stü maar, moeders — er komt een einde aan uw lijden! Stil maar, kinderen — het geruisch der voeten wordt reeds vernomen, die u zullen wegdragen naar uw donker kamerke! Gij zult uw vaderlijke erve nooit meer betreden, gij lijders voor vrijheid en recht, en uw vroohjk gezang zal niet meer worden gehoord in den tijd van den oogst,
137



want de Heere, de Almachtige, doet een afgesneden zaak op aarde!
De Zondag is gekomen en gegaan. Het is een schoone, schitterende zomerdag geweest, en toen de zon verdween, is de maan gekomen, om met haar glanzend licht dit kamp der ellendigen te overstroomen.
Hel is leeg geworden in de tent van vrouw Potgieter. De vier dooden zijn weggehaald, maar de oppassers, die het deden, hebben gezegd, dat morgen de ledige plaatsen weer zullen worden aangevuld.
Liesbeth is bijna den ganschen dag binnen gebleven. Zij was te bedroefd om uit te gaan, en het Woord van God was haar troost.
Zij heeft een kort bezoek gehad van Hester, en dan is Janske gekomen.
Zij was blijde met Janske's komst, maar het meisje was verslagen over hetgeen in deze tent was geschied. Daarbij verkeerde het meisje in de hevigste spanning. Zij had sedert gister elk oogenblik het geknal der Mausers verwacht; zij had echter tevergeefs gehoopt, en de onzekerheid vervulde haar jonge hart met angst.
Zij had de geruchten wel gehoord, die als muggenzwermen door het kamp gonsden, en haar vrees was sterker geworden, dat Sarei alles had uitgebracht.
Liesbeth trachtte haar vriendin te kalmeeren. Haar oog staarde in de eeuwigheid; de groote maaier had vier menschenlevens aan haar zijde weggemaaid, en haar losser gemaakt van de aarde. Maar de dochter van de weduwe Wessels stond met beide haar voeten op deze aarde, en zij snakte naar de vrijheid.
De vriendinnen hebben lang met elkander gesproken, en ten slotte is Janske toch kalmer geworden.
Daarop is Janske heengegaan, en toen de avond kwam, is de Natalsche opgestaan uit haar smart en ellende. Eene
138



medelijdende buurvrouw heeft op zich genomen, bij haar afwezigheid op Suze en Klein-Jantje te passen, en nu schrijdt zij naar het kerkhof.
Zij gaat snel voort, hopend het gelaat van haar vriendin nog eens te zien. Het is licht op de kampwegen; de maan geeft haar helder schijnsel, doch in de verte stijgen de witte dampen omhoog.
Zoo nadert zij het kerkhof. Door de verdorde twijgen van den dooden beuk gaat een zacht geklaag; zijn twee groote takken strekken zich als smeekende armen uit naar boven, en hun schaduw valt breed en zwaar over het kerkhof.
Liesbeth hoort het geschoffel der schoppen, en ziet de doodgravers. Zij hebben iets geheimzinnigs, iets spookachtigs; zij zeggen geen woord, en woelen met stomme gebaren in den aschgrauwen grond.
Zij werken hard; zij wisschen zich het zweet van het gelaat. Nu en dan houden zij even op, om adem te scheppen, maar dan beginnen zij met hernieuwde kracht.
Hebben zij eenige kuilen gegraven, dan rijzen zij op uit hun gebukte houding. Dan rekken zij de stram geworden spieren, en leggen de lijken in hun laatste rustplaats.
De dooden liggen op een lange rij, in ruwe paardedekens gerold. Vroeger werden ze in kisten begraven, maar er is thans geen tijd meer voor, en ook het hout ontbreekt.
Vrouw Potgieter merkt wel, dat die lange rij dooden niet opkort. De doodgravers korten ze wel op aan den éénen kant, maar de hospitaalbedienden, die de lijken brengen, verlengen ze weer aan den anderen kant, en de doodenrij blijft bestaan: onrustbarend en huiveringwekkend.
„Wien zoek je?" vraagt een grijsgebaarde doodgraver, even uitrustend op zijn spade, en Liesbeth noemt den naam van haar vriendin. Maar de doodgraver weet niet, wien zij bedoelt, en haalt de schouders op.
139



„Er zijn zooveel Viljoens in het kamp," zegt hij: „ik weet het niet."
Maar 't is ook niet noodig, dat die man het weet. Vrouw Potgieter zou haar vriendin uit honderdduizend aangezichten hebben herkend, en zal haar wel vinden, zoo zij! nog niet in den duisteren kuil is neergedaald. Haar oogen gaan zoekend langs die stille rij van dooden.
De oppasser MÜler gaat op korten afstand voorbij, en blijft dan staan, strak vooruitkijkend, doch Liesbeth let niet verder op hem.
De witte dampen, die opstijgen, worden zwaarder, en de schaduwen in de verte worden grooter.
De Natalsche ontdekt een ouden man, met een hoogen, valen hoed op het hoofd. Hij bukt zich over een lijk, en zij herkent hem: het is oom Geert, de grijze, kindsche man.
Hij spreekt, en zij verstaat hem.
„Klein-Pietje," zegt hij: „aardig jochie, ben jij daar? Ik ben bij die tent gewees, Klein-Pietje, om met jou te speel, maar hul het mij vertel, dat ik jou hier kon vind — op die kerkhof."
Hij knielt bij Klein-Pietje neer. Het lijk is in den versleten wollen rok gewikkeld, die de stervende moeder tot dek had gediend. Er ligt een stille vrede op het kindeiv gelaat, en oom Geert gaat er liefkoozend over heen met zijn stramme vingers.
„Klein-Pietje," zegt hij dan: „slaap jij? Word toch eens wakker, jochie! Ik heb de bouwdoos meegebracht, en wij zullen een mooi kasteel bouwen — erg mooi!"
„Ons jochie wordt niet meer wakker," zegt Liesbeth met droeve stem.
Oom Geert wist niet, dat de Natalsche achter hem stond, en schrikt er van. En dan vraagt hij met aarzelende stem: „Wordt Klein-Pietje nooit meer wakker, Nichie?"
„Ja, eens wordt hij wakker, oom Geert, maar nü nog
140



zijn armen. Het nokt in zijn keel, maar geen traan bevochtigt zijn oogen.
„Moeke, rust zacht!" zegt hij, haar op de doode lippen kussend, en haar hemelsch gelaat wordt verlicht door den glans van maan en sterren.
Dan neemt hij zijn kinderen in zijn armen, één voor één, en hij kust ze g'n nacht, zooals hij dat in betere dagen eiken avond placht te doen.
Toen zeide hij: „G'n nacht!" en thans zegt hij het weer. Maar deze nacht is banger — arme vader....
Nu wenkt hij Frits.
„Geef je Moeke een afscheidskus, Frits — en Elze en Sophie en Klein-Pietje!"
En Frits doet het. Hij reikt zijn vader den karabijn over, en kust zijn moeke en zijn zusjes en zijn broertje, en zijn heete tranen druppelen op hun koude gezichten.
„Heeft mijn vrouw nog een afscheidswoord voor mij achtergelaten," vraagt Viljoen, en Liesbeth reikt hem' zwijgend den brief over, waarvan zij wist.
Hij is met potlood geschreven, maar in het maanlicht toch goed te lezen.
En Hans Viljoen leest den brief.
Hij houdt even op, als hij aan dezen zin komt: „Gaarne vergeef ik al onze vijanden, en jij moet dat ook doen, liefste Man!"
Hun vergeven.... 't Is voor hem iets bovenmenschelijks....
„Ik kan het niet," komt het uit zijn borst.
„Ten minste nóg niet," gaat hij voort.
Dan vervolgt hij het schrijven, en is 't uit, dan vouwt hij den brief langzaam dicht, om hem als een kostbaren schat voorzichtig op te bergen in zijn buis.
„Die brief is met het nartebloed mijner vrouw geschreven," zegt hij tot Liesbeth.
De Kolonist van Zuid-Afrika 10
145



om de vrouwen en de kinderen, die willen uittrekken, op te nemen."
Er ging een wolk over Louis' voorhoofd, terwijl hij dit zeide.
Het bijeenbrengen van deze wagens had de komst van het kommando een vol etmaal vertraagd; bovendien waren het gebrekkige voertuigen met zwakke ossen er voor — inderdaad, Louis Wessels kon deze lijdende bevolking bitter weinig aanbieden.
Hij en zijn burgers leefden zeiven van de hand in den tand. Zij moesten trekken door een land, dat door den vijand was verwoest, en nergens was voor de verdrukten een reddend Pella. Maar de burgers waren toch gekomen, want tegenover de vrouwen, de kinderen en de hulpeloozen van dit verschrikkelijke moordkamp was het een plicht der eere, om te toonen, dat de strijdende kommando's hen niet vergaten.
Louis had veel te vertellen. Hij legde het geweer met den gevulden bandelier af en zette zich bij zijn moeder neder op een houtblok.
Toen verscheen Truida Uijs op den drempel der tent, en hare komst was een nieuwe verrassing en een nieuwe blijdschap. Zij schaarden zich dicht om tante Sannie, en snel gingen de kostbare oogenblikken voorbij.
Zij zaten daar lang. Het begon reeds dag te worden, en Louis stond op. De paarden waren uitgerust, en het werd tijd om te vertrekken.
Reeds trok een aantal vrouwen met haar kinderen het kamp uit: in de richting der wagens, die haar buiten het bereik der Engelsche barmhartigheid zouden brengen, en moeder Wessels en Janske moesten zich ook nog gereed maken voor den tocht.
Op dit oogenblik echter, toen de jonge jager opstond,
155



werd een gedruisch van snel naderende voetstappen gehoord, en Janske ijlde naar buiten. Ze was bijna onmiddellijk terug.
„De Khaki's!" riep zij met verbleekte lippen: „de Khaki's!"
Het was de overrompeling. Het was de vnandelijke overmacht, die in hinderlaag had gelegen, en als een vloed het kamp overstroomde.
Er was geen ontkoming mogelijk. Voordat Louis, de dappere held, zijn geweer kon nemen, hadden hem twintig handen gegrepen, en Miller schreeuwde hem in 't oor: „Gij zijt mijn gevangene!"
16. Door 't oog der Naald.
Nooit is er op deze wereld een oorlog gevoerd, waarin meer verraad is gepleegd dan in dezen oorlog. De verradersbacil heeft de Afrikaansche lucht verpest — erger dan de typhus-bacil, die de moordkampen dunt. Men weet niet, wien men kan vertrouwen; de muren hebben ooren, en er bestaan geen geheimen.
Louis Wessels staat daar een oogenblik verbaasd en verbijsterd, en bij verweert zich niet. Hij doet geen poging, om zijn geweer te grijpen; hij weet, dat hij verloren is.
Nu begrijpt bij ook, waarom de overrompeling zoo bovenmate is gelukt; nu verstaat bij, waarom zelfs de kampkommandant zich het gevangen nemen. Het was een manoeuvre, een krijgslist, een wel overlegd plan — het gaat als een bliksemstraal door zijn geest! — en als bij ingeving ziet hij, hoe het verdere beloop van dezen vreeselijken morgen zal zijn.
156



Voor zijn arme moeder is deze morgen, deze Maandagmorgen, de verschrikkelijkste ochtend van haar leven, want haar zoon staat daar in de Khaki-uniform, en zij weet, dat dit de dood beteekent.
De soldaten gaan met hun gevangene naar buiten, terwijl Miller, om een mogelijke vlucht te beletten, hem de handboeien aandoet.
Maar Louis Wessels denkt niet aan de vlucht. Hij denkt evenmin aan den strop, die hem wacht, maar hij denkt aan zijn kommando, aan die kleine keurbende, die den vijand zoo dikwijls heeft doen sidderen, en die hij thans heeft geleid in de kaken des doods.
Maar zijn die kommando-burgers reeds verloren? „Kees!' roept hij met een sterke stem, uit alle macht: „Kees, waarschuw het kommando!"
Kees heeft, door de ongewone opschudding verontrust, reeds zijn oog geslagen op de verwarde groep voor de tent van zijn moeder. Hij ziet Janske en Truida in de hevigste ontroering rondloopen; zijn oude moeder strompelt, op een stokje geleund, naar buiten, en zie daar — dat is zijn broeder Louis —! een gevangen man —! ent overal duiken Khaki-helmen op—!
„Een alarmsalvo!" schreeuwt de jonge jager, maar Müler springt toe, om hem een prop in den mond te duwen.
Louis laat zich echter niet zoo spoedig den mond snoeren. Hij stompt den oppasser met zijn geboeide handen zoo geweldig voor de borst, dat deze achterover tuimelt, en voordat Louis' mond verstomt, schreeuwt hij nog eens met de kracht der wanhoop: „Een alarmsalvo! En denk om den Maartenspas!"
Kees heeft de waarschuwing gehoord. Zijn kleine afdeeling geeft vlak achter elkander drie alarmsalvo's, en de Boeren, in alle richtingen verspreid, stormen het kamp uit. Blikoortje is reeds bij de paarden.
157



Terwijl hij, met het geweer tusschen de knieën, op zijn gemak zijn sigaar zat te rooken voor het kommandantsgebouw, was Miller voorbij geslopen. Hij kende den oppasser niet, maar diens verdachte bewegingen en schichtige blikken hadden den jongen Vrij stater achterdochtig gemaakt, en Kees Wessels, die zelf niet op zijn gemak' was, had hem gelast, op verkenning uit te gaan.
Zijn eerste werk is geweest, om de paarden, die bij Kees Wessels' afdeeling behoorden, te laten zadelen, doch voordat hij iets anders kan doen, komt Kees met zijn manschappen, door de Engelsche kogels omzwermd, hem reeds tegemoet hollen. „Naar den Maartenspas!" schreeuwt Kees, in het zadel springend, en hij geeft zijn paard de sporen.
De Maartenspas is een poort, een opening in de bergketen, die in het Westen haar pieken naar de wolken opsteekt. Deze pas vormt den eenigen doortocht, en zoolang hij nog niet door de Khaki's is bezet, blijft er voor de Boeren een kans van redding over.
Louis Wessels had bij den tocht naar het moordkamp de strategische waarde van dit punt bij een onverhoopte vlucht aanstonds opgemerkt, en bevolen den pas, met het oog op een mogelijken tegenslag te bezetten.
Het was ook geschied. Maar de mannen, die hem volgden, hadden hem allen zóó dringend gesmeekt, hen toch mede te nemen naar het kamp, waar zij hun moeders, hun zusters, hun vrouwen en kinderen hoopten te ontmoeten, dat hij, al was het schoorvoetend, slechts een kleine bezetting aan den Maartenspas had achtergelaten. En deze bezetting was daar straks, omdat er geen vijand was bespeurd, en de zucht, hun naaste betrekkingen te ontmoeten, hun te machtig was geworden, het kamp eveneens binnengekomen.
Zoo was de pas dan onbezet, en de ramp zou voor de
158



Boeren volkomen zijn geweest, indien de Engelschen er partij van hadden getrokken.
Doch dit is niet geschied; de Engelschen hebben geen poging gedaan, den pas te bezetten.
Bezat de majoor nog te weinig terreinkennis, of is de pas bij zijn overigens zoo doeltreffende maatregelen vergeten? Hoe dan ook, de Engelschen hebben geen partij getrokken van het verzuim der Boeren, en eerst als dezen uit den valstrik trachten te ontsnappen, wordt de majoor aan den pas herinnerd.
CqP C3t)
De zon rees statig op boven de kimmen, en terwijl zij de pieken van den Maartenspas doopte met haar vlammend goud, aanschouwde zij den schrikwekkenden rit op leven en dood. Kon Kees-Wessels den pas vóór de Engelschen bereiken, dan was Hans Viljoen, die Louis Wessels opvolgde in het kommando, en met zijn afdeeling langs een anderen weg den pas trachtte te halen, misschien gered, doch waren de Engelschen de eersten bij de bergpoort, dan waren al de Boeren gevangen als ratten in de val.
Kees met zijn kleine afdeeling had een voorsprong. Als vluchtige schaduwen schoven zij over het eenzame, zwijgende veld, en hun taaie paarden slokten den afstand op met hun snelle hoeven.
De Engelsche cavalerie joeg recht achter hen aan, terwijl de kanonniers bij de geladen stukken stonden. Doch dezen durfden geen vuur te geven uit vrees, hun eigen manschappen te raken, en in de grootste spanning volgde de kampbevolking deze ontzaglijke jacht.
De dolste geruchten deden de ronde, en niemand bleef in zijn tent. Voor een oogenblik werd de hand, waarmede
159-



de typhus en het gebrek dit rampzalige kamp hadden gegrepen, vergeten, en in een duldeloozen angst verbeidden de Afrikaners de ontknooping.
Velen riepen tot God. Anderen balden hun vuisten in machteloozen toorn, en het sterke hart der oude Hester beefde van ontroering.
Het werd een prachtige dag. De vogelen des hemels zongen hun blijde liederen; de zon klom in smettelooze heerhjkheid langs haar diep-blauwe banen naar den hooge, en het zomerwindje ruischte in het groene gebladerte.
Truida Uijs was naar den kampkommandant gesneld, om voor het leven van haar verloofde te pleiten, maar had het bescheid ontvangen, dat hij niet te spreken was.
Janske was naar vrouw Potgieter gegaan, en had onderweg Sarei van Heerden ontmoet. Hij had haar iets willen vragen, maar zij keek hem aan met den blik der diepste verachting, en met het snerpende woord: „Laffe verrader, zwijg!" had zij hem alleen gelaten.
Bij Liesbeth had zij haar jonge smart uitgeschreid en uitgesnikt, om dan als het gejaagde hert op de bergen en gefolterd door een onbeschrijfehjken angst, weer tot haar moeder te ijlen.
Het werd tien uur; er was nog niets stelligs bekend. Het werd elf uur; de lucht was vervuld met de tegenstrijdigste geruchten, en in het geheele kampleven was een zeldzame stilstand gekomen behalve in het binnenhalen van zijn oogst door den dood, die hier koning was.
Het werd half twaalf; daar kwamen de eerste Khakitroepen terug.
Zij vertelden van den verwoeden strijd om den Maartenspas. De Boeren hadden den pas als getergde leeuwen ^verdedigd, en het was den Engelschen eerst gelukt, den pas te nemen, toen Kees Wessels was gevallen.
Hij zou straks wel binnen worden gedragen — na de
160



Wilt ge Blikoortje zien — dat is hij — die daar met dat jonge paard aan den teugel! (blz. 189)
Kolonist 26



vlaggen van wraak en vervloeking wapperen, voorbij. Zacht schudde hij het hoofd.
„Is het vrede, mijn jongen?" vroeg tante Sannie.
Hij keek zijn moeder strak aan. Hij zeide niet, dat het vrede was, doch hij zeide evenmin, dat het geen vrede was.
Hij wees op zijn borst, waar een kleine Bijbel was geborgen, en Janske haalde den Bijbel te voorschijn.
Een kogel had het boek doorboord. Miller maakte later de schampere opmerking, dat de Bijbel een slecht schild was geweest voor dezen Boer, maar Miller was met al zijn speurzin en schranderheid een groote dwaas in Gods oogen.
„Het laatste hoofdstuk!" prevelde de stervende.
Hij had dat laatste hoofdstuk van de Openbaring altijd zoo schoon gevonden; als kind, leunend aan Moeder's schoot, had zij het hem zoo dikwijls moeten voorlezen.
Ach, tante Sannie dacht er aan op dit oogenblik! En zij zag weer dat kleine jongske; hij stond weer aan haar schoot, de kinderoogen vragend op zijn moeder gevestigd.
Tante Sannie had altijd gedacht, dat er iets goeds in hem sluimerde, maar het was diep verborgen, en het kon niet tot openbaring komen — ach, mocht het thans zijn...
De dokter nam den Bijbel.
Hij was een Engelschman; hij maakte deel uit van een volk, dat Afrika vermoordde. En toch knielde hij naast de baar, aan de zijde van moeder Wessels, alsof hij eenj jongere broeder van haar was.
En was hij dat niet? Was hij niet aan haar verbonden door den band van het allerheiligst geloof? Was hij niet haar broeder in Christus?
En de dokter las, want hij kende de Nederlandsche taal:
„En hij toonde mij eene zuivere rivier van het water des levens, klaar als kristal, voortkomende uit den troon Gods en des Lams. In het midden van hare straat, en op de eene en de andere zijde der rivier was de boom des levens,
164



voortbrengende twaalf vruchten, van maand tot maand gevende zijne vrucht; en de bladeren des booms waren tot genezing der Heidenen. En geene vervloeking zal er meer tegen iemand zijn. —
„Geene vervloeking!" fluisterde de stervende.
„En de troon Gods en des Lams zal daarin zijn, en Zijne dienstknechten zullen Hem dienen —;"
„Ja, eeuwig!" fluisterde de stervende.
„En zullen Zijn aangezicht zien, en Zijn naam zal op hunne voorhoofden zijn."
„Het wordt zoo donker!" klaagde de stervende.
„En aldaar zal geen nacht zijn, en zij zullen geene kaars noch licht der zon van noode hebben, want de Heere God verlicht hen —
„Ja, Amen!" suisde het van de lippen des stervenden.
„En zij zullen als koningen heerschen in alle eeuwigheid!"
De kleine dokter las al voort. Tante Sannie hield het hoofd van den stervende in haar verstramde armen, en allen, zelfs de oude Hester, knielden bij de baar.
De dokter las al voort met zijn welluidende stem, totdat hij kwam aan deze woorden: „Ik ben de Wortel en het geslacht Davids, de blinkende Morgenster!"
De stervende rees recht overeind in de armen van zijn moeder. In die brekende oogen gloorde een vuur op, doch het was niet het sombere vuur der wraak, en hij stamelde met zijn laatste kracht: „De blinkende Morgenster, Die mijn doodsnacht verlicht!"
De dokter las de laatste vijf verzen van het hoofdstuk; toen sloot hij het boek.
Kees zat nog altijd rechtop, maar de hand des doods had hem aangeraakt, en de gebroken oogen waren naar de verte gericht, naar de wijde verte — hadden zij de onsterfelijke hoogten gezien eener zalige eeuwigheid?
165



Tante Sannie hoopte het. Zij geloofde het. En dit geloof stortte zoeten balsem in de schrijnende wond.
Zij legde den doode zachtkens neder; zelf drukte zij zijn oogen dicht en kuste hem.
En toen gebeurde er iets, dat den dokter tot in de diepste vezelen zijner ziel ontroerde.
Zij stond op van haar knieën. Een machtig besef doortrilde deze wrak geworden woning, en haar stokje versmadend, stond zij rechtop, terwijl een heilige geestdrift die oogen deed tintelen. Het was de Afrikaansche vrouw, die plotseling in haar boven kwam.
„Drie helden," zeide ze: „heb ik geofferd op het altaar des vaderlands: mijn man en twee zonen! Hun namen zullen blijven schitteren in onze geschiedenis — zij zijn gevallen voor vrijheid en recht!"
„En Louis dan?" vroeg Truida.
Het kwam als een gesmoorde kreet over haar lippen. Louis .... tante Sannie's eerstgeborene.... „Het is in Gods hand," antwoordde de moeder: „Hij zal het voorzien!"
17. Het stoute Plan.
Sarei van Heerden bevindt zich in een onbeschrijfelijken toestand. Dat het plan der Boeren verraden is, begrijpt hij, en dat Miller het plan heeft uitgebracht, begrijpt hij ook.
Hij heeft het niet gedaan; hij gaat vrij uit.
Drie keeren is hij op pad geweest, om het verraad te plegen, doch drie keeren is hij teruggehouden. Hij heeft het niet gedaan, en geen zelfverwijt kan hem treffen. Hij
166



werd een verrader gescholden, maar heeft zich niet gewroken; hij werd door de Afrikaners als een melaatsche gemeden, maar hij toonde toch, dat op de lange lijst der melaatschen Sarei van Heerden's naam niet thuis behoorde.
Gaat hij werkelijk vrij uit? Is er geen reden tot zelfverwijt? Hij heeft het verraad niet gepleegd, maar heeft hij het verraad niet kunnen verhinderen?
Ziedaar de wonde plek! Hij kan met de hand op zijn hart getuigen, dat hij niets stelligs omtrent Miller's voornemen heeft geweten, maar Miller's zonderlinge houding, diens achterdochtige bewegingen en diens vele verdachte wandelingen naar het huis van den kampkommandant gaven reden tot de ernstigste vermoedens.
Niemand wist daarvan dan Sarei, en Sarei heeft niet gewaarschuwd.
Zaterdagavond zou Sarei voor den dokter vleesch bestellen in de stad, doch de uitgangen waren gesloten, en niemand mocht er uit. Dat gaf reden tot klimmenden argwaan.
Gisternacht, Zondagnacht, was hij op het kerkhof. Hij stond op dertig pas afstands van dokter Lincoln, en zag Miller bij de komst der Boeren wegsluipen als een dief.
Waarom sloop Miller weg? Wat beoogde hij toch? Wilde hij de Boeren verraden?
Er was een stem in Sarel's binnenste, die het luide bevestigde, maar hij ging niet naar Louis Wessels, om hem te zeggen: „Kommandant, daar is gevaar; de dood en het verraad loeren op je dapper kommando."
Dat deed hij niet, want er was een andere stem, die zeide: „Ben ik mijns broeders hoeder?"
Sarei had de verzoeking overwonnen, doch zij was teruggekeerd in een anderen vorm. Hij luisterde naar die noodlottige stem, en met verschrikte oogen staart hij thans op de gevolgen van zijn misdadig zwijgen.
167



Zijn geweten is ontwaakt; het ontwaakte, toen hij den geboeiden Louis Wessels zag. En hij heeft zich op de borst geslagen en geroepen: „Ik ben die man — ik! Ik lever Louis Wessels aan de galg — ik! omdat ik hem niet gewaarschuwd heb!"
Als Janske hem toeroept: „Laffe verrader!" dan noemt zij hem bij den rechten naam, en als Kees stervend het kamp wordt binnengedragen, dan is hij de moordenaar — ja hij: Sarei van Heerden....
Hij is nog bleeker dan gewoonlijk. Het zwarte haar, waarop hij anders zoo netjes was, hangt hem verward om de slapen, en zijn kleeding ziet er wanordelijk uit.
Hij heeft vrijaf, want er zijn nieuwe verplegers en verpleegsters gekomen, terwijl de epidemie vermindert. En eerst hedenavond heeft hij dienst — in de gevangenis.
Als een dronken man dwaalt hij rond in het kamp, en opnieuw komt de verzoeker tot hem. De verzoeker houdt hem staande en spreekt.
„Maak er een einde aan," zegt hij: „waarvoor leef je nog langer? Vroeger werd je een verrader genoemd, en thans ben je werkelijk een verrader geworden — maak er een eind aan, ellendeling!"
Hij zoekt de eenzaamheid op, om rond te dolen tusschen de honderden graven van het kerkhof, en plotseling voelt hij zich zoo moede, zoo onuitsprekelijk moede. Hij zet zich neder op een kleinen grafsteen, en stut het vermoeide hoofd met de handen.
Zijn gansche leven gaat aan zijn ziel voorbij — een ongelukkig, verloren leven, dat met zelfmoord zal eindigen.
Want dat zal toch het einde zijn
De dag daalt reeds, en de avondschemering spreidt zich uit over het kamp.
Ginds staat de beuk; zijn twee dorre takken beginnen te leven; zij strekken zich naar hem uit
168



„Maak een eind aan je vloekbeladen leven!" zegt de stem van den verzoeker: „hang je op — de aarde wil je in haar afschuw niet langer dragen! '
Doch er is nog een andere stem in zijn binnenste.
Het is de stem, die hem heeft weerhouden, het geheim te verraden, maar hem tevergeefs heeft gesmeekt, de Boeren te waarschuwen.
Hij heeft die stem verloochend. Hij heeft niet naar haar geluisterd, doch zij laat hem niet over aan zijn wanhoop, maar zij lokt hem: als het liefelijk klokgelui op de bergen op den Zondagmorgen.
En die stem komt van boven....
Zij verwijt niet. Zij klaagt niet aan. Maar zij ontsteekt de ster der hope in zijn duister hart, en wijst hem een beteren weg dan dien naar den verdorden beukentak.
Wel spreekt zij van schuld. Zij ontkent het niet, dat hij een moordenaar is, maar zij wijst op den moordenaar aan het kruis, voor wien nog vergiffenis was. Zij pleit zijn zwijgen, toen spreken heilige phcht was geweest, niet goed, maar zij zegt, dat er hulpe is voor den doemschuldigste der zondaren.
Zoo zijn er dan twee stemmen in het binnenste van dit verscheurde gemoed: de stem der hope en de stem der vertwijfeling; de stem des doods en de stem des levens; de stem van Satanas en de stem des Heeren....
Het bleeke gelaat met de handen gestut, zoo zit Sarei daar. Hij is er alleen — alleen met God, en al zijn jammer komt onder een ander gezichtspunt te staan.
God is de Allerhoogste, en Deze schuift zich tusschen hem en de wereld in; de menschen wijken naar den achtergrond. Hij heeft met God te doen, en met Hem alleen.
Nu weent Sarei, doch in die tranen is geen wanhoop, want het zijn de tranen van een waar berouw. En omdat
169



hij weent, is zijn blik omfloersd, doch door de omfloersing heen ziet hij het blinken van de ster der hoop.
Hij staat op en vervolgt zijn weg. Links liggen de graven der familie Viljoen; Liesbeth heeft er heden morgen kleine paaltjes bij gezet. En rechts is het graf van Kees Wessels.
Daar straks, eenige uren geleden, is deze held begraven, en een vrouwelijke gestalte is neergeknield bij het graf. Het is Janske Wessels.
Sarei zegt niets. Hij weet, dat zij hem verafschuwt erger, dan men een pestlijder verafschuwt, maar meer dan deze dochter van Afrika is voor hem de Allerhoogste, omdat Hij de Allerhoogste is.
Op dit oogenblik moet alles wijken voor God. Naar Hem gaat de ziel uit van dezen jongen Afrikaner, en voor dezen verachteling, voor dezen zoon van een Nationalen Verkenner, voor dezen verschoppeling van zijn volk is al het aardsche een licht te versmaden goed, zoo hij maar verzoening mag vinden voor zijn zware schulden.
Hij ziet den beuk aan; het donkert reeds, en die twee dorre takken strekken zich als smeekende armen uit naar boven. Zij schijnen om erbarming te roepen — om vergiffenis!
Het is zijn beeld; hij is die dorre beuk, en hij strekt de beide armen smeekend naar boven....
ca» ca»
Toen Sarei naar het kamp terugkeerde, kwam hem de oude Hester tegemoet. Hij hield haar staande, maar zij had haast en stampvoette van drift.
„Wanneer wordt er krijgsraad gehouden?" vroeg Sarei.
„Dat raakt jou niet," was het vinnige antwoord.
„Ik zou 't gaarne weten, Hester!"
„Jij — jij gemeene verrader?" barstte zij uit, hem met een verwoeden blik van top tot teen opnemend.
170



Het geheele kamp hield Sarei voor den verrader, die het geheim van het Boerenplan had verklapt aan de Engelsche autoriteiten. Er waren getuigen bij geweest, toen Janske hem een verrader had gescholden, en als een vliegend vuurtje was het door het kamp gegaan, wie het kommando in het verderf had willen storten.
Men had het trouwens wel vermoed. Hij was toch reeds een gebrandmerkte geweest, en Sarei, die wist, dat hij de publieke opinie tegen zich had, Het het grievende woord der oude Hester over zich heen gaan zooals de wilg den storm, die zijn takken neerzwiept.
„Ik vraag 't met het oog op Louis Wessels," zeide hij bedaard.
„Dien jij aan den strop helpt, eUendeling!" was haar snerpend antwoord.
En zij spuwde tegen den grond, alsof zij iets walgehjks had geproefd.
Hij echter stoof niet op, en werd niet opgewonden; hij bleef stil en onderworpen. Haar verachting had hij verdiend — waarover zou hij zich dan beklagen?
Maar hij wilde Louis Wessels redden, en achtte het zijn heüigen pHcht, den man bij te springen, die door zijn schuldig verzuim aan de handen der beulen was overgeleverd.
Daar straks was hij in de zeef des Satans geweest. Toen wilde hij zijn leven afwerpen als een onnutten ballast, doch thans wilde hij dit leven geven, om een kostbaar leven te redden.
Daarom hield hij de oppasseres vast bij den arm en zeide onderworpen: „Ik heb je verachting verdiend, Hester. Ik bèn een verrader — niet omdat ik het verraad heb gepleegd, maar hierom, dat ik het verraad niet heb ontmaskerd."
„Draai er maar geen doekjes om!" bulderde Hester;
171



„jij en Miller die apekop — jullie bent de grootste schoeljes, die er op Gods aardbodem rondloopen en onze lieve Heere is wel barmhartig, dat hij jullie niet als Korach, Dathan en Abiram levend doet ter helle varen!"
Sarei bleef onderworpen. Hij vernederde zich diep, en het was een ware, oprechte zelfvernedering.
„Ik heb diep berouw over mijn zonde," zeide hij.
„Berouw — natuurlijk!" was het schampere antwoord; „'t berouw komt na de zonde!"
„Er is verschil van berouw."
„Zóó — dat is iets nieuws."
„En ik wil de echtheid van mijn berouw bewijzen, door Louis Wessels uit de gevangenis te redden."
„Nou breekt me de klomp!" riep Hester vol verbazing uit. „Zoo — wil jij hem redden? Alle menschen! Ik denk, dat het jou in je bovenkamer schort!"
Zij zweeg even, om dan voort te gaan: „Weet je wel, dat dertig soldaten den tronk bewaken?"
Doch dan barstte zij uit, met een grimmigen lach op het verweerde gelaat: „Apekool, niks als apekool! Jij wil je schoon wasschen door een komedievertooning. Een ellendeling ben jij — versta je mij?"
Het kwam niet in haar gedachten op, dat het ernstig gemeend kon zijn. Het is trouwens ook zoo zwaar en zoo moeilijk voor een menschenkind, dat daar heentrekt door het land van bedrog, om het goede te denken van zijn naaste.
Sarei verdroeg dien achterdocht. Hij werd niet ontstemd, niet wrevelig, niet verontwaardigd; hij vernederde zich onder de geweldige hand des Heeren, en in die zelfvernedering lag een buitengewone en onoverwinnelijke kracht.
„Met des Heeren hulp red ik Wessels!" zeide hij met een kalmte, die Hester verbijsterde, en met een vastberadenheid, die haar schokte.
172



„En jij moet mij helpen, Hester."
De oude ziel wist niet meer, hoe zij 't had. Zij was den toestand niet meer meester, en maakte een gebaar van de uiterste verbazing, terwijl onder de zware wenkbrauwen de flikkerende oogen vorschend op den spreker waren gericht, die bleek als een doode en toch zoo vastberaden voor haar stond.
Zij scheen met zich zelve te overleggen. Daarop zeide zij kortaf: „Ga mee, want het is hier te gehoorig!"
Met groote stappen leidde zij Sarei naar een eenzame plek. Het was reeds donker geworden; boven hun hoofden schitterden de sterren.
„Nu spreek!" zei ze op haar forsche manier.
„In de eerste plaats: Wanneer zal er krijgsraad worden gehouden over Louis Wessels?"
,,'t Is vandaag Maandag — denkelijk morgen vroeg."
„Hoe laat?"
„Dat weet ik niet; 't scheelt me ook niet."
De oude Hester lachte om de onnoozele vraag, en het was een lach vol bitterheid.
„Wat denk je van den uitslag, Hester?"
„De strop natuurlijk. Maar is Kitchener, die de eindrbeslissing heeft, in een goede luim, dan bestaat er een kleine kans, dat de kogel den strop vervangt."
„Ik dacht het wel."
„Waarom vraag je 't dan?" hernam Hester op barschen toon, doch Sarei lette niet op die laatste woorden, want zijn geest werd nu geheel vervuld met zijn plan.
„Kijk," zeide hij langzaam, bijna fluisterend: „heden avond te negen uur heb ik dienst in den tronk."
Zij knikte met het groote hoofd, en nu ontvouwde hij zijn plan.
Zij liet hem geheel uitspreken, en viel hem niet één keer in de rede. Zij staarde hem aan met klimmende verwon-
173



dering, en toen hij had uitgesproken, knikte zij opnieuw met het groote hoofd.
„Als Louis den tronk verlaat, is hij aan jouw zorgen toevertrouwd, Hester."
„Goed!" was het kordate antwoord: „ik waag er mijn grijzen kop aan."
Zij keek Sarei lang aan. Toen legde zij de grove handen op zijn schouders en zeide: „Ik heb jou gewantrouwd, Sar,el — het spijt mij."
Ér kwam een zachtere klank in haar stem, en er schemerden tranen in haar oogen.
„Sarei," ging ze voort: „ik ben wat ruw uitgevallen, maar ik ben een vrouwmensen, die altijd tegen den stroom moest optornen. Hoe ik hier in dit kamp ben gekomen, weet ik zelf niet; ik ben er eigenlijk ingesmeten, en toen ik er was, dacht ik: Onze Lieve Heere zal er wel Zijn wijze bedoelingen mee hebben. Zoo ging ik dan aan mijn werk, en slikte mijn groote ergernis om die ellendige Khaki's zoo goed mogefijk in, want anders hadden ze mij nog uit het kamp gegooid, en dan hadden de arme bloeden van vrouwen en de arme wurmen van kinderen nog het beetje troost moeten missen, die ik hun kon geven. God zegen je, Sarei, en wat mij betreft: ik waag er graag mijn ouden kop aan!"
Toen scheidden zij. . Hester keek den jongen man na, totdat hij in de duisternis verdween, en zij had dat bleeke gelaat voor den laatsten keer gezien.
18. Het vrijwillige Offer.
Zoo zit Louis Wessels dan in de gevangenis. De ongetemde leeuw der wildernissen proeft het brood der gevangenschap, en het is een bitter brood.
174



In driftige passen stapt hij rond in de kleine cel, die slechts drie meter in het vierkant is.
De gevangenis is een nieuw gebouw. Het is met het kamp verrezen, en vertoont in zijn bouw de overijling, waarmede het werk is voltooid. Doch de cel is toch hecht genoeg; Wessels heeft de kracht van zijn gespierden arm tevergeefs beproefd aan de ijzeren staven der kleine ramen, en hij heeft de vruchtelooze pogingen gestaakt.
Hij maakt zich geen dwaze illusies. Hij weet, dat morgen vroeg de krijgsraad zal vergaderen, en over dezen man, die zoo vol barmhartigheid is geweest voor de honderden Engelsche krijgsgevangenen, die in zijn handen vielen, zal het doodvonnis worden uitgesproken.
Hij is zeer bedroefd, omdat zijn broeder Kees is gevallen, maar de wijze, waarop deze held den Maartenspas heeft verdedigd, verheldert zijn sombere cel, en de wetenschap, dat het kommando als uit de klauwen des doods is gered, verkwikt hem.
Hij gaat den dood te gemoet met kalmen moed. Hem is een hemelsche woning bereid, als deze aardsche tabernakel wordt afgebroken, en het is zijn gedurig gebed, dat de Heere hem in zijn laatste uren moge nabij zijn met de vertroostingen des Heiligen Geestes.
Van achter bezien, wordt het hem al duidelijker, dat de aanslag op dit kamp, al is het plan uit de edelste beweegredenen ontsproten, met een mislukking moest eindigen, daar het geheele land door de Engelschen stelselmatig is verwoest.1) Er is geen koren, geen voedsel; bovendien zou de wagentros met de vluchtelingen den kommando-burgers als lood aan de vleugels hebben ge-
*) Den wakkeren generaal Beijers ia het drie maanden later — den 22 Januari 1902 — wel gelukt, het Concentratie-kamp te Pietersburg binnen te dringen, en een aantal burgers te bevrijden, doch deze aanslag geschiedde onder de gunstigste omstandigheden, en had slechts ten doel, de weerbare kampbewoners te wapenen.
175



hangen, terwijl de paarden-kommando's in spijt van hun schitterende bewegelijkheid toch reeds te kort moeten schieten bij de snelheid der Engelsche spoortreinen. Ja, die spoortreinen
Terwijl het doodsgelui den heldhaftigen guenlla-aanvoerder reeds in de ooren dreunt, peinst zijn geest nog over een vraagstuk, dat de schranderste Afrikaners tevergeefs hebben trachten op te lossen: de spoor-kwestie. Loo het den Boeren was gelukt, de Engelsche verbindingslijnen af te snijden, waren zij overwinnaars geweest en gebleven. Maar zij konden het niet; het stalen paard was
hun te machtig. ,
De Boeren vernielden de spoorlijnen, waar zij konden; de spoorwagens lagen bij honderden verpletterd langs de spoorbanen, met de verroeste locomotieven er naast, en de spoorrails rezen als slangenkoppen sted de lucht in. Doch het was tevergeefseh; de kracht van het stelen ros was niet te breken, omdat de bronnen van Engeland onuitputtelijk waren, en het zegevierend gebnesch van het ijzeren paard overschreeuwde den stervenskreet der
bezwijkende Republieken
Louis Wessels weet sedert lang, hoe de afloop dezer wanhopige worsteling zal zijn, doch die afloop vervaart zrjn heldenziel niet meer. Toen zijn oogen in een profetisch vergezicht voor den eersten keer den ondergang van zijn geliefde RepubUek hadden aanschouwd, had het zijn geest als verbrijzeld, maar thans is hij er mede verzoend, omdat hij gelooft in den eindehiken triomf van zijn volk. Hij ziet de zege en de zegepraal, en achter den donkeren nacht schemert reeds het blijde morgenrood....
CS) CS)
Truida werd even toegelaten in zijn cel; het was een droevig, weemoedig oogenblik.
176



Doch eindelijk begreep zij hem, en de blos der schaamte steeg haar brandend naar de wangen.
De lange, magere kerel werd dringend. Hij begeerde haar en greep haar arm. Hij sprak zoete woordjes, maar zij stiet hem terug, zooals men een giftige adder wegstoot.
Toen echter werd hij woedend.
„Louis Wessels zal sterven, als gij aan mijn verlangen met toegeeft!" kwam het van zijn lippen.
„Dan zal hij sterven!" zeide ze met trillende oogleden.
Zóó ver was het dan gekomen in Afrika — zóó werden de dochters van Afrika beleedigd! Het hamerde in haar slapen; het nokte in haar keel, en een brandend gevoel van toorn en schaamte, van afschuw en ellende ging door haar ziel.
Louis Wessels was verloren....
Maar neen — hij mocht niet sterven. Onder de Engelsche officieren waren nog vele mannen met een ridderlijk gevoel, en de majoor, die den held van Maartenspas met ontbloot hoofd had geëerd, was er één van.
Hij kwam Truida juist tegemoet, en in den nood van haar ziel sprak zij hem aan.
„Majoor!" zeide ze: „red Louis Wessels!"
Hij bleef even staan, en keek haar verwonderd aan, want hij kende haar niet.
„Wie zijt ge?" vroeg hij, en zij antwoordde: „Ik ben zijne verloofde!"
„Arm meisje!" zeide hij toen, en meer zeide hij niet.
Zij echter hief hare handen smeekend omhoog.
„Red hem, Majoor!"
„Arm meisje!" zeide hij nog eens, en meer zeide hij niet.
Toen echter ontroerde zij. Het was, alsof een scherpe pijn opkwam in haar voeten en langzaam oprees naar boven.... naar het hart.... naar dat gemartelde hart....
„Is er dan geen redding mogelijk?" stamelde zij, en zij,
178



hief het beeldschoon gelaat, waarin de oogen als omfloerste sterren blonken, met een roerende smeeking op tot den officier.
Zijn oogen werden vochtig. De mensch kwam weer in hem boven, en hij voelde zich ongelukkig, omdat hij deze treurende bloem niet kon verkwikken door den zonneschijn van een verlossend woord.
„Is er geen hope meer?" vroeg zij met den angst van het gejaagde wild, dat geen uitweg ziet, en hij schudde droevig het hoofd.
Het was immers reeds beslist. De Khaki-uniform van Louis Wessels had alles beslist, en zoo dit nog niet voldoende was, waren er valsche getuigen, omgekochte Kaffers, met hoopen te krijgen, die met een stalen voorhoofd zouden durven zweren, dat Louis Wessels op ongewapende Kleurlingen had laten vuren.
De jonge jager moest sterven, en de krijgsraad was maar een vorm, om het doodvonnis te bezegelen.
De majoor keek het meisje lang aan met den blik van een diep medelijden. De laatste bloeddrop week uit haar gelaat, en hij zag de liefelijke bloem der Natalsche bergen als verpletterd onder het leed.
„Arm kind," zuchtte hij: „ik kan u niet helpen!"
En nog dienzelfden avond diende deze dappere held, met redenen omkleed, zijn ontslag in, want de taak van een Engelsen officier was hem te zwaar geworden.
6V C5t>
Het is weer avond geworden — Maandagavond.
Aan tante Sannie en Janske was het toegestaan, naar Liesbeth's tent te verhuizen, en Truida is er ookf.
De droefheid, de gemeenschappelijke smart heeft den1 band tusschen deze menschen nog nauwer toegehaald, en
179



trots al haar ellende en al haar zielepijn staat boven den ingang dezer tent geschreven: ,,Ziet, hoe lief zij elkander hebben!"
Het is heel wat gezelliger geworden in de tent. Er zijn thans eenige stoelen aanwezig, en in den hoek staat een ledikant voor moeder Wessels. Ook zijn de stroozakken verwijderd, terwijl er flinke matrassen voor in de plaats zijn gekomen.
Het is droog in de tent; de regens hebben opgehouden, en het moeras is verdwenen.
Suze en Klein-Jantje slapen naast elkander. Ze zijn goed gezond, en Klein-Jantje begint aan te sterken.
In het midden der tent staat een kleine tafel, waarop een Bijbel ligt, terwijl de waskaars haar vredig licht uitstraalt over het kleine gezelschap.
Er wordt niet veel gesproken. Deze vrouwen trachten haar zielen op te heffen tot den Troon des Heeren, zonder Wiens wü geen muschje van de daken valt, en zij vertroosten elkander met de woorden der Heilige Schrift. Maar de angst klopt in haar binnenste, en haar zielen sidderen om het lot van Louis Wessels.
Het is stil geworden op de kampwegen. Er worden geen voetstappen meer gehoord, en de sterren blinken boven het sluimerende kamp.
Want het is nacht, doch geene der vrouwen denkt aan slapen. Tante Sannie zit daar, oud en gebroken, terwijl haar lippen beven. Zij bidt, en allen bidden.
Daar beweegt zich iets aan den achterkant der tent, en Janske kijkt verwonderd op. Zij hoort een gerucht, en de anderen hooren het nu ook. Het zeildoek beweegt zich.
„Wie daar?" fluistert een stem van buiten, en er ontstaat in de tent een buitengewone spanning.
Het spreekt van zelf, dat men de stem in verband brengt
180



met Louis Wessels, maar zijn stem is het niet. Het is een andere stem; het is Hester's stem.
Liesbeth tilt het achterzeil op, en ontdekt de vage omtrekken van een man en een vrouw.
Die vrouw is Hester. Zij blijft staan, maar de man treedt snel de tent binnen.
„Sarei van Heerden!" roept Janske met een mengeling van verbazing en verachting, maar het is Sarei met. Het is wel zijn kleeding, die hij als oppasser draagt, maar Sarei is het niet.
Truida's oogen zien dezen keer toch scherper dan die der zuster. Met een gesmoorden kreet valt zij den binnenkomende om den hals — het is Louis Wessels....
En nu, bij het licht der kaars, ziet Janske hare vergissing. De oppasserskleeding, die den forsch gebouwden Louis veel te nauw zit, had haar in verwarring gebracht.
Hoe komt hij hier? Wie ontsloot de ijzeren grendelen zijner gevangenis?
In Janske s hart stijgt een ontzaglijk vermoeden op.
„Hoe kom je aan die kleeren, Louis?"
„Van Sarei. Wij ruilden van kleeren, en nu zit hij voor mij in de gevangenis. Ik zou het offer niet hebben aanvaard, indien ik niet had gehoopt, dat de edelmoedigheid zijner daad hem voor een zware straf zou bewaren."
Welk een verrassing! Welk een wederzien 1 Een groote vreugde doortrilt de harten, maar zij wordt getemperd door de vrees voor een te vroege ontdekking.
,,'t Licht uit!" vermaant een stem.
Het is de stem van Hester, die buiten de wacht houdt, de kaars wordt uitgeblazen.
„Maak voort!" roept dezelfde stem.
Zoo neemt Louis dan haastig afscheid en treedt naar buiten.
Hij toeft even, de ooren spitsend als de wolf, wanneer
181



deze onraad hoort. Uit de verte komt rumoer; honden slaan aan, en patrouilles beginnen rond te loopen — de ontsnapping is ontdekt.
Doch zij zullen den jongen, den grooten jager niet zoo licht vangen. In groote sprongen ijlt hij weg; als een schaduw glipt hij tusschen de schildwachten door, die nog niet gealarmeerd zijn, en hij heeft het wijde veld reeds onder zijn vlugge voeten, als de ruiterij uitrukt.
Het eerste gevaar is nu gelukkig voorbij, maar zoo lang de met dicht struikgewas begroeide heuvelrug niet is bereikt, is Louis nog niet in veiligheid.
Plotseling werpt hij zich plat tegen den grond. Een breede stralenbundel flikkert over het veld; het is het electrische speurlicht, dat naar den vluchteling zoekt. Er gaat een rilling door zijn leden, als het zoeklicht over hem heenglijdt, doch weer in de schaduw gekomen, zet hij de vlucht in groote sprongen voort.
Hij kan niets van de vijanden zien, want de duisternis belet het hem. Hij vermoedt hen achter zich, en het oor op den grond leggend, hoort hij den dreun van vele, snel naderende paardehoeven.
Doch God, op Wien zijn ziel hoopt, en Die over winden en wolken gebiedt, komt hem thans te hulp. De geheele hemel wordt zwart van wolken, en er barst een van die hevige onweers los, waaraan Zuid-Afrika zoo rijk is.
Het wordt een noodweer. De vijanden staken de vervolging, en bij de felle bliksemflitsen, die het wijde veld verlichten, ziet Louis, hoe de ruiterij weer kampwaarts keert.
Hij ziet nog iets anders. In een woesten ren komt Pluto dwars over het veld aangehold; hij springt met zijn ruige pooten tegen zijn baas op, en dient hem als gids naar den heuvelrug.
Dan begint de hond te blaffen, en Pluto volgend, ziet
182



Louis tot zijn groote verbazing een kommando-burger oprijzen in de duisternis.
„Blikoortje!" roept de jonge jager op den toon der blijdste verrassing: „jij hier, Blikoortje? '
„Ja," zegt de jonge borst: „hier ben ik."
Hij schudt de hand van zijn kommandant, en zijn vreugde over Louis' bevrijding is diep en oprecht.
„Kwam jij, om mij te bevrijden, Blikoortje?"
„Natuurlijk, maar dat is een snaaksch geval — baie snaaksch! Ik wou jou verlossen, en jij bent reeds vrij — ik kan 't maar amper gelooven."
,,'t Is toch zoo; ik zal 't je later wel eens vertellen. O Blikoortje! dat jij bent gekomen, om mij te verlossen uit den leeuwenkuil!"
,,'t Is niets bijzonders, Kommandant."
Blikoortje xegt het op zoo kalmen toon. Hij vindt het doodgewoon, dat hij heden nacht zijn leven zou wagen, om dat van zijn kommandant te redden, doch voor Louis Wessels is het iets grootsch en heerlijks, en hij roept met bewogen stem: „Zoolang daar in Afrika zulke trouwe en wakkere borsten leven, heeft ons volk een groote toekomst!"
Zij zetten zich neder op den top van een hoogen heuvel, en Pluto strekt zich lang uit naast zijn meester. En zij zitten daar lang te gezelsen, totdat de jonge jager wil slapen. Maar hij kan den slaap nog niet vatten, want zijn hart is te bewogen, en dat hart looft God, Die hem uit al zijn angsten verloste.
Ginds, in het Oosten, ligt het concentratiekamp; eenzaam en verlaten, terwijl bij lange tusschenruimten nog een bliksemstraal als een vuurgarf de tenten verlichte.
Bij dat licht ziet hij den verren, hoogen beuk, die zijn twee naakte armen opheft naar den met wolken bedekten
183



hemel, en het moordkamp, het kamp des doods, waarvan hij de poorten te vergeefs had opengebroken.
De schrikwekkende jaren van dezen oorlog gaan aan zijn geestesoog voorbij; bloedige visioenen rijzen voor hem op, en de schimmen der verslagenen staren hem aan met groote, droevige oogen.
Daar is Elandslaagte, waar zijn vader en Danie, zijn jongste broeder, werden begraven....
Daar is de slag van Colenso met zijn veroverde kanonnen; de Spionkop met zijn mist en nevel; de vermetele jachten met Christiaan de Wet; de glorie van Nooitgedacht. En de vlammen van Wonderfontein loeien er door heen....
En dan dit moordkamp ....
Het is nu Maandagnacht, en het is slechts vier en twintig uren geleden, dat Louis met zijn burgers bij de geopende groeven van het hongerige kerkhof stond.
Slechts vier en twintig uren?
Het is ongelooflijk — er schijnt een eeuwigheid tusschen te liggen.
Doch nu verwarren zich de tooneelen. De jonge jager kan ze niet meer uiteen houden, en zijn oogen worden zwaar.
Hij vleit zich neer, met het hoofd op een klipsteen. Zijn ademhaling gaat diep en regelmatig, en als Blikoortje naar hem kijkt, ligt Louis Wessels m een diepen slaap.
„Kom, maat!" zegt de jonge Vrijstater daarop tot Pluto : „nou sal ons 'n plan maak en over die kommandant die wag hou, opdat Khaki hom nie overrompel nie!"
Hij onderzoekt het slot van zijn geweer en steekt een PflP3e aan- Hij blaast gemoedelijk de rookwolken uit, en houdt met Pluto trouw de wacht den ganschen nacht.
184



19. Morgenglans.
Hester had er haar hoofd aan gewaagd, om Louis te redden, maar het liep met een sisser af. De dokter verklaarde, haar niet te kunnen missen in de barak, en de kampkommandant achtte het gewenscht, hem in 't gevlei te komen, nu de ontzettende sterflijsten van dit kamp ontsteltenis en opschudding hadden veroorzaakt bij de hoogste autoriteiten.
Er was sprake van een commissie van onderzoek, en om den dokter gunstig te stemmen, was der oude Hester geen haar gekrenkt.
Met Sarei van Heer den stond het anders. Hij redde Louis' leven, en het kostte hem zijn eigen leven. IJdel was de hoop geweest, dat de grootheid, de edelmoedigheid der daad de schuld in het oog van den krijgsraad zou verminderen. Zijn daad werd beschouwd als het heulen met den vijand, dat te zwaarder woog, daar hij zelf ambtenaar was in Engelschen dienst. Als de uiterste gratie werd de strop veranderd in den kogel.
Maar hij was in zijn eer hersteld. Toen hij tusschen de bajonetten de legerplaats werd uitgeleid om te sterven, stonden de kampbewoners vol eerbied langs den weg geschaard. Velen weenden, en zij eerden hem, zooals een volk zijn helden eert.
Hij zag Janske in allerijl naderen, en hij verzocht de soldaten, een oogenblik stil te houden.
„Sarei," smeekte zij: „kun je mij vergeven?"
Toen glimlachte de terdood veroordeelde zacht.
„Alles, Janske — alles 1"
Zij nam zijn geboeide handen en drukte ze teeder aan haar borst. En zij kuste die geboeide handen.
Hij bewoog de wimpers niet, toen hij tegen den grauwen
185



muur werd gesteld. Met zes kogels in de borst, vond hij naast Kees Wessels een graf, en de geheele kampbevolking bedreef rouw om zijn dood.
os) av
Dat alles is echter reeds twee jaar geleden. De moordkampen zijn verdwenen, en het is vrede geworden.
De krijgsgevangenen zijn teruggekeerd uit de vier winden des hemels. De vechtende kommando's hebben de wapens neergelegd, en het Afrikaansche volk is weer begonnen te ploegen en te zaaien, zooals hun vaderen deden.
Terugblikkend op de verschrikkingen van den driejarigen oorlog, schijnt alles een droom te zijn geweest, een nachtmerrie, een akelig visioen, dat onze oogen verschrikte en onze harten verscheurde.
Van de kerkhoven der moordkampen, die meer dan zes en twintig duizend vrouwen en kinderen verslonden, zijn wij heden ver verwijderd, en in plaats van een dorren beuk, die zijn twee verstorven takken als weeklagende armen naar boven strekte, zien wij een opgeschoten linde, die een liefelijke schaduw spreidt.
Wij zien ze in de verte, en wij richten er onze schreden heen, want zij beschaduwt eene landelijke woning, waar wij van harte welkom zullen zijn.
Een gevoel van welbehagen, van frisschen levenslust doortintelt ons, den blik rondom ons slaande. De treurwilgen langs de oevers der kabbelende rivier zijn overlogen met een teeder groen; de perzikboomen zijn vol lichtroode bloesems, en wij wandelen tusschen akkers, waarvan de tarwe en de haver reeds hoog staan.
Doch wij moeten ons reppen, want reeds daalt de dag, en de olmen werpen lange schaduwen over den weg.
„De Goede Verwachting!" heet de hoeve.
186



Een kostelijke naam — weet ge een beteren? Doch wat is dat voor een rumoer op het erf?
De Hottentotten zijn bezig, de schapen binnen de reekralen te drijven, en het zwartje, dat als een koning zijn bevelen uitdeelt, komt ons zoo bekend voor.
Ginds gaan de Melkkaffers, en we hooren het geloei van ossen en het vroolijk gehinnik der paarden!
Dat is de veranda; zij wordt beschaduwd door het lommer der groenende lmde. En als wij de stoep der veranda betreden, vinden we, dat wij dien rijzigen man, schitterend in de heerlijkheid van zijn jonge kracht, meer hebben gezien, en die jonge vrouw daar naast hem — is zij niet de Hefehjke bloem uit de Natalsche bergen?
Doch toen wij Louis Wessels den laatsten keer bij het moordkamp zagen, miste hij het breede litteeken, dat over zijn linkerwang loopt, en dat te danken is aan den raak gemeenden sabelhouw van een Engelschen stukrijder, die met mannenmoed maar vruchteloos zijn kanon verdedigde. Dat geschiedde in den beroemden slag bij Tweebosch1) glorierijker gedachtenis, toen het kommando van Louis Wessels, onder de hoofdleiding van Koos de la Reij, den leeuw der Magaliesbergen, aan den laatsten en den schitterendsten slag der Boeren tegen het Engelsche geweld deel nam.
Het litteeken staat Wessels goed, en Truida Uijs zegt met het fiere bewustzijn der Afrikaansche vrouw: ,,Ik zou dit litteeken voor geen duizend ridderorden willen missen."
Zij draagt haren eerstgeborene op den arm, want ik moet u vertellen, dat ze getrouwd zijn.
Het was een stille biouloft — zonder drukte en zonder gedruisch. De wonden schrijnden nog te hevig; de golven der ellende gingen nog te hoog. Maar de wonden beginnen
1) 7 Maart 1902.
187



toch allengs te sluiten; de ellende vermindert, en er schijnt reden te zijn voor „de Goede Verwachting."
Wij zien geen Engelsche vlag — wij zijn op Duitsch gebied: in Zuid-West-Afrika.
De Engelsche vlag was voor Louis Wessels een ondragelijk gezicht, en hij volvoerde zijn reeds lang gekoesterd plan, om zich als kolonist in het Duitsche gebied te vestegen. Dit neemt niet weg, dat hij de Afrikaansche tradities zal voortzetten in dit nieuwe land, want het is immers ook Zuid-Afrika, en de dag zal aanbreken, dat de Hollandsch-Afrikaansche vlag, langs wier banen de adem der vrijheid gaat, en wier top is gekroond met eer en roem, zal uitwapperen over geheel Zuid-Afrika: van de Tafelbaai tot waar de watervallen dreunen van den bruisenden Zambezi-stroom.... de Zambezi-rivier.
Daar zit een oude man in den hoek der veranda; het is Arend Uijs, de vader van Truida. Hij heeft zeven maanden gezucht in den kerker op een valsche aanklacht, en nogmaals zeven maanden, omdat hij de waarheid zeide.
„Alles sal reg kom," zeide hij, toen de politie den grijsaard als een vagebond oppakte. En den kerker verlatend, zeide hij andermaal: „Alles sal reg kom!"
Hans Viljoen woont op twee uur afstands van „de Goede Verwachting;" Frits en Klein-Jantje voltooien zijn huisgezin. Frits wordt het ware evenbeeld van zijn vader, en Klein-Jantje groeit voorspoedig op.
Eiken Zondag komen Viljoen met Frits herwaarts, om de godsdienstoefening bij te wonen, en hij brengt dan Klein-Jantje mee. Zijn haar is grijs geworden, en zijn wangen zijn gerimpeld, maar de Zondagen zijn blijde dagen in zijn leven, terwijl hij steeds — hoe zou het anders kunnen? — een hartelijk welkome gast is op de hoeve van zijn vroegeren kommandant.
Hij heeft veel geleden en veel ervaren, maar zijn moed
188



DE KOLONIST
VAN ZUID-AFRIKA












DE KOLONIST VAN ZUID-AFRIKA



ri



L. PENNING
OE KBL3H1ST VAK ZUID-AFRIKA
VERHAAL UIT DEN BOEREN-OORLOG
(1899—1902)
VIERDE VERBETERDE DRUK GEÏLLUSTREERD DOOR J. H. ISINGS
LA RIVIÈRE <S VOORHOEVE - ZWOLLE



AUTEURS- EN VERTAALRECHT VOORBEHOUDEN COPYRIGHT 1927 BY LA RIVIÈRE & VOORHOEVE - ZWOLLE



INHOUD
Hoofdst. Bladz.
1. Het stervende Kamp 7
2. De Zoon van een Afvallige. . . ; 20
3. Verademing 29
4. De Boeren op komst 44
5. Tweestrijd 56
6. De Stem des Heeren 64
7. De Ster der hoop 70
8. Afgeluisterd 88
9. De tent der Ellende 93
10. Verlos ons van den Booze! 99
11. De Strijd tegen den Dood 104
12. Een Engelsche Krijgsraad 117
13. G'n Nacht! 126
14. De Afrikaansche Veldprediker 136
15. Truida Uijs . 150
16. Door 't oog der Naald 156
17. Het stoute Plan 166
18. Het vrijwillige Offer 174
19. Morgenglans 185
m m
ffi






1. Het stervende Kamp.
Gij blijde dagen, waar zrjt gij gebleven? Gij zonnige tijd, toen het huisgezin in vrede zat onder zijn vijgeboom, en de kinderen als olijfplanten groeiden rondom den disch — gij blijde dagen, waar zijt gij gebleven?
Het stormt daar buiten; de zeilen der tenten klepperen als de zeilen van het schip bij een noodweer.
En de regen valt in stroomen neer; het geheele kamp wordt onder water gezet; de grond, waarop deze tent staat, is een moeras.
Daar zit een Natalsche Boerenvrouw, het moede hoofd gestut. Het is vrouw Potgieter.
Was zij maar gevlucht met haar kind de wildernis in! In die wildernis, in die huilende woestijn met de wilde dieren tot haar gezellen zou 't beter zijn geweest dan in dit afschuwelijke kamp, in dit moordkamp, dat een schepping is der Engelsche barmhartigheid
Maar zij kon niet vluchten; het was haar onmogelijk. Zij behoorde met haar kind, de vierjarige Suze, bij een tros van ossenwagens vol vrouwen en kinderen, grijsaards en verminkten, die het wijde veld in vluchtten voor het Engelsche geweld.
7



Het was een buitengewone vlucht. De tocht ging over duizelingwekkende hoogten, langs peillooze afgronden, en de Afrikaansche vrouw had op dien tocht opnieuw haar onvervaard gemoed, haar onverschrokken aard en haar onuitputtelijke vindingrijkheid getoond.
Twee keeren trokken die drie en twintig wagens, elke wagen met zestien ossen bespannen, door een gezwollen rivier, waarvan het water den trekdieren tot aan de schoften reikte, en het mocht een wonder worden genoemd, dat geen der kinderen bij die gevaarvolle rivierovergangen was verdronken. Toen waren zij weer voortgesukkeld, al maar voort, totdat hun verschrikte oogen op zekeren avond de lucht vóór hen en achter hen zagen rood gekleurd.
Het waren de vlammen, die uit de brandende hoeven oplaaiden; het waren de seinen, waarmede de Engelschen hun nadering plachten aan te kondigen. En van twee zijden ingeklemd, werd de hoop op uitkomst gering.
Doch de dappere Afrikaansche vrouwen gaven het nog niet op. Zij zochten een nieuwen uitweg, door met den langen wagenslier zijwaarts te zwenken, en eerst toen zij hier op een derde vijandelijke colonne stieten, gaven zij de wanhopige worsteling op.
Als schapen zonder herder stonden zij daar, tusschen honderden Khaki's in, en met loome schreden, met een angstig voorgevoel, dat zij naar een slachtplaats zouden worden geleid, trokken zij naar het concentratie-kamp.
Doch zie! er kwam uitkomst. Een kleine Hottentot, die evenals de andere inboorlingen door de Engelschen als een bondgenoot werd beschouwd, wist tot vrouw Potgieter door te dringen, en smokkelde haar een verdroogd maïsblad in de handen, waarop deze vier woordjes stonden: „Hou moed; ons kom!"
Het briefje was blijkbaar niet voor vrouw Potgieter alleen bestemd, en zij had zich gehaast, om haar naaste
8



vriendinnen, de weduwe Wessels en vrouw Viljoen er mee in kennis te stellen.
Weduwe Wessels was de moeder van den jongen, beroemden guerilla-aanvoerder Louis Wessels, terwijl vrouw Viljoen, die zich met haar vier jonge kinderen bij dit lager bevond, gehuwd was met Hans Viljoen, een van Louis Wessels' uitstekendste officieren.
Het korte briefje bevatte geen onderteekening, doch het was ook niet noodig. Het schrift maakte den schrijver openbaar, en men kon er van verzekerd zijn, dat Louis Wessels niet zou talmen, om zijn woord gestand te doen.
Binnen vierentwintig uren was hij dan ook met zijn dapper kommando1) op de vlakte verschenen, en op twee dagreizen afstands van het concentratie-kamp had hij de Khaki's,2) die den wagentros begeleidden, krachtig aangetast.
Doch de soldaten wisten raad. Zij joegen de vrouwen, de kinderen en de grijsaards als schapen bijeen, en achter deze levende borstwering wachtten zij de Boeren af op de punten van hun kogels.
Toen steeg er een kreet van woedenden toorn op uit de rijen der Boeren, en oprijzend als een golf, als een stormvloed, stortten zij zich, alle bedekking versmadend, boven op den vijand.
En de Engelschen dolven het onderspit, zooals dat altijd en nooit anders was, waar de krachten niet al te ongelijkmatig waren verdeeld, en zij vluchtten achter de leemen muren van eenige naburige Kafferkralen, waar zij voor het oogenblik veilig waren.
Toen had Louis Wessels tot de bevrijde vrouwen gezegd: „Vlucht met uw wagens — vlucht!" en zij hadden het gedaan. Maar nauwelijks hadden zij een paar kilometer af-
') Krijgsmacht. •
2) Engelsche soldaten, naar de Khakikleur van hun uniform Khaki's genoemd.
9



gelegd, of het kommando van Louis Wessels was plotseling door zwaar geschut bestookt geworden, en door zorg en angst aangetast, hadden de vrouwen achter een hoogen heuvel halt gehouden.
Dat hadden zij niet moeten doen; het was trouwens tegen het uitdrukkelijk bevel.
Maar al was het dwaas, wat zij deden, het was toch' menschelijk. Het waren toch haar mannen, haar broeders, haar zonen, die daar vochten. De vrouwen werden als vastgenageld aan de plek, waar zij stonden, en met kloppende harten hadden zij, wegduikend onder den kam van den heuvel, den hopeloozen strijd bespied.
De overmacht was te groot geweest. Het was een zee van vuur en staal, die de Boeren dreigde te verzwelgen, en het heldhaftige kommando had te vergeefs gestreden.
Het wendde den teugel, en de laatste blik van Louis Wessels viel op het reddeloos verloren lager.
Ja, reddeloos verloren....
De vrouwen deden nog een wanhopige poging, om te vluchten, en de vermoeide ossen voelden den harden zweepslag over hun breeden rug. Maar de Engelschen gaven uit een volle batterij vuur, en als honden gejaagd, door lyddietbommen ombruld, viel het vrouwenlager ten tweeden male in 'svijands handen.
Het was een droeve tocht naar het concentratie-kamp. Er werd weinig gesproken; de moed was gebroken; de gevangenen voelden zich weerloos, ellendig, diep beklagenswaardig.
Zij waren hun vrijheid kwijt. Zij voelden het bij eiken stap, dien de ossen neerzetten in het mulle, diepe zand; bij elk kommando woord, dat werd gehoord.
Het waren hun wagens niet meer, hun ossen niet meer; zij hadden niets te zeggen, niets in te brengen, en wanneer een ruwe soldaat den grijsaard op zijde stiet, omdat hij
10



niet vlug genoeg voor Khaki op zijde ging, of als de kinderen werden uitgevloekt, omdat zij — kinderen waren, dan konden de moeders haar smart en haar pijn wel met een stommen blik aan God klagen, maar zeggen mochten zij niets.
Want het was immers oorlog. Zij waren gevangenen, en in het land der vaderen regeerde de vreemde.
Ze leden zwaar op den tocht. Deze soldaten uit Australië waren huurlingen, bij wie weinig menschelijklheid werd gevonden, en vele vrouwen beschouwden het als een verademing, toen de wagens eindelijk voor het groote kamp stil. hielden.
C5J CS)
Zoo zijn zij dan hier gekomen: in dit concentratiekamp. Vrouw Potgieter met haar kind en vrouw Viljoen met haar vier kinderen vormen de bewoners dezer tent, doch op dit oogenblik is vrouw Viljoen niet thuis. Zij is in spijt van het ruwe weer naar de algemeene stookplaats gegaan, waar het brood gebakken en de soep gekookt wordt.
Vrouw Viljoen krijgt slechts het halve rantsoen, want de Regeering weet, dat haar man en haar oudste, elfjarige zoon bij de kommando's zijn, en zij en haar vier bloeden van kinderen moeten gebrek en honger lijden, omdat Hans Viljoen zijn burgerphcht vervult en vecht voor vrijheid en recht.
Wat een vreemde wereld is toch dit Afrika geworden! De vaderlanders, die hun land verdedigen, worden gestraft, en de Nationale Verkenners, die hun land verraden, worden beloond. Het is het onrecht, dat regeert; nu heerscht Satan — het is zijne ure, en daarom is deze ure zoo bang!
Een half rantsoen, terwijl een heèl rantsoen reeds hongerlijden is — 't is toch vreeselijk!
11



In het begin was het kampleven niet zoo erg, en zes weken geleden, toen deze families werden binnengebracht, was het ook nog houdbaar. Maar elke nieuwe bezending menschen, die door het Engelsche schrobnet wordt binnengesleept, vermeerdert de ellende; de vele monden maken de spoeling dun, en de ambtenaren, al zijn zij welgezind, zijn niet in staat, die wassende bevolking te voeden en te kleeden.
De ellende wast in dezelfde mate, als de bevolking wast. Iedere grijsaard, iedere vrouw, ieder kind, dat als een wild dier opgevangen in het wijde veld, in de concentratiekampen wordt gestooten, vermeerdert de ellende, en zoo de vrede of het ontzet niet spoedig volgt, zal dit ongelukkige kamp in een zee van jammer ondergaan.
Vrouw Viljoen blijft lang weg, heel lang, maar 't is niet te verwonderen, want die honderden en die duizenden kampbewoners moeten zich allen met één stookplaats behelpen, en het geduld wordt dikwijls op de hardste proef gesteld, daar de één moet wachten op den ander.
Zij heeft haar drie oudste kinderen medegenomen, doch KI ein-Jantje, dat tien maanden geleden deze wereld van ellende binnentrad, is hier gebleven. Het ligt daar, in den hoek der tent; de wieg bestaat uit een varkenstrog.
Het is een zwak, teer kind, een flikkerend lichtje, dat bij eiken windstoot dreigt uit te gaan, en het verwondert vrouw Potgieter, dat het wurm nog leeft.
Een gestommel van naderende kindervoeten en een verward geroep wordt gehoord. Het is vrouw Viljoen met hare drie kinderen — eindelijk!
Het zijn gezonde, sterke kinderen, al zijn de sporen van het geleden gebrek duidelijk op die gezichten te lezen.
Elze is de oudste. Zij is zeven jaren, en draagt met haar vijfjarig zusje Sophie den pot met soep, terwijl het wak-
12



kere Pietje, die vier jaren is, het brood onder zijn armen medesjouwt.
Van stoel of tafel is in deze tent geen sprake; alles wordt vlug op de groote ruwe kist gerangschikt; en uitgehongerd vallen de kinderen op de spijze aan. Het brood was onderweg reeds aangebroken — wat doet een moeder al niet, om den honger van haar lievelingen te stillen!
Zij maken een groot rumoer. Pietje trappelt van ongeduld, om toch maar het meeste te krijgen, en de kinderen met hun uitgevaste magen vechten om de laatste korst brood en den laatsten lepel soep.
De honger is een scherp zwaard. De moeder weet het wel, en om haar kinderen voor gebrek te bewaren, lijdt zij zelve bitter gebrek.
Zij ziet er lijdend uit. De oogen hebben blauwe kringen en staan diep in hun kassen.
't Is een stille, lijdzame vrouw. Zij schijnt niet veel verweer te hebben in den harden strijd des levens; een zwakke plant, die bij eiken rukwind buigt....
„Moet jij niet eten?" vraagt vrouw Potgieter deelnemend, en zij antwoordt met haar zachte stem: „Hoe kan ik eten, als die kinderen nog honger hebbent"
Klein-Jantje begint te kreunen in zijn ellendige wieg, en de moeder legt het aan de borst, om het te voeden. Maar de moederborst is uitgedroogd, en biedt geen voedsel meer voor het kind; vrouw Potgieter ziet het wel.
Zij weet echter raad. De kleine tinnen kroes, die voor Suze is bestemd, staat nog half vol melk, en zij reikt de kroes aan vrouw Viljoen.
„Hier is melk!" zegt ze.
En Klein-Jantje drinkt met korte, gulzige teugen, totdat de tinnen kroes tot den laatsten druppel is geledigd. Dan valt het kind in slaap.
Als de dag is gedaald, gaan de kinderen naar bed. Er
13



liggen op den moerassigen grond eenige beslijkte, havelooze stroozakken; dat zijn de slaapsteden. Met hongerige magen werpen de kinderen zich, na hun avondgebed te hebben gedaan, op die stroozakken neer, en de strijd zal nu gestreden moeten worden tusschen den honger en den slaap, totdat een onrustige sluimering de ellende half doet vergeten.
De kleine Suze slaapt gerust. Zij is gelukkiger dan de kinderen van Hans Viljoen, want haar moeder krijgt het volle rantsoen. Jan Potgieter is namelijk verleden jaar krijgsgevangen genomen. Dat was op zichzelf gevaarlijk genoeg, want Potgieter was een T\atalsche rebel, en zoo de Engelschen hem niet voor een Transvaler hadden gehouden, zou hij moeilijk den kogel zijn ontloopen.
Hij is naar Ceylon, een uithoek der wereld, gezonden, en omdat hij nu machteloos is, om voor het recht te strijden, krijgt vrouw Potgieter een vol rantsoen uit de gouvernementsvoorraden.
Het weer is ruwer geworden — hoor, hoe het stormt! En het is donker geworden in de tent, want de dag is gedaald. Vrouw Viljoen heeft het slapende Jantje op haar schoot, en de twee beklagenswaardige vrouwen zitten tegenover elkander in de duisternis van de tent.
Zij kunnen elkander nauwelijks zien. Zij zitten ieder op een kleine ruwe kist, die zij een oppasser van het kamp hebben afgekocht met het laatste geld, dat zij bezaten.
Klein-Pietje is woelig. Nu en dan rijst hij overeind en prevelt: „Moeke — brood!"
Maar dan overmant hemt weer de slaap, en hij valt terug op den harden, versleten stroozak.
Vrouw Viljoen begeeft zich thans ter ruste. Zij stapt door den drassigen, moerassigen grond, en legt tastend haar ouden mantel, die voor deken moet dienen, teeder over Kléin-Pietje heen. Zij kust haar kinderen één voor
14



één goeden nacht, en terwijl haar laatste gedachten wijlen bij haar man en haar Frits, die misschien reeds onder de harde klippen hun eeuwigen slaap slapen, strekt zij het afgesloofde lijf naast haar kinderen neder.
Vrouw Potgieter echter kan nog niet slapen. Zij zit daar in de duisternis roerloos als een standbeeld, als een stuk graniet, als de versteende jammer, en zij beweent de ellende van haar volk.
Haar weerstandsvermogen is grooter dan van vrouw Viljoen, doch haar lijden is niet geringer. Doch zij bezwijkt er niet onder, want Hij, die de kracht geeft naar het kruis, geeft ook het kruis naar de kracht. En Hij heeft alles met wijsheid beschikt naar Zijnen wil....
Met wijsheid? Maar dit moordkamp dan? Maar deze geheele oorlog dan, die van zijn ontzettend begin af een gruwelijke opstand is tegen God?
Het stormt daar buiten, maar in de borst van deze zwijgende vrouw, die met over elkander geslagen armen en strakken blik in de duisternis staart, stormt het heviger.
Zij kent de aanvechtingen des Satans, en bij al de ellende, die als een hagelslag op het Afrikaansche volk is neergekomen, heeft zij met al Gods kinderen in Afrika nog een anderen, bitteren en bangen strijd te doorworstelen, nu Satan vraagt: „Waar is uw God?"
„Kun jij met slapen, Nicht?" vraagt ze, en vrouw Viljoen antwoordt: ,jMLijn hart bonst zoo — ik vrees, dat Klein-Jantje er van wakker zal worden."
„Ik zal je een doek met koud water geven," zegt vrouw Potgieter, en zij tast en zoekt zoolang, totdat zrj vrouw Viljoen kan helpen. En vrouw Viljoen legt de koude compres op het hart.
„Nu zal 't wel schikken," fluistert vrouw Viljoen: „dank je!"
En het wordt weer stil.
15



Een hartkwaal....
Er zijn verscheiden vrouwen in dit kamp, die een hartkwaal hebben. Het leed, de pijn, de onmetelijke ellende van deze verschrikkelijke oorlogsjaren hebben die kwaal verergerd of veroorzaakt, en zij zullen sterven aan een gebroken hart.
De koude, natte doek heeft echter toch geholpen, en terwijl de eenzame waakster luistert, hoort zij niets meer dan geregelde, diepe ademtochten.
Het is een verademing. De duisternis bedekt de ellende, en de slaap doet ze vergeten — de wensch zou in het hart kunnen opkomen, dat die duisternis en die slaap nooit, nóóit mochten eindigen....
Vrouw Potgieter rijst op van de gehavende kist, en gaat naar buiten, in den donkeren nacht.
De storm is verminderd, maar zware, zwarte wolken drijven laag over het ongelukkige kamp. Er is nergens in den omtrek een licht te zien — waar zouden deze gevangenen de lampen of de kaarsen vandaan moeten halen? En boven is ook geen licht te zien — geen ster, die dezen nacht verheldert!
Maar er is rumoer in het kamp; er wordt geroepen; duidelijk hoort het scherpe oor der Natalsche vrouw het geroep om brood. Het komt uit huisgezinnen, van welke de vaders ver weg zijn, om met hun hartebloed de vrijheid voor hun kinderen te koopen, en tot straf zullen de kinderen moeten verhongeren....
0, die kreten — o, dat gegil, dat gekerm om brood! De cipiers van deze reusachtige gevangenis mogen wel sterke zenuwen hebben, want dat gesmeek, dat gesnik — het is om er ziek, om er krankzinnig van te worden! Het geroep komt van alle kanten, uit de duisterste hoeken: een geschreeuw om brood, brood .
16



Hoe lang zal dit lijden nog duren? Wanneer zal deze oorlog, deze vernieling, deze volkerenmoord eindigen?
Men had in het begin gemeend, dat hij hoogstens drie weken zou duren, want de veldtocht zou immers slechts uit een militaire wandeling bestaan naar Pretoria. Later, toen de Engelschen door tegenspoed werden getroffen, had men in Londen op drie maanden gerekend; de vrijheidsoorlog van 1880/81 had ook zoo lang geduurd. Maar het waren zeven maanden geworden — de duur van den Fransch-Duitschen oorlog — en er was nog geen einde aan te zien geweest.
En thans schrijven wij October 1901. Twee jaren heeft deze oorlog reeds gewoed, en het einde is nog niet gekomen. Twee jaren lang heeft het oorlogsros de akkers vertreden, en de oorlogstoorts de Afrikaansche woningen platgebrand, en nog is het einde niet te zien.
En de Natalsche vrouw, starend op dit rampzalige kamp, waarvan zij deel uitmaakt, zucht tot God: „Keer weder, Heere! tot hoe lange? En het berouwe U over Uwe knechten!''
Er gaat een lange rij van dooden aan haar geestesoog voorbij. Het zijn de edelsten van het Afrikaansche volk, wier lichamen als het tarwegraan zijn neergelegd in de bloedige Afrikaansche vore, opdat hun volk eens het brood der vrijheid zou proeven.
Daar is Danie Theron, door zijn vrijwilligers „Ons Kappie" genoemd, die gevonden is in het eenzame veld, dood, het voorhoofd door de hand gestut, alsof hij nog peinsde op nieuwe middelen, om zijn worstelend volk te redden; het gelaat naar boven gekeerd, want van boven moet de hulpe komen — liefelijk te aanschouwen in zijn dood als een wachter zijns volks I
Daar is de grijze Malan met zijn sneeuwwitten baard, die bij Vlakfonteih als een jonge leeuw de batterijen des
De Kolonist van Zuld-Afrika
17



vijands besprong, en met zeven kogels in de heldenborst viel voor land en volk! Daar is Philip Botha, die vader van zijn burgers, om wiens lijk de Boeren hebben gestreden, alsof er een koninkrijk van afhing, en die door trouwe vriendenhanden zacht en teeder is neergelegd in de koele Afrikaansche aarde! Daar zijn de Oppermans en de Spruijten, de Lemmers, de Fourie's en zooveel anderen: altemaal helden, die hun leven hebben gegeven voor vrijheid en recht....
Doch aan de andere zijde, aan de zijde van het onrecht en van de verdrukking is er ook een lange rij, een rij van vele duizenden met de misleide koningin Victoria aan het hoofd opgeroepen door den Rechter van hemel en aarde, om rekenschap af te leggen van hun daden.
En nog velen zullen komen, die reeds door den dood zijn geteekend: Cecil Rhodes, de diamant-koning van Kimberley, die na zijn dood nog eens, achter de snuivende locomotief, den langen rit zal maken van de Kaapkolonie naar het Matoppo-gebergte, langs de uitgerookte puinhoopen van welvarende boerenhoeven, langs scharen treurende vrouwen, die weduwen, en scharen schreiende kinderen, die weezen zijn geworden — mede door zijne hand! En in dit Matoppo-gebergte zal zijn graf worden gedolven.
Generaal Macdonald zal komen, de held van Paardeberg en opvolger van generaal Wacchope, die bij Magersfontein, aan de spits van zijn Hooglanders, viel om nooit meer op te staan: Macdonald — hij zal zich een kogel door het hart jagen, en ongeroepen voor den Rechterstoel van den Eeuwige verschijnen.
Chamberlain zal verschijnen; als een droevig wrak zal hij zich jaren lang voortslepen, en eindelijk, eindelijk zal hij het moede hoofd ter laatste rust mogen nederleggen.
Hij vormde met Kitchener en Milner het driemanschap van Boerenver drukkers. Kitchener was de schepper der
18



moordkampen; hij zal omkomen in een vreeselijkenstormnacht op zee, en zijn lijk zal nooit worden gevonden. En
Milner zal sterven als de laatste na vijf en twintig
jaren.
CG» Co»
Uit de wereld der visioenen keert de Natalsche vrouw terug naar dit rampzalige kamp.
De zware, zwarte wolken hangen laag boven de tenten; zij breiden er zich over uit als de schaduwen des doods.
En er is geen ster, die schijnsel geeft
Er is rumoer in het kamp; in die duistere tenten woelt de onrust, de angst, die den dood voorafgaat. En er worden kreten gehoord om brood, om voedsel; die kreten stijgen op uit de donkerste hoeken — de hongerige tenten schreeuwen om brood!
Het is de hongersnood, die aan de poorten klopt van dit kamp. Dit ongelukkige lager1) met zijn gebrekkigen, met zijn hulpbehoevende vrouwen en zijn duizenden kinderen is tot den ondergang gedoemd, en als vrouw Potgieter de armen omhoog heft naar de donkere schaduwen, die boven haar hoofd dreigend voorbijdrijven, en de smartkreet uit hare bange ziel wordt geperst: „Keer weder, Heere! lot hoe lange? En het berouwe U over Uwe knechten!" dan is zij het beeld van het roepende, klagende, schreiende Afrika....
*) Afrikaansche benaming van kamp.
19



2. De Zoon van een Afvallige.
De weduwe Wessels, in dén omgang tante Sannie genoemd, bewoonde met haar dochter Janske en de haar onbekende familie Erasmus een andere tent.
De Engelsche autoriteiten hadden het zoo besteld, en moeder Wessels had tevergeefs dringend verzocht, bij vrouw Potgieter te mogen blijven.
Het was Engelsche kleinzieligheid, en er viel niets aan te doen. Misschien zou de kampkommandant aan haar wensch gevolg hebben gegeven, indien Janske het had verzocht, maar het meisje vroeg niets en verzocht niets. Er zal in haar karakter iets van haar vader Gijs Wessels, die bij Elandslaagte was gevallen voor vrijheid en recht, en dit fiere gemoed kon het moeilijk over zich verkrijgen, om van de hemen haars volks een gunst te vragen.
De familie Erasmus was trouwens binnen weinige dagen een bekende geworden, want niets bindt sterker dan gemeenschappelijke ellende, en zij hadden elkander hun ongeluk en hun wederzijdsche rampspoeden verteld.
Tante Sannie gaf een voorbeeld van christelijke gelatenheid, en zij droeg haar lot met een bewonderenswaardigen moed. Zij morde niet, zij klaagde niet; hare ziel was stil tot den Heere, en zij verheerlijkte Hem door de kalme berusting, waarmede zij dezen bitteren beker in de bevende handen nam.
Het zag er in deze tent toch geriefelijker uit dan in de tent van vrouw Potgieter. Er stonden verscheiden stoelen; er was een kleine, vierkante tafel, waarop een goedkoop servies te zien was, en in deze armoedige tent was de flauwe schaduw van een beginnende huiselijkheid te ontdekken.
Eén stoel was onbezet, en het was vreemd, dat Janske
20



dien stoel versmaadde. Zij zat er nooit op; wilde zij zitten, dan gebruikte zij een zwaren klipsteen, dien zij met hare jonge, gespierde armen de tent had binnengewenteld.
De reden van dit vreemd gedrag zat niet in den stoel, maar in den man, die den stoel had gebracht.
Sarei van Heerden had voor dien stoel en ook voor die andere stoelen gezorgd; hij had de tent van een tafel en vele geriefelijkheden voorzien, terwijl hij zijn uiterste best deed, om deze menschen voor gebrek en ellende te bewaren.
Maar Sarei was de zoon van een Nationalen Verkenner. Hij had in het kamp den naam van een stillen verklikker, en sinds hij oppasser was geworden in den tronk1) en in het hospitaal, was de bevolking van het kamp in die meening versterkt, en had hem veracht.-
Hij had trouwens geen poging aangewend, zich bij de Boeren aan te sluiten. Met de vrouwen, de kinderen en de grijsaards had hij zich als een weerloos lam laten opsluiten in dit concentratie-kamp, en Janske Wessels verstond dat niet. Haar vader en haar jongste broeder hadden hun leven gegeven voor hun volk; hare drie nog levende broeders hielden met onverschrokken moed stand bij de Afrikaansche kleuren, al zonk het schip onder hun voeten weg, en deze jonge man borg zijn leven achter een Engelsche prikkeldraadversperring.
Dal verstond zij niet, of liever dat verstond zij wèl! — het was in haar oog het toppunt van lafhartigheid, en zoo zij iemand verachtte, dan was het dezen jongen man, dezen Sarei van Heerden.... dezen betaalden verklikker van Engeland....
Janske voelde de ellende diep van dit kamp, maar zij hield er niet van, bij de pakken neer te gaan zitten. Zij' voelde zich gezond en sterk, en in haar jonge hart gloorde
Gevangenis.
21



een onuitbluschbare hoop. Deze bloem van het wijde Afrikaansche veld geurde nog in dit kamp der verschrikking, en haar opgewekt gemoed wierp een zonnestraal in de sombere tent.
Zij was thans bezig, aan de vier kinderen van moeder Erasmus les te geven. Het was een moeilijk werk, maar het meisje wist zich te behelpen. Op een verhoogde plek van den moerassigen tentgrond schreef zij de letters met een stokje in de aarde, en de kinderen moesten de letters noemen. Dan kregen de kinderen zeiven het stokje in handen, om de letters na te schrijven.
Voor de aardrijkskunde was een grootere ruimte noodig. De tafel werd op zijde geschoven, en terwijl Janske de grenzen der Zuid-Afrikaansche Republiek trok, moesten kleine steentjes de plaatsen aanduiden, waar de voornaamste steden en dorpen lagen.
De kinderen hadden schik in het onderwijs. Het ongewone van het lokaal en van de leermiddelen trok hen aan; bovendien werden zij door de vriendelijke tusschenkomst van Sarei van Heerden voor nijpend gebrek bewaard.
Deze tent was inderdaad een der meest bevoorrechte van het geheele kamp. Er was rijst en havermout, gort en meel, terwijl de zeep, om de kinderen te wasschen, niet ontbrak.
De kleinen waren dan ook blijde, als zij Sarei zagen, en terwijl hij thans in den ingang der tent verscheen, klapten zij in de handen, en raakte de geheele school in de war.
Sarei was nauwlijks van middelbare lengte. Hij had een tengeren lichaamsbouw, en de bleeke gelaatskleur stak sterk af bij het zwarte haar.
Hij droeg een pot met melk in de hand, en zette hem op de tafel neer. De kinderen drongen er als jonge honden om heen, en moeder Erasmus schonk hun ieder een kleinen kroes vol in.
22



Dan reikte zij Janske een kroes melk aan, maar deze schudde het hoofd.
„Ik dank je!" zeide ze met harde stem.
„Waarom niet?" vroeg vrouw Erasmus: ,,'t is zulke kostelijke melk!"
„De zoon van een Nationalen Verkenner heeft ze gebracht; daarom lust ik ze niet," was het scherpe antwoord.
„De zoon zal niet dragen de ongerechtigheid van zijn vader!" vermaande tante Sannie, doch zij sprak dit woord te vergeefs.
„Hij is een overlooper, een verklikker, een verrader!" riep Janske, en zij keek Sarei van Heerden aan met een blik der bitterste verachting.
Sarei ontzette er van; hij werd bleek als een doode. En het deed haar nu toch pijn, want haar goedhartige inborst kwam er tegen in verzet, om iemand zoo bitter te grieven. Maar onmiddellijk daarop kwam de afkeer weer boven, en zij zou liever versmacht zijn van dorst, dan een teug melk aan te nemen uit de hand van zoo'n renegaat, zoo'n afvallige.
Sarei scheen iets te willen antwoorden, maar bij hevige gemoedsaandoeningen kreeg hij dikwijls een spraakgebrek, dat zijn tong stom maakte. En over die zich bewegende lippen kwam niets dan een doffe zucht.
Hij keerde zich om, zonder een woord te zeggen, en verliet de tent met snelle, haastige schreden.
Er volgde een stilte, die iets benauwends had, en die door tante Sannie werd verbroken met de opmerking: „Jij bent te driftig geweest, Janske!"
Er lag een zacht verwijt in die stem, en bij het meisje kwam de vrees boven, dat haar moeder en de familie Erasmus de gevolgen zouden hebben te dragen van haar onvoorzichtige uitdrukkingen.
„Jij hadt zóó niet mogen spreken," zeide tante Sannie.
23



„Ik kan zoo'n man niet uitstaan, Moeder!" „Hij bewijst ons veel goeds."
„En laat onze dappere Afrikaners vechten, zonder zelf een hand uit te steken," antwoordde Janske op geprikkelden toon.
„Hij verzorgt ons eiken dag van het noodige."
„Hebben wij er hem om gevraagd?"
„Die ongevraagde dienst is een dubbele dienst."
„Hij behoort hier niet; hij behoort in het oorlogsveld."
„Hij kon ons plagen of ons onverschillig voorbijgaan, maar hij doet net het tegenovergestelde — behooren wij daarvoor niet dankbaar te zijn?"
Dankbaar —! den zoon van een Nationalen Verkenner dankbaar —! het ging Janske toch over de schreef.
Zij stond op, en verliet de tent.
Doch tante Sannie nam haar Bijbel, want daarin vond hare ziele rust. Zij schoof den bril voor de oogen en las:
„Merk op de stem mijns geroeps, o mijn Koning en mijn God! want tot U zal ik bidden.
„Des morgens, Heere! zult Gij mijne stem hooren; des morgens zal ik mij tot U schikken en wacht houden.
„Want Gij zijt geen God, die lust heeft aan goddeloosheid; de booze zal bij U niet verkeeren.
„De onzinnigen zullen voor Uwe oogen niet bestaan; Gij haat alle werkers der ongerechtigheid.
„Gij zult de leugensprekers verdoen; van den man des bloeds en des bedrogs heeft de Heere eenen gruwel.
„Maar ik zal door de grootheid Uwer goedertierenheid in Uw huis ingaan; ik zal mij buigen naar het paleis Uwer heiligheid, in Uwe vreezei"1)
J) Psalm 5.
24



Het meisje was een der breede kampwegen ingeslagen; zij stapte vaardig voort, om vrouw Potgieter en vrouw Viljoen een bezoek te brengen. Het was nog vroeg in den voormiddag, en het was een schoone dag. De storm, die gisteravond de zeilen der tenten had doen klepperen als de zeilen der schepen op de hooge zeeën, was geheel bedaard. De zware, zwarte wolken, die den hemel boven vrouw Potgieter's hoofd hadden verduisterd, waren verdwenen, en een heerlijke, zonnige zomerdag had zijn intocht gehouden in het kamp der ellende.
Er liepen heel wat kinderen buiten. Zij zagen er verwilderd uit in hun havelooze kleeding, met hun ongewasschen gezichten, op hun bloote voeten, maar zij genoten den blijden zonneschijn, en de warme dag bracht weer kleur op hun bleeke gelaatstrekken.
Janske knikte hun vriendelijk toe. Hiér kwam zij met een glimlach, ginds met een vriendelijk woord de kleine kleuters tegemoet, en de zomerpracht van dezen Octoberdag verkwikte haar jonge hart.
Doch haar gelaat versomberde zich, toen zij tusschen de rijen tenten den kampkommandant zag naderen.
Zij had een afkeer van dien langen, mageren kerel met dat taankleurig, perkamenten gelaat. Zij was nooit gerust in zijn nabijheid; uit dat haviksgezicht flikkerden list, wreedheid en zinnelijke lust.
Hij bleef staan. Hij trok aan zijn verkleurde, neerhangende snor en vroeg: „Zoo Juf, waar gaat de tocht heen?"
,,]Naar vrouw Potgieter!" was het korte antwoord.
„Hoe maakt het uw moeder?"
Het hinderde Janske geweldig, dat hij naar haar moeder informeerde, en antwoordde op stroeven toon: „Redelijk, Kommandant!''
„Haar mag niets ontbreken!" zeide hij ijverig; „u heeft maar te kikken, en ik zal voor het noodige zorgen!"
25



„Ik wenschte, dat u voor die andere kampbevolking even vriendelijk waart, Kommandant!" zeide zij met onmiskenbare scherpte.
„Is hier dan ellende?" vroeg hij met een onnoozel gelaat.
Ellende? Hoe kon hij dat nog vragen! Zij strekte den arm uit, om in een bepaalde richting te wijzen en zeide: „In de vijfde tent rechts liggen drie kinderen aan de roodvonk; in de derde tent links liggen er twee aan de mazelen. Er is niets aanwezig: geen dek — geen bed — niets! Er heerschl gebrek in schier elke tent, en wanneer hier niet spoedig hulp komt, zal dit kamp een prooi worden van de verschrikkelijkste ellende."
De kommandant glimlachte, doch zij merkte het niet op, want haar blik was op dit oogenblik slechts gericht op den jammer van deze arme kampbevolking, en een diep, innig medelijden overstroomde haar jonge ziel.
Wat zij voor zichzelve niet kon doen, kon zij doen voor haar arm volk. Zij was de ergernis om Sarei van Heerden reeds vergeten, en zelfs haar afkeer voor dezen kommandant moest wijken voor de brandende zucht, haar lijdend volk een druppel lafenis te brengen in den wrangen beker.
„Hoe zoudt ge de kampbevolking willen helpen?" vroeg de kommandant.
„In de eerste plaats zou er van geen halve rantsoenen gesproken mogen worden; het is gruwelijk, om de vrouwen en de kinderen der grootste helden gebrek te laten lijden."
„Zóó," zeide hij, „zóó — ga voort!"
„En de hééle rantsoenen moeten grooter worden."
Hij trok de wenkbrauwen op.
„Want het is hongerlijden, Kommandant!"
„Bij u zijn de sporen van het hongerlijden moeilijk te ontdekken," meende hij met een spottend lachje.
„Maar om u heen des te beter, Kommandant: zie die
26



arme kinderen eens met die blauwe kringen om hun oogen!"
„Zij maken nog al vertier, Juf!"
„Dat doet de schoone zomerdag, maar ziet ge dan niet, dat zij waggelen op hun zwakke beentjes? Er is aan alles gebrek; daar is geen groente, geen rijst, geen aardappels, — er is een schreeuwend gebrek aan melk!"
„Er is vleesch."
„Ja vleesch — dat wil zeggen been en zenuw — het is een narigheid! Er is gebrek aan alles, zelfs aan water. Waarom wordt er niet voor gezorgd, dat elke tent behoorlijk van drinkwater is voorzien? Kost dat zooveel? Zijn die uitgaven te groot?"
De kommandant lachte. Hij mocht dien toon wel; die toon verraadde moed, temperament, en zooals het zeventien-jarige meisje daar vóór hem stond, thans werkelijk met iets smeekends in haar hemelsblauwe oogen, was zij schoon als de roos van Saron, die in de valleien bloeit.
„Er ontbreekt zout," ging zij voort: „terwijl de suiker, die verstrekt wordt, voor het tiende part nog niet in de behoefte voorziet. Daar is geen brandstof: geen hout! geen steenkool!"
De kommandant lachte opnieuw, maar er kwam een rimpel tusschen zijn wenkbrauwen, toen hij Sarei van Heerden van den anderen kant zag naderen.
Sarei bleef staan, of iets bijzonders zijn opmerkzaamheid trok. Zijn gelaat was opvallend bleek, en het meisje begreep niet, waarom hij bleef staan. Maar thans scheen hij zich te bezinnen, en ging bedaard voorbij, den officier beleefd groetend.
„Hij bedient jullie voortreffelijk, nietwaar?" meende de kommandant, den jongen man met een norsch gebaar nakijkend.
„Ik wéét niet, wien ge bedoelt."
27



„Dien Boer, dien Sarei van Heerden." „Ik heb niets met hem uit te staan." „Hij zorgt toch voor de provisie en een behoorlijke meubileering ?''
„Dat kunnen wij niet gebeteren." „Ge moedigt hem misschien aan
De dochter van Wessels voelde het bloed naar haar wangen stijgen.
Hem aanmoedigen! den zoon van een verrader aanmoedigen! Wat dacht de kommandant wel van haar?
Zij rees op, en haar oogen fonkelden even als op dien gedenkwaardigen avond, toen zij Wonderfontein met het geweer in de hand had verdedigd tegen de vijanden van haar volk.
„Wat denkt ge wel?" zeide zij: „ik ben de zuster van Louis Wessels, en laat mij door niemand beleedigen; door niemand — ook niet door u!"
Louis Wessels was den kommandant niet onbekend. Een half jaar geleden had hij als officier deel uitgemaakt van een strijdmacht onder kolonel Benson, die den ïransvaalschen aanvoerder midden in den nacht overrompelde. Wessels ontsnapte, hij haalde het als door het oog van een naald, en de revolverkogel, die Wessels' hoed doorboorde, was door dezen man gevuurd.
De kommandant wilde het meisje iets antwoorden, doch een onderofficier bracht een rapport, dat dadelijk moest beantwoord worden, en Janske ging haars weegs.
Zij zette met verhaaste schreden haar tocht voort. Zij sloeg op het'eerste kruispunt, waar de kampwegen elkander rechthoekig sneden, rechts, en trad de tent van vrouw Potgieter binnen.
Zij vond er Oom Geert: een ouden Boer.
28



3. Verademing.
Oom Geert droeg een hoogen vilten hoed op het hoofd; de hoed had vroeger een zwarte kleur gehad, maar de kleur was door den ouderdom bleek en vaal geworden. Voorts droeg hij een blauwe jas met lange slippen en een gehavende zwarte broek, terwijl zijn bol gezicht en zijn onnoozele oogen een vreemden, zonderlingen indruk maakten.
Hij had een brood meegebracht, en de kinderen van vrouw Viljoen vochten om de groote, droge hompen, die hun moeder er had afgesneden.
Zij hadden goed geslapen; het brood smaakte die hongerige magen voortreffelijk, en er kwam een schemering van moedervreugde over het bleeke gelaat der beklagenswaardige vrouw, toen zij zag, hoe gretig die kleine, jonge tanden het harde brood vermaalden. Zelf nam zij ook een stuk, want het was een groot brood, en allen werden verzadigd.
Oom Geert was door de Engelschen op een van hun drijfjachten meegevoerd naar het kamp.
Hij had met een jongen Kaffer eenzaam geleefd op een kleine boerenplaats. Zijn vrouw was reeds jaren dood, en zijn zonen waren op kommando gegaan.
Dc Engelschen hadden hem niet versmaad. Zooals de visscher met zijn schrobnet alle visch, die in het net zit, op het strand sleept, sleepten de Engelschen op hun drijfjachten alles, wat zij machtig konden worden, naar deze kampen.
Geen grijsaard, al smeekte hij nog zoo hartroerend, om de weinige dagen, die hem nog restten, op zijn vaderlijke erve te mogen blijven, werd gespaard, en geen vrouw werd
29



gespaard en geen zuigeling — het net der drijfjachten werd uitgeworpen, en alles werd binnengesleept.
Doch oom Geert had niet eens gesmeekt, om te mogen blijven. De soldaten hadden zijn woning in brand gestoken, en met den hoogen hoed diep in de oogen, had hij er suf en wezenloos bijgestaan. Daarop had hij de verkleumde en verstramde handen uitgestrekt, om zich te warmen aan het vuur, dat zijn laatste bezittingen verteerde. Want het was een koude nacht geweest, toen de soldaten hem uit het bed hadden gehaald, en hij had nauwhjks den tijd gehad, zich aan te kleeden.
De soldaten hadden zich geducht vroolijk gemaakt over den ouden man. Zij hadden hem in hun baldadigheid den hoogen, vaal geworden hoed nog dieper in de oogen gestooten; zij hadden hem aan de slippen van zijn lange, blauwe jas getrokken, en allerlei laffe aardigheden uitgehaald, terwijl hij hen had aangestaard met dien stillen, onnoozelen lach, waaraan men den kindsch geworden grijsaard herkent.
Zijn tent stond in een ander gedeelte van het kamp, maar hij kwam somwijlen hier, want hij kende de famihe Viljoen van vroeger, en eenige vage herinneringen waren hem bijgebleven.
Zoo zette hij zich dan op de groote kist. Hij haalde een verweerde bouwdoos uit de wijde jaszak, en begon een huis te bouwen.
Een bouwdoos — het kon niet anders, of de aandacht der kinderen moest er door getrokken worden. Zij drongen om den ouden man heen; zij keken met groote, nieuwsgierige oogen naar zijn arbeid, en het kleine, schrandere» Pietje verstoutte zich zelfs, al was het met bevend ontzag, hem een bouwblok aan te reiken.
„Jij bent een aardig jochie," zei de grijsaard, en even
30



opblikkend van zijn arbeid, streelde hij Klein-Pietje over de wangen.
De kleine Suze stond er ook bij. Al haar schroom was nu overwonnen. Zij trachtte den ouden man op den rug te klauteren, en nestelde haar kleine vingertjes in zijn dunne, grijze haren. Zijn komst had die kinderen voor eenige oogenblikken een gelukkige afleiding bezorgd, en terwijl hij daar vol ijver bezig was aan zijn bouwwerk, trad Janske Wessels binnen.
Vrouw Potgieter en vrouw Viljoen zaten in een anderen hoek van de tent, en Janske's komst was voor haar een troost. Zij waren immers allen schipbreukelingen, als wrakhout aangespoeld op dit verschrikkelijke eiland, en in het hart van hun vaderland waren zij omloeid door den Engelschen stormvloed.
Het frissche, opgewekte woord der jonge Afrikaansche deed de beide huismoeders goed.
„Wij krijgen soms een gevoel, alsof wij door God en menschen verlaten zijn," klaagde vrouw Viljoen.
Maar het was toch niet zoo. Janske had hen in hun ellende niet vergeten, en tante Sannie ook niet, en wat den Heere betrof — hoe heerlijk kroonde Hij dezen dag met den glans van Zijn zonneschijn!
Op den sombersten avond, dien vrouw Potgieter nog ooit had doorworsteld, was deze liefelijke dag gevolgd, en deze tent en het geheele kamp kregen een opgewekter aanzien.
Het meisje had het immers zooeven reeds opgemerkt. De zon scheen: de heerlijke zomerzon, en haar licht vertroost den mensch. Hij heeft behoefte aan dat licht, want God heeft die behoefte diep neergelegd in zijn ziel, en de mensch en de bloem — ze snakken beiden naar de zon.
Het was nog nat en drassig in de tent, maar de grond droogde toch al op, en het was warm — hoe verkwikte die warmte!
31



Men kon partij trekken van dit prachtige weer, dacht Janske, en zij stelde voor, de stroozakken te luchten.
De handen werden aanstonds aan 't werk geslagen. Janske en vrouw Potgieter droegen de beslijkte en bemodderde stroozakken naar buiten, waarna het meisje het zeildoek' op zijde schoof, zoodat de zon met volle stralenbundels de vochtige tent binnenviel.
Maar vrouw Viljoen was niet in staat, mede te helpen, want zij was te uitgeput, en hield de kinderen in het oog, terwijl vrouw Potgieter zich naar de algemeene stookplaats spoedde, om kokend water te halen.
Er stonden reeds honderden vrouwen, met het keteltje in de hand, haar beurt af te wachten, doch vrouw Potgieter had geluk dezen voormiddag. Een vriendin stond haar beurt af, en met het gevulde keteltje spoedde de Natalsche tent waar ts.
Er werd koffie gezet. Het was een ongekende weelde, en de koffie was goed, want Janske had een paar lood gemalen koffie meegebracht.
„Ons sal nou baie1) lekker koffie drink, en gezelse as van ouds!" zeide zij, haar voorraad overreikend.
De koffiegeur vulde allengs de tent, en ieder dronk op zijn beurt uit het gedeukte tinnen kroesje den kostehjken drank. Hij smaakte heerlijk, al was hij zwart van kleur, want de melk ontbrak. Er was nog wel melk, doch 'deze moest tot den laatsten druppel bewaard blijven voor Jantje, die met zijn klein, oudachtig gezichtje een droevigen indruk maakte.
„Alles sal reg kom!" zeide Janske op moedigen toon.
„Op 'sHeeren tijd!" antwoordde vrouw Potgieter, en vrouw Viljoen knikte, de hand op het hart houdend.
„Heb jij weer pijn?" vroeg Janske op medelijdenden toon.
') Zeer; bijzonder; extra.
32



„Ja, Nichie. De pijn blijft maar — hier aan 't hart! Daar zit het."
Het was zoo'n zagende, priemende pijn, die haar nooit verliet.
„Zou je den kampdokter niet eens raadplegen?" vroeg vrouw Potgieter.
„Het zal niet baten," was het möedelooze antwoord; „het begon in dien vreesehjken nacht, toen ons huis werd af gestookt. Er mocht niets uit; alles moest verbrand; en 't geloei van het stervende vee, opgesloten in de stallen, heeft zich hier vastgezet — hiér!
En zij wees op haar hart.
Vrouw Viljoen had te lang gesproken; zij hijgde naar den adem en was dood-op.
Iedere menschenziel had hier haar eigen leed te vertellen, en dit concentratie-kamp was een concentratie-punt, een verzameloord van namelooze ellende. Indien deze tenten konden verhalen, wat binnen haar linnen wanden werd doorworsteld; indien de hartslag van alle deze gebroken harten zich kon vereenigen tot één slag, en deze slag zou uiting geven aan den jammer, die geproefd, en aan de ellende, die geleden werd, dan zou deze hartslag als een alles overdaverende donderslag de uithoeken onzer aarde hebben doen beven van weedom !
Maar de ellende bleef binnen de moordkampen, binnen de eilanden des doods opgesloten, en toen de edele Emily Hobhouse haar onthullingen deed, rees er in Engeland een schaterlach op.1)
') Een der voornaamste Engelsche humoristische bladen — „Punch" van 3 juli 1901 — vond die onthullingen in de hoogste mate grappig, en zeide er in onderstaand schandelijk stuk het volgende van:
„Ik moet volkomen alle gruwelen toegeven, die den Engelschen worden ten laste gelegd, daar ik den toestand hoogst ergerlijk vond.
1°. De hoeveelheid haarspelden is volkomen onvoldoende.
2°. In het geheele kamp van 573 vrouwen is slechts één oud nummer van
De Kolonist van Zuid-Afrika
33



De oude, kindsche Boer had zijn eenvoudig huis bijna voltooid, maar hij miste nog één blokje, en deed groote moeite, het te vinden. Hij zocht al zijn zakken af; vervolgens werd de hooge hoed omgekeerd en onderzocht. Maar al het zoeken was te vergeefsch, en oprijzend, staarde hij de kinderen aan, één voor één, met een radeloozen, wanhopigen blik.
Toen gingen Elze en Sophie dapper aan het zoeken, doch zij vonden niets. Pietje echter vond het blokje, en met een schalkschen blik uit zijn guitige oogjes hield de kleine vent het blokje triumfeerend omhoog.
De oude man greep driftig naar het blokje, en lachte hardop van oprechte vreugde. De man, die met een suf en wezenloos gezicht het had aangezien, dat zijn huis was verwoest, had zoo even een wreede pijn gevoeld, omdat een blokje van geen halven cent waarde was gemist, en zoo hij in zijn boerenbedrijf was hersteld, zou zijn blijdschap minder groot zijn geweest dan bij het vinden van dit verweerd, afgekerfd stukje hout.
een dameskrant, waarbij een modeplaat met een bepaald wanstaltig patroon van het vorige jaar.
3». Er waren slechts vijf fleschjes met violettes de Parme-parfum in het geheele kamp aanwezig.
4°. Spirituslampen, om de bouten voor het krullen van het haar te verhitten, ontbreken geheel; dit is een feit.
5°. Door militaire plichten weerhouden, komen er geen officieren op de namiddag-thee der Boeren-dames, en dragen verder niets tot haar gezelligheid bij.
Dit wordt beschouwd als een bijzonder onhebbelijk gedrag, en wettigt de meening, dat er wel eenig verzuim wordt gepleegd.
6°. Men zou het nauwelijks gelooven, wanneer ik verzeker, dat in het geheele vluchtelingenkamp geen enkel ping-pong-spel Is.
7". Kameniers zijn er nagenoeg niet te krijgen. Alle Bóeren-vrouwen moeten zelf het haar opmaken.
8°. Zalm-mayonnaise is eenvoudig een ongekende weelde. De Boeren-dames verlangen, dat er regelmatig verschillende soorten van ijs worden verstrekt, maar de overheden weigeren dit verzoek.
Er is geen dames-golf-club.
Ten slotte doe ik het voorstel, dat deze Boeren-dames, die de vluchtelingenkampen bevolken, naar Engeland worden vervoerd op 'slands kosten, om een „season" in Londen door te brengen. Dat zal de klachten tot zwijgen brengen, en algemeene tevredenheid geven."
34



„Jij bent toch een aardig jochie!" riep hij eenmaal en andermaal. Hij voegde het laatste blokje toen aan zijn gebouw, en de verstramde en verrimpelde handen klapten van voldoening.
Het was voor vrouw Viljoen een onuitsprekelijke troost, dat haar kinderen heden morgen verzadigd waren, want de honger, die de ingewanden der kinderen deed krimpen, verscheurde het hart der moeder. Zij hadden allen genoeg gehad; het was maar droog brood geweest, maar het was toch brood — heerlijk, voedend brood!
Vrouw Viljoen voelde een groote erkentelijkheid tegenover den man, wiens hart door God werd bewogen, om haar dit brood te brengen. Het was nu voor den tweeden keer; verleden week had hij 't ook gedaan.
Maar hoe kwam hij aan 't brood? Zij wist het niet. Misschien had hij een kennis onder de oppassers, die hem om de een of andere reden een brood in de hand stopte. Maar dat deed er ook' niet toe; zij kreeg het brood.
Helaas! zij wilde oom Geert zoo gaarne bedanken, maar bij zou haar woorden toch niet begrijpen. Den vorigen keer had zij 't gedaan, maar de oude man had haar toen met zulk een onnoozelen, dwazen glimlach aangestaard, dat een onmetelijke deernis haar ziel doortrilde, en haar lippen deed verstommen.
Het werd voor Janske tijd, om te vertrekken; zij had haar moeder beloofd, niet lang weg te blijven. Vrouw Potgieter begaf zich ook naar buiten, en vond het jammer, dat vrouw Viljoen bij dit prachtige weer in de tent zou blijven.
,,'t Is zulk mooi weer," riep zij naar binnen: „laten wij samen eens door het kamp wandelen, Nicht; de zonneschijn en de lucht zullen je opknappen."
35



Vrouw Viljoen had er niet op tegen. Zii nam den arm der beide vriendinnen, en langzaam wandelden zij samen op.
Oom Geert zat nog stü te genieten bij het gezicht van het kunstige huis, door hem gebouwd, en Else zou als een trouw huismoedertje over de andere kinderen de wacht houden.
Het kamp lag eenige mijlen van de stad. Het werd ten Westen afgesloten door een hooge bergketen, terwijl de andere zijden waren begrensd door het wijde, eentonige veld Hier en daar zag men uit die zee van tenten een groenen boom de sierlijke kroon hoog opsteken, terwijl ver weg, op een afgelegen plek van het uitgestrekteJsamp, een hooge, verdorde beuk als een schildwacht bij het groote kerkhof de wacht hield.
Het kamp was een stad van tenten. Lijnrechte wegen doorsneden haar, maar de wegen hadden geen namen, en de linnen huizen geen nummers; het kostte heel wat moeite, de vrienden en kennissen te vinden.
De drie Afrikaansche vrouwen zagen thans iets buitengewoons, dat hun hart verbaasde en verkwikte. De wegen wemelden namelijk van kinderen, en oppassers, met groote korven beladen, deelden met kwistige handen brood uit. Hoe dit kwam?
Een schatrijke Londenaar had gister dit hongerkamp bezocht, en er schande over geroepen, dat deze opgesloten bevolking aan zoo'n ellende was ten prooi gegeven. Hii was weggegaan, en had niet gerust, deze menschlievende Engelschman, voordat al de bakkers in de naburige stad den ganschen nacht door voor zijn rekening brood hadden gebakken, en met volle wagens werd het kostehjk voedsel binnengereden.
De reuk van het versche brood vervulde de lucht. De kinderen sprongen en dansten van plezier, en in het kamp begon de blijde opwinding te heerschen van een honge°erende, belegerde stad, die zoo pas is ontzet.
36



Tusschen de kindergroepen zag men vele vrouwen. Rang of stand was niet meer te onderscheiden; het kampleven had allen gelijk gemaakt. Vrouwen, die een jaar geleden niet hadden geweten, wat gebrek en ellende was, droegen thans rokken, van ruwe paardedekens gemaakt, en kinderen, die thans in vodden rondliepen, waren vroeger in fluweel en zijde gekleed geweest.
De drie vriendinnen sloegen nu zijwaarts af, en bereikten de grenzen van het kamp. Hier verhief zich de zware prikkeldraadversperring, die acht voet hoog was opgetrokken, terwijl de toegangen tot het kamp werden bewaakt door Khaki-schildwachten, die tot de tanden gewapend waren.
Er kwam een smartelijke trek op het gelaat van vrouw
Viljoen.
„Opgesloten!" zuchtte ze.
„Als wilde beesten!" zeide Janske.
Nóóit kon het meisje deze versperring, die haar afsloot van het Afrikaansche veld en van de vrijheid, aanschouwen, of haar hart sloeg luide van toorn en verontwaardiging.
„Waar is de jonge jager?" vroeg vrouw Potgieter eensklaps.
Zij bedoelde met den jongen jager den Transyaalschea veldkornet Louis Wessels. Met dien naam werd hij dikwijls genoemd, en Janske begreep dadelijk, welke richting de gedachtengang der Natalsche nam.
Voor hem, den geduchten guerilla-aanvoerder, was het immers geen onmogelijke taak, dit kamp te bestormen. De Engelschen zeiden, dat hij overal was en nergens; en als er één kommando bij machte was, dit kamp te overrompelen, dan was het wel het zijne. Hij en hij alleen was in staat, om een bevolking, die aan den dood was gewijd, nog te redden, en met zijn sterke Simsonsarmen de gesloten sluizen openbrekend, zou hij deze bevolking, dit
37



kleine, lijdende Afrika, nog kunnen doen terugkeeren naar de open zee der vrijheid.
Doch de vrouwen wisten niet, waar hij was, en de berichten, die de Afrikaners, welke dit kamp werden binnengeleid, medebrachten, waren tegenstrijdig. Doch één gerucht hield zich hardnekkig staande, namelijk dat Wessels met zijn veldkornetschap de grenzen der Boerenrepublieken had overschreden, en dwars door de woestijnen naar Duitsch Zuid-West-Afrika was getrokken, om er uit te rusten van de ongehoorde vermoeienissen van dezen oorlog, en er zich als kolonist te vestigen.
Was het gerucht juist?
Dat het er nog eens van komen kon, wilde Janske niet tegenspreken. Het was verre van haar broeder, om óóit aan gindsche zijde van den Oceaan, in Amerika een nieuw vaderland te zoeken. Hij had steeds verklaard, dat dit verraad was aan Afrika, en gemeend, dat men alleen in het uiterste geval een Pella moest zoeken in Zuid-West-Afrika: onder de Duitsche vlag, waar de Afrikaansche kolonisten de pioniers konden worden van het Afrikaansche volk, waaraan toch ten slotte geheel Zuid-Afrika behoorde.
Dat waren Wessels' gedachten, maar dat hij thans reeds als kolonist naar Zuid-West-Afrika was getrokken — neen, Janske geloofde het niet! Zij kende haar broeder te goed; zij was overtuigd, dat hij dezen vreeselijken oorlog zou uitvechten tot aan het bittere einde.
Het kleine gezelschap stond even te kijken door de hooge prikkeldraadversperring, toen een Khaki, met het geweer over den schouder, naderde. Hij had als schildwacht bij de versperring de wacht te houden, en scheen het tamelijk verdacht te vinden, dat deze vrouwen door het prikkeldraad keken.
,,Wat zoekt ge hier?" vroeg hij achterdochtig.
38



„Wat jij nie bezit nie! antwoordde Janske op fermen toon.
„Niet zoo brutaal!" dreigde hij; „we hebben hier nog een tronk, om die brutale manieren af te leeren !"
Het meisje draaide den Khaki den rug toe. Zij vond het beneden haar waardigheid, met een huurling te twisten, en de beide vriendinnen een wenk gevend, gingen zij heen.
De beide Boerenvrouwen zouden Janske naar haar verblijf vergezellen, maar de weg was te ver. Vrouw Viljoen begon vermoeid te worden, en terwijl Janske links sloeg, keerden de andere vrouwen terug.
„Zien we je gauw terug?" vroeg vrouw Potgieter.
„Morgen denkelijk!" antwoordde het meisje.
En zij verhaastte haar stap huiswaarts.
c&
De zon vlamde boven het kamp. Het ging tegen de» middag; het werd bladstil en smoorheet tusschen de linnen huizen, zoodat vrouw Viljoen sterk naar haar tent terug verlangde. Maar zij werden door een kennis staande gehouden, en die kennis had heel wat te vertellen.
Vrouw Meijer was namelijk den gepasseerden nacht bevallen van een welgeschapen zoon, en deze bewonderenswaardige jonge vrouw had, terwijl zij als een heldin de crisis was tegemoet gegaan, met een fieren glimlach gisteravond gezegd: „Waarschuwt de gehelmde huurlingen van Engeland, want er zal verraad worden gepleegd — er is een Boer op komst!"
De lange, taankleurige kampkommandant was inderdaad gewaarschuwd. De schildwachten hadden den ganschen nacht de versperringen bewaakt, en iedere schildwacht had vijf-en-twintig scherpe patronen — dumdum-kogels — extra gekregen, om den vermetelen Boer te keeren.
39



De welbespraakte kennis vertelde dit alles met een groeten omhaal van woorden en met de innigste voldoening, terwijl de beide Boerenvrouwen met aandacht luisterden.
,,'t Heeft Khaki niets geholpen — niemendal," ging zij ijverig voort. „Kijkt, Nichies, m gindsche kleine tent heeft de jonge Boer een onderdak gevonden — komt mee, en ik wijs jullie den weg!"
Zoo volgden de beide vrouwen dan haar kennis. Zij traden de tent binnen, en stonden bij de armoedige sponde der jonge moeder.
Haar dek bestond uit eenige ruwe rijstzakken. Haar bed was een kafzak, en het kind lag aan haar borst.
Een bejaarde vrouw, hare moeder, zat naast haar op den grond.
De jonge moeder was monter en weltevreden.
„Ik zal dit kind Eben-Haëzer noemen," zeide ze: „want tot hiertoe heeft de Heere geholpen!"
Maar vrouw Potgieter dacht aan de ellende van haar volk.
Het was hun vergaan als den kinderen Israëls, die bij Eben-Haëzer waren gelegerd geweest, en door de Filistijnen waren verslagen, terwijl hun ark, de heerlijkheid en de heiligheid van hun Godsvereering, was weggevoerd.
De Afrikaners hadden immers hetzelfde beleefd. Zij waren den oorlog met een Eben-Haëzer begonnen, maar zij waren verslagen, verbrijzeld door 'svijands overmacht, en de heerlijkheid en de heiligheid van de plaatsen hunner godsdienstoefeningen waren veranderd in paardestallen en mestvaalten.
De stervende vrouw van Pinehas had het beter geweten. Zij had haar jongsken I'kabod genoemd, want de eere was weggevoerd uit Israël.
I kabod — dat was de rechte naam
40



Maar de jonge, blijde moeder wilde er niet van weten. „Neen," antwoordde zij: „Eben-Haëzer zal het kind heeten!"
Zij drukte het kleine wicht aan haar borst onder de ruwe rijstbaal, terwijl de hand, nog bevend van zwakte, zich over het gezicht der kleine legde, opdat het harde dek niet zou schrijnen.
De beide vrouwen keerden huiswaarts. De wandeling, al had zij vrouw Viljoen vermoeid, had haar aan den anderen kant toch goed gedaan; zij had weer kleur, en uit die droeve oogen blonk een schemering van moed.
In de tent heerschte intusschen, toen zij binnentraden, de grootste ontsteltenis. Het gebouwde huis lag in duigen; de bouwstukken lagen overal verstrooid, vóór de kist en achter de kist, in den drassigen grond, en de kleine, bloote kindervoeten trapten er op.
Pietje had het gedaan. Else, die het kleine Jantje op den schoot hield, vertelde, dat hij in een oogenblik van dartelheid een stok had genomen, en het geheele gebouw het onderstboven had geslagen.
Klein-Pietje had straf verdiend — dat was onweersprekelijk. Hij begreep het wel, en met den vinger in den mond keek hij met beschroomde blikken naar zijn moeder.
De oude man verkeerde in de hevigste opwinding. Hij sloeg de lange, radelooze armen uit elkander, en riep al maar: ,,'t Is verloren! 't Is verloren!"
Hij was het beeld der diepste wanhoop.
„Jij ondeugd!" zeide hij verwijtend tot Klein-Pietje, voor wien het nog een onopgelost vraagstuk was, of hij schreien dan wel lachen zou. En dan, de handen in de diepe zakken stekend van zijn lange, blauwe jas, doorschreed de grijsaard met groote, haastige stappen de beperkte ruimte.
„Zoekt, kinderen!" zeide vrouw Viljoen, en zij raapte zelf reeds eenige blokken op.
41



„Stil maar, Oom!" troostte zij den ouden man; „dit sal reg kom!" en gewillige handen legden de verloren bouwstukken met bekwamen spoed weer op de kist.
Zij zagen er smerig en onooglijk uit van het slijk en den modder, maar vrouw Viljoen veegde ze af, en het werk kon opnieuw beginnen.
Klein-Pietje mocht ook mee doen, maar hij moest eerst vergiffenis vragen, en toen was de vrede hersteld.
Oom Geert was weer in zijn nopjes. Er kwam een trek van verheuging op zijn breed, bol gezicht, en de oogen, die werkehjke tranen hadden geschreid, staarden met blijde bewondering op het kunstwerk, dat voor zijn oogen verrees.
Het werd voltooid. Er ontbrak niets meer aan, en de oude man klapte in de handen.
Toen echter greep hem de angst aan.
Om zijn drie zonen, huisvaders met groote gezinnen, die als het hert op de bergen door den Engelschen jager werden achtervolgd, dacht hij niet, maar dit bouwspel — dat joeg hem angst aan!
Hij rees overeind op zijn stram geworden knieën, en onder den hoogen, gebutsten hoed vol argwaan op KleinPietje neerziende, zeide hij: „Terug, Klein-Pietje! Gooi het mooie kasteel niet om!"
De beide vrouwen zeiden niets. In de kindschheid en de kinderachtigheid van dezen grijsaard lag iets zoo ontzettend treurigs, dat het in geen woorden was uit te drukken.
Hij staarde lang op zijn mooi kasteel, maar dan scheen het hem te vervelen, en met eigen hand stiet hij het omver.
„Willen wij weer een keertje gaan bouwen, oom Geert?" vroeg Klein-Pietje, maar de oude man had er geen zin meer in, en keerde den kinderen den rug toe.
Er was nog koffie in het blikken keteltje. De koffie was lauw geworden, maar vrouw Potgieter schonk toch in voor oom Geert. Hij dronk, terwijl hij opkeek en grinnikte.
42



„Weet u niet, waar uw zonen zijn?" vroeg vrouw Potgieter.
Hij peinsde en peinsde, maar schudde het hoofd. „Wanneer is uw huis verbrand?"
„Mooi brandje," antwoordde hij; „het was koud; ik heb lekker mijn handen gewarmd!"
Daarop zette hij den hoed af; hij sloeg er een deuk in en lachte. Hij deed dit herhaalde malen, doch dan drukte hij den hoed vast op het hoofd, schoof de bouwdoos in zijn diepen jaszak, en ging glimlachend heen.
De vrouwen maakten thans het middagmaal gereed. Zij hadden twee brooden meegebracht van den grooten voorraad, die het kamp was binnengestroomd, en ieder kreeg, al was het droog brood, volop. Slechts het kleine Jantje wekte bekommering, maar vrouw Potgieter gaf al haar melk aan hare vriendin, en het kind kon de melk gelukkig verdragen.
In den namiddag deden zij een nieuwe wandeling, en tegen den avond terugkeerénd, konden zij naar waarheid zeggen, dat deze dag een oase was geweest in de woestijn van haar lijden.
De zon had den drassigen kampgrond opgedroogd; de zeilen kraakten van droogte, en het kamp had heden avond geen honger. De beide vrouwen schoven een kleine kist naar buiten, om den stillen, liefehjken avondstond te genieten; vele geburen deden hetzelfde. De breede, wijdvertakte eik bij de tent baadde zich in den glans der avondzon, en een kleine vogel zat er te fluiten.
Men wisselde met de geburen vriendelijke woorden. Men sprak met elkander over doorgestane rampen, harde beproevingen en dierbare betrekkingen, door den wreeden oorlog aan hun huisgezinnen ontrukt.
Er kwam bij al de ellende toch weer een schemering van moed in de verslagen harten. Als de regens ophielden,
43



zou de gevreesde typhus, die in andere kampen zulke verschrikkelijke verwoestingen had aangericht, misschien wegblijven, en dit aan den ondergang gewijde kamp herademde in de liefelijke stralen der scheidende avondzon...
4. De Boeren op komst.
Wie had het gisteravond kunnen denken, dat er weer regen op til was! Het heeft den ganschen nacht geregend; vrouw Viljoen kon er niet van slapen.
Het was een stortregen, en het regent nog. Het zeildoek druipt van het water; de grond is één diepe modderpoel, en de kinderen zijn gewekt door de zware druppels, die hun vlak in het gezicht vielen. Lang voordat de morgen aanbrak, waren de kinderen reeds wakker; ze zijn verdrietig en ontstemd, want ze zijn niet uitgeslapen, en oprijzend van hun kletsnatte stroozakken, plassen zij op hun bloote voeten in de poelen rond.
Vrouw Potgieter is blijde, als de morgen aanlicht, maar het is een natte, koude, kille morgen. Troostloos zien er de lange rijen tenten uit in het twijfelachtige licht van dezen Octobermorgen, en de wind waait huiverend over de breede kampwegen.
Vrouw Viljoen tracht op te staan, maar een zware benauwdheid overvalt haar, en zij zijgt machteloos terug op haar leger.
„Ik ben ziek, Nicht — erg ziek!"
Vrouw Potgieter merkt het wel, en als de Natalsche de wurmen van kinderen ziet, die zich als verschrikte kiekens om de moeder heendringen, is haar hart diep ontroerd.
Zij wil den dokter halen, maar zij kan de zieke toch niet
44



alleen met de kinderen laten. Zij weet werkelijk niet, wat te doen, maar tot haar grooten troost komt de oude Hester thans op haar klompen de tent binnenklotsen.
Die klompen zijn het geschenk van een Hollander. Hester stapt er mee rond door poelen en moerassen, alsof zij een manspersoon is, terwijl haar gespierd, verweerd gelaat wegschuilt in de groote, zwarte kap.
De oude Hester is alleen op de wereld. £ij is nooit'getrouwd geweest, en zij verklaart plechtig, dat zij onzen lieven Heere eiken morgen en eiken avond op haar knieën dankt, omdat zij voor die dwaasheid is bewaard gebleven.
Zij behoort bij het personeel der verplegers en oppassers. Verscheidene dezer oppassers verstaan geen woord Afrikaansch, zoodat Hester als Hollandsen Afrikaansche een schakel vormt tusschen de oppassers en de kampbevolking. Sterk als een molenpaard, bewijst zij in deze groote huishouding de gewichtigste diensten.
„Hei daar, nicht Liesbeth," roept ze met haar zware stem: „hoe gaat het hier?"
Zij noemt vrouw Potgieter bij haar voornaam; ze kennen elkander reeds sedert weken.
„Niet te best," zucht Liesbeth; „vrouw Viljoen is baie ziek."
„Ik zie het," zegt de oude Hester: „arm schepsel!"
De kranke heeft de magere armen naar boven geslagen en hijgt van benauwdheid.
„Lucht — lucht!" snakt zij. Zij dreigt te stikken; de wateren der Doodsjordaan gaan over haar heen.
„Ik zal den dokter halen, ' zegt Hester kortaf.
Zij keert zich om en gaat reeds heen, terwijl haar oogen strak naar de verte zijn gericht.
„Niets beter dan Haarlemmerolie," mompelt zij; „als mijn vader door zinkingen werd geplaagd, gebruikte hij Haarlemmerolie. Hij had maling aan de dokters, en is vijf
45



en negentig jaar geworden. Maar voor den dood zijn geen kruiden gewassen, en dat arme schaap moet sterven; ik las reeds den dood in haar oogen — arm schaap!"
Hester's eerste gang is naar het hospitaal, om er den dokter te zoeken, doch hij is in een anderen hoek van het kamp, om een ziek kind te helpen. Zoo ijlt zij daar dan heen met groote schreden; zij stapt zóó hard, dat het slijk opspat tegen haar kap.
Zij vindt den dokter bij het zieke kind. Hij gelast juist, het kind naar de houten barak te vervoeren, want hij constateert typhus in hevigen graad.
De moeder is er heftig tegen; de angst, dat het kind in de barak zal worden verwaarloosd, verscheurt haar hart.
De dokter doet echter zijn best, dien moederangst te temperen. Hij is trouwens, al stelt de oude Hester in zijn kennis weinig vertrouwen, een even bekwaam als hulpvaardig geneesheer, die de vreesehjke ellende van dit kamp mede doorworstelt, en die het altijd heeft gezegd, dat een verzameling van zooveel duizenden van alles beroofde menschen, die als op een hoop zijn bijeengesmeten, de treurigste gevolgen na zich moet slepen.
Hij heeft deze meening in zijn rapporten nooit verzwegen. Hij acht het zijn dure roeping, de Engelsche autoriteiten omtrent den waren toestand in te lichten, maar hem werd van hooger hand een wenk gegeven, zich met zijn eigen zaken te bemoeien, en in tijden van oorlog zijn sentimenteele aandoeningen voor zich te houden.
Zoo is zijn mond dan gestopt, maar wat zijn hand vindt om te doen, dat doet hij met al zijn macht. Hij tracht de eer van Engeland te redden, en hij lenigt de wonden, waar hij kan, al is alles, wat hij doet, slechts een druppel troost in een zee van ellende.
De moeder geeft eindelijk toe. Zij voelt het klemmende betoog van den geneesheer, en zijn hartelijkheid schenkt
46



haar vertrouwen. Er wordt een verpleger geroepen, om het zieke kind te transporteeren, en dokter Lincoln haast zich thans, met de oude Hester mee te gaan.
Hij lijkt wel een jongen naast zijn moeder, want Hester is een groote, forsch gebouwde en zwaar geschouderde vrouw, die hare zestig jaren draagt met ongebogen rug, terwijl Lincoln smal van schouders en klein van postuur is.
Ze wisselen geen woord met elkander; ze plassen maar voort door de modderige, shjkerige kampwegen.
Er is geen mensch te zien, en de ellende en de jammer van het kamp schuilen weg achter de kletsnatte, druipende zeilen der in eindelooze rijen staande tenten. Maar op een kruispunt zien zij toch iets: een los paard, dat verdwaald is.
Het staat daar met den kop van den wind gekeerd, den nek diep gebogen, zoodat de druipende manen bijna den grond raken. Het staat daar stil: als een denkend wezen, dat in gedachten verzonken is; men kan door de vale, schunnige huid de ribben tellen.
,,Zijn wij er nog niet?" vraagt de dokter met een beetje ongeduld.
„Subiet — hier is het!" antwoordt Hester.
En den dokter voorgaande, treedt zij de tent binnen.
„Gelukkig!" zegt Liesbeth: „daar is de dokter!"
Vrouw Viljoen is iets beter. De erge benauwdheid is geweken, en de wateren der Doodsjordaan, die dit leven dreigden te overstroomen, zijn teruggetreden binnen haar oevers.
Maar zij is doodop. Zij ligt met de oogen wijd open, en wendt zich met moeite naar den geneesheer, die behoedzaam haar zwakke pols in zijn hand neemt.
De kinderen zijn in het eerst verschrikt teruggeweken, maar dan naderen zij, want het gelaat van den dokter
47



boezemt hun vertrouwen in, en Klein-Pietje kijkt dea vreemdeling lachend aan met zijn schalksche oogen.
„Niet zoo benauwd meer?" vraagt de dokter, plaats nemend op de groote kist.
„De benauwdheid is geweken," antwoordt vrouw Viljoen met haperende stem: „maar 't is een boö, om me gereed te houden."
De dokter antwoordt niet; zijn oogen rusten vol medelijden op de zieke.
„Ik was zoo gaarne nog wat gebleven om die arme stumperts!" steunt ze.
Ach — die kinderen! Klein-Pietje is den dokter op de ééne knie geklauterd, en Sophie tracht op zijn andere knie te komen, maar zij is niet zoo vlug als Klein-Pietje, en de dokter moet haar helpen.
„Geef het over aan God, vrouw Viljoen," antwoordt de dokter: „als uw einde maar vrede mag zijn!"
De dokter is hier aan het einde van zijn kunnen, deze vrouw ligt op haar uiterste, en de wetenschap kan haar geen heul of hulp meer brengen. Nu komt de Christen bij hem boven, en de Christen spreekt.
„Ik ga naar het Vaderhuis," antwoordt vrouw Viljoen.
Ze heeft dezen man te voren nooit gezien, maar er beweegt zich iets in haar ziel, hem aanziende. Het is een geheimzinnige stem, die haar toefluistert, dat deze man in de Khaki-uniform, behoor end tot een volk, dat haar volk vermoordt, een broeder is.
En daarom zegt zij: „Ik ga naar het Vaderhuis!"
„Waar de vele woningen zijn," antwoordt de dokter.
Liesbeth hoort die woorden ook. De slagboom, die haar van dezen Khaki-dokter scheidde, gaat omhoog, en zij merken alle drie, dat hun voeten dicht bij elkander staan.
Klein-Pietje plukt aan den zwarten baard van den dokter,
48






„In de vijfde tent rechts lig drie kinderen aan die roodvonk.... Er is gebrek in schier elke tent...." (blz. 26)



waarin de eerste grijze haren zichtbaar worden, en Sophie tracht het horloge uit zijn zak te halen.
Het is, alsof er een huisvriend is binnengekomen, dien men alle dagen ontmoet, en dokter Lincoln spreekt met vrouw Viljoen. Hij vertroost haar en sterkt haar in het allerheiligst geloof. Dan staat hij op, want een verpleger roept hem, en hij geeft de oude Hester een recept voor de zieke.
Hester rept zich, het recept in de apotheek te bezorgen, en als zij het medicijnfleschje terug brengt, is Else bezig, het kleine Jantje melk te geven.
Maar de oppasseres ziet met haar scherpen blik, dat een der kinderen niet goed is. Suze laat het noofdje hangen, en kijkt haar kameraadjes lusteloos aan.
„Nichie," zegt Hester, de handen in de stevige heupen plantend: ,,je kind is ziek!"
De Natalsche weet het wel. Haar bezorgde oogen zagen het eerder dan Hester's oogen, en zij neemt het kind op den schoot.
„Dorst!" fluistert het kind: „dorst!"
Vrouw Potgieter geeft het te drinken; zij heeft nog een klein tinnen kroesje, half gevuld met water, over. Het is ongekookt water; het gekookte is tot den laatsten druppel opgegaan, terwijl het kleine Jantje de laatste melk heeft opgedronken.
Liesbeth geeft het ongekookte water. Er is voor gewaarschuwd. Er zijn plakkaten verschenen met de dringende waarschuwing, toch geen ongekookt water te drinken — 't was een bittere spotternij van het Engelsche gezag, want het is iets buitengewoons, als men gekookt water in voldoende mate kan verkrijgen.
Suze heeft de koorts. Een brandend rood kleurt haar wangen; haar adem gaat snel en onregelmatig; haar polsen jagen.
De Kolonist van Zuid-Afrika 4
49



„Zijn er veel zieke kinderen?" vraagt vrouw Potgieter met angst, en de oude Hester moet naar waarheid verklaren, dat het getal zieke kinderen onrustbarend toeneemt.
„De dokter is daar straks nog bij een ziek kind geroepen."
„Wat mankeerde het, Hester?"
„Typhus ...."
Het spijt Hester, dat Liesbeth het vroeg, maar zij mag toch niet liegen, en zij zegt nog eens: „Typhus — het kind moest direct naar de barak!"
Typhus
Vrouw Potgieter verbleekt er van. Deze dappere vrouw, die in de bangste tijden van dezen wreeden oorlog, in den uitersten nood en in het uiterste gevaar, nooit iets anders dan een zeldzame kloekmoedigheid ten toon spreidde, voelt een rilling door haar leden gaan.
Zij zit hier opgesloten met haar ziek, vierjarig kind op dit eiland'des doods, afgesloten van de vrijheid, van het leven, van de geheele wereld, met een stervende vriendin en vier wurmen van kinderen — is het niet ver schrikkelijk?
Zij zou haar kranke lieveling in de armen willen nemen, om met haar te vluchten uit dit ontzettende kamp, waar de lucht is besmet met onreine stoffen, waar het water is verzadigd met typhuskiemen, en waar het arme Afrikaansche volk moet verdrinken in een zee van jammer.
Vluchten, doch waar heen?
De zware prikkeldraadversperring is acht voet hoog, en met de Lee-Metford-kogels valt niet te spotten. Verleden week is een gebrekkige grijsaard gevlucht, doch vier kogels doorboorden hem, en het tienjarige zoontje van een dapperen held werd aan de bajonet geregen, omdat het de vrijheid verkoos boven het concentratie-kamp.
Het regent al maar door. Het schijnt, dat de sluizen des hemels nooit meer gesloten zullen worden; de grond,
50



waarop de tent is gespannen, is één diepe modderpoel.
„Water," fluistert de kleine Suze: „water!"
Er is geen water meer, geen druppel, maar de oude Hester weet raad. Zij zet het blikken kroesje buiten in den regen, en brengt dan water.
„Zou mijn kind naar de barak moeten?" vraagt de moeder vol angst.
„Ik denk het, Liesbeth."
Naar de barak, en zij zal moeten scheiden van haar kind!
,,'t Is nie zoo erg nie," zegt Hester op kordaten toon: „die dokter het een hart in zijn lijf!"
De Natalsche twijfelt er niet aan, maar de dokter heeft het druk. Hij heeft met enkele assistenten het geheele kamp voor zijn rekening, en de meeste oppassers en verplegers zijn ruwe, onverschillige heden.
Die barak grijnst haar aan. Zij ziet haar Heveling liever dood aan haar voeten dan overgeleverd aan de Engelsche barmhartigheid, en de gedachte, dat zij haar kind in de barak niet zal mogen oppassen, brengt haar geheele ziel in opstand.
Zij is zichzelve niet, en deze onvervaarde en onverschrokken vrouw, die zonder de wimpers te bewegen, de Engelsche kogels hoorde schuifelen om haar ooren, is een jammerende, radelooze moeder geworden, nu zij voor haar kind een lot vreest, dat erger is dan de dood.
„Hester!" smeekt ze: „weet jij dan geen uitweg? Ben ik dan gedoemd, om met mijn kind hier ellendig om te komen? In de spelonk, in het hol van den brullenden leeuw is het beter dan hier!"
Zij spreekt uit de diepste overtuiging van haar hart, en haar eigen leed weegt haar op dit oogenblik zóó zwaar, dat zij om niets anders denkt.
De oppasseres voelt bij die radeloosheid, bij die wanhoop van den moederangst iets in haar keel schieten, dat zij
51



moeilijk kan overwinnen. Zij hoest en hoest nog eens. Dan grijpt zij vrouw Potgieter bij den schouder, en zegt met haar barsche maar thans gedempte stem: „Kom mee — ik heb je wat te vertellen!"
Het kind is in slaap gevallen. De moeder vleit het behoedzaam neder op een matras; zij dekt de kleine toe met haar wollen rok, en vermaant de andere kinderen, om stil te zijn.
Daarop gaat zij naar buiten, om te hooren, wat de oude Hester te zeggen heeft.
„Kun je zwijgen, Liesbeth?"
Hester s grauwe oogen rusten scherp en doordringend op vrouw Potgieter, en Liesbeth antwoordt met een groote verbazing, dat zij kan zwijgen.
Speurend kijkt Hester rond, of er geen onraad is. De regen is sterk verminderd, maar menschen zijn er niet te zien; de kampwegen lijken uitgestorven.
Straks, als de wolken zich verdeelen, en de warme zomerzon doorbreekt, zal 't anders worden. Dan gaan de tenten open, en zal de bevolking uitstroomen naar de kampwegen, om zich te koesteren in den zonneschijn.
Liesbeth en Hester staan buiten, vlak bij de tent, want Liesbeth wü dicht bij Suze blijven. En Hester begint, terwijl haar oogen rusteloos ronddraaien als de wieken van een molen, om niet overrompeld te worden door de handlangers van den kampkommandant, haar verhaal.
'Het is werkelijk de moeite waard.
„Jij weet, hoe ik over dezen oorlog denk; ik wil het je op een briefje geven, dat de Boeren domme ezels zijn geweest. Kijk me maar niet zoo vreemd aan! Als je mijn hart opensnijdt, dan springt er een Hollandsche Afrikaner uit — een echte! Maar dat zal me niet beletten, om de Boeren van gemakzucht en traagheid te beschuldigen. Ze bleven daar bij Ladysmith zitten koffiedrinken, terwijl zij
52



naar Kaapstad en Durban hadden moeten oprukken — zij smeedden 't ijzer niet, toen 't heet was.
„De beste stuurlui staan gemeenlijk aan wal, Hester."
„Ja wel, ja well Maar Piet Joubert was oud en afgeleefd, en Koos de la Rey had zijn opvolger moeten worden, en toen de Engelsche versterkmgstroepen te Kaapstad landden, hadden de Boerenkommando's er ook behooren te zijn. Dat staat voor mij zoo vast als een huis."
„Dan een keer overdoen — later, Hester!"
„Later? Toch niet! Dan gaat het langs een anderen weg, en het stembiljet zal de geweerpatroon vervangen. Mij ook goed — daarom nietl"
„Alloh," gaat ze voort: „ik zal 't je vertellen, Nichie, hoe de vork in den steel steekt. Gister namiddag kwam een jonge Hotnot1) in ons lager;2) hij was zoo maar op klaarlichten dag langs den gewonen toegang binnengekomen."
„Werd hij niet lastig gevallen door de schildwachten, Hester?"
„Heel te maal niet; zij lieten hem door. Waarom? Ik weet "het niet; 't kan me ook totaliter niet schelen. De Hotnot liep me verscheiden keeren in de flank, zoodat ik een mooie gelegenheid kreeg, hem goed op te nemen. Op m'n woord van eer, Nichie: zoo'n leelijk mormel, zoo'n afgrijselijken vogelverschrikker had ik nog nooit gezien."
„Was hij klein of groot, Hester?"
„Peuterig klein; hij kon haast onder mijn arm staan." Liesbeth luisterde met klimmende aandacht. „Spreek maar voort, Hester!"
„De Hotnot bleef al maar hangen bij de keuken, waar ik aan 't flesschen spoelen was. 't Begon me te vervelen, en ik zocht al naar n end lat, om 't mormel te verjagen, toen hij uit zich zelf weg ging — met zijn hond."
]) Hottentot. 2) Kamp.
53



„Met zijn hond? Was 't een groote hond?" „Zoo groot als een kalf."
Liesbeth's oogen beginnen te schitteren; zij hangt aan Hester's lippen.
„Een Hotnot met zoo'n grooten hond maakte me toch een beetje nieuwsgierig, en ik volgde den Hotnot. Wij vormden een vreemden stoet. De Hotnot volgde den hond, en ik volgde den Hotnot — met de klompen in de hand, om beter vooruit te komen, want de hond liep deksels hard. Voor de tent van tante Sannie bleef de hond blaffend staan
„Natuurlijk!" knikt vrouw Potgieter. „Natuurlijk? Mij leek dit alles behalve natuur lijk, en ik nam de vrijheid, met het mormel naar binnen te stappen." „En toen?"
„Janske vloog op den hond af, asof zij hem wilde opeten, en de hond lei zijn onbehouwen pooten op haar schouders. De Hotnot nam toen den halsband van den hond, en haalde er een briefje uit voor moeder Wessels en haar dochter!"
„Van veldkornet Louis Wessels!" zegt Liesbeth.
„Van kommandant Louis Wessels," verbetert de oude Hester: „hij is kommandant geworden."
Doch de Natalsche hoort de laatste opmerking nauwelijks, want haar hart wordt vervuld met nieuwe hoop, nu de gewaande kolonist van Zuid-West-Afrika nog aldoor strijdt voor vrijheid en recht.
„Ik begreep," gaat de grijze oppasseres voort: „dat ik hier wel gemist kon worden, maar Janske riep mij terug.
„Dit is Moortje," zei ze, op het leelijke mormel wijzend, dat naast haar stond.
„En dit is de oude oppasseres Hester," zei ze tot den Hotnot, op mij wijzend.
„Zoo," zei 't mormel.
„Hij kwam op mij af, maakte zoo waar een buiging en
54



zei: ,,'t Is me baie aangenaam, met u kennis te moog maak, Juffrouw Hester!" Waar 't apekind die gekke manieren heeft geleerd, weet ik nog niet, maar ik weet wel, dat ik razend werd van die familjariteit.
„Jij kunt met mijn klompen kennis maken," riep ik, want ik had nog altijd de klompen in de hand, en het was zijn geluk, dat Janske tusschenbeide kwam."
„Waar waren vrouw Erasmus en haar kinderen?" vraagt de Natalsche, die een lichte onrust niet kan onderdrukken.
Ze kwamen net overslag, en in de verte daagde de onuitstaanbare tronie van oppasser Miller op. 't Werd mijn tijd, en Janske had maar amper nog de kans, mij een groot nieuws in 't oor te fluisteren."
Dat is het... dat groote nieuws ... daar gaat het om ...
Liesbeth's hart bonst van brandend ongeduld.
Daar buigt Hester zich naar het oor der Natalsche.
„Louis Wessels is op komst met zijn kommando!"
Het is een korte mededeeling, die de oude Hester doet, maar ze bevat een groote en geweldige tijding. De krachtige Natalsche vrouw beeft van het hoofd tot de voeten van blijde ontroering, en zij ziet de poorten des levens opnieuw opengaan voor dit ten ondergang gedoemde kamp.
De regen is opgehouden. De zware wolken verdeelen zich, en door een damp van mist en nevel komt de zon heen met macht.
„Louis Wessels is er nog niet, Liesbeth."
„Ze zullen hem niet keeren."
„Hij moet door drie zwaar versterkte * blokhuislinies heen.'
„Hij vliegt er over heen!" Hester schudt het groote, verweerde hoofd. „De gansche omtrek is verwoest. Er is geen voedsel voor de menschen en geen haver voor de paarden."
55



„Daarom zal hij met een klein kommando komen, Hester."
„Met een klein kommando is het onmogelijk, dit lager te nemen."
„Onmogelijk?" vraagt vrouw Potgieter: „onmogelijk? Wat is voor Louis Wessels onmogelijk? Hij heeft voor heetere vuren gestaan, zeg ik je, en hij kwam er toch door heen."
Hester zegt weinig meer.
„Gunst," meent ze, „ik heb al mijn tijd verpraat!" en zij gaat heen met groote stappen: sterk en stevig in haar holsblokken van klompen.
Als Liesbeth haar tent binnentreedt, wacht haar een nieuwe, blijde verrassing. De kleine Suze zit overeind, en is; heel wat opgeknapt. Sophie heeft voor haar de éenoogige pop opgescharreld uit de groote kist, en Klein-Pietje begint te kraaien als een haan. Dat doet haar lachen van plezier; zij speelt met de pop, en de zonneschijn verwarmt de tent.
5. T w e e s t r ij d.
Geen half uur later bereikte Janske de tent van vrouw Potgieter. Haar oogen schitterden, en hare geheele verschijning toonde hoop, veerkracht en moed.
Vrouw Viljoen sliep nog. Haar ademhaling was rustig, en haar diep ingevallen wangen hadden zelfs eenige kleur gekregen.
De Natalsche volgde Janske naar buiten, en bij de tent, waar de eik in zijn volle heerlijkheid stond te prijken, zetten de vriendinnen zich neder. Zij zaten daar in de luwe
56



schaduw, en die schaduw deed hun goed, want de Octoberzon begon te branden met feilen gloed.
Vrouw Potgieter had haar jonge vriendin verwacht, en het groote nieuws, dat het meisje bracht, was voor haar geen verrassing meer. Doch de bijzonderheden wist zij met.
Janske wist ze trouwens evenmin. Het verraad loerde aan alle kanten, en haar broeder had niet veel aan het papier durven toevertrouwen.
Een papier was het eigenlijk niet geweest maar een verdroogd maïsblad. Janske bezat het niet meer; zij had het vernietigd, en Liesbeth prees het meisje om hare voorzichtigheid.
„Waar staat het kommando thans?" vroeg zij, en Janske antwoordde: „Op zestig mijlen af stands1) — ten Westen van ons!"
Dat was nog een heel eind.
„En er zijn drie versterkte blokhuislinies tusschen hem en ons," meende de Natalsche, die thans de gevaren en de wisselvalligheden van zoo'n vermetelen tocht ging overdenken.
„Maar één," antwoordde Janske; „twee is hij omgetrokken."
„En die ééne zal hem niet keeren," sprak haar jonge moed.
„Is Moortje nog hier?"
„Hij is gisteravond reeds vertrokken met Pluto, en gelukkig het kamp uitgekomen."
„Zoo zijn de Khaki's," zei Liesbeth. „Een blanke Afrikaner wordt doodgeschoten, als hij het lager verlaat, en een zwarte gaat vrij in en uit!"
Zij voelde een sterken wrevel opkomen in haar binnenste, maar deze bevoorrechting der zwarten kwam hun
*) Een mijl = 1,6 Kilometer.
57



thans toch uitnemend te stade. Moortje was veilig buiten de Engelsche linies gekomen, en in de gegeven omstandigheden was er alle reden, daarover verheugd te zijn.
Janske wist veel van hem te vertellen. Moortje was een held, en als de Boerenregeering ridderorden had uitgedeeld, dan had hij er recht op gehad.
Hij had wekenlang rondgezworven, om de familie Wessels te vinden; hij was rivieren doorgezwommen; drie keeren was hij door Engelsche patrouilles opgebracht.
„Zij lieten hem natuurlijk weer vrij," zeide Janske.
„Omdat hij een zwarte huid had," voegde Liesbeth er aan toe.
Dat was het: de zwarte huid! De zwarte huid van den Hottentot en van den Kaffer gaf een vrijpas, maar de blanke huid van den Afrikaner stond op de zwarte lijst.
„Het komt in de Khaki-hersens niet op, dat onder een zwarte huid een Pro-Boer kan schuilen," zeide vrouw Potgieter, en zij lachte hardop, dit zeggend.
Zij zaten daar heel gezellig. Het kleine zangvogelke kwinkeleerde boven haar hoofden, en zijn lied en de zonneschijn huppelden hand aan hand tusschen het groen gebladerte.
Liesbeth dacht er over na, dat de Engelschen Moortje hadden laten passeeren. Moortje was een Pro-Boer en vormde een uitzondering, maar daarin hadden de Engelschen het toch bij het rechte eind, dat de meeste Inboorlingen op hun hand waren, en zij vroeg zich af, wat daarvan toch de reden mocht zijn.
Het geld oefende natuurlijk een machtigen invloed, en Khaki was niet zuinig met zijn gouden souvereins, als het er op aan kwam, de Kaffers tot spionnendiensten om te koopen. Ook was het waar, dat de Inboorlingen zich een even dwaze als buitensporige voorstelling hadden gemaakt van de vruchten, die zij uit de zegepraal der Engelsche
58



wapenen zouden plukken. Zij zouden de gelijken worden van de Blanken; zij zouden geen slag meer behoeven te werken; zij zouden zeiven de bazen en heeren worden van het land.
Deze overwegingen drongen hen met macht naar de Engelsche zijde, maar het waren toch nog geen redenen voor het fanatieke, dweepzieke leedvermaak, dat in hun binnenste opsteigerde, als Republikeinsche rampen hun ter oore kwamen.
Waarom jouwden zij de Afrikaansche krijgsgevangenen uit? Waarom beschimpten zij de vrouwen en de kinderen, die de concentratie-kampen werden binnengesleept? En waarom vervolgden zij de krijgsgevangen gemaakte Boerengeneraals met hun bitteren hoon?
Voor hun blijdschap was er reden, al berustte die reden ook op een dwaze en buitensporige voorstelling, maar hun haat, hun opbruisende woede — waarop berustten die?
Daarover dacht vrouw Potgieter, die zelve een dochter van Afrika was, na, maar zij kon de oplossing niet vinden, en haar gedachten keerden weer terug naar het heldhaftige kommando, dat haar en haar lotgenooten zou redden uit de klauwen des doods.
Zij en Janske spraken er opnieuw over: druk en bewegelijk, met warmte en liefde, want hun geheele hart was er van vervuld.
Maar zij begonnen te luid te spreken. De voorzichtigheid eischte, hun stem te temperen, en toen zij dit deden, was het reeds te laat, want Sarei van Heerden ging juist voorbij.
Geen der beide vriendinnen had hem zien naderen. Het was een ware overrompeling, en met een onthutst gelaat keken zij elkander aan.
Hij ging stom voorbij; hij zeide niets en groette niet.
De vriendinnen wachtten lang, voordat ze weer een
59



woord zeiden. Janske rees het eerst overeind, en verbrak het zwijgen.
„Hij heeft ons verstaan!" zeide zij, en haar lippen beefden.
„Is hij niet de zoon van een Nationalen Verkenner?" „Ik heb het hem voor de voeten geworpen," antwoordde Janske.
„Niet verstandig!" meende de Natalsche met verschrikte oogen.
Vrouw Potgieter had gelijk, en het meisje moest het toestemmen.
„Wij heb hier vijanden genoeg — waarom het getal nog vermeerderen?'
Er lag een sterk verwijt in die vraag, en Janske wist er weinig op te zeggen. In haar drift waren de woorden aan haar lippen ontsnapt, en het was bij die woorden niet gebleven. Zij had veel meer gezegd; zij had dezen jongen man, zoo hij nog een greintje eergevoel bezat, op het doodelijkst beleedigd, en één onberaden oogenblik, waarin zij aan haar tong den vrijen teugel had gevierd, kon het heldhaftigste kommando van Afrika in het wisse verderf storten.
Er sprongen tranen van spijt en zelfverwijt in haar oogen. Zij wist niet, wat te doen; zij zag in de verte de schaduw van Sarei van Heerden langs de tentzeilen glijden, en kreeg plotseling den dwazen inval, hem! terug te roepen.
Zij wilde zich voor hem vernederen; zij wilde haar beleedigingen terug nemen; zij wilde alles doen, om het kommando te redden.
Er stond veel meer op het spel. Het lot van dit zuchtende, stervende kamp hing er van af: het lot van deze moeders, van deze kinderen, van deze hulpelooze grijsaards....
60



Wat haar zelve betrof, zou dit fiere kind van Afrika liever haar tong hebben afgebeten, dan één woord van hare beschuldiging terug te nemen, en haar verachting voor den zoon van den Nationalen Verkenner was nog even diep als ooit. Maar het lot van vijf duizend vrouwen, kinderen en hulpeloozen stond hier op het spel; het lot van haar eigen moeder; het lot van haar drie broeders. En in de offervaardigheid van haar vaderlandsliefde zou zij niet hebben geschroomd, het grootste offer te brengen, en zich te vernederen voor den zoon van een Nationalen Verkenner....
Doch Liesbeth hield haar terug.
„Niet doen, Nichie, niet doenl 't Is nu toch te laat. Is hij een verrader in zijn hart, dan zal hij door jouwsmeeken toch niet veranderen, en de mogelijkheid bestaat, dat hij ons gesprek niet heeft gehoord."
Zoo liet Janske haar plan dan varen, maar zij moest zich bekennen, dat die mogelijkheid gering was, en met een verslagen gemoed keerde zij huiswaarts.
Sarei van Heerden had trouwens van de woorden, waar 't om ging, geen lettergreep gemist....
Hij was de onvrijwillige toehoorder geweest van het gesprek. Zijn hart had toch sneller geklopt, toen het groote nieuws zijn ooren bereikte, en deze jonge man, wiens gemoed gister een crisis had te doorworstelen gehad, stond thans voor een nieuwen en zwaarderen strijd.
Het geheele kamp noemde hem een verklikker, een T6f* rader. De kinderen wezen hem met de vingers na; de moeders keerden zich af, als hij naderde, en nauwelijks een dag geleden had de dochter van de weduwe Wessels hem doodelijk beleedigd.
61



Wat had hij misdaan, dat dezen Afrikaners het recht gaf, hem te bespotten, te beleedigen en te hoonen? Hij .was de zoon van een Nationalen Verkenner — kon hij dat helpen? Christiaan de Wet had een broeder, die een krijgsmacht verzamelde, om de Boeren te bevechten — werd het Christiaan de Wet toegerekend?
Het is waar: hij had nooit meegevochten, en den physieken moed, die met onbekommerd gemoed de dreigende batterijen der vijanden bestormt, miste hij geheel. Hij bewonderde de helden; hij achtte zich werkelijk niet waardig, de riemen van hun schoenen te ontbinden, en hij beklaagde het diep, dat er in hun rijen geen plaats was voor hem.
Hij was niet voor het bloedige handwerk van den oorlog in de wieg gelegd — dat was het! Hij bezat een zenuwzwakte, die hem belette, koelbloedig op den vijand aan te leggen. Hij had eens de verschrikkingen van een gevecht gezien, man tegen man, maar hij hoopte het niet voor een tweeden keer te zien. Iets als een beroerte was door zijn aderen gegaan, en weken later scheen zijn bloed nog te verstarren, als hij dacht aan de afgrijselijkheden van dat gevecht.
Hij zou nog eerder met ongewapende handen tegen een brieschenden leeuw in het veld kunnen trekken, dan meedoen aan een strijd, waarin menschen, waarin broeders, allen afstammelingen van één vader en ééne moeder, elkander als met de tanden verscheurden.
Hij miste den physieken moed, om groote daden te verrichten, maar gaf dit den Afrikaners het recht, hem een lafaard te noemen?
Er was nog een andere moed: een zedelijke moed, die minder schitterde, maar op de lange baan rijkere vruchten afwierp.
Hij was oppasser en verpleger geworden. Hij deed beur-
62



telings dienst in den tronk en in de barak, was dit een bewijs van lafhartigheid?
Hij had in den tronk voor verschillende onschuldig veroordeelde Afrikaners de ellende der gevangenis mogen verzachten, en in de barak was hij steeds op zijn post geweest: in een bedorven atmosfeer, waar de roodvonk, de mazelen en de typhus met hun ziektebacillen de lucht verpestten, doch hierover werd niet gesproken. Natuurlijk niet; hij was toch maar een huurling, een handen-opsteker, een ellendeling....
Maar hij kon voor God verzekeren, dat hij niet om die paar shillings maar om den nood van zijn arm volk oppasser en verpleger was geworden. Hij had zijn volk óók lief — wat verbeeldden zich die anderen wel? wat verbeeldde zich Janske Wessels wel?
Hij bleef staan, toen hij aan de dochter van tante Sannie dacht, en een bittere trek plooide zich om zijn bleeken mond.
Om het hard verdrukte volk te helpen, was hij verpleger geworden; en nu zeide men: „Daar gaat de verrader; nij is oppasser geworden, om de gevangenen in den tronk uit te hooren, en hij is verpleger geworden, om de laatste woorden van onze stervenden op te vangen, en hun geheimen over te brieven aan het Engelsche gouvernement!"
Hij had dit alles met bewonderenswaardig geduld verdragen, doch sinds gister was het anders geworden, en de verrassende tijding van Wessels' komst wekte nieuwe gedachten.
Sarei van Heerden stond nog altijd op dezelfde plek.
Er ging een ritseling door zijn gemoed — was het de zoete wraak? Was het zoo erg, indien hij naar den kommandant ging, om alles te vertellen, wat hij wist? Zijn eigen landgenooten hadden zoo dikwijls gezegd, dat hij een
63



betaalde verklikker was — zou zijn zielepijn niet minder schrijnen, zoo hij het werkelijk werd?
Het was misschien nog een goed werk ook
Het plan van Louis Wessels was immers hopeloos. Het zou een dubbeltje op zijn kant zijn, zoo hij het kamp binnendrong, en zoo alles meeliep — wat zou het dan nog?
Het was een dolheid, de opgeslotenen van dit kamp te verlossen. Er was geen voedsel, geen voorraad in het verwoeste veld; zij zouden moeten sterven van honger en gebrek, en de ondergang van dit ongelukkige kamp zou slechts te verschrikkelijker zijn.
Sarei scheen tot een vast besluit gekomen te zijn. Hij wandelde nu stevig door; in de verte stond het kommandantsgebouw, met de trotsche vlag van Groot-Brittan je aan den hoogen stok geheschen, en hij spoedde zich er heen.
6. De Stem des Heeren.
Sinds Moortje en Pluto een bezoek hebben gebracht aan het Concentratie-kamp, zijn er acht dagen voorbijgegaan.
In die acht dagen is er nieuwe toevoer gekomen van vrouwen, kinderen, grijsaards en hulpeloozen. Het Engelsche schrobnet is al maar bezig geweest, de wijde velden der Afrikaansche wildernissen af te visschen, en terwijl de straten dezer stad van tenten zich hebben uitgebreid, zijn de honger en het gebrek grooter geworden.
De gevangenen brengen hun lange lij densgeschiedenissen mede; ze zijn aangrijpend in hun eentonigheid en hartroerend in hun eenvoud.
De gevangenen maken weinig misbaar; er wordt zelden
64



„Is er onraad?" vraagt Kees Wessels met zekere spanning, (blz. 86)
Kolonist 25






geklaagd. Doch hun hart klaagt; in hun oogen ligt de stomme smart....
De gezinnen, die binnen worden gebracht, houden zich zooveel mogelijk bijeen. De moeders hebben haar kinderen aan de hand, en de kinderen kijken met nieuwsgierige oogen rond, alsof zij aan den maaltijd van een koning zullen deelnemen.
Het zal ook een maaltijd zijn. Mannen in rouwgewaad zullen de gerechten ronddienen, en de koning, de gastheer, is de dood....
Er komen allerlei soorten van menschen binnen: kreupelen en veraiinkten, blinden en doofstommen; zuigelingen, die nog niet stamelen kunnen, en grijsaards, die in drie eeuwen hebben geleefd. Zij worden allen naar binnen gestuwd door de geopende sluizen des doods, en na eiken toevoer sluiten zich de sluizen, totdat zich weer nieuwe toevoer ophoopt.
Vrouw Viljoen krijgt met haar gezin nog steeds het halve rantsoen, en Liesbeth spaart zich het brood uit den mond, om haar eigen kind en de kinderen van haar vriendin te spijzigen.
De kleine Suze is weer hersteld. De gevreesde typhus is deze tent voorbijgegaan, maar het gebrek blijft toch nijpend. Het brood, dat de Natalsche uit haar mond spaart, kan den nood slechts weinig temperen, en de komst van oom Geert is een ware uitkomst.
Hij brengt een versch gebakken, groot brood mede. De heerlijke geur vervult de tent, en de uitgehongerde kinderen omringen den grijsaard met een luid, vroohjk rumoer.
Klein-Pietje grijpt naar het brood, maar vrouw Potgieter is hem voor, en zij kerft er met het zakmes, dat zij be/zit, groote, gelijkmatige stukken af.
De kinderen moeten nu hun gebedje doen: een voor
De Kolonist van Zuid-Afrika
65



één, kalm en bedaard, en dan mogen zij de tanden in het kostelijke brood slaan.
Er is geen boter, zelfs geen aasje vet op het brood te zien, maar wat hindert dat? Geen vorst kan smakehjker eten; dat droge brood is zalf en olie voor de geteisterde ingewanden.
Oom Geert kijkt met zijn kindsche, hulpelooze oogen rond, om een plekje te vinden, waar hij de bouwdoos kan uitstallen. Vrouw Viljoen, die tot aller verrassing weer op de been is, ruimt het deksel van de groote kist leeg, en de oude man vleit er zich bij neder, op de knieën, want de grond is opgedroogd.
Hij begint weer zijn huis te bouwen, terwijl de kinderen zich om hem heen verdringen. Klein-Pietje is vlak naast hem; de oude man zoekt naar een pilaar, en Klein-Pietje reikt hem het blok aan.
„Jij bent toch een aardig jochie," grinnikt de oude man tevreden: „een echt aardig jochie!" en hij grabbelt in de diepe zakken van zijn versleten blauwe jas naar pepernoten.
Hij haalt een handvol te voorschijn, en geeft er eenige aan Klein-Pietje, de andere op den grond uitstrooiend.
Dat geeft een geducht lawaai. De kleintjes vechten om de pepernoten; zelfs Klein-Jantje strekt de magere handjes uit. Oom Geert grabbelt zelf mede, en er heerscht een luidruchtigheid en opgewondenheid in deze tent, die den vreemdeling wonderhjk en onbegrijpelijk zou toeschijnen.
Dan zet oom Geert den bouw voort, en voor niets heeft hij oog dan voor zijn gebouw. Hij fronst de wenkbrauwen, als de bouw vertraagt; hij lacht hardop, als het werk opschiet; hij toont een ijver, die buitengewoon, en een hartstocht, die bevreemdend is.
Hij is geheel en al een kind geworden. De schat van wijsheid en ervaring, dien hij in een zes en tachtig jarig
66



leven heeft vergaard, is als een schip, beladen met de kostbare vracht, vóór de haven gezonken, en in den aangrijpenden cirkelgang van dit leven' hebben grijsheid en kindschheid elkander ontmoet.
Nu en dan kijkt hij op van zijn werk, en als KleinPietje lacht met zijn schelmsche oogen, grinnikt hij van plezier, want hij houdt van „het aardig jochie," zooals hij het noemt.
Eindehjk is het gebouw voltooid, en oom Geert rijst van de stramme knieën op, om zich in den aanblik er van te vermeien. Hij wrijft zich de oude, verrimpelde handen; hij zet den hoogen, gedeukten hoed af, en wischt zich het zweet van het voorhoofd, want het is gloeiend heet in de tent, en hij strijkt zich de dunne, grijze lokken uit het gezicht.
„Bidt u wel eens, oom Geert?" vraagt vrouw Potgieter medelijdend.
Hij schijnt die vraag niet te vatten, zoodat ze nog eens moet herhaald, en als Liesbeth dit heeft gedaan, kijkt hij haar aan met een starren blik.
„Tot den Heere van hemel en aarde, oom Geert?"
En zij wijst met den vinger naar boven.
De grijsaard schijnt in diep nadenken verzonken bij die vraag, doch hij antwoordt niet, en plotseling wendt hij zich weer naar zijn gebouw: met een angstigen blik en vol zorg, want Klein-Pietje heeft het huis den laatsten keer met een grooten stok het onderstboven gegooid.
Maar het gebouw is nog ongerept. Het staat daar nog in al zijn heerlijkheid, en de grijsaard lacht zijn kindschen, ij delen lach.
Dan echter wordt hij onrustig. Hij staat op, en naar buiten gaande, staart hij naar boven.
Donkere wolken vullen het luchtruim; de atmosfeer is
67



broeiend en drukkend, en in de verte ratelt de donder. Er is zwaar weer op til.
Oom Geert keert terug in de tent. Hij wil hier schuilen, totdat het onweer voorbij is, en een geheime angst doet hem' sidderen.
Liesbeth slaat het tentzeil weg, om naar de lucht te zien; reeds vallen de eerste regendruppels.
„Onweer op tilI" zegt ze.
„Ik dacht het wel — het was zoo broeiend! meent vrouw Viljoen. t
Het onweer nadert snel. De stormwind jaagt het stol der kampwegen tot de wolken op, en de vertoornde wolken antwoorden met daverende donderslagen.
De kinderen dringen zich angstig samen om hun moeders, en oom Geert zit in den uitersten hoek, op zijn hurken, met bevende lippen stamelend: „Onze lieve Heer!
Meer weet hij niet; meer kan hij niet bidden.
Het onweer wordt heviger. De lucht verduistert als te middernacht, en er rijst een angstig gesteun op uit de stad der tenten.
Zij ligt daar eenzaam, verlaten op het onmetelijke veld, terwijl de sluizen des hemels zijn geopend. De orkanen donderen, en Gods vlammende bliksemstralen omhullen het ongelukkige kamp. ..
Klein-Jantje begint luid te schreien, en ook de grijsaard
scli re iL •
Maar de andere kinderen zijn stil. Zij staren telkens met verschrikte oogen op het tentzeil, als het door den gloed van het hemelvuur dreigt verslonden te worden, en hun moeders hebben de armen beschermend over hen heengespreid. . .
Vrouw Viljoen denkt aan den negen en twmtigsten psalm, en Liesbeth denkt er ook aan.
„Het is te donker, om te lezen," zegt vrouw Viljoen.
68



„Ik ken den psalm van buiten," antwoordt Liesbeth, die op de catechisatie steeds nummer één was geweest.
En uit de duisternis hoort oom' Geert Liesbeth's stem met een plechtigen klank: „Een Psalm van David."
Dan vouwt hij eerbiedig de handen, en Liesbeth gaat voort:
„Geeft den Heere, gij kinderen der machtigen! geeft den Heere eer en sterkte.
„Geeft den Heere de eer Zijns Naams; aanbidt den' Heere in de heerhjkheid des heihgdoms.
„De stem des Heeren is op de wateren; de God der eere dondert; de Heere is op de' groote wateren.
„De stem des Heeren is niet kracht; de stem des Heeren is met heerhjkheid.
„De stem des Heeren breekt de cederen; ja, de Heere verbreekt de cederen van Libanon."
Ja, Hij doet het — de vrouwen, de kinderen, de kindsche oom Geert — ze zijn allen opgesprongen met verbleekte gezichten.
Welk een slag! Hij scheen alles te vermorzelen, te verpletteren onder zijn vlammenden hamer!
Liesbeth snelt naar buiten, en ziet daar den gespleten stam van den eikenboom.
Hij verbreekt immers de cederen van den Libanon en de sterke eiken van Afrika — Hij verbreekt ze!
„En Hij doet ze huppelen als een kalf; den Libanon en Sirion als een jongen eenhoorn.
„De stem des Heeren houwt er vlammen vuurs uit.
„De stem des Heeren doet de woestijn beven; de Heere doet de woestijn Kades beven.
„De stem des Heeren doet de hinden jongen werpen, en ontbloot de wouden; maar in Zijnen tempel zegt Hem een iegelijk eer.
69



Het onweer is voorbijgedreven. De vertoornde, saamgeperste wolken verstrooien zich als geharnaste strijdmachten, die den bloedigen slag hebben geleverd, en de zon kust de regendruppels weg van het loover van den gespleten eik.
De tentzeilen worden door vlugge handen op zijde geschoven. De bevolking stroomt naar buiten in de frissche, versterkende lucht, en de geburen vertellen elkander, dat het zoo'n zwaar weer is geweest.
Oom Geert gaat nu ook heen. Hij heeft de bouwdoos in den diepen zak van zijn jas geschoven, en hij knijpt KleinPietje in de wangen.
„Jij bent toch een aardig jochie!" zegt hij, en dan stromu pelt hij weg op zijn oude voeten.
7. De Ster der hoop.
„Ben jij daar, Nichie?"
Janske Wessels stond daar zwijgend in den ingang der tent, terwijl het Liesbeth als een electrische schok door de leden ging.
Met welk een brandend ongeduld had Liesbeth haar komst verbeid! Nu was zij er dan — eindelijk!
„Kom binnen, Janske!"
Het meisje schudde het hoofd.
„Geen tijd — kom fluks met mij mee!"
Toen zette vrouw Potgieter haar witte kap op en volgde het Transvaalsche meisje met een kloppend hart.
Janske was opgewonden; haar blikken spiedden argwanend rond, terwijl zij Liesbeth een briefje in de hand stopte. Het was weer op een verdord maïsblad geschreven;
70



er waren scherpe oogen voor noodig, om den inhoud op het bleekgele blad te lezen.
De inhoud bestond uit slechts drie woorden. Vrouw Potgieter kon ze lezen, doch den zin te ontcijferen, ging boven haar vermogen. . m
„„Veertig — binnen drie" —ik begrijp dat niet, Janske!
De zin was raadselachtig genoeg, maar Janske had hem toch geraden.
„Zij staan op veertig mijlen af stands," zeide zij op gedempten toon, „en binnen drie dagen hopen zij hier te zijn."
Binnen drie dagen — er kwam een gloed in de oogen der Natalsche vrouw, en het bloed steeg haar naar de
wangen. -lvj 1
Haar eerste indruk was die van een groote blijdschap, want zij riep dag en nacht tot God, om uit dit kamp der ellende verlost te worden. De ziekten namen toe; het gebrek, de honger omsingelden dit kamp. Er was gevaar voor een typhus-epidemie, en wee deze arme bevolking, indien zij uitbrak!
Doch haar tweede indruk was een gevoel van onrust.
„Heb jij Sarei van Heerden ontmoet?"
Het meisje schudde ontkennend.
„Hij kwam toch vroeger eiken dag?"
„Eiken dag."
„En hij verzorgde die bewoners van jouw tent? „Dat deed hij. '
„Lijden jullie thans gebrek?" vroeg Liesbeth bezorgd.
De tranen rezen Janske in de oogen, en dan kwam het met haperende stem over haar lippen: „Wij lijden gebrek!"
De nood moest wel groot zijn, dat deze dochter van Afrika die bekentenis deed. Voor haar zelve tobde zij er weinig over, maar dat hare moeder wegkwijnde, sneed haar door de ziel.
„Hoe kwam jij aan dit briefje?"
71



„Pluto!"
„Ach zoo — is Pluto weer de overbrenger?" „Tusschen den halsband." „En wat nu, Janske?" Ja — wat nu?
„Ik moet Pluto een antwoord mee geven — wat raadt
jij mij?"
Een gewichtige vraag!
Dat Sarei zijn hand had teruggetrokken van de familie Wessels, verraadde weinig goeds. De liefde, die hij blijkbaar voor Janske had gekoesterd, was veranderd in haat, en zoo hij met Louis Wessels' geheime plannen bekend was, kon zulks een vreesehjk wapen worden in zijn hand.
Maar de mogelijkheid bleef, dat hij niets wist, en met die mogelijkheid moest rekening worden gehouden.
Uit een zijweg naderde de oppasser Miller.
Liesbeth vertrouwde dien man al bitter weinig. Zij hield hem voor een gevaarlijk persoon en meed zijn nabijheid.
„Ik wandel een beetje met jou op," fluisterde zij het meisje toe, en samen wandelden zij op: naar Janske's tent.
„Jij hebt geen poging gedaan, om Sarei te spreken?"
Het meisje aarzelde om te antwoorden, maar daarop zeide zij, het open gelaat tot hare vriendin gewend: „Ik heb het beproefd, en ben op pad geweest, maar keerde terug, want het viel mij te zwaar."
„Jij zoudt het toén hebben gedaan!"
„In de overrompeling van mijn angst, maar dat is voorbij. Ik doe het niet! ik doe het nóóit! ik wil liever stèrven!"
Vrouw Potgieter verwonderde zich niet.
„Ik dacht het wel!" zeide zij zacht.
Zoo bereikten zij Janske's tent.
Er was niemand in de tent aanwezig dan moeder Wessels en Pluto. De hond had zich languit neergevleid op den
72



grond; de breede, behaarde kop leunde tegen tante Sannie's schoot.
Zij was zeer verouderd de laatste weken. De rimpels hadden zich verdiept op haar voorhoofd, en heur haren waren vergrijsd.
Zij zat daar op een lagen stoel, met den Bijbel in de bevende handen, terwijl de middagzon tusschen de scheuren van het tentzeil heen op haar eerwaardige gestalte viel.
De grondtrek van haar gelaat was stille berusting. En als zij m den Bijbel las, dan las zij het liefst van het lijden van onzen Heere Jezus Christus: van Zijn Gethsémané, waar Zijn zweet werd gelijk groote druppelen bloeds, die op de aarde nedervielen; en van Zijn Golgotha, toen de zon zich had bedekt met een haren kleed, om het lijden niet te zien, waarbij hemel en hel stonden te sidderen.
Wat beteekende haar lijden bij dat ontzaglijk lijden? Was het niet minder dan een druppel bij den oceaan, dan een zandkorrel bij het strand der zee?
„Hoe gaat het?" vroeg Liesbeth.
„De Heere is mijn Herder," antwoordde de oude vrouw; „mij zal niets ontbreken 1"
Hoe wonderlijk klonk dat en hoe vreemd!
„Mij zal niets ontbreken!" zeide zij — het kwam1 als snarenspel over haar verschrompelde lippen. En toch was haar sponde een oude matras, drijvend in een modderpoel, en haar voedsel een korst droog brood. Zij leed honger en gebrek; het stond geschreven in die diep liggende oogen; het was als gebeiteld in de smartelijke trekken van dien mond.
Liesbeth zweeg.
„Versta je mij niet?" vroeg tante Sannie met haar lijdzame stem. „De jonge leeuwen lijden armoede en hongeren, maar die den Heere zoeken, hebben geen gebrek aan eenig goed."
73



Zij wachtte even, om dan voort te gaan: „Ik heb geen gebrek aan eenig goed; de Heere verzadigt mijn ziel, en Zijn vrede overstroomt mij!"
Ja waarlijk! de vrede lag uitgegoten op haar aangezicht: een geheimzinnige, wonderbare vrede. En de zachte glans der rust, die daar overblijft voor het volk van God, scheen zich te weerspiegelen op dat afgetobd gelaat.
Liesbeth kende daar ook wel iets van bij tijden en oogenblikken, maar die stille berusting miste zij toch, en nooit had zij die stille berusting sterker gemist dan op dit oogenblik.
Want zij wilde weg weg uit dit moordkamp! en zij
zou aan het kommando van Louis Wessels arendsvleugelen hebben toegewenscht, om toch maar snel hier te zijn.
Lag er in dien wensch iets onbetamehjks? Is de drang van den drenkeling, om den oever te bereiken, misplaatst?
Pluto was opgerezen; de hond staarde met zijn schrandere oogen zijn jonge meesteres aan.
„Wat raadt jij mij?" vroeg Janske nog eens vol angst en zorgen.
Liesbeth had thans haar kordaatheid en snelberadenheid herkregen.
„Kom met voorzichtigheid" — schrijf dat!" zeide zij. Het meisje dacht eenige oogenblikken na. „Dat zal het beste zijn, Liesbeth."
Zij schreef de drie woorden haastig op een stuk van een grauwen tabaksbuil, dien zij gister op den weg had gevonden, en schoof het kleine briefje tusschen de platen van den koperen halsband.
Nu was alles besteld.
Het meisje haalde uit haar zak een stuk verdroogd brood en gaf het den hond. Hij slokte het ineens door, want hij had honger. Maar het was Janske's laatste stuk brood geweest.
74



„Ik heb niet meer," zeide zij, de handen klagend uitstrekkend: „dit is hier het hongerkamp, Pluto!"
De hond scheen haar te verstaan, en hapte met den breeden muil naar een grooten kever, die nem voorbij gonsde.
„Ga nu, Pluto!" zeide ze: „ga nu!"
En de hond ging. Hij hield den staart opgeheven, alsof hij het bewustzijn had van zijn gewichtigen bodedienst, en met een kort geblaf verliet hij de tent.
De vrouwen hoorden hem niet meer. Met den neus rakelings langs den grond, stoof hij vooruit, en als een opgejaagde haas vloog hij de bajonetten voorbij, die den toegang van het kamp versperden.
Voordat Liesbeth haar eigen tent had bereikt, was hij reeds ver buiten het Engelsche bereik. Toen jachtte hij voort in de richting der langgestrekte blokhuizen-linie; hij glipte er als een schaduw doorheen, om bij het krieken van den Vrijdagmorgen Rooiheuvel te bereiken.
Het heeft van Donderdag op Vrijdag weer gestortregend. De kampgrond is plas en dras, en de lange rijen tenten met haar kletsnatte zeilen maken in het twijfelachtige licht van den Vrijdagmorgen een diep droevigen indruk.
De kleine Suze is trots al de ellende gelukkig weer hersteld, maar Klein-Pietje is hangerig, en Sophie kijkt ook maar lusteloos uit haar oogen.
De zieke moeder heeft weer een nieuwe benauwdheid doorworsteld; haar gelaat heeft een blauwe tint, en haar krachten zijn verminderd. Zij sleept zich voort van den éénen hoek der tent naar den andere; een onuitsprekelijke moeheid ligt als lood op haar leden, en zij zou zich het
75



liefste willen uitstrekken, om' te slapen.... om heel, heel lang te slapen....
Maar het mag niet; het kan niet. Als hare oogen staren op Klein-Pietje en Sophie, die zich daar in een hoek, tusschen twee kisten in, hebben neergevleid, wordt haar doodkranke hart door de smart verscheurd, en slechts in een stil gesnik kan haar geprangde borst uiting geven aan de snerpende pijn.
Zij mag niet rusten; zij mag niet zitten. Zij moet hare kinderen, hare lievelingen toch verdedigen tegen de ziekte, tegen den typhus, tegen den dood, en haar machtelooze, stervende arm' wil hem zijn prooi betwisten.
Vrouw Potgieter maakt zich op, om soep te halen.
„Soep zal hul wat opknap," zegt zij, en zij haast zich, om spoedig terug te zijn.
Vlug stapt zij voort, niet lettend op den regen, die haar in het gezicht striemt, en als zij de algemeene kookplaats bereikt, staat Hester daar op haar klompen, forsch als een granietblok, om voor de komenden het soepketeltje te vullen.
Er zijn een vijftal menschen voor, maar dat verhindert de oude Hester niet, Liesbeth het eerst te helpen: tot groote ergernis van den oppasser Miller, die ook aan het bedienen is.
„Weet je wel, wat je daar doet?" vraagt hij op norschen toon; „dat mensch is een oproerige vrouw!"
„En jij bent een apekind!" antwoordt de oude Hester kort en vinnig.
„De vrouwen, die jij laat wachten, zijn de vrouwen van Nationale Verkenners!" zegt hij met verheffing van stem.
„En jij bent een apekind!' herhaalt de oude Hester met klem.
„Ik zal er rapport van opmaken!" roept hij woedend. „Jij?" zegt ze met een schamperen spotlach: „jij? Jij
76



bent veel te dom, ezelskinnebakken, om een rapport op te maken."
Miller is een gevaarlijk sujet; in dat gluiperige gezicht ligt een wereld van list en sluwheid. Maar hij is lichtgeraakt, en daar ligt zijn Achilles-pees.
Als hij de neuzen van Hester's klompen maar ziet, raakt hij reeds zijn evenwicht kwijt. Zij heeft een onkwetsbare huid, wat hem razend maakt, en eiken keer, dat hij met haar in twist geraakt, krijgt hij het gevoel van een schooljongen, voor wien de tuchtroede klaar staat.
Voor zijn hevigste scheldwoorden heeft zij niets anders over dan een verachtelijken lach. Al zijn pijlen stuiten machteloos af op haar gepantserde borst, en met één woord, met één blik slaat deze forsche Afrikaansche hem tegen den grond.
Hij wordt ook dezen keer weer het slachtoffer van zijn eigen norschheid. Zelfs de vrouwen der Nationale Verkenners, wier partij hij opnam, staan hem uit te lachen, en vrouw Potgieter krijgt haar portie soep.
Onderweg ontmoet zij den dokter. Hij heeft het druk; de wakkere man is dag en nacht in de weer, en zijn gestalte is vermagerd van den harden arbeid.
Liesbeth zwijgt van de twee zieke kinderen. Zij kunnen immers ook spoedig herstellen; en zij is bang voor de barak.
Toch spreekt zij den dokter aan.
„Hoe staat het met de zieken, dokter?"
Ernstig! ernstig! Ik vrees eiken dag voor het uitbreken van een tvphus-epidemie."
„Is het zóó erg?" vraagt zij, en de bezorgde blik van den geneesheer bevestigt haar vraag.
Hij gaat haastig door; hij is heden voormiddag bij zeven nieuwe ziektegevallen geroepen. En Liesbeth haast zich ook.
Als zij de tent binnentreedt, heeft de moeder KleinJantje op den schoot. En Liesbeth verwondert er zich
77



over, want haar vriendin ziet er toch zoo zwak en lijdend uit.
„Waar is Elze?" vraagt zij met een angstig voorgevoel, en vrouw Viljoen antwoordt met nokkende stem: „Daar — in den hoek!"
Het snijdt Liesbeth door de ziel.
Zij bukt zich neer bij Elze, en hoort de gejaagde ademhaling.
„Trouw huismoederke," zegt ze: „wil jij Klein-Jantje niet eens nemen?"
Maar de kleine schudt het hoofd; zij is hard ziek.
En de beide anderen zijn niet beter. Zij liggen in elkanders armen: met den koortsgloed in de aderen.
Hier moet raad worden geschaft, maar er is geen raad te schaffen, want het kamp lijdt gebrek aan alles.
Liesbeth neemt Sophie en Klein-Pietje, en legt ze naast elkander op de harde, vochtige stroozakken. Dan haalt zij vrouw Viljoen over eenige rust te nemen; zij zal voor allen zorgen, en alles beredderen.
En dat doet ze. Nóóit gaat deze Afrikaansche vrouw bij de pakken neerzitten; de smart en de droefheid kunnen haar wel eens overmannen, maar de neergetrapte veer van haai* moed, van haar energie, van haar Godsvertrouwen springt toch telkens weer omhoog, en zij steekt de krachtige handen uit de mouwen, om te doen, wat haar hand vindt om te doen.
Doch het is voor haar toch een ware uitkomst, als de zwarte kap van Hester bij' den ingang zichtbaar wordt.
De oppasseres staat daar, de handen in de stevige heupen gestut, met een trek van oprecht medelijden op het breed, gespierd gelaat.
„Wat een boeltje!" zegt ze met haar rauwe stem; „mensch! mensch! het lijkt wel een waterval — zoo stroomt de regen door dat verrotte zeil! En dan die zieke wurmen van kinderen! En kletsnatte paardedekens! en de stroo-
78



zakken drijven in de modder. Mensch, mensch — een varkenshok is er nog een paleis bij."
Zij stampt van ergernis op den grond; zij perst de lippen op elkander. Dan staat zij een oogenblik onbeweeghjk, om na te denken.
, Nu weet zij, wat haar te doen staat. Zij keert zich met een ruk om als een grenadier, en zonder een verder woord te verliezen, holt zij de tent uit.
(& e&
Een half uur later staat zij daar als een kommandant bij een handwagen, die door twee Kaffers hierheen is gereden. Er liggen oude planken op, versche stroozakken, droge dekens.
„Tjalo!" galmt ze: „tjalo! Aanpakken, Scheel-Jan!"
De aangesprokene is de oudste der Kaffers, en met vaardigen spoed wordt de handwagen leeggeruimd. De planken vormen een stevige onderlaag in de tent; de stroozakken worden er op neergelegd, met de dekens er boven op, terwijl de natte, morsige spullen der tent op den handwagen worden geladen.
De tent heeft door het wakkere ingrijpen der oude Hester toch een ander aanzien gekregen; de moeder en de kinderen hebben nu ten minste droge ligplaatsen.
Suze heeft van de soep gegeten. Ook Klein-Jantje heeft eenige lepeltjes genomen, maar de anderen hebben geweigerd.
Dat is nog erger dan de honger, doch het is een troost, dat Elze, het huismoederke, overeind rijst.
Is ze werkelijk iets beter? Was het slechts een voorbijgaande verkoudheid, die haar had aangetast?
Haar oogen schitteren, maar het is een onnatuurlijke schittering, en terwijl zij op haar bloote voetjes, bevend als
79



een door den wind bewogen bloem1, naar Klein-Jantje gaat, schudt vrouw Potgieter meewarig het hoofd.
„Waarom blijf ie niet liggen? Je hebt nu zoo'n lekker bedje."
„Klein-Jantje ziet mij zoo graag — kijk, hij lacht!"
Hij lacht werkelijk, het kleme Jantje, en het huismoederke neemt het jongske op den schoot.
Klein-Pietje richt net hoofdje op.
„Klein-Jantje!" zegt hij: „dag, Klein-Jantje!"
En het jongske op den schoot van het huismoederke wuift Klein-Pietje toe.
De lucht verheldert — gelukkig!! De zon komt er door, en het zangvogelke in de kroon van den gespleten eik zingt .zijn lied.
Hester kijkt in de kan, of er nog melk is voor het jonge wurm.
Er is geen druppel meer in, en zij gaat met de kan weg, .zonder een woord te zeggen.
Onderweg ontmoet zij den kamp-kommandant. „Wat moet je?" vraagt hij. „Melk halen." „Voor wie?" „Voor die daar!"
En Hester wijst met den arm achterwaarts.
„Voor wie? vraag ik je."
„Voor 't kind van vrouw Viljoen."
„Welke vrouw Viljoen?"
„De vrouw van Hans Viljoen!"
„Hans Viljoen — die aartsvijand van Engeland?"
„Ik weet niet, wat hij is."
„Je behoeft geen melk te halen, hoor!"
„Zóó!"
„Het is hier geen melkinrichting; ze krijgen hun rantsoen!"
80



„Een half rantsoen, Kommandant!" „Dat is genoeg."
„Om van den honger dood te gaan — jaJ"
De oude Hester is vandaag in een strijdlustige stemming, en haar grijze oogen flikkeren, als zij den langen, mageren kommandant vrijpostig aankijkt in het perkamenten gelaat.
„Je bent een brutaal schepsel," zegt hij; „nog van morgen heb je Miller beleedigd!"
„Zóó — heeft dat apekind weer alarm geblazen? Ik heb vrouw Potgieter het eerst geholpen, en de vrouwen van de Nationale Verkenners een beetje laten wachten — is dat zoo erg? Zijn die Nationale Verkenners zulke mooie jongens, dat zij altijd moeten worden voorgetrokken? Hoe vindt u dit nu, Kommandant? En wat dit apekind betreft, hij heeft vroeger Paul Kruger tot de wolken verhoogd, omdat hij van de Transvaalsche staatsruif plukte, maar pas maar op: als hij er duizend pond mee kan verdienen, snijdt hij zijn eigen kommandant met het grootste plezier den strot af!"
Zoo spreekt de oude Hester. Ze meent, dat het nu voorloopig wel weer kan schikken, en maakt rechtsomkeert, om met groote schreden weg te klotsen.
Zij krijgt de melk en is spoedig terug. Klein-Jantje drinkt met gulzige teugen; er schiet nog over voor de andere kinderen, en er komt een schemering van hoop over deze ten ondergang gedoemde tent.
In den namiddag staat vrouw Viljoen weer op. Zij voelt zich verkwikt, en de tentzeilen worden ten deele geopend, om den warmen zonneschijn binnen te laten.
Pietje en Sophie zitten overeind op hun stroozakken; hun oogen staan iets levendiger, en Elze, die Klein-Jantje oppast, houdt zich kranig.
Liesbeth begint weer moed te scheppen. Zij vreesde de eerste sporen van de typhus te zien, doch haar vrees
De Kolonist van Zuid-Afrika 6
81



begint te wijken, en tegen den avond gaat zij naar de tent van tante Sannie.
Want de groote dag der verlossing nadert....
Uit het bericht van Louis Wessels bleek, dat hij met zijn kommando binnen drie dagen in het kamp kon worden verwacht. Waarschijnlijk was het gistermorgen — Donderdagmorgen — dat hij den hond afzond, en het is thans Vrijdagavond. Dat zijn bijna twee dagen, en binnen drie dagen kan hij komen.
Het begint te tintelen in haar handen, in haar voeten; haar adem gaat sneller. In haar geest hoort zij reeds het gebriesch der paarden, den donderenden galop van het ruiterkommando, en dit stervende kamp zal herleven bij het geklank van het Transvaalsche volkslied.
Donderdagmorgen was het kommando op veertig mijlen af stands; te Rooiheuvel. Vermoedelijk is die afstand thans reeds tot de helft geslonken — o, dat zal een ontmoeting zijn, een wederzien, als de Mauserkogels de vlag van Engeland naar beneden halen....
Janske komt haar reeds met haastigen tred tegemoet; het gelaat van het meisje gloeit van blijde opwinding.
„Luister, Tante," zegt ze: „luister!"
Zij fluistert haar het laatste nieuws in de ooren, en dit nieuws is zoo verrassend, dat Liesbeth een kreet van verbazing niet kan onderdrukken.
„Is dat waar, Janske? Zijn twee onzer brave Verkenners in ons lager? Ken ik ze?"
„Jij kent ze — o Liesbeth! Die Vierkleur van ons dier— baar land die waai weer o'er Transvaal!"
„Hou je bedaard, kind — de menschen kijken naar ons! Louis komt toch ook? De aanval is toch niet uitgesteld?"
„Hij komt! Zijn burgers hebben de geduchte blokhuizenlinie reeds achter den rug, en onze twee Verkenners zijn de stormvogels, die hun nadering aankondigen."
82



„Ze keeren Louis niet!" meent vrouw Potgieter met triomfantelijke stem. Hem keeren....
De gedachte vindt het meisje reeds bespottelijk, en het fiere bewustzijn, dat een der beroemdste Bóeren-aanvoerders haar broer is, doet haar oogen schitteren.
Zij spreken druk, op gedempten toon, en zij verhaasten hun schreden, om de Verkenners te ontmoeten.
„Wie zijn het dan toch?" vraagt vrouw Potgieter, en thans komt het schalksche lachje weer op Janske's lippen, als zij antwoordt: „Raad maar eens!"
„Ik raad er niet naar," antwoordt Liesbeth. „Aanstonds weet ik het toch — welken kant moeten we nu uit, Janske?"
„Dezen kant; 't is nog een aardige tippel."
Ze slaan een zijweg in; dan een voetpad; en achter dat voetpad, waar het geboomte uitschiet ooven het struikgewas, daar moeten ze zijn.
De vriendinnen zijn nu buiten de stad der tenten, en hier is het eenzaam. Het gras groeit voor haar voeten; hier en daar staat een veldbloem1, met gesloten kelk, want de dag is gedaald. Het is reeds avond, en heerlijk blinkt de avondster.
Zij zijn het struikgewas nu dicht genaderd, en een hond springt hun blaffend te gemoet.
„Koest, Pluto!" zegt Janske, en hij staakt zijn geblaf.
Liesbeth's heldere oogen zoeken de Verkenners.
En nu ziet zij hen — zij schijnen als uit den grond op te rijzen voor haar oogen....
Zij herkent hen beide: Blikoortje en Kees Wessels. Zij slaat de armen om hen heen als een moeder, die haar kinderen terugziet, en terwijl groote tranen over haar wangen biggelen, kust zij de beide Verkenners.
Zij zijn ongewapend behoudens een zware revolver en
83



een stevigen draadknipper, die uit den gordel te voorschijn komt.
„0 vrienden!" klaagt vrouw Potgieter: „onze ellende is baie groot!"
„We zullen er vlug een end aan maken, Tante."
Hoe vroohjk, hoe moedig klinkt die stem — zoo'n stem is nog niet gehoord in dit kamp der ellende. Maar het is ook de stem van Blikoortje: van het moedige, oolijke, eenige Blikoortje, die nooit versaagt
„Hoe ben jullie hier gekomen? ' vraagt Liesbeth; „met een gesmokkeld permit?"1)
„Dit is ons permit," antwoordt Blikoortje lachend, op den draadknipper in den gordel wijzend.
„Die uüskuikens!" gaat hij dan voort; „zij maken hun versperringen zóó hoog, dat er geen reus over heen kan kijken, en wij knippen vlak bij den grond een gat, waar wij als marters doorheen kruipen."
Hij rekt zijn jonge, lenige gestalte; hij is-weer een paar duimen gegroeid, sinds vrouw Potgieter hem den laatsten keer heeft ontmoet, en die jonge, moedige oogen kijken zóó zelfbewust in het rond, alsof hij in dit kamp de koning is.
„Waar is het kommando?"
„Bij Houtnek — op twintig mijlen af stands!"
„En de bloldiuizen-Iinies hebben jullie achter den rug?"
„Wij vlogen er over heen."
„Waar staan jullie paarden?"
„Onze paarden? Wij zijn op de fiets gekomen!" zegt Kees Wessels.
Op de fiets — het kleine gezelschap schiet in den lach: in dien gullen, hartehjkèn lach, dien zij uit al de ellende toch hebben gered in een verborgen hoekje van hun hart.
i) Pas.
84



Blikoortje gaat met Afrikaansche kalmte de voordeelen van zoo'n ijzeren paard uitleggen. Het heeft geen haver noodig, geen hooi, geen stroo; het behoeft niet gekniehalterd te worden, is altijd klaar voor den strijd. Het legt twaalf mijlen per uur af, als het veld niet te dicht is bezaaid met mierenhoopen, klippen en aardvarkengaten, en als de assen van de fiets en de knieën van den ruiter goed in de olie zitten.
„Het staat een beetje armoedig; anders bestormden wij op de fiets dit lager," zegt hij met zijn Afrikaanschen humor, en de voorstelling van zoo'n stormend fiets-kommando wekt opnieuw den lachlust op.
Want zóó zijn deze Afrikaansche harten, en zóó zullen ze blijven. Te midden van de ontzaghjkste rampen, van de zwaarste rampspoeden, van de verpletterendste onheilen houden zij een gevoel over voor het komische, voor het grappige, voor den humor, en tusschen de sombere wolken m, die zich als bergen opstapelen, zien zij licht nog een stukje blauwe lucht.
„Wanneer denkt het kommando hier te zijn?" vraagt Janske, en haar broeder Kees antwoordt op zachten toon: „Morgen — Zaterdag!"
Morgen — Zaterdag....
Welk een tijding! De schipbreukelingen zien land; de zee, die hen omloeit, zal hen niet verslinden — reeds blinkt in de verte de haven....
De dag van morgen zal verlossing brengen. Zij zullen hun uittocht hebben uit dit kamp des doods, zooals de kinderen Israëls hun uittocht hadden uit Egypteland, en de woestijn in trekkend, zal de Heere Heere Tiun wolkkolom zijn en hun vuurkolom.
„Morgen dus!" zegt Janske: „wij gaan de uren, de minuten tellen."
„Als er ten minste geen vertraging of verhindering
85



komt!" meent Blikoortje, die bij al zijn vermetelheid toch over een behoorlijke dosis voorzichtigheid beschikt.
Hij keert zich plotseling om, zooals hij wel meer bij gevaarlijke ondernemingen pleegt te doen, om onverwachts den omtrek te verkennen, en staart in het donkere kreupelbosch.
„Is er onraad?" vraagt Kees Wessels met zekere spanning.
„Ik weet het niet," is het antwoord; „ik meende een schaduw te zien, maar het gezicht was te vaag, te onbestemd — misschien heb ik me vergist. Het wordt tijd, om te vertrekken — binnen een kwartier gaat de maan op."
„Neemt ge weer denzelfden weg?" vraagt Liesbeth.
„Denzelfden," antwoordt Kees; „wij gaan weer door de gemaakte opening van het prikkeldraad."
„En wanneer wij u weerzien ?" zegt Liesbeth met
ontroerde stem.
„Dan brengen wij de vrijheid mee!" antwoordt Kees Wessels op vasten toon.
„God geve het!" zegt Liesbeth.
„Ik waag blijmoedig mijn leven, om dit moordkamp te bestormen," spreekt Kees.
Hij is een en twintig jaar — vier jaar jonger dan zijn broeder Louis. Hij is nog altijd dezelfde; dit hartstochtelijk gemoed is nog niet vergeten, dat zijn vader en zijn jongste broeder bij Elandslaagte zijn gesneuveld, en zijn oogen hebben de vlammen aanschouwd, die de vaderlijke erve verteerden. Hij haat den vijand — in die strenge oogen gloeit de sombere wraak.
Zij vertoeven nog even. Kees strekt den gespierden arm naar boven, waar de avondster blinkt, en zegt: „Voordat die ster opnieuw verschijnt, zijn jullie vrij!"
Liesbeth voelt echter een zonderlinge beklemming op-
86



komen, en diep hun afhankehjkheid beseffend, zegt zij: „Komt, kinderen — laten wij bidden!"
Zij knielen bij de doornstruiken neer, en de Natalsche vrouw fluistert met moederlijke teederheid het gebed. Zij smeekt voor deze jonge mannen, dat de Heere hun Leidsman moge zijn, hun voortocht en hun achtertocht; dat zij veilig hun kommando mogen bereiken, en dat in dit kamp des doods het blij gejuich der redders moge worden gehoord.
Dan nemen zij afscheid. Janske valt haar broeder om den hals, en Kees is ontroerd.
„Tot weerziens, zusterke!" zegt hij, en in het oog van den held schemeren tranen.
„Groet ons Moederke van mij — groet haar hartelijk!"
„Broer," zegt Janske nog: „is het vrede? Jij kunt vallen in den strijd — is het vrede, broeder?"
„Ik weet het niet, zuster — ik weet het niet! Ik heb mijn volk lief, en ik haat de vijanden van mijn volk — mijn haat. is diep en onuitblusschelijk!"
Dat zijn zijne woorden.
Zij hebben nu afscheid genomen. De vroolijke toon is Blikoortje tot het laatste bijgebleven, en slechts als hij Janske de hand drukt, lijkt die handdruk hartelijker dan gewoonlijk.
De beide vrouwen staren de Verkenners nog lang na; Pluto schuift over den grond als een wolf, en de schaduwen verdwijnen in de duisternis. De ontzaglijkheid der naaste toekomst staart hen aan met versluierd gelaat, en zij beven alle beide.
Doch bij het meisje verdwijnt die indruk. Hare jonge hoop stijgt op als de maan, die daar statig oprijst boven dit kamp der ellende, en in haar hart ruischt een zoet lied van vrijheid en recht.
87



8. Afgeluisterd.
Miller wachtte lang, vóórdat hij uit het kreupelhout te voorschijn kwam. Het had daar straks maar weinig gescheeld, of de valkenblik van den jongen Vrijstater had hem ontdekt, en het was geraden, voorzichtig te zijn.
Miller wist het geheim'.
Vrouw Erasmus, de tentgenoote van tante Sannie, wist het niet, maar zij was bij de komst van Moortje overslag gekomen, en vermoedde toch, waarom het ging, terwijl zij in die richting een paar aanduidingen had laten ontvallen tegenover eene harer geburen, die een vriendin van Miller was geworden.
Door deze schaamtelooze vrouw, wier man op de Bermuda's zuchtte, en die hare eer aan een Engelschen huurling had verkocht, was Miller op het spoor gekomen. En dat spoor was hij gevolgd, want nij was een voortreffelijk speurder, en hij had den draad vastgehouden, totdat het geheim was ontdekt.
Daartoe was gelegenheid te over, want hij wist te bewerken, dat vrouw Erasmus en haar kinderen meer dan eens des avonds op een maal werden onthaald in een der gouvernementsgebouwen. Janske waande zich dan natuurlijk onbespied, en zij nam die gelegenheden waar, om met haar moeder het geheim te bespreken, dat haar geheele hart bewoog.
Miller was er dan bij tegenwoordig. Beschut door de duisternis, lag hij met net oor tegen den achterkant van de tent, en zijn scherp gehoor ving de gesprekken op, al werden ze gedempt gevoerd.
Hij had zich gehaast, den kampkommandant met het gewichtige nieuws in kennis te stellen, en deze was in het eerste oogenblik geschrokken bij het vernemen van het
88



dolle, vermetele plan der Boeren. Doch hij had spoedig genoeg begrepen, welk een groote vangst hij zou kunnen doen, en de eenige kans, die hem' hier geboden werd, had hem den ganschen nacht den slaap uit de oogen gejaagd. Het ééne plan na het andere had zijn brein doorkruist, en vóór dag en dauw was hij den volgenden morgen naar de naburige stad gesneld, om den majoor van het Engelsche garnizoen aldaar over de te nemen maatregelen te raadplegen.
Het was bij dat geheime onderhoud intusschen tot hooge woorden gekomen, want de majoor was niet onverschillig voor het Victoria-kruis, en de lange, magere kommandant begreep dat wel. Hij meende, dat hèm en niet den majoor de schitterendste rol toekwam bij de gevangenneming van Louis Wessels, en in zijn jaloesie zou hij inderdaad den gevreesden guerilla-aanvoerder nog liever hebben laten ontsnappen, dan aan zijn collega de eer der gevangenneming te gunnen.
Doch de majoor stond hooger in rang dan de kommandant. Hij verzuimde niet, zulks zijn ondergeschikte nadrukkelijk onder het oog te brengen, en het perkamenten gezicht wist er weinig op te zeggen.
Men kwam dan ook, zooals te verwachten was, tot een accoord. Het zou trouwens de gekroonde dwaasheid zijn geweest, om uit puren nijd een vogel te laten ontsnappen, naar wiens bezit lord Kitchener reeds zoolang de begeerige handen had uitgestrekt.
Miller bleef de gewichtigste diensten bewijzen. Hij hield den majoor voortdurend op de hoogte, en volgde het gevonden spoor met den hartstocht van den speurhond.
De komst der beide Verkenners binnen het kamp was voor hem intusschen geen geringe verrassing geweest. Hij had er niet op gerekend; die komst had hem zelfs eenigszins overbluft.
89



Hij was hen tegengekomen: zonder een flauw vermoeden, wie zij waren, want zij droegen Khaki-uniform, en eerst de groote, vreemde hond, die hen volgde, had zijn argwaan gaande gemaakt. Hij was hen voorzichtig gevolgd tot bij het kreupelbosch, en terwijl de beide Verkenners op de komst van Janske wachtten, was hij in een woesten ren naar het kommandantsgebouw gehold.
Op het bureau van den langen, mageren kommandant werd over leven en dood der beide Verkenners beraadslaagd. Want zij droegen Khaki-uniform, en op de Khakiuniform stond de dood!
Lord Kitchener had het zóó vastgesteld, en verscheiden Afrikaners, in die uniform gevangen genomen, waren daarom reeds gerechtelijk doodgeschoten. Hun verzekering, dat zij de Khaki-uniform hadden aangetrokken uit nood, om hun naaktheid te bedekken, had hun weinig gebaat; de krijgsraad maakte met zulke menschen korte metten, en waren zij des middags gevangen, dan rustten zij reeds vóór den avond in den koelen, Afrikaanschen grond.
Zoo'n snelle strafoefening maakte immers indruk, en het spaarde bovendien nog een maal eten uit aan deze ongelukkigen, wier onvergeeflijke misdaad het was, dat zij stonden aan den kant van het heilig recht.
Voor Kees Wessels en Blikoortje stond de zaak nog veel bedenkelijker. Zij waren als spionnen in de Khaki-uniform het Concentratie-kamp binnengeslopen, en hadden hun oogen ter dege den kost gegeven.
Dat had Miller wel niet gezien, maar hij vermoedde het toch, en het was trouwens waar. Kees had zelfs een kleine potloodschets ontworpen van de ligging van het kamp, en de kommandant verklaarde, met de vuist op de tafel slaande, dat zij den strop dubbel en dwars hadden verdiend.
Een andere vraag was het echter, of het slagnet thans reeds zou worden toegehaald, en deze vraag moest ont-
90



kennend worden beantwoord, want werden de beide Verkenners gepakt, dan zou Louis Wessels natuurlijk onraad ruiken en wegblijven. Hij was een veel te looze vos, om zich in een strik te wagen, die twee van zijn beste Verkenners had verrast, en de vangst, die anders een geheel kommando zou opleveren, zou zich tot twee Boeren beperken.
En de voornaamste, de geduchte Louis Wessels, zou vrij uitgaan....
„Aanstaanden Zondag zal er ook nog wel een hennepen touw te krijgen zijn!" meende de kommandant.
„Wel zeker!" lachte Miller: „en dan krijgen ze — Zondagsrust!"
Het geheele onderhoud had geen tien minuten geduurd, en Miller spoedde weer naar het kreupelhout. Hij bereikte het langs een omweg ongeveer terzelfder tijd, dat Janske en vrouw Potgieter kwamen.
Voorzichtigheidshalve wachtte hij nog eenige oogenblikken, nadat het gezelschap was vertrokken. Toen holde hij terug naar den kommandant, die hem reeds met ongeduld stond te wachten.
„Waar staat het kommando?" vroeg de kommandant.
„Op twintig mijlen afstands," was het antwoord; „ik kon de plaats niet goed verstaan!"
„Langvlei?"
„Neen — dat was het niet!"
„Leeuwkop?"
„Ook niet!"
„Dan zal het Houtnek zijn."
„Juist — daar leek het op! Houtnek— dat zal het zijn!"
„Kranige kerels zijn het — dat moet ik bekennen!" meende de kommandant; „hoe ze zoo snel de zware blokhuizenlinie zijn overgekomen, is mij een raadsel."
91



Maar de vermetele snelheid, waarmee de Boeren waren genaderd, kon hem verder toch ook niets schelen.
Hij begon een vroolijk deuntje te neuriën.
„All right! We zullen hun hier een vuurtje stoken, waaraan ze hun handen zullen branden — daar kunnen ze staat op maken. We zullen 't die rakkerts inpeperen. Wanneer komen ze?"
Miller trok de schouders op.
„Ik kon 't niet goed verstaan."
De kommandant vond het jammer.
„Maar ze zullen niet lang talmen, Kommandant; we kunnen ze nu eiken dag verwachten."
„Ik denk het ook; Houtnek is een kale plek. Ik verwonder me echter toch, dat ze zoo tuk zijn, dit kamp binnen te dringen."
„Ik zag toortsen en flambouwen op mijn weg, Kommandant! '
„Ja, man — het is hier niet pluis meer. De dokter heeft mij reeds eergister gezegd, dat er een tvphusepidemie zou uitbreken, en ik vermoed, dat wij er al midden in zitten."
Hij sprong op, en stampte driftig op den grond, terwijl het perkamenten gelaat een tint bleeker werd.
„Hij verweet mij de epidemie, maar kan ik het helpen?
Hij zegt, dat de menschen, vooral de kinderen, zijn uitgemergeld van honger en gebrek, en dat zij geen weerstandsvermogen meer bezitten, maar kan ik het helpen? Ik had het moeten rapporteeren, zegt de brutale kerel, maar wat zou het baten? Chamberlain moet er maar voor zorgen, en al gaat het geheele kamp naar de maan — ik wasch mijn handen in onschuld!"
„Als wij er maar overschieten, Kommandant!"
„En de oude Hester!"
Dat was een steek van den kommandant. Hij had van
92



die valsche nukken, net zooals lord Roberts ze nu en dan had gehad, en Miller voelde hem wel.
Doch hij zeide er niets op. Trouwens het gewichtige geheim en de groote belooning, die hem wachtte, vervulden zijn geheele ziel, en hij zou, zoo spoedig als hij in de stad kwam, eens bij het kassierskantoor Johns & Co. informeeren, welke effecten het geschikste waren voor belegging.
9. De tent der Ellende.
Liesbeth heeft die onheilspellende toortsen en flambouwen ook gezien, toen zij naar huis ging, doch zij lette er niet verder op, want zij had haast, om thuis te komen.
Het is donker in de tent, als zij binnentreedt. De wolken hebben het maanlicht onderschept, en een zachte mistregen valt neer.
Zij hoort het gesteun en de gejaagde ademhalingen, doch zij kan niets onderscheiden, en zij is blijde met de waskaars, die zij thans bezit. Vele tenten zijn de laatste dagen van kaarsen voorzien geworden; men zegt, dat de wakkere dokter er voor heeft gezorgd.
De Natalsche ontsteekt de kaars, en nu is er ten minste licht.
Elze zit nog altijd bij het kleine Jantje. Ze is doodop, en kan zich nauwelijks overeind houden. Suze is in slaap gevallen, met het hoofd voorover.
Vlug neemt vrouw Potgieter Jantje over, en het trouwe huismoederke sleept zich naar den stroozak, dien zij daar straks verliet.
„Ik ben blij, dat u komt, Tante," zegt het meisje met
93



moede stem: nauwlijks in staat, de paardedeken over zich heen te trekken.
„Nicht — hoe is met jou?"
Liesbeth richt de vraag aan vrouw Viljoen.
Er volgt geen antwoord.
Vrouw Potgieter bukt zich over de hjderes. Zij ademt zwak, schier onhoorbaar.
„Zijt gij daar, mijn trouwe verzorgster? Het gaat bergopwaarts, naar den berg Zion, maar 't is een zware tocht voor mij."
Aan haar ééne zijde ligt Klein-Pietje, aan de andere zijde Sophie. Zij liggen daar met gloeiend heete gezichtjes, en haar huid is brandend droog. Haar polsen jagen, en haar adem gaat snel en onregelmatig.
„Typhus?" fluistert vrouw Viljoen: „zou het typhus worden?"
Liesbeth weet niet, wat er op te antwoorden. Daar buiten wordt de stap van voorbijgaande menschen gehoord, die een typhus-lijder wegdragen.
„Het is typhus!" zegt vrouw Viljoen, haar eigen vraag beantwoordend.
Het knaapje rijst op van zijn matras, en vraagt om water. Hij lacht in zijn ijlen; hij heeft het tegen oom Geert.
„Ben ik nu niet een aardig jochie?" zegt hij: „hier is jouw blok, oom Geert! Maar dit huis staat scheef; het zal omvallen — daar ligt het al!"
„Ga nu slapen, Klein-Pietje!" zegt Liesbeth vriendelijk.
Zij vleit het jongske neer, en legt de deken over hem heen.
„Maar ik ben toch een aardig jochie, niet waar, Tante?" zegt het zieke kind, en het kijkt Tante met zijn koortsachtig tintelende oogen aan.
„Dat ben je, Klein-Pietje — wil je nog een lekker stukje brood?"
94



Hij schudt het hoofdje; de typhus verdrijft den honger.
De kleine Sophie ligt stil. Jantje en Suze slapen gerust, en juist wil vrouw Potgieter de kaars uitblazen, als KleinPietje doodelijk verschrikt overeind vliegt.
„Moeke!" schreeuwt hij: „Moeke!" en vrouw Viljoen heft het moede hoofd op.
Het kind dreigt de stuipen te krijgen van angst; het wijst met de bevende vingers in een bepaalde richting, en nu ziet vrouw Potgieter, wat hem zoo'n angst aanjaagt.
Het is een slang, die, door het kaarslicht gelokt, onder het zeil is doorgekropen. Ze schuifelt met den afschuwelijken kop langs den grond, en beweegt zich in de richting van Klein-Pietje's stroozak.
„Die beest is uit die hoek gekom!" schreeuwt KleinPietje, en wijst naar een donkeren hoek.
„Stil maar!" zegt Liesbeth.
Zij neemt een zwaren steen, en met één slag verplettert de kordate vrouw den kop van het ondier.
Het geeft Klein-Pietje een onmetelijke verlichting.
De verschrikkelijke angst wijkt uit die blauwe kijkers, en Liesbeth blaast thans de kaars uit, want zelve is zij doodelijk vermoeid.
Zij ziet het licht van een flambouw het zeil kleuren van de tent, doch dan verwarren zich haar gedachten. Zij heeft zich neergelegd op den versleten stroozak naast deze ellendigen, en binnen vijf minuten valt zij in een langen, diepen slaap.
Het begint te stortregenen, maar zij hoort het niet. De regendruppels sijpelen door het tentzeil, maar zij merkt het niet, en de duisternis bedekt de ellende van deze tent en van dit ten ondergang gedoemde kamp.
Zij droomt van Natal: het land van bloemen en tuinen, en zij ziet uit, of haar man, die den ganschen dag het akkerland heeft geploegd, nog niet in aantocht is.
95



Zie, hij is reeds dicht bij
Hij grijpt haar lachend bij den arm, en lachend zegt zij: ,,Nu, De zie jou wel, man!"
Maar hij laat haar niet los, en opwakend uit haar zoete droomen, staart zij in het verweerde gelaat der oude Hester.
08) <&
„Sta dan toch op, mensch!" schreeuwde Hester. „Is me dat slapen! Ik kon je haast niet wakker krijgen — 't is klaarlichte dag!"
Vrouw Potgieter keek met smartelijke verbazing rond, en de ontgoocheling, die haar liefelijke droomen volgde, was bitter en hard.
Zij sprong overeind. Zij was in geen weken uit de kleeren geweest, en had een onbehagelijk, onfrisch gevoel.
Haar eerste werk was, naar haar zieken te kijken. Vrouw Viljoen staarde naar het dak van de tent; zij lag stil, onbewegelijk — als een wassen beeld.
Hester had een kan melk meegebracht; zij had er moeite mee gehad, om de melk hier veilig binnen te loodsen.
Miller met zijn gluipende tronie had gevraagd: „Waar heb je die melk gehaald? Heb je ze soms gestolen?" en zij had met een grimmigen lach geantwoord: „Natuurlijk gestolen, apekind — hoe zou ik er anders aan komen?"
Liesbeth vulde den gebutsten tinnen kroes, die in de tent aanwezig was, met de melk, zij hief het hoofd der doodkranke op, en vrouw Viljoen dronk een paar teugen.
Toen ging Liesbeth naar de kinderen.
„Kom, huismoederke," zeide ze tot Elze: „tante Hester heeft heerlijke melk voor je meegebracht — toe, drink eens — het zal je goed doen!"
Elze was zeer verzwakt. Er kwam een flauw glimlachje
$6



om haar bleeke lippen, en zij dronk even uit den kroes.
„Waar is Klein-Jantje?" vroeg zij, en zij verblijdde zich, omdat het kind nog sliep.
Maar Sophie noch Pietje sliepen. Het jongske was hard ziek; Sophie echter leek iets beter. Zij deed een paar hartige teugen uit den kroes, en babbelde eenige woorden met tante Liesbeth.
Suze was weer gezond en sterk; de harde koortsaanval van eenige dagen geleden had zich niet herhaald. Zij had honger als een wolf, en de moeder kon er haar God niet genoeg voor danken, dat het kind trots al de ellende zoo gezond was.
Oom Geert kwam binnenstrompelen. Zijn hooge hoed was beslijkt en bemorst, want de wind had het hoofddeksel afgerukt, en de oude man had werk gehad, den voorthuppelenden hoed terug te krijgen.
Hij keek beschroomd rond, want nij had een diep ontzag voor de oude Hester, en hij vreesde, dat zij aanmerkingen zou maken op het groote, geurige brood, dat hij onder den arm droeg.
Vrouw Potgieter nam het brood aan, terwijl hij met de handen in de diepe zakken van zijn jas verlegen rondstaarde.
„Waar is het aardig jochie toch?" vroeg hij, en op het gelaat van den kindschen grijsaard kwam' een groote vreugde, toen hij Klein-Pietje zag.
Het ventje strekte hem de bevende handen toe, en hij gaf het de hand. Hij knielde neder bij den stroozak; hij haalde een bouwdoos uit den jaszak, en zeide met glinsterende oogen: „Nou sal ons een echt mooi kerkie bouw, jochie, en die torentje met die haantje er boven op, en die haantje doet kikereki."
Er kwam een trek van groote voldoening op het breede gelaat van oom Geert, terwijl hij kraaide als een haan.
De Kolonist van Zuid-Afrika
7
97



Sophie lachte. Klein-Pietje zelfs fleurde er van op; het kind tastte naar een blok, dat de oude man had verloren, en oom Geert zeide een en andermaal: „Jij bent toch zoo'n aardig jochie!"
Het kerkje met het torentje kwam gereed, en om het kerkje groepeerde zich het kerkhof. Oom Geert deed alles heel netjes; Klein-Pietje wilde een grafzerk recht overeind zetten, want hij zeide, dat het voor een doode zoo benauwd was, om onder een zware zerk. te liggen, maar oom Geert zeide, dat dit niet ging. Er waren echter graf palen bij, en die stonden rechtop, precies als op een echt kerkhof.
De kinderen hadden er veel schik in. Oom Geert had een meesterstuk geleverd, en terwijl de schaduwen des doods zich uitbreidden over deze tent der ellende, lachte hij hardop van blijde voldoening over dit mooie kerkhof.
Maar Klein-Pietje keek er niet meer naar, want hij was er erg moe van geworden, en Sophie begon met haar doorzichtige vingertjes te wrijven en te plukken aan het ruwe dek.
„Op een anderen keer kom jij nog wel eens terug," zei Hester tot oom Geert.
Haar stem had altijd iets hards, en de oude man schrok er van. Hij zocht haastig zijn blokken bijeen, en schooï de bouwdoos in den zak.
Doch Hester had het niet zoo kwaad bedoeld, en zij vervolgde: „Zeg het jochie nog maar eens g'en dag, oom Geert! ' en toen deed hij het.
„Was het nie een mooi kerkie nie?" vroeg hij, en toen Klein-Pietje even knikte, raakte hij weer heelemaal op zijn verhaal.
„Ik kom morgen terug," zeide hij : „en dan doen we 't nog eens over! '
En oom Geert ging heen, terwijl hij binnensmonds eenige onverstaanbare woorden mompelde.
98



10. Verlos ons van den Booze!
Vrouw Potgieter liet oom Geert uit.
Het was kil; er woei een stevige bries, en er was geen zon.
Om den hoek van een zijweg naderde Sarei van Heerden. Hij vroeg naar de oude Hester, en Liesbeth antwoordde, dat de oppasseres hier in haar tent was.
Hij was vermagerd, sinds zij hem den laatsten keer had gezien. Wat was hij bleek! wat lagen die oogen diep in hun kassen!
Het was geen wonder. Hij had reeds verscheiden nachtdiensten achter den rug, en de zieken gaven aan de oppassers en de verplegers meer dan handen vol werk.
Daarbij kwam het geheim van het Boerenplan, waarvan hij deelgenoot was. Hij had een zwaren inwendigen strijd doorworsteld; hij was door een crisis heengegaan, en die crisis was begonnen, toen hij de onvrijwillige hoorder was geweest van het groote en buitengewone geheim'.
Waarlijk! dat geheim gaf hem een zeldzame kans, om zich te wreken op de Afrikaners, die hem' met zulke honende gebaren nawezen. Het was een eenige gelegenheid, om zich te wreken op de dochter van Wessels, die hem met zoo'n ongehoorde verachting had behandeld....
Hij was de zoon van een Nationalen Verkenner. — Het was waar, maar kon hij het helpen? Was hij verantwoordelijk voor de daden van zijn vader? En stond er niet in hel Goddelijk Woord te lezen: „De zoon zal niet dragen de ongerechtigheid des vaders?"
Ze noemden hem een verklikker, een verrader; zijn eer werd in het slijk vertreden — wat weerhield hem, om naar den kommandant te loopen, en alles te vertellen?
Ja, wat weerhield hem — wat had hem weerhouden?
Hij was op weg geweest naar den kommandant. Hij had
99



de deurbel van het kommandantsgebouw in de hand gehad, maar hij was er niet toe gekomen, om de bel over te halen. Een onbeschrijfelijke gewaarwording had hem teruggehouden; zijn hand was als verstard geweest, en een stem m zijn binnenste had gefluisterd: „Zult gij uw volk verraden?"
Drie keeren was hij op pad gegaan naar het kommandantsgebouw, en drie keeren was hij onverrichterzake teruggekeerd.
Doch den derden keer had de stem in zijn binnenste luider gesproken dan voorheen, en als met den metalen klank van een zware torenklok had het door zijn ziel gedreund: „Zult gij uw volk verraden?"
Toen was hij gevlucht.
De adjudant, die hem tegenkwam, had hem verwonderd nagekeken; de dokter, die hem zag voorthollen, had aan een begin van waanzin gedacht; en met woeste gebaren, in een onbeschrijfehjken angst, met een verscheurde ziel was Sarei weggevlucht naar de eenzaamheid, naar de verste doornstruiken, om daar lang uit neer te vallen en te schreeuwen: „0 God! verlos mij van den Booze!"
De doornstruiken zeiden niets. Een paar vogeltjes huppelden door de groene takken, en zochten hun kleine nesten op, want het ging tegen den avond. En in die eenzaamheid had dit jonge menschenhart geworsteld.
„Wreek u!" fluisterde een stem'.
„Mijne is de wrake!" sprak een andere stem.
„Ge zijt in het oog der Afrikaners toch een geschandvlekte verrader!" fluisterde die eene stem.
„Zult gij uw volk verraden?" vroeg vol ernst die andere stem.
Liefde en haat woelden in zijn binnenste. Hij zag de trotsche oogen van Janske Wessels, en die trotsche oogen brandden als gloeiende ijzers op zijn ziel. Hij had haar
100



moeder goed gedaan, en ondank was zijn loon geweest; hij had dag en nacht geslaafd en gezwoegd, om een druppel lafenis te brengen in haar bitteren beker, en niets dan de felste verachting had hij geoogst.
Hij vroeg geen liefde. Hij vroeg slechts achting, waardeering, vriendschap, en hij was getrapt — weggejaagd van den drempel harer tent als een schurftige hond....
Wat raasde daar toch in zijn borst? Was het liefde? Was het haat?
Hij wist het niet; hij begreep het niet, en de dokter kon wel eens gelijk hebben, dat bij Sarei van Heerden de eerste sporen van den waanzin tot openbaring waren gekomen.
Want de waanzin was geen ongewone gast in dit sombere kamp. Bijna dagelijks kwamen er gevallen voor; de ellende was te groot, de jammer te zwaar, om door zwakke hersens gedragen te worden, en voor tal van ongelukkigen ging de nacht van het lijden over in den nacht der krankzinnigheid.
Er waren in die eenzaamheid ontzettende gedachten opgekomen bij Sarei van Heerden.
Wat was de weg toch gemakkelijk, om dat verscheurde hart tot rust te brengen! Hij behoefde maar een revolver te halen, en zich vlak voor de tent van de weduwe Wessels
een kogel door het hart te jagen Janske zou vreemd
staan te kijken, als zij voor het lijk van den verrader stond, en zij zou de trotsche voeten toch moeten opheffen, om over hem heen te stappen.
Maar hij behoefde niet eens den haan over te halen; hij kon het aan anderen overlaten hem dood te schieten.
Het kon op staanden voet geschieden
Ginds was de uitgang van het kamp. Hij behoefde dien uitgang maar te passeeren, en den schijn van een vluchtteling aan te nemen, om door zes kogels ineens doorboord te worden.
101



Dood —! het lijden uit —! hoe snakte zijn jonge ziel er naar —!
Wat was er ook aan hem' verbeurd?
Niemand zou hem missen — niemand! Zijn vader had zich nooit veel om hem bekommerd, en zijn moeder was al jaren dood. Die moeder had hij liefgehad; zij was de oase geweest in zijn dor en vreugdeloos bestaan; overigens was zijn leven een woestijn geweest, dor en zonder water ...
Wat was er aan hem verbeurd? Hij moest het zich telkens afvragen! Hij was een ongelukkige zenuwlijder; het weerlooze mikpunt der grofste beleedigingen; en niemand, niemand zou hem missen!
Hij zette zich neder op een klipsteen en peinsde en peinsde....
Dood.... en dan — en dan — ?
Smoorde het leven in het graf? Was er geen overkant? Was er geen land aan de overzijde?
Hij werd kalmer, bedaarder. Hij dacht aan het eeuwig Gericht, aan den doorluchtigen Dag der dagen, en het licht der eeuwigheid viel in zijn rampzalig bestaan.
Hij begon de zaak van een anderen kant te bezien. De enge cirkel, die hem dood zou persen, zette zich uit. Zijn horizont verwijdde zich, en nu zag hij, dat de ellende van dit oogenblik slechts een kleine, korte schakel was in zijn eindeloos bestaan.
De wanhoop, die zijn ziel verscheurde, week naar den achtergrond, en een groote droefheid overstroomde zijn zieL
Hij weende. De harde grond dronk zijn heete tranen, en hij knielde, om te bidden....
Er kwam berusting in Sarel's gemoed. Hij had met geen menschen maar met God te doen. Die kende zijn zonden en ongerechtigheden, maar Die wist ook, dat hij geen verrader was — op Hem, den Rechter van hemel en aarde, kon hij zich beroepen, als hij van verraad werd beticht....
102



De brandende verzoeking verdoofde. De Verzoeker ging heen, en de vriendelijke gestalten van hoop en vertrouwen vergezelden Sarei, toen hij het doornboschje verliet. Zij vergezelden hem nog, toen hij de oude Hester zocht, en zij drukten op zijn bleek, vermagerd gelaat een liefelijken stempel.
Vrouw Potgieter riep de oppasseres, en zij kwam naar buiten.
„Sarei wil je spreken, Hester."
De oppasseres keek van onder hare zware wenkbrauwen den jongen man scherp en vorschend aan.
„Wat moet je?" vroeg ze op ruwen toon.
„De dokter zendt mij. Hij weet haast geen raad met al de zieke menschen, en je zoudt aanstonds meegaan, om te helpen in de barak."
„Zoo!"
Dat was alles, wat Hester zei.
Maar zij strikte den band van haar muts reeds vast, en ging zwijgend met Sarei op pad, de tanden op elkaar geklemd.
,,'t Wordt erg met de zieken," zeide hij; „het wordt een epidemie."
Toen kwam de oude Hester los.
„Omdat het zoo'n verrot bestuur is," barstte zij uit. „Al lang zag ik 't aankomen, en waarschuwde den kommandant. Daar is gebrek aan alles behalve aan ellende!"
Zij lachte bij dat woord; het was die schampere, harde lach, dien Sarei wel kende.
De zon kwam door de wolken. De wind was gaan liggen, en het begon warm te worden.
Het deed Sarei goed, want hij was huiverig; die nachts waken gaan een mensch niet in de kleeren zitten.
Hij maakte nog een opmerking, maar de oude vrouw
103



vond het onnoodig, er op te antwoorden, en hij zeide niets meer.
Vlug stapten zij naast elkander voort. Sarei had werk, Hester op haar groote klompen bij te houden, en de barak bereikend, stond de dokter reeds met ongeduld op hen te wachten.
11. De strijd tegen den Dood.
De dokter was blootshoofds. Het korte, borstelige haar stond strak in de hoogte, en zonder jas, met opgestroopte mouwen volbracht de kleine, taaie dokter zijn taak.
„Hier liggen er vier op den grond — legt ze vlug in de kribben! ' beval hij. „En geef den grijsaard daar een teug wijn — hij versmacht van dorst!"
Hij liep naar een bijgebouw, waar verscheidene zieke kinderen op den grond lagen. De vliegen gonsden hen om het hoofd; de mieren kropen over hun gelaat, en zij waren machteloos, ze te verjagen.
„Wat staan jullie daar te suffen?" zeide hij met een streng gebaar tot een paar vadsige oppassers, „luiaards — vooruit! Brengt de kinderen naar de zaal No. 1, dat ze onder mijn toezicht komen!"
Hij nam zelf een matras, en gaf een loffelijk voorbeeld van trouwe plichtsbetrachting.
In de gang kwam een assistent hem tegemoet.
„Er is een nieuwe typhus-lijder gebracht, Dokter!"
„Breng hem op de zaal No. 2 — in den hoek is nog een krib open!"
„Er is een vrouw krankzinnig geworden," riep een andere oppasser: „zij is gevaarlijk!"
104



„Ik kom onmiddellijk!'' zei de dokter, naar een doodkrank meisje snellend.
Hij gaf naar een lepel champagne, om de bezwijkende levensgeesten op te wekken, en ijlde toen naar de krankzinnige vrouw.
Gister had zij bericht ontvangen, dat haar man en twee van haar zonen waren gesneuveld, en dat was voor deze moeder, die in dit verschrikkelijke kamp reeds drie kinderen had verloren, te veel geweest. Het fijne raderwerk! van haar verstand was door den mokerslag van het bitterste leed vermorzeld, en zij was volslagen waanzinnig geworden. De lange kastanjebruine haren hingen haar los over de schouders; zij rukte de gelapte jurk boven haar borst in flarden, en vervulde de barak met een gegil, dat den moedigste een rilling door de leden zou jagen.
Vier oppassers waren bezig, haar handen te binden, toen de dokter binnenkwam, maar zij worstelde met bovenmenschelijke kracht, om aan hun handen te ontkomen, en het schuim stond haar om den mond.
„Laat los!" riep de dokter op strengen toon, vol verontwaardiging: „ik duld dat niet! Ik duld geen mishandeling in mijn barakken!"
Hij naderde de vrouw, en legde de hand op haar schouder. Zij had hem1 kunnen worgen, want zij was een groote, gespierde vrouw, maar zij deed niets. Slechts hare oogen staarden hem1 aan, en in die oogen fonkelde de waanzin. „Ga maar met mij mee, vrouw Jager!" zeide hij bedaard: „ze zullen u niet binden!"
En zij volgde hem in haar gescheurde kleed, met haar lange, loshangende haren, de oogen star op den grond gevestigd.
Eens bleef zij staan. Haar handen wrongen zich als de klauwen van een roofvogel, maar de kleine dokter met zijn onverschrokken blik keek haar kalm in de woeste
105



oogen, en stappend als een schichtig paard, volgde zij hem'. In de buurt was een leege tent.
„Hester!" zei de dokter: „breng deze vrouw naar de kleine leege tent rechts, en bewaak haar! Krijgt ze een nieuwen aanval, dan legt je koude compressen op^ haar hoofd; ik zal een kalmeerend middel voorschrijven."
Hij schreef snel een recept voor de apotheek, en spoedde terug naar de hoofdzaal.
Reeds kwam een assistent hem tegen. Het was Walter, een Duitscher: een der bekwaamste helpers, dien hij had.
„Kees Swanepoel ligt op sterven, Dokter."
„Op sterven? riep de dokter, en men kon zien, dat de tijding hem als een donderslag trof; „neen, het kan niet waar zijn!"
Swanepoel was een kommando-burger, die van zijn verlofpas had gebruik gemaakt, om heimelijk dit kamp te bezoeken. Hij had gehoopt, er zijn huisgezin te vinden', doch in plaats van zijn vrouw en zijn zeven kinderen had hij er den kogel gevonden.
De soldaten hadden hem' neergeschoten — met een granaatkartets! Voor de aardigheid hadden zij een der drie bij het kamp geposteerde kanonnen op hem gericht, en zwaar gewond was de ongelukkige man de barak binnengedragen.
Er was reeds een sterke ettering ontstaan, toen dokter Lincoln er bij werd geroepen. Hij ontdekte in de dij van den gewonde op een handbreedte afstands twee halve kogels benevens een uitstekenden bomsplinter, en besloot onmiddellijk tot een diepe insnijding.
De halve kogels, die bij elkander behoorden, en de bomisplinter werden gemakkelijk verwijderd, maar groote moeite veroorzaakte een rond beenstukje, dat los in de mergholte zweefde. De bekwame dokter had het toch klaar gekregen, om het beenstukje te verwijderen; het
106



was een schitterende operatie geweest, die den chirurg alle eer aandeed.
En nu zou de man toch gaan sterven?
De geneesheer volgde zijn assistent naar de krib van den gewonde.
Hij greep diens pols, hij keek hem oplettend in de oogen, en voelde de voeten.
Ze waren reeds koud
Het was hard. Zijn operatie-mes had dezen man opgetrokken uit de diepten des doods, en een onverwachte complicatie deed al zijn berekeningen weer in duigen vallen.
Maar de dappere dokter gaf het nog niet op; als een held worstelde hij tegen den dood.
„Haal champagne!" riep hij: „vlieg!"
Binnen een halve minuut was de assistent terug.
De dokter gaf den gewonde champagne. Deze sloeg de oogen een paar keeren verwonderd op, en toen was het gedaan.
„Hij sterft!" zeide Walter: „hij sterft onder uw handen, Mijnheer!"
Den dokter sprongen de tranen in de oogen. Hij perste de lippen op elkander en mompelde: „Arme kunst! armzalige wetenschap!"
„Er zijn twee zieke kinderen gebracht!" berichtte een oppasser; „ik weet er geen raad mee."
„In de zaal No. 3!" riep de dokter.
„Ze is overvol!"
„Dan in de zaal No. 1; daar zal nog wel een plaatsje zijn!"
„Nergens plaats, Dokter." „Breng ze op mijn kamer — vlug!" „En u dan? ' vroeg Walter. „Dat komt terecht!"
107



Toen nam de dokter een tweede compres — een derde — en nu bedaarde zij.
„Wat is dat voor een roode plek aan je hals, Hester?"
,,'t Is niks, Dokter. Het arme schepsel had het baie benauwd, en viel op mij aan, om in de buitenlucht te komen. Zij raakte even mijn hals — dat is alles!"
De dokter ijlde terug naar de barak. Hij deelde zijn bevelen uit; hij schreef recepten, en streed tegen den dood, totdat hij op zijn beenen stond te waggelen als een dronken man.
„Haal een emmer ijskoud water!" beval hij: „gauw!"
Hij stroopte de mouwen tot de ellebogen op, en dompelde de armen een paar minuten lang in het water. Dan wiesch hij zich het gelaat en de slapen, en voelde zich weer versterkt tot den strijd.
Maar het was een wanhopige strijd
Van de gewone zieken, die in de barak werden gebracht, kreeg de dood er gemeenlijk zeven tegen de dokter drie; waren het typhus-hjders, dan kreeg de dood er negen en de dokter er één. Het was een ontzettende, allen moed benemende en alle energie blusschende strijd
Dokter Lincoln echter hield vol. Hij streed met christelijken heldenmoed, vol van de trouwste plichtsbetrachting, en het vuur, dat op het altaar zijns harten brandde, was een heilig vuur, omdat het was ontstoken door de hand des Heeren.
De arbeid in de barak was voor hem'tevens een nationale daad. Hij kende iets van de bloedschuld, die op Engeland's consciëntie drukte, en hij worstelde dag en nacht, om dien wassenden stroom van misdaden en ongerechtigheden tot staan te brengen.
Maar wat baatte het?
Het was een stroom met onafzienbare oevers; het was een zee. En de heldhaftige strijd van dezen wakkeren
109



Engelschman was slechts als het machtelooze pogen van een kind, dat met zijn kleine hand de groote, deinende, schrikwekkende zee wil leeg scheppen.
Hij dronk haastig een kop bouillon, toen opnieuw een ziek kind werd binnengebracht. Dat echter wierp hem uit zijn evenwicht, en hij verloor zijn kalmte, want hijj wist, dat alle lokaliteiten vol waren. Er kon niemand meer bij; zijn eigen kamer was bezet.
„Waar moet het kind blijven?" vroeg de oppasser, en de armen als een drenkeling boven zijn hoofd slaande, riep hij: „Ik weet het niet — ik weet het niet!"
Hij had met heldenmoed gestreden, doch thans brak de veer; zijn geest was overstelpt en radeloos.
Hij liet den oppasser staan. Hij weerde de assistenten, die hem iets wilden vragen, af met een gebaar van verbijstering, en zocht zijn kamer op.
Sarei van Heerden was er, om' de vier zieke kinderen op te passen, die hier lagen, en die met hun typhus-uitwasemingen de lucht verpestten.
„Verwijder je even, Sarei!" zei de dokter met een vreemden klank in zijn stem.
En Sarei ging.
„Houd de wacht aan de deur! Dat niemand mij store!"
De dokter sloot de deur af; nu was hij alleen. Hij wierp zich neer, waar hij stond — in het stof.
„De last wordt mij te zwaar," steunde hij: „Heere God! ik bezwijk er onder! De jammer is te groot; de ellende heeft mij overstelpt! Gij vergt te veel van Uw kind, o Heere — o mijn God! waarom legt Gij mij een last op, waaronder sterkere schouders zouden bezwijken?"
Was het murmureering, die daar opbarstte uit zijn ziel? Of was dit het klagen van het kinderhart, dat zijn Vader achteraan kleefde?
110



„Zes dagen geleden."
De kommandant liegt er acht — het is veertien dagen* geleden, dat hij voor het laatst de barak bezocht.
„Zóó —- zes dagen geleden — u behoort er eiken dag te komen!"
„Ik ben er niet nieuwsgierig naar."
De majoor brandt van verontwaardiging over zulke onverschillige taal.
,,'t Is Gode geklaagd, zooals het er uitziet, en in de kamptenten is het nog erger. Er zijn bijna geen matrassen, en de stroozakken drijven in de modder; er is gebrek aan alles, en het zeildoek is verrot — het is geen wonder, dat de menschen hier sterven als muizen!"
„Waarom heeft u er dan niet voor gezorgd?" vraagt de kommandant op bitsen toon.
De majoor heeft werk, zich te beheerschen, en zegt zoo bedaard mogelijk: „Omdat ik nog maar een week geleden in deze buurt gestationeerd ben, en dit kamp buiten mijn gebied ligt."
„Waarom windt u zich dan op over iets, dat u niet raakt?" 't Is kras.
Verleden week schreef de majoor aan zijn vrouw te Liverpool: „Als ik dien vent in de verte zie met zijn perkamenten roofvogelstronie, Mary, dan is me de heele dag al bedorven," en nu komt die brutale vraag er bij'. Het is te veel; de majoor stuift woedend op van zijn stoel.
„Ja, waarom?" buldert hij in hevige verontwaardiging; „waarom? Er zijn zooveel waaroms in de wereld, ellendeling! Waarom bijvoorbeeld ransel ik je niet af als een hond — ja, waarom doe ik het niet? Ik heb de karwats toch in de hand!"
En de zware karwats beeft in de handen van den majoor.
„Pas op!" zegt de kommandant, en het sist van zijn
124



lippen: „pas op! U heeft eens een vrouwenjager laten ontsnappen — er zijn nog Engelsche autoriteiten, die dat niet dulden!"
Ja. dat was het, en dat is het: de mensch komt bij den majoor te veel boven. De tegenwoordige Engelsche Regeering staat aan den kant van dezen kampkommandant, van dezen verscheurenden havik, en de majoor zal het nog eens gewaar worden, als hij niet oppast.
Deze kampkommandant kent zijn taak. De kampen zijn de molens, tusschen welker steenen het Afrikaansche volk murw zal gemalen worden, en zoo de majoor niet inbindt, zal/de kommandant over hem zijn beklag doen bij lord Kitchener.
De majoor is nu kalmer geworden; hij ziet nu toch ook in, dat deze twist al erg misplaatst is. Hij is gekomen, om de laatste afspraken te maken met den kommandant, en staat op het punt, om dezen te lijf te gaan — kan het dwazer ?
Hij heeft wel iets verstandigers te doen, en de kommandant komt hem tegemoet.
„Hier is de terreinkaart, Majoor."
En de majoor verdiept zich in de terreinkaart. De militair komt bij hem boven; hij steekt hier en daar een gevlagde speld; hij let op alle gebeurlijkheden, en neemt de doeltreffendste maatregelen.
Het oorspronkelijke plan, dat door de vertraagde komst van Wessels' kommando onuitgevoerd bleef, is thans gewijzigd, daar de majoor nog een paar honderd soldaten meer te zijner beschikking zal hebben dan gister, en de kommandant kan niet anders zeggen, dan dat dit gewijzigd plan tol in de kleinste bijzonderheden met wiskundige nauwkeurigheid is uitgewerkt.
„Een kranig plan, Majoor, doch waar zijn de kanonnen?"
„Verdekt opgesteld achter gindsche struiken — bij de
125



en kinderen — waar zal hij hen in veiligheid kunnen brengen?
Deze bedenkingen komen meer dan eens bij de Natalsche op, maar zij dringt ze naar den achtergrond, en wil er met aan denken.
Zij en honderden lotgenooten zijn trouwens maanden lang door de huilende woestijnen getrokken, met de wilde dieren tot hun gezellen, en bleven bij alle ellende goedsmoeds. Zij kunnen het weer beproeven, want niets is verschrikkehjker dan hier opgesloten te zitten tusschen het acht voet hooge prikkeldraad, waar de honger de ingewanden verscheurt, en de verpeste lucht verzadigd is met typhus-bacillen. .
Louis Wessels is niet gekomen. Maar de avond is gekomen — de Zaterdag-avond
Weet gij 't nog wel, Liesbeth?
Wat waren dat heerlijke avonden, die Zaterdag-avonden, toen gij woondet met uw gezin tusschen de bergen van Natal! De bergklokjes luidden zoo liefelijk den dag des Heeren tegemoet; alle werk was gedaan, en over de heuvelen ruischte stille vrede. Gij waart daar gezeten met uw gezin onder den bloesemenden lindeboom, en uw man zat naast u, en uw kinderen drukten de blonde kopjes tegen den schoot hunner ouders, en het ging als snarenspel door uwe ziel: „Wat zal ik den Heere vergelden voor al Zijne weldaden, aan mij bewezen!" "
Maar dat is voorbij. De trouwe Jan Potgieter, die der stem des bloeds was gevolgd, en zijn broeders was bijgesprongen in hun harden nood, zucht thans, zoo hij nog leeft, op Ceylon in de krijgsgevangenschap; de kinderen dwalen, zoo zij nog leven, als weezen in Durban rond, en de moeder met de kleine Suze is als wrakhout aangespoeld op dit eiland des doods.
/7D5 fëfil
127



Het kind lag daar, de gebroken oogen op het morgenrood gevestigd, en vrouw Potgieter sloot zacht haar oogen.
Klein-Pietje lag aan Moeder's linkerkant, en Sophie aan den rechterkant. ,
De stervende wenkte haar vriendin.
,Leg ze in mijn armen," fluisterde ze.
Zij strekte haar armen wijd uit, en vrouw Potgieter legde beide kinderen in haar armen.
Dan wees zij op haar borst. Liesbeth vermoedde een nieuwe benauwdheid, maar de moeder schudde het hoofd. Toen begreep de Natalsche haar.^
„Een brief voor jouw man?"
„Voor mijn man en voor Frits."
Haar blik viel op Klein-Jantje, dat daar rustig sliep. ,Het zal mijn kmd zijn," fluisterde de Natalsche en zij bukte zich over hare vriendin. Zij kuste haar op de droge,
brandende lippen. .... j„„vi
G'n nacht!" nokte de stervende; „en mijn innige dank! En tot weerziens in het Vaderhuis daarboven !
Zii wierp een laatsten blik op haar stervende kinderen, en toen werd het stil. Ze zeide geen woord meer, en haar brekende oogen staarden in dien golvenden, maiestueuzen gloed van het Oosten, die de uiterste posten raakt van het zalig Vaderhuis daarboven. L'
Nog altijd sliepen Suze en Klem-Jantje, en het werd zeer stil in de tent. VTnon.
G'n nacht!" kwam het nog eens over vrouw Viljoen.s üppen en dan zacht als het ruischen der morgenkoelte in de toppen van het geboomte: „Heere Jezus, kom — ja kom haastighjkl" . ,
De zon kwam boven de bergen te voorschijn in haar triumfeerende kracht. En haar stralen kusten het parelende doodszweet weg van het gelaat van moeder Vdjoen en van Sophie en van Klein-Pietje.
135



En het zangvogelke zong zijn lied in de takken van den gespleten eik.
Toen bukte Liesbeth zich, en zie — zij waren gestorven, moeder Viljoen en haar lammerkens, die zij in haar armen hield....
En het zangvogelke zong — stegen deze gemartelde zielen op de gouden wieken van zijn morgenbed naar boven?
Het was een liefelijke gedachte, maar de gedachten, die het hart der Natalsche bewogen, waren nog liefelijker.
Zij meende een hemelsche muziek te hooren en het geruisen van de vleugelen der engelen.
Zij zette zich neder bij haar dooden. Zij had een gevoel, alsof zij vertoefde op een heilige plaats, en zij had haar gelaat willen omwinden als Eha, toen hij stond in den ingang der spelonk, en de Heere hem voorbijging in het suizen van een zachte stilte.
Daarna rees zij op.
En het was Zondagmorgen.
14. De Afrikaansche Veldprediker.
Den ganschen nacht van Zaterdag op Zondag hebben de draagbaren werk gehad.
Om half elf is dokter Lincoln opgestaan van den harden vloer, waar hij een korte rust heeft genoten, en als een held heef l hij den ganschen nacht pal op zijn post gestaan. Hij heeft het niet opgegeven; toen al de zalen der barak vol waren, heeft hij tenten laten spannen, en slechts voet voor voet is hij geweken voor een, die sterker was dan hij.
Doch wat vermag de arm van één man, al is het een
136



niet. Want de slaap van Klein-Pietje is vast, en hij zal eerst ontwaken, als de Archangel zal blazen op de bazuin!"
De oude man kijkt de spreekster aan, alsof hij den draad tracht te grijpen van lang vervlogen herinneringen, maar het is hem onmogelijk. Hij steekt de handen in de diepe zakken van zijn blauwe jas als iemand, die verlegen is met zichzelf, en stapt met groote schreden op en neer.
Dan echter neemt hij zijn bouwdoos. Hij hurkt vlak bij Klein-Pietje neer, en te midden van den huiyeringwekkenden oogst des doods begint hij met ijver zijn huis te bouwen.
Liesbeth echter heeft haar vriendin gevonden.
De Vrijstaatsche ligt naast de jonge vrouw, die haar kind „Eben-Haëzer" had genoemd, en de jonge vrouw heeft den dooden zuigeling aan haar doode borst.
„Eben-Haëzer" had zij het kind genoemd — „tot hiertoe heeft de Heere geholpen 1"
En nu is zij dood, en haar kind is dood, en het EbenHaëzer zal nog in dézen nacht verslonden worden door den somberen muil van het graf
Liesbeth voelt een ritseling in haar ziel. Zij noemt het een aanvechting van den Satan, en strijdt er tegen met de wapenrusting van haar christelijk geloof.
Want dit Eben-Haëzer der jonge vrouw beteekende niet, dat zij met haar zuigeling uit dit moordkamp door de hand der strijdende Boeren zou worden uitgeleid, maar dat de Heere haar in hare bange ure had bijgestaan. Het EbenHaëzer zag op het verleden, niet op de toekomst, maar uit de verlossing van het verleden borrelde de krachtige hope op voor de toekomst, en voor al Gods kinderen zal het aardsche Eben-Haëzer door een hemelsch Eben-Haëzer worden gevolgd.
Er komt een wonderbaar gevoel op bij de Natalsche. Is het weemoed? Is het droefheid? Of is het een heimwee
141



naar het hemelsch vaderland, als zij thans bij het lijk van haar vriendin staat?
Zij bukt zich; zij knielt bij de doode neder, en kust haar op de donkere wenkbrauwen.
„G'n nacht, liefste vriendin!" zegt zij met schreiende oogen, en lang staart zij in het marmerbleeke gelaat.
Het laatste spoor van lijden is uit dat gezicht geweken; zij slaapt, en zoet is haar slaap....
Hare dooden liggen dicht bij elkander, maar toch niet naast elkander. Daarom neemt Liesbeth de kinderen, en legt ze, zooals zij lagen bij hun sterven: Klein-Pietje en Sophie ter weerszijden der moeder, en Elze naast Sophie.
„Er blijft dan eene ruste over voor het volk Gods!" fluistert vrouw Potgieter, de handen vouwend, met een plechtig gebaar.
CSU
De maan schijnt. En de witte dampen stijgen op. En de schaduwen worden al grooter.
Die schaduwen naderen van uit de wijde verte: geheimzinnig! ongrijpbaar! ontastbaar....!
De Natalsche hoort het gebriesch van paarden, welker manen hoog uitzwieren als golven; de aarde dreunt van den hoefslag der paarden, en als een lawine nadert een kommando van reuzen-ruiters op reuzenpaarden.
Wat vreemd gezicht wat spel der verbeelding
Doch het is geen spel der verbeelding; het is waarlijk een Boeren-kommando, en de reusachtige schaduwen zijn te wijten aan de witte dampen, aan den opstijgenden nevel, waarm het maanlicht zich breekt.
Een kommando-burger nadert haar. Hij gaat rechtop, met vasten tred, op dit veld der dooden een beeld van mannelijke kracht, maar zijn lippen beven van inwendige ontroering, en in zijn oogen blinken heldere tranen.
142



Nu staat hij voor haar, den gevulden bandelier over de borst, en het geweer over den schouder.
Ja, dat is hij: de jonge jager —! de groote, de onoverwinnelijke jager —1 , T
Men had verteld, dat hij kolonist was geworden m Ziuid.West-Afrika; dat hij genoeg had van den oorlog; dat hij wilde trouwen — maar wat hadden ze Louis Wessels toch slecht gekend, die dat hadden verteld!
Neen, hij denkt er niet aan. Misschien drijft zijn arm! nog eens den ploeg door den akker in Zuid-West-Afrika, doch dat oogenblik is nog niet gekomen, en deze heldenarm zal blijven strijden voor vrijheid en recht, zoolang er nog één kommando op de vlakte is.
Hij legt de hand zacht op den schouder der Natalsche. „Hoe maak jij 't?" vraagt hij. „Louis Wessels," zegt ze: „Louis!" Ze heeft naar hem verlangd. Ze heeft de uren geteld, en op haar knieën heeft zij om zijn komst gesmeekt.
Doch nu hij is gekomen, is ze gelaten. De droefheid om de dooden vervult haar gansche ziel, en de hartstocht van het brandend verlangen is gebluscht.
Er komen meer Boeren opzetten, bekende en onbekende. Daar Avordt geen juichkreet gehoord; er is geen geestdrift maar ontroering; hun oogen hebben de duistere kmlen
gezien.... • • 1 j
Thans dringt de dappere Hans Vdjoen met zijn slepend
been naar voren; de jonge Frits is bij zijn vader. En
Liesbeth beeft, hem ziende.
„Nicht!" zegt hij: „waar is mijn vrouw? Waar zijn mijn
kinders?"
Zij geeft geen antwoord. . „Zeg het mij," roept hij dringend: „zeg het mij! „Klein-Jantje is goed gezond, Neef!" „Maar de anderen — de anderen?"
143



Hij bukt zich naar den grond, en als hij daar zijn vrouw en zijn kinderen ontdekt, stoot hij een kreet uit, die de dooden in hun doodslaap zou wekken.
Hij is buiten zichzelf. Hij is geen man — hij kromt zich' van pijn als de worm, die door den onbarmhartigen voet van den wandelaar wordt vertrapt.
„Klein-Jantje leeft nog," troost Liesbeth den diep gewonden man: „en het kind is gezond.
Doch op dit oogenblik is het geen troost. Eerst later — veel later — zal deze vader den Heere op zijn knieën danken, omdat hij dit kind mocht behouden, maar thans kan hij niet danken. Zijn hart is verscheurd — zijn ellende gaat als een orkaan over zijn ziel....
Tranen kent deze dappere held niet. Hij wringt, daar in het stof bij zijn dooden nederliggend, in machtelooze zielepijn zijn handen, zijn smart uitkrijtend.
Hij had voor deze ure gesidderd, bewogen door vreeze en hope. In den éénen hoek van zijn hart had de hoop, en in den anderen hoek de vrees post gevat.
De kommando's hadden van de verschrikkingen der moordkampen gehoord; men wist, dat de dood daar koning was. En daarom had hij er al maar op aangedrongen, om voort te maken; hij heeft zijn trouwen klepper doodgereden, om den dood voor te zijn. Maar de dood is sneller geweest dan Hans Viljoen, en men kan het niemand verwijten, dat het kommando te laat is gekomen.
Hij heeft nauwhjks gezucht, toen hij met klare oogen zag, hoe de zaag door het merg van zijn gebeente drong, om zijn been af te zetten, maar thans krijt hij zijn smart uit. Wat hij lijdt, weet geen mensch; pijlen met scherpe weerhaken doorvlijmen zijn borst, en de verschrikkingen van dit moordkamp verscheuren zijn ziel.
Hij bukt zich over zijn vrouw, en neemt haar teeder in
144






Kees Wessels met zijn kleine aideeling had een voorsprong „Naar die Maartenspas " (blz. 159)
Kolonist 24



Het komt als gesnik uit zijn keel.
Elze is thans de eerste geworden in de doodenrij; dan volgen Sophie, moeder Viljoen en Klein-Pietje.
De doodgravers komen, om de vier dooden te halen.
Zij waren niet weinig geschrokken, toen deze tot de tanden gewapende Boeren waren verschenen, maar Louis Wessels had hun een wenk gegeven, met hun werk rustig voort te gaan, en zij hebben het gedaan.
Zoo komen zij dan, om de vier lijken te halen. Doch Hans Viljoen duldt het niet, dat andere handen zijn lievelingen zullen begraven.
Hij neemt ze één voor één met teedere behoedzaamheid in de armen, en legt ze neer bij den rand der kuilen. De kuilen zijn hem echter niet diep genoeg — de Afrikaner houdt van diepe graven.
„Komt, broeders," zegt hij: „en helpt mij, de graven mijner Uevelingen dieper te delven!"
Zoo nemen zijn makkers dan de spaden, en delven de graven dieper. Dan wordt de Joodem glad gemaakt — wat oploopend, want de doode moet gemakkelijk liggen: het hoofd hooger dan de voeten. De bodem wordt met groen gras bestrooid, en Viljoen legt zijn vrouw en zijn kinderen één voor één naast elkander in den koelen schoot der aarde.
Met ongedekten hoofde, in treurige gepeinzen staan daar de Boeren, starend in de duistere kuilen
Het is hier stil. De witte dampen zijn weggetrokken, en de adem van den nachtwind doorhuivert de dorre twijgen van den gestorven beuk.
Uit de dichte groep Boeren treedt thans een man naar voren, en plaatst zich bij de geopende graven. De burgers wijken eerbiedig ter zijde, en hij gaat vlak naast den diep getroffen Hans Viljoen staan.
't Is een groote, ernstige man. Zijn kleeding is gehavend;
146



zijn zwarte jas is verschoten, en zijn hoed is door een kogel doorboord. Zijn haren zitten verward; om den mond van het zwaargebaarde gelaat speelt een trek van vastberadenheid, wilskracht en onverschrokkenheid, getemperd door een plooi van den diepsten weemoed. En met die vurige oogen, die dreunende basstem en die kletterende sporen aan de laarzen schijnt hij een veldprediker te zijn van Prins Maurits loffelijker gedachtenis, die na drie eeuwen door den donder van den Afrikaanschen oorlog uit zijn langen slaap is gewekt. En hij spreekt.
„Geliefde broeder Viljoen," zegt hij: „we vertrouwen het kostelijke zaad toe aan den schoot der aarde, opdat het in onverderfehjkheid worde opgewekt! Wij treuren om onze dooden, broeder; in dezen nacht gaat een zwaard door uwe ziel, en nog is er het einde niet. Het arme Afrika wordt gedorscht door de ijzeren dorschwagens van Engeland, en van het ééne einde tot het andere einde gaat de weeklacht op van Rachel, die haar kinderen beweent, en weigert getroost te worden."
Vlak naast een paal, in de nabijheid van den dorren beuk, staat dokter Lincoln; hij heeft de armen over elkander geslagen. En de oude Hester staat naast hem'.
Hij is blootshoofds, en zijn oogen rusten sterk op den spreker, als deze voortgaat: „Wij Afrikaners hebben gezondigd tegen den Heere onzen God, maar wat hebben wij ü misdaan, o Engeland? Waarom worden onze huisgezinnen uitééngerukt, en onze huisvaders weggezonden naar de uithoeken der wereld? Waarom moeten onze helden vallen op onze bergen, en onze vrouwen en onze kinderen in deze moordkampen?"
De dokter heeft de armen losgemaakt, en hij leunt met de handen op den paal. Hij is zeer bleek.
„Wij hebben een aanklacht tegen u, o Engeland," ver-
147



volgt de spreker: „en deze aanklacht leggen wij neder voor den troon van den Rechter des hemels en der aarde. Wij klagen u hier aan —- bij deze duistere kuilen, bij de vermoorde lijken onzer Keveïingen —! wij klagen u aan,, o Kaïn-Engeland —! en het bloed van den Afrikaanschen Abel, die door u verslagen is, roept tot God 1"
Dokter Lincoln staat nog altijd bij dien paal; zijn veerkrachtige gestalte is gebogen; hij leunt zwaar op den paal.
„En de aarde, die dit bloed heeft gedronken," zoo gaat de prediker voort: „klaagt u aan; en de wind, die de stervenskreten heeft opgevangen, en de maan — deze maan boven ons, die de duistere kuilen beschijnt I — zij klagen u aan! En onze liefste panden zeiven — zie toch, o Engeland! zie toch! — uit de graven heffen zij hun verstarde handen omhoog, roepend met de zielen in de Openbaring van Johannes: „Hoe lang, o heilige en waarachtige Heerscher! oordeelt en wreekt Gij ons bloed niet van degenen, die op de aarde wonen?"
En terwijl de boetprediker deze woorden spreekt, strekt hij den arm uit naar een anderen hoek van net kerkhof, waar de veelvuldige regens de ondiepe graven hebben blootgespoeld, en ja waarlijk! — uit de duistere graven rijzen verstarde handen naar boven, Kaïn-Engeland aanklagend voor den troon van den Eeuwige
Dokter Lincoln leunt al zwaarder op den paal, en hij zou, als onder een onzichtbaren reuzenlast nezwijkend, tegen den grond zijn geslagen, zoo de sterke Hester hem niet had gesteund.
Doch de hartstochtelijke toon in de stem van den veldprediker gaat thans over in een groote droefheid; de Afrikaner gaat onder, en de Christen komt boven.
„Gij Christenen van Engeland," zoo vraagt hij: „waar bleeft ge, toen wij beleedigd, gehoond en belasterd werden? Waarom toefdet gij te komen, toen wij uwe hulpe
148



inriepen, om dezen broedermoord te keeren? Wij hebben u gebeden, wij hebben u gesmeekt bij de liefde van Christus, om ons bij te staan m onzen grooten nood, maar onze Kaapsche afgevaardigden werden beleedigd, uitgelachen, en gij verteldet hun, dat macht recht was. Het was voor ons een vreemde leer, en ze is het nog.
„In den vreeselijken nacht van ons lijden is niemand van onze vroegere broederen met ons. Gij gaat ons voorbij; gij bekommert u niet om ons bloed en onze tranen; gij stopl de ooren voor onze lijdenskreten, en gij weigert, om ons aan te hoorenl
„Hoe is het goud verduisterd, en hoe is de morgenster gevallen! Er is geen heil voor u, o Engeland, dan in een hartelijk leedwezen over uwe ongerechtigheden, en in een diep berouw over het kwaad, dat gij hebt bedreven — bekeer u tot den Heere, o Engeland, en verbrijzel de goden, die gij hebt gediend, want waarom zoudt gij sterven?
„Doch dat hebben wij evenzeer noodig, geliefde broeders! Laten wij stof en asch op onze hoofden strooien, want wij en onze vaderen — wij hebben zwaarlijk gezondigd! Wij waren afgeweken; wij hebben vreemde goden gediend, en nu bezoekt de Heere ons met de roede.
„Broeders! Laten wij stil zijn in deze verdrukking! Laten wij onze zonden belijden, en onze verslagen harten biddend opheffen naar boven, van waar de verlossing komen zal
Zoo spreekt de veldprediker der Boeren, en allen luisteren met diepen eerbied. De doodgravers staan op hun korte spaden geleund; over de wangen der heldhaftige burgers biggelen tranen, en Hans Viljoen perst de lippen samen in stomme smart.
149



15. Truida Uijs.
Het kerkhof lag daar weer stil en eenzaam, en slechts het geheimzinnig, knarsend geschoffel der spaden werd gehoord, toen eene jonge verpleegster naderde.
Zij had een langen tocht gemaakt, en liep aan den rechterkant van een ezel, die bepakt en beladen was. En aan den linkerkant liep een jonge, slanke Zoeloe-Kaffer.
De Kaffer leidde den ezel bij den teugel, en het beest liep langzaam en bedachtzaam, de pooten voorzichtig neerplantend tusschen de steenen. En net schudde telkens met den grooten, onbehouwen kop, als de Kaffer tot spoed aanmaande.
Het meisje droeg den band van het Roode Kruis om haar linkerarm. Zij was vlug in haar bewegingen, en terwijl hare oogen vorschend rondkeken, spiegelde de maan zich in hare schrandere oogen.
Zij vroeg de doodgravers om eenige inlichtingen, doch dezen konden haar blijkbaar het gewenschte bescheid niet geven, en zij zeide: ,,Kom, Christiaan!"
Toen nam de Zoeloe-Kaffer den ezel weer bij den teugel, en zij schreden voort, totdat zij de tenten bereikten, waar een ongewone drukte heerschte. Het was nog nacht, maar er heerschte een groot rumoer; hier en daar zag men den loop van een Mausergeweer, waaraan de Boeren werden herkend, terwijl de vrouwen en de kinderen in de grootste opwmding verkeerden.
De verpleegster scheen echter niet verrast. Zij wandelde bedaard voort, en hield eerst stil, toen de oude Hester op haar groote, logge klompen kwam aanstappen.
„Waar is de kommandant?" vroeg het meisje, en Hester antwoordde op haar gewone, barsche manier: „Wat moet jij van hem? '
150



„Hij moet mijn pas teekenen."
Zij behoorde bij een Afrikaansche ambulance, die onder het Engelsche gezag was geraakt, en had een pas ontvangen naar dit concentratiekamp, om er haar diensten aan te bieden.
Dat zij dit kamp uitkoos, had zijn redenen; zij wist, dat zij er haar beste vriendinnen zou vinden. En dat zij dit tijdstip uitzocht, had ook zijn redenen, want zij had geruchtsgewijze van Louis Wessels' plannen gehoord, en slechts gevreesd, te laat te zullen komen.
Doch deze vrees verdween, nu zij de opwinding zag in het kamp, terwijl hier en daar een breedgerande Boerenhoed opdook tusschen de tenten.
Hester keek haar strak aan, terwijl zij vroeg naar den kommandant, en het krachtige gelaat der oppasseres werd geplooid door een breeden lach.
„Moet hij je pas teekenen, Juf? Lieve schepsels! dat kan
hij niet! Hij zit opgesloten de Boeren waren baie
vinnig, en hebben nem ingerekend!"
Het hart der verpleegster begon sneller te kloppen. Dat de aanslag niet was mislukt, zag zij voor haar oogen, maar wat er eigenlijk was gebeurd, wist zij niet.
„Wie nam hem gevangen?" vroeg zij luid en driftig: „Louis Wessels?"
„Mis! Kees Wessels heeft die streek uitgehaald."
„Heb jij iets met Louis Wessels uit te staan, dat jij hem noemt?" vroeg zij, het meisje met haar strenge oogen vorschend in het aanvallig gelaat ziende.
„Ik denk het wel," was het bedaarde antwoord; „vertel mij eens: wat is er eigenlijk gebeurd?"
Nu vertelde Hester, wat zij wist, en zij deed het met de allergrootste voldoening. Het was trouwens allerbelangrijkst nieuws, dat slechts een paar uur geleden had plaats gehad.
151



Louis Wessels had zijn klein kommando in twee af deelingen gesplitst; Louis had de ééne af deeling, en zijn broeder Kees de andere aangevoerd. Louis had den langsten weg, daar hij langs een omweg het kamp van het Zuiden moest bereiken, doch Kees had den moeilijksten post, daar bij het kamp van het Westen zou naderen en het garnizoen moest overrompelen.
De moeilijkste post was echter ook de eervolste post, en Kees had er op gestaan, met deze taak belast te worden. Hij had er trouwens recht op, want hij had zijn oogen ter dege den kost gegeven, toen hij dit kamp had verspied, en uitgezonderd Blikoortje was er niemand onder de kommandoburgers, die het terrein van het kamp beter kende dan hij.
Blikoortje had Kees vergezeld, en de overrompeling was gelukt. De schildwachten namen de vlucht, voordat de Boeren één schot hadden gelost, en het kleine garnizoen met den langen, mageren kommandant incluis was gevangen genomen, voordat de kampbevolking eigenlijk wist, wat er gaande was.
Zoo was de overrompeling dan geslaagd, en zoo volkomen geslaagd, dat de Boeren er zeiven verbaasd van stonden. De geheele onderneming had niet één druppel bloed gekost, en toen de jonge jager op het kerkhof verscheen, was alles reeds beslist.
De jonge verpleegster luisterde met de grootste aandacht, toen de oude Hester dit alles vertelde.
„Waar is de tent van tante Sannie?" vroeg zij dan.
Zij was er niet zoo ver van daan, en vlug als een hinde snelde zij haar ambulance-ezel vooruit in de richting, die de oppasseres haar wees.
Het kommandantsgebouw passeerend, stonden daar Kees Wessels en eenige Boeren. Zij hielden de wacht voor het
152



gebouw, en het garnizoen met den kampkommandant zaten er opgesloten.
Blikoortje zat doodbedaard op een klipsteen, met een sigaar in den mond, en het geladen Mausergeweer tusschen zijn knieën.
Hij sprong recht overeind.
„Goeie gerustigheid!" riep hij: „dat is me een verrassing! Waar kom jij vandaan, Truida? Zoo maar uit de lucht gevallen? Dat is toch snaaksch — baie snaaksch! Voor een sixpence laat ik jou de gele tronie van den kampkommandant zien — voor een sixpence, hoor!''
Hij was vroohjk en dartel als een veulen, dat zoo pas de weide is ingejaagd, en zijn luide lach klonk helder op in dit kamp der ellende.
Kees was gesloten als altijd, maar hij drukte de hand van zijn aanstaande schoonzuster toch hartelijk.
„Truida," zeide hij: „jij kunt Louis vinden in de tiende tent rechts — haast je, want wij hebben onzen tijd noodig!"
Hij was niet op zijn gemak. Hij had het gevoel, op een vulkaan te staan, en hij verlangde naar buiten, naar het veld, waar de hinderlagen en net verraad warden verslonden door de ruimte.
Doch zijn speurende oogen konden niets verdachts ontdekken. De maan glansde stil en vredig boven het kamp, en in de verte werden de eerste lichtstrepen gezien van den naderenden morgen.
CS) cs)
Louis Wessels was daar straks gekomen van het kerkhof. Janske was hem tegemoet gesneld, en juichend, als in een blijde rei, had zij hem' in den arm genomen.
Hij was gekomen — de groote, de onoverwinnelijke jager! En hij had de verlossing immers medegebracht?
153



De gesloten poorten des levens waren weer opengegaan, en over dit ten ondergang gedoemde kamp, over dit afgesloten eiland des doods ging de bezielende adem des levens.
„Nu is onze ellende uit,' jubelde het meisje: „nu is het gedaan — wij gaan naar het land der vrijheid!"
Het liep alles mee. De verplegers der barak, die hen tegenkwamen, zeiden, dat de epidemie verminderde, terwijl de toortsen, die de draagbaren vergezelden, niet meer werden gezien. En uit de verte, uit een hoek van het uitgestrekte kamp, klonk het Transvaalsche vlaggelied in kloeke, krachtige tonen — o, het was een buitengewone, zeldzame nacht!
Janske bracht den geliefden broeder bij tante Sannie, en hij trad de tent van zijn moeder binnen.
Zij was alleen; vrouw Erasmus en haar kinderen waren naar een andere tent verhuisd.
Tante Sannie had haar oudsten zoon verwacht, want zij wist, wat er was gebeurd. Zij rees overeind op de beslijkte matras, en het licht der kleine kaars viel op haar vermagerde trekken.
Toen echter werd de jonge jager diep ontroerd, want zij was zeer verouderd in de weinige maanden, dat hij haar niet had ontmoet, en heur haren waren gebleekt.
Hij knielde bij haar neder.
„Arm Moederke!" zeide hij: „moeten wij elkaar zóó wederzien?" en hij kuste haar op de verrimpelde wangen.
Tante Sannie weende; blijdschap, droefheid en weemoed gingen door haar ziel.
Zij had zooeven Kees ontmoet, maar Karei nog niet, en daarom vroeg zij naar hem.
„Waar is Karei?" vroeg zij.
Karei was de jongste der gebroeders; hij was pas twintig jaar geworden.
„Hij staat op een kanonschot afstands bij de wagens,
154






Engelsche gewonden, want het was toch betamelijk', dat dezen voorgingen.
En Kees Wessels kwam: een half uur later, in de achterhoede der vele Engelsche gewonden, op de draagbaar.
Truida ging naast hem; en dokter Lincoln ging aan den anderen kant.
Het doodsbleeke gelaat van Kees hief zich op, toen hij het kamp werd binnengedragen, en zijn oude moeder strompelde op haar stok, en door Janske gesteund, naar hem toe. De dragers zetten de baar neer, en tante Sannie nam haar jongen in haar armen.
Zij vleide het hoofd tegen zijn borst, en hare grijze haren kleurden zich met zijn hartebloed.
De dokter voelde den pols van den doodelijk gewonde; hij gaf den dragers een wenk, en zij verwijderden zich. Het uurglas van Kees Wessels hield nog slechts eenige zandkorrels in, en hij zou toch niet meer levend de barak bereiken.
De stervende keek den arts aan met een grooten, vragenden blik, en de dokter verstond dien blik.
„Ge hebt uw heldenbloed niet tevergeefs gestort," zeide hij met een warmen klank in zijn stem: „uw kommando is gered 1"
Toen knikte Kees Wessels. Iets als zonneschijn gleed over zijn gelaat, en hij drukte dankbaar de hand van den dokter. Het starre, het grimmige, het onverzoenhjke in zijn gelaat deinde weg, en het sombere vuur, dat zoolang in die oogen had geflikkerd, was geweken.
Hij lag daar stil en rustig als een kind, dat vermoeid is, en op het punt staat, in te sluimeren.
Was dat de leeuw van daar straks? Was dat de held, die alleen den Maartenspas had verdedigd tegen een geheel bataljon Engelschen?
Hij en zijn tien burgers waren de eersten geweest in
De Kolonist van Zntd-Afrlka. 11
161



den pas. Zij hadden den toegang open gehouden voor de burgers van Hans Viljoen, om daarna, toen dezen er door heen waren gejaagd, den toegang voor de Engelschen te versperren.
„Hier komt geen Khaki door, voordat de onzen in veiligheid zijn!" had Kees geroepen in een uitbarsting van geestdrift, en zijn kleine bende had den strijd voortgezet, totdat Kees het voor zijn kameraden tijd achtte, insgelijks aan de vlucht te denken.
Blikoortje was tot aan het uiterste aan zijn zijde gebleven, maar Kees had hem ten slotte dringend verzocht, om heen te gaan.
„Ik zal me wel bijtijds uit de voeten maken," had Kees gezegd; „en mijn broer Louis moet toch ook gered — wie zal hem redden, als jij het niet doet, Blikoortje?"
De laatste opmerking had den doorslag gegeven, en de j onge Vrij stater was gegaan, al was het met een grooten tegenzin, terwijl Kees alleen achterbleef om te sterven. Hij wilde zich zeiven offeren, om een der heldhaftigste kommando's van Afrika in veiligheid te brengen, en hij aarzelde niet, zijn eigen leven te geven.
Twee minuten nadat Blikoortje was vertrokken, werd Kees reeds ernstig gewond, maar hij zette zijn razend snelvuur voort, om den vijand te misleiden. Toen werd hij onder het stof van een lyddietbom begraven; een granaatsplinter trof hem in de zijde, en het Engelsche bataljon liep storm.
Hij verwachtte toen den dood.
Blikoortje keek om, en zag hem oprijzen boven een klip. Hij strekte de armen wijd uit naar den vijand; hij bood zijn heldenborst aan het vuur van vier honderd geweren en zes kanonnen, en met den kreet: „Voor vrijheid en recht!" viel hij als een eik in den storm.
De majoor ontblootte eerbiedig het hoofd, toen hij den
162



held van Maartenspas naderde, en de officieren volgden zijn voorbeeld. Kees zag het nog, als door een nevel heen, doch dan verloor hij het bewustzijn, en eerst zoo pas, toen dokter Lincoln zijn pols nam, herkreeg hij zijn bewustzijn.
En deze held, deze leeuw in den strijd, lag nu stil en rustig als een kind, dat vermoeid is, en op het punt staat, in te sluimeren, terwijl een blijde schemering het doodsbleeke gelaat verhelderde. Hij had zijn leven niet tevergeefs geofferd; hij had zijn kameraden gered — dit zoete bewustzijn nam hij mede bij de ontzagwekkende wandeling door de vallei van de schaduwen des doods....
Maar had hij er genoeg aan? Was deze staf sterk genoeg voor de ontzaglijke reis?
„Hebt gij nog een wensch?" vroeg de dokter.
„Ik zou mijn broeder Louis gaarne nog éénmaal zien."
De arts liep naar den kampkommandant, om het te verzoeken, maar de kommandant schudde het hoofd.
Hij was wreed en onbarmhartig. Het was voor hem een genot, aan den stervende den laatsten dienst te weigeren.
Kees zag het wel, dat de dokter was teleurgesteld, en het oude, sombere vuur scheen nog eenmaal op te gloren in die stervende oogen. Maar neen — het verbleekte, en hij werd weer rustig en kalm.
De dragers waren reeds ver weg, en bij de doodsbaar bevonden zich niemand dan moeder Wessels, Janske, Truida en dokter Lincoln.
Toen naderde de oude Hester de groep. Zij stond daar met gebalde vuisten, in een uitdagende houding.
,,'t Is God geklaagd," barstte zij uit: „zoo'n jonge bloed! Vervloekt mogen de moordenaars zijn!"
En zij hief de gebalde vuisten dreigend op in de richting van het kommandantsgebouw.
Maar de stervende was dit station, waar de sombere
163



Zij hadden elkander zoo innig lief. In de korte rustpauzen van dezen loeienden oorlogsstorm hadden zij met elkander zoo dikwijls gesproken over de toekomst, en hun jonge, hoopvolle harten hadden reeds de bescheiden woning gebouwd in Zuid-West-Afrika, onder de Duitsche vlag waar zij als wakkere kolonisten hun boerderij onder des Heeren zegen zouden drijven en uitbreiden.
Doch het waren zeepbellen geweest en luchtkasteelen • hmnen vier en twintig uren zou de Kolonist van ZuidWest-Afrika naast den held van Maartenspas rusten in
den koelen, Afrikaanschen grond
Louis en Truida drukten elkander'de hand; zij lazen de smart uit elkanders oogen.
' Doch Truida gaf den moed niet op; in haar oogen glinsterde nog^een vonk Van hoop. Zij had Louis' leven eens gered _ bij Elandslaagte - kon zij het niet andermaal beproeven? En zou God het haar niet laten gelukken?
„Houd moed! ' fluisterde zij den geliefde inde ooren, en zij snelde van den tronk naar het kommandantegebouw al was haar den eersten keer de toegang geweigerd
Zaj| was dezen keer trouwens gelukkiger. De kommandant was te spreken en hij gaf den secretaris een wenk, zich even te verwijderen.
Ze waren nu beiden alleen, en Truida smeekte om het leven van den man, die haar dierbaar was als het licht in naar oogen.
Hij liet haar geduldig uitspreken, maar de blik van den havik rustte op deze duive, en toen zij had uitgesproken, begon hij over voorwaarden te spreken, onder welke hn geneigd zou zijn, voor Louis Wessels een goed woord in te leggen.
Truida begreep hem niet in 't eerst; zij wist niet, wat hij bedoelde, want zij was een blanke, argelooze duive.
De Kolonist van Zuid-Afrika. 12
177



is ongebroken en zijn hart is gelouterd. Hij is door de hand des Heeren ingelijfd in de rijen van die voortreffelijke schaar, welke blijft bidden voor den bloei en het heil van Afrika.
Tante Sannie, Janske en Karei hebben na den oorlog hun tent opgeslagen bij de uitgerookte puinhoopen van Wonderfontein, en er begint in bescheiden afmetingen een nieuw Wonderfontein te verrijzen.
Louis Wessels en Truida hebben hen twee maanden geleden nog bezocht. Het was een lange en een bezwaarlijke tocht, maar de ontmoeting was na zooveel doorgestanen jammer heerlijk, en zij vertroostten elkanders harten.
Jan Potgieter en zijn vrouw wonen weer in Natal. De kleine Suze begint een allerliefst meisje te worden, terwijl de ouders ook de andere kinderen, die tijdens den oorlog in Durban waren achtergebleven, weer bij zich hebben. Zij staan met de familie Wessels in voortdurende briefwisseling, en gister heeft Louis nog een schrijven ontvangen van het wakkere echtpaar, waaraan hem banden binden, die zelfs door den dood niet kunnen worden verbroken.
Het zwartje, dat we daar straks ontmoetten op het erf, was Moortje, die goede dagen beleeft, en wilt ge Blikoortje zien — kijk toch eens om! — dat is hij — die daar met dat jonge paard aan den teugel!
Ja, hij is het, zooals hij lijft en leeft: het onvergetelijke, het eenige, het nooit versaagde Blikoortje!
Wat is hij forsch geworden — een kerel als een boom!
Maar het blijft ons Blikoortje; wij kennen hem niet anders, en wij willen hem niet anders kennen.
Onze harten worden week, als wij u wederzien, Blikoortje!
Geef ons de hand, trouwe borst, want wij hebben u hef gekregen! Gij zijt ons een vriendelijke metgezel geweest, als wij door het bloed moesten waden, om het spoor onzer lijdende broeders te volgen; gij verruimdet ons hart door
189



een kwinkslag; uw vroolijke en onuitroeibare luim verhelderde ons gemoed; en als wij dreigden te bezwijken bij de namelooze ellende, hebt gij ons weer opgericht door uw onoverwmnehjken Afrikaanschen moed.
Wij moeten scheiden, Blikoortje, en wij willen u wat zeggen.
Toen gij uw wapens moest afgeven, hebt gij twee fonkelnieuwe Lee-Metford-geweren weggestopt hij Vlakfontein, onder den derden doornstruik rechts, maar het is onnoodig werk geweest, Blikoortje.
Gij meent, dat er nog ééns gevochten moet worden, dappere borst, maar het zal niet zoo zijn! De strijd is gestreden; de bloedprijs is betaald, en het Afrikaansche volk heeft stil den dag te verbeiden, waarop de blijde klokken der vrijheid zullen beieren.
Wij willen u meer zeggen, Blikoortje.
Wij eeren het in Louis Wessels, dat hij kolonist is geworden in Zuid-West-Afrika, wtnt de beweegredenen wortelen in zijn warme en heerlijke hef de voor zijn volk. En toch verblijdt het ons, dat slechts weinigen zijn voorbeeld zijn gevolgd, want voor de Afrikaners is er een groot werk te doen op eigen erf.
Zij hebben twee republieken verloren, om geheel ZuidAfrika daarvoor terug te ontvangen — het Engelschgezinde Natal en Duitsch Zuid-West-Afrika inbegrepen. Dat zal het zoete loon zijn voor al dat vergoten bloed en al die gestorte tranen....
Luister, Blikoortje, want we hebben nog meer op het hart, en het raakt u persoonlijk!
We wenschen, dat onze jonge helden eens zullen zitten aan den huiselijken haard, met eene trouwe Afrikaansche hulpe aan hun zijde, om onder den zegen des Almachtigen in de opbouwing van het huisgezin mede te bouwen aan het groote huis der Afrikaansche natie.
190



Het schijnt, dat er een plekje is in uw hart, Blikoortje, dal onze wenschen deelt. Ten minste er zijn vreemde geruchten in omloop. Er wordt beweerd, dat gij uw vrijheid» waarvoor gij drie jaren hebt gestreden, reeds half kwijt zijl, en dat dezen keer niet Khaki maar de blauwe oogen van Janske Wessels er schuld aan hebben. Als het waar is, Blikoortje — Truida heeft er u gister nog mee geplaagd! — en het komt eens tot een huwelijk, dan ontvang bij voorbaat onzen hartelijksten gelukwensen, en de Allerhoogste zegene u met Zijn rijksten zegen tot in lengte van dagen, o eenig en onvergetelijk Blikoortje!
Het uur der vrijheid zal slaan voor Afrika — het zal gewisselijk slaan!
Gij zult het misschien niet meer beleven, oude grijze Uijs, want uw dagen zijn geteld, en dicht staan uw voeten bij het graf. Maar dat uur zal toch slaan; alles sal reg kom — uw lijfspreuk zal eens in vervnlling gaan, waardige grijsaard 1
Gij echter zult het waarschijnlijk beleven, Louis Wessels, dappere en edele held! en gij, lieftallige bloem der Natalsche bergen! En onze God zal dat heil bewerken en bevestigen door Jong-Afrika
Diezelfde gedachte woont in uw beider ziel, en het jongske, dat gij, blijde moeder, op uw armen draagt, is. daarom Jong-Afrika genoemd.
Jong-Af rika het gaat als muziek en zacht snarenspel door ons gemoed» en de profetische klokketonen ruischen ons tegemoet van de verre, wazige bergen.
Ziet toch naar boven, Louis en Truida! Zachte lentewolken spreiden zich uit boven uw hoofden; de scheidende avondzon spiegelt zich in den milden, verkwikkenden regen, die uw akkers drenkt, en boven uw woning welfl zich de regenboog in de pracht van zijn zeven kleuren.
191



Dat is het teeken van des Heeren trouw: van Zijn genade-verbond, dat van geen wankelen weet.
En de dag zal komen — de groote en de doorluchtige Dag der Vrijheid! Er zal een ritseling gaan over de graven der gesneuvelde helden; de bergen van Afrika zullen zich bewegen, en de rivieren zullen gedruisch maken met blij geschal!.
Want de nacht gaat voorbij en de duisternis en het geweld van den onrechtvaardige — en de morgen komt, de blijde morgen, dien onze harten biddend verbeiden....
192