INHOUD Uit: Ferguut 9 Kerelslied 13 Van Hansken 15 Jan v. Boendale Uit: Jans Teesteye 17 K. v. Mander, Uit: Het Landtwerck 21 Roemee Visscher Slecht en Recht 22 Hendr.Lzn.Spieghel, Uit: Bauw-Heers Wei-leven ... 23 G. A. Bredero, Bóeren-Geselschap 25 P. C. Hooft, Uit: Granida 27 J. v. d. Vondel Uit: De Leeuwendalers 34 „ Uit: Vertaling v. P. Virgilius Maroos Lantgedichten .... 40 J. v. Heemskerck, Uit: Batavische Arcadia .... 46 Const. Huygens, Uit: Zede-Printen. Een Boer. . 53 Uit: Hoiwyck 54 Jacob Cats, Uit: Ouderdom en Buyten-Leven. 62 Jan Luiken, Buitenleven 75 J. B. Wellekens, Laura, herderszang 78 H. Kzn. Poot, Akkerleven 81 Elizabeth Post, Uit: Het Land 84 A. C. W. Staking, Oogstlied 93 E. J. Potgieter, Veldbloemen 94 J. J. Cremer, Uit: Oan 't kleine Revierke ... 102 Cd. Busken Huet, Uit: De Dorpsvertelling .... 114 Ed. Douwes Dekker (Multatuli), Uit: Max Havelaar 119 Guido Gezelle, De Zaaier 124 Albr. Rodenbach, Uit: Avond 125 Herh. Gorter, . Uit: Mei 127 Jac. v. Looy, Uit: Feesten 128 Stijn Streuvels, Uit: De Vlaschaard 133 Is. Querido, Uit: Menschenwee 137 O S. Adama van Scheltema, De Man met de Schoffel . 143 He. Roland Holst-v. d. Schalk, Uit: de Nieuwe Geboort 145 Aug. Peaux, Gedachte 146 25 G. A. BREDERO BOEREN-GESEUSCHAP Uit: Boertigh Liedtboeck Arent Pieter Gysen, met Mieuwes, Iaap, en Leen, En Klaasjen, en Kloentjen, die trocken t'samen heen Na 't Dorp van Vinckeveen : Wangt ouwe Frangs, die gaf sen Gangs, Die Worden of ereen. Arent Pieter Gysen die was so reyn int bruyn, Sen hoedt met bloem-fluwiel die sat hem vry wat kuyn, Wat scheefjes en wat schuyn, So datse bloot, ter nauwer noot Stongt hallif op sen kruyn. Maer Mieuwes, en Deentjen, en Iaapje, Klaas [en Kloen Die waren ekliedt noch op het ouwt fitsoen, In 't root, in 't wit, in 't groen, In 't grys, in 't graeuw, in 't paers, in 't blaeuw, Ghelyck de Huysluy doen. As nou dit vollickje te Vinckeveen anquam, Daer vongdese Keesjen, en Teunis, en Ian Schram, En Dirck van Diemerdam, Mit Symen Sloot, en Ian de Doot, Met Tys, en Barent Bam. De Meysjes vande Vecht, en vande Vinckebuurt Die hadden heur tuychje te wongderlijck eschuurt, 26 O se waren so eguurt, Maer deynckt iens Fy had lange Sy Huer onger-riem ehuurt. Sy gingen in 't selsip : daar worden so eschrangst, Gedroncken, gesongen, gedreumelt en gedangst, Gedobbelt en gekangst, Men riep om wijn, het most so sijn, Elck Boerman was en langst. Aelwerige Arent, die trock het ierste mes, Tuege Piete Kranck-hooft, en korsehghe Kes, Maar Brangt van Kaallenes, Die nam een greep, hy kreegh een keep, Mit noch een boer vijf ses. De Meysjes die liepen, en lieten dat geschil, Kannen noch kandelaers, noch niets en stonger si Maer Kloens die stack, en hil So dapper uyt dat een Veen-puyt Daer doot ter aerden vil. Symen nam de rooster, de beusem, en de tang, En wurrepse Ebbert, en Krelis vner de wang, Het goetjen ging sen gangh, Het sy deur 't glas, of waer 't dan was, Mijn blyven was niet lang. Ghy Heeren, ghy Burgers, vroom en wel gemoet, Mydt der Boeren Feesten, sy sijn selden so soet, Of 't kost yemandt sijn bloet, En drinckt met mijn, een roemer Wijn, Dat is jou wel soo goet. 30 GRANIDA. Hoe vrolijck is den geen die danckbaerlijcken leeft By d'ondanckbare mensch die geen vernoegingh heeft! Dees Harder toont meer dancks voor not van bosch, [en boomen Als menich Eelman voor gheschoncken Vorstendoomen, Die vaeck zijn Prince danckt met oproer oft verraet, En acht maer elcke staet, een trap tot hoogher staet. Met welckeen yver komt my dees zijn dienste bieden? Al de (Henstwillicheyt gheveynst der Edelheden Is my soo veel niet waert; want dese die betoont Sijn heusheyt, niet uyt hoop van die te sien beloont: Ten Hoof op hoop van loon is 't aenschijn vol ghenegen- [heyt, Maer het onheus ghemoet vol onwillighe tegenheyt. Ghy grootsche Princen, die door u uytheemsche pracht Verwonderingh soeckt by 't volck, om van het hooch [geslacht Der Goden afghedaelt te schijnen, u cieraden, U Scepters, Croonen, en u purpere ghewaden, En maken u niet soo grootachtbaer aenghesien, Als de natuyre maeckt een laech-gheboren, dien'Thaer lust, om lieffelijck de Werelt te verbasen, Een edel geest in 't hart en in 't ghesicht te blasen : En eieren het aenschijn vol vrolijckheden soet Met defticheyt ghemengt, van hoofde tot de voet Besprengend' over al de welghemaeckte leden Met goddelijcker glans als princelijcke kleden. Ghelijck d'eerwaerde Son is by ons aertsche vuyr, Sulcx is by d'arme kunst, de kunst-rijeke natuyr. Wat handt heeft oyt haer soo vernuftich mereken [laten, Dat zy, bootserende de Conincklijcke vaten, Vormde 'tghewrochte goudt in aerdigher manier, Als de natuyr de Schulp, daer ick uyt dronck alhier? 31 Dan 't Hof en siet niet schoons in dinghen licht ver- [kreghen, Natuyrs gheboden dienst is hen onwaert en teghen; Maer ghy eenvoudich volck ontfangt haer gaven rijck Met open armen, en ghebruycktse danckbaerlijck. BEY VAN IOEFEREN. Ghy lodderlijcke Nymphen soet, Die nauwelijcx een roosen-hoedt Om gouwe kroon soudt geven, Hoe wel lust u uw leven? Uw lusten is u als een wet, Uw loncken is een ty-gheset, Uw kouten is vryage, Uw minnen is boelage. De schaduw die de kuylen heelt, Waerin ghy u ghenoechjens steelt, En soudt ghy niet verwinssen, Om schaduthroons van Prinssen. Wanneer ghy aen de reye gaet, En dat het schalcke Liet je raedt Het diepst van u ghepeynsen, Hoe qualijck kundt ghy veynsen. Maar soo 'tu lief niet beter kan, En toont u dat sijn harte, vanUw hartjen is ghedreven, Wat isser om te geven? Soo ruylden ghy dat deuntjen niet Om avondt-spel, of morge-liedt, Dat voor Princessen deuren, Haer dunne slaep komt steuren. 32 Een appel, die met jonste groot U boeltje werrept in u schoot, Daerom soudt ghy versmaden 'S Hofs tafel-overdaden. Als van u Lief ghemeldet wert, Zijn 'tuwaerts overgeven hart, Soo zijt ghy bet te vreden, Als Prinssen aenghebeden. 'Teenvoudich leven haylich, leydt GhyUên in vreed' en vaylicheydt, Uw vryheyt gaet te boven De schijn-wellust der Hoven. JACOB GERRITSZ CUYP 1594—1651/52 (Rijksmuseum Amsterdam) 33 Uit: HET TWEEDE DEED GRANIDA. O rechten sonder reên ! o wetten sonder weten i Met recht mach 't opperst recht wel 't opperst onrecht Tj ., ."' [heten : Besit van staet, van landt, van gelts ontelbre som Dat deylt ghy nae 't gheluck, niet nae de reden om' Des vaeck, de slechste krijcht hier van de grootste t? j- tin [winste, J*n die het meeste waert is lijdt hem met het minste ■ Van derfgoen die natuyr ons achterliet ghemeen Deyldy den eenen veel, den andren gansliick geen' O rechten sonder reên ! Verkeerder menschen lust, en snoode schelmerijen Hebben u voortghebracht; want in de gulden tiien Doen s werelts kintsheyt soet niet deed, dan sliep, of Doe niemandt vorder als voor noodruft sorghe droech En hadder niemandt veel, maer yder had ghenoech ' Doe waerdy onbekent, maer nu, door boosheyts woeden Zydy een noodich quaet, om quader te verhoeden ' Doe koos men Dief nae lust, nu dwingt het onderscheydt Van staten, vaken ons te maken Hef van leydt ■ En d overvloedt die maeckt den aldermeest van machten Behoefüch in het geen dat aldermeest is t* achten Nederl. Schrijven, n°. ö. 2 36 Wat haen, hoe bits hy was, boot hem vergeefs den beek? Wiewas niet doof of blint, die zich in 'tperck liet hooren? Waer vocht ooit haen zoo trots, met slaghpen, beek, en [sporen? Al stack hy op zijn aêm, al quam langs 't lijf het bloet Gedropen van het hooft, noch hielt de kamper moedt, Dat 's vyants veder stoof : dan stont by als een muur- [werek. Hoe trots was hy van gangk ! Wat droegh die gast een [uurwerek In zijnen kop ! Hoe ficks, hoe klaer en helder plagh Hy lant en dorp rontom te wecken voor den dagh ! Bezie zijn pluimen vry, die roode en goude veeren. O Rookam, wie dit ziet, die moet zich uwes deeren. GOVERT. Ghy zwijght nu wat al schade ons Zuidtzy heeft geleên. Haer honighkorven zijn de kappen afgesneên, En om wat honighs ging de gansche stock verloren. WARNER. Ghy liet uw' waterhont ons vogelkoien stooren Om eenen teelingk, en verjoeght de gansche vlught. Zoo wort de koy geschent: de vogel schuwt dees lucht. GOVERT. Ghy houwt van boven neêr, dat boom en stam verwatert, En uitgaet: is 't niet fraey? dan lacht men, dat het [schatert. WARNER. Ghy licht een anders fuick, en zinckt haer in de kil, Of vischt in 's buurmans sloot en wateringe al stil. 37 QOVERT. Ghy zet by schemering 'tverlaet al heimlijck open En laet een bracken vloet in velt en ackers loopen Die quijnen jaren lang, vergeven door dien wrock! WARNER. Hoe dickwils tastte uw herck wel over in ons block? GOVERT. Ghy tast wel achter om naer iemants schaer, en kouter Ut draeght ons koren van den molen: wie is stouter?' WARNER. Ghy rnelckt een anders koe, by klaren lichten dagh : Dat bleeck met lang geleên, toen Mekker quam op slagh. GOVERT. Ick wist dien buit zoo stil by avont niet te morssen ais Grijp, die s nachts wel durf op 't velt ons gerven [dorssen. WARNER. Had Gijs den springhengst korts den staert niet afgeknipt Om tpaertshair? evenwel is hy 'tgevaer ontslipt GOVERT. Wie stack den driescht in brant? wie queet zich lest zoo t>„ , , [wacker, En wierp by doncker nacht dat onkruit in den acker? WARNER. Wie groef ons knijnshol op? wie dorst ons watering Vergeven, dat men niet dan doode visschen ving? 38 GOVEET. Wie zagh ter middernacht, wanneer de menschen [droomen, Die nachtrave Eerijcks ooft afschudden van de boomen? WARNER. Waer vont men oit in 'tlant een visschersmaet zoo [kloeck. Dat hy op 't lant een' haen kon visschen met een hoeck? GOVERT. Niet waer? die, toen het sneeu aen boom en tak bleef [hangen, De duiven op het voêr kon met zijn slaghnet vangen? HEEREMAN. Waer toe dit bits verwijt? de tweedraght groeit en wast In top, terwijl men kijft, en bast en wederbast. Dees droeve dagh gebiet den buretwist te staecken. Door schelden zal men traegh tot eenigheit geraken. VOLCKAERT. Dat 's recht: oock is het hier geen tijt van lang te staen : Men zal terstont te kercke, en dan te keure gaen. WARMER. VOLCKAERT. WARNER. De Heemraet hoor' my eerst: ick heb een woord te [spreken. VOLCKAERT. Wat zoecktghe rust, of twist, en altijt wint te breken? Zoo raeckt men niet gelijck: zoo wort geen dorp geredt. 39 WARNER. Dat onrecht dient hem eerst met recht betaelt gezet Hoe roept men dus om vrede? ick kan den vrede missen' Het spreeckwoort zeit: in troebel water is 't goet Want geen krackeel zoo klein, men haelt'er voorfeduit' Waer slagen vallen, valt gemeeneüjck goe buit. VOLCKAERT. Zoo woudtghe om eige baet den pais wel eeuwigh derven Al zou er jaer op jaer een lantst of tien om sterven?' WARNER. Men sterft maer eens. Wie sterft, dien iszijnkostgekocht. VOLCKAERT. O zotte Warner, zwijgh : wat spreeckt ghy onbedocht! Zou een, om by t verdriet van velen wel te varen En om een buick vol broots, zoo menigh man bezwaren?' Dat leert de reden niet: de domste koe van 'tlant Indienze spreken kon, gebruickte meer verstant. ' Zoo zal men langkzaem 't vier van ons krackeelen lessen. Wat is er bloets gestort, en vleisch gekerft met messen l Hoe menigh bruicker lants vervochten by den dronck Verzopen m t gelagh ! Wat heeft dit out en jongk ' En man en wijf beklaeght! Hoe zag men zoo veel Versterven jaer op jaer van d'oudren op hun kindSs ■ De mannen eerst, en dan de wijven hantgemeen, Plokhairen vaer en zoon, de vrienden onder eerl! Wat hoorde t een geslacht het ander niet verwijten En spuwen in t gezicht, met krabben, slaen, en bijten En houdt ghy Warner noch dit kluwen in de war? Zoo gaf men u te recht den naem van Warenar 43 Een heimelijcke kracht en vetheit door het branden ; 130 Het zy de vlam verteer' 't gebreck der ackerlanden,' Onnutte vochtigheit gansch uitzweete, of gewis Het vier al wat verstopt en toegesloten is Ontsluite, en helpe aan lucht, waer door de jonge telgen En wortels in den gront den dau en 't sap verzwelgen ; 135 Of 't vier al d'aders van het aerdrijck meer verhard' En toesehroey' tegens 'tnat des regens, en de smert, Die 't voelt door 't steecken van de zonne, of 'tfel [bespringen Des kouden noorden wints, gewoon in 't hart te dringen, Hy helpt den acker oock niet weinigh met zijn hant, 140 Die teene horde en eg met arbeit sleept door 't lant, En harde kluiten breeckt. de blonde Ceres zegent, Bestraelt hem uit de lucht niet ydel, en bejegent Den wackren bouwer oock met gunst, indien hy zwoeght, En kloeck dén kamp, in 't lang op zijnen rugh geploeght' 145 Oock in de breete snijt, en niet ontziet heel wacker ' Te bouwen, en zich heer te maecken van den acker. Ghy ackermannen bidt en wenscht met alle vlijt Om natte zomers, en een' droogen wintertijt. Een drooge wintertijt verheught gewas, en voren. 160 Dan stofte Mesie eerst geweldigh op zijn koren, En dan stont Frygie verbaest om zijnen bou. Wat wil ick veel van hem vermaenen, die getrou, Terstont na'etzaeien, zweet, en nimmer'tlant laet rusten Met zantklont dick bestroit, of zijne vruchtbre kusten 155 Bevochtight met een bron en versche waterbeeck? En, als het zaet verbrant op velt en korenstreeck, En quijnt van hitte, een bron laet van den heuvel daelen, Die langs de Hippen ruischt, en met zijn waterstraelen Het dorstigh velt verquickt? wat wil ick weder iet 160 Van hem vermanen, die, op dat de hallem niet Door last der zwangere aer bezwijcke, in 't weeligh [groeien, 44 De groeze door den tant der kudden af laet snoeien, Wanneer het koren juist tot aen de voren wass'? Wat rep ick hier hoe nut het zy een' staenden plas 165 Te leiden over 't zant, dat droogh is uit zijn wezen? Byzonder zoo, by lente of herrefst, een gerezen En hooge watervloet de warme slibbe spoel', De holle greppels vuile, en vore, en sloot, en poel. Hoewel een ackerman, die kloeck is, en ervaeren, 170 Dit grondigh weet, en kent niet minder wat bezwaeren En arbeit d'acker eischt van mensch, en os met een, Noch wort'er, schut men 't met, geen kleine scha geleên Van ganzen, gulzigh in den aert, Strymonsche kraenen, Van schaduw, cikorey, wiens bittre wortels baenen 175 Den wegh tot groot bederf, den allerhooghsten Godt Beliefde het aldus des ackerbouwers lot' En zuren arrebeit niet lichter in te zetten, Toen hy de ploeghkunst eerst in zwang holp, en haer [wetten, Om 's menschen brein en geest door 's levens moeilyck- [heên 180 Te wetten, op dat dus 't geoefent brein tot geen Versufte slaepzucht noch geen domheit moght vervallen. Voor Jovis eeuwe wist de huisman niet met allen Van zaeisaizoen, noch ploegh, en niemant stont het vry Te deelen door een pael en merck zijn landery 185 En erf, dat was gemeen, en d'aerde, zonder ploegen, Broght vruchten voort van zelf, en kon het hart ver- [noegen. Hy wapende de slang met zwart en boos vergift, Schon wolven aen op roof, liet schepen, snel van drift, De zee en wateren bezeilen, en de stroomen. 190 Hy schud, zoo ras hy heerscht, den honigh van de [boomen, Verberght het vier, verkeert de waiterbeeck, eerst wijn, In water, op dat noot de vinder zoude zijn 45 Van veelerhande kunst, in zwang geraeckt door kloecken; Op dat de noot het graen mocht in de vore zoecken, 195 En 't vier, dat in de rots, en in haere ader doock, Uit kaizelsteenen klonck, de stroom begon toen oock Den uitgehoolden boom op zijnen rugh te voeren. De zeeman merckt de vaste, oock starren, die zich [roeren, Gaf eclk gestarnt zijn' naem, zeilstarren, klaer van veer, 200 De Regenstarren, oock den kleenen noortschen Beer. De lijmstang quam toen op, en strick, om 't wilt te [binden, En vogels door bedrogh. men liep met hazewinden Bezetten bosch en woudt, een ander wierp het net Op vliet, en waterstroom, een ander stack in 't wedt 205 Der zee, en wierp het want in zoute en diepe plassen. Het harde stael quam op. de zaegh begon te krassen: Want dus lang wert het hout met beitelen geklooft. De kunsten quamen voort, uit menigh schrander hooft. Gestadige arbeit, noot, en nijpende arremoe dringen 210 Door al wat wederstreeft, en zwichten voor geen dingen. De blonde Ceres leert den mensch in 't eerste vroegh Den ongehouden gront omkeeren met den ploegh; Als 't godtgewijde woudt ontzeght, ten steun van ['t leven, Haeghappels op de haegh, en eeckelknop te geven, 216 Dodone 't voedsel hem durf weigeren met gewelt. De korenplaegh nam toe, en trof 't gewas op 't velt. De korenpest verslont, verteerde halm, en koren. Het velt stont vruchteloos, verwildert in de voren, Van spitse distel, die gewas en aer verplet. 220 Het scherpe klissenbosch, de bitse netel met Boos onkruit winnen velt, en laeten niet, in 't bloeien Van 't weeligh koren, stout gedurigh aen te groeien. De stoppel, ydel stroo, geraeckt aen d'overkant: Weshalve, indien ghe niet gestadigh 't ackerlant 46 225 Wilt eggen, en de vlught der vooghlen, snoot en olijck, Verjaegbt met molen, pop, en ratelenden molijck, En tack en schaduwen verdelght uit hunnen gront, De Goön om regen bidt; ghy zult, helaes, in 't ront Een ander al vergeefs de garven in zijn schure 230 Zien laên met overvloet, en mooght, ter quader ure, Wel eickels in het woudt gaen schudden in uw schoot, Tot boete van gebreck, en bittren hongersnoot. J. VAN HEEMSKERCK Uit: BATAVISCHE ARCADIA. Terwijl sy, aldus met dese praet besigh zijnde, Waebmond de woorden bynaest uyt de mond saegen, waerense eer sy 't wisten te Wassenaeb gekomen, alwaer, soo als de paerden pleysterden, sy langhs een dichte laen, die van 't dorp na een hof-steede toe liep, een seer soete stemme al singende hoorden naederen: dies Wotjtheeb, Waebmond en Diedebick, uyt nieuwsgierigheydt van de waegen springende, sich soo stilletjes alsse konden achter eenige ruyghte begaeven: om ongesien te hooren, en ongehoort te sien, 't geen door 't geluyt van sijn soeten sangh soo aenlockelyck was. Dus saegen sy voetje voor voetje door de Daen aenkomen een bevallige Herderinne, die vermits de Son, nu bynaest aen 't ondergaen zynde, een lieffelijcken avondtstondt voorbracht, haer scheen te komen verlustigen in dat aengenaeme over-blijfsel van sulcken schoonen dagh, dat met soo veelderhande verwen de heldere lucht op 't aerdighste was afsettende, als of de 47 son in 't neemen van een vriendelyck afscheydt van d'aerde sijn Meestersse, haer met een kostelycke keeten van alderhande glinsterende gesteenten hadde willen beschencken. Sy hoorden dan, soo alsse nu naeby waeren, dat de Herderinne, na wat stil swygens, met een sonderlinge soetluydentheydt op 't nieuws weder aanhief dit volgende : SANGH (op de wyse : De traentjes die sy weende, die deeden den Buy ter wee.) I. O, Wel vernoeghde sinnen ! Wat zyt ghy vol van heyl? Die om geen mallend minnen Hebt uwe vryheydt veyl. II. Hoe vlieten uwe daegen In soete rust voorby? Daer Minnaers druckigh klaegen, Bn nimmer naeuw zyn bly. m. Hoe gae ick onbekommert Danghs dese b'eve laen? Die dick en dicht belommert, My liefkoost met haer blaên. 48 IV. Ick slaep de nachjes over, En 's morgens slaepens moe; Soo groet my lof en loover. En alles lacht my toe. V. Ick sie de Sonne-straelen Verrysen met geneught: Ick sie die weder daelen Met even groote vreught. VI. Daer myn gespeelen suchten, En bangh en byster sien, Daer ben ick vol van kluchten, Doe alle droefheydt vliên. VII. Daer 't haer verdriet te leeven, L/Ust my myn leeven wel: Daer Min haer wetten geeven Komt, ick hem wetten stel. VIII. Ick haet gediénstigheeden, Die onder ootmoets schyn Gebieden door gebeeden; En Meester daetlyck zyn. IX. Wegh met vergulde banden, Die maer van buyten schoon, Een vryen staet verpanden, Om sulcken slechten loon. 49 X. Dies hoedt u myn gedachten, Dat niemant u die rooft: Soo hoeft ghy met te wachten, Eens anders heerschend hooft. Dit geestige Sanghstertje, was van een middelbaere gestalte, eer echter aen de korte, dan aen de lange kant Met blaeuwachtige, doch uyttermaeten gaeuwe en vnendelycke oogen; en niet te min de wyn-brauwen bruyn, 't hayr daer en tegen uyt den blonden, en de yerw uyt den blancken, waer op een aerdigh bloosjen m t midden van de ronde koontjes sich vertoonende t besit van een volkoomen gesontheydt te kennen gaf ' De veranderingh van soo veelderhande verwen, in soo kleynen omtreck, een wonderlycke aengenaemheydt aen t aengesicht van soo bevalligen schepsel veroorsaekende. Den hals was poeseligh wit, daer een minnelyck krinckeltjen nu en dan scheen dertelyck in te komen speelen, en gelyck als vouwetjes in te maeken om de.Minnaers in te vangen. Waer datse (ongetwyffelt om het wit wel te doen afsteeken) een aerdigh swert zyde snoertje om had, daer een kleyn goude nngetjen aen hingh, ingeset met Diamantjes. Op t hoofd hadse een spits hoedeken, met blaeuw armesijn overtrocken, waer dat een silver kantjen met looveren om lagh; de pluym was van wit en blaeuw onder een gemengelt, wat over den hoet neerhangende- het masker, met een spelde aen de tuyten vast gespelt daelde soetelyck ter zyden langhs het hooft af dé lockjes speelden luchjes onder den hoedt heen, sonder seer door dwangh van krul-kunst in een gekronckelt te zyn, die een te gemoet komend windeken by wylen geestigh doende achter af waeijen, scheen als geneucht 50 te neemen in soo soeten poeseligheydt tot een snoggerder omtreck te verscheppen: en alsoo dat aengenaeme aensicht, door een aerdige veranderinge (die selfs de werreldt haer schoonheydt geeft) noch aengenaemer te maeken. Den boesem was met een nette neusdoeck losjes om den hals toegedeckt: haer kleedt van heel fijne witte nopjes, geboort met speldewercks kanten, en voor en achter vierkant uytgesneeden tot aen de schouders toe. De mouwen waeren ruym, en met een aerdige onachtsaemheydt vry hoogh aen 't hemde omgeslaegen. Op elcken arm lagen drie stricken van blaeuw satyne hnt, en met negen van deselve strickjes was het kleedt beset van den boesem af tot beneeden toe. Aan de slincker handt hadse een geestigh hayren armbandeken, netjes door een gevlochten, en d'eynden daer van met een gouden slootjen aen den anderen gehecht; waer op, in 't midden van een groen Dandtschapje, seer geestigh geschildert stondt een weeselyck soet vrouwenbeeldeken, met een speer, en daer op een hoet, in de handt; leunende met den anderen elle-boogh op een ancker, en haer oogh geslaegen hebbende op een witte windthondt die aen haer voeten lagh. Dese herderinne in't aenkomen beurde haer witten rock een weynigh als 't waer, op voor 't stuyven, waer door men quam te sien haer blaeuw satyne onderkeurs, die met een groote silvere kant omleydt was; en soo als de windt die by wylen in 't voortgaen wat opwaeyde, wierdt men daer onder gewaer een witte schoen, en daer op een roos van blaeuw zyde lint, met silvere loovertjes, die geweldich afstaeken. In haer weesen speurde men een vrypostige onbekommertheyt, en niet een enckel kreuckjen kon men vinden om een sorghuytbeeldend fronsjen op 't voorhooft te maelen: haer gelaet aen haer sangh ea haer sangh aen al haer doen, 51 gelyck als de behulpsaeme handt leenende, om de volkomen vergenoeginge van haer vrolyck gemoedt ten vollen te vertoonen. Naeuwelijcks had Diederick 'tgeduldt om haer hedeken uyt te hooren, en soo haest hieldt sy niet op, of hy tradt tot haer in, seggende, my dunckt Herderinnetje, dat dit eensaeme buytens-weeghsche Wassenaer, waer niemandt komt dan dieder weesen wil, de gemoederen van syne inwoonders buyigh en byster maeckt, immers soo 't uytter herten komt 't geen ick u daer terstondt hebbe hooren singen; want dat Meysjes soo minnesoet als ghy zyt, dus minne-haetigh souden zyn, is de bysterste buy myns oordeels, die oyt uyt de Noorder zee van ongevoeligheydt soude konnen voortkomen. De min, Mallootje, is goedt, de min is soet de min is menschelyck, de min is wenschelyck en heeft dat met de deught, de kostelycke deught, gemeen datse m haer waerde niet kan beloont werden dan door haer eygen waerdije. De Herderinne haer dus in haer eensaemheydt beloopen siende, stondt in 't eerste een weynigh verset maer daetelyck met een sonderlinge welvoegentheydt haer t'hunwaerts wendende, Herder, seyde sy ick heb noyt hooren seggen dat de min met de deught veel gemeenschaps had; maer wel heb ick gehoort en my dunckt datter al wat aen is, dat dit boefje daer ghy van spreeckt, vry wat gemeens heeft met de brandende toorts daer 't de Dichters en Schilders mede afmaelen want gelyck dat gedeelte van 't vyer, 't welck afschynt en licht geeft, seer aengenaem is, maer 'tgeen datbrandt met anders by brenght als smerte en verdriet voor de geene die 't te na komen, alsoo gaet het oock met de liefde, dat een mooy dingetjen schynt om mede te speelen eer men daer te deegh aen vast is ■ maer wanneerse eens 't gemoedt heeft bemachtight, soo 55 Om onder dack te gaen voor dat de sterren schijnen, f 2175 En all de wonderen van 't heerlicke gesicht, Als d'ander' keers verschijnt op 't ondergaende licht; Die tijd verveelt my min dan all de dagh der daghen ;' En 't spyt my dat de kloek van Voorburgh heeft gé- [slagen Twee slaghen meer als Acht; soo veel wereks valt my [toe. 2180 Wie oyt op Hofwyck was, en vraegh' niet wat ick doe. Ick ben te landewaerdt, en 't kan my met verdrieten, Maer oock te waterwaerdt, en aende Vliet der Vlieten' De levenste Rivier, de doorgeploeghste Vaert Van all' die Holland kent en binnen 's lands bevaert. 2185 'K geeft voor de waerheid uyt, all heeft het schijn van [liegen ; (De tuygen zijn te veel, all socht ick te bedriegen) Twee hondert kielen zijn voor Hofwyck heen getelt Die dagelix door Zeil, of Mensch, of Peerds geweld Voor Hofwyck henen gaen. Nu tert ick Rhijn en Maze, 2190 En Dort en Loevestein; nu lijd ick dat men blasé Van Sparen en van Y, jae vande Noorder Zond, Daer niemand meer gevaers en wedervarens vond, Als in mijn' volle Vlied; die niet en is te naken, Men siet'er Schip of Schuyt d'een' d'andere geraken, 2195 Men siet'er Dyn door Dyn geweven, Peerd aen Peerd, Zeil achter Zeil gereckt, roer tegens roer gekeert ; Men hoort'er van, houw voll, houw binnen, en houw [buyten, Men hoort den Iager-boef sijn ongemack verfluyten, Of koelen met een lied de bleinen die hy rijdt, *200 Niet nu eens, en eens flus, maer stadigh en altijd, By doncker en by daegh. Hier hoef ick niet te vragen, Wat tij is 't vanden dagh? de Beurt-schuyt kan 't [gewagen : En die ten sevenen ten Haegh uyt werdt gebelt, 56 Die weet ick dat met my de kloek van achten telt; 2206 Die vyf te Deiden hoort telt recht voor Hofwyck seven ; Dat 's 't uerwerek vande Plaets, dat sonder veer ge- [dreven En sonder weer-wicht gaet, en daerom noyt en wraeckt, En daerom vaster gaet dan all' diem' elders maeckt, En windt sich selven op en dryft sijn' eigen' raden. 2210 Hier treed ick 't soetste pad van all' mijn' soetste [paden: Hier treed ick weder zijds op 't kantjen van een' plass, Die d'een den anderen verpocchen met haer glas. Ten Noorden is 't mijn diep, ten Zuyden is mijn Schuyt- [natt, Daer ick dan d'eenen Boer, dan d'and'ren schipper [uyt vatt, 2215 En vrage, „waer wil 't heen, Goe mannen, waer van [daen? „Hoe gaet ghy soo ondiep, hoe zijt ghy soo gelaen? „Maer, Heerschop, seghter een, wy hebben 't ruym voll [plancke. „En geeft het goed wat winst? wy hebbe God te dancke, „We laden 't te Sardam en komme langs de Meer. 2220 „Deur d'ouwe Wetering, en soo den Rhyn om neer, „En soo deur Deidsen dam, om te Schiedam te lossen : „Daer kryge we licht vracht van Varekens of van Osse, „Of wat de Koopman will; want, kijck, 't is een moy [Schip, „En 't voert wel licht en swaer : en kryge we dan slip, 2225 „En moete leeg naer huys, dat moete we verdrege : „Scha-baet, daer valt te met een kangsje onder wege „Daer 't treek-geld op magh staen; aers moetew'inde [lyn, „En halen 't met den hals ; maer dat 's en' korte pyn : „Aen geun sy vanden Damm en vinden we gien breggens 2230 „Dan mach'er 't Zeiltje by. Hier op volght veel meer [seggens, 57 Naer 't volckje sprakelick en lichter aende praet Als af te helpen is : Maer 't Schip, dat niet en staet, Ontvoert my 't leste woord, of, liever, leste woorden, Daer ick den sinn af giss all stond ick s'aen en hoorden; 2235 „Claes, roept hy tot sijn knecht, die op 't voor-onder [staet, „Hoe lust het Steedse volck een praetje by de straet, „Daer 't luys leegs staet en kijckt in 't midden van sijn' [lussjes, „Hoe kooselde die Vent, hoe still en hoe gerusjes ; „Hoe taeld' hy na bescheid vande bekende wegh ; 2240 ,,K' namt voor en Hagenaer ; en by men Ziel, ick segh, „Dat Haeghje weeter of : nu. speult'er vreemde streke ; „Se raken an groot goed, te met in minder weke „Dan wy der jaren an verslooven nat en kout: „Dan wetense gien raet met koffertjes voll goud, 2245 „Dan gaet'et goed soo 't quam, dan tijense na buyte ; „En 't Roosenobeltje moet springe voor de kluyte, „Voor Weuning en voor Wey, voor Kroft en Klaver-kley; „Gien goed en valt te dier, het macher of, wich hey : „En dan 't Treweel in 't werck, en dan begett Casteele 2250 As Torens, elck om 't moyst. Y gut Claes, niet dat [deele, „Heit ongse heven Heer ongs allegaer emaeckt „Uyt iene slagh van Kley, en worde wy ewraeckt, „En erve wy in 't goed as Basterde? wat Duyvel, „'Kwouw dat men aessem mé iens gaen mocht over ['t suyvel, |255 „'K mien dat icker men spull sou speulen as en held : „lek sie wel, dieder maer sen lijf wat naer en stelt, „Eer j'om siet benje rijck : en kusse mit en wape „Maeckt alle kunste goed ; daer meugj' op sitte schrape „Tot dat je Troortje barst en wordt en Ys're kist §260 „Met seuve grendele . en word je na gevist, „Die 't lake doen 't soo wel as die je 't stick verwyte ; 58 „Soo wordt'er niet eklapt. Claes moetet me niet spyte „Dat ongse bestemoer, doe 'kVaer en Moer verloor, „Soo lydighe versuft' en dwaelde van het spoor, 2265 „En hielmen uyt'et School: Gut hadd ick leere schrijve „En lesen, as dat volck, wat wouw ick niet bedrijve ! „'K hadd lang een mangtel an, een Tabbert of suck goet, „Voor een bepeecte broeck, die 'ck nouw verslyten moet; „Een handje voll Datijn, hebb ick me late segge, 2270 „Daer komt het miest op an, en dat 's goed op te legge, „We hebbe mé verstanght, we bennen all ien slagh, „En dat's wel haest eklaert, die maer wat suffe magh. Meer hadd hy op de tong, meer meenden hy te preken ; Maer 't Schip was voor den Damm, daer most hy 't laten [steken ; 2275 En 't zeil most over end. Wie wenschte niet de vracht Van sulcken Schip te zijn? nu hebb ick 't maer gedacht. En, als ick 't overslae, de Boeren weten wonder ; Maer weten min dan all: de waerheid loopt 'er onder ; Maer meer waerschynhckheids. O, Schippertje, goed [knecht, 2280 Waert ghy tot inden grond van alles onderrecht, Saeght ghy tot inde Milt van die ghy wilt benyden ; Verstondt ghy neffens my 't gepeperde verblyden, Het gallighe vermaeck van die daer staet en siet, En hoort u sorgeloos staen fluyten langs de Vliet, 2285 En wist ghy hoe dat hert, in 't midden van sijn' Roosen, Sijn' kommeren veeltijds met weet waer langs te loosen ; En wist ghy hoe hem 't haer te bergen komt te staen, Die wel op Hofwyck is, en naer den Haegh moet gaen, Den Haegh, die doornen Haag, daer Eer en Deughd en [Reden 2290 Veel tijden wert betaelt met vuyl' ondanckbaerheden ; Daer weldoen wert beloont met laster of geweld ; Daer 't uyterste gepoog der Vromen wert gestelt Den boosen tot een' schimp ; daer 't met en is te passen, 72 'T is mijn gewoonte niet voor vrienden broot te sparen. De kunst hier in gebruyckt en in niet al te groot, De stof ons aldernutst is bagger uyt de sloot, En die met zandt vermenght, en onder een geslagen, Maeckt dorre klingen nut om hout te konnen dragen. Hier plant ick boomen in van alderhande slach, En proeve wat de gront van desen aert vermach. Maer bagger uyt een sloot, daer nevens boomen wassen. Is boven alle mis de boomen toe te passen. Want 'tloof dat nederzijght, is op den gront verrot, Rijst op te sijner tijt, en schiet een machtich lot. Dat noyt te voren was, tot yet te konnen maken, En is geen menschen werck, maer Goddelijcke saken, Oock yet dat wesen heeft tot niet te doen vergaen, En is tot heden toe by niemandt oyt gedaen; En daerom gaet'et vast, oock kan 't de daedt bewijsen. Dat neder is gedaelt, dat moet eens weder rijsen, Al is 'et enckel stof, en als te niet gegaen, Het krijght al weder kracht om op te mogen staen. Het gantsche wesen sucht, als met een groot verlangen, Tot dat 'et beter stant ten lesten sal ontfangen, Te weten, op den dagh als Godt het wonder Al, Ontbinden en van nieus in wesen brengen sal. Nu wie van lichten duyn wil maken nutte landen, Die gae met onderscheydt ontrent de schrale zanden, Wat grof is of te scherp, of vuylen roest ghelijck, Brenght dat niet in een tuyn, maer in een buyten-dijck Want die hier anders doet, heeft moeyt en kost verlooren, Vermidts het niet en deucht tot hout of eenigh kooren ; Maer zandt wit, fijn en sacht, en na den eysch bereyt, Geeft vruchten als het wort met reden aengeleyt. Het ander evenwel wert metter tijt gewonnen, Door regen, soete lucht, en krachten van der Sonnen. En 't zant aldus gemeuckt, draecht noch ten lesten hout, En dus so maeckt de tijt van duyn een lustigh wout. 73 Siet daer een nutte vont, waerdoor men schrale zanden, Verandert door de kunst in zegen-rijcke landen. Wat mis niet uyt en recht, kan kunst en bagger doen, Die maken metter tijt versenghde klingen groen. III Nu laet ons wederom tot onse klingen keeren, En oock om dese gunst den milden Schepper eeren ; Men vint in onsen tuyn al mede sijn vermaeck, Of in een schoone vrucht, of in haer goede smaeck. Godt heeft nu dit ons werck so verre laten komen, Dat kruyt en boom-gewas het zandt heeft ingenomen, Niet slechts van wilden aert, maar dat oock fruyten voet, So datmen menighmael de tacken stutten moet. Ick vind' hier appels in, ick vind' hier schoone peeren, En wat de grage jeucht van pruymen mach begeeren. De pers en abricock, oock Kerssen veelderley, Die root en eetbaer zijn oock in de groene Mey. Indien 'er eenigh ooft mach hier of elders wesen, Dat boven mijn gewas van yemandt wort gepresen, Daer tael ick veerdigh na, en krijgh 'er enten van, En voed' yets beters aen, so veel ick immer kan. Oock poogh ick onder dies met zaeyen hout te winnen, Hoewel men seggen mach, wat gaet de man beginnen? Een boom die uyt het zaedt sijn wesen krijgen moet, Is niet voor hem die zaeyt, maer voor een ander goet; De zaeyer sal ghewis al stof en aerde wesen, Eer dat'er uyt 'et stof een boomtjen komt gheresen; Dit is van oudts geseyt, en des al niettemin Ick plege desen bouw, en doe het met gewin. Maer schoon een langhsaem hout, komt rijsen uyt de zaden, Het zaeyen evenwel en is niet ongeraden, Ick segge tot my selfs, al ben ick heden out, Daer is oock soet vermaeck in onvolwassen hout. 'T is lustich aen te sien, dat uyt de rauwe kluyten, 74 Als uyt eens moeders schoot, veel jonge planten spruyten. Ia groenen op het velt en schieten in de lucht, En geven soet vermaeck, en hope tot de vrucht. Hoe ! zijnder niet genoegh die jonge kinders telen, Schoon hun maer staet te sien hoe jonge kinders spelen, En is 't niet aen de mensch een aengename vreught, Een aerdigh kint te sien oock voor sijn rijpe jeucht? Al wat hier yemant doet met ploegen, spitten, delven, Moet vry wat verder gaen, als voor sijn eygen selven, Wie prijst 'er oyt een mensch, die oude bosschen velt, En weder in de plaets geen jonge planten stelt? Het ongeboren volck dat naer ons staet te komen, Behoort oock heden selfs in acht te zijn genomen, Want hadden over langh ons ouders niet geplant, Wat sou doch Hollandt zijn, als veen en ydel zant ? Een dien het vrucht-gebruyck van bosschen is gegeven, Sent staegh een wacker oogh ontrent de groene dreven. En waerder yet verderf, of uyt begint te gaen, Daer moet haest wederom, een nieu geboomte staen. Godt heeft de mensch vergunt 't geniet van alle boomen, Die wassen op het hoogh, of aen de lage stroomen, Maer die hier niet en doet als slechts voor sijn gebruick, Die leeft niet voor den Staet, maer voor sijn eygen buyck. Ick wil dan niet alleen op eygen voordeel letten, Maer poogen desen bouw' al wijder uyt te setten; Ick zaeye niet alleen, maer poote boven dat, En 't wort in korten tijt, een onverwachte schat. Het soogen onder dies, en wil ick niet verswijmen, Dat kan het boom-gewas, gehjek te samen lijmen, En 't is een nutte vont, die vast en seker gaet, Indien men na den eysch den suyger gade slaet. Doch 't enten met den bot, is even hier te wenschen, Maer 't enten met den bot, en wil geen botte menschen. Hier dient een wacker oogh, en nette vingers toe, Men doet een wonder-stuck, en niemant weet'er hoe. 75 JAN LUIKEN BUITENLEVEN. Die d'onrust niet in 't hart en heeft, Leeft zalig, als hy buyten leeft. Gelukkig mensch, wien 'tis gegeven, By 't vreedzame en onnozele vee, Dat nooyt noch quaat, noch onrecht dee, In 't veld zijn dagen af te leven ; De Bloemekrans braveert de goude Kroon Die 's konings zorg by nacht doet waken; Geruster zit men onder daken, Van riet gebout, als op den hogen Troon. O hoe pleyzierig is 'tte kruypen, Ter kooye, op eene veed'ren zak, In 't land-huys, onder 't lage dak, Wanneer de regevlagen druypen, Een .koele wint in hooge beuken ruyst, De krekel die geen zorg wil dragen, Voor winter, zingt uit ruygte en hagen. Tot dat men word in zoeten slaap gesuyst. Daar legt me en ronkt en droomt in vreden, Niet als den Vorst, die onverwacht Uyt zijne slaap springt, en by nacht Het klamme sweet vind op zijn leden, Om dat hem docht: men stak hem naar het hart: Maar hoe het veld begint te gelen, Hoe in het groen de Gytjens spelen, Hoe Bloemerts fluyt de Nachtegalen tart. Den hofhond bast met zijne makker, Wanneer den Huysman smorgens vroeg, Voor dag, met omgekeerden ploeg, 76 Al zingend', trekkende ten akker, Op zijne Guyl voorby de hoven rijt; Dan waaktme, en hoort de wakk're hanen, Die ons tot naarstigheyd vermanen : Gelukkig mensch, die zoo zijn jaren slijt. Men opent vensteren en deuren, Men ziet de starren dun gezaayt, Men voelt hoe 't westewindje waayt, Dat met een schat van versche geuren, Van Vlierblom en Violen zuyker-zoet, Van Wijnruit, Tijm, en hage-Rozen, Die als een root scharlaken blozen, U in uw huys zoo liefelijk begroet. Daar ziet men 't blode Haasje lopen, Gins zeylt den Havik in de lucht, De Klok-hen raast, en is beducht, Dat hy haar koomt heur kiekens stropen; De Tortel kort, de swarte Dyster fluyt, Men hoort langs 't veld de beesten loeyen, Terwijl de dag begint te gloeyen, Bn langs hoe meer haar licht te spreyden uyt. Men ziet den hof met vruchten prijken; Men zayt, of plant, of ent den boom, Of queelt een deuntje aen de stroom, Zo gaat de zomermiddag strijken; Tot dat de Zon in 't weste aan 't ondergaan, De schad'we rekt, langs beemde en heyden, En jaagt de beesten uyt de weyden, Ter kooye, met hun Uyers vol gelaan. By winter, als de wat'ren sluyten, Wanneer het snippen van de vorst, Het land met eenen harden korst Bedekt, dan blijft men in der muyten; Den avond steekt heel vroeg haar lampen aan De deeren zit 'er by te spinnen: 82 Even lustigh, even bly Onder 't grazen, van ter zy, In een bogtigh dal hoort loeien; Toon my dan, o arme stadt, Zvdk een' wellust, zulk een' schat. Welige akkers, groene boomen, Malsche weiden, dartel vee, Nieuwe boter, zoete meê, Klaere bronnen, koele stroomen, Frissche luchten : overvloet Maekt het buitenleven zoet. Daet een' koopman koopmanswaeren, Huis en hof en kas en gout Waegen op het schuimend zout Daer de witte zeilen vaeren, Vaeren, maer met groot gevaer; Veemans rykdom blyft van daer. Daet de drokke pleitzael woelen, Menigh vreezen dat de schael Van de vierschaer ryze of dael' Voor de strenge rechterstoelen ; Veeman houdt zich by zyn vee, En daer blyft zyn zorregh mê. Zaeien, planten en verzetten Geeft hem werk. hy vist en jaegt. Dikwyls valt hem eer het daegt. VUegent wilt in looze netten : Dikwyls voert hy met zyn raên Grazigh zuivel stêwaert aen. Appels enten, peereplukken, Maeien, hooien; schuur en tas Stapelen vol veltgewas, Schaepescheeren, uiers drukken; Zeven kinders en een wyf Zyn zyn daeglyx tytverdryf. Vork en riek en schup en spade 83 Zetten zyne lusten pal, 't Zy de welgemeste stal, 't Zy de boomgaert hem verzaede, 't Zy de kruitben niet te loom Op zyn laege tafel koom'. Als de lente 'tlant beschildert, Als de zomer zweet en gloeit Ploegt en spit hy onvermoeit. Als de winter 'twout verwildert Houdt hy den berookten haert Met zyn vrienden, ront van aert. 't Herfstsaizoen, vooral te danken, Snyt hem druiven, perst hem most, Most die slechts wat moeite kost: Hemelwaerde wyngertranken Vullen dan met wyn zyn ton; Onlangs schutten ze ook de zon : Want des zomers, na veel zwieren, Neemt hy, om zich goet te doen, Onder 't loof een slaepje in 't groen Daer de vogels tiereheren, Daer een levendige vhet Van de steile rotsen schiet. Els, zyn liefste door het trouwen, Wiegt met zang hem daer hy slaept Schoon ze vry al wyder gaept Dan de hoofsche staetjongkvrouwen; En hy kust 'er Elsje voor. Dus brengt Melker 't leven door. Zeg my nu, o 's Graevbzandb, Die behalve meer ook weet Hoe een boer zyn' tyt besteet; Toon me, o Rechtlicht in den lande, (Zoo zy u myn zang gewydt) Wie zyn leven zachter slyt. 84 ELIZABETH POST Uit: HE T LAND. VIden Brief „ , _ „ .,. _ . Den 16 Jan. 17—. Emiha aan Eufrozyne. Heb dank voor uwen lieven brief ; ik ben blijde, dat ik uw vooroordeel overwonnen heb. Ik zal voortgaan met u de schoonheden van het land aftemalen en u thans een lieve wandeling beschrijven. Ik ging dezen middag, uitgelokt door 't schoone weder, naar een afgelegen boerenwoning. Dan eens liep mijn weg over een rijzenden heuvel, dan door een eenzaam dal; dan op een verziende vlakte, dan weder door struiken en bosschen. De hardbevrozen grond deed ij der voetstap met een hol geluid weergalmen. Bij een dor kreupelboschje vond ik eenen eenzamen houthakker met een vergenoegd gelaat, werkzaam. Eenige vogelen huppelden, met een treurig gepiep, op de takken, even of zij mij zijne wreedheid in het omhakken van hunne zomerhutjes klagen wilden. Of mogelijk was hun oogmerk den eenzamen man, door hun flauw gezang onder zijnen arbeid te vermaken: hoe het zij, ik ontfong een aangenamen indruk van hunne zagte stemmetjes. Wat verder ontmoette mij een herder, in een dikke pij gekleed, die zijne zwaargevagte kudden naar den heiberg geleidde. Ik trad langs verscheidene boerenhutten, in welke ik de dorschvlegels met eene kunstige ongelijkheid hoorde slaan, of den doffen wanmolen hoorde brommen. — Grage hoenderen zwierden rontom den dorschvloer, aasden op den afval, en verschopten met wangunstigen nijd, het rootborstje met, dat zig S. VAN DER DOES 1653—1717 (Mauritshuis Den Haag) 85 onder hun verschool. In eenen stal zag ik een grijsaart, wiens deugdzame gelaatstrekken, en zilveren lokken, mij eerbied inboezemden: hij was bezig met zijn melkvee te voederen; zijne 'eertijds sterkgespierde armen, konden nu geen zwaarder werk verrigten. Ik stond eenige oogenblikken bij hem; zag het vergenoegde vee ; en ging weer voort. Eindelijk kwam ik bij een dennenbosch, dat op een steilrijzenden berg met eene treffende schoonheid zijnen groenen kruin opstak, uit een kring van blauwe bergen, waar aan de heldere zon eene bevallige vrolijkheid gaf. Dit groen stak sterker af, bij de dorheid der omgelegen velden. Verscheiden vogelen, gekuifde koolmeezen, gezellige winterkoningkjes en vinken huppelden hier op de groene takken, zongen zoo veel natuur hen geleerd had, en vergaten, zoo wel als ik, toen ik tot het diepst der kronkelpaden doordrong, dat buiten dit bosch de dorre winter heerschte. Overal was de grond met moschplantjes versierd, zoo onderscheiden in soort als in schoonheid : — deze vertoonden netbesneden en tweekleurige bladen; anderen donkergroene pluimpjes, en weer anderen, van een zagte zeegroene kleur, hadden keuriggevormde takjes en blaadjes; en teekenden in 't klein een rijzig woud of kreupelboschje. Ik beschouwde de boomen, ging van den eenen naar den anderen, want ook deze waren dik begroeid : en hoe stond ik verwonderd, nu ik hier, niet alleen plantjes en bladen vond : maar zelfs nette bloempjes, op hunne steeltjes zag pronken ; deze vertoonden open kelkjes ; geene een zonnebloem ; een ander een krullelie met roode, uitstekende knopjes ; weer een ander soort hing, met een lossen zwier, als linten aan de boomen ; — O ! hoe bekoorde mij dit eenvoiidig schoon ! Hoe rijk scheen mij de natuur! Welk een volle bron van edele vermaken! Noch veel grooter werd mijn genoegen toen ik, eenige moschplantjes van eenen boom afnemende, bemerkte 86 dat deze schoone gewassen, de schuilplaatsen waren van eene menigte kleine, bijna onzigtbare insectjes, die, hier in eenen voedenden slaap, in hunne celletjes ingeweven, de ongenade des winters ontweken waren. Hier gevoelde ik met eenen verstommenden eerbied deze naaulettende voorzorge des goeden Scheppers, zelfs voor zulke kleine pasbemerkbare schepseltjes! Ik ging langs eenen dikstammigen boom, die geheel met verschillend mosch begroeid was; deze scheen mij een wijden hof : en daar ik de duizenden van leventjes nadacht, die hier een geschikte schuilplaats vonden, werd hij mij een wijde wereld. Ook op deze, dagt ik, regeert God: het leven, het kunstvermogen, de schranderheid, of werkkragt van elke wordt door hem bestierd en mijne aandoening groeide met het gevoel van Gods grootheid ! Hier op peinsende, zat ik neder in het mosch, op een plaats waar de zon door 't dennenloof hare koesterende stralen op mij nederzond. Ik overdagt de nuttigheid der winterkoude, die het ongedierte doodt, de onreine schadelijke dampen verjaagt en ons ruimer ademen doet; terwijl zij de aarde een vrugtbaarmakende rust bezorgt, die haar kragten geeft tot nieuwe voortbrenging, en hier in vond ik een toereikenden troost tegen alle hare ongemakken. Ik beschouwde, met een vergenoegd oog, het geluk van onze zuidelijker gewesten boven de volken die den noordpool bewonen; die van eeuwige ijsbergen omkeetend, de nijpendste koude gevoelen, die maanden agter den anderen geen verblijdenden zonnestraal zien; en enkel bij 't schitterend noorderlicht, de bleeke maan, of het wit der sneeuw, op hunne doodsche paden geleid worden: of bij 't kwijnend geflikker, van een, met stinkenden traan gevulde lamp, in hun onderaardsche holen, door ellendig voedsel hun armelijk leven onderhouden, terwijl de woedende beer er al brommende 17 zijne logge pooten op laat nederploffen. Doch ook deze volken, dagt ik, zijn bij hun — in onze oogen beschreienswaardig lot — gelukkig; welk een gunstige bestiering derhalven van een menschlievend God! Hij verleent aan alle oorden der wereld zoo vele goederen als hunne bewoonders begeren, en elk is gelukkig in de plaats zijner bestemming ! Zouden wij dan ooit morren bij 't missen van de vrolijkheid der blijder jaargetijden ? — Het stilzitten deed mij de koude voelen ; ik rees op, begaf mij langs bouwlanden, waarop het jeugdig koorn reeds zijn eerste groen vertoonde, vergenoegd naar mijne woning. Niemand ontmoette mij, dan de kinderen van eenen armen daglooner, die met een klein getal verzamelde houtjes, naar de bouwvallige hut keerden, om hunnen moegewerkten vader aan zijn dikbestoven haard te verwarmen. Zij waren verkleumd van koude, en nogtans vrolijk; maar zij wierden het nog meer, toen ik mijne beurs opende. — Agter mij, kwam een arme visscher aan; die met zijnen hengel wat paling gevangen had, ik kogt ze van hem voor eenen goeden prijs. Hij ging de lage hut in, en ik verbeeld mij dat hij er nu zijn netten breidt. Ik kwam langs een water, waar een eenzaame eend in een bijt duikte, terwijl zijne makkers moedeloos op hun wak bleven zitten, en door een woest kwe-kwe-e, een naderenden storm voorspelden. — Ik stapte eindelijk Zorgenvrij op, en gevoel mij, door deze aangename en gezonde wandeling, lustiger en vlugger. Nu, lieve Eufrozyne, leef ook zoo gelukkig als gij in uwen kring kunt worden, en vergeet nooit uwe getrouwe Emtlia. 88 Uit den XHIen Brief. .... Er kwamen meer akkerburen ; zij zetten zig met een gullen groet, en een houding die bewustheid toonde, dat zy welkom waren, aan den berookten haart; het gesprek wierd toen algemeener, evenwel voor mij nog leerrijk. Deze, had het van zijn koorn; die, van zijn vee ; geene, van de prijs der granen op de markt; een ander van zijn hoenderen en duiven, en in alle die gesprekken straalde eene gelukkige vergenoegdheid door. Op mijne vraag, of zij altijd zoo wel te vrede waren, en nooit onder den zwaren arbeid zugtten, gaf een van hun, wiens gelaat geen onbevallige trekken had, mij dit rondborstig antwoord: — „WelJuffer! wijhebben „geen tijd om droevig te zijn, bij ons volgt altijd het „eene werk het andere op, en wij ontgaan al de zorg „die ons drukken zou, als wij ledig waren". — „Als „een boer" (hervatte een ander) „niet veel tegenspoeden „heeft, is hy er zoo kwaad niet aan. Hij heeft wel „een lagen stand, dit is waar; en de steêlui zien hem „dikwils voor eenen lompert aan.maar wat schaad „ons dit ? Wij doen ons werk, en zien hem even „onverschilhg aan. Wanneer ik op mijn land ben, „en ik hoor van verre mijn melkvee loeien, uit hunne „vette wei, mijne paarden grinneken of mijne schapen „blaten; of als ik onder eenen ouden lindeboom, „reeds voor honderd jaren, door mijn overgrootvader „geplant, een middag slaapje houd, en mijne bijen „gonzen rondom mij henen, dan denk ik dikwils : o hoe „goed is God over mij ! hij geeft mij kragt tot werken ; „Hij zegent mijnen arbeid; Hij gaf mij dezen grond, „deze bomen, die schuuren, dat alles; en komt dan „mijn vrolijk wijf, met onze kleine jongen aan de hand, „mij wakker maken; dan spelen wij met het aartig „guitje, dan vragen wij dikwils aan elkander, zou wel 89 „deHeer en vrouw van ons dorpzoogelukkigzijnalswij?" Hier dagt ik aan uw gezegde in uwen laatsten brief, en het hoogduitsch versje van den frevdigen Bauer : ik weet niet, of gij 't kent, ik zal hier de vertaling van het zelve insluiten, die in het Geschenk aan de jeugd van de Heeren Martinet en Van den Berg, staat : het stukje moet u bevallen, en uw moeder kan het dan ook lezen. Het gesprek ging op deze wijs voort, nu en dan liep er vrolijke scherts onder ; eindelijk scheidde ik geheel voldaan van dit eenvoudig gezelschap. Hoe veel meer genoegen vond ik bij deze gunstelingen der natuur, dan gij bij uwen adellijken gastheer. Zijn de boeren nu wel zoo stomp en kleingeestig als gij dagt, Euf rozyne? Zeker zijn er weinigen die met fijn vernuft, of smaak beschonken zijn ; doch is hier geen wijsheid in ? Indien zij alle Poot's waren, zou dit voor hun huis, en de maatschappij, wel begeerlijk zijn ? Daar zij nu met een matig vernuft beschonken, in hunnen kring de nuttigste en gelukkigste menschen zijn. Zij zijn onafhanglijker dan de meeste andere standen ; en een godvrugtige boer, heeft duizendmaal meer gelegenheid dan een ander, om de schoonste stalen van God's Vaderzorg aan te treffen DE VRODIJKE BOER. Zoo blijde als ik, geloof me vrij, Zijn nergens rijke menschen. De rijken ? — foei! ik schaamde mij, Zoo 'k maar naar goud kon wenschen. Het goud acht slechts een rijke zot; Wie zal hem dat benijden ? Mijn veld is mij veel schooner lot, Dat, dat kan mij verblijden. 90 Zoo vaak ik vroeg, voor dag en daauw, Bevrijd van alle zorgen, Gods zegen op het land beschouw; In eenen schoonen morgen; In 't veld, bij d'eersten zonnestraal, Mijn schaapjes blij zie springen, En in het woud, den nachtegaal, Verrukkelijk hoor zingen; Hoe in den vroegen uchtenstond, Al 't dorpjen raakt aan 't leven ; En oud en jong, verheugd, gezond, Ten arbeid zig begeven : Zoo vaak zeg ik: O ! God hoe goed Zijt gij, in al uw werken, Den rijken geeft gij geld en goed, Mij wilt gij 't lichaam sterken. En dan is 't mij zoo goed om 't hart, O 't is niet uit te spreken: Geen arbeid, die, hoe zwaar, mij smart, Mijn hand zou ijzer breken. Nog nooit heeft mij één zwoele dag, Of kracht of moed benomen ; Hij zij zoo heet hij immer mag, Hij moet ten avond komen. En komt hij dan, o welk een vreugd ! Als vrouw en kinders springen; En in ons huisgeluk verheugd, Zig om mij henen dringen; 99 Of de star van de hoop niet bleef gloren Aan der liefde verduisterden trans : Louter oor, om slechts 't koeltje te hooren, Louter oog, voor maar tintlenden glans. Oog en oor, om hartstogt'lijk te blaken Daar hij jubelend uitroept: zij is 't! Van het blijd, van 't bevallig genaken, Door haar stem, door haar schred vergewist 3. Als een pijl die in 't snorrende snellen Fluks het wit is gemaakt van zijn vlugt, Zoo beschaamt hij het vlugste vertellen : In den groet geeft zijn harte zich lucht: „Schoon de leste de liefste !" — bij 't zeggen Breidt de duchtige handpalm hij uit, Doch ziet haar er geen vingertje op leggen En weet niet wat die aarz'ling beduidt. Het ging aan dat zij haperde in 't zingen, Het ging aan dat ze stilstond van vrees, Toen langs twijgen die roereloos hingen Straks 't gedruisch van den wervelwind rees Maar dat thans zij hem schijnt te mistrouwen, Maar dat schichtig thans verder ze wijkt, Tracht vergeefs zich verbazing te ontvouwen Die 't benaauwendste droomen gelijkt. Echter zoekt hij haar mollige handjes, Onder 't zwenken zoo angstig verheeld, Op den rug, waar met plooirijke pandjes 't Lijf omspannende jakje is bedeeld. 100 Die trouwloozen slaan om door 't bewegen En het veldbloementuiltje verkondt, Hoe mooi-Anneke hem is genegen, Ook al pruilt nu van schaamte haar mond. III t. Blinde Piet laat den strijkstok maar krassen, Als d'eenzelvige deun hem verveelt, Om door 't zoetste geluid te verrassen Daar voor Willem 't spanjooitje hij speelt. ,,'t Zal niet gaan," moge onze Anneke dieden, ,,'t Is zoo vreemd een gespring, laat me vrij" ; - „ „Al de kunst steekt in sierlijk te vlieden," " Zegt de schalk, „ „wie verstaet haar als gij?" En te regt: meêgevoerd door de noten, Daar de gloed van het zuiden uit blaakt, Is den gretigen arm zij ontschoten Die haar middel zoo digt was genaakt. Schoon zij bloost bij 't behaagzieke zwieren Met het tuiltje, naar d'eisch van den dans, Waar zoo graag hij zijn hoed meê zou sieren, Hem ontghpt de verlokkende kans. Al vermoeden boerinnen noch boeren Hier den dubbelen zin van het spel, Dat zij hem, waar zij wil, weet te voeren, Hun gegrunnik begrijpt het te wel. Wat geschater ! — dat de oudjes het zagen Hoe blootshoofds om die bloemen bij smeekt, En ze fluks, als zijn bede mogt slagen, Op het zwellende jakje haar steekt! 103 in gegraveerd. Maar Lammert, bouwknecht geworden op 't Putterserf, vergeet tabaksdoos en Geurtje, voor de mooie boerendochter Triene en de groote hofstee en de honderdveertig morgen land ! Op een avond heeft Triene ja gezegd en Lammert voelt zich, hoewel haar moeder nog van niets weet, al boer op 't Putterserf. Hij vindt het niet meer noodig nog flink te werken: als hij ploegen moet ligt hij lui in 't gras, en liever dan de paarden behoorlijk te verzorgen, gaat hij op zijn gemak in de staatsiekamer zitten. Daar vindt de vrouw des huizes hem slapend: natuurlijk wordt hij op staanden voet weggejaagd. Zijn tabaksdoos laat hij in de verwarring liggen, Triene neemt die mee naar haar kamertje, leest de inscriptie, en dan is het uit met haar genegenheid. Een harde les heeft Lammert noodig eer hij tot inkeer komt. Op een winteravond krijgt hij door valsch spelen in een kroeg ruzie; na een vechtpaitij valt hij in de half toegevroren Linge ; hij komt er met moeite uit, durft niet naar huis, loopt weg en wordt eerst een paar dagen later doodziek thuis gebracht. Geurtje verzorgt hem trouw; iedereen heeft medelijden, vooial met den bijna honderdjarigen grootvader. Tegen het voorjaar herstelt Lammert, en dan is hij innerlijk een ander mensch geworden. 't Slot is dat Geurtje en de nu ijverige Lammert een paar worden; en de mooie Triene krijgt den rijken Leendert van 't Lingeland. A'j nooit van de Linge ien de Bêtuw geheurd hadt, dan zou'j op 't heele ding geen arg hebben, zoo'n onneuzel schoap van 'en ding as 'tis. Meister ien 't school leert oan de kienders, dat 'et 'en rivier is, die van 't Oost na 't West krek midden deur de Bêtuw geet; moar — as nou de Linge 'en revier is, wat motten dan de Rien en de Woal wel wêzen, die dé heele Bêtuw ien d'r erms houen, wat blief 1 A'j meint dat ie van de bargen kumt, zooas meister zeit dat de revier' doen, dan bi'j krek van de wies; 't schoap van 'en ding is van lége komaf. Bij 't ouwe kastêlje Dorenburg of uut den hoek van Gent, doar 107 Lammert, met de beenen over elkander en tegen den ploeg geleund, haalt uit zijn wambuis zijn pijpje te voorschijn. Erst is uutkloppen, op de vlakke hand; dan d'r ien bloazen,nóg ens uutkloppen; nóg ens bloazen. De koperen tabaks-doos, die ter halverwege uit den vestzak te voorschijn komt, wordt nu ter hand genomen. Alles noar den eis: driemoal kloppen op 't deksel; de deus opengemoakt; langzoam met den middelvinger de tabak ien 't köpke gestopt, en . . . „Da's al ien 't zesde joar dat ie die deus gebruukt. Die deus het ie van Geurtje veur 'en karmis gekregen, 'terste joar dat ze bij grootvoader ien huus kwiem. Deur Miels de harloziemaker het Geurtje ien 't deksel loate zetten : Aan Dammert Van Tuil, van Geurtje Ten Bos. — 't Zei niks niemendal, moar, a'j die noams zoo bij mekoar zag staan, dan zou'j al meinen dat 't wat anders beteikenen most. — 't Is woar, Geurtje het ie wel 'en keer onder de kin gestreken; 't was en oarige dern um is mee te jollen en te dollen ; 'en glad mooi snuutje had ze, en veur grootvoader was ze 'en matjedor; moar — och harrejennig ! as ze ien heur fantóazie, lonkse eugskes op hum'haA, och harrejennig dan was ze glad van den toeter." — De tabaksdoos is weer ien den vestzak geborgen ; de tondeldoos wordt nu langzaam te voorschijn gehaald, de vuursteen er tegenaan gelegd ; het slag raakt den steen, en Dammert bespiegelt: „De dernjes zin van gemoed krek as de tuntel; kiek, a'j moar êfkes ketst dan steet 't ien de gloed; kets ! kets ! Verdrêjd da's oarig, nou wil 't niet — kets ! — kets ! — ten mienste as 't ketsgerij goed is." „Ho! weerlichse knol!" roept Dammert, dewijl hij met den voet op het ploegrad en steeds meer met den rug tegen den ploeg geleund, bijna door het vooruitrijden van een der paarden zijn evenwicht had verloren en gevallen was. „Duuvels ding ! he 'k oe geen stilstoan 108 geleerd !" En terwijl hij nu rukt aan den toom, en het driespan daarvoor aan 't voor- en achterwaartstrappelen raakt, begrijpt hij dat het noodig wordt, ten einde de zij-voren zuiver te houden, het: Allo vort! te doen klinken en — doar geet ie. Zie, zie hoe het kouter de zware klei in glimmende voren spit; hoe Lammert met krachtige hand den ploeg bestuurt en met juistheid het driespan ment; hoe hij aan het eind van den akker gekomen, behendig de paarden doet zwenken; den ploeg met vasten greep uit de vore in rechthoek brengt, en straks — alweder zwenkende — op den linkeroever der Linge, nogmaals het blanke staal door de zwarte aarde stuwt. En toch nog nooit van z'n léven is Lammert den arbeid zoo zwaar gevallen: „Ho, mennekes, ho!" Straks toen ze ien de zon stingen, toen zullen de vheg' heur geploagd hebben; hier, nog zoo'n bietje ien de schauw van 'en poar wilgen, hier zal 't béter zin. Nie woar, 't piepke mot ook nog oangestoken. . . ? 'En bietje loater vhegen de mugskes veur den tabaksdamp op zied: „Stomme dinger ! as 'en mins eiges den heelen dag mot warken, dan kan zu'k gespuus egoal hggen te dansen en 'en mins tot last wêzen!" Moar — nou zal Lammert dan ook zien rust is goan kriegen; hie kan 't er heel best alvast is van nemen. Hier op den woaterkant is 't krek zoo'n ploatske um 'en bietje te hggen: veurover, lankuut op 't gres; kin en ringboard ien de beie hand'; de elleboog' as stutters op den grond. Doar leit ie ! (Lammert na z'n ziekte :) Achter 't huuske van Weijer het Lammert al wel 'en half nurke gekuierd. Ge zoudt 'et hem niet oanzeggen dat ie zoo veul het gelêjen. Geurtje weet er 109 van mee te proaten. 't Was dukkels met recht och harrejennig! — Over 't geval zuwwe moar niks meer spréken. Rooje Dries en allegoar zin ze bij hun gewêst toen ie zoo zwak lei, en Evert het gezeid : dat ie die kwartjes loater wel kriegen zou, hie had er niks van gemarkt. Woar of Dammert noar kiekt. . . den heelen tied kiekt. . . ? Zie doargunder op den akker — met 'en kleine gruppel van grootvoaders erfke gescheien — daar schoefelt Hannes de mêlmuus, met de ploeg deur de klei, krek asof ie met 'en schip oan 't lavieren is : „Onmundige kerl!" denkt Dammert, „hou oe peerds dan ien toom! Zie, rukken: lienks, rechts. Boe, joeps ! doar zwabt ie weer hen. 'En voor' as 'en talhout. Toen ikke ! ! . . . Wacht, nou zal ié 'em zwonken. Och minsen wa'n ermoei ! Toe! zwonk dan op zied ! Huup ! rechts met de ploegstêl. Zie, zie nou! 't peerd met de poot over 't streng heer.. Toen ikke !!!... Moar nou, mien erms zin te stief ! — Verdrêjd a'j wilt en ge kunt niet! — Zie doar kumt ie weer oan. Kerl! veuruut! Boe lomperd! ! as ikke!!!!...." Met saamgeknepen vuist en het bovenlijf zwenkend, alsof hij daarmee den ploeg in 't rechte spoor zou houden, bespiedt Dammert al verder hét werk van den onbedreven bouwer. „O God, a'j dan unit en ge kunt niet!" zucht het nogmaals van zijne lippen; maar dan, als een stem er van binnen terugkaatst: A'j wilt, joa dan kun ie, — dan — dan spoedt hij zich voort, de greppel over.denbouwakkerop! Hannes de mêlmuus kan 't niet schêlen dat Dammert hum êfkes verzet, went, phu ! 't is niks meklik. En Dammert, hie vat er den toom, en griept er den ploegstêl: „Vort mennekes, vort! — Zie, de bruintjes ze kennen hum nog. Doar geet et: „Hört' jungskes ! doar geet 'et!" 110 En gunder op 't Lingewêgske doar steet 'en vrouwmins te kieken ; moar Lammert ziet heur niet: „Vort jungskes, vort !" En de zwakte ien erms en ien been' hie vuult ze niemeer; en 't blanke iezer snijdt lochtig den akker ; en de klei krult glommend umhoog ; en de voor leit zoo recht as 'en nootlien ien't psalmboek, en, „Vort! A'j wilt joa dan leun ie ;" — Lammert hie kan 't nog ! Sinds dien dag is't zunneke tweemoal dartig keeren over 't bouwveld opgegoan. — Gunds mowwe wêzen; gunds, zoo'n vieftig trooj achter 'et Putterserf, moar toch altied op zied van 't kleine revierke, dat met een lochtig dampke boven zien spiegel oe zeit: dat 'et kostehk weer veur de zoaddors zal zin. Joa, doar mowwe wêzen ! Jong ! wa'n leven en tier op dat land woar kort nog gelêjen 't riepe oliezoad veur 't sikkel viel en dreugde ien 't koestrende zonlicht. Zie, uut alle hoek' van den akker voaren de rijers op kleine stortkar' den dreugen bouw noar 't dorskleid dat midden op 't veld is uutgespannen. Zie hoe ze hitsend met de kar komme oanjoagen. 't Gewas, met 'en touw ien kleejen gebonden, 't mot gelost op 'et dorskleid ; de kar gewipt; 't peerd veuruutgejoagen ; de trekkers die achter stoan, geliek oan 'et paktouw getrokken : „Hort! vort met de kar !" Een, twee, drie, vier, vief, — krek in vief tellens is 't zoad ten dorsvloer gespreid. Heur, met vroohk gezang sloan wel veertien dorsets heur vlégels op 't kostlik gewas; ze kloppen en sloan, en — 't dreuge zoad vliegt uut d'r buuskes ' En zie, de schudders ze schudden de peul' af die bleven oan 't stronk; en de streujwarkers ze keeren 'et streuj van 'et dorskleid ; en de scheepers, ze schoepen 'et zoad ien de zakken; en de karren ze joagen weer oan ; en de bedspreiers — 111 mansluu en derns — ze spreien den vloer weer; en 't vlêgelt en 't zingt, en 't jakkert en joagt, went, t' oavend mot 't kloar zin. Goddank as 'et dreug blieft! 't Soa jongens veuruut! „Doar zou'j muu van worden. En êvel, behalve van eiges is 't alles moar leenvolk ; niet één kwiem um loon. Traktieren! traktieren da's 't lied bij de zoaddors. En de boer, hie traktiert van 's mergens tot 's oavends. Gunds op 'en kar b'ggen voatjes—behalvemetwoater — veul voatjes met bier, en voorders jenever ! Veur dat 't begint kriegt de man al 'en borrel, bij ielken bedsprei 'en borrel — da's zundig ! Moar de mins is geen dier, went de mins het verstand, en — as 't verstand zeit: schei uut, dan mot ie uutscheien, of anders wordt ie nog minder as 't vee, en da's schand veur 'en mins ! Alêvel, zeg boer, ku'j de drankfles niet keeren? Moar nou is 't wat beters: 't Schoftuur het gesloagen. 't Warkvolk zit ien groote hoopen op den akker; ielk 'en bord op de knie en 'en lepel en vurk ien de hand. Vrouw Willems en de blozende Triene met Deendert van 't-Dingeland — heur heve jong — ze loajen hier en gunder en overal de borden vol met glommende snijboonen en eerdappels en worst. Jong, zie ze is éten! Zoo kriegen 't er veul niet duk op 'en joar. En straks, as ze boonen genogt hebben, dan kriegen ze wrungel met afgetapte room', tot dat ze bloazen en steunen — zoo'n bietje benauwd — en liefst goan sloapen krek woar ze zitten. Zoo'n klein uurke loater worden veul al weer wakker. Moar nou . . ? Gunder oan 't eind van 'et dorsveld wat ruurt doar ? 'En kar met blom 'en met bloajer getuugd, kumt zuutjes noar 't midden gevoaren. Hier en gunder en overal springt 'et volk overeinde. Heur, wa'n gejoech en geschrauw ; „Dang, lang zal ie léven !" Stil I da's oarigheid. Boven op die kar zit 'en stok- 112 ouwe mins. Krek is ie honderd joar geworden, 't Is veur de honderdste keer dat ie de zoaddors belêft, en vrouw Willems het gezeid, dat ie de zoaddors nog zien zou. Heur, heere minsen ! wa'n geschrauw: „Lang, lang zal ie léven !" Den ouwe mins, wat bêft ie met 't heufd. Zie, de kar steet stil. Ze helpen hum ien 't afklimmen. Vrouw Willems gêft hum de hand. Trieneke ook, kiek, allegoar, allegoar géven ze hum de hand. — Jong, jong, wa'n geschrauw ! Stil dan, hie sprêkt, den stokouwe mins, hie sprêkt. Stil, ge kunt niet verstoan ; huister : „Ik dank oe, ik dank oe goeje minsen ..." beeft er de stem eener eeuw in 't rond : „Doar kumt 'en tied da'j niemeer warken kunt. Zoolang as God mien kracht gaf he'k altied gewarkt, dat kan Anneke getuugen ..." hier ziet hij ter zij naar de achttienjarige Geurtje, die naast hem staat en immers Lammerts moeder met is. Maar niet één die den mond tot lachen vertrekt. Ze luisteren alleen met lang gerekten hals en ingehouden adem. Doch de oude spreekt niet meer ; hij tast er naar den dorschvlegel, die Dammert over den schouder hangt; hij vat dien. — Kiek . . . zwabbelend geet de knuppel ien de hugt; slap, zonder kracht kumt ie neer op 'et zoad ; nóg ens noar boven, nóg ens noar onder en — doar springen troan' ien de: oog' van veul, die 't zien en van veul die er beuren, heuren hoe den oud-ouwe mins doar bêvende zingt. „Lange vlégel, klap en klop, ,,'t Zwarte zoad uut spitsen dop ; ,,'t Zoad houdt licht veur duustre nacht „Altied warkzoam is Gods macht. „Toe met kracht, „Vlégel, rep moar, klep moar, klop; ,,'t Wark, doar kumt Gods zégen op." 114 Cd. busken huet Uit: DE DORPSVERTELLING. (Cd. Busken Huet veigeüjkt in zjjn studie over de Dorpsi vertelling een werk dat in zijn tijd grooten opgang maakte: i Geier-Wally van Wilhelmine von Hillern, met Eacine's ■" Andromaque. In het volgend fragment plaatst hij treurspel en dorpsvertelling tegenover elkaar.) V Het eigenaardige van het eene genre is dat het, voor de verheven gedachte en de verheven gevoelens, edele vormen en eene edele uitdrukking zoekt; de eigenaardigheid van het andere, dat het bij lager leven de vormen van het hoogere borgt. In Andromaque is het volk eene onpersoonlijke massa, een bhnd werktuig in de hand van vorsten en vorstinnen. In Wally leeft het volk zijn eigen leven, en neemt zelfs geheel alleen alle plaatsen in. De hofwereld van Racine is de bovenlaag eener stadswereld ; eener wereld zonder lucht en zonder boomen, waar de natuur plaats heeft gemaakt voor paleizen, lijfwachten, en etikette. Met Wally verkeert men in de hutten der armen. Eene welvarende boerehofstede is er de hoogste prijs uit de loterij. De sneeuw en het ijs, stormen en watervallen, heerschen er over de menschen. Het landschap vult de helft van het doek. De stedelingen zijn dorpelingen. Bewijst dit dat de naam van het genre goed gekozen is ; verklaart het zijn opgang in onzen demokratischen tijd, — het doet tegelijk aan iets kunstmatigs denken. Men gevoelt dat de dorpsvertelling eene spekulatie is op het geloof der stadsmenschen (de lezende wereld) aan de onbedorvenheid van het boeredom. De boer 115 gevoelt even diep als de stedeling, maar in zijne wijs van zich uit te drukken is, ten gevolge van zijn eenzelviger leven, somtijds iets zinrijks en naïefs dat in de straten der stad, waar zoo veel meer afleiding gevonden wordt en het leven eene zoo veel ingewikkelder zaak is, verloren gaat. Van die omstandigheid heeft" onze eeuw partij getrokken. De litteratuur is op het land gaan wonen, in het gebergte gaan zwerven, heeft kamers gehuurd bij kleine pachters, of, als het niet anders kon, zich vergenoegd met een nachtverblijf in de hut van een kolebrander. Zeker heeft die studie van het schilderachtige en dichterlijke in het buitenleven, vruchten gedragen. De algemeene letteren zijn ontegenzeglijk er niet door verarmd. Maar, boeren blijven boeren, en, zoo men ze gaf gelijk zij zijn, zou het dorp voor de kunst even onbruikbaar blijken als de stad. Een kompromis is onvermijdelijk. Terwijl de prinsen en prinsessen van het fransche treurspel de taal der groote wereld spreken, en zich uitdrukken zooals men in die wereld denkt en gevoelt, leent de dorpsvertelling den boer de fijnste aandoeningen der menschelijke ziel, en laat hem die onder woorden brengen in een of ander dialekt. Welke effekten door toepassing van dit procédé te verkrijgen zijn, weten wij; en wij bewonderen ze. Maar als procédé staat de kunst van Racine hooger, omdat zij digter bij de waarheid staat. Wie de proef op de som verlangt, vertale voor zichzelf eene bladzijde van Wally en eene van Andromaque. Van de duitsche dorpsvertelling kan in het hollandsch iets gemaakt worden ; van het fransche treurspel niets. De schoonheid van Racine's verzen, hunne wehuidendheid, hunne zich nooit verloochenende bevalligheid, bij somtijds vervaarlijke kracht, is volstrekt onnavolgbaar. En dit is niet iets dat hem persoonlijk eigen is. Men 118 beroep op het geweten der lezers gedaan, meer dan op hun schoonheidszin. Wanneer Cremer ergens „leest", dan verschilt de soort van genot, die hij zijne hoorders en hoorderessen verschaft, weinig van de aandoeningen die eene populaire christelijke leerrede opwekt. Behalve in Nederland zelf, heeft Nederland ook in Indië aan de dorpsvertelling gedaan. De roem van sommige schetsen in Van HoëveU's Indisch leven, de lauweren die de schrijver van Max Havelaar met de geschiedenis van Saïdjah en Adinda plukte, danken voor een deel hun oorsprong aan den nieuwen vorm. Ik ben niet overtuigd dat het padi-snijdend paartje, Drono en Kamisa, regelregt uit de javaansche dessa is voortgekomen. Saïdjah en Adinda zijn misschien meer Sumatranen dan Soendanezen. Mogelijk zelfs zijn hunne ware namen Paul en Virginie, en is de polynesische tint, die over hunne beeldtenissen ligt, alleen eene zaak van dekoratief en kostuum. Maar voor de lezers in het moederland is de illusie volkomen. Van Hoëvell en Multatuli hebben hun een nieuwen horizont ontsloten. In de nederlandsche reisverhalen uit de laatste jaren der 16de tot het begin der i8