WINKEL INRICHTING KATHOUEKE HOGESCHOOL UITGAVE VAN DE VEREENIGING NEDERLANDSCH FABRIKAAT Z= 's-GRAVENHAGE, BEZUIDENHOUT 97 " DE VEREENIGING STELT ZICH TEN DOEL HET BEVORDEREN VAN DE BELANGSTELLING IN DE NEDERLANDSCHE NIJVERHEID EN HET GEBRUIK EN DE VERVAARDIGING VAN NEDERLANDSCHE WAREN INHOUD. Voorwoord ........... 3 J. B. Fels, Winkelinrichting 5—8 W. Bogtman, Haarlem, Gebrand en Geschilderd Glas, Tinfili- graan in beton enz. ....... 9—11 N.V. F. W. Braat, Kon. Fabr. v. Metaalwerken, Delft, Bronzen puien, Centr. Verwarming enz. ...... 12—15 N.V. Fama Vloerenfabriek, 's-Gravenhage, Parketvloeren . . 16—18 Van Gelder & Van Ginkel, Fabriek v. Koperwerken, 's-Gravenhage, Etalage-inrichtingen enz. ..... 19—21 N.V. Aug. Lachappelle's Parketvloeren, Breda .... 22—24 N.V. A. N. de Lint's Industrie en Handel Mij., Delft, Puibe- kleeding in weervast Keramiek ..... 25 N.V. Lips' Brandkasten en Slotenfabriek, Dordrecht, Sloten 26 N.V. Papier- en Cartonindustrie Meijer & Couvée, Amsterdam, Winkeldoozen ........ 27 Snelwegerfabriek „Utrecht" W. C. Olland, Utrecht, Snelwegers 28 N.V. Nederlandsche Ijzergieterij „Vulcanus" en Machinefabriek v.h. Jan Hamer & Co., Vaassen, Liften . 29—31 N.V. Philips' Gloeilampenfabriek, Eindhoven, Winkel- en Etalage-Verlichting 32—34 N.V. Gebr. Stork & Co's Fabr. v. Hijschwerktuigen, Hengelo (O.) Liften 35—37 N.V. Houtindustrie „Picus", Eindhoven, Winkelbetimmeringen, uitgevoerd met „Picus"-Triplexplaten .... 38 40 VOORWOORD. 's-Gravenhage, November 1926. Het feit, dat aan het Bestuur van de Vereeniging „Nederlandsch Fabrikaat" herhaalde malen is gebleken, dat bij het inrichten van winkelzaken en daarmede overeenkomende bedrijven niet steeds voldoende aandacht wordt geschonken aan de industrieën, hier te lande gevestigd, is voor het Bestuur aanleiding geweest tot het uitgeven van dit boekwerk. Het Bestuur hoopt en vertrouwt, dat degenen, welke in dezen orders te vergeven hebben, ernstig met de belangen der Nederlandsche Nijverheid rekening zullen houden. Mocht het zijn dat nadere voorlichting gewenscht wordt, dan is het Bestuur van de Vereeniging „Nederlandsen Fabrikaat" steeds gaarne bereid, voor zoover zulks in haar vermogen is, de noodige voorlichting te verschaffen, teneinde te bevorderen, dat het Nederlandsche product niet onverdiend bij het buitenlandsche ten achter wordt gesteld. Uit naam van het Bestuur der Vereeniging „ Nederlandsch Fabrikaat'' Ir. J. VAN DUSSELDORP, Voorzitter. H. F. R. SNOEK, Secretaris-Penningmeester. WINKELINRICHTING. Bij een wandeling door het oude gedeelte van onze grootere steden is het wel opmerkelijk, dat oude, sinds lange jaren gevestigde zaken er toe overgaan, hun eenvoudige, dikwijls zeer sobere, min of meer onooglijke winkels öf te verbouwen öf geheel af te breken om met een modern en naar de eischen des tijds ingericht gebouw voor den dag te komen. De oorzaak hiervan ligt voornamelijk in den steeds feller wordenden concurrentiestrijd. De voorwerpen, welke de winkelier verkoopt, kunnen bij zijne concurrenten, welke in zijn onmiddellijke omgeving wonen, evengoed verkregen worden en dus zal hij door het uiterlijk en het interieur van zijn winkel, door de wijze van étaleeren en reclamemaken, dus door het cachet, hetwelk hij aan zijn zaak weet te geven, het publiek moeten imponeeren en er als 't ware toe moeten brengen bij hem te koopen. Dit is juist het groote verschil van zaken doen van nu en vroeger. Toen kwam het er minder op aan hoe geëtaleerd werd, hoe het aspect van gevel en interieur was. Wanneer een of ander artikel gekocht moest worden waren daar de vaste adressen voor, de winkelier kende zijn klanten, maakte een genoeglijk praatje met hen en er bestond eenigszins een direct verband tusschen kooper en verkooper. Hoe geheel anders is dat nu geworden. Geheele stadswijken zijn er, waar winkel naast winkel staat, concurrent naast concurrent, zoodat men zich dikwijls verbaasd afvraagt hoe het mogelijk is, dat al deze zaken hunne kosten goed kunnen maken, om van winst maar niet eens te spreken. Het publiek kan bij tientallen adressen terecht, waar zij het zelfde artikel krijgen kan en zal dus zijn inkoopen doen in die zaken welke, behalve door goede waren, door hun uiterlijke verschijning, hun inrichting en de wijze van étaleeren en reclamemaken hun belangstelling weten te boeien. Het directe verband van vroeger tusschen kooper en verkooper is in dezen tijd zoo goed als verloren gegaan, doch een andere factor is hiervoor in de plaats gekomen, n.1. de aantrekkingskracht, welke van den winkel uitgaat. De moderne zakenman heeft dit dan ook terecht ingezien en zal bij den bouw of verbouw van zijn zaak de hulp inroepen van een terzake kundig architect. Deze zal in overleg met hem een geheel moeten scheppen hetwelk een aangenamen en aesthetischen indruk maakt door juiste verhouding, overzichtelijkheid, goede indeeling, beschaafde kleurcombinatie en een gelukkige keuze der aan te wenden materialen. In zoo'n omgeving zullen de geëxposeerde artikelen op hun voordeeligst uitkomen, de kooper zal er zich als 't ware thuis voelen en een zoodanigen indruk van het geheel bewaren, die hem een volgende maal terug doet komen. 5 Om een zoodanig geheel te concipieeren moet met vele factoren rekenschap gehouden worden, doch allereerst moet de ontwerper wel bedenken, dat een winkel uit den aard der zaak een utiliteitsgebouw is. Naar de soort der te verkoopen artikelen zal de eene zaak meer, de ander minder luxueus ingericht kunnen worden, doch nooit zal het utilitair karakter verloren mogen gaan en zal bij het ontwerpen van een winkel uitgegaan moeten worden van het principe, hoe in de gegeven omstandigheden de meest practische en overzichtelijke indeeling te verkrijgen is, waardoor arbeidsbesparing, dus minder exploitatiekosten, verkregen wordt. De groote moeilijkheid is dus, om deze eischen door de practijk opgelegd tot een goed en aesthetisch geheel te verwerken. De keuze van de te gebruiken materialen neemt hierbij een eerste plaats in, want deze materialen zullen zich moeten aanpassen aan de te exposeeren voorwerpen en daarmede in harmonie moeten zijn. Kan men, om een voorbeeld te noemen, voor een zaak in stoffen of luxe artikelen marmer- of fijne houtsoorten toepassen^ de vloeren beleggen met tapijten of rubber, de wanden met stof bespannen, een handel in levensmiddelen stelt heel andere voorwaarden en zal in zoon geval juist de nadruk gelegd moeten worden op de eischen van de uiterste hygiëne. Steenen vloeren en dito wanden, met ronde hoeken in elkaar overgaande zullen voor dergelijke zaken aangewend moeten worden. Zoo heeft elk type zaak zijn eigenaardigheden en zullen juist toegepaste materialen het karakter van de uitgestalde voorwerpen beter doen uitkomen en daardoor de aandacht op zich doen vestigen. Dit is juist m.i. een der voornaamste redenen waarom een warenhuis, hoe goed en aesthetisch ook tot in de puntjes verzorgd, zoo vermoeiend op den bezoeker inwerkt. De groote verscheidenheid van artikelen welke, uit den aard der zaak niet ieder in het hun passende milieu geplaatst konden worden en daardoor niet tot hun volle recht komen en dikwijls met elkander disharmonieeren, moeten bij de bezoekers het gevoel wekken, alsof zij op een markt, zij het dan ook een overdekte, terecht gekomen zijn. Het is dan ook zeer juist en zakenkundig gezien om aan een dergelijke inrichting een lunchroom te verbinden, waar de vermoeide kijker weer eenigszins op zijn verhaal kan komen. Deze warenhuizen vormen eigenlijk een categorie apart en zijn niet zoozeer meer te beschouwen als een winkel dan wel als een permanente markt, waarvan de leiding in één hand berust en de kooplieden plaats gemaakt hebben voor employés. Om op den winkelbouw terug te komen, een eerste vereischte is het, dat de étalagekasten ruim en zoo goed mogelijk verlicht zijn, opdat de geëtaleerde voorwerpen op hun voordeeligst geëxposeerd kunnen worden. De noodige zorg zal besteed moeten worden om het spiegelen der ruiten te voorkomen, door b.v. de kasten zoo te maken, dat ook van de bovenzijde daglicht toe kan treden. Bij smalle gevels maakt men, om étalageruimte te winnen, een soort van cour of portiek, van een recht- of veelhoekigen vorm al naar de vereischte oppervlakte, en waarin dan, zoo de ruimte dit toelaat, nog eenige vitrines voor kleinere voorwerpen opgesteld kunnen worden. In het geval een cour toegepast wordt is het wenschelijk om deze afsluitbaar te maken met een ijzeren- of bronzen hek. Naast den vorm en de gekozen materialen van de étalagekast is van groot belang de wijze, waarop geëtaleerd wordt. Nog niet zoo heel lang geleden 6 ging men algemeen van het standpunt uit, om zooveel mogelijk verscheidenheid van de te verkoopen artikelen uit te stallen, die dan de étalagekasten het aanzien gaven van een waren hoorn des overvloeds, waarin dan dikwijls nog, niet onhumoristisch, het opschrift prijkte: „wat U in de étalage niet ziet, vraag daar binnen naar". Zoon met artikelen overstelpte étalage werkt verwarrend op den aanschouwer en zij die nog eenig gevoel voor verdeeling en een weinig goede smaak bezitten, wenden liefst het hoofd om en haasten zich om voorbij te komen. M. i. kan men beter weinig artikelen uitstallen en tot hun volle recht laten komen, waardoor zij de aandacht vragen, dan dat in een kleine ruimte een opeenhooping plaats heeft van artikelen, welke elkander onderling afbreuk doen. Hoe aantrekkelijk kan b.v. een étalage zijn, welke goed van vorm en kleur en uit mooie materialen samengesteld is en waarin slechts een paar stoffen uitgestald zijn, die door hun kleur en het vallen van het licht op de draperieën de volle aandacht tot zich trekken. Dit in tegenstelling met een andere zaak, waar houterige poppen voor de ruiten staan, die in verwrongen houding met hun wassen en verdwaasde koppen de voorbijgangers aangrijnzen en niet de aandacht op de stoffen maar op zich zelf vestigen. Natuurlijk zijn er vele gevallen, dat meerdere artikelen naast elkaar uitgestald moeten worden, doch ook dan is het zeer wel mogelijk om door goede groepeering en door overlading te vermijden tot een smaakvol geheel te komen. Een goed etaleur is dan ook voor een zaak van het grootste belang en hij zal een groote mate van vindingrijkheid en goeden smaak moeten bezitten om de artikelen steeds weer tot een ander en harmonieerend geheel te arrangeeren. Nog een factor, welke zeer belangrijk is voor het aspect van den gevel en waarmede maar al te dikwijls bij den bouw geen rekenschap gehouden wordt, is de plaats van de zonneschermen, de afsluithekken, lichtreclames, uithangborden en opschriften. Deze worden dan aangebracht, wanneer het geheel gereed is en werken dan in negen van de tien gevallen storend, terwijl juist deze gegevens, wanneer er bij het begin reeds rekenschap mede gehouden wordt, architectonisch juist te verwerken zijn en den winkel een verzorgd aanzien geven. Aan de verlichting van étdageruimte en interieur diene de noodige zorg besteed te worden. Deze moet zoo aangebracht zijn, dat de kijker geen hinder van de lichtbron heeft en dat de geëtaleerde voorwerpen zoodanig verlicht worden, dat geen storende en te sterke slagschaduwen ontstaan, terwijl het daarentegen ook weer niet wenschelijk is om zoodanig te verlichten, dat geheel geen schaduw aanwezig is, daar de verlichte objecten dan een vlakken en nuchteren indruk geven en de plastiek der voorwerpen niet tot hun recht komt. De juiste manier van verlichten is alweer een vak op zichzelf en is voor ieder type winkel dan ook weer verschillend. Zoowel in binnen- als buitenland werden op dit gebied interessante proeven genomen, welke tot verrassende resultaten geleid hebben. Wat de verwarming betreft, de vulkachels, welke vroeger in de winkels gebruikt werden en een bron van stof en ergernis waren, zijn bij de moderne zaken verdrongen door centrale verwarming. Het aanbrengen en het plaatsen der radiatoren vraagt de noodige zorg en liefst worden zij in muurnissen ondergebracht, opdat zij niet hinderlijk zijn bij de passage. Al naar den aard van den winkel kunnen zij door houten of bronzen radiatorkasten aan het oog onttrokken of zichtbaar geplaatst worden in betegelde nissen. 7 Met een enkel woord zij hier de aandacht gevestigd op het feit, dat bij zaken, welke zich daartoe leenen, het aanbrengen van een betimmering in meer of minder kostbare houtsoort, waarin dan de bergplaatsen van de te verkoopen voorwerpen opgenomen zijn, aan zulk een zaak een smaakvol en gedistingeerd cachet kunnen verleenen. Ook kan mén in sommige gevallen een verrassend effect bereiken, door de winkelruimte in een aantal goed geproportioneerde en bij elkaar aansluitende ruinften te verdeelen. Door den vorm en de groepeering van deze kleinere ruimten met de daarin toegepaste meubels en door de wijze van betimmeren zal men de architectuur van het geheel beter tot zijn recht doen komen. Een stuk glas in lood op de juiste plaatst aangebracht zal de mtimiteit van het geheel verhoogen en spaarzaam toegepaste decoraties op de muren aangebracht zullen een achtergrond vormen voor de geëtaleerde voorwerpen. Ook het smaakvol toepassen van bloemen en planten is in zoo goed als elke zaak op zijn plaats. Zooals ik reeds eerder gezegd heb, heeft elk soort winkel zijn eigen eischen en het zou te ver voeren om deze, in deze korte inleiding, stuk voor stuk nader te bespreken. Doch nogmaals zij er op gewezen, dat welke zaak men ook heeft, of zij groot is of klein, men steeds als eerste factor moet beschouwen, dat het geheel zakelijk en overzichtelijk ingedeeld is. Dat de trappen, welke naar de verdiepingen voeren, goed zichtbaar en makkelijk te bereiken zijn, dat de cassa's met de afdeeling voor het inpakken der gekochte waren zooveel mogelijk in de onmiddellijke nabijheid liggen van de plaats waar verkocht wordt en dat de vitrines en toonbanken zoodanig opgesteld worden, dat zij de passage niet belemmeren. Ook de dienstafdeeling zal zooveel mogelijk in directe verbinding staan met de zaak, doch op een dusdanige wijze, dat het publiek er zoo weinig mogelijk mede te maken heeft. Een verheugend feit is het, dat er in Nederland thans een aantal firma's zijn, die op het gebied van wand- en vloerbekleeding, meubileering, verlichting, verwarming, koper- en metaalbewerking, aardewerk, glas-in-lood, enz. zich een uitstekende reputatie verworven hebben, en het zal tenslotte de architect zijn, die in overleg met zijn opdrachtgever en in samenwerking met deze firma's, een winkelruimte zal moeten scheppen, die zoowel technisch als aesthetisch aan de hoogste eischen voldoet. J. B. FELS. 8 W, BOGTMAN HAARLEM ATELIERS VOOR GEBRAND GESCHILDERD GLAS GLAS IN LOOD GLAS MOZAÏK TINFILIGRAAN IN BETON (PATENT NED. 14080) 9 glas-moz;aïk DSf TEGENSTELLING MET HET BEKENDE GLAS-MOZAïK IS DIT SAMENGESTELD UIT GEBRANDE GLAASJES DOOR HET BRANDEN IS BIJ ELK GLAASJE EEN ZACHT RELIËF ONTSTAAN, DAT HET EFFECT VERHOOGT. HET LAAT ZICH ZEER GEMAKKELIJK AANBRENGEN OP ETERNIET EN HOUT, ZOODAT 'T ZELFS IN BETIMMERINGEN KAN WORDEN OPGENOMEN. w. bogtman haarlem tinfiligraan in beton EEN KOORD VAN BLANKE TIN, WELKE BOVEN HET BETONOF GIPSVLAK UITSTEEKT EN ONGEVEER 8 M.M. DIEP IN DE SPECIE IS OPGENOMEN. 10 AANZICHT. W. BOGTMAN HAARLEM GLAS IN LOOD BEHOEFT NIET ALTIJD GEKLEURD TE ZIJN. WAAR GEEN LICHT GEMIST KAN WORDEN OF KLEUREN ONGEWENSCHT ZIJN, IS MET VERSCHILLENDE SOORTEN KLEURLOOS GLAS PRACHTIG TE WERKEN. EEN FONKELEND STUKJE KLEUR OP DE JUISTE PLAATS AANGEBRACHT BLIJFT EEN ATTRACTIE VORMEN. DOORZICHT. 11 N.V. F. W. BRAAT, KONINKLIJKE FABRIEKEN VAN METAALWERKEN - DELFT TWEE BELANGRIJKE ZAKEN Zie hier een tweetal vraagstukken — zeker niet de minst gewichtige, welke bij het inrichten van winkelpanden een rol spelen — waarvoor wij een oogenblik Uwe aandacht vragen. Wat geeft het of hetgeen men wenscht te verkoopen aan de hoogste eischen van kwaliteit en smaak voldoet, als het publiek er geen belangstelling voor toont en de étalage voorbij loopt zonder eenige aandacht te schenken aan de voorwerpen, die daarin zijn tentoongesteld? Wat baat het of het winkelpersoneel beschaafd is en voorkomend of de magazijnen vol liggen met een groote verscheidenheid van artikelen voor iederen smaak en voor elke beurs, wanneer de klant zich in den winkel niet „thuis" gevoelt en hij, eenmaal binnen, aanvechtingen krijgt zoo spoedig mogelijk weder het hazenpad te kiezen? De belangstelling van het publiek opwekken en den klant het verblijf in den winkel aangenaam maken, dat zijn factoren waarvan het succes eener onderneming goeddeels afhangt; verstaat men die kunst niet, dan zijn alle gelden besteed aan reclame, kostbare winkelinrichtingen, enz. volkomen nutteloos. Om de aandacht te trekken is natuurlijk een welverzorgde en smaakvolle étalage noodig, maar en dit wordt nog te vaak uit het oog verloren, de entourage moet ertoe medewerken, dat het publiek het geëtaleerde met welgevallen beziet en daarbij niet wordt afgeleid. HIERTOE KAN DE WINKELPUI IN ZEER BELANGRIJKE MATE BIJDRAGEN. Vroeger was het als vanzelfsprekend, dat deze in hout werd uitgevoerd en ook thans ziet men nog vaak houten kozijnen en houten deuren toegepast. Blijkbaar voelt men niet, Hoe wekt men de publieke belangstelling voor zijne artikelen en hoe maakt men den klant het verblijf in den winkel aangenaam? dat het publiek andere eischen stelt dan eenige decennia geleden. Of is het wellicht onbekendheid met het feit, dat de grove houten, meestal met glanzende verf bestreken, kozijnen de aandacht der kijkers afleiden? Vergeet men hoe vaak de houten pui moet worden opgeschilderd, wil zij er welverzorgd blijven uitzien of denkt men er niet aan, dat door het zwellen en krimpen van het hout reeten en kieren ontstaan, die de pui een verwaarloosd aanzien geven en stof zoowel als regen vrijen toegang bieden tot de étalage? Om nu nog niet eens te spreken van klemmende en slecht sluitende houten deuren die den klant irriteeren, zoodat hij den winkel betreedt in een stemming, die voor een goeden omzet niet bevorderlijk is. En dan nog — en dit is wel zoo belangrijk, dat er niet genoeg op gewezen kan worden — welk een lichtbelemmering vormen de houten kozijnen niet! Onze veelal smalle winkelstraten mogen zich toch al niet in een overvloed van licht verheugen, zoodat alles wat licht tegenhoudt vermeden dient te worden. Vergelijk daarmede de Bronzen Pui zooals ze door de KONINKLIJKE FABRIEK F. W. BRAAT te DELFT, eene Nederlandsche onderneming, in grooten getale werd en wordt geleverd. De beschaafde kleur van het brons leidt niet af, waardoor het publiek zijn onverdeelde aandacht kan schenken aan het geëxposeerde. De smalle bronzen omlijstingen van het glas maken een voornamen en rustigen indruk; het licht wordt door geen plompe stijlen tegengehouden, doch kan vrijelijk toetreden met het gevolg, dat eerst dén de zich in het volle licht badende voorwerpen tot hun recht komen en tot het publiek spreken. Geen stof meer, dat afbreuk doet aan het 12 MUI N.V. F. W. BRAAT, KONINKLIJKE FABRIEKEN VAN METAALWERKEN - DELFT II werk van Uwen étaleur, geen regen of wind, die hun weg kiezen door naden en kieren; geen klemmende deuren, die Uw publiek ontstemmen en tenslotte Uw rekening „Onderhoud gebouwen" belangrijk ontlast, want de bronzen pui vraagt nagenoeg geen onderhoud. Mocht getwijfeld worden aan hetgeen wij de verlichting. Misschien, heel misschien weet U zich ook nog iets te herinneren van de geëtaleerde voorwerpen. Daarentegen zult ge U van het magazijn met de bronzen pui herinneren alle finesses van hetgeen zich in de goed belichte étalage bevond en hoogstwaarschijnlijk zult U niet hier neerschreven, dan is niets eenvoudiger dan de proef op de som te nemen. Bezie onbevooroordeeld de étalage van een winkelpand met houten pui en die van een magazijn voorzien van bronzen pui en tracht daarna Uwe indrukken te realiseeren. Tien tegen één, dat U zult weten te vertellen, dat van den winkel met houten pui de kozijnen door de straatjeugd waren besmeurd en bekrast, dat er stukken uit de posten waren gesneden en over de étalage een waas scheen te hangen, het gevolg van onvoldoen- kunnen beschrijven hoe de pui eruitzag, een bewijs, dat Uw aandacht alleen werd getrokken door de voorwerpen, waarop de verkooper Uwe belangstelling geconcentreerd wenschte te zien. Wie voor al deze feiten blind is en daardoor blijk geeft de psyche van het publiek niet te begrijpen, zal zich niet behoeven te verwonderen, dat in zijn bedrijf de ebbe intreedt en hij den strijd tegen concurreerende ondernemingen niet langer met succes kan volhouden. 13 l N.V. F. W. BRAAT, KONINKLIJKE FABRIEKEN VAN METAALWERKEN - DELFT 11 Hebben wij in het vorenstaande uiteengezet, hoe men het publiek als het ware kan dwingen tot het toonen van belangstelling voor zijne artikelen, een niet minder lastig probleem is het den klant tijdens het bezoek in een aangename stemming te brengen en te houden. Dat ook hier weer verschillende factoren behooren samen te werken is vanzelfsprekend De ons toegemeten ruimte veroorlooft ons slechts één dezer factoren wat nader te bezien; wij kiezen hiervoor de verwarming, een zeer belangrijk onderwerp vooral als men bedenkt, dat in ons klimaat gedurende 7 a 8 maanden van het jaar verwarming noodig is. Onwillekeurig komt men ertoe een vergelijking te maken tusschen den toestand zooals hij vroeger was en hoe hij nu, dank zij de vorderingen der techniek, zijn kan en zijn moet. Wie droomde er vroeger van eene CENTRALE VERWARMING, een wijze van verwarmen, waarbij de warmte ongeacht het aantal en de grootte der vertrekken op één plaats wordt geproduceerd en vandaar wordt overgebracht naar die plaatsen, waar verwarming gewenscht wordt. In den ouden tijd ging dat wel heel anders! Gedurende het grootste gedeelte van het jaar troonde de kachel midden in den winkel, want een andere plaats was nauwelijks mogelijk. Bij den ingang wenschte men haar niet optestellen, want bij het openen van de deur zou de kostbare warmte direct ontsnappen en men stookte toch niet „voor de straat"; achter in den winkel ging ook niet, want dan merkte men vóórin weinig of niets van de warmte en de klant zou terecht de opmerking maken, dat hij op Nova-Zembla was aangeland; de zijwand leende zich ook al niet goed ervoor, want dan werd de doorgang versperd of de goederen in de onmiddellijke nabijheid hadden te veel te lijden van de felle hitte. Dus als eenige oplossing de kachel midden in den winkel en natuurlijk door middel van een lange zwarte pijp, zwevend tusschen hemel en aarde, met den schoorsteen verbonden. Denk U de situatie eens in! Wat een gezicht zoo'n lange zwarte pijp, liefst nog aan de noodige ijzerdraden hangend, dwars door den winkel; dan een gloeiende kachel — als ze tenminste behoorlijk branden wilde — die den klant aan de eene zijde roostert, terwijl diens andere zijde hardnekkig weigert te ont¬ dooien; voorts het opstoken en bijvullen van de kachel of kachels wat een gesleep met kolen door den winkel, wat een stof en wat een walm! Is het wonder, dat onder dergelijke omstandigheden de bezoekers zich onbehaaglijk gingen gevoelen, dat het winkelpersoneel klaagde over tocht en koude, in een korzelige stemming geraakte en zich daardoor geen moeite meer gaf den klant vlot en voorkomend te bedienen; het „the custo- mer is king" wordt dan een aanfluiting laten we erover ophouden, want we zijn gelukkig verstandiger geworden en de techniek heeft ons het middel aan de hand gedaan om al die moeilijkheden en al die narigheden te overwinnen. Dit middel is de CENTRALE VERWARMING. Tegenwoordig is een behoorlijk naar de eischen des tijds ingericht winkelpand zonder centrale verwarming niet meer denkbaar. De voordeelen zijn legio en nadeelen heeft zij niet. \\l De warmtebron, de ketel, vraagt niet meer het beste plaatsje van den winkel; men stelt hem op in den kelder en verbant daardoor alle stof en walm uit de ruimten, waar men de bezoekers ontvangt. Vanuit den kelder wordt de warmte door kanalen of leidingen (afhankelijk van het systeem) gebracht naar de vertrekken, die op de centrale verwarming zijn aangesloten en wel naar die plaatsen, waar de warmte op de meest economische wijze kan worden benut. De verwarmingslichamen, als regel radiotoren, die de toegevoerde warmte uitstralen, zijn namelijk aan geen bepaalde plaats gebonden. Men stelt ze daar op, waar men de ruimte het best kan missen en op die plaatsen, waar ze een absoluut tochtvrije en gelijkmatige verwarming waarborgen. Wij denken hier bijvoorbeeld aan een lichtkap, waar men door het monteeren van enkele verwarmingsbuizen de koude lucht opvangt en tevens de ruiten sneeuwvrij houdt, tengevolge waarvan de zich daaronder bevindende personen geen hinder meer ondervinden van neervallende koude en de toetreding van het licht niet wordt belemmerd. Dat de bedrijfskosten van centrale verwarming aanzienlijk minder zijn dan die bij gebruik van een evenredig aantal kachels, zal duidelijk zijn voor ieder, als men bedenkt, dat men bij centrale verwarming slechts één ken tel stookt en er dus door één schoorsteen warmte vrijwel nutteloos verloren gaat, ter- 14 II N.V. F. W. BRAAT, KONINKLIJKE FABRIEKEN VAN METAALWERKEN - DELFT llllll wijl men bij 10 kachels door 10 schoorsteenen de kostbare warmte ,,ins Blaue hinein" jaagt. De hoogere aanlegkosten van centrale verwarming worden dan ook in korten tijd in den vorm van brandstofbesparing terugverdiend. Bij nieuwe gebouwen heeft men reeds direct het voordeel, dat slechts één schoorsteen gemetseld behoeft te worden. Is geen kelder aanwezig of wenscht men wegens de kosten dan wel om andere redenen geen kelder te laten maken zoo levert ook dit geen bezwaar op; er bestaan systemen, die een kelder overbodig maken. Welk systeem centrale verwarming men dient te kiezen is in het algemeen niet te zeggen; het hangt namelijk geheel af van de inrichting en den aard van het gebouw of centrale verwarming door middel van warme lucht, stoom of warm water (al dan niet met versnelde circulatie van het water) is te prefereeren. Alleen firma's met groote ondervinding op dit gebied zullen in staat zijn voor elk geval de beste en meest economische oplossing aan te geven. Er wordt in de centrale verwarmingsbranche ontzettend veel „gebeunhaasd", zeer ten nadeele van het vak en de beurzen der slachtoffers. Dat er slachtoffers vallen, die door lage prijzen verlokt, hunne belangen toevertrouwden aan een loodgieter, die wel eens éen centrale verwarmingsketel heeft gezien of aan een monteur, die volgens de berekeningen en aanwijzingen van zijn werkgever wel eens een installatie heeft aangelegd en zich nu verwarmingsspecialisten wanen, is natuurlijk; dat zij zich echter troosten met de gedachte, dat er ook afschrikwekkende voorbeelden moeten zijn. Te laat ontdekken zij, dat centrale verwarming een wetenschap is, die ernstige studie vereischt en veel ervaring. Het is wederom de KONINKLIJKE FABRIEK F. W. BRAAT te DELFT, die op het gebied van centrale verwarming hare sporen heeft verdiend en een reputatie geniet, welke door slechts weinigen wordt geëvenaard; deze fabriek beschikt over een staf van uitgelezen, theoretisch onderlegde en practisch ervaren ingenieurs alsmede over een hoogst bekwaam en vertrouwd monteurspersoneel; zij legde hier te lande — en dat zegt meer dan boekdeelen — meer dan ZESTIEN HONDERD installaties aan in gebouwen van den meest uiteenloopenden aard; hare monteurs, op wie zij eene strenge selectie toepast, wonen niet alleen te Delft doch ook in de meeste groote steden des lands. Gegadigden voor centrale verwarming zullen haar steeds bereid vinden zonder eenige verbintenis voor den aanvrager een kostenbegrooting uittewerken. Een telefoontje naar Delft No. 56, 745 of 1120 dan wel naar haar bijkantoor te 's-Gravenhage No. 36357 en desgewenscht reist er zoo spoedig mogelijk een ingenieur af om U met raad en daad terzijde te staan. 15 N.V. FAMA V L O E R E N FA BRIEK _- DEN HAAG FAMA VLOEREN Het zal velen der lezers van dit boekwerk ongerief en kosten naderhand verbonden zulniet bekend zijn, welke bij uitstek fraaie en len zijn aan het onderhoud der vloeren, want origineele vloeren het Nederlandsch bedrijf, hield men daarmede rekening, dan zou in de Fig. 1. de N. V. „Fama" Vloerenfabriek te 's-Gravenhage voor winkelinrichtingen in staat is te leveren. Het is wel onnoodig er op te wijzen, dat voor degenen, die het geluk hebben een druk bezochte zaak te bezitten, de keuze der vloerbedekking een punt van velerlei overwegingen zal zijn. Echter verliest men daarbij maar al te dikwijls uit het oog welke moeite, meeste gevallen deze keuze ongetwijfeld op naadlooze vloeren moeten vallen. De „Fama" Vloerenfabriek levert op alle bestaande of voorkomende ondervloeren haar FAMA vloeren, welke van wand tot wand worden gelegd in de meest uiteenloopende en fraaie kleuren, waarbij alle leveringen onder volledige garantie geschieden. Daar de FAMA vloer naadloos is, kan het 16 III N.V. FAMA VLOERENFABRIEK — DEN HAAG lil vuil er onmogelijk in doordringen, zoodat de reiniging van den vloer uiterst gemakkelijk is. Het materiaal is voetwarm, zoodat het bedienend personeel, dat voortdurend op den vloer vertoeft, ook bij de grootste winterkoude geen nadeel van den vloer ondervindt. Boven- gende voordeelen van hout en steen, doch mist daarvan de groote nadeelen t.w.: de brandbaarheid en het optrekken van koude. Van bijzonder belang is ook voor de verbruikers te weten, dat de Famafabrieken de geluiddemping van het materiaal tot een hoogen Fig. 2, dien is de FAMA vloer volkomen brandvrij. De FAMA vloeren worden vervaardigd uit een mengsel van Canadeesche asbest en andere preparaten. Na vele proefnemingen, welke meerdere jaren hebben geduurd, werd een product verkregen, hetwelk als het ware het midden vormt tusschen hout en steen. Het materiaal bezit wel de in het oog sprin- trap hebben opgevoerd en ook door de samenstelling de hardheid van het materiaal naar gelang de voor het gebruik te stellen eischen, kan regelen. Voor de winkels, waarbij moderne bouwkunst is toegepast, kunnen vloeren worden vervaardigd met bijna alle kleuren en nuanceeringen in vakverdeeling, op overeenkom- 17 ■II N.V. FAMA VLOERENFABRIEK — DEN HAAG lil stigc wijze, zooals zulks bij moderne tapijten geschiedt. Aan het begin van dit artikel geven wij een kleine afbeelding van een vloer, zooals deze in de Directiekamer van een fabriekskantoor werd vervaardigd. De bijzondere aandacht vestigen wij op de geheel oorspronkelijke teekening en de daarin vervatte motieven, hetgeen niet als namaak van een décor voor een ander materiaal kan worden beschouwd, doch uitsluitend een eigen vinding der FAMA fabrieken is. Niet alleen voor winkels, doch ook voor zeer groote kantoren wordt FAMA toegepast, zooals blijkt uit de afbeelding van het Directiegebouw der Amerikaansche Petroleum Company te 's-Gravenhage, waarin ongeveer 6000 M.2 vloeren zijn toegepast. Ook voor groote magazijnen, warenhuizen en dergelijke vindt het FAMA materiaal op grond van bovengenoemde eigenschappen veel toepassing. In Luxemburg wordt op het oogenblik het warenhui* ^Bonn Frères", bestaande uit acht verdiepingen, geheel van FAMA vloeren voorzien, terwijl in het zoo juist gereed gekomen nieuwe magazijn van de firma Waals te Leiden ongeveer 3000 M.2 werd toegepast. Ten slotte noemen wij nog het wel bekende café „Olympia", Hoiftrust te 's-Gravenhage, waar de geluidlooze, voetwarme FAMA asbestvloeren zeer zeker niet aan de minst gestelde eischen hebben te beantwoorden. Nadere inlichtingen en prijsopgaaf worden ten allen tijde kosteloos en geheel vrijblijvend door de Directie der FAMAfabrieken verstrekt. 18 VAN GELDER & VAN GINKEL - DEN HAAG FABRIEK VAN KOPERWERKEN Het inrichten van winkels heeft in de laatste 20 jaren meer en meer de grootste aandacht gevraagd. De winkelier begreep, dat niet alleen zijn goederen prima en tevens goedkoop moesten zijn, doch dat deze ook door teen aantrekkelijke etalage en een practische in¬ richting der winkel, op een vluggere wijze aan den man moesten gebracht worden. Het was nu zaak, om voor de verschillende branches, als Goud- en Zilver, Luxe- en Huishoudelijke artikelen, Banketbakkerijen, Slagerijen en Fijne Vleeschwaren, Manufacturen, Schoenen, Dames- en Heerenmode en zoovele meer, de voor die zaak meest geschikte etalages te ontwerpen. Uitter- aard heeft elke winkel en elke etalagekast zijn eigen eischen, en elke winkelier zijn eigen gedachten, hoe hij wil étaleeren en zijn goederen opbergen. Om dus steeds aan deze zoozeer uiteenloopende eischen te kunnen voldoen, meenden wij onze zaak hiernaar geheel te moeten inrichten, en is het ons dan ook mogelijk èn op het gebied van betimmeringen, èn wat betreft koper- of bronswerk en glas voor etalages, het beste te kunnen leveren tegen concurreerende prijzen. Om aan ons fabrikaat meer bekendheid te geven, meenden wij dan ook in een werk als thans door de Vereeniging ,,Nederlandsch Fabrikaat" wordt uitgegeven, niet te mogen ontbreken, ook al om het loffelijk streven dezer vereeniging, te helpen bevorderen n.1. aan onze architechten en winkeliers te toonen, dat er in ons land fabrikanten zijn, aan wien zij gerust hun opdrachten voor eene winkelinrichting kunnen verstrekken. Na deze inleiding zullen wij van enkele branches nagaan, aan de hand van eenige foto's, hoe een winkel en etalage voor den winkelier practisch is en tevens voor den cliënt overzichtelijk. Allereerst moet de etalage-inrichting van dien aard zijn, dat elk artikel, daarin geëtaleerd, op gemakkelijke wijze door den belang¬ stellende gezien kan worden. Hiervoor is een zich voor dit doel practisch leenende inrichting der etalagekast noodig en wordt dat voor de meeste artikelen bereikt door gebruik van glasplaten op verstelbare brackets. Het vroeger veel gebruikte systeem van ronde stangen, waaraan brackets door middel van stelschroef geplaatst zijn, wordt in den laatsten tijd door ons vervangen door platte staven, waarin de brackets gehaakt worden, zie fig. No. i. Deze methode kan echter alleen toepassing vinden in dichte etalage- of wandkasten, dus daar, waar zich houten stijlen bevinden, tot opschroeven der staven. In de etalages met schuifdeuren is het gebruik van dit materiaal moeilijk, daar hierbij de vaste houten stijlen ontbreken. In 't algemeen zijn schuifdeuren minder wenschelijk, daar deze niet zoo goed het afsluiten der kast mogelijk maken, als draaideuren. Met het oog op de spanning der glasplaten, d.w.z. de afstand tusschen de draagpunten onderling, kunnen de deuren niet te groot worden, zoo mogelijk make men de deuren der etalagekast hoogstens 80 cm. breed. Fig. 2. In etalages met alleen platvorm, dus zonder achterwand, is het noodig de ronde stangen te gebruiken en worden deze dan met verbindingsstangen aan de raamstijlen of muur bevestigd, zie fig. No. 2. In diverse branches als schoenen, manufacturen, stoffen enz. worden voor het étaleeren 19 VAN GELDER & VAN GINKEL, FABRIEK VAN KOPERWERKEN — DEN HAAG op het grondvlak veel houten zuilen gebruikt, met of zonder glasplaten, en zijn hiervan op aanvraag steeds modelboekjes en prijzen te verkrijgen. Fig. 3 In de zaken voor dames- en heerenmode, voor chocolaterie, luxe- en huishoudelijke artikelen, vindt het in den winkel étaleeren veel toepassing. Een zeer practische methode is het etaleer- en tegelijk opbergsysteem, zooals fig. No. 3 aangeeft. Men ziet hier in een glazen toonbank de laden trapsgewijze, zoodat men een volledig overzicht heeft van b.v. het artikel kousen of handschoenen. Ook in de wandkasten wordt dit systeem doorgevoerd, waardoor het onaangename gezicht tegen een wand met doozen vervalt. De levensmiddelenbranche stelt weder geheel andere eischen aan een winkelinrichting. Het zou ons te ver voeren ook deze weder stuksgewijs te behandelen. Het electrisch licht, nieuwe banen openend op elk gebied, deed ook haar invloed gelden op het uithangbord, aanwijzing gevend, wat in den winkel verkocht wordt, of welke firma er gevestigd is. Het streven van eiken zakenman, zijn belangen begrijpend, moet zijn, juist op zijn zaak de aandacht te vestigen. Meer dan een advertentie, welke slechts vluchtig de aandacht vraagt, zal een doelmatige étalage-inrichting, waartoe dus ook de reclame¬ lantaarn behoort, bovengenoemd streven zeer bevorderen. Het gewone uithangbord is vrijwel verdwenen en heeft plaats gemaakt voor de electrisch verlichte lantaarn. Deze had tot dusverre het bezwaar, ^ZfZ&Kt-tad] dat zij wel 's avonds effect gaf, doch overdag weinig of geen aandacht trok. De vlakke, ge"3 schilderde letter „sprak" niet voldoende. Om dit bezwaar op te heffen werd door ons nu de opaline porceleinen bloklettervorm gekozen, welke letter door haar eenvoudigen vorm gemakkelijk leesbaar is. Bovendien is hierbij zelfs na jarenlang gebruik van geen verweeren sprake en blijft zij dus haar duidelijkheid en frischheid steeds behouden. Wat de constructie betreft, deze lantaarns worden hoofdzakelijk vervaardigd van gegalvaniseerd plaatijzer, echter de voorplaat waarin de letters worden aangebracht, van gebronsd rood plaatkoper. Inwendig wordt de lantaarn witgelakt, om een gelijkmatige verlichting der letters te verkrijgen. Fig. No. 4. Bijgaande afbeelding geeft het gebruik van deze letters aan in een lichtreclame tegen den Fig 4. gevel, alsook in de etalagekast, ter vervanging der vroeger gebruikte schuinliggende marmerplaten. Hier ziet men tevens toegepast een lichtreclame, hangend aan kettingen in de etalage, een glasplaat-etalage met rail, 20 VAN GELDER & VAN GINKEL, FABRIEK VAN KOPERWERKEN — DEN HAAG bronzen lantaarns en buitenvitrines en modern deurbeslag. Een voornaam artikel, hetwelk bij den modernen winkelbouw veel toepassing vindt, is de bronzen gevelletter. Een punt van ernstige overweging is steeds, in welke tint en uitvoering men deze zal toepassen. Men heeft dan de keuze tusschen gepolijst koper, verguld koper of zink en gebronsd koper. Gepolijste letters oxydeeren in korten tijd zoodanig, dat de glans direct verdwenen is en men een vale, onoogelijke letter verkrijgt. Ook vergulde letters zijn, ofschoon wat langer kleurhoudend dan de gepolijste letter, spoedig hun fraaien goudglans kwijt en zijn dus ook niet bestand tegen weerinvloeden; zelfs prima kwaliteit torengoud is gebleken niet goed te blijven. De ons inziens beste gevelletter is dan ook in bronzen uitvoering, daar de geoxydeerde tint in de buitenlucht steeds fraaier wordt en behoudens het eenvoudige schoonmaken met water geen verder onderhoud vereischt. Zink is in geen geval aan te bevelen, daar de zinkoxyde door elke opgebrachte kleurlaag heenkomt en dit toch niet veel goedkooper is dan kopergebronsd. Wij geven hierbij een foto van bronzen gevelletters, randversieringen en lantaarns, toegepast bij Lunchroom ,,De Kroon", Spuistraat 43, Den Haagr Fig. No. 5. Onze kantoren en monsterkamers zijn gevestigd: Den Haag: Amsterdamsche Veerkade 21, Tel. 16665 (hoofdkantoor). Rotterdam: Mauritsweg 37 hoek v. Oldenbarneveldtstraat, Tel. 6549. Amsterdam: Kloveniersburgwal 111, Telef. 49117. 21 N.V. AUG. LACHAPPELLE'S PARKETF ABRIEKEN Nederland is eeuwenlang het traditioneele stand brengen van een groot werk buitenland van handel en scheepvaart geweest en landsche industrie en buitenlandsche produk- de industrie speelde slechts een ondergeschikte rol als bron van welvaart voor de Nederlanders. Daarom is het begrijpelijk, dat de doorsneeHollander nog denkt, dat men bij het tot ten te hulp moet roepen. De laatste vijf en twintig jaren echter heeft ons land zich op industrieel gebied meer en meer van het buitenland onafhankelijk gemaakt. 22 N.V. AUG. LACHAPPELLE'S PARKETFABRIEKEN BREDA Een tak van industrie, die sedert een kwart eeuw een flinke plaats heeft veroverd is de fabricage van parketvloeren. In het begin van het jaar 1900 werd te Breda opgericht Aug. Lachapelle's Parketfabriek. Deze onderneming is gegroeid tot een bedrijf van beteekenis en geen architect of aan- vloeren zoodanig toegenomen, dat de fabriek te Breda kon worden gemoderniseerd en zoodanig ingericht, dat de grootste orders binnen zeer korten tijd konden worden uitgevoerd. Eenige werken van beteekenis zijn: Vroedvrouwenschool te Heerlen: 5000 M.2 Postkantoor te Utrecht: 2000 M.2 Rotterdamsche Bankvereenig., Den Haag. nemer in Nederland zou durven bekennen, Nederlandsche Handels-Mij., Den Haagdat de parketvloeren van Aug. Lachappelle Rotterdam. hem onbekend zijn. In het begin van 1926 werd een aanvang Door flinke propaganda voor dit goed ver- gemaakt met de parketvloeren in het Warenzorgde fabrikaat is het verbruik van parket- huis „De Bijenkorf" te 's-Gravenhage. 23 II N.V. AUG. LACHAPPELLE'S PARKETFABRIEKEN — BREDA li Dit werk werd met groote voortvarendheid uitgevoerd en de 10.000 meter parketvloeren, welke daarin werden aangebracht, werden zoo spoedig en vakkundig gelegd, dat zoowel de directie der Bijenkorf als de architect hunne tevredenheid betuigden. Een onderneming, die werken van een dergelijken omvang zonder eenige moeilijkheden kan uitvoeren, behoeft niet onder te doen voor eenige buitenlandsche industrie. Wat prijzen betreft is de buitenlandsche concurrentie ook niet in staat werken in Holland goedkooper uit te voeren, zoodat voor alle bouwwerken de toepassing van dit Nederlandsch fabrikaat zonder voorbehoud kan worden aanbevolen. De toepassing van parketvloeren in winkels is om verschillende redenen aan te bevelen. In de modemagazijnen en in de winkels voor schoenen, kunstvoorwerpen, sigaren en huishoudelijke artikelen komen de uitstallingen fraai tot hun recht, wanneer parketvloeren zijn aangebracht. Bovendien zijn de parketvloeren stofvrij, hetgeen niet gezegd kan worden van tegel-, granito- en hout granietvloeren of van vaste kleeden. Een ander voordeel van de parketvloer is zijn onbegrensde levensduur. De parketvloeren, welke door ons zijn gelegd in de Beursgebouwen van Rotterdam en Amsterdam blijken na 15 jaren intensief gebruik nog in een uitmuntenden staat te verkeeren. FILIALEN: AMSTERDAM - DEN HAAG - ROTTERDAM GRONINGEN 24 A. N. DE LINT'S INDUSTRIE EN HANDEL MIJ. - DELFT VOORSTEL PU1BEKLEEDING IN WEERVAST KERAMIEK ZOOALS ER IN DE LANDE EN DAARBUITEN VELE HONDERDEN ZIJN UITGEVOERD. INLICHTINGEN BIJ DE GENERAAL-AGENTEN N.V. A. N. DE LINT - DELFT 25 zeker ais uisdeur. <0£l> SLOTEN zijn samengesteld om aan de hoogste veiligheid te voldoen. Zeker, er worden allerlei imitaties als veiligheidssloten aangeboden. In uiterlijken vorm schijnen zij den leek volkomen gelijkwaardig. Wanneer echter een vakman U uitlegt, welke de voordeelen zijn der Lips' constructies, dan is er geen twijfel meer voor Uwe keuze. Steunt de Nederlandsche industrie, wanneer haar producten goiijkwaardig en de prijzen evenredig billijk zijn. LIPS' VERTEGENWOORDIGERS zullen U gaarne modellen en prijzen voorleggen en Uwe keuze kan dan niet moeilijk zijn. LIPS' SLOTEN danken hunne reputatie aan kwaliteit. 26 N.V. PAPIER- EN CARTONINDUSTRIE % MEIJER & COUVÉE CARTONNAGEF ABRIEKEN AMSTERDAM — WAALWIJK SPECIALE INRICHTING VOOR HET VERVAARDIGEN VAN WINKELDOOZEN IN ELKE GEWENSCHTEUITVOERING 27 SNELWEGERFABRIEK „UTRECHT" - W. C. OLLAND miiiiiiinnii iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiinin imilllliliiimillllilin i lllmmi minui» imliiilililiiniimiimin Himiniiin i i m i mimm >ml lint ililiilin mm i i mm» » De fabriek van wetenschappelijke instrumenten, weegwerktuigen en koopmansbalansen werd in 1853 opgericht door H. OLLAND en is later overgegaan op een zoon W. C. OLLAND. Reeds spoedig was de fabriek gunstig bekend door het uitstekende werk, dat zij afleverde, zoowel bij de winkeliers als bij de mannen van de wetenschap, en die goedé naam is gehandhaafd gebleven. Werken van buitengewone beteekenis, welke een wereldreputatie genoten werden uitgevoerd. Onder de laatsten behooren bijvoorbeeld de merkwaardige Automatische weegmachines en Controle-balansen voor 200 Kilogram, op milligrammen nauwkeurig, in de nieuwe gebouwen van 's Rijks Munt te UTRECHT. In 1907 werd de vervaardiging van automatische toonbankweegschalen ondernomen, en wel met zulk succes, dat ze het ideaal werden voor eiken winkelier, die op nauwkeurig wegen gesteld is. De fabrikant bedacht voor deze toestellen den naam „SNELWEGER", welke benaming door den goeden naam van Olland's fabrikaat weldra door andere fabrikanten, zoowel buitenlandsche als binnenlandsche voor hun fabrikaat van allerlei soort werd overgenomen. Ook het buitenland bleef niet achter in het erkennen van de goede kwaliteiten van dit fabrikaat, zoodat dit weldra in verschillende landen door de Regeering werd toegelaten, ook daar, waar zeer hooge eischen op zuiverheid van constructie en afwerking gesteld zijn. Daar de ruimten voor fabriek en kantoren te UTRECHT, na verschillende annexaties, nog steeds uitbreiding behoefden, wordt de fabriek thans overgebracht naar het bij Utrecht gelegen dorp DE BILT, waar voor dit doel is aangekocht de vroegere bekende rijtuigfabriek van Ingenhoes Buitenweg & Co. Export naar alle landen. 28 N.V. NEDERLANDSCHE IJZERGIETERIJ „VULCANUS" en Machinefabriek v.h. Jan Hamer & Co, Telefoon: VAASSEN 17 Telegram-Adres: VULCANUS-VAASSEN Specialiteit: VEILIGHEIDSLIFTEN voor personen- en goederenvervoer Van 1886 tot 1926 meer dan 6500 liftinstallaties afgeleverd. Machinefabriek en Gieterij in vogelvlucht. Bebouwd oppervlak 7000 M2., terreingrootte 4* H.A. Voor Winkels en Magazijnen, welke over meer dan ééne verdieping beschikken en prijs stellen op de reputatie modern ingericht te zijn, vóór alles het eigenbelang inzien om hunne cliëntèle alle gemakken te kunnen aanbieden, als voorschrift van den tegenwoor- digen tijd, is het beschikken over eene personenlift geen overtollige luxe, doch een gebiedende eisch geworden. Niet alleen dat men daardoor eventueele koopers zeer ter wille is, en deze, wetende van een lift te kunnen gebruik maken, tot een bezoek gemakkelijker 29 N.V. NEDERLANDSCHE IJZERGIETERIJ „VULCANUS" EN MACHINEFABRIEK v.h. JAN HAMER & Co. — VAASSEN zullen besluiten, doch ook krijgen daardoor de bovengelegen verdiepingen voor den verkoop hoogere waarde en zullen de daar uitgestalde artikelen meer tot hun recht komen en beter worden verkocht. Het enorme gebruik der liften in Warenhuizen bewijst overtuigend hoezeer het publiek een lift waardeert en het is dan ook ondenkbaar, dat in een project van eenige beteekenis het liftenvraagstuk van ondergeschikt belang kan zijn. In de ontwerpen van moderne winkelhuizen mag dan ook in geen geval een personenlift ontbreken en moet daarvoor een domineerende plaats worden gereserveerd, ook voor voldoende ruimte worden gezorgd, om de installatie naar behooren te kunnen onderbrengen. Bij de overweging al of niet een electrische personenlift te zullen toepassen, kunnen de kosten wegens stroomverbruik slechts een ondergeschikte rol spelen, daar deze betrek-, kelijk zeer gering zijn, terwijl de wenschelijkheid van eene meer of mindere luxieuse afwerking der cabine hier voorloopig buiten beschouwing kan blijven. Als dè kardinale punten voor personenliften in winkelbedrijven kunnen worden genoemd: A. De besturing welke door ons gemaakt wordt: 1°. door middel van „drukknoppen". De drukknoppen in de cabine sturen haar naar elke gewenschte verdieping; de z.g. „haalknoppen" naast de toegangen op de verschillende verdiepingen halen de cabine naar elke willekeurige étage. 2°. door middel van een „handkruk" in de cabine. Beide systemen kunnen zonder bezwaar door eiken bediende worden bediend, zoodat een speciale bestuurder niet strikt noodzakelijk is. Daar het meest practische en minst gecompliceerde systeem altijd den besten waarborg tegen storingen biedt, zou wellicht aan de laatst genoemde uitvoering eenigen voorkeur kunnen worden gegeven. B. De veiligheid, waaraan door de fa. Jan Hamer & Co. van oudsher de grootste zorg is besteed, zoodat door het aanbrengen van automatische rem en vang-inrichting elk ongeluk is uitgesloten. C. Geruischlooze en rustige gang, verkregen door zuivere montage en afwerking en vooral door het toepassen van een krachtigen motor, welke zonder inspanning het maximum-gewicht kan heffen. D. Stootvrij en soepel stoppen verkregen door goed rem-materiaal en deskundig opstellen. E. De wijze van opstelling op een gemakkelijk te bereiken en in het oog vallende plaats, waarbij wordt gezorgd dat de lift zich aanpast bij de bestaande betimmering. Wélke constructie en uitvoering in gegeven gevallen de meest doelmatige zal zijn, dient wel te worden overwogen en kan daarvoor ten sterkste worden .aanbevolen eene voorafgaande bespreking met deskundigen op liftengebied, die door jarenlange ervaring in staat zijn eene in alle opzichten practische oplossing te kunnen aangeven. Het feit, dat de firma Jan Hamer & Co., in 1886 te Amsterdam opgericht en in 1920 omgezet in de N. V. Nederlandsche Ijzergieterij „VULCANUS" en Machinefabriek v/h. 30 N.V. NEDERLANDSCHE IJZERGIETERIJ „VULCANUS" EN MACHINEFABRIEK v.h. JAN HAMER & Co. — VAASSEN JAN HAMER & Co., gevestigd te Vaassen (Geld.), thans haar 40-jarig bestaan herdenkt, in welke periode zij heeft afgeleverd ruim 6500 liften van de meest uiteenloopende constructie en uitvoering, geeft ons aanleiding ook op deze plaats hierop te wijzen, opdat daaruit zal kunnen worden opgemaakt, dat ons advies ook werkelijk van dienst zal kunnen zijn. Het behoeft geen nader betoog, dat in een speciaal bedrijf met langjarige praktijk, een kring van medewerkers, voortdurend aangevuld en uitgebreid, gevormd werd, zoodat, zoowel de leiders als de geschoolde werklieden en monteurs, zich door opleiding en oefening steeds in dezelfde lijn, tot experts in hun speciaal vak hebben kunnen ontwikkelen en mag dan ook worden aangenomen, dat het product eener dergelijke samenwerking zich met elk ander fabrikaat zal kunnen meten en de goede naam, in den loop der jaren verkregen, zal gehandhaafd blijven. Verder vermeenen wij nog even op den voorgrond te moeten brengen, dat na de zekerheid te hebben verkregen, dat de meest doelmatige liftconstructie gekozen werd, de noodzakelijkheid eener goede verzorging dient begrepen te worden en eerst dan kan worden verwacht, dat de lift steeds naar behooren zal kunnen functioneeren. Elk werktuig waaraan hooge eischen gestseld worden, en een lift in 't bijzonder, heeft voor een veilig en storingvrij gebruik goede verzorging en regelmatige controle noodig. Daar echter de ervaring ons geleerd heeft, dat hiertegen in vele gevallen maar al te dikwijls wordt gezondigd, heeft dit ons doen besluiten tot het instellen van vaste onderhouds- en reparatie-afdeelingen, gevestigd te Amsterdam en Den Haag, aan welke adressen, ook voor storingen in 't algemeen, steeds vakkundig en vertrouwd personeel beschikbaar is. 31 N.V. PHILIPS GLOEILAMPENFABRIEK - EINDHOVEN Winkel- en Etalageverlichting. De bestemming van een winkelraam is niet alleen om voorwerpen zoo gunstig mogelijk aan het publiek te toonen, doch ook om reeds op eenigen afstand de aandacht te trekken. Voor de vervulling van beide voorwaarden is een goede verlichting onmisbaar en men dient bij den aanleg van de verlichtingsinstallatie zorgvuldig te werk te gaan wil men aan de beide bovengenoemde eischen voldoen. Wanneer men als derde voorwaarde hierbij nog voegt, dat in vele gevallen ook een deel van den winkel zelf door het winkelraam moet worden verlicht, dan kan dit meestal slechts doordat men van de vervulling van een der beide andere eischen gedeeltelijk afstand doet. De etalageverlichting is geen binnenverlichting in den gebruikelijken zin van het woord; zij kan eerder met de tooneelverlichting worden vergeleken, waarbij het licht zoowel van boven als van terzijde en van beneden op de te verlichten oppervlakken valt, doch steeds zoodanig, dat de lichtbronnen voor den toeschouwer zooveel mogelijk verborgen zijn. Voor dit doel vormen de Philips etalagelampen een uitnemende oplossing. Deze buisvormige lampen kunnen langs de zijden van de winkelramen worden geplaatst zoodat zij deze omlijsten en door den toeschouwer niet gezien worden. De etalagelampen met heldere ballons gebruikt men bij voorkeur in reflectoren; door lampen met half-verzilverde ballons toe te passen kan men ze zonder reflectoren gebruiken. Is het niet mogelijk de etalagelampen voor den toeschouwer onzichtbaar aan te brengen, dan verdient het aanbeveling deze lamp met gematteerden ballon toe te passen. Tenslotte kan er hier reeds op gewezen worden dat deze lampen ook bij uitstek geschikt zijn voor het verkrijgen van een indirecte plafondverlichting in den winkel zelf. Hiertoe wordend ze dan in kroonlijsten op eenigen afstand van het plafond ondergebracht, waarbij een zeer zachte en gelijkmatige verlichting verkregen wordt. Indien het van belang is, dat de kleuren der geëtaleerde voorwerpen zoowel 's avonds als overdag in de juiste verhouding worden getoond, zal men goed doen tot de toepassing van Philips' zonlichtlampen over te gaan. De ballon dezer lampen is van een zoodanige samenstelling dat de kleur van het uitgestraalde licht die van het daglicht zeer dicht nabijkomt. Vanzelfsprekend geldt deze toepassing ook voor de verlichting in den winkel zelf. In het algemeen is het noodzakelijk dat de verlichting voldoende sterk is; een ruime verlichting trekt de aandacht van het publiek en vergemakkelijkt het beschouwen der uitgestalde voorwerpen. Vooral bij het étaleeren van donkere stoffen zal men voor een sterke verlichting dienen zorg te dragen. Daarbij is evenwel te bedenken, dat de verlichting verkregen moet worden zonder dat de toeschouwers door verblindende lichtbronnen gehinderd worden. In dit opzicht bezitten de Philips Argentalampen een belangrijk voordeel boven de lampen met helderen ballon, daar zij bij dezelfde lichthoeveelheid een veel geringere verblindende werking uitoefenen; bovendien zijn bij toepassing van deze lampen de schaduwen zachter. Op alle plaatsen waar de lamp zelf zichtbaar is, zal men derhalve bij voorkeur de Argentalampen toepassen, welke bovendien op een zeer eenvoudige wijze door gebruik van Philux-kelkjes tot het verkrijgen van een decoratieve verlichting bijdragen. De grootte van de te gebruiken gloeilampen is uit den aard der zaak afhankelijk van de afmetingen der etalage en van de kleur der uitgestalde voorwerpen, In het algemeen zal men echter voor de verlichting van etalage en winkel aan het wittere licht der gasvullinglampen de voorkeur geven boven den iets meer gelen schijn der vacuumlampen. Een sterke aantrekkingskracht wordt steeds op het publiek uitgeoefend door kleureffecten. Om deze te bereiken zal men gekleurde lampen toepassen en wel zijn de zuiverste tinten te verkrijgen met de Philips lampen in natuurglas, waarbij het glas van den ballon zelf gekleurd is. 32 CO N.V. PHILIPS GLOEILAMPENFABRIEK — EINDHOVEN N.V. PHILIPS GLOEILAMPENFABRIEK — EINDHOVEN Wanneer men in een etalage gekleurde lampen gebruikt, zoodanig dat deze lampen zelf zichtbaar zijn, zal het aanbeveling verdienen Philips' dagkleurlampen toe te passen. Deze lampen hebben een ballon, waarop de kleurlaag is aangebracht en waardoor de lamp ook bij opvallend daglicht dezelfde kleur toont als bij het branden. Van belang is het steeds dat de verlichting in een etalage zich aanpast aan de uitgestalde artikelen. Door de juiste keuze van de verlichting en de decoratieve werking van kleine gekleurde gloeilampen in de etalage, kan men de uitstalling een bijzondere aantrekkingskracht verleenen. In speciale gevallen zal men met de Philips Albastalampen een passende decoratie bereiken, terwijl de gekleurde illuminatielampjes, welke in groepen in serie kunnen branden, zich in het bijzonder leenen tot het verkrijgen van plaatselijke kleureffecten. Zelfs voor het verlichten van een Kerstboom in de etalage, kan men op geheel gevaarlooze wijze de kaarsverlichting nabootsen met de Philips Kerstboomlampjes. Om de verlichting van het winkelraam zoodanig te kunnen uitvoeren, dat aan de verschillende bovenomschreven eischen wordt voldaan, is het gewenscht de etalage gesloten te maken. Hierdoor is aan de kunstmatige verlichting van den winkel echter alle zorg te besteden, daar het daglicht door den achterwand van de etalage verhinderd wordt in ruime mate binnen te treden. Voor de verlichting van den winkel geldt echter hetzelfde als reeds voor de etalageverlichting werd medegedeeld: slechts een ruime verlichting trekt de belangstelling van het publiek tot de uitgestalde voorwerpen en bevordert den verkoop. Terwijl een juiste verlichting van de etalage tot doel heeft de belangstelling van de toeschouwers voor het geëtaleerde te verhoogen, is het de taak van de lichtreclame om de aandacht van het publiek reeds van grooteren afstand op het winkelraam te vestigen. Hiervoor is de Philips neon lichtreclame, welke in den vorm van letters, groote en kleine lichtbakken, wordt vervaardigd, zeer doelmatig. Niet alleen is het hierdoor mogelijk om bepaalde merken en aanbevelingen in eiken gewenschten vorm met lichtende lijnen te doen ontstaan, doch door de karakteristieke kleur van het neon-licht, trekt dit reeds op grooten afstand de aandacht. Een veelvuldig toegepast middel om de opmerkzaamheid te trekken, is het aanbrengen van een lichtreclame, waarvan de verlichting periodiek onderbroken wordt. Voor dergelijke doeleinden vormen de Philips Aan- en Uitlampen een gelukkige oplossing, daar bij deze lampen de stroomonderbreking in een gesloten ruimte in de lamp zelf plaats vindt, zoodat elk onderhoud van onderbrekingscontacten overbodig is. Gebruik van deze lampen in verschillende kleuren in lichtreclame-kastjes kan zeer opvallende en wisselende kleureffecten teweeg brengen. Neemt men in aanmerking, dat de etalageverlichting een integreerend bestanddeel van het winkelraam vormt, dat de kosten der verlichting betrekkelijk klein zijn en dat de grootte van den omzet blijkens hieromtrent genomen proeven hiervan in sterke mate afhankelijk zijn, dan mag men deze kosten wel tot de best rendeerende reclamekosten van den winkelier rekenen. Door de groote verscheidenheid der lamptypen, vervaardigd door de N. V. Philips' Gloeilampenfabrieken, is deze in staat aan de meest uiteenloopende wenschen van verlichting van de etalage en den winkel te voldoen; hare golfkartonfabrieken leveren bovendien een uitnemend verpakkingsmiddel voor den winkelier. 34 STORK-HIJSCH - HENGELO De electrische lift is voor groote magazijnen en fabrieken een onmisbaar hulpmiddel geworden. Een modern magazijn, dat zijn verkooplocalen op verschillende verdiepingen heeft, is ondenkbaar zonder een of meerdere diging ervan vereischen groote ervaring en een uitstekende fabriek. Men zal dus, goed doen liften alleen te koopen van zeer betrouwbare firma's, die aan deze eischen voldoen. Fig. liften om zijn klanten naar boven te brengen. Maar behalve voor dezen dienst zijn de liften ook noodzakelijk voor het vervoer van goederen en personeel waarbij veel tijd, arbeidskrachten en dus geld gespaard worden. Een electrische lift is echter een vrij gecompliceerd werktuig. De constructie en vervaar- Stork-Hijsch vervaardigt sinds meer dan 25 jaar als specialiteit electrische liften voor personen en goederen. Aanvankelijk werden de electrische stuurapparaten in het buitenland gekocht, maar omdat geen enkel fabrikaat voldoet aan de eischen die Stork-Hijsch eraan stelde, ging 35 STORK-HIJSCH HENGEL O deze firma er toe over zelf een toestel te ont- Men opent de deur van de schacht en stapt werpen, dat geen der gebreken vertoonde, de kooi binnen. waaraan de andere leden. Op hetzelfde oogenblik gaat het licht in de De Stork-Hijsch draaistroomlift wordt ge- kooi branden en wordt naast alle schachtheel in Nederland vervaardigd, de voornaam- deuren een ruitje verlicht met het woord Fig. 2. ste beginselen der constructie zijn door Nederlandsche octrooien beschermd. Omdat een technische beschouwing in dit geschrift minder op haar plaats zou zijn, willen we hier volstaan met te vertellen, op welk een eenvoudige wijze men de Stork-Hijsch lift met drukknopbesturing kan bedienen. „BEZET". Tevens worden de drukknoppen op de verdiepingen buiten werking gesteld, zoodat van buitenaf de passagier niet naar een andere dan de door hem gewenschte verdieping kan worden gezonden. De schachtdeur gaat vanzelf dicht, de kooideur sluit men achter zich, daarna is een 36 STORK-HIJSCH — HENGELO lichte druk op de knop, die gemerkt is met het nummer van de gewenschte verdieping voldoende om de lift in beweging te brengen en automatisch op deze verdieping te doen stoppen. Zoodra de kooi beweegt wordt de schachtdeur, waardoor men is binnengetreden, automatisch vergrendeld. Ook alle andere schachtdeuren zijn tegen ontijdig openen beveiligd. Alleen de schachtdeur, waarachter de kooi stopt wordt automatisch ontgrendeld, zoodat men uit de lift kan stappen. Wanneer de kooi verlaten is en de schachtdeur zichzelf gesloten heeft, verdwijnt overal het woord „BEZET" en kan de kooi naar een andere stopplaats gehaald worden, doordat men op de knop naast de schachtdeur drukt. De leege kooi kan met open kooideuren rijden, zoodat de lift niet buiten werking raakt, indien men bij het verlaten vergeten had de deur te sluiten. Wenscht men, dat de kooi wanneer ze niet in gebruik is op den beganen grond wacht, dan kan de constructie zoo gemaakt worden, dat zij steeds terug keert naar parterre zoodra men op de verdieping de kooi heeft verlaten en de schachtdeur gesloten is. Wenscht men zijn reis te onderbreken, dan heeft men slechts op de haltknop te drukken en de lift stopt. Daarna kan men een nieuw commando geven onafhankelijk van het eerste. Het uitvoeren van de commando's, die met de drukknoppen gegeven worden, geschiedt met het toestel A afgebeeld in fig. 3. Aan lezers, die zich verder voor de constructie van dit toestel of van de andere lift— onderdeelen interesseeren, zal door StorkHijsch gaarne een catalogus met alle gewenschte inlichtingen worden verstrekt. Fig. 3. 37 PICUS IRIPLEXPWTEN HEBT U NOODIG!!! WANT: GOED ÉTALEEREN BETEEKENT 100 ° MEER VERKOOPEN! 38 N.V. HOUTINDUSTRIE „PICUS" v.h. J. BRUNING & ZOON - EINDHOVEN. OKOUMÉ TRIPLEXPLATEN TOEGEPAST BIJ WINKELBETIMMERINGEN EN ETALAGES. Wij moeten aanvangen met de vraag: „Waarom wordt ook hier niet veel meer gebruik gemaakt van het product van één onzer eigen groote bedrijven, n.1. „Picus" Triplexplaten?" Waarschijnlijk weten de lezers, dat deze platen bestaan uit drie kruiswijs op elkaar gelijmde platen van Afrikaansch Mahonie (Okoumé). Enkele der voornaamste voordeelen van deze constructie zijn de volgende: Een sterk en zeer licht materiaal wordt verkregen, met als gevolg een besparing aan vracht en arbeidsloon. Men kan volstaan met een veel geringere dikte dan wanneer massief hout gebruikt zou worden. De platen zijn uiterst gemakkelijk te zagen (weinig afval). En tenslotte: Door de speciale zorg, welke aan het watervast lijmen wordt besteed, werken „PICUS"-Triplexplaten niet! De normale „PlCUS' -platen worden in verschillende dikten, van 3 mM.—6 mM. (Triplex) en van 7 mM.—35 mM. (Multiplex), geleverd in diverse lengten (183, 152, 122 cM.) en breedten (122, 100, 91V2 cM.). Deze leenen zich in het bijzonder voor het maken van vitrines en stands (zie blz. 38), het bekleeden van oude deuren, maken van toonbanken, kolommen (zie blz. 40), enz., mede door de fraaie teekening van het hout, dat na beitsen, vernissen of politoeren een geheel eigen cachet heeft. Welke buitengewoon origineele- en mooie resultaten kunnen worden verkregen met „Picus"-platen, toonen de foto's op blz. 40 aan. Men kan dit materiaal beschouwen als een „edele" houtsoort. Als bewijs hiervoor mag o.a. dienen het effect van het marmeren blad op den geheel met „Picus"-Triplex bekleeden toonbank (zie fig. 1, blz. 40). Van een winkel en van etalages, met „Picus "-Triplex betimmerd, gaat een zekere rust uit en in een dergelijke omgeving zullen de uitgestalde artikelen op de meest artistieke en tevens moderne wijze sprekend uitkomen. Ten slotte nog een enkel woord over de „PICUS"-MUURPLAAT. Na vele laboratoriumproeven fabriceert de „Picus" thans deze zeer speciale en goedkoope Okoumé Triplexplaat, welke bij uitstek geschikt is voor geheele of gedeeltelijke bekleeding van muren en plafonds. Deze Muurplaten worden gemaakt: in GROOTE afmetingen, n.1. 91V2/122/152 X 244/275/305/450 cM., en met een GERINGE dikte — 4 mM. Ze kunnen zeer goed worden gebogen en zijn GEMAKKELIJK en SNEL met spijkers op tengellatten aan te brengen, waardoor pleisterwerk geheel vervalt. De isoleerende luchtlaag achter de betimmering geeft een in den winter warme- en in den zomer koele winkel. Met waterverf of olieverf worden uitstekende resultaten verkregen. De Muurplaat is gegarandeerd VOCHTBESTENDIG en heeft dan ook een ONBEPERKTEN LEVENSDUUR, zoodat hier met recht gesproken mag worden van een ideaal fabrikaat voor het moderniseeren van oude winkels met meestal vochtige muren. Met „Picus" Okouméplaten kan op een zeer aparte manier worden gewerkt en het is te hopen, dat deze methode in ons land hoe langer hoe meer ingang zal vinden, immers: „Een mooie winkelomgeving en stijlvolle etalages stimuleeren den verkoop!" 39 GEBRUIK „PICUS" TRIPLEXPLATEN BIJ HET INRICHTEN VAN WINKELS. Fig. 3. Deze foto's geven een duidelijk beeld van datgene, wat met goed Triplex is te bereiken. De architect A. Meylink, 's Hertogenbosch, heeft deze betimmeringen ontworpen. Het in mahonie tint gebeitste „PICUS" Okoumé triplex wordt onder¬ broken door smalle zwarte lijsten van massief hout Fig. 4. waardoor een mooi geheel is verkregen. In fig. 3 ziet men boven de Okoumé Triplex-betimmering een grijze stofbespanning, afgezet met koperen sierUagels. Daarboven (zie fig. 5) een plafondbetimmering van „PICUS Okoumé Muurplaat, in lichte tint gewaterverfd en met goud bespat. Fig. 5. Fig. 4 geeft weer de ingang van een kapperswinkel. Het on-. derste gedeelte der muurbetünmering bestaat uit „PICUS" Okoumé Triplex platen, het bovenste deel en eveneens de plafondbekleedingis „PICUS" Okoumé muurplaat. Het geheel, licht grijs gewaterverfd en matgroen bespat, voldoet goed. OP ELKE „PICUS"-PLAAT MOET het op blz. 39 aangegeven FABRIEKSMERK GESTEMPELD ZIJN. 40