DE FEESTEN VAN DET EN NOL
C. M. VAN HILLE-GAERTHÉ
BH
ROTTERDAM NIJGH & VAN DITMAR'S UITGEVERS-MIJ












DE FEESTEN VAN DET EN NOL
C. M. VAN HILLE-GAERTHÉ






UITGEGEVEN TE ROTTERDAM DOOR
NIJGH & VAN DITMAR'S UITGEVERS-MAATSCHAPPIJ IN HET JAAR I924






PALMPASCHEN












I
PALMPASCHEN.
VOOR Det woonde in het huis met den diepen bloementuin en de drie trapjes — de verandatrap, de trap van de achtergang en de trap naar het tuinhek — was er een ander huis geweest, waarin zij en Nol geboren waren. Dat huis lag aan de Botermarkt en behalve de vriendelijke buren en andere gewone menschen — die je wel zag, maar nooit sprak en over wie je dus ook nooit dacht — woonde er op de markt onder een smal hoog gebouw, dat de achterkant van een magazijn was, diep in de bocht naast de oude kerk, Bet-in-de-kelder.
Het was niet het statige huis met de vier ramen ter weerszijden van de met koper versierde voordeur, dat Det zoo belangrijk vond, ook niet het dubbele heerenhuis, waar tusschen de hardsteen en stoeppaaltjes de ijzeren schakel-kettingen hingen, die als schommels dienden voor Bets kinderen en waarvan ze — altijd weer verraden door de vroolijke piepgeluiden van het ijzer— door de oude meid van het huis verjaagd werden, maar het was de woning van Bet zelf, het huis, dat geen voor-
9



deur had en geen stoep, niets dan een trap, waarlangs je zoo van de markt in de kamer kwam.
Er was zeker onder aan die trap wel een deur, die 's nachts dicht kon, maar zoo gauw Det 's morgens door het raam van de speelkamer keek, stond de woning van Bet gastvrij open en nooit had ze 's avonds de deur gesloten gezien. Boven de trap was een luifeltje, waarop 's zomers goudsbloemen groeiden en geraniums in potten ; en half boven, half onder den grond waren kleine gezellige raampjes met „vlijtige Lize's"—die altijdbloeiden met roode en bleek-rose bloemetjes — en schuin bijeengenomen kant-gordijntjes, zooals voor de venstertjes van Dets poppenkamer. Boven het platje met de goudsbloemen hing in de warme dagen een klein vierkant kooitje met een vink. En heel den dag van 's morgens vroeg tot lang, nadat Det wakker in haar bed lag, liepen en sprongen en tuimelden Bets kinderen van de Botermarkt langs de trappen in en uit hun heerlijk huis, dat was als een geheimzinnige grot, diep onder den grond.
De man van Bet was schoenlapper. Hij zat altijd achter het raam met den vink — het raam, waar in de week géén gordijntjes hingen — hij had een ongeverfde tafel voor zich vol houten en ijzeren pennetjes, stukken leer en rommel en een witten kop dampende koffie met een groot stuk koek.
Zoo had Det hem eens gezien, den eenigen keer, dat ze met Geertje, het kindermeisje, in den kelder was geweest om Nols kapotte schoentjes te brengen.
10



— Ik moet ze vóór Zaterdag beslist terug hebben, had Geertje gezegd op zóó'n strengen toon, alsof die groote man met den dertigen baard een klein kind was.
— 'k Beloof het je heilig, jonge dame, zei de man vroolijk en hij gooide den schoen, waaraan hij bezig was op hetzelfde oogenblik met een smak op den grond en greep het laarsje van Nol, dat op een poppeschoen leek, toen hij het midden op zijn groote hand zette.
Maar, terwijl ze terugüepen naar huis, pruttelde Geertje: „Ja, z'n beloften, die kennen we; koffie-drinken, smaalde ze, dat kan ie, en gemberkoek eten, een mager hoen, dat is ie."
— Hij is juist dik, sprak Det tegen.
— Nou ja, kind, maar een mager hoen in 't beloven.
— Wat is dat, een mager-hoen-in-'t-beloven?
— Je moet niet zoo zeuren, zei Geertje, maar ze citeerde toch onmiddellijk:
Wiè belooft en niét wil doen, Is gelijk een mager hoen, Dat wel kakelt öp den stok, Maar geen ei legt In het hok.
En hoewel de overeenkomst van het magere hoen en den dikken man, die koffie dronk met koek, Det nog even duister was, genoot ze toch van het nieuwe vers, dat zoo prettig kort was en datje daardoor zonder navragen ineens uit je hoofd kende.
Kathrien, de keukenmeid, schold den man van Bet voor „lui varken".
11



„Hij is te lui," zei ze, „as dat ie het mooie weer goeien-dag knikt."
Det had lang gedacht over die woorden en ze vond het wel heel vriendelijk, dat Kathrien, die natuurlijk nooit lui was, die al naar beneden ging, als iedereen in huis nog sliep, 's morgens voor haar keukenraam stond om den blauwen hemel en den bloeienden morelleboom en de zoet-geurende hyacinten en de dikke musschen op het tuinmuurtje — die toch ook bij het mooie weer hoorden — uit de volheid van haar vlijtig hart te begroeten.
En Det, die niet graag een lui meisje wilde zijn, over wie Geertje en Kathrien met misprijzende woorden zouden praten, zooals ze over den man van Bet deden, stond vier achtereenvolgende morgens achter de blauwe gordijnen van de speelkamer te knikken tegen het zonnige weer op de Botermarkt. Er gebeurde wel niets terug, maar ze kreeg er toch een blij gevoel van — 't voelde zoo, als je gevallen was en verschrikt naar je pijnlijke knieën keek, als je de booze oogen van Geertje op je gericht wist en als er dan géén gat in je kous was.
Maar toen vergat ze den morgengroet, want den vijfden dag stond voor haar bed en ook voor het hooge ledikantje van Nol een palmzwaan, die met een dunnen, witten stok — als stond hij op één langen, dooden poot— in het middelste gaatje van een stoof was geplant.
Onbeweeglijk lag Det te staren naar al die pracht in haar onmiddellijk bereik: de brooden zwaan met z'n
12



langen, gerekten hals, z'n vriendelijk krenten-oog en de lieve, lieve kleintjes, dicht tegen elkaar gedrukt op den breeden moederrug. Alle ronde kopjes waren versierd met rose en gele vlaggetjes en in plaats van staarten hadden ze kruidig-geurende palmtakjes. Een ketting glinsterende suikeren ringetjes, als zoovele juweelen sierde den ranken zwanenhals; slingers kaakjes en rozijnen omspanden de moeder-zwaan van haar borst tot haar staart. En het róók als een feest.
Nol begon in zijn bed al te eten van de kaakjes en de rozijnen, maar zij had gekeken, gekéken. Toen ze aangekleed was, had ze den zwaan in voorzichtige handen naar de huiskamer gedragen en weer in een andere stoof gezet, om niets te schenden van dit onbegrijpelijk prachtige beest. En na het ontbijt mochten zij en Nol met Kathrien — die er 's Zondags zonder muts, met een zwarten mantel en een kapot-hoed uitzag als een prettig, vreemd mensch — langs de singels wandelen.
En terwijl ze hun dieren vol pracht en kleurige praal hoog voor zich uithieven, zongen ze zachtjes met hun drieën:
Pallem-Pallem-Paschen, En Det die heeft een zwaan, En allemaal mooie vlaggetjes En rozijntjes hangen d'r aan.
Kathrien had het vers onder het wandelen gemaakt. Als het uit was zongen ze: „En Nol die heeft een zwaan"... en dan weer van Det...
13



Er groeiden kleine blaadjes aan alle heesters, de zon scheen warm op de roode huizen-daken en op alle gele sterretjes van het speenkruid in 't korte, groene gras. Op den singel, waar geen rijtuigen mochten rijden en geen fietsen, was het stil en warm geweest als in een grooten tüin. Oude vrouwen met bebloemde hoeden over de breed-strookerige kornetten zaten op de banken te praten; ze droegen palmsjalen met vreemd-roode figuren. Palmsjalen en palmpaschen, dat hoorde bij elkaar, dacht Det opeens.
Telkens kwamen ze kinderen metpalmzwanen tegen, kinderen in witte en rose en gele jurken.
Er waren veel kinderen, vertelde Kathrien, die met Palmpaschen voor 't eerst hun nieuwe zomerjurk aan mochten en hun nieuwen stroohoed op; toen zij zelf klein was, mocht ze ook altijd van haar moeder.
— Ik niet, zei Det.
— Nee, kind, jouw moeder doet niet aan zulke dingen.
— Jammer, vond Det, bij een palmzwaan hoorde een vroolijke, lichte jurk; een mantel was maar een saai ding; doch meer dan naar de jurken keek ze toch naar de zwanen van al die andere kinderen, maar zooals de hare, met zóó'n rechten hals en zulke doddige zwanejonkjes, zoo was er niet één.
En zelfs toen ze een heelen troep kinderen tegenkwam, een optocht, waarvan de grootste jongen vooraan den buksbezem fier omhoog hief, waarop bevestigd was een rad van brood, dat versierde zwanen op dunne stokjes
14



en sinaasappelen en suikerfigureren droeg en toen Nol begeerig geroepen had: „O, kijk, Det, kijk die eens, wat groot, wat veel!" had ze haar handen stijver om den dunnen stok geklemd en blij opgezien naar den heel bizonderen zwaan, die de hare was. En geen van de andere, de bol-gebakken wielen — broodsymbolen van de zegenende zon — die de heerlijkheden droegen op hun rand met den grooten, gouden sinaasappel als kroon, noch de moederlijke zwanen, trotsch torsend hun rijk-versierd kroost, had iets afgedaan aan de vreugde om eigen geringer bezit.Omhetbuitengewoneging het, om den prachtig-opgetuig-
den broodvogel; groot of klein, armelijk of overvloedig maakte voor haar weinig onderscheid; en zelfs de kleine meisjes achter aan den stoet, die de nietige twee-cents zwaantjes zelf getooid hadden met een bloeiend lentetakje uit het park, liet ze aan zich voorbijgaan als bevoorrechte wezens,die wonderdieren droegen van hoogerorde.
Maar toen ze thuiskwamen, stak de punt van Nols stok midden door de zwanenborst; het beest draaide
... en zelfs de kleine meisjes achter aan den stoet, die de nietige twee-cents zwaantjes zelf getooid hadden met een bloeiendlente takje uit't park..
15



mal en kruimelend rond en het eene kleintje hing los en slap aan den staart van zijn moeder.
Nol begon hard te huilen van teleurstelling; toen aten ze samen alle heerlijkheden op en aan de koffie sneed moeder den zwaan dwars door; ze aten hem met boter en suiker als een wafel en hij smaakte nog veel vreemder.
Den volgenden dag dwong Nol zoo lang, tot ze ook haar eigen zwaan had afgetakeld; maar de vlaggetjes bewaarde ze wekenlang in haar poppekastje en de wit teenen stok stond altijd in den hoek bij haar ledikant.
Maanden later, toen tante Emma op visite kwam, toen Det en Nol zelf uit de broodschaal mochten kiezen, was er bij alle maantjes, kadetjes en puntjes een wonderlijk, versch broodje en o, als je goed keek, zag je, dat het een zwaantje was — een heel kleintje, dat zijn kop in de veeren had gestoken.
Toen drukte Det voorzichtig den teenen stok in het zachte brood, zette de vlaggetjes en de vroolijke versiersels op het ruggetje en liep zielsgelukkig de gang op en neer, als wandelde ze met Kathrien in haar Zondagsche japon langs de gouden speenkruidjes van den zonnigen singel.
— Waarom loop je met je brood op een stok? vroeg Geertje in het voorbijgaan.
— 't Is geen brood, 't is een palmzwaan.
— Een mooie zwaan! Hij heeft geeneens een kop;, 't is een gewoon profeetie.
16



Maar Det vierde midden in September haar tweede Palmpaschen en plukte bukstakjes uit den tuin, om de feestelijkheid van haar bezit door kleur en geur nog te verhoogen ....
En toen brak er een lange tijd vol somberheden aan, want alle bloemen dorden in het tuintje, de najaarsstorm knakte alle gouden goudsbloemen op het luifeltje van Bet-in-de-kelder en de vink, die in de lichte zomeravonden zoo mooi als een klein jongetje over het stille marktplein kon fluiten, hing weer binnen, boven de schoenmakers-tafel. Maar Bets kinderen speelden toch alle dagen buiten, ze schommelden op de stoepkettingen, ze reden paardje op het hek van het statige heerenhuis en ze hepen 's morgens al vrij en vroolijk met hun roggeboterhammen over de markt, als Det nog verdrietig achter haar bord met gort zat te hangen.
In die dagen verlangde Det heimelijk een kind van Bet-in-de-kelder te zijn, voor goed ontslagen te worden van de week-harde gort, waarmee na de zomermaanden elke dag als een martelend verdriet begon.
O, een kind te zijn van Bet, een kind met bellen in de ooren! Nee, ze wist zeker, dat ze de marteling, die Geertje haar beschreven had, nooit zou overleven: „Eerst krijg je een kurk tegen je oor, datje lel stil hangt en dan komt je moe met een gloeiende stopnaald met een witte draad en die prikt ze d'r doorheen en dan trekt ze de draad heen en weer, dat het gat openblijft en niet gaat zweren — eiken dag een paar keer — tot
J7



het zoo wijd is, dat je d'r zilveren ringetjes in kan en dan na dne weken mag je pasje mooie belletjes."
De kinderen van Bet droegen ringetjes in de week en 's Zondags zilveren knopjes met rose en licht-blauwe en groene steentjes — elk van de meisjes had een andere kleur. Det zelf bezat gouden hangertjes met pareltjes die bewaard werden in een doosje met rose watten boven m moeders kabinet. Ze had ze van oud-tante Louise gekregen, toen ze geboren werd, maar vader had gezegd, dat hij nooit, nóóit gaten in haar ooren zou prikken, ook al kreeg ze tien stel oorbellen.
Toen Det dat hoorde, had ze gevoeld, hoe verschrikkelijk veel ze van haar vader hield, die haar voor al dien angst en pijn behoed had, toen ze als een hulpeloos kind in de wieg lag.
Waarom werd je ook niet met gaten in je ooren geboren? Ooren waren zulke leelijke dingen aan beide kanten van je hoofd en een gezicht werd zooveel mooier en vroolijker als het versierd was met snoezige, zilveren bloemetjes, met kleine knopjes, sprankelend van licht of met kleurige bengeltjes.
Zou het mogelijk zijn, dacht ze in die dagen met een huivering van angst en heerlijkheid, dat ze eigenlijk een kind van Bet was, dat ze daar hoorde in het kamertje onder den^rond, bij den vink en de boterhammen met roggebrood en niet in een gewoon huis met een speelkamer boven en een eetkamer aan den tuin, zooals alle menschen hadden?
18



Bet had zooveel kinderen — te veel, had ze moeder eens hooren zeggen.
Vader en moeder hadden alleen Nol; zouden ze haar toen hebben aangenomen, omdat Bet te veel kinderen had? Zulke dingen gebeurden altijd in de verhaaltjes, die Geertje vertelde.
En ze bedacht opeens — ze schrok ervan — Bet in de kelder... Det in de kelder... Alsof ze Bets petekind was, zoo klonk het bijna.
Moeder heette Johanna... Johanna in de kelder... je voelde dadelijk, dat het nooit zou gaan.
— Moeder, vroeg Det en haar kleine stem beefde, heet ik nog meer dan Det?
— Eigenlijk heet je niet eens Det, maar Antoinette Clara Marie, precies zooals Grootmoeder, dat weet je toch wel?
— O, ja, zuchtte Det zachtjes. Natuurlijk, ze hoorde óók in een gewoon huis met een dichte voordeur en gort aan het ontbijt. Bet zou haar toch nooit naar vaders moeder genoemd hebben.
Maar in de winterdagen, toen de dichte gordijnen vroeg de donkere Botermarkt buitensloten, toen er lang feest was gevierd op de speelkamer, om den kerstboom, die kómen zou, die er eindelijk, eindelijk was met zacht stralend licht en wonderlijk zilvergeschitter, met gouden noten, diep verborgen in het donkere groen der takken en ijspegels, die aan detak-einden hingen alsof de winterzon zelf ze bevroren had, die toen op een killen, vroegen
19



morgen weer weggedragen was, zoodat je de geurige naaldjes vond op het portaal, op alle treden van de trap, in de benedengang, in de keuken, het heele huis door, als de broodkruimpjes van Klein-Duimpje en die lang daarna nog in den tuin stond, bestreken met vette hapjes voor de meezen — in al die weken had Det weinig aan de buren van den overkant gedacht.
Tot op een lichten avond een vroege merel boven in den top van den bottenden kastanjeboom voor het huis zat te tierelieren en de zon weer op het geschilderde beukenlaantje in de huiskamer scheen. En denkende aan de paasch-hazen en de rood-wit-en-blauw netjes en de kippetjes op zilveren pootjes, die ze 's middags achter de winkelramen gezien had, wist ze plotseling met een schok van vreugde: „Nu wordt het weer Palmpaschen, nu komt weer de zwaan, de lieve, de prachtige.."
Tante Emma, die Dets vreugde om het simpele profeetje had bijgewoond, die geboren en opgegroeid in den Haag haar levenlang van elke verrukking over palmzwanen verstoken was gebleven, beloofde, dat zij dit jaar, nu ze in 't Palmpaschenland woonde, voor de zwanen van Det en Nol zou zorgen.
Palmpaschen kwam — een stralende zonnige Zondag. Zóó koesterend warm was de lucht, dat Det in haar rose vyella jurk naar buiten mocht. Het zou een even heerlijke morgen zijn als die andere Palmzondag,
20



dacht Det en ze trappelde van ongeduld, omdat Nol zoo teutte; nog heerlijker zou het worden, want zülke Palmpaschens als vandaag
Det had ze zelfs nooit zoo van andere kinderen gezien, zoo groot, zoo vol, zoo zwaar
Daar kwam Nol, hij droeg een wit flanellen blouse boven z'n fluweelen broekje — echte Palmpaschenkinderen waren ze nu.
— Gauw Kathrien, kom toch! riep Det, die al in de zon op de stoep stond en ze strekte haar handen naar den palmzwaan, dien Kathrien voor de veiligheid van de trap gedragen had.
— Recht houden, waarschuwde Kathrien, j ij ook, Nol. En weer liepen ze aan weerszijden van Kathrien; de
vogels zaten met opgezette veeren in de zon te stoven, het water van den singel was vol zilveren lichtjes, een bootje met tevreden menschen, die Duitsche liedjes zongen bij een gitaar, voer langzaam langs den groenen oever, waar de speenkruidjes weer vroolijk bloeiden in 't gras naast de zoete, stralende meizoentjes.
En onder de laan van kastanjeboomen, waarvan de knoppen, die op barsten stonden, verniste noten geleken, liepen de blijde kindertjes weer met de opgetuigde broodzwaantjes; daar liep Kathrien, deftig en zwart met een nieuw paars bloementoefje op haar kleine hoedje, daar gingen Det en Nol in hun lichte pakjes, zwijgend, zwoegend, strompelend met pijnlijk-moede armen en stekende kramp in de saamgeknepen handjes, waaraan
21



de geweldige palmpaschens ieder oogenblik dreigden te ontglippen.
— Recht houden! zei Kathrien voor den tienden keer en de woorden klonken steeds onvriendelijker.
Det voelde de warmte prikken in haar hals en wangen; een slinger zware vijgen, die als een guirlande afhing van het brooden rad, benam haar elk uitzicht en toen ze even struikelde en alles zwaaide en schokte aan den palmstok, voelde ze de vijgen een oogenblik stug en kleverig tegen haar gezicht. Vijf kleine zwanen, behangen met lekkers en vlaggetjes, hieven hun groengekroonde kopjes boven den donkeren buksbos, vijf met kleurig papier omwonden stokjes droegen elk een zwaren oranje sinaasappel — een vrucht en een zwaantje, om en om. En hoog boven alles uit, stak een nog grootere zwaan met mandarijnen om zijn witten teenen poot, met gekleurde suikertjes, die als gegroeid waren aan stokjes met bonte, flodder-dunne knipseltjes. Fijne papieren kettingen van gouden en zilveren schakehjes wiegelden zachtjes in den wind, om en tusschen de weelde van lekkers en kleuren. En in de matgele zwanekopjes stonden zoo «fel de blauw-zwarte krentoogjes, dat het was, alsof ze kéken. Zoo onbegrijpelijk mooi en veel was het dezen morgen geweest. En toen was alles gebeurd, juist zooals Det het had gewenscht.
Over den stillen, zonnigen singel wandelden ze met Kathrien; dezelfde blijde geluidjes als een jaar geleden klonken tusschen de heesters en in de boomen; uit een
22



tuin, waar kleine kinderen speelden in rondedans, kraaide een jong haantje nog een beetje schor, met een langen, kukelenden kreet.
En toen moest Det plotseling denken, dat zoo kinderen soms huilden — inééns — met een grooten, luiden haal, dien ze te lang hadden ingehouden.
Boven de hooge leien daken, boven de rosse rammelaars hief zich de toren van de oude stadspoort; galmend en zwaar klonken de dreunende slagen door de lucht, elf keer achtereen.
En bij iederen slag voelde Det zich bedroefder worden, vermoeider en meer verward.
— Toè dan toch, Nol, waarschuwde Kathrien, kijk dan toch, waar je loopt!
Maar Nol stond al te schreien tegen Kathriens rokken en drong haar den palmstok in de handen.
— Ik wil naar huis, snikte hij.
Toen barstte Dets mondje, dat stijt voelde van de beheersching, open: „Ik óók... Kathrién..."
— Nou, nou, suste Kathrien, wat verschrikt door zooveel plotseling leed, niet huilen; veeg de oogjes maar af, ik zal jullie wel helpen dragen. En terwijl ze Nols zwaan in haar arm hield, greep ze den top van Dets stok, de heele prachtige palmpaschen hing scheef en zielig tusschen Det en Kathrien in.
— Och, zei Kathrien, toen ze thuiskwamen, waar Det en Nol opnieuw begonnen te schreien bij het hooren vertellen van den mislukten tocht, vl$afle moeiten, van
23



de langzame voetjes, de moede handjes, hoe ze als topzwaar langs den weg geloopen hadden, ongelukkig en snikkend — och, zei Kathrien hoofdschuddend, wat 'ebt ze d'r an ehad, an zukke rieke palmpaosens, niks as naorigeid — 't is völs te vólle ewest, overdaod skaodt altied.
Heel klein voelde Det zich en samen met Nol heel ver af van de groote menschen, die met elkaar spraken in moeilijke woorden, die ze niet begrijpen kon.
— 't Geft niks as verdriet en traonen, en aordigeid eft ze d'r niet an ehad, gien van twieën; een zwaontien met kukentiens as andere jaoren, daor ad ze völle meer skik in ehad... een zwaontien met een vlaggien op zien kop en een takkien met blaogies an de start... dat was genogt ewest...
— Ik wil deze niet eens meer hebben, riep Nol kwaad, 't is een naar ding.
— En Det?
Det wist niet, wat ze wilde.
— Uit elkaar halen is ook jammer, vond moeder; ze moeten zoo blijven, we moeten ze maar weggeven aan een ander kind, een grooter kind, dat er plezier van hebben kan. En 't volgend jaar krijg je weer een gewonen zwaan, vind je dat prettig, Det?
— Ja, zei Det met een snik en een glimlach.
— En zal Kathrien deze maar naar de kinderen van Bet-in-de-kelder brengen? Die zijn groot genoeg om ze te dragen en ze hebben geen palmzwanen gekregen.
24



En Det, moe van teleurstelling en warmte en tranen, van alle ellende, die dit onverwacht bezit over haar gebracht had, knikte gelaten van ja.
— En nu moet jullie eerst maar gaan slapen.
— Kom, zei Kathrien en ze nam de kinderen bij de hand; eerst maar alle beide een tukkien doen, strakkies is alles weer best.
Toen ze wakker werden, stond er een bak met zeepwater en twee pijpen voor hen klaar in den tuin. Ze bliezen ontelbare bellen — bellen met honderd kleuren en bellen met zacht-wiegelende zeepschuim-mandjes aan den onderkant. Over de bonte primula's zweefden ze, over de geurende onschuld en recht in de pereboompjes vlogen ze, waar ze geluidloos kapot knapten tegen de teeder-witte bloesems; maar enkele dreven omhoog, den blauwen hemel tegemoet, zoo ver, zoo ver — je wist niet waarheen ...
Kathrien zat te lezen voor het keukenraam en tracteerde op roode limonade en gesuikerde krakelingen. En Det had een prettig, vreemd gevoel in haar hoofdje, alsof er na het vreeselijke verdriet van den morgen langzamerhand iets goeds en vredigs van vroeger was teruggekomen in haar leven.
's Avonds, toen Nol nog op den grond zat en langzaam z'n laarzen los reeg, stond Det in haar nachtpon voor het open raam van de speelkamer.
Op de Botermarkt speelden de kinderen van Bet-inde-kelder; de meisies hadden hun lichte jurken nog aan
25



en bellen in de ooren; ze speelden, alsot ze den ganschen avond niet naar bed hoefden.
En op de luifel, ter weerszijden van den tevreden vink stonden de palmpaschens van Nol en Det.
Toen dacht Det terug aan den Zondagmorgen, die zoo blij begonnen was en die nu zoo vèr leek, aan den overvloedigen palmstok dacht ze en hoe vreemd het was, dat dingen, die zóó prettig leken, zooveel verdriet konden brengen.
Ze kneep haar oogen tot spleetjes van het moeizame denken. Er was zooveel. Er was het onbegrijpelijke, dat toen alles zoo erg akelig was, vader en moeder en Kathrien al die droefheid van haar hadden weggenomen — ze begreep niet hoe — maar ze kon nu weer rustig verlangen naar een gewonen palmzwaan, waar je alleen maar blij om was, dien moeder zou maken, net als vroeger; het pijnlijk kloppende gevoel van dezen morgen was verdwenen en de middag in den tuin met Kathrien was zoo zacht en heerlijk geweest. En ze kon weer aan de palmzwanen denken, te zwaar voor haar en Nol, te groot, te vol, maar toch zoo prachtig, zoo rijk, zoo om niet-aan-te-durven-komen wonderlijk.
Maar toen ze haar oogen weer richtte naar het huis van Bet, waar zij ze nóg zien kon in hun vreemden tooi en kleurenpracht, voelde ze alle onrust en verwarring van dezen morgen heviger en pijnlijker terugkomen in haar hart, dat van schrik begon te bonzen.
Daar stonden de palmstokken, elk in een bloempot
26



op de luifel boven de keldertrap, daar stonden ze beiden geplunderd en leeg gegeten; alleen een enkel zwaantje zonder kop hing nog scheef boven de donkere buks; de gescheurde en geschonden papier-versiersels kleurden tusschen 't groen en het blanke brood. Daar stonden op den eigen feestelijken Palmpaschendag de palmzwanen zielig en gehavend, om weg te gooien zoo leelijk.
Was er dan geen van Bets kinderen, Bet zelf niet en de schoenlapper niet, die verhinderd had dat al dit schoons ineens bedorven werd, geplunderd en vernield?
Wild zwierden Bets kinderen op de stoepkettingen van het heerenhuis. De blinden waren gesloten en niemand verjoeg hen. Al luider gilden hun harde stemmen over de stille, Zondagsche markt.
Vreemd en vijandig gevoelde Det zich opeens tegenover al die kinderen, tegenover Bet en het kelderhuis. Hoe was het mogelijk dat ze een winterlang had kunnen verlangen om daar te wonen, om een zusje-mee te zijn?
Het was, of plotseling de glans en heerlijkheid, waarin ze Bets gezin al die maanden gezien had, wegtrok van de menschen en de kleine woning. Ze zag de trap en het platje rommelig met papieren en slordige sinaasappelschillen; de doode goudsbloemen van het vorige jaar hingen vaal en geknakt in de potten op de luifel en de vink was eigenlijk maar een gewoon, grauw vogeltje, dat piepte, zooals er duizend vinken op de wereldwaren.
En ze wist ook, dat ze het nu niet meer prettig zou vinden, 's morgens met haar boterham tusschen Bets
27



kinderen op de markt te loopen, dat ze niets meer gaf om bellen in de ooren en dat ze géén kind van Bet-inde-kelder zou willen zijn — nóóit!
Heel diep zuchtte Det. Ze begreep het allemaal niet zoo dadelijk, maar een vaag gevoel van dankbaarheid doorstroomde haar en als een bevrijding aanvaardde ze de nooit-doordachte zekerheid, dat ze hiér hoorde — samen met Nol — hier in dit huis, bij vader en moeder en Kathrien, die voor haar zorgden, die haar na al het verdriet en de verwarring, waardoor ze zoo verraderlijk overvallen was, hadden teruggevoerd in de goede veiligheid van alle dagen.
28



FOEKEPOTTERIJ






II
FOEKEPOTTERIJ.
'S~|i /1TDDAGS aan tafel, toen er, nadat ze de twee JY I bruingebakken, rechtstandige soldaatjes dadelijk had opgegeten, niets prettigs op Dets bord van koud vleesch, spinazie en aardappelen met jus was overgebleven, had ze plotseling — zelf verrast door dezen onverwachten troost — bedacht: het gat in de logeerkamer !
Zoo aanhoudend en vastberaden-zwijgend had ze gekauwd en geslikt, in hevig verlangen naar het ontdekte wonder, dat ze tot haar eigen verbazing tegelijk met vader klaar was.
— Wel Det, had vader geprezen, je eet vandaag als een mensch. En geef me je bordje nu eens, dan eten we beiden nog een tweede portie.
Toen had Det twee angstig-smeekende handen boven haar leege bord gehouden en zóó diep en afwerend haar hoofd gebogen, dat ze haar haren nat en koud tegen haar gezicht voelde en tegelijkertijd weer wist: Ik ben lekker al in bad geweest en Nol moet vanavond nog. Dan kan hij niet bij 't gat en moeder is in de badkamer.
31



Gistermorgen, toen ze aan 't hinken was, hup, hup, van 't eene zeilvak van 't portaal in het andere, had ze onverwacht Geertjes stem in de logeerkamer gehoord. Verschrikt was ze blijven staan met den linkervoet in de hand, om de zichzelf gedane opdracht „tien keer op één been 't portaal over" niet noodelooste onderbreken.
Wie zou er zijn in de logeerkamer? Alle menschen van het huis — moeder, Kathrien en Nol — waren beneden. En vader was dadelijk na het ontbijt uitgegaan.
Zou er een logée zijn, een heel aardige logée, die gisteravond laat was aangekomen en die nu lang geslapen had? En om hen te verrassen, had moeder aan het ontbijt niets verteld en nu bracht Geertje haar een kopje thee en ze vroeg aan Geertje, hoe laat het was en diep in den koffer had ze een blauw weegschaaltje met koperen gewichtjes ... öf zou er ... een baker op de logeerkamer zijn, een baker met een klein zusje, zooals het gebeurd was bij nicht Jo?
In Dets hoofd kwamen honderd prettige gedachten aan een zusje met dicht-geknepen handjes, aan een wieg met bloemetjes-gordijntjes, aan beschuiten met rose muisjes, aan een baker, die altijd pepermunt in haar zak had . . .
Det had den heelen wedstrijd met zich zelf vergeten; met haar lijfje had ze in gespannen verwachting gedrukt tegen de logeerkamerdeur, die altijd klemde, met haar knieën had ze geduwd, tot de deur open vloog.
Ze zag alleen Geertje, die opstond uit een gebukte houding, die snel, als had ze iets te verbergen, het kleed
32



recht trok en snibbig zei: „Wat kom jij hier uitvoeren op de logeerkamer?"
— Je praatte en ik wou weten met wie.
— Praatte ik? vroeg Geertje.
— Ja, je praatte, je praatte tégen iemand, niet zoo maar; en je lachte.
— Zong ik misschien? vroeg Geertje, die wars was van leugens. En ze vroeg het heel vriendelijk, zoodat Det toch even weifelde.
— Nee, sprak ze toen beslist, je zong niet, zingen heeft een wijs.
— Nou, maar je ziet toch zelf, dat er niemand is om tegen te praten.
Maar Det, die zag, hoe raar en stijf Geertje zonder stofdoek, zonder schuier midden in de kamer stond, giste: Er is iets met het kleed, dat Geertje niet zeggen wil en ze jokt.
Later, toen Geertje beneden was, had Det het kleed opgebeurd; toen had ze gezien, dat er een langwerpig gat in den vloer was.
Even had ze nog gedacht: Zou er niets anders geweest zijn? Wat had je nu aan een gat?
Maar toen ze dichter bij kwam, zag ze, dat er licht onder het gat was en ze had zich voorover laten vallen. Haar voorhoofd en oogen pasten juist boven de opening; ze had naar beneden gekeken en dadelijk haar hoofd teruggetrokken.
Nee, het kan niet, zei ze verschrikt.
33



Det wist wel, dat er in sprookjes boomen en bergen en muren en stroomen waren, die op een tooverwoord plotseling opensprongen; alles leek heel gewoon en opeens zag je, dat iets dat altijd was afgesloten toegang gaf tot een lange donkere gang, die voerde naar onderaardsche vertrekken, naar een kamer vol schatten, naar een paleis onder het water, waar vreemd gevormde bloemen bloeiden, waar prachtig gekleurde visschen rondzwommen en stille, zachte wezens woonden, die spraken als menschen. En wel verlangde je altijd naar zulke verborgen deuren, maar je wist ook, dat je ze in ie eigen leven nooit vinden zou.
En nu had ze.niets gedaan dan een oud kleed opgebeurd ; er was een klein gat, je dacht, dat het een donkere plek was, wat kapot hout — en terwijl je keek, zag je, dat hier de toegang was tot een wonderlijk lichte en vriendelijke kamer — of was het een keuken? — heel ver onder je.
Onbeweeglijk had Det liggen staren naar het wonder, daar in de diepte. Ze had een gevoel, of ze zich moest vasthouden aan den vloer, om niet door het gat naar beneden te vallen. Zoo vreemd was het daar, zoo licht, zoo zonnig en ruim. Wie zouden daar wonen? Menschen? Feeën? Heksen?
De zon scheen op de witte muren, waartegen fonkelende, vreemd-gevormde voorwerpen hingen, gouden dingen leken het tegen de blanke tegels; en toch was alles zoo bekend ... en nu zag Det het: daar hing de
34



oude poffertjespan van moeders Grootmoeder met het vierkantje en de ruit, met het maantje en de ster en het gebogen vischje — dat was Kathriens poffertjespan — daar was Kathriens klok met de koperen gewichten, die Det en Nol om beurten 's avonds mochten optrekt ken, daar was het fornuis en de gootsteen en het raam met de paarse en rose hyacinten in de groene vensterbank. Het was Kathriens keuken, het was de eigen tuin, dien ze door het raam zag; van alle dingen zag je een ander stuk dan ooit te voren en de keuken zelf leek een anders gevormd vertrek, diep en licht.
Maar hoe kon het, hoe kón het? tobde Det met haar verwonderde oogen boven de opening. Hoe kon onder dit kleine gat die groote keuken zijn?
En voor 't eerst in haar zesjarig leven, zag ze bewust het huis: onder de logeerkamer de keuken ... onder de speelkamer, bedacht ze moeizaam, ja, daar moest de ontvangkamer zijn.
Ze hoorde Nol op de trap en riep hem binnen. En samen hadden ze door het gat gekeken—beurt om beurt.
— Nou komt Kathrien -uit de tuin, vertelde Nol, ze heeft een kool in een mand en nou kijkt ze in de melkkoker en nou schenkt ze koffie in een kopje.
— Laat's kijken? vroeg Det.
Nol kroop terug en Det keek. Aan de tafel zat Kathrien en aan den anderen kant van de tafel zat Geertj e en ze dronken koffie uit blauw-geruite kommetjes. Je rook, hoe het smaakte. Het leek net, of ze bij elkaar op visite waren.
35



— Nou ik weer, zei Nol.
— Nee, 't is mijn beurt, jij hebt al zoo lang gekeken.
— Toe, dwong Nol, ga nou weg.
Maar Det week niet. Ze lag plat op den grond en hield haar handen stijf op den houten vloer. Toen duwde Nol zijn hoofd tegen Dets hoofd.
— Au, zei Det, je doet me pijn.
— Ga dan weg.
— Nee, ik heb het gat gevonden.
Nol was een jaar jonger dan Det, maar Nol had een hard hoofd en pijn deerde hem weinig. Wanneer hij huilde, huilde hij van woede of teleurstelling.
Als twee kleine booze bokken — kop aan kop — lagen ze te duwen. Toen trok Nol even terug en als tikte hij een ei, zoo venijnig, bonsde hij met zijn harde voorhoofd tegen Dets gezicht, pal tegen haar neus.
Aw... oohoo... aw, kreunde Det, gemeene jongen! En ze schoof achteruit en gierde luid op, huilde toen hard, voorover op den grond met haar hoofd in haar armen.
Maar Nol keek door 't gat.
„Da's Det, hoorde hij Kathrien zeggen, hör dat kind es angaon. Woar zol ze dan zitt'n?"
— Kom, meende Geertje, zoo slim zal 't wel niet wêz'n, as kinders zoo ard skreien, is de pine nooit arg.
Doch Kathrien had bezorgd den tuin ingezien en eens dwaalde haar blik luisterend omhoog in de richting van Nols oogen. Maar toen had Det juist opgehouden
36



met schreien; ze had Nol — op niets verdacht — weggetrokken van het gat. Met haar warme, vochtige oogen had ze omlaag gekeken. Maar Kathrien en Geertje waren opgestaan en hepen steeds om en langs elkaar; alle vriendelijke rust was uit de keuken weg en om Nol te weren, moest ze voortdurend achteruit schoppen.
Nee, met Nol samen was het niets prettig geweest, maar straks, als hij in bad was, zou ze ongestoord kunnen kijken.
Het was al schemerduister toen ze op de logeerkamer kwam; in den donkeren vloer was het gat een lichte plek. En het was er zoo stil als in den nacht.
Als een donker gewelf... dacht Det. Ze wist niet, wat een donker gewelf was; het was een geheimzinnig woord uit een sprookjesboek, dat Geertje voorlas. Het moest iets zijn als een logeerkamer met een gat.
In het donkere gewelf scheen plotseling een wonderlijk licht... dat had Geertje gelezen.
De lamp brandde in Kathriens keuken, de gordijnen waren gesloten; en Geertje, die na het middag-eten naar haar eigen huis ging, was bezig haar mantel aan te doen. Kathrien borg de borden in de groote kast en Geertje zong een vroolijk wijsje, terwijl ze haar hoed opzette voor den spiegel naast de klok.
— Gao'j weer plezier maok'n vanaovend? vroeg Kathrien en ze bleef midden in de keuken staan met een paar pandeksels in de handen.
— Wi'j gaot een kemediestuk spöll'n, zei Geertje vroolijk, een stuk met zang en dans en allerlei veur-
37



naome luu d'r in. En dan wordt et opevuurd en dan bin ik meskien wel de sultaone.
— As dat waor is, dan kum ik naor oe kiek'n, dan breng ik blomm'n veur oe met en dan roepe ik zoo ard as 'k kan deur de zaol: „Léve Geertien, de sultaone!"
— Jao, ie bint altied zo'n spotvogel, maor wacht maor 's, a'k daor dan ligge met al mien mooie spull'n an en een pepieren perresol met 'onderd kleuren boven mien hoofd en as de 'ééle 'of olding dan veur mie steet *) te dans'n en te buug'n.
— Maor bin ie werachtig de sultaone, Geertien, eb iè de oofdrol?
— Achat, ik wête d'r ommers nog niks van, de rollen mutten nog uut-edeeld worden, wie ebt elienig nog maor de koren ezongen, maor ikke zol 't wel lollig vinden.
— En wie mut dan oew sultan wêz'n ?
— Jao, dat za'k oe vertellen! Maor 't kan ok wel wêz'n, da'k dansen mut veur de sultan en de sultaone. Wêt ie, oe dat geet? Gef's ier, die deksels!
— Iene?
— Nee, tswie.
Toen nam Geertje de beide ijzeren pannedeksels in haar handen; met haar hoed op en mantel aan, walste ze door de groote keuken, ze zong hetzelfde lichte wijsje en telkens klapten de deksels met een vroolijk, tinkelend geluidje tegen elkaar.
*) ee voor aa = een klank, die 't midden houdt tusschen ee en ie.
38



Kathrien zat op een stoel en keek met een gezicht vol zorgen aandachtig toe.
Tegen den harden houten vloer klopte onstuimig Dets hart. Wat was dit?
Was dat Geertje, die met zoo'n stil gezicht 'smiddags tafeldiende, die op de speelkamer zat te naaien en kousen te stoppen en die allerlei dingen, die Kathrien goed vond, altijd verbood, die ook wel eens verhaaltjes vertelde, maar met zoo'n ernstige stem, dat de vroolijkste geschiedenis er treurig door werd? Was ze dan eigenlijk niet écht Geertje? Was ze een sultaone?
Maar wat was een sultaone? Het moest iets heerlijks en prachtigs zijn.
Het wijsje was uitgezongen.
Geertje stond stil voor Kathrien. Ze legde de pannedeksels in haar schoot en maakte een diepe nijging.
— Sultaone, ik mut afskeid van oe nemm'n, sprak ze.
— Ik dank de skoone danseresse duzend maol.
Kathrien üep langzaam met Geertje mee tot de keukendeur. Toen zei ze, ineens met een heel andere stem: „Ik wensch oe völle plezier vanaovend, maor belóv' mie, Geertien, da'j niet lichtzinnig zult wêz'n.
— Haach wat, antwoordde Geertje luchthartig, oèw tied is veurbi'j; maor ie bint toch zellef ook jong ewest.
— Umdat oew eigen goeie moeder oe niet meer waorskouw'n kan, zeg ik et oe. Ie bint een goed meissien, Geertien, maor 't zol mie spieten, as 't mis met oe ging. Ie kunt zoo völle plezier maok'n, a'j zeiler wilt — ie
39



bint maor ién keer jong — maor ie mut niet lichtzinnig wêz'n. „Behoed uw hart boven al wat te bewaren is", steet er in de bibel.
Het was heel stil in de keuken. Det hoorde de klok tikken. Waar was ineens alle pret gebleven? Waar was de vroolijke klank in de stemmen van Kathrien en Geertje? Waarover spraken ze toch? O, als ze daar maar niet bleven staan, zoo onbeweeglijk, zoo zwijgend.
— Ik zal wel oppassen, zei Geertje zacht en ze keek naar haar schoenen, en opziende sprak ze: „ik belóv' et oe, Ketrien".
— Zoo is 't goed, kind...
Ze gingen beiden heen; Det hoorde Geertje de gang doorloopen en Kathrien de keldertrap afgaan.
En het kind, voorover op den grond, was zeer onthutst In de donkere kamer lag ze alleen. Maar het was niet het leege duister, dat haar verontrustte; het was de lichte, vroolijke keuken met de bekende dingen, die nu oneindig vreemd onder haar lag, waar ze die twee menschen gezien had, dwaas en grappig, zooals zij ze niet kende en toen stil bevangen in een nooit-vermoeden ernst, die haar zóó beklemde, dat ze roerloos liggen bleef, onwilkeurig wachtend op een bevrijdend woord, op een bekenden klank, op een troostend gebaar van een liefhebbend mensch, die de spanning, waarbinnen haar kleine, kloppende hart gevangen lag, zou verbreken.
Toen ... van waar kwam het... was het er al eerder geweest... djoeke, oeke, oeke ...
40



Vroeger had ze het ook eens gehoord—langgeleden— wat was het dan ook weer?
Steunend op haar handen hief Det luisterend haar hoofd op. Daar, bij de voordeur moest het zijn... oeke, oeke, djoeke ... het waren de vreemde jongens ...
Det sprong op, vond de deur op den tast, rende de trappen af.
Luid en aanhoudend werd er gescheld... oeke, oeke... Kathriens wit-gemutst hoofd dook op uit den kelder.
— Kathrien, hijgde Det, ze zijn er weer, de jongens...
— Ga maar mee, zei Kathrien en stak haar hand uit, waar Det gretig de hare diep induwde.
Als Kathrien haar hand nu maar stijf bleef vasthouden!
Ze voelde den greep te los en drukte Kathriens sterke, stroeve vingers in vaster omsluiting om haar kleine, bange handje.
En nu durfde ze alles.
Kathrien opende de deur. Hard en somber viel het stugge geluid met groot lawaai naar binnen. En een jongen, met een blauw papieren muts op zijn hoofd en gehuld in een verschoten tafelkleed, zong klagelijk:
Foekepotterij, foekepotterij,
Gêv' mi'j een oortien, dan gao'k weer veurbij.
Det drong dicht tegen Kathrien. Ze keek strak naar den jongen, dien ze kende en die haar toch zoo vreemd was.
— Ik zal oe wel een oortien aol'n, zei Kathrien, ik ad wel edacht, da'i v'naovend komm'n zol.
41



— Blijf jij maar even hier, sprak ze tot Det, die mee wilde aan haar hand.
Alleen stond Det in de deuropening. Voor haar lag donker en groot de markt en in het licht van de ganglamp stond de bleeke jongen.
Mechanisch op en neer, op en neer, als een ding, waaruit alle leven gevloden was, ging de rechterhand, die den pijpesteel omvat hield en uit den strak bespannen bloempot in zijn linker arm trok hij het eentonige bedroefde geluid.
Gêv' mi'j een oortien, dan gao'k weer veurbij
zong hij voor Det.
„Ik hèb niets", wilde Det zeggen, maar zoo hevig klopte het bloed in haar keel, dat ze geen woord waagde te uiten. Machteloos verlamd stond ze tegenover den dwaas-droevigen ernst van den toegetakelden jongen.
Maar de jongen richtte zich plotseling en het was, alsof hij groeide voor Dets oogen; zijn oogen, die zoo treurig gestaan hadden, werden groot en helder en met een harde stem begon hij luid en toegewijd te zingen het vers van zoo simpele melodie:
't Is vanaovend vastenaovend Klink op de busse; Alle mooie meissies ebben een man, Be-alve ik en mien zusse. As mien zusse trouwen geet, Dan trouwt ze met de bakker; Wérme timp en kolde botter, Hach, dat smaokt zoo lakker.
42



Machtig tjoekte de foekepot bij het blij-belovend begin en bijna teeder zuchtte hij bij den regel van groote verlatenheid: '„be-alve ik en mien zusse".
Roerloos stond Det en staarde ontsteld in den verren blik van den bleeken jongen.
't Is Hendrik, wist ze, 't is Hendrik van den overkant, Hendrik van Bet-in-de-kelder.
't Was de wildste van al Bets wilde kinderen, de jongen, die het vlugste boksprong, die als een hond door een hoog gehouden hoepel vloog, die met gestrekte armen los en wiebelend op de zwaaiende ij zeren kettingen van het groote heerenhuis kon loopen, een onbereikbare kunst, die Det altijd weer met diep ontzag vervulde.
En hier stond hij nu in vreemde, slepende kleedij met zoo'n stil, bijna wijs gezicht, als luisterde hij zeifin verbijstering naar den toon van zware melancholie, die hij te voorschijn tooverde uit zijn zelf geprutst instrument.
„Werme timp en kolde botter" zong de toonlooze stem. De jongen kende het meisje, dat dikwijls liep over de markt met het jongere broertje, dat nooit luidruchtig speelde tusschen zijn broertjes en zusjes en de kinders uit de kerksteeg, maar altijd als beschermd werd door een van de groote menschen van het huis. Nu alleen in de deuropening, waarachter de lange, lichte gang lag, die hij nooit had gezien, vond hij haar heel klein — een meisje, op wie je zou moeten passen, met wie je voorzichtig moest zijn.
Werme timp en kolde botter ...
43



De jongen en het meisje kenden de heerlijkheid van de Zaterdagsche opgewarmde krentetimpen; in beide hoofden was een vaag visioen van de overbekende, rhythmisch-weerkeerende vreugde in hun leven: stil zitten in een nachtpon, als de lamp 's avonds brandde in de kamer, waar vader en moeder waren; en op de tafel roken de timpen warm en zoet.
Maar het gezichtje van het meisje ontroerde niet en in de zingende jongensstem klonk geen blij der klank.
Hach! dat smaokt zoo la-hak-ker...
Dicht bijeen stonden de twee kinderen en keken elkaar in de strakke, verlegen gezichten.
Alleen de foekepot jubelde heftig met donker geweld.
— Noew, Enderik, noew is 't mooi ewest, sprak Kathrien, die ze geen van beiden hadden hooren aankomen. Centen krieg ie niet, da's te gevaorlijk veur kinders, maor ie lust wel van peppernötten, a ?
— Nou! zei Hendrik en stak een deel van den verdienden buit in z'n zak, en dank oe wel!
Hij trok verder.
„Klein zieltien, klein zieltien zat achter de deur.. ."
zong hij met vollen mond. Det keek hem peinzend na. Er bromde weer een foekepot voor het huis.
— Jao, wie wêt'n 't noew wel weer veur vanaovend, zei Kathrien wat ongeduldig tot den jongen, die Hendriks lied herhaalde en begeleid was door bont-gemutste
44



broertjes en buurtjes, tuk. op centen en versnaperingen. Maor peppernötten zu'j allemaol ebb'n, dat eurt d'r bi'j. Ol ielu allemaol oelu 'anden maor's op.
Als een gulle St.-Nicolaasknecht vulde Kathrien alle groezelige handekuiltjes, ook Det kreeg haar deel in den zak van haar schort.
En noew is 't mooi ewest, gaot noew maor deur en niet meer anbell'n vanaovend!
— Det, zei Kathrien, jij moet naar boven, moeder heeft je geroepen.
Op de slaapkamer stond Nol schoon gehansopt in zijn bed. Hij speelde paardetram en hing over de wit ijzeren leuning om zijn denkbeeldig paard aan te sporen tot snelleren rit.
— Maak gauw voort, zei hij tot Det, dan mag je er in. Dan gaan we theedrinken bij den koepel aan de vaart.
— Rij dan niet zoo ver, waarschuwde Det, ik spring er onderweg nog wel in.
Ze waren in bad geweest, nu kregen ze thee met een koekje in bed. Dat was het feest van eiken baddag en Det had er niet meer aan gedacht.
Met een aanloop door de heele kamer sprong ze achter in Nols bed, dat wiebelde en kraakte van den plof, waarmee ze neer kwam.
— U moet voorzichtig zijn, dame, u had wel een ongeluk kunnen krijgen.
— Ja conducteur.
— Waar moet u heen?
45



— Thee drinken bij den koepel, ik Wijf er tot vannacht twaalf uur; ik mag net zoo laat naar bed, als ik zelf wil.
— Ik ook, blufte de conducteur.
Hij duwde met kracht tegen den voorkant van zijn bed; Det, die met haar hoofd naar beneden uit het ledikant hing, zette zich af met haar handen op den vloer. öffei
En het ledikant op wieltjes schoof langzaam, piepend vooruit... de tram ging.
— U bent er, dame. Alle menschen uitstappen! Det dook vuurrood en hijgend op.
— Wat gauw al; jammer, dat we er zijn, het is zoo prettig om zoo rustig in de tram te zitten.
In Dets bed was de theekoepel.
— Zet u alles maar op dit ronde tafeltje, juffrouw, zei Det tot haar moeder en ze streek haar kleine platte kussen nog platter.
— De laatste tram gaat over vijf minuten terug, berichtte moeder, meneer en mevrouw kunnen dus nog rustig theedrinken en naar de nachtboot kijken, die juist voorbij vaart.
— Ik zie hem, sprak Det, de lichten in de kajuit zijn aan. Den volgenden keer zullen we met de nachtboot naar den koepel gaan.
— En dan ben ik de stuurman, besprak Nol begeerig den hoogen post, maar Det troefde dadelijk: „En ik de kapitein, die is de baas."
— We zullen toch maar met de tram gaan, vond
46



Nol, de boot houdt nooit stil bij den koepel.
Moeder kwam om de leege kopjes te halen.
— Het paard staat al voor de tram, zei ze, meneer en mevrouw mogen zich wel haasten; buiten is het al pikdonker.
—Hoor! zei Nol, toen moeder het raam opschoof, hoor! wat is dat?
— De jongens met den foekepot.
Nol keek uit. Onder de lantaarn zag hij een jongen, die stond te zingen.
— O ja, zoo'n ding maakt hij van een bloem¬
pot en een pijpeSteel, Onder de lantaarn zag hij een jongen, ., . die stond te zingen. *
niks mooi.
En hij keerde zich onverschillig om en buitelde in zijn bed.
In het donker lagen de beide kinderen. — Daar, zei Nol, nog een en heel in de verte weer, je hoort, dat hij dichterbij komt.
Det wilde met Nol praten over den foekepot, waar-
47



van ze 't geheim niet doorgronden kon. Nol sprak er over, alsof hij alles van den foekepot wist, of het iets heel gewoons was.
— Vind je 't mooi? begon Det.
— Nee, leelijk.
Nol is te klein, dacht Det; Nol weet niet wat er öm den foekepot is en öm de jongens, die de versjes zingen. En dat, wat zoo vreemd was en zoo stil, was ook geweest om Kathrien en Geertje, toen ze samen zachtjes gepraat hadden. Dat was anders geweest dan al het andere, dat ze door het gat van de logeerkamer had gezien. Zou dat van Geertje en Kathrien bij den foekepot hooren?
Het was zoo moeilijk te weten, wat in het leven bij elkaar hoorde en wat niet. Dat was het moeilijkste om over te denken.
Oeke, dj oeke, oeke luid klonk het onder het
raam ... klink op de busse ... de stem was zoo groot en vlak bij. EnDet dacht verschrikt: Ze konden toch niet door het open raam naar binnen komen, terwijl vader en moeder en Kathrien beneden waren.
„Nol!" ... fluisterde ze angstig.
Maar Nol sliep.
Zachter klonk de zingende jongensstem.
Hij gaat weg, dacht ze verruimd. Ze komen en dan gaan ze weg, dan de een, dan weer een. Waar zouden ze toch heen gaan? En waar zijn de jongens van den foekepot op andere dagen ? En hoe kon het, dat Hendrik van Bet-in-de-kelder, zoo'n heel gewone jongen, dien
48



je iederen dag zag, bij de foekepot-jongens was?
In den vroegen avond zong telkens een andere jongensstem dezelfde oude, afgesleten liedjes en de foekepot gromde klankloos en zóó eentonig, dat Det al luisterend insliep...
Door harde slagen op hard hout werd ze den volgenden dag gewekt.
— Wat is dat ?
— De timmerman maakt den vloer op de logeerkamer, zei Geertje.
Als hij maar niets aan het gat verandert, dacht Det, als hij dat maar niet ziet; misschien niet, hoopte ze, het kleed ligt er over.
Toen ze na het ontbijt op de logeerkamer kwam, was de timmerman weg. Het kleed lag opgerold bij het raam en in den donker-blauwen vloer was een nieuw rechthoekig stuk plank van ongeverfd hout.
Det zag het dadelijk: Daar was het gat geweest.
Ze ging op den grond zitten en beproefde het hout te verschuiven. H et was onverwrikbaar. De vloer was dicht.
Op de reet, die liep langs het nieuwe hout, legde Det haar oor. Ze hoorde niets, ze kon ook niets meer zien — nóóit meer.
Het was alles voorbij, al het wonderlijke, dat ze gezien had in de keuken en al het wonderlijke van den foekepot. Het was plotseling gekomen, het was beangstigend-vreemd geweest, maar boven alles verrassend en heerlijk. En het was alles te samen verdwenen. Zou het dan toch bijeen gehoord hebben?
49



En
zou — zooals de jongens met den foekepot onverwacht terugkwamen — op een goeden avond ook de plank weer langzaam opengaan en toegang geven tot de diepe, lichte keuken, waarin Geertje en Kathrien woonden als andere menschen, ver van hen allen af?
Als dat dan maar gauw gebeurde!
In rustigen gang gleden de dagen van Dets leven voort, dagen van spelen en wandelen, van slapen en eten. Maar telkens kwam er opeens iets groots en onverwachts, dat in zijn wonderlijkheid niet te omvatten was, dat kwam en ging en een onverklaarbare pijn van verlangen achterliet in de kinderziel.
Als het maar gauw gebeurde! dacht Det nog eens, terwijl ze bedroefd met haar hand streek over het blanke hout, dat onverbiddelijk heel een wereld van mysteriën voor haar had afgesloten.
Leeg en vreugdeloos lag de nieuwe dag voor haar.
Toen langzaam aan begonnen haar strakke oogen in nadenken te glanzen.
Het zeil was er nog, het zeil op het portaal met de groote vakken.
Nog nooit was ze tien keer achtereen de zelf-bepaalde hinkebaan door gekomen. Misschien zou het vanmorgen lukken. Ze moest langzaam beginnen op haar rechtervoet; die was de sterkste.
Op sprong Det en met een popelend hart spoedde ze zich naar het terrein der nieuw-uitgedachte vreugde.
50
50



VUREN












III.
VUREN.
MET de netten was het begonnen. Aan de ledikanten van Det en Nol hadden de netten gehangen; touwkleurig waren ze met vakken rood en groen in Nols net en paarse en oranje kleuren in dat van Det. Nols net hing aan een rood band, het band van Dets net was paars; het breede band prikte aan den hals. Hoe voller het net was, hoe meer prikte het band. En de netten met den sinaasappel, de eieren in prachtig-felle kleuren, het ronde krentenbroodj e, de walnoten, de kokeliko's, de hazelnoten en amandelen waren heel vol op den vroegen Paaschmorgen. De mazen van de netten waren fijn en dicht, zelfs de hazelnoten waren er veilig in geborgen. Want de netten waren niet in een winkel gekocht. In de winkels hingen leelijke netten van roode, witte en blauwe wol, allemaal hangend aan een dunnen, rooden draad, die brak, als 't net zwaar was, allemaal met groote, open mazen, waardoor je de amandelen verloor en soms zelfs de groote noten.
Toen de boomen van de Botermarkt waren gekapt, toen er een eTOOt open eebouw met een zinken dak
53



was opgetrokken, waaronder de boeren en boerinnen beschut stonden, als ze Vrijdags de boter te koop boden en waar Bet-in-de-kelder op regendagen haar wasch droogde, toen waren de menschen, die zooveel jaren op de Botermarkt gewoond hadden als op een rustig besloten hofje, langzamerhand weggetrokken uit hun huizen. En in de straat, waar Det en Nol nu woonden, hadden alle kinderen wollen paaschnetten in fletse kleuren uit winkels.
Maar de netten van Det en Nol waren geknoopt dooide tantes. Elk jaar stuurden de tantes de zelf-geknoopte netten, elk jaar waren ze anders van kleur en elk jaar lag diep onderin het roode papiertje met het blinkende kwartje voor den spaarpot. En alle neefjes en nichtjes kregen jaar op jaar zoo'n net met een zilveren kwartje; schatrijk moesten de tantes zijn.
De tantes, die eigenlijk oudtantes waren van Det en Nol, woonden ergens buiten met hun vieren in een huis. Eens, in den vorigen zomer, was Det bij hen geweest.
Bij een kleine tante met donkerbruine oogen en wit, krullend haar had ze op een zachten, zwart zijden schoot gezeten. Ze hadden veel gepraat samen en Det had lang gekeken naar de goud-omrande groote broche, waarbinnen een treurboom treurde boven een klein graf.
„Die is gemaakt van haar, vertelde de tante, haar van mijn lieve moeder, jouw overgrootmoeder, Antoinetje."
Witte kousen had de tante aan gehad en zwarte lakschoentjes, zoo klein, als van een meisje.
54



Maar voor de tante, die zoo hard liep op krakende laarzen, die altijd praatte en veel vertelde met een groote stem en dan zelf heel hard lachte, wier ruischende japon telkens veranderde van kleur, terwijl je er naar kéék, was Det een beetje bang geweest.
Langs den tuin van de tantes stroomde een breed water; boven aan den glooienden graskant stonden in lange rij, als een hek van levende planten, de boerendahlia's, die nog niet bloeiden. Naast den breeden grasrand aan den voet van de dahlia's, liep het pad van kleine kiezels. Tusschen de hooge planten door zag je telkens de blinkende rivier, de stil zeilende schepen en nu en dan een snelle boot. Je zou een heel eind moeten loopen, over het gras, waar de kleine eereprijsjes hun wakkere, blauwe oogjes wijd open hielden naar de zon, door de dahlia's heen en dan de zachte glooiing af, voor je den rivier-oever bereikt had.
En toch hadden alle tantes, toen Det den tuin inging, om beurten gezegd: „Zal je goed oppassen, Antoinetje, dat je niet in het water valt!"
Maar Det had het pad langs de rivier nauwehjks betreden, want midden in den tuin stond een ronde, zilveren tuinspiegel, die haar heel dien zomerdag geboeid had. Vier rechte paden, die het langwerpig grasgazon in de schuinte doorsneden, liepen uit op den zilveren bol, aan weerszijden van de paden fonkelde het van kleurige bloemetjes en al die kleuren, al de planten, de grasranden, de witte en bonte kiezeltjes vond
55
55



je in den tuinspiegel terug. Maar nog veel grooter had daar de groote tuin geleken, veel verder leek alles en ergens boven aan den bol flonkerde altijd een stralend zilveren licht.
Met alle groote menschen was Det na de koffietafel den tuin ingegaan, eerst langs de rivier; alleen de stille tante met den bril was thuis gebleven. Maar de anderen, de tante met de lage schoentjes, de tante met de harde stem, de tante met de donkere kijk-oogen, die heel langzaam liep, leunend op een stok en zoo sprak, alsof zij de baas was over het huis en over alle andere tantes, waren met vader en moeder meegegaan.
De tante met den stok liep gearmd met vader; voetje voor voetje gingen ze en de anderen waren ook zoo langzaam gegaan, dat Det stilletjes „kippepooten" geloopen had en dan nog voorkwam.
Over de bloemen hadden de groote menschen gesproken en over de rivier en over de torens, die je zag in de verte.
Vader had Det hoog opgetild en haar alle torens gewezen en vreemde namen genoemd. En hij had gezegd, dat Det altijd erg goed naar de torens moest kijken, omdat, als je de torens kende, je ook wist bij welke stad of bij welk dorp ze hoorden.
Als je nu eens heel in de verte boven de boomen een toren zag uitsteken, Det, met vier kleine torentjes er omheen, zou je dan wel weten van welke stad die was?
56



En Det had dadelijk den naam genoemd van de stad, waar ze woonde. Natuurlijk!
De tante met de schoentjes knipte onder 't voortwandelen telkens een uitgebloeid bloemetje, een dor blaadje of een uitgevallen roos van de planten, waarlangs ze ging en zamelde die in een spanen mandje, dat hing aan haar arm.
Toen ze een van de schuine paden waren ingeloopen, had Dets moeder uitgeroepen: „O, tante Hansje, portulak!"
En ze zat opeens op den grasrand bij een strook lage, groene plantjes.
Het was, of er een vlucht gele, blauwe, roode en paarse vlindertjes was neergestreken op een dicht bedje van heldergroene wriemeltjes.
— Kijk, Det, zei moeder, dit is nu portulaca, je ziet ze bijna niet meer; wij hebben ze al een paar keer gezaaid en altijd weer mislukten ze. Hoe krijgt u ze toch zoo mooi, tante?
— Tante Hansje heeft bloemehanden, Johanna, zei de tante met den stok.
En tante Hansje vertelde: „Je zaait ze eerst onder glas en als ze een paar centimeter groot zijn, moet je ze buiten uitplanten. Een goed bedje moet je voor ze klaar maken van zachte, rulle aarde, een beetje ruimte tusschen de plantjes laten en dan de aarde goed aandrukken, zoodat de voetjes warm blijven; dan groeien ze flink."
57



— ... zoodat de voetjes warm blijven ... herhaalde moeder zachtjes.
— De worteltjes, kind.
Maar moeder was opgesprongen en ze had midden op het pad tusschen de bloemen haar arm om tante Hansjes hals geslagen en haar gekust: „O, lieverd, hoe heeft u toch door 't heele leven uw hart zóó jong kunnen houden?"
— Ik heb toch mijn tuin aan de rivier, kindje. Moeder had tranen in de oogen gehad en ze was
verder gewandeld, gearmd met tante Hansje. Vader volgde met de tante met den stok en Det was zoo angstig geworden, dat de ruischende, krakende, lachende tante tot haar zou beginnen te spreken, dat ze stil was blijven zitten, gebogen over de portulaca, en toen begreep ze wel, hóe bhj moeder geweest moest zijn, toen ze de kleuren van al die zachte, zijden kelkjes bijeen zag. Maar daar hoefde je toch niet om te schreien ? En was het ook niet vreemd, dat tante moeder „kindje" noemde en vader „m'n lieve jongen" ?
Van de esscholzia, die naast de portulaca bloeide had ze toen de puntige slaapmutsjes, die los op de oranje blaadjes stonden, voorzichtig afgenomen, een handvol had ze vergaard. En in de mondjes van de bonte leeuwebekken had ze grassprietjes gestoken, nu stak de een z'n tong uit en de ander rookte een pijpje met een rookpluimpje van fijn bloeiend gras.
De murmelende stemmen werden zachter. Det zag
58



een groot bruin schip voorbij glijden, een zwaluw schoot langs den wimpel en bleef even zitten boven op het bloeiend rozenpoortje.
Een zwaluw, dacht Det, een zwaluw zoo dicht bij...
Zij keek naar z'n wippenden staart, naar z'n spiedende oogen; de zon scheen warm op haar hals en met een zacht zijden windeke, dat kwam van de rivier, dreef een geur aan, zoeter dan die van het jonge, frissche gras.
Det keek naar de zwaluw, naar de rozen, naar het schip, dat weg voer langs de zon-beschenen rivier. Zoo stil en warm, zoo zacht en zoet was alles om haar heen en overal waren de kleuren. Moeilijke namen had vader straks gezegd — heliotrope, reseda, lavendel — lieve woorden waren het geweest, maar ze kende ze niet meer, ze wist alleen van den goeden geur, die haar omzweefde.
Toen, glurend over haar schouder, zag ze de anderen al ver, maar opeens ontdekte ze weer den tuinspiegel, waaraan ze, loopend achter al die hooge menschenruggen, niet meer gedacht had.
Nu liep ze er heen, in den zilveren bol zag ze een klein wit meisje komen; als een prachtig plaatje was alles om haar heen, een plaatje, dat leefde. Grooter was de tuin en nog prachtiger en vol zilveren licht... en het kleine meisje... maar dat was zij zelf, die langs het pad liep ... of zou het toch een plaatje zijn ... of... bedacht ze ... was het misschien een prinsesje in een
59



sprookjestuin? Je zou het kunnen zien, als het meisje in den tuinspiegel bewoog. Det wuifde met haar hand — o, het was géén plaatje — het was écht. Als je wilde, kon je het prinsesje laten léven... nu wuifde ze, nu liep ze hard, nu stond ze stil, ze plukte een klavertje uit het korte gras — het rook naar zon en honing — en o, het prinsesje hield ook van klavertjes. Maar dichtbij werd het een raar meisje, dat liep op malle beenen en ze leek op Det zelf. Van verre moest je alles zien.
Wel honderd keer liep Det dien middag de rechte paden op en af, dan het een, dan het ander. Soms zag je het huis — het paleis van het prinsesje — en soms zag je de rivier — 't prinsesje was juist aangekomen in een groot wit schip, een heele verre reis had ze gedaan, nu liep ze tusschen de bloemen, straks zou haar vriendinnetje komen, een ander prinsesje, dat nu woonde in het paleis.
Kijk, ze wuifde al, daar kwam ze langs het pad: „Wat prettig, dat je gekomen bent in je mooie schip, ik kom je vlug tegemoet, ik mag wel van den koning... alles mag hier...
b En ik heb zooveel kindertjes; er zijn zieke kindertjes, die moeten hun tong laten kijken aan den dokter, maar ze zijn al bijna beter, 't was maar waterpokken; de stoute kindertjes gooien altijd hun slaapmutsjes af, als ze wakker worden en die kan je dan nooit terugvinden, daarom heb ik nu al hun mutsjes weggeborgen. En de zoete kindertjes mogen den heelen dag bellen blazen;
60



prachtige bellen zijn het, net fijne veertjes, ik zal je alles laten zien ..."
Twee tantes kwamen het pad afgewandeld. Det zag ze in den tuinspiegel. Wat waren ze donker tusschen alle kleuren en wat waren ze klein, tantes om mee te spélen... hofdames van het prinsesje... dacht Det nog.
„We gaan thee drinken," hoorde ze iemand zeggen. „Kom je?"
En de tante met de groote stem sprak: „Ik geloof, dat je een klein ijdeltuitje bent, Antoinetje, je staat den heelen middag maar te draaien en te pronken voor dien spiegel."
Maar de tante met de schoentjes had haar hand genomen: „Wel nee, Louise, ze speelt maar een beetje met zich zelf, ze is een hef, gemakkelijk kind. Maar een volgenden keer moet kleine Arnold ook mee komen; dat is gezelliger voor haar dan zoo'n heelen dag alleen bij vier oude tantes."
's Avonds, toen ze gegeten hadden, waren ze naar de groote tuinkamer gegaan, Det mocht nog een uurtje opblijven. De hooge glasdeuren van de tuinkamer stonden wijd open en onder de schouw brandde een houtvuurtje.
— Aan de rivier is-het 's avonds wat kil, zei tante Hansje en we houden zooveel van frissche lucht, daar blijven we gezond bij, maar bij open ramen branden we 's avonds altijd een vuurtje.
— Zit u hier iederen avond? vroeg vader.
— Ja jongen, 's zomers wel, met ons werk.
61



— En speelt tante Cecile iederen avond? En knoopt u nog altijd die mooie, zachte doekjes en brengt Marijke nog altijd om vijf minuten voor tien vier glazen warme melk?
— Natuurlijk, zei bits de tante met den stok, we zijn nog ouderwetsche menschen, die van orde en regel houden. En de kijk-oogen waren heel donker.
Maar in vaders beide oogen was een vroolijk glansje, alsof ze hem iets heel vriendelijks gezegd had.
Onhoorbaar was de stille tante naar het harmonium gegaan, ze ontstak de kaarsen en in het gouden licht zag Det haar gezicht niet meer bleek. De smalle handen, trokken bedachtzaam de registers uit; aan den eenen slanken vinger droeg ze — als een te zwaren band — de twee gladde gouden ringen, zooals vader en moeder er elk een hadden.
— Ruik je den lindebloesem wel, Antoinetje? vroeg tante Hansje en zij boog zich over naar het kind, dat op het haardkleed zat.
— Ja, fluisterde Det. Ze wist eigenlijk niet, wat ze rook, het hout in den haard, de witte rozen op de glimmende ronde tafel of de geuren, die de avond door de open ramen naar binnen zond.
Heel de dag was vol ongekende, zoete geuren geweest, vol andere geluiden en andere woorden dan ze thuis gekend had.
—Daar gaat een Duitsche aak, kij k eens, wat 'n groote! rieo de tante, die bii het raam zat te breien, verheugd.
62



— Stil Liouise! sprak de tante met den stok, Cecile gaat spelen.
Toen was de kamer vol geworden van een zacht, groot geluid. Det dacht, dat ze diezelfde muziek wel eens gehoord had, toen ze langs een kerk kwam. En moeder had haar bij de hand teruggehouden: „Even luisteren, Det."
De tante met den stok zat naast het orgel. En ineens waren er twee stemmen in de kamer, maar het klonk zoo voL alsof een koor zong.
Over Dets wangen spreidde het vuur z'n warmen gloed. Even strekte ze onbewust haar koude handje naar de koesterende warmte. Zoo zacht was het lied nu, dat die twee zongen, toen waren er alleen de orgeltonen, die de kamer vulden en toen de stilte, die géén verbrak.
En Det dacht, terwijl ze naar tante Louise keek, dat ze nu niet bang meer voor haar was en ook niet meer voor de tante met den stok, die de bladen van het muziekboek omsloeg en tante Cecile iets wees met een glimlach, alsof ze wel de baas was, maar toch zoo erg veel van die stille tante hield.
Toen zongen ze weer samen en heel zacht zong tante Hansje de woorden mee en vader ook en moeder.
Voor de open boogramen wuifde de linde en de bloesem geurde; daarachter wist ze den tuin met den zilveren spiegel, waarin het sprookje van de bloemenwegen zich wonderlijk herhaalde, als leidde elk pad
63



naar een eindeloos ver land. En over de rivier voeren nog altijd de schepen. Waarheen gingen ze, van waar kwamen ze? Waar waren de vreemde landen en zouden de schepen ooit de verre, grijze torens, waarvan vader gesproken had, bereiken?
Veraf dacht Det, en dichtbij.
Dichtbij waren de tantes en vader en moeder, dichtbij was tante Hansje's zijden rok, waartegen haar hoofd zoo zacht rustte.
Maar als je naar het vuur keek, zóó dichtbij, dat je 't met de hand zou kunnen aanraken, dan waren de vlammen toch weer zoo ver, ze weken al meer weg... waarheen. . .
En muziek... ineens wist je niet meer, of de muziek hier in de kamer dichtbij was of juist heel ver weg, zoo onbegrijpelijk ver, als de lucht soms was ...
Buiten wenkte de linde met haar takken naar den avondhemel; boven de grijze bank gloeiden de vurige vlammen van de zonneschijf, die gezonken was.
Det kon zich nooit meer herinneren, hoe die dag geëindigd was. Nu met het paaschnet om haar hals, moest ze veel denken aan de tantes, aan den tuinspiegel, aan de vier paden, waarlangs de portulaca bloeide en de slaapmutsjes en de vele, vele andere bloemen.
Vier paden, vier tantes voor elke tante een pad.
Dien morgen, toen ze met Nol en de noten in den zandbak speelde en later, toen het regende en ze over
64



den Zondagschen looper van de gang liep, die stiller en hooger was dan op welken anderen dag van de week, kwamen de gedachten aan dien verren zomerdag terug en altijd zag ze: Langs elk van de vier paden, die leidden naar den tuinspiegel, wandelde een tante met een zelfgeknoopt net vol eieren, sinaasappelen en noten om den hals.
Na den killen Paaschdag, kwam er een nog killer
f "■1 - ■—■*
Vier paden, vier tantes... voor elke tante een pad.
65



Paaschdag met sombere wolken, waar de zon dan wel plotseling warm en stralend doorheen brak. En na de koffietafel op het etensuur met allerlei verrassingen als krentenbrood en nieuwe gave roode en groene en blauwe eieren, zoet eierbrood, waarin kaneelklontjes waren gebakken en dunne, knappende madzes, die een vriendelijke Joodsche juffrouw ieder jaar liet brengen in een hoedendoos, zei vader opeens: „Ik ga tóch uit om naar de paaschvuren te kijken, die kan ik niet missen; en jullie moogt mee, jongens!"
— Zou je ze al zoo vroeg zien branden? vroeg moeder.
— Ja, zeker, ze beginnen altijd vroeg; de jongens zijn veel te ongeduldig; ik weet het nog wel van vroeger.
— Vertel eens van vroeger, bedelde Det, toen ze buiten waren.
— Vroeger, toen ik nog een jongen was, een beetje grooter dan Det, trokken we al dagen voor Paschen met de vriendjes door het dorp, om allerlei brandbare dingen te verzamelen. We liepen met een heelen troep, net als de schapen van het dorp, en dan zongen we:
Hè 'j ok olde wannen,
Die toe Paoschen brannen ?
Hè' je ok wat stroo of riet,
Anders hè' we Paoschmaondag niet.
Alle menschen in het dorp hadden al weken lang hun kapotte manden en oud hout en riet voor ons bewaard en als ze dan het paaschvurenlied hoorden zingen,
66



en al die jongens zagen, gooiden ze hun oude manden en bezems en stokken en gebroken stoelen naar buiten. Eens kregen we een wieg met zoo'n groot gat, dat het heele kind er wel door kon, en daar waren we toch zoo blij mee, die mocht boven op liggen, toen we alles gingen buutten.
— Buutten, vader?
— Toen we alles opstapelden tot een mooien gelijken stevigen berg. Je moet natuurlijk goed oppassen, dat zoo'n berg onder 't branden niet ineens uit elkaar valt. De groote jongens wisten precies, hoe je buutten moest, en de kleintjes mochten helpen, want als je niet gezameld had en niet gebuut en je kwam dan s'avonds toch bij het paaschvuur ...
— Hè, ja, toe vader, vertel dat nou! riep Nol, springend aan de groote hand, in een verlangen naar de hevigste emotie van 't verhaal, dat hij zoo goed kende.
En dan 's avonds kwamen alle groote menschen van het dorp en de kleine broertjes en zusjes kijken, hoe al dat hout werd aangestoken en als het dan maar een droge avond was met een heel klein beetje wind, dan had je het prachtigste vuur, dat je je kunt voorstellen. Dan klommen de vlammen omhoog, alhooger, met al meer lawaai tusschen al die oude bezems en stoelen en manden ...
— En de wieg, vader.
— En de wieg — nee, maar zooals die brandde! En de menschen hadden een plezier en ze vroegen aan de
67
67



kleine kinderen van de boerin, die de wieg gegeven had, of ze nu nog een beetje wilden wiegen.
— Maar dat was toch een grapje? vroeg Nol. En toen van dien eenen jongen, die niet ge, ge ...
— Gebuut, zei Det.
— Wat toen met dien jongen, vader?
— Eén jongen was er, die had niet mee willen zingen door het dorp en hij had ook niets willen dragen.
— Hoe heette die?
— Evert.
— Vroeger, zei Det peinzend, heette die ...
— Nee, dat was een ander, nu vertel ik van Evert. Êvert was een vervelende jongen, hij wilde nooit meedoen met de andere jongens, niet als ze boksprongen, en niet als ze met de polsstokken de hei op gingen en nu had hij niets gebracht voor het paaschvuur en hij had er niet de minste moeite voor gedaan en den heelen avond stond hij niet bij de groote menschen te kijken, maar hij sprong en schreeuwde even hard, als de jongens die 't paaschvuur gebuut hadden.
Maar... toen de groote menschen eindelijk weggingen en toen de vlammen al minder hoog werden, toen pakten de jongens opeens den heelen Evert beet, hij werd languit op den grond gelegd, andere jongens hadden een paar stokken laten verkolen in 't vuur; eerst kreeg Êvert een pikzwarte snor en zwarte wangen en toen maakten ze zij n heele gezicht zwart. En zoo moest hij toen naar het dorp terug en iedereen lachte hem uit.
68



— Net goed, net goed! jubelde Nol en 't volgend jaar, toen bracht hij 't meeste hout van allemaal, hè vader, dat gebeurde ook met Jan van den mulder, die had toen een stuk molenwiek. Maar 't vuur was nog niet uit vader, en toen . ..?
— Hè nee, zei Det, en ze trok even vaders hand terug; ze hield van vaders Drentsche verhalen, van de bijeenkomsten en de spellen op den brink en den enk, van de verhalen van den mulder en den scheper en hoe vader als kleine jongen voorop Grootvaders paard meereed de hei over, waar Grootvader de zieke menschen weer beter moest maken, maar ze hield niet van het deel van 't paaschvuur-verhaal, dat nu komen ging.
— Hè nee, vader ...
— 't Loopt erg goed af, Det. Dan nam de grootste jongen .. .
— Harm, hè vader?
— Ja Nol, dan nam Harm een lang touw uit zijn zak en dan gingen de jongens twee aan twee staan, de grooten bij elkaar en de kleinen bij elkaar. Aan den kant, waar 't vuur begon te smeulen, gooide de eene jongen den anderen het touw toe, dan trokken en trokken ze en wie 't sterkste was, trok den ander dwars door het vuur ... Zooals de jongen dan schreeuwde en met groote stappen over de gloeiende massa heen>sprong! Er waren verscheiden jongens, die 't niet eens durfden.
— U natuurlijk wel, hè vader ? vroeg Nol in spanning.
69



— Maar je kon je best branden, erg goed, vuur komt ineens; inééns is er een groote vlam, zei Det, met den angst in haar te hooge stem. Ik zou 't niet durven, vader.
— O, ik best, want als je de sterkste van de twee bent, is er eigenlijk niets aan, dan hoef je er niet eens door, dan trek je maar.
— Maar denk eens, Nol, eens was ik de sterkste, en toen viel er een vonk juist op mijn kiel. Ik merkte er niets van, ik trok maar uit al mijn macht, want de andere jongen was eigenlijk even sterk als ik, maar ik kon 't langer volhouden, en opeens voelde ik een brandende pijn op mijn rug; ik rolde maar dadelijk in 't zand, zooals mijn vader 't me eens had voorgedaan en uit was de brand; maar ik had een gat in mijn kiel en een gat in mijn hemd en een blaar op mijn rug.
— Deed het erg pijn? vroeg Det met een rimpel tusschen twee bedenkelijke oogen.
— Nee poes, 't ging gauw over.
— Hè, zuchtte Det, hè vader. En ze gaf gauw een kus op zijn groote, warme hand. Ze was zoo blij, nu ze wéér wist, dat alles goed was afgeloopen.
Hij knikte haar eens toe.
Gaande tusschen de kleine boerenhuisjes, waren ze nu op den dijk gekomen, waar je ver over de groengrijze landen de eerste vuren branden zag. Daar, waar de dijk omboog, lagen ze beschut tegen den wind, aan den voet van de hoogte.
70



— Ze zijn al begonnen, zei vader; ik hoop, dat het stroo niet al te nat is. Als 't wat donkerder is, zullen we ze nog mooier kunnen zien. Nu branden er nog maar drie, maar vanmorgen lagen er wel tien klaar, een krans van vuren zal het worden. Kom, we zullen nog een eindje verder wandelen. Zie je die zwarte figuurtjes wel; dat zijn de jongens.
— Ik zie ze goed, riep Nol, maar Det vond geen woord.
Haar hart bonsde. Als vader maar niet met zulke groote passen liep, als ze er maar niet vlak bij hoefde, zoodat ze 't zag, hoe de jongens getrokken werden, dwars door het vuur, dat opeens verraderlijk opvlammen kon en hen branden zou, hun beenen, hun rug, hun gezicht, hun haar — o, het haar, dat zou het ergste zijn.
Nol wilde er heen, Nol trók vader vooruit, Det liet zich slepen, haar beenen voelden stijf.
— Ben je moe, Det?
Ze schudde haar hoofd, ze keek recht voor zich uit met wijde, strakke oogen, om niet te hoeven schreien. Ze dürfde niet bij de paaschvuren en ze durfde niet zeggen, dat ze er bang voor was. Het was immers niet iets, om bang voor te zijn. En ze werd al zoo groot, een schoolkind was ze al.
Het is niets erg, bemoedigde ze zichzelf; ze vinden het allemaal prettig en grappig; en als ze schreeuwen, zijn ze niet eens echt bang, dan schreeuwen ze maar voor de grap,
71



En nu brandde er weer een vuur en weer een en je kon de jongens al hooren roepen. Opeens moest Det denken aan dat andere vuur in de kamer van de tantes, dat gevlamd en geknetterd had onder de hooge schouw. Plotseling werd ze gegrepen door een hevig verlangen naar de veiligheid van dien zomeravond, toen alles goed geweest was, en ze dicht tegen tante Hansje aan had gekeken naar het gouden vuur en stil had geluisterd ...
Maar nu liep ze op den open dijk en steeds dichter kwam ze bij die vreeselijke jongens. En paaschvuren vond ze niet eens mooi; ze waren zoo groot en als het waaide, vlogen de vonken over het land recht naar je toe, eerst brandde je mantel — je merkte het niet — dan je jurk, je onderjurk, je lijfje, je flanelletje ... dan pas voelde je 't.. . o, en dan ...
Een wilde windvlaag joeg de eerste koude regendroppels pal in Dets gezicht; diep boog ze haar hoofd en snikte.
In 't suizen van den wind ging het kleine geluid verloren.
— Kijk jullie nog maar eens goed, zei vader en hij bleef staan, midden op den dijk, nu zijn er al zes, die branden, maar ik vrees, dat ze gauw zullen uitdooven... 't is jammer, 't is jammer. En nu gaan we ingezwinden pas naar huis; er komt een flinke bui.
Toen keerden ze.
Over den dijk vlogen ze voort aan vaders sterke handen, met hollende beenen naast vaders groote passen.
72



Vader en Nol keken elk oogenblik om: „ze branden nóg ... nu nog maar vijf... ze worden kleiner... nu zijn er nog maar drie . . . jammer, och, wat jammer ..."
Maar Det keek niet eenmaal. Verder en verder lagen de paaschvuren achter haar, morgen zouden ze er niet meer zijn, en dan in een heel lang jaar niet meer.
De regen stroomde. Dets hand werd koud in vaders natte hand, van haar muts droop het water en het regende in haar lage schoenen.
Maar ze wist van koude noch natheid.
Bevrijd van alle angsten, liep ze over den dijk, haar kleine voeten dansten over den modderigen weg; de wind, die haar voortdreef, was om haar rug als een sterke, steunende arm, die haar snel voerde uit een booze onbegrijpelijke wereld naar de veiligheid van het eigen huis.
— Det, Det, waarschuwde vader, de bui maakt je heelemaal wild, plens niet zoo hard in de plassen, ik word zonder dat al vuil en nat genoeg.
Maar Dets stem jubelde: „En nu begint het nog harder, nu regent het pijpestelen en o, vader, kijk uw manchet eens, heelemaal slap, net een lapje!"
De stad was leeg, onder alle portieken stonden de menschen, maar vader met Det en Nol hepen druipnat midden op de wegen. De menschen lachten en groetten ; vader knikte maar terug, hij kon zijn hoed niet afnemen en in zijn handen lagen zoo stijf de kinder-
73



handen, dat het voelde, alsof ze elkaar niet meer konden loslaten.
Wel honderd menschen schuilden onder de stadspoort, als kippen onder een boerenkar.
En dadelijk, toen ze hun eigen straat insloegen, zagen ze voor 't zijraampje van hun gang, dat eiken avond als een licht maantje in de donkere straat scheen — daarom sprak vader van „het laatste kwartier", maar moeder van „het loervensterken" — een donker hoofd, dat uitkeek.
— Dat 's Kathfien, zei Det met een diepen zucht van bevrediging.
Voor ze de stoep op waren, had Kathrien al opengedaan.
— Och kinders, zei ze meewarig, kinders dan toch! En ze knielde dadelijk bij hen neer, om de doorweekte schoentjes los te knoopen.
— Blijf even staan op de mat, Nol, en loop dan maar op kousevoetjes naar de keuken, ik heb jullie slofjes en nachtpakken al beneden gehaald.
In de keuken bij 't fornuis, wreef Kathrien de natte beenen, tot ze rozig waren en ze droogde Dets haar wat met een warmen handdoek.
— Je mag nog even in je nachtpon naar binnen, heeft moeder gezegd.
In de voorkamer zat moeder en vader kwam binnen in een ander, een droog, grijs pak. En de haard brandde.
74



— Ik vond het zoo'n naren, kouden dag, zei moeder, ik had behoefte aan een goeden avond. Kruip maar dicht bij 't vuur, kinderen, dan ga je straks warm naar bed.
Det zat al op de witte vacht.
— We moeten nu maar denken, dat dit ons paaschvuur is, zei vader en hij gooide nog een blok op de vlammen. Kijk het branden!
Det kéék.
De vlammen kropen op om het hout, het was, of ze steigerden, of ze ergens heen wilden, omhoog... wég...
Zoo was het geweest bij de tantes, waar ze naast het vuur gezeten had en toch de lindetakken kon zien en den verren hemel boven den tuin en de rivier, waar ze bij 't luisteren naar de muziek ineens geweten had, hoeveel ze hield van alle menschen, van vader en moeder natuurlijk, maar ook van de vier tantes en van Kathrien en Nol, die ver weg, thuis, waren.
Als we 's avonds bij het vuur zitten, zei moeder, dan denk ik zoo dikwijls aan dien aardigen dag, dien we den vorigen zomer bij de tantes hadden. Weet jij er nog wat van, Det, van den tuin aan 't water, van den tulband, waarvan jij het bovenstukje kreeg en van die gong met verschillende tonen, die je zoo mooi vond?
— Jawel, dat weet ik nog best.
En 's avonds, toen we in de tuinkamer zaten, ben je bij 't vuur in slaap gevallen en tante Hansje had haar shawl om je heen gelegd.
75



Nol knikkerde met de laatst overgebleven noten over 't vloerkleed, dat andere figuren had, andere doelpunten dan de loopèr in de gang en 't zeil van <le huiskamer.
Maar Det schoof dichter bij het vuur, dat haar in z'n veilige beslotenheid zoo hef was en ze hoorde niet, dat moeder nu tot vader zei: „Het was daar buiten bij de oudjes zoo'n vriendelijke avond vol rust en wonderlijke bekoring, ik had zoo gehoopt, dat het kind er wat herinneringen aan behouden zou, ze heeft zoo'n goed geheugen. Maar eigenlijk was het dwaas van ons haar 's avonds langer op te houden, ze was na al die indrukken en een heelen dag buitenlucht natuurlijk öp van slaap."
Det zag, hoe het groote blok in glanzend gouden stukken langzaam uiteen viel.
Dit is een prettig vuur, dacht ze, paaschvuren zijn nare dingen, maar dit en 't vuur bij de tantes ...
De bloemenpaden zag ze weer en den blinkend blanken sprookjesspiegel en ook het gouden kaarslicht, dat geschenen had over de aandachtige gezichten van haar, die de oude, vrome liederen zongen.
Als een vredig plaatje was dat alles ergens achter Dets oogen. Ze had geen andere woorden dan: „een prettig vuur..."
Want ze wist toen nog niet, dat juist die zomerdag in heel haar verder leven zou staan als een stil, gaaf feest van louter schoonheid en genegenheid.
76



VRIJDAG-MARKTDAG












IV.
VRIJDAG-MARKTDAG.
MAG 't? vroeg Nol. — Ja, hoor, 't mag!
't Laatste woord was meer zucht dan klank.
In een vaart stoof ze van de trap, rakelings langs het hoofd van 't broertje op de onderste tree, dat gespannen het antwoord had zitten wachten op de vraag: of ze vanmorgen met Kathrien mee mochten naar de markt?
Ze hadden het — dezen eersten Vrijdag van de zomervacantie — opeens na 't ontbijt bedacht: het kón nu weer, net als vroeger, toen ze nog niet naar school gingen ... samen met Kathrien naar de markt.
Det had gezegd: „Ik zal 't wel vragen, ze is al op haar kamertje, ze doet een schoon schort voor en een schoone muts op."
Det was toen zoo zacht ze kon de trappen opgeloopen over het portaal naar de zoldertrap en ze had haar hand niet eens uitgestrekt naar het ijzerdraad, waaraan, ergens een heel eind verder, de bel bevestigd was, die boven Kathriens bed hing.
Nol zou zeker aan het ijzerdraad gerukt hebben,
79



zoodat de bel aan het klingelen was geslagen op het oogenblik, dat Kathrien den strik vouwde in de witgesteven mutsenbanden. En als die dan juist gekreukt waren en Kathrien was boos geworden van teleurstelling en schrik en hij kwam dan met zijn vraag...
Nee, Det keek heel bescheiden om het hoekje van de kamerdeur. Ze zag, dat Kathrien de muts al op had — een mooie, groote met kantjes langs de uiteinden van de banden — en ze zocht in het kastje naar een schort. En Det vroeg niet, of ze even het oude mannetje en vrouwtje met de beweegbare hoofden mocht laten knikkebollen, ze tikte ook niet op den weerwekker om de parasolle-dame uit haar deurtje te lokken.
Det was een jaar ouder dan Nol en twee jaar wijzer en ze voelde mstinctief, dat het leven waardevolle oogenblikken heeft, waarin je niet moet hinderen, maar alleen zakelijk zijn.
Daarom zei ze niets dan: „Of Nol en ik asjeblieft met je mee maggen naar de markt?" Kathrien vond het goed.
— O ja, zei Det tot Nol, je moest een schoone blouse aan. Ga maar gauw; ze komt dadelijk beneden.
Nol sprong de trappen op. Halverwege stak hij z'n ronden, glad-geknipten bol door de spijlen en riep: „En jij, Det?"
— Wat ? vroeg ze.
— Moet jij niets anders aan?
— Ik ... ? Nee, ik ben lekker schoon genoeg.
80



— Flauw, dat ik dan wèl moet.
Het hoofd verdween. Det liep de gang in om haar klepmandje te zoeken.
— Naar de markt... zong ze zachtjes,
naar de markt, naar de markt, naar de markt, ja, ja ...
En ze improviseerde een dansje van kleine, vroolijke pasjes op de blauwe streep van den rooden looper.
Vanmorgen vroeg, in haar bed, was de Vrijdag al begonnen. Als je ooren dan al wakker waren en je oogen nog sliepen, wist je tóch, dat het Vrijdag was; je hoorde de boerenwagens allemaal achter elkaar door de straat bolderen en stil staan voor je huis.
Det hield niet van de straat en den voorkant van 't huis, waar altijd schaduw was. Ze hield van den achterkant, van de open ramen, waardoor de vroolijke wingerdranken naar binnen waaiden, van het steenen trapje, dat van de achtergang naar den diepen tuin leidde. Het trapje had vervelooze, houten leuningen, waarlangs je met pijnlijk-uitgestrekte armen op je handen naar beneden kon glijden, zonder één der tien treden met je voeten aan te raken. Het was een échte kunst, Nol kon hem nog niet.
Ze hield van de treurroos, waar het winterkoninkje nestelde en van den bruinen beuk, die zoo donker en koel was op warme dagen en ze hield heel veel van den noteboom, die öm het jaar z'n lekkere, zoete noten naar beneden strooide en van de roode berberis met de
81
6
81



sappige, zure blaadjes. Maar van de nauwe straat hield ze alleen 's Vrijdags en 's Zondags vóór kerktijd.
Want 's Zondags en 's Vrijdags kwamen de boeren en boerinnen in hun open wagens, in hun sjeezen en tentwagentjes naar den grutter aan den overkant, die een geheimzinnige groote achterkamer had vol koffie en koek en een warmen stal met welkome open deuren, waarheen de knecht de uitgespannen paarden bracht.
's Zondags waren de boeren somber gekleed, vélen in 't zwart; de boerinnen hepen in langzame rijen en de groote leeren kerkboeken met de kostbare sloten hielden ze in beide handen vlak voor hun buik. De oude vrouwen droegen mantels met gitten en het léék wel heel plechtig, als ze daar zoo ernstig met hun vieren naast elkaar door de straat stapten, maar er was toch altijd een vroolijk gewiebel om hen heen, waarvan ze zelf niets schenen te weten: de gitjes van de deftige mantels trilden en flikkerden, de strooken van de japonlijven wiegden om de heupen en de groote veeren op de bonte hoeden wapperden als feestelijke versiersels.
Maar 's Vrijdags zagen de boerinnen er veel vroolijker uit; dan droegen ze zwarte schorten met bont-geruite bovenstukjes en platte gekleurde strikjes om den hals; en er waren veel kinderen met lange, wijde wiprokken, met hoeden als bloemetuintjes en kleine klepmandjes, zooals Det er zelf een had.
De kinderen sprongen van den wagen op den grond, maar de boerinnen klommen moeizaam achteruit als
82



van een vlieringladder; dan reikte de boer haar vanaf den bok de ovale hengselmand met eieren en boter; met twee botertonnetjes als poppen in zijn armen geklemd, liep hij dan achter haar aan naar de kamer-vankoffie-en-koek; en een halfuur later wandelde de heele familie met de manden aan den arm naar de markt.
lederen Vrijdag wenschte Det een boerenkind te zijn meteen boeren-vader en -moeder, een tentwagentje met zeilen gordijntjes en een dik paard met lange manen. Dan zou ze altijd mee mogen naar de markt, school of geen school. Eens op een wonder-heerhjken Zondagmorgen, toen alle boeren en Dets eigen vaderen moeder naar de kerk waren, hadden Nol en zij met de leege wagens gespeeld, ze hadden gegluurd in de banken, die eigenlijk gezellige kastjes met deksels waren, ze hadden naast elkaar op den bok gezeten; Nol had de zweep uit den koker gehaald en er zoolang mee gezwaaid, tot hij opeens een klapgeluid maakte en toen was het, of ze een echt bruin paard voor hun wagen hadden en Det had gehoopt, dat alle menschen die langs kwamen bij zichzelf zouden denken: Wat heeft de vader van die kinderen een mooien wagen; hij zal er wel een prachtig paard bij hebben.
Toen Det met haar mandje in de keuken kwam, was Kathrien bezig de zwarte lintjes van Nols matrozenblouse te strikken.
— Je moet een hoed op, zei ze tegen Det.
— Waarom?
83
83



— Nou, vanzelf omdat ik het zeg. Dadelijk haalde Det haar hoed.
Nu liepen ze ieder aan een kant van Kathrien. Er bleef in de nauwe straat met de twee rijen wagens maar zóó'n klein stukje over, dat Det achteruit moest wijken, toen er een handkar van den tegenovergestelden kant kwam.
Ze kon nu goed Kathriens schoone muts zien — een kransje witte pijpjes om een ovaal kantwerkje; ze droeg een donkerblauwe japon met witte moesjes en een wit schort, Nols blouse was nog stijf van de schoonheid en zij-zelf had haar rose jurk aan en een hoed op... keurig waren ze alle drie ... dat hoorde zoo, als je naar de markt ging.
Bij den hoek van de straat kwam ze weer naast Kathrien.
— Nu is 't niet meer nauw. Moet je veel koopen ?
— Maar 's kijken, wat er is, hè? zei Kathrien vertrouwelijk en Det werd heelemaal warm en blij van binnen om dien vriendelijken toon.
Het is nog net als vroeger, peinsde ze, het is altijd zoo, als je met Kathrien naar de markt gaat; om alle gewone woorden is dan iets heerlijks en feestelijks, zóoals het is bij de woorden op je verjaardag en op Kerstmis. Ze liep stil naast Kathrien en ze wilde wel weten, of Kathrien nog naar haar moeder zou gaan of naar de kerk, want Kathrien was Roomsch, maar ze vroeg het niet; kijken en denken was ook zoo prettig. Naar haar
84
84



moeder ging Kathrien altijd, naar de kerk maar een enkele maal; den laatsten keer waren Nol en zij meegeweest en ze moesten heel stil blijven wachten in de leege ruimte achter de hooge banken; Kathrien was het lange middenpad ingeloopen; ze hadden haar samen nagekeken, maar Kathrien ging al verder en verder en ineens was ze weg en hoe Det ook keek en zich rekte op de teenen, ze zag haar nergens meer.
Nol had aan haar arm getrokken en gezegd: „Ik wil er uit, ik wil hier niet zijn."
— Stil, je mag niet praten in de kerk, had Det gefluisterd, maar toen hij wou gaan huilen, zei ze: „Geef me maar een handje, Kathrien komt dadelijk terug en dan gaan we weer weg."
Maar toen ze daar heel alleen stond met Nol, die haar hand zoo akelig stijf vasthield en toen de kerk zoo groot was en zoo erg hoog, toen het heelemaal in de verte wel prachtig leek met al die beelden en kleuren en het wonderlijke licht, maar vlak om haar alles zoo kaal en leeg was, had ze in een beklemmenden angst gedacht: Als Kathrien eens niet terug kwam en als ze dan naar huis ging en vergeten was, dat zij en Nol in de kerk waren en als het dan donker werd en nooit kwam er iemand om hen te halen ... telkens stonden er menschen op uit de banken en hepen weg langs hen heen, maar nooit was het Kathrien ... en o, hoe laat zou het wel zijn en ze verlangde zoo vreesdijk naar huis, naar den tuin en het trapje en naar den schommel...
85
8s



ze bleef maar strak, kijken naar de mooie kleuren van het raam in de verte, dan zag ze niet, hoe groot de kerk was — om-te-verdwalen groot. ..
Plotseling was Kathrien weer bij hen geweest, ze hadden haar niet eens zien aankomen.
En toen ze buiten waren, scheen de zon, een kleine hond kwam naar Det toe en kwispelde met zijn staart, alsof hij haar kende, de kinderen sprongen touwtje op het kerkplein — een heele rij meisjes achter elkaar — één in de bocht, twee in de bocht, één er weer uit. Ze misten niet en zongen allemaal samen:
'k Heb een jasje gekocht, Naar de lommerd toe gebrocht, Zoo gezegd, zoo gedaan ...
Det had van pure verüchting wel willen meezingen...
Nee, naar die kerk verlangde ze niet terug.
Ze waren midden op de markt gekomen. Onder de hooge iepen stonden de boeren en boerinnen allemaal vlak naast elkaar met de open manden voor zich op smalle, houten tafels en als een optocht schoof een stoet mannen, vrouwen en dienstmeisjes langzaam langs de manden met boter en de manden met eieren.
— Bij me blijven, zei Kathrien en toen sloten ze aan in de rij.
De boterponden lagen op grove, groene bladeren, zooals ze nooit groeiden in den tuin of langs de singels.
Vlak voor Kathrien, liep een man, die met een tweeen-een-halve-cent-stuk kleine stukjes boter afsneed, de
86
86



munt aflikte, verder liep en weer van andere boter proefde.
— Vies, vond Nol.
Kathrien kéék alleen maar, soms vroeg ze wat.
Bij een kleine boerin met een rood-gebloemden halsdoek en zilveren kurketrekkers langs haar hoofd, dat als samengeperst was in de blinkende ij zers, bleef ze staan.
Det zag de heele markt weerspiegeld in de oorijzers, Kathrien met een gek, dik gezicht en de man met de munt en de menschen aan den overkant, heel klein in een lange, lange rij — er was geen einde aan. Het leek een klein beetje op den tuinspiegel van de tantes.
— De boeren, zei ze tegen Nol, verkoopen de eieren en de boerinnen de boter.
— Ik zie toch een boerin met eieren.
— Ik ook en aan den anderen kant weer een — nou heb ik er al twee.
— Daar weer een, wees Det, dat 's drie.
— Ik ook drie.
— Nee, die is van mij; we moeten ieder een rij nemen en dan doen, wie er 't meeste heeft.
Maar Kathrien, klaar met de boter, begon nu te bieden op de eieren en dadelijk heten de kinderen den wedstrijd in den steek.
Wat bint ze? vroeg Kathrien met haar hoofd half
verborgen in de open mand.
— Zesde-alf
— Vieve.
*) zesde half = vijf en een halven cent.
87
87



— Nee, eur, minder kan 't niet.
— Ze kibbelen, fluisterde Nol met stralende oogen, ik hoop, dat Kathrien het wint.
— Ze wint het altijd, stelde Det gerust.
— 't Is goed, eur, zei Kathrien wat smalend en wandelde verder.
— Oe völle bint ze ? vroeg ze drie manden verder.
— Zesse.
Kathrien taxeerde in aandacht het ei van zesse, woog het op haar hand, hield het tegen 't licht, maar verlangde terug naar den boer van zesde-alf. Maar 't was Juli, er waren eiers te veel; de boeren wilden er wat graag af, „vieve was meer as genogt."
De eerste boer zag haar bijna koopen. Hij kende haar wel, ze kocht altijd veel.
— Juffrouw! riep hij. Kathriens hand vatte een ander ei.
— Roep oew moe es trug, jongien, zei hij tot Nol. Nol keek den man verbijsterd aan. Dacht hij heusch,
dat Kathrien z'n moeder was? Maar 't ging om de eieren en als Kathrien het won, zou ze een mand vol mee naar huis brengen, en vanmiddag— zooals iederen Vrijdag — als ze binnen vleesch hadden en Kathrien twee eieren at, zou ze de kapjes voor hem en Det bewaren. Die mochten ze dan na het eten in de keuken komen opeten met een geel verweerd lepeltje en grof zout, dat brandde op je tong. Lekker was dat, veel lekkerder dan een ei van binnen.
88



— Hör ie mie niet? vroeg de boer barsch.
En Nol uit angst hem nog meer te ontstemmen, gilde: „Moe! Moehóe!..
Maar Kathrien reageerde niet op den moedernaam.
Toen glipte Nol tusschen de menschen door en trok haar aan haar schort: „Of je terug komt bij dien man en hij denkt, dat je onze moeder bent."
Kathrien kwam als onwillig.
— Oe völle mu'j d'r èb'n? vroeg de man.
— Dartig.
— Zesde-alf, probeerde hij nog eens.
Kathrien gaf niet eens antwoord, draaide haar hoofd af.
— V'ruut dan maor, berustte de boer.
Nol zuchtte veiruimd. Als het eindigde met „v'ruut dan maor," was de overwinning aan Kathrien.
Ze zette dadelijk haar mand naast de eierenmand en begon de eieren één voor één uit het stroohaksel te halen, ze bekeek ze zorgvuldig, de gebarsten en de kleintjes legde ze weer terug.
Det was afgegaan op het gekakel van een troep eenden, die hun snaterende koppen tusschen de openingen van een teenen korf staken.
— Ik ga naar Det, zei Nol.
Kathrien knikte. Zeuventiene, hachttiene... telde ze.
— Kijk die eend, wees Det, die heeft een ei gelegd in de mand, daarom kakelt hij zoo.
— Zeg 't eens aan den man.
— Durf jij 't niet? vroeg Det, popelend om zelf met
89
80



zoo'n belangrijke mededeeling voor den dag te komen.
— Meneer ... begon Nol schuchter.
— Och jongen, zei Det minachtend, drong Nol op zij en trok den boer aan zijn mouw.
— Een eend van U, schreeuwde ze, om 't gekakel en al het andere marktgeraas te overstemmen, een eend van U heeft een ei gelegd.
— 't Is goed, eur, zei de boer en zette de conversatie met andere eende- en konijne-mannen voort.
Maar Det liet zich niet ontmoedigen. Ze ging vlak voor hem staan en boos, om wat ze zijn ongeloof dacht, riep ze: „Nou maar 't is écht waar, een eend in dié mand."
Nu pas zag de man de beide kinderen staan. Hij was groot en dik en vond hen maar kleine dreumessen met al hun drukte.
Toen vroeg hij: „Lus ie wel van iendeneier?"
— Nou, Ik wel, zei Det dadelijk en Nol knikte met groote, ronde oogen van verwachting.
De hand van den man dook diep, diep tusschen de erbarmelijk-kakelende eenden.
— Da's dan veur oelu, en in 't kommetje van Nols kleine handen lag het groote, groene ei.
De man praatte al weer met de andere mannen, luisterde niet eens naar hun bedankje.
Kathrien met dertig, gave, groote eieren kwam hen halen.
— Kom, we gaan dit even naar m'n moeder brengen en dan groente koopen.
90



Nee, er was nu geen tijd meer om de konijntjes te bekijken, de dikke Vlaamsche konijnen met één oor treurig naar beneden, de brandneuzen met de vroolijke gezichtjes en de lieve kleintjes, die om en over elkaar in de manden krielden, zoodat je ze niet eens kon tellen. Maar in 't reëele bezit van het iendenei, achtten ze dit gemis niet.
Det droeg het, in een zakdoek gewikkeld, voorzichtig in haar mandje.
Nol liep te denken, dat er gelukkig zon was vandaag, want Kathriens moeder had een kluwhouder van geslepen glas. Als je dien in de zon hield, kwamen er wonderlijk-mooie figuren op den muur.
De moeder stond al aan de deur naar hen uit te zien:
— Bint ze daor weer 's, vroeg ze hartelijk, ik kan wel zien, dat 't vekansje is. Ze sprak ook tegen hen nooit Hollandsch, zooals Kathrien meestal wel deed. „En wat èft Dette daor in d'r mantien?"
— Een eendenei! juichten Det en Nol uit één mond en aan de verbaasde moeder van Kathrien deden ze hun glorieus verhaal.
Toen schonk de moeder van Kathrien koffie. De kinderen hielden eigenlijk niet van de koffie, maar ze bedankten nooit, om de klont, die warm en zoet onder in het kopje lag. Hij was zoo groot, dat ze geen woord meer konden zeggen, toen ze hem in den mond hadden.
Det ging de heihgen-beeldjes bekijken, die onder glazen stolpen op het ladenkastje stonden en Nol het
91
91



zonnevlekken kleuren op de muren en de bedstee-gordijnen, op de gezichten van Kathrien en haar moeder, en op zijn eigen handen.
lederen verjaardag hoopte Det op een heiligenbeeldje; ze zou het heerlijk vinden om zoo'n Maria met een blauwen mantel en een klein Jezus-kindje op haar arm op de étagère boven haar bed te hebben j het zou zijn, alsof het alle dagen een beetje Kerstmis was.
Kathrien dronk haar derde kopje koffie, altijd op dezelfde klont. Jammer van de klont, dacht Det.
De moeder vroeg zachtjes, maar toch zoo, dat Det het verstond, of de kinderen geen konijnen moesten hebben; de jongens van de buurvrouw wilden ze wel verkoopen.
Maar Kathrien weerde dadelijk af: „Achat zo'n smaarboel met die knienen, nee, praot d'r maor niet over."
— Zie èbt ok vögelties, ging de moeder voort.
— Noew, een vógeltien zo'k nog wel's will'n èb'n, in mien keuken, zoo veur 't raom.
— En wat veur soort mut 't dan wèz'n?
— Och, 't soort is mie krek iender, as 't maor een aordig piepertien is.
Kathrien keerde haar leege kopje om op 't schoteltje.
— Kom kleuters, zei ze, bedank noew maor en dan gao'w weer.
Wi kumpt strakkies de eiers en de botter wel aol'n, moeder.
De kinderen gaven zoet een handje en bedankten
92
92



plichtmatig voor de klont. En gezellig hangend aan Kathriens leege armen, trokken ze naar de groentemarkt; Det mocht de mand dragen en Nol het net. De boter- en eiermarkt was stijf en plechtig, een echte groote-menschenmarkt, maar de groentemarkt leek een vroolijk feest.
Heel de lange markt langs zaten de boerinnen op omgekeerde manden en emmers achter hun uitstallingen, alsof iedere boerin, puur voor haar plezier, een beetje aan 't winkeltje-spelen was.
Het moest* een heerlijk werk zijn, dacht Det, 's morgens vroeg, vóór de menschen kwamen, al die groente en vruchten uit te stallen: de manden met de prettige knap-capucijners naast de oranje wortelen en de bloemkoolendichtnaastelkaarte leggen, alsof het stijf-gepropte bouquetten waren. Als je door een vergrootglas keek, was een bloemkool ook vol kleine witte bloemetjes. En ze wist opeens: bloemkool, omdat er van binnen bloemetjes in zaten, rooje kool, omdat hij van binnen rood was, boere-kool... maar dat kwam weer niet uit.
De platte mandjes met de gepelde uitjes stonden altijd heelemaal achteraan, alsof de boerin daar erg goed op moest passen en ook de gebloemde kommen met de donkere, zacht-rijpe frambozen. Sommige boerinnen hadden ook een mand met bonte, stijve bloemruikers: goudsbloemen en gestreepte anjers, reseda en duizendschoonen in alle kleuren; maar je zag nooit, dat iemand ervan kocht.
93



Alle winkeltjes waren klaar en de koopvrouwen zaten met groote witte mutsen op, bloedkralen kettingen om den hals en dikke kralen beugeltasschen op hun schoot te verkoopen en altijd kwamen er andere menschen; écht was het, veel echter dan als zij en Nol winkeltje-speelden; dan kwam alleen maar Nol en den eenen keer was Nol wel een juffrouw en dan weer een man en dan een moeder met een kind, maar het bleef toch altijd Nol; en als Tommie meedeed met een cape om en de kap over zijn kop, was het toch eigenlijk ook Nol, die voor hem praatte en hem ophield op z'n achterpooten, om hem meer op een koopjuffrouw te laten lijken.
Hier kochten de menschen zoo grappig, eerst liepen ze altijd weg en dan kwamen ze weer terug; Kathrien kocht ook nooit dadelijk.
— Oe völle bint de flambozen? vroeg ze.
— Negen stuvers de kom.
— Negen stuvers? Mensche, wat mankeert oew?
— Ketrien! riep iemand een eind verder.
Det werd heelemaal trotsch. Op de botermarkt werd Kathrien juffrouw genoemd, maar op de groentemarkt riepen ze haar bij den voornaam en iedereen kende Kathrien, hün Kathrien.
— Mu'j gien kapsienders, Ketrien ? 't bint de lesten. Kathrien dopte een peul in haar hand, proefde de
erwten zoo degelijk, als had ze een grooten drogen aardappel te kauwen; Nol en Det kregen ook ieder een erwt.
94



— Lekker, vond Det, veel lekkerder dan gekookt.
— Ketrien,... gilde de frambozen-boerin, Ketrien!.. Ketriene ... e .. . e ...
Als een doffe galm klonk de overtollige letter van Kathriens naam over de markt.
— Ze roepen je al weer! juichte Det.
— Zeuven stuvers, riep Kathrien terugkomend, zeuven stuvers veur dat bakkien.
— Toe, koop ze maar, smeekte Det.
— 't Is ok maor niet lakker veur de kinders op 't brood, zei de boerin, dadelijk profiteerend van Dets bijstand
Maar Kathrien, die nu wel voor een stuiver mindei dingkans had, keerde zich nijdig om en snauwde teger schuldige Det en onschuldigen Nol: „Ielu zölt er o< niet met bemeujen, as de groote menschen saom'n ar 't praot'n bint, begrêp'n?"
Det voelde de tranen dringen tot vlak achter haai oogen, ze knipte zoo hard met haar oogleden, dat z< er pijn van deden.
— Achat, zukke schaop'n! zei medelijdend de boerin Toen werd het nog moeilijker voor Det.
— Achtte dan, bood Kathrien mismoedig.
— Is dat 't naoste?
— Jao.
— Nèm ze dan maor.
En Kathrien, zelf wat onthutst over haar onbeheersch ten uitval, zette een dikke framboos op Dets vinger —Hier, Nöllegien, veur oe ook iene, op oew duumpien
9
95



— En nu nog wat kruisbessen in 't mandje, hè Det ? Ooooo, zuchtte Det van verrukking en verlichting
en ze voelde al de gespannenheid wegtrekken achter haar oogen.
Kathrien reikte het mandje aan de frambozen-boerin: „Veur vier duiten kroezebêzen veur 't kleine meissien."
Twee gulle handen vol vruchten liet de boerin in 't mandje glijden en Kathrien gaf nog twee en een hal ven cent extra.
Waarom heette twee en een halve cent op de markt vier duiten? peinsde Det. Er waren geen duiten meer, had de juffrouw op school gezegd, dat was iets van lang geleden.
— Thuis samen opeten, zei Kathrien.
Det knikte met dankbare oogen. Alles was weer goed; de warmte van Kathriens woorden omspon haar als een koestering en de markt was vol vroolijke kleuren en blijde geluiden; boven de hoofden van de boerinnen speelden de ieperiblaadjes een dartel spel met zon en wind en alle menschen keken vriendelijk.
Achter Kathrien aanloopend, zoog Det zielstevreden op haar vinger — den wijsvinger met de framboos, die zoet smaakte en sappig-frisch. Het mandje in haar andere hand was zwaar van dikke, rijpe kruisbessen. Ze was het probleem van de vier duiten al weer vergeten, want Kathrien met Nol aan haar schorteband, stevende recht de markt over, zonder zich meer om één groentemand te bekommeren. En als dat gebeurde ...
In de verte zag Det alle kleuren en tinten, de roode
96
96



lakgeraniums het eerst en het wit en geel en groen en blauw van planten, die ze pas langzamerhand onderscheidde als potten met fuchsia's en rozen en andere bloemen, waarvan ze de namen niet kende.
Kathrien ging regelrecht op al die pracht af om een plant te koopen voor haar keukenraam, waar het roode fuchsiatje bloeide met honderd fijne bloemetjes en de blad-begonia's zilveren aderen hadden. Er stond ook een rozenplant met kleine roosjes, waarvan Kathrien nooit plukte, maar Det had er toch een gekregen, toen ze jarig was — op een pakje met een zeeppoppetje gestrikt. Het keukenraam was het mooiste raam van heel het huis; het was den langen zomer vol bloemenkleuren ; als de bloemen uitgebloeid waren, zette Kathrien de groene planten in de goot van het schuurtje, dat zijn schuin dak onder het keukenraam had. In grijs-groene sterren groeide daar het huislook op de pannen. Kathrien had het er zelf geplant en toen gezegd: „Als 't heele dak met huislook bedekt is, ben ik duizend jaar." Daarom keek Det iederen dag hoe ver het huislook was. In den hoek hing het klimop van de buren in lange ranken over het schuine dakje en de thuja-boom spreidde zijn treurige takken over de pannen. En juist in dat geheimzinnige hoekje, midden in het dikke, dichte klimopblad was op een zomer middag een vreemde kat komen liggen en hij keek met roodfonkelende oogen door de fijne thuj a-takken, als gluurde hij door een groen gordijntje.
97
7
97



Kathrien had met een boos hoofd tusschen de bloeiende fuchsia's gedreigd: „Vort, katte, maok da'j weg kumpt, smarig biest," maar de kat had zich niet aan haar gestoord. Voor een kletsnatten ragebol was hij even gevlucht, maar 's avonds lag hij er weer, „as een vógel in zien nessien," vond Kathrien.
In dien nacht waren er twee kleine poesjes geboren boven op het dak van het schuurtje en toen had Kathrien de oude poes verzorgd met brood en melk en aardappelen met jus.
De kat had wekenlang van den eenen tuin in den anderen gezworven met de twee jongen achter zich aan. Het waren alle drie kwaadaardige beesten en ze waren ook heelemaal niet dankbaar geweest voor Kathriens liefdevolle zorgen, maar toch hoopte Det, dat een van hen nog eens terug zou komen om weer z'n nest op het schuurtje te maken.
Kathrien zocht heel lang naar een plant — nee geen fuchsia, die kon je zelf wel stekken en geraniums ook; 't zou zonde zijn daar je geld aan uit te geven.
— Een rösien? vroeg de man.
— Nee, een rösien had ze ook wel.
— Veel mooier dan dat, wat jij, Det? zei ze zachtjes.
— Dat vind ik ook, fluisterde Det en ze lachten stilletjes tegen elkaar in knusse eensgezindheid.
— Dat daar, zag Det opeens, met die oranje kraaltjes, zoo een heb je nog nooit gehad.
— Dat he'j mooi bedacht. Jao, daor! wees ze den
98
98



koopman, dat kleine plantien met die gele krallegies.
Toen ze het in haar hand had, was het nog mooier dan in de verte.
Det streelde even langs de gladde vruchtjes, die als fel-oranje druppeltjes over het teedere groen van de blaadjes waren gestrooid.
— Wat een lievertien, achat wat een lievertien, prevelde Kathrien en Det had wel willen smééken: „Koop het toch." Ze zou het dan iederen dag kunnen zien bij de weelderig-bloeiende fuchsia, bij de zilver-generfde bladeren, bij 't huislook en het poezenest. Het heerlijke in 't leven was immers, dat sommige dingen altijd maar mooier en prettiger konden worden: het keukenraam van Kathrien ... en naar de markt gaan ... en een teekening, waar je een heeleboel dagen aan werkte.
Nol zocht tusschen de potten naar de afgevallen bloemen en knoppen, om tuintjes van te maken, als ze straks thuis kwamen.
Kathrien, met een steekenen, liefkoozenden blik naar het plantje, reikte het den koopman met een onvei^hillig gebaar.
— Wat vraog ie veur dat dingien?
— Een kwertien.
— Vier stuvers.
— Mu'j nog meer èb'n? informeerde de koopman. Ze had er geen plan op, maar ze zei rap: „Gèf mie
nog tswie van die hasterties d'r bi'j, dan doe'k 't veur een kwertien".
99



Van een stapel plantjes — niets dan blaadjes en worteltjes — nam de koopman twee groene bundeltjes.
— Nee, die niet, bedrilde ze, die daor... met knoppies.
— Hier, een voor Det en ook een voor jou, Nol, om in je tuintje te planten, je zult eens zien, wat voor prachtige blummegies d'r ankommen.
— Om te houden, vroeg Det verrast, óók al om te houden ?
Kathrien knikte, betaalde de planten uit haar eigen groene knipbeurs, niet uit de zwarte met het huishoudgeld.
— Dank je wel, Kathrien.
— Dank je wel, praatte Nol Det na.
— 't Is goed hoor, kinders. En nou naar m'n moeder en dan naar huis, 't is al bijna elf uur.
Juist bij de kerk sloeg zwaar de hooge torenklok.
Wat hard klinkt het, dacht Det, wat een donker geluid; en wat dreunt het akehg tusschen de slagen in. Een klok was eigenlijk alleen prettig in de verte.
's Avonds in bed klonk het zoo veilig en vriendelijk, eerst begon helder en luid de klok van de stadspoort — zij kon hooren, of hij half of heel sloeg, Kathrien niet en vader en moeder ook niet. Bijna altijd kwam bij den vierden slag de groote-torenklok en tusschen de twee door het ijle, trage geluid van de Burgerschoolklok — net een kind, dat mee wilde doen, als de twee oude mannen aan 't praten waren. Den eenen avond was de Burgerschool voor en den anderen avond was hij achter,
IOO



maar als hij drie slagen voor was, haalde de poort hem nog in. 's Zomers, met de ramen wijd open, was het ieder half uur een spelletje in je bed met de drie klokken. Ze hield natuurlijk het meest van de klok van de poort, daar woonde ze vlak bij, die kende ze het best. En de klokketoren op de poort zorgde immers, dat nooit de bliksem in haar huis kon slaan. En sinds Det dat wist, was ze bij het ergste onweer toch niet bang.
Toen ze bij de moeder van Kathrien kwamen, was er zooveel te dragen, dat Det het kraaltjes-plantje mocht vasthouden.
Kathrien zei bij het afscheid: „Now, moeder, ie sprêkt dan nog wel es óver 't vögeltien, dan eur 'k 't wel, a!"
En Det mijmerde onder 't naar huisgaan, hoe wonderheerlijk het raam van Kathrien dan zou worden, als er ook nog een vogeltje hing, dat grappige tiereliertjes zong en zaad pikte van je vinger.
Door het tuinhek gingen ze naar huis, Kathrien liep even mee langs de tuintjes en samen zochten ze een mooi plekje voor de asters.
— Eerst schorten voor, commandeerde Kathrien, en Nol, je kan nou je andere bloes wel weer an, je maakt je toch maar toè in dien tuin.
Toen ging ze naar binnen en Det en Nol, met schorten voor, hepen den tuin in om de kruisbessen te verdeelen.
— Voor ieder veertien, telde Det en één over, wat zullen we daarmee doen?
— Aftellen, vond Nol, wie 't eerste af is, krijgt hem.
IOI



— Hou je handen dan maar op.
Det, met de vuisten tegen haar mond, als 't haar beurt was, en harde stompen op Nols knuistjes, dreunde:
ÊUe, bêlle, sikke sêlle, êlle, bêlle, böf.
Twee keer schoot Nols vuist bij den böf achter zijn rug; toen had hij de kruisbes.
Zittende op den schommel, begon Det haar deel op te eten; Nol, een beetje moe, kroop naast haar in 't gras.
Ze waren beiden stil en Nol vormde een kring op den grond van de leege schilletjes.
— Je moet een gezicht maken, raadde Det, hier heb je de mijne ook.
Nol, voorover op z' n buikje, de bruine beenen zwaaiend in de lucht, werkte aan 't gezicht: twee oogen, een neus, een mond, vijf schilletjes als haren op z'n kop,
— Wat was er veel prettigs vanmorgen, hè?
— Altijd op de markt, vond Det.
— Ja, maar vandaag: kruisbessen en die plantjes voor ons tuintje en de framboos en die klont van Kathriens moeder, en dan nog dat eende-ei.
— O, maar er was nog veel meer prettigs.
— Wat dan?
Det dacht, hoe hef Kathrien geworden was, juist toen ze zoo boos was en dat het Jezus-kindje zoo veilig had gezeten op Maria's arm met een tip van haar blauwen mantel om zijn schoudertjes en dat Kathrien misschien een vogeltje zou krijgen en dat het zoo heerlijk was,
102



als je op de markt liep, dat je dan bij Kathrien hoorde, juist bij Kathrien ... maar hoe zou je zulke dingen nu kunnen zeggen?
— Nou, vroeg Nol uitdagend, wat dan nog meer? Wat was er dan nog meer op de markt?
— Die erwt.
— Nou ja.
— Je had hem toch vergeten.
Nol probeerde een ander figuur van de schilletjes: een heelen man met een wandelstok en een hoed op. Hij maakte er een krans omheen van de vergaarde bloemetjes.
Det liep zoo ver ze kon met den schommel achteruit, zette zich af en liet zich toen gaan; langs de varens gleed ze en langs het fijne schildersverdriet, langs het tweede gat van den rekpaal, langs Nol met z'n schilletjesman en langs de maandroosjes. Heen en terug ging de reis — eiken keer een beetje korter.
Toen gooide ze haar hoofd achterover, zoodat al haar haren langs den grond zwierden; ze zag boven zich de blaadjes van den bruinen beuk, die doorschijnend waren van zonneglans en de heel jonge pluizige vruchtjes, waar bijna nooit volle nootjes in groeiden.
Toch vond ze het prettig, dat tusschen de blaadjes die kleine bengelvruchtjes hingen en ze was ook blij om de verstopte hazelnoten in hun groene huisjes en om den zoeten geur van de bonte flox.
En over het prettige van die dingen kon je immers
103
103



niet met een ander spreken en ook niet over het spelletje in bed met de drie klokken en heelemaal niet, dat je zoo blij kon worden, als de menschen zoo erg hef voor je waren, zoo vreemd-blij, dat het net voelde of je er wel om zou kunnen schreien.
Dat waren allemaal geheimen, heerlijke geheimen van je-zelf-alleen.
104



MIDZOMERS VROEGE UREN.






V.
MIDZOMERS VROEGE UREN.
MORGEN is 't zomerdag en Zondag, zei de vader van Det en Nol.
— Heb je 't nog druk morgen ? vroeg de moeder.
— Nee heel kalm, ik moet wel naar de Waterstéég. Maar verder heb ik alleen een paar visites. Naar de Watersteeg ga ik in de vroegte.
— Waarom zoo vroeg ?
— 't Is zoo'n afstand en ik wil vlug afwerken. En dan moet ik de vrouw spreken; als ik later kom is ze naar de kerk, dan is er niemand thuis als de zieke en de kinderen, 't Is hooitijd. Zou je niet meegaan om te ruiken, hoe 't ruikt?
Maar de moeder van Det en Nol bedankte.
De Waterstéég . .. peinsde Det.
De Watersteeg was geen steeg. Een steeg was een onvermoed, nauw straatje tusschen de huizen, een griezelig, donker ding. Vroeger, toen Det een klein meisje was, wist ze niet, dat er stegen bestonden. Er waren prettige wegen en vervelende wegen, waar je beenen altijd zoo zwaar werden, vertrouwde en ongekende stra-
107
IO7



ten, maar straten, die haar beangstigden, kende ze niet.
Nu ze groot was en alleen van school naar huis ging, wezen de andere kinderen haar de stegen. In de eene steeg stond een spookhuis, in de andere woonde een dronken man of een dolle kat. Vol stegen was de stad.
De rechte stegen, als een smalle spleet tusschen hooge ramenlooze huizenmuren met geheimzinnige deuren zonder eenige versiering, zonder bel, zonder naamplaat of brievenbus, waren de minst erge. Als je voor zoo'n duistere gleuf stond, zag je toch altijd de lichte plek van de straat aan den anderen kant, waar het weer veilig was te loopen tusschen gewone menschen in den zonneschijn. Det durfde, met een kloppend hart, toch wel alléén door een rechte steeg hollen.
De stegen, die ombogen en die een rechten hoek vormden, waren de door Det gevreesde. Nooit wist je, als je vóór den ingang stond, of de dronken man thuis was, of de deur van het spookhuis op een kier zou staan ... en wat daar achter kon zijn. En de magere kat, die aan het afval stond te kluiven en die maar vaag in dat kille donker te onderscheiden was, kón toch de dolle kat zijn, die met saamgetrokken, doch fonkelende oogen gereed stond tot den vernietigenden sprong.
's Morgens, als Det met Nol naar school liep, werd ze door de stegen nauwelijks verontrust. Nol kende het bijzondere niet van een steeg. Eens, toen ze laat waren, zei Nol: „Kom mee, dit is een kortere weg."
— Daar woont een dronken man, fluisterde Det.
108
108



— Nou, vond Nol, wat zou dat? Je geeft hem een opstopper en dan ligt hij dadelijk op den grond.
Hij sloeg het gangetje in en liep zoo rustig, alsof hij door een gewone straat ging, op zijn hielen gevolgd door Det, die zich in stilte verwonderde, waarom in den vroegen morgen met Nol samen de steeg zoo gewoon leek, een smal, kil straatje — meer niet.
Maar 's middags, als Nol, die in de tweede klas om halfvier al weg mocht, thuis was, waren de stegen, vooral in de wintermaanden, beangstigend stil en somber en vol donker geheim geweest.
Als ze kon, ontvluchtte Det wel de uitbundige meisjestroep van haar klasse en pal langs den huizenrand, waar geen stegen waren, rende ze de straten door, zoodat ze hijgend en ontredderd thuis kwam.
— Kind, zei Kathrien dan, wat hè'j weer hard eloop'n, waarom doe'j dat toch?
Dan zweeg Det en als ze om vier uur wat laat was en de vriendinnen stonden haar met noodende armen vóór school op te wachten, zweeg Det ook, want weigeren om mee te gaan, durfde ze niet.
Hoe donkerder het was in die wintermaanden, hoe meer het griezelig geheim van de stegen de anderen scheen te lokken en te boeien.
Met hen allen, saamgedrongen op een kluit, stonden ze voor de duistere gang.
— Wie eerst ? riep Marion en ze keek rond met oogen, tintelend van verwachting en pret; en ze fluisterde snel
109
109



een gril verhaal van een hand door den kier van een deur, een magere, witte hand, die gréép ... en zij, die door de steeg liep, had de ijzige kou van die witte haakvingers éven aan haar arm gevoeld en zich losgerukt... en gevlogen had ze, gevlógen, zooals ze nooit in d'r leven gevlogen had en toen ze d'r uit was en omkeek, was de hand weg — niets zag ze meer dan den kier van de deur... en ze had nog wel een ringetje gedragen met een rood steentje en spoken grepen 't eerst naar róód... zeg, wie van jullie gaat vooraan ? Jij Det, jij durft wel, je gilt nooit.
Maar Det, met een verstikkenden angst, die klopte hoog in haar keel — want ze had drie snoeren bloedkraaltjes om haar hals en ze kon zelf het ouderwetsche slotje niet openmaken — schudde vastberaden haar hoofd. Ze durfde niet vooraan en ze durfde heelemaal niet achteraan, waar ze, buiten de beschermende aanwezigheid van de anderen, machteloos overgeleverd zou zijn aan den onverwachten sprong van de dolle kat, aan de zware onzekere stappen van den dronken man, aan den kier van de spookhuisdeur, waar de hand, die telkens misgegrepen had, zich in wraakgierige teleurstelling zou strekken naar de laatste, de bangste, naar haar met de roode kraaltjes, die niet gillen kón.
Lieve Heer... smeekte Det stilletjes, maar ze bad niet verder; hier kón ze immers niet om hulp en bescherming vragen. Als er toch gewone straten waren, die van school naar huis leidden, was het niet goed door
IIO



stegen te loopen gillen, elkaar te duwen en te knijpen en altijd weer te luisteren naar Marions afschuwelijke verhalen.
Wanneer ze dan eindelijk gingen^ Marion toch vooraan en Det, tegen haar gewoonte, dringend en duwend en zich handhavend, om de derde of vierde plaats in de rij te behouden, krijschten de anderen hoog en schril, zoolang de benauwende duisternis hen omving en Det liep midden in de rij, strak en zwijgend, met snellen adem en bonzend hart en haar linkerhand hield in vasten greep den mantelkraag gesloten om de verraderlijke kraaltjes.
In de straat, waar de lantaarns brandden, stonden de anderen dadelijk weer te lachen en te praten met luide stemmen en
... saamgedrongen op een kluit, stonden ze voor de duistere gang.
III



die achteraan liep, had den dronken man hooren vloeken en een had den kier van de spookdeur grooter zien worden.
— En toen, Jettie .. . wat toén ?
— O, ik durfde niet meer kijken, schaterde Jettie, verbee-je, als ik die enge hand gezien had...
Onder 't verder loopen, als de anderen met hun drukke stemmen elkaar trachtten te overschreeuwen, geloofde Det eigenlijk niet, dat een van hen echt bang was. Hoe zouden ze anders dadelijk weer zoo vroolijk kunnen zijn en plannen maken voor een nieuwen tocht, morgen, door de allernaarste steeg, die twee bochten had, die halverwege zóó donker was, dat je niet eens zien kon, of de deur van den dronken man open was of niet, terwijl Det de onrust nog voelde, als ze 's middags vertrouwd en veilig met vader en moeder en Nol onder den warmen schijn van de lamp zat, met de voordeur stijf op slot.
En 's avonds in bed, als ze met wakkere oogen in den ondoorgrondelijken nacht staarde, drong de angst om het booze vooruitzicht van den niet te ontkomen tocht, zich nog beklemmender om haar kinderhart en Marions vage verhalen werden tot een vreeselijke duidelijkheid.
Als ik maar niet achteraan kom, als ik dan, morgen, maar niet achteraan kom ... Ze zouden allemaal de bocht om kunnen zijn en als zij dan iets achter zich hoorde en de angst verstijfde haar beenen, zoodat ze nauwlijks vooruit kon ... en Jettie keek om, maar ze
112



zag Det niet, want die was nog achter de bocht... en dan dacht Jettie, dat Det zeker in 't begin van de rij liep, zooals altijd... en de roode kraaltjes had ze om... haar mantel was een beetje open aan den hals . ..
Lieve Heer... bad Det met gevouwen handen onder den deken.
Maar dat: „wilt U als 't U belieft maken, dat ik niet achteraan hoef," kon ze juist niet bidden. Dat zou een zelfzuchtig gebed zijn, omdat ze daarmee een ander naar die gevreesde plaats drong. Het was, alsof God niet te bereiken was over de stegen heen.
Zeker omdat ik zelf wel wéét, dat het stout is, peinsde het kind.
Det hield van de school, van de juffrouw, Det vond het prettig met de meisjes op de speelplaats te spelen, vooral de opwindende kringspellen met veel, veel kinderen. De onvermoede akeligheid der stegen, die Marion — de heldin van de klas — kende en beschreef, versomberde Dets effen schoolleven, hield haar uren lang wakker in hulpelooze verwarring. En van geen enkelen kant was steun of heil te verwachten; tegen geen van de meisjes durfde ze spreken over de bekommernissen van haar hart en hoe zou ze vader, moeder of Kathrien, die van stegen niet schenen te weten, kunnen vertellen van die tochten, die ze telkens weer ondernam, dwars tegen haar wil, hoe zou ze in klare woorden, waarover ze niet beschikte, kunnen begrijpelijk maken, wat ze zelf onderging als een hopelooze verwikkeling van
"3



willen en niet willen, van ontzag en minachting, hoe zou ze uiting kunnen geven aan het pijnlijk gevoel van verlatenheid, dat haar beving, temidden van haar eigen ondernemende vriendinnetjes met wie ze zich saamhoorig wist in het groote schoolverband en die ze dus niet afvallen kon?
Aan vader, moeder en Kathrien kon Det geen hulp vragen, aan God waagde ze geen bede, zoolang ze voortging met deze heillooze tochten, die ze zelf verkeerd geoordeeld had.
En wat vermocht ze alleen?
Als ze maar niet zoo'n laf meisje was, wanneer ze maar, evenals Marion met een harde stem de anderen durfde commandeeren en zeggen: „Zeg, we gaan vanmiddag gewoon naar huis, door de straten, waarom willen jullie altijd door die vieze, nauwe stegen, julhe lijkt wel gek!"
Vier keer achtereen zei Det den zin, den vierden keer klonken de woorden vast en beslist. Ze wist, als Marion dit zei, dan zouden ze door de straten gaan, maar als zij begon ... ach wat... ze zouden niet eens naar haar luisteren en Marion zou snibben: „Zeur toch niet over je straten, wat heb je nu aan straten? Ga maar met je kleine broertje naar huis, als je niet met ons durft!"
Als er geen stegen waren ...
Plotseling zag Det de wereld, zooals ze die wenschen zou: straten en pleinen met boom en en bloemperken en zonneschijn; geen duisterheid, geen benauwende
114



beslotenheid. En zoo konden de steden toch zijn, als de bouwers er maar aan dachten, hoeveel beter en prettiger dat zijn zou voor de andere menschen.
Het visioen van de goede, zonnige stad vol groen en blijde kleuren en wijdheid deed iets af aan den angst voor der stegen dreigende donkerheid.
Lieve Heer, bad Det verruimd, wilt U zorgen, dat de menschen nooit meer stegen in de steden bouwen, alleen maar pleinen en straten ...
Toen de winter met de duistere middagen voorbij was, toen alle meisjes ineens met springtouwen op school kwamen, was Marions belangstelling voor de stegen verdwenen; de klas liep springend naar school en springend naar huis; op den stillen singel, waar niet gereden mocht worden, namen ze de groote bocht met twee draaisters en als zé met velen waren, sprongen ze kattevier; dat was onder het voortgaan een altijd spannend en moeilijk spel.
Eens had Jettie nog voorgesteld: „zullen we touwtje springen achter elkaar door de stegen?"
Maar Marion had dadelijk minachtend afgeweerd: „Bén je, kind! je slaat daar gewoon met je touw tegen de muren!"
En zoo onbewogen klonk haar stem, alsof de stegen nooit van eenige beteekenis in haar leven waren geweest.
Det, met een zijdelingschen blik naar de smalle spleten, die ze nu onbekommerd voorbijliep, verheugde zich dan, dat het leven weer zoo goed en vredig geworden
"5



was, dat ze zonder zorgen haar bloedkraaltj es dragen kon en dat de grijze schooljurk met den vuurrooden rand en mouw-opslagen zelfs geen enkel gevaar tot zich trok.
En in de milde dagen van bloesems en merelzangen groeide in haar hart het vast vertrouwen, dat ze in de klare veiligheid van den zomertijd wel een middel zou vinden, om 't gevaar der stegen, dat dreigde in 't verschiet, voor altijd af te weren.
Morgen zou vader naar de Waterstéég gaan.
Det begreep nooit, waarom al dat moois, zóó'n leelijken naam had, want de Watersteeg was geen steeg, de Watersteeg was een breede buitenweg, waar het goed en warm was te loopen tusschen de korenvelden in den zonneschijn en koel en verkwikkend onder de hooge boomen met de ruischende blaadjes. En op de zijwegen naar de boerderijen, groeide de dophei met z'n kleine rose lampionnetjes tusschen de karresporen en de grijze konijntjes met de witte wipstaartjes sprongen daar verschrikt het kreupelhout in.
Hoe was het mogelijk, dat moeder liever thuis bleef?
— Als ik kon fietsen ... begon Det.
— Wat dan?
— Dan ging ik wél met u mee naar de Watersteeg.
— En als je nu eens dadelijk naar bed ging, bedacht vader, en morgen heel vroeg op stond — op midzomerdag staan de ouderwetsche menschen voor dag en dauw
116
116



op — en we lieten de fiets thuis en maakten er samen een wandeling van.
— O, vader! riep Det; en ze stond al, om goeien nacht te zeggen. En Nol smeekte: „Ik wou ook zoo graag."
— Goed, vond vader. Maar dan nu als hazen ingerukt ! Morgen kom ik je wel roepen.
Ze stoven de trap op.
En den volgenden morgen, den midzomerdag, den Zondag, liep de vader met beide kinderen door de koele, stille wereld. Over de kerkbrug, die langer en smaller leek, nu er niemand voor hen uitging, klonken hol de kleine stapjes van Nol en Det naast vaders rustiger, zwaarder gang.
— Wat vreeselijk veel planken, vond Nol.
— Hoeveel denk je? probeerde vader.
— O, wel duizend, schatte Nol achteloos.
— En jij, Det ?
— Twee honderd veertig, natuurlijk.
— Heb je ze wel eens geteld?
— Zoo dikwijls.
Onder zijn knevel verborg de vader een glimlach. Dets practische belangstelling in de wereld, die haar omringde, verzoende hem altijd weer met haar neiging weg te droomen in eigen gedachtenspinsels.
Langs het kleine riviertje, waar hier en daar een stille man, gedoken in een donkere jas, te visschen zat, hepen ze gedrieën over de welige weiden, nog gedekt met het
117
8*
117



zilveren waas van dauw. De jonge pinken — het roodbruine IJsselvee — lagen te rusten tusschen de boterbloemen en de bloeiende zuring, een enkele kop werd soms loom omhoog geheven, een staart zwaaide even boven den gladden, bruinen rug en plotseling bewogen de ooren wel snel en energiek als paarde-ooren.
Zes hooge, slanke popels — willekeurig gespaard, toen jaren geleden met de slooping van het oude landhuis ook al het hout gekapt was — stonden bijeen aan den zoom van de bloesemweide.
Det, die 't lage opstapje versmaad had, en even toefde boven op het houten hek, dat den toegang tot de volgende weide afsloot, hoorde in de klare morgenlucht het rusteloos fluisteren van de bevende blaadjes.
Het houdt nooit op, peinsde ze, waarom kunnen ze toch niet stil zijn, de blaadjes van de andere boomen bewegen geen van alle. En het klinkt als regen.
Ver achter zich zag ze de stad, de torens, die ze kende: de watertoren en de peperbus, die de baas van de stad was, al de torentjes van de stadspoort, het kleine doleerende torentje en de hooge spits van de kerk van Thomas a Kempis.
Een prachtigen naam, vond ze dat, een naam uit oude tijden, zooals niemand meer heette. Ze had hem zelf gelezen op het naambordje van de straat, waar Geertje woonde en toen had ze met haar gekibbeld over Geertjes uitspraak, waarin de schoone naam van den goeden man verloren ging.
118
118



— Je zegt het altijd verkeerd, had ze Geertje verweten.
— Och kind, je kunt zelf amper lezen, je hoeft niet te denken, datje 't beter weet as de menschen, die altijd in de straat gewoond hebben.
— 't Is de naam van een man, een man van vroeger.
— En ik zeg je, hield Geertje vol, dat het de naam van een straat is — meer niks.
Maar Kathrien had Det gelijk gegeven; het was de naam van een man, een Heilige. Ze had een plaatje van hem in haar kerkboek, waarin ze ook het glanzende pauweveertje bewaarde en 't gekleurde bidprentje, dat versierd was met een kantje van papier. Aan den achterkant van het plaatje met den bleeken monnik in lang wit gewaad, stonden woorden in een vreemde taal, die Det niet lezen kon en Kathrien niet.
— Wie dan wel ? vroeg Det.
— De pastoor natuurlijk en misschien je vader, 't Is Latijnsch.
En vader had verteld, dat de straat, waar Geertje woonde, den weg opvoerde, waar veel verder Thomas a Kempis gewoond had. Op een urenlange wandeling had hij Det en Nol de plek gewezen, waar vroeger een klooster had gestaan; hij vertelde van den vromen monnik, die daar op den heuvel, waaromheen de akkers en de bosschen lagen, waar de vriendelijke rivier langs de kleine hofsteden gleed, had gewoond, gepeinsd, gebeden en geschreven. Honderden en honderden jaren was dat
119
119



geleden; nu lazen de menschen nog altijd, wat hij geschreven had.
— Waren 't zulke prachtige verhalen ? vroeg Det.
— Nee, verhalen waren 't niet geweest; het was, wat hij heel diep en ernstig gedacht had over de Wereld en de menschen, over zijn eigen leven en over God. In heel mooie verhalen vond je wel eens hetzelfde terug, dat Thomas a Kempis bepeinsd had en uitgesproken.
— Dat noemen ze zeker de diepe beteekenis, sprak Det met een bedenkelijken rimpel; dat is het moeilijkste en mooiste van een goed verhaal; moeder heeft het gezegd.
— Ja Det, dat is de diepe beteekenis.
's Avonds had vader haar de boeken laten zien van Thomas a Kempis.
— Er zijn niet eens plaatjes in, zei Nol en hij was den tuin ingeloopen.
Maar Det had de beide boeken langen tijd bekeken. Honderden jaren geleden had die man geleefd, nu lazen de menschen in alle landen zijn boek nog.
— Als je groot bent, Det, krijg je zoo'n boek.
— Ik wou 't liefst dat kleintje.
Over het zwarte leer van den band legde Det het smalle roode en 't groene hntje, die aan den rug van 't kleine boekje bevestigd waren.
— En dat goud er omheen is ook zoo mooi.
— Maar om dat kleine boekje te kunnen lezen, moet je Latijn kennen.
120
120



— Goed, zei Det, dat zal ik dan wel leeren.
Det zat boven op het hek en keek over de wereld.
Ginds waren de torens, maar ver over de rivier, waar achter de weiden en korenvelden het bosch dichter werd en glooiend opliep tot een kleinen heuvel, had de monnik gewoond.
Geertje wist niets van hem, maar vader, moeder en Kathrïen wel en zij ook — een beetje nog maar. Hoe vreemd was het in dezelfde streek te wonen als iemand, die zóó goed en bijzonder geweest was; hoe gelukkig, dat ze niet in Amsterdam of Groningen was geboren, als de nichtjes. Dan zou niemand haar van Thomas a Kempis hebben verteld.
Later, dacht Det, krijg ik dat boekje; later... dat was het leven van groote menschen. Vroeger had ze gedacht, dat groote menschen behoorden tot één gelijksoortige groep; nu begon Det te vermoeden, dat groote menschen elk hun eigen leven leidden, evenals kinderen doen.
Thomas a Kempis... vader... Geertje... vergeleek ze.
Het zou nog heel lang duren, eer zij zelf bij de groote menschen behoorde.
Nu zat ze midden in het zomerland, de witte nevel was weggetrokken ... waarheen ? wanneer ? En alle knoppen van de boterbloemen waren opengegaan. Ze had er niets van gemerkt.
Nol was ver weg. Hij stond in het volgende weiland te wuiven boven op het hek en vader liep een eind voor haar uit.
121



Det sprong op het gras en rende de wei door. In vaders afhangende hand gleed haar verlangende handje.
— Zoo?... vroeg vader.
— Ik vind het zoo prettig, zei Det.
Naast hen stroomde het glinsterend riviertje; in een stil kreekje dreven de witte waterlelies; de gouden harten wijd-open naar de zon. En zóó sterk geurde de kruzemunt, dat vader bleef staan om een handvol te plukken.
— Stop het maar in den zak van je jurk, Det, dan gaan we het thuis drogen voor je kussen. Je zult eens zien, hoe prettig je dan droomt.
Toen dacht Det opeens aan de bange, wakkere uren 's winters in haar bed en de booze droomen over stegen en duisternis, waaraan ze 's morgens nog lang een verwarde herinnering had behouden. Ze bleef even achter om méér kruzemunt te plukken en ze waagde een natten voet voor wat water-vergeet-mij-niet, zoo blauw, als de zomerhemel na een regenbui; vader vond ze met hun ranke stengels en glimmend groene blaadjes veel mooier dan de fletse blauwtjes in de stadsperken.
— Voor U, vader.
Hij stak ze in z'n knoopsgat; het heele saaie, grijze jasje werd er vroolijk van.
— Kijk Nol! zei vader.
Ze waren de koeien-weiden voorbij; nu kwam het hooiland. Er werd niet gewerkt op den Zondagmorgen. Tot laat in de lichte zomeravonden van de vergleden week waren mannen en vrouwen en kinderen bezig
122



geweest het versche hooi licht en vlug te wenden, te keeren en op te stapelen. Nu lagen de blonde oppers te stoven in het malsche, groene land. Als een sprookjesvogel tusschen heuvels van gesponnen goud stapte daar speurend en spiedend de ooievaar. Hoog en voornaam lichtte hij stap voor stap z'n tengere, lange poóten; zoo deftig en overwogen was zijn précieuze gang, als was hij met z'n rood-gelakte beenen op weg naar het hof.
En aan den anderen kant van den blauwen stroom wandelde in gelijken tred Nol, het eene na het andere korte bloote been, omhoog, gestrekt, omlaag, struikelend ... in de war. Nols schaterlach om eigen onmacht klonk helder over het land.
— Kijk Nol, sprak vader, hij speelt ooievaar, maar hij kan het niet.
De stoetenbakker stond met zijn heele gezin in Zondagsche kleedij voor zijn huis onder de geschoren linden. De groote bruine vos voor het Utrechtsch wagentje, waarvan alle zwarte zeiltjes waren opgerold, wachtte op de kerkgangers. In de lage huisdeur verscheen de oude boerin, ze droeg het zware leeren kerkboek met den langen zilveren ketting aan haar arm, om haar blanke voorhoofd en hals fonkelde fijn-bewerkte gouden sier.
Ze groetten allemaal; vader kende alle namen, ook die van de lang-gerokte kinderen.
— Ie bint ook al vroeg uut bedde, dokter, zei de boer, 't is nog ees gien karktied; is 't dan zoo slim met den Olden van der Vechte?
123



— Nee, 't gaat goed, hij knapt langzaam aan weer op; in 't najaar loopt hij wel weer achter den ploeg, 't Is maar voor ons pleizier, dat we d'r zoo vroeg op uit zijn.
— Of ie geliek èbt! In den zommer is 't mooi 's mergens op 't land.
En ze vroegen nog gauw wanneer 't weer inenting was in de stad. Hermpien most na de kermis naor de skoele.
Over de ophaalbrug, die hcht schokte onder hun voeten, tuurden ze naar 't kronkelend riviertje. Diep en helder lag het water onder hen.
— Daar, wees vader met z'n wandelstok, dat lange ding, dat zoo heel stil ligt, is een snoek.
— Nee, zei Nol, dat is een stok.
Maar vader liet een klein steentje licht over 't water scheren, drie, vier maal. Opeens, pijlsnel, schoot het onbeweeglijk dier vooruit; ze zagen alle drie, dat het een snoek was.
Vader, peinsde Det, kende alle dieren en alle planten; en eigenlijk kende hij ook alle menschen. Toen ze eens met oom Willem, die toch ook in de stad woonde, buiten had gewandeld, was iedereen hen met een onverschilhg gezicht, zonder groeten, voorbij geloopen. Maar bijna alle menschen groetten vader, vader zei ook altijd iets in 't voorbijgaan, een paar zinnen maar.
En bij elke boerderij wist bij, waar hij binnen moest gaan, door de voor- of de zijdeur of door de wijd-open schuurdeuren, die uitkwamen op de deel.
124



— Vader, wat kent u veel menschen en veel huizen.
— Voor een dominee en een dokter, zei vader langzaam — en Det geloofde eigenlijk niet, dat hij tot haar sprak — staan alle huisdeuren, de groote en de kleine, open. Want hun komst heeft altijd een doel en daarom hoeft er geen omslag voor te worden gemaakt. Dat is het voorrecht van hun baantje.
Hij keek ver voor zich uit over de rijpende rogge, die zoo gaaf en hoog en recht stond, als was er geen enkele halm geknakt; een lichte golfslag gleed glanzend door die zilvergroene zee.
Toen zag hij het kind, dat met niet-begrijpende oogen naar hem opkeek.
— Dag Detteke! Nee kind, dat kan je nog niet vatten, vergeet dat maar weer en loop eens vlug naar Nol, die gaat te ver; wij moeten de zijlaan in.
Maar Det had een sterk geheugen voor woorden, die ze niet begreep.
— Jullie kunt hier wel wachten kinders, ik moet bij die boerderij zijn; ga maar op je rug in 't gras liggen, dan rust je 't beste uit.
Ze waren niet moe, geen van beiden, maar Det dook naar den grond, vanwaar zoo'n goede geur opsteeg.
Wat is het... zocht ze, ze had het eiken zomer weer geroken, op de zonnigste plekjes van den singel, op 't grasveldje van Oma's tuin, maar zoo zacht, zoo honingzoet als hier .. .
Maar toen ze opeens aan den zoom van een groen
125
125



weiland vol witte puntjes tusschen de klaver lag, wist ze: 't zijn schapekoppen en soms is het buitenste randje een beetje rose.
Ze stopte haar warme gezichtje in de koele klaverblaadjes en haalde diep, diep adem. Tegen haar beenen en armen voelde ze verkwikkend de zachte streeling van het frissche groen. Toen, terwijl ze spelend met haar hand over de lage plantjes streek — even bogen de bloemen weg en hieven zich weer — stond daar hoog op z'n steeltje, tusschen alle gelijksoortige blaadjes maar anders van vorm, zoo dat je 't wel zien móest... ... een klavertje-vier.
Zoo ontsteld was Det over de vondst, dat ze een oogenblik haar hand terugtrok, als vreesde zij zich te vergrijpen aan het bezit van een ander.
„Het is geluk"... fluisterde ze, want ik heb het zonder zoeken gevonden.
Ze plukte voorzichtig het fijne steeltje. De vier gelijke blaadjes geleken molenwiekjes uit een kindersprookje, op het zijig zachte groen was vier keer een melkwit boogje getrokken van de allerkleinste schapewolkjes.
Nu komt er een groot geluk ...
Det bezon zich op een wensch — ze had geen wensch. De wensch van gisteren was heden in vervulling gegaan; ze zat in de geurende klaver en 't geluk lag in haar hand.
— Det! riep vader, die met den boer uit de staldeur kwam.
126



— Willen de kinders es wat aordigs zien? vroeg de man. Gao maor's met.
Hij bracht hen achter 't huis, waar de hooge houtstapel was opgebouwd.
De hars geurde in de zon.
Het ruikt hier als kerstboomen, vond Det.
De boer lichtte het deksel van een kuikenren en greep met beide handen de onwillige kloek in de dichte veeren. Acht donzen balletjes, zwart met geel, op naalddunne pootjes renden doodelijk verschrikt door het hok.
Wat is dat nu voor een broedsel? vroeg vader.
't Zijn toch geen kuikens van die Barneveldsche kip?
't Zijn patrijsjes — patrijsjes van twee dagen. En hij vertelde, dat hij, wanneer ze bij 't grasmaaien een patrijzennest vonden, altijd een pluk hoog gras om 't nest het staan, zoodat de vogels rustig verder konden broeden. Maar de patrijzen van dit nest waren zoo schuw geworden, dat ze na 't maaien niet durfden terugkomen. Toen had hij de eieren voorzichtig met een kluit vochtig gras naar huis gebracht, hij had er een broedsche kip opgezet en eergisteren waren ze alle acht uitgekomen.
In Dets warme hand lag het klavertje-vier. Was dit het geluk ? Want o, er was immers dat vreeshjke leeslesje op school geweest: In het hooge gras was een nest met tien bruin-gespikkelde eieren. Het vrouwtje-patrijs had dagen lang geduldig gebroed, het mannetje verzorgde haar.
127
127



— Nog een paar dagen vrouwtje, dan hebben we een nest vol kindertjes.
— O, ik ben nog niet moe, ik zit hier zoo prettig te kijken tusschen de margrieten en koekoeksbloemen; en we hebben zoo'n rustig plekje voor ons nest uitgezocht, zoo veilig verborgen.
Toen kwamen de maaiers. Met groote, zware schoenen en scherpe zeisen. Het vrouwtje zat bevend op 't nest. Het mannetje vloog af en aan, bracht met het voedsel de berichten: ze zijn nog ver... ze blijven aan den anderen kant van de wei, bij de sloot... ze komen ... dichter|aj ... nog dichter ...
Het vrouwtje, laag op den grond, hoorde het doffe geluid van de dreunende voetstappen op de weide, toen zag ze de mannen. Met een kreet vloog ze op. Wild fladderde ze boven de hoofden der maaiers, samen met het mannetje, krijschend en schreeuwend om de aandacht der mannen af te leiden van het nest. De maaiers keken omhoog.
— Wat een spektakel maken die vogels toch, zei een van hen. Maar een ander riep: „Bah, waar trap ik daar toch in!" En hij trok zijn voet snel terug ... het heele nest vol bruine eieren was reddeloos vernield.
Toen hadden enkele kinderen gelachen en de juffrouw had nog verteld, dat het gevaarlijk voor weide-vogels kon zijn, als ze zoo laat broeden; dan gebeurde het dikwijls, dat de nesten door de maaiers werden verstoord.
Det had strak op haar boek gekeken met knipperende
128
128



oogen en 's avonds in bed had ze een beetje geschreid om het verhaaltje, dat zoo akelig afliep.
De patrijzen woonden er zoo prettig tusschen de hooge graspluimen en ze zouden zoo'n heerlijk leven hebben gehad met alle kleine vogeltjes in het verborgen nest. En 't waren zulke vreeselijk ruwe mannen geweest, die 't niet eens erg vonden, dat ze alles hadden bedorven.
Maar nu, terwijl ze gebogen stond over de zachte, schuwe diertjes begreep ze: 't is maar een dom en onwaar verhaaltje uit-een-boekje. De werkelijkheid was, dat er een goede boer kwam, die het gras hoog en beschuttend om het nest het staan; en als het nest toch verlaten was, droeg hij de eieren voorzichtig naar huis, een lieve kloek broedde ze uit en zorgde voor de kleintjes, alsof ze hun moeder was ... kijk, zooals ze nu haar vleugels breed en beschermend spreidde over de bange patrijsjes, niets zag je meer dan een enkel nieuwsgierig kopje, dat snel wegkroop in de kippeveeren, toen Det er naar keek.
Zou dit het geluk zijn, dat 't klavertje-vier gebracht had? Dat ze nu nooit meer met een treurig gevoel aan het leelijke verhaaltje hoefde denken?
— Vader, zei Det, toen ze verder liepen, kijk eens, wat ik geplukt heb — zelf gevonden. En ze opende haar hand.
— Dat is een geluks-klavertje. Bewaar het maar goed. Je moet het drogen. Het verlept snel.
— Kan 't nu dadehjk? vroeg Det.
I2Q
129



Vader sloeg z'n receptenboekje open; tusschen twee papiertjes spreidde hij voorzichtig het groene blaadje.
— Thuis leggen we 't in een heel dik boek en als het gedroogd is, kan je het altijd bewaren.
— Het is iets heel bizonders, hè vader?
— Ben je er erg blij mee? Det knikte.
— Weet je, wat we kunnen doen ? Als het gedroogd is, koopen we zoo'n dubbel rond glaasje, daar leggen we het blaadje tusschen en dan kan je 't aan een kettinkje om je hals dragen. Een groen klavertje op een witte jurk vind ik wel mooi.
— O, vader riep Det met een hooge, overslaande stem en ze sprong tot aan z'n schouder, kuste hem nog net op z'n kin.
Toen liep ze heel stil naast hem en staarde met glanzende oogen in den blauwen morgen. Want nu wist ze, welk een onverwacht geluk het klavertje-vier zou brengen: Als het hing aan een kettinkje om haar hals, dan moesten de bloedkraaltjes wel geborgen worden in een doosje met watten bij de oorbelletjes, die ze nooit droeg; achter slot en grendel zouden ze liggen in moeders kabinet. Dan zou ze heel den winter veilig zijn voor 't booze onheil der stegen. Dit was de onvermoede uitkomst.
De korenbloemen, die Det zoo graag plukte, groeiden langs de randen van het korenveld. Een kampje groene haver werd omsloten door een bruine beukenheg, waar-
130
130



tusschen kamperfoelie bloeide met kelken als kleine trompetjes en wilde rozen vol gouden meeldraden.
Maar in Dets hart was alle begeerte verstild. Ze liep met een hoofd vol lichte gedachten langs den berm van den weg; tusschen de blauwe klokjes en de bleekgele vogelkopjes van den vlasbek fladderden teedere vlindervleugeltjes van zandoogjes en citroentjes; een heel klein grijzig blauwtje volgeteekend met donkere stippen zat even op den rand van Dets jurk. In een boomgaard speelden twee kleine geitjes een dartel spel van aanvallen en ontwijken, blij om de zon, om de wijdheid van hun wereld, om de vlugheid van hun stevige pootjes en de kracht van hun jonge geite-bestaan. De vruchtboomen, die den brozen bloesem hadden laten vallen, stonden nu stil en kleurloos boven het hooge gras; maar in de takken was het een groeien en worden en rijpen, en de goede zon stoofde het verborgen ooft, tot het eens op een dag verrassend zou blozen tusschen het dichte, donkere loof.
Zilveren lichtjes sprankelden in het oorijzer van de boerin, die met haar boer langs de smalle akkerpaadjes liep; beider hoofden waren gebogen naar het rijpend gewas, dat wonderveel beloofde en elk voor zich berekende den te verwachten oogst. Nu kwam het paar op den grooten weg, waar Nol zich trekken het aan vaders hand. Ze groetten met vagen, mompelenden groet, die den behaaglijken gang hunner gedachten ongestoord het.
131
131



— We halen 't niet meer Nol, sprak vader, toen onder de zware beuken van de laan, die recht naar de stad voerde, de eene na den anderen wagen met kerkgangers hen achterop reed. En we zullen verstandig zijn en hier even rusten.
Een vlugge sjees, met een dravend paard kwam aangerateld.
— Die zijn laat, vond vader.
Kort knalde de zweep, vlak naast het paard, dat nog meer aantrok. De boer had geen oog af van den nerveuzen paardekop, maar de jonge boerin zat recht en onbewogen in al de rijke praal van goud en veeren; de ongekreukte strook van de kanten muts viel breed over de schouders, langs den vier-dubbelen ketting van fijn-geslepen ambere agaten. De sterke handen hielden het kerkboek met de zwaar-gouden sloten omvat op den schoot. Al het nikkel van het tuig flonkerde in den zonneschijn. De lichte wagen schoot voorbij; achter op de sjees waren de initialen van den boer geschilderd en het jonge jaartal; daaronder, als beider famihewapen, wiens overmoedige leus hun levensrichting bepalen zou, twee kleurige hoornen des overvloeds.
Toen lag de breede laan verlaten.
—Vader, smeekte Det, mag ik het nog éventjes zien?
Hij reikte haar zijn receptenboekje.
— Verschuif het blaadje niet, Det.
Hoog door de beukeboomen suisde de wind. En met den wind kwam van verre, van de stad en de torens
132



de noodende klank van de Zondagsche kerkklokken.*
— Nu even stil zijn, jongens.
Maar Nol lag stil, als sliep hij. En Det praatte nooit, terwijl de klok geluid werd; ze keek naar het blaadje van geluk.
En als ze dan in den komenden winter weer gaan moést met de anderen, zou haar hand de wonderlijke' versiering van haar hals vast omklemmen en geen gevaar zou haar kunnen deren.
Zou het dan zoo zijn, overpeinsde Det blijmoedig in haar heidensch hart, dat bij elk naar ding in de wereld iets behoorde, dat hulp bracht? Bij de niets ontziende maaiers de goede boeren, die de kleine patrijsjes spaarden, bij rampen, verschrikkingen, waarvoor nergens uitredding scheen, de heimelijke geneeskracht van kruzement en de toovermacht van een klavertje-vier? ^ Of zou er, vermoedde ze vaag, nog iets anders zijn?
Ze luisterde naar de vertrouwde klokketonen, die al zooveel jaren over haar eigen huis geroepen hadden en waarnaar zij en Nol eiken Zondag weer, op een lichten wenk van vader, zwijgend hadden toegehoord.
Buiten, ontdekte Det, klinkt het anders.
Buiten ... haar gedachten dwaalden vorschend langs de zuivere morgenuren, die de laatste zorg en angst, ook voor de onbekende toekomst, hadden weggevaagd.
Hoe keer op keer verdriet en moeilijkheden haar bestaan verontrustten, om na bange uren, bange weken onnaspeurlijk heen te glijden, ze begreep het niet.
r33
r33



Ze wist alleen: in de wereld vol zonneschijn en bloeiend leven, die haar omving, was alles goed.
Vredig beierden de bronzen klokken over het midzomerland, het zon-beschenen land van beloften; zachter en zachter zongen ze boven het
luisterende kind, wier hart nog onbewust in vreugde en leed uitging naar 's levens verborgen feesten, die voltrokken worden zonder wereldsch gerucht.



Gezet uit de Caslon-letter en gedrukt door Nijgh & Van Ditmar, Rotterdam















iü