855
B E ZUINIG IN GS (E FFI CIENCY)-CONGRES 1923.
De vöörbe^diï!g yank hei werk in industrieele ondernemingen.
PR^^ADVI^S VAN
j Prof. D. DRESDEN
HOOGLEERAAR AAN DE TECHNISCHE HOOfiESCHOOL TE DELFT
I.
II
115






DE VOORBEREIDING VAN HET WERK IN INDUSTRIEELE ONDERNEMINGEN.
Bij alle verrichtingen, volstrekt niet alleen, pf in de eerste plaats, bij het werk in industrieele ondernemingen, speelt de voorbereiding een belangrijke rol. Veelal is een bepaalde prestatie zelfs slechts mogelijk, dank zij een uiterst zorgvuldige en tijdig aangevangen voorbereiding. Van deze categorie laten zich gemakkelijk, in en buiten de industrie, voorbeelden aanwijzènt Voor het smelten van glas worden kuipen gebezigd, die zeer langzaam, gedurende maanden, gedroogd moeten worden. Heeft men dus niet, vele maanden vooraf, het smelten aldus voorbereid, dan wordt het werk technisch onmogelijk; de acrobaat, die een „halsbrekenden" toer verricht, zou ongetwijfeld daarbij werkelijk den hals breken, indien hij door zijn voorbereiding niet gezorgd had voor het precies op afstand plaatsen van rekstok, trapéze enz.; niemand zal probeeren een vioolconcert voor te dragen, als hij zich niet grondig, door veel studie, heeft voorbereid.
Met opzet koos ik nog dit laatste voorbeeld, omdat het den overgang illustreert naar een tweede categorie, waarbij een onvoldoende voorbereiding niet steeds leidt tot absolute mislukking van het werk, maar eventueel slechts de kwaliteit van het geleverde achteruit zet. Bij de eerste categorie bestaat practisch geen gevaar, dat men de voorbereiding veronachtzaamt; bij de tweede categorie dreigt dit gevaar wel degelijk. Onvoldoende voorbereiding, merkbaar aan een inferieur resultaat, komt op elk gebied voor. Ik wijs slechts op den uitkomst van vele examens, van enkele vredesconferenties, noem machines met achteraf aangeflanste oorspronkelijk vergeten deelen, bouwwerken met onvoldoend, door grondonderzoek, voorbereide fundaties. Intusschen



2
brengt ook bij deze tweede categorie een onvoldoende voorbereiding een zoo duidelijke en zware straf mede, dat men ook hier in het algemeen stellig zijn best zal doen, de voorbereiding zoo goed mogelijk te doen zijn.
Ernstiger wordt het, wanneer onvoldoende voorbereiding zich alleen, of bijna alleen, voelbaar maakt door grootere kosten. Natuurlijk kan hier de concurrentie een sterken prikkel leveren, maar veelal wordt, door gebrekkige calculatie, de oorzaak van den te hoogen kostprijs verdoezeld en de ervaring leert dan ook, niet alleen in ons land, dat in deze gevallen lang niet genoeg aandacht aan de voorbereiding wordt geschonken. En op dit congres moet juist deze kant van de zaak helder in het licht worden gesteld.
Bij onvoldoende voorbereiding moet er, gedurende de uitvoering, worden gewacht en geïmproviseerd, in plaats van gewerkt naar een vooraf vastgesteld plan. Er is een bepaalde categorie van arbeiders (niet de beste) die gaarne wachten en een andere categorie (niet de slechtste) dde gaarne improviseeren. Beide onregelmatigheden echter kosten tijd (geld) en moeten in een goed geordend bedrijf vermeden worden. Hoe grooten invloed op den kostprijs dergelijke gebreken in de organisatie inderdaad uitoefenen, kan eerst duidelijk blijken uit een behoorlijke kostprijsanalyse, waarbij alleen dan de „papieren gegevens" der werkplaatsadministratie als basis mogen dienen, wanneer een goede controle bestaat op het tot stand komen dezer gegevens, m.a.w. wanneer men zeker weet, dat de loonbriefjes een getrouw beeld geven van den werkelijken gang (of het gebrek aan „gang") der werkzaamheden.
Wat moet men nu eigenlijk van die veelgenoemde voorbereiding zoo al verwachten? In den ruimsten zin genomen, moet zij vooraf, voor elk stadium der uitvoering, van een bepaald werk (het fabriceeren van kousen of flesschen, zoowel als het aanleggen van een tunnel of het bouwen van een spoorbrug) het geheel der omstandigheden vastleggen en dan natuurlijk zóó, dat die omstandigheden steeds zoo gunstig mogelijk zijn voor dat stadium der uitvoering. Uit deze omschrijving volgt reeds, dat er, ook in dit opzicht, grenzen gesteld zijn aan onze macht. De uitdrukking „leaving nothing to chance" omschrijft dan ook



3
een onmogelijkheid. Immers zon men zoodoende van een goede voorbereiding zelfs kunnen verlangen, dat zij waakt tegen regen gedurende het leggen van een electrisehe grondkabel. Daarop kunnen wij echter (nog?) geen invloed uitoefenen en al kunnen wij nu misschien in het genoemde geval iets bereiken met een afdak ter bescherming tegen den regen enz., wij kunnen niet steeds zorgen voor de meest gewenschte omstandigheden. In vele gevallen echter kunnen wij de omstandigheden, die van invloed zijn, vrijwel geheel beheerschen.
Bij industrieele vervaardiging wordt een groote rol gespeeld door de eigenschappen der grondstoffen, de beschikbare hulpmiddelen, werktuigen en gereedschappen, de hoedanigheden van den arbeider. Voorbereiding van het werk dient zich hier met al deze factoren bezig te houden: Materiaal-controle om niet gedurende de vervaardiging op onaangename verrassingen te stoeten, doordat het bijvoorbeeld in de bakkerij, gedurende het rijzen van het deeg blijkt, dat de gist niet deugt, of, bij het proefstroken met een verwarmingsinstallatie, dat de radiatoren lekken! Overleg omtrent de beschikbare hulpmiddelen, opdat niet, gedurende de vervaardiging, blijkt, dat de beschikbare hamer te zwak is voor het smeden van het bewuste stuk of de snelheid van de gekozen draaibank te gering voor een behoorlijk loonende bewerking, of het profiel van vrije ruimte van de spoorbaan te klein voor de te transporteeren stukken.
Ik kom hieronder nog op deze en andere factoren terug, maar meen reeds nu op een belangrijke overweging te mogen wijzen. Indien inderdaad een zoo ver gaande voorbereiding noodig is, zal deze heel wat tijd kosten en voor elk nieuw product moet men dan maar weer opnieuw aan het overleggen. Verliest men nu, al overleggende, niet evenveel (of meer) tijd, als anders met wachten en improviseeren verloren gaat?
Het valt niet te ontkennen, dat een dergelijke voorbereiding nog al wat tijd kost en er zijn stellig gevallen denkbaar, waarin de andere methode sneller zou werken. Vooreerst echter zijn deze gevallen uitzondering en verder dient men uit deze overweging vooral te ooncludeeren: Als men nu de geheele vervaardiging goed overlegd en voorbereid heeft, moet men zorgen, dat al dit werk niet voor één keer is geschied, maar zooveel mogelijk



4
trachten, een aantal gelijke producten achter elkaar te vervaardigen. Deze serie-f abricage doet eerst in vollen omvang de voordeelen der voorbereiding uitkomen. Hieruit lelde men nu vooral niet af, dat de voorbereiding dus geen nut zou hebben voor afwisselende vervaardiging. Al heeft men telkens ander werk te maken, zoo laten zich daarin toch gemeenschappelijke elementen aanwijzen, en voor deze kan de voorbereiding blijven bestaan, terwijl de combinatie dan van geval tot geval opnieuw gemaakt moet worden. Een dergelijke analyse van het werk vergemakkelijkt zoowel een vruchtbare arbeidsregeling als" een doeltreffende calculatie van den kostprijs. Van aard en omvang van het werk zal het afhangen, hoe men de voorbereiding kan oombineeren uit reeds bekende voorbereidingen der elementen. Hier is veelal plaats voor het improvisatietalent, dat ik hierboven, voor algemeen gebruik, moest afwijzen. Er komen trouwens, ook in de best geleide onderneming en zelfs bij vervaardiging in serie, als zooeven bedoeld, nog genoeg „onvoorziene" omstandigheden voor, waarin dankbaar gebruik gemaakt kan worden van aanvullende improvisaties.
Na deze beschouwing over de voordeelen der seriefabricage keeren wij terug tot de verschillende factoren, waarmede een doeltreffende voorbereiding zich moet bezighouden.
Men wil zorgen, dat de opeenvolgende bewerkingen zóó aanéénsluiten, dat het product zoo kort mogelijk onderhanden is; het spreekt vanzelf, dat dit de productie der onderneming verhoogt en den kostprijs drukt; „het product mag geen tijd verliezen". Daar bijna alle producten uit meerdere onderdeelen bestaan, moet het werkplan zoo gemaakt zijn, dat de verschillende onderdeelen op den juisten tijd bij de montage te zamen komen. Bij seriefabricage wordt deze taak vergemakkelijkt door zoogenaamde buffervoorraden voor onderdeelen,
Echter verlangen wij óók, dat de beschikbare arbeiders en hulpmiddelen voortdurend bezet zijn, dat dus de producten elkaar zonder leemten opvolgen bij elk der stations. Beide eischen te zamen vervullen is natuurlijk aanzienlijk moeilijker dan het voldoen aan één van beide. Is de onderneming zeer ruim geoutilleerd in verhouding tot de productie, dan verliest allicht het product geen tijd, maar de hulpmiddelen wel; is de onderneming



5
feitelijk overbelast, dan verliezen de hulpmiddelen geen tijd, maar de producten wel. Het minimum van kostprijs wordt slechts bereikt als aan beide eischen gelijktijdig is voldaan. Wil men 'echter een regeling in dien zin treffen, dan is onder meer noodig, dat men van elk der gedeeltelijke bewerkingen van elk product weet, hoe lang deze een bepaald hulpmiddel (of een bepaalden arbeider) in beslag neemt. Deze kennis is van even groot belang voor de calculatie, vandaar weder de krachtige wisselwerking tusschen organisatie en calculatie. Eveneens in nauw verband hiermede staat de mogelijkheid, vooraf een juisten levertijd te berekenen. Bij dit regelen van het werk naar den tijd is tevens noodig een positief beheersehen der voorraden. Wanneer men op zeker oogenblik bij de vervaardiging van zijn product een bepaalde grondstof of een bepaald halfproduct behoeft, dan moet de voorbereiding zorgen, dat deze goederen in de juiste hoeveelheid inderdaad aanwezig zijn. Het is niet voldoende, voor te schrijven, uit welke materialen een zeker product moet worden samengesteld, men moet ook zorgen, dat de samenstellende materialen te rechter tijd beschikbaar zijn. Bij het maken van een omelette is een goed recept zeker van belang; zoolang men echter alleen maar decreteert: „neem vier eieren" enz., is de kans op een werkelijke omelette niet heel groot; van meer beteekenis is de zorg, dat de vier eieren aanwezig en beschikbaar zijn. Vooral in de distributietij d hebben wij geleerd, onze recepten, voor fabriek zoowel als voor keuken, zoo op te stellen, dat daarbij terdege rekening werd gehouden met de inderdaad beschikbare grondstoffen. Ditzelfde moet in de industrie steeds geschieden door een behoorlijk overleg tusschen constructiebureau en magazijn.
Het vooraf opmaken van de juiste opeenvolging der bewerkingen stelt ons ook in staat, van te voren aan te geven, welken weg de deelen van het product zullen doorloopen door het geheele terrein der onderneming. Dit vooraf opstellen van de route moet dan weer leiden tot een zoodanige opstelling der machines of hulpinriehtingen, ten opzichte van elkaar, dat de weg door de grondstoffen afgelegd, in den regel zoo klein mogelijk uitvalt. Ook hier weder is blijkbaar het resultaat, dat bij seriewerk bereikbaar is, het grootst. Daarbij immers komt de-



6
zelfde weg herhaaldelijk voor en kan men deze wellicht met succes bekorten door een gewijzigde dispositie der werktuigen; heeft men telkens wat anders te maken, dan kan het voorkomen, dat men den weg noodeloos zou verlengen voor het eene product, door een dispositie, die voor het andere juist het gunstigst ware.
Het bewerken der deelen eischt telkens een bepaald gereedschap en ook de juiste verdeeling van dit gereedschap, naar plaats en tijd, is een belangrijke taak der voorbereiding.
Duidelijk blijkt het belang, dat men reeds van oudsher hecht aan een juist overleg van het werk en aan de keuze van geschikt gereedschap, uit een tweetal bekende gezegden: „Overleg is het halve werk" en „Goed gereedschap is het halve werk". Letterlijk genomen zou men dus zelfs geheel zonder werken gereed zijn, door maar goed te overleggen en goed gereedschap te nemen!
Al gaan we niet zóó ver met de waardeering dezer twee factoren, onloochenbaar is het, dat zoowel de qualiteit als de quantiteit van het werk, zeer sterk worden beïnvloed door het gebruikte gereedschap. Het in orde houden van dit gereedschap moet dan ook, in nog sterker mate dan thans reeds geschiedt, door een afzonderlijke, competente, afdeeling plaats hebben.
Om te vermijden, dat de bewerking wordt voortgezet met ondeugdelijke deelen, moet na elke gedeeltelijke bewerking een keuring volgen. Het regelen van deze keuring behoort mede tot de taak der voorbereiding.
Dat ook de keuze der arbeiders voor de verschillende werkzaamheden op solide basis moet geschieden, spreekt feitelijk wel vanzelf. Alleen schijnt het moeilijk, deze keuze op iets anders te gronden, dan op de ervaring, reeds met deze arbeiders opgedaan bij gelijksoortig werk. Wanneer men het werk, zooals hierboven reeds uiteengezet, analyseert, kan men op grond dezer analyse ook de keuze der arbeiders verrichten, daar bekend kan zijn, welke eigenschappen de arbeider moet hebben voor het snel en deugdelijk uitvoeren der elementaire bewerkingen. Daarnaast beschikken wij tegenwoordig over vrij snelle wetenschappelijke methoden om den arbeider psychologisch te onderzoeken op zijn geschiktheid voor bepaald werk. Deze psychotechniek vormt hierdoor een nieuw en belangrijk hulpmiddel voor een doeltreffende voorbereiding van het werk.



7
Het blijkt uit het bovenstaande wel, welk een veelzijdige voorbereiding van het werk mogelijk is. Dat in deze richting enorme besparingen te verwezenlijken zijn, zou slechts kunnen blijken uit vergelijkende cijfers. Ik kan in dit bestek bezwaarlijk cijfers hieromtrent noemen, maar wel kan ik, op grond van eigen en anderer ervaring, mededeelen, dat in onze Hollandsehe nijverheid in vele gevallen de kostprijs vele tientallen procenten verlaagd kon worden, alleen door betere voorbereiding van het werk, in den zin als boven aangeduid. Het is daarom van het allerhoogste belang, uit een oogpunt van nationale efficiency, dat de leiders, meer nog dan tot nu toe, de waarde van een degelijke voorbereiding loeren kennen. De snel voortschrijdende industrialisatie van onze maatschappij vergroot voordurend de rol, die de industrieële producten in onze geheele samenleving spelen. Een besparing op den kostprijs dezer producten is daarom van steeds grooter invloed op het geheele economisch leven. Het moge reeds uit de enkele opmerkingen, die ik hierboven maakte, duidelijk zijn, dat vooral vervaardiging in serie, gecombineerd met zorgvuldige voorbereiding, enorme voordeelen afwerpt. Serievervaardiging is echter slechts goed mogelijk bij specialisatie en deze laatste brengt, ver doorgevoerd, een gevaar mede bij conjunctuurveranderingen. Hierop zal namelijk een onderneming die velerlei producten maakt allicht minder scherp reageeren dan ééne, die slechts een enkel product vervaardigt. Dit bezwaar is voor groote ondernemingen te ontgaan door splitsing in gespecialiseerde afdeelingen; bij kleinere is een correctief te vinden door nauwere samenwerking tusschen verschillende ondernemingen. Ik vind daarom volle vrijheid, onderstaande conclusies aan te bevelen:
>% Niet alleen den bedrijfsingenieur, maar ook den constructeur moet het belang eener doeltreffende voorbereiding van het werk, in den ruimsten zin genomen, reeds gedurende zijn opleiding voor oogen worden gesteld. Bij de invoering eener juiste voorbereiding in de ondernemingen kan een belangrijke taak vervuld worden door competente efficiency-ingenieurs.
2. Een zuivere en analyseerende kostprijsberekening geeft inzicht in de verliezen, die ontstaan door onvoldoende voorbereiding. De wisselwerking tusschen afdoende voorbereiding en



8
zuivere calculatie worde mede ingeleid door het zooveel mogelijk op teehniseh-wetensehappelijke leest schoeien der calculatiemethoden.
3. Daar de voordeelen eener zorgvuldige voorbereiding in het bijzonder bij seriefabricage zeer groot worden, kan het rendement onzer industrie krachtig bevorderd worden door uitbreiding der seriefabricage; deze worde in de hand gewerkt door specialisatie op grond van samenwerking van verwante ondernemingen.
's-Gr avenhage, Februari 1923.



a