855
B£2tJINiGINGS(EFFICIEKCY)-CONGREÏh323.
SR
PRO0pCTIECONTR0£f|^LS FUNCTï^AN BEDRIJFSBEHEER
'Praeosdtëïes van In^ft CÖQPS,
Ingenieur'bij hét Organisatie-Advies Bureau van de Heercn Irs. E. Hijmans en
H
116
II.






Productiecontröle als functie van Bedrijfsbeheer.
Een goede controle op een bedrijf is slechts mogelijk, indien iedere phase van het bedrijf en de haar beheerschende factoren overzichtelijk zijn weergegeven.
Controle op het bedrijf dient: lo. Om fouten geheel of gedeeltelijk te voorkomen.
Om fouten te voorkomen moet een goede contrdle den toestand van het oQgeniblik weergeven. Hoewel deze oogenblikkelijke weergave niet altijd te bereiken is, dient de snelheid van aanwijzing van de toestanden in het bedrijf zoodanig te wonden opgevoerd, dat deze snelheid te vergelijken is met die van een voltmeter. Dit apparaat geeft weer het voltage van het oogenblik. Loopt de spanning op, dan worden fouten voorkomen door den generator zoodanig te regelen, dat de gewensehte voltage bereikt is. Ongelukken als het doorbranden van lampen, enz. afjn hiermede voorkomen.
Evenzoo moet het in de fabriek zijn. Wijst de controle aan dat een order niet met de gewensehte snelheid Vordert, dan kan reeds tijdig ingegrepen worden. Het komt maar al te dikwijls voor, dat men er op het laatste oogenblik élles op moet zetten om een vergeten onderdeel met den grootsten spoed gereed te maken. Dit haastig gereed maken kost meestal een onberekenbaar groot bedrag, daar m$a-jhierbij niet alleen eventueel óver-



2
werk, bemoeiingen van werkmeesters, bedrijfsleider, soms zelfs van de Directie moet tellen, maar ook de onoverzichtbare nadeelige gevolgen, die deze storing op het andere loopende werk heeft.
Het improvisatietalent van den bedrijfsleider moet hier dan te hulp worden geroepen, om te redden, wat te redden valt.
2o. Om uit de door de controle gefixeerde toestanden gegevens voor latere handelingen te verzamelen.
Hiertoe moeten de verschillende factoren, welke een handeling beheerschen, niet alleen ten opzichte van elkaar, maar tevens in verband met den~ tijd vastgelegd worden.
Aan dezen eisch voldoet om bij het genoemde voorbeeld te blijven, de zelf-registreerende voltmeter.
Het door dezen ontwikkelde diagram geeft 'behalve de verlangde voltage, welke door een rechte lijn wordt weergegeven, de spanning aan, die op ieder tijdstip bereikt is, en welke door een gebroken lijn wordt weergegeven.
De afwijkingen van de laatste lijn ten opzichte van de rechte, wijzen de tijdstippen aan, waarop de voltage niet de gewensehte is geweest.
Geeft het diagram op een bepaald oogenblik het zakken der spanning aan, terwijl op hetzelfde moment een groote motor werd aangezet, dan zal hierin aanleiding gevonden worden om maatregelen voor de toekomst te treffen.
Zoo is ook voor iedere onderneming niet alleen een controleur maar een registreerende controleur gewenscht, welke in staat is de verkregen resultaten overzichtelijk weer te geven, ten opzichte van het eenmaal voorgenomen plan: wij kennen hier evenwel geen mechanische contröle, maar wel een door menschen uitgeoefende en geregistreerde.
Dit resultaat moet in overzichtelijken vorm gegoten zijn en wel zoodanig, dat alle bijzonderheden direct opvallen, en niet over het hoofd gezien kunnen worden.
Voor het samenstellen van zoo'n overzicht is ten eerste noodig, dat men vastlegt, het gewensehte verloop der handelingen.



3
Plannen.
Het plannen is dus het eerste, wat als voorbereiding dient plaats te hebben, en wat op verschillende wijzen kan worden uitgevoerd.
In iedere onderneming plant men natuurlijk, zij het slechts met het geheugen. t
Op de verliezen van dit niet-systematisch plannen is reeds door meerderen gewezen. *)
De oorzaak dat men in velerlei ondernemingen hieraan niet voldoende aandacht kan besteden, is niet steeds het gebrek aan inzicht in deze noodzaak van de bedrijfsleiding, dan wel onbekendheid met het oplossen van dit soort vraagstukken.
Waar Taylor reeds eerder de grondgedachte ontwikkelde (1903 Shop mngt.) en door Gantt de eerste uitvoering werd gegeven (Gantt Ohart), is in de laatste jaren, nu de bezuiniging aan de orde van den dag is en veel scherper moet worden gecalculeerd, om met concurrenten te kunnen wedijveren, ook in Hollandsohe ondernemingen met bestudeering en uitwerking van deze vraagstukken een aanvang gemaakt.
Als basis voor het plannen gebruikt men den werktijd, die voor de verschillende verrichtingen noodig is, afgeleid uit: gemiddeld weekloon, stukloon, theoretische berekening of bekend uit ervaring.
Het plannen geschiedt naar het aantal producten, het aantal onderdeelen, waaruit deze bestaan en de hiervoor benoodigde produceerende eenheden (werklieden en machines).
Plannen van één. product bestaande uit één onderdeel door één produceerende eenheid.
Een voorbeeld hiervan is het plan, indertijd gemaakt voor het leggen van een hoogspanningskabel op het platteland, dus een enkelvoudig product, gehanteerd door één ploeg werklieden.
Dit werk moest op een bepaalden datum, n.1. 1 April 1921, gereed zijn, terwijl op 22 November 1920 een aanvang kon worden gemaakt. Het geheel werd uitbesteed aan een combinatie van werklieden, terwijl het verstrekken der benoodigde materialen en de uit te oefenen controle door den uitbesteder zelf geschiedde^
l) Pol. Weekbl. No. 47, 1922. — Knoeppel. — Waste report, enz.



4
Fig. 1.
Fig. 1 geeft het plan weer van den te verleggen H.S.-kalbel. Totaal was te leggen 107 K.M., waarvoor dus de tijd beschikbaar was van 22 November 1920 tot 1 April 1921. In een rechthoekig coördinatenstelsel, waarvan de as der abcissen den datum weergeeft, de as der ordinaten, de te leggen kilometers kabel, werd een rechte lijn getrokken vanuit den oorsprong O naar het punt A (1 April—107 K.M.).
In sommige gevallen, dat het uitzetten van het product langs een der coördinaten bezwaar oplevert, kan het te verloonen bedrag van dienst zijn.
Aan de hand van deze lijn O—A is dus te zien, hoeveel K.M.



5
kabel op iederen datum gelegd moest zijn om op den afleveringsdatum, 1 April 1921, geheel gereed te komen.
Tevens geeft dit beeld weer, door middel van de in de rechthoeken geplaatste gegevens, waar, hoeveel, en op welken datum de voor de naaste toekomst benoodigde hoeveelheid kabel aanwezig diende te zijn, opdat afwezigheid geen aanleiding zou zijn voor onderbreking van het werk.
Aangezien er van de opzichters iederen dag rapport kwam van de dien dag gelegde Meters kabel (controle der productie), was het een eenvoudig werk dit op de grafiek aan te teekenen, om dus dagelijks een juist overzicht van het geheele werk te hebben.
Van 0 tot B, dus van 22 November tot 22 December bleek, zooals de grafiek aantoonde, het werk niet met een zoodanig tempo te verloopen, dat het geheel op 1 April gereed zou zijn. Er werden daarom op 22 December meerdere werklieden aangenomen, wat ten gevolge had, dat vanaf dien datum „de helling" der grafiek, zooals ze het zelf noemden, veel beter werd.
Op 17 Januari trad een periode van vorst in, wat ten gevolge had, dat het werk tot 3 Februari stil moest liggen.
Het stuk E—F geeft een periode weer, waarin vele arbeiders ziek waren.
Het werk, dat op 12 April, dus slechts 12 dagen te laat, gereed is gekomen, zou zeker later opgeleverd zijn, indien niet de grafiek ter zijde had gestaan.



6
Een produet uit meerdere onderdeden bestaande, door meerdere produceerende eenheden behandeld.
Voor verschillende andere werkzaamheden werden soortgelijke grafieken gebezigd, zooals voor het bouwen van 63 transformatorhuisjes, telefoonnet, laagspanningsnet, van welke laatste fig. 2 een beeld geeft.
Fig. 2.
Horizontaal is weer de datum uitgezet, verticaal de kilometers te bouwen Laagspanningsnet.



7
Aangevangen werd 15 December 1920. Hoewel dit werk volgens contract op 31 December 1922 opgeleverd moest worden, werd de grafiek op 31 December 1921 ingesteld.
Aanvankelijk werd begonnen met een ploeg. Hoewel de directie der onderneming en de bedrijfsleider den indruk hadden, dat het werk zeer goed opschoot, toonde de grafiek het tegendeel.
Zooals de grafiek aanwees, was er geen sprake van om op deze wijze op 31 December 1921 gereed te kunnen zijn. Daarom werd besloten op 9 Maart 1921 een tweede ploeg te werk te stellen. Op 29 Juli bleek, dat het ook nog zelfs niet met twee ploegen zou lukken en werd een derde ploeg aangeworven.
Ploeg 3 verdween op 5 October, ploeg 2 op 4 Januari 1922, terwijl de laatste ploeg het geheele werk gereed opleverde op 8 Februari 1922.
Op deze wijze werd het werk dus 11 maanden vroeger opgeleverd, hetgeen een beduidend voordeel met zich meebracht, daar het net niet alleen eerder in exploitatie genomen kon worden, maar de bouwkosten beneden de begrooting bleven, daar de vaste onkosten als salarissen, huren, enz. minder waren.
Dit soort grafieken is te gebruiken, indien ondersteld mag worden, dat de productie van den eersten tot den laatsten dag gelijk of nagenoeg gelijk blijft. Is dit niet het geval, dan zou de rechte O. A. een kromme worden, waarvan niet alleen de constructie in vele gevallen bezwaar op zou leveren, maar de valsche schjjn op zich zou kunnen vestigen, van een groote mate nauwkeurigheid te bezitten.
Voor zulke gevallen dient men een andere oplossing te zoeken, waarvoor zich de straks te behandelen planborden zeer goed leenen.
Bij het gebruik van de grafiek fig. 2 begon men reeds op bezwaren te stuiten, toen bleek, dat men niet met één ploeg kon volstaan.
Vergelijkt men fig. 1 met fig. 2, dan ziet men, dat fig. 1 tevens aanwijst het oogenblik, waarop de verschillende onderdeelen, (in dit geval HJ8.-kabel) aanwezig dienden te zijn.
Fig. 2 leverde bezwaar op om dit weer te geven, daar de drie ploegen op verschillende data geheel verschillende onderdeelen noodig hadden.



8
Om dit weer te geven is gebruik te maken van het schema, zooals fig. 3 aantoont.
Fig. 3.
Aan de linkerzijde van het planblad, zooals men dit schema zou kunnen noemen, worden de namen der groepen geplaatst, terwijl op iederen regel daarachter, voor den betreffenden ploeg, het werk, uitgedrukt in den benoodigden tijd* uitgezet wordt.
Men geeft hierop aan, wanneer men zich voorstelt met een order of een begrooting te beginnen en gereed te zijn en indien gewenscht, de op ieder oogenblik benoodigde onderdeelen en



9
materialen. Het deel dat van de order is gereed gekomen wordt afgestreept.
Dit is de voorlooper van de tegenwoordig in verschillende ondernemingen in gebruik zijnde planborden, welke het mogelijk maken, de meest ingewikkelde fabricage weer te geven en den bedrijfsleider ieder oogenblik een juist overzicht van zijn geheele bedrijf te geven.
Een goed planbord moet zoodanig zijn, dat het geheel voldoet aan den eisch, dat men iets niet niet kan zien. Alle uitzonderingen moeten direct uit de groote massa in het oog springen. Het moet zich dus geheel aansluiten bij den z.g. uitzonderingsregel.
Het is Voor een bedrijfsleider van een onderneming van eenigen omvang ondoenlijk om al de gegevens door te worstelen om met alle details van zijn bedrijf op de hoogte te zijn. Hij moet zijn aandacht direct aan de uitzonderingen kunnen 'besteden.
Niet alleen dat het voor hem uiterst moeilijk is, hieruit de bijzondere punten snel te voorschijn te halen, kost het hem dagelijks ook veel tijd.
Verder geeft een planbord aan in welk stadium van bewerking een artikel is. Bij navraag behoeft men dus niet te zoeken in welke af deeling het artikel is, of bij welke machine, maar heeft men slechts het planbord te raadplegen.
Van te voren kan men zien welke werktuigen of werklieden op een bepaalden dag met hun onderhanden zijnde werk gereedkomen en welke hiervan het meest geschikt is voor een bepaald werk.
Een eerste behoefte bij het plannen is, behalve een opgaaf der beschikbare machines, een opgaaf van wat er voor de fabricage noodig is. In de Textielindustrie dient hiervoor het dessin, in de machine-industrie de stuklijet, in andere industrieën een opgave der orders enz.
Deze opgaaf van het voor de fabricage benoodigde geeft den bedrijfsleider al wel eenig houvast, maar het ontbreken van het tijdselement geeft groote bezwaren.



10
Figr. 4.
Fig. 4 geeft aan op welke manier de verachillen'de bewerkingen elkaar dienen op te volgen, opdat alle onderdeelen tegelijk bij de montage komen. De bewerkingen behooren elkaar op te volgen als de eene ademhaling de volgende, dw.z. gelijkmatig achter elkaar.
In de practijk evenwel zal men bij het opbouwen van het planbord tusschen opvolgende bewerkingen eenige ruimte aan tijd dienen te laten, met het oog op niet te voorziene afwijkingen. De werkelijkheid eischt eenige soepelheid.



11
Het voorbeeld in Fig. 4 is ontleend aan de machine-industrie, maar voor ieder bedrijf gelden dezelfde beginselen.
De breedte van de verticale kolommen stelt voor een werkdag of al naargelang den aard van het bedrijf medebrengt een ander tijdsverloop.
In de linkerkolom zjjn onder elkaar geplaatst de producenten, in dit geval machines en arbeiders, ieder op één regel.
De duur van alle bewerkingen is in de horizontale regels weergegeven door middel van rechthoeken, waarvan de lengte overeenkomt met den arbeidsduur.
Na de montage, waar dus alle onderdeden tegelijk dienen samen te komen, blijft slechts één rechthoek over en wel die voor nabewerkingen, als schilderen, emballeeren, enz.
In het geval van de figuur is er een overvloed aan producenten, welke dus zeer slecht geoutilleerd zijn.
Het kan voorkomen, dat van een bewerking de voorgaande nog niet geheel gereed behoeft te zijn, om toch reeds aangevangen te kunnen worden. Hiervan is order 880 in Fig. 4 een voorbeeld. Dit doet zich b.v. voor bij seriefabricage, waar iedere order uit meerdere werkstukken bestaat. Hier kan de bankwerker reeds met de gereedgekomen werkstukken van den fraiser een aanvang maken. Dit komt den afleveringstermijn ten goede.
Van order 610 is het gearceerde deel gereed, terwijl volgens den datumlij n meer gereed diende te zijn. Deze achterstand wordt aangegeven door het plaatsen van een signaal, waarvan de kleur de oorzaak der vertraging weer kan geven.
.Meerdere orders, meerdere onderdeden, meerdere produceerende eenheden.
Krijgt men nu meerdere orders te plannen, dan wordt de legkaart meer en meer besset, totdat het oogenblik komt, dat twee verschillende werkstukken tegelijkertijd door dezelfde machine bewerkt moeten worden.
Het spreekt dat men hier dan een interruptie van de bewerkingen van een der werkstukken krijgt, waarbij men rekening moet houden, dat de bewerking, die niet voor de bedoelde machine



12
in aanmerking kan komen, wel naar links, maar niet naar rechts een andere plaats op het planbord mag krijgen, om niet den levertijd in gevaar te brengen.
Bij het plaatsen van deze bewerking op het planbord, overziet men direct welke gevolgen dit op het geheel zal hebben.
Een van de meest ingewikkelde gevallen laat zich illustreeren met een voorbeeld uit de Textielindustrie.
Een niet goed uitgewerkte en vastgelegde voorbereiding biengt groote verliezen met zich.
Fig. 5.



13
Fig. 5 stelt voor in groote trekken de behandeling van een order in een weverij. De getallen zijn gefingeerd. Het is geen bijzonder geval, dat men reeds maanden vóór het afleveren der order een aanvang dient te maken met het behandelen der garens, terwijl dus zooveel tijd eerder, als noodig is voor ontvangst van de spinnerij, het garen besteld dient te worden.
De figuur geeft aan hoeveel garen en van welk nummer er iedere week voor bedoelde order van de spinnerij ontvangen moet worden of in het ruwmagazijn gereserveerd dient te zijn.
Direct bij ontvangst der order wordt deze nadat het dessin is uitgewerkt, op het planbord geplant, in overeenkomstigen zin als het schema aangeeft.
Door de lengte der strook wordt de weef duur weergegeven. De langs het bord verschuifbare datumlijn geeft aan, welk deel van de order op ieder oogenblik gereed moet zijn, wil de order op den jüisten datum afgeleverd worden.
Alle resultaten, in de fabriek verkregen, worden dagelijks op het bord aangeteekend en wel zoodanig, dat alle bijzonderheden en afwijkingen direct met behulp van signalen moeten opvallen. De bedrijfsleider heeft dus zijn aandacht speciaal aan deze afwijkingen te wijden.
Het planbord maakt het mogelijk te overzien, welke gemeenschappelijke elementen van verschillende orders zich laten combineeren, zooals het gelijktijdig doen sterken van verschillende boomen, het in voldoende hoeveelheid doen verven van het garen in bepaalde kleuren, enz.
Tevens geeft het bord de bezetting van de fabriek, in dit geval de touwen, overzichtelijk weer.



14
Fig. 6.
Vanaf het planbord dienen in het geval als hierboven bedoeld, de verschillende benoodigde materialen, naar gelang van den tijd van behoefte, voor alle orders verzameld te worden op een z.g.n. „Materialen-overzichtbord", Fig. 6.
De benoodigde materialen dienen b.v. per week te worden opgeteld, waarvoor het bord nit zooveel deelen bestaat als men weken overzicht verlangt.
Voor ieder materiaal wordt voor alle weken een zelfde regel op het bord gereserveerd, b.v. regel A, terwijl in deze regels kaarten zoodanig geschoven kunnen worden, dat de aan de bovenzijde op de kaarten afgedrukte schaalver deeling de per week benoodigde hoeveelheid weergeeft.
Op deze Wijze kan men direct grafisch weergeven de benoodigde, de bestelde en de in voorraad zijnde artikelen.



Practische uitvoering planbord.
ca



16
De practische uitvoering van een planbord is de volgende:
Op een houten hord worden metalen of houten strooken, zoodanig aangebracht (jalouzie-gewijze) dat er kartonnen strooken in geplaatst kunnen worden, op zoodanige wijze, dat b.v. éénderde van de hoogte van het karton zichtbaar blijft.
Op het bord, dat van links naar rechts in dagen en weken is ingedeeld, is voor iedere produceerende eenheid, machine of arbeider, een regel gereserveerd.
De lengte van de kartonnen strooken is in overeenstemming met het aantal tijdseenheden, uren of dagen, voor iedere betreffende bewerking benoodigd.
Bij voorkeur bestaat een planbord uit 2 gelijkvormige deelen, welke zoodanig naast elkaar geplaatst worden, dat de gleuven in eikaars verlengde komen te liggen. Is het linkerbord geheel vrij van strooken, dan wordt het reehterbord links en het linkerbord rechts opgehangen.
De datumlijn is langs het bord verschuifbaar, en kan de namen der producenten met zich mede voeren, indien het bord te breed is om de aan de linkerzijde "staande namen gemakkelijk af te lezen.
In de bovenste gleuf wordt een strook gezet, welke den datum vermeldt.
In bepaalde gevallen verdient het aanbeveling, de kartonnen strooken van verschillende kleur te nemen, ter aanduiding van groepen orders, als b.v. voorraad-orders, export-orders, spoedorders, reparatiewerk, enz.
Geldt het een fabriek, waar iedere order slechts één bewerking ondergaat, dan ontvangt de fabriek met geregelde tusschentijd van b.v. 1 week, bericht, welke orders gedurende de volgende periode gereed gemaakt dienen te worden.
Passeert de datumlijn nu de strooken, en is de order niet gereed, hetgeen blijkt uit het van de fabriek ontvangen fabrieksrapport, dan blijft de strook in het bord staan, totdat de order gereed is.
Men ziet dus op het bord direct, welke orders te laat zijn en in welke mate.



Fig. 8 geeft het beeld weer van een planbord waar de. strooken voor het planbord gecombineerd zijn met de werkbriefjes der werkplaats.



Voor het geval dat het aantal te vervaardigen enkelvoudige producten zeer groot is en de vervaardiging zelve geen gedetail-
Fig. 9.
Meerdere enkelvoudige producten door één produceerende eenheid vervaardigd.
oo



19
leerd overzicht vereisoht, kan een planbord van bijzonderen vorm gebruikt worden.
Fig. 9 geeft een deel van het planbord weer zooals dit gebruikt wordt in een fabriek van massa-artikelen.
Hier worden eenige duizenden soorten artikelen vervaardigd De produceerende eenheid is de fabriek zelve.
Het planbord dient niet alleen als overzicht van de in de fabriek onderhanden zijnde artikelen, maar tevens als een overzicht van den voorraad.
In het bord is voor ieder artikel een plaats gereserveerd. Het geheel is zoodanig ingericht dat achter ieder artikel twee kaarten van verschillende hoogte geplaatst kunnen worden zoodat alleen de bovenste c.M. der kaarten, waarop een schaalverdèeling is afgedrukt zichtbaar blijven.
Beide kaarten kunnen tevens zoodanig naar links geschoven worden, dat alleen het gewensehte deel der schaalverdèeling zichtbaar blijft.
De voorste kaart geeft door middel van zijn schaalverdèeling de totaal in bestelling zijnde hoeveelheid van artikelen weer, terwijl de achterste kaart welke met zijn schaalverdèeling boven de voorste uitkomt de voorraad van dat zelfde artikel aangeeft.
Alle handelingen betreffende het fabrikaat worden op de kaarten vermeld. Twijfelt men dus aan den juisten stand van de schaalverdèeling, dan behoeft men de kaart slechts even in de hoogte te halen om zich te overtuigen.
Tevens verschillen de bestelkaarten in kleur van de voorraadkaarten, waardoor het mogelijk is niet alleen de totale voorraad te overzien, maar tevens het totaal der bestellingen van verschillende soorten, of wel de bezetting der fabriek.
Indien aan de fabriek artikelen ter vervaardiging worden opgegeven, gebruikt men hiervoor eenvoudige bestelbriefjes, welke door de fabriek in volgorde van ontvangst dienen te worden afgewerkt.
Tegelijkertijd dat men het bestelbriefje aan de fabriek afgeeft wordt op het bord bij het artikel een signaal gehangen, hetgeen bij aflevering verwijderd wordt.
Door de signalen periodiek van kleur te doen veranderen, overziet men den ouderdom van de verschillende bestellingen.