OVERZICHT
VAN DE
Intemationaalrechtelijke Betrekkingen van Kederlandsch-ïndië.
(1850-1922).
PROEFSCHRIFT
TEE VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN
Doctor in de Rechtsgeleerdheid
AAN DE RIJKSUNIVERSITEIT TE LEIDEN
OP GEZAG VAN DEN BECTOR-MAGNIFIOU9
Mr. A. J. BLOK
HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT DER RECHTSGELEERDHEID
VOOR DE ÏACULTEIT DER EECHTSGatEiRDHÏID TE VERDEDIGEN"
op Donderdag 13 November 1924, des namiddags te 4 uur
DOOR
Mr. HENRl FIEVEZ DE MALINES VAN GINKEL
Ambtenaar bij het Binnenlandsch Bestuur in Nederlandsch-Indië, geboren te 's-Gravenhage.
's-GrRAVENHAGE,
GEBB.S. J. & H. VAN LANGrENHUYSEN. 1924.






Man mijne Ouders en aan mijne 'Vrouw.






INHOUD.
blz.
Inleiding VI
Ljjst der gebruikte afkortingen XIU
Bestuur ^
„ r+. 106
Politie j4
134
Rechtspraak
Regeling:
— A. Eenzijdige Regeling ■, > 140
B. Twee- of meerzijdige Regeling 162
Alphabetisch Register






VII
INLEIDING.
DOEL.
De internationaalrechtelijke betrekkingen van Nederlandscb-Indië zijn, voorzoover nüj bekend is, nog niet monografisch behandeld1). Het denkbeeld, Nederlandsch-Indië als zelfstandige rechtsgemeenschap in de internationale samenleving te beschouwen, dateert eerst van de latere jaren, toen men zich begon los te maken van de oude leer volgens welke het volkenrecht zich alleen had bezig te houden met dusgenaamde souvereine Staten, en de koloniën niet anders waren op te vatten dan als aanhangselen of deelen des Rijks 2). Uiting aan die reactie werd ten onzent gegeven door den hoogleeraar Van Eysinga in diens Groninger oratie3) en op dat voetspoor door den hoogleeraar Van Asbeck, in eene Leidsche dissertatie4). Beiden leggen den nadruk op het feit, dat de werkelijke internationaalrechtelijke verhoudingen oneindig meer verscheidenheid vertoonen, tengevolge van voortdurenden groei en ontwikkeling van hoogere en lagere rechtsgemeenschappen, dan de theorie tot dusver geneigd was te erkennen.
Het denkbeeld, te onderzoeken welke plaats bepaaldelijk Nederlandsch-Indië in die volkenrechtelijke samenleving inneemt, heeft dus naast groote aantrekkelijkheid, reden van bestaan. Dit geschrift nu bedoelt slechts een begin te maken met zoodanig onderzoek. Het is in tweeërlei opzicht niet meer dan een begin. Ten eerste is het verzamelde feitenmateriaal verre van volledig, en voorts is elk dier gegevens slechts oppervlakkig of in het geheel niet getoetst. Van onderzoek van onuitgegeven bronnen is geen sprake, archieven zjjn niet geraadpleegd. Nauwkeurige kennisneming van literatuur moest achterwege blijven. Even zoovele tekortkomingen, het wordt met leedwezen erkend. De uiterst beperkte tijd die den samensteller ten dienste stond moge ter verontschuldiging strekken. Wil men eenige
1) Evenmin v. z. v. bekend met betrekking tot de Fransche en voormalige Duitsche Overzeesche gebiedsdeelen, noch ten aanzien van BritschIndië of andere Engelsche z.g. kroonkoloniën. Over de internationaalrechtelijke positie dier gebieden vindt men echter belangrijke aanteekeningen in het meer aan te halen pr.schr. van Mr. Van Asbeck.
2) Vgl. Laband, Thorbecke, en overigens alle gangbare leerboeken van volkenrecht.
3) 27 Mei 1908. Men vergelijke nog de voordracht over „Staats- en Volkenrechtelijke positie van Koloniën" door den hoogleeraar Mr. Dr. H. W. C. Bordewijk gehouden voor de Vereeniging „Moederland en Koloniën" in het jaar 1915.
4) Onderzoek naar den juridischen wereldbouw. 1916.



VIII
verdienste in dezen arbeid speuren, zij moge worden gevonden in het bijeenbrengen van bouwstof, die tot aanvulling, nader onderzoek, schifting en gebruik nuttig kan zijn. Want uit den aard der zaak moest met het maken van gevolgtrekkingen onder de geschetste omstandigheden uiterste voorzichtigheid worden betracht, liever worden gezwegen dan te haastig geconcludeerd. Men zie dus in dit geschrift meer eene lijst van feiten van internat ionaalrecht dijken aard met betrekking tot Nederlandsch-Indië, een stap naar de oplossing van het vraagstuk van de internationaalrechtelijke positie van die rechtsgemeenschap, dan zelfs maar eene poging om die oplossing zelve te geven.
WEEKWIJZE.
De verzamelde feiten zijn naar de beproefde methode, door den hoogleeraar Van Vollenhoven in diens proefschrift3) ontwikkeld, gerangschikt in vier groepen: Bestuur, Politie, Rechtspraak en Regeling. Ten aanzien dier groepeering zou ik niets liever willen dan uit dat proefschrift aan te halen, dat „alle indeeling slechts strekken kan om tegenstellingen te markeeren, nooit om te doen meenen, dat de bestaande dingen en verschijnselen zelf door lijntjes en hokjes van elkaar gescheiden zijn"2). Niemand meer dan de samensteller is zich bewust dat de rangschikking van vele der vermelde feiten aanvechtbaar is, en hij kan slechts wijzen op de zwakke nuanceering waarmede 'beschermende bestuursfunctie vaak in handhavende politieoefening overgaat, of de interpretatieve beslissing ten aanzien van bijv. een verdragsbepaling, door een bestuursorgaan genomen, zoowel in de richting van regeling of instructie, als in die van rechtspraak kan wijzen. Ook bedenke men, hoe telkens bestuursambtenaren met de voorbereiding van regelingen worden belast, bijv. in grens- en tariefaangelegenheden. Niet altijd kan in zulke gevallen zoodanig worden gekozen, dat niet ook aan de andere opvatting reden van bestaan moet worden toegekend.
Wat de dagteekening aangaat, moest meermalen gissing voor zekerheid in de plaats treden, zoo in de koloniale verslagen van een bepaald jaar, die zonder dateering feiten vermelden. Bene speling over enkele jaren terug is dan niet uitgesloten.
Met betrekking tot de groepen Bestuur en Politie moet worden aangeteekend dat hierbij de volledigheid waarschijnlijk het minst is bereikt. Dit brengt de aard dezer tweeërlei werkzaamheid mede: aan uitvoerings- en handhavingsdaden wordt slechts nu en dan openbaarheid geschonken; in den regel geschiedën zij onopgemerkt. Aangaande de politie moesten helaas enkele interessante gevallen van handhaving onzer neutraliteit door het Indisch eskader, beschreven in het werk van den Vice-Admiraal F. Bauduin (Het Ned. eskader in Oost-Indië, 1914—1916) onbesproken blijven.
!) Omtrek en inhoud van het internationale recht. Leiden, 1898. 2) Aldaar bl. 114.



IX
De tijd heeft ontbroken om de Ned. Indische rechtspraak stelselmatig op de onderwerpeljjke stof na te gaan. Zoo is b.v. niets gezegd van de rechtspraak in zaken van internationaal privaatrecht. De gevallen van rechtspraak door internationale organen (i.c. arbitrage) schijnen inderdaad zeer schaarsch te zjjn. Het spreekt echter vanzelf dat de door nationale organen uitgeoefende internationale jurisdictie veel frequenter is dan men wellicht uit het geringe aantal te hooi en te gras bijgebrachte gevallen zou besluiten.
De tot regeling behoorende gevallen zijn ter bevordering van overzichtelijkheid in twee groepen gesplitst, n.1. van éénzijdige en van gemeenschappelijke (twee- of meerzijdige) internationale regeling: die bij verdrag of andere overeenkomst, gelijk art. 58 der Grondwet haar noemt.
Als uitgangspunt voor eene verzameling van feiten op het stuk van eenzijdige regeling ware het meest dienstig geweest eene opgave van alle desbetreffende in het Indische staatsblad en de Javasche Courant voorkomende gevallen, gelijk die voor het Staatsblad van 1919 (Nos. 1—225) gegeven is door den hoogleeraar Mr. R. D. Kóllewijn in het Bulletin de 1'L I. I. (II bl. 315). Ook hiervan is wegens tijdsgebrek moeten worden afgezien; slechts een beperkt aantal feiten, hoofdzakelijk uit de Koloniale Verslagen is bijeengebracht.
De groep der gemeenschappelijke regelingen bevat allereerst de tractaten die voor Ned. Indië van belang zijn. Bij de verzameling daarvan is gebruik gemaakt van de opgave, door Mr. Kóllewijn gepubliceerd in het Bulletin de II. I. I. van 1920, en welke opgave loopt tot 1919.
Verder is melding gemaakt van enkele onvoltooide pogingen om een tractaat of andere regeling tot stand te brengen.
Bij het verzamelen der voor Ned. Indië bindende tractaten werd de moeilijkheid gevoeld, dat van opzegging van een tractaat niet steeds in het Staatsblad blijkt, voorts dat niet alle tractaten in het Indisch Staatsblad zijn opgenomen, en er onder de wel opgenomene voorkomen die of nog niet geratificeerd, of voor Ned. Indië nog niet verbindend zijn. In den Regeeringsalmanak noch in andere mjj bekende ambtelijke uitgaven komt eene liist van voor Ned. Indië verbindende tractaten voor.
Bji elk tractaat is zoo mogeüjk antwoord gegeven op de volgende vragen:
— 1. Betreft dit tractaat speciaal Ned. Indië (consulair tractaat, grensverdrag), of ook het moederland (handels- en scheepvaartverdrag, arbitrageregeling). Voor de vraag der toepasselijkheid op Ned. Indië wordt aangenomen dat die aanwezig is, tenzij het tegendeel blijkt1).
i) Vgl. Mr. W. J. M. van Eysinga: Proeve eener inleiding tot het Nederlandseh traetatenreeht. pr.sehr. Leiden, 1906, bl. 118, alsook De Louter: Het stellig volkenrecht I, bl. 481.



X
2. Treedt Ned. Indië in eenig opzicht in het onderwerpelijk tractaat zelfstandig op?
3. Is er bh' de totstandkoming iets merkwaardigs te constateeren (zooals bij dat met de Lioe-Kioe eilanden, geval 428/429) ¥
4. Wat heeft de inhoud voor merkwaardigs?
5. Heeft het in 1924 nog geldende kracht?
TIJDVAK.
Het tijdvak waarover zich het onderzoek heeft uitgestrekt, ligt tusschen de jaren 1850 en 1922 besloten. Hoofdzakelijk redenen van practischen aard hebben tot die keuze geleid. Eene hoofdbron van materiaal, de Koloniale Verslagen, begint eerst vanaf eerstgenoemd jaar te vloeien, eene behandeling ook van de meest recente gebeurtenissen zoude den schrijver nog meer dan reeds het geval is aan het gerechte verwijt van onvolledigheid in de opsomming hebben blootgesteld. Geheel willekeurig is de keuze van begin- en eindpunt dus niet, en tusschen deze ligt een tijdperk dat voor de beoordeeling van heden en toekomst zeer belangrijk mag worden genoemd.
AFKORTINGEN.
Voor de afkortingen in de aanhaling van vindplaatsen gebruikt zie men de desbetreffende lijst op blz. XIII.
BESLUIT.
Met het oog op het hierboven medegedeelde zal moeten worden afgezien van het geven eener synthese uit de ongeveer vijfhonderd en vijftig in dit proefschrift verzamelde en min of meer kort behandelde gevallen. Eén ding echter kan reeds nu met zekerheid worden geconstateerd, n.1. dat de internationaalrechteljjke betrekkingen van Nederlandsch-Indië van het grootste belang zn'n en de inrichting te Buitenzorg van een goed geoutilleerd bureau van buitenlandsche zaken dus gewenscht is (vgl. geval 245).
Verder is doorloopend in het oog gevat de vraag of het behandelde geval, geconcentreerd, in handen werd gehouden door het Ministerie van Buitenlandsche Zaken dan wel op de wijze van deconcentratie, de Indische organen aan de betrokken aangelegenheid deelnamen, of ook beide methoden toepassing vonden.
Men is vaak geneigd te veronderstellen, dat deconcentratie voor Indië ook ten opzichte der buitenlandsche aangelegenheden" een denkbeeld is, dat eerst opkwam met den sedert de laatste jaren door velen gekoesterden wensch naar meerdere autonomie voor Nederlandsch-Indië. Zeker is de gedachte van deconcentratie in dat verband in de latere jaren sterker naar voren gebracht, maar dit neemt niet weg dat vóór de jaren zestig, doch door geheel andere oorzaak, n.1. als gevolg van de zeer moeilijke communicatie met onze Oost, op sommige punten eene deconcentratie van buitenlandsche zaken viel aan te wijzen die verder ging dan die welke thans wel bepleit wordt. Wij hebben hier het oog op de omstandigheid, dat de aanrakingen



XI
met de landen van het Verre Oosten tot 1862 grootendeels niet, zooals thans, onder het Ministerie van Buitenlandsche Zaken, doch onder dat van Koloniën en daarmede feitelijk onder Buitenzorg ressorteerden waarmede samenhing de behartiging door Ned. Indië van alle marinebelangen beoosten Kaap de Goede Hoop (vgl. geval No. 23 en de daar aangehaalde Kon. Besluiten). Eene illustratie van de zelfstandige positie der Indische Regeering ten aanzien der internationale zaken in de eerste helft der negentiende eeuw geeft art. 25 van het Reg. Regl. van 1836 (zelfstandige bevoegdheid tot tractaatsluiting), alsmede art. 872 lid 2 van het reglement op de burgerlijke rechtsvordering in Ned. Indië van 1848, dat aanneemt de bevoegdheid van den Gouverneur-Generaal om met regeeringen van Europeesche gebiedsdeelen in Indië — onder 's Konings nadere goedkeuring — overeenkomsten te sluiten nopens kostelooze procedure1). Ook ziet men den Gouverneur-Generaal van den beginne af met zelfstandige bevoegdheden toegerust in zaken van vreemde consuls (vgl. geval 416 met noot op blz. 165 en analoge verdragen) en in zaken van uitlevering (vgl. art. 8 der Uitleveringsordonnantie, gebaseerd op eene gevestigde practijk). Men zoude echter dwalen, zoo men meende, dat na 1862 de internationale rol van Nederlandsch Indië was uitgespeeld. De dwang der omstandigheden, gevolg van eene ligging te midden van buitenlandsche overzeesche gebiedsdeelen, de steeds stijgende economische en politieke belangrijkheid der internationale verhoudingen in het Oosten, gevoegd by eene hoewel verbeterde, toch nog onvolmaakte gemeenschap met het moederland noopte tot eigen handelen in vele gevallen. Gedurende het behandelde tijdvak zien wjj dan ook, als uitzonderingen op den staatsrechtelijken regel, dat Ned. Indië geene internationale verdragspartij kan zijn, dit gebiedsdeel met Ned. Indische gedelegeerden meedoen aan de totstandbrenging, op den voet van de desbetreffende Unieverdragen, van post- en telegraaf regelingen (gevallen No. 451 en 454), en Ned. Indië als verdragspartij optreden in de regeling van geval 531 (landbouwinstituut) en 532 (handelsstatistiek), in welke twee laatste gevallen het echter door den Nederlandschen afgevaardigde werd vertegenwoordigd.
Sporen van autonomie in zaken van internationalen aard zjjn dus wel aan te wijzen, misschien kan zelfs van zekere ontwikkeling in die richting worden gesproken — men denke aan art. 21 lid 2 van het Internationaal Postbesluit van 1920, besproken onder geval 451, dat verder gaat dan eenige tot dusver uitgevaardigde norm —, van eene algemeene autonomie op dit stuk is echter nog geen sprake. Dit springt aanstonds in het oog wanneer men een blik werpt op de Britsche Dominions, van welke Canada met zijn eigen diplomatieke vertegenwoordigers en eigen treatypower aan de spits gaat. Eene vergelijking mét de „blanke" dominions gaat natuurlijk
*) Vgl. Mr. Van Eysinga, pr.schr. blz. 17—18.



XII
in meer dan een opzicht mank, zjj doet ons intusschen wel gevoelen, dat men in ons Indië eerst aan het begin eener mogelijke evolutie op het stuk der behandeling van buitenlandsche aangelegenheden staat. Hoe ver men van dat doel nog verwijderd is blijkt — afgezien van eene Vergelijking met sommige Britsche gebiedsdeelen — uit de positie van Ned. Indië ten opzichte van den Volkenbond, waarin het geene eigen vertegenwoordiging heeft, hoezeer ons belang in sommige Volkenbondszaken vooral Indisch, en niet Nederlandsen is, en tot welks geldmiddelen het in het geheel niet bijdraagt, in tegenstelling tot den toestand bij sommige andere internationale Uniën (geval 363).
Zoolang het buitenlandsch regeeringsbeleid in handen van den Nederlandschen Minister van Buitenlandsche Zaken blijft berusten is dan ook n. m. m. voor de richtige behartiging van Indië's buitenlandsche belangen alles te verwachten van deskundige behandeling der internationaakechtelijke aangelegenheden in Indië zelf.
Dat autonomie ook in de onderwerp elijke materie voor Ned. Indië door sommigen wordt beoogd blijkt ten slotte uit de Proeve-Oppenheim van eene staatsregeling voor Nederlandsch-Indië (Leiden 1922) met name uit de artikelen 40 (zelfstandige bevoegdheid van den Gouverneur-Generaal in geval van oorlog), 42 (zelfstandige uitvoering o.a. van verdragen door den G. G. — men vergelijke het op blz. 13 der Aanvullingsmemorie opgemerkte —) en 84 (wetgevende bevoegdheid van den Landvoogd, inzonderheid voor het maken van regelingen, noodig voor de uitvoering van verdragen — vgl. blz. 26 der Memorie van aanvulling). Afgewacht dient te worden, hoe zich eene autonome rol van de Indische Regeering Binnen het kader van het geldend recht nog verder zal ontwikkelen. Moge het verzamelde materiaal eenigen dienst kunnen bewjjzen aan wie van oordeel is dat de kennis van het verleden en heden nuttig is voor het opbouwen van het toekomstige.



XIII
LIJST DER GEBRUIKTE AFKORTINGEN.
Am. State Papers — Papers relating to the Foreign Relations of the United States. Washington. Uitg. Department of State.
Asbeck (van — pr.schr.) = Mr. F. M. van Asbeck. Onderzoek naar den juridischen wereldbonw. Leiden 1916.
Astrea = Astrea. Maandschrift voor Schoone Kunsten, Wetenschappen en Letteren, verzameld door Dr. J. J. F. Wap. Utrecht.
Ausl. == Das Ausland. Wochenschrift.
Bannink (J. C. —) = J. C. Bannink: Onze diplomatieke en consulaire dienst, enz. Militaire Spectator 1910, bl. 358 v.v.
Bordewijk pr.schr. = Mr. H. W. C. Bordewijk. Rechtspersoonlijkheid der Nederlandsche Koloniën. Leiden 1905.
Buil. I. I. I. = Bulletin de 1'Institut Intermédiaire International.
Burger pr.schr. = J. F. Burger. De aan de Nederlandsche Consulaire rechtsmacht in strafzaken onderworpen personen. Amsterdam 1899.
Bijdr. Best. Ned. = Bijdrage tot de kennis van het Staats-, Provinciaal en Gemeentelijk Bestuur in Nederland. Uitgeg. door G. H. Betz, Mr. W. H. R. Boer en Mr. P. F. Hubrecht. Rotterdam, deel I—X, 1858—1865.
Bijdr. Ned. en Vr. Kol. = Bijdragen tot de kennis der Nederlandsche en Vreemde Koloniën, bijzonder betrekkelijk de vrijlating der slaven. Utrecht 1844 47.
Carsten pr.schr. = Mr. L. Carsten. Maatregelen ter handhaving onzer onzijdigheid in den huidigen oorlog. Leiden 1916.
Colenbrander = Prof. Dr. H. T. Colenbrander. Tien jaren Wereldgeschiedenis (1905—1915) in overzichten. 's-Gravenhage 1915. 2 dln.
D. Handelsarchiv = Deutsches Handelsarchiv. D. Kol. Ztg. = Deutsche Kolonialzeitung.
Eek (Van —; Schets) = R. van Eek. Schets van het eiland Lombok. (T. Taal L. en V.k. N. I. XXII. 1875, bl. 311—362).
Econ. = De Economist.



XIV
Ene. v. N. I. = Eneyclopaedie van Nederlandsch-Indië. 2e druk. Gaz. de Holl. = Gazette de Hollande.
Globus. = Globus, ill. Zeitschr. f. Lander u. Volkerkunde hrsg. v. Richard Andree, Braunschweig sedert 1894 vereenigd met Das Ausland.
Hand. T. K. = Handelingen der Tweede Kamer der StatenGeneraal.
Heyman pr.schr. = A. Heyman. De Timortractaten (1859 en 1893). Leiden 1895.
Ind. Gedenkb. = Gedenkboek voor Nederlandsch-Indië, ter gelegenheid van het Regeeringsjubileum van H. M. de Koningin 1898—1923.
I. G. = De Indische Gids.
Ind. Merc. = De Indische Mercuur.
L Mil. Tijds. = Indisch Militair Tijdschrift. Batavia.
I. Tolk = De Indische Tolk van het Nienws van den Dag.
t. S. = Indisch Staatsblad.
Jeekel pr.schr. = L. J. P. J. Jeekel. Het Sumatratractaat. Utrecht 1881.
Kleffens (Van — pr.schr.) = E. N. van Kleffens: De internationaal-rechtelijke betrekkingen tusschen Nederland en Japan (1605—heden). Leiden 1919.
Kleintjes = Mr. Ph. Kleintjes. Staatsinstellingen van Ned. Indië.
Kol. Jaarb. = Koloniale jaarboeken. Maandschrift ter verspreiding van kennis der Ned. en buitenlandsche overzeesche bezittingen. Zutphen en 's-Hage 1861—1864.
Kol. Tjjds. = Koloniaal Tijdschrift. Uitgegeven door de Vereeniging van ambtenaren bh" het Binnenlandsch Bestuur in Ned. Indië.
Kol. Versl. — Koloniaal Verslag.
Kol. Weekbl. = Koloniaal Weekblad. Orgaan der Vereeniging „Oost en West".
Kon. Besl. = Koninklijk Besluit.
Korff pr.schr. = K. H. Korff:: Koloniale Concessiewetgeving. Leiden 1913.



XV
Krabbe (J. — pr.schr.) = J. Krabbe. Toelating en Uitzetting van vreemdelingen. Leiden 1912.
Kroniek. = De Kroniek. Een Alg. Weekblad. Bed. P. L. Tak. Amsterdam 1895.
Lekkerkerker (C. — Bali en Lombok) = Overzicht der literatuur omtrent deze eilanden tot einde 1919. Uitgave van het Bali-instituut 1920.
Letterb. = Algemeen Konst- en Letterbode. Haarlem en 's-Hage. Niéuwe Reeks. 1854 en '55.
Loudon pr.schr. = John Loudon. De „Drie Regelen" van het Tractaat van Washington. Leiden 1890.
Lucardie. Zuidzee = W. J. Lucardie. Rond de Stille Zuidzee, Bandoeng z. j. (1923).
Marcella pr.schr. = H. Marcella. De Algemeene Bepalingen van Wetgeving voor Ned. Indië. Leiden 1913.
Med. Zeew. = Mededeelingen betreffende het zeewezen. Uitgegeven door het Ministerie van Marine.
Mil. Speet. = De Militaire Spectator. Tijdschrift voor het Ned. leger.
Mij er. Havens N. I. = Mr. P. Mjjer. Over het openstellen van kusthavens voor den algemeenen handel in Ned. Indië. 's-Hage 1859.
Ned. Or.boek = Nederlandsen Oranjeboek.
Ned. W. v. h. R. = Nederlandsen Weekblad van het Recht.
N. S. = Nederlandsen Staatsblad.
Oc. Highw. = Ocean Highways, Geographical Re-view ed. by C. R. Markham (m. k. en pl.) London 1873.
Panhuys (Van — pr.schr.) = F. G. van Panhuys. Uitlevering van vreemde misdadigers met betrekking tot onze overzeesche bezittingen. Leiden 1891.
Peterm. Mitt. = Petermanns Mitteilungen.
Beg. Alm. = Regeeringsalmanak van Nederlandsen Indië.
Regt N. I. = Het Regt in Nederlandsch Indië, Regtskundig Tijdschrift, vanaf 1849.
Rep. Cons. U. S. = Reports from the Consuls of the United States.
Sande Bakhuyzen (v. d. — pr.schr.) = A. van de Sande Bakhuyzen. Nederlandsch Onderdaanschap. Leiden 1900.



XVI
Sloet. Tijds. = Tijdschrift voor Staathuiskunde en Statistiek door Mr. B. W. A. E. Sloet tot Oldhuis. Zwolle 1841—1865.
Smulders pr.sohr. — C. M. Smulders. Geschiedenis en Verklaring van het Tractaat van 17 Maart 1824. Utrecht 1856.
Spanjaard pr.schr. = Mr. L. Spanjaard. Nederlandsche Diplomatieke en andere bescherming in den vreemde (1795—1914). Leiden 1923.
Swart. Verh. = Verhandelingen en Berigten betrekkelijk het Zeewezen en de Zeevaartkunde, verz. en uitgeg. door Jacob Swart. Nieuwe volgorde. Amsterdam 1852—1865.
Tets (Van — pr.schr.) = G. C. W. van Tets. Eenige opmerkingen naar aanleiding van de Nederlandsche neutraliteitsproclamaties uit den laatsten tijd. Leiden 1909.
T. A. O. = Tijdschrift van het Kon. Aardrijkskundig Genootschap.
T. v. N. L = Tijdschrift voor Neerland's Indië. Uitgeg. door Dr. W. R. van Höevell.
T. L. N. N. I. = Tijdschrift voor Nijverheid en Landbouw in Nederlandsch-Indië.
Tijds. Mij. Nijv. = Tijdschrift der Ned. Mij. ter bevordering van Nijverheid.
Tgds. Nijv. = Tijdschrift ter bevordering van Nijverheid. 1833— 1865.
Tijds. Nijv. N. I. Tijdschrift voor Nijverheid in Ned. Indië. Uitgeg. door de N. I. Mn', van Nijverheid.
T. I. Taal L. en V.k. = Tijdschrift voor Indische Taal-, Land- en Volkenkunde, uitgeg. door het Bataviasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen.
Tijds. Zeew. — Tijdschrift van de Vereeniging Het Nederlandsche Zeewezen.
Ver. Chr. St. = De Vereeniging Christelijke Stemmen. Hoofdredacteur O. G. Heldring. Amsterdam. Dl. I—XIX. 1847—1865.
V. V. = Voorloopig Verslag.
Waal (E. de) = E. de Waal. Onze Indische Financiën.



1
BESTUUR.
Gevallen No. 1, 2 en 3.
GEVAL No. 1.
1851. Wereldtentoonstelling te Londen.
Op deze tentoonstelling was uit Ned.-Indië bijna niets te vinden. In de Indische pers werd dit geweten aan de nalatigheid van het Gouvernement, dat „in de eene hand het zwaard, in de andere het koopmansjournaal houdt", „tegelijk souverein en handelaar wil zijn".
Er blijkt uit dat de noodzakelijkheid van behoorlijke vertegenwoordiging van Ned-Indië bh" dergelijke gelegenheden nog onvoldoende door de Ind. Reg. werd ingezien.
T. v. N.-I. 14e j. 1852, II, bl. 255.
Eene opgave van de gezamenlijke bekroonde inzenders met betrekking tot de Indische gewesten: Astrea II, 1852, bl. 95.
GEVAL No. 2.
Wenschen van den Engelschen handel, te kennen gegeven aan den Resident van Soerabaia.
Op 24 September 1851 verstrekte een Engelsch handelshuis te Soerabaia den Resident aldaar op diens verzoek inlichtingen over hetgeen het Gouvernement zou kunnen doen tot verbetering van het handelsverkeer met Bali, Lombok en Soembawa. Uit het antwoord bleek o.a. dat men bezwaar ondervond van de uitoefening van het kliprecht (het afloopen door de bevolking van gestrande schepen van vreemdelingen) en van de monopolisatie van den handel door de inlandsche vorsten, ten gevolge waarvan de vreemdelingen overgeleverd waren aan de willekeur der sjahbandars of havenpachters.
Voorbeeld van verzorging door den Resident van het internationaal handelsbelang.
T. v. N.-I. 17e j. 1855, I, bl. 130—132.
Over de toestanden op Bali en Lombok in de eerste helft der 19e eeuw, in 't bjjz. over kliprecht en inl. handelsmonopolie zie de litteratunr-opgaven bij C. Lekkerkerker: Bali en Lombok.
GEVAL No. 3.
1852/55. Vrees voor verwikkeling met Engeland in verband met concessies op Karimoen.
In 1852 had de Sultan van Lingga aan twee Engelsche onderdanen van Singapore, de kooplieden Read en Cursedjee eene concessie verleend voor de uitsluitende exploitatie van tinmijnen op het eiland Groot-Karimoen, vlak bij Singapore gelegen. In verband met het bepaalde bij art. 12 sub b. van het tractaat van 1824, wilde men liever geen Engelsche nederzettingen aldaar en is de uitvoering dezer concessie verhinderd. De Sultan van Lingga werd bij mani-



2
BESTUUR.
Gevallen No. 3, 4 en 5.
fest van 21 September 1857 vervallen verklaard van het Rjjk van Lingga, Riouw en Onderhoorigheden. (Vgl. geval 278 onder Politie).
Voorbeeld van toezicht op concessierecht, waar dat recht in handen van vazallen is.
Verdediging onzer rechten op de Karimoen eilanden: T. v. N. L 15e j. 1853, I, bl. 456.
Bijzonderheden nopens de concessie: T. v. N. I. 17e j. 1855, I, bl. 58.
Bijzonderheden nopens de wijze waarop de uitvoering is verhinderd: T. v. N. I. 17e j. 1855, I, blz. 58.
GEVAL No. 4.
Toezending aan de Indische Regeering van een oud Nederlandsch archief uit Bengalen.
Bjj brief van 5 Augustus 1853 werd door het Britsche Gouvernement te Calcutta, namens den Gouverneur van Bengalen, ter beschikking van de Ned. Ind. Regeering gesteld het geheel of een gedeelte der officeele bescheiden, behoorende tot het voormalig Nederlandsch archief van Chinsurah, eene der bezittingen op het vasteland van Indië, in 1824 bij het Londensch tractaat aan Groot-Britannië afgestaan, welke bescheiden gevonden waren in de nalatenschap van wijlen den heer Herklots.
Daar deze stukken behoorden tot een belangrijk tijdvak van de geschiedenis der Nederlanders in Indië, kwam het wensehelijk voor om, ofschoon zh' niet alle even belangrijk toeschenen, het aanbod in zijn geheel aan te nemen.
Van die aanneming werd door den Algemeenen Secretaris kennis gegeven aan het Britsche Gouvernement, met verzoek tevens om al de bedoelde bescheiden van Singapore herwaarts te willen zenden.
Voorbeeld van behartiging van wetenschappelijke belangen door de Britsche Overheid.
Kol. Versl. over 1853. bl. 82.
GEVAL No. 5.
Bemoeienis van de Indische Regeering met de opleiding van Chineesche tolken.
Naar aanleiding van een voorstel, in September 1853 door het Indisch Bestuur gedaan om twee of drie Europeesche jongelieden aan het Ned. consulaat te Canton te verbinden, met het hoofddoel hen grondig in de Chineesche talen te doen onderwijzen, werd daartoe in 1854 de Koninklijke machtiging verleend. De Ned. consul in China, door het Indisch Bestuur omtrent de uitvoering van dezen maatregel geraadpleegd, verklaarde zich bereid over de jongelieden,



8
BESTUUR.
Gevallen No. 5, 6 en 7.
die door het Gouvernement naar Canton zouden worden gezonden, een bijzonder toezicht te houden.
In October 1855 werden twee jongelieden bestemd om voor 's Lands rekening te worden opgeleid als tolken in de Chineesche taal. Zn' werden toevertrouwd aan de leiding van den nieuwbenoemden consul te Canton J. des Amorie van der Hoeven.
Dit is ons eerste geval van bemoeienis van het Ind. Gouvernement met Chin. aangelegenheden.
De bedoelde consul te Canton was benoemd door de Indische Regeering en rechtstreeks aan die Regeering ondergeschikt (vgl. Min. v. Kol. Baud op 16 Jan. 1847, aangehaald bij Spanjaard, prschr. bl. 321). Op de Indische begrooting voor 1850 en volgende jaren is een post uitgetrokken voor het consulaat in China. (Vgl. Kol. Versl. over 1850 bl. 138). Alle aanrakingen met China hadden in die jaren rechtstreeks met de Ind. Reg. plaats. Kol. Versl. over 1854, bl. 131; 1855, bl. 442.
GEVAL No. 6.
1853. Het Ned. Ind. Gouvernement verleende eene vergunning aan A. R. Wallace, voor een reis op de Moluksche eilanden, Celebes en Timor, in Tiet belang der aardrijkskunde en natuurlijke historie.
Waar deze vergunning in zich sloot de bereidwilligheid der Ind. Reg. tot hulpverleening, waar noodig, is dit het eerste geval waarin dit onderdeel der internationale Bestuurstaak naar voren treedt. Letterb. 1856, bl. 46.
GEVAL No. 7.
1854. Onder Engelschen invloed wordt de werving van Afrikanen voor het Ind. leger beperkt.
In de dertiger jaren der vorige eeuw werden op vrij groote schaal Afrikanen ter kust van Guinea aangeworven voor dienstneming in het O. I. leger, vnL in ons eigen gebied van St. George d'Elmina. Over het aantal loopen de cijfers uiteen, in de drukke jaren schijnt het 1000 man per jaar te hebben bedragen. Na gedrild te zh'n voldeden zij uitstekend. Het Ned. Gouvernement bediende zich voor die werving van de tusschenkomst van den „Koning" van Ashanti, die bij levering van het gevraagde aantal „raw Africans" als tegenpraestatie onzerzijds geld en wapens ontving.
Spoedig kwam hiertegen verzet van de zijde der Europeesche anti-slavernijbeweging. Heftige uitvallen werden gedaan in de „Annales de 1'Institut d'Afrique", in de „Morning Herald" en in de „Antislavery Reporter" der veertiger jaren, waarin deze werving



4
BESTUUR.
•GevaHen No. 7 en 8.
als slavenhandel werd gestempeld en in strijd met de internationale verplichtingen van Nederland genoemd. Tegenbetoogen o.a. van Prof. Des Amorie van der Hoeven hielpen niet. rb 1854 werd de werving plotseling gestaakt, naar het schijnt op aanzoek van de Engelsche Regeering, bh' de Nederlandsche gedaan. Later moet weder een voorstel uit Indië zijn gekomen om de werving opnieuw te openen, doch bh' het verbod is „om politieke redenen" volhard geworden.
Het denkbeeld is toen in de pers gekomen om het kabinet te Washington te polsen over een werving van vrije negers in de Ver. Staten voor ons Indisch leger. Na volbrachten krijgsdienst zou men hen op sommige onbewoonde eilanden kunnen laten koloniseeren ena. Bij dit denkbeeld schijnt het gebleven te zh'n.
Toegegeven moet worden dat vooral tengevolge van het intermediair van den inlandschen vorst de grens tusschen slavenhandel en vrh'e dienstwerving moeilijk te trekken is geweest. Niettemin draagt het optreden van Engeland hier het karakter van interventie in onze binnenlandsche aangelegenheden welke onze Regeering, zich eenmaal op het standpunt geplaatst hebbende, geen slavenhandel te drijven, niet had behoeven te dulden, doch b.v. aan arbitrage had kunnen onderwerpen.
Bijdr. Ned. en Vr. Kol. 1844, bl. 282. T. v. N. I. 16e j. 1854, I, bl. 367.
Am. State Papers, 1863, II, bl. 810. Sloet. Tijds. XXII, bl. 182.
GEVAL No. 8.
Verwikkelingen tusschen den Commandant van het Fransch oorlogsschip „La Sybille" en onze autoriteiten te Amboina.
Gedurende den Krimoorlog verscheen een Fransch oorlogsfregat „La Sybille" geheeten onder bevel van den kolonel Maisonneuve, ter reede van Amboina, gedeeltelijk om zich van ververschingen te voorzien, gedeeltelijk om eenige zijner manschappen, die aan de cholera leden, in het hospitaal te laten verplegen. Al aanstonds werd het bh' de komst ter reede door het fregat gegeven saluut niet van den wal beantwoord. Bovendien maakte de Gouverneur der Molukken zwarigheid om de zieke Franschen der equipage in het hospitaal op te nemen, wh'1 hij van meening was dat de plichten der neutraliteit die hem waren opgelegd, daartegen in den weg stonden. Immers, met eene herstelde equipage zou men beter tegen de Russen kunnen ageeren dan thans mogelijk was.
Het T. v. N. I. deelt nog mede, vernomen te hebben dat de commandant van het fregat zich bh' den Gouverneur-Generaal heeft beklaagd over de behandeling, van den Gouverneur der „Molukko's" ondervonden en tevens zijn eigen Regeering daarvan heeft kennis



5
BESTUUR.
Gevallen No. 8 en 9.
gegeven. De Fransche Gezant te 's-Gravenhage moet zich vervolgens tot den Nederlandschen Minister van Buitenlandsche Zaken gewend hebben om opheldering te vragen. In 1855 was deze zaak nog hangende en verre van geschikt of geëindigd.
Het T. v. N. I. deelt verder mede door „een ministerieel blad der Residentie" in „bittere en smadelijke bewoordingen" te zijn hard gevallen, dewijl de bijzonderheden omtrent den aard van het gerezen geschil niet juist zouden zijn vermeld. Het T. verweert zich hiertegen met een voor dien tijd kenteekenend beroep op het drukpersreglement, dat de Indische dagbladpers zoozeer muilbandde, dat het moeilijk was goed te worden ingelicht, en vraagt, dat het „ministerieel blad" dan de juiste lezing geve.
Door deze toevoeging is een nader onderzoek hier wel gewenscht. Onwaarschijnlijk klinkt de toedracht intusschen niet. Dergelijke incidenten hebben zich meer voorgedaan. Niet altijd waren de plaatselijke autoriteiten voldoende geïnstrueerd. N.m.m. had de Sybille binnen de door het neutraliteitsrecht gestelde grenzen ververschingen mogen aan boord nemen en had men de zieke leden der bemanning moeten opnemen tot herstel en vervolgens interneeren. Het niet beantwoorden van het saluut is minoris momenti als zijnde op zn'n ergst een verzuim van formaliteit —vgl. J. Loudon. Pr.schr. bl. 53 v.v. — temeer, omdat van niet-erkenning als oorlogvoerende partij hier geen sprake kon zh'n.
Vermoedelijk is het met excuses afgeloopen. Het T. v. N. I. vermeldt nog, dat de toenmalige Gouverneur der Molukken intusschen op zh'n verzoek eervol is ontslagen en stelt de vraag of hier aan «enig verband met het medegedeelde moet worden gedacht. In het door mn' geraadpleegde ex. van het T. v. N. I., toebehoorende aan het Min. v. Koloniën, staat op den kant met potlood een pertinent ..neen".
De stukken zouden een en ander moeten uitwijzen. T. v. N. L 17e j. 1855, I, bl. 398, II, bl. 62.
GEVAL No. 9.
1855. Ned. Indië op de Wereldtentoonstelling te Parijs.
Eene in Ned. Indië gevormde en door het Gouvernement erkende ■en ondersteunde Commissie bezorgde de inzending.
Bijzonderheden nopens den brief van C. A. Granpré Molière, J. Groll en E. Netscher aan de Ind. Reg., over de samenstelling eener commissie ter bevordering van inzendingen (Notulen der Mij. v. Nijverheid 13 April 1854).
T. v. Nijv. N. I., I, 1854. Oorspr. Bijdr. 87.
Erkenning en ondersteuning dier Commissie door het Ind. Gouvernement (Notulen id. 11 Mei 1854).
T. v. Nn'v. N. I., als boven 91 en Uittreksel No. 169.



6
BESTUUR.
Gevallen No. 9, 10, 11 en 12.
Het plan der inzendingen: T. v. Njjv. N. I. XVIII, 2e Reeks Hl, 1855, 5e stuk, bl. 412.
Het Alg. Regl. voor de Wereldtentoonstelling te Parijs, T. v. Nijv. K. I., I, 1854. Uittreksel No. 151.
GEVAL No. 10.
1856. De gep. kolonel van het Indische leger G. F. Scharten begaf zich naar Londen om in opdracht van de Ned. Regeering soldaten te werven voor de voltalligmaking van dat leger. Het schijnt dat men vooral het oog had op vreemde vrijwilligers van allerlei nationaliteit uit het Engelsche leger, die op den len October van dat jaar van dienstverband zouden worden ontslagen. T. v. N. I. 18e j. 1856, II, bl. 267.
GEVAL No. 11.
April 1857. Inbezitneming van de Kokos- of Keelingeilanden door Engeland. Nederland heeft zich hiertegen niet verzet, hoewel van verschillende zijden betoogd werd, dat die inbezitneming streed met het tractaat van 1824, waarbij deze eilandengroep niet van het Ned. Ind. gebied was uitgesloten.
T. v. N. I. 19e j. 1857, II, bl. 157 en 313, 1858, I, bl. 69
Bn'dr. Best. Ned., I, 1858, bl. 343.
GEVAL No. 12.
Anierikaansch Onderzoek naar Nederlandsche Souveretniteitsrechten.
In 1857 benoemde het Congres te Philadelphia eene Commissie om de souvereiniteitsrechten van Nederland op de verschillende inlandsche Staten in Indië te onderzoeken.
Aan dit bericht wordt door den heer Sloet (zie onder) toegevoegd dat ons koloniaal stelsel de wereldopinie tegen ons in het harnas gejaagd heeft. „Gelooft men dat bijvoorbeeld de Amerikanen onze soevereinitietsregten op Nieuw Guinea zullen eerbiedigen omdat daar onder het Bestuur van den heer Rochussen paaltjes in het strand geslagen zijn, of omdat de sultan van het ons onderhoorige Ternate rooftogten in het land der Papoeas laat doen onder de benaming van zh'n schatting te innen? Zal men zich naderhand niet beklagen dat men onze waarschuwende stem in den wind geslagen heeft om tijdig die overoude contracten met de inlandsche vorsten te herzien, te bevestigen en uit te breiden?"
Een waarschuwing dus,, het Nederlandsch gezag overal in den Archipel daadwerkelijk te vestigen, waarbij gewezen wordt op mogelijke buitenlandsche mededinging.
Van dit onderzoek is irrij verder niets gebleken. Sloet. Tn'ds. XIV, bl. 349.



BESTUUR.
Geval No. 13.
GEVAL No. 13.
Houding van den consul-generaal van Frankrijk te Batavia tegenover de dagbladpers.
In het jaar 1859 bestond in Ned. Indië ontevredenheid over de houding, door de Pransche consulaten aldaar aangenomen tegenover de dagbladpers, zich uitende in een controle van „alle dagbladen, zelfs advertentiebladen, te dien einde door de consulaten verzameld en naar Frankrijk opgezonden", en in eene censuur, in den vorm van aanschrijvingen aan de redacties en waar deze brieven „met ernst werden teruggewezen, door klagten aan de regeringen".
De consul-generaal van Frankrijk te Batavia, A. de Codrika, had zich volgens het T. v. N. I. reeds tweemaal in brieven aan den hoofdredacteur van het Bataviasch Handelsblad onbehoorlijke aanmerkingen veroorloofd. De eerste diér brieven was genegeerd, de tweede reeks aanmerkingen „met den meesten ernst afgewezen". Vervolgens moet de consul-generaal zich namens zjjn souverein tot de Ned. Regeering hebben gewend met een klacht wegens beleediging van dien souverein.
De heer Van Hoëvell, aan wiens „Varia" in het T. v. N.-I. het bovenstaande is ontleend, en die de gewraakte artikelen heeft gelezen, verklaart dat, hoewel het Bat. Hbl. niet van groote sympathie voor Frankrijk getuigde, er inderdaad niets beleedigends in is geplaatst. Hjj vergelijkt daarbij hetgeen o.a. Duitsche en Engelsche weekbladen dier dagen over Napoleon III opdischten.
Aangenomen, dat de feiten juist zjjn opgegeven, bestaat de eenige incorrectie van den consul-generaal daarin dat hij zich rechtstreeks tot de Nederlandsche Regeering zoude hebben gewend, en daarmede een diplomatieke handeling hebben gepleegd. Volgens art. 2 v. h. betrokken tractaat van 8 Juni 1855 (Ns. : 44 I.S. : 66) is de consulgeneraal handelsagent, meer niet, en zh'n werk: bescherming van den zeehandel der Franschen, terwh'1 art. 6 daarvan hem alle diplomatieke waardigheid ontzegt, zoodat iedere aanvrage, die aan de Regeering van een der beide Staten moet geschieden, plaats heeft door tusschenkomst van den diplomatieken agent te 's-Gravenhage of te Parijs gevestigd, behoudens hooge urgentie.
N. m. m. had de consul-generaal niet alleen het volste recht, doch zelfs den plicht zich volledig op de hoogte te houden van hetgeen in de dagbladen over zjjn land. en regeering werd gezegd, voorzoover zulks ook indirect voor den handel der Franschen van belang kon zijn. Bh' de beoordeeling van zh'n optreden houde men echter in het oog het: c'est le ton qui fait la musique, waar ook uit andere uitingen blh'kt, dat dit optreden wel critiek uitlokte. Men leze de vermakelijke beschrijving van eene receptie ten zijnent ter gelegenheid van een Franschen nationalen feestdag. Ten slotte bedenke



8
BESTUUR.
Gevallen No. 13, 14 en 15.
men de stemming, in die dagen te Batavia heerschende, tegen den Gouverneur-Generaal Pahud, zoodat een weinig belangrijk feit als het bovenbedoelde werd aangevoerd om de zwakheid van diens bestuur te demonstreeren.
Ook hier zou archiefonderzoek de zaak moeten uitwijzen.
T. v. N.-I. 21 j., 1859, I, bl. 435.
De receptie: ibid. 22e j. 1860, I, bl. 60.
GEVAL No. 14. 1859. Nederlandsch Consulair personeel in Japan.
Ingevolge ons verkregen recht uit het handelstractaat met Japan van 18 Augustus 1858 (N. S. 1862: 186; I. S. 1863: 5) richtten wij aldaar in het volgend jaar een consulairen dienst in. Bh' Gouv. Besl. van 12 November 1859 werd aan den Ned. Commissaris Mr. J. H. Donker Curtius op verzoek eervol ontslag verleend en werd Mr. J. K. de Wit benoemd tot Consul-Generaal met Nagasaki als standplaats. In tegenstelling tot zh'n voorganger kreeg de heer De Wit geen diplomatiek karakter. Aan hem werd toegevoegd een kanselier, die tevens moest uitoefenen de functiën van notaris, vendumeester, ambtenaar van den burgerlijken stand en agent van de weeskamer. De Consul-Generaal kwam aan het hoofd te staan van consulaire agenten in de opengestelde havens van Japan.
Vermeld kan nog worden, dat de opvolger van dezen ConsulGeneraal (in 1863) wèl den titel van politiek agent kreeg en in 1868 bevorderd werd tot Minister-Resident. Zh'n opvolger (1870) was een diplomaat, evenals al onze verdere vertegenwoordigers te Tokio. De scheiding van onzen diplomatieken en consulairen dienst viel dus in Japan in het jaar 1870.
Evenals Donker Curtius was De Wit Indisch ambtenaar. Hij werd per s.s. „Groningen" naar Japan overgebracht, met welk schip de heer Donker Curtius naar Siam werd gevoerd, waar hij in November ter reede van Bangkok arriveerde.
Men lette op de benoeming van den Ned. Consul-Generaal en van het verder consulair personeel in Japan bij besluit van den Gouverneur-Generaal van Ned. Indië.
Kol. Versl. 1859, bl. 497, 1860, bl. 624. Von Kleffens pr.schr., bl. 215 v.v.
GEVAL No. 15.
1859. In een brief van 19 November 1859, te Soerabaia, gaf de heer W. H. Nash, consul van Portugal aldaar, een verslag van de wh'ze waarop de wet tot afschaffing der slavernij in Ned. Indië (N. S. 1859 : 33, I. S. 1859 : 46) is uitgevoerd.



9
BESTUUR.
Gevallen No. 15, 16, 17 en 18.
Bijzonderheden onbekend, wh'1 de bron niet is kunnen worden geraadpleegd.
Ver. Chr. St. XV 1861, bl. 66. (Overgen. uit de Annales d'Afrique).
GEVAL No. 16.
1860. De Belgische consul te Soerabaia rapporteert over den handel op Java.
De „Economist" van 1860 bevat een uittreksel uit het rapport van den consul van België te Soerabaia, Kervel, dd. 2 Juli 1860, loopende over de eerste helft van dat jaar en betreffende den toestand van den handel in zh'ne „residentie". Econ. 1860, bl. 467.
GEVAL No. 17.
1860. Tusschenkomst der buitenlandsche consuls te Batavia , ten bate van het Bataviasch Genootschap.
Onder de ingekomen brieven ter bestuursvergadering van het Bataviasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen van 8 December 1860 werden o.m. voorgelezen brieven van de consuls te Batavia van Baden, Hanover, Hamburg en Pruisen, België, GrootBritannië en Ierland, Zweden en Noorwegen, alle van 16 Nov. 1860;
de Vereenigde Staten v. N. Am. van 21 Nov. 1860;
Denemarken, Saksen en Oldenburg van 8 Dec.;
alle in antwoord op 's Genootschap» missive van den 3en Nov. 1860, waarbh' zij zich. bereid verklaarden te voldoen aan het verzoek, tot hen gericht, om, „hetzij particulier of in hun officieel karakter", de brieven en werken van het Genootschap te verzenden naar de landen, wier belangen zh' voorstonden.
Hiervan werd onder dankzegging nota genomen.
Een voorbeeld van wetenschappelijke hulpverleening door consulaire ambtenaren, althans voorzoover dit „in hun officieel karakter" geschiedde.
Dat dit middel te baat werd genomen is waarschijnlijk toe te schrijven aan de gebrekkige postverbindingen dier dagen, waarbh" de consuls vermoedelijk van tijd tot tijd de beschikking kregen over Batavia aandoende schepen hunner natie.
T. I. Taal L. en V.k. XI, 4e S., II, 1862, bl. 405.
GEVAL No. 18.
1860. De Nederlandsche vice-consul te Sidney rapporteert over den handel met Ned. Indië.
De „Economist" van 1862 bevat een uittreksel uit het rapport



10
BESTUUR.
Gevallen No. 18, 19, 20, 21 en 22.
van den Ned. vice-consul te Sidney over den handel tuschen Ned. Indië en Nieuw-Zuid-Wales in 1860.
Econ. 1862, bl. 252.
Swart. Verh. Ie afd., bl. 308.
GEVAL No. 19.
Uitwisseling van wetenschappelijk materiaal en van gegevens met andere landen.
In 1861 verstrekte het Ind. Gouvernement op ruime schaal kinaplanten en -zaden ten behoeve van dat van Britsch-Indië, waarvoor het wederkeerig een geschenk van kinaplanten ontving.
In 1862 voldeed de Ind. Reg. aan eene gelijke aanvrage van de Fransche Regeering.
Ten behoeve van het Russische Departement van Marine werd eene nota opgesteld over het meest in gebruik zijnde timmerhout op Java.
Kol. Versl. pver 1862, bl. .1062.
GEVAL No. 20. 1862. Diensten aan vreemde oorlogsschepen bewezen.
In het Kol. Verslag over 1862 wordt medegedeeld dat in dat jaar talrijke diensten door het Indische Gouvernement aan oorlogsschepen van allerlei natiën werden bewezen.
Dit komt herhaaldelijk voor.
Kol. Versl. over 1862, bl. 1026.
GEVAL No. 21. 1862. Internationale Tentoonstelling te Londen. Evenals in 1851 werd ook thans geklaagd over de onvoldoende vertegenwoordiging van Ned. Indië. Wel is daarvoor eene commissie benoemd geworden, doch die benoeming kwam te laat om de inzendingen goed voor te bereiden. Alle producten waren door elkaar heen opgesteld, enz.
Gelijke opmerking als bij 1851. Econ. 1862, bl. 400.
Eene opgave der bekroonde en eervol vermelde inzenders: Tn'ds. v. Nijv. XVI, 3e R. IV, 1863, ML 673 en 676.
GEVAL No. 22. 1862. De Nederlandsche consul te Uéïbourne rapporteert over den handel met Java.
De „Economist" van 1862 bevat een uittreksel uit het rapport van den consul der Nederlanden te Melbourne d.d. 25 Augustus 1862



11
BESTUUR.
Gevallen No. 22 en 23.
betreffende den handel en de scheepvaart tusschen die plaats en Java. Econ. 1862, bl. 476 en 477.
GEVAL No. 23.
1862. De betrekkingen met China, Japan en Siam gaan naar het Departement van Buitenlandsche Zaken over.
De leiding der betrekkingen van Ned. en Ned. Indië met China zoowel als met Japan werden bh' Kon. Besl. van 23 Juli 1862; No. 4, opgedragen aan den Minister van Buitenlandsche Zaken. Bh' Kon. Besl. van 4 December van datzelfde jaar gingen ook de betrekkingen met Siam op dien Minister over.
Gelijk bekend, had de Minister van Koloniën, in het koloniaal beheer de opvolger van de O. I. Compagnie, tot dat jaar de buitenlandsche betrekkingen over de genoemde Oostersche Rijken bestuurd. Alleen de Indische, niet de Nederlandsche, Regeering kwam tot dusver met de Japansche in aanraking, (vgl. Spanjaard pr.schr. bl. 310). De overdracht had plaats op grond van de overweging, dat de in China, Japan en Siam te behartigen belangen uit hunnen aard niet langer konden geacht worden meer bijzonder Ned. Indië te betreffen.
Het voor N. I. belangrijke gevolg van dezen maatregel is geweest, dat de rechtstreeksche bemoeienis van den Gouv.-Generaal met die landen sterk afnam. Bordewijk, pr.schr., spreekt zelfs van het „verdwijnen van een tak van zelfbestuur" (t.a.p. bl. 162). Die bemoeienis uitte zich tot dusver in het doen van benoemingen van consulair personeel1), het verleenen van bescherming2), e.d. Niettemin zal binken, hoe het diplomatiek en consulair personeel in het Verre Oosten voortging met velerlei diensten aan de Indische Regeering te bewijzen en er rechtstreeksche briefwisseling bleef tusschen den Landvoogd en den Ned. Gezant te Tokio. De besluiten zh'n nimmer gepubliceerd, het eerstgenoemde echter is te vinden bh' Van Kleffens pr.schr., bl. 319.
Kol. Versl. over 1862, bl. 1026. Spanjaard, t.a.p., bl. 139 v.v. Van Kleffens t.a.p., bl. 66—67.
1) Laatste geval: benoeming v. e. consul der Nederlanden te Bangkok, bij Gouv. Besl. v. 30 Mei 1862, No. 2.
2) Zie de gevallen, vermeld bij Spanjaard, bl. 144 v.v., waar echter blijkt, dat die bescherming om practische redenen ook na 1862 wel werd verleend.



12
BESTUUR.
Gevallen 24, 25 en 26.
GEVAL No. 24. 1865. Vestiging van nieuwe consulaten. In dit jaar voor het eerst exequatur verleend aan de volgende consuls: van Denemarken te Padang; „ Hanover te Soerabaia; „ Hessen te Semarang; „ Portugal te Batavia. Kol. Versl. 1865, bl. 627.
GEVAL No. 25. 1869. Bezoeken en vlagvertoon.
Omstreeks het midden van 1869 bracht de Gouverneur der Straits Settlements Sir Harry St. George Ord den Gouv.-Gen. een bezoek. Na ongeveer veertien dagen diens gast te zh'n geweest, keerde hij naar Singapore terug.
In Maart 1869 vertrok Zr. Ms. schroefstoomer le klasse „Djambi" naar Siam teneinde aldaar de Ned. vlag te vertoonen. De commandant maakte zijne opwachting aan het Siamsche hof, al waar zijne ontvangst niets te wenschen overliet.
Voorts werd in gevolge bevelen uit Nederland de vlag vertoond op de Perzische en Arabische kusten, in 't bijzonder te Djeddah, met het doel aldaar inlichtingen te verkrijgen nopens de politieke gesteldheid en de verhoudingen ten aanzien van de bedevaarten vanuit den Indischen Archipel naar Mekka.
Op 17 November 1869 was ook Ned. Indië door een oorlogsschip vertegenwoordigd bij de opening van het Suezkanaal. Kol. Versl. 1870, bl. 402.
Over de beteekenis van vlagvertoon vgl. Spanjaard prschr. bl. 134, speciaal in den Hedjaz, bl. 135—136.
GEVAL No 26. 1869. Zevende Internationale Congres voor de Statistiek.
In 1869 is eene Rijkscommissie in Nederland ingesteld tot regeling van de 7e bijeenkomst van het Internationaal Statistisch Congres dat van 3—12 September te 's-Gravenhage zou gehouden worden.
Een der af deelingen van die Commissie heeft een rapport of memorie uitgebracht naar aanleiding van de omtrent de statistiek der overzeesche gebieden zoo van Nederland als van andere mogendheden gestelde vragen. Belangrijke quaestiën betreffende die gebiedsdeelen stonden op het programma van het Congres, zooals:
Zwarigheden die een goede organisatie der statistiek in deze gebieden ondervindt;



13
BESTUUR.
Gevallen No. 26, 27 en 28.
de middelen, die verschillende Europeesche gouvernementen bezitten om, met eerbiediging der begrippen en vooroordeelen van de inlandsche bevolking statistische gegevens te verzamelen;
den toestand van de statistiek vóór en na de vestiging van het Europeesch gezag, vóór en na de min of meer doortastende pogingen om de inlanders tot Christenen te bekeeren, vóór en na den overgang van het bestuur dezer gebiedsdeelen van de vroegere handelscompagnieën op de kroon;
het bestaan, de inrichting, de rechten en verplichtingen van statistische bureaux en hunne resultaten;
de bevolkingsstatistiek en de middelen tot verbetering daarvan. T. v. N. L, 1869, II, bl. 150.
GEVAL No. 27.
1870. De Gouverneur-Generaal gemachtigd tot aanwerving van Japanners voor het leger.
In 1867 opperde de Ind. Reg. het denkbeeld, tot aanvulling van het Amboineesche gedeelte van het leger, Japanners daarbh' op te nemen, evenals voorheen ten th'de der O.-I. compagnie was gebeurd. De Ned. aftredende Minister-Resident in Japan, Donker Curtius, oordeelde dit denkbeeld voor uitvoering alleszins vatbaar.
In Juni 1870 werd de Gouv.-Generaal daartoe gemachtigd door de Ned. Regeering, in dier voege, dat hij zich vooraf bh' onzen nieuwopgetreden Minister-Resident in Japan zoude vergewissen, dat de werving in dat land geen bezwaar zoude ontmoeten, en dat met die raadpleging gewacht zou worden totdat bedoelde diplomatieke ambtenaar minstens een jaar langer in de gelegenheid zou zjjn geweest zich aldaar met personen en toestanden bekend te maken. Kol. Versl. 1870, bl. 416.
GEVAL No. 28.
± 1870. Plaatsing van een Engelsch consul op Lombok gevraagd.
Lombok was nog onder eigen vorstenbestuur. De daar gevestigde Engelschen ondervonden vele moeilijkheden van de inlandsche hoofden en hun handlangers, die als havenpachters optraden. Dit verklaart het door die Engelschen omstreeks 1870 gedaan verzoek aan den Gouverneur der Straits Settlements om ter bescherming hunner handelsbelangen, de plaatsing van een Britsch consul te Ampenan te willen bevorderen.
Het is niet gebleken, dat aan dit verzoek is gevolg gegeven. Van Eek. Schets, bl. 346 noot.



14
BESTUUR.
Gevallen No. 29, 30, 31 en 32.
GEVAL No. 29.
1871. Consulaire actie onzerzijds in Victoria tegen quarantainebepalingen.
Door het Gouvernement van Victoria (Australië) was quarantaine bevolen voor schepen, die uit Ned. Indië kwamen. Toen in het begin van 1871 de Gouverneur-Generaal van oordeel was, dat de gezondheidstoestand binnen Ned. Indië voor zoodanigen maatregel geen grond (meer) opleverde, stelde hrj langs consulairen weg pogingen in het werk om die quarantainebepalingen opgeheven te krijgen, en zulks met het gewenschte gevolg. Van de opheffing der gewraakte bepalingen werd mededeeling gedaan in de Java Ct. van 13 Juni 1871.
Hier heeft men een voorbeeld van rechtstreeksche betrekkingen tusschen twee overzeesche Regeeringen. Met den Consul moet bedoeld zjjn de Ned. Consul in Victoria. Waar het hier een handelsbelang betreft, heeft die tusschenkomst echter niets vreemds. Kol. Versl. 1871, bl. 242.
GEVAL No. 30.
1871. Vlagvertoon in Australië.
Met machtiging uit Nederland werd door den Gouv-Generaal een oorlogsschip, Zr. Ms. „Curacao", aangewezen tot het doen van vlagvertoon in de havens van de Oost- en Noordkust van Australië, waar een goede ontvangst werd genoten. De belangrijke gegevens op deze reis verzameld, zijn gepubliceerd in de Javasche Courant van 26 Januari 1872.
Kol. Versl. 1871, bl. 242, 1872, bl. 2.
GEVAL No. 31.
1871. Bezoek van den koning van Siam.
In 1871 bracht de koning van Siam een bezoek aan Batavia en Semarang. Voor de goede ontvangst werd zoowel door het Nederlandsche als door het Indische Gouvernement eene officieele dankbetuiging ontvangen.
Kol. Versl. 1871, bl. 242.
GEVAL No. 32.
1871. Zending van wetenschappelijk materiaal naar de V. S. v. N. Amerika.
Het departement van landbouw in de Ver. Staten had door tusschenkomst van onzen Minister-Resident te Washington een verzoek



15
BESTUUR.
Gevallen 32, 33, 34, 35 en 36.
gedaan om eene zending van Indische plantenzaden. Hieraan is in 1871 voldaan.
Kol. Versl. 1871, bl. 242.
GEVAL No. 33.
1872. Bewaring van consulaire archieven tijdens vacature.
Gedurende het onvervuld zijn van het consulaat van Italië te Padang, zn*n op verlangen van de betrokken regeering de archieven en zegels van dat consulaat door de Nederlandsche plaatselijke autoriteiten in bewaring genomen. Kol. Versl. 1873, bl. 3.
GEVAL No. 34.
1872. Vestiging van het Ned. consulaat te Djeddah.
In het Kol. Versl. van 1871 wordt gerapporteerd, als van veel gewicht, inzonderheid voor de behartiging der belangen van de N. I. bedevaartgangers, de te verwachten optreding van een vertegenwoordiger der Nederl. Regeering in Arabië, door de voorgenomen vestiging van een consulaat te Djeddah. De eerste consul werd benoemd in 1872.
Kol. Versl. 1871, bl. 242, 1872, bl. 2.
GEVAL No. 35.
1872. Uitreiking van Ned. decoraties in Siam.
In September 1872 werd een Ned. Indisch hoofdambtenaar naar Siam afgevaardigd, teneinde aan de beide vorsten en eenige dignitarissen van het Rijk de hun geschonken Ned. ordeteekenen uit te reiken. Hh' werd op een van 's Rijks oorlogsschepen overgebracht en goed ontvangen. De Eerste Koning van Siam deed naderhand nog schriftelijk, in antwoord op een van den Gouv.-Generaal ontvangen brief, hüjken van de bijzondere waardeering der hem verleende onderscheiding.
Kol. Versl. 1873, bl. 3.
GEVAL No. 36.
1872. Te Makassar werd een Duitsch consulaat opgericht, te Padang een consulair agentschap gevestigd. Het consulaat van Oostenrh'k-Hongarjje te Batavia werd tot consulaat-generaal verheven.
Kol. Versl. 1873, bl. 4.



16
BESTUUR.
Gévallen 37, 38, 39 en 40.
GEVAL No. 37.
1872. De Britsche consul te Batavia, Mac Lean, diende een memorandum in over Nederlands koloniale politiek en den toestand der inlandsche bevolking. Hierover volgde eene polemiek in de Engelsche pers.
T. v. N. I. 1872, I, bl. 421.
GEVAL No. 38. 1872. Opsporing van verdwaalde Italiaansche onderdanen.
De Italiaansche gezant in Japan richtte zich tot den Gouv.-Generaal met verzoek bestand te verleenen aan den commandant van het Italiaansche oorlogsschip de „Vettor Pisani" die belast was met het inwinnen van berichten omtrent het wedervaren van twee Italiaansche natuuronderzoekers, welke zich naar de binnenlanden van Nieuw-Guinea hadden begeven en van wien sedert niets meer was gehoord. De Ned. Ind. autoriteiten werden in October 1872 dienovereenkomstig van instructies voorzien, en spoedig ware de verloren schapen terecht.
Eenige voorwerpen aan vroegere Italiaansche reizigers in die streken door de inboorlingen ontroofd, werden bh" deze gelegenheid door de Ned. Ind. autoriteiten bemachtigd en, na in 1873 in Nederland te zh'n aangebracht, langs den diplomatieken weg aan de eigenaars terug gegeven.
Kol. Versl. 1873, bl. 3.
GEVAL No. 39.
1872. Het Ned. Ind. Gouvernement verleende hulp voor de opsporing van den Russischen natuuronderzoeker Mikloucho Maclay op Nieuw-Guinea.
Kol Versl. 1873, bl. 1.
GEVAL No. 40.
1873. Optreden van den Ned. consul te Singapore inzake het z.g. Atjehsche verraad.
Op 25 Januari 1873, terwh'1 Nederland bezig was te trachten een nieuw verdrag met Atjeh tot stand te brengen, vertrokken yh'f Atjehsche gezanten met het Nederlandsche oorlogsschip „Marnix" van Riouw naar Singapore om daar in opdracht van hun vorst een schip te koopen.-Zh' maakten van de gelegenheid gebruik om op 26 Januari hunne opwachting te maken bh' den Amerikaanschen consul-generaal te Singapore en den volgenden dag bh' den Italiaanschen consul, met het doel hulp te krijgen tegen het Ned. Indische Gou-



17
BESTUUR.
Geval No. 40.
vernement, in ruil waarvoor de Sultan voordeelige handelscontracten wilde sluiten. De Amerikaansche consul-generaal Studer ging dadelhk hiermede accoord en gaf hun een concept-handelstractaat mede, de Italiaansche consul vroeg eerst schriftelijke voorstellen van den Sultan te ontvangen.
Onze consul te Singapore, de gekozen consul Read, een Engelschman, op 13 Februari 1873 te Singapore terugkeerend van eene zakenreis naar Siam, vernam van een Maleischen spion wat er gaande was en seinde op 15 Februari aan den Gouverneur-Generaal Loudon: „Intrigues van veel belang ontdekt der Atjehsche ênvoyés met den Amerikaanschen en Italiaanschen consul, waardoor onmiddellijk handelen misschien noodzakelijk wordt; bijzonderheden per eerste boot". Als aanvulling daarop zond hh' den volgenden dag nog een telegram: „De envoyés hebben zich bh' den Amerikaanschen en Italiaanschen consul vervoegd, hadden een algemeenen brief van den Sultan en roepen hulp in tegen de gehate Nederlanders. Amerikaansche consul beloofde onmiddellijk aan admiraal Jenkins in China te zullen schrijven en stelde een tractaat op van 12 artikelen hetwelk door den Sultan moet geteekend worden en daarna hierheen terug gezonden. Italiaansche consul wacht een specialen brief van den Sultan, doch kapitein Racchia, de diplomatieke agent van Italië in Indië en thans hier, wacht op twee oorlogsschepen en zou spoedig naar Atjeh kunnen gaan. De Amerikanen zouden waarschijnlijk in 2 maanden gereed zijn daarheen te gaan. Aan deze informatiën kan geloof gehecht worden".
Deze telegrammen gaven den Gouv.-Generaal Loudon aanleiding om aan den Minister van Koloniën te telegrafeeren:
„Consul-Generaal Singapore bericht verraad van Atjeh. Gezantschap heeft aldaar hulp van consuls Amerika en Italië tegen ons gevraagd. Beiden hebben zich met de zaak bemoeid. Wil trachten tegenbevel van Gouvernementen voor onthouding te provoceeren. Consul Amerika stelt Atjeh tractaat voor en schrijft aan Admiraal in China. Racchia wacht twee schepen en trekt dan naar Atjeh".
Onze gezanten te Washington en Rome kregen inderdaad de gevraagde opdracht, waarbij bleek dat de Amerikaansche consul op eigen gezag had gehandeld en door zijn gouvernement werd gedesavoueerd; en dat Racchia niets met de zaak te maken had willen hebben. De Minister van Buitenlandsche Zaken te Rome Visconti Venosta aarzelde aanvankelijk, doch zond ten slotte het bevel tot onthouding af.
Het optreden van Read heeft h. t. 1. het onderwerp van veel critiek uitgemaakt. Met name werd hem verweten losse berichten te hebben opgeblazen en daardoor de Ned. en de Ind. autoriteiten een belachelijke rol te hebben laten spelen. Hiertegenover werd o.m. door den Min. van Kol. aangevoerd dat Read een Engelschman was



18
BESTUUR.
Gevallen No. 40, 41 en 42.
en geen diplomatiek vertegenwoordiger, en daarom zijne activiteit, waardoor hij ons zeven maanden lang steeds op de hoogte hield van wat er in de Atjehsche club te Singapore gebeurde, dubbel gewaardeerd moest worden.
Inderdaad is het de vraag, of Studer ook door zijne Regeering zou zjjn gedesavoueerd, indien hij het Indische Gouvernement was vóór geweest en handelend was opgetreden. De verwikkelingen waarin wh' dan met de Ver. Staten zouden zh'n geraakt, waren niet te overzien.
Wh' hebben hier een voorbeeld van diplomatiek optreden van een (gekozen) consulair ambtenaar in geval van dringende noodzakelijkheid.
Zooals bekend leidde dit dreigen van buitenlandsche invloeden in Atjeh, waar wh' na 1871 (traktaat met Engeland van N. S. 1872 : 18, I.S. 1872 : 94) de vrh'e hand hadden, in 1873 tot een ultimatum en tot den oorlog.
Tenslotte wordt nog gewezen op een uitlating van den heer J. T. Cremer in diens gedenkschriften in het Haagsch Maandblad van Pebr. 1924 (bl. 252) waar de juistheid der mededeelingen over deze aangelegenheid wordt in twijfel getrokken. De hypothetische wijze waarop dit gebeurt en het ontbreken van argumentatie geven m. i. geen aanleiding hierop in te gaan.
J. C. A. Bannink. Onze diplomatieke en consulaire dienst enz. Mil. Speet. 1910. bl. 358 e. v.
GEVAL No. 41.
1872/78. Bezoeken van onze diplomatieke en consulaire ambtenaren in het Verre O. aan Java.
In het laatst van 1872 en in het begin van 1873 werd zoowel de nieuwbenoemde Nederlandsche consul-generaal en zaakgelastigde in China, als de nieuwbenoemde Nederlandsche minister-resident in Japan in de gelegenheid gesteld om, ter verzameling van voor hun nieuwen werkkring nuttige inlichtingen omtrent de belangen van Ned. Indië, op hunne reis naar het Verre Oosten Java aan te doen, teneinde zich met den Gouv.-Generaal en de door dezen aan te wijzen autoriteiten in aanraking te stellen. Dit is het oudste mij bekende bericht uit de behandelde periode, dat er op wijst, dat men het belang inzag van kennis van Ned. Indië bij onze vertegenwoordigers in het Verre Oosten.
Kol. Versl. 1873, bl. 3.
GEVAL No. 42. 1873. De concessie der Eastern Extension Australasia and China Telegraph Company Ltd.
De oorspronkelijke concessie werd op 3 Mei 1870 door de Ned.



19
BESTUUR.
Geval No. 42.
Regeering (den Minister van Koloniën, daartoe door den Koning gemachtigd blijkens Kabinetsrescript van 1 Febr. 1870, No. 7) verleend aan en blijkens op 11 Mei d.a.v. voor een notaris te Amsterdam verleden acte aanvaard door de British-Austrahan Telegraph Cy Ltd, eene Engelsche maatschappij, vertegenwoordigd door hare wettige agenten. Deze concessie, opgenomen in Bijblad 2351, alsook in de Ned. St.Ct. van 15 en 16 Mei 1870 en in de Jav. Ct. van 28 Juni 1870, gaf aan de maatschappij vergunning tot het m werking brengen van een telegrafische verbinding als daar omschreven, echter geen uitsluitend recht, noch ook over een bepaald aantal jaren uitgestrekt. Met het oog op de nationaliteit van de concessiehoudster verdienen de volgende artikelen der concessie de aandacht: Art. 8. Het in Ned. Indië dienstdoénd personeel der ondernemers moet bestaan uit ingezetenen van Ned. Indië.
Art 18. Het Ned. Indische Gouvernement kan het gebruik der telegrafische verbindingen doen staken zonder dat de ondernemer daaraan een recht op schadevergoeding kan ontleenen.
Art. 21. De overdracht der concessie behoeft de goedkeuring van den Minister van Koloniën. ,■,..»
Voorts worden in art. 12 de geldelijke voordeden, uit het bedrut door het Gouvernement te genieten, vastgesteld, en verklaart art. 10. „in het algemeen en zooveel doenlijk, uitsluitend ter beoordeeling van den Gouv.-Generaal'', de bepalingen van het Internationaal Telegraafverdrag van Parijs van 17 Mei 1865 en van het daarbh"behoorende dienstreglement, (vgl. Regeling Geval No. 454) van toepassing op het gebruik van de telegraaf der ondernemers en wederkeerig op de Gouvernements-telegraaflijnen in Ned.-Indië.
In 1873 werd deze concessie overgedragen aan de Eastern Extension Australasia and China Telegraph Cy. Ltd., eveneens een Engelsche maatschappij. Bij Gouv. Besl. van 30 December 1875 werden in verband hiermede en met het Internationaal Telegraafverdrag van St. Petersburg van Juli van dat jaar, in de bestaande concessie eenige kleine wijzigingen gebracht, hoofdzakelijk het tarief betreffende (Bijblad 2892).
In den loop der jaren, toen zich het bedrijf der maatschappu zeer had uitgebreid, bleek eene nadere reglementeering noodig, welke plaats vond bij Ministerieele beschikking van 22 Maart 1905, No. 66 (Bh'blad 6311), welke later weder gewijzigd werd bjj Gouv. Besl. d.d. 6 Maart 1914, No. 4.
Deze herziene concessie, welke nog van kracht is, komt wat de met nationaliteit verband houdende bepalingen betreft, overeen met de oude, en bepaalt voorts in hoofdzaak, dat de maatschappij bjj uitsluiting het telegrafisch verkeer tusschen Batavia en Banjoewangi eenerzh'ds onderhoudt met Medan, de Straits en Australië anderzijds. Nader aangevuld werd de concesssie nog door



20
BESTUUR.
Gevallen No. 42 en 43.
Bijblad 6153. Ten behoeve van het verkeer met Australië, heeft de maatschappij onder de daarin vermelde voorwaarden en bepalingen de beschikking over een door haar eigen personeel en met haar eigen toestellen te bedienen afzonderlijke draad der Gouvernementstelegraaflijn op Java tusschen Batavia en Banjoewangi.
Ministerieel e Beschikking van 8 Mei 1906, Afd. A" (2e Bureau), No. 75. Vergunning voor eene telegrafische verbinding tusschen Java en de Kokos- of Keeling-eilanden.
Gouv. Besl. van 5 Juni 1915, No. 1: Aangeteekend, dat in afwijking van art. 10 van de op de Kokos-eilanden betrekking hebbende concessie een verminderde transittaks wordt uitgekeerd voor de „en passé" — Ned.-Indië geseinde z.g. speciale week-end telegrammen van en aan personen behoorende tot de expeditionnaire Engelsche troepen, het verplegingspersoneel inbegrepen.
Men ziet alzoo, dat een Engelsche maatschappij een belangrijk deel van het telegrafisch verkeer van Ned. Indië met de buitenwereld in handen heeft. Uit de enkele bepalingen der concessie, die met het oog op de nationaliteit der concessiehoudster zh'n gesteld, blijkt intusschen geen overdreven vrees voor een buitenlandschen concessionaris. Niet geheel vreemd aan zoodanige grootere bezorgdheid schijnt intusschen het feit, dat de oorspronkelijke vergunning van 1870, de algeheele herziening daarvan in 1905 en de concessie voor de Kokos-eilanden van 1906 door de Regeering in Nederland zijn verleend, en de aanvullingen bij besluit van den GouverneurGeneraal zijn geschied. Naar de letter der oude desbetreffende Kroon-ordonnanties van 1858 en 1876, die slechts van „de Regeering" spreken, kon zoowel vanuit het Plein als van Buitenzorg de concessie worden verleend en gereglementeerd. Men vergelijke hiermede de critiek, op deze concessiereglementeering, die beurtelings van Minister en Landvoogd uitgaat, door Mr. Korff in diens proefschrift geoefend. Inderdaad schijnt het meer logisch, dat de Gouverneur-Generaal krachtens art. 1 en 27 van het Reg. Regl. de concessie verleenende, die ook nader reglementeert, en alzoo alle regeling ten dezen in ééne hand blijft. Dat het verleenen der concessie in Nederland, het aanvullen daarvan in Indië, zou zh'n toe te schrijven aan zekere bezorgdheid voor het toelaten van buitenlandsche concessionarissen, is echter niet meer dan eene veronderstelling, die bjj gebrek aan archiefonderzoek moet blijven wat zh' is. Kol. Versl. 1879, bl. 142. Reg. Alm. 1924, I, bl. 379. Korff pr.schr., bl. 159.
GEVAL No. 43.
1873. Rechtstreeksche correspondentie tusschen de Besturen van Ned. Indië en van de Straits over de langdurige aanhouding



21
BESTUUR.
Gevallen No. 43, 44 en 45.
van Eng. onderdanen behoorende tot de „Ning Po" die in Juli 1873 wegens verbreking der Atjeh-blokkade was opgebracht.
Kol. Versl. 1875, bl. 1—2.
vgl. Spanjaard pr.schr. bl. 413.
GEVAL No. 44.
1873. Atjehsch afgezant in Constantinopel.
In 1873 was een afgezant van den Sultan van Atjeh, Abdoel Rahman geheeten over Mekka naar Turkije vertrokken om de bescherming der Porte tegen de Nederlanders in te roepen, waartoe het protectoraat over Atjeh aan den Turkschen Sultan werd aangeboden. Hjj bracht geruimen tijd te Constantinopel door. Beweerd wordt, dat de Porte in verband met het drijven van eene panislamitische partij in Turkh'e wel ooren had naar dit plan. Zeker is dat er diplomatiek beleid is noodig geweest om deze zaak te regelen en er eene wisseling van nota's heeft plaats gehad tusschen de Ned. en de Turksche Regeering en van een parth' trekken van Turkije in het Atjehsche conflict niets is gekomen. Het Kol. Versl. teekent hierbij aan dat die nota's slechts hebben ,.kunnen strekken tot versterking der vriendschappelijke betrekkingen tusschen beide Rijken".
Kol. Versl. 1874, bl. 2.
J. C. Bannink t. a. p., bl. 362.
GEVAL No. 45.
1873. Bescherming van Engelsche onderdanen tijdens den Atjehoorlog.
Op grond van geruchten nopens vijandelijkheden van de zijde der Bataks in het onder Nederlandsch gezag staande landschap Deli verscheen den 19en Mei 1873 aldaar ter reede het Engelsch oorlogsschip „Midge" om zoo noodig aan de Engelsche ondernemers aldaar eene wijkplaats aan te bieden. Daar echter van Gouvemementswege reeds de noodige maatregelen genomen waren tot beveiliging der ondernemingen door militaire macht, behoefde van het aanbod van den Britschen scheepsbevelhebber geen gebruik te worden gemaakt. Kort daarop werd het Gouvernementsstoomschip „Bronbeek" vóór Deli gestationneerd.
Engeland bevreesd voor het lot zijner onderdanen in verband met de op Ned. Indisch grondgebied heerschende onrust, wil aldaar zelf de bescherming ter hand nemen. De Gouverneur-Generaal wijst dit af, terecht van oordeel dat het in de eerste plaats tot zijne plicht behoort, de veiligheid der ingezetenen van Ned.-Indië te waarborgen. Kol. Versl. 1873, bl. 3.



22
BESTUUR.
Gevallen No. 46 en 47.
GEVAL No. 46. 1873. Te Malta, Gibraltar en Aden hadden detachementen suppletietroepen verplicht oponthoud wegens averij of zeeramp. Van de Britsche autoriteiten werd bh' die gelegenheden veel welwillendheid ondervonden.
Kol. Versl. 1873, bl. 3, noot.
GEVAL No. 47. 1873/80. Briefwisseling tusschen de Ned. en de Am,. Begeering over de afschaffing van rechten op Ned. Ind. producten. De Ver. Staten legden een recht op den indirecten invoer van koffie. De meeste daar ingevoerde koffie werd door Amerikanen te Amsterdam gekocht. Wegens invoer vanuit een Nederlandsche haven werd er dan door Amerika 10 % invoerrecht van geheven. Vroeger hieven ook wh' differentieele rechten bh' invoer in Ned. Indië van buitenlandsche producten. In 1852 kwam echter eene conventie tusschen Ned. en de V. S. tot stand, ter aanvulling van het verdrag van 1839, en waarin werd overeengekomen dat de differentieele rechten slechts zoolang zouden blijven gehandhaafd, als beide landen die zouden heffen. Schafte een van beide de rechten af, dan zou ook de andere zulks doen. Op 1 Januari 1874 had Nederland alle differentieele rechten in Ned. Indië afgeschaft. Aanstonds vestigde onze gezant te Washington daarop de aandacht der Am. Regeering, met een beroep op „de groote beginselen der reciprociteit, welke de V. S. steeds in acht namen". Spoedig werd ook de Ned. Minister van Buitenlandsche Zaken in de Staten-Generaal ondervraagd of de V. S. reeds vooruitgang maakten met de afschaffing der invoerrechten op Indische koffie. Op zjjn beurt sprak de Minister er den Amerikaanschen gezant in Den Haag herhaaldelijk over aan, waarbij de laatste zich steeds beriep op het feit, dat deze zaak de wetgevende macht der V. S. competeerde: tariefherziening is zaak van he.t Congres. De Minister van Btl. Zaken verzocht daarop den Gezant de aandacht van het Congres op deze aangelegenheid te willen vestigen. Het belang van den Ned. koffiehandel, die thans practisch van Amerika werd uitgesloten, drong tot handelen. Behalve op art. V van de conventie van 1852 wordt een beroep gedaan op het beginsel van reciprociteit. Men stelle het niet uit, er is juist zitting van het Congres.
Am. State Papers. 1874, bl. 794; 1880, bl. 807 v.v.
Ned. gez. Washington aan Secr. of State dd. 10 Nov. 1873.
Secr. of state aan Ned. gez. Washington dd. 31 Dec. 1873.
Ned. gez. Washington aan Secr. of State dd. 11 Maart 1874.
Secr. of State aan Ned. gez. Washington cld. 6 Juni 1874.
Am. gezant Haag aan Secr. of State dd. 20 Dec. 1879.
Secr. of State aan Ned. gez. Washington d.d. 6 Jan. 1880.
ïd. aan id. d.d. 12 Mei 1880.



23
BESTUUR.
Gevallen No. 48 en 49.
GEVAL No. 48.
1873/74. Nederlandsch-Amerikaansche briefwisseling over den Atjeh-oorlog.
Onze Gezant te Washington richtte zich op 31 Mei 1873 tot den Secretary of State om, onder opgave van de oorzaken en de aanleiding tot den Atjeh-oorlog een beroep te doen op de Regeering der V. S., dat deze dezelfde neutraliteit zouden bewaren als tot dusver. Een vertaald exemplaar van het manifest van den Ned. Commissaris-Generaal in Atjeh Nieuwenhuyzen is bh" dezen brief gevoegd.
Op 28 Maart 1874 schreef de Amerikaansche Gezant in Den Haag aan den Secretary of State te Washington met mededeeling van het antwoord door onzen Minister van Koloniën op de vragen van het lid der Tweede Kamer, Van Vollenhoven, gegeven, betrekkelijk het doel van den oorlog en de plannen der Ned. Regeering na een eventueele overwinning. Dit doel was, een verdrag met den Sultan te sluiten en diens gezag intact te laten, maar — voegt de Gezant er
bjj <Je opvolgende gebeurtenissen en de zwakheid van den Sultan
leidden tot de vestiging van het Nederlandsch gezag in de plaats van het zijne. Vermeld wordt dan de proclamatie van Generaal van Swieten van 31 Januari 1874, waarbij de annexatie plaats had. Am. State Papers 1873, bl. 730, 1874, bl. 778.
GEVAL No. 49.
1874. Afwijzing van eene aanvraag om emigranten voor Queensland.
Suikerrietplanters uit Queensland verzochten door tusschenkomst van den Ned. consul-generaal te Melbourne aan de Indische Regeering verlof om ten behoeve hunner ondernemingen werklieden op Java aan te werven. Dit werd geweigerd, daar hunne bescherming niet afdoend door bepalingen aldaar werd gewaarborgd.
Dit is het eerste bericht, in de behandelde periode aangetroffen, van de beschermende functie, door den Gouv.-Generaal over de Ned. onderdanen van deze categorie uitgeoefend. Daar er intusschen geen verbod op aanwerving van Javanen voor buitenlandsche ondernemingen bestond, is het bericht n.m.m. op te vatten in dezen zin, dat tevens of in de eerste plaats de hulp van de Ind. Reg. bh' de werving was verzocht, waarop ook wijst, dat het verzoek was ingediend door tusschenkomst van den Ned. consulairen ambtenaar te Melbourne. Wellicht ook is bedoeld geweest, dat vrijstelling zou worden verleend van de borgtochtbepalingen bh' indienstneming van inlanders naar het buitenland. Zeker is, dat tot 1887 toe herhaaldelijk aanwervingen plaats hadden en de in dat jaar uitgevaardigde



24
BESTUUR.
Gevallen No. 49, 50, 51 en 52.
verbodsbepaling juist ten doel bad daaraan paal en perk te stellen. Het doorloopend motief is: waarborgen zoeken voor afdoende bescherming der Javaansche arbeiders in den vreemde. v Kol. Versl. 1874, bl. 2.
GEVAL No. 50.
1874. Uitwisseling van wetenschappelijk materiaal met de Ver. Staten en Qostenrijk-Hongarije.
Door tusschenkomst van den Amerikaanschen consul te Batavia werden aan de Indische Regeering vanwege die der V. S. zaden aangeboden. Wederkeerig bood de Ind. Reg. eenige rijstsoorten aan ten vervolge op vroegere bezendingen.
De Oostenrh'ksch-Hongaarsche Reg. had verzocht gegevens te mogen erlangen aangaande de topografische en geodesische opnemingen in Indië. Hieraan werd voldaan door aanbieding van een aantal opzettelijk daartoe verzamelde bescheiden. Kol. Versl. 1874, bl. 2.
GEVAL No. 51. 1874. Japansche officieren vergezellen de 2e Atjeh-expeditie.
De Japansche Regeering verzocht en verkreeg voor twee officieren vergunning om de tweede expeditie te vergezellen.
Waarschijnlijk is deze vergunning door het Indisch Bestuur verleend; tenzij de zaak telegrafisch langs den diplomatieken weg is behandeld.
Kol. Versl. 1874, bl. 2.
GEVAL No. 52.
1875/76. Deelname van Ned. Indië aan de Wereldtentoonstelling te Philadelphia.
Het mogeln'ke is gedaan, aldus het Kol. Verslag, om Ned. Indië op eene waardige wjjze te doen vertegenwoordigen op de in 1876 te Philadelphia gehouden wereldtentoonstelling. In April 1875 vormde zich op uitnoodiging van den Gouverneur-Generaal te Batavia een commissie tot het bijeenverzamelen en verzenden van geschikte voorwerpen, terwijl het Indisch Bestuur eene som van ƒ 10.000.— ter beschikking van die commissie stelde voor de uitgaven.
Vergeleken bh* de jaren 1851 (Londen) en 1855 (Parijs) is dus vooruitgang merkbaar. Men begint het belang van Ned. Indië bh' wereldgebeurtenissen beter te begrijpen. Kol. Versl. 1875, bl. 141.
BH



25
BESTUUR.
Gevallen No. 53 en 54.
GEVAL No. 53.
1876. Zending-Groeneveldt naar Hongkong inzake koeliewerving voor Atjeh.
De geleidelijke openlegging van Atjeh had eene groote vraag naar arbeiders van elders doen ontstaan. De Indische Regeering had daarbij aan werkvolk uit China gedacht, en den tolk voor de Chineesche taal W. P. Groeneveldt eene zending naar Hongkong opgedragen, tegelijkertijd zich met het Britsche Bestuur van Hongkong in verbinding stellende teneinde de goede uitkomsten van die zending te bevorderen. Eenige jaren tevoren echter had het Britsche Opperbestuur de werving van koelies in Hongkong aan beperkende bepalingen onderworpen, zoodat de plaatselijke autoriteiten huiverig waren den heer Gr. eenige medewerking te verleenen. Toen aldus de zending van de Indische Regeering dreigde te mislukken, en hiervan bh' het Departement van Koloniën te 's-Gravenhage bericht was ontvangen, heeft de Ned. Regeering zich ter zake met het Britsche Gouvernement in betrekking gesteld. Het resultaat dezer diplomatieke onderhandeling was, dat den autoriteiten te Hongkong telegrafisch vergund werd den heer Gr. de meest mogelijke faciliteiten toe te staan.
Niettemin had de zending door bijkomstige omstandigheden toch niet het gewenschte gevolg. Vermogende Chineezén te Hongkong bh" den uitvoer van koelies uit China naar Singapore en Malakka betrokken, organiseerden onder de Chineesche samenleving te Hongkong een beweging tegen de pogingen van den Ned. ambtenaar, en daar de Britsche Regeering zich tot regel had gesteld om nimmer eene emigratie van eenig deel der Chineesche bevolking aan te moedigen tegen hun wil, zagen de Britsche autoriteiten zich toch weer genoopt tot eene gereserveerde houding.
Een voorbeeld van rechtstreeksche aanraking tusschen de Ned. en Engelsche koloniale Besturen, die vervangen wordt door den gewonen diplomatieken weg zoodra dit voor het welslagen der onderhandeling noodig blijkt.
Kol. Versl. 1876. bl. 1.
GEVAL No. 54. 1876. Bezoeken en vlagvertoon.
Zr. Ms. Curacao, die wh' in 1871'in Australië aantroffen, bracht thans een bezoek aan Siam.
Ook te Djeddah werd weder de vlag vertoond, van belang voor de Ned. Ind. bedevaartgangers. Kol. Versl. 1876, bl. 1.



26
BESTUUR.
Gevallen No. 55, 56, 57, 58 en 59.
GEVAL No. 55.
1876/77. Consulaire actie onzerzijds in Siam tegen verbod van veeuitvoer.
De handel en ook het leger in Ned. Indië hadden groot belang bh" den vrijen uitvoer uit Siam van Siameesch vee, welke vrijheid door ons tractaat was gewaarborgd*). Een uitvoerverbod, door de Siameesche Regeering niettemin uitgevaardigd, was aanleiding tot eene consulaire actie onzerzijds te Bangkok, waaraan nog andere consulaire vertegenwoordigers aldaar om dezelfde reden deel namen, en die tengevolge had dat de Siameesche Regeering zich zonder aarzelen bereid verklaarde den uitvoer van vee met Nederlandsche schepen toe te staan. Daar de uitvoer ten behoeve van Ned. Indië echter schier uitsluitend door schepen van vreemde nationaliteit placht te geschieden, rustte de consul niet alvorens eene algeheele opheffing van het verbod was verkregen. Kol. Versl 1877, bl. L
•) Art. 19. toch van het verdrag van 1863 (I. S. : 20) houdt in, dat de Nederlandsche onderdanen vrijheid zullen hebben in het Koninkrijk Siam
uit te voeren, naar alle plaatsen, elke soort van koopmansgoederen,
die op den dag der teekening van dat tractaat niet stellig verboden zijn of als een bijzonder monopolie beschouwd worden. Tot deze laatste uitzonderingen behoorde het vee niet.
GEVAL No. 56.
1877. Te Djeddah werd de vlag vertoond. Kol. Versl. 1877, bl. 2.
GEVAL No. 57.
1877. Een Portugeesch consulaat werd te Soerabaia opgericht. Kol. Versl. 1877, bl. 2.
GEVAL No. 58.
1877. Op verzoek der Japansche Regeering werden koffie- en kinaplanten gezonden, als tegengeschenk werden Japansche gewassen ontvangen, bestemd voor 's Lands plantentuin. Kol. Versl. 1877, bl. t
GEVAL No. 59.
1877. Hulp aan een Fransch natuurkundige op reis in N. I.
Een Fransch natuurkundige was door den Minister van Openbaar Onderwijs belast met een wetenschappelijke zending naar Ned. Indië. Hem werd toegestaan kosteloos gebruik te maken van de op dienstreis zijnde schepen der Gouvernementsmarine. • Kol. Versl. 1877, bl. 2.



27
BESTUUR.
Gevallen No. 60 en 61.
GEVAL No. 60.
1877/78. Deelname van Ned. Indië aan de Wereldtentoonstelling te Parys.
In Februari 1877 werd door den Gouv.-Generaal eene commissie aangewezen om zorg te dragen, dat Ned. Indië op de komende wereldtentoonstelling te Parijs zoo volledig mogelijk zoude vertegenwoordigd zjjn, wat betreft zjjn grond- en delfstoffen, landbouw en nijverheid, enz. Als voorzitter dier commissie werd de Directeur van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid aangewezen. Een crediet van ƒ 20.000.— werd haar verstrekt, en de verschillende departementen van Algemeen Bestuur werden gemachtigd op aanvrage kosteloos monsters e.d. aan haar af te staan. De Indische voorwerpen die van Philadelphia waren teruggekomen, werden, v.z. het Gouvernement daarover de beschikking had en zh' nog bewaard konden worden, bestemd om deel uit te maken van de inzendingen te Parh's.
In 1878 werd de tentoonstelling gehouden. In het geheel werden aan de Indische inzendingen 105 bekroningen toegekend. Na afloop is een kina-herbarium, uit de Gouvernements-inzendingen afkomstig, aan de Japansche en andere zaken aan de Fransche Regeering ten geschenke aangeboden.
Men ziet hier het Ind. Bestuur het vertegenwoordigingsbelang flink behartigen. Een climax is in deze materie duidelijk merkbaar. Wel wordt in 1878 bericht, dat voor de te Sydney (1878) en te Melbourne (1880) te houden tentoonstellingen weinig deebieming scheen te constateeren, doch wat Melbourne betreft, wordt dit weersproken door de latere feiten en voor Sydney kan het liggen aan de omstandigheid, dat die tentoonstelling samenviel met die te Parh's. Kol. Versl. 1877, bl. 233; 1879, bl. 220.
GEVAL No. 61.
1877/78. Bezoek van den Gouverneur-Oeneraal aan Singapore.
Op uitnoodiging van den Gouverneur der Straits, bracht onze Landvoogd een bezoek aan Singapore.
Dit kan worden beschouwd als eene tegenbeleefdheid voor het bezoek van Sir Harry St. George Ord in 1869.
Ditmaal volgde een nieuw bezoek van den Britschen Gouverneur spoediger: 2 October 1878 was Sir Wüliam Robinson eenige dagen de gast van den Landvoogd te Buitenzorg. Kol. Versl. 1877, bl. 1; 1879, bl. 1.



BESTUUR.
Gevallen No. 62, 63, 64 en 65.
GEVAL No. 62.
28
1878. Briefwisseling over de wederkeerige erkenning van bewijzen van scheepsmeting met de V. 8.
Op 27 Februari 1878 legde de Ned. Gezant te Washington aan de Am. Regeering, naar aanleiding van de in de V. S. van kracht zijnde bepalingen op de meting van schepen, eene ontwerp-schikking voor, strekkend tot de wederkeerige erkenning van de certificaten van meting der Ned. en Am. schepen. Deze schikking zou ook omvatten de erkenning der Am. certificaten in Ned. Indië. Een beletsel voor die erkenning was tot nu toe gelegen in eene verschillende toepassing van het z.g. Moorsom systeem, hetgeen intusschen niet onoverkomenUjk bleek. Toen het Am. systeem bh' Kon. Besl. van 22 Juni 1878 (N. S.: 97) in Ned. Indië was ingevoerd, stelde de Gezant den Secretary of State onverwijld daarvan in kennis, waarop hem werd geantwoord, dat thans, gebleken zijnde dat het Moorsom systeem in voldoende mate door de Ned. Regeering werd toegepast, en de Am. certificaten in de Ned. (en Ned. Ind.) havens zouden worden erkend, eene „corresponding courtesy" zou worden betoond jegens onder Ned. vlag varende schepen in de havens der V. S.
Hier werd dus weder een Ned. Indisch belang voorgestaan 'door den Ned. Gezant te Washington.
Am. State Papers 1878, bl. 703 v.v.
In Maart 1878 kon de Ind. Reg. een dienst bewijzen aan het Chineesche Gouvernement door de toezending van koffieplanten uit Java, op welker ontvangst het getoond had hjjzönder prijs te stellen. Kol. Versl. 1878, bl. 2.
In September 1878 strandde bjj Cadix het s.s. „Gelderland", met suppletietroepen voor Java bestemd aan boord. Deze troepen werden met Spaansche hulp te Cadix in de kazernes gehuisvest en verder geholpen aan het noodige.
Kol. Versl. 1879, bl. 1.
1879. Aan het door den Amerikaanschen generaal Alb. Myer ontworpen plan van meteorologische waarnemingen, over de geheele wereld éénmaal daags te doen ten behoeve van het meteorologisch Instituut te Washington, werd ook in Ned. Indië deelgenomen door de schepen der Ind. Militaire Marine. Kol. Versl. 1879, bl. 1.
GEVAL No. 63.
GEVAL No. 64,
GEVAL No. 65.



29
BESTUUR.
Gevallen No. 66, 67 en 68.
GEVAL No. 66.
1879. Vlagvertoon te Djeddah, gepaard met de gebruikelijke bezoeken.
Kol. Versl. 1879, bl. 1.
GEVAL No. 67. 1879/80. Bezoeken en Vlagvertoon.
In September 1879 bezocht Zr. Ms. schroefstoomschip der 4e klasse „Makasser" Laboean, en vervolgens samen met het le klasse idem „Atjeh" Serawak, Broenei, Solok en Mindanao.
Bh' deze gelegenheid kwamen onze autoriteiten in aanraking met de Sultans van Broenei en Solok alsmede met de Spaansche autoriteiten op de Philipph'nen.
Ook Siam werd door de „Makasser" bezocht, terwjjl vervolgens Saigon werd aangedaan, de hoofdplaats van Fransch Indo-China. Dit was de eerste rechtstreeksche aanraking tusschen de beide overzeesche Besturen. De ontvangst liet niets te wenschen over.
Wederom had in 1880 te Djeddah vlagvertoon plaats, terwijl te Melbourne omstreeks den tijd der opening van de internationale tentoonsteling ook onze vlag, tegelijk met die van andere mogendheden vertegenwoordigd was ter eere van die tentoonstelling.
In Mei 1880 vertoonde Zr. Ms. ramtorenschip „Koning der Nederlanden" met den Resident van Timor aan boord de vlag te TimorDilly. Van die gelegenheid werd gebruik gemaakt om met den Portugeeschen Gouverneur besprekingen te houden over aanhangige onderwerpen, n.1. verbod van slavenhandel en invoer van oorlogsbehoeften, beide vanuit Portugeesch Timor.
Kol. Versl. 1880, bl. 2; 1881, bl. len 2.
GEVAL No. 68.
Begin 1880:
De Sultan van Solok had zich tot den Gouv.-Generaal gewend in het belang van eenige zjjifer onderdanen, die, als verdacht van slavenhandel in ons gebied, waren aangehouden. Den Sultan werd geantwoord, dat hjj erop rekenen kon dat tegen de bedoelde lieden, wier zaak bh' den rechter in onderzoek was, geene veroordeeling tot straf zou worden uitgesproken, tenzij overtuigende bewijzen voor hunne schuld aanwezig waren. Tevens werd de vorst uitgenoodigd om in zjjn gebied zooveel mogelijk bekend te maken dat in de Ned. Ind. gebiedsdeelen handel in slaven evenzeer als invoer van oorlogsbehoeften verboden was. Van de uitspraak in het strafgeding werd den Sultan door den Gouv. Generaal later kennis gegeven.
Wij zien hier hoe de betrekkingen, eenige maanden te voren



30
BESTUUR.
Gevallen No. 68, 69, 70, 71, 72, 73 en 74.
aangeknoopt met den inlandschen zelfbestuurder buiten het Ned. Indisch gebied, aanstonds worden benut ter verzekering van de werking onzer politioneele bepalingen.
Kol. Versl. 1881, bl. 1; 1882, bl. 2.
GEVAL No. 69.
Voor de in 1880 gehouden tentoonstelling te Melbourne is door de Ind. Reg. eene belangrijke verzameling ertsen bestemd.
Ook werden van harentwege inzendingen geleverd voor de Internationale Visscherh'tentoonstelling te Berlijn. Kol. Versl. 1880, bl. 213.
GEVAL No. 70.
1880. De door het Ned. Ind. Mijnwezen bijeengebrachte verzameling gesteenten, ertsen, mineralen, geologische en mijnbouwkundige kaarten, ingezonden op de tentoonstelling te Melbourne, is na afloop ten geschenke aangeboden aan het Gouvernementsmuseum aldaar, als blijk van erkentelijkheid voor de door tusschenkomst van den Ned. consul-generaal te Melbourne erlangde, voor het eiland Bangka van belang zijnde gegevens omtrent de tinontginning in Queensland en Tasmanië. Kol. Versl. 1880, bl. 198.
GEVAL No. 71.
Augustus 1880. Bezoek van eenen ex-regent van Siam met gevolg, aan Batavia en Buitenzorg. Kol. Versl. 1881, bl. 2.
GEVAL No. 72.
1880. Te Tjilatjap werd een consulair agent van Frankrijk aangesteld.
Kol. Versl. 1880, bl. 2.
GEVAL No. 73.
1880. Voorbereiding te Batavia van de komst van eenige officieren der Noord-Amerikaansche marine tot het doen van astronomische waarnemingen.
Kol. Versl. 1881, bl. 2.
GEVAL No. 74.
September 1881. Te Venetië werd eene Internationale Tentoonstelling op aardrijkskundig gebied gehouden, alwaar Ned. Indië vertegenwoordigd was door eene verzameling boekwerken en kaar-



31
BESTUUR.
Gevallen No. 74, 75, 76, 77, 78 en 79.
ten, zoowel van het Gouvernement als van particuliere instellingen van wetenschap en nijverheid. Vele der inzendingen werden bekroond.
Kol. Versl. 1881, bl. 2.
GEVAL No. 75.
October 1881. De Ceylonsche autoriteiten zonden een oorlogsschip af bij de ramp, in deze maand in den Indischen Oceaan nabij de Chagoseilanden aan de Ned. mailboot „Koning der Nederlanden" overkomen. De schipbreukelingen werden op Ceylon aangebracht en aldaar verzorgd.
Kol. Versl. 1882, bl. 2.
GEVAL No. 76.
1881. Een raderstoomschip bezoekt den Sultan van Broenei ■en den Gouverneur van Laboean. Kol. Versl. 1882, bl. 2.
GEVAL No. 77.
1881/82. De Italiaansche Regeering was bezig met het verzamelen van gegevens betreffende hare in het buitenland gevestigde onderdanen. Voor Ned. Indië had zfl dienaangaande opgaven van hare consulaire agenten aldaar gevraagd. Zij gaf den wensch te kennen dat de Ned. Ind. autoriteiten hen in de uitvoering van die opdracht mochten behulpzaam zh'n. De besturende ambtenaren zjjn daarop aangeschreven om in dezen de gewenschte medewerking te verleenen.
Het schijnt dat dit verzoek langs den diplomatieken weg tot de Ned. Regeering is gericht geworden. Of dit juist is kan alleen uit de stukken duidelijk worden. Kol. Versl. 1882, bl. 2.
GEVAL No. 78.
1881/82. Medegedeeld wordt dat de gewone wisseling van geschenken met vreemde gouvernementen plaats had, ter aanvulling van elkanders wetenschappelijke of landbouwkundige verzamelingen.
Kol. Versl. 1882, bl. 2.
GEVAL No. 79.
1881/82. De Hertog van Genua en de Maharadja van Djohore bezochten Nederl. Indië.
Kol. Versl. 1882, bl. 2.



32
BESTUUR.
Gevallen No. 80, 81 en 82. " i
GEVAL No. 80.
1882. Britsch Consulaat op Sumatra.
De Britsche consulaire vertegenwoordiger op Sumatra was tot nu toe te Padang gevestigd. In 1882 wees de Britsche Regeering de Atjehsche havenplaats Olehleh tot standplaats aan. In December 1882 werd het exequatur verleend en trad de nieuwbenoemde in functie.
In 1885 werd het Br. consulaat te Olehleh weder opgeheven. De redenen zouden alleen uit de stukken afdoend zijn aan te toonen. Kol. Versl. 1883, bl. 2; 1885, bl. 2.
GEVAL No. 81.
1882. Turksch consulaat te Batavia.
In dit jaar maakte de Turksche Regeering voor het eerst gebruik van de haar krachtens N. S. 1857: 104 (I. S.: 113) toekomende bevoegdheid tot aanstelling van consulaire ambtenaren in Ned. Indië door aanwijzing van een Turksch ambtenaar als consul-generaal te Batavia.
Spoedig deed deze van zich hooren door een verzoek aan de Indische Regeering, dat onzerzijds een bepaling zou worden in het leven geroepen, krachtens welke de Ned. onderdanen die naar eenig gedeelte van het Ottomaansche Rijk mochten willen vertrekken, verplicht zouden worden hunne passen bh* het consulaat te doen viseeren. De Indische Regeering heeft hieraan geen gevolg gegeven, vermits daarmede de in 1866 afgeschafte verplichting om zich bij het verlaten van Ned. Indië van een pas te voorzien, feitelijk weder in het leven zou worden geroepen.
Hier stelde dus de Ind. Reg. de nationaal gewaarborgde freizügigkeit hooger dan het Turksche belang van controle op vreemde bezoekers.
Kol. Versl. 1883, bl. 2.
GEVAL No. 82.
November 1882. Op verzoek van den Directeur der Sterrewacht te Adelaïde (Australië), die er bij zonderen prh's op stelde om het lengteverschil te kunnen bepalen tusschen Port Darwin en Banjoewangi en tusschen Banjoewangi en Singapore, verleende de Ind. Reg. de voor dit doel gevraagde medewerking door eenig deskundig personeel in commissie te zenden voor het doen van de vereischte waarnemingen te Banjoewangi. Kol. Versl. 1883, bl. 2.



33
BESTUUR.
Gevallen No. 83, 84 en 85.
GEVAL No. 83.
1883. Tertaling van door vreemdelingen ingediende verzoekschriften.
Ter wille van vreemdelingen, die aan de Indische Regeering verzoekschriften indienden, welke niet in hunne landstaal konden worden beantwoord, werd op last van den Gouv.-Generaal tot regel aangenomen, dat de in het Nederlandsch gestelde beschikkingen op die adressen voortaan ter doorzending zouden worden aangeboden aan den betrokken consulairen vertegenwoordiger te Batavia, opdat deze in de gelegenheid zou zh'n om desverlangd het stuk te doen vergezeld gaan van eene vertaling.
Hier roept dus de Ind. Reg. in het belang der buitenlanders de hulp in van hunne consulaire vertegenwoordigers en fungeert zoodoende als internationaal bestuursorgaan. Kol. Versl. 1883, bl. 2.
GEVAL No. 84.
1883. Buitenlandsche belangstelling bij de ramp van Krakatau.
Groot was de internationale deelneming bh' de uitbarsting van Krakatau. Het Bestuur der Straits en de Koning en Koningin van Siam zonden geldelijke bijdragen tot leniging van den nood. De commandanten van twee Amerikaansche oorlogsschepen, die op hunne reis naar de Chineesche wateren Batavia aandeden en een opzettelijk van Manilla afgezonden Spaansch oorlogsvaartuig boden aan onze marine te helpen bh' de in Straat Soenda te verrichten opnemingen. Evenzoo een Engelsen oorlogsschip. Van die laatste drie aanbiedingen is echter geen gebruik gemaakt. De Britsche Regeering bood aan de Nederlandsche aan een of meer Engelsche bodems aan de opnemingen te doen deelnemen. Uit het Kol. Versl. blijkt niet of ook dit laatste aanbod is afgeslagen. Kol. Versl. 1884, bl. 1.
GEVAL No. 85.
1883. De Legercommandant Generaal De Neve overweegt het denkbeeld om een proef te nemen met de werving van Perzen voor het N. I. leger. Hieraan schh'nt echter nooit uitvoering te zijn gegeven. Het denkbeeld is weder opgenomen van particuliere zh'de in verband met een plan voor eene Ned. Stoomvaartlijn Java-BombayPerzische Golf.
I. Mil. Tijds. 1897, I, bl. 44.



34
BESTUUR.
Gevallen No. 86, 87 en 88.
GEVAL No. 86.
1883. Door den Gouverneur van Atjeh waren overeenkomstig I. S. 1881: 226 vergunningen om in Ned. Indië te reizen verleend aan twee Franschen, die de binnenlanden der Afdeeling Westkust van Atjeh wenschten te bezoeken. Hun werd slechts eene vergunning voor zes maanden verleend, en bovendien met de beperking, dat zij alleen die plaatsen zouden bezoeken, welke de AssistentResident ter Westkust voor hunne veiligheid niet gevaarlijk achtte. Na de gevangenneming van de bemanning van het gestrande stoomschip Nisero door den radja van TenOm-Panga, in wiens gebied de gemelde reizigers ook hadden vertoefd, werden de hun verleende vergunningen ingetrokken.
Kol. Versl. 1884, bl. 60.
GEVAL No. 87. 1883. Javanen in Engeland achtergelaten.
In het begin van 1883 werden eenige Javaansehe gamelan-spelers door een paar ondernemers in Engeland aan hun lot overgelaten. De Regeering zag zich toen genoodzaakt om deze lieden op 's Lands kosten naar Ned. Indië te laten teruggaan.
Daar geene bijzonderheden worden medegedeeld is niet duidelijk hoe deze lieden van Engeland naar Nederland zijn gekomen; het meest voor de hand ligt, dat zij, als Ned. onderdanen door de Eng. overheid naar het betrokken Ned. consulaat zh'n verwezen, dat voor hunne overtocht naar Nederland zal hebben gezorgd.
Wel wordt nog bericht, dat de (Indische) Regeering heeft overwogen of het niet wenschelijk was de bepalingen omtrent borgstellingen voor naar Europa of Amerika medegenomen inlandsche bedienden (I. S. 1829: 132, 1830: 25 en 1836: 11) uit te breiden tot andere categorieën van inlanders, opdat in een voorkomend geval de kosten zouden zh'n te verhalen op den werkgever, doch in dit „zeer bijzonder geval" zh'n tot wetswijziging geen termen gevonden.
In dit verband kan worden vermeld, dat voor het werven van inlanders om buiten Ned. Indië aanschouwelijke voorstellingen uit het volksleven te geven bh' I. S. 1899 : 235 jis 1917 : 497 en 1915: 732 afzonderlijke voorschriften zh'n gegeven. Kol. Versl. 1884, bl. 61.
GEVAL No. 88. Dec. 1883—Maart 1884 werd te Calcutta eene internationale tentoonstelling gehouden. De Indische Regeering nam daaraan als zoodanig geen deel. Wel echter heeft zh' de belangen der particuliere inzenders behartigd door bij Gouv. Besl. van 24 Mei 1883 te Batavia eene commissie te benoemen en een crediet te openen. Kol. Versl. 1883, bl. 229.



35
BESTUUR.
Gevallen No. 89 en 90.
GEVAL No. 89. 1883—1885. Nisero-incident.
Voor de historische samenvatting van het gebeurde zie Spanjaard pr.schr. bl. 413, en de aldaar opgegeven vindplaatsen.
Men merke op, hoe ook hier de geheele leiding der gebeurtenissen bh' de kabinetten van Den Haag en Londen is gebleven. Wanneer het Engelsche oorlogsschip „Pegasus" te Oleh-leb is verschenen is dat de Indische Regeering, die liever baas in eigen huis bljjft en de vreemde onderdanen op haar territoir ingevolge internationaalrechteljjken plicht zelf wil beschermen (vgl. geval No. 45) een doorn in het oog. Of zjj pogingen aangewend heeft bjj het Straitsbestuur om de terugroeping te erlangen, en zulks tevergeefs, is niet na te gaan, zeker is dat die terugroeping eerst geschiedde door de tusschenkomst van den Ned. Gezant te Londen.
Ook de zending^van Maxwell had plaats op initiatief van de Britsche Regeering, die de onze eerst hierover polste. Maxwell's rapport is dan ook gericht aan de Britsche Regeering, niet aan die van de Straits. Vervolgens hebben de onderhandelingen tusschen de beide Regeeringen plaats die tot het samengaan op 14 Augustus 1884 leidde, zoodat de geheele afwikkeling der zaak langs den diplomatieken weg is gegaan.
GEVAL No. 90.
1884. Briefwisseling over onze grens met de Britsch-NoordBorneo-Cy.
De Britsche Noord-Borneo-Cy welke zich het vorige jaar had gevestigd in het haar door de sultans van Solok en Broenei in concessie gegeven kustgebied, kreeg al spoedig aanrakingen met ons Bestuur. Wh' hadden dat voorzien en daarom in December 1882 (I. S. 1882 : 344) aan de Tawau-rivier een vaste controleursstandplaats ingericht. De Britsche maatschappij betwistte ons nu onze rechten op de landstreek tusschen de rivieren Tawau en Siboeko, wijl in hare van beide genoemde Sultans verkregen concessie de Siboekorivier als grens van haar gebied was genoemd. Deze pretentiën zijn vervolgens door de Britsche Regeering bjj de onze aangebracht en gesteund, weshalve het noodig was onzerzijds de ongegrondheid daarvan en de deugdelijkheid onzer rechten op het kustgebied tot aan Batoe Tinagat bij de Tawaurivier aan te toonen, en wel bh' herhaling. Hiermede bleef de gedachtenwisseling voorloopig rusten.
Wh' zien hier de Engelsche Regeering optreden ter verdediging der vermeende rechten eener particuliere Engelsche maatschappij, zij het dan dat die eene chartered Cy was met z.g. publiekrechte-



36
BESTUUR.
Gevallen No. 90, 91, 92, 93 en 94.
ljjke bevoegdheden, zoodat de tusschenkomst der betrokken Regeering te eerder verklaarbaar was. De zaak schjjnt geheel in Europa te zh'n behandeld. Later zal blijken dat dadelijk na de vestiging van het Britsch protectoraat de quaestie door Engeland weer is opgevat.
Kol. Versl. 1883, bl. 16; 1884, bl. 21.
GEVAL No. 91.
1884. De Britsche Regeering had verzocht dat de Indische autoriteiten aan een Engelschman, die eene wetenschappelijke reis naar Nieuw-Guinea zou ondernemen, en ook de "Westelijke helft van dat eiland zou bezoeken, de behulpzame hand zouden bieden. Dit werd gaarne toegezegd doch met het voorbehoud dat wegens den localen toestand die hulp beperkt moest blijven tot aanwijzingen en raadgevingen en dat het Gouvernement zich niet verantwoordelijk kon stellen voor de veiligheid der reizigers. Het reisplan schijnt sedert beperkt te zh'n tot de Oostelijke helft van het eiland.
Kol. Versl. 1884, bl. 2.
GEVAL No. 92.
1884. Gereedelijk werd door de Ind. Reg. voldaan aan een verzoek van het Bestuur der Straits om in het belang van den spoorwegaanleg in Salangore, gedurende eenige maanden de beschikking te erlangen over een der ingenieurs bh' den dienst der Staatsspoorwegen op Java.
Kol. Versl. 1884, bl. 2.
GEVAL No. 93. 1884. Door tusschenkomst van de gewestelijke autoriteiten werden in Ned. Indië de stukken verspreid, betrekking hebbende op de in 1885 te houden internationale tentoonstelling te Antwerpen.
Van Gouvernementsinzendingen of -subsidie wordt ditmaal niets medegedeeld. Het is niet ondenkbaar, dat de particuliere deelneming thans voldoende belangrijk was, om de Regeering te doen terugtreden.
Kol. Versl. 1884, bl. 224.
GEVAL No. 94.
1884. In het voörjaar waren twee vreemde geleerden door het College de France in commissie gesteld ten behoeve van een wetenschappelijk onderzoek van geologischen aard op Krakatau. Van Regeeringswege werd de uitvoering hunner opdracht vergemakkelijkt.
Kol. Versl. bl. 207.



37
BESTUUR.
Gevallen No. 95, 96 en 97.
GEVAL No. 95.
1884/88. Vestiging der Duitsche en Engelsche soevereiniteit op Nieuw-Guinea.
In December 1884 werd vanwege de Duitsche Regeering aan de onze mededeeling gedaan van de inbezitneming door Duitschland van het Noordelijk deel van Nieuw-Guinea, beoosten de grens van bet Nederlandsche gebied aldaar.
4 September 1888 kondigde Engeland zijne souvereiniteit af over het Oostwaarts van ons gebied gelegen gedeelte^ van de Zuidkust van dit eiland. De toen in functie getreden hoogste gezaghebber met den titel van administrator deed hiervan mededeeling aan den Gouverneur-Generaal te Batavia, die deze kennisgeving met een gelukwensch beantwoordde.
In April 1889 vertrok het schroefstoomschip der le klasse „De Ruyter" van Batavia, om namens de Indische Regeering zoowel aan Britsch- als aan Duitsch Nieuw-Guinea (Kaiser-Wilhelmsland) een Tïeleefdheidsbezoek te brengen, dat van Juni tot Juli plaats had en zeer werd gewaardeerd.
Men merke op hoe de Engelsche kennisgeving rechtstreeks van Tiet eene koloniale Bestuur aan het andere geschiedde, terwijl de Duitsche langs den diplomatieken weg plaats vond. De meest regelmatige vorm zou mi. zijn geweest die, waarbij de kennisgeving op beide wijzen achtereenvolgens ware geschied, zoodat de moederlandsche Regeering in de gelegenheid ware geweest het Indische Bestuur van instructie te voorzien. De mededeeling door de overzeesche autoriteit kon dan het karakter van eene beleefdheid dragen, geschikt tot inleiding van de noodige wederzijdsche aanrakingen. Kol. Versl. 1889 bl. 2; 1890 bl. 2.
GEVAL No. 96. 1885. Een vice-consul van Denemarken werd gevestigd te Semarang en te Soerabaia.
Aan den nieuwopgetreden Duitschen consul te Laboean-Deli (Sumatra's Oostkust) en Russischen consul te Batavia werd het -exequatur verleend.
Kol. Versl. 1885, bl. 2.
GEVAL No. 97. 1885. In verband met het plan, de Staatsspoorwegen beoosten Probolinggo door te trekken, was eene concessie in uitzicht gesteld. In April 1885 werd eene desbetreffende aanvraag ingediend door A. A von Karacson te Sitoebondo, welke echter werd afgewezen „daar deze geen Nederlander was". Kol. Versl. 1885, bl. 134.



38
BESTUUR.
Gevallen No. 98, 99, 100, 101 en 102.
GEVAL No. 98.
1885. Een nieuw Duitsch consulaat werd gevestigd te Laboean Deli (Sum.'s Oostkust), een nieuw Russisch consulaat te Batavia. Nieuwe vice-consulaten van Denemarken werden opgericht te Semarang en Soerabaia.
Kol. Versl. 1885, bl. 2.
GEVAL No. 99.
1885. Ter verbetering van de zeekaarten die den weg aangaven tusschen Australië en Hongkong hield zich gedurende eenigen tjjd een opnemingsvaartuig der Engelsche marine in den Ned. Ind. Archipel op. De bejegening onzerzijds was zoo heusch mogelijk en na afloop werd ons daarvoor dank betuigd. Voorbeeld van internationale samenwerking. Uit het bericht blijkt niet of het onderzoek ook de territoriale wateren betrof.
Kol. Versl. 1886, bl. 1.
GEVAL No. 100.
1885/86. Wederom werd te Djeddah de vlag vertoond. Kol. Versl. 1886, bl. 1.
GEVAL No. 101.
1886. Op verzoek van den Geografischen Dienst van de Vereenigde Staten werden door het Departement van Onderwijs en Eeredienst te Batavia aan dien Dienst gegevens verstrekt betreffende de in Indië verrichte topografische werkzaamheden.
Kol. Versl. 1886, bl. 1.
GEVAL No. 102.
1885/86. Rapporten van den Amerikaanschen Gezant in Den Haag over invoerrechten.
Van December 1885 tot September 1886 schrijft de Amerikaansche Gezant in Den Haag aan den Secretary of State over de verhooging van het invoerrecht op petroleum in de Ned. gebiedsdeelen overzee. De V. S. zagen in dien maatregel eene „discrimination'' gericht tegen de Amerikaansche petroleum, en de gezant der V. S. had daarover een onderhoud met onzen Minister van Buitenlandsche Zaken. Deze laatste ontkende de gewraakte bedoeling ten stelligste, en verklaarde dat de maatregel geen andere dan fiscale doeleinden had. Niettemin diende de Gezant op 21 December 1885 eene protestnota bh' den Minister in.
Omgekeerd zag de Nederlandsche handel in een voorstel, dat in do



39
BESTUUR.
Gevallen No. 102, 103 en 104.
V. S. was gedaan tot verhooging van het invoerrecht op tabak een discrimination tegen de Sumatra tabak (Maart 1886). De Gezant houdt echter vol, dat alle dekbladtabak er door zou worden getroffen, en geenszins alleen die van Sumatra afkomstig.
Ten slotte deelt hn' de ontdekking mede van petroleum op Java en Sumatra (brief van 18 Aug. 1886). Hjj voegt er aan toe, dat de Ned. Minister van Koloniën den genieofficier A. Stoop in commissie naar de V. S. en Canada heeft gezonden voor de bestudeering van de beste methoden van exploitatie.
Am. State Papers 1886, bl. 734 v.v.
GEVAL No. 103.
1885/86. Het consulaire personeel in Ned. Indië werd uitgebreid : te Semarang met een consulair agent van de V. S., te Makassar met een consul van België en een van Portugal. De consulgeneraal van Turkh'e te Batavia verliet begin 1886 zh'n post in Ned. Indië en droeg de waarneming op aan zh'n Franschen collega. Kol. Versl. 1886, bl. 1.
GEVAL No. 104.
1886. Hok-Canton-incident.
Het onder Nederlandsche vlag varend schip „Hok Canton" werd door Atjehers in de Rigasbaai afgeloopen onder de volgende omstandigheden.
Op 14 Juni 1886 was Toekoe Oemar met 25 a 30 gewapende volgelingen aan boord van den ter reede van Rigas voor anker liggenden koopvaarder toegelaten, teneinde met de opvarenden over verkoop van peper te onderhandelen. Plotseling vielen zh" de beman"ning aan, vermoordden eenige officieren, namen den gezagvoerder Hansen (een Deen), diens echtgenoote en den 2en machinist (een Engelschman) gevangen en voerden die naar wal. De aan boord aanwezige gelden en goederen werden geroofd. Eene expeditie van 350 bajonetten met 3 oorlogsschepen tegen Rigas was vergeefsch (20 Juni). In Augustus voerde Toekoe Oemar zjjn beide gevangenen (Hansen was inmiddels aan den wal overleden) naar Groot-Atjeh om met ons over hunne uitlevering te onderhandelen. In September had die uitlevering plaats tegen een losprijs van 25.000 rijksdaalders. Zoowel de Britsche als de Deensche Regeering deden langs diplomatieken weg hare ingenomenheid betuigen over den goeden uitslag der •onzërzn'ds getroffen bevrijdingsmaatregelen.
Dit geval vertoont veel overeenkomst met het Nisero-incident, met dit verschil intusschen, dat het Ned. Indische Gouvernement hier geTieel alleen de bescherming van vreemde onderdanen op haar gebied tfer hand nam en tot een goed resultaat voerde.



40
BESTUUR.
Gevallen No. 104, 105 en 106.
Aangeteekend worde nog, dat de Indische Regeering den door haar betaalden losprijs verhaalde op de inlandsche staatjes van het Noordelijk deel van Atjeh's Westkust, van Kloewang tot en met Kroëng Sabil, „die door de macht welke zij Toekoe Oemar hadden doen verkrijgen, indirectelijk als de oorzaak van het gebeurde waren aan te merken". Eene curieuze constructie van aansprakelijkheid! Eene vergoeding van ƒ 75.000.—, te innen door eene heffing van ƒ 2.50 van elke door hen uitgevoerde pikol peper, werd hun deswege opgelegd. Blijkbaar stelde de Indische Regeering zich tegenover Engeland en Denemarken aansprakelijk voor de veiligheid van de onderdanen dier landen binnen haar gebied, wat in overeenstemming is met het internationale recht, en kan de wijze waarop zjj de uit die aansprakelijkheid voortgevloeide schade op derden verhaalde, niet anders dan vernuftig worden genoemd, vooral wanneer men daarbij bedenkt, dat zij voor
de moeite en kosten een bedrag van ƒ 75.000. ƒ 62.500 of
ƒ 12.500.— berekende. Of het geld is binnengekomen is niet gebleken.
Kol. Versl. 1887, bL 2 en 5.
T. v. N. I. 1886, II, bl. 150—154.
GEVAL No. 105.
October 1886 schreef de Amerikaansche Gezant in Den Haag aan den Secretary of State over de plannen der Ned. Regeering om de Javasuikerindustrie te helpen wegens de sterke daling der prijzen, waardoor voor het voortbestaan dier industrie werd gevreesd. Een wetsvoorstel om de uitvoerrechten op suiker van Java tijdelijk op te heffen, was reeds door de Tweede Kamer aangenomen. Am. State Papers 1887, bl. 885.
GEVAL No. 106.
1886/87. Briefwisseling tusschen Nederland en de V. S. van Amerika over afschaffing van scheepvaartrechten.
De Ned. Gezant te Washington vestigde de aandacht van den Secretary of State op het feit, dat van Nederlandsch-Indische schepen, die de V. S. aandeden, thans ingevolge de Amerikaansche Wet van 19 Juni 1886 niet meer aan verschillende scheepvaartrechten behoorde te worden geheven dan in de Ned. Indische havens geschiedde met betrekking tot Amerikaansche schepen. Hjj sloot daarbij eene lijst van de Ned. Indische vrijhavens in. (8 Nov. 1886).
Het antwoord luidde, dat de President, lettende op het beginsel der reciprociteit, bh" proclamatie van dien dag de heffing van de rechten, genoemd in de Shipping Act van 19 Juni 1886, van schepen, komende van Ned. Indische vrijhavens, had afgeschaft. (22 April 1887).



41
BESTUUR.
Gevallen No. 106, 107, 108 en 109.
In latere brieven betuigde de Ned. Reg. hare erkentelijkheid voor dezen maatregel.
Een Indisch handelsbelang is in dit geval behartigd door onzen diplomatieken vertegenwoordiger te Washington. Am. State Papers 1887, bl. 905.
De Act van 19'Juni 1886 zie U. S. Compiled Statutes 7 $ 8183. De Proclamatie van Pres. Grover Cleveland zie De Martens Nouveau Ree. Gén. 2e série XLT, No. 71, bl. 593.
GEVAL No. 107. 1886/1887. Wederzyjdsche detacheering van officieren.
Een Japansch officier van gezondheid verbleef eenigen tjjd in Atjeh om daar op last van zjjne Regeering wetenschappelijke onderzoekingen te doen naar de aldaar heerschende beri-beri ziekte. Van onzentwege werd hem hulp en voorlichting gegeven.
De Engelsche Opperbevelhebber in Burma verzocht om detacheering van een Ned. Ind. officier bh' zjjn leger. Dit verzoek werd door den Onderkoning van Britsch-Indië overgebracht aan onzen Gouverneur-Generaal, welke in December 1886 de gevraagde vergunning verleende. De bedoelde officier, een kapitein, laatstelijk adjudant van den Gouverneur van Atjeh, woonde daarop gedurende de eerste 4 maanden van 1887 de krijgsverrichtingen in Opper-Burma bjj. Kol. Versl. 1887, bl. 1; 1888, bl. 2.
I. Mil. Tn'ds. Jan. 1888 bevat een uitvoerig verslag van deze detacheering.
GEVAL No. 108.
28 Mei 1887. Door den Franschen Gezant te 's-Gravenhage, L. Legrand werd in de Académie des Sciences Morales et Politiques eene lezing gehouden over het Ned. Bestuur in Indië. Hjj prees dit Bestuur en kenschetste de hoofdtrekken daarvan vrh' juist in een achttal stellingen. I. G. 1887, II, bl. 1160.
Journal Officiel de la Rép. Fr. van 6 Juni 1887, No. 152.
GEVAL No. 109.
1887. De Britsche politieke resident te Aden had verzocht om de voor het Ned. Ind. Gouvernement in het Fransch geschreven verhandeling van den ambtenaar Mr. L. W. C. van den Berg betreffende het Mohamedanisme in het Engelsen te mogen vertalen. Dit werd door de Indische Regeering toegestaan. Kol. Versl. 1887, bl. 94.



42
BESTUUR.
Gevallen No. 110, 111, 112, 113 en 114.
GEVAL No. 110.
1887. Ons Indisch Bestuur had eenige bemoeiingen met dat der Straits, ten doel hebbende de aldaar vertoevende Ned. Indische bedevaartgangers zooveel mogelijk tegen kwade praktijken te doen beschermen, welke bemoeiingen niet zonder uitwerking bleven. Kol. Versl. 1887, bl. 1.
GEVAL No. 111.
1887. Het consulair personeel in Ned. Indië werd uitgebreid met een vice-consul van Zweden en Noorwegen te Makassar en een id, van Duitschland te Padang.
Het consulaat van Italië te Semarang werd consulair agentschap. Kol. Versl. 1887, bl. 2.
GEVAL No. 112.
1887. De gewone wisselingen van geschenken met vreemde Gouvernementen ter aanvulling van elkanders wetenschappelijke verzamelingen had plaats.
Kol. Versl. 1887, bl. 2.
GEVAL No. 113.
1887. Eene concessie voor nujnbouwkundige opsporingen werd, met betrekking tot het eiland Timor, onder voorwaarden, aan een vreemdeling verleend.
Kol. Versl. 1887, bl. 204.
GEVAL No. 114.
1887. Eene commissie van twee leden, door de Chineesche Regeering naar de Europeesche gebiedsdeelen in Azië en Australië afgevaardigd ter bestudeering van de handelsbeweging van China met die landen, werd op verzoek der Chineesche Regeering als reizigers eener bevriende natie ontvangen en door het Bestuur voortgeholpen.
Dit is de eerste ambtelijke Chineesche zending naar Ned. Indië, waarvan in de behandelde periode berichten zjjn aangetroffen. Later zal blijken, hoe de volgende zendingen meer en meer van zich deden spreken.
Bovenbedoeld verzoek is waarschijnlijk langs den diplomatieken weg, dus via Europa, overgebracht. Kol. Versl. 1887, bl. 1.



43
BESTUUR.
Gevallen No. 115, 116, 117 en 118.
GEVAL No. 115.
1887. Met goedvinden van het Ned. Indisch en het Serawaksch Gouvernement werd in beginsel besloten de samenwerking levendig te houden door periodieke samenkomsten van den controleur te Nanga Badou en den Serawakschen ambtenaar te Semanggang.
De vele politie- en belastingzaken op de grens hadden de behoefte aan deze samenkomsten doen gevoelen. Kol. Versl. 1887, bl. 11.
GEVAL No. 116.
1887. De Amerikaansche Regeering verleende hare tusschenkomst bh" de Nederlandsche in een geval van registratie in Ned. Indië geschied van het handelsmerk van de Devoe's Petroleum Maatschappij ten behoeve van een onbevoegde, een feit, waarop de Consul der V. S. te Batavia hare aandacht had gevestigd. De Ned. Ind. rechter maakte later uit, dat het merk der Devoe Cy niet als handelsmerk was te beschouwen, ingevolge Kon. Besl. van 6 April 1886, dat de inschrijving verbiedt van merken, die alleen uit letters, figuren of gewone woorden bestaan.
Am. State Papers 1887, bl. 898 v.v.
GEVAL No. 117.
1887. Bh' scheepsrampen, in de Ned. Ind. wateren, geleden door schepen onder Engelsche, Amerikaansche en Canadeesche vlag, werd onzerzijds alle mogelijke hulp verleend, waarvoor de betrokken regeeringen hun dank aan het Indisch Bestuur betuigden. Kol. Versl. 1888, bl. 2.
GEVAL No. 118.
1887/88. De Regeering der V. S. benoemde te Batavia een bezoldigden vice- tevens deputy-consul en die van Duitschland een consul. Te Padang trad een consulair agent van Italië op.
Het Indisch Bestuur werd door de Ned. Regeering in kennis gesteld met eene door de Belgische Regeering vastgestelde omschrijving van het ressort harer vijf in Ned. Indië gevestigde consulaten.
De rang van deputy-consul brengt volgens de Am. wetgeving voor den titularis de bevoegdheid mede, om tevens als consul te fungeerén, ook al is reeds een consul van het land ter plaatse aanwezig.
Kol. Versl. 1888, blz. 2—3.



44
BESTUUR.
Geval No. 119.
GÉVAL No. 119.
1887/88. Briefwisseling tusschen de Ned. en de Amerikaansche Regeering betreffende den schuttersplicht in Ned. Indië. De heer E. R. Connell, burger der Vereenigde Staten van NoordAmerika, tijdelijk verblijf houdende, doch volgens zh'n beweren niet „domieiled", te Batavia als agent van een Amerikaansch handels^ huis beklaagde zich bij den consul zjjner natie, den heer Hatfield, over den hem opgelegden schuttersplicht. Zooals uit de Engelsche bladen uit die dagen blijken kan, heerschte er speciaal onder de Engelsch sprekende ingezetenen van Ned. Indië ontevredenheid over dien dienstplicht. Behalve het ongerief, in de namiddaguren de zaken in den steek te moeten laten werd geklaagd over kleingeestige behandeling, het malle costume, het gezelschap waarin men verkeerde, „90 % Eurasians, many of whom are much darker than pucka natives" en vooral over het doellooze der geheele instelling, wijl geen opstanden der bevolking te vreezen waren en men dit leger steeds bij de hand had. De heer Connell betwijfelt in de eerste plaats of hij wel ingezetene is en voelt zich voorts in de uitoefening zjjner beroepsbezigheden belemmerd door de verplichte deelname aan de oefeningen.
De consul bracht de zaak voor bjj het Department of State, dat vervolgens den Amerikaanschen Gezant in Den Haag opdroeg zich met onzen Minister van Buitenlandsche Zaken in verbinding te stellen, erop wijzende dat het een belang voor beide Staten was dat de agenten van handelshuizen in Batavia al hun tjjd aan de hun toevertrouwde zaken konden geven. De Gezant verzocht dat de koloniale autoriteiten den heer Connell van zijne militaire verplichtingen zullen ontheffen en hem zekerheid geven ten aanzien van zijne toekomstige positie.
Ten antwoord werd hem een uitvoerig rapport van den commandant der Bataviasche schutterij overgelegd, blijkens hetwelk de heer Connell krachtens I. S. 1838 : 22 evenals alle Ned. en buitenlandsche ingezetenen schutterplichtig was. Zh'n ingezetenschap was boven twjjfel verheven, daar hem bh' Gouv. Besl. van 12 November 1886 No. 10 verlof tot vestiging in Ned. Indië was verleend. Ontkend werd, dat de schuttersplicht eene belemmering vormde voor de waarneming zjjner beroepsbezigheden.
Hiervan wederom langs den diplomatieken weg in kennis gesteld, wenschte Connell te vernemen, of die plaatselijke Bataviasche wet wel in overeenstemming was met het internationaal gebruik. Immers, vreemdelingen die tijdelijk in een land vertoeven zh'n naar internationaal recht niet onderworpen aan den permanenten krijgsdienst van dat land, en alleen in geval van nood kunnen politioneele en verdedigingsdiensten van hen worden gevorderd. Connell beweerde dat



45
BESTUUR.
Gevallen No. 119, 120 en 121.
de schutterij wel degelijk als een onderdeel van het leger moest worden beschouwd, en noemde voorts deze aan vreemdelingen opgelegde verplichting ongastvrij.
Onze Minister van Buitenlandsche Zaken weigerde echter een wh'ziging van de schutterijbepalingen te overwegen. Hij ontkende strijd met het internationaal gebruik, en hield vol dat de gevorderde diensten een uitsluitend politioneel karakter droegen, evenals die in Nederland.
Hiermede is de zaak blijven rusten
Men merke op dat de beschermende actie van het betrokken consulaat geheel buiten de Ind. Regeering om is gegaan. Ongetwijfeld is dit volkomen regelmatig geweest, daar hier geene bepaalde urgentie aanwezig was en de consul zich dus tot zjjn eigene regeering had te. wenden.
Am. State Papers 1888, bl. 1324 v.v.
GEVAL No. 120. 1888. Vestiging van het Britsch Protectoraat op Noord-Borneo.
In den loop van 1888 trof de Britsche Regeering regelingen met achtereenvolgens de Britsche Noord-Borneo Cy, den radja van Serawak en den Sultan van Broenei, waardoor de door dezen beheerde landstreken onder Britsch protectoraat werden geplaatst. In Februari 1889 werd daarvan aan de Ned. Regeering mededeeling gedaan. Tevens werden onderhandelingen ingeleid over de wederzijdsche gebiedsgrenzen, waarbij dan tevens het reeds aanhangig geschil met de voormalige Br. N.-B. Mn' omtrent het grenspunt der Oostkust van Borneo tot oplossing zou kunnen worden gebracht, hetgeen in 1891 zh'n beslag kreeg.
Ook deze onderhandeüngen zh'n als vervolg op de in 1884 genoemde, geheel in Europa gevoerd. (Vgl. Regeling No. 464). Kol. Versl. 1889, bl. 2.
(vgl. nog Regeling Geval No. 464 en Bestuur Gevallen No. 90 en 131).
GEVAL No. 121.
1888. Eerste dispensatie verleend van het verbod van Stbl. 1887 : 8.
Bh* I. S. 1887 No. 8 was het aanwerven van inlanders voor arbeid op ondernemingen buiten Ned. Indië verboden, behoudens dispensatie, te verleenen door den Gouverneur Generaal. Deze maatregel stelde den Landvoogd in de gelegenheid zijn beschermende taak ten aanzien der Ned. onderdanen in den vreemde uit te oefenen door in elk bijzonder geval te beoordeelen of voor de veiligheid en gezond-



46
BESTUUR.
Gevallen No. 121, 122 en 123.
beid der betrokkenen voldoende waarborgen aawezig waren en met dat doel de noodige voorwaarden aan de dispensatie te verbinden.
Dit dispensatiegeval betrof dertig Bantammere die naar de Kokoseilanden (Straits) emigreerden. Als voorwaarden werden gesteld:
de goedkeuring van het Hoofd van Gewestelijk Bestuur op de arbeidsovereenkomsten, die duidelijk rechten en plichten der arbeiders moesten omschrijven.
kostelooze terugzending na ommekomst van den werktijd.
Buiten den kring van de bedoelde ordonnantie vielen echter de z.g. vrije emigranten, die zich van uit Ned. Indië naar Singapore begaven om zich daar voor ondernemingen buiten Ned. Indië te verhuren. Een tegenwicht tegen deze practijk vormde echter het toezicht, in de Straits op contractanten uitgeoefend door den Protector of Emigrants. In 1886 verhuurden zich op die wijze voor Sumatra 's Oostkust of elders 2337 personen, en in 1887 totaal 5087, van welke zich ten overstaan van den Protector of Emigrants totaal 2199 verbonden voor ondernemingen op Sumatra's Oostkust, Noord Borneo, in Australië en in de Straits. De overigen zjjn dus aan alle toezicht ontsnapt. Eerst in Dec. 1892 is aan dit euvel tegemoet gekomen (zie geval No. 144).
Kol. Versl. 1888, bl. 83.
GEVAL No. 122.
1888/89. Door middel van bekendmakingen in de Jav. Ct. en ook op andere wijze stelde de Ind. Reg. particulieren in kennis van de voorwaarden waarop zij zouden kunnen deelnemen aan de Internationale Tentoonstellingen te Brussel en Melbourne in 1888.
Ook voor die te Parijs in 1889 had zulk eene bekendmaking plaats. Bovendien werd Ned. Indië in het begin van '89 bezocht door een vanwege het Nederlandsch Tentoonstellingscomité uitgezonden gedelegeerde. Een sub-comité werd te Batavia gevormd. De Indische Regeering steunde krachtig en op haar last deden de Residenten hetzelfde.
Kol. Versl. 1889, bl. 161.
GEVAL No. 123.
Begin 1889. Te Soerabaia werd een Consulaat van Siam opgericht, te Batavia een vice-consul van Siam en een id. van Rusland geplaatst.
Kol. Versl. 1889, bl. 2.



47
BESTUUR.
Gevallen No. 124 en 125.
GEVAL No. 124.
1889. Beslissing inzake de bevoegdheid van buitenlandsche con' suis tot gebruik der plaatselijke gevangenissen.
In Indië had zich verschil van gevoelen voorgedaan nopens de vraag of men zich daar gerechtigd kon achten, op eenvoudige aanvraag van den betrokken consul, aan den dader van een in volle zee op een vreemd koopvaardijschip gepleegden moord, die zich op hetzelfde schip in arrest bevond, in eene onzer havens, alwaar het schip was aangekomen, tijdelijk eene plaats in de gevangenis in te ruimen tot zoolang de beklaagde kon worden overgebracht naar de naastbh'zh'nde vreemde haven waar hij terecht zou moeten staan. Deze vraag is aan de Nederlandsche Regeering voorgelegd, welke in October 1889 aan de Indische Reg. antwoordde dat er geen bezwaar bestond om, wanneer er noch van inhechtenisneming, noch van uitlevering sprake was, de gezagvoerders van vreemde schepen, die eene Ned. Ind. haven aandeden, behulpzaam te zh'n om aan misdadigers, die zich op zoodanige schepen in verzekerde bewaring mochten bevinden, bh' gebreke van eene geschikte localiteit aan boord, een tijdelijk verblijf in 's Lands gevangenis te verschaffen, in dier voege dat de hulp of bemoeiing der Regeering zich blootelh'k bepale tot het leenen van eene bepaalde ruimte buiten het schip, alwaar de misdadiger, die intusschen geheel ter beschikking blijft van hem onder wiens gezag hjj zich aan boord bevond, op betere wijze kan worden bewaakt en verzorgd dan aan boord.
M.i. heeft men hier te maken met eene instructie aan de Bestuursorganen, ten doel hebbende die beter te doen beantwoorden aan hunne taak van verleening van internationale rechtshulp, een taak die ook buiten verdrag krachtens het gemeene volkenrecht op hen rust.
Kol. Versl. 1890, bl. 2.
GEVAL No. 125.
1889. Terbeschikkingstelling van een Indisch ingenieur voor boringen in de Straits.
Het Bestuur der Straits Settlements had door den Britschen consul te Batavia aan de Indische Regeering het verzoek doen overbrengen om gedurende eenige maanden de beschikking te mogen hebben over een deskundig ambtenaar, ten behoeve van een in Perak in te stellen onderzoek naar de mogelijkheid om artesisch water voor de stad Telok Anson te verkrijgen. Bij Indisch Besluit van 16 April 1889 werd een der ingenieurs van het mijnwezen in Ned. Indië gemachtigd om zich voor gemeld doel derwaarts te begeven, met behoud van zh'ne betrekking en inkomsten.



48
BESTUUR.
Gevallen No. 125, 126, 127, 128, 129 en 130.
Na afloop dezer opdracht liet de Gouverneur der Straits door tusschenkomst van de Ind. Reg. zijnen dank aan dien ambtenaar overbrengen.
Kol. Versl. 1889, bl. 2; 1890, bl. L
GEVAL No. 126.
1889. De Consul der Ver. St. v. Noord-Amerika te Amsterdam Eckstein bracht een verslag uit over den handel van Ned. Indië.
Rep. eons. U. S. 1889, bl. 567. T. v. N. I. 1889, II, bl. 10.
GEVAL No. 127.
1889/90. Uitbreiding van consulair personeel in Ned. Indië had plaats door benoeming van een Deensch consul te Menado (Augustus 1889) en van een Amerikaansch consulair agent te Makassar (januari 1890).
Op 1 April 1890 verhief het Duitsche Rijk zijn consulaat te Batavia tot consulaat-generaal.
Datzelfde jaar plaatste de Siameesche Regeering een consul te Semarang.
Kol. Vérsl. 1890, bl. 2 en 1891, bl. 2.
GEVAL No. 128.
1890. De practjjk van het verleenen van dispensatie van I. S. 1887 : 8 begon zich nu te vormen. Zoo werden dispensaties verleend voor Duitsch Nieuw-Guinea, voor Malakka en voor Australië.
Kol. Versl. 1890, bl. 2 en bl. 70, op welke laatste pagina meerdere bijzonderheden.
GEVAL No. 129.
1890. In het begin van dit jaar werd aan een der leden van den Raad van Ned. Indië, die zich daartoe op verzoek van den Gouv. Generaal beschikbaar had gesteld, n.1. den heer W. P. Groeneveldt, eene zending opgedragen naar Fransch Indo-China ter bestudeering van het aldaar werkend stelsel van opiumregie. Deze reis heeft gediend ter voorbereiding van de invoering der regie in Ned. Indië, (hetgeen in 1897 geschiedde). Kol. Versl. 1890, bl. 1.
GEVAL No. 130.
1890. Meer dan eens werd langs diplomatieken weg^ de dank van vreemde regeeringen overgebracht voor de hulp, die wetenschappelijke reizigers harerzijds met zendingen naar Ned. Indië
■■■■



49
BESTUUR.
Gevallen No. 130, 131 en 132.
belast, aldaar van de zijde van sommige autoriteiten hadden ondervonden.
Kol. Versl. 1890, bl. 2.
GEVAL No. 131.
1890/91. TerwhT het grensgebied tusschen de wederzn'dsche autoriteiten op de Noordoostkust van Borneo nog hangende was (vgl. Geval No. 120) vernam de Assistent-Resident van Koetei en de N. O. kust van Borneo bij zjjn bezoek in November 1890 aan het landschap Boeloengan van den aldaar geplaatsten controleur, dat in de kampong Soengei Tiagoe aan de Kalabahan rivier (welke rivier onzerzijds werd gerekend tot het gebied van Ned. Indië te behooren) door politiesoldaten van de Britsche Noord-Borneo Maatschappij onder aanvoering van twee beambten dier Mh'. bijna al de Dajaksche bewoners waren gedood. Als aanleiding werd opgegeven dat een broeder van een dier beambten door Dajaks van dienzelfden stam was vermoord.
Deze zaak gaf aanleiding tot eene diplomatieke gedachtenwisseling tusschen de Engelsche en de Nederlandsche Regeering, welke eerste de handelwijze der bedoelde beambten sterk afkeurde en, evenals de Directie der Br. N.-Borneo Mij. haar leedwezen hierover betuigde.
Ingevolge de grensconventie met Engeland van 1891 is de genoemde rivier binnen het gebied der Br. N.-Borneo Cy komen te vallen.
Kol. Versl. 1891,- bl. 2.
GEVAL No. 132.
1890/91. Uitvoering van I. 8. 1887 : .8.
Dispensaties werden verleend voor Australië de Cocos-eilanden (Straits), Timor Dilly, Duitsch-Nieuw-Guinea, Straits (provincie Wellesley), op de gewone voorwaarden (vgl. de eerste dispensaties in 1888 verleend; geval No. 121).
Als bijzondere voorwaarde werd voor de Kokos-eilanden nog gesteld, dat de arbeiders moesten worden ingelicht omtrent de prijzen der eerste levensbehoeften aldaar.
Afgewezen werden herhaalde verzoeken van een Europeesch werver te Semarang, o.a. voor ondernemingen in de Straits.
Onze Consul-generaal te Melbourne stelde in het najaar van 1890 op verzoek van de Indische Regeering een onderzoek in op de suiker-



50
BESTUUR.
Gevallen No. 132, 133 en 134.
plantages in Queensland, speciaal naar de omstandigheden der aldaar werkzame Javaansche immigranten. De uitslag was bevredigend, zoodat met het verleenen van dispensatie daarheen kon worden doorgegaan.
Onze Consul-generaal te Singapore verstrekte cijfers over 1890, betreffende emigratie van Ned. Ind. inboorlingen voorzoover deze plaats had gehad via Singapore naar streken buiten den Archipel.
In Augustus 1891 werd onze Consul-Generaal te Melbourne wederom te hulp geroepen voor een onderzoek, ditmaal naar de* behandeling van de Ned. Ind. inboorlingen die voor de parelvisscherij ter Westkust van Australië waren aangeworven. Ook hier bleek de toestand alleszins bevredigend.
Wh" zien hier onze consulaire ambtenaren de behulpzame hand bieden aan den Gouverneur-Generaal in diens beschermende functie. Kol. Versl. 1891, bl. 77; 1892, bl. 68.
GEVAL No. 133.
Maart 1891. Z. K. H. Nicolaas Alexandrowitch, Grootvorsttroonopvolger van Rusland en Z. K. H. Prins George van Griekenland met gevolg logeerden te Batavia in het speciaal voor hen ingerichte residentiehuis aan het Koningsplein. Ter eere der hooge gasten werden feesten, uitstapjes en jachtpartijen georganiseerd. Kol. Versl. 1891, bl. 2.
GEVAL No. 134.
1891. Briefwisseling met het Gouvernement der Straits-Settlements over hydrografische opnamen.
Het Gouvernement der Straits-Settlements stelde den Gouverneur-Generaal in kennis met den wensch om in het algemeen scheepvaartbelang de tot de Residentie Riouw behoorende Anambas-eilanden door een Britsch oorlogsvaartuig hydrografisch te doen opnemen. Hierop werd geantwoord, dat er bh" ons Gouvernement tegen dat plan geenerlei bezwaar bestond. Omgekeerd betrok de Gouv.Gen. het Straitsbestuur in het plan om door onze zeeofficieren een gedeelte der kust van Malakka en de aangrenzende Britsche vaarwaters te doen opnemen voor zoover dit mocht blijken noodig te zh'n ten behoeve van onzen hydrografischen arbeid met betrekking tot de Noord-Oostkust van Sumatra.
Dit is een geval van aanraking tusschen de wederzij dsche Besturen ter behartiging in samenwerking van het internationaal scheepvaartbelang.
Uit het medegedeelde blijkt niet of het onderzoek alleen betrekking heeft gehad op de territoriale wateren van Ned. Indië of ook op de volle zee daarbuiten.



51
BESTUUR.
Gevallen No. 134, 135 en 136.
Verder is uit de bewoordingen af te leiden, dat op het voorstel van onze Regeering door die der Straits werd ingegaan.
Een en ander zou alleen uit de stukken zelve duidelijk kunnen worden.
Men merke op, dat bh" het Indische voorstel het denkbeeld der reciprociteit heeft voorgezeten.
Ten slotte wordt aangeteekend, dat reeds in 1885 onzerznds hulp is verleend aan een Engelsch opnemingsvaartuig in de Ned. Indische wateren, (vgl. geval No. 99). Kol. Versl. 1891, bl. 1.
GEVAL No. 135.
1891. Weigering van koelieaanvragen wegens onvoldoende waarborgen voor gezondheid.
Tal van belanghebbenden bjj landelijke ondernemingen op NoordBorneo, buiten onze grenzen gevestigd, hadden zich tot den Gouv.Gen. gewend met een door de Gouverneurs van Laboean en BritschNoord-Borneo ondersteund verzoek om emigratie van Ned. Ind. arbeiders derwaarts te willen toestaan. Dit verzoek werd afgewezen, met het oog op verkregen inlichtingen betreffende den gezondheidstoestand in het gebied der Britsche Noord-Borneo Mjj. en de groöte sterfte onder de vreemde werklieden aldaar.
Inmiddels verkreeg de Indische Regeering van officieele zijde gegevens nopens de sterfte onder de in Br. Noord-Borneo geïmmigreerde werklieden. Blijkens een beschikking van 13 November 1891 kon zh' vooralsnog geen vrijheid vinden om hare bezwaren tegen het toestaan van den uitvoer van N. I. koelies derwaarts reeds te laten varen.
Een voorbeeld van de beschermende taak, door de N. I. Reg. vervuld, bij de uitvoering der emigratiebepalingen. Kol. Versl. 1891, bl. 1; 1892, bl. 68.
GEVAL No. 136.
1891. De Gouverneur-Generaal richtte een dankbetuiging aan den Gouverneur-Generaal van Fransch-Indo-China en aan den Onderkoning van Britsch-Indië voor de hulp en medewerking, door deze autoriteiten verleend aan een tweetal met officieele zendingen door hem naar buiten Ned. Indië gecommitteerden, resp. ter bestudeering in Fransch-Indo-China van het daar werkend stelsel van opiumregie en ter opsporing in Britsch-Indië van voor overplanting naar Ned. Indië geschikte suikerrietstekken. Kol. Versl. 1891, bl. 2.



52
BESTUUR.
Gevallen No. 137, 138, 139 en 140.
GEVAL No. 137.
1891. Het particuliere Ned. stoomschip „Prins Prederik" was met voor het Ned. Ind. leger bestemde militairen aan boord in het Engelsch Kanaal gezonken. Na aanbrengst der geredden te Falmouth werden deze vanwege de Britsche militaire autoriteiten onder dak gebracht en gedurende 10 dagen goed verzorgd. Hiervoor betuigde de Indische Regeering aan de Engelsche haren dank Kol. Versl. 1891, bl. 2.
GEVAL No. 138.
1891. De Gouverneur-Generaal ontving door tusschenkomst van onzen Minister-Resident te Peking een verzoek van den Chineeschen Staatskanselier om te bevorderen, dat onder de Chineesche ingezetenen van Ned. Indië eene inzameling van gelden zou worden gehouden voor de noodlijdenden tengevolge van een watersnood in Noord-China. De Indische Regeering liet dit verzoek door den Resident van Batavia ter kennis brengen van de Chineesche officieren op die hoofdplaats, het aan hen overlatende op welke wjjze zij zoodanige inzamelingen zouden willen houden. Toen weinige maanden later de Chineesche Regeering in het bezit kwam van de ingezamelde gelden, richtte de Chin. Staatskanselier tot onzen Minister-Resident een dankbetuiging, welke langs denzelfden weg naar Java werd overgebracht.
Men merke op, hoe onze diplomatieke vertegenwoordiger te Peking zich rechtstreeks tot den Gouverneur-Generaal wendde Kol. Versl: 1891, bl. 2.
GEVAL. No. 139.
1891. De Resident van Banka had hulp verleend aan een Britsch stoomschip, dat in Straat Banka in nood had verkeerd.
In Mei 1891 ontving onze Consul-Generaal te Singapore van het Bestuur der Straits-Settlements eene dankbetuiging.
Men merke op, dat dankbetuigingen voor verleende hulp ons Indisch Gouvernement nu eens langs den diplomatieken weg (geval No. 38) dan weer door tusschenkomst van een consulair ambtenaar (zooals hier) bereikten.
Kol. Versl. 1892, bl. 2.
GEVAL No. 140.
1892. Wederom had vlagvertoon te Djeddah plaats. Kol. Versl. 1892, bl. 3.



53
BESTUUR.
Gevallen No. 141, 142, 143 en 144.
GEVAL No. 141.
1892. De heer J. Deen had, in het zelfbestuursgebied Langkat eene concessie verkregen om onderzoek te doen naar het voorkomen van petroleum. Een buitenlandsch deskundige had daaromtrent een gunstig rapport "uitgebracht. Eenige buitenlandsche kapitalisten wenschten toen met een belangrijk kapitaal een eventueele petroleum-concessie te exploiteeren. De heer D. verzocht daarop aan de Indische Regeering vergunning om met het Langkatsch Bestuur eene desbetreffende overeenkomst aan te gaan, welke vergunning werd verleend.
Verdere gegevens ontbreken. De eerste productie der petroleumterreinen in Langkat dateert van 1 Maart 1892. Waarschijnlijk houdt het bovenstaande verband met de eerste verrichtingen der Bataafsche Petroleum Maatschappij, die sedert de exploitatie in handen heeft gehad.
Kol. Versl. 1892, bl. 258. Ene. v. N. I. II, bl. 532.
GEVAL No. 142.
Dec. 1892. Een Ned. Ind. prauw leed in de Moluksche Zee schipbreuk. Enkele der schipbreukelingen werden door den gezagvoerder van het Duitsche schip „Schwalbe", na eenige dagen in Duitsch Nieuw-Guinea te zijn onder dak gebracht, met genoemd schip naar Singapore medegenomen en daar aan de zorg van onzen consul-generaal overgegeven. De Landeshauptmann op NieuwGuinea zond van deze redding naar Batavia bericht, waarop hem de dank van den Gouverneur-Generaal werd betuigd. Kol. Versl. 1893, bl. 2.
GEVAL No. 143.
1892/93. Uitbreiding van consulair personeel in Ned. Indië had plaats door vestiging van een Duitsch consulaat te Palembang, waaraan tevens een vice-consul verbonden werd, en van een Deensch consulaat te Menado.
Kol. Versl. 1892, bl. 3; 1893, bl. 2.
GEVAL No. 144.
1892/93. Uitvoering van I. S. 1887 :.8.
Dispensatie werd verleend voor de aanwerving van 120 Javanen, bestemd voor het geven van aanschouwelijke voorstellingen betreffende het volksleven op de tentoonstelling te Chicago, en verder voor landbouwondernemingen in Duitsch-Nieuw-Guinea en Queensland. Als bijzondere voorwaarde werd gesteld, dat ook bh' verhin-



54
BESTUUR.
Gevallen No. 144 en 145.
dering tot werken wegens ziekte, het loon zoude worden uitbetaald.
Toen er bericht werd, dat er pogingen in het werk werden gesteld om inboorlingen van den Ned. Ind. Archipel te werven met het doel hen in den Jardin d'Acclimatation te Parijs ten toon te stellen, werden bh' eene circulaire van den Directeur van Binnenlandsch Bestuur van 22 Februari 1893 de Hoofden van Gewestelijk Bestuur uitgenoodigd, tegen die werving ten strengste te waken.
De Resident van Timor rapporteerde aan de Indische Regeering omtrent het lot van in 1891 te Koepang voor de parelvisscherh' in Australië aangeworven werklieden.
Spoedig na de inwerkingtreding van I. S. 1887 : 8 was gebleken, dat de bepalingen werden ontdoken door de z.g. vrije emigranten, die zich naar Singapore begaven en aldaar arbeidsovereenkomsten aangingen voor buiten Ned. Indië gelegen ondernemingen. Slechts een deel hunner viel onder het beschermend toezicht der Britsche Overheid, n.1. diegenen, die zich ten overstaan van den Protector of Emigrants verbonden. Reeds in den loop van 1892 had het Straitsbestuur eene tegemoetkomende houding tegenover ons streven aangenomen, door herhaaldelijk wervers, die te Singapore Ned. Ind. inboorlingen voor verafgelegen streken zochten, naar onze Regeering te verwijzen. Thans werd geheel en al aan onze wenschen voldaan door de aanneming dd. 8 December 1892 in den Wetgevenden Raad der Straits-Settlements van eene ordonnantie, waarbh' de Gouverneur in Rade werd bevoegd verklaard de emigratie van werklieden uit de Straits naar eenige plaats buiten dat gebiedsdeel, niet ressorteerende onder Britsch gezag of protectoraat, te verbieden.
Deze maatregel vormde dus het spiegelbeeld van de Indische ordonnantie.
De vastlegging der voor en na incidenteel opgenomen arbeidsvoorwaarden in model-werkovereenkomsten, alsook de afzonderlijke voorschriften voor de werving, die ten doel heeft het doen geven van aanschouwelijke voorstellingen als bovenbedoeld, (in 1899 uitgevaardigd) worden onder het hoofd Regeling bjj de bespreking van I. S. 1887 : 8 behandeld.
Men merke in het voorafgaande op, hoe een naburige staat ter bereiking van het internationale doel der arbeidsbescherming zijne wetgeving in overeenstemming brengt met de onze. Kol. Versl. 1893, bl. 72 en 73.
GEVAL No. 145.
1892/93. Af en toe gaven de zaken van Noord-Borneo aanleiding tot vriendschappelijke briefwisseling tusschen den Britschen Gouverneur van Sandakan en den Gouverneur-Generaal.



55
BESTUUR.
Gevallen No. 145 en 146.
De Sultan van Boeloengan, wien het ingevolge zh'n met ons Gouvernement gesloten politiek contract niet geoorloofd was met vreemde machten zelfstandig briefwisseling te voeren, had niettemin een schrijven van den Britschen Gouverneur ontvangen, doch dit terecht aan» den Gouverneur-Generaal doen toekomen, welke laatste voor de beantwoording zorg droeg.
Aan den Br. Gouverneur werden voorts op zh'n verzoek in Juni '93 eenige inlichtingen verstrekt nopens de rechten en belastingen, welke door den Sultan van Boeloengan plachten geheven te worden in het gebied ter Oostkust van Borneo, dat krachtens de bh' I. S. 1892 : 114 en 211 bedoelde grensconventie met Engeland aan de Britsche Noord-Borneo-Maatschappü was overgegaan. Deze rechten kwamen sedert bij uitsluiting aan de Britsche autoriteiten toe. Toen nu in Maart 1893 gebleken was dat een mantri van Boeloengan uit misverstand in bedoeld gebied nog belasting hief, werd de Sultan daarover onzerzijds onderhouden, en gaf deze aanstonds last de heffing te staken. Van het gerezen misverstand en de door den Sultan aangeboden verontschuldiging werd door den controleur van Boeloengan rechtstreeks bericht naar Sandakan gezonden.
Ter voorkoming van verder misverstand trad dus de Ned. Bestuursambtenaar rechtstreeks .in verbinding met de Engelsche autoriteit.
Kol. Versl. 1893, bl. 1; 1894, bl. 3.
GEVAL No. 146.
1893. Nederlandsch—Britsch grensonderzoek op Nieuw-Guinea.
Teneinde over de wederzijdsche belangen op de Zuidkust van Nieuw-Guinea ingevolge een in de eerste dagen van Januari 1893 te Batavia ontvangen telegrafisch verzoek van den Gouverneur van Queensland overleg te plegen vertrok de Resident van Ternate, de heer Bensbach, via Thursday-eiland derwaarts. Op 19 Januari kwam hij daar aan, den 20en arriveerde ter plaatse de Administrator van Britsch-Nieuw-Guinea Sir William Mc Gregor. Het doel van diens komst bleek vooral te zijn een mondelinge bespreking van het denkbeeld eener zooveel mogelijk natuurlijke grens tusschen de wederzijdsche gebiedsdeelen, ter vervanging van de tot dusver aangenomen 141e graad O.L. Besloten werd gezamenlijk eene zoodanige grens te zoeken. Het resultaat was dat men als zoodanig besloot aan te nemen de (Engelsche) Ply-rivier, die door genoemde meridiaan 2 X sneden werd, en de afvallende terreinen over en weer zouden worden geruild. Verder naar het zuiden zou de genoemde meridiaan worden vervangen door eene nieuwe rechte lijn, welke steun vond in bepaald aan te wijzen punten op het terrein. Hierdoor is het grensverdrag van 16 Mei 1895 (Regeling no. 469) voorbereid geworden.



56
BESTUUR.
Gevallen No. 146, 147 en 148.
Verdere besprekingen tusschep de wederzn'dsche autoriteiten betroffen het tegengaan van rooverijen door de grensbevolking en algemeene bestuursaangelegenheden.
Kol. Versl. 1893, bl. 2 en 29/30.
GEVAL No. 147.
Juni—Aug. 1893. Vlagvertoon in de Siamsche wateren ter bescherming van Ned. Ind. onderdanen.
In verband met den politieken toestand in Siam, wegens de gespannen verhouding waarin dit Rjjk toenmaals met Frankrijk verkeerde, werd in het laatst van Juni 1893 op verzoek van onzen Consul-Generaal te Bangkok een der oorlogsschepen van de zeemacht in Ned. Indië, het flottieljevaartuig „Soembawa" naar de Siameesche wateren gezonden teneinde de in Siam verblijfhoudende Ned. en Ned. Ind. onderdanen zoo noodig te beschermen. Op 8 Juni werd vóór de Menam-rivier geankerd, alwaar ceremonieele bezoeken gewisseld werden met een aldaar gestationneerd Siameesch oorlogsschip. Den volgenden morgen werd de rivier tot vóór Bangkok opgestoomd, alwaar de „Soembawa"' bleef posthouden en deelnam, tijdens de kortstondige blokkade, ih overleg met de ter reede aanwezige andere vreemde oorlogsschepen, aan de voorzorgsmaatregelen tot bescherming van de Europeesche ingezetenen en voornaamste Europeesche gebouwen en instellingen der stad. Toen in de eerste helft van Augustus de betrekkingen tusschen Frankrijk en Siam weer waren hersteld, en de rust te Bangkok teruggekeerd, werd verder vlagvertoon onnoodig geacht.
Hier draagt het vlagvertoon meer dan een gewoon beleefdheidskarakter, doch is het inderdaad preventieve protectie, op een oogenblik (n.1. m. h. oog op de Eur. gebouwen), zelfs overgaande in het aan wal zetten van landingstroepen. Kol. Versl. 1894, bl. 4^-5.
GEVAL No. 148.
1893. Teneinde op de Wereldtentoonstelling in 1893 te Chicago gehouden, de aandacht te vestigen op de belangrijke werken op Java en Sumatra door onze ingenieurs op spoorweggebied tot stand gebracht, wees de Indische Regeering eenige fondsen aan voor het maken van de noodige daarop betrekking hèbbende teekeningen en fotografieën. Het geleverde heeft te Chicago eene plaats gevonden bij de verzameling, ingezonden vanwege het Koninklijk Instituut van Ingenieurs te 's-Gravenhage. Aan deze Collectieve inzending is eene bekroning ten deel gevallen. Kol. Versl. 1893, bl. 277.



57
BESTUUR.
Gevallen No. 149, 150 en 151.
GEVAL No. 149.
1893. Hulp in N. I. aan Amerikaansche schipbreukelingen verleend.
Begin 1893 had een Amerikaansch zeilschip nabij de Natoenaeilanden (Chineesche Zee) schipbreuk geleden, bh' welke gelegenheid het inlandsche Bestuur in de Residentie Riouw en Önderhoorigheden belangelooze diensten had bewezen. De Amerikaansche Regeering riep onze tusschenkomst in ter uitreiking van een geschenk aan den Sultan van Lingga en aan een der Orangkaja's van Natoena.
In het laatst van 1893 kon het Europeesch Bestuur dier residentie de verdere redding en het vervoer naar Singapore bevorderen van twee Amerikaansche schipbreukelingen, die op eene der Riouwsche eilanden, ver van eene bewoonde plaats, in hulpbehoevenden staat den wal hadden kunnen bereiken. Aan den Resident en de verdere ambtenaren die hulp verleenden, liet de Amerikaansche Regeering langs diplomatieken weg eene dankbetuiging toekomen. Kol. Versl. 1894, bl. 4.
GEVAL No. 150.
1893/94. Klachten tegen douane-autoriteiten op Portugeésch-* Timor. Behandeld bij Spanjaard, bl. 371. Men merke op, dat de diplomatieke weg eerst werd ingeslagen, toen de rechtstreeksche onderhandelingen der wederzn'dsche overzeesche Besturen faalden. Vergelijk voorts art. VI van het Timortractaat van I. S. '94 : 81, Spanjaard, pr.schr. t. a. p.
GEVAL No. 151.
1893/94. Uitvoering van I. S. 1887 : 8.
In den loop van 1893 had de Indische Regeering besloten hare beschikking op een verzoek om dispensatie voor Duitsch NieuwGuinea op te schorten, totdat de lieden, die krachtens de in 1890 verleende vergunning derwaarts vertrokken waren, zouden zjjn teruggekeerd en met hunne ervaringen nopens de klimaatsgesteld-' heid en de omstandigheden der vreemde werklieden aldaar in het algemeen rekening zou kunnen worden gehouden.' In het najaar van 1893 bereikte de Regeering eene nieuwe aanvrage door tusschenkomst van den Duitschen Consul-Generaal te Batavia. Bh' gemotiveerd antwoord werd hem medegedeeld, dat er nog geen aanleiding bestond, over de factoren van Duitsch Nieuw-Guinea gunstiger te oordeelen, dan enkele maanden tevoren. De Regeering besloot echter gebruik te maken van het aanbod der „Neu-Guinea-Compagnie" om



BESTUUR.
Gevallen No. 151, 152 en 153.
op hare kosten den toestand op een vijftal ondernemingen in D. N. G. te doen nagaan door een derwaarts af te vaardigen Ned. Ind. ambtenaar. Bh' Gouv. Besl. van 24 Mei 1894, No. 39 werd daartoe aangewezen de heer H. E. B. Schmalhausen, secretaris der residentie Banjoemas. De heer S. ondervond ter plaatse van de autoriteiten alle medewerking. Zijne bevindingen luidden in verschillende opzichten bevredigend, terwjjl hh' gelegenheid vond nog wenschelijke verbeteringen aan te geven, tot de verwezenlijking waarvan de werkgevers bereid waren. Kort daarop werd wederom door tusschenkomst van den Duitschen Consul-Generaal vergunning tot emigratie verzocht en werd daarop gunstig beschikt, terwh'1 al aanstonds eenige door het onderzoek wenscheUjk gebleken nieuwe voorwaarden aan de vergunning werden verbonden.
Voor Queensland werd in 1894 wederom dispensatie verleend.
Eene aanvraag namens de Siam Agricultural Cy. Ltd. om dispensatie voor werving voor tabaksondernemingen in Siam werd bh' beschikking van 26 September 1893 afgewezen. De Gouv.-Generaal betwijfelde n.1. of in Siam wel voldoende toezicht zou kunnen worden uitgeoefend op de behandeling van geïmmigreerde werklieden.
Eene poging van op eigen gelegenheid naar Singapore getrokken inlanders uit onzen Archipel om zich te doen aanwerven voor Duitsch Nieuw-Guinea, daarbh' willende doorgaan voor inboorlingen van Singapore, Malaka of Djohore, werd door onzen Consul-Generaal verijdeld.
De vaststelling van een model werkcontract (1894) en de instructie voor de behandeling van aanvragen om dispensatie zh'n bh' de bespreking van de ordonnantie van 1887 onder het hoofd Regeling te vinden.
Het bovenstaande geeft een aardig beeld van de veelzijdige werkzaamheid, noodig voor de beschermende functie van den GouverneurGe'neraal op het stuk van inlandsche-emigrantenarbeid. Kol. Versl. 1894, bl. 4 en 76; 1895, bl. 1.
GEVAL No. 152.
1893/95. De beide Zwitsersche geleerden, de gebrs. Dr. P. en Dr. F. Sarasin deden hunne eerste wetenschappelijke reis door Centraal-Celebes, waarbh' zjj vanwege de Ned. Ind. Regeering begeleid werden door den 2en Gecommitteerde voor inlandsche zaken, den heer W. H. Brugman.
Kol. Versl. 1895, bl. 133; 1896, W. 29.
GEVAL No. 153.
1893/94. Bescherming van N. I. bedevaartgangers in den Hedjaz.
In 1893 waren o.a. Ned. Indische bedevaartgangers in den Hedjaz



59
BESTUUR.
Gevallen No. 153, 154 en 155.
bemoeilijkt ten opzichte van de keuze hunner transportmiddelen voor de terugreis. Deze aangelegenheid was langs den diplomatieken weg onder de aandacht der Turksche Regeering gebracht, welke vervolgens "de autoriteiten in Arabië van instructies voorzag. Het gevolg hiervan was, dêtt in Mei 1894 door aanplakking te Mekka vanwege de Porte werd bekend gemaakt, dat de pdgrims volkomen vrh' zouden zijn om zoowel te land als over zee de reismiddelen te kiezen, die zn' zeiven wenschten. Kort daarop werd de „vali" in den Hedjaz vervangen.
Hiér wordt de bescherming van Ned. Ind. inboorlingen buiten Ned. Indië geheel en al ter hand genomen door niet-Indische organen: consul te Djeddah, Nederl. Gezant te Constantinopel. Kol. Versl. 1894, bl. 4.
GEVAL No. 154.
1894. Het tot de Indische militaire marine behoorend flottieljevaartuig „Borneo" was met gebroken schroefas te Alexandrië moeten binnenloopen. De betrokken plaatselijke autoriteiten verleenden bjj de herstelling alle medewerking, waarvoor hun door tusschenkomst van het Egyptische Gouvernement de dank der Nederlandsche Regeering werd betuigd.
Dit is dus geheel buiten de Ind. Reg. omgegaan. Dit lag wel eenigszins voor de hand, waar zich alles in de nabijheid van het moederland had afgespeeld. Kol. Versl. 1894, bl. 4.
GEVAL No. 155.
Najaar 1894. In de weigering van dispensatie voor Britsch Noord-Borneo volhard.
Wh' zagen, dat in 1891 de Indische Regeering dispensatie voor de werving voor Britsch-Noord-Borneo weigerde op grond van onzekerheid omtrent den gezondheidstoestand in die streken (geval no. 135). In het najaar van 1894 nu, werd door den Gouverneur van Britsch-Noord-Borneo aan de hand. van een bh" hem ingekomen adres van belanghebbenden bh" tabaksondernemingen in het district Kinabatangan gewezen op den sedert 1891 verbeterden gezondsheidstoestand onder het werkvolk aldaar, uit welken hoofde hh' dit verzoekschrift ondersteunde. De door hem verstrekte opgaven kwamen den Gouverneur-Generaal echter niet voldoende voor om op grond daarvan tot eene verandering van gedragslijn te besluiten. Daartoe, toch zou z. i. moeten worden beschikt over officieele sterfte- en ziekte» cijfers onder de daar te lande werkzame vreemde arbeiders gedurende de laatste jaren, terwijl ook inlichtingen gewenscht werden omtrent de thans in bedoeld gebied geldende regelingen betreffende



60
BESTUUR.
Gevallen No. 155, 156 en 157.
de rechten en verplichtingen van werkgevers en werknemers. De Indische Regeering verklaarde zich mitsdien bereid de aangelegenheid nader in overweging te nemen nadat zn" de bedoelde gegevens alsnog van het bestuur van Britsch-Noord-Borneo mocht hebben ontvangen.
Kol. Versl. 1895, bl. 1.
GEVAL No. 156.
1895. Internationale samenwerking op wetenschappelyk gebied.
Door het Observatorium te Batavia werd deelgenomen aan eene internationale studie met betrekking tot de kleine aardmagnetische bewegingen.
Gedurende enkele weken was bij die instelling eene commissie, door de Pransche Regeering uitgezonden en bestaande uit twee zeeofficieren, werkzaam teneinde gegevens te verzamelen voor eene kaart der aardmagnetische elementen over de geheele aarde.
Voorts hadden proefnemingen plaats met instrumenten, benoodigd voor het deelnemen door het Observatorium aan het internationaal onderzoek betreffende hoogte en richting der verschillende wolkenvormen.
Zóoals gewoonlijk had uitwiseling plaats van photo's van magnetische storingen, met verscheidene buitenlandsche observatoria.
Op verzoek van den directeur van het Observatorium te Adelaïde (Zuid-Australië) werden aan die instelling volgens een codex geregeld telegrafische mededeelingen gedaan van de dagelijksche weersgesteldheid te Batavia, waartoe de directie van de Eastern Extension Telegraafmaatschappij kosteloos hare medewerking verleende. Kol. Versl. 1896, bl. 111.
GEVAL No. 157. 1895/96. Uitvoering van I. S. 1887 : 8.
Dispensaties werden verleend voor Queensland, Nieuw-Caledonië. de Kokos-eilanden en Timor-Dilly.
Aan alle werd eene minimum-loonvoorwaarde verbonden.
De vergunning voor Nieuw-Caledonië werd eerst verleend nadat bevredigende inlichtingen waren verkregen omtrent de soort van ai'beid en den gezondheidstoestand aldaar, speciaal onder de geimporteerde werklieden en na de uitdrukkelijke verklaring dat, wanneer de Indische Regeering het te eeniger tijd mocht noodig oordeelen een ambtenaar naar Nieuw-Caledonië te zenden om de arbeidstoestanden aldaar te onderzoeken, de kosten van zoodanige zending door het bestuur van dat gebiedsdeel zullen moeten worden gedragen.
Een verzoek om dispensatie voor de Britsché koloniën der Goud-



61
BESTUUR.
Gevallen No. 157, 158, 159, 160 en 161.
kust (West-Afrika), door tusschenkomst van ons consulaat-generaal te Singapore ingediend, werd afgewezen wegens het ongezonde klimaat dier streek.
De Consul-Generaal te Singapore hield het Ind. Bestuur op de noogte van de z.g. vrije werving aldaar. KoL Versl. 1896, bl. 80.
GEVAL No. 158.
Mei—Juni 1896. De koning en koningin van Siam brachten een hezoek aan Java, waarvan zij zeer voldaan terugkeerden Kol. Versl. 1897, bl. 2.
GEVAL No. 159.
1896. Uitbreiding van consulaire posten had plaats door vestiging van een vice-consulaat van Duitschland te Menado en van Spanje te Soerabaia.
Kol. Versl. 1896, bl. 1.
GEVAL No. 160.
1896/97. In October brachten de Nederlandsche Resident en de Portugeesche Gouverneur op Timor elkander bezoeken, resp te Batoe Gedé en Koepang. Evenals op de Serawaksche grens (ról geval No.115) bleek ook hier de behoefte aan geregelde aanraking tusschen de wederzrjdsche autoriteiten. In Januari 1897 werd de Ned Resident vanuit Batavia gemachtigd om, zoo dikwijls de omstandigheden het wenschelijk maakten, zich ter bespreking van dienstaangelegenheden met den Gouverneur van Timor Dilly naar de hoofdplaats v. h. Portugeesche gebied te begeven c.q. met gebruikmaking van het te Koepang gestationneerde gouvernementsstoomschip.
Kol. Versl. 1897, bl. 2.
GEVAL No. 161. 1896/97. Uitvoering van I. S. 1887 : 8.
veJtel™eUW~Galed01li* en de StFaitS Werden wederom dispensaties • Een aanvraag voor het eiland Réunion, waartoe begin 1896 door het Pransche Gouvernement van dat eiland te Batavia stappen waren gedaan, werd aangehouden in afwachting van in Juni 1897 gevraagde inlichtingen nopens de gewone punten en onder hetzelfde voorbehoud dat ten vorige jare met betrekking tot Nieuw-Caledonië was gemaakt, n.L vrnheid van controle op kosten van den aanvrager, üerst drie jaren later, bu missive van den len Gouvernementssecre-



62
BESTUUR.
Gevallen No. 161 en 162.
taris van 18 April 1900, werd de gevraagde dispensatie voor een aantal van hoogstens 150 arbeiders verleend, op de bekende voorwaarden.
Kol. Versl. 1897, bl. 96; 1900, bl. 81.
GÉVAL No. 162. 1897. Briefwisseling inzake Souvereiniteit der Mapia-eilanden.
De aanleiding hiertoe was het feit, dat op deze eenzame eilandengroep de Nederlandsche driekleur werd gevoerd.
Een Amerikaansch scheepsgezagvoerder had er met den radja een contract tot winning van copra gesloten, en er, behalve zh'n vrouw en dochtertje, een Europeesch gemachtigde van Noorschen landaard achtergelaten, plus de Stars-and-Stripes. Tijdens zh'ne afwezigheid bezocht de Resident van Ternate, tot wiens onderhoorigheden o.z. de Mapia-eilanden gerekend werden, deze plaats en liet er een exemplaar van onze vlag achter (Oct. '96). Bh' een tweede bezoek, ditmaal door den GewesteUjken secretaris gebracht, stelden de familieleden van den Amerikaan, die inmiddels teruggekomen, doch weder vertrokken was, onzen ambtenaar een brief ter hand, waarin hh' verklaarde, zh'ne ondergeschikten last te hebben achtergelaten om geene andere dan de Ned. vlag te voeren.
Tot zoover was dus alles van uit ons standpunt correct geregeld.
Op 22 Maart 1897 echter' stelde de Spaansche Gezant te 's-Gravenhage den Minister van Buitenlandsche Zaken eene nota in handen, inhoudende dat de kapitein van de Amerikaansche boot „Santa Cruz" had geconstateerd, dat de San David-eilanden — begrepen in de groep der W.-Carolinen — in Oct. 1896 waren bezocht door een Ned. oorlogsschip, welks commandant en „un individu qui dut être le Résident de Ternate" aldaar aan wal waren gegaan en een Ned. vlag hadden geplant ten teeken van inbezitname in naam van H. M. de Koningin der Nederlanden, zulks op bevel van den Gouv.-Gen. van N I.. Volgt eene geografische beschrijving van de ligging dezer eilanden, begrepen in het vierkant getrokken bjj art. 2 van het protocol, geteekend tusschen Spanje en Duitschland op 17 Dec. 1885. „H est question d'un territoire espagnol, les droits dè souveraineté de 1'Espagne sur les iles des Carolines ont été reconnus sans restriction aucune par la Grande Bretagne en vertu du protocole du 8 janvier 1886".
Het antwoord onzer Regeering is vervat in eene uitvoerige nota van de Politieke Directie van het Ned. Dept. van BtL Zaken dd. 4 Sept. '97, No. 9581a. Hieruit blh'kt, dat de Min. v.-Btl. Z. dadelijk inlichtingen heeft ingewonnen bij zijn ambtgenoot van Koloniën en deze bij den Gouv.-Gen., volgens welke de handelingen der Ned. ambtenaren geenszins het karakter van inbezitneming gedragen had-



63
BESTUUR.
Geval No. 162.
den, aangezien de Mapia, St. Davids of Preewill-eilanden altijd door ons zjjn beschouwd als Ned. Ind. grondgebied en sedert 25 jaren in den Regeeeringsalmanak onder Tidore staan opgegeven. Als bewijs van de feitebjke gedraging van het Ned. Gouv. als heer en meester worden de volgende gebeurtenissen aangehaald:
le. In 1859 is eene overeenkomst tot uitsluitende exploitatie der Mapia-eilanden ged. 20 jaren gesloten tusschen den Sultan van Tidore en den Ned. onderdaan D. Renesse van Duivenbode, koopman te Ternate, onder goedkeuring van den resident van dat gewest. De Sultan zou deelen in de winst en er een gewapenden post plaatsen. De onderneming mislukte totaal.
2e. Op 26 Januari 1879 inspecteerde de controleur Van Oldenborgh met den Gouv. stoomer „Havik" deze eilanden.
3e. Op 31 Augustus 1879 bezocht de Resident van Ternate De Munnick de eilanden om een einde te maken aan onwettige vestigingen aldaar van twee vreemdelingen, door den controleur bh' diens bezoek in Januari geconstateerd. Een der hoofden werd tot districtshoofd aangesteld en gelast, de Ned. vlag te hjjschen wanneer schepen naderden enz. Deze inspecties werden gevolgd door andere op resp. 14 Maart 1881, 23 Januari 1882 en 28 Augustus 1883.
Al deze „ingérences politiques et acïministratives" worden aangevoerd als bewijzen onzer daadwerkelijke souvereiniteit. Het SpaanschDuitsche protocol betreffende de Carolinen van Rome 1885, kan dan ook — aldus de nota — de staatkundige verhouding der San Davideilanden tegenover Nederland (dat van dat protocol trouwens niet eens mededeeling heeft ontvangen) niet veranderd hebben, evenmin het Spaansch-Engelsche protocol van Madrid 1886. Het eerste had slechts op het oog de Spaansche en Duitsche gebiedsdeelen onderling af te bakenen.
Hierop kwam een antwoord van Spaansche zijde, houdende dat men bezig was zijnerzijds bewijzen voor het tegendeel bjjeen te brengen.
Kort daarop richtte onze Min. v. Btl. Z. eene nota aan den Ned. Gezant te Madrid, er op wijzende dat Spanje voornemens was de Carolinen aan Duitschland af te staan en dat het dus wenscheüjk was dat de Spaansche Regeering de Duitsche met onze vertoogen in kennis stelde, hetgeen heeft plaats gehad.
De Ned. argumentatie schijnt mjj juist toe, waarvoor tevens pleit, dat het geschil sedert is blh'ven rusten. Door het verdrag van 1899 waarbh' Spanje de Carolinen aan Duitschland overdeed, is de Spaansche pretentie op Duitschland overgegaan. Ons bestuur laat zich sedert geregeld met de eilanden in. In 1907 werd aan een Amerikaansche firma (de te Hongkong gevestigde firma O'Keefe & Co.) eene landbouwconcessie voor de winning van copra verleend, voor den tijd van 75 jaren.



«4
BESTUUR.
Gevallen No. 162, 163, 164 en 165.
Men merke ten slotte op hoe in deze zaak de rol van de Indische Regeering beperkt is tot het geven van inlichtingen aan den Minister van Koloniën, en de verdere afwikkeling geheel vanuit het Plein wordt behandeld.
Kol. Versl. 1897, bl. 31; 1898, bl. 24.
Ned. Or. boek 1899/1900, bl. 2.
Encycl. v. N. I., I, bl. 826; II, bl. 674.
Het Sp. D. Protocol van 17 Dec. 1885 bij: De Martens. Nouveau Ree. Gén. 2ème série 12 p. 292. Over. deze eilandengroep en de kwestie der souvereiniteit zie nog: T. v. N. I. 1900, bl. 54. T. A. G. Sr 2 XVTI (1900), bl. 97.
(Hier geeft Prof. Mr. J. E. Heeres eene uiteenzetting van de Ned. aanspraken volgens de historische gebeurtenissen na den compacniestn'd.)
Peterm. Mitt. 1900, bl. 66.
Globus LXXVII (1900), No. 14, bl. 229.
D. Kol. Ztg. 1899, No. 40.
GEVAL No. 163.
1897. Door schepen, behoorende tot de zeemacht in Ned. Indië, werd de vlag vertoond in Djeddah, Noord- en Znid-Borneo, Japan, Korea, Saigon en Manilla. Vervolgens werd Singapore bezocht ter vertegenwoordiging van de Ned. en Ned. Ind. Regeering bh' de viering van het 60-jarig jubileum van Koningin Victoria. Als bljjk van waardeering voor dit vlootbezoek viel de Engelsche kruiser Iphigenia in Juli 1897 te Tandjoeng-Priok binnen.
Kol. Versl. 1897, bl. 2; 1898, bL 1.
GEVAL No. 164.
Aug. 1897. Een tweetal dispensatieverzoeken, voor Mexico en voor Mexico, Guatemala, Costa Rica, Salvador, Honduras, Nicaragua, Brazilië en Hawaii werd afgewezen. Kol. Versl. 1898, bl. 59.
GEVAL No. 165.
1898. Buitenlandsche belangstelling bij de troonbestijging van Koningin Wilhelmina.
Ter gelegenheid van de viering in Ned. Indië van de aanvaarding der Regeering door H. M. de Koningin gaven de Britsche en Siameesche Regeering van hare belangstelling in ons nationaal feest büjk door ieder een oorlogschip naar Batavia te zenden, terwijl, op bijzonder bevel van den Keizer van Duitschland het vlaggeschip van het Duitsch Oost-Aziatisch eskader de kruiser „Kaiser" aan boord hebbende den Vice-Admiraal Von Diederichs, mede ter reede van



65
BESTUUR.
Gevallen No. 165, 166, 167 en 168.
Tandjoeng-Priok verscheen om aan de plechtigheden en feesten op de hoofdplaats van Ned. Indië deel te nemen. De Italiaansche Regeering liet langs consulairen weg haar gelukwenschen aan den Gouverneur-Generaal overbrengen, terwijl de Gouverneur van Portugeesch Timor door een bijzondere commissie den vertegenwoordiger van* ons gezag te Koepang zh'n feücitatie liet toekomen. Kol. Versl. 1899, bl. 1.
GEVAL No. 166.
1898. In een belangrijk consulair verslag, dat van den Ned. Consul-Generaal te Bangkok, Jhr. Mr. J. E. de Sturler, (tevoren consul te Djeddah) van 1898, werd gepleit voor eene directe stöomvaartverbinding tusschen Ned. Indië en Bangkok, een plan waarnaar de Siameesche Regeering wel ooren had. I. G. 1898, I, bl. 441.
GEVAL No. 167.
1898. Onderzoek op houtaankapondernemingen op Sumatra.
Door het Bestuur der Straits was onder de aandacht der Regeering te Batavia gebracht, dat er klachten bestonden over slechte behandeling, ondervonden door te Singapore aangeworven Chineesche werklieden op de door Chineezen gedreven houtaankapondernemingen (panglongs) in de afdeeling Bengkalis der Residentie Sumatra's Oostkust. Een gestreng onderzoek werd daarop ingesteld, met het doel te komen tot een beter bestuurstoezicht op die ondernemingen, welk onderzoek geleid heeft tot een reglementeering van het z.g. panglongbedrjjf in 1901 (vgl. Regeling, geval No. 387). Kol. Versl. 1898, bl. 1; 1900, bl. 1.
GEVAL No. 168.
1898/99. Uitvoering van het grensverdrag met Portugal van 1893.
Omtrent de uitvoering van het verdrag met Portugal d.d. 10 Juni 1893 tot nadere regeling van de wederzijdsche verhoudingen in den Archipel van Timor en Solor, werd in het laatst van 1897 tusschen beide Regeeringen overeenstemming verkregen, blh'kens de te Lissabon gewisselde nota's, opgenomen in I. S. 1898 : 176. Teneinde te geraken tot een oplossing van het verschil van meening der beide Regeeringen nopens de ongeregeldheden, in 1897 in het grensgebied ontstaan tusschen onze onderdanen en Portugeesche grensbewakers, bleek het noodig de bjj het grensverdrag van 20 April 1859 onvolledig vastgestelde grens nauwkeurig te bepalen. Van Portugeesche zijde was eene enquête voorgesteld, hetgeen onze Minister van Buiten-
3



66
BESTUUR.
Gevallen No. 168, 169, 170, 171 en 172.
landsehe Zaken na raadpleging van den Minister van Koloniën evenzeer een gewenscht middel tot oplossing toescheen. Bh' bovengenoemde notawisseling nu werd overeengekomen, dat de grens zou worden opgenomen door een gemengde commissie, welker werkzaamheden in de eerste plaats zouden bestaan in het ontwerpen van een topografische kaart van de grens, zooals die bedoeld was in het verdrag van 1859. Ingevolge K. B. van 24 Maart 1898, No. 10, werd Nederland in die Commissie vertegenwoordigd door den Resident van Timor en Onderhoorigheden en door twee door den GouverneurGeneraal aan te wh'zen deskundigen. Het volgend jaar bracht zij haar verslag uit.
Kol. Versl. 1898, bl. 1.
Ned. Or. boek 1898/99 bl. 1—5; 1899/1900, bl. 1; 1900/1901, bl. 13.
1898/99. Bij de Indische Begrootingen voor 1898 en 1899 werden voor de vertegenwoordiging van Ned. Indië op de in 1900 te Parh's te houden wereldtentoonstelling subsidiën toegestaan -van resp. ƒ 50.000.— en ƒ 150.000.—. De eene helft werd ter beschikking gesteld van de Centrale Commissie in Nederland, de andere van de in Indië gevormde commissie. Kol. Versl. 1899, bl. 219.
Juni 1899. Het tot het auxiliair eskader behoorend pantserdekschip „Friesland" werd na afloop van het vlagvertoon te Manila (zie geval No. 163) naar de Delagoabaai gedirigeerd, teneinde aldaar in verband met den in Zuid-Afrika uitgebroken oorlog, de belangen van Nederl. onderdanen te behartigen.
V.z. hieronder ingezetenen van Ned. Indië mochten zh'n geweest, is hier eene beschermende actie aanwezig, vgl. Siam (Geval No. 147). Kol. Versl. 1900, bl. 1.
1899. De Indische Regeering verleende hare medewerking om een tweetal officieren van den Indischen militair-geneeskundigen Dienst deel te doen uitmaken van de Ned. Ind. afdeeling van het Roode Kruis in Zuid-Afrika. Kol. Versl. 1900, bl. 1.
GEVAL No. 169.
GEVAL No. 170.
GEVAL No. 171.
GEVAL No. 172.
1899/1900. Uitvoering van I. S. 1887 : 8, en 1899 : 235. In 1899 werd ééne dispensatie verleend, voor Wellesley (Straits), terwijl maatregelen werden beraamd om de werving van inlanders



67
BESTUUR.
Gevallen No. 172, 173, 174 en 175.
voor tentoonstellingen zóó te regelen, dat de kosten van de terugreis door de wervers zullen worden gedragen.
In September 1899 vroeg de Duitsche Consul-Generaal te Batavia dispensatie ten aanzien van 60 Soendaneesche landbouwersgezinnen voor de Neu Guinea Compagnie, die daarmede den rijstbouw aldaar wilde invoéren. Daar het hier gezeten landbouwers betrof, werd die dispensatie geweigerd. In Maart 1900 kwam de Consul-Generaal op zijn verzoek 'terug, doch de bjj die gelegenheid van het Bestuur van Duitsch-Nieuw-Guinea verkregen nadere inlichtingen, konden de bezwaren der Ind. Reg. niet opheffen, hetgeen den Consul in Juni werd medegedeeld.
In 1900 werden nog dispensaties verleend ten behoeve van Serawak (vgL geval No. 155), de Straits, en Duitsch Nieuw-Guinea.
Ingevolge I. S. 188 i 235 (zie onder Regeling geval No. 374) werd aanstonds vergunning verleend aan de te Parh's gevestigde Société du Tour du Monde", waarbij onder andere minimum loonen zijn bedongen.
Kol. Yersl. 1899, bl. 87; 1900, bl. 81.
GEVAL No. 173.
1900. De Consul-Generaal van Duitschland te Batavia publiceerde een verslag over het mijnwezen in Ned. Indië. D. Handelsarchiv 1900, II, bl. 130.
GEVAL No. 174.
1900. Geene verdere uitbreiding der emigratiesfeer.
Aan den Britschen Consul te Batavia werd naar aanleiding van door hem gevraagde inlichtingen medegedeeld, dat eventueele verzoeken om dispensatie met betrekking tot arbeid op voor de parelvisscherh' gebezigde vaartuigen, toebeboorende aan in Queensland en in Britsch-Nieuw-Guinea gevestigde reederijen, zoomede ten behoeve van in laatstgenoemde kolonie en in Natal gelegen landbouwondernemingen zouden worden afgewezen, in verband met het thans aangenomen beginsel om de emigratie te beperken tot die streken, waarheen zij reeds vrij geregeld plaats vond. Kol. Versl. 1901, bl. 66.
GEVAL No. 175.
1 Januari 1901. Belangstelling onzerzijds bij de totstandkoming der Australische Federatie.
De Gouverneur-Generaal zond een telegram van gelukwensen aan het voor het eerst opgetreden Hoofd van het Australisch Gemeenebest, waarvoor langs denzelfden weg dank werd betuigd.



68
BESTUUR.
Gevallen No. 175, 176, 177 en 178.
De op reis naar Australië zijnde vermoedelijke troonopvolger, de Hertog van Cornwall en York en diens gemalin, werden op 1 April 1901 namens den Gouv.-Generaal door den commandant van een uit Ned. Indië afgezonden oorlogsbodem te Singapore verwelkomd, terwijl een andere oorlogsbodem werd aangewezen om tegenwoordig te zijn bij hunne komst te Melbourne en de opening aldaar van het eerste Federale Parlement.
Kol. Versl. 1901, bl. 30.
GEVAL No. 176.
1 Januari 1901. Met ingang van dezen datum, werden Australië en Nieuw-Guinea gezamenlijk onder eenen Britschen GouverneurGeneraal geplaatst, en een Luitenant-Gouverneur in Britsch-NieuwGuinea aangesteld.
Kol. Versl. 1901, bl. 2.
GEVAL No. 177. . April 1901. Grensopneming op Noord-Borneo.
In 1900 werd onzerzijds aan de Britsche Regeering mededeeling gedaan, dat de in 1891 in gemeen overleg aldaar op de grenzen geplaatste (houten) merkteekenen verdwenen waren en dat vanwege onze Marine op de door nieuwe plaatsbepaling verkregen snijpunten, ter voorziening in de oogenblikkelh'ke behoefte, voorloopig merken waren geplaatst. Dientengevolge werd met de Britsche Regeering overeengekomen, dat in April 1901 door gemeenschappelijke opneming de plaats zoude worden bepaald, waar definitieve, steenen merkteekenen zouden worden opgericht.
In genoemde maand werden dan ook gezamenlijk met den door de Britsche Regeering voor dat doel aangewezen bodem (de „Waterwitch"), door het Ned. opnemingsvaartuig „Makassar", ter vastlegging van de wederzijdsche grens een drietal permanente grensteekenen opgericht, alle gelegen op de parallel van 4° 10' N.Br. en wel twee op het eiland Sebitik en een op den vasten wal van Borneo nabij Broershoek.
Uit de bewoordingen valt op te maken, dat dit overleg geheel langs diplomatieken weg is gepleegd. Men lette voorts op het beginsel van samenwerking dat hier voortdurend, en uit den aard der zaak, gehuldigd wordt.
Kol. Versl. 1892, bl. 1; 1900, bL 2; 1902, kol. 6.
GEVAL No. 178.
Mei 1901. Eene vanwege de Britsche Regeering naar Sumatra gezonden astronomische expeditie, ondervond den bijstand der Ned.



69
BESTUUR.
Gevallen No. 178, 179, 180 en 181.
Ind. autoriteiten. Langs diploroatieken weg werd aan de Ned. Regeering voor die hulp dank betuigd. Kol. Versl. 1902, kol. 5.
GEVAL No. 179.
1901. Het oud-kerkeljjk archief van Malakka werd door het Bestuur der Straits naar Batavia gezonden ten geschenke, naar men dacht, aan het Landsarchief. Sedert bleek dit een misverstand. Reeds waren onzerzijds de stukken geordend en geïnventariseerd, toen zjj weder terug verzocht werden. Zjj hebben alleen kunnen dienen voor eenige genealogische nasporingen.
Kol. Versl. 1902, kol. 155; 1904, kol. 166.
GEVAL No. 180. 1901/1902. Uitvoering van I. S. 1887 : 8 en van Bijblad 4964.
Dispensatie werd verleend voor twee ploegen van resp. 100 en 500 Javanen naar Nieuw-Caledonië.
Naar aanleiding van door het Bestuur der Straits gevraagde inlichtingen werd onzen Consul-Generaal te Singapore medegedeeld, dat in beginsel geen bezwaar bestond tegen aanwerving, onder bepaalde voorwaarden voor het verrichten van mjjnarbeid in Pahang.
Aan den Britschen Consul te Batavia werd te kennen gegeven, dat de Indische Regeering geen bedenking meer had tegen het in overweging nemen van dispensatieverzoeken voor landbouwondernemingen in Britsch Nieuw-Guinea, doch de zekerheid wenschte dat behandeling, bescherming van rechten en gezondheid der emigranten aldaar geenerlei bezwaar zouden ondervinden.
Naar aanleiding van eene wijziging van bijblad 4964 (vgl. Regeling -Geval No. 374) werd de Consul-Generaal van Frankrijk te Batavia verzocht het Gouvernement van Nieuw-Caledonië uit te noodigen om zoo stipt mogelijk de hand te willen houden aan de naleving der bepalingen van het model-werkcontract.
Kol. Versl. 1902, kol. 163; 1903, kol. 163/164
GEVAL No. 181.
1902. Consuls der V. S. in Ned. Indië tijdelijk belast met de belangen van Cuba.
Op verzoek van den President der nieuwe Cubaansche Republiek aan den Secretary of State te Washington vroeg de Gezant der V. S. te 's-Gravenhage dat de Ned. Regeering zoude goedvinden dat de belangen van „Cuba and of its citizens" in Ned. Indië zouden "Worden waargenomen door de consulaire ambtenaren der V. S. al-



70
BESTUUR.
Gevallen No. 181, 182 en 183.
daar, totdat Cubaansche "consuls zouden zijn benoemd. Hiertegen had onze Regeering geen bezwaar.
Geheel buiten den Gouverneur-Generaal om dus. Of door dezen een tijdelijk exequatur is verleend bljjkt niet. Men lette op de bewoording: „Cuba en zh'ne burgers", wat aan een diplomatiek karakter zou doen denken. Met het oog op de consulaire conventies voor de koloniën is zulks echter uitgesloten. Am. State Papers 1902, bl. 835.
GEVAL No. 182.
1902. In de laboratoria van den plantentuin werden door een aantal niet aan de inrichting verbonden natuuronderzoekers uit Duitschland, Frankrijk, Rusland en Amerika wetenschappelijke onderzoekingen verricht.
Kol. Versl. 1903, kol. 197.
GEVAL No. 183.
1902/1903. Tweede Celebesexpeditie der Gebroeders Sarasin.
Ingevolge Regeeringsopdracht vertrok de Gouverneur van Celebes en Onderhoorigheden in Maart 1902 met den te zijner beschikking gestelden Resident naar Donggala en Palos om voor de tweede reis der gebr. Sarasin door centraal Celebes voorbereidingen te treffen. Evenals op hunne eerste reis waren de Hh. S. weder van het geleide van den Hr. Brugman voorzien. Deze berichtte den 7en Augustus toen de expeditie goed en wel op weg was, dat de Kajelische vorsten van Palos en Sigi, ondanks de door hen aan den Gouverneur gegeven verzekering dat zij den reizigers behulpzaam zouden zijn, hun den doortocht door hun gebied wilden beletten, omdat, zooals later bleek, zij hen voor goudzoekers hadden aangezien. Besloten werd krachtig op te treden. Na bekomen machtiging der Regeering werd .het pantserdekschip „Utrecht" met 125 man troepen aan boord naar de Palosbaai gedirigeerd om Palos te bezetten en zoonoodig ook naar Bora, de hoofdplaats van Sigi, op te rukken, wat echter niet noodig bleek. 28 Augustus konden de Zwitsers hunne reis weder voortzetten.
Einde 1903 keerden zn' naar Zwitserland terug.
Een voorbeeld van krachtige bescherming van vreemde onderdanen, weliswaar nog in het stadium van preventie, doch op alles voorbereid. Met „de Regeering" is klaarblijkelijk de Indische Regeering bedoeld.
Kol. Versl. 1903, kol. 89 en 197.



71
BESTUUR.
Gevallen No. 184, 185 en 186.
GEVAL No. 184.
1902/1907. Detacheering van technisch Indisch personeel in
Siam,
In 1900 had de Siameesche Regeering verzocht om te mogen beschikken over eenen ingenieur van den Indischen Waterstaatsdienst teneinde plannen te 'ontwerpen tot verbetering van het bevoeiingswezen in Siam.
In April 1902 werd aan een ingenieur der 2e klasse bh' den Waterstaat in 's lands Bugerlh'ke Openbare Werken, die zich daarvoor beschikbaar had gesteld, vergund om zich voorloopig voor den tijd van 6 maanden naar Siam te begeven. Deze tijd is vervolgens met drie jaren verlengd.
In Augustus 1903 werden op dezelfde wijze nog een ingenieur der 2e klasse en een Opzichter der le klasse voor drie jaren in Siam gedetacheerd.
Toen echter na ommekomst van dien laatsten termijn de Siameesche Regeering nog een ingenieur en 2 opzichters vroeg, kon, wat den ingenieur betrof, ditmaal aan dat verzoek geen gevolg worden gegeven met het oog op de belangen van den Waterstaat in Ned. Indië zelf.
Kol. Versl. 1902, kol. 6; 1903, kol. 4; 1904, kol. 4; 1907, kol. 5.
GEVAL No. 185.
Tot opluistering van de feestelijke viering en tot overbrenging van de gelukwenschen van het Ned. Indische Gouvernement bh' de kroning van koning Eduard VII van Engeland, werd het tot de oorlogsvloot in Ned. Indië behoorende pantserschip „Zeeland" naar Singapore gezonden. Op 3 Juli keerde het echter te Tandjoeng Priok terug, nadat vernomen was dat de feestelijkheden tengevolge van de ziekte des konings waren uitgesteld. Van 4—19 Augustus werd het echter wederom naar Singapore gedirigeerd. Door den 'Gouverneur der Straits werd voor deze beleefdheid dank betuigd Kol. Versl. 1903, kol. 3 en 141.
GEVAL No. 186.
Maart—Aug. 1903. Ned.-Indië vertegenwoordigd op de Ten• toonstelling te Osaka.
De vjjfde nationale nn'verheidstentoonstelling te Osaka had door toevoeging van eenige buitenlandsche afdeelingen een semi-internationaal karkter verkregen. Ook een aantal Gouvernementsinstellingen in Ned. Indië nam daaraan deel. Bh' Gouv. Besl. van 2 Juli 1902 no. 17 werd eene Commissie benoemd om voor eene waardige



72
BESTUUR.
Gevallen No. 186, 187, 188, 189 eri 190.
vertegenwoordiging van Ned. Indië te zorgen. Een Regeeringssubsidie van ƒ 18.000.— werd te harer beschikking gesteld. Het door den Ondervoorzitter dier Commissie omtrent de tentoonstelling uitgebracht verslag is bij de Landsdrukkerij te Batavia gepubliceerd onder den titel: „Ned. Indië ter tentoonstelling te Osaka (Japan) in 1903".
Kol. Versl. 1904, kol. 4.
GEVAL No. 187.
1903. In Juni bracht de Amerikaansche generaal Wood, benoemd opperbevelhebber in het nog onder militair bestuur staande gedeelte der Philippijnen een bezoek aan Batavia en Tjimahi, teneinde de militaire inrichtingen aldaar te bezichtigen.
Van 21 Juni tot 9 Augustus is Java bezocht door Z. K. H. Prins Benga, een der zonen van den koning van Siam voornamelijk met het doel de irrigatie en den landbouw te bestudeeren. Kol. Versl. 1904, kol. 3.
GEVAL No. 188.
1903/1904. Dispensaties van het verbod van I. S. 1887 : 8 werden verleend voor suikerondernemingen en de Gouvernements. Irrigatiewerken in de Straits.
Kol. Versl. 1904, kol. 173.
GEVAL No. 189.
1904. Naar aanleiding van uit Britsch Noord-Borneo bjj den Controleur van Boeloengan ingekomen klachten over hasilheffihg door den Sultan van Boeloengan aan de Simadjarivier is een onderzoek ingesteld naar de rechtmatigheid dier heffing, welke intusschen door den Sultan is gestaakt.
Vgl. geval No. 145.
Kol. Versl. 1904, kol. 90.
GEVAL No. 190.
In Dec 1904 vertoefde Z. K. H. Prins Adalbert van Pruisen eenigen tijd op Java.
Van October 1904 tot Januari 1905 bracht het Italiaansche oorlogsschip „Liguria" onder bevel van Z. K. H. den Hertog der Abruzzen een bezoek aan verschillende deelen van den Archipeh Kol. Versl. 1905, kol. 3.



73
BESTUUR.
Gevallen No. 191, 192, 193, 194, 195 en 196.
GEVAL No. 191.
1904/1905. Dispensaties werden verleend van het verbod van I. S. 887 : 8 voor de Straits*de Maleisehe Staten*) en Serawak. Kol. Versl. 1905, kol. 138.
GEVAL No. 192.
1905. Aan het Bataviasch Genootschap werd een subsidie van ƒ 700.— verleend ten behoeve van eene uitgave van het door den zendeling H. Sundermann vervaardigde „Niassisch-Deutsches "Wörterbuch". Geregeld werden afdrukken van seismogrammen toegezonden aan het „Earthquake Cornrnittee'' van de British Association te Londen en aan het „Zentral Station fur Erdbebenforschung" te Straatsburg.
Kol. Versl. 1905, kol. 167 en 168.
GEVAL No. 193.
1905/1906. Dispensaties van het verbod van I. S. 1887 : 8 werden verleend ten behoeve van Serawak, de Gefedereerde Maleisehe Staten, de Cbcoseilanden en het Christmas eiland.
Meerdere opgedane ervaring en grootere bekendheid met vreemde gebiedsdeelen schh'nen allengs weder tot verruiming van de emigratiesfeer te hebben geleid (vgl. geval No. 174). Kol. Versl. 1906, kol. 71.
GEVAL No. 194.
In April 1906 maakte Z. D. H. Prins Hendrik XXXII van Reuss, een bloedverwant van H. M. de Koningin, een reis over Java. Kol. Versl. 1906, kol. 4
GEVAL No. 195.
1906. In Juni vertoefde een uit drie gepantserde kruisers bestaand Japansch eskader gedurende korten tijd te Tandjoeng Priok.
In December van dat jaar bracht een deel van het Britsch eskader in de Chineesche wateren een bezoek aan Batavia en eenige. andere havens van den Ned. Ind. Archipel. Kol. Versl. 1907, kol. 6.
GEVAL No. 196.
1906. Tusschen den Am. Gezant te 's-Gravenhage en diens Regeering alsmede het Ned. Departement van Buitenlandsche Zaken
*) (o.a. voor den Gouvemements irrigatiedienst).



74
BESTUUR.
Gavallen No. 196, 197, 198 en 199.
werd eene gedachtenwiseling gevoerd over de meest practische wijze van verleening van exequatur aan Am. ondergeschikte consulaire ambtenaren overeenkomstig art. ? van het verdrag van 1844 (I. S. : 63).
Am. State Papers 1909, bl. 1165.
GEVAL No. 197.
1906/1907. Meerdere dispensaties van het verbod van ï. Bi 1887 : 8 werden verleend, (totaal 21) ten behoeve van Siam, de Straits, Nieuw-Caledonië, Britsch Noord-Borneo, en Duitsch NieuwGuinea. Voor Nieuw-Caledonië treedt steeds de consul-generaal van Prankrh'k te Batavia als tusschenpersoon op. Kol. Versl. 1907, Bijlage F, sub III.
GEVAL No 198.
Januari 1907. Ter uitvoering van de quarantaine- en pestordonnaties werd door den Directeur van Onderwijs en Eeredienst eene quarantainecommissie ingesteld om hem in belangrijke aangelegenheden bh" die uitvoering van advies te dienen. Kol. Versl. 1907, kol. 183.
GEVAL No. 199.
1906/18. Groeiende belangstelling van de Chineesche Èegeering voor de Chineesche ingezetenen van Ned. Indië.
De eerste teekenen van belangstelling in de Chineesche ingezetenen van Ned. Indië werden geboekt onder de gevallen Nos. 114 en 138. Vanaf het jaar 1906 worden die uitingen menigvuldiger. In dat jaar bezocht een keizerlijk ambtenaar, Inspecteur van het onderwijs te Nangking, Ned. Indië, met het doel eenheid te brengen in de onderwijsplannen der Chineesche scholen in den vreemde en die in overeenstemming te brengen met de lagere scholen in China, voorzoover die op Westersche leest geschoeid waren. De inspectie droeg een officieel karakter.
In December 1906 vertoefde een gezantschapssecretaris, op weg naar zijn post in Den Haag, eenigen tijd op Java om de eenvormigheid der handelsvereenigingen te bevorderen. Daar zijn diplomatieke rang bekend was gemaakt, werd hh' door de Chineesche vereenigingen met het geheele ingewikkelde protocol daaraan verbonden, ontvangen.
In December 1907 bezocht een der vice-Presidènten van het Departement van Landbouw te Peking, Yang Shih Tshi, NederL Indië, ter bestudeering' van den handel. Deze hoofdambtenaar was vergezeld van een talrijk gevolg en maakte de reis met de Chineesche kruisers Hai Ch'i en Hai Yung. Hh' bezocht achtereenvolgens Batavia, Bui-



75
BESTUUR.
Geval No. 199.
tenzorg, Semarang, Soerakarta, Djokjakarta, Soerabaia en Muntok. Beweerd, wordt, dat ook deze bezoeker binnen de muren der handelsen schoolvereenigingen den nadruk legde op zh'n ambtelijk karakter van keizerlijk afgezant en als gevolg hiervan tal van adressen en petities aan de Regeering te Peking werden gezonden.
Einde Oetober 1908 kwam in Indië aan de Secretaris der Chineesche legatie te 's-Gravenhage, Wang Kang Ky, die gedurende eenige maanden den Archipel bereisde en o.a. Batavia, Semarang, de Vorstenlanden op Java, Kediri, Soerabaia, Bali en Padang bezocht. Op Batavia werden verschillende inrichtingen door hem bezichtigd, o.a. de ambachtsschool en het dwangarbeiderskwartier, voorts bracht hij bezoeken aan de Chineesche scholen en hield hjj besprekingen over handelsaangelegenheden. Beweerd wordt, dat bij tevens eene of f icieuse volkstelling hield en in het gebouw der Chineesche handelsvereniging te Soerabaia een referendum aanbeval voor het zich door de Chineesche ingezetenen uitspreken voor een Chineesch of Nederlandsch onderdaanschap.
In April 1909 verschenen te Tandjoeng Priok wederom de kruisers Hai Ch'i en Hai Yung, ditmaal met den Secretaris van het Departement van Landbouw te Peking, Wang Ta Cheng aan boord. Het doel was wederom bestudeering van handelsaangelegenheden. Te Soerakarta werd den Soesoëhoenan een bezoek gebracht, verder werden Bali, Pontianak en Medan bezocht.
In April 1910 bezocht de Adviseur van het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel te Peking, Choo Ts'ung Pan in opdracht zijner Regeering verschillende plaatsen in Ned. Indië, met hetzelfde doel.
De in 1912 benoemde nieuwe Chineesche Gezant te 's-Gravenhage, Wei Ch'En Tsu bracht op zh'ne reis naar zjjn post in Maart 1913 een kort bezoek aan Ned. Indië, o.a. aan Batavia, Semarang, Soerabaia, en de Vorstenlanden.
Wanneer men deze feiten beschouwt ontdaan van het tendentieus stempel daarop door sommige schrijvers gedrukt, dan spreekt er uit een verlevendigde belangstelhng van het groote Rijk voor onze gebiedsdeelen in Oost-Azië, te verklaren vooral door de talrijke bevolking van Chineeschen landaard, daar tijdelijk pf blijvend vertoevende, Ned. onderdaan of niet. Bekend is het den Chinees zoo eigen nationaliteits- en saamhoorigheidsgevoel, bekend ook de critiek, bh' meerdere geestelijke ontwikkeling en maatschappelijken vooruitgang door de Indische Chineezen geoefend op onze hen betreffende wetgeving; dat ook daarover met de bezoekers van gedachten is gewisseld, laat geen twijfel. Evenmin, dat de regeling van het Ned. onderdaanschap in de wet van 1910 (I. S. : 296) verhaast is door het bewustzijn der Regeering, dat de nationaliteit der in Ned. Indië geboren Chineezen duidelijke regeüng behoefde. Een afdoend oordeel



76
BESTUUR.
Gevallen No. 199 en 200.
over de beteekenis der hier kort beschreven bezoeken vereischt grondige kennis van het Chineezenvraagstuk en behoeft hier niet te worden uitgesproken*) Volstaan wordt dus met te wijzen op de uit een internationaal Best uursoogpunt belangrijke toenadering der beide Regeeringen, zich onzerzijds uitende in welwillende ontvangst der bezoekers en in het aandoen van Ned. Indië door onze consulaire en diplomatieke agenten in het Verre Oosten op hunne doorreis.
Over onzen Dienst der Chineesche Zaken, zie geval No. 238 en 251.
Men lette ten aanzien van het onderwijs nog op het bijzonder karakter, dat deze bemoeiing van een vreemden Staat, i.c. China, met een bepaalden tak van Overheidszorg eigen is, eene bemoeiing, die men wel moet ónderscheiden van b.v. subsidieering van internationale inrichtingen of bureaux. Dit is een volkomen eenzijdige uiting, het karakter van samenwerking ontbreekt hier.
Kol. Versl. 1908, kol. 4; 1909, kol. 4; 1911, kol. 2; 1913, kol. 2.
Prof. Van Eysinga in Grotlos 1913, bl. 92.
Collet. Buil. Sté Beige.
(I. G. 1914, II, bl. 1683 v.v.)
vgl. nog. Mr. A. B. Cohen Stuart in Ind. Gedenkb., bl. 535 v.v.
GEVAL No. 200.
1907. Ned. Indië verleent hulp bij den terugkeer van Russische troepen uit Oost-Azië.
De Russische Regeering charterde een zeventiental van de in 1907 te Sabang aangekomen vreemde handelsstoomers voor den overvoer van troepen van Wladiwostok naar Odessa. Per schip waren 1300 tot 2600 man aan boord. Óp verzoek van den transportcommandant werd onder bepaalde voorwaarden het debarkeeren der troepen te Sabang toegelaten. Het koopen en gebruiken van geestrijke dranken door de manschappen was door de commandanten streng verboden, orde en rust werden dan ook door de passagierende troepen geen oogenblik verstoord. Medio Mei kwam het laatste transport Russische troepen per Engelschen stoomer „Bengali" ter reede van Sabang aan. Daar de ruimte aan boord van dit schip gedurende den overtocht van Wladiwostok naar Sabang te klein was gebleken ( er waren niet minder dan 71 officieren en 3650 minderen aan boord) werd op
*) Men vergelijke het bovenstaande nog met het, terloops over deze Chineesche bezoeken handelend, doch ook in het algemeen voor onze betrekkingen met China zoo lezenswaardig artikel van den heer Knobel in Vragen van den Dag, 1915. Hebben de bezoeken inderdaad de daarin geteekende politieke bedoelingen gehad, dan moet men volkomen de door dén schrijver gemaakte gevolgtrekking aanvaarden dat een speciale Outilletring voor het controleeren dier bewegingen in Indië onmisbaar is.



77
BESTUUR.
Gevallen No. 200, 201, 202 en 203.
verzoek van den transporteommandant aan 9 officieren en 960 minderen vergunning verleend om te Sabang te debarkeeren en de komst van het stoomschip „Palada" af te wachten, welk schip den 14en Juni met hen vertrok.
Van half Mei tot half Juni 1907 zh'n de Russische troepen dus te Sabang aan wal verbleven. Zij waren onder dak gébracht in ledig staande kolenloodsen, terwh'1 kerkgereedschap van het leger in bruikleen was verstrekt. Het gedrag der vreemdelingen was goed.
Voorbeeld van internationale bestuurshulp. Kol. Versl. 1907, kolom 24
GEVAL No. 201.
1907. Onder de „Overige Verslagen en Statistieken" behoorende bjj het Kol. Versl. van 1907 komen voor een
— Supplément a la statistique médicale de 1'armée indo-néerlandaise (onder No. 19), en een
— Supplément a la statistique médicale de la flotte néerlandaise stationnée aux Jndes Orientales, (onder No. 21).
beide „comme contribution a la statistique médicale internationale".
Kol. Versl. 1907, t. a. p.
GEVAL No. 202.
1907/08. Van de Zoölogische Verzameüngen en het Laboratorium werd gebruik gemaakt door zoölogen uit Duitschland, Engeland, Rusland, Noord-Amerika en den Hawaii-archipel.
In de nabijheid van Trinil (Residentie Madioen) werden door de "Wed. M. L. Selenka, voor rekening van de Berljjnsche Academie van Wetenschappen, onderzoekingen ingesteld ter voortzetting van de aldaar van 1890—1894 door Dr. M. E. F. T. Dubois verrichte. Van Regeeringswege is hieraan steun verleend door ter beschikking stelling van eenig geniepersoneel zoomede van dwangarbeiders voor het graafwerk.
Kol. Versl. 1908, kol. 282 en 284
GEVAL No. 203.
1907/08. In Mei en October 1907 vertoefden Japansche eskaders gedurende korten tijd te Tandjoeng-Priok en in Februari 1908 bracht een deel van het Duitsche eskader in Oost-Azië een bezoek aan Batavia en eenige andere havens in den Ned. Indischen Archipel. Kol. Versl. 1908, kol. 4



78
BESTUUR.
Gevallen No. 204, 205 en 206.
GEVAL No. 204.
1908. Ned. Indië nam deel aan het Eerste Internationaal Medisch Congres voor het Verre Oosten (van de Far Eastern Association of Tropical Medicine) te Manila. Ind. Gedenkb.
GEVAL No. 205.
1908/09. In Augustus 1908 deed Prins Bhannrangsi, broeder van den Koning van Siam, o.a. vergezeld van den tweeden zoon des Konings, Prins Paribatz, tot herstel van gezondheid eene reis over Java _ .
In April 1908 vertoefde een Japansch oefeningseskader en m Mei 1909 het Fransche oorlogsschip Bruicx te Tandjoeng-Priok, en begin 1909 ankerden het vlaggeschip Fürst Bismarck en het geleideschip Tiger van het Duitsch eskader in Oost-Azië gedurende eene week resp. voor Pasoeroean en Soerabaia. Kol. Versl. 1909, kol. 4
GEVAL No. 206. 1909/1911. GrensmoeilijkJieden op Timor.
De gemengde Conimissie, die in de jaren 1898/99 bezig was geweest met de opneming der Ned.-Portugeesche gebiedsgrenzen op Timor (vgl. geval No. 168) had hare werkzaamheden met volledig kunnen verrichten wegens de dreigende houding van grensstammen die elkander het gebied, waardoor de grenslijn loopen moest, betwistten. Een gedeelte der Oostgrens van het landschap O'koessi bleef alzoo onopgemeten. Het grenstractaat van 1 Oct. 1904 (vgl. Regeling Geval No. 502) bepaalde dan ook in art. 4 dat dit gedeelte alsnog zou moeten worden opgemeten en op het terrein uitgezet, waarna eerst de vastgestelde uitwisseling van gebiedsdeelen tusschen Nederland en Portugal zou kunnen plaats vinden. De grens hleet dus gedeeltelijk onbepaald, zoodat het niet behoeft te bevreemden dat zich gedurende 1905 en 1906 herhaaldelijk moeilijkheden m de grensstreek voordeden, zonder dat echter de bestaande goede verstandhouding met Portugal werd verstoord. , . •
Ter uitvoering van het verdrag van 1904 werd m 1909 weder eene gemengde Ned. Portug. Commissie belast met de opmeting en uitzetting van de O'koessigrens. Door eene onduidelijkheid van net tractaat ontstond tusschen de Ned. en de Port. leden dier Commissie een meeningsverschil en werd de arbeid gestaakt. Het terrein ter plaatse bleef dus twijfelachtig uit een oogpunt van souvereiniteit en de Resident liet er daarom patrouilleeren ter bescherming van de bevolking van het betwistbaar gebied tegen de stammen uit het



79
BESTUUR.
Geval No. 206.
Portugeesche O "koessi. Den Gouverneur van Port. Timor stelde hh' hiermede in kennis.
In Augustus 1910 liet de Portugeesche Commandant van O'koessi op eene reis naar de Port. enclave Noimoeti bij het doortrekken van Ned. gebied heerendiensten van de bevolking vorderen.
Op 3 Oct. 1910 vielen benden uit het Port. gebied van Midden Timor in ons territoir, dorpen verbrandend, vee doodend en alles verwoestend, waarbh' inlanders uit ons gebied gedood werden. Onze militairen dreven de benden terug.
Februari 1911 vermoordden Port. onderdanen op ons gebied 3 personen en vernielden een bivak.
De Ned. gezant te Lissabon verzocht de Portugeesche Regeering aan het Bestuur van Timor instructies te zenden ter voorkoming van eene herhaling, doch inmiddels vond de Indische Regeering het noodig onze rechten in het ons onbetwist toekomend gebied met beslistheid te doen gelden. Medio Mei 1911 ontving de Minister van Koloniën voorstellen van den Gouv.-Generaal nopens onze gedragslijn op Timor, waaraan in afwachting dat nadere instructies zouden worden gezonden, goedkeuring werd gehecht. Dit betrof de landstreken, die na de ratificatie van het tractaat (1908) als onbetwist Ned. gebied konden worden beschouwd, ook daadwerkelijk onder ons gezag te brengen. Den Landvoogd werd telegrafisch opgedragen die streken blijvend te bezetten en te onderwerpen, bjj uitsluiting, aan het Ned. Indisch burgerlijk en militair bestuur. Dit hield in een eisch tot ontruiming door Pórtugal van bepaalde gebieden. Men merke op dat dit ultimatum geheel in Indië is voorbereid. Van deze opdracht werd de Port. Regeering op 17 Juli 1911 door onzen Gezant te Lissabon in kennis gesteld.
Op 18 Juli had een gewapend treffen plaats bh' gelegenheid van het gewapend bezetten van Lakmaras, een der bovenbedoelde landstreken. De Gouv.-Generaal Idenburg, dit vernemende, seinde onverwijld aan den Portugeeschen Gouverneur dat dit militair optreden niet in overeenstemming was met de gegeven instructies en betuigde zh'n leedwezen over het sneuvelen van Port. onderdanen. De o.z. gevangen gemaakte Port. onderdanen werden onmiddellijk ter beschikking van de Port. autoriteiten gesteld.
31 Juli berichtte de Landvoogd aan de Ned. Regeering dat de bedoelde landstreken door de Portugeezen waren ontruimd en zij de door hen opgerichte versterkingen hadden geslecht.
Men merke op dat de Gouv.-Generaal voortdurend handelt in opdracht van het Opperbestuur, dat in zijne aanrakingen met Portugal steeds den diplomatieken weg volgt. Eerst in geval van hooge urgentie, wanneer n.1. de bestuurs- en politieuitoefening onzerzijds in de oogen van de Portugeesche autoriteiten het karakter van vijandelijkheden dreigt te zullen aannemen, treedt de Gouverneur-Generaal



80
BESTUUR.
Gevallen No, 206, 207, 208 en 209.
rechtstreeks in betrekking met den Portugeesehen Gouverneur, en herstelt het politioneel karakter van het gebeurde door de gemaakte gevangenen ter beschikking van den laatste te stellen.
Doordat van den gang van zaken niet onmiddellijk door de Ned. Reg. volledige mededeeling is geschied, kon eene minder juiste voorstelling van het gebeurde, met name van de beteekenis van de door den heer Idenburg aan den Port. Gouverneur gemaakte excuses, door den Minister van Btl. Zaken der Portugeesche Republiek Bernardino Machado in de Portugeesche Constituante gegeven, tijdelijk onwederlegd blijven.
KoL "Versl. 1899, bl. 1; 1906, koL 71; 1911, kol. 53/54. Colenbrander II, bh 43, met noot.
GEVAL No. 207. 1908/1914. Bescherming van Ned. Ind. bedevaartgangers in den Hedjaz.
Verwezen wordt naar de samenvatting bjj Spanjaard pr.schr. bl
383. "ij Men lette op de bescherming door den Minister van Buitenlandsche Zaken van Ned. Ind. onderdanen, geheel buiten den Gouverneur Generaal om (vgl. Geval No. 153).
Wat betreft de in 1908/09 gepleegde beroovingen blijkt niet hoe de schadeloosstelling is uitgekeerd, ondershands of van Staat tot Staat, (vgl. nog Spanjaard pr-schr. bl. 257). Zie Spanjaard pr.schr. t. a. p .
GEVAL No. 208.
1909. De ambtenaar voor Chineesche Zaken B. A. J. van Wettum werd bü Gouv. Besl. van 26 Januari 1909 no. 8 bjj wijze van tjjdelijken maatregel benoemd tot Adviseur voor Japansche Zaken. Kol. Versl. 1909, kol. 133.
GEVAL No. 209.
1909. Vlagvertoon in Ket Verre Oosten. Van 10 Augustus tot 29 November 1909 hield een Nederlandsch eskader vlagvertoon in de Philippijnen, China en Japan. Blijkens hét rapport hierover van onzen Gezant in (3hina Jhr. Beelaerts van Blokland was dit vlootbezoek waarop van dien post herhaaldelijk was aangedrongen, inderdaad noodzakeKjk. „Wanneer men bedenkt dat Engeland, Amerika, Duitschland, Frankrijk, Italië en Oostenrijk geregeld elk jaar hunne oorlogsschepen naar de verschillende Chineesche havens zenden, kan men er zich waarlijk niet over verwonderen, dat bh' de Chineezen, die noóït een Nederlandsch schip



81
BESTUUR.
Gevallen No. 209, 210 en 211.
te zien kregen, de meening ingang heeft gekregen dat Nederland niet over zeewaardige schepen beschikte. Het was immers niet aan te nemen dat een Rh'k met uitgestrekte koloniën in Oost-Azië, wanneer het daar eene zeemacht van eenige beteekenis bezat, daarvan nooit iets zou laten zien. En zoo redeneerden niet alleen de Chineezen. Ook de Westersche bevolking van het Verre Oosten ging ons meer en meer beschouwen als een volk dat zijn tijd heeft gehad" enz.
De indruk dien dit vlootbezoek blijkens de pers dier dagen achterliet, was dan ook zeer gunstig.
Kol. Versl. 1910, kol. 4
Ned. Or. boek 1909/1910, bl. 40—43.
GEVAL No. 210.
1909. De Nederlandsche Consul-Generaal te Melbourne zond aan de Ned. Indische Regeering bericht over tal van aangelegenheden betreffende den handel tusschen Ned. Indië en Australië. Ned. Or. boek 1909/1910, bl. 142—143.
GEVAL No. 211.
1909. Consulair Rapport van Penang.
Uit het rapport van den Ned. Consul te Penang blijkt, dat het consulaat de Ned. Ind. Regeering behulpzaam was gedurende 1909 bij het innen van in Ned. Indië verschuldigde belasting van naar Penang vertrokken personen. De veelzijdige bemoeienis van dit consulaat met Indische belangen betrof voorts:
— Vertaling van bekendmakingen terzake van de verpachting van Landsmiddelen in Atjeh, Riouw en Sumatra's Oostkust.
— Oproeping van getuigen voor den President van den Landraad te Koeta Radja en den Officier van Justitie te Padang.
— Opsporing van eenige Ned. Indische Maleiers aan wie door de Turksche en Arabische autoriteiten schadevergoeding was toegekend wegens herooving in den Hedjaz (vgl. geval No. 207.) Deze opsporing leverde evenwel geen resultaat op.
— Viseering van reispassen van uit Atjeh en overig Sumatra afkomstige inlandsche reizigers.
—Verstrekking van vergunningen tot invoer van wapens en ammunitie in Atjeh of Sumatra's Oostkust.
— Tusschenkomst in verband met vorderingen van en op failliete boedels, ten behoeve van de Weeskamers te Batavia en te Medan, alsmede van den „Official Assignee' - te Penang.
— Verstrekking aan de Indische Regeering van inlichtingen o.a. omtrent de rechtsgeldigheid in Penang van in N.1. opgemaakte vol-



82
BESTUUR.
Gevallen No. 211 en 212.
machten, id. aan de autoriteiten te Pangkalan Brandan over eene geheime Chineesche Vereeniging te Penang.
Voor den superintendent of Immigrante, te Penang werd een Javaansche tolk gezocht en gevonden.
Introductiebrieven voor Ned. Indische autoriteiten werden aan reizigers van Penang naar Indië verstrekt.
Het spreekt vanzelf dat deze en dergelijke bemoeiingen niet slechts in 1909, doch in den regel elk jaar plaats vonden. Zij zijn dan ook hier slechts bh' wjjze van voorbeeld medegedeeld, en men ziet eruit hoe de internationale Bestuurstaak van Ned. Indië voor een groot deel door de Ned. Consuls in het Oosten wordt verricht. Ned. Or. boek 1909/1910, bl. 148.
GEVAL No. 212.
1909. Consulair Rapport van Hongkong.
Uit het rapport van den Ned. Consul-Generaal te Hongkong blijkt hoe dat consulaat de Ned. Ind. Regeering behulpzaam was gedurende 1909 met:
— Afwikkeling van de nalatenschappen van Ned. Indische Chineezen, met name het doen toekomen van hun aandeel aan de in China binnen het consulair ressort wonende rechthebbenden.
— De landing te Hongkong en het verder doorreizen naar het binnenland van uit Ned. Indië uitgezette Chineezen. Hieririj werd de gewaardeerde hulp der Hongkongsche Overheid ondervonden.
— Emigratie van Chineesche arbeiders naar Banka, Billiton en Deli en de repatrieering van deze. De overmaking van de nalatenschappen van in Ned. Indië overleden Bankakoelies aan de in China wonende rechthebbenden geschiedde door tusschenkomst van den Onder-koning van Canton. Dit was volgens den vroegeren ConsulGeneraal Haver Droeze nog steeds de zekerste weg. Over dit punt werd langdurig met de Indische Regeering gecorrespondeerd.
— Verkoop van eene zending zilveren specie der Ned. Ind. Regeering, afkomstig van muntzuivering in Djambi, waarvoor een betere prijs kon worden bedongen dan op de open markt.
— Verstrekking van inlichtingen over de politie en de brandweer te Hongkong, met het oog op de hervorming dezer dienstvakken in Ned. Indië.
— Vervoer van lijken van Chineezen uit Ned. Indië.
— Het voortdurend de Ind. Reg. op de hoogte houden van alles wat op het gebied der opiumpolitiek plaats vond.
Voorts werden, hoewel zonder succes, pogingen aangewend om vanuit Hongkong en Zuid-China deelnemers voor het Vezelcongres te Soerabaia te winnen, en werd de Ned. Ind. Telegraafdienst ge-



83
BESTUUR.
Gevallen No. 212 en 213.
wezen op de wenschelijkheid in Chineesche karakters te kunnen telegrafeeren, waarvoor de noodige codes werden verstrekt. Zelfde opmerkingen als onder het vorig nummer. Ned. Or. boek 1909/1910, bl. 128 v.v.
GEVAL No. 213.
1909. Consulair Rapport van Singapore.
Uit het verslag van onzen Consul-Generaal te Singapore over 1909 binken de volgende verrichtingen ten behoeve der Ned. Indische Regeering:
— Bemoeiingen in verband met de opiumregie in Ned. Indië.
— Verrichtingen in verband met de werving van Javaansche arbeiders voor ondernemingen in de Straits, de Gefedereerde Maleische Staten, en Britsch Noord-Borneo.
—Afwikkeling van nalatenschappen van Ned. Indische bedevaartgangers.
— Bescherming van Ned. Indische bedevaartgangers tegen de kwade practijken van z.g. pilgrim-brokers.
— Bescherming van misleide inboorlingen uit Ned. Indië die te Singapore als contractkoelie werden verkwanseld.
— Oproeping van getuigen in rechtsgedingen, uitreiking van stukken, doen van aanzeggingen. Veelvuldig maken de Wees- en Boedelkamers van Batavia, Soerabaia, Medan en Makassar gebruik van de tusschenkomst van het Consulaat voor de uitreiking van betalingsordonnanties of de invordering van schulden.
Aan den Gouverneur-Generaal van Ned. Indië werden geregeld mededeelingen gedaan over de tarieven der Gefed. Mal. Staten en den uitvoer van rubber en tin uit die Staten.
Aan verschillende Hoofden van Gewestelijk Bestuur in Ned. Indië werd geregeld mededeeling gedaan van het uitbreken van besmettelijke veeziekten binnen het consulair district of van verbod van in- of uitvoer van vee in en uit plaatsen binnen dat district. Wederkeerig werd aan het Bestuur der Straits mededeeling gedaan van de berichten die bjj het Consulaat-Generaal inkwamen over het heerschen van besmettelijke veeziekten in Ned. Indië.
Voorts werden de volgende onderwerpen behandeld:
— Wettelijke regeling van verschillende onderwerpen in de Straits.
— Voorbereiding van bezoeken van Ned. Ind. ambtenaren aan de Straits.
— Regeling der ontmoeting van den nieuwen Gouv. Generaal met den Gouverneur der Straits.
—Regeling van het bezoek van Lord Kitchener aan Java.
— Omsmelting en verkoop van partijen Ned. Ind. tinerts.



84
BESTUUR.
Gevallen No. 213 en 214.
— Hulp, ten verzoeke van het Departement van Financiën in Ned. Indië verleend bij de Muntzuivering in Tapanoeli, Djambi en Riouw, bestaande in de inwisseling van in die gewesten aangetroffen vreemd geld.
Van alle besmetverklaringen en opheffing daarvan door het Bestuur der Straits werd telegrafisch bericht gezonden aan den Directeur van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid te Batavia, alsook van alle gevallen van besmettelijke ziekte te Singapore.
Van alle besmetverklaringen en opheffing daarvan door het Ned. Indisch Bestuur werd bericht gezonden aan den Colonial Secretary der Straits-Settlements en aan den Havenmeester van Poeloe Samboe.
Gecorrespondeerd werd met de Straits Regeering, de Regeering van Ned. Indië en den Hoofd-inspecteur der Opiuniregie in Ned. Indië over de vervanging van het pachtstelsel der Straits door eene regie. Uitteraard was dit onderwerp van groot belang voor de Ned. Ind. Regeering en het Consulaat-Generaal heeft zich veel moeite gegeven om het Bestuur der Straits op de hoogte te stellen van de werking van het Ned. Indische regiestelsel en de voordeelen daarvan boven het stelsel van verpachting.
Aanvragen om dispensatie van het verbod van I. S. 1887 : 8 werden alle door tusschenkomst van het Consulaat-Generaal ingediend. Daarop volgde dan een nauwkeurig onderzoek naar de betrokken onderneming, in 't bijzonder ten opzichte van de sanitaire toestanden aldaar en werden de aanvragen vergezeld van een rapport, naar Buitenzorg doorgezonden. Een der voorwaarden waaronder gedurende 1909 vergunning tot aanwerving werd verleend verplichtte den werkgever om een gedeelte van het aan den werknemer verschuldigde voorschot uit te betalen in tegenwoordigheid van den consulairen ambtenaar te Singapore of Penang.
Zelfde opmerkingen als onder de beide vorige nummers. Ned. Or. boek 1909/1910, bl. 161 t/m 163.
GEVAL No. 214.
1909. In dit jaar deed zich het gemis voelen van eene handelsregeling van Nederland en Nederlandsch Indië met Canada. Het Nederlandsch-Britsche handelstractaat van 27 October 1837 is niet op de wederzn'dsche overzeesehe gebieden toepasselijk. Nu was in Februari 1909 een Fransch-Canadeesch handelsverdrag in werking getreden en sindsdien werden daar te lande de Nederlandsche en Nederlandsch-Indische goederen aan een ongunstiger behandeling onderworpen dan die welke uit de meeste andere landen afkomstig waren.
Door bemoeienis van den Ned. Gezant te Londen werd dit bjj Order in Council gecorrigeerd. Eehter bleven de uit Ned. Indië



85
BESTUUR.
Gevallen No. 214, 215, 216 en 217.
afkomstige producten nog aan het algemeene tarief onderworpen. Teneinde ook voor deze eenige voordeden te verkrijgen werden verderè onderhandelingen tusschen beide Regeeringen gevoerd. Ned. Or. boek 1909/1910, bl. 10—11.
GEVAL No. 215.
1909. Toen in de Straits-Settlements was besloten tot invoering der Opiumregie, werd door den Ned. Consul-Generaal te Singapore, op verzoek van de Ind. Reg. aangedrongen op het opnemen in de nieuwe verordeningen van bepalingen tot tegengaan van den sluikhandel tusschen Singapore en Java. Na veel schriftelijke en mondelinge gedachtenwisseÜng is aan de wenschen der N. I. Reg. tegemoetgekomen.
Ned. Or. boek 1909/1910, bl. 163.
GEVAL No. 216.
1909. Ook de Ned. Consul te Tientsin verleende hulp en steun aan Ned. Ind. onderdanen.
Ned. Or. boek 1909/1910, bl. 163.
GEVAL No. 217. 1909. Ned. Indië vertegenwoordigd te San-Francisco.
Namens den Staat Californië deed de Amerikaansche Regeering aan de onze eene uitnoodiging toekomen om een of meer oorlogsschepen naar San Prancisco te zenden ter bijwoning van de feesten die aldaar van 19—23 October werden gevierd tot herdenking der ontdekking van de baai van San-Francisco door Don Gaspar de Portola en tevens tot viering van den wederopbouw der stad na de groote aardbeving.
Het Ned. pantserdekschip „Noord-Brabant" werd ter vertegenwoordiging van Nederland en Ned. Indië derwaarts gedirigeerd. Half September verliet het de Indische wateren.
De uitnoodiging werd tot de Ned. Regeering gericht. Men bèschouwe haar echter in het licht van de bewoordingen van het Ned. Oranjeboek volgens welke „in de eerste plaats werden uitgenoodigd alle Staten die grondgebied of bezittingen aan den Stillen Oceaan hebben" en die van het Kol. Verslag, die spreken van eene vertegenwoordiging door de „Noord-Brabant" van „Nederland en zijne koloniën".
In dit verband blijkt dat hier wel degelijk van eene vertegenwoordiging Van Ned. Indië sprake is. Kol. Versl. 1910, kol. 4. Ned. Or. boek 1909, bl. 72.



86
BESTUUR.
Gevallen No. 218, 219, 220, 221 en 222.
GEVAL No. 218.
Dec. 1909. Rapport van den Ned. Gezant te Washington over een belang van Ned. Indië.
Schrijvende over de Philipph'nsche tariefwet, waarvan eene wijziging zoo juist was in werking getreden, wees de heer Loudon op een daarin thans voorkomend differentieel invoerrecht op petroleum, waardoor de concurrentie der Ned. Indische petroleum ernstig zou worden bemoeilijkt.
Het blijkt niet, dat van dit rapport door den Gezant afschrift aan den Gouverneur-Generaal is gezonden. Denkelijk is deze er eerst door tusschenkomst van den Minister van Koloniën mede in kennis gesteld.
Ned. Or. boek 1909/1910, bl. 28.
GEVAL No. 219.
1909/10. Totaal werden 17 dispensatiën voor werving verleend, met bestemming naar de Straits, Cochin-China, Duitsch-NieuwGuinea en Serawak.
Kol. Versl. 1910, Bn'1. E, sub XII.
GEVAL No. 220.
1910. In Februari 1910 bezocht een drietal bodems van het Duitsch eskader in Oost-Azië Ned. Indië. Kol. Versl. 1910, kol. 4
GEVAL No. 221.
1910. Na eene reis in Siam en een tiendaagsch verblijf ter Oostkust van Sumatra, kwam Z: H. Hertog Johann Albrecht van Mecklenburg, regent van Brunswh'k, met gemalin begin Maart te Batavia aan. Op eene reis over Japan werden o.a. ook de Javaansche Hoven bezocht, terwijl voorts ook Bali en Sumatra 's Westkust werden* aangedaan.
Kol. Versl. 1910, kol. 4
GEVAL No. 222.
1910. Rapporten van den Ned. Gezant in Japan over een belang van Ned. Indië.
Op 9 en 21 Februari 1910 schreef de Ned. Gezant te Tokio, Mr. Van Royen aan den Minister van Buitenlandsche Zaken te 's-Gravenhage over het nieuwe Japansche tarief. Wat suiker betrof, daarvan was eene verhooging van invoerrechten voorgesteld, uit den



87
BESTUUR.
Gevallen No. 222, 223 en 224.
aard der zaak ter betere bescherming van de suikerindustrie van Pormosa.
In de Japansche tariefcommissie werd medegedeeld, dat die meerdere bescherming noodig was tegenover o.a. de Javasuiker.
Van deze rapporten werd de Regeering te Batavia afschrift aangeboden, zoodat de Gouverneur-Generaal door den Nederlandschen Gezant rechtstreeks op de hoogte werd gebracht van wat er elders voor Indië belangrijks voorviel.
In dit verband wordt aangehaald hetgeen de Minister van Buitenlandsche Zaken schreef in het voorbericht van het hier aangehaalde Oranjeboek. Veel belangwekkends, aldus de heer De Marees van Swinderen, was helaas niet voor den druk geschikt. Als zoodanig dacht hh' b.v. aan de berichtgevingen onzer Gezanten te Peking en te Tokio, die beide daarin de bewijzen leverden, dat de Regeering met gerustheid de zoo groote belangen onzer overzeesche gewesten ook in hunne handen veilig mocht rekenen. Ned. Or. boek 1909/1910, bl. 14.
Over rechtstreeksche briefwisseling tusschen Tokio en Buitenzorg zie nog Van Asbeck pr.schr., bl. 258.
GEVAL No. 223.
1910. Een beveiligingsdetachement werd toegevoegd aan de eerste Zuid-Nieuw-Guinea-expeditie der British Ornithologists Union. Ook bij het vervoer van de expeditie en hare goederen werd hulp verleend.
(De leider, Dr. A. F. N. WoUaston, gaf in 1912 te Londen uit: Pygmies and Papuans. The Stone Age to-day in Dutch New Guinea). Kol. Versl. 1910, kol. 261.
GEVAL No. 224. 1910. Nederlandsch-Duitsch grensonderzoek op Nieuw-Guinea.
De Noordelijke grens der Nederlandsche en Duitsche gebiedsdeelen op Nieuw-Guinea, in 1885 erkend in eene Britsch-Duitsche schikking van 25/29 April en in den Schutzbrief van 17 Mei 1885, was in 1909 nog niet vastgelegd in een tractaat tusschen de beide betrokken Mogendheden. In dat jaar vatte het denkbeeld post, die grens, door een meridiaan aangegeven, zooveel mogelijk door eene natuurlijke te vervangen. Met de Duitsche Regeering werden toen voorbereidingen getroffen om in 1910 een gemeenschappeljjken exploratietocht in het grensgebied te ondernemen. De voorbereiding ter plaatse werd opgedragen aan het in September 1909 van Java naar Noord-NieuwGuinea uitgezonden militair exploratiedetachement.
In April 1910 vertrok de gemengde commissie van Java. Als eerste



88
BESTUUR.
Gevallen No. 224, 225, 226, 227 en 228.
der Duitsche leden trad op Prof. Dr. L. Sehultze uit Jena, als leider der Nederlandsche leden de Lt. t. z. Ie klasse J. L. H. Luymes. De andere Ned. leden waren de commandant van het exploratiedetachement, de kapitein der inf. F. J. P. Sachse, en de bh* dat detachement ingedeelde Lt. t. z. 2e klasse A. F. H. Dalhuizen. Te Menado scheepten zij zich in a. b. van den Gouvernementsstoomer „Edi" en gingen via Ternate naar de Humboldbaai. Bedoelde Gouvernementsstoomer bleef te hunner beschikking voor het onderzoek, of de Kaiserin-Augusta-rivier dienstbaar was te maken aan de voorgenomen grensregeling. Cetera desunt.
Kol. Versl. 1910, kol. 3.
Ned. Or.boek 1909, bl. 72; 1909/1910, bl. 44
Ene. v. N. I., I, bl. 827.
De Britsch-Duitsche schikking van 25/29 April 1885 bij De Martensi Nouveau Ree. Gén. 2e série 11, bl. 469.
GEVAL No. 225.
Sept.—Nov. 1910. Een eskader hield vlagvertoon in Australië. In December van dat jaar bezocht een Ned. flottieljevaartuig Siam en bracht de gelukwenschen van de Ned. Ind. Regeering over aan den Koning van dat Rijk ter gelegenheid van zijn troonsbestijging. Een aantal vreemde oorlogsschepen bezocht Ned. Indië. Kol. Versl. 1911, kol. 2.
GEVAL No. 226.
1910/11. Dispensaties werden verleend voor de Straits, CochinChina, Nieuw Caledonië, Serawak. Het aantal contractanten is minder dan vorige jaren.
Kol. Versl. 1911, Bijl. D, sub XII.
GEVAL No. 227.
Juni 1911. Vanwege de Ned. Ind. Regeering werd een pantserschip naar Singapore gedirigeerd ter bijwoning van de kroningsfeesten aldaar van koning George V van Engeland. In Dec. vertoonde Hr. Ms. „Tromp" de vlag in Saigon. Tal van vreemde oorlogsschepen bezochten Ned. Indië. Kol. Versl. 1912, kol. 2 en 69;
GEVAL No. 228.
1911. Einde October werd de „Holland", na het uitbreken der revolutionnaire woelingen in China, met het oog op de belangen der Ned. en Ned. Ind. onderdanen in China, naar Shanghai gedirigeerd.
Of deze preventieve beschermingsmaatregel zich nog in anderen vorm dan dien van vlagvertoon heeft geuit, blijkt niet. Kol. Versl. 1912, kol. 69.



89
BESTUUR.
Gevallen No. 229 en 230.
GEVAL No. 229.
1911/1912. De verleende dispensaties van het verbod van I. S. 1887 : 8 betroffen nu weder een groot aantal aanvragen en een groot aantal werklieden. De bestemming was Serawak, Britsch Noord Borneo, Straits, Duitsch Nieuw Guinea, Gefedereerde Maleische Staten en Nieuw Calidonië.
Kol. Versl. 1912, Bijl. E, sub XII.
GEVAL No. 230.
1911—1915. Briefwisseling tusschen de Nederlandsche en de Amerikaansche Regeering over de souvereiniteit over het eiland Miangas.
Reeds vóór 1911 waren de Ned. Regeering met die der V. S. in gedachtenwisseling over de souvereiniteit over het eiland Miangas of Pahnas. Dit eiland ligt ten N. O. van Celebes tusschen de (Ned.) Sangi- en Talauteilanden en de Philippjjnen. Blijkens de opgaven, gevoegd bh" het in November 1899 door de Indische Regeering met het zelfbesturend landschap Kandhar-Taroena gesloten politiek contract behoort het eiland M. tot dat landschap en dus administratief tot de Afdeeling Sangi- en Talauteilanden der Residentie Menado.
De Ver. Staten nu maakten aanspraak op de souvereiniteit van dat voor haar zoo gunstig gelegen eiland v.n.1. op grond van de grensaanwn'zing bh' den vrede van Parh> in 1898 geschied, toen Spanje de Philippijnen aan Amerika afstond, en volgens welke aanwijzing Miangas bh' dien afstand inbegrepen zoude zijn.
Niettemin meende de Ned. Regeering hare aanspraken te moeten handhaven en de Besttiursbemoeienis van de Ned. Indische Regeering bleef doorgaan. De beide Regeeringen, hunne aanspraken handhavende, besloten toen dit geschil aan scheidsrechterlijke uitspraak te onderwerpen en bereidden een daartoe strekkend ontwerp-compromis voor. De Amerikaansche Regeering deelde mede te wenschen, dat, hangende het geschil geene verandering zoude worden gebracht in het bestuur zooals dat over Miangas werd uitgeoefend ten tijde dat de souvereiniteit over het eiland een onderwerp van bespreking tusschen beide Regeeringen ging uitmaken.
Tot nu toe is geen nadere bekendmaking geschied. Waarom de zaak nog niet aan een arbiter is onderworpen, is niet duidelijk.
Intusschen wordt opgemerkt dat ook deze aangelegenheid geheel i door de Ned. Regeering met die der V. S. is behandeld geworden. Ned. Or.boek 1911; 1914/15, bl. 44. I. G. 1915, II, bl. 1754. T. A. G. 1915, 2e serie, dl. XXXII, bl. 850.



90
BESTUUR.
Gevallen No. 230, 231 en 232.
Het politiek contract met K. Taroena zie Hand. St. G. 1902/03 174, No. 17.
Persbeschouwingen over het souv.-recht: I. G. 1910, I, bl. 88.
Ned. Comité Sangir en Talauereilanden 1910, No. 6, bl. 9. GEVAL No. 231. ± 1912. Oprichting der Japansdh-Nederlandsche Vereeniging. Deze vereeniging kwam te Tokio tot stand op Japansch initiatief, met medewerking van twee achtereenvolgende Nederlandsche gezanten aldaar. Het doel bestond in bevordering van vriendschaps- en handelsbetrekkingen van Japan met Nederland en Ned. Indië. Een aantal Japansche leden bezorgde eene inzending op de Koloniale Tentoonstelling te Semarang.
Het werk dezer vereeniging is korten tijd daarna overgenomen door eene Japansche Commissie van de Vereeniging tot verbreiding van kennis over Nederland in den vreemde, welke Commissie in het bijzonder de belangen van Ned. Indië in het oog houdt. Kol. T. 1915, I, bl. 76; 1918, I, bl. 201. I. G. 1918, I, bl. 325. Dr. H. P. N. Muller. Zn' en wij.
(Beginselverklaring en perscirculaire der Jap. commissie der Ver. tot verbreiding v. kennis over Ned. in den vreemde, met voorwoord van Mr. J. H Abendanon.)
GEVAL No. 232. Onderhandelingen over emigratie naar de Samoa eilanden. In 1912 of kort daarvóór schijnen naar aanleiding van verzoekschriften van de Samoasche Plantersvereeniging om Javanen voor die eilanden te mogen aanwerven, onderhandelingen te zh'n gevoerd tusschen de Samoasche autoriteiten, die deze verzoeken ondersteunden, en de Ned. Indische Regeering. Het hoofdbezwaar moet daarin zh'n gelegen geweest, dat de laatste als voorwaarde stelde eene permanente scheepvaartverbinding van Java met die eilanden, wat van Duitsche zijde echter niet geheel onuitvoerbaar werd geacht. Vermoed wordt voorts dat de beide Regeeringen, n.1. die van Duitschland en van Nederland, daarover nog niet in gedachtewisseling waren getreden, wijl de Ned. Regeering over deze zaak een volkomen stilzwijgen heeft betracht.
Het bovenstaande is in hypothetischen vorm meegedeeld, daar het steunt op courantenberichten. Archiefonderzoek alleen zou volkomen zekerheid kunnen geven. Ongeloofwaardig schijnt de zaak niet, zij zou, indien overeenkomstig de waarheid medegedeeld, een aardig voorbeeld opleveren van rechtstreeksche briefwisseüng van twee overzeesche Besturen over eene beschermingsaangelegenheid.
R. Deeken. Javanische Arbeiter für Samoa. I. Kol. Ztg. 1912, bl. 829. Kol. Weekbl. 30 Januari 1913.



91
BESTUUR.
Gevallen No. 233 en 234.
GEVAL No. 233.
1912/13. Dispensaties van het verbod van I. S. 1887 : 8 werden verleend voor Cochin, China, Serawak, Britsch Noord Borneo, Nieuw Caledonië, de Straits en de Gefedereerde Mal. Staten. Dezen keer weer een vrij groot aantal dispensaties en werklieden. Kol. Versl. 1913, Bijl. E, sub XII.
GEVAL No. 234. 1912/1913. Nederlandsch-Britsch grensonderzoek op Borneo.
In art. V van het op 20 Juni 1891 te Londen tusschen Nederland en Engeland gesloten verdrag tot vaststelling der grenzen tusschen de wederzijdsche gebiedsdeelen op Borneo (N. S. 1892 : 53, I. S. : 211) was bepaald dat de aanwijzing van de overeengekomen grenslijn zou kunnen plaats vinden op tijdstippen die de verdragsluitende partijen geschikt zouden achten.
Wat Nederland betreft kwam de wenschelijkheid dier aanwijzing naar voren toen in 1907 op Britsch gebied steenkolenmijnen waren in ontginning gebracht en een onderzoekingstocht in Boven-Boeloengan had aangetoond dat men onzerzijds omtrent den feitelijken loop der grens niét de minste zekerheid had. In verband hiermede werd in 1910) op voorstel der Indische Regeering, met de Britsche Regeering in overleg getreden over de benoeming van eene gemengde commissie ter oplossing van dat vraagstuk. De Britsche Regeering was hiertoe bereid.
Voor de technische bijzonderheden der uitvoering trad de Gouverneur-Generaal in overleg met den Gouverneur van Britsch-Noord Borneo. In April 1912 werd de Ned. Coinmissie aangewezen ter samenwerking met de vanwege de Britsch Noord Borneo Maatschappij uit te zenden expeditie, en als leden werden benoemd: de kapitein van den generalen staf P. van Genderen Stort (leider), de ingenieur bjj de triangulatiebrigade J. H. E. Schepers en de lt. t. z. 2e klasse E. A. Vreede. Op 17 Februari 1913 werd het proces-verbaal met bh'behoorende kaart vastgesteld en onderteekend, waarop beide Regeeringen zich accoord verklaarden met het resultaat. Van die goedkeuring werd een protocol opgemaakt en onderteekend op 28 September 1915 te Londen.
Men merke op, dat het voorstel om tot de uitvoering van het grensverdrag te geraken van den Gouverneur-Generaal afkomstig is, waarna de geheele zaak langs den diplomatieken weg wordt geregeld. Alleen over de technische zijde der uitvoering had rechtstreeksch overleg plaats tusschen de beide overzeesche Besturen.
Kol. Versl. 1912, kol. 1; 1913, kol. 1. UK/** Ned. Or.boek 1914/15, bl. 50.



92
BESTUUR.
Cfevallen No. 235, 236, 237 en 238.
GEVAL No. 235.
1912/1913. Blijkens het Bedevaartverslag had de Turksche Regeering, dank zjj de bemoeiingen van onzen Gezant te Constantinopel en van den Ned. Consul te Djeddah de toezegging gedaan', dat een bedrag van 10.000 piasters, onrechtmatig van Ned. Indische pelgrims geheven als visa-rechten op hunne paspoorten, zou worden terugbetaald.
Ook hier blijkt dus bescherming van Ned. Ind. onderdanen in den vreemde door onze diplomatieke en consulaire ambtenaren buiten den Gouv. Generaal om plaats te hebben. Men merke op, dat het hier niet betreft beroovingen door Bedouïnen (zooals Geval No. 207) doch knevelarijen — of vergissingen — van Turksche ambtenaren.
Ned. Or.boek 1912/13, bl. 14 en bijlage.
Geval No. 236.
Jan. 1913. De tweede Britsche expeditie der British Ornithologists Union (vgl. Geval No. 223) naar Ned. Nieuw-Guinea onder leiding van Dr. A. F. N. Wollaston, slaagde erin om een van de Carstensz-toppen van het Sneeuwgebergte tot op de sneeuwgrens te naderen en keerde vervolgens naar Engeland terug.
Ettelijke Engelsche, Duitsche, Belgische, Portugeesche, Russische, Italiaansche, Amerikaansche en Braziliaansche geleerden bezochten Ned. Indië.
Kol. Versl. 1913, kol. 203 en 204.
GEVAL No. 237.
In de jaren 1913/14 en 1914/15 werden weinig werfvergunningen verleend, alle met bestemming naar de gewone streken.
Kol. Versl. 1914, Bn'1. E, sub XII; 1915, Bijl. E, sub XII.
GEVAL No. 238.
1913. De heer W. J. Oudendijk, tevoren consul-generaal der Nederlanden te Teheran werd tijdelijk ter beschikking van de Indische Regeering gesteld met den titel van Regeeriiigsadvtseur voor Chineesche aangelegenheden. Hij werd gesteld onder de rechtstreeksche bevelen van den Gouverneur-Generaal om advies uit te brengen in alle aan zhn oordeel te onderwerpen Cbineesche aangelegenheden, met vrijlating om ook ongevraagd alles wat op het Chineesche vraagstuk betrekking heeft en hem van voldoende gewicht voorkwam ter kennis van de Regeering te brengen. Hg'



93
I BESTUUR.
Gevallen No. 238, 239, 240 en 241.
voerde zh'n briefwisseling door tusschenkomst van den Directeur van Binnenlandsch Bestuur. Zijne standplaats was Buitenzorg.
Prof. v. Eysinga in Jaarb. Grotins 1914, bl. 70.
Kol. Weekbl. 10 Juli 1913, No. 28.
GEVAL No. 239.
1913/14. Consulaire bemoeiingen te Djeddah wegens knevelarij.
In 1912 had de pelgrimsleider („sjeich") Abdoerahman Koedoes, een zich noemend Ned. Ind. onderdaan de onbeschaamdheid een der Ned. Ind. pelgrims voor eene, zooals later bleek, fictieve schuld te Mekka gevangen te laten zetten met voorbijgaan van het Ned. consulaat. De man wist te ontsnappen en zocht bescherming bh' den Ned. Consul, welke protectie hem werd verleend terwh'1 de Consul er ook voor zorgde dat hh' met zijn gezin ongehinderd aan boord kwam. De Consul waarschuwde vervolgens bh' circulaire de Hoofden van Gewestelijk Bestuur in Ned. Indië, met het resultaat dat de bedoelde sjeich in 1913 in het geheel geene pelgrims kreeg. Op de andere sjeichs heeft dit blijkbaar indruk gemaakt.
Ook vestigde de Consul de aandacht der Indische Overheid op eenen groepenleider (kepala djema'ah), genaamd Hadji Teradjoe die zh'ne inenschen op allerlei wijzen afzette en bedroog. Ook deze kwam in 1913 niet in den Hedjaz omdat het hem niet gelukt was pelgrims te werven.
Voorts had de Consul bemoeienis met diefstallen aan boord der schepen ten nadeele van de pelgrims* Ten slotte stelde de Consul de Residenten van Palembang en de Z. en O. afdeeHng van Borneo in kennis met het feit dat de pelgrims uit die streken vaak bh' het Consulaat komen aankloppen wegens geldgebrek. Hh' verzocht dat bekend zou worden gemaakt dat het Consulaat alleen bij onvoorziene rampen steun verleende.
Bedevaartverslag. Ned. Or.boek 1913/14, bl. 49.
GEVAL No. 240.
1913/14. Aanhouding en veroordeeling van een Fransch onderdaan door de Ned. Ind. Justitie. Optreden van den Franschen Gezant te 's-Gravenhage in diens belang.
Behandeld bij Spanjaard pr.schr., bl. 415. Zie aldaar.
GEVAL No. 241.
± 1914. Duitsch-Nederlandsche onderhandelingen over een draadloos telegraafstation.
Volgens de pers moet de Duitsche Regeering met de Nederlandsche hebben onderhandeld om vergunning te krijgen tot het inrich-



94
BESTUUR.
Gevallen No. 241 en 242.
ten van een krachtig station op het eiland Sumatra, dat aan den eenen kant over den Indischen Oceaan met Duitsch Oost-Afrika, aan de andere zijde over den Maleischen Archipel en de Stille Zuidzee met de Carolinen in gemeenschap zou kunnen komen. Men zou dan zonder kabel rechtstreeks Berlijn met alle Duitsche overzeesche gebiedsdeelen in verbinding hebben gesteld.
I. G. 1914, I, bl. 540.
Gaz. de Holl. 11 Febr. 1914.
GEVAL No. 242.
Houding van het Britsche Consulaat-Generaal te Batavia tijdens den Grooten Oorlog.
Allerlei geruchten, en daaronder soms dwaze, die in Ned. Indië de ronde deden met betrekking tot de wijze waarop door ons de neutraliteit werd gehandhaafd, werden door het Britsche Consulaat-Generaal te Batavia onveranderd en zonder eenige critiek naar Singapore doorgegeven.
Dit benadeelde ons in het buitenland en deed in de nabijgelegen Britsche en Fransche gebiedsdeelen de meening post vatten, dat het ons in dit opzicht aan de noodige activiteit en onpartijdigheid ontbrak. Daarom werden onzerzijds vertoogen tot het betrokken consulaat gericht, zonder dat hiermede een zichtbaar resultaat werd verkregen. Met voorkennis der Indische Regeering opende toen de Commandant der Zeemacht in Ned. Indië een rechtstreeksche briefwisseling met den Britschen vlootvoogd te Singapore, onder wiens bevelen de maritieme strijdkrachten der Entente in deze wateren waren gesteld. Dadelp werd eene billijker beoordeeling onzer handelingen in de naburige landen merkbaar.
Hier valt op te merken, dat de Commandant onzer Indische Zeemacht, op gezag van de Ind. Regeering optredende, eene diplomatieke functie vervulde, op een oogenblik, waarop de Ned. Ind. Regeering blijkbaar de behoefte gevoelde van een rechtstreekschen vertegenwoordiger bh' het Bestuur der Straits. Uit den aard der zaak kon deze zich met niemand beter in verbinding stellen dan met zh'n Britschen ambtgenoot, zoodat het gewenschte resultaat op practische wijze tot stand kwam zonder dat men zich aan welke zh'de ook heeft behoeven bezig te houden met vragen van staatsrechtelpen aard, zooals omtrent de bevoegdheid der onderhandelaars, den vereischten vorm van het verkeer, en dergelijke. Een merkwaardige poging, die met succes werd bekroond. De juiste data zh'n niet opgegeven.
Ind. Gedenkb., bl. 547.



95
BESTUUR.
Gevallen No. 243, 244 en 245.
GEVAL No. 243.
1914. Op het Internationaal Rubbercongres (19—23 Oc(.) en de daaraan verbonden Tentoonstelling (19 Oct. tot eind Nov.) te Batavia werd vooral veel belangstelling ondervonden vanuit de naburige Engelsche gebiedsdeelen.
Kol. Versl. 1915, kol. 233.
GEVAL No. 244.
Onder den naam van „Koloniale Tentoonstelling Semarang 1914" werd ter herdenking van de 100-jarige herwinning van Nederlands onafhankelijkheid ter gewestelijke hoofdplaats Semarang van 20 Augustus tot 22 November eene tentoonstelling gehouden^ Aanvankelijk dus bedoeld voor het jubileumsjaar 1913, was de opening vertraagd geworden en uitgesteld tot 13 Augustus 1914, den datum waarop vóór 100 jaar het Tractaat van Londen gesloten werd en Nederland zh'n Oostindische gebiedsdeelen van Engeland terugkreeg. Door den oorlog werd de openingsdatum ten slotte op 20 Augustus gesteld. Enkele vreemde natiën hadden afzonderlijke paviljoens voor hare inzendingen, o.a. Japan, China en Britsch-Indië. Mede waren vertegenwoordigd Australië, Nieuw Zeeland, Amerika en Syrië.
Men lette op de zelfstandige vertegenwoordiging der Engelsche Dominions.
Kol.' Versl. 1915, kol. 233. Ind. Gedenkb., bl. 450.
GEVAL No. 245.
1915. Standpunt der Ned. Regeering inzake de internationaalrechtelijke aangelegenheden van Ned. Indië.
Het lid der Tweede Kamer, F. M. Knobel, had aan den Min. v. Kol. een tweetal vragen gesteld betreffende het punt, of de Gouv.Generaal van N. I. wel de beschikking had en zoo neen, dan niet behoorde te hebben, over diplomatiek en consulair onderlegde adviseurs. Het antwoord van den Min. v. Koloniën, Pleyte, luidde ontkennend, wijl de Gouv.-Generaal geen zelfstandig buitenlandsch beleid voert.
Bij de behandeling der Indische begrooting van 1916 kwam de Min. v. Buitenlandsche Zaken, Loudon, hierop evenwel terug, hetgeen de erkenning in zich sluit, dat de Gouverneur-Generaal eene zelfstandige internationale bestuurstaak heeft, waarvoor hjj speciaal personeel behoeft, en de eenheid van moederland en overzeesch gebied naar buiten niet absoluut is.
Deze vragen, door den heer Knobel naar voren gebracht, zijn van het grootste gewicht Dit kan, vooral wat betreft de aanrakingen



96
BESTUUR.
Geval No. 245.
met China, blijken uit het artikel door den heer Knobel geschreven in „Vragen van den Dag" en uit de instemming door den heer H. Borel met die denkbeelden betuigd in de Indische Gids.
De wehscheljjkheid van technisch onderlegd personeel in Ned. Indië werd voorts herhaaldelijk gereleveerd door Prof. van Eysinga in „Grotius", en ter loops door den heer J. C. Bannink in den Militairen Spectator.
Inderdaad is er in Ned. Indië geen departement voor buitenlandsche aangelegenheden, hoewel reeds uit de medegedeelde feiten blijken kan, hoe menigvuldig de aanrakingen zijn tusschen de Ind. Regeering en het buitenland. Deze zaken worden tot nu toe behandeld ter Algemeene Secretarie. Het eigenaardige daarvan is, dat, gelijk uit de werkverdeeling der A. S., zooals die in het He deel van den Regeeringsalmanak wordt beschreven, elke afdeeling van dat bureau een weinig scherp omlijnd deel der Overheidstaak behandelt. De „buitenlandsche zaken" bestaan voor haar als zoodanig niet. Men vergelijke b.v. de omschrijving der afdeelingen in den Regeeringsalmanak van 1922 met dien van 1924. Het eenige verschil is eene uitgebreider omschrijving van de afdeeling Kabinet en de afdeeüng II. Dit wil echter niet zeggen, dat nu ééhe afdeeling of één man alle zaken, die internationaal aspect hebben, ter behandeling ontvangt. De indeeling toch der Secretarie berust kenneljjk op den ouden tijd, toen alleen aan binnenl. zaken werd gedacht en is op de grootere bemoeienis met „buitenlandsche" zaken niet berekend. De internationaalrechtelijke zaken worden nu in het oude kader ingepast of liever gewrongen. Dit is wellicht tot nu toe geen overwegend bezwaar geweest, op den duur zal eene zelfstandige, gecentraliseerde afdeeling voor de internationale aangelegenheden noodig aijn, die wellicht zal kunnen en moeten uitgroeien tot een departement van algemeen Bestuur, een technisch en politiek geheel, vertegenwoordigend en omvattend een belangrijk en uit eenzelfde oogpunt te overzien gebied van Overheidsbemoeienis.
Hand. T. K. 1914/15, Aanh. bl. 123. (antwoorden Min. v. Kol.) ibid 1915/16, Bijl. A, 2, III, 7. (antw. Min. v. Btl. Z.) Prof. v. Eysinga in „Grotius" 1913, bl. 91—92; 1914, bl. 70; 1915, bl. 57.
Knobel in Vragen v. d. Dag XXX 1915, bl. 684 v.v. Borel in I. G. 1915, II, bl. 1290—1291. (overzicht v. e. brief aan het Bat. Nws. Bl.) Van Asbeck pr.schr., bl. 257 v.v. Spanjaard pr.schr., bl. 147. Bannink in Mü. Speet. 1910, bl. 365.
Over de werking van de Afd. voor de politieke zaken, de oude afd. C, thans Eerste Afdeeling, vóór 1908, zie Kleintjes I, bl. 377 (Derde druk) en Dr. E. Moresco in de Ind. Gids van 1905, I, bl. 663 v.v.



97
BESTUUR.
Gevallen No. 246, 247, 248 en 249,.
GEVAL No. 246.
1915. Ned. Indië was vertegenwoordigd op de Wereldtentoonstelling te San Francisco. Een commissaris was er door het Indische Departement van Landbouw heengezonden ter voorbereiding van de Indische inzending. Het schijnt dat door overlading van het programma van de Ned. Ind. inzending niet die resultaten zbn verkregen, die de daaraan bestede kostep mochten doen verwachten.
T. N. L. N.-I. 90 (1915), bl. 331.
I. G. 1916, I, bl. 780.
V.V. Eerste Kamer.
i
GEVAL No. 247.
1915. Over dit jaar bracht de Ned. Consul-Generaal te Shanghai, J. H. de Reus, een verslag uit o.a. over den invoerhandel van China en het aandeel van Ned. Indië in dien handel. Ind. Merc. 1917, bl. 230.
GEVAL No. 248.
1915. Maatregelen in het belang der bedevaart gedurende den grooten oorlog.
In verband met het deelnemen van Turkh'e aan den grooten Europeeschen oorlog, werden in den Hedjaz dusdanige buitengewone toestanden geschapen, dat het verblijf aldaar voor bedevaartgangers en vele leden der z.g. Djawakolonie onhoudbaar werd.
Vanwege de Indische Regeering zh'n toen stoomschepen naar Djeddah gezonden, waarmede ± 5000 Ned. Ind. onderdanen zoowel leden der Djawakolonie als achtergebleven bedevaartgangers naar Ned. Indië werden teruggebracht.
Verder zag de Regeering zich genoopt om eene bekendmaking uit te vaardigen, waarin het ondernemen van de bedevaart ontraden en ernstig gewaarschuwd werd tegen het gevaar en de groote moeilijkheden, welke de reis naar het Heilige Land voor de deelnemers zou opleveren. Wh'1 voorts in 1915 geene Nederlandsche pelgrimsschepen in de vaart werden gebracht en evenmin dergelijke schepen uit de Straits vertrokken, was van eene bedevaart in dat jaar geen sprake.
Kol. Versl. 1916, kol. 125—126.
GEVAL No. 249.
1915/16. Zeer weinig dispensaties voor koeliewerving werden verleend, en wel met bestemming naar de gewone streken Kol. Versl. 1916, Bijl. F, sub XII.
4



98
BESTUUR.
Gevallen No. 250 en 251.
GEVAL No. 250.
1916. In April werd door de Gouverneur-Generaal der Philipph'nen een bezoek aan Java gebracht. Kol. Versl. 1916, kol. 2.
GEVAL No. 251.
1916. Reglement voor den Dienst der Chineesche Zaken vastgesteld.
Met buitenwerkingstelling van de bepalingen, vastgesteld bij art. 1 van het Gouv. Besl. van 21 Mei 1896, No. 43 (I. S. : 96), zooals het sedert werd gewijzigd en aangevuld, werd bij Gouv. Besl. van 16 Mei 1916 (I. S. : 377) een reglement voor dén Dienst der Chineesche Zaken vastgesteld, waarbij o.m. werd bepaald, dat de werkkring van dien dienst in den ruimsten zin alle aangelegenheden omvat, welke de Chineezen in Ned. Indië betreffen of waarbij deze betrokken zjjn, en voorts dat het personeel van dien dienst vereenigd werd in een kantoor voor Chineesche Zaken te Batavia, behoorende tot het Departement van Binnenlandsch Bestuur.
Tweemaandelijks wordt door dat kantoor een overzicht ingediend van de Chineesche en Maleisch-Chineesche pers in Ned. Indië. Voorts werd in tal van aangelegenheden raad verstrekt aan rechterlijke en administratieve colleges en ambtenaren, terwijl eenige malen diensten werden verleend ten behoeve van particulieren tegen het bf Ordonnantie van 16 Mei 1916 (I. S. : 378) vastgesteld tarief.
In 1917 werd de ambtenaar voor Chineesche Zaken, J. A. M. Bruineman, toegevoegd aan onzen Consul-Generaal te Hongkong, teneinde zich op de hoogte te stellen van de toestanden in ZuidChina, en later werd deze ambtenaar ter beschikking gesteld van den Ned. Gezant te Peking teneinde te worden belast met de waarneming van het Consulaat der Nederlanden te Swatow.
Verder schonk het kantoor zijn aandacht aan het openbaar en bijzonder Hollandsch-Chineesch onderwijs en aan de ChineeschEngelsche scholen.
Uit deze mededeelingen blijkt hoe de Regeering allengs in de richting ging welke door den heer Knobel e.a. werd bepleit: Het zoeken naar contact met onze diplomatieke en consulaire vertegenwoordigers in China. Komt het ooit tot een departement van buitenlandsche aangelegenheden in Ned. Indië, dan zal de Dienst der Chineesche Zaken daarin moeten worden geïncorporeerd, instede van, zooals thans, bh" het Departement van Binnenlandsch Bestuur. KoL Versl. 1917, kol. 107 en 108; 1918, kol. 101 en 102.



99
BESTUUR.
Gevallen No. 252 en 253.
GEVAL No. 252.
1916. Optreden van Consuls der Geallieerden.
In 1916 werd in Indische bladen critiek geoefend op de houding, door sommige consulaire ambtenaren van geallieerde mogendheden, met name van de Fransche, Engelsche en Belgische Consuls te Batavia tegenover Duitsche ingezetenen van Ned. Ind. aangenomen, en die zou hebben bestaan niet alleen in een beïnvloeden van de handelshuizen hunner nationaliteit, doch ook van Nederlandsche handelshuizen en instellingen, teneinde die te nopen de bij hen in dienstbetrekking zijnde Duitschers te ontslaan. Gepleit werd voor het richten van vertoogen tot de betrokken Regeeringen, opdat door de consuls eene houding worde aangenomen meer in overeenstemming met de positie van onzijdigheid waarin Ned. Indië verkeerde.
Meer dan het bovenstaande is mij hiervan niet bekend geworden, t G. 1916, I, bl. 789. (Overzicht v. e. brief van Mr. Thomas in het Bat. Nwsbl. v. 26 Februari 1916).
GEVAL No. 253.
1917. Geval-Minami.
In 1917 werd de Japansche redacteur van het dagblad „Pertimbangan", Minami, wegens een persdelict door den Raad van Justitie te Batavia tot .één jaar gevangenis veroordeeld. Hjj en evenzeer de Japansche consul-generaal te Batavia achtten dit vonnis onrechtvaardig en de laatste schijnt over deze aangelegenheid eene audiëntie bh' den Gouverneur-Generaal te hebben aangevraagd en verkregen.
Wat bij dit «onderhoud is verhandeld blijkt niet, wel echter dat M. na afloop niet een verzoek om appèl — waarvoor de termijn inmiddels wellicht reeds was verstreken — doch een gratierequest indiende, hetwelk vervolgens is afgewezen.
Deze zaak, hoe onbeduidend op zichzelf, heeft in de Chineesche en inlandsche pers dier dagen veel stof tot beschouwingen geleverd, waarin het niet ontbreekt aan verondersteüingen betreffende de gevoerde bespreking met den Landvoogd, die echter grootendeels door de feiten worden tegengesproken.
Blijkens de Chineesche pers werd die beweerde interventie van den Jap. Consul met leede oogen aangezien. Is het feit juist medegedeeld, dan heeft men te doen met eene niet voortgezette consulaire bescherming, van weinig gewicht, doch teekenend voor het optreden van eene jonge, zich bewuste groote mogendheid.
I. G. 1917, I, bl. 701, en de genoemde Chin. en inl. bladen: Sin Po, Pertimbangan, Warna Warta, Djawa Tengah, aldaar aangehaald.



100
BESTUUR.
Gevallen No. 254, 255 en 256.
GEVAL No. 254.
1917. In de Inleiding op het Kol. Verslag heeft de Regeering op pag. XVIII mededeelingen gedaan over den invloed en de gevolgen van den grooten Europeeschen oorlog op het handelsverkeer.
Kol. Versl. t. a. p.
GEVAL No. 255.
1917/18. Zeer weinig dispensaties voor werving van koelies buitenslands werden verleend, en deze naar de gewone landen van emigratie.
Kol. Versl. 1918, Bnl. F, sub XII.
GEVAL No. 256.
1918. Reis van een Consul in Algemeenen Dienst in het belang van de handelsvoorlichting betr. Ned. Indië.
In het jaar 1915 is voor het eerst, in den vorm van eene suppletoire begrooting op Hoofdstuk III voorgesteld een post voor een economischen inlichtingendienst in het buitenland, en waarvan de bedoeling het best is te kenmerken door de uitdrukking: mobilisatie van den consulairen dienst. Dit doel brengt o.m. mede het bezoeken van Ned. Indië door de consulaire ambtenaren in het Verre Oosten, iets, dat, gelijk uit de behandelde gevallen kon blijken, ook reeds tevoren door onze diplomatieke en consulaire ambtenaren geschiedde.
Op de Staatsbegrooting voor Buitenlandsche Zaken voor 1917 is voor het eerst een desbetreffende post uitgetrokken (N.S. 1917 : 302). Als middel daartoe is aangewend de instelling van consulaire ambtenaren in algemeenen dienst voor het vervullen van z.g. flying missions.
De eerste -belangrijke uitvoeringsmaatregel met betrekking tot N. I. is geweest eene dienstreis met uitgebreid programma, verricht door den cons. in alg. dienst J. A. Schuurman, in opdracht van den Ned. Consul Generaal te San Fransisco, en waarbh" uitvoerige handelsinlichtingen zijn ingewonnen.
Dit is dus eene instelling in het belang van de economische voorlichting betreffende Ned. Indië, doch ook van Ned. Indië, zoodat door dergelijke reizende ambtenaren ten behoeve van Ned.Indië, ten deele althans, wordt verricht wat in een zelfstandigen Staat tot de taak van diens consulaire ambtenaren behoort.
Zoolang dus door Ned. Indië niet werd overgegaan tot eigen verzorging van economische voorlichting — en een eersten stap in die richting beteekende de aansteUing van handelsagenten, ressorteerende onder het Departement van Landbouw — voorzagen deze flying missions in de daaraan bestaande behoefte. Men kan de beide



101
BESTUUR.
Gevallen No. 256, 257, 258 en 259.
groepen van ambtenaren dus beschouwen als elkanders werkzaamheden aanvullende.
Over het doel der instelling:
He Kamerstukken 1915/16, no. 414; 1916/17, no. 90. Prof. v. EVsinga in Jaarb. Grotius 1916, bl. 89. Uitvoerig verslag van deze dienstreis in Ned. Oranjeboek Juni 1919, bl. 90. Over econ. voorlichting in het algemeen.
G. E. Huffnagel: Economische voorlichting over het Buitenland, blz. 10.
Over ec. voorlichting betreffende Ned. Indië. Mr. A. B. Cohen Stuart „Indische handelspolitiek en Indische financiën". (Koloniale studiën 1921, blz. 23 v.v., en de aldaar aangehaalde redevoeringen in den Volksraad gehouden door de leden Djajadiningrat en Mr. Dr. H. Westra, waaruit bhjkt dat die voorlichting nog onvoldoende werd geacht.
GEVAL No. 257. 1918. Oprichting van het Internationaal Intermediair Instituut. Van belang voor de wetenschappelijke internationale voorlichting betreffende Ned. Indië is geweest de oprichting van het I. I. I. te 's-Gravenhage, waarvan bijzonderheden wórden verondersteld bekend te zjjn.
Tot nu toe werden verschillende inlichtingen betreffende de internationaalrechteljjke betrekkingen van Ned. Indië verstrekt, zooals aangaande de Ned. Ind. wetgeving in het algemeen1), de op Ned. Indië betrekking hebbende Ned. tractaten2), de juridische positie der Chineezen in Ned. Indiës) e. d.
GEVAL No. 258.
1918. In dit jaar deed de ingenieur J. G. van Kujjk in het belang van den Ned. Ind. Post-, Telegraaf- en Telefoondienst, ter voorziening in het door den oorlogstoestand ontstane gebrek «an materiaal, eene dienstreis naar Japan. Over deze reis hield hij vervolgens eene causerie in de vergadering van de Afdeeling N. I. van het Kon. Inst. v. Ingenieurs op 28 November 1918. De Ingenieur 1919, bl. 656.
GEVAL No. 259. Ten aanzien van de opleiding van officieren voor tolk voor het Japansch en de Japansche spreektaal is eene regeling getroffen bh' Gouv. Besl. van 26 Augustus 1919 No. 69 (I. S 566). Kol. Versl. 1920, kol. 162.
x) Buil. I. I. I. IV, blz. 304.
2) ibid II, bl. 318 v.v. (publicatie-Kollewijn).
3) ibid IX, blz. 462.



102
BESTUUR.
Gevallen No. 260, 261, 262 en 263.
GEVAL No. 260.
1919. In het Bedevaartsverslag over 1919 wees de Ned. Consul te Djeddah op de onnoodige vertraging waaraan hadjibooten leden door kolenladen met het gevolg dat vele pelgrims te laat te Djeddah aankwamen om aan de hadj deel te nemen. Ned. Or.boek 1919/20, bl. 135.
GEVAL No. 261.
1920. In het Kol. Verslag van dit jaar komt onder de „Mededeelingen omtrent enkele onderwerpen van algemeen belang" het volgende voor:
Snelle economische ontwikkeling van deze gewesten stelt als voorwaarde een ruime mate van bekendheid, in het buitenland, met de kansen welke Indië aan initiatief en ondernemingsgeest biedt. In verband daarmede is de omvang van het toeristenbezoek aan dit land eene geenszins onverschillige zaak, en Indië's aantrekkelijkheid voor buitenlandsche reizigers te verhoogen door de omstandigheden onder welke gereisd moet worden zooveel mogelijk te verbeteren is een vraagstuk dat volle aandacht verdient. Kol. Versl. 1920, kol. 98.
GEVAL No. 262. 1920. De Britsch-Indische suikerenquêtecommissie (eene commissie, door de Br. Ind. Regeering ingesteld om advies uit te brengen over mogelijke verbetering van de omstandigheden der Br. Indische, door Europeanen gedreven suikerindustrie) bracht een bezoek aan Java.
Buil. I. I. I. IV, bl. 111. Ontleend aan de Gaz. de Holl. van 10 Aug. 1920.
GEVAL No. 263. 1920/21. Briefwisseling tusschen de Ned. en de Amerikaansche Regeering over de Djambi-concessies.
Op 25 Februari was in de Ver. Staten uitgevaardigd eene Oil Land Leasing Bill, waarin het beginsel der reciprociteit zoover werd doorgevoerd dat tegenover beperkende mijnwetgeving in het buitenland eene volkomen uitsluiting van buitenlanders van Amerikaansche mijnrechten werd gesteld. Daar de Ned. Ind. Mijnwet van 1899 in haar art. 4 zekere beperkingen bevat ten aanzien van de nationaliteit van houders van opsporingsvergunningen en concessies, vroeg de Amerikaansche Regeering daarover nadere inlichtingen aan de onze (5 Juni 1920—2 Dec. 1920) i teneinde hare houding tegenover Nederlandsche aanvragers te kunnen bepalen.
In Januari 1921 bracht de Am. Gezant te 's-Gravenhage, in aan-



103
BESTUUR.
Gevallen No. 263, 264, 265 en 266.
sluiting aan bovenstaande correspondentie bjj den Minister van Koloniën en dien van Buitenlandsche Zaken mondeling de exploitatie der Djambiterreinen ter sprake. Het wederzjjdsche standpunt blnkt uit de daarop gevolgde briefwisseling tusschen den Gezant en onzen Minister v. Buiten! Zaken (19 April—10 Mei 1921) De Nederlandsche Regeering betoogt dat de beperkingen van art. 4 der Inl. Mhnwet geenerlei belemmering opleveren voor de deelname van buitenlandsch kapitaal, immers de aandeelhouders kunnen tot elke nationaliteit behooren, terwijl de nieuwe Amerikaansche wet alle met Amerikaansche aandeelhouders in petroleum concessies, wier nationale wet ook maar eenige beperking op dit stuk bevat, ten eenenmale uitsluit.
De Am. Regeering stelt daar tegenover dat in de practijk het Amerikaansch kapitaal in Indië toch is buitengesloten, dat de beste petroleumterreinen in handen van ééne, niet-Amerikaansche Maatschappij zhn, en dat de V. S. wenschen deel te nemen in de exploitatie der Djambivelden, waarvan het exploitatierecht stond te worden vergeven, dat de Ned. petroleumconcessies een monopoliseerend karakter droegen en de Unie dat niet kon dulden.
De Ned. Min. v. Btl. Zaken ontkent deze beweringen en wijst erop dat nog andere terreinen in Ned. Indië vatbaar voor exploitatie zfn.
Merkwaardig is in deze aangelegenheid het zich mengen van de Regeering der Monroe-republiek in binnenlandsche Nederlandsche belangen, hetgeen zelfs misplaatst ware geweest zoo de Ned. wetgeving inderdaad een monopoliestelsel hadde gehuldigd.
Opmerking verdient nog dat waar de concessies blijkens art. 13 der Ind. Mijnwet worden verleend door den Gouv. Generaal, de geheele zaak langs den diplomatieken weg is behandeld
Ned. Or.boek 1920/21, bl. 36 v.v. vgl. Prof. v. Eysinga in „Grotius" 1921/22, bl. 39—40.
GEVAL No. 264.
1920/21. Verschillende vreemde natuuronderzoekers bezochten het Treub-laboratorium en den Botanischen Tuin en Bergtuin te Tjibodas.
Kol. Versl. 1921, kol. 245.
GEVAL No. 265.
1920/21. Naar de gewone streken werd vergunning tot werving van koelies verleend.
Kol. Versl. 1921, Bijl. G. sub XII.
GEVAL No. 266. 1921. Te Batavia werd het Internationaal Theecongres met Tentoonstelling gehouden. In 1916 was reeds opgericht eene Veree-



104
BESTUUR.
Gevallen No. 266, 267, 268 en 269.
niging Internationaal Theecongres met Tentoonstelling, met het plan in 1919 een zoodanig congres te houden. Dit is door omstandigheden uitgesteld tot 1921. De Japansche Regeering ontving in 1919 een uitnoodiging van de Nederlandsche, om daaraan deel te nemen.
GEVAL No. 267.
1921. Het vierde medische Congres voor het Verre Oosten (van de Par Eastern Association of Tropical Medicine) werd den 7 Augustus te Batavia geopend.
Verslag zie Sluyters' Monthly. East In dia n Magazine, No. 10, bl. 308.
Buil. I. I. I. III, bl. 190; V, bl. 366; VI, bl. 188. GEVAL No. 268.
1921. Eene gedetailleerde vragenlijst van de Conunission Consultative de 1'Opium van den Volkenbond dd. 7 Juni 1921, betreffende de bestrijding van den Opiumhandel werd door de Ned. Regeering voor Ned. Indië beantwoord.
Ned. Or.boek 1921/1922, bl. 28.
GEVAL No. 269.
1922, Aandeel van Ned. Indië in Internationale Unies.
De werkzaamheid der internationale bestuursorganen in Ned. Indië komt tot uiting in hetgeen Ned. Indië bijdraagt aan de jaarlijksche kosten der Uniebureaux waarbij het is aangesloten.
In de begrooting voor 1922 vinden wij daaromtrent het volgende r
Hst I. Uitgaven in Nederland:
Afd. II, Onderafd. 204. Aandeel van Ned. Indië in de bijdrage van Nederland in de kosten van het bureau van het Internationaal Verbond tot bescherming van letterkundige- en kunstwerken ƒ 600.—.
Afd. VI. Onderafd. 605. Uitgaven in verband met de toetreding van Ned. Indië tot het Internationaal Landbouwinstituut te Rome ƒ 6.100.—.
Voorts komt bij Afd. II als onderafd. 230 en 231 voor:
Bezoldigingen van het personeel van het Regeeringskantoor ter bestrijding van den z.g. handel in vrouwen en meisjes . ƒ 6050.—.
Verdere uitgaven voor dat kantoor ƒ 3170.—.
Gelijk bekend is dat kantoor aangewezen als de in art. 1 van het te Parjjs op 18 Mei 1904 gesloten z.g. blanke-slavinnentractaat bedoelde autoriteit, belast met het bijeenbrengen van alle inlichtingen omtrent genoemd bedrijf. De Directeur van Justitie vertegenwoordigt dit Bureau tegenover het buitenland. Wij hebben hier derhalve te doen met een nationaal onderdeel van een internationaal orgaan.
Hetzelfde geldt voor het Hulpbureau voor den Industrieelen,



105
BESTUUR.
Gevallen No. 269, 270, 271 en 272.
Eigendom, waarvoor de uitgaven zijn opgenomen in die van het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel, en dat is opgericht ingevolge art. 12 van het Unieverdrag tot bescherming van den industrieelen eigendom.
Wellicht zh'n er nog meerdere uitgaven die met deze internationale Unies verband houden, doch waarvan de bedragen in grootere posten zh'n begrepen, zooals die ingevolge Ned. Indië's lidmaatschap van de Post- en Telegraafunie.
GEVAL No. 270.
1922. Bij schrh'ven van 13 April verzocht de Raad van den Volkenbond aan de leden van dien Bond om eene uiteenzetting van de overwegingen betreffende de politie- en militaire machten welke zjj met het, oog op internationale verplichtingen, aardrijkskundige ligging en bijzondere omstandigheden onmisbaar achtten voor hare inwendige veiligheid, alsmede welke kosten daarmede voor elk dier leden verbonden waren.
Het Ned. antwoord is tweeledig: een deel betreft het Moederland, het andere Ned. Indië. In dit laatste wordt gewezen op het feit, dat Ned. Indië eene uitgestrekte eilandengroep is, gelegen op de belangrijkste verbindingswegen tusschen den Indischen en den Stillen Oceaan. Het Rijk kon derhalve met het oog op zijne nationale veiligheid en ter verdediging der neutraliteit een leger en eene vloot van voldoende sterkte niet ontberen. Als bijzondere omstandigheid voor de overzeesche gebiedsdeelen wordt gereleveerd, dat het te verdedigen object op grooten afstand van het moederland is gelegen, en het moederland in de behoefte aan die verdediging heeft te voorzien.
Met het oog op de inwendige veiligheid in Ned. Indië wordt noodig geacht het koloniale leger benevens de gewapende politie.
Als kosten worden opgegeven ± 7 millioen gulden per jaar Ned. Or.boek 1921/1922, bl. 42.
GEVAL No. 271. 1922. Bh' Gouv. Besl. van 7 Juni no. 41 (L S. 404) werd een kantoor voor Japansche Zaken ingesteld en werd een Reglement voor dat kantoor vastgesteld. Ook de uitgaven voor dit kantoor komen evenals die voor de Chin. Zaken, ten laste van de begrooting van het Dept. van Binnenlandsch Bestuur.
.JF01; VersL 1922> ko1- 186- In°"- begrooting voor 1924, onderafd. 408 t/m 411.
GEVAL No. 272. 1922. De Interparlementaire groep van den Volksraad zond voor het eerst gedelegeerden naar de Internationale Interparlementaire Conferentie.
Ind. Gedenkb.



106
POLITIE.
Geval No. 273.
GEVAL No. 273.
1860 1900. Tegengang van zeeroof en slavenhandel in den Ned.
Ind. Archipel.
Een der belangrijkste uitingen van internationale politieoefening is geweest het bestrijden van bovengenoemde misdrijven, zoowel preventief als repressief, waarbij uitteraard de marine de hoofdrol heeft gespeeld.
Om te beoordeelen of hier, voorzoover de Ned. Indische politieautoriteit in actie kwam, inderdaad internationaalrechtelijke elementen in het spel waren, (b.v. pleging dezer misdrijven door niet Nederlandsche onderdanen ten nadeele van Ned.onderdanen en omgekeerd) zou elk der feiten moeten worden onderzocht. Dit is helaas niet mogelijk geweest, zoodat moet worden volstaan met de opgave van enkele vindplaatsen, waaruit intusschen blijkt dat zoodanige internationale elementen voorhanden zjjn geweest en het beginsel van samenwerking tusschen de betrokken Overheden is overwogen geworden. Vooral de bewoners van den Soeloe-Archipel (Filippijnen) en Chineezen schijnen onder die vreemdelingen een rol te hebben gespeeld.
Behoudens gezamenlijke actie der mogendheden is de uitoefening dezer politietaak aan nationale organen toevertrouwd gebleven,
Aanteekeningen omtrent Soeloe en de Soeloésche Zeeroovers
door A. J. F. Jansen, Resident van Menado, d.d. 15 September 1856.
(Aanbeveling van een stelsel van blokkade en tuchtiging ter plaatse zelve).
Tijds. I. T. L. en V. K. VII, 3e Serie I 1858, bl. 211. Een betoog voor de samenwerking tusschen de betrokken Mogendheden voor eene afdoende tuchtiging der Soeloe-eilanden, met mededeeling van het beraadslaagde over dit onderwerp in de Tweede Kamer op 9 December 1858 en 7 December 1859. T. v. N. I. 24e j. 1862 II, bl. 86 en 189.
Berichten omtrent den zeeroof in den Ned. Ind. Archipel over
eene reeks van jaren, zijnde Verslagen der verklaringen van gehoorde getuigen en de gedane tochten, getrokken uit het Rapport van den Commandant van Zr. Ms. Zeemacht in Oost-Indië aan het Gouvernement.
Tijds I. T. L. en V. K. : (over 1852 en 1853) : III, 1855, bl. 1; (over 1854) : IV, N.S. I 1855, bl. 383; (over 1855) : VI N.S. III 1857, bl. 125; (over 1856) : VII 3e I 1858, bl. 350.
— Berichten omtrent den zeeroof in den Ned. Ind. Archipel van 1856 Tindal en Swart. Verh. 1860 2e afd., bl. 19—29.
— Eenige berichten over de Oost-Indische zeeroovers, samengesteld uit de verklaringen van gehoorde getuigen gedurende 1860.
Swart, Verh. 1861 le afd., bl. 304.
— Over eene voorgenomen Britsche expeditie tegen de zeeroovers in den Oost-Indischen Archipel. Kol. Jaarb. 3e j. 1863, bl. 448.
— Doel van den tocht van Zr. Ms. „Madura" en „Sindoro" naar de Soeloe-eilanden in het begin van 1863.
Kol. Jaarb. 3e j. 1863, bl. 185.



107
POLITIE.
Gevallen No. 273, 274 en 275.
— Rapporten der verrichtingen van Zr. Ms. „Watergeus" gedurende de kruistochten op de Chineesche zeeroovers.
Ned. Zeew. IX 1868.
— Berichten omtrent den zeeroof in den Indischen Archipel van 1857 tot 1876.
Tn'ds. I. T. L. en V. K. XVIII, bl. 435; XX, bl. 302, 299, 412, 566; XXIII, bl. 380; XXIV, bl. 475.
— Historische schets van den zeeroof in den Indischen Archipel (J. H. P. E. Kniphorst).
Tn'ds. Zeew. 1876, bl. 3, 48, 159, 283, 353; 1877, bl. 1, 135, 237; 1878, bl. 1, 107, 213; 1879, bl. 85,173; 1880, bl. 1, 89, 235; 1881, bl. 1.
Vervolg in T. v. N. I. 1882 I, bl. 161, 241, 321, 401.
Een korte terugblik op de Molukken en N. W. Nieuw Guinea III, De Zeeroof. I. G. 1883 II, 465.
— Naar aanleiding van de bovengenoemde Historische schets, T. v. N. I. 1876 II, bl. 355.
— Piracy in the Straits of Malacca. Oc. Highw. II, 1873, bl. 312.
— Fang von Lanun-Seeraubern an der N. W.-küste von Borneo Ausl. 1870 no. 2.
— Bijdragen tot de kroniek en statistiek van den zeeroof in Ned. Indië, met staatkundige toelichtingen.
E. de Waal. Ind. Fin. III, 1879, bl. 17—108, met aanhangsel: De strijd van Spanje tegen den zeeroof uit Soeloe en Magindanao (aldaar, bl. 108—214).
— Het besturend personeel in Ternate en de zeeroof. I. G. 1881 I, bl. 107.
— De Kol. Verslagen, passim.
GEVAL No. 274.
1858. In dit jaar aanvaardde Nederland de aangeboden opperheerschappij over Siak. Aanstonds moesten wij ons daar doen gelden tegenover den Engelschman Wilson die, verhonden met een aantal Europeesche en inlandsche (Boegineesche) avonturiers den Sultan verdreef. Met moeite redde de vorst zich op eene Ned. kruisboot. Zr. Ms. „Merapi" verjoeg de onruststokers, waarop de vorst en de gevluchte bevolking der hoofdplaats Boekit Batoe terugkeerde. T. v. N. I. 19e j. 1857 I, bl. 214. Tijds. I. T. L. en V. K. XII 4e Serie 1862, bl. 365.
GEVAL No. 275.
1860. Rapport van den Belgischen Consul-Generaal in BritschIndië d'Egremont.
In een rapport dd. 5 Februari 1860 beschrijft genoemde Consul Generaal de door Chineezen in de Indische zeeën gepleegde zeerooverijen, en spreekt de hoop uit dat de mogendheden wanneer de oorlog met China geëindigd zal zjjn, zieh deze zaak zullen aantrekken. Econ. 1860, bl. 273.



108
POLITIE.
Gevallen No. 276, 277 en 278.
GEVAL No. 276.
Bljjkens mededeeling van den Minister van Koloniën leidde de onzijdigheid, welke ten aanzien van den Krimoorlog en van den Amerikaanschen Secessieoorlog in Ned. Indië moest worden in acht genomen, tot geene moeilijkheden of botsingen. Over de feiten, waardoor die neutraliteit is gehandhaafd geworden, bewaart de Minister het stilzwijgen. Men zie echter No. 8 (Bestuur).
Kol. Versl. over 1855, bl. 11 en over 1862, bl. 1026.
GEVAL No. 277.
1860/61. Handhaving der orde in enkele garnizoenen op Java.
In deze jaren deed zich eene oproerige beweging gelden onder de buitenlandsche elementen der Europeesche compagnieën van het Indisch leger, v.n.1. die te Djokja, Semarang, Mr. Cornelis en Willem I in garnizoen lagen. De toestand werd zoo ernstig dat de Commandant der 2e militaire afdeeling op Java, Generaal-Majoor De Brauw, eene Ordonnantie van 18 Augustus 1860 no. 77 uitlokte, waardoor de krijgsraden te Semarang en in de vesting Willem I, konden worden beschouwd als krijgsraden in een belegerde of berende plaats, en alzoo de artikelen 282 t/m. 294 van de Rechtspleging voor het krijgsvolk te lande konden toepassen. Het appèl op het Hoog Militair Gererchtshof was dus uitgesloten en de vonnissen voorzien van het fiat executie door den commandant verleend, konden onmiddellijk worden ten uitvoer gelegd. Voor de handhaving van orde en rust was de hulp der Semarangsche schutterij van veel belang. Te Mr. Cornelis werden de maatregelen van den Assiterit-Resident N. D. Lammers van Toorenburg in het belang van de orde en rust zeer geprezen.
Aannemende dat onder de oproerige militairen buitenlanders aanwezig waren die hunne nationaliteit behouden hadden en dus nog vreemdeling waren ten tijde van het oproer, heeft men hier te doen met eene uitoefening van internationale politie. Van buitenlandsche invloeden vóór of na het gebeurde is niets gebleken.
T. v. N. I. 1860 II, bl. 339; 1861 I, bl. 135.
Mil. Speet. 1861, bl. 370; 1900, bl. 772.
,,*".V<. GEVAL No. 278.
1861. Britsche expeditie naar Tringanoe, tér opvatting van den door ons afgezetten Sultan van Lingga.
6 Nov. 1861 vertrokken drie Eng. schepen uit Singapore naar Tringanoe, een aan Siam cijnsbaar staatje op de Oostkust van Malakka, met het doel den gewezen Sultan van Lingga, Mahmoed Mozafar



109
POLITIE.
Gevallen No. 278, 279 en 280.
Sjah, gevangen te nemen en naar Siam te voeren. Deze ex-sultan was in 1857 door ons Gouvernement afgezet en zocht sedert van Djohore uit voortdurend onlusten in zh'n voormalig gebied — een deel onzer Residentie Riouw — te verwekken. De Inl. Reg. richtte deswege reclames tot het Engelsch Bestuur, en deze expeditie was daarvan het effect. Engeland kwam te eerder tot dit optreden, doordien odein Pahang en Djohore onrust was verwekt op aanstoken van den ex-sultan, welke schijnbaar vanuit Bangkok werd gesteund. Na vertoogen dienaangaande van de Eng. Regeering ontkende de Siameesche koning dit ten stelligste en gelastte den radja van Tringanoe den ex-sultan naar Bangkok op te zenden. Daar dit niet geschiedde, trad het Eng. bestuur op. Eerst vroeg het aan den radja de uitlevering van den Sultan, maar toen dit geen succes opleverde bombardeerde het eskader het fort van Tringanoe, totdat het een brief van den radja ontving, houdende verontschuldigingen, en de verklaring dat de ex-sultan Tringanoe had verlaten zonder bekende bestemming.
— KoL Jaarb. 3e j. 1863, bl. 64.
— Discussiën in het Eng. Parlement over deze expeditie, aldaar, bl. 642.
— De Ned. Commissaris. Loudon ontmoette den, ex-sultan in 1862 aan het Hof te Bangkok, zie Tn'ds. I. Taal. L. en V. K. XII, bl. 434.
GEVAL No. 279.
1869. Door de Spaansche oorlogsboot „Constancia" werd te Sarongari (Solor eilanden) een Ned. Ind. schoener in beslag genomen en de bemanning gevankelijk te Manila binnengebracht op vermoeden dat zjj aan eenige opstandelingen der Philippjjnen ammunitie zouden hebben verkocht. Toen dit vermoeden ongegrond was gebleken werd het vaartuig vrij gegeven en de schepelingen op vrh'e voeten gesteld.
Opmerkelh'k is dat de aanhouding zou hebben plaats gehad op Ned. territoir (de Solorgroep behoorde tot de afdeeling Plores der residentie Timor) en uit de bewoordingen valt af te leiden dat de aanhouding binnen de territoriale wateren geschied is. De plaats Sarongari is niet kunnen worden aangetroffen, noch op atlassen noch in aardrijkskundige woordenboeken.
"Wellicht heeft de Spaansche autoriteit niet te nauw gekeken. Van protesten onzerzjjds is geen spoor te vinden. Kol. Versl. 1870, bl. 402.
GEVAL No. 280.
1872/73. Op verzoek van het Bestuur der Straits stelde de Resident van Riouw een onderzoek in naar het afloopen ter hoogte van Tanah-Poetih (Sum.'s 0.kust), door aan boord zijnde Maleiers, van



110
POLITIE.
Gevallen No. 280, 281 en 282.
een naar Asahan bestemd handelsvaartuig van Malakka. Het onderzoek leverde geen resultaat op.
Hier treedt het plaatselijk Ned. Ind. Orgaan als orgaan der internationale politie op ter opsporing van het internationale delict van zeeroof, waardoor de rechtsorde ten nadeele van de rechtsgemeenschap der Straits was geschonden. Kol. Versl. 1873, bl. 3.
GEVAL No. 281. 1873. Feiten van Internationaal-politioneelen aard tijdens den Atjehoorlog.
Toen de Gouverneur der Straits, kennis hebbende gekregen van onze oorlogsverklaring aan Atjeh, bij proclamatie van 31 Maart 1873 (zie onder Regeling Geval No. 361) allen uitvoer naar Atjeh van oorlogsbehoeften had verboden, zond hjj ter handhaving van dat verbod de Engelsche gunboot „Hornet" naar de Atjehsche wateren. De Ned. Gouvernements-commissaris verklaarde zich bereid het aanhouden en onderzoeken van alle onder Britsche vlag varende schepen aan den Engelschman over te laten, waarvoor deze dankte en slechts verzocht dat eventueele overtreders aan hem zouden worden uitgeleverd, y \ ' ,
Kort vóór het vertrek der tweede expeditie verzocht de Gouverneur der Straits dat een op last van het Britsch Gouvernement aan den sultan van Atjeh gericht schrijven (waarin de gevraagde Britsche bescherming werd geweigerd), door een Nederlandsch oorlogsschip mocht worden overgebracht. Dit kon niet worden toegestaan, waarop aan een neutraal schip door onze autoriteiten doortocht door de blokkade werd verleend.
Het neutrale schip zal dus óf een Engelsch, óf een tot een derde natie behoorend vaartuig zijn geweest. Waarschijnlijk is deze zaak geheel door de koloniale overheden behandeld, van telegrafisch overleg met het moederland bijjkt niets.
Voor de opbrenging van de „Ning Po" zie no. 43 (Bestuur), en van de „Kim Ban An" zie no. 345 (Rechtspraak). Kol. Versl. 1873, bl. 2; 1874, bl. 2.
GEVAL No. 282. 1874. Terugwijzing van een veroordeeld vreemdeling wiens uitlevering was gevraagd doch geweigerd.
Bij ontstentenis van een uitleveringstractaat, heeft de Ind. Reg. begrepen niet te kunnen voldoen aan een verzoek van den Gouv. van Cochin-China om een persoon uit te leveren die tot twintig jaar dwangarbeid was veroordeeld. Aangezien er echter termen bestonden om den veroordeelde de voor zijn verblijf in Indië vereiscnte



111
POLITIE.
Gevallen No. 282, 283 en 284.
toelatingskaart te weigeren, is hn' genoodzaakt geworden zich van Java te verwijderen.
Men merke allereerst op de weigering der gevraagde uitlevering op grond van ontstentenis van een tractaat.
Zeker was de Indische Regeering tot uitleveren bevoegd, ook zonder tractaat, zh" was dit ook reeds vóór de aanvulling van art. 108 R. regl. en de daarop gebouwde ordonnantie van 1883. (I. S. 1883 : 188) en bovendien was zij bh' ontstentenis ook van nationale regeling in die bevoegdheid niet beperkt. Van die bevoegdheid maakte zh" dan ook herhaaldelijk gebruik (vgl. Geval No. 383 en No. 386). Verplicht was zij tot uitlevering zonder tractaat niet, welke reden zij intusschen kan hebben gehad om in casu het verzoek der Pransche autoriteiten af te wijzen kan alleen archiefonderzoek duidelijk maken.
Uit de bewoordingen van het Kol. Versl. valt voorts op te maken dat de betrokkene nog niet was toegelaten daar hem de toelatingskaart — volgens de bepalingen van I.S. 1872 : 38 — werd ontzegd, en moet hier dus niet aan uitzetting, doch aan terugwijzing worden gedacht. Een nadeel voor hem dien dit trof, was derhalve hierin gelegen dat het, in verband met het feit zijner opsporing, thans voor de Pransche autoriteiten gemakkelijker was hem op te 'vatten dan het geval zou zjjn geweest indien hjj uitgezet ware, als wanneer hn" de grens had mogen aanwijzen over welke hjj Ned. Indië zou willen verlaten.
Kol. Versl. 1874, bl. 2.
— Over uitlevering buiten tractaat vgl. Van Panhuys sreschr. 1891, bl. 12 v.v.
— Over toelating in Ned. Indië. vgl. J. Krabbe a-esehr. 1912, bl. 128 v.v.
GEVAL No. 283.
1876/77. Uitlevering van misdadigers aan het Bestuur der Straits en omgekeerd had „met gewenschten ijver" plaats.
Een voorbeeld van uitlevering buiten tractaat en zonder nationale regeling.
Kol. Versl. 1877, bl. 1.
GEVAL No. 284.
1877/78. Naar aanleiding van ongeregeldheden onder de Chineezen op Riouw, veroorzaakt door belastingheffing aldaar, waren velen hunner naar Singapore getrokken, kennelijk met het doel zich daar te organiseeren voor gewelddadigheden tegen de orde van zaken op Riouw.



112
POLITIE.
Gevallen No. 284, 285, 286, 287 en 288.
Op ontvangen inlichtingen van de Singaporepolitie werden toen op Riouw van militaire zijde de vereischte maatregelen genomen.
Een voorbeeld van internationale politiehulp. Kol. Versl. 1879, bl. 19.
GEVAL No. 285. 1881 Het Gouvernement van Ned. Indië en dat van de Straits hielden eikander op de hoogte van de gangen van voorname Arabieren of andere als ijverige Mohamedanen bekend staande personen die zich drukker dan gewoonlijk tusschen de wederzndsche gebiedsdeelen bewogen.
Kol. Versl. 1882, bl. 2.
GEVAL No. 286. 1881. Uitlevering aan de Straits en omgekeerd. Op aanvraag onzerzijds werden door het Straitsbestuur uitgeleverd eenige van zeeroof en ontvoering van menschen verdachte Chineezen en een Europeaan die zich als ambtenaar aan verduistering van Landsgelden had schuldig gemaakt.
Van onze zijde werden ter beschikking van de justitie te Singapore -esteld een persoon die een schip onder vreemde vlag had doen zinken, na den gezagvoerder vermoord te hebben alsmede eenige inlandsche misdadigers die naar Riouw waren gevlucht.
VoorbeSd van uitlevering zonder tractaat of nationale regebng (Vgl. Geval No. 283).
Kol. Versl. 1882, bl. 57.
GEVAL No. 287. 1881/82. Op aanwijzing van den Gouverneur der Philippijnen legden onze autoriteiten op Celebes de hand op een Makassaarsch gezagvoerder die beschuldigd werd van ontvoering van eenige perEnen üT de Spaansche gebiedsdeelen. De meesten werden opgenoord, doch het ingestelde onderzoek leverde meer grond op om aan eene geheel vrijwillige inscheping hunnerzijds dan aan wederrechtelnke ontvoering te denken. Aan den Spaanschen Gouverneur werden Lde^ inlkhtingen verzocht, en in afwachting daarvan werden zij nog niet naar Manila opgezonden. Kol. Versl. 1882, bl. 2.
GEVAL No. 288. 1882. Uitlevering aan de Straits en omgekeerd. Op ons verzoek leverde het Straitsbestuur &imj**jü^ van vertrouwen beschuldigden Maleier en een tweetal gedeserteer de inlandsche schepelingen der militaire marine.



113
POLITIE.
Gevallen No. 288, 289 en 290.
Door tusschenkomst van onzen Consul-Generaal te Singapore werd van den Maharadja van Djohore de uitlevering verkregen van een van poging tot moord beschuldigden Chinees. Wederkeerig stelden wh' ter beschikking van de justitie te Singapore twee gedeserteerde politieoppassers en vier van Manila afkomstige gedeserteerde Spaansche schepelingen.
Men merke op, dat ook deze uitlevering nog buiten tractaat geschied is en nationale regeling nog ontbrak. Voorts lette men op de tusschenkomst van onzen Consul-Generaal bh' een Engelschen vazalstaat, waar in Europa uitlevering steeds langs den diplomatieken weg moet worden behandeld. Dit alles steunt nog op eene comitas gentium die ter verwezenlijking harer internationale rechtshulp naar den meest practischen weg zoekt. Kol. Versl. 1883, bl. 56.
GEVAL No. 289.
1882. In Juli van dit jaar was in het binnenland van NoordBorneo een moord gepleegd op een „exploring officer" van de Britsche Noord-Borneo Maatschappij. Ook onze autoriteiten namen deel aan het opsporingsonderzoek, dat de overtuiging vestigde dat het feit buiten het Nederlandsch gebied was gepleegd. Eenige schrifturen van den vermoorde kwamen onzen ambtenaren in handen en werden door de Indische Regeering ter beschikking gesteld van den Britschen Consul te Batavia die voor de doorzending aan de belanghebbenden zorgde. Hiervoor werd door den te Sandakan gevestigden vertegenwoordiger der Br. N.-Borneo Cy in een schrijven aan den Algemeenen Secretaris van het Gouvernement van Ned. Indië dank betuigd.
Opmerkelijk is, hoe de opzending der gevonden zaken niet rechtstreeks door de Ind. Regeering aan de betrokken Britsche autoriteit, doch door tusschenkomst van den Consul plaats vond. Kol. Versl. 1883, bl. 16.
GEVAL No. 290. 1882 t/m. 1922. Politie op de Serawaksche grens.
Het feit dat de grens tusschen de Nederlandsche en Engelsche gebiedsdeelen op Noordwest-Borneo aan weerszijden bewoond werd door inlandsche volksstammen wier gewoonten sterke afwijking vertoonden van Westersche opvattingen van orde en rust, heeft de wederzjjdsche autoriteiten gedurende het geheele bovenaangegeven tijdvak met elkander in vriendschappelijke aanraking gebracht (vgl. Bestuur Geval No,. 115).
Uit de vele gerapporteerde gevallen van politiezaken op de genoemde grens blijkt, dat deze hoofdzakelijk betreffen z.g. snelzaken,



114
POLITIE.
Gevallen No. 290 en 291.
waarbh' de snellere, na in het eene gebied hunne daad bedreven te hebben, de grens overvluchten, om zich aan de andere zijde schuil te houden. Samenwerking tusschen de wederzjjdsche politieautoriteiten was dus volstrekt onontbeerlijk, om straffeloosheid te voorkomen. Soms werden de vluchtelingen na opgespoord te zijn, aan hunne Overheid uitgeleverd, dan weer liet die laatste de bestraffing aan de opsporende autoriteit over. Samenwerking deed ook dienst om te bevorderen dat de stamveeten instede van door koppensnellen, door vreedzame middelen werden beslecht. In het belang van een en ander werd daarom van April—Juni 1900 een vaste Bestuurspost door het N. I. Gouvernement in de Boven-Mahakamstreek gevestigd. Verder verdient vermelding het dempen van oproer dat bh' de onder Serawaksch Bestuur levende Dajakstammen vooral in de eerste jaren der twinstigste eeuw het hoofd had opgestoken en waarin ook bewoners van onze zijde der grens waren betrokken.
Behalve deze gevallen deed zich natuurlijk ook de gewone politieoefening voor, waarbij instede van het Dajaksche, het Chineesche element eene rol speelde en eveneens het beginsel van samenwerking gehuldigd werd. Zoo wordt met betrekking tot het jaar 1889 medegedeeld, dat onzerzijds de Europeesche tolk voor de Chineesche taal te Pontianak naar Koetjing, de hoofdplaats van Serawak, werd gezonden om inzage te kunnen nemen van verschillende geschriften die bij de leden van een aldaar ontdekt geheim Chineesch genootschap in beslag waren genomen. BÜ die en dergelijke' nasporingen werd de meeste bereidwilUgheid ondervonden van de zijde van het Serawaksch Bestuur. Toen wh' in 1917 den uit de Chineesche onlusten van 1914 beruchten rooverhoofdman Lo A Fat op het spoor waren gekomen, week deze naar Serawak uit, waarop hh' door het Bestuur aldaar aan ons werd uitgeleverd. In 1922 eindelijk legde ons Bestuur beslag op een geheim Chineesch vereenigingsarchief, toebehoorende aan een voor de rust zeer gevaarlijk genootschap, dat ook in Serawak correspondenten bleek te hebben.
Kol. Versl. 1882, bl. 2; 1883, bl. 1; 1884, bl. 2; 1886, bl. 1; 1887,
bl. 1; 1890, bl. 1; 1895, bl. 1; 1896, bl. 1; 1898, bl. 1; 1899, bl. 1;
1901, bl. 30,1903, kol. 79; 1904, kol. 85; 1905, kol. 55; 1907, kol. 51;
1908, kol. 51; 1910, kol. 41; 1911, kol. 35 en 37; 1912, kol. 29;
1914, kol. 21; 1918, kol. 35; 1920, kol. 119; 1922, kol. 115 en 116;
1923, kol. 18.
GEVAL No. 291.
1882/83. Vermoording van een Nederlander op de Philippijjnen.
Voor de samenvatting van het gebeurde zie Spanjaard pr.schr. bl. 362 en de aldaar opgegeven vindplaatsen. Hoewel de briefwisseling tusschen de autoriteiten, n.1. de door de



115
POLITIE.
Gevallen No. 291, 292 en 293.
Ned. Indische Regeering hij de Spaansche autoriteiten te Manila ingediende reclame, als repressieve bescherming onder „bestuur" kan worden begrepen, kan men evenzeer het licht laten vallen op de daarop volgende actie van den Sultan van Magindanao, bestaande in het opvatten van twee der moordenaars en het uitzenden van een gewapende flottielje om de gevangenen te verlossen, en aldus in het geval een voorbeeld van internationale pobtie-uitoefening zien.
GEVAL No. 292.
1883/84. Het Kol. Versl. deelt mede, dat „in het afgeloopen jaar" op ons verzoek door het Straitsbestuur werden uitgeleverd een Europeaan tegen wien rechtsingang met bevel tot gevangenneming was verleend, en drie Chineezen die van roof waren beschuldigd. Onzerzijds werd aan de Straitsregeering uitgeleverd een van misbruik van vertrouwen beschuldigde Chinees.
Daar de data dezer uitleveringsgevallen niet vaststaan, is niet te zeggen of het laatstvermeld feit al dan niet bestreken werd onder de bh" Kon. Besl. van 8 Mei 1883, No. 26 (I. S. 1883 : 188) tot stand gekomen uitleveringsordonnantie. De gevallen geven overigens, daar zij niet afwijken van de tot dusver in het verkeer met de Straits gevolgde practijk, geene aanleiding tot opmerkingen.
Hetzelfde geldt voor de in Kol. Versl. van 1885 gerapporteerde uitleveringen door het Straitsbestuur aan de Ind. Regeering, en omgekeerd, van meerdere delinquenten of verdachten, hoewel deze serie hoogstwaarschijnlijk wat de Indische betreft, onder vigueur der nieuwe Ordonnantie heeft plaats gehad.
Kol. Versl. 1884, bl. 56; 1885, bl. 55.
GEVAL No. 293.
1884/85. Aan drie Italiaansche orgeldraaiers en een Pers werd door den Gouverneur-Generaal vergunning tot vestiging geweigerd, op grond dat zh' geen voldoende middelen van bestaan hadden en niet konden aantoonen die door werkzaamheid te kunnen verkrijgen. Ten aanzien der drie Italianen werd begin 1885 op deze weigering teruggekomen, nadat het tegendeel was gebleken.
Daar zh' vergunning tot vestiging (art. 105 Reg. Regl.) aanvroegen, moet worden aangenomen, dat zij reeds in het bezit waren eener toelatingskaart, immers deze moet bh' de aanvraag tot vestiging worden overgelegd. Na de weigering waren zh' derhalve blootgesteld geweest aan uitzetting, welke echter door de nadere beslissing der Regeering is voorkomen. Herinnerd wordt dat ten tijde van het gerapporteerde voorval de oude toelatingsbepalingen nog van kracht waren (I. S. 1872 : 38 en 1881 : 226) welke thans voor Java en Madoera zh'n vervangen door I. S. 1911 : 138 en 1912 : 10.



116
POLITIE.
Gevallen No. 293, 294, 295, 296 en 297.
In 1887 ontvingen de Hoofden van Gewestelijk Bestuur nadere instructies ten aanzien van de behandeling van in Ned. Indië aangekomen en toegelaten havelooze Westersche vreemdelingen, (vgl. Regeling, Geval No. 373).
Kol. Versl. 1885, bl. 61; 1887, bl. 50.
GEVAL No. 294.
1885/86. Onzerzijds werden aan het Straitsbestuur uitgeleverd:
— een Europeaan, die zich te Medan ophield, na zich te Penang aan misbruik van vertrouwen te hebben schuldig gemaakt,
— een van diefstal beschuldigde Bengalees,
— een van Singapore naar Riouw gevluchte dwangarbeider. Omgekeerd leverde het Straitsbestuur aan ons uit:
— een van diefstal als huisbediende verdachte Chinees,
— twee van zeeroof op de kust van Deli en Asahan verdachte Chineezen,
— vh'f gedeserteerde inlandsche schepelingen van een onzer oorlogsschepen.
Dit is de eerste reeks uitleveringen onzerzijds, waarvan vaststaat, dat zij onder de werking van I. S. 1883 : 188 vallen; eene regeling met Groot-Britannië of de Straits bestond intusschen nog niet. Kol. Versl. 1886, bl. 44.
GEVAL No. 295.
1886/87. Over en weder had tusschen de Ned. Indische en de Straitsregeering uitlevering plaats van een tweetal van diefstal verdachte Cbineezen. Bovendien leverde het Straitsbestuur ons nog twee Chineezen uit, die van zeeroof, gepaard met moord, waren beschuldigd.
Wat deze laatsten betreft, weigerde de Raad van Justitie te Batavia bh' vonnis, door het Hooggerechtshof bekrachtigd, hunne terechtstelling en werden de twee lieden op 's Lands kosten naar Penang, vanwaar hunne uitlevering had plaats gehad, teruggezonden.
Zelfde opmerkingen als onder geval No. 294. Kol. Versl. 1887, bl. 50 ; 1888, bl. 63.
GEVAL No. 296.
1887/88. Voor de gewone delicten hadden tusschen Straitsbestuur en Ned. Indische Regeering enkele uitleveringen plaats. Kol. Versl. 1888, bl. 63.
GEVAL No. 297.
1888.
a. Aan het Gouvernement der Straits-Settlements wérden uitgeleverd drie personen, n.1.:



117
POLITIE.
Geval No. 297.
— een Engelsehman, beschuldigd van het desbewust gebruik maken van een valsch geschrift,
— twee inlanders beschuldigd van misbruik van vertrouwen. Deze beide werden, wegens gebrek aan bewijs, van verdere rechtsvervolging ontslagen en naar Riouw, vanwaar zh' waren uitgeleverd, teruggezonden.
b. De uitlevering van een Arabier moest de Ind. Regeering echter weigeren, wijl het Hooggerechtshof op zijn daartoe strekkend verzoek had uitgemaakt dat hh' Nederlander was.
c. Door tusschenkomst van onzen consul-generaal te Singapore werd aan de Ned. Ind. Regeering uitgeleverd een in 1884 ter dood veroordeelde inlander uit de Padangsche bovenlanden, die naar Selangor was gevlucht, en een Chineesch uit Edi (Atjeh) beschuldigd van het ontvoeren van een kind.
d. Sommige verzoeken van de Ned. Ind. Regeering werden echter geweigerd, hetzij op grond van onvoldoende bewijs van de schuld der betrokkenen, hetzn' omdat de rechter der Straits-Settlements de aldaar geldende voorschriften niet behoorlijk opgevolgd achtte.
Aan het geval sub b is duidelijk de werking van art. 16 der uitleveringsordonnantie merkbaar. Hoewel ook vóórdien hoogstwaarschijnlijk de in Nederland gevolgde practjjk ten aanzien van uitlevering van Nederlanders door de Ind. Regeering zou zh'n gevolgd, zh'n er geen gevallen van weigering op den bovenaangehaalden grond bekend geworden.
Onder c wordt wederom de consulaire tusschenkomst bericht, welke wij tevoren in geval No. 288 opmerkten. Hierbij bedenke men dat thans de uitlevering onzerzijds beheerscht werd door de bepalingen van I. S. 1883 : 188, dat in art. 8 weliswaar den diplomatieken weg niet als den eenigen weg aanwijst, waarlangs verzoeken om uitlevering den Gouv.-Generaal kunnen bereiken, doch daarnaast alleen openlaat rechtstreeksche aanvragen van de daar omschreven Oostersche mogendheden of gebiedsdeelen. Het wil daarom voorkomen, dat de consulaire tusschenkomst hier en om de later te vermelden analoge gevallen niet op hare plaats is. Zn' is echter verklaarbaar uit een practisch oogpunt (de consul kan voor tijdige opvatting der betrokkenen zorgen, alvorens de beslissing op de aanvraag is genomen, en voorts informaliteiteU door voorlichting voorkomen), voorts denke men aan de rol, die in onze verdragen met sommige z.g. exterritoriale landen als China (N. S. 1863 : 119, art. 6, derde lid) en Siam (N. S. 1862 : 198, I. S. 1863 : 20, art. 11, tweede lid ) aan onze consuls is toebedeeld.
Sub d toont aan hoe bezwaarlijk tweeërlei regeling, gevolg van eenzijdig-nationale wetgeving op het stuk van internationale rechtsstof, in de practjjk werkt.
Kol. Versl. 1889, bl. 63.



118
POLITIE.
Gevallen No. 298 en 299.
GEVAL No. 298.
1889/90. o. Aan den Duitschen Consul te Batavia werd op diens verzoek om uitlevering van een van bedriegelijke bankbreuk verdacht persoon medegedeeld, dat uitlevering alleen kon plaats hebben, indien zij overeenkomstig art. 8 der Lïïtleveringsordonnantie langs diplomatieker, weg werd aangevraagd, onder overlegging der in art. 11 genoemde stukken.
6. Aan een door consulaire tusschenkomst ontvangen verzoek om uitlevering van een uit Portugeesch-Timor gedeserteerden Afrikaanschen militair, kon niet worden voldaan, aangezien de Ind. Regeering van oordeel was, dat de betrokken Ordonnantie die uitlevering niet toeliet.
c. Het Serawaksch Bestuur leverde ons uit een zich in dat gebied nog schuil houdende hoofdschuldige aan de in 1884 in de residentie Westerafd. van Borneo uitgebroken opstand onder de Mandhar-Chineezen.
Ad o wordt opgemerkt, dat de beslissing volkomen juist was, verondersteld dat de aanvraag hier niet van het Bestuur van een der Aziatische, Australische of Afrikaansche gebiedsdeelen van Duitschland, doch, van het moederland was uitgegaan, hetgeen uit de bewoordingen intusschen niet blijkt, doch wel waarschijnlijk is.
Ad b kan weder gewezen worden op de consulaire tusschenkomst waarvan ook het Portugeesche koloniale Bestuur zich bedient. Wat was echter het beletsel, om onzerzijds aan dit verzoek te voldoen? Men is geneigd in de eerste plaats in het strafbaar feit de oorzaak te zoeken. Inderdaad is desertie niet opgenoemd onder de delicten, waarvoor wordt uitgeleverd en houd ik het er voor, dat dit de grond der weigering is geweest. Men merke dan echter tevens op, dat de Ind. Regeering in 1882 (geval No. 288) wel uitlevering van deserteurs aan het Straitsbestuur vroeg en verkreeg; en evenzoo in 1885/86 (geval No. 294), toen N. B. onze nationale regeling zoodanige uitlevering verbood, en dus een beroep van den overwal op de reciprociteit eventueel door ons zou moeten worden afgewezen met eene referte aan I. S. 1883 : 188. Vóór de regeling van '83 leverden wjj wel degelijk deserteurs uit, zie geval No. 288.
Ad c. Evenmin als in de gevallen a en b was hier eene internationale regeling aanwezig.
Kol. Versl. 1890, bl. 55.
GEVAL No. 299.
1890. De gewone uitleveringen hadden tusschen het Ned. Ind. en het Straitsbestuur plaats, waarbh' onze consulaire ambtenaren te Singapore en Penang tusschenkomst verleenden. Van een verzoek om uitlevering van een persoon, verdacht van



POLITIE.
Gevallen No. 299 en 300.
manslag in Deli, en die naar Britsch Noord-Borneo was gevlucht, moest onzerzijds worden afgezien, omdat er geen gelegenheid bestond hem van Britsch-Noord-Borno rechtstreeks naar eene Ned. Indische haven over te brengen, terwijl onze Consul-Generaal te Singapore, in verband met de Habeas Corpus Act, in overweging gaf hem niet over Singapore te doen vervoeren. Kol. Versl. 1891, bl. 62.
GEVAL No. 300. 1890 t/m. 1922. Politie op de Timorgrens. Evenals op de Nederlandseh-Britsche grens in het Noorden van Borneo droegen de orde- en rustverstoringen op de NederlandschPortugeesche grens op Timor een min of meer chronisch karakter. Hier speelden evenwel instede van Dajaks en Chineezen, de inlandsche opstandelingen van het Portugeesch gebied, veedieven, roovers en de weinig geordende moradores of Portugeesche hulptroepen (uit de inlanders gerecruteerd) de hoofdrol. Wh' zagen reeds hoe deze toestanden tot de uitvoering van het Timorgrensverdrag van 1893 noopten (vgl. Bestuur, Geval No. 168), voorts, hoe de werkzaamheden der grensopneming ter plaatse door diezelfde ongeregeldheden moesten worden stopgezet (Bestuur Geval No. 206) en hoe de wederzij dsche autoriteiten de noodzaak gevoelden geregeld met elkander in contact te blijven (Bestuur Geval No. 160). Hier was het dus de onzekerheid omtrent de juiste gebiedsgrens die de moeilijkheden, voortkomende uit de hoedanigheden der wederzijdsche bevolking en de aanwezigheid daaronder van slechte elementen kwam vergrooten.
Uit de vele gevallen van politieuitoefening door de Ned. en Portugeesche autoriteiten blijkt dat zjj hoofdzakelijk betrekking hebben op desertie van Portugeesche negersoldaten, door ons over de grens teruggezonden, met uitlevering van hunne wapenen en ammunitie, op ongeregeldheden tusschen de wederzijdsche inlandsche bewoners, zich vnl. uitende in koppensnellen, veedieverij en brandstichting, en op sluikhandel in koffie, vanuit Portugeesch Timor naar ons gebied, ter ontduiking van het door Portugal op die koffie gelegd uitvoerrecht, hetgeen leidde tot de indienststelling onzerzijds van een corps gewapende poltiedienaren (Gouv. Besluit van 28 Juni 1901 no. 1) en tot de overbrenging van de standplaats van den controleur van Beloe van Atapoepoe naar het in het centrum van het grensgebied gelegen Lahoeroes, en voorts op het optreden van benden vrijbuiters, hetgeen tot gezamenlijke actie aanleiding was — (arrestatie in 1909 van het bendehoofd Michel Lopez door den radja van Oikoessi met eigen en Portugeesche soldaten, waarop uitlevering aan ons Bestuur volgde).
Na de oplossing der grensquaestie in 1916 was de toestand merk-



120
POLITIE.
Gevallen No. 300, 301 en 302.
baar rustiger, vooral na 1918 verbeterde de veiligheid van persoon en goed. De samenwerking der wederzijdsche autoriteiten was daarbij van groot belang.
Kol. Versl. 1890, bl. 2; 1896, bl. 2; 1897, bl. 34; 1901, bl. 38; 1902, kol. 5; 1903, kol. 3; 1904, kol. 3 en 101; 1907, kol. 73 en 79; 1910, kol. 59; 1916, kol. 39; 1918, kol. 35; 1919, kol. 79. Ned. Or.boek 1898/99, bl. 1—5.
GEVAL No. 301.
1890/1920. Mede op verzoek der Britsche autoriteiten op NieuwGuinea werden naar aanleiding van door de bevolking gepleegde moorden en rooverh'en militaire strafmaatregelen toegepast.
Dit was de eenige methode die in deze streken, waar wh" bh' zeer primitieve toestanden en zonder eenig daadwerkelijk bestuur te kunnen uitoefenen, voor de orde en rust tegenover het buitenland verantwoordelijk waren.
Kol. Versl. 1921, kol. 57.
GEVAL No. 302.
1890/91.
o. Aan een door den Consul van Frankrijk te Batavia gedaan verzoek om, met het oog op eventueele Uitlevering, een door het Crimineel Hof te Tonkin bij verstek ter dood veroordeeld persoon te doen opsporen en aanhouden, kon niet worden voldaan, daar het gepleegde misdrijf — verstandhouding met de vijanden van den Franschen Staat en het verstrekken van wapens en oorlogsbehoeften aan die vijanden — niet voorkomt in de opsomming van art. 2 der Uitleveringsordonnantie.
b. door onzen w.d. Consul-Generaal te Bangkok werd het welmeenen der Ned. Ind. Reg. gevraagd nopens een verzoek van den Siameeschen Minister van Buitenlandsche Zaken, aan hem gedaan, om uitlevering van twee Ned. Ind. inboorlingen die in Siam zouden moeten terechtstaan wegens kinderroof. Hem werd in overweging gegeven te antwoorden dat uitlevering van eigen onderdanen uitgesloten was en daarbij in herinnering te brengen de bepaling van art. 9 van ons tractaat met Siam van I. S. 1862 : 20 krachtens welke alle strafzaken waarin de gedaagde een Ned. onderdaan is zullen onderzocht en beslist worden door den Ned. Consul of door zulk een strafrechter als nu of later bevoegd zou zh'n daarin overeenkomstig de Ned. wetten onderzoek en uitspraak te doen.
Ad a wordt opgemerkt dat dit een voorbeeld is van een z.g. zuiver politiek delict, waarvoor nimmer wordt uitgeleverd.
Ad b, dat de wd. Consul-Generaal zulks zelf wel had kunnen weten.
Kol. Versl. 1891, bl. 63.



121
POLITIE.
Gevallen No. 303 en 304.
GEVAL No. 303.
1890/91. a. Een der Administrateuren van het Britsch Bestuur op Nieuw-Guinea had bh' eene vervolging van rooverbenden onwillekeurig de Britsche grens overschreden en zich in het Ned. gebied opgehouden. Toen hij zh'ne vergissing bemerkt had was hh' aanstonds op eigen terrein teruggekeerd. De Britsche Regeering liet langs diplomatieken weg haar leedwezen hierover betuigen.
b. Van Ned. zijde werd door den Resident van Ternate hulp verleend ter opsporing van een op de Zuidwestkust van Nieuw-Guinea ten handel gekomen doch sedert vermisten Australischen kotter, die sedert bleek te zh'n afgeloopen door Papoea's, terwijl de bemanning was vermoord. Het Ned. Ind. Gouvernement liet de schuldigen eene bestraffing toedienen, waarvoor de Engelsche Regeering haren dank betuigde.
Uit het geval sub a blijkt de erkenning der Ned. souvereiniteit, krachtens welke alleen nationale organen bevoegd zh'n binnen het Ned. territoir politie uit oefenen, terwh'1 geval b een voorbeeld is van internationale politie, door een nationaal orgaan uitgeoefend. Kol. Versl. 1891, bl. 2.
GEVAL No. 304.
1891/1900. Vanwege den Gouverneur van Britsch-Nieuw-Guinea werden langs diplomatieken weg onze bemoeiingen ingeroepen opdat een einde zou worden gemaakt aan de strooptochten die gedurende een zekeren tijd van ieder jaar naar Britsch-Nieuw-Guinea en de naburige Queensland-eilanden werden ondernomen door de Tugeri's, een Papoea-stam die geacht werd in het Ned. gedeelte van Nieuw-Guinea thuis te behooren. In October werd toen aan den Resident van Ternate opgedragen met een der schepen van de Kon. Paketvaart Mn', welke periodiek de Zuidkust van Ned. Nw.-Guinea bevoeren, een der hem ondergeschikte Bestuursambtenaren mede te zenden, teneinde te weten te komen of de gewone verblijfplaats der Tugeri's werkelijk op ons gebied was te zoeken.
Merkwaardig is dat ook hier (vgl. geval No. 303) de diplomatieke weg werd betreden. Of eerst een rechtstreeks verzoek aan het Ind. Gouvernement was gedaan en wellicht niet het gewenschte gevolg had opgeleverd, zou uit de stukken moeten blijken.
Uit gelijktijdige mededeelingen blijkt dat menschenroof op de Zuidkust van Nieuw-Guinea een frequent verschijnsel was.
Begin October 1900 werd den Assistent-Resident van NieuwGuinea opgedragen aan boord van het flottieljevaartuig „Serdang" en vergezeld van een kapitein van den Generalen Staf naar de Zuidkust te reizen en de maatregelen te overwegen welke tegen de Tugeri's, wegens hunne rooftochten op Britsch gebied, zouden te



122
POLITIE.
Gevallen No. 304, 305 en 306.
nemen zjjn. Na overleg met de Br. autoriteiten diende de AssistentResident voorstellen in.
Kol. Versl. 1892, bl. 2 en 23; 1901, bl. 37.
GEVAL No. 305.
1891. De Ned. Ind. Reg. verhindert den vorst van Lombok een onder Eng. vlag varend stoomschip te charteren voor de overbrenging van troepen en ammunitie uit Karangasem naar de Noord- en Oostkust van Lombok, aangezien daardoor zou worden overtreden I. S. 1876 : 302 en bovendien botsingen tusschen de Europeesche bemanning en de Sasaksche opstandelingen internationale moeiüjkheden zouden kunnen veroorzaken. Kol. Versl. 1892, bl. 27.
GEVAL No. 306.
1891. a. Van de Belgische Regeering was uitlevering gevraagd van een persoon wiens terechtstelling en gevangenneming ter zake van onwettige gevangenhouding gepaard met mishandeling, door den Raad van Justitie te Batavia waren bevolen en die later door dat college weerspannig aan de wet was verklaard. Deze aanvraag werd afgewezen op grond dat in de overgelegde stukken niet waren vermeld de artikelen der strafwet waarbij de ten laste gelegde feiten waren strafbaar gesteld.
Het Hooggerechtshof, hiermede door de Indische Regeering in kennis gesteld, heeft de Raden van Justitie gewezen op de wenschelijkheid voortaan in de bevelen van terechtstelling — hoewel dit ih het Reglement op de Strafvordering niet was voorgeschreven, ook de desbetreffende artikelen te noemen.
b. Serawak leverde aan ons drie ontvluchte dwangarbeiders uit.
c. Het Straitsbestuur verzocht om uitlevering van een persoon die echter door ons niet gevonden kon worden.
Het geval sub a illustreert hoe gewenscht eene gemeenschappelijke regeling der uitlevering is, als middel om het falen der internationale rechtshulp op grond van informaliteiten te voorkomen. In 1894 werd dan ook zoodanige regeling met België tot stand gebracht (vgl. Regeling Geval No. 468). In de instructie aan de Raden van Justitie kan men voorts eene nationale regeling zien, bij welker totstandkoming internationale rechtsbehoeften den doorslag hebben gegeven.
Ad. b. Ook met Serawak was ten tijde van het gerapporteerde geval nog geene uitleveringsregeling getroffen, (vlg. Regeling No. 481).
Kol. Versl. 1892, bl. 53.



123
POLITIE.
Gevallen No. 307, 308 en 309.
GEVAL No. 307.
1891/92. Door tusschenkomst van onzen Consul-Generaal te Singapore werd door ons van het Bestuur der Straits de uitlevering gevraagd van een Arabier, tegen wien wegens bedriegelh'ke bankbreuk door den Raad van Justitie te Semarang rechtsingang was verleend met bevel tot gevangenneming. Nog voordat de autoriteiten te Singapore eene beslissing hadden kunnen nemen, ontvluchtte de betrokkene naar Colombo. De Ned. Consul aldaar, van zh'n aankomst tijdig telegrafisch verwittigd, het hem onmiddellijk opvatten en richtte eene aanvraag om uitlevering tot het Bestuur van Ceylon. De „police magistrate" te Colombo achtte evenwel de overgelegde bewh'sstukken tot staving van het den Arabier ten laste gelegde, onvoldoende en gelastte mitsdien zjjne invrijheidstelling. Kol. Versl. 1892, bl. 53.
GEVAL No. 308.
1892. Eenige gewone gevallen van uitlevering wederzijds tusschen de N. I. Regeering en die van Queensland. Kol. Versl. 1893, bl. 57. Gouv. Besl. d.d. 20 November 1892 no. 3.
GEVAL No. 309.
1893/94. Eene te Londen gevestigde Engelsen-Australische onderneming oefende af en toe in het Oosten van den Ned. Indischen Archipel, met name in de omgeving van de Aroe- en de Papoea-eilanden, de parelvisscherjj uit, waarbh' door ons Bestuur van de Australische parelduikers overlast werd ondervonden. Dit leidde tot een diplomatiek protest onzerzijds te Londen, waarop de Engelsche Regeering antwoordde, dat zij de gesignaleerde feiten onder de aandacht van het betrokken overzeesche Bestuur zou brengen en tevens de directie der maatschappij aanmanen, zich in den vervolge van de gewraakte handelingen te onthouden. Vermoedelijk naar aanleiding van ons optreden, kwam in Juli 1894 het Engelsche oorlogsschip „Lizard" in de wateren der residentie Amboina, welks commandant zich ingevolge bekomen opdracht met den Resident in verbinding stelde, teneinde te vernemen of van den kant der bewuste parelvisschers nog reden tot klachten was gegeven. Door den inmiddels opgetreden nieuwen manager der Londensche maatschappij werden den Resident van Amboina schriftelijke verontschuldigingen aangeboden.
Sedert werd geen overlast meer ondervonden.
Uit mededeelingen op andere plaatsen in hetzelfde Kol. Verslag blijkt, dat de Residenten van Amboina en Ternate zich reeds tevoren met de leiders der parelvisscherjj hadden in verbinding gesteld en



124
POLITIE.
Gevallen No. 309, 310, 311 en 312.
hen verboden in de territoriale wateren van de genoemde eilandengroepen te visschen. Dit verduidelijkt de zaak eenigszins. Het bedrijf werd blijkbaar in de territoriale zeeën uitgeoefend (welke grens daarbij werd in acht genomen, blijkt niet, vermoedelijk de driemijls grens) hetgeen oogluikend werd toegestaan, immers ware de ondernemer in het bezit geweest van eene vergunning, dan hadden de betrokken Residenten het visschen niet kortweg kunnen verbieden, tenzij die vergunning van henzelve was uitgegaan, wat niet blijkt. Waarschijnlijk hebben dus de visschers in de territoriale wateren hun bedrijf uitgeoefend, orde en rust verstoord, beschadigingen aangebracht, of dergelijke, wat aanleiding is geweest tot vertoogen te Londen. De diplomatieke weg wordt hier duidelijk wegens het feit, dat de hoofdzetel der onderneming aldaar was gevestigd. Kol. Versl. 1894, bl. 4 en 1895, bl. 1.
— Over de parelvisscherjj in den Aroe archipel door Australiërs zie I. Tolk 30 Jan., 28 Maart, 16 Mei 1894, nos. 227, 235 en 242.
Ind. Merc. 1894, no. 47. Kroniek 5 (1919), bl. 176.
— De „Brisbane Courier" over de parelvisscherjj op Ned. gebied in den Ind. Archipel. Ind. Merc. 1895 no. 8.
— Rep. cons. U.S. Aug. 1896, bl. 645; Aug. 1899, bl. 685.
— T. Mij. Nijv. 1900, bl. 122.
— Ene. v. N. I. Dl. III, bl. 154—157.
— Parelvisscherjj ordonnantie I.S. 1916 ; 157, gewijzigd 1916 : 628 en 1921 : 196. Voor Z. Nw. Guinea I.S. 1905 : 50, en volgende wijzigingen vgl. Reg. Alm. 1924 I, bl. 340.
GEVAL No. 310.
1894. Eenige gewone gevallen van uitlevering door de Ned. Ind. Regeering aan den Gouverneur der Straits, door consulaire tusschenkomst aangevraagd en omgekeerd.
Kol. Versl. 1894, bl. 63.
Gouv. Besl. d.d. 9 Februari 1894, No. 1; 27 Maart 1894, No. 14; 19 Juli 1894, No. 9.
GEVAL No. 311.
1895. Gewone gevallen van uitlevering tusschen de Ned. Indische en het Straitsbestuur door consulaire tusschenkomst.
Kol. Versl. 1896, bl. 66.
Uitlevering onzerzijds bjj Gouv. Besl. d.d. 20 Aug. 1895, No. 58.
GEVAL No. 312.
1895/96. Twee langs consulairen weg door het Straitsbestuur gedane verzoeken om uitlevering moesten worden afgewezen.



125
POLITIE.
Gevallen No. 312, 313 en 314.
o. wegens de omstandigheid, dat het feit op Java was gepleegd (art. 2 der Uitl. ordonnantie).
b. wegens het niet voorkomen van het feit in de desbetreffende opsomming (art. 2 dier Ordonnantie). Kol. Versl. 1896, bl. 66.
GEVAL No. 313.
1895/1896 o. De Resident van Ternate begaf zich per Gouvernementsstoomer „Zeemeeuw" naar de Zuidkust van Nieuw-Guinea" o.a. in verband met een aldaar gepleegden moord op een vogel jager en een paar matrozen, in dienst van een Engelsen reiziger. Zoodra de Resident het gebeurde vernomen had, had hh' het voorstel gedaan tot intrekking van de aan dien reiziger, C. Webster, verleende vergunning tot reizen in Ned. Indië, en zulks omdat de houder zich in strjjd met de uitdrukkelijke voorwaarden dier vergunning, zonder speciale toestemming van den Resident en zelfs zonder zich bij dezen aan te melden op eigen gelegenheid naar Nieuw-Guinea's Zuidkust begeven had. De intrekking had daarop plaats.
b. Tegeüjkertjjd bevond zich aan de Zuidkust het flottieltjevaartuig „Java". Deze zending had meer bepaald op het oog de opsporing van schuldigen aan het in Augustus 1896 in de Etnabaai aan een deel der bemanning van den Engelschen kotter „Lizzie" gepleegd molest, en daarvoor naar omstandigheden genoegdoening te eischen. Een sloep en 5 geroofde geweren werden terugverkregen. De schuldigen, zwervende Papoea's, betaalden naar landsgebruik als bloedgeld de hun opgelegde boete door inlevering van alles wat zij aan waarden bezaten.
c. Bh' een bezoek van den Resident van Ternate bh' den Landeshauptmann op Duitsch-Nieuw-Guinea stelde hh' tevens een onderzoek in naar de aanhouding door de Duitsche autoriteiten van een vaartuig, toebehoorende aan een te Ternate woonachtigen Chinees, die licentie bezat voor den handel en de tripangvangst binnen het gebied van Duitsch-Nieuw-Guinea. Het bleek echter dat die aanhouding rechtmatig was geweest, wh'1 de opvarenden betrapt waren op het schieten van paradijsvogels zonder vergunning, hetgeen ter plaatse verboden was.
Kol. Versl. 1896, bl. 1; 1897, bl. 26 en 31; 1898, bl. 24.
GEVAL No. 314. 1896/97. Tegengang van smokkelarij.
In verband met een uit Singapore ontvangen bericht dat een van Hainan (China) afkomstig jonk van Singapore naar Soembawa was vertrokken met contrabande aan boord, werd door het flottielje-



126
POLITIE.
Gevallen No. 314, 315, 316, 317, 318 en 319.
vaartuig „Pontianak" toezicht gehouden in de wateren tusschen Soembawa en Lombok. Te Soembawa werd het aangetroffen door den civiel-gezaghebber, en buskruit aan boord gevonden. Kol. Versl. 1897, bl. 26.
GEVAL No. 315.
1897. Eenige gewone gevallen van uitleveringsaanvragen van den Gouverneur van Britsch-Noord-Borneo — blijkbaar rechtstreeks gedaan — en van ons aan het Straitsbestuur, waarvan sommige door onvindbaarheid niet tot uitlevering leidden. Van een drietal door het Br. Bestuur van N. Borneo opgevraagde personen bleken twee Nederlanders te zijn en de derde een feit te hebben gepleegd dat niet in de opsomming van art. 2 viel.
Kol. Versl. 1898, bl. 49; 1899, bl. 77.
GEVAL No. 316.
Mei 1898. Ter handhaving onzer onzijdigheid in den oorlog tusschen Spanje en de V. S., werden naar het zeegebied bezuiden en beoosten de Philippjjnen twee der tot de Indische militaire marine behoorende flotieljevaartuigen ter observatie gezonden, het eene om post te vatten in de wateren tusschen Menado en de Sangien Talauteilanden, het andere in de wateren tusschen de Geelvinkbaai en de Mapia-eilanden.
Kol. Versl. 1898, bl. 2.
GEVAL No. 317.
1898. Gewone gevallen van uitlevering onzerzijds aan het Bestuur der Straits en den Resident van Perak en door den Gouverneur van Port. Timor aan ons. De aanvragen waren bjj ons door consulaire tusschenkomst ingediend.
Kol. Versl. 1899, bl. 77.
GEVAL No. 318.
1899. Gewone gevallen van uitlevering door ons aan het Britsch Bestuur van Penang en van het Bestuur der Straits aan ons.
Kol. Versl. 1900, bl. 72.
GEVAL No. 319.
1900. Gewone gevallen van wederzijdsche uitlevering met betrekking tot de Besturen van Ned. Indië, Portugeesch Timor, WestAustralië en de Straits. .
Kol. Versl. 1901, bl. 61.



127
POLITIE.
Gevallen No. 320, 321 en 322.
GEVAL No. 320.
1901. Eenige gewone gevallen van uitlevering met betrekking tot de Besturen van Ned. Indië, de Straits, (ten behoeve van den Sultan van Djohore, doch de betrokkene bleek Nederlander in den zin van de aanvulling der Uitl. ord. bjj L S. 1895 i 62), Hongkong en Queensland.
Kol. Versl. 1902, bl. 145.
GEVAL No. 321.
1902. Behalve eenige gewone gevallen van wederzijdsche uitlevering tusschen de Besturen van Ned. Indië en de Straits Settlements werd onzerzijds voldaan aan een verzoek van het Bestuur van WestAustralië om uitlevering van drie Japanners beschuldigd van diefstal of verduistering. Hunne uitlevering was mede gevraagd op grond van verdenking van zeeroof en diefstal met geweld, voor welke feiten echter onzerzijds geene termen tot uitlevering waren gevonden. De uitlevering geschiedde daarom op voorwaarde, dat de betrokkenen, behoudens art. VII van het met Groot-Britannië gesloten uitleveringsverdarg van I. S. 189 : 81, niet zouden worden vervolgd ter zake van eenig ander misdrijf, of wegens eenig ander feit dan dat waarvoor de uitlevering plaats had.
Kol. Versl. 1903, kol. 96.
GEVAL No. 322.
1903. a. Aan het Bestuur van West-Australië werden 5 inlanders uitgeleverd. Eén hunner beriep zich op zijn Nederlanderschap in den zin van de Uitleveringsordonnantie (I. S. 1895 : 62), doch dit beroep werd door het Hooggerechtshof ongegrond bevonden.
6. Aan een door ons eerst aan de Regeering van Japan en vervolgens aan die der Ver. Staten v. Amerika gericht verzoek tot uitlevering van een Europeaan, werd niet voldaan, en wel door Japan op grond van het ontbreken van een uitleveringstractaat, en door de V. S. omdat het door deze mogendheid met Nederland gesloten uitleveringstractaat (N. I. 1889 : 74) niet toepasselijk was op degenen die in de Ned. Overzeesche gebiedsdeelen een strafbaar feit hebben gepleegd. Het Ned. Am. uitleveringsverdrag is sedert tot Ned. Indië uitgebreid.
Ad b valt op te merken dat het standpunt van Japan, hoewel wat exclusief uit een oogpunt van internationale welwillendheid, volkenrechtelijk onaanvechtbaar was: Geen Staat is naar gemeen volkenrecht tot uitlevering verplicht.
De houding van Amerika, waarvan hetzelfde kan worden gezegd, geeft meteen aan wat de aanleiding was tot de toepasselijkverklaring



128
POLITIE;
Gevallen No. 322, 323, 324, 325 en 326.
op Ned. Indië van het Ned. Am. uitleveringsverdrag. (Vgl. Regeling No. 489).
Kol. Versl. 1904, kol. 157/158.
GEVAL No. 323. Begin 1904. In verband met den Russisch-Japanschen oorlog werden, ter handhaving eener volkomen onzijdigheid in de voornaamste havens van den Archipel vaartuigen der zeemacht gestationneerd, teneinde tegen overtreding der neutraliteitsbepalingen te waken. Het auxiliair eskader werd tijdelijk versterkt. Sabang werd als hoofdstation aangewezen ,en overal in den Archipel werd gekruist. Kol. Versl. 1904, kol. 3; 1905, kol. 3 en 113/114; 1906, kol 3. vgl. Van Kleffens pr.schr., bl. 220 (noot) en 221.
GEVAL No. 324. 1904. Te Djambi waren enkele grooten die afstand van hunne apanages hadden gedaan wijl zh' zich zelf niet in staat achtten de orde en rust in die landstreken te handhaven, met goedvinden van ons Bestuur ter hoofdplaats blijven wonen. Zjj maakten daar gemeene zaak met een Hongaarschen avonturier Karl Hirsch, zich noemende Dr. Abdoellah Yoessoef, kolonel in Turkschen dienst, die onder het voorgeven een afgezant van den Sultan van Turkh'e te zjjn, verklaarde zich naar Djambi te hebben begeven om de Djambische grooten in hun strijd tegen het Gouvernement bjj te staan.
Zoodra het Bestuur van deze poging tot opruiïng kennis had gekregen, werden zoowel de pseudo-Turk'als het meerendeel der vorstentelgen, die zich bij hem hadden aangesloten, gearresteerd. Kol. Versl. 1905, kol. 42.
GEVAL No. 325. 1904. Een gewoon geval van uitlevering door het Straitsbestuur aan het onze.
De N. I. Regeering weigerde eenige verzoeken van die der Straits op gewone gronden (niet-voorkomen van het feit op de lijst van art. 2 der betrokken Ordonnantie — waarbij valt op te merken, dat het betrof wegnemen van goederen ten nadeele van den wettigen echtgenoot, wat naar Ned. Ind. recht geen diefstal is
en verder de grond van Ned. onderdaanschap in den zin van
I. S. 1895 : 62).
Kol. Versl. 1905, kol. 122.
GEVAL No. 326. 1905 t/m 1907. Eenige gewone gevallen van uitlevering en weigering van uitlevering met betrekking tot de Besturen van Ned. Indië, de Straits, en den Australischen Statenbond. KoL Versl. 1906, kol. 118; 1907, kol. 126.



129
POLITIE*.
Gevallen No. 327, 328, 329, 330 en 331.
GEVAL No. 327.
1908. Het N. L Bestuur leverde aan de Duitsche Regeering een van opkchting verdachten Duitscher uit.
Aan een verzoek van het Straitsbestuur om uitlevering van een Chinees kon voorshands niet worden voldaan, wh'1 de betrokkene wegens een tegen hem gewezen civiel vonnis in gijzeling zat. Kol. Versl. 1909, kol. 128.
GEVAL No. 328.
1909. De verslagen der Ned. Consulaire ambtenaren te Singapore, Penang en Hongkong bevatten mededeelingen over werkzaamheden in verband met uitlevering. Te Singapore werd voortdurend tusschenkomst verleend voor aanvragen zoowel van de Ned. Ind. als van de Straitsregeering (totaal 24 zaken). Te Penang werden tal van personen opgespoord met het doel hunne voorloopige aanhouding en vervolgens hunne uitlevering te verkrijgen.
Ned. Or.boek 1909/1910, bl. 129—130, 148, 163. Kol. Versl. 1910, kol. 98.
GEVAL No. 329.
1909. Door tusschenkomst der Ned. Ind. autoriteiten liet de Ned. Consul te Penang in de voornaamste plaatsen van Sumatra aanplakbiljetten verspreiden, betreffende de vele valsche dollars en halve dollars die in omloop waren en de op de ontdekking der vervaardigers door de Penangsche politie gestelde belooning.
Acht van 13 uit Deli naar Penang ontvluchte Chineesche dwangarbeiders werden door hem teruggezonden. Ned. Or.b. 1909/10, bl. 148.
GEVAL No. 330.
1909. Tengevolge van de aanwijzingen van onzen ConsulGeneraal te Hongkong, werden eenige aanhalingen van opium op Java gedaan, bij gelegenheid van de aankomst van schepen uit die plaats.
Ned. Or.boek 1909/10, bl. 128 v.v.
GEVAL No. 331.
1910 t/m 1822. Gewone gevallen van uitlevering tusschen de Besturen van Ned. Indië en van de Straits, Serawak, de Gefed. Mal. Staten, Selangor, Perak, den Australischen Statenbond, Port. Timor en Burma.
Kol. Versl. 1911, kol. 94; 1912, kol. 74; 1914, kol. 58; 1915, kol. 74; 1916, kol. 72; 1917, kol. 72; 1918, kol. 25 en 64; 1919, kol. 110; 1922, kol. 158; 1923, kol. 18 en 60.



130
POLITIE.
Gevallen No, 33'2, 333, 334, 335 en 336.
GEVAL No. 332.
1913/1914. Den 5en December 1913 werd de aan het wetenschappelijk bureau te Manila verbonden geleerde Dr. C. R. Robinson op eene botanische excursie ter Oostkust van het eiland Amfbon door zes Mohamedaansche Boetonneezen vermoord. De aanleiding was vermoedelijk eene bijgeloovige opwinding. Van de daders konden er vijf worden gearresteerd. Kol. Versl. 1914, bl. 21.
GEVAL No. 333.
October 1914 Gebruik van draadlooze telegrafie, in strijd met het verbod in de St Ct. van 5 Aug. 1914, No. 181***, door de Duitsche vrachtboot „Preussen" in de haven van Sabang. Door de Ned. Ind. autoriteiten ontdekt en beëindigd. Carsten pr.schr., bl. 65—66.
GEVAL No. 334.
November 1914. De Duitsche prijs „Ayesha" liep de haven van Padang binnen, doch werd onzerzijds genoodzaakt na hersteld en van levensmiddelen te zh'n voorzien, weder de territoriale wateren te verlaten.
Consequente toepassing van art. 10 der Onzn'digheidsproclamatie. Carsten pr.schr., bl. 126.
GEVAL No. 335.
1915. Vrijlating door onze Regeering van de schipbreukelingen van de Pransche torpedoboot „Mousquet", die te Sabang ontscheept waren.
Ned. Or.boek 1915, bl. 34. Carsten pr.schr., bl. 97—99.
GEVAL No. 336.
1916. Beweerde samenzwering te Buitenzorg.
Begin 1916 werd het Ned. Indische publiek opgeschrikt door persberichten, als zoude in het Buitenzorgsche een samenzwering zh'n ontdekt van Duitsche ingezetenen met inlandsche en Arabische elementen, ten doel hebbende om, steunend op het bondgenootschap van Duitschland met Turkije, in het Oosten eene beweging uit te lokken ten gunste van dat bondgenootschap, welke beweging dan in de eerste plaats tegen Engeland zou gericht worden en waardoor niet alleen onze neutraliteit in gevaar zon komen doch het Nederlandsch gezag in Indië ernstig bedreigd worden. Vooral het in Oost-



131
POLITIE.
Gevallen No. 336 en 337.
Java toonaangevende Soerabaiasch Handelsblad stelde de gevaren van zoodanig streven in schrille kleuren aan het licht en vermoedde eene niet te onderschatten Duitsche organisatie, die achter dit alles te zoeken zou zijn. Eenige namen van Duitschers werden in dit verband door dat blad genoemd.
De Assistent-Resident van Buitenzorg nam naar aanleiding van bh' hem ingekomen berichten een verhoor af aan twee aldaar gevestigde Duitsche ingezetenen, n.1. aan A. von und zu Egloffstein, hoofdadministrateur der Tjikopolanden, Ridder der Militaire Willemsorde, en aan K. E. Keil, R. M. W. O., Ridder der Orde van Oranje-Nassau, eervol vermeld. Dit verhoor betrof het bijwonen van vergaderingen van Arabieren en inlanders, leden der Sarikat Islam, in de Arabische wijk te Buitenzorg, alwaar zjj dezen zouden hebben opgezet tegen het Nederlandsch gezag en eene samenzwering tegen dat gezag hebben verwekt.
Op 27 Januari 1916 wendden deze beide heeren, met als derden onderteekenaar de bekende Emil Helfferich, directeur van cultuurmaatschappijen te Batavia, zich bh' verzoekschrift tot den Gouverneur-Generaal, zich beklagende over die beschuldigingen, die ten eenenmale verwerpende, en aandringende op een gerechtelijk of administratief onderzoek, opdat aan het licht mocht komen dat zij integendeel loyale ingezetenen van Ned. Indië waren. Daags daarna, 28 Januari, op den verjaardag van den Duitschen Keizer, protesteerden eenige Duitschers en Oostenrijkers telegrafisch bh' den Landvoogd tegen de geuite beschuldigingen en vroegen insgelijks een onderzoek.
Naar verluidt is kort daarop inderdaad onder leiding van den Officier van Justitie te Batavia een gerechtelijk onderzoek begonnen.
Daar van eene gerechtelijke uitspraak in dezen geen sporen zh'n te vinden, moet worden aangenomen dat de uitkomsten van dit onderzoek negatief zijn geweest. Zeker is, dat van andere zijde de persberichten van onjuistheid of overdrijving zijn beschuldigd. I. G. 1916, I, bl. 791; 1916, II, bl. 1105 en 1106. Kol. Tijds. 1916, II, bl. 1220.
GEVAL No. 337.
1916—1919. Interneering van de ,Jüarie" te Tandjoeng-Priok.
Op 14 Mei 1916 viel het onder Duitsche handelsvlag varend stoomschip „Marie" te Tandjoeng-Priok binnen, wegens zeeschade. Het schip kwam aan als koopvaardijschip, had geene militaire bemanning, noch wapens noch ammunitie aan boord. De Indische autoriteiten stelden eigener beweging een onderzoek in naar de herkomst van dit schip en achtten het waarschijnlijk dat men te doen had met een oorspronkelijk Britsch schip, vooral in verband met het feit



132
POLITIE.
Gevallen No. 337 en 338.
dat de Commandant eenige zonderlinge omstandigheden ten aanzien van het schip niet had kunnen ophelderen. Ingevolge opdracht van de Nederlandsche Regeering, welke inmiddels van de zijde van de Engelsche Regeering was geattendeerd op de vermoedelijk Britsche herkomst van het schip — men meende te doen te hehben met de „Dacre Hill" een Eng. koopvaarder die bjj het uitbreken van den oorlog in Hamburg had gelegen — werd aan den commandant een termijn gesteld om het schip te repareeren en toen die termijn op 12 November 1916 was verloopen en het schip niet was vertrokken werd het geïnterneerd en de bemanning aan den wal ondergebracht.
Toen ingevolge de bepalingen van den wapenstilstand, de „Marie" aan de Britsche Regeering moest worden teruggegeven, werd door de Ind. door de Ned. Regeering telegrafisch verzocht de interneering te doen ophouden, hetgeen geschiedde (Febr. 1919).
Over dezen maatregel onzerzijds tot handhaving der neutraliteit is eene diplomatieke briefwisseling met de Engelsche Regeering gevoerd, waaruit blijkt dat volgens het Britsche standpunt de „Marie", die krijgsvoorraden uit Duitschland naar Duitsch-Oost-Afrika had overgebracht, een hulpschip was en dus te beschouwen als oorlogsschip, en door de Ned. autoriteiten verplicht had moeten worden naar zee terug te keeren. Door de interneering was Engeland verhinderd geworden het schip te hernemen. Daartegenover handhaafde de Ned. Regeering haar standpunt, dat de M. niet als hulpschip in N. Indië was aangekomen, doch al ware dit het geval geweest, ook dan had interneering van het schip moeten volgen.
Ned. Or.boek 1916/1918, bl. 37-40; 1918/1919, bl. 32.
GEVAL No. 338.
1916/1917. Den 28en December 1916 liep het onder Britsche handelsvlag varend ss. „Hunstrick" de haven van Sabang binnen om zjjn kolenvoorraad aan te vullen. De plaatselijke autoriteiten stelden na onderzoek vast, dat de H. het oorspronkelijke Duitsche schip „Belgia" was, en gedurende den oorlog door de Britsche Admiraliteit was buitgemaakt. Daar voorts nog voldoende kolen aan boord waren om de naaste Britsche haven te bereiken en dus van zeenood geen sprake kon zh'n, gelastten zh' het schip terstond de haven te verlaten, aan welk bevel werd gehoor gegeven.
Ook over dit geval ontwikkelde zich eene gedachtenwisseling tusschen de Britsche en de Nederlandsche Regeering. De eerste beriep zich op het tractaat van handel en scheepvaart tusschen beide Mogendheden gesloten op 27 Oct. 1837 (art. 3) en de aanvullende overeenkomst van 27 Maart 1851 (art. 2), volgens welke alle schepen, op den vjjand genomen en regelmatig als wettigen prjjs ver-



133
POLITIE.
Gevallen No. 338, 339 en 340.
Waard door een Britsch prjjzenhof, door ons als Br. schepen zouden worden beschouwd.
De Ned. Regeering stelde daartegenover, dat de werking van dit tractaat tot het Europeesche gebied beperkt was en bovendien de aangehaalde artikelen ons nog niet de verplichting oplegden om in alle omstandigheden de Engelsche schepen toe te laten. Zh' beriep zich op de door haar bekend gemaakte regeling nopens het toelaten m het rechtsgebied van den Staat van door oorlogdiandelingen verkregen schepen (vgl. Regeling Geval No. 400).
De Ned. Regeering achtte evenwel de interpretatie, die de Overheid in Ned. Indië aan dezen regel had gegeven, te streng, en seinde naar Ned. Indië, dat aan door oorlogshandelingen verkregen schepen kon worden toegestaan hun geheele kolenruimte te vullen, ongeacht welke de naaste haven van het eigen land was.
Men merke op hoe hier de Indische Regeering, die den gegeven regel volkomen juist had toegepast, wordt gedesavoueerd niet alleen, doch de regel zelf, gelet op het doel waarmede hh' gesteld was' illusoir gemaakt.
Ned. Or.boek 1916/1918, bl. 36—38.
GEVAL No. 339.
1918. De vervolging van hoofdredacteur van het Soerabaiasch Handelsblad, H. Tersteeg, ter zake van het publiceeren van berichten omtrent bewegingen van troepen en oorlogsschepen in den Ned Ind. Archipel leidde tot diens veroordeeling. Op deze vervolging verscheen veel critiek in de pers. I. G. 1918, I, 211.
GEVAL No. 340.
1918. Een convooi, uitsluitend dienende tot het vervoeren van Nederland naar Ned. Indië van Gouvernementspassagiers en -goederen, vertrok op 4 Juli naar zh'ne bestemming.
Aan dit vertrek ging vooraf eene bekendmaking, gericht tot de voornaamste oorlogvoerende mogendheden, betreffende de samenstelling en beteekenis van dit convooi, en het vertrek had niet plaats dan nadat de zekerheid was verkregen, dat bh' geene dier mogendheden daartegen eenig bezwaar bestond, hetgeen met betrekking tot Engeland eenige maanden th'ds vorderde.
Men merke op, dat de beteekenis van het gewapend geleide door deze voorafgaande goedkeuring der oorlogvoerenden eigenlijk geheel verdwenen was.
Ned. Or.boek 1918.



134
POLITIE en RECHTSPRAAK.
Gevallen No. 341, 342 en 343.
GEVAL No. 341. 1fl2l In het grensgebied van Ned. en Britsch (voormalig «Nieuw^ninÏÏ^rd door lieden nit het Br. territorium
%etStf Sriïheb"rerdln schriftje toezegging tot bestraffing der schuldigen.
Kol. Versl. 1922, kol. 128.
GEVAL No. 342. 1853 VeroordeeUng van de Amerikanen Gibson en Graham door het Hooggerechtshof wegens hoogverraad. Voor de geschiedkundige samenvatting van het gebeurde zie SPHef islen1* gtai van^oepassing der nationale Indische^strafwet
Mt' ^Regtnt'lm,P1853, bl. 231, 237 en 309.
GEVAL No. 343. 1867/68 Geschü inzake strandvonderij te Batavia.
Groot-Bntannie (N. S. 185b . M, i. ^ ^ Batavia en
ff BXS=j"^r.Std« in den »* «*
op de kust eener koiouxc «jj. « , -, o.pZaDToerder, noch
komt te stranden en noch de eigenaar noch * *W£ , eenig ander persoon, die hem ^rvangt ^ °P ^^fj*iev laatse neemt *
Tgïg vSt Udiïg eïaUeTwIt daartoe behoort, en hh neemt daarvan bezit in het belang ^Xenemal consul of vice-consul
dien, het tuig en toebehooren, miWader» d .^f'^ ^



135
RECHTSPRAAK.
Gevallen No. 343 en 344.
van den eigendom gemaakt, en van de bergloonen of andere kosten die op gelijke wjjze, in geval van stranding van een schip des lands zouden verschuldigd zjjn, overgegeven aan de eigenaars of agenten van deze of aan den Ned. of Britschen consul-generaal, consul of vice-consul, alnaar het geval zal zijn enz.
Nu was een Eng. schip in open zee drjjvende gevonden, dat na de stranding (binnen het N. L gebied) door de bemanning was verlaten, en vervolgens door den strandvonder te Batavia naar die plaats was opgebracht. Het geschil rees nu tusschen strandvonder en consul, of, ten aanzien van de berging, bedoeld art. 9 hier van toepassing was, daar geen eigenlijke schipbreuk met stranding aanwezig was, doch veeleer een schip in zee of op de buitengronden was gered of geborgen. (Men vergelijke de onderscheiding gemaakt in (N. en I.) W. v. K. artt. 550 en 551).
Door de Indische Regeering werd in dit geschil uitgemaakt, dat bedoeld art. 9 der consulaire regeling niet enkel op het oog heeft bet beheer van op de kust der kolonie schipbreuk geleden hebbende vaartuigen (vgl. art. 551 (N. en I.) W. v. K.) maar dat de bemoeienis van den consul zich ook vermocht uit te strekken tot niet -gebroken schepen of goederen in zee of op de buitengronden gered, geborgen, enz. (vgl. art. 550 (N. en I.) W. v. K.).
De Nederlandsche Regeering deelde dit inzicht, ook in verband met de algemeene beginselen van wederkeerigheid en gelijkstelling met de meestbegunstigde natie en het Britsche Gouvernement nam met dezen uitleg volkomen genoegen.
Men ziet hier dus langs den weg van interpretatie een tractaatsartikel eenzijdig uitbreiden door de Ind. Regeering, eene interpretatie die overigens volkomen logisch schh'nt en tot geene opmerkingen aanleiding geeft.
Kol. Versl. over 1867/68, bl. 265.
GEVAL No. 344.
1874. Beslissing v. e. geschil over de uitlegging van een consulair tractaat.
Tusschen den Britschen Consul te Batavia en de "Weeskamer aldaar was een geschil gerezen over de strekking van art. 11 van het ■consulair tractaat. met Groot-Britannië van N. S. 1856 : 54, I. S. : 733, welk art. luidt:
Wanneer een onderdaan van de een of andere der beide contrac"teerende parthen in een kolonie of overzeesche bezitting der andere komt te overljjden zonder bekende erfgenamen of uiterste-wilsTiitvoerders na te laten, geven de ambtenaren die krachtens de "wetten der kolonie of bezitting met het beheer van den boedel zjjn belast, van het overlijden kennis aan den consulairen agent der



136
RECHTSPRAAK.
Gevallen No. 344, 345 en 346.
andere partij, opdat deze de noodige mededeeling aan de belanghebbenden kunne doen geworden".
In dit geschil is door de Indische Regeenng uitspraak gedaan.
Br wordt niet vermeld wat het geschil was en in welken zm beslist is. Waarschflidijk heeft de uitspraak de quaestie afdoende opgelost, want er wordt verder niets meer van vernomen. Kol. Versl. 1874, bl. 2.
GEVAL No. 345. 1875. Prijsvonnis inzake de „Kim Ban An".
Eene onder Engelsche vlag varende boot was den 27en Juni 1873 va! Penang uitgllaard en naar Tandjoeng Semantokvertrokken. \ldaar werd zij den 23en Augustus d.a.v. aangetroffen door Zr. Ms !de Coehoorn", aangehouden en opgebracht, waarop de Offieier van Justitie bij den Raad van Justitie te Batavia den eisch instelde Z de tot S goeden pr*s en mitsdien yf^™™**™ klaard terzake van het verbreken der blokkade van de Atjehsche kust.
De e genaren van schip en lading verweerden zich met een beroep op Lnfe onbekendheid met het feit der blokkade, daar deze den eezaavoerder niet was aangezegd.
g Bl vonnis van 15 Januari 1875 aanvaardde de Raad van Justitie dit verweer en gelastte vrnlating van den pïïjs, overwegende dat voor hit verbeurdverklaren van schepen wegens blokkadebreuk, bTalvetlglmeene bekendmaking der blokkade, volgens het nieuwere voïenrecht ook wordt vereischt notificatie van die blokkade aan den eezaevoerder en de bemanning van ieder schip.
Dif feft iUustreert ons optreden tegenover het bui enland in den ASooriog, die door ons als een internationalen oorlog is gevoerd, en waarin de R. v. J. te Bat. als prjjshof optrad.
Kol Versl. 1875, bl. 63 noot 3.
R. in N. I. Dl. XXIV (1875), bl. 422.
Van Asbeck pr.schr., bl. 51—52.
Ned. W. v. h. R., No. 3760.
GEVAL No. 346. 1877 Uitvoerbaarheid van consulaire vonnissen. De Engelsche Consul te Batavia had eenige zeelieden behoorende tot de bemanning van Engelsche bodems tot straf veroordeeld en terzoL r^eTlnd. autoriteiten verlof hen die straf te doen ondergaan aan boord van het Ned. wachtschip Het ^ de Britsche Consuls, op grond van art. 12 van het Consulair ver drag met Groot-Britannië (I. S. 1856 : 73) kunnen vorderen dat de Indische autoriteiten uitvoering geven aan door hen gewezen vonnissen.



137
RECHTSPRAAK.
Gevallen No. 346, 347 en 348.
Na overleg met het Opperbestuur heeft echter de Indische Regeering in September 1877 vastgehouden aan de reeds vroeger gehuldigde opvatting, dat de rechtsmacht der consuls in Ned. Indië geen andere of meer uitgebreide is dan die van scheidslieden en dat derhalve de Indische autoriteiten noch verplicht noch bevoegd zh'n, uitvoering te geven aan strafvonnissen door consulaire ambtenaren geveld.
Ik heb geaarzeld dit feit onder rechtspraak te rangschikken, immers de beslissing van het geschil heeft plaats gehad door een niet-buitenpartijdig orgaan (vgl. Van Vollenhoven pr.schr., bl. 93). Men stelle echter op den voorgrond dat voor de beslissing van dit administratieve rechtsgeschil geen rechter was aangewezen, noch nationaal, noch internationaal, en dat, hadde de Consul zich bij de beslissing van den Landvoogd niet willen neerleggen, hier een aanleiding tot arbitrage of recbtspraak in den eigenlijken zin van het woord zou zh'n aanwezig geweest. Men vatte bovenstaand geval dus op als beslissing van een administratief rechtsgeschil betreffende de uitvoerbaarheid van vonnissen van buitenlandsche Consuls in Ned. Indië, waarin de Gouverneur Generaal als rechter is opgetreden.
Kol. Versl. 1878, bl. 2.
GEVAL No. 347. 1888—1897. De arbitrage inzake de „Costa-Riea-Packet".
Deze arbitragezaak is uitvoerig door tal van schrh'vers behandeld. Het is een geval van internationale arbitrage waarin, evenals in dié met Portugal over de Timorgrens, Ned. Indië als partij vertegenwoordigd is door de Nederlandsche Regeering. Interessant is het evenwel, op te merken dat het bedrag der aan den Staat der Nederlanden opgelegde schadevergoeding met Indisch geld is bewerkstelligd, waarmede door Nederland eene middellh'ke aansprakelijkheid op Nederl. Indië werd gelegd, (vgl. Bordewn'k pr.schr., bl. 169, van Asbeck pr.schr., bl. 269).
Voor de literatuur wordt verwezen naar Jhr. Mr. van Karnebeek pr.schr. Utrecht 1900.
GEVAL No. 348.
1914. Arbitrale beslissing i. z. de Ned.-Port. grens op Timor.
Het punt in geschil betrof de vraag, welke der op de grens tusschen de Ned. en de Port. gebiedsdeelen op Timor aangetroffen waterloopen overeenkwamen met de Oé-Sunan, als grensrivier ge-



138
RECHTSPRAAK.
Geval 348.
nc-emd in art. 3, sub 10c van bet op 1 Oct. 1904 gesloten verdrag tot regeling van de grenzen van het wederzjjdsch gebied op genoemd eiland. Het geschil was tusschen de in art. 4 van dat verdrag voorziene grens-commissies en aldus tusschen de beide Regeeringen komen te rijzen en de gedachtenwisseling langs diplomatieken weg had niet tot een oplossing geleid.
Op 3 April 1913 werd te 's-Gravenhage met de Port. Regeering een compromis gesloten, inhoudende dat het geschil omtrent het beloop der grens langs de Oostzijde van O "koessi zou worden onderworpen aan de scheidsrechterlijke beslissing van het Permanente Hof van Arbitrage. Dit was regelmatig, op grond van art 14 van meeraangehaald grensverdrag van 1904, dat, [evenals art. 1 van het ook op 1 Oct 1904 gesloten Ned.-Port.-tractaat (N. S. 1908 : 420)] het Hof als rechter aanwijst voor de quaesties die tusschen de twee landen tot arbitrage aanleiding kunnen geven.
Toch is de arbitrale beslissing niet door het Hof genomen. Het schijnt vreemd, en niet in het welbegrepen eigenbelang van Nederland, zaken aan dit Hof te onttrekken. De bedoeling is echter slecht» geweest, dat een eenvoudiger en sneller rechtsgang werd gekozen dan de ietwat langdurige procedure van het Hof opleverde, en zulks op voorstel van den Portugeeschen Minister van Buitenlandsche Zaken aan onzen Gezant te Lissabon gedaan (Ned. Oranjeboek April 1918, bl. 95), welke eerste het Hof „hoezeer eerbiedwaardig", „in den regel langzaam en kostbaar" noemt. De vraag, waarom niet gebruik is gemaakt van de summiere procedure, is in did dagen wel geopperd, doch door de Reg. onbeantwoord gelaten. Als arbiter is gekozen het lid van het Hof Dr. Lardy, gezant van Zwitserland te Parjjs, die de opdracht daartoe aanvaard heeft. Correcter zon zjjn geweest, indien het compromis hadde bevat, dat het geschil zou worden onderworpen aan het P. H. v. A, dat voor deze gelegenheid zou zjjn samengesteld uit een enkelen rechter, te kiezen uit de leden. Thans is dit Hof, de eenige bevoegde volgens het verdrag van 1904, door het compromis gepasseerd.
De uitspraak had plaats op 25 Juni 1914. Bjj zjjn beslissing vereenigde de arbiter zich volkomen met de hem door de Ned. Regeering voorgelegde conclusies. Het vonnis draagt de onderteekening „le soussigné ... Lardy, en is dus niet namens het Hof, doch door den arbiter op eigen gezag gewezen.
Ingevolge het bjj de uitspraak bepaalde, gaven beide Regeeringen instructies aan de op Timor aanwezige autoriteiten, houdende dat deze zich met elkander in verbinding zouden stellen, tenende over te gaan tot de uitvoering van het door den heer Lardy gewezen vonnis. Als gevolg daarvan begaf zich de Resident van Timor en Onderhoorigheden in December 1914 naar Timor-Dilly en heeft een gemengde Ned.-Port. commissie op Timor dat deel van de grens



139
RECHTSPRAAK.
Geval No. 348.
uitgezet als bedoeld wordt in art. 3, sub 10, en het eerste lid van art. 4 van het met Port. gesloten grensverdrag van 1 Oct 1904. De commissie heeft daarover opgemaakt twee procesen-verbaal met eene bijbehoorende kaart. Een der beide processen-verbaal is opgemaakt ingevolge het vonnis van den arbiter, het andere heeft betrekking op het overige deel van het hierbedoelde grensgedeelte, waarover geen geschil bestond.
Overeenkomstig het bepaalde bh* het tweede lid van art 4 van genoemd verdrag, moesten de processen-verbaal en de kaart door beide Regeeringen worden goedgekeurd. Tot dat doel is den 17en Aug. 1916 te 's-Gravenhage een protocol onderteekend tusschen den Minister van Buitenlandsche Zaken, Loudon, en den Port gezant bij ons Hof, waarin als datum van de wederzijdsche overgave van de landschappen bedoeld in de artt. 1 en 2 van meergenoemd verdrag 1 November 1916 is vastgesteld.
Men merke op, dat Ned. Indië ook in deze zaak niet als zelfstandige partij optrad, doch vertegenwoordigd werd door de Nederlandsche Regeering. De geheele voorbereiding der arbitrage en de uitvoering der uitspraak zijn dan ook langs diplomatieken weg geschied.
Kort overzicht voorgeschiedenis van het verdrag van 1904- F Fokkens in Kol. Tijdschrift 1914, bl. 607 e.v.
— Grensverdrag van 1904: Traités dn XXème Siècle 1904, bl. 799: N. S. 1908 : 414. L S. 1909 : 214.
— Compromis i/z grensgeschil: N. S. 1913 : 342; I. S.: 685; Ned. Oranjeboek April 1918, bl. 96 (in ontwerp) en bl. 109 (in definitieven vorm).
— De briefwisseling welke geleid heeft tot de opdracht aan den heer Lardy, alsmede de memories door beide Regeeringen aan den arbiter overgelegd: Ned. Oranjeboek van April 1918, bl. 88 e.v.
— Over de grensqnaestie zelf: Ind. Gids 1912, I, bl. 537.
— Over de aanwijzing v. e. enkelen arbiter en het voorbijgaan van het Hof, N. R. Ct. van 9 en 10 Jan. 1913; 13 Febr. en 9 Oct. 1913; N. Ct. 12 Jan. '13; V. V. Ie K. Hand. 12/13, bl. 227; MVA Ie K. Hand. 12/13, bl. 244; Ind. Gids 1913, I, bl. 248, Prof. v. Eysinga in jaarboek Grotius 1915, bl. 59.
— De arbitrale uitspraak Oranjeboek April 1918, bl. 125.
— Over de uitvoering van het vonnis Oranjeboek 28 December 1916, bl. 29.
— Over de samenstelling der gemengde commissie ter uitvoering v. h. vonnis Kol. Versl. 1915, kol. 3—4.
— Het protocol ter goedkeuring v. h. proc. verb. der grensuitzetting: Or.boek Dec. 1906 en April 1918. I. S. 1917: 6.
— Het proc. verbaal van de wederzijdsche overgave der landschappen op 1 Nov. 1916, Oranjeboek April 1918.
— Algemeen: Encycl. v. N. I. IV, bl. 350. Kol. Tndschr. 1917, II, bl. 865 v.v.



140
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 349, 350 en 351.
GEVAL No. 349. Jav. Ct. van 8 Juli en 22 Aug. 1855, Ned. St.Ct. van 3 Oct. 1855.
Mededeelingen van het Gouvernement der Philippjjnen aan de Ned. Ind. Regeering, en op verlangen dier Spaansche Overheid bekend gemaakt, nopens de openstelling voor den handel van de havens Sual in de pwwüwieFangasinan, en Zambaango en Hoilo in de geüjknamige provinciën, alsmede betreffende de oprichting van tolkantoren in die plaatsen.
Hier wordt een internationaal belang nationaal geregeld, van welke regeling echter aan den belanghebbenden Staat wordt kennis gegeven.
Kol. Versl. 1855, bl. 429.
GEVAL No. 350.
I. S. 1857 : 17. Opheffing van alle belemmeringen voor het vervolg v. z. v. aangaat de vaart op en van Bali en Lombok naar en vgn W. L havens, ook voor niet in N. I. thuisbehoorende vaartuigen.
GEVAL No. 351.
1859. Meerdere havens in Ned. Indië opengesteld voor den algemeenen handel. Deze openstelling is te beschouwen als voortkomende uit de veranderde houding, sedert 1850 in Nederland ten opzichte san den vrijhandel aangenomen. Nederland huldigde sedert dat jaar den vrijen handel, werkte Engelands handel niet langer tegen en wilde dat dus ook in Indië niet langer doen. Dit gaf eene toenadering, welke ten slotte tot het Sumatra-contract van 2 Nov. J871 leidde. Blijkbaar is deze geheele aangelegenheid in Nederland geregeld geworden.
— Betoog voor openstelling: T. v. N. I. 1855, II, bl. 351.
— Adhaesie van H. Muller Szn. aan deze openstelling: Econ. 1859, bl. 358—361. Zie nog Econ. Bjjblad 1859, bl. 28, 95, 348; 1860, bl. 393.
— Rapport dd. 21 Januari 1859, No. 18, aan den Koning, van den Min. v. Kol. J. J. Rochussen, naar aanleiding van adressen van een aantal handelshuizen te Amsterdam, Rotterdam en Dordrecht over de openstelling van 19 nieuwe havens in Ned. Indië. Mner. Havens N. I., bl. 65. (Op bl. 66 aldaar de missive van den Mm. v. Kol. waarbij hij de adviezen der betrokken Kamers van Koophandel vraagt en op bl. 70 een brief aan de K. v. K van Rotterdam tot verdediging zijner gedragslijn).
— Latere openstellingen: I. S. 1883 : 168 ; 1895 : 187 (Bali en Lombok); 1896 (I. S. : 64 Sabang). Zie nog I. S. 1900: 150; 1908 : 203, 244. Ten slotte N. S. 1912 : 476.



141
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 352, 353 en 354.
GEVAL No. 352.
1861/65. Onder de regelingen in N. I. van kracht geweest tijdens den Am. Secessieoorlog, kan worden vermeld, de instructie, door den Min. v. Koloniën verstrekt aan den Gouv. Generaal bh' Kabinetsmissie van 27 September 1861.
In weerwil van den op haar geoefenden aandrang van de zjjde der Noordelijke Staten, weigerde de Ned. Regeering tot 1865 toe de Geconfedereerde Staten van Noord-Amerika (de Zuideln'ken) als opstandelingen te beschouwen, doch erkende zh' deze als oorlogvoerende parth'.
Toen de Alabama ter reede van Singapore lag (1863) bepaalde de Ind. Regeering hare houding voor het geval dit schip in de Ned. Ind. territoriale wateren mocht overschrijden. Ter wille eener stipte neutraliteit werd besloten de vlag der Zuideln'ken niet te salueeren.
— Over de instructie aan den Gouverneur-Generaal: J. Loudon pr.schr., bl. 48 v.v., 65.
— Over de bemoeiingen der Noordelijken met betrekking tot Nederlands houding.
Am. State Papers 1862, bl. 596 en 603. J. Loudon t. a. p., bl. 70.
— Over de Alabama:
—J. Loudon t. a. p., bl. 53 v.v.
— Verbod van toelating van schepen der Geconfedereerden in Ned. Indië. Kol. Versl. 1865, bl. 627 v.v.
GEVAL N.o 353.
1862. Bij Gouv. Besl. van 10 Juni, No. 64, werden de consuls der vreemde Mogendheden in Ned. Indië vrijgesteld van schutterljjke diensten.
Hier wordt eene internationale materie eenzijdig door een nationaal orgaan geregeld.
Kol. Versl. 1862, bl. 1026.
GEVAL No. 354.
1864/65. In verband met de politieke gebeurtenissen in Europa deelde de Ned. Reg. aan de Indische mede, dat de vlag van Sleeswijk— Holstein voorloopig dezelfde rechten zou genieten als volgens I. S. 1858 : 91 aan de Deensche vlag verzekerd waren. Later evenwel werd in de Jav. Ct. ter algemeene kennis gebracht, dat de Deensche Regeering hare consulaire agenten had aangeschreven, dat Sleeswjjk—Holsteinsche schepen voortaan onbevoegd waren de Deensche vlag te voeren..
Kol. Versl. 1865, bl. 628.



142
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 355, 356, 357 en 358.
GEVAL No. 355. I S 18fi6 : 45. Neutraliteitsvoorschriften in verband met de in Zuid-Amerika gevoerd wordende oorlogen tusschen Brazilië en Paraguay en tussehen Spanje eenerzijds en Chili en Peru anderzijds.
Het zijn de Nederlandsche bepalingen, onder dagteekenmg van 16 Mei 1866, zooveel noodig op Ned. Indië van toepassing verklaard en aldaar in den vorm eener ordonnantie afgekondigd.
GEVAL No. 356. 1867 Bij N. S. : 31 jo. 1879 : 362, aangevuld bjj N. S. 1900 : 245 is bij Kon. Besl. vastgesteld eene lijst van betrekkingen in Ned. Indië, waartoe vreemdelingen benoembaar zijn.
GEVAL No. 357. 1867/68. Gedragslijn der Ind. Regeering inzake waarneming van consulaire betrekkingen.
Op een verzoek van den consul van Italië te Semarang, tevens consul van Wurtemberg en van Hessen-Darmstadt aldaar, om den door hem wegens zijn vertrek naar Europa benoemden vice-consul van die Rijken als zoodanig toe te laten en te erkennen, werd door de Ind. Reg. geantwoord, dat de Gouverneur-Generaal geenerlei bemoeienis heeft met de waarneming van consulaire betrekkingen gedurende eene tijdelijke afwezigheid van den titularis, dan alleen in het geval, dat daarin langs diplomatieken weg wordt voorzien. I c kon de tijdelijke plaatsvervanger (gérant interimaire) in de bevoegdheid en de voorrechten treden van hem dien hij verving, en was het daarvoor voldoende dat hij als zoodanig door den vertrekkenden consul aan de plaatselijke overheid was voorgesteld, zonder dat eenige kennisgeving daarvan aan of goedkeuring door den Gouverneur-Generaal wordt vereischt.
Hiermede heeft dus de Ind. Reg. zich eene algemeene gedragslijn gesteld, waarmede in het vervolg dergelijke vragen werden voorkomen. Opmerkelijk is hierbij, dat de Ind. Reg. a.h.w. aan de eenmaal door haar erkende en toegelaten consuls de bevoegdheid delegeert een tijd. vervanger aan te stellen. Wordt die vervanger echter door den Staat wiens belangen hij vertegenwoordigt, aangesteld, dan behoudt de Ind. Reg. zich voor, een nieuw exequatur te ver-
leenen.
Kol. Versl. over 1867 en 1868, bl. 263 v.v.
GEVAL No. 358. 1870. Neutraldteitsproclamatie Fransch-Duitsche Oorlog. De Ned. proclamatie werd op grond van de aanwezigheid van Duitsche oorlogsschepen in West-Indië, ook in de overzeesche ge-



143
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 358, 259, 360 en 361.
bieden afgekondigd (I. S. 1870 : 107, Jav. Ct. v. 30 Augustus 1870 no. 69). Het is een uitvoerige regeling, conform de in Nederland uitgevaardigde, (N. Stct. v. 21 Juli 1870), behoudens eenige wh'zdging^ op het stuk van proviandeering en kolenverstrekking van belligerente oorlogsschepen. Hieromtrent werden de Hoofden van gewestelijk Bestuur door de Ind. Reg. van nadere instructiën voorzien.
Van Tets pr.schr., bl. 119.
Bordewijk pr.schr., bl. 166.
Kol. Versl. 1871, bl. 242.
GEVAL No. 359.
Augustus 1870. De redacteuren der in Ned. Indië verschijnende nieuwsbladen werden door de Ind. Reg. uitgenoodigd, zooveel mogelijk te vermijden dat op eenigerlei wh'ze blijk werd gegeven van voor- of tegeningenomenheid ten aanzien der oorlogvoerende mogendheden, der betrokken Vorsten, nationaliteiten of staatsdienaren, zulks in het belang van 's Lands onzijdigheid. Kol. Versl. 1871, bl. 338.
GEVAL No. 360.
1872. Instructies betreffende arrestaties aan boord van onder vreemde vlag varende schepen.
Bij Gouv. Besluit van 6 Maart 1872 ontving de Procureur Generaal bjj het Hooggerechtshof de uitnoodiging om de Hoofden van Gewestelijk en Plaatselijk Bestuur der aan zee gelegen gewesten en afdeelingen bij circulaire in dien zin van instructies te voorzien, dat de plaatselijke politie bevoegd was voortvluchtige misdadigers en veroordeelden terzake van misdrijf (mits niet van politieken aard) te arresteeren aan boord van vreemde koopvaardijschepen en pakketbooten ter reede voor anker liggende, en zulks zonder bemoeienis van den consul der natie waartoe het schip waarop de arrestatie, moet plaats hebben behoort.
Kol. Versl. 1872, bl. 58.
GEVAL No. 361. 1873/75. Regelingen naar aanleiding van den Atjeh-oorlog. De oorlog werd verklaard bh' manifest van den Gouvernements commissaris F. N. Nieuwenhuyzen, Vice-President van den Raad van Ned. Indië, van 26Maart 1873 opgenomen in de Jav. Ct. van 3 April en de Ned. Stct. van 13 Mei d.a.v.
Van deze verklaring deed de Indische Regeering mededeeling aan den Gouverneur der Straits-Settlements, den Luitenant-Gouverneur van het Prince of Wales-eiland, zoomede, door tusschenkomst van



144
A EËN^llDtÖE RB6BLÏNG.
Gevallen No. 361, 362 en 363.
den Nèd Consul-Generaal te Singapore en den Ned. Vice-eonsul te Penang aan de aldaar gevestigde eonsuls der vreemde mogendSSToffiSde mededeelingen van de blokkade werden voorts gedaan aan de Regeeringen van Britsch-Indiè • ^
Bii proelamatie van de Ind. Regeering van 31 Maart 1873 werd alle nitvoer van oorlogsbehoeften naar Atjeh verboden.
De Regeerlng van Britsch Indië verbood daarop den uitvoer van JSSiïSSL naar Atjeh en Ned 1^ dm van Jg--* straits zoodanigen uitvoer naar Atjeh. (1873). Nog in netzenue ja^ wd de tóvoer van oorlogsbehoeften uit de Strarts m ruimer kring
1^1 Tlnaar eeni-e haven van den Indischen Archipel. In
8 iM^making van art. 43 Reg. Regl. vaardigde de GonvernenÏGetralbepalfngen nit tot tegengang van in- en nitvoer van oorlogsbehoeften in sommige gewesten
Kol Versl. 1873, bl. 9; 1874, bl. 1; 1876, bl. 1.
T v N. I. 1893, I, bl. 320.
I.' G. 1881, II, bl. 966.
GEVAL No. 362.
valzaken, hetgeen in de Ned. pers tot crijek aanleidmg gaf. (Voor de Kim Ban An zaak zie rechtspraak Na 345 )•
Kol. Versl. 1873, bl. 3; 1874, bl 1; 1883, bl. 1.
I. G. 1884, II, bL 641; 1885, I, bl. 123.
GEVAL No. 363. I. S. 1876 .-.279 en 280. Strafbepalingen tegen het misdrijf van zeeroof.
De Indische Regeering is bjj dezen maatregel uitgegaan van de „veS,5ÏÏt., onlthSeip
ttxzïï ïïzstt* p~<z*%
„Lïverbonden had -, de seeroof en °^a»ï^'f^tSd dnikltelijk b« eene verordening moert worden strafbaar gestekt.



145
A. EENZIJDIGE REGELING.
Geval No. 363.
In de strafbaarheid van dgl. feiten was tot nog toe slechts gebrekkig voorzien door een bepaling in de Bataviasche Statuten van 1642 en eenige in het Indische Staatsblad verspreide voorschriften die evenwel meer de procedure betroffen. De strafwetboeken zwegen erover. Het werd daarom gewenscht gevonden bh* ééne regeling de misdrijven en de straffen voor beide categorieën van personen te omschrijven. Door de Ind. Reg. is toen een ontwerp-Kon. Besl. opgemaakt tot regeling der straffen tegen zeerooverij en daarmede samenhangende misdrijven. Daarbij is gebruik gemaakt van het OntwerpNed. Wetboek van Strafrecht, doch met uitbreiding van de strafbaarheid tot feiten, bedreven in riviermondingen en op rivieren. Over kaapvaart zwijgt de verordening. Ook al bestond de mogelijkheid dat in Indië bh' wijze van represaille tegen eenige mogendheid welke niet tot de Parijsche declaratie van 1856 was toegetreden, kaperbrieven zouden worden uitgegeven, behoorde toch op zoodanige eventualiteit niet bij eene wettelijke bepaling te worden vooruitgeloopen, te minder, wijl de Gouv. Generaal de bevoegdheid had om alsdan te handelen krachtens art. 43 Reg. RegL
De bedoelde strafbepalingen werden vastgesteld bij Kon. Besl. van 18 Augustus 1876 no. 27.
Bij Kon. Besl. van dezelfde dagteekening no. 28 werd de zeeroof ingelascht onder de misdrijven tot welker kennisneming krachtens art. 33 der Alg. Bepalingen van Wetgeving voor Ned. Indië de Indische rechter bevoegd is indien zij door ingezetenen van N. I. buitenslands, of door anderen buitenslands tegen zoodanige ingezetenen mochten zijn gepleegd, en de daders in Ned. Indië zijn aangehouden of aldaar uitgeleverd.
De overeenkomstige strafbepalingen vindt men thans in het Strafwetboek voor Ned. Indië He Boek Tit. XXIX artt. 438 t/m. 451, alwaar ook de kaapvaart ca. is strafbaar gesteld.
De aanvulling van art. 33 A B. N. L geschiedde laatstelijk bij het Kon. Besl. van I. S. 1884 : 215, aangezien de oude redactie te eng was gebleken.
Hier is dus eene internationaalrechtelijke materie voor N. I. geregeld geworden weliswaar door de Kroon, doch geheel voorbereid door den Gouv. Generaal.
Als uitvloeisel van de nieuwe bepalingen, in 1877 door de Ind. Reg. ten aanzien van de opsporing der misdrijven van slavenhandel en zeeroof vastgesteld, werden de commandeerende officieren der in Indië aanwezige schepen en vaartuigen, van oorlog in 1878 door den vlootvoogd van eene nieuwe instructie vóórzien omtrent het tegengaan van den handel in en het vervoer van slaven in den Ned. Ind. Archipel (Bijbl. 3261). Ook werden bij een. Indisch Besluit van 13 Juli 1878 (zie mede aangehaald bijblad) voorschriften uitgevaardigd, door de Hoofden van Gewestelijk Bestuur te volgen als léid-



146
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 363 en 364.
draad bij de instructiën, van hunnentwege te geven omtrent diezelfde onderwerpen aan de gezaghebbers der stoom- en andere vaartuigen van de Gouvernementsmarine.
Kol. Versl. 1874, bl. 63; 1877, bl. 71; 1878, bl. 69; 1879, bl. 55; 1884, bl. 56 en 1885, bl. 55.
GEVAL No. 364. 1876/1902. Terbod van invoer van oorlogsbehoeften in Ned. Indië.
Behalve de bepaüngen waarbij in- en uitvoer van oorlogsbehoeften in sommige gewesten met het oog op den Atjehoorlog was verboden geworden (1873—'75) x) en de overeenkomstige verbodsbepalingen in het belang van de orde en rust op Timor (1877—'93) 2) is van belang geweest het verbod van in- en uitvoer van oorlogsbehoeften in geheel Ned. Indië, als middel tot tegengang van den zeeroof en slavenhandel in de Indische zeeën, uitgevaardigd bij Gouv. BesL van 30 Nov. 1876. (I. S. 1876:302). Het spreekt vanzelf, dat de handhaving van zulk een verbod in een zoo uitgestrekt insulair gebied als Ned. Indië practische moeilijkheden opleverde, waarom de Indische Regeering een ruggesteun zocht in een overeenkomstig uitvoerverbod naar Ned. Indië van omliggende Britsche gebiedsdeelen. Met de meeste voorkomendheid werd daaraan door de Gouverneurs der Straits-Settlements en Laboean gevolg gegeven resp. bij proclamatie van 19 November en 29 December 1879. Daar de werking dezer proclamaties naar Engelsch overzeesch staatsrecht tot een tijdsduur van zes maanden was beperkt, gaf de Britsche Regeering, daartoe aangezocht — vermoedelijk via Nederland — het Bestuur der Straits en van Laboean volledige vrh'heid om telkens wanneer de Ned. Ind. Regeering zulks mocht wenschen, deze proclamaties te vernieuwen. Dit is tot een vaste practijk geworden, waarvan eerst in 1902, toen het verbod onzerzijds niet meer noodig werd geacht, is afgestapt.
Toen in 1883 reden bestond te gelooven, dat belanghebbenden bij den invoer van oorlogsbehoeften in Ned. Indië de verbodsbepaling ontdoken door te Singapore Siameesche havens als de bestemming daarvan voor te wenden, en controle hierop gewenscht werd geacht, verzocht de Siameesche Regeering — waarschijnlijk onzerzijds daarop geattendeerd — den Gouverneur der Straits dat voortaan de vergunningen tot uitvoer van buskruit naar Siam aan den consul van dat Rijk te Singapore ter medeonderteekening zouden worden voorgelegd. Aan dit verzoek werd voldaan.
In het laatst van 1887 werden, als gevolg van daartoe door onzen Consul-Generaal te Singapore gedane stappen, door het Straits-
*) Geval No. 361. 2) Geval No. 367.



147
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 364, 365 en 366.
bestuur nieuwe en strengere bepalingen tegen de overtreding van het verbod uitgevaardigd.
In 1889 kwam een overeenkomstig verbod van den Sultan van Djohore de buitenlandsche samenwerking versterken.
Toen bleek, dat de bepalingen van de Straits niet van toepassing waren op den uitvoer van dynamiet, werden zij met ingang van 15 Februari 1897 met de meeste bereidwilligheid aangevuld.
Een voorbeeld van nationale regeüng in samenwerking van overzeesche Regeeringen ter bereiking van een internationaal doel.
Kol. Versl. 1880, bl. 2; 1881, bl. 1; 1883, bl. 1; 1889, bl. 2; 1889, bl. 1; 1897, bl. 2; 1902, kol. 5.
De zesmaandeljjksche verlengingen passim.
GEVAL No. 365. ± 1877. Door den Engelschen Consul te Batavia was het welmeenen der Regeering gevraagd, zijn ressort tot de Buitenbezittingen uit te breiden. Daartegen is bezwaar gemaakt, en het ressort van genoemden ambtenaar dus uitdrukkelijk tot Java en Madoera beperkt.
Kol. Versl. 1877, bl. 2.
GEVAL No. 366. I. S. 1877 : 284. Herziening van het Reglement op de judicature over prijzen en buit.
Bij I. S. 1829 : 54 was geregeld de judicature over prjjzen en buit, in den vorm van een besluit van den Commissaris-Generaal Du Bus. In sommige opzichten waren de voorschriften, daarin vervat, verouderd. De aanleiding tot herziening waren de opmerkingen van het Bestuur der Straits bij gelegenheid van de „Ning Po "-zaak (vgl. Bestuur No. 43). Het reglement schreef voor, dat de bij het prjjsmaken van een schip betrokken personen van wie inlichtingen moesten worden ontvangen, naar den zetel van het prijsgerecht moesten opkomen. Dit had de lange aanhouding der betrokken Engelsche onderdanen veroorzaakt. Men wenschte dus die bepalingen te berzien.
Over de techniek dezer herziening het volgende: De bepalingen over het nemen van prijsschepen en het verdeelen van den buit zjjn oorspronkelijk slechts voor Nederland vastgesteld n.1. bij K. B. van 13 Dec. 1818, N. S. :44, en voor Ned. Indië toepasselijk geworden door onveranderde afkondiging daarvan door den Commissaris-Generaal in diens bovenaangebaalde besluit van 1829. Wijl derhalve in de onderwerpelijke materie door een Kon. Besl. was voorzien, moest ook de herziening bij Kon. Besl. of althans bij z.g. kroonordonnantie plaats vinden. Beide wegen zijn bewandeld. De oude regeling werd door een alleen voor Ned. Indië genomen Kon. Besl. van 17 Juli 1877, No. 5 vervangen, bij welke nieuwe



148
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen 366 en 367.
regeling in het algemeen de overweging gold, dat, ter vermijding van internationale conflicten, de gedingen over genomen prijzen met den meesten spoed moesten beëindigd worden. Inmiddels was op voorstel der Indische Regeering art. 20 der oude regeling met 's Konings machtiging bh' Gouv. Besl. aangevuld, in dien zin, dat op plaatsen, waar geen besturend ambtenaar gevestigd is, de stationscommandant of de commandant van het oorlogsschip dat een vaartuig prjjsmaakt, de bij dat art. bedoelde onttakeling kan ondernemen. *)
Verder blijkt, dat ook van het nieuwe reglement het ontwerp geheel in Indië is samengesteld geworden.
Hier ziet men dus nationale regeling voor eene internationale materie, voor Ned. Indië van belang, waarbh' de regeling hoewel van Nederland uitgaande, in Ned. Indië wordt voorbereid.
Kol. Versl. 1875, bl. 1, 63; 1876, bl. 62; 1877, bl. 70.
GEVAL No. 367.
1877/98. Verbod van in- en uitvoer van vuurwapenen enz. op Timor.
a. Voor de rust én orde op Timor werd door de wederzijdsche autoriteiten van groot gewicht geaeht, dat de invoer van wapenen en buskruit zou worden te keer gegaan. Gezamenlijk overleg had tengevolge dat, toe» in Februari 1877 in het Nederlandsch gebied van Timor alle in- en uitvoer van oorlogsbehoeften werd verboden, en van dit verbod mededeeling was gedaan aan den Portugeeschen Gouverneur te Dilly, deze aanstonds een verbod uitvaardigde voor zooveel betreft den uitvoer van dat materiaal naar eenig deel van Ned. Indië.
Voorbeeld van nationaal-eenzjjdige regeling van" internationale materie in samenwerking als surrogaat voor internationale regebng.
b. In de practijk bleek echter het Portugeesch verbod onvoldoende, wh'1 de grensbewaking aan Portugeesche zijde niet in staat was dit uitvoerverbod te handhaven, en dus de handel zelf in oorlogsbehoeften gefnuikt moest worden, hetgeen alleen mogelijk was zoo ook de invoer van elders van dat artikel in Port.-Timor werd verboden. Dit scheen de Port. Gouverneur niet eigener autoriteit te kunnen verordenen, want hoewel de beide overzeesche Besturen zich blijkens het Kol. Versl. te dier zake hadden verstaan, werd begin 1878 de gedachtenwisseling over dit punt naar de Europeesche "Kabinetten verlegd. De Ned. Regeering gaf aan die van Portugal
*) Een nieuwe regeling omtrent de wijze waarop het K. B. van 13 Dec. 1818 (N.S. : 44) zal worden toegepast bn' de verdeeling van prijs- en buitgelden werd getroffen bjj ordonnantie van 28 Oct. 1903 (I.S. : 372).



149
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 367 en 368/369.
in overweging, haren vertegenwoordiger te Dilly in staat te stellen, het gewenschte verbod uit te vaardigen en met de noodige maritieme middelen te doen handhaven, wellicht was dit laatste de reden, dat de Regeering te Lissabon in de aangelegenheid gekend moest worden. Spoedig kwam het door ons zoo gewenschte verbod tot stand, (bij verordening van den Gouverneur) en werd die op verzoek van de Ned. Ind. Regeering ter kennis gebracht van het Bestuur der Straits, dat vervolgens daaraan de gewenschte openbaarheid gaf.
Bij dit geval kan hetzelfde worden opgemerkt als sub o, behoudens de bemoeienis der moederlandsche Regeeringen, waarvoor echter geene andere verklaring kan worden gegeven dan hierboven is geschied.
c. Plotseling echter trok het Portugeesche Gouvernement van Timor in 1886 de gedurende acht jaren gewerkt hebbende regeling in. Bene met dit Bestuur gevoerde briefwisseling over de wenscheljjkheid om op dien maatregel terug te komen, verschafte de Indische Regeering op eene enkele uitzondering na (n.1. een verbod van in- en uitvoer van z.g. geperfectionneerde vuurwapenen), van 28 Jan. 1889, niet het verwachte gevolg. Eerst het tractaat van 10 Juni 1893 bracht de gewenschte oplossing, door de daarin vervatte bepalingen tegen den in- en uitvoer van vuurwapenen en ammunitie, welke verband hielden met de in Ned. Indië geldende algemeene verbodsbepalingen tegen in- en uitvoer, alsmede binnenlandsch vervoer van genoemde artikelen.
Kol. Versl. 1877, bl. 1; 1878, bl. 1; 1879, bl. 1; 1887, bl. 1; 1889, bl. 1; 1894, bl. 4.
GEVAL No. 368/369. 1879. Driemijlsgrens voor opiumvaartuigen.
Bjj I. S. 1879 : 224 is in art. 2 aan vaartuigen, die opium aan boord hebben, verboden zich te bevinden binnen den afstand van drie Eng. mijlen van de kust.
Bij I. S. 1883 : 171 is die grens voor in Ned. Indië thuisbehoorende vaartuigen op zes mijlen vastgesteld.
Hierop is critiek geoefend door de Ind. Gids, welk blad van deze willekeurige verandering internationale moeilijkheden verwachtte, b.v. ingeval een onder vreemde vlag varend vaartuig, opium inhoudende, werd aangehouden buiten de 3 mhlsgrens, doch binnen de zes mijls afstands van de kust.
M.i. ten onrechte, waar onder in N. I. thuisbehoorende vaartuigen moeten worden verstaan onder Ned. vlag varende schepen.
Van moeilijkheden in de practijk is niets gebleken. I. G. 1885, I, bl. 124.



150
A. EENZIJDIGE KEGELING.
Geval No. 370.
GEVAL No. 370.
I. S. 1883 : 188. De Indische Uitleveringsordonnantie, (Kon. Besl. van 8 Mei 1883) ter uitvoering van de wet van N. S. 1882 : 87, waarmede een tweede lid was toegevoegd aan art. 108 Reg Regl.
Over de totstandkoming van deze wet en de bovengenoemde Ordonnantie, alsmede over de verschilpunten van deze Ordonnantie met de Ned. Uitleveringswet van 1875, raadplege men Van Panhuys, pr.schr. Voor de practjjk wordt verwezen naar hetgeen bij Politie is medegedeeld.
Hier wordt alleen aangeteekend dat, gelijk onder „Bestuur" is medegedeeld, voor 1883 reeds uitlevering plaats had tusschen Ned. Indië en 'de Straits. Bij de afkondiging van de onderwerpeldjke regeling werd den Gouv.-Generaal opgemerkt, dat bh' die uitlevering voortaan de bepaüngen der nieuwe verordening moesten worden in acht genomen. Voorts werd de Gouv.-Generaal aangeschreven om in de bepalingen betreffende de strafverordening eene gelijke wijziging voor te bereiden als voor Nederland was totstandgekomen bij de wet van 26 November 1873 (N. S. : 175) en zulks, teneinde ook voor Ned. Indië tegemoet te komen aan het van Britsche zijde geopperde bezwaar, dat de aanhouding van een persoon, wiens uitlevering werd gevraagd, niet kon plaats hebben dan op een voorloopig bewijs van schuld, rustende op beëedigde verklaringen. Deze aanvulling heeft plaats gevonden bjj I. S. 1884 : 203, ter vervanging van I. S. 1884 : 53, tegen welke ordonnantie in Ned. bedenkingen waren gerezen, waarom de Gouv.-Gen. onder verleening van de vereischte machtiging werd uitgenoodigd haar door eene nieuwe te vervangen. Deze Ordonnantie nam bovenbedoeld bezwaar van Eng. zh'de weg, waardoor later een uitleveringstractaat met Engeland is kunnen worden gesloten (1898).
In Januari 1889 verklaarde de Ind. Reg., op een door de Regeering der Straits te kennen gegeven wensch, zich bereid om gevolg te geven aan uitleveringsaanvragen, die door de autoriteiten te Singapore ten behoeve van de onder Engelsch protectoraat staande inlandsche staten op het schiereiland Malakka bjj onze autoriteiten zouden worden overgebracht, mits de bepalingen van I. S. 1883 : 188 dit toelieten. De aanleiding hiertoe was de uitlevering van een naar Perak gevluchte Ned. Ind. justitiabele, zoodat de gedachte der reciprociteit hierbij heeft voorgezeten.
In 1894 gaf de Procureur-Generaal bjj circulaire aan de Officieren van Justitie bjj de Raden van Justitie en aan de Hoofden van Gewestelijk Bestuur nadere voorschriften wélke bjj aanvragen om uitlevering behoorden te worden in acht genomen, en zulks om tegemoet te komen aan het bezwaar dat herhaaldelijk aanvragen om uitlevering van naar de Engelsche gebiedsdeelen gevluchte



151
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 370, 371 en 372.
misdadigers werden afgewezen omdat de noodige bewijsstukken niet waren overgelegd.
In 1895 (I. S. 1895 : 62) werd de Uitleveringsordonnantie in overeenstemming gebracht met de nieuwe omschrijving van het begrip „Nederlander"' in de Ned. wet op het Nederlanderschap en ingezetenschap van 1892.
Met het oog op het Uitleveringsverdrag met Groot-Britannië van 1898 en op de in de Straits-Settlements op dit stuk geldende bepalingen werd ingevolge Gouvernementscirculaires van 17 Augustus en 1 September 1899 gebroken met de tot dusverre in vele gevallen gevolgde gewoonte, dat onze bestuursambtenaren aanvragen om uitlevering rechtstreeks tot het Bestuur van die Britsche gebiedsdeelen richten. Thans werd voorgeschreven, dat die aanvragen alleen door tusschenkomst van den Gouv. Gen. kunnen worden gedaan. Verzoeken om voorloopige aanhouding zouden echter in spoedeischende gevallen door de Gewestelijke Bestuurders kunnen worden gericht aan onze consulaire vertegenwoordigers te Singapore en Penang, aan wie dan ook de benoodigde stukken moesten worden toegezonden.
Kol. Versl. 1882, bl. 57; 1883, bl. 56; 1884, bl. 56; 1885, bl. 55; 1889, bl. 2; 1894, bl. 63; 1895, bl. 82; 1900, bl. 72; 1918, kol. 65.
GEVAL No. 371.
Bh' ordonnantie van 8 October 1886 I. S. 179 werd het debiteeren in Ned. Indië van loten of aandeden in elders aangelegde geldloterijen (de Ned. Staatsloterij uitgezonderd) verboden. Bh' I. S. 1888 : 126 werd deze ordonnantie v.z.n. koninklijk goedgekeurd. Kol. Versl. 1886, bl. 208.
GEVAL No. 372.
1886. De Regeering werd voor de vraag gesteld, of, terwijl het doorgaand voeren van de vlag van hun land aan de in Ned. Indië vertoevende consuls niet is geoorloofd, hun de ontplooiing daarvan ook zou moeten worden belet op nationale feestdagen, dus alleen bij wijze van feestelijke vertooning. Aan de plaatselijke autoriteiten werd te kennen gegeven, dat in dergelijke bijzondere gevallen de consulaire ambtenaren hunne eigen vlag mochten uitsteken.
Het schjjnt dat onder „Regeering" moet worden verstaan die van Ned. Indië. Is die veronderstelling juist dan heeft men hier te maken met eene internationaalrechteljjke regeling, eenzijdig door een nationaal orgaan, den Gouverneur Generaal, gemaakt en waar bij zich de andere partij blijkbaar heeft nedergelegd. Kol. Versl. 1886, bl. 1.



152
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 373 en 374.
GEVAL No. 373.
Begin 1887. In den aanvang van 1887 heeft de Ind. Reg. het dienstig geacht de Hoofden van Gewestelijk Bestuur te wijzen op de middelen die de bestaande bepalingen omtrent de toelating in Ned. Indië (I. S. 1872 : 38 en 40) hun aan de hand deden om, bijaldien havelooze Westersche vreemdelingen in. N. I. aankwamen, zooveel mogelijk te zorgen dat deze niet langer bleven toegelaten dan gedurende den termijn en binnen de plaatsen of streken waarvoor de hun uitgereikte toelatingskaart geldig was. Kol. Versl. 1887, bl. 50.
GEVAL No. 374.
I. S. 1887 :. 8. 1887. Verbod van werving voor contractarbeid buiten Ned. Indië.
Het streven om Ned. Ind. inboorlingen bij het aangaan van arbeidscontracten voor streken buiten den N. I. Archipel te beschermen, gaf de Ind. Regeering aanleiding tot de Ordonnantie van 9 Januari 1887 (I. S. 1887 : 8), waarbij het werven van inlanders tot het verrichten van arbeid buiten Ned. Indië werd verboden, doch waarbij de Ind. Reg. zich de bevoegdheid voorbehield om in bijzondere gevallen wegens gewichtige redenen dispensatie te verleenen van dat verbod. De practijk dezer Ordonnantie (zie de gevallen waarin dispensatie werd verleend, onder Bestuur), gaf voorts aanleiding tot de vaststelling van model-werkovereenkomsten (de eerste bh" Gouv. Besl. van 28 Februari 1894 no. 5, Bijblad 4964, verdere in Bijbladen 5826, 7073 en 8174). Bh' Gouv. Besl. van 23 Juli 1912 no. 50 (bijbl. 7631) is een model werkcontract voor overeenkomsten voor de Straits-Settlements en de Gefed. Mal. Staten vastgesteld.
Toen zich in 1887 iemand tot de Ind. Regeering wendde om dispensatie voor het medenemen naar Nederland van een inlandschen bediende, werd den adressant te kennen gegeven dat de bepalingen alleen bedoelden koeliewerving voor buitenlandsche ondernemingen tegen te gaan. Bij deze beschikking werd tevens beslist dat de oude bepalingen op het stellen van borgtocht bij medeneming naar Europa of Amerika van inl. bedienden (I. S. 1829 : 132, 1830 : 25, 1836 : 11) geacht moesten worden te zh'n vervallen door I. S. 1866 : 28, welke ordonnantie beoogt alle belemmeringen van het vrij verkeer met het buitenland, ook ten aanzien van inlanders, op te heffen. In een desbetreffend bijblad (4398) is deze regeling gepubliceerd.
Evenmin is het in hoofde vermeld verbod van toepassing op het werven van inlanders om buiten Ned. Indië, b.v. op tentoonsteDingen, aanschouwelijke voorstellingen uit het volksleven te geven. Hiervoor zijn afzonderlijke voorschriften van beschermende strekking,



153
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 374, 375, 376 en 377.
gegeven hn' I. S. 1899 : 235, gewijzigd bij I. S. 1917 : 497 in verband met I. S. 1915 : 732.
Bü I. S. 1914 : 615 (j° 1917 : 497), is bepaald, dat bjj aanwerving krachtens bekomen dispensatie de voorschriften der wervingsordonnantie (I. S. 1914 : 613) — behoudens eene uitzondering — van toepassing zijns
Teneinde te kunnen beoordeelen of de emigratie in het belang der betrokkenen kan worden geacht zijn bh' circulaire aan de Gewestelijke Bestuurshoofden verschillende voorschriften ter zake gegeven. Kol. Versl. 1887, bl. 49 en 56; 1894, bl. 76; 1898, bl. 59; 1900, bl. 81; 1903, kol. 163/164; 1913, kol. 68 noot. Reg. Alm. 1924, I, bl. 92; vlg. nog Ind. Merc. 1911, bl. 751.
GEVAL No. 375. Maart 1888. Op verzoek der Duitsche Regeering machtigde de Gouverneur-Generaal de Indische Post- en Telegraafadministratie om als tusschenpersoon op te treden voor de verdere doorzending met elke zich voordoende scheepsgelegenheid van de voor DuitschNieuw-Guinea bestemde telegrammen, welke te dien einde alle aan het kantoor Soerabaia zouden worden geadresseerd. Blijkbaar is het verzoek om tot deze regeling te geraken langs den diplómatieken weg gedaan en aldus bh' den Gouv. Generaal overgebracht.
Het blijkt niet, waarom deze eenvoudige zaak niet rechtstreeksch tusschen de overzeesche Besturen is kunnen worden geregeld. Wellicht is de behoefte aan vluggere communicatie het eerst in Duitschland gevoeld en daarom vandaar het initiatief tot de regeling uitgegaan.
Kol. Versl. 1888, bl. 2.
GEVAL No. 376. Maart 1888. Sedert korten tijd was in de onder Britsch en Duitsch protectoraat staande gedeelten van Nieuw-Guinea de invoer van sterke dranken verboden. In aansluiting daaraan werd bh' I. S. 1888 : 67 een dergelijk verbod ook voor het Nederlandsche deel van dat eiland uitgevaardigd.
Hoewel niet vermeld, is het duidelijk dat hier is gehandeld in overeenstemming met een van belanghebbende buitenlandsche zh'de te kennen gegeven wensch.
Men heeft hier een voorbeeld van nationale regeling, opzettelijk in overeenstemming gebracht met buitenlandsche regelingen, ter bereiking van een internationaal doel. Kol. Versl. 1888, bl. 2.
GEVAL No. 377. 1888. Vanaf dit jaar werd voor de blokkade van de Atjehsche kust (vgl. geval No. 362) eene scheepvaartregeling ingevoerd, eene



154
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 377, 378, 379 en 380.
beperking van het verkeer over zee met Atjeh, waarin slechts enkele plaatsen mochten worden aangedaan. De internationale vorm van blokkade werd dus vervangen door den nationalen vorm van scheepvaartregeling. Het wezen der zaak bleef hetzelfde.
I.S. 1888 : 33 (Westkust).
I.S. 1888 : 195 (Noordkust).
I.S. 1892 : 203 (Oostkust).
I.S. 1901 : 188 (alle kusten).
I. Tolk 15 Juli 1890, No. 42.
L Tolk 5 Januari 1892, No. 119.
L G. 1892, II, bl. 2179; 1893, I, bl. 90—93.
Mil. Speet. 1893, bl. 410.
T. v. N. I. 1893, II, bl. 66 en 81.
GEVAL No. 378. 1894. In de Javasche Courant van 7 Augustus no. 63 werd bekendheid gegeven aan het besluit der Ned. Reg. om de stiptste onzijdigheid in acht te nemen met betrekking tot den Chin.-Jap. oorlog. In tegenstelling tot die van 1870 is de neutraliteitsproclamatie mets dan eene korte verklaring.
Kol. Versl. 1895, bl. 2. Van Tets pr.schr., bl. 128.
GEVAL No. 379.
Bü Kon. besl. van 6 December 1894 (N. S. 177) was eene nieuwe regeling tot stand gekomen nopens de assimilatie van de rangen der consulaire ambtenaren van Nederland in den vreemde met die der officieren bh" de Ned. zeemacht. In verband hiermede werd het wenscheljjk geacht over te gaan tot eene regeling bij besluit van de tot dusverre op aanschrijving berustende assimilatie van de m Ned. Indië toegelaten consulaire ambtenaren van vreemde mogendheden. Na verkregen machtiging van het Opperbestuur werd daartoe door den Gouverneur-Generaal overgegaan bij besluit van 22 Juli 1895 no. 3, waarbij tevens van bovenaangehaald Kon. Besl. werd aanteekening gehouden. (I. S. 1895 : 152 en 153).
In deze regeling werden nog wijzigingen gebracht in 1896 en 1898.
GEVAL No. 380. 1897. Met het oog op een door den Gouverneur van Britsch Noord-Borneo tot den Controleur van Boeloengan en Berou (Res. Z. en O. afd. v. Borneo) gerichte aanvraag tot voorloopige aanhouding in afwachting van te verzoeken uitlevering, bleek de behoefte om genoemden Controleur de bevoegdheid van Hoofd van Plaatseljjk Bestuur toe te kennen, waardoor hjj overeenkomstig art. 9 van I. S. 1883 : 188 als hulpofficier van Justitie kon optreden Bn I. S. 1897 : 103 werd dit geregeld en hiervan mededeeling gedaan aan den Gouverneur van Br. N.-Borneo. Kol. Versl. 1897, bl. 2.



155
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 381, 382 en 383.
GEVAL No. 381.
1897. In de Jav. Ct. van 27 April werd de neutraliteitsverklaring in verband met den tusschen Griekenland en Turkh'e uitgebroken oorlog opgenomen. Dit is, evenals de proclamatie van 1894 (z. v.) niets dan eene korte verklaring, in tegenstelling alzoo met de overeenkomstige proclamatie van 1870.
Kol. Versl. 1897, bl. 2. Van Tets pr.schr., bl. 128.
GEVAL No. 382.
1898. Neutraliteitsbepalingen in den oorlog tusschen Spanje en de Ver. Staten.
Pas in 1898 keerde Nederland terug tot de oude gewoonte van uitvaardiging van uitvoerige neutraliteitsregelingen. De bekendmaking in Ned. Indië (Jav. Ct. van 26, 29 April, en 3 Juni 1898) droeg een tweeslachtig karakter. Zij bestond, behoudens eenige wijzigingen, uit de Ned. proclamatie van 1894 en een deel van die van 1870, waardoor materieel uiteenloopende voorschriften werden gegeven, o.a. op het stuk van werving van militairen op het grondgebied van den Staat ten behoeve der oorlogvoerenden en op dat van contrabande.
Zeker is, dat de uniformiteit van ons neutraliteitsrecht door1 die bepalingen geleden heeft. Mede in verband met hetgeen nopens de door de Ind. Regeering vastgestelde bepalingen de verstrekking van kolen aan belligerente oorlogsschepen in het Kol. Verslag wordt medegedeeld, moet worden aangenomen dat de onderwerpelh'ke neutraliteitsregeling door de Ind. Reg. is samengesteld en valt dus op deze het odium van ongelijkvormigheid van neutraliteitsrecht in Nederland en Ned. Indië.
Van Tets pr.schr., bl. 130—137. Kol. Versl. 1898, bl. 2; 1899, bl. 1.
GEVAL No. 383.
1898. Ingevolge bepaling van de Regeering der Straits, door tusschenkomst van den Ned. Consul-generaal te Singapore ter kennis van het Indisch Gouvernement gebracht, moesten vanaf 1 Januari 1898 agenten van Ned. Ind. werkgevers, die te Singapore ten overstaan van den Protector of Chinese Emigrants, werkcontracten wilden sluiten, voorzien zijn van eene in tegenwoordigheid van een Ned. Ind. ambtenaar onderteekende en door genoemden Consul-generaal gelegaliseerde machtiging.
Door den Directeur van Binnenlandsch Bestuur werd deze bepaling ter kennis gebracht van de Hoofden van Gewestelijk Bestuur, ter verdere mededeeling aan belanghebbenden. Kol. Versl. 1898, bl. 59.



156
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 384, 385, 386, 387 en 388.
GEVAL No. 384.
1898. Bij I. S. : 133 werd het gewone tarief van in- en Uitvoerrechten, behoudens eenige wijzigingen, op Lombok toepasselijk verklaard. Bij I. S. 1898 : 218 werd hierop de Koninklijke goedkeuring verkregen.
GEVAL No. 385.
1899. Bij L S. : 168 werd de onder zekere voorwaarden voor consulair personeel van vreemde Staten bestaande vrijstelling van de in Ned. Indië werkende personeele belasting, gerekend van 1 Januari 1896 af, uitgestrekt tot consulaire beambten.
Kol. Versl. 1900, bl. 2.
GEVAL No. 386.
N. S. 1899 : 121. I. S. 1899 : 202.
Op de sluiting van het tractaat met Japan in 1896 (vgl. Geval No. 476) volgde onverwachts eene verandering in onze Indische wetgeving. Art. XVTI van dat tractaat gaf de Ned. Ind. Regeering het recht de Japanners aldaar als Vreemde Oosterlingen te blh'ven beschouwen. De opneming in het Staatsblad van een onverwachts in 1897 ingediend wetsontwerp ter gelijkstelling van de Japanners met Europeanen bracht daarin verandering. Zie hierover v. Kleffens pr.schr. bl. 167 v.v.
GEVAL No. 387. Naar aanleiding van het in 1898 ingestelde onderzoek naar de arbeidsverhoudingen op de z.g. panglongs in de afdeeling Bengkalis der Residentie Oostkust van Sumatra (vgl. Bestuur no. 167) zijn in Ned. Indië voorbereid en uitgevaardigd de volgende regelingen:
a. plaatsing van een controleur te Tebingtinggi.
b. Vaststelling van een reglement voor het panglongbedrjjf, waarin de rechten en verplichtingen van werkgevers en werknemers werden omschreven.
Van deze regeling werd het Bestuur der Straits door tusschenkomst van onzen Consul-Generaal te Singapore in kennis gesteld. Kol. Versl. 1901; 1902, kol. 5.
GEVAL No. 388.
1903. Bij Gouv. Besl. van 5 November no. 24 (I. S. : 377) is bepaald dat oorlogsschepen van bevriende natiën die van het Gouvernements 3000-tons dok te Sabang gebruik maken, zullen zijn vrijgesteld van dokhuur.
Kol. Versl. 1904, kol. 4.



157
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 389 en 390.
GEVAL No. 389. 1904. Bjj Gouv. Besl. van 21 September 1904 (I. S. : 372) zijn geregeld de gevolgen van de verklaring in staat van oorlog of in staat van beleg van het gebied van Ned. Indië of een gedeelte daarvan.
GEVAL No. 390. 1904. Thans was de regeling der neutraliteit in den RussischJapanschen oorlog beter dan in 1898 in den toen gevoerden krijg tusschen Spanje en de V. S. Overal in het gebied van den Ned. Staat golden dezelfde bepalingen. De bepalingen betreffende de toelating enz. van belligerente oorlogsschepen zijn weliswaar alleen in Ned. Indië afgekondigd, maar bljjkbaar alleen omdat men zulks met het oog op het tooneel van den strijd elders onnoodig achtte.
De publicatie geschiedde in de Jav. Ct. van 11 Februari 1904, No. 11a. Bij circulaire aan de Hoofden van Gewestelijk Bestuur werd nog een instructie gegeven, die is opgenomen in bijblad 5959, en dus niet geheim was. Merkwaardig is dat het asylrecht voor belligerente oorlogsschepen in Ned. Indië anders was geregeld dan in 1898. Toen was het verblijf daarvan in onze havens tot een maximum van 2 X 24 uren beperkt geweest, (in Nederland 1 X 24 uur) thans was de duur voor Ned. Indië en Nederland gelijk en' gesteld op 24 uren.
Evenals vroeger had de afkondiging overal op verschillende tijdstippen plaats, in Nederland het eerst. Gelijktijdige afkondiging is natuurlijk wenscheljjk. Ook het publiceeren van instructies lh'kt ongewenscht.
Bij Gouv. Besl. van 18 Januari 1905, I. S. : 62 werden de bepalingen van art. 100 ten le Ned. W. v. S. op de overtreding der neutraliteitsvoorschriften van toepassing verklaard, zulks ter vervanging van de voor dat doel minder geschikte artikelen van het Indische "W. v. S. (Europeanen artt. 47 en 48, inlanders artt. 50 en 51). *)
Bovengenoemde circulaire bevat ook bepalingen betreffende draadlooze telegrafie en luchtscheepvaart, terwijl de Jav. Ct. van 15 Februari 1904, No. 12a bepalingen bevat van plaatseln'ken aard betreffende het telegrafisch verkeer in de afdeeling Groot-Atjeh Bij Gouv. Besl. van 2 November 1905, No. 4 zhn de neutraliteitsbepalmgen weder ingetrokken.
— Over deze maatregelen uitvoerig Van Tets t. a. p., bl. 137. 163 172, 185, 192.
Kol. Versl. 1904, kol. 3; 1906, kol. 3
I. Mil. T. 1907, I, bl. 393—4L5.
) Volgens Kleintjes (t. a. p. bl. 177) is dit niet geweest uitoefening van noodbevoegdheid, doch machtsoverschrijding van den Gouv. Gen., daar hier wnzigmg werd aangebracht in een door de Kroon vastgestelde regeling.



158
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 391, 392, 393, 394, 395 en 396.
GEVAL No. 391.
1905 Bij Gonvernements-circnlaire van 24 Mei (Bijblad 6273) is aan de Hoofden van Gewestelijk Bestuur verzocht, op schepen onder vreemde vlag geen onderzoek naar overtredingen te doen instellen, zonder vooraf den betrokken consulairen vertegenwoordiger van het voornemen daartoe te hebben kennis gegeven, en wel zoo tijdig, dat deze desgewenscht het onderzoek kan bijwonen. Kol. Versl. 1906, kol. 3.
GEVAL No. 392.
1905. Bjj ordonnantie van 16 October (I. S. : 513) zjjn politioneele voorschriften vastgesteld voor vreemde oorlogsschepen welke zijn binnengeloopen of ten anker gekomen op de reeden ot in de zeegaten, havens en rivieren van Ned. Indië. Kol. Versl. 1906, kol. 3.
GEVAL No. 393.
1907. Bij I. S. : 102 werd afgekondigd de wet van 29 December 1906 (N S : 341) waarbij de gelegenheid werd geopend om schepen onder vreemde vlag toe te laten tot de kustvaart van en op de havens Stagen, (Z. en O. afd. v. Borneo) en Sabang. Kol. Versl. 1907, kol. 5.
GEVAL No. 394.
1907 Blijkens mededeeling van den Ned. Consul-Generaal te Singapore was bij den Wetgevenden Raad der Straits-Settlements een ontwerp ingediend van eene Ordnance to regulate the employment of Neth. Indian labourers in the Colony. (Vermoedelnk de regeling van Geval No. 396).
Kol. Versl. 1907, kol. 145.
GEVAL No. 395. 1907. Bij I. S. : 263 werd een nieuw tarief van invoerrechten
vastgesteld. , ,
Bij I. S. : 323 werd dit tarief ook op Lombok van toepassing verklaard.
GEVAL No. 396.
1909 In dit jaar kwamen zoowel in de Straits als in de Maleische Staten Perak, Selangor, Negri Sembilan en Pahang wetten tot stand tot regeling van de rechten en verplichtingen van Ned. Indische contractarbeiders en hunne werkgevers. Zjj staan bekend onder



159
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 396. 397, 398, 399 en 400.
den naam van The Neth.-Indian Labourers Protection Ordinance en zh'n op 1 Oct. 1909 in de Straits en op 1 Maart 1910 in de genoemde Mal. Staten van kracht geworden.
Voor de totstandkoming dezer bepalingen was een jarenlang overleg met den Ned. Consul-Generaal te Singapore gepleegd. Ned. Or.boek 1909/1910, bl. 163.
GEVAL No. 397.
1 Maart 1910. Bjj proclamatie van den President der V. S. v. Amerika is aan de uit Ned. Indië in de V. S. of hare bezittingen, (met uitzondering van de Philipph'nen en de eilanden Guam en Tatiula) ingevoerde goederen het recht op toepassing van het minimumtarief van invoerrechten toegekend. Ned. Or.boek 1909/1910, bl. 28.
GEVAL No. 398.
1911. In verband met den in September 1911 tusschen Italië en Turkh'e uitgebroken oorlog werd in de Jav. Ct., No. 90, eene neutrakteitsproclamatie ter algemeene kennis gebracht. Kol. Versl. 1912, kol. 1.
GEVAL No. 399.
1914—1918. Economische maatregelen in verband met den wereldoorlog.
Onder deze maatregelen kunnen worden genoemd de verbods- en beperkende bepalingen op den uitvoer van tal van artikelen uit Ned. Indië, het toezicht op den invoer van zulke artikelen teneinde eene behoorljjke distributie daarvan te verzekeren, en de oprichting in 1918 van het kantoor voor buitenlandsche handelsaangelegenheden te Batavia. Dit bureau werd voornamelijk belast met de behandeling van uitvoeraanvragen, onder eenen adviseur, als hoedanig werd aangesteld de Ned. Consul-Generaal te Singapore, A van de Sande Bakhuyzen. Het bureau bracht de Regeering meer dan tot nu toe in contact met handel en nijverheid, en stond naast het Departement van Landbouw enz., hetwelk zich meer in het bijzonder aan de voedselvoorziening kon wijden.
Kol. Versl. 1915—1920.
Buil. I. I. I., II, bl. 312.
GEVAL No. 400.
1914—1918. Voor de neutraliteitsproclamaties van Nederland in den wereldoorlog zie men het pr.schr. van Mr. Carsten. Behalve de daar genoemde en besproken neutraliteitsproclamaties, die ook in



160
A. EENZIJDIGE REGELING.
Geval No. 400.
N. h zijn afgekondigd (vgl. Jav. Ct. 1914, Nos. 61, 62, 63, 69 en 90a en 1915, No. 44) kunnen nog worden vermeld:
1. Die van Jav. Ct. 1916, No. 71, in verband met den tusschen Italië en Duitschland uitgebroken oorlog.
2. Die van Jav. Ct. 1916, No. 72, in verband met het zich mengen in den krijg van Roemenië.
3. Die van Jav. Ct. 1917 : 31 (oorlog tusschen Amerika en Duitschland).
4. Die van Jav. Ct. 1917, No. 700 (oorlog tusschen China en Siam).
5. Die van Jav. Ct. 1918, No. 2 (oorlog tusschen de V. b. van Amerika en Panama eenerzjjds en Oostenrijk-Hongarjje anderzijds).
6. Die van Jav. Ct. 1918, No. 8 (oorlog tusschen Oostenrijk-Hongarjje en Cuba). .
1. Die van Jav. Ct. 1918, No. 64 (oorlog tusschen Duitschland en Costarica). , .
Voor Ned .Indië is daarin met betrekking tot het havenregime de oude regel van 24 uren behouden, terwijl in de Nederlandsche regeling gebruik is gemaakt van de bevoegdheid, gegeven in art. 12 van de 13e Conventie van 1907, en alle oorlogsschepen van de Ned. havens zjjn uitgesloten.
Andere maatregelen in verband met dezen oorlog zjjn o.m.:
— Een verbod van overschrijding der gebiedsgrenzen van Ned. Indië met luchtschepen of vliegtuigen bestuurd door personen niet behoorende tot de land- en zeemacht in Ned. Indië. (vgl: over de moederlandsche bepalingen ter zake alsook over de quaestie van gebieds- of landsgrenzen Carsten t.a.p., bl. 58 v.v.).
Het Kon. Besl. van 25 Maart 1916, No. 39 (I. S. : 457) houdende aanvulling van de in I. S. 1904 : 259 opgenomen strafbepalingen tegen verspieding en daarmede samenhangende misdrijven.
Bepalingen op het telegrafeeren van vreemde Regeeringen met consulaire vertegenwoordigers in Ned. Indië (L S. 1914 : 572, ingetrokken in 1919). ,
Bepalingen op buitenlandsche Regeermgstelegrammen (I. ». 1914. 541, ingetrokken in 1919).
Verbod van pubücatie van bewegingen van vreemde oorlogsschepen, schepen en vaartuigen, behoorende aan het Land, alsmede van handelsvaartuigen onder Ned. vlag. (1918).
Opschorting der Quarantaineordonnantie (1915).
— Over de neutraliteitsprpclamaties: Mr. Carsten pr.schr.
— Over de briefwisseling met Engeland inzake de toelating van door oorlogshandeling verkregen schepen (art. 10 lid 1 en 2 van de proclamatie): Ned. Or.boek 1918/1918, bl. 36 v.v. Vgl. nog Politie No. 337.



161
A. EENZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 400, 401, 402, 403, 404, 405 en 406.
Kol. "Versl. 1915, kol. 1 t/m 3; 1916, kol. 1; 1917, kol. 3 en 71; 1918, kol. 3. Prof. v. Eysinga in Jaarb. Grotius 1915, bl. 63.
GEVAL No. 401.
1918. Bij Kon. Besl. van 15 September 1917, No. 32 en 25 Oct. 1917, No. 57 (I. S. : 72 en 117) is de wjjze geregeld waarop Ned. Ind. landsdienaren en officieren van het leger in Ned. Indië in de gelegenheid kunnen worden gesteld zich op 's Lands kosten voor "tolken in de Japansche taal te bekwamen.
GEVAL No. 402.
1920. Bh" Kon. Besl.,van 11 Juni 1920, No. 57 (I. S. 595) werden bepalingen vastgesteld op de toelating van oorlogsschepen van vreemde mogendheden in de territoriale wateren en de binnenwateren der Ned. koloniën. Voorschriften ter uitvoering van die bepalingen werden gegeven bij Ordonnantie van 26 April 1921 (I. S. : 255).
GEVAL No. 403.
1921. Bh' Kon. Besl. van 30 November 1920, No. 52 (I. S. T.921 : 103) is het W. v. S. aangevuld met eene bepaling houdende strafbaarstelling van misdrijven tegen bevriende staten.
Kol. Versl. 1921, kol. 115.
GEVAL No. 404.
1921. Bij Gouv. Besl. van 15 Maart werd eene Commissie ingesteld ter vereenvoudiging en verbetering van de Indische scheep"vaartwetgeving, in het bijzonder wat betreft de regeling van de toelating van schepen onder vreemde vlag tot de Indische kustvaart.
Kol. Versl. 1921, kol. 104.
GEVAL No. 405.
1922. De herziene Grondwet (N. S. 1922 : 736) is in Ned. Tndië openbaar gemaakt door plaatsing in I. S. 1923 : 259.
GEVAL No. 406.
1922. Het Toelatingsbesluit (I. S. 1916 : 47) onderging bij Kon. Besl. van 26 April 1922 (I. S. : 447) eene wijziging in dien zin, dat een vreemdeling, teneinde te worden toegelaten, niet meer behoefde te verklaren met welk doel hh' in Ned. Indië kwam.
6



162
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 407, 408, 409 en 410.
GEVAL No. 407.
Capitulatiën van Juli 1612 en September 1680 met TurkijeBijl. T. K. der St. Gen. 1869/70. 36.
Deze hebben de merkwaardigheid, dat zh', voor zooveel aangaat de oorlogvoerende partijen, bjj het vredesverdrag van Lausanne zijn afgeschaft.
(Zie hierover Mr. J. H. Kramers: De betrekkingen met Turkije in De Gids 1923.) Nederland stond buiten dat verdrag, zoodat de capitulaties ten aanzien van ons land nog van kracht zijn. Het staat echter te bezien of Nederland die zal kunnen handhaven. Over de eenzijdige afschaffing door Turkije op 1 October 1914, de ongerustheid daardoor verwekt o.m. bjj onzen Consul te Djeddah en de nieterkenning dier eenzijdige afschaffing door Nederland zie Ned. Or.boek 1914/15, bl. 55 en 100 (Bedevaartverslag).
GEVAL No. 408.-^*
Tractaat van vriendschap, goede verstandhouding en handel met Denemarken van 15 Juni 1701. — (Zie J. Du Mont. Corps Universel diplomatique du Droit des Gens). 9, cU^ 11 i t.
GEVAL No. 409.
Conventie tusschen de Vereenigde Nederlandsche 'Provinciën en Groot-Britannië betreffende hunne koloniën, van 13 Augustus 1814 (Lagemans No. 9, Descamps-Renault-Basdevant, Traités du XlXème siècle I bl. 339.)
1. *) Betreft speciaal de overzeesche gebiedsdeelen.
2. —.
3. —.
4. In art. 6 wordt de bevoegdheid van onzen nationalen rechter ingekrompen tengevolge van de verleening van amnestie t. z. van politieke delicten. (Vgl. Prof. van Eysinga, Ontwikkeling en Inhoud der Ned. Tractaten, bl. 76).
5. Ja, behoudens wijziging bij de tractaten van 1824 en 1871 (Nos. 410 en 447—448).
GEVAL No. 410. *ƒ-
N. 8. 1824 : 39. I. S. 1825 : 19.
Handelsverdrag met Groot-Britannië van 17 Maart 1824 (de gewisselde nota's bij Lagemans II, bl. 39 en Descamps—Renault —Basdevant. XIXe Siècle, I, bl. 931).
Over de totstandkoming en den inhoud zie Smulders pr.schr.
*) Voor de hier beantwoorde vragen zie Inleiding.



163
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 410, 411 en 412.
1. Betreft in het bhzonder de overzeesche gebiedsdeelen.
2. Neen.
3. Neen. Is geheel langs diplomatieken weg in Europa voorbereid.
,. 4. Zie Smulders t.a.p. Gewezen kan worden op de beperking onzer vrijheid om bepaalde gedeelten van Ned. Indië af te staan, (art. 15).
Bij de gewisselde nota's beloven partijen elkander, dat geen tractaat door een hunner met eenigen staat in de Oostersche zeeën te sluiten, eenig artikel behelzen zal, strekkende ... om den koophandel der andere partij van de havens van dien inlandsehen Staat uit te sluiten en alle dergelijke bestaande artikelen komen te vervallen. Dit voorbehoud is vervallen bij art. 1 van het tractaat van 2 Nov. 1871.
In den gedachtengang van deze nota's zijn de genoemde staten in de Oostersche zeeën de onafhankelijke inlandsche staten, die thans alle onder Westersche souvereiniteit zjjn gebracht. Wij zagen dat Atjeh nog in 1873 als een internationale staat is beschouwd en behandeld.
5. Ja.
GEVAL No. 411. I
N. S. 1830 : 6.
I. S. niet opgenomen.
Tractaat van vriendschap, scheepvaart en handel, van 1 Mei 1829, met Columbia. Is opgezegd door Venezuela met ingang van 1 Mei 1851. (Zie N. S. van 5 Maart 1850).
ï. Betreft zoowel Nederland als Ned. Indië, is echter niet in Ned. Indië afgekondigd.
2. Neen.
3. —
4. Regelt allerlei onderwerpen waarvoor in lateren tijd gewoonlijk afzonderlijke tractaten gesloten werden, b.v. handel, scheepvaart, vestiging, neutraliteit, consulair recht.
5. Ja.
GEVAL No. 412. '-j^
N. S. 1837 : 64, 1851 : 22, 1891 : 105. I. S. niet opgenomen.
Handéls- en scheepvaartverdrag met Groot-Britannië van 27 October 1837, aangevuld en gewijzigd op 27 Maart 1851 en 15 Augustus 1889.
1. Over de toepasselijkheid van dit tractaat op de overzeesche gebiedsdeelen vgl. Marcella pr.schr., bl. 37, alwaar de uitspraak van



164
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 412, 413 en 414.
het Snrinaamsche Hof van Justitie wordt aangehaald, volgens welke het tractaat niet toepasselijk is op de scheepvaart tusschen de wederzijdsche overzeesche gebieden, en het geval met de „Hunstrick" (No. 338) in welk laatste geval de beide Mogendheden van oordeel waren, dat het tractaat alleen het moederland op het oog had. Dit: is dus een geval waarin met betrekking tot een der oudere tractaten, dat gesloten is in een tijd toen nog niet, gelijk meestal in latere jaren, uitdrukkelijk werd bekend gesteld of ten aanzien van den werkingsomvang eenige beperking bestond, later is komen vast te staan dat het niet van toepassing was op de overzeesche gebieden. Wa| den inhoud betreft, zou deze zich zonder bezwaar tot die gebieden kunnen uitstrekken.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 413.
N. S. 1852 : 104. I. S. 1852 : 75.
Verdrag van handel en scheepvaart van 31 December 1851 met Pruisen, ook namens de Staten van het Tolverbond.
1. Betreft zoowel Nederland als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. Art. 32, aL 3, bevat v.z. bekend voor het eerst het tot 1913 (geval No. 530) gebruikelijke voorbehoud ten aanzien der gunsten aan „de Aziatische natiën" verleend.
5. Is door een op 3 Juni 1923 met het Duitsche Rh'k gesloten verdrag gewijzigd. Hierdoor kwamen te vervallen de beperkingen die het tractaat van 1851 aan den Indischen tariefwetgever oplegde. Voor het overige is het tractaat nog van kracht.
GEVAL No. 414. N. 8. 1843 : 34; 1851 : 147. I. 8. niet opgenomen; 1852 : 76.
Handéls- en scheepvaartverdrag met Griekenland van 10—22 Februari 1843. Additionneéle Conventie van 18—30 Juni 1851.
X. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja, doch wordt met ingang van December 1924 opgezegd.



165
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 415 en 416.
GEVAL No. 415.
Tractaat met de Sandwich-eilanden.
In 1855 begon de Gouverneur-Generaal in overleg met het Opperbestuur onderhandelingen met den heer A. A. Reed te Batavia, die namens de Regeering der Sandwich-eilanden aanbiedingen deed voor een tractaat van vriendschap, handel en scheepvaart met de Ned. Regeering. Van onze zh'de werd daarbh' aangedrongen op de opheffing van het differentieel recht op de Ned. Indische suiker en koffie.
In 1856 leidden deze onderhandelingen nog niet tot een resultaat. Sedert is er niets meer over gerapporteerd.
Denkelijk zijn deze onderhandelingen afgestuit op onoverkomelijke verschilpunten. Niet onmogelijk is ook, dat de bevoegdheid van den heer Reed in twijfel is getrokken. Het is immers bekend hoe het inheemsche Bestuur dezer eilanden eene groote rol toekende aan ondernemende Californiërs, van wien de heer Reed er waarschh'nlh'k een is geweest, en het den Gouverneur-Generaal ten slotte wat onzeker is toegeschenen met dezen te onderhandelen.
Wat hiervan zh', ook dit geval wijst op zelfstandige voorbereiding in Indië van een tractaat, bestemd om speciaal met het oog op Ned. Indië te worden gesloten.
Kol. Versl. over 1855, bl. 429; 1856, bl. 639.
GEVAL No. 416. -ƒ-
N. 8. 1855 : 39. I. 8. 1855 : 54.
Consulair tractaat met België, uitsluitend voor de Nederlandsche Koloniën.
1. Betreft uitsluitend Ned. Indië (en de andere overzeesche gebiedsdeelen).
2. Neen. 3.
4. Art. 2. Consulaire ambtenaren beschouwd als handelsagenten zonder meer.
Art. 3. Medeonderteekening v. h. exequatur door den betrokken Gouverneur *) Art. 4. Geen ins asyli. Art. 6. Geen diplomatiek karakter.
*) Hier werkt dus N. I. zelfstandig mede aan de uitvoering van internationale tractaten. De Gouv. Gen. heeft verder de bevoegdheid tot zelfstandige goedkeuring van de door buitenlandsche conculs in Ned. Indië gedane benoeming van consulaire agenten.



166
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 416, 417 en 418.
Deze inhoud heeft als model gediend van vele volgende consulaire regelingen. 5. Ja.
Dit is dus het eerste consulaire tractaat dat voor Ned. Indië is gesloten. Nog kort tevoren was er eene krachtige oppositie in Nederland, ook bij de Regeering, tegen het toelaten van consuls in de overzeesche gebiedsdeelen. Gelijk bekend was het toen het belang dat Nederland zelf had bh' de plaatsing van Nederlandsche consuls in Britsche overzeesche gebiedsdeelen, dat tot verandering van standpunt heeft geleid. Kort voor de benoeming van Belgische Consuls op Java en Sumatra maakte de Consul-Generaal van België te Singapore, de heer d'Bgremond, een reis over eerstgenoemd eiland, en bracht over den toestand der Ned. O. I. gebiedsdeelen een verslag aan de Belgische Regeering uit. In het Juli-nummer van „De Economist" van 1856 is dit verslag opgenomen. De liberale richting dier dagen verheugde zich over het feit, dat voortaan meerdere vreemde Consuls aan de publiciteit met betrekking tot ons Indië zouden bijdragen. (Vgl. T. v. N. I. 18e j. 1856, II, bl. 199).
GEVAL No. 417. «4—
N. I. 1855 : 63. L 8. 1855 : 65.
Consulair tractaat met de V. S. van Noords Amerika, uitsluitend voor de Nederlandsche Koloniën.
1 t/m 4: Belgisch model gevolgd zie no. 416. 5. Ja.
Over art. 7 luidende als volgt, is eene correspondentie gevoerd tusschen beide Regeeringen, (zie Bestuur no. 196).
„De consul-Generaal en de consuls zijn bevoegd vice-consuls te benoemen in de havens vermeld in art. 1 en gelegen in hun consulair district.
Deze vice-consuls, wier benoeming onderworpen is aan de goedkeuring van den Gouverneur der kolonie, worden voorzien van een aanstelling, afgegeven door den Consul onder wiens bevelen zij werkzaam moeten zjjn ... enz.
Soortgelijke bepaling komt ook in andere cons. tractaten voor.
GEVAL No. 418.
N. 8. 1855 : 44. I. 8.1855 : 66.
Consulair tractaat met Frankrijk, uitsluitend voor de wederzijdsche koloniën.
* 1 t/m 4. Model-tractaat met België gevolgd (zie geval no. 416). 5. Ja.



167
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 419, 420, 421 en 422.
GEVAL No. 419. JL.
N. S. 1856 : 128. I. S. niet opgenomen.
Verklaring betreffende de uitoefening der kustvaart tusschen Nederland en Zweden, van 29 November 1856.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen. 3.
4. Toelating, onder voorbehoud, en op grond van reciprociteit, van de schepen van Zweden en Noorwegen tot de kustvaart in Ned. Indië.
5. Ja, vgl. nog I. S. 1912 : 477.
GEVAL No. 420.
N. S. 1855 : 211. I. S. 1856 : 71.
Consulair tractaat met Zweden en Noorwegen, uitsluitend voor de Ned. Koloniën, van 10 September 1855.
1 t/m 4: Model-tractaat met België gevolgd, zie geval no. 416. 5. Ja.
GEVAL No. 421. »JL_ N. S. 1856 : 54. ' I. S. 1856 : 73.
Consulair tractaat met Groot-Britannië, uitsluitend voor de wederzijdsche koloniën, van 6 Maart 1856. 1 t/m 4. Model-tractaat met België, zie geval no. 416. 5. Ja.
GEVAL No. 422.
30 Maart 1857. Vriendschaps-tractaat met Atjeh gesloten door den Gouverneur-Generaal van Ned. Indië.
Atjeh lag toen nog geheel buiten de Ned. invloedssfeer, en was te beschouwen als een internationalen Staat. Het merkwaardige van dit tractaat is dan ook dat het door den Gouverneur-Generaal eigener autoriteit en zonder door den Koning te zh"n gemachtigd, werd gesloten.
Het was een gewoon internationaal handelstractaat bestemd om wederzijdschen vrh'en handel vast te stellen, en zee- en strandroof te verhinderen, doch werd behandeld als een verdrag zooals die volgens art. 44 Reg. Reglt. door den Landvoogd zelfstandig kunnen worden gesloten. De voorgeschreven mededeeling aan de Staten-Generaal *) bevestigt dit.
*) Bijlagen 2e Kamer 1857/58, bl. 85.



168
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 422, 423, 424, 425, 426 en 427.
M.i. heeft men dit geaccepteerd in verband met de tot dusver gebruikelijke zelfstandige gestie van de Indische Regeering in internationale zaken van Oost-Azië.
GEVAL No. 423.
f N. S. 1856 : 56. r jr t S. 1857 : 23.
ty - Consulair tractaat met Oostenrijk, uitsluitend voor de Ned. v*L koloniën, van 29 December 1855.
» A 1 t/m 4. Model-tractaat met België gevolgd, vgl. geval no. 416.
fV jO1 5. Ja.
GEVAL No. 424. -I-
N. 8. 1856 : 80. I. S. 1857 : 26.
Consulair tractaat met Denemarken, uitsluitend voor de wederzijdsche koloniën, van 6 Juni 1856.
1 t/m 4. Model-tractaat met België gevolgd, vgl. geval no. 416. 5. Ja.
GEVAL No. 425. -V"
N. S. 1857 : 104. t S. 1857 : 113.
Consulair tractaat met Turkije, uitsluitend voor de Ned. koloniën, van 24 October 1856.
1 t/m 4. Model-tractaat met België gevolgd, vgl. geval no. 416. 5. Ja.
GEVAL No. 426. -j—
N. S. 1857 : 110. I. S. 1858 : 14.
Consulair tractaat met Portugal, uitsluitend voor de wederzijdsche koloniën, van 3 Juni 1856.
1 t/m 4. Model-tractaat met België gevolgd, vgl. geval no. 416. 5. Ja.
GEVAL No. 427.
N. S. 1858 : 10. iLW , I. 8. 1858 : 70.
t *** Tractaat van vriendschap en handel van 3 Juli 1857 met Perzië. , • 1. Betreft zoowel Nederland als Ned. Indië.



169
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 427 en 428/429.
2. Neen. 3.
4. art. 4 lid 2 bevat de clausule van voorbehoud betreffende aan de „Aziatische volken van den Oosterschen Archipel" toegekende voorrechten.
Art. 5 lid 3 laat één Perzischen Consul in Ned. Indië, en wel te Batavia, toe.
5. Ja.
GEVAL No. 428/429. N. St.Ot. 2 Oct. 1860, No. 233. Jav. Ct. 28 Juli 1860.
1859—'62. Regeling met de Regeering der Lioe-Kioe-eilanden.
De groep der Lioe-Kioe-eilanden is gelegen in de Chineesche zee in de nabijheid van den zeeweg van N. I. naar Japan. Reeds had Amerika hier betrekkingen aangeknoopt en onze Commissaris in Japan achtte het wenschelh'k dat ook wh' als belanghebbenden niet achterbleven. Naar aanleiding van diens voorstel droeg toen de Gouv.-Generaal aan den Lt. t. z. Ie klasse, Jhr. J. H. van Capellen, den commandant van het juist naar Japan vertrekkend oorlogsschip Zr. Ms. schroefstoomer „Bali" op, in overleg met den Ned. Commissaris het noodige, onder nadere goedkeuring van het Opperbestuur te verrichten.
Op 9 Juli 1859 sloot deze zeeofficier in 's Koning naam een tractaat met de Regeering van Lioe-Kioe. Bh' deze sluiting werd veel hulp ondervonden van twee Pransche missionarissen, de H.H. Mounicou en Puret, de eenige Europeanen die zich destijds op de L.-K.-eilanden bevonden. De bekrachtiging had echter niet door den Koning plaats, daar inmiddels was gebleken, dat de L.-K.-eilanden geen souvereine staat waren, doch onderhoorig aan den Japanschen Landsheer van Satzuma. De Min. v. Kol. droeg daarom den G.-G. op om op eigen naam de totstandgekomen overeenkomst te bekrachtigen. In den loop van 1860 werd aan den consul-generaal der Ned. in Japan opgedragen aan de Reg. der L.-K.-eilanden te doen weten, dat bij de Ned. Reg. geene bedenkingen bestonden tegen de meergenoemde overeenkomst, „zoodat die als geratificeerd kon worden beschouwd". Op 11 Oct. 1862, toen een voor de Japansche wateren bestemde schroefstoomer, de „Vice-Admiraal Koopman", de L.-K.eilanden passeeren moest, werd het bewh's van die „ratificatie" ter plaatse aan den Regent der L.-K.-eilanden uitgereikt, in den vorm van een op last van den G.-G. door den Ned. consul-generaal in Japan onderteekenden brief, strekkende ten bewijze van goedkeuring (lees bekrachtiging) van de gesloten overeenkomst.
De regeling is komen te vervallen met de annexatie van de L.-K.eilanden dóór Japan in 1879.



170
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Geval No. 428/429.
De hoofdvraag waartoe m.i. dit geval aanleiding geeft is deze: Hebben wh' hier met een tractaat te doen?
Voor een bevestigend antwoord pleit de blijkbare bedoeling van. de Ned. en Ind Reg. om de volkenrechtelijk geldende vormen van totstandbrenging van een tractaat in acht te nemen — de sluiting had plaats onder nadere goedkeuring der Kroon, hetgeen aldus moet worden opgevat, dat de Landvoogd, het initiatief nemende, zulks deed op gezag van, en zich stilzwijgend gemachtigd rekenende door den Koning, die de eenige macht in het Ned. staatsrecht is welke tot tractaatsluiting bevoegd is; terwijl de bekrachtiging van de gesloten regeling plaats vond onder aanbieding der ontwerp-regeling aan de Kroon ter „goedkeuring" (lees bekrachtiging); ten slotte de ratificatie, welke hier blijkbaar is komen samen te vallen met en begrepen geacht is in de aanbieding aan de wederpartij van een schriftelijk bewijs der Koninklijke instemming in plaats van de gebruikelijke uitwisseling van ratificatieoorkonden.
Eene tweede opvatting is deze: de G. G. is opgetreden krachtens art. 44 van het Reg. Regl. van 1854, luidende: „De G. G. ... maakt „vrede en andere verdragen met Indische vorsten en volken, alles „met inachtneming van de bevelen des Konings". Dat hieronder niet vallen de regeeringen van Europeesche gebiedsdeelen in Indië, dus de vreemde koloniale besturen, blijkt duidelijk uit de geschiedenis v. h. artikel (vgl. Margadant: Het R. R. van N. L 1894, ad art. 44). Blijft dus de vraag, of met Indische vorsten en volken alleen bedoeld worden die wier gebied binnen dat van Ned. Indië is gelegen of ook die daarbuiten, die aan geen vreemde souvereiniteit onderworpen zijn. Deze vraag wordt beantwoord door Mr. J. H. Abendanon in diens te Batavia 1891 verschenen studie: „Publiek- en Privaatrechtelijke Verhoudingen tusschen Nederland en de Ned. Koloniën". In zjjn hoofdstuk III, § 2 verklaart hh', dat niets den G. G. belet met deze zelfstandige Indische vorsten overeenkomsten voor te bereiden, terwijl het aangaan daarvan afhankelijk wordt gemaakt van de nader te verleenen machtiging des Konings. Zelfstandige tractaatsbevoegdheid tegenover deze Indische vorsten en volken kent de schr. dus den G. G. niet toe, terwjjl hh' de woorden van art. 44 „met inachtneming van de bevelen des Konings" aldus uitlegt, dat de G. G. telkens de bekrachtiging der door hem gesloten verdragen van den Koning vragen moet.
Aannemende, dat deze uitlegging juist is, dan verschijnt het medegedeelde geval in het licht van de voorbereiding door den G. G. van een verdrag met een Indisch vorst of volk, waarop de Landvoogd vervolgens de Koninklijke bekrachtiging vraagt. Tot zoover kan men dus nog aan een volkenrechtelijk verdrag denken, krachtens art. 44 R. Regl. totstand gebracht. De ontdekking der afhankelijke positie echter, waarin de L.-K.-eilanden verkeerden, deed hen terugbren-



171
B. TWEE- OP MEERZIJDIGE REGELING.
Geval No. 428/429.
gen in de categorie der aan vreemd oppergezag onderworpen, buiten onzen Archipel wonende Indische vorsten of volken, met welke zonder 's Konings tusschenkomst geene verdragen kunnen worden aangegaan. Die tusschenkomst wordt hier geweigerd, immers, het „in 's Konings naam gesloten tractaat" (vgl. K. V. 1859) wordt niet desgevraagd, door den Koning bekrachtigd, doch den G. G. wordt opgedragen dit maar op eigen naam te doen. Hiertoe was de G. G. uit art. 44 zeker niet bevoegd, en ware de regelmatige weg geweest, dat de Ned. Regeering zich met de Japansche in verbinding hadde gesteld tot verdere afwikkeling van deze aangelegenheid.
Dat hier geen verdrag ex art. 44 is tot stand gekomen, vindt nog steun in de omstandigheid, dat van geene mededeeling der totstand gebrachte regeling aan de Staten-Generaal blijkt, hoewel het tweede lid van art. 44 zoodanige mededeeling voorschrijft, uitgenomen het geval dat naar het oordeel des Konings het belang en de zekerheid van het Rijk en van Ned. Indië zulks niet mochten toelaten. Gezien de onbelangrijkheid van den inhoud dezer regeling is dat laatste uitgesloten te achten. Naar het voorkomt is de oplossing van het vraagstuk deze, dat inderdaad bij den Gouverneur-Generaal, steunende op de tot dusver gevolgde practijk van zelfstandige behandeling van internationale aangelegenheden (Atjeh, Siam, Japan) de bedoeling heeft voorgezeten een tractaat ex art. 44 Reg. Regl. te sluiten. Dit verklaart zjjn zelfstandig handelen tot op het oogenblik dat de Koninklijke bekrachtiging is gevraagd. Het Opperbestuur deinst daarvoor terug, nadat het bemerkt heeft met een vazalstaat van Japan te maken te hebben. Instede van den diplomatieken weg te volgen, schakelt hèt nu een element in het proces in, dat daaraan naar nationaal recht vreemd is, n.1. de bekrachtiging op eigen naam door den Landvoogd. Voor de gedachte aan art. 44 Reg. Regl. pleit nog het feit, dat kort te voren, eveneens in de vijftiger jaren, de onderhandelingen voor een vriendschapstractaat met Japan werden begonnen door een Ned. Commissaris, gemachtigd niet door den Koning, maar door den Gouv.-Generaal, hetgeen aanvankelijk werd geaccepteerd, omdat men Japan beschouwde als een „Indisch volk" in den zin van art. 44 Reg. Regl. De onjuistheid hiervan werd spoedig ingezien en de Commissaris van eene Kon. machtiging voorzien, doch het geval teekent voldoende de toenmalige opvattingen van de internationaalrechtelh*ke bevoegdheid van den Gouv.-Generaal.
Juridisch gesproken is hier n.m.n. dus niets totstandgekomen, noch een gewoon volkenrechtelijk tractaat, ex G. W. art. 58, noch een verdrag ex art. 44 Reg. Regl., hetgeen niet wegneemt dat wij hier te doen hebben met een interessante poging van de Ind. Reg. om zelfstandig eene internationale regeling te treffen, en waarbij de natuur sterker is gebleken dan de leer.



172
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 428/429 en 430.
Het is wellicht toe te schrijven aan het geringe belang voor de handel en scheepvaart, (het Kol. Versl. spreekt van de onbeduidende opbrengst dezer eilanden en den „schuwen aard" hunner bevolking), dat de onregelmatigheden, waarop wij hier wezen, althans voor zoover is kunnen worden nagegaan, zeer weinig in het middelpunt der wetenschappelijke belangstelling zijn komen te staan.
K. V. over 1859, bl. 496; 1860, bl. 601 v.v.; 1861, bl. 1442; 1862, bl. 1026.
Ned. St. Ct. 2 Oct. 1860.
Jav. Ct. 28 Juli 1860.
(beide alleen de handels- en scheepvaartbep. bevattende, eene andere publicatie schijnt nooit te hebben plaats gehad). Van Kleffens. Pr.schr., bl. 73 noot.
GEVAL No. 430.
N. S. 1860 : 56. I. S. 1860 : 101.
Tractaat met Portugal, met betrekking tot den Timor- en Solorarchipél, van 20 Aprü 1859.
De juiste grenzen waren onbekend, hetgeen moeilijkheden veroorzaakte. Nadat over deze quaestie reeds dikwijls in Indië vruchtelooze onderhandelingen waren gevoerd, kwamen de betrokken Regeeringen in Europa overeen om door een gemengd Ned.-Portugeesche Commissie de grenzen plaatselijk te doen bepalen teneinde een grondslag te hebben voor een tractaat.
Augustus 1851 stelde die Commissie een ontwerp-tractaat op, waarbij eene ruilverkaveling plaats vond van enkele landstreken en voorts zekere gebiedsdeelen die tot dusver Portugeesch waren geweest,aan Nederland werden afgestaan tegen betaling van eene som van ƒ 200.000.—. Deze schikking werd reeds voorloopig uitgevoerd met dien verstande, dat de Portugeezen het af te stane gebied ontruimden en bh' wijze van eersten termijn van afbetaüng een bedrag van ƒ 80.000.— ontvingen, zulks op machtiging van den GouverneurGeneraal aan de Nederlandsche Commissarissen.
Op 21 Juni 1855 echter verwierp de Tweede Kamer het haar ter goedkeuring aangeboden tractaat, omdat bij de ruiling van grondgebied van de Ned. zijde wel toegezegd, doch niet wederkeerig bedongen was vrijheid van godsdienst voor de inwoners der afgestane landschappen. Deze zwarigheid werd uit den weg geruimd bij een nieuw, overigens gelijkluidend verdrag, dat in den loop van 1860 ook door de Portugeesche Kamers werd goedgekeurd, en, na uitwissebng der ratificaties werd afgekondigd in bovenaangehaald Staatsblad.
1. Speciaal Ned. Indië betreffend.
2. Neen.



178
B. TWEE- OP MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 430 en 431.
3. De totstandkoming vertoont eene zelfstandige voorbereiding door den Gouverneur-Generaal, die eerst door de diplomaten wordt overgenomen wanneer zij faalt. Voorts merke men op hoe na de voorbereiding door de grenscommissie het ontwerp kant en klaar naar Nederland komt en, behoudens de wijziging op het punt, waarvan hierboven gehandeld is, in dien zelfden vorm in het Staatsblad terecht komt.
4. —.
5. Gedeeltelijk vervangen door dat van 1893.
Kol. Versl. over 1852, bl. 823; 1855, bl. 429; 1857, bl. 415- 1858 bl. 560; 1859, bl. 495. ' ' X00°'
Heyman pr.schr.
GEVAL No. 431.
N. S. 1862. 186. I. S. 1863 : 5.
Vriendschaps- enz. tractaat met Japan. Die tractaat diende ter bevestiging van de aloude betrekkingen van vriendschap en handel. Het werd gesloten op 18 Augustus 1858 te Yedo, door den Ned. Commissaris Mr. J. H. Donker Curtius Hiermede werden vervangen het tractaat van Nagasaki van 30 Januari 1856 en de additioneele artikelen, aldaar 16 October 1857 geteekend Men vindt het met de voorafgaande en hh'behoorende stukken afgedrukt bu Van Kleffens, pr.schr. bl. 237 v.v. Over de voorbereiding ae aldaar bl. 37 v.v. waar uit de onder noot 2 op bl. 37 medegedeelde biografische bijzonderheden Dipt hoe onze onderhandelaar in Japan eene langdurige en belangrijke Indische carrière had doorloopen alvorens hn van 1852—'59 de Nederlandsche belangen in Japan te vertegenwoordigen kreeg1). Ook blijkt aldaar, (bl. 39 bovenaan en verder), dat de leiding der onderhandelingen bh" den GouverneurGeneraal van Ned. Indië berustte, aangezien deze den heer Donker Curtius had gemachtigd tot de tractaatssluiting uit kracht van art. 44 Reg Reglt. (v. Kleffens bl. 46). Toen men de onjuistheid hiervan had ingezien ontving de heer D. C. zijne machtiging van den Koning, waartoe de Minister van Koloniën zich tot zijn ambtgenoot van Buitenl. Z wendde, (v. Kleffens t. a. p.). Ook de inhoud is in meeraangehaald pr.schr. uitvoerig behandeld, in het bijzonder verwezen wn- naar bl. 106 alwaar terecht wordt betoogd dat art 1 11 handelende over de toelating van Consuls, niet betrekking heeft op Nederlandsch-Indië.
1. Ned. en Ned.-Indië.
2. Neen.
aldaar^ 67) °pV°lger Mr" J- K de Wit was Indisch ambtenaar (vgl.



174
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 431 en 432.
3. Zie boven.
4. —.
5. Neen, is vervangen door N. S. 1913 : 239, I. S.
GEVAL No. 432.
N. S. 1862 : 198. I. S. 1863 : 20.
Tractaat van vriendschap, handel en schceepvaart met Siam, van 17 December 1860.
In het laatst van 1857 gaven de toenmaals door de Factorij der Ned. Handelsmaatschappij te Batavia en Siam aangeknoopte nieuwe betrekkingen aanleiding tot een overleg met den Gouv.-Generaal nopens de vraag of en in hoeverre de bevordering der handelsbelangen van Ned. Indië een aanleiding kon zijn voor Nederland om te trachten door middel van een handelstractaat rechtstreeksche betrekkingen met de Siameesche Regeering aan te gaan. In navolging van Engeland en andere Staten vond men dit inderdaad wenscheljjk. In den loop van 1860 werd alzoo na verkregen machtiging des Konings, tot het voeren van onderhandelingen met eene zending naar Siam belast de Ned. Commissaris in Japan Mr. J. H. Donker Curtius (vgl. Bestuur Geval No. 14) door wien op den 17en December met de beide koningen van Siam een tractaat van vriendschap, koophandel en zeevaart werd gesloten, hetwelk in het begin van 1861 aan het Opperbestuur werd aangeboden en vervolgens bekrachtigd Slechts van een drietal artikelen werd nog een nadere verklaring van de zijde der Siameesche Regeering noodig gevonden. Mitsdien werd in het laatst van 1861 de Gouv. Generaal uitgenoodigd, om, nadat in die verklaring door de vorsten van Siam zou zijn toegestemd, de uitwisseling der acten van ratificatie te doen plaats hebben. . „
Hiertoe vaardigde de Ind. Regeering van Batavia eene Lommissie af, bestaande uit den Algemeenen Secretaris van het Gouvernement van Ned. Indië Mr. A. Loudon, den referendaris ter Algemeene Secretarie Peetere als secretaris, en eenige ambtenaren en zeeofficieren, welke den 25 Februari 1862 van Batavia vertrokken. Van deze zending heeft de heer Loudon een gedetailleerd reisverslag gepubliceerd, waaruit interessante bijzonderheden blijken. Merkwaardig is daarbij het streven van Mr. Loudon om als afgevaardigde van den Gouv. Generaal met gelijkwaardig ceremonieel te worden behandeld als tevoren aan de heeren Bowring (Engelsch Gezant m 1857) en Donker Curtius (Nederlandsch Koninklijk gevolmachtigde) was ten deel gevallen, hetgeen de Siameesche vertegenwoordigers niet dan na aarzeling toestaan, wijl de heer L. geen brieven van den Ned. Koning bij zich had. Het doel van den heer L. was o.m.



175
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 432, 433 en 434.
een persoonlijk schrh'ven van den Koning van Siam aan den Gouv. Generaal uit te lokken, en bij de regeling der correspondentie, ter gelegenheid van zijn vertrek, kon hij dan ook de afspraak maken dat de gewone dienstaangelegenheden voortaan zouden worden behandeld door den Siameeschen Minister van Buitenlandsche Zaken met den Alg. Secretaris (en niet met den Gouv. Generaal, zooals de eerstgenoemde aanvankelijk had gewild.) Verder blijkt, dat er te Bangkok reeds een Ned. Consul, de heer Pickenpack (vermoedelijk een electus) aanwezig was, en van wien de Commissie veel hulp ondervond, doch wiens positie nog niet officieel was erkend.
Na lang traineeren kwam de consensus over de betrokken tractaatsartikelen *) tot stand en kon op 31 Maart 1862 tusschen den heer L. en den Siameeschen Min. v. Btl. Zaken de uitwisseling der ratifieatieoorkonden op plechtige wh'ze plaats hebben.
1. Betreft zoowel Nederland als Ned. Indië. De consulaire bepapalingen betreffen alleen Nederland.
2. Neen.
3. Zie boven. De voorbereiding had geheel vanuit Buitenzorg plaats, de onderteekening echter door Mr. Donker Curtius als gevolmachtigde van den Koning der Nederlanden.
4. Gemis aan reciprociteit, o.a. met betrekking tot het voeren van de eigen vlag, dat den Ned. Consul in Siam wel, den Siameeschen Consul in Nederland niet zal vrh'staan. Art. 2).
Exterritorialiteit. (Art. 9).
5. Ja.
GEVAL No. 433. N. S. 1863 : 54..W?« I. S. 1863 : 112. ^ ,Hl S/° UI.
Consulair tractaat met den Zwitserschen Bond, uitsluitend voor de Ned. koloniën, van 19 Januari 1863.
1 t/m 4. Model Belgisch tractaat gevolgd, vgl. no. 416 5. Ja.
GEVAL No. 434. ~~r~
N. S. 1863 : 119, 1866 : 79. I. S. 1864 : 179.
Handels- en scheepvaartverdrag met België, van 12 Mei 1863. Additionneele conventie van 7 December 1865.
1. Betreft Ned. en Ned. Indië.
2. Neen.
3. —.
*) Loudon spreekt van 4, het Kol. "Versl. van 3 artt.



176
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 434, 435, 436 en 437.
4. Art. 1 al. 2 bevat de clausule van voorbehoud nopens aan inlandsche volken verleende gunsten (vgl. no. 413).
5. Ja.
GEVAL No. 435. —p"
N. S. 1864 : 77. I. S. 1864 : 179.
Verdrag van vriendschap, handel- en scheepvaart met Liberia van 20 December 1862.
1. Betreft Ned. en Ned. Indië.
2. Neen.
3. —.
4. Consulaire bepalingen alleen voor Nederland geldig. (Art. 12). Verbod van slavenhandel (art. 10).
Clausule van voorbehoud met betrekking tot gunsten, aan „de Aziatische natiën van den Oosterschen Archipel" toegestaan (art. 8), vgl. no. 413.
5. Ja.
GEVAL No. 436.
N. S. 1862 : 188. I. S. 1864 : 179.
Tractaat van handel en scheepvaart met Turkije van 25 Februari 1862.
1. Betreft Ned. en Ned. Indië.
2. Neen.
3. —.
4. —.
5. Dit werd op 12 Maart 1883 opgezegd, doch niettemin werd het daarna nog nageleefd. Tengevolge van notawisseling met de Porte van 3 Mei 1907 werd het invoerrecht, bedoeld bij art. 5 al. 4 van het verdrag, voor den duur van zeven jaren op 10% vastgesteld, in 1914 is dit weer verlengd vgl. de notawisseling met Turkije van 16—24 Juni 1914 Ned. Or.boek 1913/14 bl. 24. (Kollewhn in BulL I. I. I., II, bL 331).
GEVAL No. 437. *4-
N. S. 1864 : 106. I. S. 1865 : 27.
Handéls- en Scheepvaartverdrag met Italië, van 24 November 1863.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.



177
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 437, 438, 439 en 440.
3. —.
4. Voorbehoud in verband met de Ned. Ind. Wetgeving.
5. Ja.
GEVAL No. 438. >-
N. S. 1865 : 119. I. S. 1866 : 11.
Handels- en Scheepvaartverdrag met China, van 6 October 1863
1. Over de koloniën wordt niet gesproken. Met Nederlanders en Ned. schepen zullen echter bedoeld zhn Ned. onderdanen en schepen onder Ned. vlag varende, zoodat van de bedongen voorrechten ook de Ned. Ind. handel en scheepvaart profiteeren.
2. Neen.
3. —.
4. De eenzijdigheid van sommige voordeden, de bepalingen betreffende de exterritorialiteit en het ceremonieel.
5. Ja.
GEVAL No. 439.
N. S. 1866 : 75, L S. 1866 : 74.
Consulair trttctaat met Spanje uitsluitend voor de wederzijdsche koloniën.
1. Speciaal Ned. Indië betreffende.
2. Neen.
3. —.
4. In de tot nu toe gesloten consulaire verdragen werden de voorwaarden, waarop de consulaire agenten werden toegelaten, bepaaldelijk en uitdrukkelijk omschreven. Dit tractaat dat berust op het beginsel, dat de wederzijdsche toelating zal plaats hebben op den voet der meest begunstigde natie.
5. Ja.
GEVAL No. 440.
N. S. 1867 : 90, 1889 : 130. I. S. 1867 : 164, 1889 : 233.
Handels- en scheepvaartverdrag met Oosiemnjk-Hongarije, van 26 Maart 1867.
Additioneéle Conventie van 12 December 1888.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. De uitzonderingen op de meest begunstigings clausule, o.a. met



178
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 440, 441, 442 en 443.
gewone voorbehoud ten opzichte van de Aziatische Natiën van den Oosterschen Archipel. (Art. 4). 5. Ja.
GEVAL No. 441. J~
N. S. 1868 : 109. L S. : 126.
Consulair tractaat met Siam, uitsluitend voor de Ned. koloniën kwam 1 April 1867 tot stand, de ratificaties werden den 27en Maart 1868 te Bangkok uitgewisseld.
1. t/m. 4. Hier zijn weder de gewone bepalingen op de toelating opgenomen, zöoals die sedert het tractaat met België gebruikelijk waren, vgl. no. 416.
5. Ja.
GEVAL No. 442.
N. S. 1869 : 71.
I. 8. Niet opgenomen.
Additioneel protocol by het verdrag van 11 April 1868 tot regeling van de wederkeerige positie der Naamlooze Vennootschap' pen, en andere handels-, nijverheids- en financieele vennootschappen, met Italië.
L Betreft zoowel Néd. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. Het is het eerste der weinig talrijke op Ned. Indië toepasselijke verdragen van internationaal privaatrecht. (Vgl. nog Nos. 465/466, 480 en 509).
GEVAL No. 443.
N. S. 1871 : 15.
I. S. 1872 : 172, 173, 174. 1871 : 84.
Toetreding van enkele Duitsche steden en staten tot het tractaat van handel en scheepvaart, tusschen Nederland en Pruisen en de verdere staten van het. Duitsche Tolverbond gesloten op 31 Dec. 1851.
Van eene vervanging van de bestaande tractaten met Duitsche staten door één enkel tractaat met het nieuwe Duitsche Rijk blijkt niet.
Zelfde opmerkingen als onder het verdrag van 31 December 1851. (No. 413).



179
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 444, 445 en 446.
GEVAL No. 444. 1871/72. Plan voor een handelstractaat met Burma Proper.
In het begin der zeventiger jaren heeft het denkbeeld bestaan een handelstractaat te sluiten met Opper-Burma, toen nog een zelfstandige staat, (in 1886 door Engeland geannexeerd). Blijkbaar heeft men van den beginne af gedacht dit vanuit Nederland tot stand te brengen: De Minister van Koloniën deelde mede dat „meerdere inlichtingen (waren) ontboden", ook met opzicht tot de handelsbetrekkingen die tusschen Ned.-Indië en Burma Proper wellicht mochten tot stand komen.
Sedert zh'n hierover geen verdere mededeelingen gevonden. Kol. Versl. 1872, bl. 2.
GEVAL No. 445. 1871/73. Onderhandelingen voor een nieuw Atjehtractaat.
Toen het tractaat met Engeland van 1871 (-N. S. 1872 : 18, I. S. 1872 : 94) ons de vrjje hand in Atjeh had gegeven, vatte de Ned. Regeering het plan op eene nieuwe regeling met Atjeh tot stand te brengen. Na de staking der eerste expeditie werd het advies der Indische Regeering gevraagd over het punt, hoe de verhouding tusschen beide Staten zou moeten zijn. Twee stroomingen waren aan het woord: eene die Atjeh's onschendbaarheid als staat wilde handhaven — dat was tot nu toe de algemeene opvatting geweest — de andere die Atjeh onder Nederlandsche opperheerschappij wilde brengen, gelijk bij het tractaat van 1858 met Siak was gebeurd. Nadat ook de Raad van State zijne meening had te kennen gegeven, besliste het Opperbestuur, dat het Siaksch tractaat tot voorbeeld zou dienen.
Zooals bekend leidden de onderhandelingen tot niets, de overleggingen in het moederland echter toonen aan dat men zich c.q. bewust zoude hebben bediend van art. 44 Reg. Reglt., en niet meer aan een internationaal tractaat dacht. Kol. Versl. 1874, bl. 8.
GEVAL No. 446. Begin 1872. Regeling met de Straits inzake nalatenschappen.
Op verzoek van de Indische Regeering deed het Gouvernement der Straits Settlements de toezegging dat voortaan als volgt zou worden te werk gegaan.
Bij overlijden van Ned. onderdanen te Singapore zal de plaatselijke Overheid de passen der overledenen aan den Ned. ConsulGeneraal ter hand stellen. Zoodra de rechthebbenden in Ned. Indië



180
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 446, 447/448 en 449.
zullen zjjn gevonden, zal de Ned. Regeering eene desbetreffende verklaring geven, waarop de boedels aan den Ned. Consul-Generaal zullen worden afgegeven.
Deze regeling is blijkbaar bedoeld ter uitvoering van het bepaalde in art. 11 van het consulair tractaat met Groot-Britannië (N. S. 1856 : 54; I. S. : 73), luidende:
„Wanneer een onderdaan van de een of andere der beide contracteerende partijen in eene kolonie of overzeesche bezitting der andere komt te overljjden, zonder bekende erfgenamen of uiterste wilsuitvoerders na te laten, geven de ambtenaren, die krachtens de wetten der kolonie of bezitting met het beheer van den boedel zjjn belast, van het overlijden kennis aan den consulairen agent der andere contract eer ende partij, opdat deze de noodige mededeeling aan de belanghebbenden kunne doen geworden". Kol. Versl.
GEVAL No. 447/448.
N. 8. 1872 : 18. I. 8. 1872 : 94.
Conventie met Groot-Britannië betreffende het eiland Sumatra van 2 November 1871.
1. Betreft speciaal Ned. Indië.
2. Neen.
3. De totstandkoming is uitvoerig beschreven in het pr.schr. van Jeekel en geschiedde geheel en al langs diplomatieken weg in Europa.
Het tractaat van 1824 had in de practjjk moeilijkheden gegeven, inzonderheid op het punt der toelating en bejegening van den Britschen handel in sedert aan het Ned. gezag onderworpen inlandsche staten van Sumatra. Ook meende men dat in de destijds uitgewisselde verklaringen eene belemmering kon worden gezien van de uitbreiding van het Ned. gezag op Sumatra.
4. Verleening door Nederland van gelijke rechten als aan de Nederlanders toekomen in een vazalstaat (Siak).
5. Ja.
Opm.: N. S. 1872 : 5 (I. S. : 95) bevat de wet tot goedkeuring van art. 2 van dit tractaat.
GEVAL No. 449.
N. 8. 1872 : 1. I. 8. 1872 : 62.
Consulair tractaat met het Duitsche Rijk, uitsluitend voor de Ned. Koloniën, en strekkende ter vervanging van het tevoren met Pruisen gesloten overeenkomstig tractaat.
1. Zie opschrift.



181
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 449 en 450.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 450.
1874/1884. Rechtstreeksche postregelingen van Ned. Indië met andere overzeesche Besturen.
In de jaren 1872 en 1873 werd van de zjjde der Britsche autoriteiten te Singapore bij de Indische Regeering de wenschelijkheid ter sprake gebracht om de uitwisseling der correspondentie tusschen Ned. Indië en de Straits Settlements, ook ten gerieve van het pubüek, te vereenvoudigen door het verordenen eener gedwongen frankeering, waarbij elke der wederzijdsche postadministratiën de porten zou behouden die zij ontvangt. Over dit denkbeeld, en de wenscheljjkheid om in dien zin ook schikkingen te treffen met andere vreemde gebiedsdeelen in Azië, trad de Gouv. Generaal met het Opperbestuur in overleg. Zoowel de Britsche als de Ned. Regeering besloten daarop deze aangelegenheid ter regeling over te laten aan de betrokken overzeesche Besturen. Bij Kon. Besl. van 7 Februari 1874 No. 17 werd aan den Gouverneur Generaal machtiging verleend om daartoe voor Ned. Indië de vereischte regelingen tot stand te brengen en voor zooveel noodig daarbij af te wijken van bepalingen (h.v. ten aanzien der porto's e. d.), door of met medewerking van het Opperbestuur vastgesteld. Bij Kon. Besl. van 31 Mei 1874 No. 27 werd eene gelijke machtiging verleend met betrekking tot Britsch-Indie.
Aanstonds zette men zich- te Batavia aan het ontwerpen van schikkingen met de Besturen van de Straits, Laboean, Hongkong, BritschIndië en Australië, met welk laatste gebied eveneens regelingen vercischt werden, (tengevolge van de opening van een stoombootdienst tusschen Australië en Singapore, door de „Eastern and Australian Mail Steam Company Ltd.", welker booten, ook Java aandeden) en waarvoor gelijke machtiging was verkregen. Met het oog hierop opende de Directeur van Burg. Openbare Werken eene briefwisseling met onzen Consul-Generaal aldaar.
Deze rechtstreeksche onderhandelingen hadden in het laatst van 1876 de sluiting van een postverdrag met de Straits en met Hongkong tengevolge, hetwelk op 1 Jan. 1877 in werking is getreden. Met de Britsche gebiedsdeelen in Australië ging dat minder snel, daar nog niet dadelijk te rekenen viel op een geregelde verbinding, zoodat de post voorloopig nog den weg over Singapore moest nemen. In Februari en Maart 1882 gaven eindelijk de Besturen van Victoria, Nieuw-Zuid-Wales en West-Australië gevolg gaan het voorstel der Ned. Ind. Regeering om, op de grondslagen van het Internationaal



182
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 450 en 451.
Postverdrag en het daarbij behoorend Reglement der Postunie, tijdelijke overeenkomsten te sluiten met de Indische postadministratie voor het onderling rechtstreeksch postverkeer. Men houde hierbij in het oog, dat in April en Mei 1877 Ned. Indië, alsmede de Straits en Honkong, inmiddels waren opgenomen in de Algemeene Postvereeniging, de genoemde Australische gebiedsdeelen echter, bij welker opneming Ned. Indië het grootste belang had, nog niet. Ten opzichte van Nieuw-Zuid-Wales moest de getroffen regeling spoedig weer worden verbroken, daar hare postadministratie te hooge transportkosten eischte. In Januari 1884 viel ook West-Australië af, wijl de regeling haar te nadeelig uitviel. Hare Indische correspondentie werd vanaf dat oogenblik uitsluitend via Colombo verzonden.
De latere opneming van alle genoemde buitenlandsche gebiedsdeelen in de Wereldpostvereeniging maakte onderhandsche schikkingen overbodig. Tijdelijk hebben zjj echter in eene behoefte van het postverkeer voorzien, en geven een voorbeeld van rechtstreeksche regeling tusschen overzeesche Regeeringen. Men zie verder onder No. 451.
Kol. Versl. 1873, bl. 157; 1874, bl. 138; 1875, bl. 141; 1876, bl. 140; 1877, bl. 1 en 154; 1882, bl. 144; 1883, bl. 144; 1884, bl. 134.
GEVAL No. 451. 7~
N. S. 1875 : 80, 1907 : 239 en 1921 : 634.
I. S. 1877 : 82, 83, 1907 : 310 t/m. 314 en 1921 : 773 t/m. 777.
Tractaat tot stichting van eene Algemeene Post-Unie, herzien den 26 Mei 1906, en laatstelijk den 30 November 1920. Collectief tractaat.
Op 26 Mei 1906 zjjn bovendien gepubliceerd in hetzelfde staatsblad:
a. De schikking betreffende de uitwisseling van brieven en doosjes met aangegeven waarde.
b. De schikking betreffende den postwisseldienst.
. c. De schikking betreffende den dienst der invordering van gelden op quitantiën en handelspapier.
d. De schikking betreffende de uitwisseling van postpakketten.
De grondslag van de internationale postregelingen vormt de Berner Postconventie van 9 October 1874, die evenals de Parn'sche Telegraafconventie van 1865 het uitgangspunt heeft gevormd van internationale conferenties, welke met enkele jaren tusschenruimte in de verschillende hoofdsteden van Europa samenkwamen en waar de conventie herhaaldelijk is herzien. Ook aan het Postverdrag is een internationaal Dienstreglement verbonden. Tevoren had de Ned. Ind. Regeering met enkele buitenlandsche overzeesche postadmini-



183
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Geval No. 451.
stratiën reeds zelfstandige regelingen getroffen,, waarvan er enkele door de aansluiting van N. I. bij de Alg. Postvereeniging (1877) kwamen te vervallen (vgl. Regeling No. 450). Die aansluiting had aanvankelijk nog niet voor alle onderdeden der regeling plaats, dit was eerst sedert de conferentie van Weenen (1891) het geval. Hier en op de volgende conferenties trad een zelfstandig gedelegeerde van N. I. op. De internationale regelingen maakten herhaaldelijk nationale regeling noodig, zoowel wat betreft de herziening van het nationale postreglement, dat telkens in overeenstemming moest worden gebracht met het internationale dienstreglement, als de instelling van statistische opnemingen van aantal en gewicht der dienstbrieven. Dé aansluiting aan de regeüng betreffende de pakketpost moest wachten op de invoering van een Indischen binnenlandschen pakketpostdienst. Naast deze collectieve internationale regeling bleven om verschillende redenen (b.v. niet-aangesloten zijn van dat land bij een bepaald onderdeel der collectieve regeling) nog afzonderlijke regelingen van Ned. Indië met andere landen (b.v. Japan, Hongkong, Duitschland, Zwitserland, de Australische Statenbond, Portugeesch Timor, de Philipprjnen, de V. S., Engeland, de Straits, China) in werking, die echter alle op den voet van de internationale collectieve bepalingen waren geschoeid.
Deze afzonderlijke regelingen zijn meerendeels niet in het staatsblad opgenomen. De na 1922 totstandgekomene werden echter wel bh' den Volkenbond ter registratie aangeboden, in opvolging van art. 18 van het Volkenbondsverdrag. Vanaf genoemd jaar verschijnen zh' ook in het staatsblad, echter niet de eerder totstandgekomene, welker registratie men te Genève niet noodzakelijk achtte. Zoodoende is een deel dier regelingen niet openbaar gemaakt.
Naar aanleiding van het laatste gesloten Algemeen Postverdrag van 30 November 1920 is in N. I. uitgevaardigd een „Internationaal Postbesluit", houdende algemeene bepalingen betreffende het buitenlandsch postverkeer van N. I,. opgenomen in I. S. 1921 : 793. Art. 21, lid 2, van dat Besluit bevat o.m. de bepaling, dat het Hoofd van den P. T. en T. dienst bevoegd is om onder nadere goedkeuring van den Gouverneur en naar gelang de behoefte zich daaraan doet gevoelen, met de postadministratiën van de landen die niet tot de wisselovereenkomst van Madrid zijn toegetreden, regelingen te treffen omtrent het openen van een rechtstreekschen postwisseldienst met Ned. Indië. Deze bepaling is voörzoover mij bekend een unicum, daar hier de Postehef gemachtigd wordt door den Gouv.-Generaal tot het aangaan van postwisselverdragen. Van deze bepaling is gebruik gemaakt tot het sluiten van een verdrag tusschen Ned. Indië -en den Australischen Statenbond (I. S. 1923 : 545) onderteekend door de postchefs dier beide gebiedsdeelen, en goedgekeurd door den •Gouv.-Gen. van N. I. bij besluit van 13 November 1923, No. 24.



184
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 451 en 452.
De machtiging, vervat in bovenaangehaald „Internationaal Postbesluit", is n,m.m. meer dan eene machtiging töt uitvoeringsdaden, het is eene machtiging tot daden van regeling, alzoo delegatie van wetgeving, waartoe de Gouverneur-Generaal niet bevoegd is. Zoodanige delegatie kan m.i. slechts van den Ned. wetgever uitgaan, , terwh'1 men het zelfs noodig geacht heeft b.v. in het Uitleveringstractaat met Groot-Britannië (I. S. 1899 : 81, art. XVIII), eene uitdrukkelijke machtiging te verleenen aan de Gouverneurs der overzeesche gebiedsdeelen op uitleveringsaanvragen te beschikken, dus' slechts daden van uitvoering te verrichten.
GEVAL No. 452. 1876. Regeling inzake militaire nalatenschappen.
Door de Ned. Reg. werd in 1876 eene regeling aangegaan met de Regeeringen van Duitschland, België, Frankrijk, Zwitserland, Noorwegen, Denemarken, Portugal, Italië en Spanje, tot vereenvoudiging van de wijze van afgifte van in Ned. Indië ten bate van vreemdelingen opengevallen kleine militaire nalatenschappen, welke bh* de Weeskamers in beheer waren. Als grens werd een uit te keer en totaal van ƒ 250.— per nalatenschap vastgesteld.
In 1884 trad Rusland tot deze schikking toe.
In 1885 werd de onderwerpeln'ke regeling, op verzoek van Duitschland, uitgestrekt tot gelijke nalatenschappen van vreemde owd-militairen en van zeeheden, in de overzeesche gebiedsdeelen overleden.
In 1886 werd gerapporteerd dat de hooger bedoelde vereenvoudiging ingevolge sedert nieuw gemaakte bepalingen ook toepasselijk was geworden op andere categorieën van erflaters, m.a.w. voor alle nalatenschappen welker bedrag beneden de genoemde grens bleef.
In December 1896 werd ook deze laatste beperking opgeheven, zoodat sedert alle bh' de Indische weeskamers in beheer zijnde nalatenschappen, welke ten bate van vreemdelingen openvallen, door tusschenkomst van het Departement van Koloniën aan de vertegenwoordigers in Nederland der bij de regeling aangesloten vreemde Mogendheden kunnen worden uitbetaald.
Eene materie die het onderwerp van een administratiefrechtelijk tractaat zou kunnen uitmaken en niettemin blijkbaar in anderen vorm is totstandgebracht (Notawisseling?). Komt in het St.bl. niet voor. Wel wordt zh' nog toegepast en is dus nog geldend.
De regeling ging blijkbaar geheel langs diplomatieken weg. Kol. Versl. 1877, bl. 2; 1884, bl. 2; 1886, bl. 1; 1897, bl. 3. Men vgl. nog I. S. 1900 : 201 (regeling omtrent de overgifte doorde weeskamers in Indië van onbeheerde nalatenschappen van vreemdelingen aan de aldaar gevestigde consulaire ambtenaren.
ai



185
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 453 en 454.
GEVAL No. 453.
N. S. 1875 . 243. I. S. 1876 : 80.
Consulair tractaat met Italië uitsluitend voor de Ned. Koloniën, van 3 Augustus 1875.
Door dit tractaat werd het tevoren met Sardinië gesloten verdrag vervangen.
1 t/m 4. Het model van het tractaat met België is gevolgd. 5. Ja.
GEVAL No. 454.
N. S. 1876 : 12. I. S. 1876 : 256.
Internationale Telegraaf conventie. Collectief tractaat.
Het internationaal telegraafverdrag werd gesloten te Parh's op 17 Mei 1865 en gewijzigd te St. Petersburg van 10—22 Juli 1875. De in het eerstgenoemde tractaat bedoelde periodieke Congressen der Internationale Telegraafunie vonden plaats in 1868 te Weenen en in 1871 te Rome.
Nederland, van begin af medeonderteekenaar der Conventie, deed in Augustus 1871 de vereischte stappen om het tractaat ook op den Ned. Indischen telegraafdienst van toepassing te doen zijn. Dit ontmoette geen bezwaren en dienovereenkomstig werd aan den afgevaardigde voor Nederland bij het te Rome gehouden congres (1871) ook de behartiging der belangen van den Ned. Ind. telegraafdienst opgedragen. Met het op dat congres aangaande het Ned. Indische telegraafbestuur overeengekomene heeft de Ned. Regeering zich geheel vereenigd.
Door deze toepasselh'kverklaring is Ned. Indië verplicht geworden bjj te dragen in de kosten van het te Bern gevestigde Internationaal Bureau der Telegraafbesturen, waarvoor op de Indische begrooting, het eerst voor het jaar 1873, een bedrag werd uitgetrokken.
Opmerkenswaard is, dat in art. 10 der in 1870 aan de BritschAustralische Telegraafmaatschappij verleende concessie (vgl. Bestuur Geval No. 42) aanstonds op het buitenlandsch verkeer van Java de bepalingen van het internationaal telegraafverdrag van Parijs werden toepasselijk verklaard, alzoo nog vóórdat dat tractaat op N. I. zelf toepasselijk was. Dit is te verklaren uit het feit, dat de concessie verleend werd door de Ned. Regeering, die reeds tot de onderteekenaars der Conventie behoorde.
Na die te Rome volgden de conferenties van St. Petersburg (1875) en Londen (1879). Op deze laatste werd het ingevolge het tractaat



186
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 454 en 455.
uitgevaardigde Internationaal Telegraafreglenient herzien, welks nieuwe bepalingen op 1 April 1880 in werking traden. Dit maakte herziening van het Ned. Indische Telegraafreglement noodig, hetgeen geschiedde bij L S. 1880 : 26. Dientengevolge waren sedert genoemden datum de verkeersbepalingen voor Ned. Indië in overeenstemming met de buitenlandsche. Een dergelijke herziening had plaats ter conferentie te Berlijn in 1885, in Ned. Indië opgevolgd door eene overeenkomstige herziening van het nationale reglement (I. S. : 99), waardoor, behoudens ondergeschikte wijzigingen in de tarieven, de nieuwe bepalingen van het internationaal verkeer zooveel mogelijk ook voor het binnenlandsch verkeer werden ingevoerd.
Een soortgelijk verloop volgde op de conferentie van Parijs in 1889. Op deze conferentie was voor het eerst een afzonderlijk gedelegeerde voor Ned. Indië aanwezig, naast dien voor Nederland. Van deze gelegenheid is gebruik gemaakt om voor de Ned. Ind. telegraafadministratie een beter aandeel in de opbrengst van het buitenlandsch telegraafverkeer te verkrijgen. Met den gedelegeerde van Britsch-Indië en den vertegenwoordiger der Eastern Extension Tel. Mij. werden door den Ned. Ind. afgevaardigde schikkingen getroffen.
In 1892 bedroeg het aantal der tot het tractaat toegetreden telegraafadministratiën 42, w.o. die van meerdere buitenlandsche overzeesche gebiedsdeelen. Verder waren 12 particuliere (v.n.1. buitenlandsche) telegraafmaatschappjjen toegetreden, w.o. de Eastern Extension Tel. Cy., terwijl als derde groep kunnen worden aangemerkt 5 particuliere telegraafmaatschappjjen, die slechts door tusschenkomst van andere maatschappijen betrekkingen met het Internationaal Telegraafbureau onderhielden.
Ter volgende Conferentie (te Budapest gehouden in 1896) was wederom een Ned. Indisch gedelegeerde aanwezig en werd het internationaal dienstreglement door een nieuw, met bjjbehoorende tarieven vervangen.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië. De kolomen worden niet
genoemd.
2. Neen.
3. —.
4. —.
5. Ja.
GEVAL No. 455.
1876/77. Onderhandelingen, gevoerd met de Pransche postadministratie, gaven het uitzicht op de spoedige instelling van een postwisseldienst (transito Nederland) tusschen Ned. Indie eenerzijds en Frankrijk en Algerië anderzijds.
Blijkbaar voerde de Ned. Regeering die onderhandelingen.



187
B. TWEE- OP MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 455, 456 en 457.
Door het opnemen van Ned. Indië in de Algemeene Postvereeniging (1877) werden zij overbodig. Kol. Versl. 1877, bl. 155.
GEVAL No. 456. 1877. Internationale Regeling betreffende de triangulatie. Evenals tot de regeling betreffende ten bate van vreemdelingen opengevallen nalatenschappen (zie No. 452) traden de meeste Europeesche Gouvernementen, zoomede de Ver. Staten, toe tot eene door de Ned. Regeering voorgestelde regeling nopens ruiling der van Regeeringswege verschijnende werken op het gebied van triangulatie *).
Ook deze materie is blijkbaar niet in tractaatvorm, doch bij minder vormelijke schikking geregeld. Kol. Versl. 1877, bl. 2.
GEVAL No. 457.
1877—1903. Modus vivendi met Siam inzake Ned. onderdaanschap.
Omstreeks 1877 rezen tusschen den Ned. Consul te Bangkok en de Siameesche autoriteiten eenige moeilijkheden over de positie van Vreemde Oosterlingen uit N. I. afkomstig, welke in Siam verblijf hielden. Het verschil van meening betrof de uitlegging van het begrip „Ned. onderdaan" voorkomende in art. 4 van het tractaat van Siam van 17 Dec. 1860 (I. S. 1863 : 20) **), vnl. met betrekking tot personen van Chineeschen landaard. Dezen wenschten zich ter erlanging van de consulaire bescherming te doen inschrijven in de «onsulaire registers, en hunne bevoegdheid daartoe werd door de Siameesche autoriteiten betwist. Naar aanleiding hiervan had de consul zich tot het gouvernement te Buitenzorg gewend en als gevolg daarvan had een overleg plaats tusschen de Siameesche Regeermg en die van N. I., waarop de consul de opdracht ontving om voorshands, in afwachting dat ook de Reg. in Nederland hare zienswijze zou hebben doen kennen, de rechten van Ned. onderdaan in den zin van het met Siam gesloten tractaat aan geen dezer Chinee■zen toe te kennen dan na zich voor elk geval omtrent den staat der belanghebbenden vooraf hij het I. bestuur te hebben vergewist. Nadat nog in Mei 1877 overleg tusschen de Ind. en de Ned. Reg. had plaats gevonden werd door den Gouv. Gen. bij G. B. v 19 Mei
") Op voorstel van het Indisch Bestuur werd hiermede van Ned. zijde een aanvang gemaakt door de aanbieding van het verschenen le gedeelte van het Algemeen Verslag betreffende de triangulatie van Java.
**) Netherland's subjects wishing to reside in the Kingdom of Siam must be registered at the consulate of the Netherlands", etc.



188
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Geval No. 457.
1877 (Bijblad 3190) vastgesteld dat de consul voortaan slechts onder zijne bescherming had te nemen die Vreemde Oosterlingen die blijkens de daarvan op hunnen reispas gehouden aanteekening geboren waren in N. I. en aldaar gedurende de zes aan de aanvrage van den pas laatst voorafgegane jaren waren gevestigd geweest. In verband met deze regeling moesten de aan Vr. O. in I. uit te reiken reispassen voortaan de noodige aanteekeningen bevatten omtrent de afkomst en den duur van het verblijf der belanghebbenden in N. I. Omtrent den staat van hen die bij aankomst in Siam van geen reispas waren voorzien of op wier reispas de noodige aanteekeningen ontbraken, zou de consul, evenals tot dusver, zich in elk voorkomend geval bij de Ind. Reg. kunnen vergewissen.
In de negentiger jaren rees de vraag of en in hoever er voor de Ind. Reg. aanleiding bestond om wijziging in deze criteria te brengen. De inmiddels totstandgekomen wet op het Nederlanderschap van 1892 toch bepaalde, dat alle niet-Nederlanders, in een onzer drie koloniën uit aldaar gevestigde ouders geboren, niet-uitleverbare personen waren, (in onze uitleveringstractaten als Ned. onderdanen aangeduid) terwijl zij anderzijds in art. 12 bepaalde dat alle nietNederlanders vreemdelingen waren. Enkele Ned. schrijvers en buitenlandsche Regeeringen legden dit uit als sloot dat de 40 millioen niet-Nederlanders der koloniën van alle onderdaanschap uit. Theoretisch was er geen moeilijkheid daar art. 9 der cons. wet van 1871 toeliet in de groep der z.g. geadministreerden ook Vr. O. uit Indië op te nemen, doch practisch gaf dit bezwaar in Siam. Het ging dus om de uitlegging die in Siam aan de wet van 1892 gegeven werd, terwjjl de wettigheid der regeling van bijbl. 3190 door onzen consulgeneraal in Bangkok meer en meer werd in twijfel getrokken.
De oud-Ind. landsdienaar Mr. W. K. baron van Dedem, aan wien door de Ned. Reg. was opgedragen hieromtrent in overleg te treden met onzen cons.-gen. te Bangkok overleed op reis naar Siam te Calcutta, waarop de opdracht in den aanvang van 1896 werd gegeven aan den toen naar Indië met verlof terugkeerend rechter! hoofdambtenaar, 1.1. raadsheer in het Hooggerechtshof v. N. I., Mr. J. H. Abendanon. Deze kweet zich in Maart en April 1896 van zh'ne taak, en na ontvangst van diens rapport zocht de Ind. Reg. naar een met Siam te treffen modus vivendi. De Ned. Reg. wenschte slechts eene regeling op voorloopigen voet in verband met de aldaar in voorbereiding zijnde algemeene regeling van het Ned. onderdaanschap. De gevonden modus is vervolgens neergelegd in G. B. van 10 Oct. 1903, No. 5, bijblad 5909, waarbij de regeling van bijblad 3190 werd ingetrokken. Door de Siameesche Reg. werden voortaan, behalve de Nederlanders in den zin der wet van 1892 en de in N. I. uit aldaar' gevestigde ouders geboren met-vreemdelingen, ook als Ned. ond. aangemerkt en dus voor registratie toegelaten enkele



189
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Geval No. 457.
categorieën van personen, volgens verschillende criteria, waarbij geboorte in N. I. de hoofdrol speelt.
Deze modus vivendi heeft gegolden tot 1910, toen de materie van het Ned. onderdaanschap algemeen en definitief is geregeld.
De regeling van bijbl. 3190 heeft tot bespreking aanleiding gegeven, o.a. door Mr. Nederburgh in „Wet en Adat", Band I, p. 144, aangehaald in het proefschrift van A. van de Sande Bakhuyzen „Nederl. onderdaanschap, (Leiden 1900). Mr. N. betoogt dat door de genoemde beslissing van de I. Reg. een nieuw soort Nederlanderschap is geschapen, en stelt de vraag of ook andere consuls en autoriteiten deze nieuwe interpretatie van „Ned. onderdanen" moeten volgen. Mr. v. d. S. B. antwoordt, m.i. terecht, dat zelfs de consul te Bangkok daartoe noch verphcht noch zelfs bevoegd is geweest, en zich noch tot de Ind., noch zelfs tot de Ned. Regeering had moeten wenden, daar alleen de wetgever het toenmaals geldend recht had kunnen wijzigen of aanvullen.
J. F. Burger wjjdt in zjjn proefschrift „De aan de Ned. cons. Rechtsmacht in strafzaken onderworpen Personen" (Amsterdam 1899) aan bijbl. 3110 eene afzonderlijke § 4 van zjjn derde hoofdstuk (bl. 210 v.v.) en maakt de gevolgtrekking dat het Ind. Gouvernement met zjjne bepaling eene uitbreiding van het Nederlanderschap op het oog heeft gehad. In zijn critiek komt ook hij tot de slotsom dat de in dit bijbl. aangewezen Vr. O. niet als Ned. ond. kunnen worden beschouwd, wat niet belet dat zh' door den consul als beschermelingen mogen worden ingeboekt.
M.i. is het geene vraag meer, of de besproken regeling wettig was. Aan het geldende recht kon alleen worden gederogeerd door eene andere wet of door een tractaat, het bijblad 3190 is geen van beide en dus onwettig. Hetzelfde geldt voor den modus vivendi van bijbl. 5909. Hoezeer uitvloeisel van internationaal overleg, een volkenrechtelijk tractaat is dit niet, wijl de daarvoor voorgeschreven wh'ze der totstandkoming niet is gevolgd1). Deze regeling is nationaal van vorm, doch internat, in wezen.
Merkwaardig is, dat noch bij de Ind. Reg. dier dagen, noch bh' de moederlandsehe (met welke wel degelijk overleg is gepleegd, gelijk mt het voorgaande blijken kan) de aandacht op het onregelmatige der zaak is komen te vallen.
Sedert 1910 is deze aangelegenheid tot de afgedane gaan behooren en heeft zh' nog slechts theoretisch belang. Intusschen stelt zij in bet licht de belangrijke rol, die de Ind. Reg. vervult bh' de bescherming van in N. I. gevestigde Ned. onderdanen, die buitenslands vertoeven.
x) vgl. het pr.achr. van Mr. W. J. M. van Eysinga: Proeve eener Inleiding t. h. Ned. Tractatenreeht, (Laden, 1906), bl. 4.



190
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 457, 458, 459 en 460.
Kol. Versl. 1877, bl. 1; 1895, bl. 2; 1896, bl. 2; 1897, bl. 3; 1900, bl. 1. Encyclopaedie van N. I. s. v. Onderdanen. Burger: Pr.schr., bl. 210 v.v.
V. d. Sande Bakhuyzen: Pr.schr., bl. 45, 215 v.v. Spanjaard: Pr.schr., bl. 147;
GEVAL No. 458.
Ned. St.Ct. 4/5 November 1877. Jav. Ct. 15 Januari 1878.
Verklaring met den Sultan van Mascate, ter bevordering van de wederzijdsche handelsbetrekkingen, van 7 April—27 Augustus 1877.
Aan de wederzijdsche onderdanen, goederen en schepen werd behandeling op den voet der meest begunstigde natie verzekerd.
GEVAL No. 459.
N. S. 1878 : 137. I. S. 1878 : 123.
Tractaat van vriendschap, vestiging en handel met den Zwitserschen Bond van 19 Augustus 1875 met additioneel protocol van 24 April 1877.
1. Betreft zoowel Nederland als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —.
4. Voorbehoud ten aanzien van de Ned. Ind. wetgeving, en met betrekking tot de inlandsche Staten van den Archipel (artt. 1 en 2).'
5. Ja.
GEVAL No. 460. 1878—1920. Ned. Ind. Postagentschappen in de Straits.
Bij I. S. 1878 : 38 werd de dienst van Ned. Ind. postambtenaren op de tusschen Batavia en Singapore varende mailbooten, voor het in ontvangst nemen en afgeven der mails te Singapore, zooals die' tot nu toe was uitgeoefend, vervangen door de plaatsing van Ned. Ind. postambtenaren als postagent te Singapore en Penang. Hunne taak was de bespoediging der correspondentie van en voor N. I.,> van welken maatregel voornamelijk de in de nabijheid der Straits gelegen gedeelten van N. I. profiteerden, zooals de N. en O. kust van Sumatra, Riouw, de Westkust van Borneo, aangezien voor het binnen- en buitenlandsch verkeer dier streken gebruik kon worden gemaakt van de vele en snelle stoomvaartverbindingen der Straits.
Voor de goede werking dezer agentschappen werd o.z. noodig
n>i^n



191
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen 460 en 460a.
geacht dat de buitenlandsche mails voor N.-I. bestemd gesplitst werden, en die welker bestemming in de omgeving van Singapore was gelegen, door tusschenkomst van "onze agenten zou worden doorgezonden. Aan een desbetreffend verzoek werd voldaan, met uitzondering van de Engelsche postadministratie, hetgeen in verband scheen te staan met een verkeerde opvatting van de postadministratie der Straits omtrent de werkzaamheden van ons postagentschap, waardoor ook andere moeilijkheden werden ondervonden.
De machtiging der Ind. Regeering werd daarom verzocht om een hoofdinspecteur naar Singapore te zenden ter regeling dezer aangelegenheid. 5 Jan. 1879 vertrok deze, en zijne besprekingen met den Postmeester Generaal leidden tot een schikking, waarbij de werkkring van de agentschappen werd omschreven en die door de beiderzh'dsche Regeeringen werd goedgekeurd.
Deze regeling vertoont geenerlei opmerkingswaardige bijzonderheden, met name is hier niet te denken aan een element van exterritorialiteit, gelijk dat bij postkantoren van Westersche mogendheden in landen als Turkije, China, Marokko, Perzië e. d. het geval is geweest.
Einde 1920 werden deze agentschappen op verzoek van de Britsche postadministratie opgeheven. Het ongerief, aan deze opheffing verbonden, werd zooveel mogelijk ondervangen door rechtstreeksche gesloten zendingen tusschen de betrokken postkantoren, en werd ten deele vergoed door de daarmee samenhangende geldelijke bezuiniging.
Kol. Versl. 1878, bl. 144; 1879, bl. 1.
Verslag omtrent den Gouv. P. en T. D. in N. I. over 1878, bl. 19: 1879, bl. 25; over 1920, bl. 9. Ene. v. N. I., III, bl. 472.
GEVAL No. 460a. 1881/82. Nalatenschappen van gewezen Duitsche onderdanen.
In de consulaire regeling met Duitschland (N. S. 1872 : 1, I. S. 62) was voorgeschreven dat bh' overlijden op ons gebied in Ned.' Indië van Duitsche onderdanen zonder dat deze bekende erfgenamen achterlaten, noch een executeur hebben benoemd, kennisgeving van dat overlijden zou geschieden aan den betrokken consulairen agent De Duitsche Regeering had de wenschelijkheid gevoeld dat zoodanige kennisgeving ook zou plaats vinden waar het personen gold die de Duitsche nationaliteit om de eene of andere reden hadden verloren. Gereedelijk werd hierin bewilligd.
Blijkbaar is de diplomatieke weg bewandeld. Een voorbeeld van uitbreiding door interpretatie van eene verdragsbepaling door eenvoudige afspraak der wederzijdsche bestuursorganen. Kol. Versl. 1882, bl. 2.



B. TWEE- OP MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 461, 462, 463, 464 en 465/466.
GEVAL No. 461.
N. S. 1882 : 75. t S. 1882 : 529/230.
Verklaring ter voorloopige regeling van de handelsbetrekkingen tusschen Ned. en Servië, van 5—17 October 1881.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 462.
N. S. 1889 : 138. I. S. 1884 : 11.
Tractaat met Siam van 10 November 1883, tot wijziging van Het vriendschaps enz. tractaat van 17 Dec. 1860, voor zooveel betreft den invoer en den verkoop van geestrijke dranken in Siam. Voor de uitvoering waren in Siam regelingen noodig. Dientengevolge trad het verdrag eerst op 1 April 1889 in werking. . 1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 463. |
N. S. 1883 : 158. L S. 1884 : 36.
Consulair tractaat met Columbia, uitsluitend voor de Ned. koloniën.
1 t/m. 4. Model Belg. tractaat gevolgd. 5. Ja. f GEVAL No. 464.
N. S. 1883 : 159. L S. 1884 : 37.
Consulair tractaat met Haïti, uitsluitend voor de Ned. kolomen, van 18 Mei 1883.
1/5. Als onder no. 463.
GEVAL No. 465/466.
N S. 1884 : 63 en 189; 1902 : 177, 1913, 142.
I. S. 1888 : 187 en 188; 1902 : 377 en 378, 1913 : 489.
Internationale conventie voor de bescherming van den industneelen
192



193
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 466 en 467.
eigendom, herzien en aangevuld op 14 April 1891, 14 December 1900 en 2 Juni 1911. Collectief tractaat.
Door verschillende Regeeringen was de wensen uitgesproken dat ook op Ned. Indië de bepalingen van de conventie van Parh's van 1883 van toepassing zouden worden verklaard. Naar aanleiding van een desbetreffend voorstel van den Gouverneur-Generaal werd hiertoe overgegaan in Juli 1888.
Deze toepasseln'kverklaring bracht mede wijziging in de voor Ned. Indië geldende bepalingen op de fabrieks- en handelsmerken, welke plaats vond bij (Kon Besl. van 10 Juli 1888, no. 31, I. S. : 154 en 155), en voorts, ter uitvoering van art. 12 van het verdrag, de inrichting bij I. S. 1912 : 545 (gewijzigd bjj I. S. 1915 : 300) van een bjjzonderen dienst van den industrieelen eigendom, waarmede werd belast het desbetreffende Nederlandsch bureau, met dien verstande, dat de bewaarplaats der merken voor Ned. Indië bleef bjj het Dep. van Justitie als onderdeel van de algemeene door de conventie voorgeschreven bewaarplaats in Nederland.
De toepasseljjkverklaring op Ned. Indië van de Brusscler conventie van 14 Dec. 1900 bracht mede wijziging van de bepalingen op de fabrieks- en handelsmerken in Ned. Indië, hetgeen geschiedde bh' Kon Besl. van 31 Mei 1905 no. 37 (I.S. 427). Bjj Kon. Besl. van 15 December 1914 (N. S. 1914 : 559, I. S. 1918 : 245) is met intrekking van het bestaande een nieuw octrooireglement vastgesteld, boudende voorschriften als bedoeld in de artt. 14, 15, 29, 31, 36, 62 en 64 van de Octrooiwet van 1910.
In verband met de invoering van het nieuwe Strafwetboek is bjj Kon. Besl. van 4 Juni 1917 no. 43, (N. S. 456; I. S. 637) art. 23 van het reglement op den industrieelen eigendom voor de koloniën van 1912, betreffende het strafbaar stellen van het nabootsen van een merk (N. S. 1912 : 284, I. S. 545) ingetrokken.
1. Zie boven.
2. Neen. 3.
4.
5. Ja.
GEVAL No. 467.
N. S. 1886 : 172. I. S. niet opgenomen.
Verklaring met betrekking tot art. 5 van het handels- en scheepvaartverdrag met Oostenrijk Hongarije van 26 Maart 1867.
8



194
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 468, 469 en 470.
GEVAL No. 468.
1888—1894. Voorbereiding eener regeling met Engeland betreffende immigratie van Br. Ind. arbeiders in Ned. Indië.
Ten behoeve van de vraag naar arbeidskrachten op Sumatra's Oostkust opende de Gouverneur Generaal in het begin van 1888 met voorkennis van de Ned. Regeering onderhandelingen met de Regeering van Britsch Indië, teneinde te geraken tot eene NederlandschBritsche regeling betreffende de immigratie van Britsch-Indische contractarbeiders in dat deel van Ned. Indië. De Consul-Generaal der Nederlanden te Singapore werd daartoe door den Landvoogd met een zending naar Calcutta belast, terwijl een Controleur B. B. uit genoemd gewest aan dezen als medegecommitteerde werd toegevoegd. Uit alles blijkt, dat de voorbereiding dezer internationale regeling geheel in Indië heeft plaats gehad. Op eenige principieele bezwaren die de Ind. Reg. moest handhaven tegen van Britsche zijde terzake gestelde eischen zijn de onderhandelingen ten slotte in Maart 1894 doodgeloopen.
Kol. Versl. 1888, bl. 2 en 83; 1890, bl. 2; 1894, bl. 4.
GEVAL No. 469.
N. S. 1889 : 105.
I. S. niet afgekondigd.
Conventie ter waarborging ten allen tijde en aan alle Mogendheden van het vrije gebruik van het Suezkanaal, van 29 October 1888.
Collectief tractaat.
1. Betreft zoowel Nederland als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —.
4. —.
5. Ja.
GEVAL No. 470.
N. S. 1891 : 41. I. S. 1891 : 159.
Conventie betreffende de oprichting van een Internationale Unie voor de publicatie der Douanetarieven, van 5 Juli 1890. Collectief tractaat.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Slechts in zooverre dat de overzeesche gebiedsdeelen afzonderlijk worden genoemd in de artt. 8 en 14, waaruit valt af te leiden



195
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 470, 471 en 472/473.
dat zij afzonderlijk met een evenredige bijdrage aan het Uniebureau kunnen worden belast en ook afzonderlijk kunnen uittreden
3. —.
4. —.
5. Ja.
GEVAL No. 471.
N. S. 1888 : 74. \7 I. S. 1891 : 233, 234, 235. /*
Internationale Telegraafconventie voor de bescherming der onderzeesche kabels buiten de territoriale wateren, van 14 Maart 1884.
Verklaring van 21 Mei 1886 en Slotprotocol van 7 Juli 1887. Collectief tractaat.
Dit tractaat is door de Ned. Regeering in 1884 slechts in beginsel op Ned. Indië toepasselijk verklaard. Eerst toen beslist was hoe deze regehng in Nederland zou worden uitgevoerd, kon tot eene wijziging en aanvulling der Indische wetgeving op dit punt, en daarmede tot de toepasselijkverklaring van het verdrag op Ned. Indië worden overgegaan.
1. Betreft zoowel Ned. Indië als Nederland. Uit de bewoordingen blijkt van eenig voorbehoud ten aanzien der Ned. koloniën niets, het voorbehoud van art. 12 (totstandkoming van uitvoeringsmaatregelen) is algemeen. De uitvoeringsmaatregelen, n.1. strafbepahngen, voortvloeiende uit overtreding van het kabelverdrag, kwamen tot stand bjj I. S. 1891 : 234, welke weer aanleiding gaven tot een wijziging van de nationale bepalingen tot bescherming van telegraafwerken (I. S. 1891 : 235).
Sedert kon dus het kabeltractaat op N. I. toepasselijk worden verklaard.
2. Neen. 3.
4.
5. Ja.
GEVAL No. 472/473.
Mei 1892. Eene tusschen den Resident der W. afd. van Borneo en den Radja van Serawak getroffen schikking omtrent de aanhouding en uitlevering van misdadigers en verdachten die over de grenzen waren gevlucht werd door de Ind. Reg. goedgekeurd. Deze regeling verviel door het tractaat met Engeland van 26 September 1898, vgl. geval no. 491. Kol. Versl. 1893, bl. 1.



196
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Geval No. 474.
GEVAL No. 474.
N. S. 1892 : 103.
I. S. 1892 : 114 en 211.
Conventie met Groot-Britannië ter bepaling van de wederzijdsche gebiedsgrenzen op Borneo, van 20 Juni 1891.
Tengevolge van onze aanrakingen met het Britsche Bestuur op Noord O. Borneo (vgl. Bestuur no. 120 en 131) had zich de behoefte aan grensregeling doen gevoelen. De Engelsche Regeering deed toen een desbetreffend voorstel aan de onze. Onzerzijds stelden wij als voorwaarde dat de te treffen regeling zich niet tot de grens ter Oostkust alleen zou bepalen, doch tevens eene, zij het globale, aanwijzing zou bevatten van de grenzen van het wederzijdsch gebied over de geheele breedte van Borneo. De ter zake in Europa gevoerde onderhandelingen leidden tot het te Londen geteekend verdrag, in hoofde aangehaald.
Twee zaken zijn dus hier geregeld geworden: a. het beloop der grens in het Oostelijk deel van het eiland tusschen het gebied van onzen leenman den sultan van Boeloengan — die vooraf verklaard had zich naar de te treffen schikking te zullen gedragen — en het gebied van de Britsche Noord-Borneo-Maatschappn'.
b. eene tot dusver ontbrekende bepaling van de grens tusschen het Ned. en het onder Britsch protectoraat staande gebied over de geheele breedte van het eiland.
Tengevolge van het bepaalde sub a onderging het gebied der onder onze souvereiniteit staande Sultanaten Boeloengan en Koetei wijziging, en werd daarom vervolgens in Ned. Indië het noodige verricht om de omschrn'ving van de grenzen dier landschappen, zooals zij voorkwamen in de met hunne bestuurders bestaande poütieke contracten met den nieuwen toestand in overeenstemming te brengen.
Hier doet zich de vraag voor, of en in hoeverre een tractaat kan derogeeren aan een poütiek contract.
Voor Boeloengan is de vraag opgelost door vooraf verkregen instemming van den zelfbestuurder, voor Koetei blijft het twijfelachtig of hier niet door de gebiedswijziging afbreuk is gedaan aan de rechten van den betrokken Sultan, tenzij ook van hem vooraf goedkeuring is erlangd — hetgeen niet blijkt — dan wel het betrokken politieke contract een uitdrukkelijk beding ter zake bevat (vgl. van Asbeck prschr. bl. 62 v.v.).
1. Betreft speciaal Ned. Indië.
2. Neen.
3. Zie boven.
4. Id.
5. Ja.
Kol. Versl. 1890, bl. 2; 1891, bL 1; 1892, bl. 1; 1894, bl. 2.



197
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 475, 476, 477 en 478.
GEVAL No. 475. ~j—
N. S. 1892 : 96. I. S. 1892 : 165.
Consulair tractaat met de Dominicaansche Republiek, uitsluitend voor de Ned. koloniën, van 1 Mei 1891.
1 t/m 5. Als onder No. 463.
GEVAL No. 476.
N. S. 1894 : 31. I. S. 1894 : 81.
Conventie van 10 Juni 1893 met additioneéle verklaring van 1 Juli 1893, tusschen Ned. en Portugal, ter nauwkeuriger regeling der betrekkingen in den Timor- en Solor-Archipel.
1. Betreft speciaal Ned. Indië.
2. Neen.
3. —.
4. Verbodsbepaling van in- en nitvoer van vuurwapenen en ammunitie, (art. TV), (vgl. no. 367).
Afstand van schadevergoeding wegens aan Ned. Ind. visschers door de ambtenaren van Port. Timor in de jaren 1889/1892 aangedane behandeling, (zie No. 150). (art. VI).
Arbitrageclausule, (art. VII).
De Add. verklaring behelst de wederzijdsche toekenning van het recht van „voorkoop" bij eventueelen geheelen of gedeeltelijken afstand van grondgebied of souvereiniteitsrechten in den Timor- of Solor-Archipel.
5. Ja.
GEVAL No. 477.
N. S. 1895 : 38. I. S. 1895 : 82.
Uitleveringsverdrag met Spanje, van 29 October 1894.
1. Toepasselijk op Ned. Indië (art. 16).
2. Neen.
3. —.
4. Voorbehoud t. a. der Ind. wetgeving (art. 16).
5. Ja.
GEVAL No. 478.
N. S. 1889 : 93, 1895 : 32. VI. S. 1895 : 112.
Uitleveringsverdrag met België van 31 Mei 1889. Additioneéle Conventie van 14 Februari 1895.
1. De additioneéle Conventie strekt het aanvankelijk (in 1889)



198
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 478, 479 en 480.
alleen voor het moederland gesloten tractaat ook tot Ned. Indië uit.
2. Neen.
3. —.
4. Voorbehoud m. h. oog op de Ned. Ind. wetgeving (art. 1).
5. Ja.
GEVAL No. 479.
N. S. 1895 :.141.
I. S. 1895 : 220 en 221.
Conventie met Groot-Britannië ter bepaling van de wederzydsche gebiedsgrenzen op Nieuw-Guinea, van 16 Mei 1895. Als grens was tot dusver gemakshalve aangenomen de 141e graad O.L., dezelfde die Zuid-Australië van Nieuw-Zuid-Wales en Victoria scheidt. Daar van Engelsche zijde eene zooveel mogelijk natuurlijke grens gewenscht werd, is na plaatselijke onderzoekingen (vgl. Bestuur no. 146) eene verbeterde grens vastgesteld bij bovenaangehaald tractaat.
Evenals tengevolge van de grensregeling met Engeland op Borneo (Regeling no. 474) was het hier noodig een wijziging aan te brengen in de gebiedsomschrijving van een onzer zelfbestuurders. Bij Gouv. Besl. van 14 Maart 1896 no. 6 werd het voorbehoud gemaakt dat ter vervanging van de in het politiek contract met den zelfbestuurder van Tidore voorkomende gebiedsomschrijving, eene verbeterde opgaaf zou worden opgemaakt, waarbij met de totstandgekomen grensregeling met Groot-Britannië rekening moest worden gehouden. Dit was intuschen correct, wh'1 de Tidore-verklaring aan dit landschap niet zijne onaantastbaarheid waarborgt, (vgl. V. Asbeck pr.schr. bl. 56).
1. Betreft speciaal Ned. Indië.
2. Neen. 3.
4.
5. Ja.
Kol. Versl. 1895, bl. 1; 1896, bl. 32.
GEVAL No. 480.
N. S. 1895 : 140. I. S. 1895 : 223.
Verklaring met Griekenland tot regeling van de wederkeerige bescherming van fabrieks- en handelsmerken van 28 April—10 Mei 1895.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —.
4. —.
5. Ja.



199
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 481, 482, 482a, 483 en 484.
GEVAL No. 481.
N. S. 1894 : 41, 1895 : 156. I. S. 1895 : 286.
Uitleveringsverdrag met Denemarken, van 18 Januari 1894. Additioneéle Conventie van 2 Juli 1895.
1. Bij de additioneéle conventie is het verdrag ook op Ned. Indië van toepassing verklaard.
2. Neen.
3. —.
4. Voorbehoud t. a. van de Ned. Ind. wetgeving (art. 1 Add. Conv.).
5. Ja.
GEVAL No. 482.
N. S. 1896 : 89. I. S. niet afgekondigd.
Verklaring van 5 Juli 1894 betreffende voorloopige regeling der handelsbetrekkingen tusschen Ned. en Portugal van 5 JuK 1894.
GEVAL No. 482».
N. S. 1908 : 420.
I. S. niet afgekondigd.
Algemeen Arbitrageverdrag met Portugal van 1 October 1904.
GEVAL No. 483.
1896. Door den Duitschen Consul-Generaal te Batavia werd in overeenstemming met de inzichten der Indische Regeering eene regeüng vastgesteld voor de verdeeling der nalatenschappen van in Duitsch-Nieuw Guinea overleden Ned. Indische immigranten, waaromtrent geregeld opgaven zouden worden ingediend. De Indische Regeering verklaarde zich bereid om aan de autoriteiten in KaiserWilhelmsland de noodige inUchtingen te verstrekken omtrent de in Ned. Indië door die overledenen nagelaten betrekkingen.
Bovendien werden bij die regeling voorzieningen getroffen om de met spaarpenningen terugkeerende arbeiders te onttrekken aan het gevaar dat zij die op de terugreis zouden verdobbelen. Kol. Versl. 1896, bl. 80.
GEVAL No. 484.
N. S. 1896 : 143. I. S. 1896 : 173.
Uitleveringsverdrag met Liberia van 2 Februari 1895.



200
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 484, 485 en 486.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië (art. XV).
2. Neen.
3. —.
4. Voorbehoud t. a. der Ned. Ind. wetgeving. (Art. XV). Volgens den Min. v. Koloniën is aan dat voorbehoud zoodanige beteekenis te hechten, dat dientengevolge de Ind. Regeering bevoegd is tot uitlevering voor misdrjjven, analoog aan de in het tractaat genoemde, doch volgens de Ind. wetboeken eenigszins anders omschreven.
5. Ja.
Kol. Versl. 1896, bl. 65.
GEVAL No. 485.
N. S. 1896 : 168. I. S. 1896 : 203.
Uitleveringsverdrag met Portugal, van 19 Mei 1894.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië. (Art. 16).
2. Neen.
3. —.
4. Voorbehoud t. a. der Ned. Ind. wetgeving. (Art. 16).
5. Ja.
GEVAL No. 486.
fs N. S. 1897 : 129. y I. S. 1897 : 185, 1898 : 49. Tractaat van handel en scheepvaart met Japan van 8 September f] A* 1896. Ter vervanging van dat van 1858. . / x Besproken bij V. Kleffens bl. 147 v.v. Sluiting geheel langs P diplomatieken weg voorbereid.
Cf l J
r Vj 1. Is voor Ned. Indië alleen van toepassing voorzoover de aldaar toen van krachtzjjnde wetten en verordeningen met de voorschriften van het verdrag niet in strijd waren. De Jap. Reg. drong er evenwel op aan dat hare onderdanen voor alles wat handel, schepen, koopwaren en douanerechten betrof, in Ned. Indië de meest voordeelige behandeling zou worden gewaarborgd. Hieraan werd voldaan door opneming van de meestbegunstigingsclausule (art. XVII), doch dit maakte de opneming noodzakelijk van het in onze handelstractaten gebruikelijk voorbehoud omtrent de gunsten aan de inlandsche volken van den Oosterschen Archipel verleend, wat betreft hunne scheepvaart en den invoer hunner producten in Ned. Indië. Vgl. over dit voorbehoud geval 413 sub 4, en Van Asbeck pr.schr. bl. 69-70. (V. Kleffens bl. 293 noot).
2. Neen.
3. —.
4. —
5. Neen, het is vervangen door N. S. 1913 : 389. I .S. 1914 : 1.



201
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 487, 488, 489 en 490.
GEVAL No. 487.
N. S. 1897 : 180. L S. 1897 : 238.
Uitleveringsverdrag met Italië, van 28 Mei 1897.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië. (Art. 17).
2. Neen.
3. —.
4. Voorbehoud t. a. van de Ned. Ind. wetgeving. (Art. 17).
5. Ja.
GEVAL No. 488.
N. S. 1897 : 211.
I. S. 1898 : 42, 1913 :.668.
Uitleveringsverdrag met het Duitsche Rijk, van 21 September 1897.
Uitgebreid op 28 Juli 1913, tot het Duitsche protectoraat Kiautschau.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië. (Art. 18).
2. Neen.
3. —.
4. Voorbehoud t. a. der Ned. Ind. wetgeving. (Art. 18).
5. Ja.
GEVAL No. 489.
N. S. 1898 : 52. I. S. 1898 : 176.
Nota's van 8 October—27 December 1897 te Lissabon gewisseld tusschen den Min. v. Btl. zaken van Portugal en den MinisterResident der Nederlanden, betreffende de benoeming eener grensopnemingscommissie, ter uitvoering van het grens-tractaat van 10 Juni 1893.
1. De regeling betreft speciaal Ned. Indië.
2. Neen.
3. —.
4. Als v.n. bepalingen worden aangehaald: Art. 7: Tegengang van invoer van opium.
Art. 8. Geen vreemd kolen- of marinestation in den Timor archipel toe te laten.
Art. 9. Bescherming der wederzijdsche onderdanen.
5. Ja.
GEVAL No. 490.
N. S. 1898 : 113. I. 8. 1898 : 197.
Uitleveringsverdrag met Frankrijk van 24 December 1895.



202
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 490, 491, 492 en 493.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië. (Art. 16).
2. Neen.
3. —
4. Voorbehoud t. a. der Ned. Ind. wetgeving.
5. Ja.
GEVAL No. 491.
N. S. 1899 : 15, 1914 : 551.
I. S. 1899 : 81, 1915 : 289.
Uitleveringsverdrag met Groot-Britannië, van 26 September 1898.
Conventie tot uitbreiding van het verdrag tot eenige Britsche protectoraten, van 17 Augustus 1914.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië. (Art. XVIII).
2. Neen.
3. —
4. Voorbehoud t. a. den Ned. Ind. Wetgeving. (Art. XVIII).
5. Ja.
GEVAL. No. 492.
N. S. 1899 : 47.
II. S. 1899 : 94.
Uitleveringstractaat met den Zwitserschen Bond, van 31 Maart 1898.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië. (Art. 19).
2. Neen.
3. —
4. Voorbehoud t. a. der Ned. wetgeving.
5. Ja.
GEVAL No. 493.
N. S. 1899 : 200.
I. S. 1899 : 181, 1900 : 63.
Handels- en vriendschapsverdrag met Mexico.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. Voorbehoud ten aanzien der voorrechten, aan de inlandsche Staten van den Oosterschen Archipel toegekend. (Art. V).
Bepaling territoriale kustzee (art. VI). Arbitrageclausule (art. XV).
5. Ja.



203
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 494, 495, 496 en 497.
GEVAL No. 494..
N. S. 1900 : 8.
L S. 1900 : 102, 103.
Tractaat van handel en scheepvaart met Roemenie' van 15 Maart, /. 1899. /v/ ^
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië (art. IV). <A t, ifïM,
2. Neen. jT. 6 l
3. - rf*
4. Voorbehoud t. a. der Ned. Ind. wetgeving en der voorrechten aan inlandsche Staten verleend.
5. Ja.
GEVAL No. 495.
N. S. 1900 : 163. L S. 1901 : 19.
Drie verklaringen en drie conventies van de Eerste Vredesconferentie van 29 Juli 1899.
Collectieve tractaten, vgl. echter Geval No. 516 waardoor gedeeltelijke wijzigingen zijn aangebracht.
1. Betreffen zoowel Ned. als Ned. Indië. Hoewel van overzeesche gebieden niet gesproken wordt zijn deze regelingen bhjkbaar gemaakt voor het geheele gebied van den Staat, waarvoor ook pleit de afkondiging in het Ind. Staatsblad.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 496.
N. S. 1869 : 16. I. S. 1901 : 19.
Verklaring, geteekend te St. Petersburg op 29 November (11 cember) 1868 door de internationale militaire commissie teneinde wederkeerig afstand te doen, in oorlogsgeval, van het gebruik van zekere ontplofbare projectielen.
Collectief tractaat.
(Zie aant. bij I. S. 1901 : 19 onder No. 495).
GEVAL No. 497.
N. S. 1902 : 168, 1905 : 246. I. S. 1903 : 366, 367 en 368.
Conventie met Duitschland betreffende de totstandkoming van



204
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Geval No. 497.
onderzeesche kabelverbindingen met de koloniën in Azië, van 24 Juli 1901.
Brieven van 6 December 1904,15 Augustus 1904 en 16 November 1904.
Door beide Regeeringen zal aan eene op te richten Duitsch-Nederlandsche Vennootschap gedurende 20 jaren eene subsidie worden verleend van 1.400.000 Mark per jaar, waarvan 375.000 Mark ten laste van de Ned. Regeering, voor het totstandbrengen en exploiteeren van kabelverbindingen tusschen Menado, de Duitsche Palau-eilanden en Guam of een ander voor aansluiting geëigend landingspunt van den van San Franéisco naar de Philippijnen ontworpen Amerikaanschen Pacifickabel en tusschen de Palau-eilanden en Shanghai. Blijkens de Ned. wet van N. S. 1902 : 123 komen de uit dit tractaat voortvloeiende uitgaven voor de helft ten laste van de Staatsbegrooting, en voor de wederhelft ten laste van de begrooting van Ned. Indië.
Den 19 Juli 1904 werd te Keulen opgericht de „Deutsch-Niederlandische Telegraphengesellschaft". Als Ned. Regeeringscommissaris werd benoemd de Administrateur bij het Dep. van Koloniën J. Th. Viehoff, als pl.v.v. de hoofdingenieur der Telegrafie A. E. R. Collette.
De kabel kwam tot stand in 1906. (Menado-iYap-Guam, met zijtak naar Shanghai). Voordien was voor Ned. Indië telegraafverkeer alleen mogelijk via Singapore of via de kabels van de Eastern Extension.
Tengevolge van de gebeurtenissen van den wereldoorlog kwam de kabel in Engelsche handen en werd buiten werking gesteld. Toen bleek hoezeer Ned. Indië gemis had aan een eigen internationale kabelverbinding. Men vergelijke het pleidooi van Mr. Dr. A. Heringa in diens „Electrisch Wereldverkeer" voor neutraliseering der internationale telegraaflijnen, en het streven naar radio-telegrafische verbindingen.
Bij annex VII van art. 244 van het Verdrag van Versailles deed Duitschland afstand van alle rechten op de kabels Yap—Shanghai, Yap—Guam en Yap—Menado. Daar deze echter eigendom waren van eene gemengde Duitsch-Nederlandsche Maatschappij, kon de Duitsche Regeering daarover niet eenzijdig beschikken en werd alzoo inbreuk gemaakt op de rechten van Nederland. Eerst op de PacificConferentie te Washington (November 1921) werd eene bijzondere schikking getroffen ter waarborging van de Ned. belangen.
1. Betreft speciaal Ned. Indië.
2; Neen.
3. —.
4. Arbitrageclausule. (Art. 7).
5. Neen. Zie boven.



205
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING
Gevallen No. 497, 498/499, 500, 501 en 502.
— Prof. v. Eysinga in Jaarb. Grotras 1919/20, bl. 13.
— Lucardie, Zuidzee, bl. 141 v.v.
— Mededeelingen van Min. van Karnebeek Hand. Tweede Kamer 9 Febr. 1922, vel 385, bl. 1488.
GEVAL No. 498/499.
N. S. 1889 : 74; 1904 : 122. I. S. 1904 : 443.
Uitleveringsverdrag met de V. S. van Amerika van 2 Juni 1887. Additionneele Conventie van 18 Januari 1904 ter uitbreiding tot de wederzijdsche overzeesche gebiedsdeelen.
1. Zie boven.
2. Neen.
3. De aanleiding der toepasselb'kverklaring op Ned. Ind. zie Geval No. 322.
4. Voorbehoud t. a. van de Ned. Ind. wetgeving (art. I en II van de Additionneele Conventie).
5. Ja.
GEVAL No. 500.
N. 8. 1905 : 60; 1906 : 227.
I. S. 1905 : 270, 271; 1906 : 477,478.
Conventie met Frankrijk betreffende het totstandbrengen van Telegraafkabelverbindingen, van 6 April 1904. Gewijzigd op 21 Februari 1906.
1. Betreft speciaal Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. Arbitrageclausule. (Art. XI van I. S. 1905 : 271).
5. Ja.
GEVAL No. 501.
N. S. 1905 : 249; 1910 : 240. I. S. niet afgekondigd.
Arbitragetractaat met Frankrijk van 6 April 1904. Hernieuwd op 26 December 1909.
GEVAL No. 502. 1905. Association Internationale de Sismologie. Is niet in het Staatsblad verschenen.



206
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 503, 504, 505 en 506.
GEVAL No. 503.
N. S. 1905 : 250; 1910 : 240; 1915 : 337. I. S. niet opgenomen.
Algemeen Arbitrageverdrag met Groot-Britannië van' 15 Februari 1905, vernieuwd op 16 December 1909 en 25 Maart 1915.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië. 2 t/m 4. — 5. Ja.
GEVAL No. 504.
N. S. 1906 : 47. I. S. niet opgenomen.
Algemeen Arbitrageverdrag met Denemarken van 12 Februari 1904.
Zelfde opmerking als onder no. 503.
GEVAL No. 505. •
N. S. 1907 : 79.
I. S. 1907 : 278 (goedkeuringswet), 279 (afkondiging). Conventie tot bestrijding van den zoogenaamden handel in vrouwen en meisjes van 18 Mei 1904. Collectief tractaat.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië (krachtens art. 3 van het proces-verbaal van onderteekening, I. S. 1907 : 279, is eene verklaring afgelegd door Nederland).
2. Neen.
3. —.
4. Art. 1 legt den verdragsstaten den plicht op, eene overheid aan te wjjzen voor het bijeenbrengen van alle inlichtingen omtrent den vrouwenhandel. Aan deze verplichting is voor Ned. Indië voldaan bij I. S. 1915 : 152.
5. Ja.
GEVAL No. 506. -+~
N. S. 1907 : 94. I. S. 1907 : 336.
Conventie betreffende de aan Roode-Kruisschepen in tijd van oorlog te verleenen vrijstelling van rechten en heffingen, van 25 December 1904.
Collectief tractaat. 1. Betreft, hoewel van de overzeesche gebiedsdeelen niet wordt gesproken, zoowel Ned. als Ned. Indië, hetgeen kan worden afgeleid



207
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 506, 507 en 508.
uit de opneming in het Staatsblad van Ned. Indië in verband met de strekking van het tractaat.
2. Neen.
3. —.
4. —.
5. Ja.
Bh* het op 12 December 1915 inwerking getreden Kon. Besl. van 1 October 1925 No. 18 (I. S. 686 en 687) werd het Ind. W. v. S. voor Europeanen aangevuld met eene strafbepaling op het gebruik van onderscheidingsteekenen voor vaartuigen van den hospitaaldienst door daartoe niet gerechtigden. Het W. v. S. voor inlanders werd dienovereenkomstig gewijzigd (I. S. 1915 : 468, 504 en 688). Kol. Versl. 1916, bl. 71.
GEVAL No. 507.
N. S. 1908 : 325.
I. S. Niet afgekondigd.
Verklaring betreffende verschillende onderwerpen van zeerecht, geteekend door de gevolmachtigden op het Parijsch Congres, den 16 April 1856.
Collectief tractaat.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië. 2 t/m. 4. — 5. Ja.
GEVAL No. 508.
N. S. 1908 : 281. I. S. 1908 : 489.
Consulair tractaat met Japan, uitsluitend voor de Ned. koloniën, van 27 April 1908.
Aanleiding was de wensch van Japan om in Ned. Indië consulaire ambtenaren te mogen aanstellen.
1. Zie boven.
2. Neen.
3. —.
4. Art. 1 laat de Jap. consulaire ambtenaren alleen toe in die Ned. Ind. havens waar van andere vreemde naties een 'consulair agent van den zelfden rang zetelt. Japan kan dus geen consulgeneraal aanstellen waar de andere mogendheden slechts een consul of vice-consul hebben geplaatst.
Het 4e lid van art. 3, betreffende de waarneming der posten door ondergeschikt personeel, ontbreekt in de andere consulaire verdragen.
Art. 9 regelt uitvoerig de schipbreuk v. e. Japansch schip op de Ned. Ind. kust.



208
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 508, 509, 510, 511 en 512.
Art. 10 bevat eene zelfstandige uitleveringsregeling voor deserteurs van Japansche schepen, terwijl het tractaat met België naar een uitleveringstractaat verwijst.
De artt. 11 en 13 ontbreken in de cons. conventie met België, evenzoo lid 1 van art. 14 en lid 2 van art. 15.
Art. 12 geeft den consul het recht het bewind te voeren over onbeheerde nalatenschappen van overledenen zijner nationaliteit.
Vlg. overigens de bespreking van dit tractaat bij Van Kleffens bl. 201 v.v.
5. Ja.
GEVAL No. 509.
N. S. 1908 : 96.
I. S. 1908 : 519; 1916 : 494.
Conventie met Duitschland over wederzijdsche erkenning van naamlooze vennootschappen en andere handels-nijverheids- of financieele vennootschappen, van 11 Februari 1907.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië (art. 3 van I. S. 1908 : 519).
2. Neen.
3. —.
4. —.
5. Ja.
GEVAL No. 510.
N. S. 1908 : 303.
I. 8. 1908 :. 638. ...
Consulair tractaat met Peru, uitsluitend voor de Ned. kolomen, van 25 September 1907. 1. Zie opschrift.
2 t/m 4. Model Belgisch tractaat gevolgd. 5. Ja.
GEVAL No. 511. 1909. In Augustus van dit jaar werd te Bergen in Noorwegen eene internationale lepraconferentie gehouden. Als vertegenwoordigers van Nederland en zijne overzeesche gebiedsdeelen (als één geheel opgevat) traden op een tweetal Ned. Indische geneeskundigen (de doctoren Haga en Kiewiet de Jonge). Ned. Or.boek 1909, bl. 82.
GEVAL No. 512.
N. S. 1908 : 414.
I. S. 1909 : 214. .
Conventie van 1 Oct. 1904 met Portugal, voor de regeling der grenzen op Timor.



209
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 512, 513, 514 en 515.
1. Betreft speciaal Ned. Indië.
2. Neen.
3. Zie Bestuur, geval no. 168.
4. Beperking ónzer vrijheid om bepaalde gedeelten van Ned. Indië af te staan (art. 13). Arbitrageclausule: art. 14 (Permanente Hof v. Arbitrage).
5. Ja.
N. S. 1847 : 71; 1910 : 78.
I. S. Niet opgenomen; 1910 : 328.
Tractaat van scheepvaart en handel met Zweden van 25 Sept. 1847 en het additioneel handelsverdrag van 15 Dec. 1908.
Dit aanvullingstractaat:
1. betreft zoowel Nederland als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —.
4. art. 26. bevat nog de voorbehoudsclausule t. a. van gunsten aan de inlandsche volken van den Ned. Ind. archipel toegekend.
Art. 3. Arbitrageclausule.
5. Ja.
N. S. 1909 : 105; 1915 : 379. I. S. niet opgenomen.
Conventie van Arbitrage met de T. S. van Amerika van 2 Mei 1908.
Vernieuwd op 9 Mei 1914 en 8 Maart 1919. Vgl. onder no. 503.
N. S. 1910 : 111. I. S. 1910 : 357.
Handels- en scheepvaartverdrag met Montenegro, van 25 November—8 December 1908.
1. Betreft zoowel Ned., als Ned. Indië (art. 1 en 2).
2. Neen.
3. —.
4. Voorbehoud t. a. der inlandsche volkeren van den Ned. Ind. Archipel.
5. Ja.
GEVAL No. 513.
GEVAL No. 514.
GEVAL No. 515.
9



210
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 516, 517, 518, 519 en 520.
GEVAL No. 516.
N. 8. 1910 : 73. I. S. 1910 : 397.
Dertien conventies van de Tweede Vredesconferentie van 18 October 1907. (vgl. geval no. 495). Collectief tractaat.
Zelfde opmerkingen als bh* de regelingen der Eerste Vredesconferentie.
GEVAL No. 517.
N. 8. 1910 : 276.
I. S. niet opgenomen.
Algemeen Arbitrageverdrag met Italië van 20 December 1909. Vlg. onder no. 503.
GEVAL No. 518.
N. 8. 1909 : 14. I. 8. 1910 : 675 (goedkeuringswet), 676 (afkondiging).
Conventie van Genève van 6 Juli 1906 voor de verbetering van het lot der gewonden en zieken by de legers te velde.
(Eerste conventie was die van 22 Augustus 1864 ter verbetering van het lot der gewonde militairen bij de legers te velde). Collectief tractaat.
1 t/m 5. Zelfde opmerkingen als sub geval no. 506 (I. S. 1907 : 336).
GEVAL No. 519.
N. 8. 1908 : 97; 1913 : 132. L 8. 1911 : 86; 1913 : 435.
Internationale Conventie betreffende de Draadlooze Telegrafie, van 3 November 1906. Gewijzigd op 5 Juli 1912. Collectief tractaat.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië (considerans)
2. Neen.
3. —
4. —.
5. Ja.
GEVAL No. 520.
N. 8. 1911 : 280. I. 8. 1911 : 487.
Consulaire Conventie met China, uitsluitend voor de Ned. koloniën, van 8 Mei 1911.
Met dit tractaat werd aan een lang geuiten wensch van de



211
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 520 en 521.
Chineesche bevolking van Ned. Indië gehoor gegeven, na langdurige onderhandelingen, eerst te 's-Gravenhage, daarna te Peking gevoerd. De moeilijkheid was gelegen in de regeling van het Ned. onderdaanschap. Toen die in 1910 haar beslag had gekregen, kon er in het tractaat mede worden rekening gehouden. De Chineesche Consuls in Ned. Indië hebben als Ned. onderdaan te behandelen dengenen die dat volgens de Ned. wetgeving is. Dit is een van de weinige voorbeelden dat het onderdaanschap van personen — en dan nog alleen van natuurlijke personen — in onze verdragen wordt geregeld. *)
1. Zie opschrift.
2. Neen.
3. Zie boven.
4. Zie boven. De bepaling betreffende Ned. onderdaanschap werd bij .notawisseling vastgesteld.
5. Ja.
GEVAL No. 521.
1912. Opzegging der Sanitaire Conventie van Parijs van 1903 voor Ned. Indië.
Het I. S. van 1907 bevat onder No. 489 een G. B. waarbij plaatsing wordt gelast van de op 3 Dec. 1903 te Parijs gesloten Internationale Sanitaire Overeenkomst waartoe ook Nederland was toegetreden1) en den inhoud op zijne koloniën van, toepassing had verklaard. De geldingsduur van dit tractaat voor N. I. is echter niet lang geweest. Het Ned. Oranjeboek van 15 Juli 1912 bevat op bl. 69 de mededeeling van den Min. v. Btl. Z. dat die conventie voor N. I. is opgezegd (Opzegging bekend gemaakt in I. S. 1912 : 475), en wel hoofdzakelijk (aldus die mededeeling) om de volgende redenen:
le. De conventie is in haar opzet een speciaal voor Europeesche Staten gemaakte overeenkomst. Dientengevolge houdt zij geene rekening met bijzondere, van de Europeesche afwijkende koloniale toestanden, welke sommige bepalingen hoogstbezwaarljjk en zelfs onuitvoerbaar maken.
2e. Doordat de in de nabijheid van N. I. liggende landen niet bij de conventie zijn aangesloten, zijn de voordeelen van de aansluiting aan de conventie niet evenredig aan de lasten daaraan verbonden.
Aldus de Minister van Btl. Z.
De vraag rijst, of deze beide omstandigheden niet reeds in overweging hadden kunnen zijn genomen toen er van toepasselijkverklaren-of-niet sprake was, en of de Ind. Reg. bij die gelegenheid voldoende is geraadpleegd.
Opgemerkt wordt voorts, dat deze opzegging, evenals die in betr.
*) Vgl. Prof. v. Eysinga. Ontw. en Inh. bl. 56.
*) Schikking van 9 December 1907. N. S. 1907 : 247.



212
B. TWEE- OP MEERZIJDIGE REGELING
Gevallen No. 521, 522 en 523.
^JJ\L i^^661611 (™ hiervoor Ned. Stct. v. 29 Mei 1909 no 124) heeft plaats gehad buiten het Parlement om. Over dit met-vragen der parlementaire goedkeuring op de opzegging v™n een met medewerking der Staten-Generaal tot stand gekonSL traXatls toen in de pers en in de Oranjeboeken geschreven. De Regeering stelde zich op het standpunt, dat, hoewel die medewerking KSS?Ï
ml£rwLn^tem^ ^ ^ b?2°ndere ^ naaPr"SdS maakte. Ware nl. de sanitaire conventie gesloten aUeen voor de kolomen, dan ware parlementaire goedkeuring daarbij overbodig geweeS dus - alzoo sclnjnt de gedaohtengang verder te zijn geweest aJsdan de opzegging voor onze Amerikaansche gebiedsdeelen ook zonder parlementaire medewerking kunnen geschieden Dit doet intusschen niet af aan het feit, dat we hier te maken hadden met een parlementair goedgekeurd tractaat, dat evenals het Haagsehe rechtevorderingstractaat (S. 1899 : 115) _ waarbij deze mfnde EfnnT f ^ ï eePSt WCrd geslagen - slechte had
Generaal.°Pgezegd met de goedkeuring van de Staten-
— Ned. Or.boek 15 Juli 1912, bl. 69.
— De conventie is met vertaling te vinden in I. S. 1907, Nos 488 en 489. '
lfi"7)n?ViQnoe °PzeSgmg Mten de St. Gen. om: N. Ct. 1 Juni en
1909°t fEebr°i9niieb°ek 19°9/1°' ^ ^ * »°g * Ct 4 DeC'
GEVAL No. 522.
N. 8. 1912 : 6. L 8. 1912 : 252.
Conventie met Argentinië regelende de wederkeerige geneeskundige hulpverleening aan onvermogenden, van 29 September
1. Spreekt niet van Ned. Indië, is daar echter ongetwijfeld van toepassing op grond van de algemeene bewoordingen van het tractaat.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 523.
N. 8. 1911 : 361. I. 8. 1912 : 275.
Internationale Conventie betreffende het verbod van het gébruik van witte (gele) fosfor in de lucifersindustrie, van 26 September 1906.
Collectief tractaat.



213
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 523, 524, 525, 526 en 527.
1. Art. 3 schrijft voor dat het verdrag eerst op Ned. Indië van toepassing wordt na desbetreffende gedane verklaring door de Ned. Reg.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 524.
N. S. 1912 : 355. I. S. 1913 : 258.
Conventie betreffende de bestrijding van den vrouwenhandel, van 4 Mei 1910. Collectief tractaat. (Vgl. No. 505).
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië, wegens de algemeene strekking.
2. Neen.
3. —
4. Voorziet algemeene strafbaarstelling der gewraakte handelingen.
5. Is voor Ned. Indië nog niet verbindend.
GEVAL No. 525. -4-
N. S. 1911 : 139. I. S. 1913 : 313.
Verklaring van 7 Maart 1911, met Noorwegen, betreffende den aan schipbreukelingen te verleenen onderstand. X. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja. .
GEVAL No. 526. "~/~ N. S. 1913 : 76. ' I. S. 1913 : 357.
Consulair tractaat met Panama, uitsluitend voor de Ned. Koloniën, van 11 Januari 1912. X t/m. 4. Belgisch model tractaat gevolgd. 5. Ja.
GEVAL No. 527. N. S. 1913 : 362. » I. S. 1913 : 667.
Tractaat van handel en scheepvaart met Noorwegen, van 20 Mei 1912.



214
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 527, 528, 529 en 530.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. Arbitrageclausule (art. 8).
5. Ja.
GEVAL No. 528. "4N. 8. 1913 : 372. ' L S. 1913 : 669.
Schikking met Zweden betreffende den aan schipbreukelingen te verleenen onderstand, van 2 Mei 1913.
1 t/m. 5. Als onder No. 525.
GEVAL No. 529.
N. S. 1913 : 342. I. S. 1913 : 685.
Conventie van 3 April 1913, met Portugal, tot onderwerping aan arbitrage van het geschil over de uitlegging van art. 3 sub. 10° .van het verdrag van 1 Octobpr '1904, betreffende-de grenzen op Timor.
1. Speciaal Ned. Indië betreffend.
2. Neen.
3. —
4. Zie geval 348 Rechtspraak.
5. Neen, is met het arbitrale vonnis geëxpireerd.
GEVAL No. 530. Ar
N. S. 1913 : 389. I. S. 1914 : 1.
Tractaat van handel en scheepvaart met Japan, van 6 Juli 1912.
Noodig geworden door opzegging in 1910 (I. S. : 561) door Japan van het tractaat van 1896.
Totstandkoming beschreven bij van Kleffens bl. 172 v.v.
Bij de uitwisseling der ratificaties werd een protocol opgemaakt nopens de mettoepasselijkheid der bepalingen uit het tractaat die over de consulaire vertegenwoordiging handelen „op de Nederlandsch overzeesche bezittingen en koloniën". (Van Kleffens bl. 316), zulks in verband met de conventie van 1908 die in het bh'zonder over deze materie handelt.
1. Ned. en Ned. Indië (art. 19).
2. Neen.
3. —
4. Het voorbehoud, vervat in de tweede alinea van art. XVII van



215
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 530, 531, 532 en 533.
het vorige verdrag, en betreffende gunsten, verleend aan de inlandsche Staten van derf Ned. Ind. Archipel, komt niet meer voor, aangezien, volgens de Memorie van Toelichting, dergelijke gunsten niet meer worden verleend. Vgl. van Kleffens pr.schr. bl. 203 en Prof. van Eysinga in Jaarb. Grotius 1915, bl. 57. 5. Ja.
GEVAL No. 531.
N. S. 1908 : 117. I. S. 1914 : 218.
Conventie betreffende de oprichting van een Internationaal Landbouwinstituut, zetelende te Rome, van 7 Juni 1905. Collectief tractaat.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Krachtens art. .10 kunnen koloniën lid zijn op den zelfden voet, en onder dezelfde voorwaarden als souvereine staten. Door de toepasselijkverklaring door Nederland van deze conventie op Ned. Indië treedt dit dus hier als zelfstandige staat op. Onder No. 269 is gebleken dat Ned. Indië «elf bijdraagt in de kosten van het Uniebureau.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 532.
N. S. niet opgenomen. I. S. 1914 : 720.
Conventie betreffende de instelling van een Internationale Handelsstatistiek, van 31 December 1913. Collectief tractaat.
1. Betreft speciaal Ned. Indië.
2. Ned. Indië is verdragsluitende partij, doch wordt vertegenwoordigd door Nederland. De heer Van Weede onderteekent „voor Ned. Indië".
3. —
4. —
5. Was in 1919 nog niet in werking getreden.
GEVAL No. 533.
N. S. 1912 : 323, 1915 : 186. I. S. 1914 : 797; 1915 : 463.
Herziene Berner Conventie, voor de bescherming van letterkun-



216
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 533, 534 en 535.
dige en kunstwerken, van 13 Nov. 1908. Additioneel Protocol van 20 Maart 1914. Collectief tractaat.
Bij N. S. 1911 : 197 (L S. : 573) heeft de Ned. Regeering zich voorbehouden de bevoegdheid om voor Nederland en de overzeesche gebiedsdeelen tot de Berner Conventie toe te treden.
De toetreding voor het Rijk in Europa had plaats op 1 November 1912 (N. S. 1912 : 323), de toetreding voor Ned. Indië had plaats op 1 April 1913. (I. S. 1914 : 797).
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
De met uitzondering van een zestal artikelen ook voor Ned. Indië Verbindend verklaarde wet van 23 Sept. 1912 (N. S. : 308) houdende eene nieuwe regeling van het auteursrecht, is in Ned. Indië afgekondigd in I. S. 1912 : 600.
In verband met deze wet onderging de Faillissementsverordening (I. S. 1905 : 217) eene wijziging bij Kon. Besl. van 15 Nov. 1912 : 32 (I. S. 1913 : 79).
De ook voor Ned. Indië verbindende wetten van 16 Oct. 1914 (N. S. 489) en 29 Oct. 1915 (N. S. : 446) tot wijziging van de overgangsbepalingen dier auteurswet-1912 zh'n in Ned. Indië afgekondigd in I. S. 1916 : 48 en 49.
Het Kon. Besl. van 30 October 1915 (N. S. : 452) regelende de samenstelling, de taak en de werkwijze van de in laatstgenoemde wet vermelde commissie van advies is afgekondigd in I. S. 1916 : 50.
GEVAL No. 534.
N. S. 1916 : 181. I. S. niet opgenomen.
Algemeen Arbitrageverdrag met China, van 1 Juni 1915.
Vgl. onder no. 503.
GEVAL No. 535.
N. S. niet opgenomen. I. S. 1916 : 145.
Protocol van 28 September 1915 van Nederland en GrootBritannië betreffende de bepaUng der wederzijdsche gebiedsgrenzen op Borneo, krachtens art. 5 van het grensverdrag van 20 Juni 1891.



217
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 535, 536, 537 en 538.
1. Betreft speciaal Ned. Indië.
2. Neen, de onderteekenaars zijn de Eng. Min. v. B.tl. Z. en de Ned. Gezant te Londen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 536.
N. S. 1916 : 865. ' L S. 1916 : 737.
Consulair tractaat van 7 Maart 1914 met Guatemala, uitsluitend voor de Ned. Koloniën.
I t/m. 4. Model Belg. tractaat gevolgd. 5. Ja.
GEVAL No. 537.
N. S. 1910 : 277. L S. 1917 : 72, 71.
Internationale Conventie betreffende het automobielverkeer, van
II October 1909. Collectief tractaat.
1. Ingevolge art. 11 al. b. op ook Ned. Indie toepasselijk verklaard bij I. S. 1917 : 71.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 538.
1919. Vertegenwoordiging van Ned. Indië in de Nederlandsche delegaties op internationale conferenties.
De vraag betreffende dit punt is gesteld in den Volksraad in antwoord waarop de Indische Regeering als haar standpunt uiteenzette, dat zjj het gewenscht achtte, zoo voor die conferenties, waar voor Indië belangrijke besbssingen moeten worden genomen, in de Ned. delegatie iemand worde opgenomen, die volkomen op de hoogte is van de belangen van Ned. Indië; die aanwijzing kan echter slechts door de Kroon geschieden.
Zonder twijfel is deze uiteenzetting • vanuit staatsrechtelijk oogpunt correct, en in overeenstemming met de feiten. Behalve de verspreid opgenomen voorbeelden wordt hier nog herinnerd aan de afvaardiging van Mr. D. Pock, benoemd Gouv.-Generaal van Ned. Indië, ter 2e Volkenbondsvergadering. (1920). Speciale vertegenwoordigers van Ned. Indië als zoodanig ontmoetten wij alleen op



218
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 538, 539 en 540.
de conferenties der post- en telegraafunies, welke vertegenwoordiging echter alle staatkundig karakter mist, en uitsluitend van administratieven aard is.
Eerste b.g. zitting Volksr. 1919, Aanh., bl. 39.
Hand. eerste gew. zitting id. 1919, Aanh., bl. 3.
GEVAL No. 539.
N. S. 1920 : 127. I. 8.1920 : 554.
Toetreding van Nederland tot het Volkenbondverdrag, alsmede tot deel XIII van het Vredesverdrag van Versailles van 28 Juni 1919.
1. Betreft zoowel Nederland als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. De toetreding als lid van den Volkenbond is alleen opengesteld voor z.g. zelfregeerende koloniën (art. 1), waartoe Ned. Indië niet behoort. Ook niet na de jongste Grondwetsherziening. Dat Britsch-Indië tot de medeonderteekenaars van het Pact behoort heeft historische redenen (rol gedurende den wereldoorlog gespeeld, lidmaatschap der Imperial War Conference). Ned. Indië te beschouwen als een gebiedsdeel qui se gouverne librement gaat m. i. in het geheel niet op. Hetzelfde geldt voor deel XIII, de arbeidsorganisatie. Op de vergaderingen van den Volkenbond, alsook op de internationale arbeidsconferenties (Washington, Genua, Genève) is de vertegenwoordiging van Nederland dan ook tegelijkertijd die van Ned. Indië.
GEVAL No. 540.
1920—1922. Registratie van Verdragen bij den Volkenbond.
Overeenkomstig art. 18 van het Volkenbondsverdrag heeft de Ned. Regeering door den Secretaris-Generaal van den Volkenbond doen registreeren:
De opzegging der Suikerconventie van 5 Maart 1902.
Het uitleveringsverdrag met Groot-Britannië betreffende de
Gefedereerde Maleische Staten van 13 April 1920.
De toepasselijkverklaring op Ned. Indië van het tractaat tot
tegengang van de verspreiding van ontuchtige uitgaven, van 4 Mei 1910.
— De Haagsche Opiumconventie van 23 Januari 1912 en bnbehoorende protocollen.
De Verdragen der algemeene Postvereeniging van 30 Nov. 1920.
Ned. Or.boek 1920/21, bl. 8; 1921/22, bl. 27.



219
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 541 en 542.
GEVAL No. 541.
1920/21. Dat de Ned. Regeering streeft naar het benoemen van deskundige vertegenwoordigers in commissies van internationalen aard, welker werkzaamheden voor Ned. Indië van belang zijn, bleek o.m. uit de aanwijzing van
den heer D. W. F. van Rees, Secretaris-Generaal van het
Koloniaal Instituut, oud-Vice-President van den Raad van Ned. Indië, in de Commissie die ingevolge art. 22 van het Volkenbondsverdrag belast wordt met het toezicht op de mandaten;
den heer W. G. van Wettum, laatstelijk chef van den dienst
der Opiumregie in Ned. Indië, in de Commissie inzake de bestrijding van den handel in opium.
Ned. Or.boek 1920/21, bl. 8.
GEVAL No. 542.
N. S. 1920 : 290. L S. 1921 : 98.
Opiumtractaat van 23 Januari 1912.
Aan dit tractaat was voorafgegaan de Conferentie te Shanghai (Februari 1909) en het tractaat zelf werd gesloten op de Conferentie te 's-Gravenhage (1 December 1911—23 Januari 1912). Op beide was Nederland vertegenwoordigd door oud-Indische ambtenaren.
Aangezien op 31 December 1912 nog niet alle Staten onderteekend hadden, is ingevolge art. 23 der Conventie te 's-Gravenhage in 1913 een tweede conferentie gehouden, waarop Nederland wederom door oud-Indische ambtenaren was vertegenwoordigd. De werkzaamheden waren ditmaal uitsluitend van protocollairen aard, het doel was, te komen tot algemeene toetreding.
Een derde conferentie met gelijksoortige vertegenwoordiging van Nederland, was noodig, om dezelfde reden, toen op 31 December 1913 een zestal Staten nog niet waren toegetreden. (1915). In het slotprotocol is de mogelijkheid toegelaten dat de conventie in werking zou treden zonder universeele deelname.
Tengevolge van den oorlog is de inwerkingtreding vertraagd tot 1920.
1. Betreft Ned. en Ned. Indië.
2. Neen.
3. Hoewel dus Ned. Indië niet als verdragsluitende partij optrad, was de vertegenwoordiging van Nederland voortdurend samengesteld uit Ned. Indische deskundigen.
4. —
De ordonnantie van 1916 I. S. 268 houdt (bjj de considerans) de verklaring in dat de Gouv.-Generaal, in verband met de uit de Haagsche Opiumconventie van 1912 voortvloeiende verplich-



220
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 542, 543, 544 en 545.
tingen, krachtens de in de politieke overeenkomsten met de inlandsche zelfbesturen door deze erkende Ned. opperheerschappij de toepasselijkheid in zelfbestuursgebied van verschillende ordonnanties die betrekking hébben op of verband houden met den tegengang van het opiumgebruik, wilde buiten twjjfel stellen. Die ordonnantie bepaalt n.m. dat de bepalingen voor de opiumregie voor eenig gewest, ook al is zulks niet uitdrukkelijk voorgeschreven, mede van toepassing zijn op de bestuurders en onderhoorigen van de in dat gewest gelegen inlandsche zelfbesturende landschappen.
Hier derogeert dus het tractaat uitdrukkelijk aan een politiek contract.
Ned. Or.boek 1909, bl. 68; 1911/12; 1912/13, bl. 14; 1913/14, bl. 17. Prof. v. Eysinga in Jaarboek Grotius 1914, bl. 65; 1915, bl. 56. Kleintjes H, bl. 265 (3e druk).
GEVAL No. 543.
N. S. 1921 : 733. I. S. 1921 : 497.
Tractaat betreffende het behoud of het herstel van de door den wereldoorlog getroffen industrieele eigendomsrechten, van 30 Juni 1920.
1. ?
2. Neen.
3. —
4. —
5. —
GEVAL No. 544
N. 8. 1920 : 729. I. 3. 1921 : 670.
Uitleveringsverdrag met Groot-Britannië betreffende de Gefedereerde Maleische Staten van 13 April 1920. (Toepasselijkverklaring v. h. verdrag van 26 Sept. 1898 op de Gef. Mal. Staten).
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 545.
N. S. 1921 : 1049. I. S. 1921 : 728.
Protocol, opgemaakt overeenkomstig het besluit van de Vergadering van den Volkenbond van 13 December 1920, betreffende
4



221
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING.
Gevallen No. 545, 546, 547 en 548.
het Statuut van het Permanente Hof van Internationale Justitie.
1. Betreft zoowel Ned. als Ned. Indië, uithoofde de alg. strekking.
2. Neen.
3. —
4. —
5. Ja.
GEVAL No. 546. 5 Febr. 1922. Verklaringen betreffende Ned. Indië ter Conferrentie te Washington. (Oct. 1921—Febr. 1922). Ter internationale Conferentie te Washington, bijeengeroepen om te geraken tot beperking van bewapening en ter behandeling, in verband daarmede, van aangelegenheden betreffende den Stillen Oceaan en het Verre Oosten, alwaar Nederland werd vertegenwoordigd o. m. door Dr. E. Moresco, benoemd Vice-President van den Raad van Ned. Indië, is op 13 December 1921 door Japan met de V. S., het Britsche Rijk en Frankrijk een verdrag gesloten met het oog op de handhaving van den vrede en de handhaving der rechten dezer mogendheden in den Stillen Oceaan. Japan verklaarde daarenboven op 5 Febr. 1922 vast besloten te zijn Nederlands rechten aldaar te eerbiedigen. Identieke verklaringen werden gelijkertijd in opdracht van de andere bovengenoemde verdragsmogendheden afgelegd.
Ned. Or.boek Oct. 1921—Febr. 1922, bijlagen W, X en Y. Lucardie: Zuidzee, bl. 125 v.v.
GEVAL No. 547.
N. S. 1912 : 217. I. S. 1922 : 413.
Regeling tot beteugeling van de verspreiding van ontuchtige uitgaven, van 4 Mei 1910. Collectief tractaat.
De toetreding voor Ned. Indië geschiedde bij notawisseling van 18 November en 15 December 1921 (Ned. Stct. 1921, no. 252).
Als autoriteit, bedoeld in art. 1 dezer regeling, is aangewezen het Regeeringsbureau ter bestrijding van den z.g. handel m vrouwen en meisjes.
GEVAL No. 548.
N. S. 1922 : 508. I S 1922 ■ 569.
Tractaat tot instelling van een Internationaal Instituut voor Koeltechniek van 21 Juni 1920.



222
B. TWEE- OF MEERZIJDIGE REGELING
Geval No. 549.
GEVAL No. 549.
N. 8. 1922 : 605. I. 8. 1923 : 66.
Consulaire conventie met Cuba voor de Nederlandsche overzeesche gebiedsdeelen van 31 December 1913.



ALPHABETISCH REGISTER.
De onderwerpen zh'n zooveel mogelijk chronologisch gerangschikt. De achter de jaartallen geplaatste nummers verwijzen naar die der gevallen.
A
Afrikanen.
— voor het Ind. leger 1854 7
„Alabama".
De — in de nabijheid van N. L 1863 352
Amboina.
Incident met de Sybille ± 1855 8
Antwerpen.
Internationale tentoonstelling te — 1885 93
Arbeidscontracten.
(Zie Bescherming.) Archieven.
Oud-Ned. archief uit Bengalen 1853 4
Bewaring consulaire — tijdens vacature 1872 .... 33
Oud-Kerkeljjk archief van Malakka 1901 179
Argentinië.
Conventie betr. geneesk. hulp van 1910 522
Aroe-eilanden.
(Zie Nieuw-Guinea.) Atjeh.
Vriendschapstractaat van 1857 422
Onderhandelingen voor nieuw tractaat 1871/73 .... 445
Afgezant van — in Constantinopel 1873 44
Bescherming door Engeland van Britsche onderdanen in
den — oorlog 1873 45
Briefwisseling met V. S. over — oorlog 1873/74 ... 48 Eng. hulp aan suppletietroepen voor — bestemd 1873 . . 46 Optreden Ned. Consul te Singapore bh' verraad van —
1873 40
Politieoefening tijdens — oorlog 1873 281
Regelingen naar aanleiding van den — oorlog 1873/75
361, 362
Detacheering Japansche officieren bij het leger in —
1874 51
Prijsvonnis i.z. „Kim Ban An" 1875 345
Zending-Groeneveldt naar Hongkong i.z. werving van arbeidskrachten voor — 1876 53



224
Bescherming Fransche reizigers in — 1883 86
Scheepvaartregeling voor — 1888 [ 377
Australië.
Consulaire actie tot opheffing van quarantaine in —
1871 29
Vlagvertoon in — 1871 30
Vlagvertoon in — 1880 87
Tentoonstelling te Melbourne 1880 ....... UB), 70
Samenwerking met de sterrenwacht te Adelaïde . . 82,' 156
Internationale tentoonstelling te Melbourne 1888 ... 122
Parelvisschers op Nieuw-Guinea 1893/94 ...... 309
Vlagvertoon ter gelegenheid der Federatie 1901 . . . 175 Verslag Ned. cons.-gen. te Melbourne over Ned. I. handel
1909 2io
Vlagvertoon 1910 225
Auteursrecht.
Berner Conventie van 1908 533
Automobielverkeer.
. Internationale Conventie betr. het — van 1909 .... 537
B
Bali.
Engelsche handel op — 1851 2
Vrije vaart voor btl. schepen op — 1857 350 Bedevaart.
Vestiging consulaat te Djeddah 1872 34
Vlagvertoon te Djeddah 1876 ' 54
Vlagvertoon te Djeddah 1877 56
Vlagvertoon te Djeddah 1885/86 ......... 100
Beschermende actie in verband met de — te Singapore
1887 110
Vlagvertoon te Djeddah 1892 140
Beschermende dipl. en cons. actie 1893/94 .153
Bescherming van beroofde Mekkagangers 1908/14 . . . 207
Bescherming tegen autoriteiten in den Hedjaz 1912/13 . 235
Bescherming Mekkagangers 1913/14 239
— stopgezet 1915 248
— verslag 1919 ! ! ] 260
België.
Consulair tractaat van 1855 416
Rapport consul van — te Soerabaia over den handei
1860 , . . . 16
Handels- en scheepvaartverdrag van 1863 ...... 434
Oprichting consulaat te Makassar 1885/86 . .... 103
Uitleveringsverdrag van 1889 478
Berüjn.
Internationale Visscherh"tentoonstelling te — 1880 ... 69



225
Bescherming.
— door Engeland van Britsche onderdanen i.z. de „Ning Po" 1873 43
— door Engeland van Br. onderdanen in den Atjehoorlog
1873 45
Afwjjzing aanvraag koeliewerving voor Queensland
1874 49
— door Sultan v. Solok van diens onderdanen 1880 . . 68
— i.z. vermoording v. e. Nederlander op de Philippjjnen 1882/83 291
— van Fransche reizigers in Atjeh 1883 86
— van Javanen in Europa 1883 87
Nisero-incident 1883/84 89
Hok-Canton incident 1886 104
— van bedevaartgangers te Singapore 1887 110
— van Am. burger i.z. schutterij te Batavia 1887/88 . . 119 "Wervingsverbod voor b.t.1. ondernemingen 1887 .... 374 Dipl. en cons. actie in verband met de bedevaart
1893/94 153
Dispensaties van verbod koeliewerving . 121
128, 132, 144, 151, 157, 161, 172, 180, 188, 191, 193, 197, 219, 226, 229, 233, 237, 249, 255, 265.
Weigering van dispensaties van verbod koeliewerving 132 135, 151, 155, 157, 164, 172, 174.
Onderzoek panglongs op Bengkalis 1898 167
Regeling in de Straits t.a. van N. I. werkgevers 1898 . . 383
Reglementeering v. h. panglongbedrjjf 1898 387
Regeling Straits voor N. I. contractanten 1907 . . 394, 396
— van beroofde bedevaartgangers 1908/14 207
— van bedevaartgangers 1912/13 235
Onderhandelingen over emigratie naar de Samoa eilanden 1912 232
— van bedevaartgangers 1913/14 239
Geval Dillon-Corneck 1913/14 240
Bedevaart stopgezet 1915 248
Optreden cons.-gen. v. Japan i.z. Minami 1917 .... 253
Bedevaartverslag 1919 260
Betrekkingen.
— waartoe vreemdelingen in N. I. benoembaar zjjn
1867 356
Waarneming consulaire — 1867/67 357
Betrekkingen (Buitenlandsche.)
Behandeling der — met China, Japan en Siam overgebracht naar Btl. Z. 1862 23
— ter Alg. Secretarie 245
Bezoek.
— van Gouv. Straits 1869 25
10



226
— van koning v. Siam 1871 31
— van Ned. dipl. en cons. ambt. aan N. I. 1872/73 . . 41
— van den G. G. aan Singapore 1877/78 61
Tegen — van den Gouv. der Straits 1878 61
— van een ex-regent van Siam 1880 71
— van den hertog van Genua 1881/82 79
— van den Maharadja van Djohore 1881/82 79
— van Chin. handelscommissie 1887 114
— van Prins George van Griekenland 1891 133
— van den Grootvorst-troonopvolger van Rusland 1891 . 133
— van Koning en Koningin v. Siam 1896 158
— Am. opperbevelhebber der Philippjjnen 1903 .... 187
— Siameesche prins 1903 187
— prins Adalbert van Pruisen 1904 . . . 190
— hertog der Abruzzen 1904/05 190
— Hendrik XXXII Reuss 1906 .......... 194
— van Chin. commissies 1906/13 199
— Siameesche prinsen 1908 205
— hertog Joh. Albrecht v. Mecklenburg 1910 . .... 221
— G. G. der PMlippjjnen 1916 250
Blanke slavinnen.
Tractaat betr. den handel in — van 1904 505
Conventie betr. den handel in — van 1910 . . . . . 524 Blokkade.
(Zie Atjeh.) Boeloengan.
(Zie Britsch Noord Borneo.) Britsch Indië.
Toezending oud-Ned. Archief uit Bengalen aan de Ind.
Reg. 1853 • 4
Uitwisseling wetensch. materiaal met — 1861 . . . [ 19 Internationale tentoonstelling te Calcutta 1883/84 . . 88 Regeling betr. immigranten uit — in N. I. voorbereid
1888/1894 468
Hulp aan N. I. gecommitteerde verleend i.v.m. wetensch.
onderzoek 1891 136
Bezoek suikerenquêtecommissie uit — 1920 ..... 262 Britsch Noord Borneo.
Vlagvertoon op — 1881 76
Opsporingsonderzoek i.z. moord 1882 289
Grensquaestie op — 1884 90
Vestiging Br. protectoraat 1888 120
Grensquaestie met — 1890/91 131
Grensconventie van 1891 474
Briefwisseling met bestuur — o.a. over Boeloengan
1892/93 ,145
Grensquaestie met — 1901 199



227
Belastingquaestie in Boeloengan 1904 189
Grensquaestie met — 1912/13 234
Grensprotocol van 1915 535
Buitenlandsche betrekkingen. (Zie Betrekkingen.)
Burma.
Plan tot verdragsluiting met — 1871/72 444
c
Chicago.
Wereldtentoonstelling te — 1893 148
China.
Chin. zeeroovers 1850—1900 273
ld. 1860 , . 275
Betrekkingen met — naar Btl. Z. overgebracht 1862 . . 23
Handels- en Scheepvaartverdrag van 1863 438
Bezoek Ned. gezant in — aan N. I. 1872/73 41
Zending-Groeneveldt naar — inzake koeliewerving voor
Atjeh 1876 53
Chin. belastingrelletjes op Biouw 1877/78 284
Toezending wetenscb. materiaal aan — 1878 63
Bezoek handelscommissie aan N. I. 1887 114
Collecte onder Chin. ingezetenen 1891 138
Neutraliteitsprocl. in oorlog met Japan 1894 378
Aanhouding Chin. smokkelaar op Soembawa 1896/97 314
Bezoek Chin. commissies 1906/13 199
Verslag Ned. cons.-gen. te Hongkong 1909 212
Verslag Ned. cons. te Tientsin 1909 216
Consulaire Conventie van 1911 520
Vlagvertoon te Shanghai 1911 228
Alg. Arbitrageverdrag van 1915 534
Verslag Ned. cons.-gen. te Shanghai 1915 247
Chineesche Zaken.
Opleiding Chin. tolken 1853 5
Ambtenaar voor — benoemd tot tjjd. Adviseur voor Jap.
Zaken 1909 208
Regeeringsadviseur voor — 1913 238
Reglement voor den Dienst der — 1916 251
Concessies.
Tin — op Karimoen 1852/55 3
— der Eastern Extension etc. Tel. Cy. 1873 42
Weigering van eene aanvraag op grond van vreemdelingschap 1885 97
Verleening voor mijnonderzoek op Timor aan een vreemdeling 1887 113
Verleening opsporingsvergunning Langkat 1892 .... 141
Ned.-Am. briefwisseling over de Djambi — 1920/21 . . 263



228
Congres.
Internationaal — voor de statistiek 1869 26
Internationaal Medisch — 1908 . . 204
Internationale Lepraconferentie 1909 .......! 511
Internationaal Rubber — 1914 ........ 243
Internationaal Thee — 1921 " ' 266
Internationaal Medisch — 1921 ........ ' . 267
Consuls.
Benoeming Ned. — in Japan door Gouv.-Gen 1859 ... 14
Houding Fransche consul-géneraal te Batavia 1859 '. 13 Verslag Port. cons. te Soerabaia over afschaffing slavernij
1859 jg
Verslag Belg. cons. te Soerabaia over den handel 1860 ' . 16
Verslag Ned. cons. te Sidney over N. I. handel 1860 . . '. 18
— vrijgesteld van schuttersdiensten 1862 ' 353
Verslag Ned. cons. te Melbourne over N. I. handel 1862 . 22
Verleening exequatur aan nieuwe — 1865 24
Geschil van Br. cons. te Bat. i.z. strandvonden beslist
1867/68 343
Waarneming betrekkingen van — 1867/68 . . . . [ 357
Verzoek om plaatsing v. Eng. — op Lombok 1870 . . . 28
Actie tot opheffing quarantaine in Australië 1871 . ■ 29
Bezoek Ned. cons.-gen. in China aan N.1. 1872/73 . . . 41
Bewaring archieven van — tijdens vacature 1872 '. 33 Memorandum v. d. Eng. consul te Batavia over NI
1872 gy
Vestiging nieuwe consulaten 1872 36
Vestiging consulaat te Djeddah 1872 ........ 34
Geschil van Br. cons. te Bat. i.z. cons. tractaat beslist
1874 344
Ned. cons. actie tegen veeuitvoerverbod in Siam 1876/77 55
Oprichting Portugeesch consulaat te Soerabaia 1877 . . 57
Uitvoerbaarheid cons. vonnissen in N.1. 1877 346
Vaststelling ressort Br. consul te Batavia 1877. . . . . 365
Oprichting cons. agentschap Tjilatjap 1880 72
Statistiek omtrent Ital. onderdanen door de consuls in
N.1. 1881/82 77
Britsch consulaat op Sumatra 1882 80
Turksch consulaat te Batavia 1882 81
Vertaling van beschikkingen op btl. verzoekschriften
1883 83
Consulair agentschap der V. S. te Semarang 1885/86 . 103
Oprichting Deensche consulaten 1885 96
Oprichting Duitsch consulaat 1885 96
Oprichting Russisch consulaat 1885 96
Voeren van eigen vlag door btl. — 1886 372
Oprichting nieuwe consulaten 1887 111



229
Bevoegdheid van — tot gebruik van gevangenissen
1889 124
Consulaat van Denemarken te Menado gevestigd
1889/90 127
Consulair agentschap der V. S. te Makassar 1889/90 . . 127
Oprichting v. nieuwe consulaten 1889 123
Verslag consul V. S. te Amsterdam over N.1. 1889 . . 126
Vestiging Siameesch consulaat te Semarang 1890 . . . 127
Vestiging Duitsch consulaat te Palembang 1892/93 . . 143
Assimilatie van rangen 1894 379
Vestiging Duitsch vice-consulaat te Menado 1896 . . . 159
Vestiging Spaansch vice-consulaat te Soerabaia 1896 . . 159
Verslag Ned. cons. gen. Bangkok 1898 166
Vrijstelling van belastingen 1899 385
Verslag Duitsche cons.-gen. te Batavia betreffende het mijnwezen 1900 .173
— van V. S. belast met de belangen van Cuba 1902 . . 181
— moeten z. m. onderzoek a. b. van vr. schepen kunnen
bijwonen 1905 391
Briefwisseling met V. S. over exequatur 1906 196
Actie Ned. cons.-gen. Singapore i.z. invoering opiumregie
Straits 1909 215
Politiehulp van cons.-gen. te Hongkong i.z. opiumsmokkelarij 1909 330
Verslag Ned. cons.-gen. Melbourne over N. I. handel
1909 210
Verslag Ned. cons. te Penang 1909 211
Verslag Ned. cons.-gen. te Hongkong 1909 212
Verslag Ned. cons.-gen. te Singapore 1909 213
Verslag Ned. cons. te Tientsin 1909 216
Werkzaamheden in verband met uitlevering 1909 . . . 329
Houding Br. cons.-gen. te Batavia tijdens wereldoorlog 242
Verslag Ned. -cons.-gen. te Shanghai 1915 247
Optreden — der Geallieerden 1916 . 252
Optreden Jap. cons.-gen. i.z. Minami 1917 253
Economische inlichtingendienst 1918 256
Bedevaartverslag 1919 260
Colombia.
Vriendschaps — enz. tractaat van 1829 411
Consulair tractaat van 1883 463
Convooi.
Uitzending v. e. gewapend — 1918 340
„Costa Rica Packet".
Arbitrage inzake de — 1888/97 347
Cuba.
Consulaire vertegenwoordiging docr de V. S. 1902 . . 181
Consulair tractaat van 1913 549



230
D
Dagbladpers.
Critiek op — door consulaire ambtenaren 1859 ... 13 Voorschriften tijdens den Fr.-D. oorlog 1870 '. 359 Vervolging — H. Tersteeg 1918 339 Decoraties.
Uitreiking — in Siam 1872 35
Denemarken.
Vriendschaps — enz. tractaat 1701 408
Consulair tractaat van 1856 ] 424
Voeren der vlag van — door Sleeswh'k-Holsteins'che
schepen 1864/65 354
Vestiging consulaten 1885 \ ' gg
Vestiging consulaat te Menado 1889 . . . . . . . [ 127
Uitleveringsverdrag van 1894 . . . . 481
Algemeen Arbitrageverdrag van 1904 ....... 504
Dominicaansche Republiek.
Consulair tractaat van 1891 475
Donker Curtius (Mr. J. H.).
Ned. Commissaris in Japan 14 431 432
Douanetarieven.
Conventie betr. int. Unie voor de publicatie der — van 1890 470
Duitschland.
Neutraliteitsproclamatie i. v. m. d. oorlog m. Frankrijk
1870 ggg
Consulair tractaat van 1871 ] . 449
Regeling nalatenschappen 1881/82 * 460a
Vestiging souvereiniteit op Nieuw-Guinea 1884 . . . . 95
Oprichting vice-consulaat te Padang 1887 m
Oprichting consulaat te Batavia 1887/88 ...... 118
Consulaat te Batavia tot consulaat-generaal verheven
1890 j27
Consulaat te Palembang opgericht 1892/93 . . . ! ! 143
Hulp door Duitsch s.s. aan N. I. schipbreukelingen 1892 142
Oprichting vice-consulaat te Menado 1896 159
Regeling nalatenschappen van in D.-Nieuw-Guinea overleden N. I. immigranten 1896 483
Uitleveringsverdrag van 1897 488
Kabelconventie van 1901 [ 497
Duitsche onderzoekers in den Pkntentuin 1902 .... 182
Bezoek prins Adalbert van Pruisen 1904 190
Bezoek Hendrik XXXH Reuss 1906 194
Tractaat-erkenning N. V. enz. van 1907 ....... 509
Zoölogen in N. I. 1907/08 ' .202
Vlagvertoon Duitsch eskader 1908 203
Vlagvertoon Duitsch eskader 1909 . . 205



231
Bezoek Hertog Joh. Albrecht v. Mecklenhurg 1910 . . . 221
Vlagvertoon Duitsch eskader 1910 220
Beweerde actie van Duitschers op W. Java in den
wereldoorlog 33*
Onderhandelingen over draadloos station 1914 .... 241
E
Eastern Extension Tel. Go.
Concessie 1873 42
Egypte.
Hulp aan N. I. marinevaartuig verleend 1894 154
Eigendom (Industrieele —).
Internationale Conventie betr. den — van 1884. . 465/466 Regeling met Griekenland betr. den — van 1895 .... 480 Tractaat betr. behoud of herstel van door den oorlog getroffen rechten van 1920 543
Emigratie.
(Zie Bescherming.)
Engelschen.
— op Bali 1851 2
F
Fosfor.
Internationale — conventie van 1906 523
Frankrijk.
Consulair tractaat van 1855 418
Houding consul-generaal van — te Batavia 1859 .... 13
Verstrekking wetensch. materiaal aan — (1862) ... 19 Neutraliteitsproclamatie i.z. oorlog met Duitschland
1870 35*j
Hulp aan Fransch natuurkundige 1877 59
Beschermingsgeval Dillon-Corneck 1913/14 240
Bescherming van Fr. reizigers in Atjeh 1883 86
Hulp aan Fr. onderzoekers van Krakatau 1884 .... 94
Voordracht Fr. gezant te 's-Gravenhage over N. I. 1887 108
Hulp aan Fr. onderzoekers betr. aard-magnetisme 1895 156
Jitleveringsverdrag van 1895 490
Fr. onderzoekers in den Plantentuin 1902 182
Arbitrageverdrag van 1904 501
Kabelverdrag van 1904 50°
Vlagvertoon Fr. eskader 1909 205
Fransch Indo-China.
Vlagvertoon in — 1879 ■ • 6*
Zending-Groeneveldt naar — ter voorbereiding opiumregie 1890 I29» 136
Vlagvertoon in — 1911 227



232
G
Genootschap (Bataviasch —).
Hulpverleening der btl. consuls aan het — 1860 .... 17 Gezanten.
Bezoeken van Ned. — aan N. I. 1872/73 41
Gibson.
Veroordeeling van — wegens hoogverraad 1853 .... 342 Grensquaesties.
— op Noord-Borneo 1884 90
— op Noord-Borneo 1888 120
— op Noord-Borneo 1890/91 131
— op Nieuw-Guinea 1893 14$,
— op Timor 1898/99 168
— op Noord-Borneo 1901 177
— op Nieuw-Guinea 1910 224
— op Borneo 1912/13 234
— op Timor (Arbitrage 1914) 348
Griekenland.
Handels- en Scheepvaartverdrag van 1843 414
Bezoek Prins George van — 1891 133
Verklaring betr. Fabrieks- en Handelsmerken van 1895 480 Proclamatie neutraliteit in oorlog met Turkije 1897 . . 381 Groeneveldt (W. P. —).
Naar Honkong i.z. koeliewerving voor Atjeh 1876 ... 53 Naar Pr. Indo China ter voorbereiding opiumregie 1890
129, 136
Groot-Britannië.
Conventie van 1814 betreffende de overzeesche gebieden 409
Handelsverdrag van 1824 410
Handels- en Scheepvaartverdrag van 1837 412
Consulair tractaat van 1856 421
Inbezitneming door — van de Kokos- of Keelingeilanden
1857 11
Expeditie tegen ex-sultan v. Lingga 1861 278
Geschil Br. consul i.z. strandvonden 1867/68 343
Conventie betr. Sumatra 1871 447/448
Beslissing v. e. geschil betr. cons. tractaat 1874 . . . 344
Vaststelling ressort consul te Batavia 1877 365
Hulp aan Ned. mailboot 1881 75
Consulaat op Sumatra 1882 80
Bescherming van in Engeland verdwaalde Javanen 1883 87
Nisero-incident 1883/84 89
Hydrografische opnamen in N. I. 1885 99
Voorbereiding eener regeling betr. Br. Indische koelies i in N. I. 1888/94 468



233
Arbitrage iz. de „Costa Rica Packet" 1888/97 .... 347
Vestiging souvereiniteit op Nieuw-Guinea 1888 .... 95
Grensconventie betr. Borneo van 1891 474
Hulp aan voor N. I. bestemde troepen 1891 137
Hulp aan Eng. ss. door Res. v. Banka verleend 1891 139
Grensonderzoek op Nieuw-Guinea 1893 145
Grensconventie betr. Nieuw-Guinea 1895 479
Intrekking reisvergunning aan C. "Webster op Nw.
Guinea, wegens misbruik 1895/96 313
Uitleveringsverdrag van 1898 491
Hulp aan astronomische expeditie op Sumatra 1901 . . 178
Algemeen Arbitrageverdrag van 1905 503
Vlagvertoon Britsch eskader 1906 195
Zoölogen in N. L 1907/08 202
Hulp aan wetensch. exp. Nieuw-Guinea 1910 .... 223
ld. 1913 236
Houding cons.-gen. te Batavia in den wereldoorlog . . 242
Protocol betr. grens op Borneo van 1915 535
Briefwisseling over de behandeling der „Hunstrick"
1916/18 .338
Briefwisseling over de interneering van de „Marie"
1916—1919 337
Uitleveringsverdrag betr. de Gel Mal. Staten van 1920 544 Guatemala.
Consulair tractaat van 1914 536
H
Haïti.
Consulair tractaat van 1883 464
Handelsmerk.
(Zie ook Eigendom.)
Registratie v. e. Amerikaansch — op Java 1887 .... 116 Verklaring met Griekenland betr. Pabrieks- en Handelsmerken van 1895 480
Handelsstatistiek.
Conventie betr. Internationale — van 1913 532
Havens.
Openstelling — Philippijnen 1855 349
Vrije^ vaart op Bali en Lombok voor btl. schepen 1857 350
Openstelling N. I. — voor den algemeenen handel 1859 351 Vrijstelling van dokhuur te Sabang voor bevriende
oorlogsschepen 1903 388
Kustvaart voor vr.schepen van en op Stagen en Sabang
toegestaan 1907 393
„Hok Canton".
Beschermingsgeval van Eng. en Deensche onderdanen
1886 104



234
Hospitaalschepen.
Conventie betr. de — van 1904 506
Hulpverleening.
— aan A. R. Wallace 1853 6
— door btl. consuls aan Bat. Gen. 1860 ...... 17
— aan vreemde oorlogsschepen 1862 20
— aan Italiaansche natuuronderzoekers op NieuwGuinea 1872 gg
— aan Russisch natuuronderzoeker op Nieuw-Guinea 1872 39
— door Engeland aan suppletietroepen voor Atjeh bestemd 1873 4g
— aan Fransch natuurkundige 1877 ' 59
— aan gestrande suppletietroepen door Spanje 1878 64
— door Engeland aan Ned. mailboot 1881 75
— bij de ramp van Krakatau 1883 84
— aan Engelsch reiziger op Nw.-Guinea 1884 .... 91
— aan Fransche onderzoekers van Krakatau 1884 . . 94 Collecte voor — onder Chin. ingezetenen 1891 .... 138 Terbeschikkingstelling ingenieur voor de Straits 1884 '. 92
— bij scheepsrampen aan Eng., Am. en Canadeesche schepen 1887 117
— aan Eng. s.s. door Resident van Banka 1891 . . . 139
— aan voor N. I. bestemde troepen door Engeland 1891 137
— aan N. I. schipbreukelingen door Duitsch schip 1892 142
— aan de gebr. Sarasin op Celebes 1893/95 . . . . J52
— aan Am. schipbreukelingen in N. I. 1893 .... 149
— aan N. I. Marinevaartuig te Alexandrië 1894 . . . 154
— aan Eng. astronomische expeditie op Sumatra 1901 178
— aan de gebr. Sarasin op Celebes 1902/03 .... 183 Terbeschikkingstelling Waterstaatspersoneel aan Siam 1902/07 200
— aan Britsche wetensch. exp. in Nieuw-Guinea 1910 223
— aan Britsche wetensch. expeditie op Nieuw-Guinea 1913 236
Hydrografie.
Opnamen door Engeland 1885 99, 134
I
I. I. I.
Opgericht 1918 257
Invoerrechten.
(Zie Tarief.) Italië.
Handels- en Scheepvaartverdrag van 1863 437
Protocol erkenning N. V. enz. van 1868 442
Hulp aan Ital. natuuronderzoekers op Nw.-Guinea 1872 38



285
Houding consul van — te Singapore bij Atjehsch
verraad 1873 40
Consulair tractaat van 1875 453
Consulaire statistische opneming omtrent onderdanen in
N. I. 1881/82 77
Consulair agent van — te Padang 1887/88 118
Uitleveringsverdrag van 1897 487
Bezoek hertog der Abruzzen 1904/05 190
Alg. Arbitrageverdrag van 1909 517
Procl. neutraliteit in oorlog met Turkjje 1911 .... 398
J
Japan.
Vriendschaps- enz. tractaat van 1858 431
Benoeming Ned. consulair personeel in — 1859 .... 14
Betrekkingen met — naar Btl. Z. overgebracht 1862 . 23
Werving van Japanners voor het leger 1870 .... 27
Bezoek Ned. gezant in — aan N. I. 1872/73 41
Detacheering Jap. officieren bh' het leger in Atjeh 1874 51
Uitwisseling wetensch. materiaal met — 1877 .... 58
Procl. neutraliteit in oorlog met China 1894 378
Handels- en scheepvaartverdrag van 1896 486
Japannerwet 1899 386
Handhaving neutraliteit in den oorlog met Rusland
1904/05 323
Procl. neutraliteit in oorlog met Rusland 1904 .... 390
Vlagvertoon Jap. eskader 1906 195
Vlagvertoon Jap. eskader 1907 203
Consulair tractaat van 1908 508
Vlagvertoon Jap. eskader 1908 205
Rapporten Ned. gezant Tokio over tarief 1910 . . . . 222
Handels- enz. tractaat van 1912 530
Oprichting Jap.-Ned. Ver. 1912 231
Optreden cons.-gen. van — inzake Minami 1917 . . . 253
Reis ir. der telegr. naar — 1918 258
Opleiding tolken voor — 1917/1919 259, 401
Japansche Zaken.
Instelling kantoor voor — 1922 271
Justitie (Perm. Hof van Internationale —).
Protocol betr. het statuut van het — van 1920 .... 545
K
Karimoen eilanden.
Tinconcessies op de — 3
„Kim Ban An".
Prjjsvonnis inzake — 1875 345



236
Kliprecht.
— op Bali en Lombok 2
Koeliewerving-.
(Zie Bescherming'.) Koeltechniek.
Tractaat betr. Internationaal Instituut van 1920 ... 548 Kokoseilanden.
Inbezitneming door Engeland in 1857 JJ,
Krimoorlog.
Neutraliteitshandhaving in den — 1853/56 .... 8, 276
L
Landbouwinstituut.
Internationaal — te Rome van 1905 531
Leger.
Afrikanen geworven voor het N. I. ..... 7
Werving te Londen door een Ned. commissaris voor het
N. I. — 1856 10
Garnizoensoproeren 1860/61 . 277
Japanners voor het — 1870 ' [ * ' 27
Detacheering Jap. officieren bij het — in Atjeh 1874 51
Regeling militaire nalatenschappen 1876 452
Werving van Perzen voor het — 1883 ....... 85
Detacheering Jap. off. v. gez. in Atjeh 1886/87 . . 107
Detacheering N. I. off. in Burma 1886/87 107
Detacheering van Ind. off. v. gez. in Zuid-Afrika 1899 171 Liberia.
Vriendschaps- enz. tractaat van 1862 435
Uitleveringsverdrag van 1895 ' 484
Lioe-Kioe-eilanden.
Regeling met de — 1859/62 428/429
Lombok.
Engelsche handel op — 1851 1
Kliprecht op Bali en — 1851 . . . . 2
Vrije vaart voor btl. schepen op — 1857 ..... i 350
Verzoek om plaatsing van Eng. consuls op — 1870 ... 28
Politioneel optreden tegen den vorst van — 1891 . . . 305
Tariefregeling 1898 . 384
Londen.
Wereldtentoonstelling 1851 1
Internationale tentoonstelling 1862 21
Loterjjen.
Verbod van btl. geldloterijen in N. I. 1886 371
Loudon.
Mr. A. — onderhandelaar in Siam 1862 432
Gouv. Gen. — bij Atjehsch verraad 1873 ...... 40



237
M
Mapia eilanden.
Souvereiniteitsquaestie betreffende — 1897 162
Mascate.
Verklaring nopens de handelsbetrekkingen, van 1877 . . 458 Menschenroof.
(Zie Slavenüj.) Mexico.
Handels- enz. traetaat van 1899 493
Miangas.
Souvereiniteitsquaestie 1911—1915 230
Monopolie.
— voor tinexploitatie op Karimoen 3
Montenegro.
Handels- en scheepvaartverdrag van 1908 515
Mijnwezen.
Inzending ter tentoonstelling te Melbourne 1880 ... 70 Concessie voor opsporing aan vreemdeling verleend
(Timor) 1887 113
Verslag Duitsch cons.-gen. te Batavia betreffende het
— 1900 173
N
Neutraliteit.
Handhaving der — in den Krimoorlog 1853/56 ... 8
Handhaving der — in den Am. Secessieoorlog 1861/65 276
Maatregelen van — in den Am. Secessieoorlog 1861/65 352 Voorschriften in verband met de oorlogen in Zuid-
Amerika 1866 355
Proclamatie i. v. m. d. Fransch-Duitschen oorlog 1870 358
Voorschriften aan dagbladpers id 359
Dipl. briefwisseling met V. S. over de — in den Atieh-
oorlog 1873/74 48
Proclamatie Chin.-Jap. oorlog 1894 378
Proclamatie Grieksch-Turksche oorlog 1897 381
Handhaving der — in den Spaansch-Am. oorlog 1898 316
Procl. — Spaansch-Amerikaansche oorlog 1898 .... 382
Handhaving der — in den Russ.-JaD. oorlog 1904/05 323
Procl. Russ.-Jap. oorlog 1904 390
Procl. Ital.-Turksche oorlog 1911 398
Proclamaties en maatregelen Wereldoorlog 1914/18 . . 400
Handhaving der — in den Wereldoorlog 333
334, 335, 336, 337, 338, 339, 340. Nieuw-Guinea.
Hulp aan Italiaansche natuuronderzoekers op — 1872 38



238
Hulp aan Buss. natuuronderzoeker op — 1872 . 39
Vestiging der Duitsche souvereiniteit 1884 ..... 95
Doorzending telegrammen voor Duitsch — 1888 l '. . 375
Drankinvoer op — verboden 1888 . . 376
Vestiging der Engelsche souvereiniteit 1888 . . . . . 95
Politieuitoefening i.z. roof op — 1890—1920 SOI
303,304. ... oui
ld. 1921 , 3^
Grensquaestie met Engeland 1893 ......... 14&
Parelvisscherjj op de Aroe- en Papoea-eilanden 1893/94 309 Intrekking van reisvergunning op — wegens misbruik
1895/96 gjo
Regeling nalatenschappen van in Duitsch overleden
N. I. immigranten 1896 433
Britsche wetensch. expeditie 1910 ........ 223
Grensquaestie met Duitschland 1910 ........ 224
Britsche wetensch. expeditie 1913 236
„Ning Po".
Beschermende actie van Engeland i.z. de — 1873 ... 43 »Nisero".
Beschermingsgeval van Eng. onderdanen 1883—'85 . . 89 Noorwegen.
Consulair tractaat met Zweden en — van 1855 ... 420
Oprichting vice-consulaat Zw. en — te Makassar 1887 . 111
Verklaring betr. onderstand schipbreukelingen van 1911 . 525
Handels- enz. tractaat van 1912 527
O
Ontuchtige Uitgaven.
Regeling tot beteugeling der — van 1910 547
Ontwapening.
Beantwoording vragenlijst Volkenbond betr. — 1922 . . 270
Oostenrijk (-Hongarije).
Consulair tractaat met Oostenrijk van 1855 423
Handels- en Scheepvaartverdrag met O.-H. van 1867 . 440 Verstrekking wetensch. materiaal aan — 1874 .... 50 Verklaring met betrekking tot het handels- enz. verdrag van 1867, van 1886 437
Opium.
Driemjjlsgrens voor — vaartuigen 1879 368/369
Zending-Groeneveldt i.z. voorbereiding — regie 1890 . . 129
Aanhaling van — 1909 [ ' 330
Actie Ned. cons.-gen. Singapore i.z. invoering regie in
Straits 1909 . . 215
tractaat van 1912 542
Beantwoording vragenlijst-Volkenbond betr. — 1921 . 268



239
Osaka.
Tentoonstelling te — 1903 186
P
Panama.
Consulair tractaat van 1912 526
Panglongs.
Onderzoek op Bengkalis 1898 167
Reglementeering van het bedrijf der — 1898 .... 387 Parelvisscherjj.
Politioneel optreden i.z. — 1893/94 309
Parijs.
Wereldtentoonstelling te — 1855 9
Wereldtentoonstelling te — 1878 60
Internationale tentoonstelling te — 1889 122
Wereldtentoonstelling te — 1900 169
Peru.
Consulair tractaat van 1907 510
Perzië.
Vriendschaps- enz. tractaat van 1857 427
Denkbeeld van werving in — voor het leger 1883 ... 85 Philadelphia.
Wereldtentoonstelling te — 1876 52
Philippjjnen.
Openstelling havens — 1855 349
Vlagvertoon op de — 1879 67
Opsporing t.z. van menschenroof op de — gepleegd
1881/82 287
Opsporing t.z. van moord op een Nederlander op de —
1882/83 291
Bezoek mil. opperbevelhebber der — 1903 187
Rapport Ned. gezant te Washington over tarief der —
1909 218
Bezoek G. G. der — 1916 250
Portugal.
Consulair tractaat van 1856 426
Grenstractaat van 1859 430
Oprichting consulaat te Makassar 1885/86 103
Grenstractaat van 1893 476
Regeling-handelsbetrekkingen van 1894 482
Uitleveringsverdrag van 1894 485
Nota's i.z. de grensopneming op Timor van 1897 . . . 489
Grensconventie van 1904 512
Compromis i.z. grensgeschil Timor van 1913 529
Posterijen.
Rechtstreeksche postregelingen met Overzeesche Besturen 1874/84 450



240
Tractaat Alg. Postvereeniging van 1875 ... 451 Postwisselregeling met Frankrijk en Algerië 1876/77 455 N. I. postagentschappen in de Straits-Settlements 1878-^
1920 460
Projectielen (Ontplofbare).
Internationale verklaring betr. het verbod van — van
^ .1868 496
Pruisen.
Handels- en Scheepvaartverdrag van 1851 . 413 Toetreding D. staten tot id. 1871 .........443
Prqs- en buitzaken.
Judicature geregeld 1877 3gg
Q
Quarantaine.
Consulaire actie tot opheffing van — in Australië 1871 29
Instelling commissie 1907 193
Queensland.
Afwjjzing aanvraag koeliewerving voor 1874 . . 49
R
Roemenië.
Handels- en Scheepvaartverdrag van 1899 . . 494 Boode Kruis.
Internationale — conventie van 1906 518
Rusland.
Verstrekking gegevens betr. timmerhout op Java aan —
(1862)
Hulp aan Russ. natuuronderzoeker op Nw.-Guinea 1872 . 39
Oprichting vice-consulaat te Batavia 1889 .123
Bezoek Grootvorst-troonopvolger aan N. L 1891 . . . 133
Russ. onderzoekers in den Plantentuin 1902 . .... 182 Handhaving neutraliteit in den oorlog met Japan
1904/05 323
Procl. neutraliteit in oorlog met Japan 1904 . .... 390
Terugkeer troepen uit Oost Azië 1907 . . 200
Zoölogen in N. L 1907/08 202
s
Samoa-eilanden.
Emigratie van koelies naar — 1912 232
Sandwich-eilanden.
Onderhandelingen voor tractaat met de — 1855 ... 415 Sanitaire Conventie.
Opzegging — 1912 621



241
Scheepsmeting.
■ Wederkeerige erkenning van bewijzen van — in de V. S.
1878 62
Scheepvaart.
(Zie ook Havens.)
Dipl. briefwisseling over afschaffing der — rechten met
de V. S. 1886/87 106
— regeling voor Atjeh 1888 377
— verbinding met Siam bepleit 1898 166
Toelating vr. oorlogsschepen geregeld 1920 402
Commissie voor de —. wetgeving 1921 404
Secretarie (Algemeene).
— en btl. aangelegenheden 245
Seismologie.
Association Internationale van 1905 502
Serawak.
Vlagvertoon in — 1879 67*
Politieuitoefening op de grens van — 1882—1922 . . . 290
Samenwerking met bestuur — 1887 115
Uitleveringsregeling met — 1892 472/473
Servië.
Verklaring betr. handelsbetrekkingen van 1881 .... 461 Siak.
Oproer onder den Engelschman Wilson 1858 .... 274 Siam.
Expeditie tegen ex-sultan van Lingga op Tringanoe
1861 278
Betrekkingen met — naar Btl. Z. overgebracht 1862 . . 23
Vriendschaps- enz. tractaat van 1862 432
Consulair tractaat van 1867 441
Bezoek koning van — 1871 . 31
Ned. cons. actie tegen veeuitvoerverbod in — 1876/77 . 55
Uitreiking decoraties in — 1872 35
Vlagvertoon in — 1876 54
Modus-vivendi van 1877/1903 457
Vlagvertoon in — 1879/80 67
Bezoek ex-regent van — 1880 71
Tractaat betr. invoer en verkoop van geestrijke dranken
van 1883 .462
Oprichting consulaat van — te Soerabaia en vice consulaat te Batavia 1889 123
Vlagvertoon in — 1893 147
Bezoek kon. en koningin 1896 158
Terbeschikkingstelling Waterstaatspersoneel aan — 1902
/07 184
Bezoek Siameesche prins 1903 187



242
Bezoek prinsen 1908/09 ' 205
Ned. vlagvertoon bij troonsbestijging koning i910 ... 225 Slavernij.
Consulair verslag over afschaffing — in Ned. Indië 1859 15 Opsporing t.z. v. menschenroof op de Philippjjnen gepleegd 1881/82 287
Soeloe- Archipel.
Zeeroovers uit den — 1850—1900 ........ 273
Soembawa.
Eng. handel op — 1851 2
Solok.
Aanrakingen met den Sultan van — 1880 68
Spanje.
Consulair tractaat van 1866 439
Aanhouding N. I. schoener 1869 279
Hulp door — aan gestrande suppletietroepen 1878 .. . 64
Uitleveringsverdrag van 1894 477
Vestiging vice-consulaat te Soerabaia 1896 159
Quaestie betr. de Mapia-eilanden 1897 162
Proclamatie in oorlog met de V. S. 1898 382
Handhaving neutraliteit in den oorlog met de V. S.
1898 316
Souvereiniteit.
— van Nederland in den Ind. Archipel 1857 12
Vestiging der Duitsche — op N. Ouinea 1884 95
Vestiging der Engelsche — op N.-Guinea 1888 .... 95
Vestiging der Eng. — op Noord-Borneo 1888 120
Quaestie betr. de Mapia-eilanden 1897 162
Quaestie betr. Miangas 1911/15 230
Staatshotels.
Denkbeeld oprichting — 1920 261
Statistiek.
Zevende Internationale Congres voor de — 1869 ... 26
Straits-Settlements.
Bezoek Gouverneur — 1869 25
Politioneel optreden in het belang van de — 1872/73 . 280
Regeling inzake nalatenschappen 1872 446
Beschermende actie i.z. de „Ning Po" 1873 43
Handhaving uitvoerverbod naar N. I. van oorlogsbehoeften door — 1873 281
Bezoek G. G. aan Singapore 1877/78 61
N. I. postagentschappen 1878—1920 460
Tegenbezoek Gouverneur — 1878 61
Berichtgeving betr. Mohamedaansche propaganda 1881 285
Ter beschikkingstelling ingenieur voor — 1884 .... 92



243
Ned. beschermende actie te Singapore i.v. m. d. bedevaart 1887 110
Terbeschikkingstelling ingenieur voor — 1889 .... 125
Hydrogr. opname in N. I. 1891 134
Vlootbezoek bij reg. jubileum Kon. Victoria 1897 . . . 163 Regeling t. a. van koeliewerving door N. I. werkgevers
1898 383
Toezending oud archief door Bestuur — 1901 .... 179
Vlootbezoek bij kroning Eduard VTJ 1903 185
Regeling voor N. I. contractanten 1907 394, 396
Rapport Ned. cons. Penang 1909 211
Verslag Ned. cons.-gen. te Singapore 1909 213
Actie Ned. cons.-gen. i.z. invoering opiumregie Straits
1909 215
Vlagvertoon te Singapore 1911 227
Overleg met Br. vlootvoogd te Singapore tijdens wereldoorlog 242
Strandvonderij.
Beslissing v. e. geschil m. d. Br. consul te Batavia i.z.
— 1867/68 343
Suez.
Opening kanaal van — 1869 25
Tractaat betreffende het kanaal van — van 1888 . . . 469 „Sybille".
Incident met het fregat de — te Amboina ± 1855 ... 8
T
Tarief.
Dipl. briefwisseling met V. S. over — 1873/80 .... 47
Dipl. rapporten der V. S. over — 1885/86 102
— voor Lombok geregeld 1898 384
Nieuw — van invoerrechten 1907 395
Dipl. onderhandelingen i.z. — in Canada 1909 .... 214 Rapport Ned. gezant te Washington over — der Phillip-
pjjnen 1909 218
Minimumtarief voor N. I. goederen in de V. S. 1910. . 397
Rapporten Ned. gezant te Tokio over Jap. — 1910 . . 222
Telegrafie.
Internationale Telegraafconventie van 1865 454
Concessie der Eastern Extension etc. Cy. 1873 .... 42
Internationale kabel-conventie van 1884 471
Doorzending telegrammen voor Duitsch-Nieuw-Guinea
1888 . . 375
Kabelverdrag met Duitschland van 1901 497
Kabelverdrag met Frankrijk van 1904 500
Internationale Conventie betr. de Draadlooze — van 1906 519
Draadloos station voor Duitschland 1914 241
Reis ir. Van Kuyk naar Japan 1918 ........ 258



244
Tentoonstelling.
Wereldtentoonstelling te Londen (1851) i
Wereld — te Pangs (1885) ' g
Internationale — te Londen (1862) . . 21
Wereld — te Philadelphia 1876 52
Wereld — te Parh's 1878 .... 60
— te Melbourne 1880 69
— te Venetië 1881 74
Internationale — te Calcutta 1883/84 88
Internationale — te Antwerpen 1885 ..... 93
Internationale — te Melbourne 1888 ..... 122
Internationale —- te Brussel 1888 ....... 122
Internationale — te Parh's 1889 ... 122
Wereld — te Chicago 1893 148
Wereld — te Parh's 1900 169
— te Osaka 1903 186
Internationaal Rubbercongres met 1914 . 243
Koloniale — Semarang 1914 [ ' 244
Wereld — te San-Prancisco 1915 .... . . 246
Internationaal Theecongres met — 1921 .... 261
Timor (Portugeesch).
Verbod van in -en uitvoer van vuurwapenen 1877/93 . 367
Vlagvertoon op — 1880 67
Politie op de grens van — 1890—1922 .... . . . 300
Klachten tegen douane op — 1893/94 ...... 15Q
Aanraking met Bestuur van — 1896/97 ...... 160
Nota's inzake grensopneming van — 1897 489
Grensquaestie op — 1898/99 . .... 168
Grensconventie van 1904 512
Grensquaestie op — 1909/11 . 206
Compromis i.z. grensgeschil van 1913 . . . 529
Arbitrage i.z. grens met — 1914 ......... 348
Tin.
Exploitatie van — mh'nen op Karimoen 1852/55 .... 3 Toelating.
— van arme Westersche vreemdelingen 1884/85 .... 293 Circulaire id. 1887 373
— van vreemdelingen vergemakkelijkt 1922 . . 406 Tolken.
— voor het Chineesch 1853—55 5
— voor het Japansch 1917/19 259, 401
Triangulatie.
Regeling nopens uitwisseling van publicaties betreffende
— van 1877 456
Turkije.
Capitulaties 1612 en 1680 407
Consulair tractaat van 1856 . . . . 425



245
Handels- en scheepvaartverdrag van 1862 436
Dipl. verkeer met — i.z. Atjehsche afgezant te Constantinopel 1873 44
Consulaat te Batavia 1882 81
Procl. neutraliteit in oorlog met Griekenland 1897 . . . 381
Procl. neutraliteit in oorlog met Italië 1911 398
Beweerde Duitsche actie op Java in den wereldoorlog. . 336
u
Uitlevering.
— onzerzijds geweigerd 282
297, 298, 302, 312, 315, 320, 325, 326, 327.
— onzerzijds toegestaan 283
286, 288, 292, 294, 295, 296, 297, 299, 308, 310, 311, 315,
317, 318, 319, 320, 321, 322, 326, 327, 331.
— onzerzijds verkregen ■. . . . . 283
286, 288, 292, 294, 295, 296, 297, 298, 299, 306, 308, 310, 311, 317, 318, 319, 320, 321, 325, 326, 331.
— onzerzijds niet verkregen 297
299, 306, 307, 322.
— ordonnantie 1883 370
Tractaat met de V. S. van Noord Amerika van 1887 498/499 Aanvulling voor Ned. Indië v/h tractaat met België van
1889 478
Regeling met Serawak 1892 472/473
Aanvulling van het tractaat met Denemarken van 1894 . 481
Tractaat met Spanje 1894 . 477
Tractaat met Portugal van 1894 485
Tractaat met Frankrijk 1895 490
Tractaat met Liberia van 1895 484
Tractaat met Duitschland 1897 488
Tractaat met Italië van 1897 487
Tractaat met Groot-Britannië van 1898 491
Tractaat met den Zwitserschen Bond van 1898 .... 492 Werkzaamheden Ned. consuls in verband met — 1909 . 328 Tractaat met Groot-Britannië voor de Gefedereerde Maleische Staten van 1920 544
Uniebureaux.
Aandeel van N. I. in — 269
V
Venetië.
Internationale tentoonstelling op aardrjjksk. gebied te —
1881 .• • • 74
V S. van Noord-Amerika.
Consulair tractaat van 1855 417



246
Onderzoek namens de — naar de Ned. souvereiniteits-
rechten in Ned. Indië 1857
Handhaving neutraliteit in den Secessieoorlog 1861/66 276
Verstrekking wetensch. materiaal aan — 1871 ... 32
Dipl. briefwisseling met — over tarief 1873/80 . . 47
Houding consul van — bij Atjehsch verraad 1873 . 40
Verstrekking wetensch. materiaal aan — 1874 . . 50 Wederkeerige erkenning van beween van scheepsmetine
in de — 1878 62
Samenwerking op wetensch. gebied (mèteorol waarnemingen) met — 1879 65
Officieren der marine der — in N. L voor astron. waarnemingen 1880 70
Dipl. rapporten over tarief der — 1885/86 '. '. 102
Oprichting consulaat der — 1885/86 103
Brieven gezant der — over Javasuiker 1886 . '. 105 Dipl. briefwisseling over afschaffing scheepvaartrechten
v188?/87 : 106
v erstreKJang aan — van topografische gegevens 1886 101
Beschermingsgeval i.z. schutterij te Batavia 1887/88 . 119
Registratie van een handelsmerk op Java 1887 . . 116
Uitleveringsverdrag van 1887 ' 498/499
Vice- tevens deputy consul te Batavia 1887/88 '. ' 118
Verslag consul der — te Amsterdam over N. I. 1889 . 126
Consulair agentschap te Makassar 1890 127
Hulp aan Am. schipbreukelingen 1893 149
Wereldtentoonstelling te Chicago 1893 148
Procl. neutraliteit in oorlog m. Spanje 1898 . . 382
Handhaving neutraliteit in den oorlog met Spanje 1898 ' 316
Am. onderzoekers in den Plantentuin 1902 182
Bezoek opperbevelhebber der Philippjjnen 1903 . . . 187
Dipl. briefwisseling over consulair exequatur 1906 196
Zoölogen in N. I. 1907/08 202
Arbitrageverdrag van 1908 ■ ... 514
Vlagvertoon bij feesten te San-Francisco 1909 . . . . 217
Minimumtarief voor N. L goederen in de V. S. 1910 . . 397
Souvereiniteitsquaestie Miangas 1911/15 230
Wereldtentoonstelling te San-Francisco 1915 '. '. . , '. 246
Briefwisseling over de Djambiconcessies 1919/20 . 263
Conferentie te Washington 1921/22 . 546
Vestiging.
(Zie Toelating.)
Vlagvertoon.
— te Djeddah 1869 . . . 25
— in Siam 1869 ' ' " 25
— bh' opening Suezkanaal 1869 . . . 25
— in Australië 1871 30



247
— in Siam 1876 54
— te Djeddah 1877 56
— te Djeddah 1879 66
— op Br. Noord Borneo, de Philippjjnen, in Siam, IndoChina, Djeddah, Port.-Timor en Australië 1879/80 ... 67
— op Br. Noord-Borneo 1881 i 76
— te Djeddah 1885/86 100
— te Djeddah 1892 140
— in Siam 1893 147
— in het Verre Oosten, de Philippjjnen en Singapore 1897 163
— in Zuid-Afrika 1899 170
— in Australië ter gelegenheid van de Federatie 1901 . 175
— te Singapore bjj kroning Eduard VII 1903 .... 185 — Britsch eskader 1906 195
— Japansch eskader 1906 195
Japansch eskader 1907 . . . . 203
— Duitsch eskader 1908 203
— Japansch eskader 1908 205
— Duitsch eskader 1909 205
— Fransch oorlogsschip 1909 205
— in het Verre Oosten 1909 209
— bjj de feesten te San Francisco 1909 217
— in Australië 1910 . ".' 225
— Duitsch eskader 1910 220
— in Siam bjj troonsbestijging van den koning 1910 . . 225
— te Saigon 1911 227
— te Shanghai 1911 228
— te Singapore t. g. van de kroning van Ge«rge V 1911 227
Volkenbond.
— Verdrag van 1919 539
Nederlanders in — commissies 1920/21 541
Registratie van verdragen e. a. overeenkomsten bij den
— .1920/22 540
Beantwoording vragenlijsten van den — voor N. I.
1921/22 . . „•/ 268, 270
Volksraad.
— vertegenwoordigd op de Internationale Parlementaire Conferentie 1922 272
Vredesconferentie.
Verklaringen en Conventie der Eerste — van 1899 . . 495
Conventies der Tweede — van 1907 516
w
Washington.
(Zie V. S.)



248
Werving.
(Zie Leger.) Wit (Mr. J. K. de —).
Ned. cons.-gen. in Japan 1859 14
z
Zeerecht.
Declaratie van 1856 507
Zeeroof.
Tegengang van — 1850—1900 . . . * 273
— door Chineezen 1860 275
Strafbepalingen tegen — 1876 363, 364
Zweden.
Scheepvaart- enz. verdrag van 1847 513
Consulaire tractaat met —^gn Noorwegen van 1855 . . 420
Declaratie betr. de kustvaart van 1856 419
Oprichting vice-consulaat Zw. en Noorwegen te Makassar
1887 111
Verklaring betr. onderstand schipbreukelingen van 1913 528 Zwitserland (Zwitsersche Bond).
Consulair tractaat van 1863 433
Vriendschaps- enz. tractaat van 1875 459
Hulp aan de gebr. Sarasin op Celebes 1893/95 en 1902/03
152, 183
Uitleveringstractaat van 1898 492



STELLINGEN.
L
De grondgedachte van art. 2 van het statuut van het Permanente Hof van Internationale Justitie (N. S. 1921 : 1049,1. S. : 728) strijdt met die van lid 1, 2 en 3 van art. 31 van dat statuut.
II.
Bij weigering van den Nederlandschen ambtenaar. van den burgerlijken stand om een huwelijk van vreemdelingen te voltrekken, op grond van ongenoegzaamheid der overgelegde stukken en verklaringen, kunnen deze vreemdelingen de uitspraak van de arrondissements-rechtbank inroepen, op de wijze als in art. 129 B. W. voor Nederlanders is bepaald.
III.
Ten onrechte laat art. 377 B. W. onder de daar genoemde gronden, waarop de onderhoudsverplichting vervalt, echtscheiding onvermeld.



rv.
Voor het geldende Nederlandsche staatsrecht heeft de onderscheiding in incompatibilités constitutionnelles en incompatibilités légales geenen zin.
V.
De meening van Simons, dat de niet-strafbaarheid bij noodtoestand, noodweer, wettelijk voorschrift en ambtelijk bevel zoude berusten op het ontbreken van het element onrechtmatigheid, is onjuist.
Genoemde toestanden laten het delict in stand; zij zjjn te beschouwen als faits d'excuse.
VI.
Ontoerekeningsvatbaarheid is geen fait d'excuse, doch beteekent het ontbreken van een element van het delict.
VJI.
De Europeesche suikerindustrie op Java oefent op de economische omstandigheden der inlandsche bevolking een overwegend gunstigen invloed uit.