BROCHURES






DE RIEKDOM
VAN DE
GRUNNEGER TOAL
DEUR
K. TER LAAN
ERVEN B. VAN DER KAMP — GRONINGEN l 1924 8






DE RIEKDOM VAN DE GRUNNEGER TOAL






DE RIEKDOM
VAN DE
GRUNNEGER TOAL
DEUR
K. T€R LAAN
ERVEN B. VAN DER KAMP — GRONINGEN 1924






I. Grunnegerlaand was vrouger Vraislaand.
De mainste Grunnegers hebben nooit waiten, dat ze in öl tieden Vraizen west hebben. In tóch is dat nog nait ainmoal zo boeten gewoon laank leden. In 't joar 1400, joa misschain in 1500 nog, wör der zuver Vrais sproken, net zo goud as nou tegensworeg nog in Vraisland zulm, in 't Westerketaaier, Hunzingo, Fivelgo, t Wöld, 't Oldamt in Raaiderlaand, dat is in wied genog 't grootste dail van de provincie.
In nou is 't zowied hïn komen, dat wie de Vraizen nait ainmoal meer verstoan kinnen. Hou kin zowat gebeuren ? In hou kin dat zo gauw gebeuren ? Van 't is wel 'n haile rek, vairhonderd of viefhonderd joar, mor in de historie betaikent dat toch nait zoveul as t eerst wel liekt. In 't is zo grondeg veraanderd, dat wied genog de mainste Grunnegers mainen. dat wie 'n aander ras binnen as de Vraizen.
Dat kin van zulf nait zo wezen. Der het nooit 'n tied west dat de Vraizen tou ons provincie oetdreven binnen; wie binnen heur noakomelingen. Mor wie hebben in de loop van de tieden 'n aander toal aannomen. Wie binnen Vraizen, dij Saksies proaten.
't Grunneger dialekt is gain Vraize toal, liet ter



6
niks van. Wie proaten zo wat as de Drïnten in as de Munsterlanders wieder op.
Nou is 't ook in de geschiedenis bekïnd, dat Stad Grunnen van ölds tou Drïnt heurde, in dat ze in Stad nooit aans as Drlnts proat hebben. Zo was 't ook in de streek langs de Hondsrog, in Helpen, Hoaren, Glimmen, Onnen in dij kontraainen. En zo was 't ook vrijkrek mit Westerwöl. De Veenkelonies bestonden in dij tieden nog nait.
Zol 't nou van Stad komen wezen, dat onze veurölders heur aigen Vraize toal óflegd hebben in begund binnen, om 'n aandermans toal over te nemen ?
Zo dlnkt professor Huizinga der over. Hai het in 't tiedschrift „Driemaandelijksche Bladen" van 't joar 1914 der 'n mooi in 'n knap artikel over schreven. „Hoe verloren de Groningsche Ommelanden hun oorspronkelijk Friesch karakter?" staait ter boven, bie ieder boukhandel kïnje 't bestellen, 't Is boetengewoon de muite weerd.
Perfester toont dudelk genog aan, dat Stad 'n hail bult te zeggen kreeg in de Ommelanden. Mor hai zegt zulf ook al, dat dit nog gain reden is, dat t vólk van 't laand nou ook de toal van de Stad noaproat. Twieveln en vroagen is doarom vrij.
Der is tegensworig nog veul meer verband tussen Stad in Laand as ter vrouger ooit was. Wie komen Dingsdoags in Stad in op aander doagen ook nog wel. In din heur wie dat ze doar zeggen van dou in ze mainen doe; ze zeggen



7
kwaddien in dubbeldien as 't 'n kwattje in 'n dubbeltje is; in als ze Vair mainen, din zeggen ze verre. In as wie din 's oavends weer bie ons in 't loug binnen, zeg wie din ook van dou, van kwaddien, in van vérre ?
Nooit ja. Mlnsken zollen dïnken, dat wie haalf seupel wazzen.
In hier gaait 't din nog mor over 'n poar woorden, dij aanders oetsproken wórden! Bovendat, as wie in ons tied in Stad komen, din mag wie der geern wezen; wie binnen der as kind van hoes, zo te reken, 't Is ons Stad ook ja mit. Dit was vrouger nou juust nait persies zo. De Ommelanders van ons veurgeslacht wazzen eerder vijanden als vrunden van de Stad, dij hou laanger hou meer de boas speulen wol. Oet vrundschop hebben ze zeker de Stadse toal nait overnomen.
In hou is 't din mit Oost-Vraisland ? Doar lag gain grode Stad Grunnen achter, in de OostVraizen wazzen nóg eerder heur Vraize toal kwiet as wie; stellig in 't joar 1400 al, zegt profester zulm. Oost-Vraislaand het ja niks gain Vrais meer as de noam allain As wie der komen, huif wie ons toal nait te veraanderen in gain Hoogduuts pebaaiern ook; ze verstoan ons zó wel.
Joa, nóg wieder op. Hou is 't in Bremen goan? De Vraize toal gong zeker zo wied óf nóg wieder. In Bremen is weer gain Vraize Stad, mor as ie gewoon plat-Grunnegers proaten, kinnen ze joe der zo verstoan.



8
't Zat hom ook nait allain in Stad, zegt prof. Huizinga. Der binnen ook 'n bult Drïnten in aander Saksen bie ons introkken, t eerste in 't mainste in Hunzingo, veul meer as in 't Oldambt. 't Zei wel zo wezen; de noamen, dij perfester opgeft, wiezen 't ook wel dudelk oet. Moar klnje nou begriepen, dat 't nije volk, dat tussen de ól bevolken intrekt, dat dat boas wordt? Ik wil best leuven, dat ter Drïnten wazzen, dij laiver op de kiaai van Hunzingo wonen wollen as op heur aigen zandbulten, mor dat ter zóveul in kwammen?
't Is 'n roadsel; 't leste woord is ter nog nait over sproken.
Mor in ieder gevaal, 't is zo; bie ons net zo goud as in Oost-Vraislaand tot aan Bremen tou; de Vraizen hebben t verloren, de Saksen hebben 't wonnen, in 't staait nog nait stil.
Aan Prof. Huizinga 'n woord van daank, dat e pebaaierd het om tot noader oetleg te komen.
II. Wat ter van 't Vrais nog over is.
Men zol zeggen, dat ter nóg hier en doar vrij wat overbleven wezen zol van de veurólderlieke toal, dij ook ja zo riek en zo mooi was, zo. as wie 't in 't Boerenvrais nog aal doage heuren kinnen.
Toch is 't aansom. 't Is net of de olie toal mit opzet oetmoord is. Din haar 't nait aans wezen hufd.
Wat ter nog van over is, dat binnen:



9
a. de noamen van jonges en wichter, de veurnoamen. Gain wonder ook. Van zo as joen voader hait of haiten het, zo hait joen oldste zeun weer. In van dij Vraize veurnoamen binnen der nóg n hail pózzie:
Tjapke, Remke, Here, Ezze, Gerke, Nane, Frikke, Lubbe, Wóbbe, Rïnze, Hiltje, Luutje, Eppe. Dij n beetje modern is, zegt nou: Tjapko, Remko, Hero; zo apmoal mit 'n o, dat heurt zok ja veul mooier.
Mit vraauwlunoamen is 't net zo : Taalje, Remke, Biefke, Baike, Rlnske, Naantje, Geze, Witske, Lum, Sapke, Hil. 't Is zunde, dat dij ól noamen nait beter in eren hólden wórden; de wichter haiten nou op zien Hóllands óf nóg mooier op zien Frans van Leonora in Henriëtte in zo. Of tegensworeg nog veul nuverder op zien Ingels: Willy, Eddy in Dikkie. Dat leste begriepen wie Grunnegers ook ja haile best.
Mooie kindqr hebben mooie noamen, mor 't ól karakter is ter veur goud oet.
b. Der bin nog 'n poar woorden meer, dij oet 't ól Vrais over bleven, in dij ieder in aine nou nóg kin. Zo t woord mem, 't Vraize woord veur Moeke. Dat is ter nóg, moar .... allain in de kindertaol. Zo gaauw as de lutje bunsels goud proaten kinnen, din leren ze 't weer óf.
Joa, 't is wóar: ook de groten bruken 't woord nóg wel. As ter ain flink aanpakken mout, mor t is nait veel deegs wat e dut, din zeg wie:



10
hai dut 't mit mems haand. Dat is zo minachtend. Nee, 't woord is nait veuroetgoan.
Zo as Mem 't mooiste woord is veur 'n mlnsk, zo is 'n hiender de noam veur 't edelste daier. Zo is 't in 't Vrais ook; mor din zeg wie gain hiender; din is 't bie ons 'n peerd. 'n Hiender is bie ons aaltied 'n dl hiender, ook nait veul deegs meer. As 't stumper veur woagen löpt, loaten kwoajongs aan zien boas 'n öl porrevilder zain, in din moaken ze dat ze haard vot komen.
Zo gongen de mooiste woorden achteroet, allerdeegs dij stok öf wat, dij 't .levend ter nog örred hebben.
Prof. Huizinga het wel geliek, dat 'ter 'n bult verloren is. Of wie der niks veur weer kregen hebben; öf wie dor in prozaïsch worden binnen, zo as de perfester óók vertelt, doar zèvve 't wel noader over hebben.
Allicht vaalt t nóg *n beetje tou.
III. 't Kerakter van 't Grunnegers.
Zoo n woord als porrevilder vëur 'n ól mes is ter 'n veurbeeld van, dat de Grunneger toal zien aigen humor het. Van dij grappege vergeliekens binnen der ja in overvloud. 'n Man mit 'n beetje ronde rog hait 'n boogkamnet. Ain dij wat hail moager is, dij mit knienen deur troalies vret, dat is 'n spitlikker : 'n aander krigt 't vlaais, dat aan 't spit broaden wör, in hai mog 't spit ófslikken. Ain dij staail op löpt mit kóp hoog in de wind, is



11
'n steernkieker, in ain dij onder de klep van de pet weg glopt in nait opkieken duurt, dat is 'n hounderdaif.
Der is gain ïnne aan. Ain het *t zo drök as dl rèbben oeur Poaske; aander is zo löi as 'n bakkersmot. Gounent kinnen heur waark ai 'n oakster 't huppen; aandern staait 't net zo fleeg as 'n mot 't haspeln. Of 't mooi liekt, dat 'n boerenwicht aarms het as poaskestoeten in bainen as woagentoeten? In aals gevaal is 't 'n taiken van gezondhaid in beter as wangen as 'n a-b-bouk.
Zo klnje wel weer deurgoan aan mörnvroug tou. In houveel sprekwoorden hebben wie nait! Aigen sprekwoorden. De Hollander zegt: „De appel valt gemeenlik niet verre van de stam". Wie zeggen nog korter :
Blaauw doeven, blaauw jongen!
Op zien Hóllands hait het: Men moet zich schikken naar de omstandigheden. Hou moaken wie dat ook? Hou stiller, hou beter, haar t' dl vief zegd, in dou zat ze mit 'tgat in de brannekkels.
Ja, aal dij sprekwoorden wórden nait apmoal aanleerd op 'n jongedoameskostschoul, doar ze 'tjuooren leren, 't Gaait wel es wat recht op de man óf. Mor ook din stoa je nog voak verwonderd over de geesteghaid dij der in de vólkstoal is. As 'n jonk dair wat aal te wild of weelderg is, din sprekt 'n Hollander van „warm bloed", wie zeggen : vlam slagt heur tou 't buusgat oet.
Och, zegt 'n aander, dij de wereld zain het in



12
om Leerms komen is : 't komt terecht, 't Is zo moes as mouer, aaltemoal 'n staart in twij oren. Ie mouten bedïnken : Wat bid is, neult geern. Mor Wat jonk is, speult geern.
Ain van onze mooiste Grunneger sprekwoorden is: Aander lu bih óók lu.
Mor bin ook ja genog, dij allain om zok zulr dïnken. Dij zeggen net als dat wicht van 't Kenoal: Wat goan mie aander wichter aan, as ik mor 'n jong heb !
Nog het ze mor haalf schuld, van dij mit 't blode gat staait mout zain, dat e wat om hakken krigt Mor 't kin toch ook te slim worden. Houvoak gebeurt 't nait, ook bie ons in 't laand, dat de laifde pas komt, as de pertijen eerst oareg sekuur wogen binnen. Is 't din zo wied, dat t kloar komt, din kin je oet de volksmond heuren : Is 't nait weer zo ? De duoel schit ook aaltied op de dikste bulten l
Sprekwoorden : doezend is mor ain. Vergeliekens, beelden, humor, schaarpte, alles is ter in. Wie hebben 'n nije toal aanleerd, in aan de olie hèvve 'n bult verloren. Mor dij nije hèvve din ook goud leerd; hai is ons haildal aigen worden.
In wat is nou 't kerakter van dij toal? „Kort in krachteg", zee 'n Grunneger. Ja, omdat e zulf zo was. Mor ik heb ook wel ól revelders heurd, dij 'n haile oavend aan zatten te zemeln in ain taim deur.
„Roeg in raauw is 't Grunnegers . 't Was 'n Hóllander, dij 't zee. Och joa, zo zeggen sommege



13
Fransen van 't haile Hollands, 't Heurt wat vremd, as ie aan aander klanken gewoon binnen.
Nee, zo koomve der nait. 't Grunnegers is net persies as aal aander toalen in de wereld : 't is kort in krachteg bie dij van aanpakken waiten; 't is roeg in raauw, as ter volk bie "t pad löpt te vluiken in te pandiezen. 't Is zaacht, as ter zaachthaid is in joen gemoud, in 't is laif, as ie zulf ook laif binnen. Mor dat aigenste Grunnegers kin joe ook alleriezelkst haard in de oren klinken, benoam as ie 't ter noa moakt hebben. Aal dij dingen, dat hangt ter mor van öf wel 't zegt in wel 't aanheurt. Mor wat wel bewezen is, dat is dat ons Grunneger toal net zo riek is as aander toalen. Ales wat ter in 't leven veurkomt, kïnve der in oetdrokken, ale eerns in ale gekhaid.
Gekhaid: wat mout 'n smeder nait heuren ? Omdat e nait tegen 't boerenvolk eten kon, laachten ze hom nog oet op koop tou en zeden: Stumper het mor ain daarm!
In vrouger tied was 't nog slimmer: dou kregen kinder 'n schilder mit oet schoul, in doar ston 'n balans op. Aan ain aarm hong 'n bok, aan aander trokken 'n hail troep spitlikkèrs. .Doar kon je op zain hou woar dat 't sprekwoord was: „ negentnegenteg snieders trekken tegen ain dooie segebok.'
Kinder leren nou beter op schoul, in meesters binnen ja voak zulf ook nait hail staark. Mor



14
boeren zeggen toch nog: Bie gebrek aan volle wordt 'n snieder kerkvoogd.
In wat zeggen boeren ook nait van 'n koster I Joa, allerdeegs van 'n pestoor, zo as doomnee ja voak nog hait. Zo is ter 'n riemke, doar mouten ze 't aalbaident tougelieks ontgelden:
t Gaait 'n pestoor en 'n koster Net as 'n hond : Baaident verdainen ze De kóst mit de mond.
Is ook zo: ze aarbaiden ja nait.
IV. De Boer.
Ain biezundere karaktertrek van de Grunneger toal is, dat de boeren in de landbaauw der zoo'n veurnoame ploats innemen. Boeren binnen de boazen van 't laand, in dat waiten ze ook wel. As n Hóllander zegt: „ere, wie ere toekomt", wie moaken dat zo: Boer in hörn van heerd! In din is 't nog nait mooi genog: mout 'n boer ook nóg niks in 't vinster zitten!
De boeren scheren de aandern voak de gek aan. Mor ze kriegen heur pózzie ook wel weer. In Westerwöl zeggen de börgers:
As 'n boer 'n hïnne et, Din wai'k, Din is öf de boer, Of de hïnne is zaïk



15
Doar binnen ze ook licht wat zuneg. Mor bie aandern kin je heuren als „scheldverske":
Boer kikt zoer,
Kikt om hörn van hut,
Of 't vólk ook wat dut ....
Of ook, as 't zummer in mooi weer is:
Mooi weer in laange doagen:
Nou kin de boer zien vólk weer ploagen!
Hou 'n meroakel bult sprekwoorden der nait van 't hoerenbedrief öfkomsteg binnen, dat klnje hail nait leuven. In mooien, dat ter bie binnen! As lu goud mit 'n kander overain komen, din zegt de ain van d'aander: ik kin mit hom aiden en ploagen.
Mor 't kin gebeuren, dat ain 't gat tegen duzzelboom aansmit, zo as de onwillege peerden doun.
Is 't nog slimmer, din zit 't op zien gat. Zo is 't ook ja mit 'n ól peerd, dat haildal nait meer wil. Misschain kin e ook ja nait meer; hai let zok valen. In doar zit e op zien achterlnne ....
't Kin gebeuren, dat e aal te slap in de rog is in dat e haildal nait meer overïnne kin. Dat kin ja mit zoaken ook zo wezen, in 't is nait van t beste, as ze van joe zeggen: hai is kruuslam.
Dat ktnje nait zeggen van 'n jongkerel, dij op vrijersvouten gaait; den is 't net andersom; dij is zo moudeg as 'n peerd van 'n daalder.
Mor hai mout toch oppazen, dat e zok nait



16
verkikt. Wichter, dij bie 't pad lopen te wilstern, dij geern veldjen maggen, dat binnen de besten nait: Beste peerden mouten op staal zocht wórden.
In 't het minnegain beraauwd, dat e van te veuren nait beter oetkeken het, Wel dat e 't helster ófstreek.
Dat binnen nou 'n poar oetdrokkens over peerden. Ieder van ons kin bedïnken : As ie 'n peerd kriegen willen, mout je hom nait eerst mit 't helster tegen kóp aan haauwgen. In as t neudeg is, zei ieder van ons man ook wel op peerd zetten.
't Peerd is 't vernoamste, mor
de kou
dut net zo goud mit in 't boerenspul. Zo ook weer in ons toal. Wie mouten nooit zo wied hln komen, dat kinder tegen ons zeggen: kou is vergeten, dat e kaalf west het. Loat de jongelu mor gerust aan heur zulf over; ze redden 't best mit mekoar: '/ kaalf mout oet zien noatuur dansen.
Is 'n jonk wicht 't kaalf, din is de mouder de kou. 't Komt op heur aan in de hoeshöllen. Zai mout flink wezen, in gain dwoaze dingen doun: wat helpt 't, as kou 'n emmer vol melk geft, in hai schopt 't Weer om ?
Dat kïnje van 'n man ook net zo goud zeggen: zo sekuur kin men dat bie 'n sprekwoord nait nemen. Zo wait elk in ain, wat 'n schoemze kou is, ain dij nait in 't laand blieven wil, al het e ook nóg zoo n dikke bungel aan. In toch zei ie nooit



17
van 'n vraauw heuren, dat 't 'n dikke schoemerd ia. Dat is meer 'n mannelk veurrecht. .
Aansom kin 't nog eerder. Van der bin wèl vraauwlu, doar ze van zeggen duren : zai hel 'n bolbred veur!
Mor loat dat din wezen zo as 't wil, in aals gevaal is dit 'n hail verstandeg in verzichteg sprekwoord :
vrij joen noabers dóchter in koop joen noabers kou, din wait je, wat je kriegen.
Mor genog over kóien in peerden. Der is toch gain Inne aan.
De haile boerderij levert zien aandail in aalderhande zegswiezen, sprekwoorden in vergeliekens; is wel gain ain toal, dij dat zo mooi het. 't Hollands zit vol van de schepen, in de zee, in de zeevoart; nog veul meer hebben wie van 't laand in van 't vij, tot aan de öl rèbben, de hounder, tou, in van de boeren. Wie hebben van de landbaauw allain veul meer as van aal de aander affeeren mit mekoar. 't Haile minskelieke levent kin der wel in beschreven worden :
Gounent kriegen 't haalsboog vroug aan en trekken 't nooit weer oet. Aandern moaken in heur haile levent ook nóg gain string stief.
Minnegain kin 't nait helpen, dat e mit aal zien kraben in knooien tóch nóg aan de winakker komt. Mor paardij zetten 't ter ook ja deur, dat ie gain spaik in 't rad zain kinnen. Zoks binnen



18
der in 't Grunnegerlaand ook wel, mor mainsten van ons holden der toch meer van, dat ze op tied kóp deur 't helster kriegen. Din hebben ze ook ja beter bonen op beun as verschimmelde graauwaarten I
V. Volkspoëzie.
't Vólk höldt van aal dij vergeliekens in van aal dij beelden.
Dat is ook poëzie; as ter gain geest of geesteghaid in 'n volk zit, komt ter niks van terecht. Mor der is veul in veul meer. Houveul riemkes binder nait, houveul verskes, houveul laidjes!
't Is aans stoer genog veur de Grunneger volkspoëzie. Meester op schoul leert gain ain van dij verskes aan de kinder, ook de aldermooisten nóg nait. Sommege -meesters kinnen ze zulf nait, al wórdt dat aal 'n bult beter; aandern hoalen de neus ter veur op in heur onverstand. Der ston ook ja nooit niks van in heur studiebouken over Nederlandse Toal, ontleden, aalgebra in zo. Ook haren ze der nooit gain opstel over. Ze lezen Hollandse letterkunde, Hollandse verzen, hail mooien voak, dat is zeker woar. Mor mouten wie doarom in ons aigen streek ons aigen toal vergeten? Wie willen 't Hollands eren. Mor 't Grunnegers nooit verleren.
Zo de meesters, zo de kinder. Wat doun dij, as ze wat groter worden? Din zingen ze stroatdeuntjes van
„Hou er de moed maar in",



19
dat hier in stad op 'n Achtentwintegsten 't ainegste was, dat ik heurd heb. Ieder joar is ter zo 'n nije dreun oet Amsterdam.
In op 't laand, as 't maark is of iesfeest of bie aander „gelegenheden", wat wordt doar zongen? Doar hebben de jonges in wichter ook voak van dij Hollandse verzen, woar ook gain ain van wait, woar ze vandoan komen. Binnen gounent, dij der haile schriefbouken vol van hebben, hou romantiser hou mooier.
Ieder kin van: „Lieve Schipper, vaar mij over"; t löpt ook hail mooi öf. In wat is dat din nait aalgemain:
Daar achter in die velden Daar staat er een herenhuis; Daar gingen alle drie uit wandelen En dat is er voorwaar een kruis.
De eerste was mijn broeder,
De tweede mijn zoetlief,
De derde hoef ik niet te noemen,
Want die schreef mij brief op brief.
Toen ging ik naar mijn moeder: „Geef mij een goede raad." — „„Sla twee bruin ogen naar beneden, Als er een jonkman voor/je staat.""
„Ach moeder, lieve moeder, Die raad bevalt mij niet goed; Geef mij maar vijftienhonderd gulden En de helft van mijn vaders goed."



20
— „Die vijftienhonderd gulden. Waar mogen die wel zijn? Die heeft je vader ja verdronken In jenever en brandewijn."
„Heeft mijn vader die verdronken ' In jenever en brandewijn, Dan mogen wij de goeie God wel danken, Dat er zoveel mooie meisjes zijn.
Dit is wel gain Grunnegers, mor 't is zo aigen bie ons, dat ik 't hier opschreven heb. 't Staait ook, 'n beetje aanders, in de „Driemaandelijksche Bladen", 13de Joargang. Doar klnje nog meer vinden: „Ik heb gespeeld al met mijnheer de graaf"; „Een jongeling van achttien jaren" ; „Hoe helder de zon en hoe duister de maan"; „Ik ben door het Groenlandsstraatje", in nog aandern.
Wazzen nog veul meer. Ain van de allermooisten dat is:
Moeder, ik kom u een woordje gaan spreken: Wat is toch het huwelijk?
Met 'n hail dudelik lijk oet te spreken. In din van zulf van: „Daar. was laatst een meisje loos"; van „Colijn, een brave boerenzoon"; van „Toen ik op Neerlands bergen stond '.
Zongen wordt er genog, mor 't Grunnegers het 't ter stoer mit; dat is te begriepen.
Toch is ter ook nog Grunnegers genog over, wie maggen din zo dor in zo „prozaisch" wezen as Perfester zegd het. 't Vaalt nog 'n beetje tou,



21
as ie mor eerst waiten, wat ter is, in hou 't ter bie ons heergaat.
VI. Riemkes, verskes, deuntjes in laiden.
Ik zal mor mit de allerainvoudegsten begunnen. t Is meer te doun, om aan te duden, wat ter zo aal is. Doarom ook van ieder soort nait meer as ain veurbeeld. Der binnen van sommegen nait zo hail veul meer over öf loat ik Iaiver zeggen: nait zo hail veul meer aan ieder in ain beklnd ; van aander en binnen der nog genog. Mor in aals gevaal, as ter onder de lezers in laifhebbers gounent binnen, dij nog van dizze of aander verskes kinnen, dij worden verzocht ze aan mie op te sturen. Din komen ze in 't Woordenbouk of aans in 't Laidebouk, veuraai als ter muziek bie is öf as de wieze nog bekïnd is.
De ainvoudegste riemkes binnen
I - de Scheldverskes. Dat binnen ook ja kinderriemkes: a. Op daaiern.
Zo is wied in zied beklnd 't verske op de aaiberd:
Aaiberd, aaiberd, laankbain,
Het zien voader öf mouder nooit zain,
Zien voader is dood, zien mouder is dood,
Kienderkes roupen om botter en brood;
Botter en brood is achter diek,
O wat wörden zien kienderkes riek!



22
Overaal zingen kinder 't weer 'n beetje aanders. (Zai Laandjebloumen, blz 15).
b. Op üeurnoamen.
Derk gong noa kerk tou Mit pet op 't ain oor, Hai keek noa mooi wichter Mor nait noa pestoor.
Zo op Jan in Pait in Kloas, Berend, Eitje, Antonie, Hinderk, op ieder in ain, wichter zo goud as jonges. (Zai 't Woordenbouk).
c. Op dorpen.
Nijzielster katten
Springen over de latten,
Springen over de hoezen,
Vangen de moezen,
Bie honderd en doezend,
Bakken ze in de pan,
Moaken er 'n lekker moaltje van.
d. Op de ambachten.
Wever, wever, wip-op-'t stel,
Wait nait, wat e weven zei;
Weeft sie-dit, weeft sie-dat,
Weeft zien wief 'n hemd veur 't gat.
De wever is overal verdwenen oet de dorpen, mor vrouger was 't ain van de mooiste afferen. Moar ook de schipper, de smid in aandern hebben heur laidje. Van de boeren stoan der boven al 'n paar.



23
. . ■ 2 . Leugenlaidjes. Doar binnen der lang zoveul nait van, 'n Grunneger dlnkt al gaauw, dat 't wat kinderachteg is. Mor juust deur de kinder hewe der toch 'n stok of wat van bewoard:
Wèl gaait mit mie rieden ?
't Gaait noa bakker Dieden.
Dou 'k bie bakker Dieden kwam,
Road es wat ik doar vernam:
't Kaalfke zat bie 't vuur in spon,
*t Hondje lag in waige in zong,
Poessie wosk de schuddels,
De fleddermoes dij veegde 't hoes
Mit twij vergulde vleugeltjes:
Binnen dat gain dikke leugentjes?
Mor zei ik nog es laigen
Zo haard as ik mor kan?
De bakker dij kin vlaigen
Mit d oven achteren.
Ik zag twij grieze kraaien,
Dij stonden in 't laand te maaien;
Ik zag twij swaarde roaven,
Dij stonden in sloot te groaven:
Ik zag twij musken veur de ploug:
Is de leugen nou nait groot genoug?
[Grootvoaders deuntje, as e zien klaainkinder op knij rieden luit. Noordbrouk.]
3°. Roadsels. Is dat ook al poëzie ? Och, bedlnkt joe es even:
Achter in mien voaders hof, Doar staait 'n boom mit kralen; Dij aal dij kralen tellen kin, Dat is de boas van alen.



24
Ook binnen der hail olderwetsen bie: Boer, mag 'k joen rikkerak lainen? 'k Wol toezemoes hoalen, eerdat striedewied komt.
Dat de rikkerak. de woagen is, in toezemoes 't heu, dat ja in toeze zit, dat kinnen de kinner wel begriepen. Mor striedewied? Dat is ain, dij wied strieden kin; strieden hier nóg mit de olie betaikenis van stappen. Striedewied is de regenbui. Zo binnen der meer roadsels oet 't boerenleven: Twij roege roepen Kwammen 't laand langs kroepen; Vaier holten hïnnen Kwammen 't laands langs stïnnen; Mit 'n opzet, mit 'n toubred, Mit 'n oepgat in 'n poepgat, Mit 'n poal aan 't gat, Roa roa wat ding is dat? Dit is de boerenwoagen om koren in te hoalen, mor wat is din 'n toubred, in wat is 'n oepgat?
Roadsels, Grunnegers, dij de Hollanders nait hebben, binnen der in over- en overvloud. In 't woordenbouk heb ik meer as sesteg opnomen, in ik wil nog wel meer hebben.
4°. Brulöf slaid j es. Ja, wazzen doar ook nog mor zoveul van! Vrouger wazzen der zokke mooien:
't Is mooi weer, in 't blift mooi weer, 't Stóf vlogt over haaide, Mörn willen wie winkop holden, Van Evert in Eitje baaide.



25
5 . Waigelaidjes.
Dij komen ja van zulf noa de brulöfsverskes. Doar bin weer hail mooien bie. Mor der is nog mor n onneuzel klaain beetje van onderzocht in optaikend. Hier is ain, dat meer veur de man is as veur 't lutje potje:
a.
In as het regent, din vaalt ter nat, Din gaait mien man nait noa de stad, Mien man is in hoes, mien man blift in hoes, Mien alderlaiste man.
[Höl die stil, wief!]
b.
Mag ik din nait zingen wat ik wil,
Hou krieg ik din mien kindje stil ?
Mien man is- in hoes, mien man blift in hoes,
Mien alderlaiste man.
[Van zulf is e in hörn van heerd bleven.]
6 . Knijlaidjes.
Nou duurt 't mor even meer óf de lutje laiverd zit bie moeke op schoot of bie grootmouder. Of bie voai te pittjerieden op knij of te hökkebökken. Wel schrift es ale laidjes op, dij der din zongen worden ? Ain is ter hier.
Kaam botter dikke stokken,
't Zei wel lokken,
't Zei wel goan,
Kaarn böttern is al doan:
Zoepen in tien, botter in 't vat.
Stuur 't noa stad;
't Kost wel 'n oortje in 'n boeskoolblad.



26
7°. Ki n d er 1 ai d j e s bie 't speulen.
Doar is haildal nog gain overzicht over. 't Aine kind nemt ze over van de aandern. Wat is ter konservatiever as 'n kind ? As ze op schoul komen, din zingen ze net zo als de kinder, dij der al binnen, in dei hebben 't ook weer van heur veurgangers. Mor hier is 't optaiken toch wel hail gaauw neudeg, omdat de nijmoodse wereld wel es hail slim gevoarlek worden kin veur aal dij olderwetse kinderspuitjes.
As hier de meesters es helpen wollen? Kinder willen ja veur heur zo geern opschrieven, wat ze zingen bie aal heur speulen in 'n kring of in 'n riege, wat ze der bie zeggen en wat meneuvels dat ze der bie moaken.
Hier is ter weer ain, n wichterdeuntje:
Wie zaaien 't zoad Al over de stroat,
Ik wait nait wat ter van worden zei,
Bötterseldrie of hondekruud,
Ankom joar is Metje de bruud.
— Wel zei doar de brugom van wezen ?
Dat zei (dij of dij) wel wezen,
Halleluja, halleluja,
De jonges lopen de wichter na.
Al om een zoen,
Doar is 't de jonges moar om te doen,
't Eerste joar 'n jonge zeun,
*t Twijde joar 'n dóchter,
Goan der mit noa Sléchter,
Slochter noa de peerdemaart,
O wat lopen dij pittjes haard,
Mit strikjes op de staart.



27
8. Ambachtslaidjes. Binnen der ook nait zo biester veul. 't Bekïndste was wel:
Haide bollen in kölle botter Smoakt verdolde lekker; As mooi wichter traauwen willen, Din traauwen ze mit *n bakker.
Bakkervraauwen dij hebben *t nait goud, Dij mouten heur tied verbuien; Ik was laiver 'n schoumoakersvraauw In droagen gladde muien.
* * *
Schoumoakersvraauwen dij hebben 't nait goud, Dij mouten heur tied verpotsen; Ik was laiver 'n weversvraauw In droagen gladde linnen.
Weversvraauwen dij hebben *t nait goud, Dij mouten heur tied verspoulen, Ik was laiver 'n speulmansvraauw In dansen veur fioulen.
Speulmansvraauw en dij hebben *t nait goud, Dij mouten heur tied verdansen; Ik was laiver 'n boerenvraauw In eten vedde ganzen.
Boerenvraauw en dij hebben 't nait goud,
Dij mouten heur tied verlezen; [lezen == aren zoeken],
Ik heb veul laiver 'n schippertje,
Zoo'n schippertje mout ter wezen.
Dat schippertje, dat wippertje, Dat heb ik aal zo laif; Veul laiver heb ik 'n schippertje As ain zoo'n boerenslaif.



28
n Aander, hail mooie, staait ter in de Laandjebloumen, mit de meziek ter bie; (blz. 260). Mor doar wint de boer 't van de schipper:
'n Boer hebben wil ik wet, Zoepenbrij dat lus ik wel', Joa, Voader, joal
[Laandjebloumen, bloemlezing oet de waarken van meer as 40 schrievers en dichters; oetgeven 1923 bie C. Weis, Marktstraat II in Stad; pries / 2.75; mooi inbonden J 3.50].
9°. Danslaidjes. Hail riek blnve doar ook nait (meer) in. Moar der zit toch nog wel wat. Hier is ter 'n körtje:
Jan Pierewiet, Jan Pierewiet Jan lelek sóldoat,
Het *n hemd aan, het 'n hemd aan. Zo awaart as 'n ploat; Zeg, wat dust toe zo loat \ ^ Bie de wichter op stroat ? \
10°. Drinklaidjes. Nou, nou, doar binnen nuvern bie! Kom, loaten wie 'n borrel drinken Al van ons stoere verdainde geld; Kom jonges, loat wie de moud nait zinken. Wie binnen mor ainmoal vrijgezel.
Zo zingen ze op Slöchtermaart; 't zeilen nog wel nait apmoal blaauwe knopen wezen. In de blaauwe knopen mouten mor zain, dat ze ook zokke mooie feestlaidjes kriegen, dij der bie t vólk in willen.



29
II. L a i d j e s rondom 't haile joar.
a. Nij-joarslaidjes
Binnen doar nog meer van as dizze aine?
Veul zegen in "t Nij-joar
Nou sloap ik bie mien voar,
Mien voar wil mie nait hebben.
Din sloap ik onder 't linnen,
*t Linnen is in de waske,
Din sloap Ik in de aaske.
De aaske is van heerd.
Din sloap ik bie 't 61 peerd.
't Ol peerd is van de staal.
Din sloap ik overaal,
Bie rótten in moezen in onderwaal,
Bie hounderkes op 't rik.
Zo wies bin ik!
b. Göie vrfjdagAs 't Góie Vrijdag was, kwammen kinder
'8 mörns vroug bie schoul, mor nait om te leren. Ze haren 'n zak vol aaske bie zok, in dij 't leste kwam, mos hom droagen bie de hoezen langs. De aandern sluigen der mit *n stok op, dat aaske aal kanten hlnstoof, in zongen der 'n laidje bie:
Aaskepoester in Poaskaai bin opstoan, Maggen wel weer noa bèr tou goan; 't Is mien aai in 't blift mien aai, ■I Is mien gólden Poaskaai. —
c. Poaske.
Van de Poaskelaiden binnen der bie ons zowat allain nóg de rommelpötdeuntjes over. Mor doar bin ook nóg verschaaiden van, dij onder 't muziek



30
van de foeke-foeke laif of lèlk elk joar nog opdreumd worden. Muntendammers wazzen der aaltied boazen in. Mor hier.hèie 'n Hogelaandster:
Paiter Poulus, Paiter Poulus, dou open joen deur, Doar stoanen twij aarme zailtjes veur.
— Och, zailtje, och zailtje, hou treur ie zoo zeer,
— Zol ik ter nait treuren, mien God en Heer?
— En vaalt op de knijen en beden God aan.
'n Hail tied, 'n hail tied, de hemel wör open doan, Doar zeilen wie aarme zundoars hingoan.
Tingelisten, tingelisten,
Twij holten kisten,
Mit ain strobaand,
Doar goan wie mit noa 'l aander laand. In 't aander laand is vrede genog, Doar zingen de ingeltjes 's morgens vroug Tot 's oavends loat, tot *s oavends loat, Totdat het klokje tien uren sloat. In *t klokje ston stil en sloug ter nait meer, Dat was op n taiken van God de Heer.
Dit laidje heb ik van de 611e heer Rogaar kregen in Bavveld; ik heb nou twaalf in 't Woordenbouk stoan, mor der binnen nog wel meer. Der mout ook nóg 'n Hollandse wezen:
Er was eens een koopmanszonet je,
Dat vrijde met een arme dienstmaagdmeid.
Mor dat heb ik nooit wieder waiten. Wel mie t sturen kin, dizzent of nog aandern, is welkom.
d. Pinkster.
Om Pinkster hèvve hier en doar nóg de Pinksterboog, doar de kinder mit lopen, zoo'n haalve



41
houpel mit bloumen der om wonden; twij wichterkes droagen hom, de aanderen der nuver achter:
Pinksterboge mit laange tippen.
Wil ie nait geven din loat moar slippen;
Hier woont *n rieke man,
Dij ons wel wat geven kan,
en din mit 'n draai van Suntermeerten der achteraan, dij der haildal nait bie te pas komt:
Geef mie 'n appel óf 'n peer.
Ik kom van 't haile joar nait weer
e. Sunter-Meerten,
joa, dat is wat aanders. Dat is net as mit SuntMeertens toren in Stad, stekt overaal boven oet. Dat is 'n wonder, houveul deuntjes dat doar nóg van binnen.
Dat wie hier mit lichtjes lopen Is veur ons gain schaande,
zo zongen wie, dou wie lutje apostels wazzen, in zo zingen de lutje boaskes tegensworeg nóg. 't Is in Zaandam net zo: doar binnen ook wel doezend lichtjes aan om Sunter-Meerten, mor ie heuren mor ain verske aan ale deuren. In onze Grunneger völkstoal binnen der zeker nog wel tien öf twaalf, ter ere van
Sunter-Meerten bisschop Roem van dizze landen.
Ik huif ter hier gain ain van op te schrieven, van ieder kin ze wel. Moar 't aalderóldste dat



32
ter bie is, zei tóch nóg welkom wezen; t is oet Waarvem, in 't is zo óld, dat ter nait staait van grode of machtege, mor van aaize Sunder-Meerten, 'n woord dat wie al verschaalden honderd joar verloren hebben. Ik zee ja al: wat is ter konservatiever as n kind ?
Aaize Sunner-Meerten, Köien droagen steerten, Ozzen droagen Korens, Kerken droagen torens, Torens droagen klókken, Wichter droagen rokken, Ol wie ven zitten ien hou ken, Bakken dik spekpannekouken, Drij vinger dik. Al zunder schik.
Hier woont 'n rieke man, Dij ons wel wat geven kan, Zuumt nait laank, zuumt nait laank. Of mien keerske is oetgebraand, Ai wat geven, din wörje bedaankt.
Veur de lutjen is 't nóg net zo; veur de groten is wereld nait beter wórden ; vrouger zorgden de vraauwlu veur spekkend ikken, dij nóg es de noam weerd wazzen ....
f. Sunt-Nikloas. Dij kin 't lang nait hólden tegen zien kollegoa Sunter-Meerten. Nóg nait zo zeer, omdat kwoajongs in Stad van hom zingen:
Sunderkloas ken nait meer komen, Want hai is al joaren dood, Hai ligt in de kerk van Romen, Mit zien baaide billechies bloot,



33
van dat is van dij rakkers, dij toch niks van hom kriegen, omdat zai al laank ófzöltjed binnen. Moar dij nog wel wat kriegen, in dij goud veur t mous van t öl peerd zorgen, dij mouten onder schósstain zingen, en din wordt 't van zulf ja mor n kort laidje :
Sunter-Nijkloas dij goie bloud, Geer mie *n körf vol sokkergoud, Nait te veul en nait te min, Gooi mie 't mor tou schósstain in; Lutje kinder kriegen wat, Groten kriegen 'n schop veur 't gat.
g. Teerlaidjes.
Zo in dis tied van 't joar, as 't tegen 't Inne luip, din was ter kluftverteren. Dat was veur de ollen zowat, wat Sunter-Meerten in Sunt-Nikloas veur' de jongen betaikende. De dorpen wazzen ja in kluften of gilden verdaild, dij zorgden veur de noaberdainsten bie nood in dood. In dij der din nog over wazzen, dij huilen feest van de bouten, dij der zoo'n hail joar deur nog al es oplègd wazzen. Dat dee de ólderman, dij nou öftreden mos. Jongerman mos eerst reken doun, in tdin was hai veur 'n joar ólderman. In din wör der 'n nije jongerman kozen. Dat gebeurde bie ain van de noabers, dij 't grootste binhoes haar, woar ze zowat apmoal wezen konden. Wat kovviedrinken, wat proaten, in din wat zingen. Eerst psaalms van zulm óf in loater tied soms es ain van de Hazeuze laiden:



34
Gevoel, o Mensen! wat waarde God u geeft. Waartoe Hij u het leven heeft geschonken: Hij wil in u het liefdevuur ontvonken Voor zijne dienst, opdat gij eeuwig leeft.
Mor din kwam der 'n zeupke bie, in van zulf luip 't in 't laid. Dat wazzen de teerlaidjes. Haide bollen in kolle botter, dat was aaltied ain van de eersten. In aaltied was ter ook wel ain, dij inzette:
Dou 'k jonk was, in pronk was,
Wat vint was ik toul 'k Haar strikken bie bainen
In gapsen op schou. Mor nou 'k öld bin, in köld bin
Wat man bin ik nou: 'k Heb flonten bie bainen
In goaten in schou.
Mit de tegenzang veur de aander helft van 't gezelschop:
Dou 'k jonk was, in blond was,
Wat maaid was ik tou! Ik druig jakjes mit kraagjes
In strikjes op schou. Mor nou 'k öld bin, in traauwd bin,
Wat wief bin ik nou, *k Draag- hakken deur hozen
In ellebogen deur de maauw.
Din weer 'n ambachtslaidje:
Mien dóchter wilt toe traauwen?
[Opnomen in de Laandjebloumen, mit de noten der bie; blz. 260.]



35
In as 't 'n beetje loat wör, din zongen de nuverste lu:
Aal wat mien 61 mouder mit 't spinnewail verdaint, Verzoep ik, verswier ik, verdraai ik allaint.
't Was mor, omdat zo in 't vers te pas kwam.
h. Midwinter.
Tegen Midwinter trokken de nij-joarzingers oet, zo as ter in Zaandam nou ook nog ain is, „die met de ster zingt." Op 't Hogelaand trokken ze van dörp tot dörp, om aan de hoezen te zingen. De nij-joarzinger mos "n geweldege stem hebben. Hier bin ik 1 zo stapte hai 't boerenhaim op, smeet boetendeur wied open en begunde mit 'n geluud, dat hïn klonk deur kaarnhoes en binhoes, schuur in staal. Mor zien laiden wazzen aaltied slim Hoog-hóllands:
Wilt achten, waarde huisman schoon,
Wat ik u zal verhalen,
Hoe dat God zijn eigen zoon
Voor ons deed nederdalen.
Midwinter is ja feest van Christus geboorte. Mor Nij-joar is óók dicht bie:
Nu wens *k u, huisman schoon, en vrouw. Dat God ook u mag zijn getrouw, Nu wens ik u te zamen Qel uk en voorspoed* Amen.
ft Haile „Fiüelgoër Kerstlied" is opnomen in de „Noord-Nederlandsche Volksliederen ', 2de reeks, 2e drok, oetgeven bie Wolters in Stad, van Jaap Kunst].



36
i. Dry Keuningen. Dat was óldtieds 't ïnne van de Midwintertied. Laanger moggen de Nijjoarzingers ook nait lopen, 't Is gain wonder, dat ter bie ons van de drij keuningen nait veul over bleven is; in de Rechtfermaaierde kerk wordt de dag ja nait meer vierd. Mor „zoowat daardehaalf stiege joar leden luipt ze up Dreikeuningen nog up Westerwolde mit de steern rond."
Drei keuningen nemt heur staf ter hand En trekt deur 't Westerwoldsche land Mit de steern, dij veur heur henne dreit En 't licht, dat nooit nich oede geit....
In de koov' up stroo lag Marijke dou neer,
Heur nood was zoo hoog en zij kon ja nich meer,
En 't sneide zoo nietsk, 't wör zoo duuster en kold
En der was goar gein vuur en gein törf en gein hólt....
't Haile, mooie „wunderliek leidken" staait te lezen in ons Moandblad „Groningen", daarde joargang, blz. 191, van de haand van Neuteboom.
„As 't leidken doan was, kreegt ze van de vrou 'n stok spek of 'n metworst." — In zo bïnve t haile joar rond komen; wel der meer van wait, mout 't nait veur zok holden.
12°. Laiden om bie „gelegenheden" te zingen.
Bie aal dij riemkes, deuntjes, verskes binnen der genog, dij haildal nooit zongen worden. Moar der binnen hail wat aandern, dij je te heuren



37
kriegen kinnen, as 't jonkvólk feest het: op scheuvels, op 'n potverteren van de zingerij, op 'n rederiekersoavend of wat gelegenheden dat ter din binnen.
't Allerbekendste is 't olie laid van Simonmantje; 't staait doarom ook veuraan in de Laandjebloumen. Doar kïnje ook vinden: Moeke, doar staait n vrijer aan de deur, ook weer mit de wieze der bie.
Honderd joar öld, en meschain nóg wel veul older, is din wieder: ,,'n Boer Wol noa zien noaber tou' . (Laandjebloumen, 262).
Dij in de „Laandjebloumen stoan, binnen oet de verzoameln van P. Groen oet Delft. Doar zit nóg wel zoveul meer in, dat 't te hopen is, dat 't plan deur gaait, om 'n mooi Grunneger laidebouk oet te geven mit muziek en aal; ól stokken en nijen, zo as ter tegensworeg ook ja al verschaalden binnen.
Van de öllen wil ik hier allain nog moar nuimen:
Mien zuster het zeuven vrijers had In nóg het zai gain man
Op minnege Grunneger brulöf hèvve f aivege laid heurd:
„As dij pot din ain gat in is, Laive Fökke, laive Fókke?" —' — Stóp hom dicht, laive Knelske, Laive Knelske, stóp hom dicht. — —
Dat laid begunt ja aal weer van veuren öf aan; as 't oet is, bui je weer gelieke wied.



38
Ik hoop, dat gain aine dat van mie zeggen zei, van ik bin nou ook aan 't Inne. 't Is dunkt mie, mooi genog veur dis keer.
Dit is aal te moal volkspoëzie. In as wie t over de riekdom van ons toal hebben, is dat nog mor ain hèlfte.
Mor dij aander hëlfte, doar wil ik nou mor 'n hail ïnkel woord van zeggen. De volkspoëzie komt zo mor op oet 't volk zulf; gain ain kin joe zeggen, wèl de moaker is. Dat is nooit mit opzet kloar moakt; dat is gruid, net zo as 'n boom gruit.
VIL De kunstpoëzie,
dat is dij aander hëlfte; dat is de letterkunde, as ik dit grode woord ook van 't Grunnegers gebruken mag. In woarom mag dat nait? 'n Toal dij gain letterkunde het, is dood. Onzent is leventeg genog, dunkt mie. Wie hebben ons dichters, toneelschrievers, vertellers, wie hebben ons mannen van waitenschop.
1. Gedichten.
't Is nait makkelk om noamen te nuimen. Mor is toch gain ain op tegen, dat ik 'n oetzundern moak veur Geert Teis? Ik mag aan hem de eer wel geven. In verder, kiekt 't Moandblad mor deur; staait meer gouds- in. Ook in de Laandjebloumen.
2. Toneel.
Geert Teis zee tegen mie, dat ik te gaauw



39
tevree was. Nee, ik wil ook allain mor 't beste. Mor ik bin zoo bliede, dat ter van aal kanten wat gouds komt; ik kin mie zo verheugen, dat de Hoagedoorn bluit. Ik wait wel, dat er, om 'n woord van Geert Teis zulf te gebruken, Meester boven Meester is. Al het ieder 't ook nog nait zo wied bröcht, dat zien stokken opvuierd worden in Vlaanderen (De Grond van Geert Teis) öf in Bremen, Hamborg in overaal in Oost-fraislaand (Meester boven Meester), doarom is ter in aander spullen toch ook wel hail veul moois, 't Maggen kemediestokj.es wezen as Noathan de Wieze van Germ Eist, öf 'n klaain brok aarbaidersleven vol ieltnne as Ofloond van Rietema, öf 'n schets oet 't dörpsbestoan as de Dwoalweg van Marema, overaal is *t nij leven in streven. Noamen nuunen wil ik nait; ik wil gain ain oet de schoof trekken; ik zeg mit Geert Teis: geeft joen alderbeste; din allain bïnve op de rechte weg.
3. 't Prozoa.
't Begunde, 'n viefteg joar leden al, mit 'n Oetmienen in de Jachtwaaide, mit De gölden Kedde in mit 'n Oavend op Daipswaal. Dou kwam 't Fivelgoër Laandleven van De Blécourt, zeldzoam mooi waark. Leest de Bouldag op Graauwdiek nog mor es over: ie zollen toch sweren, dat ie der leventig bie wazzen. In din *t waark oet de nijste tied; ook doar is hail wat moois bie. Weer wil ik gain noamen nuimen; zuikt 't Moandblad mor deur;



40
ook in de Laandjebloumen staait van ieder schriever 'n schets of 'n verhoal. Mor hier mag toch wel even ain woordje stoan ter ere van Mevr. De Haas —Okken; 01 Vtunden oet Grunnegerlaand was heur eerste bouk mit vertelsters, in 'n poar moand leden kwam heur leste bundel oet, de Spindroaden. Doartussen Hörn van Heerd, Höppersvölk, Oabeltje Omswinder, Steernhelder. Almoal Fivelgoër laandleven. Zai het toond, hou riek ons Grunneger toal wel is, al blief ie ook in de kring van 'n Daam, Sölwerd in doaromtou, bie ainvoudege börgers, boeren in aarbaidersmïnsken.
Aal dit waark is beschrieven van 't leven, portretjes, schetsjes, soms 'n beetje grappeg, soms treureg, mor aaltied echt volksleven.
As ter ain zegt, dat 't gain groot waark is, kin e geliek hebben, mor wie binnen ook ja nog mor aan 't begun. In hail mooi waark is 't zeker. 4. Vertoalen.
't Grode waark oet 't Hollands of oet aander toalen zei wel nooit veul in 't Grunnegers overzet worden. Mor dat 't overzetten zulf 'n grode kunst is, dat kïnje pas goud besevven, als ie Reinaert de Vos veur joe hebben in de Grunneger verzen van Dijkstra. Wie maggen der groots op wezen, dat dit mooie olie verhoal nou juiist in ons dialekt volledeg vertoald is.
5. Studies over 't Grunnegers hevve nog nait aal te veul.



41
Dr. W. de Vries schreef zien proefschrift over 't Noordhörners al in joar 1890. Pas in 1923 kwam der *n nij proefschrift bie over 't dialekt van de Veenkolonies van Dr. Schuringa. Mor ik zai 't wel aan de belangstellen in mien Woordenbouk, dat ter overaal laifde is veur onze volkstoal, bie óllen in bie jongen.
VIII. Besloet.
In de Laandjebloumen krieg ie 'n overzicht van de Grunneger kunstpoëzie; van ales wat, honderd joar laank. Honderd joar! Ja, zo laank is 'tieden, dat de eersten der mit begunden. De eersten # wazzen ook de eersten mit in de provincie; doar wazzen kerels bie as Mr. S. Reynders, börgmeester van 'n Daam, in Mr. Tresling, advokoat in de Stad in Lid van de Twijde Koamer. Mor zo as 't óók woar is: doarom dee ieder in ain nóg vot nait mit. Veur minnigain was de volkstoal zoo'n soort van verbasterde toal, veul minder als "t Hollands, 't Was ja veul defteger in veurnoamer ook om Hollands te spreken.
Eerst hail langsoam aan komt 't idee op, dat doar de veurnoameghaid, dat doar de woarhaid in de deugd nait in de eerste ploats in zitten.
Wie mouten wezen duren, wat wie binnen: Grunnegers.
Ook veur ons geldt, wat veur ieder vólk geldt: onder de beste dingen beheurt joen aigen mouders toal. Aander volken schoamen zok doar ook nait



42
veur. Bie ons is 't begun der pas, mor 't is ter; men mout ter nog even wat meer aan winnen.
Dit wil nait zeggen, dat wie 't aalgemaine Nederlands verdringen willen; gain aine dlnkt ter aan. Wie schrieven gain Grunneger handelsbraiven of leerbouken; wie goan nait tegen 't Nederlands in. Hou zovve 't ook misten kinnen?
Wie willen 't ook nait misten; wie binnen net zo goud Nederlanders as onze laandslu oet de aander 10 provincies. Mor wie vuilen, dat wie 't beste Nederlanders wezen kinnen, as wie ook de beste Grunnegers binnen. In din mouve ons aigen karakter, ons aigen geschiedenis in veural ook ons aigen toal nait minachten.
* * *
Nee, wie mouten ons aigen dichters in schrievers helpen. As wie zeggen: allinneg 't allerbeste! — akkoord. Mor din mout dat beste ook oetgeven worden. Dat is wat veur de Grunneger Sproak,\ hier ligt 'n groot veld, dat toumoakt worden mout.
Der mouten lezers, der mouten kopers wezen; anders duren de oetgevers 't nait aan; anders kinnen onze schrievers nait leven. Dit veur de nije schrievers.
Der is veul meer. De 611e volkspoëzie mout verzoameld worden. Ik heb ter oareg wat van in mien woordenbouk, mor ik kin 't ter nait ammoal in hebben. In der is ook ja nog veul in veul. meer van, as ter nou al van optaikend is.



43
Artikels as Tilbusscher 'n joar of wat leden schreven het ■ in 't Noorden, fien in mooi waark, doar mos 'n boukje van moakt worden ; honderden hebben hom mit aandacht volgd; in dat is nou nog veul meer zo.
't Grunneger Laidebouk mit olie en nije laiden, mit de muziek ter bie, kin nait langer wachten. Ik mag aannemen, dat wie 't over 'n joar hebben kinnen.
De Laandjebloumen was ook 'n eerste begun; as doar kopers genog van binnen, din kin de oetgever deurgoan; der is nog veul en veul meer; van verschaaiden schrievers is nog niks opnomen, van ollen nait in van nijen nait.
Din de Grunneger Geschiedenis! Wat is dat aans as de Hollandse geschiedenis, doar ze voaderlandse tegen zeggen. Mor lezen wie ooit, hou dat t in ons aigen kontraainen wezenliek west het? Niks ter van. Ons kinder leren van de groaven Dirk, Floris en Arnoud, doarve nooit gain last van had hebben. Mor van de Stad in de Ommelanden, hou dij mit 'n kander regaaierd hebben, doar lezen ze nooit wat van. Hou dat ter op de dorpen de borgen in de kloosters kwammen — in weer votgongen, om mor ain ding te nuimen, niks ter van. In wat is ter nou mooier as dat ie waiten in noagoan kinnen, wat ter mit joen aigen veurzoaten in joen aigen laand gebeurd is ?
Wie hebben 'n kroniek van 't joar twaalfhonderd in zoveul. Schreven midden in ons provincie, in



44
in 't klooster van Widdewierum. Echt; van de haand zulm van de abt Emo in loater van zien opvolger, de abt Menco. 't Haile klooster is weg; gain stain der meer van. Mor 't öl perkamlnt is duurzoamer as stain. 't Is ter nog, ongeschonden. Mor wie kinnen 't nait lezen ; dij öl abten schreven ja gain Grunnegers, nee, mor óók gain Hollands; was heur óók te min. Dat mos in dij tied ales in 't geleerde Letien wezen. Der is gain provincie zo riek as onzent, dij zoo'n kroniek het. Der is vaast óók gain provincie, dij rieker as onzent in de sinten zit. Mor ik wait wel provincies, woar zoo'n olie kroniek allaank in allaank vertoald in oetgeven was, as ze mor zoo'nt haren!
Grunneger Sproak, pak aan. Grunnegers, pakt aan. Bewoart de riekdom dij der is, in dat ieder geslacht der nije riekdom bie dut. Der is nog over- in overvloud; der is nóg veul meer van te moaken. •—