XTIEUW-NEDERLAND1N SCHE BOUWKUNST FOTOGRAFISCHE AFBEELDINGEN, BIJEENGEBRACHT EN VAN INLEIDING VOORZIEN DOOR PROF. IR. J. G. WATTJES TWEEDE BUNDEL AMSTERDAM UITGEVERS-MAATSCHAPPIJ „KOSMOS" NIEUW-NEDERLANDSCHE BOUWKUNST 2 O OKT. 1926 NIEUW-NEDERLANDSCHE BOUWKUNST EEN VERZAMELING VAN FOTOGRAFISCHE AFBEELDINGEN VAN NEDERLANDSCHE MODERNE BOUWWERKEN MET PLATTEGRONDEN DOOR PROF. IR. J. G. WATTJES HOOGLEER AAR AAN DE TECHNISCHE HOOGESCHOOL TE DELFT BIJEENGEBRACHT EN VAN INLEIDING VOORZIEN TWEEDE BUNDEL AMSTERDAM UITGEVERS-MAATSCHAPPIJ -KOSMOS" i BIBLIOTHEEK) COPYRIGHT 1926 BY UITGEVERS MAATSCHAPPIJ »KOSMOS*, AMSTERDAM. INLEIDING TEENEINDE ZOOVEEL MOGELIJK PLAATS VOOR DE AFBEELDINgen te laten en de schoonheid der architectuur zooveel mogelijk voor zich zelf te doen spreken, verwijs ik in hoofdzaak naar de inleidende beschouwingen in den eersten bundel.*) In die inleiding heb ik getracht te doen begrijpen, dat zoowel het wezen van de kunst in het algemeen als het verband dat juist de bouwkunst met wisselende gebruikseischen van gebouwen, beschikbare bouwmaterialen en constructiewijzen heeft, tot voortdurende wijziging en somtijds tot algeheele omvorming der bouwkunstvormen moeten voeren. Terwijl de kunstzinnige mehsch schoonheid zal zoeken, zoo moet de kunstenaar krachtens zijn specifieken aard schoonheid scheppen, en wel telkenmale nieuwe schoonheid; Deze eigenaardige scheppende vorm van schoonheidsdienst brengt noodzakelijk den drang naar oorspronkelijkheid bij kunstenaars mede. Slechts wanneer die drang naar iets eigens, naar iets oorspronkelijks niet spontaan en innerlijk noodwendig, doch gewild, vooruit bedacht en dogmatisch vooropgesteld is, wordt de schoonheid geschaad in plaats van gediend. Doch voor zoover en zoolang dit geschiedt hebben wij niet met kunstenaars en niet met kunst te maken. Degeen die geforceerd oorspronkelijk is, is geen kunstenaar doch tracht slechts zich als zoodanig voor te doen. Er zijn echter hierbij ook grensgevallen, waarbij wel de innerlijke scheppingsdrang aanwezig is, doch het daarbij behoorend scheppingsvermogen (nog) ontbreekt. Vooral in tijden van overgang, als de oude vormen niet meer bevredigen, de traditie uitgebloeid is 'en de kunstzinnige geest om nieuwe uitingsmogelijkheden worstelt, zullen zich deze gevallen veelvuldig voordoen. Verschillende vernieuwingspogingen in de architectuur uit het laatst van de negentiende eeuw zijn hier toe te rekenen. Het belangrijke nu in de Nederlandsche architectuur van de laatste kwarteeuw is, dat zij niet meer lijdt aan deze aesthetische onmacht, doch dat in steeds grooter wordende kringen het vermogen tot een eigentijdsche bouwkunst leeft, die, met behoud van een algemeen specifiek Nederlandsche en specifiek vroegtwintigste-eeuwsch karakter, zich geenszins verstard heeft in de alreeds geniale eerste nieuwe vormen, doch zich voortdurend ontplooit tot een steeds rijker wordende vormverscheidenheid. Ik heb getracht in dezen tweeden bundel juist sterk te doen spreken èn de ontwikkeling tot een grooten rijkdom van deels zelfs als contrasten uiteenloopende vormen èn de uitbreiding van de hedendaagsche architectuur over een zeer groot aantal bouwmeesters en over zeer verschillende streken van ons land. Weer heb ik daartoe niet slechts het allerbeste en sterk op den voorgrond tredende, baanbrekende werk afgebeeld, wat ook noodzakelijker wijze dit boek in zeer sterke mate een eenzijdig subjectief karakter zou hebben gegeven, doch heb ik naast wat mij voorkomt geniaal en op den voorgrond tredend werk te zijn, 1) Zie ook mijn artikel: „De beteekenis der kunstwerken" in het tweemaandelijksch tijdschrift „Denken en Leven" (Adm.: Irisstraat u, Hilversum). V ook meer bescheiden werk opgenomen, waarin de door de vormscheppende voormannen te voorschijn gebrachte vormmogelijkheden toch weer op eigen, persoonlijke wijze tot een eigen schepping zijn verwerkt. Ik hoop daardoor te doen zien, dat onze bouwkunst niet een grondelooze beweging is, waarin niets zich kan bestendigen, doch dat zij ondanks hare beweging ook tevens traditievormend is. Men verwijt onze hedendaagsche bouwkunst wel gebrek aan eenheid. Ten onrechte. Wel heeft onze bouwkunst haast diametraal gerichte uitersten. Doch ook deze vertoonen bij zorgvuldiger beschouwing in hun waarlijk bouwkunstigen hoofdopzet zeer sterke verwantschap. Men vergelijke bijvoorbeeld de plastische ruimte-compositie bij Dudok en bij wijlen de Klerk. De op het eerste gezicht zich sterk opdringende verschillen blijken bij nader bezien slechts op betrekkelijk bijkomstige detailleering te berusten. Niet alleen echter vertoonen de uitersten in hun wezenlijk innerlijk sterke overeenstemming, doch zij zijn ook verbonden door zoozeer geleidelijk in elkaar overgaande tusschenvormen, dat het volstrekt onmogelijk is de hedendaagsche bouwkunst in verschillende »richtingen« in te deelen. De bij buitenlanders geliefde onderscheiding in een Amsterdamsche en een Rotterdamsche richting misteekent dan ook geheel en al het totaalbeeld onzer architectuur. Voor een juist en eenigszins volledig overzicht van wat de huidige architectuur ons geeft is het veel doelmatiger om daarin verschillende tendenzen aan te wijzen, die in verschillende werken en bij verschillende bouwmeesters op verschillende wijzen gecombineerd zijn. Het is daarbij niet steeds persoonlijke voorkeur of eigenaardigheid, doch ook dikwijls de bestemming van het gebouw of de toegepaste materialen en constructiewijzen, die de bepaalde combinatie der tendenzen beheerschen. Zoo ziet men een streven tot uitdrukking van intieme afgeslotenheid, waarbij door aaneenschakeling van raamopeningen de muurvlakken zoo weinig mogelijk verbrokkeld worden, — een streven naar schilderachtige en tevens gemoedelijke groepeering met lage muren en hoog en rijk-geleed dak, op voetspoor van het moderne Engelsche landhuis en cottage, — het benutten van de eigenaardige charme van de uit de constructie voortvloeiende vormen, waarbij zoowel de oude nog niet door den uitheemschen invloed van de renaissance aangetaste ambachtelijke vormen voor deuren, ramen, daken, goten en dakvensters, als ook de typische constructievormen van nieuwere bouwmethoden worden benut, — een dankbaar gebruik van de natuurkleuren en kleurschakeeringen der inheemsche materialen, vooral van onze gebakken steen en onze dakpannen en van de kleurmogelijkheden van geverfd hout, — een aanvaarding van het platte en van het flauw-hellende dak, waar die economisch of technisch zijn aangewezen, — een verfijning van de eigenlijke architectonische compositie met volstrekt eigentijdsch ornament in allerlei graad, van af de uiterste beperking, waarbij de theoretisch afgewezen versieringsdrang zich een uitweg baant in een sterk sprekende overvloedige kleurenweelde tot aan de allergrootste kwistigheid, die de hoofdmassa schier overstelpt en waarbij tevens met onuit" VI puttelijke fantasie getoond wordt, welken rijkdom van speelsche vormen een gezonde constructie van hout en van gebakken steen toelaat, — en ten slotte een streven om de overmachtige werking te toonen die uitgaat van een fundamenteele ruimte-beelding door aaneenvoeging van de eenvoudigste cubische vormelementen. Men noemt die vormverscheidenheid wel gebrek aan eenheid. En men wijt dit gebrek aan eenheid wel aan het ontbreken van ééne algemeene levens- en wereldbeschouwing, waarbij dan op de bouwkunstige eenheid in de oude Grieksche bouwkunst en in de Gothische bouwkunst gewezen wordt, die op rekening van de in die beide perioden heerschende eenheid van geest wordt gesteld en waarbij voor de bouwkunst op herstel der geestelijke eenheid gehoopt wordt. Ook dit ten onrechte. Eenheid van geest kan slechts van belang zijn voor een bouwkunst, die als de Grieksche of als de Gothische zich vrijwel op het Godshuis concentreert. Immers slechts de tempelbouw en de kerkbouw maken deze perioden bouwkunstig zoo belangrijk. De profaanbouw uit die beide tijden moge cultmuv historisch ook wel van belang zijn, doch het is niet de profaanbouw die deze perioden tot hooge bloeitijdperken van bouwkunst stempelt. Er is echter nog een andere factor, die in nog veel sterkere mate dan de geestelijke eenheid tot de groote eenheid in de Grieksche en in de Gothische architectuur hebben bijgedragen. Beide bouwkunststijlen hebben zich vrijwel uitsluitend beperkt tot een enkel constructiesysteem. De Grieken op den constructief weinig ontwikkelden architraaf bouw, de Gothiek op den constructief zeer belangrijken gewelfbouw. De zeer uiteenloopende bouwbehoeften van onzen tijd met zijn gebouwen voor handel en verkeer, voor onderwijs en wetenschappen, voor vereenigings- en godsdienstig leven, voor kunst, sport en vermakelijkheden, voor woonhuizen en ziekenhuizen, zullen het, ook bij eventueel herstel van eenheid in levens- en wereldbeschouwing, onmogelijk maken, dat wij ons bij uitsluiting op één gebouwsoort concentreeren. Die gebouwen met hun zeer sterk uiteenloopende bestemming zullen zoowel in hunne hoofdvormen als in hunne details al reeds van zelf tot een zeer groote verscheidenheid van vormen voeren. En de dikwijls moeilijke technisch-constructieve problemen, door de bestemming dier gebouwen medegebracht, maken het ons volstrekt onmogelijk om ons op de wijze der oude Grieken en der Middeleeuwers op slechts een van de ons thans ten dienste staande vele uiteenloopende constructiewijzen te beperken. Ten opzichte van de belangrijke verschillen in architectonische verschijning tengevolge van verschillende bestemmingen en van verschillende constructiewijzen zijn de verschillen in de hedendaagsche kerkarchitectuur voor zeer uiteenloopende godsdienstige richtingen zeer onbelangrijk en nog grootendeels terug te voeren op verschillen in practische eischen, tengevolge van verschillen in den eeredienst. Na deze zeer korte inleidende beschouwingen moge verder de moderne architectuur door de fotografische afbeeldingen voor zichzelf spreken. Afzonderlijk zijn enkele voorbeelden van Nederlandsch-Indische bouwkunst gegeven, waardoor wellicht iets uitkomt van de overeenstemming wegens den gelijken landaard der ontwerpers en het verschil wegens verschil in materialen en het geheel verschillend klimaat. De afbeeldingen zijn wederom in hoofdzaak alfabetisch gerangschikt naar de namen der architecten. Als architect is steeds vermeld de ontwerper of de ontwerpers. Namen van medewerkers voor aanverwante vakken, zooals beeldhouwwerk en kunstsmeedwerk zijn tusschen haakjes aangegeven. Om ook dezen bundel onder bereik van velen te brengen, was het noodzakelijk den omvang niet grooter te maken dan dien van den eersten bundel. Zooveel mogelijk is de plaatsruimte aan ieder architect gewijd beperkt, terwijl in het algemeen van die architecten, aan wier werk veel plaatsruimte in den eersten bundel is gegeven, geen werk is opgenomen. Toch kon nog zeer veel werk, dat alleszins waard is om te worden opgenomen, in dezen bundel geen plaats vinden, waarbij niet alleen goed eenvoudig werk, doch ook veel hoogst belangrijk werk. Tot mijn leedwezen ontbreken door deze noodzakelijke beperking ook nog verscheidene namen van architecten wier werk zekerlijk in een verzameling als deze bundel thuis behoort. Ik hoop dat in een derden bundel te kunnen publiceeren en daardoor niet alleen het totaal-beeld der huidige architectuur te vervolledigen en de voortbeweging dier architectuur te demonstreeren, doch tevens de onvermijdelijke onbillijkheid te corrigeeren van de noodzakelijk eenigszins willekeurige, en overigens door typografische overwegingen geleide keuze. Moge ook deze bundel bijdragen tot het ontwikkelen van den bouwkunstigen smaak en tot vermeerdering van de belangstelling voor onze Nederlandsche bouwkunst. Rijswijk, Voorjaar 1926. J. G. WATTJES. VIII INHOUDSOPGAVE VOORWOORD INLEIDING platte- foto FOTOGRAFISCHE AFBEELDINGEN grond N. Andriessen, Landhuis te Hilversum .... 164 1-2 H.A.vanAnrooy, Humanitaire School te Laren 3-4 Ch.Bartels, Landhuis »De Slak« te Bloemendaal 165 5 idem Landhuis »De Kluis« te Velsen ... 6 idem Landhuis aan den Zeeweg te Velsen .166 7 idem Landhuis »De Heugte« te Velsen . .167 8 - K.P.C. de Bazel, Kantoorgebouw Ned. Handel Mij te Amsterdam 9 , Dr.H.P.Berlage, Kantoorgebouw Assurantie Mij »De Nederlanden» te Den Haag ...... 10 Ir.B.Bijvoet en Ir. J.Duiker, Landhuis te Aalsmeer . 168 11-12 Ir.J.deBieLeuvelingTjeenk, Landhuis »Pasadena« te Zeist 169 13 idem idem 169 14 B.T.Boeyinga, Tuindorp Oostzaan .... 15 H.B.vanBroekhuyzen, Schoolgebouw te Arnhem 170 16 Ir. Jan W.E.BuysenJoanB.Lürsen, Landhuisje te Den Haag 171 17 idem idem Woonhuis te Den Haag 172 18 J.Crouwel, Telegraaf- en Telefoonkantoor te Arnhem 19 idem Post- en Telegraafkantoor te Haarlem . 20 idem idem 21 Ir.Jos.Th.J.Cuypers en PierreCuypers, R.K. Kerk te Bussum . 22 idem idem R.K. Kerk te Dongen . 23 idem idem R.K. Kerk te Beverwijk 24 G. J.M. v. Duyne, Museum voor Oude Kunstnijverheid Den Haag 173 25 idem Schoolgebouw te Scheveningen . . 26 Cv.Eesteren, Woonhuis te Alblasserdam ... 27 J.C. van Epen, Landhuis »De Mijlpaal« te Hilversum 28 idem idem 29-30 idem Woningen te Amsterdam . 3I_32 F. A.Eschauzier, Landhuis »De Stroovogel« te Wageningen . 33 G. Feenstra, Villa »Midde Hichte« te Arnhem ... 34 idem Villa »Ria« te Arnhem . . .174 35~36 idem idem . . . .174 37 idem idem . .174 38 Ir.J.P.Fokker, Landhuis »De Koers« te Wassenaar . . 39 idem idem . 4° idem idem . . 4I-42 G.vanderGaast, Paviljoen Wilhelminapark te Utrecht . 175 43-44 IX PLATTE- FOTO GROND D. Greiner, Winkelhuizen in Beton te Amsterdam . 45 idem Heerenhuizen idem ... 46 idem Woningen in Beton idem ... 47 Ir.JanGratama, Landhuis »De Roetmop« te Bentveld. 48 H.J.deHaas, Kantoorgebouw te Den Haag ... 49 A. J.Jansen, Landhuis te Warnsveld .... 176 50 idem idem bij »De Kap« te Warnsveld . 177 51 H.v.d. Kloot Meyburg, Boerderij te Rijnzaterwoude . . 52 idem Woningen te Voorburg . . 53-54 M. de Klerk, Woningen te Amsterdam ... 55 idem idem ... 56 idem idem ... 57 idem idem . 58-59 P.L. Kramer, Woningen te Amsterdam ... 60 idem idem ... 61 B. J.Koldewey, Landhuis »De Zandhoek« te Eindhoven . 178 62 A. J.Kropholler, Schoolgebouw te Rotterdam ... 63 C. Kruyswijk, Schoolgebouw te Amsterdam ... 64 Th.J.Lammers, Schoolgebouw te Bergen (N.-H.) 65 B. v.d.Lecq, Haltehuisje H.T.M. te Den Deyl ... 66 E. vanLinge, Woonhuizen te Groningen .... 67-68 Ir.J.B.van Loghem, Villa te Haarlem .... 69 idem Villa te Heemstede .... 70 J.P. Logeman, Geref. Kerk te Den Haag . 179 71 idem idem .179 72-73 J.G. en P.K.Mensink, Rijwielbergplaats te Apeldoorn . 74 idem Landhuis te Apeldoorn . .180 75 Ir.H. F. Mertens, Bankgebouw Rotterd. Bank te Rotterdam . 76 idem idem te Den Haag . 77 idem idem idem 78-79 A. Moen, Magazijngebouw te Amsterdam . 80 idem Admin. Gebouw »Gerzon« te Amsterdam . 81-82 C. M.vanMoorselPzn., R.K. Kerk te Scheveningen . 83 B. v.d.Nieuwen Amstel, Landhuis te Baarn . . 181 84 idem Woningen te Amsterdam . . 85 Jhr.A.H. Op ten Noord en Ir.L.S.P.Scheffer, Dubbel Landhuis, te Utrecht ....... 86-87 A. Otten, Villapark te Rotterdam ..... 88 G.J.Postel, Landhuisje te Lochem .... 182 89 Dr.Ir.J.H.Plantinga, Halte-huisje El. Spoor te Wassenaar 90 idem Gem.-Secretarie te Hoek v. Holland 18* oi X PLATTE- FOTO GROND Dr.Ir. J.H.Plantinga, Landhuis te Wassenaar . . 184 92 G. J.Postel en A.J.Jansen, Landhuis te Barchem . . 185 93 Publieke Werken Amsterdam, Afd. Gebouwen, Ambachtsschool . 94 idem Adm. Gebouw Gemeentetram . 95 idem Adm. Gebouw Gemeentetram . 96 idem Ambachtsschool . 97 idem Schoolgebouw ... 98 E.Reitsma, Landhuis »Het Fortje« te Haren ... 99 idem Geref. Kerk te Kollum .... 100 H. A.Reus, Chr. Geref. Kerk te Dordrecht ... 101 G.Rietveld, Villa te Utrecht ..... 102-103 Ir. A.H. van Rood, Industriegebouwen Kon. Ned. Hoogovenbedrijf te Velsen ....... 104-105 idem idem . . 106 Ir. D.Roosenburg, Schoolgebouw te Den Haag . . . 107 idem Landhuis te Den Haag ... 108 idem Ingenieurs-bureau te Eindhoven . . 109 TheoRueter, Kinderkerkje te Bussum . . 110 idem Landhuis te Hilversum . . • • m idem Ned. Herv. Kerk te Bussum .' 112 idem idem idem . . 113-114 G.J.Rutgers, Woningen te Amsterdam ... 115 idem Winkelhuizen te Amsterdam . . 116 A.M.J.Sevenhuysen, Landhuis te Velsen . 186 117 idem idem te Heemstede . . 187 118 J.F.Staal, Woningen te Amsterdam . 119 idem Nederl. Paviljoen, Tentoonstelling-Parijs 1925 . 120 idem idem idem . 121-122 idem idem idem . 123 A.P.Smits, Landhuis »De Elshorst« te Aerdenhout . . 124 Ir. A.J.v. d. Steur, Vereenigings-Gebouw te Amsterdam . . 125 Jan en Theo Stuivinga, Ned. Herv. Kerk te Emmen . . 188 126 idem idem . 188 127 idem Flatwoningen te Utrecht . 189 128 W. Verschoor, Flatwoningen te Den Haag . . . 129 Ir. H. Thunissen en J.H.Hendricks, R.K. Kerk te Nijmegen . 190 130 idem idem . 190 131-132 L.C.v.d.Vlugt, Woningen te Rotterdam . . . 133 idem Landhuis te Zuidhorn .... I34-I35 P.VorkinkenJac. Ph. Wormser, Woningen te Velp . . 191 136-137 XI PLATTE- FOTO GROND P.Vorkink en Jac.Ph. Wormser,Woningen te Velp 191 138-139 F.A.Warners, Heerenhuizen te Amsterdam . . 140 A.H.Wegerif, Landhuis te Doetinchem . . . 141 idem Winkelhuis te Apeldoorn, . . 142 Jan Wils, Woningbouw »Daal en Berg« te Den Haag . . 143 idem idem . 144 H.Wouda, Landhuis »De Luifel« te Wassenaar . 192 145 idem idem . .192 146 idem idem . . .192 147-148 H.Th.Wijdeveld, Lunchroom »Beko« te Amsterdam . . 149-150 D.A.van Zanten, Ned. Herv. Kerk te Hilversum . . . 193 151 NED.-OOST-INDIË J.F.Blankenberg, Bankgebouw te Mr. Cornelis 152 idem Flatgebouw te Weltevreden . . 153 Ir.B.J.K.Cramer, Schoolgebouw te Batavia 154 idem Passer(markt)gebouw te Batavia 155 Ir.J.Gerber, Gouvernementsgebouw te Bandoeng 156 idem idem . 157-158 N.J.Kruizinga, Landhuis »Gandjoeran« te Djocja . 194 159-160 Prof.Ir.R.L.A.Schoemaker, Landhuis te Bandoeng 161 Prof. C.P. Wolff Schoemaker, Landhuis te Bandoeng . 162 idem Kerkgebouw te Bandoeng 163 XII AFBEELDINGEN I Arch. N. Andnessen: Landhuis • Country-house • Landhaus i Maison de campagne • Hilversum 164 164 3 Arch. H. A. v. Anrooy: Humanitaire School • School-Premises 3 Schulgebaude • Ecole * Laren Arch. H. A. v. Anrooy: Humanitaire School • School-Premises 4 Schulgebaude • Ecole • Laren Arch. Ch. Bartels: Landhuis »De Slak« • Country-house • Landhaus 5 Maison de Campagne • Bloemendaal 165 Arch. Ch. Bartels: Landhuis »De Kluis« • Country-house • Landhaus 6 Maison de Campagne • Velsen Arch. Ch. Bartels: Landhuis aan den Zeeweg • Country-house 7 Landhaus • Maison de Campagne • Velsen 166 Arch. Ch. Bartels: Landhuis »De Heugte« Country-house • Landhaus • Maison de 8 Campagne • Velsen 167 'Arch. K. P. C. de Bazel: Kantoorgebouw Ned. Handel-Maatschappij • Office Premises • Bürogebaude 9 Bureaux • Amsterdam Arch. Dr. H. P. Berlage: Kantoorgebouw Assurantie-Maatschappij »De Nederlanden« • Office Premises io Bürogebaude • Bureaux • Den Haag Arch. Ir. B. Bijvoet & Ir. J. Duiker: Landhuis • Country-house • Landhaus li Maison de Campagne s Aalsmeer 168 Arch. Ir. B. Bijvoet & Ir. J. Duiker: Landhuis • Country-house • Landhaus Arch. Ir. J. de Bie Leuveling Tjeenk: Landhuis »Pasadena« ■ Country-house 13 Landhaus • Maison de Campagne • Zeist 169 Arch. Ir. J. de Bie Leuveling Tjeenk: Landhuis »Pasadena« • Country-house • Landhaus *4 Maison de Campagne • Zeist 169 ' " •» • - - - I HHUllMili I 15 Arch. B. T. Boeyinga: Tuindorp • Gardencity • Gartensiedlung • Cité-Jardin • Oostzaan Arch. H. B. van Broekhuysen (Bureau Gemeentewerken): Schoolgebouw • School-Premises • Schulgebaude 16 Ecole • Arnhem 170 Arch. Ir. Jan W. E. Buys en Joan B. Lürsen: Landhuisje • Suburban-house • Vorstadtwohnhaus • Villa 17 Den Haag 171 Arch.Ir.JanW.E.BuysenJoanB.Lürsen: Woonhuis Dwelling-house • Wohnhaus • Maison d'habitation 18 Den Haag 172 Arch. J. Crouwel: Telegraaf- en Telefoonkantoor • Telegraph- and Telephone-office • Telegraphen- und TeleJ9 phon-amt • Bureau des télégraphes et téléphones • Arnhem 20 Arch. J. Crouwel: Postkantoor • Postoffice • Postamt • Bureau de Poste • Haarlem Arch. J. Crouwel: Postkantoor • Postoffice • Postamt • Bureau de Poste 21 Haarlem Arch. Ir.Jcs.Th.J. Cuypers en Pierre Cuypers: R.K. Kerk • Church • Kirche 22 Église • Bussum Arch. Ir. Jos. Th. J. Cuypers en Pierre Cuypers: R.K. Kerk • Church • Kirche 23 Église • Dongen 24 Arch. Ir. Jos. Th. J. Cuypers en Pierre Cuypers: R.K. Kerk • Church • Kirche • Église • Beverwijk 25 Arch. G.J. M.van Duyne: Museum voor Oude Kunstnijverheid • Museum • Museum • Musée • Den Haag 173 ^.flrr^^m.inii^inimÉi ■nrilitiiTllMlliW m> ■mm ■■■■■■■ ■ - — Arch. G.J. M. van Duyne: Schoolgebouw • School26 Premises • Schulgebaude • Ecole • Scheveningen Arch. C. van Eesteren: Woonhuis • Dwellinghouse 27 Wohnhaus • Maison d'habitation • Alblasserdam 28 Arch. J. C. van Epen: Landhuis »De Mijlpaak • Country-house • Landhaus • Maison de Campagne - Hilversum Arch. J. C. van Epen (Beeldhouwwerk Gerard Hoppen): Landhuis »De Mijlpaal« 29 Country-house • Landhaus • Maison de Campagne • Hilversum Arch. J. C. van Epen: Landhuis »De Mijlpaal« • Country-house • Landhaus 30 Maison de Campagne • Hilversum Arch. J. C. van Epen: Woningen Jozef Israëlskade • Dwellinghouses • Wohnhauser 31 Maisons d'habitation • Amsterdam Arch. J. C. van Epen: Woningen Amstelveenscheweg • Dwellinghouses 32 Wohnhauser • Maisons d'habitation • Amsterdam Arch. F. A. Eschauzier: Landhuis »De Stroovogel« • Country-house 33 Landhaus ■ Maison de Campagne • Wageningen Arch. G. Feenstra: Landhuis »Midde Hichte« • Country-house • Landhaus 34 Villa • Arnhem 35 Arch. G. Feenstra: Villa »Ria« • Country-house • Villa • Villa • Arnhem 174 36 Arch. G. Feenstra: Villa »Ria« • Country-house • Villa • Villa • Arnhem 174 37 Arch. G. Feenstra: Villa »Ria« • Country-house • Villa • Villa • Arnhem 174 38 Arch. G. Feenstra: Villa »Ria« • Country-house • Villa • Villa • Arnhem 174 39 Arch. Ir. J. P. Fokker: Landhuis »de Koers« • Country-house • Landhaus • Maison de Campagne • Wassenaar Arch. Ir. J. P. Fokker: Landhuis »de Koers« • Country-house • Landhaus 41 Maison de Campagne • Wassenaar til Arch. Ir. J. P. Fokker: Landhuis »de Koers« • Country-house • Landhaus 42 Maison de Campagne . Wassenaar Arch. G. van der Gaast: Paviljoen Wilhelminapark • Pavilion • Pavillon 43 Chalet • Utrecht 175 Arch. D. Greinen Winkelhuizen Betondorp • Shops in concrete • Ladenhauser aus Beton 45 Magasins en béton ■ Amsterdam Arch. D. Greiner: Heerenhuizen Nic. Maesstraat • Dwelling-houses • Wohnhauser • Maisons d'habitation 46 Amsterdam Arch. D. Greiner: Woningen Betondorp • Concrete Dwelling-houses • Beton47 Wohnhauser • Maisons d'habitation en béton • Amsterdam Arch. Ir. Jan Gratama: Landhuis »De Roetmop« • Country-house * Landhaus 48 Maison de Campagne • Bentveld 49 Arch. H.J. de Haas: Kantoorgebouw „Nwe Haagsche Courant" • Office-Premises Bürogebaude • Bureaux • Den Haag ^ 50 Arch. A. J. Jansen: Landhuis ■ Country-house • Landhaus • Maison de Campagne • Warnsveld 176 I Arch. A. J. Jansen: Landhuis bij »de Kap« • Country-house • Landhaus 51 Maison de Campagne • Warnsveld 177 Arch. H. v. d. Kloot Meyburg: Boerderij • Farmhouse • Hofstatte 52 Ferme • Rijnzaterwoude 53 & 54 Arch. H. v. d. Kloot Meyburg: Woningen • Dwelling-houses • Wohnhauser • Maisons d'habitation • Voorburg Arch. M. de Klerk: Woningen Meerhuizenplein • Dwelling-houses • Wohnhauser • Maisons d'habitation 55 Amsterdam Arch. M. de Klerk: Woningen ikaar. Amstellaan • Dwelling-houses • Wohnhauser 56 Maisons d'habitation - Amsterdam Arch. M. de Klerk: Woningen Henr. Ronnerplein • Dwelling-houses • Wohnhauser 57 Maisons d'habitation • Amsterdam Arch. M. de Klerk: Woningen P. L. Takstraat • Dwelling-houses • Wohnhausei 58 Maisons d'habitation • Amsterdam Arch. M. de Klerk: Woningen Henr. Ronnerplein • Dwelling-houses • Wohnhauser 59 Maisons d'habitation • Amsterdam Arch. P. L. Kramer: Woningen Coöperatiestraat • Dwelling-houses • Wohnhauser 60 Maisons d'habitation • Amsterdam I IIII1IIMIIIIII1IWBHI IIIIIIHIIMI I ■ ■ IWIIMIII Arch. P. L. Kramer: Woningen Coöperatiestraat • Dwelling-houses • Wohnhauser • Maisons d'habitation 61 Amsterdam Arch.B.J.Koldewey: Landhuis»DeZandhoek«-Country-house Arch. A. J. Kropholler: Schoolgebouw • School- 62 Landhaus • Maison de Campagne-Eindhoven 178 63 Premises • Schulgebaude • Ecole • Rotterdam Arch. A. J. Kropholler: Schoolgebouw • School63 Premises • Schulgebaude • Ecole • Rotterdam Arch. C. Kruiswijk: Schoolgebouw • School-Premises • Schulgebaude 64 Ecole • Amsterdam Arch. Th. J. Lammers: Schoolgebouw • School-Premises • Schulgebaude 65 Ecole • Bergen N.-H. Arch. B. v. d. Lecq: Haltehuisje El. Tram • Stopping-Place • Warte-Pavillon 66 Station • Den Deyl 67 & 68 Arch. E. van Linge: Woonhuizen • Dwellinghouses * Wohnhauser • Maisons d'habitation - Groningen 69 Arch. Ir. J. B. van Loghem: Landhuis • Country-house • Villa • Villa • Haarlem 70 Arch. Ir. J. B. van Loghem: Landhuis • Country-house • Villa • Villa • Heemstede 71 Arch. J. P. Logeman: Geref. Kerk • Church • Kirche - Église • Den Haag 179 I | SLll I I 72 Arch. J. P. Logeman: Geref. Kerk • Church • Kirche • Église • Den Haag 179 73 Arch. J. P. Logeman: Geref. Kerk • Church • Kirche • Église • Den Haag 179 Arch. J. G. en P. K. Mensink: Rijwielstalling • Cycle-storing • Fahrrader-Aufbewahr74 platz • Garage a bicyclettes • Apeldoorn Arch. J. G. en P. K. Mensink: Landhuis • Country-house • Landhaus 75 Maison de Campagne • Apeldoorn 180 Arch. Ir. H. F. Mertens: Bankgebouw »Rotterdamsche Bankvereeniging« 76 Banking-Offices • Bankgebaude • Banque • Rotterdam IArch. Ir. H. F. Mertens: Bankgebouw »Rotterdamsche Bankvereeniging« • Banking-Offices • Bankgebaude 77 Banque • Den Haag Arch. Ir. H. F. Mertens (Beeldhouwwerk Hildo Krop): Bankgebouw «Rotterdamsche Bankvereeniging« 78 & 79 Banking-Offices • Bankgebaude • Banque • Den Haag Arch. A. Moen: Magazijngebouw Confectiefabriek Cohen • Warehouse 80 Lagerhaus - Entrepot • Amsterdam Arch. A. Moen (Kunstsmeedwerk H.J. Winkelman): Admin. Gebouw »Gerzon« • Office-Premises • Bürogebaude 81 & 82 Bureaux • Amsterdam 83 Arch. C. M. van Moorsel Pzn.: R.K. Kerk • Church • Kirche • Église • Scheveningen 84 Arch. B. v. d. Nieuwen Amstel: Landhuis • Country-house • Landhaus ■ Maison de Campagne • Baarn 181 Arch. B. v. d. Nieuwen Amstel: Woningen Meerhuizenplein • Dwelling-houses • Wohnhauser 85 Maisons d'habitation * Amsterdam II II lllll III — - ■ ~~-- - Arch. Jhr. A. H. Op ten Noort en Ir. L. S. P. Scheffer: Dubbel-landhuis 86 Twin Country-seat • Zweifamilien-Landhaus • Villa-double • Utrecht Arch. Jhr. A. H. Op ten Noort en Ir. L. S. P. Scheffer: Dubbel-landhuis 87 Twin Country-seat • Zweifamilien-Landhaus • Villa-double • Utrecht Arch. A. Otten: Villapark »Rozenburg« • Country-house • Landhaus 88 Maison de Campagne • Rotterdam Arch. G.J. Postel: Landhuisje • Country-house -'Landhaus 89 Maison de Campagne • Lochem 182 Arch. Dr. Ir. J. H. Plantinga: Haltehuisje El. Spoor • Stopping-Place 90 Warte-Pavillon • Station • Wassenaar Arch. Dr. Ir. J. H. Plantinga: Gemeente-secretarie • Town-Clerk's Office 91 Gemeinde-Sekretariat ^ Secrétairerie municipale • Hoek van Holland 183 192 Arch. Dr. Ir. J. H. Plantinga: Landhuis • Country-house • Landhaus • Maison de Campagne • Wassenaar 184 *** — — ■ - ■ - - - ■ tm 93 Arch. G.J. Postel en A.J.Jansen: Landhuis • Country-house • Landhaus - Maison de Campagne • Barchem 185 Arch.: Publieke Werken Amsterdam, Afd. Gebouwen: Ambachtsschool • Technical-school • Gewerbeschule 94 Ecole professionnelle • Amsterdam Arch.: Publieke Werken Amsterdam, Afd. Gebouwen: Administratie-Gebouw Gemeentetram • Office Premises 95 Bürogebaude • Bureaux • Amsterdam Arch.: Publieke Werken Amsterdam, Afd. Gebouwen: Adm.-Gebouw Gem. Tram 96 Office Premises • Bürogebaude • Bureaux • Amsterdam Arch.: Publieke Werken Amsterdam, Afd. Gebouwen (Beeldhouwwerk Hildo Krop): 97 Ambachtsschool • Technical-school • Gewerbeschule • Ecole professionnelle Arch.: Publieke Werken Amsterdam, Afd. Gebouwen: Schoolgebouw 98 School-Premises • Schulgebaude • Ecole • Amsterdam Arch. E. Reitsma: Landhuis »Het Fortje« Arch. E. Reitsma: Geref. Kerk • Church • Kirche Country-house • Landhaus • Maison de 100 Église • Kollum 99 Campagne . Haren ioi Arch. H. A. Reus: Chr. Geref. Kerk • Church • Kirche • Église • Dordrecht Arch. G. Rietveld: Villa Prins Hendriklaan • Country house • Villa • Villa 102 Utrecht Arch. G. Rietveld: Villa Prins Hendriklaan • Country house ■ Villa • Villa 103 Utrecht Arch. Ir. A. H. van Rood: Industriegebouwen Kon. Ned. Hoogovenbedrijf • Industrial Buildings 104 & 105 Industrie-Gebaude • Batiments d'industrie • Velsen Arch. Ir. A. H. van Rood: Industriegebouw Kon. Ned. Hoogovenbedrijf • Industrial Building 106 Industrie-Gebaude • Batiments d'industrie • Velsen 107 Arch. Ir. D. Roosenburg: Schoolgebouw • School-Premises • Schulgebaude • Ecole • Den Haag Arch. Ir. D. Roosenburg: Landhuis • Country house • Landhaus 108 Maisori de Campagne • Den Haag Arch. Ir. D. Roosenburg: Ingenieursbureau • Engineer's office 109 Ingenieurs-Büro • Bureau d'ingénieur • Eindhoven v Arch. Theo Rueter: Kinderkerkje • Children's Church • Kirchlein für Kinder 110 Église pour enfants • Bussum m Arch. Theo Rueter: Landhuis • Country house • Landhaus Maison de Campagne • Hilversum H3 & ii4 Arch. Theo Rueter: Ned. Herv. Kerk • Church • Kirche • Église • Bussum Arch. G.J.Rutgers: Woningen Amstelkade • Dwellinghouses • Wohnhauser • Maisons d'habitation 115 Amsterdam Ii6 Arch. G.J.Rutgers: Winkelhuizen Roelof Hartplein • Shops • Ladenhauser • Magasins • Amsterdam Arch. A. M. J. Sevenhuysen: Landhuis • Country house • Landhaus 117 Maison de Campagne • Velsen 186 Arch. A. M. J. Sevenhuysen: Landhuis • Country house • Landhaus 118 Maison de Campagne * Heemstede 187 Arch.J. F. Staal: Woningen Bart. Ruloffsstraat • Dwellinghouses 1I9 Maisons d'habitation • Amsterdam Wohnhauser Arch. J. F. Staal: Ned. Paviljoen Tentoonstelling 1925 Parijs • Dutch pavilion • Holl. Pavillon 120 Pavillon Hollandais • Paris Arch. J. F. Staal: Ned. Paviljoen Tentoonstelling 1925 Parijs • Dutch Pavilion • Holl. Pavillon 121 & 122 Pavillon Hollandais • Paris Arch. J. F. Staal: Ned. Paviljoen Tentoonstelling 1925 Parijs • Dutch Pavilion 123 Holl. Pavillon • Pavillon Hollandais • Paris Arch. A. P. Smits: Landhuis »De Elshorst« • Country house Arch. Ir. A.J.v.d.Steur: Vereenigings- I24 Landhaus • Maison de Campagne • Aerdenhout gebouw • Club-house • Vereinsgebaude • 125 Société • Amsterdam 126 Arch. Jan en Theo Stuivinga: Ned. Herv. Kerk • Church • Kirche • Église • Emmen 188 ■ . , ... , , ... _;„^..,._. .. , .. .... •■ . ...^aaj^^ 127 Arch. Jan en Theo Stuivinga: Ned. Herv. Kerk • Church • Kirche • Église • Emmen 188 Arch. Jan en Theo Stuivinga: Flatwoningen Rembrandtkade • Flats • Etagen-Wohnhauser 128 Flats • Utrecht 189 Arch. W. Verschoor: Flatwoningen Benoordenhoutsche weg • Flats • Etagen-Wohnhauser 129 Flats • Den Haag Arch. Ir. H. Thunissen en J. H. Hendricks: R.K. Kerk • Church 13° Kirche • Église • Nijmegen 190 I3i & 132 Arch. Ir. H. Thunissen en J. H. Hendricks: R.K. Kerk • Church • Kirche • Église • Nijmegen 190 Arch. L. C. v. d. Vlugt: Woningen Beukelsdijk • Dwellinghouses • Wohnhauser • Maisons d'habitation J33 Rotterdam Arch. L. C. v. d. Vlugt: Landhuis • Country-house • Landhaus 134 Maison de Campagne • Zuidhorn Arch. L. C. v. d. Vlugt: Landhuis • Country-house • Landhaus 135 Maison de Campagne • Zuidhorn Arch. P. Vorkink en Jac. Ph. Wormser: Woningen • Dwellinghouses 136 Wohnhauser • Maisons d'habitation • Velp 191 Arch. P. Vorkink en Jac. Ph. Wormser: Woningen • Dwellinghouses 137 Wohnhauser • Maisons d'habitation • Velp 191 Arch. P. Vorkink en Jac. Ph. Wormser: Woningen • Dwellinghouses 138 Wohnhauser • Maisons d'habitation • Velp 191 Arch. P. Vorkink en Jac. Ph. Wormser: Woningen • Dwellinghouses 139 Wohnhauser • Maisons d'habitation • Velp 191 Arch. F. A.Warners: Heerenhuizen Haquartstraat • Dwellinghouses • Wohnhauser -Maisons 140 d'habitation • Amsterdam Arch. A. H. Wegerif: Landhuis • Country house 141 Landhaus • Maison de campagne • Doetinchem Arch. A. H. Wegerif: Winkelhuis • Shop • Ladenhaus 142 Magasin • Apeldoorn Arch. Jan Wils: Middenstandswoningen »Daal en Berg« • Dwellinghouses • Wohnhauser 143 Maisons d'habitation • Den Haag Arch. Jan Wils: Middenstandswoningen »Daal en Berg« • Dwellinghouses • Wohnhauser 144 Maisons d'habitation • Den Haag 145 Arch.H.Wouda: Landhu is »De Luifel« • Country house • Landhaus • Maison de campagne • Wassenaar 192 Arch. H. Wouda: Landhuis »De Luifel» • Country house • Landhaus 146 Maison de campagne • Wassenaar 192 Arch. H. Wouda: Landhuis »De Luifel« • Country house • Landhaus 147 Maison de campagne • Wassenaar 192 Arch. H. Wouda: Landhuis »De Luifel« • Country house • Landhaus 148 Maison de campagne * Wassenaar 192 Arch. H.Th. Wij de veld: Lunchroom »Beko« • Refreshment-room • Frühstückshalle 149 Salon de consommation • Amsterdam Arch.H.Th.Wijdeveld: Lunchroom »Beko« •Refreshment-room • Frühstückshalle 150 Salon de consommation • Amsterdam 151 Arch. D.A. van Zanten: Ned. Herv. Kerk'Church-Kirche'Église'Hilversum 193 NED. OOST-INDIE Arch. J. F. Blankenberg: Bankgebouw • Banking-office • Bankgebaude 152 Banque • Mr. Cornelis 153 Arch. J. F. Blankenberg: Flatgebouw • Flats ■ Etagenwohnhaus Flats • Weltevreden Arch. Ir. B. J. K. Cramer: Schoolgebouw • School-premises • Schulgebaude 154 Ecole • Batavia Arch. Ir. B. J. K. Cramer: Passar(markt)gebouw . Market-Building • Markthalle 155 Batiment de marché • Batavia Arch. Ir. J. Gerber: Gouvernementsgebouw • Government-Building • Regierungs156 gebaude - Ba timent gouvernemental * Bandoeng Arch. Ir. J. Gerber: Gouvernementsgebouw • Government-Building • Regierungs157 gebaude • Batiment gouvernemental • Bandoeng Arch. Ir. J. Gerber: Gouvernementsgebouw • Government-Building • Regierungs158 gebaude - Batiment gouvernemental • Bandoeng Arch. N. J. Kruizinga: Landhuis »Gandjoeran« • Country-seat • Landhaus 159 Maison de campagne • Djocja 194 Arch. N.J. Kruizinga: Landhuis »Gandjoeran« • Country-seat • Landhaus 160 Maison de campagne * Djocja 194 Arch. Prof. Ir. R. L. A. Schoemaker: Landhuis • Country house • Landhaus 161 Maison de campagne • Bandoeng , Arch. Prof. C. P. Wolff Schoemaker: Landhuis • Country house • Landhaus J62 Maison de campagne • Bandoeng Arch. Prof. C. P. Wolff Schoemaker: Kerkgebouw • Church 163 Kirche * Église • Bandoeng PLATTEGRONDEN ALGEMEEN GENERAL ALLGEMEINE RENVOI RENVOOI REFERENCE VERWEISUNG GENERAL 0 Sousterrain Basement Untergeschoss Sous-sol 1 Begane grond Ground floor Erdgeschoss Rez-de-chaussée II Verdieping First floor Obergeschoss Premier étage At Atelier Studio Atelier Atelier Aut Autogarage Garage Garage Garage d'auto- mobiles Ba Bad Bath Bad Bain Bal Balkon Balcony Balkon Balcon Bp Bergplaats of Store-room Remise Débarras schuur ou grange Dbk Dienstboden- Servants-room Madchenz immer Chambre kamer des bonnes Di Eetkamer Dining-room Esszimmer Chambre a manger Ent Tochtportaal Vestibule or Entree oder Vestibule Entrance Hall Vorhalle Ga Garderobe Wardrobe Garderobe oder Garderobe Ablage Ha Hal, Trapportaal Hall or Corridor Diele oder Gang Palier ou Corridor of Gang K Keuken Kitchen Küche Cuisine Lo Loggia Loggia Loggia Porche Ma Mangelkamer of Mangling-room or Mangelzimmer Chambre de manNaaikamer Sewing-room oder Nahzimmer lage ou de couture Mu Muziek-, biljart-, Music-room, Musik-, Billard- Chambre de rook- of heeren- Billard-room or oder Herren- musique ou de kamer, boudoir of Smoking-room zimmer, Boudoir billard, Fumoir, kinderkamer Boudoir ou oderKinderstube Boudoir ou Cham- Nursery bre des enfants Pr Provisie-kamer Pantry Speisezimmer Chambre des pro- visions Rij Rijwielbergplaats Bicycle stand Fahrradremise Réduit a bicy- clettes Sa Salon Drawing-room Empfangzimmer Salon Sp Bijkeuken Scullery Spul- oder Dépense Waschküche Spr. Spreekkamer Parlour Sprechzimmer Cabinet Ser Dienkamer Serving-room Anrichte Office SI Slaapkamer of Bed-room or Schlafzimmer Chambre a cou- Logeerkamer Lodger's-room oder Fremden- cher ou chambre zimmer de visite Sre Serre Glass-veranda Wintergarten Vérandah vitrée Stu Werkkamer of Study Arbeitszimmer Chambre Studeerkamer de travail Te Terras Open Terrace Terrasse Terrasse To Toilet Toiletteroom Toilette Toilette Ve Veranda Veranda Veranda Vérandah Wa. Wachtkamer Waiting-room Wartezimmer Antichambre WC Privaat Lavatory Abort W. C. Wo Huiskamer Living-room Wohnzimmer Chambre de ménage Arch. H. B. van Broekhuysen: Schoolgebouw te Arnhem. 170 1 : 400 16 1 Speelplaats 2 Klasse-lokaal 3 Conciërge 4 Leermiddelen 5 Kamer Schoolhoofd 6 Gymnastieklokaal 7 Kleedruimte Arch. Ch.Bartels: Landhuis,,De Heugte"te Vel167 sen. 1 : 400 8 Arch. G. J.M van Duyne: Museum van Oude Kunstnijverheid te Den Haag. 173 1 : 600 25 a a Arch. J. G. en P. K. Mensink: Landhuis te 180 Apeldoorn. 1: 400 75 Arch. Dr. Ir. J. H. Plantinga: Landhuis te Wassenaar. 184 1:400 92 Arch. A. M. J. Sevenhuysen: Landhuis te Velsen. 1 : 400 186 117