904 116
VERSLAG
VAN DE
ALGEMEENE VERGADERING
VAN LEDEN EN GENOODIGDEN
GEHOUDEN TE
'S.GRAVENHAGE OF 18 SEPTEMBER 1915 IN HET GEBOUW VAN DEN HOOGEN RAAD DER NEDERLANDEN, TER BESPREKING VAN HET RAPPORT:
„PLICHTVERZAKENDE OUDERS"
MEDEDEELINGEN VAN DEN NEDERLANDSCHEN COND TOT KINDERBESCHERMING. Jt No. 16








VERSLAG
VAN DE
ALGEMEENE VERGADERING
VAN LEDEN EN GENOODIGDEN
GEHOUDEN TE
'S.GRAVENHAGE OP 18 SEPTEMBER 1915 IN HET GEBOUW VAN DEN HOOGEN RAAD DER NEDERLANDEN, TER BESPREKING VAN HET RAPPORT:
„PLICHTVERZAKENDE OUDERS1'
MEDEDEELINGEN VAN DEN NEDER1ANDSCHEN BOND TOT KINDERBESCHERMING. ji No. 16




Te 2 uur opent de Voorzitter de Vergadering met de volgende rede:
Dames en heeren, genoodigden, belangstellenden en leden van den Nederlandschen Bond tot Kinderbescherming!
Geen licht zonder schaduw! Geen medaille zonder keerzijde! Dat zijn onomstootelijke waarheden, die ook gelden op wetgevend gebied.
Geen wet, hoe goed ook bedoeld, hoe uitnemend ook voorbereid, of zij zal, ook, waar zij het eene belang uitstekend behartigt, allicht een ander, niet minder behartenswaardig belang, in het gedrang brengen.
Dit is weder gebleken bij de toepassing onzer terecht zoozeer geroemde kinderwetten.
Reeds spoedig na het in werking treden dier wetten zijn stemmen opgegaan, die beweerden, dat daarbij het belang van het kind te zeer was in het oog gevat, het belang van het gezin niet voldoende behartigd.
Het was een hoogstaande vrouw — die wij het voorrecht hebben heden in ons midden te zien — Mevrouw V 1 i e 1 a nd e r Hei n—C ouperus, die in 1908 in een U allen wel bekende brochure de aandacht vestigde op de keerzijde der werking van het instituut der ontzetting uit de ouderlijke macht.
Haar trof toen — niet geheel ten onrechte — het verwijt, dat zij door al te lang staren op die keerzijde, deze al te groot had gezien.
Doch dat er een schaduwzijde was kon niemand ontkennen.
Haar woord' vond weerklank bij de Volksvertegenwooïdiging, op wier aandringen de toenmalige Minister van Justitie, Mr. N e 1 i s s e n, in 1909 bij de Voogdijraden een onderzoek deed instellen naar den omvang van het kwaad en naar de middelen, die tot bestrijding daarvan aangewend zouden kunnen worden. Uit dat onderzoek bleek, dat, al was de schilde-


— 4 —
ring wat zwart getint en van overdrijving niet geheel vrij tepleiten, er toch een kern van waarheid in school. Enkele Voogdijraden gaven bij die gelegenheid ook middelen aan de hand tot beteugeling van het kwaad.
Als zoodanig werden toen aangegeven: 1». verscherping van artikel 255 Wetboek van Strafrecht, dat straf bedreigt tegen hem, die opzettelijk iemand, tot wiens onderhoud, verpleging of verzorging hij verplicht is, in een. hulpeloozen toestand brengt of laat; 2°. het opleggen van verplichten arbeid aan ouders bij opzettelijke verwaarloozing; 3°. het verscherpen der maatregelen tot het innen der door de ontzette of ontheven ouders ten bate hunner kinderen uit te keeren bedragen, waaronder speciaal ook genoemd werd het aanstellen van beambten belast met de inning dier uitkeeringen;
4°. Het door aanplakking openbaar maken van de vonnissen.
houdende ontzetting van de ouderlijke macht.
Bij de kort daarna gevolgde novelle op de Kinderwettenvan 22 September 1909 kwam alleen een verscherping van artikel 374/i tot stand; met de overige door enkele Voogdijraden voorgestelde en in overweging gegeven maatregelen, kon de Regeering zich niet vereenigen of daarvoor achtte zij de tijd toen nog niet gekomen.
De toestand bleef intusschen onbevredigend en de klachten daarover doemden telkens weer op.
De Nederlandsche Vereeniging voor Armenzorg en Weldadigheid vond daarin aanleiding de maatregelen tegen plichtverzakende ouders in hare vergadering van 9 October 1913aan de orde te stellen.
De bespreking aldaar werd voorbereid door twee uitnemendepraeadviezen, uitgebracht door de Heeren I. R. S n o e c k Henkemans en G. A. M. de Bruijn, beide mannen van de praktijk, wel vertrouwd met de werking der Kinderwetten.
Hunne conclusies vonden echter ernstige bestrijding van de zijde van den Utrechtschen Hoogleeraar in het Strafrecht Mr. D. S i m o n s.
Men kwam niet tot éénstemmigheid en toen kort daarna van de zijde der Tweede Kamer aangedrongen werd op het in de-


- 5
-wet opnemen van bepalingen ter bestrijding van het algemeen erkende euvel, antwoordde de Minister van Justitie O r t dat hij de tijd tot het nemen van ingrijpende maatregelen op dit gebied nog niet gekomen achtte, daar immers de meeningen van deskundigen nog zoo ver uiteenloopen, dat deze aangelegenheid voor eene beslissing inderdaad niet rijp is te achten.
Dit ministeriëel antwoord gaf het Bestuur van Uwen Bond aanleiding tot eeniige op dit gebied erkende deskundigen het verzoek te richten zich tot eene Commissie te constitueeren ter nadere bespreking van het vraagstuk en tot het zoeken naar een oplossing daarvoor, die de meerderheid zou kunnen bevredigen.
De Heeren Mr. J. C. v. B eusekam, Secretaris van den Toogdijraad te Utrecht; I. R. Sn o eek Henkemans, Voorzitter van den Armenraad te 's^Gravenhage; Mr. I. C. v. Kempen, Secretaris van den Voogdijraad I te Amsterdam; A. C. A. v. V u u r e n, Lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal en Mr. C. I. M. Wild e, destijds Secretaris van den Voogdijraad I te 's-Gravenhage, werden bereid gevonden de moeilijke, hun toegedachte taak te aanvaarden en assumeerden zich, gebruik makende van de hun daartoe gegeven bevoegdheid, nog de Heeren Mr. L. C h. B e s i e r, Advocaat-Generaal bij den Hoogen Raad der Nederlanden en Mr. V. H. R u t g e r s, Lid van de Tweede Kamer der StatenGeneraal.
De bereidvaardigheid van deze Heeren, die volkomen bekend waren met de moeilijkheden en bezwaren aan hun arbeid verknocht, kan niet hoog genoeg gewaardeerd worden.
Zonder zich om den nood der tijden, te bekommeren, togen zij aan den arbeid en het resultaat was het doorwrochte rapport, dat gij allen in handen hebt en dat zijn hooge waarde ender meer ontleent aan het feit, dat, hoewel de samenstellers aanvankelijk van meening verschilden, de onderlinge gedachtenwisseling hen ten slotte tot éénstemmigheid heeft gebracht.
Moge het in deze vergadering ook zoo gaan en wij allen straks bij het verlaten der vergadering erkennen, dat de door de Commissie aan de hand gedane oplossingen inderdaad de beste zijn.
Nariiens den Nederlandschen Bond tot Kinderbescherming


— 6 —
betuig ik den leden der Commissie onzen warmen dank voor de moeite, die zij zich wel hebben willen getroosten en onze oprechte hulde voor hunnen arbeid, die zoozeer de bewijzen draagt van den ernst en de toewijding, waarmede zij aan oni? verzoek hebben voldaan.
Hebben zij zich door den rampzaligen om ons heen woedenden oorlog niet in hun arbeid laten storen, Uw Bestuur heeft gemeend wel te doen door hun voorbeeld te volgen en hun rapport niettegenstaande het krijgsrumoer, in deze vergadering aan de orde te stellen.
Dat het zich niet bedrogen heeft, dat dit rapport levendige belangstelling zou wekken, bewijst üw talrijke, onze verwachting overtreffende, hoog gewaardeerde opkomst.
Vraagt ge. waarom het Bestuur ditmaal, in afwijking van de traditie, 's-Gravenhage tot plaats van bijeenkomst heeft gekozen, dan antwoorden wij: omdat we uit vrees, dat het oorlogsgedruisch onze woorden misschien zou overstemmen, ditmaal liefst vergaderden in de onmiddellijke nabijheid van de organen der wetgevende macht, en waar konden we onzen zetel dan beter opslaan dan in deze zaal, ons welwillend door den Voorzitter van den Hoogen Raad afgestaan, waarvoor wij Z. E. Hoog Achtbare, den leden en den griffier van den Hoogen Raad' onzen eerbiedigen dank aanbieden.
Waar beter dan in deze zaal, waar de uitnemendste onzer juristen recht gesproken hebben en nog rechtspreken, waar beter dan in deze zaal, die ter linkerzijde grenst aan het Departement waarin onze wetten worden ontworpen, die paalt aan het oude grafelijke slot, waarin eerstdaags onze geëerbiedigde en geliefde Koningin een nieuwe wetgevende periode zal openen, waar Raad van State, Tweede- en Eerste Kamer in de onmiddellijke nabijheid zijn.
Trouwens wij zijn er zeker van, dat de denkbeelden, die hier geopperd en verdedigd zullen worden, het oor van den Minister van Justitie zullen bereiken. Zijn Excellentie, zelf verhinderd, heeft immers kunnen goedvinden zich op deze vergadering te laten vertegenwoordigen door een zijner hoofdambtenaren, den Administrateur, Mr. I. P. d e Me ij ére, Chef der Afdeeling Rijks Tucht en Opvoedingswezen. Z.H.E.Gestr. te dezer vergadering het welkom toeroepende, spreek ik de


— 7 —
hoop uit, dat hij deze vergadering verlatende straks de overtuiging zal mededragen, dat het ons hier ernst is, om mede te werken tot steeds voortschrijdende verbetering onzer wetgeving, door de zaken ernstig en degelijk te behandelen en voor opkomende bezwaren en moeilijkheden praktische en goede oplossingen te vinden.
Welke de oplossingen zijn, die door de Commissie voorgesteld worden en hoe deze getracht heeft alle bezwaren te ondervangen, zal Professor J. v. Hamel uit Amsterdam U zoo dadelijk uiteenzetten. Z.H.Gel. is zoo welwillend geweest de taak op zich te nemen het rapport der Commissie bij U in te leiden. Wij zeggen Z.H.Gel. daarvoor reeds bij voorbaat dank.
Dames en Heeren! Dezer dagen had ik het voorrecht hier ter stede een Belgisch Advocaat te ontmoeten. Ik vroeg hem naar den tegenwoordigen toestand van zijn door den oorlog zoo wreed beproefd en zoo fel geteisterd land.
Hij antwoordde mij dat handel, nijverheid en kunst door den krijg met lamheid geslagen waren, doch niet de landbouw. De landbouwers, niet achtend het gevaar, niet teruggeslagen door de onzekerheid der toekomst, hadden met onverdroten ijver en noeste vlijt hun door loopgraven en bommen doorploegde akkers weder bebouwd, beploegd en bezaaid, en thans, nu het gewas welig opgegroeid is, oogsten zij in ruime mate ten voordeele van allen de vruchten van hun arbeid. Mogen zij ons daarin tot voorbeeld strekken.
Ook wij staan voor een onzekere toekomst. Wij weten niet wanneer de tijden zullen aanbreken, waarin onze Regeering zich weder onverdeeld en onbezorgd zal kunnen wijden aan den wetgevenden arbeid. Doch wij gaan zoolang, dank zij het kloek voorgaan van onze Koningin, dank zij het goed beleid onzer Regeering, ons het onwaardeerbare voorrecht beschoren blijft, dat de oorlog met zijn nasleep van rampen en ellenden onze greazen niet overschrijdt, onverdroten voort onzen akker te bewerken en te bezaaien, in de hoop en het vertrouwen, dat het zaad, heden uitgestrooid, straks zal ontkiemen, en, welig opgroeiende, goede vruchten zal afwerpen tegen den tijd van den oogst. Moge de vrede dan zijn intrede gedaan hebben, en den wetgever veroorloven, de vruchten van onzen arbeid tot meerderen zegen en voorspoed van ons vaderland te oogsten en in veilige haven te brengen. Zoo zij het!


8
Hiermede verklaar ik deze vergadering voor geopend, en geef het woord aan Prof. v. Hamel.
(Applaus.)
De Heer Professor Mr. J. A. van Hamel: M. de V.! Toen gij mij vroegt om in deze vergadering een enkel woord ter inleiding te spreken, heb ik eigenlijk gedacht, dat ik daarmede zou leveren een blijk, strijdig met mijn overtuiging, van de hulde, die ik aan de Commissie zou willen zien betuigd. Immers, in een even zakelijk alle duidelijk, leesbaar en lezenswaardig rapport, heeft deze Commissie een onderwerp behandeld en wanneer men nu daartegenover de stoutmoedigheid zou hebben om als het ware nog als explicateur te willen optreden, dan zou men daardoor het vermoeden kunnen wekken, aan den indruk, dien het rapport op zichzelf moet maken, afbreuk te willen doen. Dat is intussen en bij mij niet het geval, en ik verzoek de Commissie niet alleen de verzekering daarvoor te aanvaarden,, maar ook te gelooven aan den eerbied, dien ik voor haar arbeid heb.
Gij hebt het evenwel nuttig geacht, M. de V., zooals gij mij schroeft, dat men door een korte mondelinge uiteenzetting nog medewerkte tot het vormen van een communis opinio in deze zaak. Aldus vat ik dan ook de taak, die ik op dit oogenblik vervul, op en het is mij aangenaam dit inleidend woord te mogen spreken. Ik stel dit op den voorgrond, omdat ik zeer sterk overtuigd ben. dat het hier een zaak betreft, welke om iets meer vraagt dan om discussie en om een behandeling ; welke vraagt om uitgevoerd te worden,, om werkelijkheid te worden. En wanneer deze vergadering doel wil treffen, dan zal zij zich er toe moeten zetten om te bereiken, dat een onderwerp, dat reeds lang uit en. te na behandeld, besproken en bediscussieerd is, eindelijk na zooveel jaren wordt doorgevoerd en dat naar buiten, bij de wetgevende macht en bij de verantwoordelijke Regeering, de indruk wordt gevestigd, dat deze materie eindelijk moet worden ter hand genomen. Het zou een groot succes zijn, als hier een communis opinio kon worden gevormd en daarom is het volstrekt niet mijn bedoeling om met persoonlijke opvattingen tegenover die van de Commissie te komen en om een uitvoerige kritische


— 9 —
uiteenzetting te geven. Ik wensen alleen te trachten — en ik roep iedereen daartoe op — om vandaag tot een voor verwezenlijking vatbaar plan te komen en wanneer ik mij veroorloof in een enkel opzicht op den arbeid van de Commissie een kantteekening te maken, dan doe ik dit met dat doel, en tevens om te zoeken naar het tactisch meest bereikbare.
Wanneer ik dit vooropstel, geloof ik, dat ik den gedachtengang van sommige vragen geleidelijk kan ontwikkelen. En dan wel in de eerste plaats deze vraag: is er, wat het vraagstuk van de plichtverzakende ouders betreft, een misstand, is er in ie's te voorzien?
Het antwoord daarop geeft het rapport van de Commissie zelf op blz. 6, 7, 8 en volgende, haar verschillende onderzoekingen omtrent de in de praktijk gebleken behoefte. Het is iu de praktijk gebleken, bij de werkzaamheid van de Kinderwetten en de Voogdijraden, door de werking van de wet op het onderzoek naar het vaderschap, door de zich ontwikkelende armenzorg en de sociale werkzaamheid, dat een vrij aanzienlijk contingent van menschen op dit oogefablik te gemakkelijk hun plicht als ouders kunnen verzaken. Iedereen, die op dit gebied werkzaam is, heeft dit als het ware aan den lijve ondervonden. Zij hebben het te gemakkelijk door de hulp, die van alle kanten wordt geboden, doordat de Voogdijraden hen ontzetten uit de ouderlijke macht, doordat dè armenzorg ingrijpt, en doordat de wettelijke executtekracht niet sterk genoeg is. En het geldt hierbij niet een kwestie van tien- ol vijftigtallen, maar — het is droevig het te moeten zeggen — in de groote steden en op sommige plaatsen van het platteland stijgt het tot een contingent, dat in de honderden loopt. Er is dus een misstand, en ik stel dit voorop om te doen zien, dat wij niet over een doctrinair vraagstuk spreken, maar over iets, dat werkelijkheid is.
Een tweede vraag is: is er naar aanleiding van dien misstand reden tot ingrijpen voor den wetgever. Want er zijn ook misstanden, waartegen de wetgever geen middelen heeft. Wanneer ik zeg, dat het een misstand is, dat er nog altijd zooveel menschen een slecht humeur hebben, dan kunnen wij toch nog niet concludeeren, dat de wetgever maatregelen moet nemen tegen de menschen met slechte humeuren, want ik geloot niet,


— 10 —
dat het gelukken zou daartegen middelen te vinden. Ik wijs hierop, omdat de misstand waarvan hier sprake is, een zedelijke misstand is, en omdat zedelijke misstanden wel de moeilijkste zijn voor den wetgever om te bestrijden. Er is hier kwestie van een misstand in het gevoelsleven, een misstand in de opvatting van 's menschen natuurlijke plichten, wanneer een vader zijn kinderen aan hun lot overlaat, wanneer hij, ofschoon hij verdiensten heeft, niet wil afdragen wat hij aan zijn gezin zou kunnen besteden; wanneer hij ziijn vrouw laat opkomen voor het gezin en zelf ergens anders een gemakkelijk leven leidt, misschien weer in ander gezelschap, en niet naar zijn kinderen omkijkt en zich daaraan niets gelegen laat liggen. Dit is in de eerste plaats een zedelijke misstand, en wanneer men nu vraagt of daartegen door middel van de wetgeving veel te doen is,, dan moet ik zeggen: neen. Evenmin als men in andere tekortkomingen van karakter en verantwoordelijkheidsgevoel door wettelijke maatregelen direct verandering kan brengen, zoo ook hier niet. Maar wat iets anders is, dat is, dat men een zaak als deze ook kan aangrijpen van den stoffelijken kant: daar is het natuurlijker en gemakkelijker voor den wetgever om iets te bereiken: daar heeft de Staat een meer voor de hand' liggend en minder fijngevoelig handvat, waarmede hij iets kan trachten te doen. Men moet dus deze twee zaken uiteenhouden: wanneer ouders zedelijk tekortkomen tegenover hun kinderen, is het redres eenvoudig, dat men den band doorsnijdt, toepast de ontzetting en de verzorging door anderen en niet de kinderen de dupe doet zijn.
Men kan overigens ook tot de versterking van het ouderlijke plichtsgevoel wel medewerken en wellicht door besprekingen en op andere wijze veel kunnen bereiken, maar dat ligt buiten de mogelijkheid van de wetgeving.
Anders wordt het echter, als men den stoffelijken kant van de zaak in het oog vat en zich afvraagt of men de nalatige ouders niet kan dwingen de geldelijke verptichtingen, de financiëele verantwoordelijkheid, na te leven. Dat is een minimum. Men kan een zeer slechte ouder, een verloopen sujet zijn, volkomen ongeschikt om voor zijn gezin te zorgen en toch de bijkomstige taak van de bijdrage te betalen geregeld waarnemen. Het is niet anders dan een minimum, maar een minimum,


— 11 —
dat in menig geval krachtiger werkt dan men zou denken en van grootere sociale beteekenis is dan het op het eerste gezicht lijkt. Het is vaak de teere vezel, die den band tusschen ouders en kinderen nog in stand houdt — zooals het maatschappelijk leven de gevoelsverhoudingen ongemerkt in alle opzichten beïnvloedt — waardoor de ouder, wat voor vrijheden, afdwalingen, avonturen en onverschilligheden hij zich ook veroorlooft, toch blijft vasthouden aan den minimum-plicht om te zorgen voor het gezin, waarvan hij de zorg op zich genomen heeft of waarvan de zorg van nature op hem rust. Het is de minimum-plicht, die nog vaak den band tusschen ouders en kinderen vast houdt en de ouders voor afdwalingen en afwijkingen behoedt. Wanneer dan ook van, Staatswege in die richting iets kan worden gedaan, dan mogen wij, daartegenover niet onverschillig staan en moeten wij die zaak onder de oogen zien. En dan is er, zooals nu eenmaal de Staatsmacht het vermogen "bezit om in het algemeen te zorgen, dat de betaling van geldschulden plaats heeft, voor de wetgevende macht wel degelijk aanleiding om zich voor de betaling van een geldschuld als het hier geldt sterk te interesseeren.
Zijn wij dan zoover, dat voor ons vaststaat, dat er een misstand is en dat er voor den wetgever grond bestaat om in te grijpen en krachtiger dan thans, dan moet naar andere middelen worden gezocht om het beoogde doel te kunnen bereiken, want ik herhaal, dat de bestaande vorm van executie van die geldschulden ontoereikend is. De executie van die wekelijksche of maandetijjksche bijdragen kan niet gebeuren door deurwaarders-exploit of volgens de executie van den ouden datum, terwijl er evenmin de noodige kracht aan bijgezet kan worden door middel van de bevoegdheid tot incasseering van den Voogdijraad. Daartegenover immers weet de tot uitkeering veroordeelde zich wel vaak te vrijwaren, door te verhuizen en zijn adres niet achter te laten.
Nu is de verdere vraag: welke middelen men kan ter hand nemen. De tijden zijn voorbij — en dit doet zeker menigeen nog twijfelachtig over deze zaak denken — dat men wanbetalers, in het algemeen menschen, die hetgeen zij krachtens rechterlijk vonnis of volgens natuurlijke verplichtingen moeten betalen, niet voldoen, met straf dwingt. Sedert den tijd van


12
Shylock, den Koopman van Venetië, die zijn debiteur een pond vleescli uit het lijf mocht snijden, omdat de dubbeltjes niet werden afgedragen, is wanbetaling min of meer een normale sport geworden en is het strafbaar stellen, het als strafbaar feit brandmerken van het zich als insolvent gedragen, uit den tijd geraakt. Men laat dat over aan den crediteur, die maar de dupe moet worden van zijn eigen lichtvaardigheid bij het nemen van die schuldenaren. De laatste wijziging van defaillissementswet heeft in dit opzicht de kroon op het werk gezet. Men heeft alle straf voor wanbetalers zien verdwijnen. En ik geloof niet, dat iemand meer — behalve dan degene die op een oogenblik boos is omdat hij een schuld niet binnen krijgt — het algemeene denkbeeld zou huldigen, om hem, die zijn rekeningen onbetaald laat, daarom voor den strafrechter zal brengen en in de gevangenis.
Deze leer is, geloof ik, dan ook de reden, waarom inzake deze alimentatie-vordering een zekere onverschilligheid blijft bestaan en men meent, dat men ook deze maar moet overlaten aan het vrije spel van het burgerlijke leven en aan de civiele executiemiddelen. Daartegenover evenwel moet er op gewezen worden, dat het hier betreft een zeer speciale schuld, een schuld, niet opgelegd door een contract, een schuld, waarbij de lichtvaardigheid van den schuldeischer niet te pas komt. Het Mnd kan het niet helpen, dat het van den vader onderstand noodig heeft: het geldt hier geen kwestie die beheerscht wordt door de beginselen van contractsluiting, waarbij men een partij heeft die iets heeft te eischen en een tegenpartij die niet betaalt. Het geldt hier een kwestie van het menschalijk karakter, een cel van het menschelijke leven zelf, een bestanddeel van het geheele maatschappelijk bestaan, waarbij men dus ook wel eenige bijzondere wettelijke maatregelen in het leven mag roepen. En al ligt de tijd van het afsnijden van een pond vleesch van het lichaam van den schuldenaar verre achter ons. en al zijn wij ook geheel vreemd geworden aan het denkbeeld van gevangenisstraf voor wanbetaling, zoo is toch wel dit denkbeeld in de wereld doorgedrongen, dat waar de man tegenover vrouw en kinderen alimentatie schuldig is, men bij een zich onttrekken aan dien schuld daartegen strafrechtelijk kan optreden.


— 13 —
Dit vooropgesteld zijnde, ga ik nu over tot het bespreken van de bijzondere middelen, die in het rapport van de Commissie zijn voorgesteld.
Praktischen zin legt de Commissie aan den dag, door er in de eerste plaats op te wijzen, in haar conelusiën a en b, dat voor dezen vorm van schuld het meest voor de hand liggende en het meest doeltreffende middel waarschijnlijk zal zijn: het invoeren van een bijzonder incassostelsel van Rijkswege, door middel van bezoldigde ambtenaren, ambtenaren, die meer dan tot nu toe preventief kunnen werken door degenen, die verplicht zijn om te betalen, na te loopen, hen op te sporen als zij gaan verhuizen en dan als de klap op den vuurpijl den volgenden Zaterdagavond weer met een briefje voor de deur te staan. Deze organisatie van Staatswege van de inning van deze zedelijke schulden stelt de Commissie voorop, en ik geloof ook, dat deze in de praktijk van groote beteekenis zal zijn.
Daarnaast komt nu de vraag, of men ook strafrechtelijke middelen zal zoeken, of men genoeg zal hebben aan dat incasso. En dan geloof ik, dat de Commissie terecht meent, dat men ook verder moet gaan en in geval dit noodig is krachtiger wettelijke maatregelen moet kunnen nemen.
Nu overweegt de Commissie daarom het middel, dat voor de hand ligt — een middel waar tegenwoordig ieder, die een misstand ontdekt, op afgaat —, n.L het er op stellen van gevangenisstraf. Zij is daarbij echter slechts gekomen tot een zeer sutosidiairen maatregel, die misschien weinig toepassing zal vinden, en ik acht dat volkomen juist. Ik meen mët de Commissie, dat men in de gevangenisstraf of de hechtenis — in dit opzicht zou ik de keuze nog eens open willen laten; beide zullen in deze niet zoo verschillend werken — niet de hoofdzaak moet zoeken en dit middel achter de hand moet houden. Lange gevangenisstraffen zal men, zooals iedereen begrijpt, nooit op die feiten kunnen stellen. Zeer afschrikkende en zeer dreigende gevangenisstraffen zijn dus waarschijnlijk toch uitgesloten, en zij zouden ook weinig praktisch nut hebben, omdat zij dengenen, die men wil laten verdienen en van wie men eischt, dat zij «uilen werken, juist de gelegenheid benemen, om dien plicht te vervullen. Men rukt die menschen uit de werkelijkheid; men haalt b.v. een bootwerker


— 14 —
uit zijn geregelde leven en brengt hem een langen tijd ln de gevangenis, zoodat hij de gelegenheid mist voor zijn kinderen geld te verdienen.
Korte straffen zullen aan hetzelfde euvel lijden en zullen niet verheffend, ja eerder verbitterend werken. Wanneer men het leven van zulke menschen, dat een normalen, geregelden loop heeft, in het ongereede brengt, wordt de misstand vaaK ttog erger en daarom heeft de Commissie dan ook een ander middel op den voorgrond gesteld, n.1. de bedreiging met plaatsing in een werkinrichting. Laat ik het woord gebruiken, dat op dit oogenblik het meest gangbare is en spreken van de „Rijkswerkinrichting". Het is het voorstel d der Commissie;
„tegen het zich onttrekken aan het betalen van de opgelegde uitkeeringen worde mogelijk gemaakt de toepassing van een burgerrechtelijken dwangmaatregel van plaatsing in een werkhuis, als hierboven op blz. 30—36 is omschreven, derhalve met de mogelijkheid van voorwaardelijke plaatsing en van voorwaardelijk ontslag."
Ik kan mij met dat denkbeeld volkomen vereenigen; het sluit zich aan bij de practijk van andere landen en het ligt ook meer in de rede. Wien men hier straffen moet en treffen wil is de parasiet, de niets-doener, die zich aan zijn gemeenschapsplicht, aan zijn zedelijken plicht onttrekt en de nakoming daarvan overlaat aan het Rijk, de gemeente of aan de particuliere liefdadigheid, dien men, als hij blijvend nalatig is, niet beter kan treffen dan door plaatsing in een werkhuis.
Nu doet er zich een vraag voor, die ongetwijfeld juridiek haar belang heeft, maar m. i. toch ook practisch voor het slagen van deze geheele beweging van het grootste gewicht is, n.1. welk karakter men aan deze opneming in een werkinrichting zal geven. Zal men er het karakter aan geven van een straf, dus van een maatregel, door den strafrechter toegepast in een strafproces, of een karakter, overeenkomende min of meer met dat van de gijzeling van den wanbetalenden debiteur, welke in sommige uitzonderingsgevallen nog is overgebleven. Dus van een burgerrechtelijken dwangmaatregel, zoodat de


— 15 -
Civiele rechter de bevoegdheid bezit om iemand, die zijn schuld niet betaalt, voor eenigen tijd naar een werkhuis te sturen? Volgens de Commissie zal die maatregel niet het karakter moeten hebben van een straf, niet ingelijfd moeten worden bij onze strafwetgeving, maar het karakter behooren te dragen van een burgerechtelijken dwangmaatregel. Zij heeft dat uitvoerig gemotiveerd.
Nu wil ik erkennen, dat de werkzaamheid van het instituut belangrijker is dan de naam, dien men aan dat instituut geeft, en dat, als men eenmaal het beginsel van plaatsing in een werkhuis, met voorwaardelijk ontslag, aanvaardt, het menigeen onverschillig zal zijn, of men daaraan geeft den naam van straf en de beslissing legt in handen van den strafrechter, dan wel dat met het noemt een burgerrechtelijke maatregel en de beslissing overlaat aan de burgerlijke autoriteit.
Intusschen geloof ik niet, dat dit ons zoo koud moet laten als wij op het eerste gezicht zouden denken. Want wanneer er iemand zou zijn die zegt: dat is absoluut onverschillig, daarover maak ik het mij ten slotte niet moeilijk, dan kan ik hem alvast voorhouden een artikel van vier en een halve kolom in het Weekblad van het Recht, waarin tegen dit denkbeeld door den Heer Simons ten sterkste oppositie wordt gevoerd, en waarin deze zegt: wanneer men zulke krasse maatregelen gaat nemen en de menschen, die hun kinderen niet goed verzorgen, voor jaren wil gaan opsluiten, dan moet men hen ook alle waarborgen geven, die de tegenwoordige rechtsstaat kent voor iedereen, wien zijn vrijheid wordt ontnomen; dan moet hij hebben openbaar proces, de verdediging, het minimum van wettige bewijzen, die moö'en worden aangevoerd, en de geheele kracht van bescherming van zijn persoon, die de beklaagde in het strafproces geniet.
Nu is het ongetwijfeld waar, dat ook de Commissie wel zekere proceswaarborgen wil geven, maar juist omdat zij bang is voor de groote moeilijkheid van het strafproces en vreest, dat daarbij te veel visschen door het net zullen zwemmen, wil zij dit niet. Men gevoelt hier de tegenstelling tusschen jurist en gemeenschap. De jurist zegt: ik wil dat het individu de waarborgen van de strafvordering blijft behouden, en de filantroop, die de gemeenschap vertegenwoordigt, zegt: ik heb daarmede


— 16 —
minder te maken; als mij dat te lastig is zoek ik naar een ander middel om die moeilijkheid te ontzeilen.
Ik hoop op deze manier een conflict, dat hier rijst, eenigszins duidelijk te hebben voorgesteld. .
De argumenten, die de Commissie heeft om de 'beslissing omtrent plaatsing in een werkhuis te doen geschieden als burgerlijke maatregel, zijn ten eerste, dat men bij een strafproces in deze staat voor de moeilijkheid van het bewijs. "Velen zullen n.1. aankomen met de bewering: „ik kan niet betalen; ik héb alle mogelijke moeite gedaan om werk te bekomen, ik heb mijn schoenen stuk geloopen om een baantje te krijgen." En nu zegt de Commissie — en zij heeft ervaren menschen op dit gebied in haar midden — dat een strafrechter daar moet inloopen, want dat hij dan toch moet zeggen, dat het bewijs, dat die persoon zonder geldige reden zijn plicht heeft verzaakt, niet geleverd is. De strafrechter moet zoo iemand dan vrijspreken, en daarvoor is de Commissie bang.
In de tweede plaats is zij bang, dat de duur van de opneming moeilijk zal zijn te bepalen. Straf eischt een strafmaat, eischt een bepaald uitgemeten aantal maanden of jaren, waarvoor men iemand opsluit. En nu wil de Commissie juist den maatregel zeer elastisch maken; wanneer iemand na korten tijd in een werkhuis te hebben vertoefd reden geeft te onderstellen, dat hij in het vervolg de uitkeering, waartoe hij verplicht is, wel zal betalen, dan wil de Commissie hem er weer uitlaten en de beoordeeling daarvan wil zij in eerste instantie overlaten aan den Voogdijraad, die de zaak het best kan overzien. Aldus wil de Commissie een elasticiteit in het leven roepen, welke naar haar oordeel niet zou bestaan, indien de maatregel het karakter van straf droeg.
Ik ben absoluut geen dogmaticus, nóch een Principiënreiter, maar toch meen ik. dat de Commissie, indien zij in dit opzicht een concessie zou kunnen doen, de levensvatbaarheid van haar voorstellen niet zou vertienvoudigen, doch verduizendvoudigen. Men vrage zich eens af, of men den Nederlandschen wetgever er gemakkelijk toe zou kunnen krijgen in de wet een instituut op te nemen, waarvan hij nog nooit gedroomd heeft, n.1. het instituut van het burgerrechtelijk werkhuis voor een zoo speciaal geval. Stroomen discussie, stroomen meenings-


— 17 —
verschil, stro omen rapporten en verslagen en stroomen doelloosheid zouden daarover dunkt mij worden geopend. Als men zich tactisch kon aansluiten bij het bestaande — dat is nu eenmaal het s t r a finstituut — dan zou men meer kans hebben vandaag of morgen iets tot stand te brengen, dan wanneer men om zekere redenen de voorkeur gaf aan dit denkbeeld der Commissie, dat een volkomen novum is. De ook in dezen oorlogstijd nog niet uitgestorven lust voor theoretische beschouwingen zou men gemakkelijk gaan botvieren en dan zou ik tactisch groote bezwaren vreezen. Nu is het op zich zelf niet een afdoend argument als men zegt, dat men bij invoering van een maatregel, die als straf bedoeld is, de zaak illusoir zal maken en niet veel zal bereiken. Maar ik durf ook zeggen, dat de Commissie de bezwaren tegen de werkinrichting als strafmiddel — voorzoover men dus de plichtverzakende ouders gelijk wil stellen met landloopers, bedelaars en souteneurs — wel wat breed uitmeet en dat die bezwaren in de practijk niet van groote beteekenis zullen zijn.
In de eerste plaats moet men altijd blijven huldigen een zeker gedeelte van de opvatting, door Prof. Simons verdedigd, n.1. dit, dat het individu tot zijn recht moet komen, al zou men naar mijn overtuiging dit voor den burgerlijken rechter ook wel kunnen bereiken.
Met het leveren van het bewijs voor den strafrechter zal men, dunkt mij, geen moeilijkheden ondervinden, omdat het strafinstituut zich practisch onscheidbaar aan het werk van de inningsambtenaren zal verbinden. De mensehen, die in eerste instantie door de autoriteiten worden gebruikt om te trachten het geld los te krijgen, zullen zeker op de hoogte komen van den persoon, waarom het gaat, en kunnen beoordeelen wat hij kan doen om te betalen en wat hij nalaat te betalen. Wanneer die menschen zeggen, dat het zoo niet langer gaat, dan brengt men den betrokken persoon voor den rechter. Men heeft dan den classieken getuige opgeleid, die den rechter volkomen kan inlichten en aannemelijk maken, dat men met iemand te doen heeft, die zonder geldige redenen zijn plicht verwaarloost. De rechter zal het zich, dunkt mij bij de beantwoording van de vraag of zonder wettige redenen de opgelegde uitkeering niet wordt betaald, niet zoo uitermate moeielijk maken, evenmin


— 18 —
als hij dat doet in gevallen van landlooperij, bedelarij en souteneurschap; in gevallen van fettelijken diefstal b.v. is die vraag veel moeielijker te beantwoorden.
In de tweede plaats wijs ik er, indien men meer elasticiteit van dezen maatregel verlangt, op, dat de Commissie immers toch ook het voorwaardelijk ontslag en de voorwaardelijke veroordeeling voorop heeft gesteld, en dat, wanneer in overleg met den Voogdijraad de opsluiting in een werkhuis met verstandig inzicht wordt toegepast, men niet zoo heeft uit te zien naar èen bepaling van de strafmaat bij voorbaat, omdat de straf toch kan worden onderbroken.
Dit zijn enkele opmerkingen, die ik heb willen vastknoopen aan een voorstel van de Commissie, maar uit geen andere behoefte dan om haar en den Bond voor Kinderbescherming te waarschuwen om naar het bereikbare en het meest vruchtbare te streven en zich niet te begeven op het gebied van noviteiten, die misschien niet zoo nieuw zijn, maar die voor de publieke en de legislatieve opin/e tal van bezwaren zullen medebrengen.
Dit gezegd zijnde,, heb ik eigenlijk gezegd de voornaamste denkbeelden van de Commissie zeer in het kort geresumeerd en toegelicht. Nu wil ik nog als afzonderlijk punt bespreken de voorwaardelijke veroordeeling en de voorwaardelijke invrijheidstelling, die de Commissie ook aan haar voorstel verbindt, en die, wanneer er gewoon een bepaling wordt opgenomen in de Strafwet, niet zelfstandig behoeft te worden vastgesteld, omdat wij in 1916 de voorwaardelijke veroordeeling en het voorwaardelijk ontslag in het algemeen deelachtig zullen worden. Daarnevens moet men ook letten op de groote beteekenis van de staatsbemoeiing met de inning, omdat de ambtenaar, met de inning belast, voortdurend kan dreigen met de plaatsing in een werkhuis, indien er niet wordt betaald. De meeste landen zijn in dit opzicht reeds verder gegaan dan wij, en het is dubbel opmerkelijk, dat men de meest krasse maatregelen aantreft in de meest democratische landen. Zoo zijn Zwitserland en de Vereenigde Staten reeds zeer ver gegaan wat betreft verschillende maatregelen ter bevordering van het voldoen aan den alimentatieplicht. Daar zijn de maatregelen, die men in het rapport vindt aangeprezen: de georganiseerde inning en de plaatsing in een werkhuis reeds ingevoerd. ,Het is ook inder-


— 19 —
daad juist een eisch van een gezonde democratische samenleving, dat men aanvaardt een gemeenschapsplicht tegenover de noodlijdenden, en dat, als de Staat verwaarloosde kinderen beschermt, de vaders, die daartoe in staat zijn, tot die verzorging moeten bijdragen. Erkent men dien plicht niet, dan krijgt men een algemeene verslijmering van gemeenschapszorg. En nü is het verder eigenaardig, dat men in Amerika het geheele euvel van de wanbetaling vrijwel blijkt te kunnen bestrijden door voorwaard- el ij ke veroordeeling. Ik correspondeer sinds eenige jaren ook, naar aanleiding van enkele artikelen, die ik geschreven heb over dit onderwerp, met verschillende Amerikaansche juristen en rechters, die zich zeer voor deze zaak interesseeren, en heb vernomen dat in Amerika zeer groote bedragen worden geïnd. Zoo heeft men b.v. in steden als New-York, Buffalo, Philadelphia een aantal ambtenaren aangesteld, die de menschen narijden, en wanneer zij dan onverschillig blijven en zich trachten achterbaks te hóuden, worden zij voor den rechter gebracht en veroordeeld wegens het niet nakomen van hun onderhoudsplicht. Maar dan wordt hun tevens gezegd: de veroordeeling en de opsluiting in een werkhuis zal niet ingaan, zoolang gij door de quitanties kunt toonen dat gij betaald hebt, en dan presenteert dus degene, die de incasso's heeft uit te voeren, wekelijks de kwitanties en ontvangt het geld. Zoolang de kwitanties geaccepteerd worden en het dus duidelijk is, dat de gelden betaald worden, wordt het vonnis niet uitgevoerd. Zoo ergens, dan heeft de voorwaardelijke veroordeeling hier een buitengewoon dwingende kracht. In New-York, waar men voor die zaken een afzonderlijken rechter hééft, hééft men voljgens het laatste rapport, dat ik ontving, in een jaar 300000 dollar binnengekregen en in Buffalo, meer een stad als onze Nederlandsche steden, 80000 dollar. Ik juich het daarom ten zeerste toe, dat de •Commissie dit denkbeeld der voorwaardelijke veroordeeling in haar voorstellen heeft opgenomen en ik geloof, dat men daarmede zeer veel zal bereiken.
Ik zeide reeds, dat de Commissie ten slotte eenige zelfstandige strafbare feiten wil ingesteld zien. Zij wenscht een doeltreffende wijziging van art. 255 van het Woetboek van Strafrecht tot stand te brengen, gezien het weinige succes, da<t op


— 20 —
dit oogenblik de toepassing van dat artikel heeft opgeleverd, gepaard aan de weinige verwachting, welke de Commissie en ik van de bedreiging met gevangenisstraf hebben.
Wat het laatste denkbeeld van de Commissie betreft, n.1. om den ouders, die naljatig zijn in het betalen der onderhoudsuitkeering, het kiesrecht te ontnemen, ik geloof, dat men dit thans in een rapport, dat de zaak in den breede en in den kern wil behandelen, wel ter zijde kan laten! Er zijn zooveel menschen, door wie men het kiesrecht liever niet zou laten uitoefenen en er zijn zooveel tekortkomingen, dat ik niet kan inzien waarom men nu juist aan deze het gemis van het kiesrecht zou moeten verbinden. Ik zal niet zeggen, dat de personen, waarom het hier gaat, de ideale kiezers zijn en ik wil zelfs hopen, dat het niet de gemiddelde kiezers zijn, maar ik kan mij er niet koud of warm over maken. Ik ben een voorstander van een zoo ruim mogelijk kiesrecht en ik zou in overweging willen geven om nu niet speciaal hij deze aangelegenheid met die uitsluiting te komen.
Hiermede, Mijnheer de Voorzitter, heb ik hetgeen ik meende, dat op mijn weg lag om te doen en hetgeen gij op mijn weg hebt gelegd, volvoerd. Ik hoop niet te lang te zijn geweest en ik hoop tevens te hebben aangetoond wat het doel is en moet zijn. Het doel moet wezen om te trachten een paard, dat eenige jaren reeds op stal staat, dat van alle kanten is geborsteld en geroskamd en klaar gemaakt om in het tuig te gaan loopen, dat dreigt stram te worden door de vele rapporten, die door zijn boks zijn getocht, eindelijk eens en zoo spoedig mogelijk in te spannen en te laten vooruittrekken.
(Applaus.)
De Voorzitt ö.r:
Prof. Van Hamel! Ik dank U namens de vergadering voor Uw keurige inleiding. Gij hebt verschillende punten aangeroerd, die, naar ik veronderstel, twel tot gedachtenwisseling) zullen uitlokken. Zijn er onder de aanwezigen — ik richt mij daarbij speciaal tot de dames en heeren van de practijk — die het woord verlangen naar aanleiding van hetgeen hier reeds gesproken is?


— 21 —
De Heer Hanedoes ('s-Gravenhage):
Dames en Heeren! Ik begin met dank te brengen aan den vorigen spreker, die dit vraagstuk, waarover ook ik veel heb nagedacht, zoo duidelijk heeft toegelicht. Maar nu zou ik willen wijzen op de groote ondankbaarheid, die door de mindere klassen betoond wordt tegenover het vele goflde, dat voor hen wordt gedaan. Vooral hier in Den Haag wordt sinds het uitbreken van den oorlog bijzonder veel goed gedaan en nu zou ik willen vragen of men daarvoor wel eens eenige dankbaarheid heeft geoogst.
Hoe vatten de ouders hetgeen voor hun kinderen wordt gedaan op? Zijn zij daarvoor dankbaar? Als ik zie hoe het werk der armenverzorging wordt gedaan, op welke wijze in de levensbehoeften dier menschen wordt voorzien, hoe zij b.v. met een bon van een dokter alles wat zij noodig hebben kunnen krijgen, dan vraag ik mij af: waar is de dankbaarheid? Geen woord van dankbaarheid hoort men, integendeel, er wordt ondankbaarheid geoogst. Die menschen eischen en blijven eischen van de bezittende klassen en de haat en de nijd nemen toe, ofschoon er steeds meer gegeven wordt. Ik vraag mij dan ook af: waar is de geestelijke kracht, die van de maatschappelijke leiders uitgaat? De geestelijke band tusschen die leiders en het volk is verbroken.
Wanneer ik dat zie, dan ben ik beslist tegen de gevangenisstraf, maar dan zou ik toch gaarne in de wetgeving opgenomen zien, dat de ouders in geestelijken zin zullen worden opgevoed door personen, die door hun geheele zijn en door hun werk toonen, dat er buiten de stoffelijke en zedelijke kracht nog een andere kracht is, n.1. de geestelijke, en die meenen, dat het na onzen dood niet uit is, maar wij alles wat wij verzameld hebben moeten achterlaten. Ik wenscht dat in de wetgeving opgenomen te zien.
De Voorzitter: Ik geloof, dat de geachte spreker wat ver afdwaalt van het onderwerp, dat aan de orde is, n.1. de vraag, welke maatregelen tegen de plichtverzakende ouders kunnen genomen worden. Ik verzoek hem zich bij zijn besprekingen tot dat onderwerp te bepalen.


— 22 —
De heer Hanedoes: M. d. V.! Wij spreken hier over de plichtverzakende ouders. .
De Voorzitter: Pardon, niet over de plichtverzakende ouders zeiven, maar over de maatregelen, die genomen kunnen worden om die plichtverzakende ouders tot het vervulden van hun plicht terug te brengen.
De heer Hanedoes: M. d. V.! Die maatregelen moeten op geestelijken grondslag gevestigd zijn. Waar de ouders niet den godsdienst als grondslag voor hun levensbeschouwingen hebben, verwaarloozen zij de opvoeding hunner kinderen en laten zij die aan anderen over. Ik zou daarom in de wetgeving willen zien opgenomen de geestelijke opvoeding der ouders en het bij de ouders aankweeken van meer godsdienstige overtuiging, opdat zij als voorbeelden voor hun kinderen kunnen strekken.
De heer Mr. A n d r i e s, Lid van den Voogdijraad te 's-Gravenhage:
M. d. V.! Dames en Heeren! Er behoort voorwaar geen geringe moed toe om na de inleiding, zooeven door den Voorzitter gesproken, en na de toelichting, door den hooggeleerden Professor Van Hamel hier voorgelezen, in deze zaal het woord te vragen. Vooral behoort daartoe niet weinig moed, als men moet verklaren, gelijk ik zal doen, niet te gelooven, dat een communis opinio bestaat omtrent het hoofddenkbeeld, door de Commissie aan de hand gedaan, en vooral ook, omdat ik mij van mijn standpunt tegen de voorstellen der Commissie zal moeten verklaren. Ik sluit mij zeer gaarne aan bij de hulde, door Prof. Van Hamel gebracht aan het buitengewoon heldere, zaakrijke eh degelijke rapport, dat door de Commissie is uitgebracht. Bij mij ri^t in het bizonder eenige aarzeling om dit rapport aan te vallen, omdat ik eerst eergisteren door de vriendelijkheid van een van de onderteekenaars van het rapport daarvan kennis heb gekregen. Indien dus hetgeen ik ga zeggen te kort schiet in degelijkheid, verzoek ik IJ dit te willen toeschrijven aan den korten tijd1, dien ik heb gehad om het rapport te bestudeeren.
Waar ik niettemin meen toch te moeten spreken, geloof ik


— 23 —
als verontschuldiging te jnogen aanvoeren, dat zich door de lezing van het rapport bij mij de overtuiging heeft gevestigd, dat het een ondeugdelijk middel aangeeft. Als uitgangspunt voor mijn beschouwingen bezig ik een zinsnede uit het rapport zelf, waar de Commissie op blz. 24, sprekende over het opleggen van gevangenisstraf zegt: „Het geschokte rechtsgevoel is met minder niet tevreden."
Ik zou willen vragen: het geschokte rechtsgevoel van wie? Want daarop komt het aan in deze kwestie. Bedoelt men het rechtsgevoel van de Commissie, die het rapport heeft opgesteld of het rechtsgevoel van ons allen, zooals wij hier aanwezig zijn? Het rechtsgevoel van de leidende kringen in de maatschappij is niet het rechtsgevoel van de bevolking, waaronder in de eerste plaats de kinderwetten bestemd zijn te werken. En daarom meen ik de vraag te mogen stellen: welk geschokt rechtsgevoel moet bevredigd worden? Indien er sprake is van straf wegens schending van een bestaande rechtsorde moet in de eerste plaats gevraagd worden: in hoeverre is het rechtsgevoel, dat die rechtsorde toepast, gekwetst? Ons mannen van de practijk is het van het begin van de toepassing van de kinderwetten af gebleken, welk een verschil van opvatting er bestaat tusschen die van de menschen, waaronder wij werken en tusschen de onze. Wat wij gevoelen als een begin van mis drijf, wat wij gevoelen als een tekortkoming in maatschappelijk en zedelijk gevoel, gevoelen die menschen niet als zoodanig. En waar wij dat moeten constateeren is het de vraag, of wij bij dit verschil in rechtsgevoel een dergelijken ernstigen maatregel mogen gaan toepassen als thans door de Commissie wordt voorgesteld, en aan den lijve de menschen gaan dwingen tot het storten van een bijdrage, welke voor hen een geheel andere beteekenis heeft als voor ons.
Mag ik wellicht eenige grepen uit de practijk doen? Ik heb mijn herinneringen maar open te bladeren om links en rechts de verschillen in opvatting bij ha!; volk en bij ons aan te treffen. Ik zal de vergadering niet te veel met voorbeelden vermoeien, maar toch even het volgende geval mededeelen. Nu bijna tien jaren geleden, in den aanvang der werkzaamheden der Voogdijraden, bij de invoering der kinderwetten, heb ik in een straat, die gelukkig niet meer bestaat, de Bloem-


-— 24 —
straat, waarin de levensomstandigheden en de omstandigheden van zedelijkheid en rechtsgevoel zoo treurig waren, dat slechts de herinnering er aan iedereen, die er in verkeerd en gewerkt heeft, nog als het ware een blos van schaamte op de kaken doet komen, een gezin leeg geplukt, een berucht stroopersgezin, waarvan de kinderen stelselmatig werden uitgezonden om te bedelen. De behandeling van die Voogdijzaken ging toen nog niet zoo snel. De kinderen werden eenige maanden in een doorgangshuis verpleegd en toen zij buiten de stad zouden gezonden worden en goed gekleed, goed gevoed, goed gewasschen en blozend naar de ouders werden gebracht om van hen afscheid te nemen, klonken van uit alle huisjes daaromheen mij de woorden toe: „Mijnheer, neem mijn kinderen ook om ze opvoering te geven!" Het 'woord „opvoeding" was daar niet bekend. Men bood de kinderen aan om hun een opvoeding te geven! Was bij de bewoners van die straat het rechtsgevoel zoo sterk ontwikkeld, dat zij iets afzichtelijks, iets afkeurenswaardigs zagen in de begeerte om hun kinderen aan mij af te staan? Laat ons bedenken, M. d. V., in welke kringen de Voogdijraden, de kinderwetten werken! In kringen, waar het dagelijksch leven eigenlijk niet een leven is, maar een voortdurende, harde en onverbiddelijke strijd om het bestaan, om de centen, om de dubbeltjes. Waar eenmaal het begrip is doorgedrongen, dat de Staat zich met de opvoeding der kinderen belast, bestaat bij die menschen niet het besef, dat op hen de plicht der opvoeding rust, maar het idee, dat zij met hand en tand hebben te verdedigen dien enkelen cent, dat enkele dubbeltje, dien enkelen gulden, welken zij per dag verdienen, opdat zij dien niet aan den Staat, welke een groote beurs heeft, moeten afstaan. Zoo is het en nu vraag ik aan alle dames en heeren van de practijk: waar is het rechtsgevoel van die breede schare van menschen, onder wie wij werken; waar worden die gekwetst, wanneer zij de bijdragen aan den Staat met die groote beurs niet geven?
Het euvel van opzettelijke verwaarloozing bestaat en het is is in het rapport der Commissie nog lang niet met voldoend schitterende en heldere kleuren geschilderd. Nog dezer dagen behandel ik een geval, dat mij reeds twee jaren bezig houdt. Een weduwnaar blijft zitten met drie kinderen; de man wil


— 25 —
hertrouwen, maar kan geen vrouw naar zijn zin vinden — hij wenscht met een jong meisje te trouwen —, die dadelijk de zorg voor drie kinderen op zich wil nemen. Nu heeft die man zich in dezen zin uitgelaten: ik zal den Voogdijraad wel dwingen mijn kinderen tot zich te nemen. Twee jaar heeft die stille strijd tusschen dien man en mij geduurd, en de buurt en zijn familieleden zagen meesmuilend toe wie het zou winnen. De man legde het er op toe te drinken en zich liederlijk te gedragen, hoewel hij niet slecht is voor zijii kinderen. En nu heeft hij ten slotte het middel gevonden. Hij heeft geruimen tijd zijn. huur niet betaald, zijn huisbaas zet hem op straat, hij laat zijn schamel boeltje met zijn kinderen op straat staan en gaat zelf naar een volkskosthuis. Het Armbestuur neemt de kinderen tot zich en nu zal de Voogdijraad moeten ingrijpen. En waar is nu bij de bevolking van die buurt het geschokte rechtsgevoel, dat bestraffing aan den lijve van dien man eischt? Toen bij den Voogdijraad 's-Graverihage I de vragenlijst van deze Commissie, die het rapport heeft opgesteld, binnen kwam ter beantwoording en de vraag werd gesteld: is het gewenscht om nalatige ouders op eenigerlei wijze aan den lijvete straffen, heb ik, ik mag zeggen met enthousiasme, gestemd vóór het bevestigend beantwoorden van die vraag. Inderdaad, wij die gewoon zijn te midden der bevolking te werken en die opmerken op welke wijze men tracht ons te brengen tot zijn wil, wij die ondervinden hoezeer er van de Kinderwetten misbruik wordt gemaakt, komen er toe om met enthousiasme te zeggen, dat er gestraft moet worden. Maar het is niet een der minste verdiensten van het rapport, dat men, waar men de denkbeelden zwart op wit voor zich ziet, er toe komt zijn subjectieve opvatting een oogenblik ter zijde te stellen en objectief te vragen, of het wel aanbevelenswaardig is een dergelijke maatregel toe te passen. Ons rechtsgevoel is niet het rechtsgevoel van het volk en waar wij een dergelijken hoogst ernstigen maatregel willen toepassen, dringt zich de gedachte aan ons op, of verontwaardiging en wrevel over hetgeen wij zien gebeuren, wel de juiste raadgevers zijn.
Ik vrees, dat ik te lang zou worden als ik zou trachten mijn denkbeeld nader toe te lichten met voorbeelden. Ik meen echter, dat ik, waar ik mij verzet tegen den in het rapport


— 26 —
voorgestelden maatregel, een medestander heb in den grooten staatsman-jurist, den Minister, die in de Tweede Kamer onze heerlijke Kinderwetten heeft toegelicht en verdedigd. Toen n.1. aan den Minister bij de bespreking van het instituut der ontheffing werd gevraagd: voorziet de Minister niet, dat van dit instituut misbruik zal worden gemaakt, doordat men opzettelijk zijn gedrag er naar zal inrichten om van de ouderlijke macht ontheven te worden, antwoordde de Minister: „Zeer zeker, het gevaar is niét uitgesloten., maar ik aanvaard de consequentie." Laat dat kloeke woord van een zelfbewust bewindsman en wetgever door een ieder, die met de kinderwetten in aanraking komt, tot het zijne gemaakt worden! Meent de Commissie, die dit rapport heeft samengesteld, dat de Minister, toen hij dat woord sprak en zeide de consequentie te aanvaarden, daarbij gedacht heeft: ik zal later wel een wetje indienen om de menschen aan den lijve te noodzaken tot storting van hun bijdragen? Neen, de Mtnister, die de Kinderwetten verdedigde, had vertrouwen in de toekomst dier wetten, gelijk ook ik dat heb. Indien er als uitvloeisel van de Kinderwetten een misstand bestaat, dan dragen zij in zichzelve het correctief voor dien misstand. Indien de Kinderwetten, niet na 10 jaren — wat is 10 jaren in het leven van een volk? — maar na 30 of 40 jaren, ja na twee of drie geslachten, het volk niet zoo hebben opgevoed, dat de verwaarloozing van kinderen en het zich opzettelijk ontdoen van kinderen niet meer voorkomen, dan is dat het faillissement dier wetten. Ieder, die met de wetten in aanraking komt, kan en moet vertrouwen hebben in haar toekomst, kan en moet de overtuiging hebben, dat zij zoozeer in ons volksleven zullen doorwerken, dat een maatregel als thans door deze Commissie wordt voorgesteld onnoodig zal blijken en men het zich zal berouwen ooit een dergelijken maatregel te hebben willen invoeren. Lus met vertrouwen in de toekomst van onze Kinderwetten en met vertrouwen in haar strekking en haar toepassing, meen ik de invoering van een maatregel als door de Commissie in haar rapport wordt voorgesteld te mogen ontraden.


— 27 —
De heer A. J. d a C o s t a, Secretaris van den Voogdijraad II te Amsterdam:
M. de V.! Het spijt mij, dat gij de andere sprekers niet hebt laten voorgaan; misschien hebben die, evenals de vorige sprekers, diepergaande beschouwingen over deze zaak te houden dan ik. Ik heb slechts een paar beknopte opmerkingen, waarvan ik het gewenscht acht, dat zij in het verslag, dat van het hier verhandelde zal verschijnen, worden opgenomen. Op dehoofdzaak zal ik niet ingaan.
Ik wensen vooraf mij hartelijk aan te sluiten bij de hulde, welke allen aan de Commissie brengen. Waar in iedere vergadering van Secretarissen van Voogdijraden is uitgesproken,, dat op dit gebied iets moest worden gedaan, hebben wij met groote erkentelijkheid gezien, dat de Commissie dezen stap deed, en spreken wij daarvoor onzen dank uit.
Komende tot mijn beide opmerkingen wil ik in de eerste plaats gaarne onderstrepen wat de Commissie in haar voorstellen o en b zegt over de preventieve werking — zooals de inleider terecht1 heeft opgemerkt bevatten de voorstellen c en d repressieve maatregelen — welke te verwachten is van de aanstelling van bezoldigde Ambtenaren voor de Kinderwetten. Wanneer die Ambtenaren met de Voogdijraden samenwerken, en dus preventief werkzaam kunnen zijn, dan zal er zeker iets te bereiken zijn van hetgeen de vorige spreker met overtuiging, als noodig voor de zedelijke opvooeding van het volk, heeft geschetst. Ik meen dan ook te spreken namens velen in den lande, wanneer ik zeg te hopen, dat als er gelden zullen worden gevraagd om de uitbreiding van dit instituut te bevorderen, het Departement nooit karig zal zijn.
Ten tweede de maatregel, die de Commissie voorstelt, dat de Voogdijraden in staat zullen worden gesteld in ruimer mate beslag te leggen op loonen enz. Onze ervaring in dit opzicht is in strijd met toestanden in Amerika. Als voorbeeld van de klacht, dat werkgevers dikwijls niet willen medewerken en dat er in dit opzicht een lacune bestaat, wil ik eens vertellen, hoe, /terwijl wij ons uiterste best doen om de loonen te weten tekomen, bijv. een lichaam als de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen ons eenvoudig in een officieel schrijven, gesteund door het Departement van Waterstaat, mededeelt, dat


— 28 —
men ons alleen de grootte van het loon kan opgeven als de Betrokken beambte daartoe zelf het verlangen te kennen geeft, of verklaart tegen de verstrekking dier opgave geen bezwaar te hebben. Dit enkele geval illustreert wel hoe dringend noodig het is, dat in de wet wordt bepaald, dat wij opgave moeten krijgen van de loonen.
Ten slotte memoreer ik nog o.a. de eigenaardige moeilijkheden verbonden aan het innen van Rijks- en Gemeentepensioenen, en vooral het arrest van den Hoogen Raad van 9 April 1915 (geen verhaal mogelijk op gages van schepelingen).
Zoo is er op dit gebied nog wel een en ander, dat dringend voorziening eischt.
De heer W. M e ij e r, Lid van den Voogdijraad te 's-Gravenhage :
M. de V.! Het is voor mij een groot bezwaar hier iets te zeggen, omdat ik niet thuis ben in het groote instituut, dat hier gehandhaafd wordt, de leer van het recht. En toch wil ik, waar u gelegenheid geeft aan menschen van de praktijk om iets te zeggen, hier iets in het midden brengen, en dat wel naar aanleiding van hetgeen mijn geacht medelid de heer A n d r i e s zopeven heeft gezegd.
Ik ben ongeveer even lang in de praktijk als de heer A ndries en van 't begin af aan heeft mij hetzelfde getroffen als waaraan mevrouw Vlielander Hein- in haar brochure uiting geeft, n.1. nevens al het goede dat wij met de Kinderwetten beoogen, de onmacht om die menschen, die ik boosdoeners noem, te straffen. De maatregelen daarvoor zijn tot nu toe niet voldoende en ik ben ten hoogste dankbaar aan de Commissie, dat deze met kennis van de wetgeving en de maatschappij ons de maatregelen heeft willen voorleggen, die in dit opzicht te nemen zijn. Ik geloof, dat wij daarover niet gering moeten denken.
De heer AndrjLes heeft gesproken van rechtsgevoel, en dit na te gaan en te omschrijven ligt niet in mijn bestek en mijn vermogen. Maar eenig rechtsgevoel heb ik toch ook wel en nu heb ik opgemerkt, dat de meerderheid van de werklieden, die goed, zoo niet uitmuntend zorgen voor vrouw en kinderen,


— 29 —
het niet goedkeuren dat de boosdoeners, de ellendelingen mag ik wel zeggen, waarmede wij in aanraking komen, vrij worden gelaten en kunnen doen in de maatschappij wat zij willen. En dan heb ik verder ook opgemerkt, dat de rechtspraak, hoe voortreffelijk ook, veelal geen rechtsbedeeling wordt. Ik meen daartusschen nog al eens eenig verschil te hebben opgemerkt en daartegen komt het rechtsgevoel op, dat zegt: wanneer het eenmaal is uitgesproken, moet het ook gehandhaafd worden.
Als ik weet, dat in een bepaalde buurt de menschen zich reeds langen tijd hebben geërgerd over hetgeen een vader zijn kinderen aandeed, en ik bedenk daarbij, dat zulk een man vrij uitgaat, dan moet ik verklaren, dat ik, ook op grond van dat bij die buren bestaande rechtsgevoel, meen te moeten meegaan met alle pogingen, welke worden aangewend om de maatregelen tegen zulke misdadigers te verscherpen.
Dit is het tweede punt, dat mij voornamelijk heeft gefrappeerd, wat betreft het oordeel van het volk over onzen maatregel.
Wat aangaat de opvatting van den heer Andries, dat men vertrouwen moet hebben in de toekomst der Kinderwetten, omdat dergelijke wetten eerst na langen tijd, dus in de toekomst, haar goede uitwerking kunnen hebben, meen ik, dat daarop niet te veel moet worden gewezen en men niet te lang moet wachten met het nemen van maatregelen. Er is onder het volk een verhaaltje van een politie-agent, die iemand ziet hangen, en meent, dat maatregelen moeten worden genomen. Maar uit eerbied voor de rust, op grond van de overweging, dat eerst moet geschieden wat door anderen behoort te worden gedaan laat hij den man in zijn netelige positie en het eind is, dat de man sneuvelt, omdat de politie-agent met zijn hulp te laat komt. De politie-agent zegt: de man is mogelijk nog niet dood!
Het is, dunkt mij, zaak dadelijk in te grijpen en niet te 'wachten op nageslachten en op wetten, die meestal langzaam werken, niet te wachten totdat de Kinderwetten in de maatschappij een verandering hebben teweeggebracht. Waar de practijk leert, dat wij bezig zijn op het kantje van de misdaad staande ouders te verslechteren en in hun zedelijk gevoel te doen achteruitgaan, dienen wij alles aan te grijpen en de krachtigste maatregelen te nemen om die ouders te sterken en


— 30 —
op peil te houden, opdat zij nieb dieper zinken. De Commissie heeït dat in haar rapport zoo juist aangetoond.
Tenslotte wensen ik, waar hier tal van leden van Voogdijraden aanwezig zijn, nog te wijzen op een tweetal kleine bijzonderheden, welke ik in het rapport der Commissie heb gemist. Vooreerst is aan de Commissie gemeld, dat door den Voogdijraad I te 's-Gravenhage als beginsel werd aangenomen dat in alle gevallen, zonder eenige uitzondering, een kleine vergoeding van de misdadige ouders werd geëischt. Ik acht dat een beginsel van het hoogste belang en wel om drieërlei redenen. Vooreerst, omdat al die ouders naar mijn meening moeten betalen en het dus zijn nut kan hebben te zeggen wat ■zij hebben bij te dragen; in de tweede plaats omdat ons daardoor een middel wordt aangeboden, dat in de toekomst, bij verscherping der dwangmaatregelen, kan strekken om het verschuldigde te innen; en in de derde plaats, omdat het mij, vooral in den laatsten tijd is voorgekomen, dat bij aanvragen om herstel in de ouderlijke inacht, waarbij het vaak alleen gaat om de geldelijke voordeelen, welke de ouders van de welopgevoede kinderen kunnen krijgen, het argument „gij hebt er nooit voor betaald" voor den rechter moet dienen om de kinderen niet terug te geven.
Ik acht het een administratieven maatregel van het hoogste belang, welke in 's-Gravenhage I wordt toegepast, dat men bij het vonnis vooropstelt, dat de delinquent een bepaald bedrag moet betalen.
Verder heb ik nog iets anders gemist. Er wordt in het rapport wel gesproken over den tekortkomenden vader, maar zeer weinig gewag gemaakt van de misdadige moeder en toch is er één geval, dat n.1. van de zedelooze vrouw, dat boven alles de aandacht van de Voogdijraden verdient. Wij moeten de zedelooze vrouw zoo min mogelijk in de gelegenheid steden om haar kinderen, waarvan zij niets dan last heeft, ten laste van de maatschappij te brengen, s Indien maatregelen konden worden genomen om die zedelooze vrouw te treffen, zou dat zeer zeker van het grootste nut zijn, want de kinderen van zulke vrouwen worden tot hun verderf opgevoed, terwijl er, als de Staat de zorg voor die kinderen op zich gaat nemen, zooals


— 31 —
het wel eens gezegd wordt, geen eind aan te zien is, omdat die vrouwen elk jaar weer met een kind komen.
Om deze redenen zou ik het nuttig achten om in die gevallen, waar geldelijke last kan worden opgelegd, deze ook voor vrouwen te handhaven.
De heer S. S 1 o o t e n, Amsterdam:
M. de V.! Nu u de personen uit de practijk hebt opgeroepen om over dit onderwerp iets te willen zeggen, neem ik de vrijheid met mijn ruim twintigjarige ervaring op het gebied van armenzorg en kinderbescherming ook iets in het midden te brengen, niet om critiek uit te oefenen op dit rapport, maar meer om het met gegronde argumenten te steunen.
Wij zouden, als mannen en vrouwen van de practijk, willen zeggen: dit rapport gaat ons niet vèr genoeg, maar op grond van mijn eigen ervaring als ambtenaar van de Kinderwetten, die heeft mogen werken onder den Voorzitter van deze Commissie, die de wijze kent, waarop deze heeft mogen arbeiden, als Ofacier van Justitie te Amsterdam en die deze punten dikwijls met hem besproken heeft en met zijn scherpen blik op juridisch gebied bekend is, moet ik tot de conclusie komen, dat men zeker niet verder heeft kunnen gaan, omdat anders de Voorzitter van de Commissie wel strengere maatregelen zou hebben voorgedragen. Want, dat de feiten nog erger zijn dan menigeen denkt, hoop ik in het kort te kunnen aantoonen.
In November 1905 heb ik een opstel geplaatst in het „Tijdschrift voor Armenzorg" en daarin er op gewezen, dat alleen door het Burgerlijk Armbestuur te Amsterdam 382 verlaten vrouwen met 955 kinderen moesten worden bedeeld. Toen hebben wij de Kinderwetten gekregen, en nu zal ik u de cijfers van de laatste jaren noemen. In 1910 werden 254 verlaten vrouwen het geheele jaar gesteund, in 1911 297, in 1912 300, in 1913 293, en in 1914 (de statistiek loopt ongeveer tot Augustus van het mobilisatiejaar) 287; van het aantal kinderen zijn geen aanteekeningen gehouden.
Wanneer wij nu in aanmerking nemen, dat volgens het rapport der Commissie op het terrein van 25 "Voogdijraden over de jaren 1911, 1912 en 1913 in het geheel slechts 406, 434 en 423 gevallen van ontzetting of ontheffing van den


— 32 —
vader voorkwamen, dan moet het öf in Amsterdam wel zeer ongunstig gesteld zijn met de verlaten vrouwen, öï de cijfers van de Voogdijraden moeten zeer gunstig, misschien al te gunstig, zijn voorgesteld.
Thans de groote kwestie, welke de geachte spreker van zooeven ook heeft aangeraakt: is ons. volk als zoodanig wel doordrongen van het nuttige en zegenrijke van den arbeid, dien de Voogdijraden verrichten? Ja, ons volk is daarvan in zekeren zin wel doordrongen en men denke niet, da* er bij de onderste lagen geen zuiver rechtsgevoel bestaat. Ik zou op grond van een jarenlange ervaring van kernachtige gevallen kunnen spreken. Ik geef toe, dat er heden ten dage — wij ervaren dat vooral in de laatste dagen — wel veel over recht en nog eens recht wordt gesproken, maar dat de plichten meermalen dan worden verwaarloosd, doch, wanneer blijkt, dat er menschen zijn, die het niet zoo erg vinden, als de kinderen door de Voogdijraden worden opgenomen, dan is dat niet toe te schrijven aan een gemis aan zeker rechtsgevoel, maar aan de omstandigheid, dat die menschen gevoelen, dat die kinderen in de gestichten en elders veel beter worden verzorgd dan thuis.
Indien men dan ook uit de onderste lagen van het volkeen jury benoemde, welke uitspraak zou hebben te doen over een man, die zijn vrouw en kinderen verwaarloost, mishandelt, gebrek laat lijden, trapt en schopt, dan zou de jury ongetwijfeld en onherroepelijk een vonnis, over dien man wijzen. Daarom moeten wij, als wij deze zaak bespreken — ik zeg dat op grond van ervaring — de feiten kennen en nu wil ik een eigenaardig feit noemen, waaruit blijkt, hoe eigenlijk die toeneming van het aantal gevallen van ontzetting of ontheffing in den loop der jaren is vermeerderd. Ik verzoek de pers vriendelijk om hetgeen ik zal voorlezen itiet te illusfjeeren.
Den lOen Februari 1912 werden door Zijne Excellentie den Minister van Justitie de mededeelingen van den heer Van der Feltz in de Eerste Kamer ten volle bevestigd: „Er mag inderdaad gesproken worden van een bedenkelijke verzwakking van het verantwoordelijkheidsgevoel ten opzichte van hun kinderen bij een bepaalde klasse van ouders." En nu komt het advies van Zijne Excellentie:


— 33 —
„Indien zij (de Voogdijraden) zien, dat beslist het belang van de kinderen eischt, dat ontheffing of ontzetting uit de voogdij plaats heeft, indien de belangen van de kinderen er bepaald mede gemoeid zijn, indien zij verloren zouden gaan, indien de ontzetting niet plaats had, dan zou ik zeggen: welnu, ofschoon daaraan een schaduwzijde is verbonden, is het toch nog beter om tot ontzetting over te gaan en de kinderen te redden, dan dat, eenvoudig als straf tegen de ouders, om dezen het leven gemakkelijker te maken, gezegd wordt: gij zult de kinderen behouden, al gaan zij daardoor ook verloren."
Het dagblad „De Tijd" toekende hierbij aan: „Maar toch: wordt hier niet aan ontaarde ouders de weg gewezen, langs welken zij zonder gevaar voor zichzelve, en zonder dat het hun iets behoeft te kosten, van „den last" hunner kinderen kunnen ontslagen worden? De Minister noemde dit een schaduwzijde."
„De Tijd" teekent hierbij aan: „Wij zoude-n verder willen gaan en van een ernstig gevaar van verzwakking van het V0rantwoordelijkheidsgevoel willen spreken.v
Dit heeft gestaan in een nummer van „De Tijd" van Februari 1912. Maar toen ik, misschien een jaar later, in aanraking kwam met een gezin, dat pogingen deed om een familielid te laten ontzetten uit de ouderlijke macht, en ik als armverzorger en gewezen ambtenaar van de Kinderwetten wee3 op de plichten van de ouders en vroeg of er dan geen greintje verantwoordelijkheidsgevoel bij die ouders en geen greintje liefde voor hun kinderen meer aanwezig was, toen werd mij het voorgelezene stukje getoond uit „De Tijd", dat door een volksweekblad was overgenomen, en gezegd: „dat men toch van zijn kinderen af kon komen, en dat men meermalen dat advies gegeven had aan menschen, die hun kinderen verwaarloosden, opdat de kinderen een betere opvoeding zouden kunnen krijgen." Ik heb toen verzocht die courant te mogen medenemen, maar dit werd mij niet toegestaan; alleen werd mij vergund het stukje over te schrijven. Dat is het: men ziet, dat de kinderen een veel betere opvoeding krijgen als zij door den Voogdijraad van de ouders worden afgenomen en daarom vinden ook die menschen, die veel liefde voor kinderen gevoe-


— 34 —
len, goed dat dit zóó gebeurt. Maar het rechtsgevoel van het volk is toch wel zóó geschokt, dat men er zich aan ergert, dat die ontaarde ouders in de maatschappij blijven rondloopen. En zoo vindt men het evenzoo ook een ergerlijk feit, dat aan een arme, die door ziekte of andere omstandigheden genoodzaakt is naar Liefdadigheid naar Vermogen of naar een Diaconie of het Burgerlijk Armbestuur te gaan, het kiesrecht wordt ontnomen, terwijl zoo iemand onschuldig is aan eenig misdadig feit, en dat hij, die zijn vrouw mishandelt, zijn kinderen verwaarloost, zijn vrouw drijft naar Armenzorg en naar den Secretaris van den Voogdijraad, in al\ zijn rechten blijft gehandhaafd en een beslissende stem kan hebben om uit te maken of een candidaat al of niet waardig is in de StatenGeneraal te komen. Waar het verlaten van vrouw en kinderen een misdadig feit is, ben ik het met de Commissie, die op kranige wijze dit rapport heeft samengesteld, eens, dat degenen, die zich daaraan schuldig maken, gedwongen moeten kunnen worden om bij wanbetaling te werken voor hun kinderen.
Ik ' wil ter illustratie nog het volgende mededeelen. Door den Voogdijraad Amsterdam II was iemand ontzet uit de ouderlijke macht op grond van zeer ernstige feiten: ernstige dronkenschap van den man, verwaarloozing van de kinderen, mishandeling van de vrouw, die een bedelares was in optima forma. Nu kwam die man verleden week bij mij: hij was lid van een vakvereeniging en kon op grond van een afwijzende beslissing van het Steuncomité geen steun krijgen van zijn •vakvereeniging, omdat hij tot de categorie behoorde, die, zoo noodig, door armenzorg geholpen moeten worden.
De vakvereeniging wist de feiten, doch wilde hem de gronden van het afwijzend besluit niet vertellen. Hij werd naar mij verwezen en hij trad bij mij niet zoo malsch op. Hij was ontstemd en bezigde in erge mate ruwe taal. Ten slotte heb ik hem dit gezegd: „gij wilt weten, waarom gij geen ondersteuning van het Amsterdamsche Steuncomité krijgt; welnu, ik zal het u zeggen: reeds in 1896 heb ik je vrouw, die een beroepstoevallijdster is, 'van de straat opgenomen en je kinderen in huis gebracht; toen had je vrouw drie dagen te voren ook een toeval gehad — zij kreeg die toevallen steeds in de


— 35 —
nabijheid van een diamantslijperij of van groote zaken — en zij had bij die gelegenheid een bedrag van f 40.— gebedeld; in diezelfde week hebt gij dat geld verdronken; en nu zal ik je jaar op jaar zeggen hoe een groote deugniet gij voor je kinderen zijt geweest; gij zijt uit de ouderlijke macht ontzet, men heeft mij gehoord en ik heb toen gezegd, wat gij voor de uwen zijt geweest; wilt gij nu nog meer redenen welen waarom gij van het Steuncomité geen ondersteuning krijgt? Gij behoort nu eenmaal tot die categorie van personen, die door Armenzorg zoo noodig geholpen moeten worden."
En wat antwoordde hij? Dit: „Heb ik geen knappe kinderen? Zij zijn 21 jaar, ik hèb ze van den Voogdijraad thuis gekregen; zij staan goed bekend, zijn oppassend en zorgen voor me; is het niet goed, dat ik ze aan den Voogdijraad heb toev er tr ouwd ?''
Ik heb hem daarop gezegd: „Gij zijt altijd een misdadiger voor je kinderen geweest, maar ik hoop, dat je kinderen een zoodanige opvoeding hebben gekregen in zedelijken en christelijken zin, dat zij door hun gedrag aan hun vader en moeder zullen laten gevoelen, wat dezen aan hen hebben misdaan, en ga nu de deur uit!"
M. de V.! Waar zooeven is gezegd, dat de Commissie eigenlijk in zeker opzicht te ver zou zijn gegaan, antwoord ik: hulde aan de Commissie, laten de leden van den Staten-Generaal zoo mogelijk met algemeene stemmen een maatregel nemen, waardoor dezen misdadigers een rem wordt aangelegd en waardoor zij worden gestraft.
De heer Van Munster, Lid van den Voogdijraad te Arnhem:
M. de V.! Wanneer ik een paar vragen ga stellen, dan doe ik dat met zekeren schroom, na het warme woord van den heer Slooten, omdat hetgeen ik wil zeggen, niet strookt met het door dien geachten spreker aangevoerde. Ik geloof wel, dat vele ouders nog slechter zijn dan de heer Slooten heeft geschetst, maar toen ik het rapport had gelezen, en bij herhaling had gelezen, en hedenmiddag, toen ik het uitmuntend Woord van Prof. Van Hamel had gehoord, dacht ik: is er aan de zaak, welke in het rapport wordt behandeld, en aan dat


— 36 —
woord van Prof. Van Hamel geen schaduwzijde? Ik heb het genoegen lid van den Voogdijraad te Arnhem te zijn, en in die functie heb ik tweeërlei soort van menschen, die uit de ouderlijke macht zijn ontzet, leeren kennen: vooreerst menschen, die door de rechtbank tot een uitkeering zijn veroordeeld en dat geld geregeld aan den Secretaris van den Voogdijraad brengen. Dat zijn menschen, die aan een spoorwegmaatschappij werkzaam zijn of aan de post — die zijn er ook helaas — of die een vaste betrekking hebben in een fabriek. Maar er is een ander soort, dat niet betaalt, en dat zijn de menschen, die hiér heden middag bijzonder goed zijn gekarakteriseerd, die behooren tot de onderste lagen van de maatschappij, de echte boosdoeners, menschen die herhaaldelijk zijn bezocht door leden van den Voogdijraad en leden van vereenigingen, maar die zich absoluut niet willen verbeteren, die, naar het schijnt, niets om hun kinderen geven en deze op schromelijke wijze verwaarloozen. Nu worden die menschen ontzet uit de ouderlijke macht en veroordeeld om een bedrag te betalen, Maar, zoo zou ik willen vragen, is heft goed, dat die menschen dan nog in contact blijven met hun kinderen. Wij hebben zooeven al gehoord van kinderen, die op 21-jarigen leeftijd weer tot de ouders terugkeeren. De vraag is: hoe komt dat? Kan het niet zijn, omdat de uit de ouderlijke macht ontzette vader de kinderen komt bezoeken, cadeautjes medebrengt; in zijn Zondagsche pak komt en de kinderen daardoor denken: vader is toch een beste man, en dan vergeten wat er in het verleden is gebeurd? Zij vinden hun pleegouders, die hen berispen en bestraffen niet zoo goed als de brave vader, die zoo mooi aangekleed op bezoek komt. Zoo komt het dat zulke kinderen, als zij ouder zijn geworden, weer naar hun ouders teruggaan. En daarom geloof ik, dat het niet altijd goed is de band tusschen uit de ouderlijke macht ontzette ouders en kinderen te -laten vóórtbestaan.
Zoo weet ik een voorbeeld van een man, die een zeer slecht gedrag leidde, die zijn kinderen bij avond en nacht liet bedelen, die schromelijk misbruik maakte van drank en zijn kinderen schier ongekleed op straat zond, Die man werd uit de ouderlijke macht ontzet. Toen echter bleek, dat hij een zeker pensioentje genoot, werd daarop beslag gelegd en het geld be-


— 37 —
steed voor de kinderen. Wat doet die man nu? Hij komt bij zijn kinderen en zegt: je bent hier bij pleegouders die je moeten opvoeden, maar er wordt goei voor betaald: je weet, dat vader pensioen krijgt, maar dat gaat nu allemaal naar je pleegouders toe. En dan brengt vader cadeautjes voor de kinderen mede, en zoo ontstaat er een band tusschen dien vader en zijn kinderen, die niet goed is.
Daarom vraag ik mij af: Is het wel goed, dat dergelijke menschen, die zoo diep gezonken zijn, gedwongen worden om te betalen, en of dit geen oorzaak kan zijn van een ongewenschte band tusschen dergelijke lieden en hun kinderen, een band, die ten slotte de kinderen weer terug doet keeren naar de verderfelijke omgeving, waaraan zij vaak met veel moeite zijn ontrukt.
Verder nog dit. Men heeft de bedoeling den vader door hem in een werkhuis te brengen, te verbeteren. Ik heb op dit punt ook eenige ervaring, want ik heb helpen oprichten een inrichting om mannen van slecht levensgedrag te reclasseeren. Wat blijkt nu? Indien daar menschen komen, die nimmer in een dergelijke inrichting noch in een werkinrichting of gevangenis zijn geweest, dat deze er naar haken om spoedig weder uit de inrichting te komen eh in de maatschappij terug te keeren, en dat zij alle mogelijke moeite doen om werk te krijgen. Maar komen er menschen, die reeds in Veenhuizen of een andere werkinrichting zijn geweest, dan schikken zij zich gemakkelijk, wilden niet weg, en als zij weg gaan, trachten zij weer in een andere inrichting te komen om, hetzij door den Staat, hetzij door de particuliere liefdadigheid, bij een lui leventje, verder verzorgd te worden.
Nu zou ik willen vragen, of dat euvel, bij verwezenlijking van hetgeen de Commissie beoogt niet zal worden bevorderd. Een man, die de uitkeering, waartoe hij verplicht is, niet betaalt, en, na herhaaldelijk door den Secretaris van den "Voogdijraad tot betaling te zijn aangemaand, zich met opzet daartoe weigerachtig toontS, een los werkman bijv., wordt, na veel wikken en wegen in een werkinrichting geplaatst, zal hij daardoor dan beter worden, of zal het daardoor in het vervolg met de betaling beter gaan? Het tegendeel lijkt mij eerder toe. Hij gaat zich aan het leven in zoo'n inrichting gewennen, krijgt


— 38 —
nieuwe vrienden, die hem weg-wijs maken en is daardoor, na zijn ontslag, vaak aangewezen voor staats-, gemeente- of particuliere armverzorging. Hij dankt er in het vervolg voor eigen zorgen te dragen, laat den Staat voor de opvoeding van zijn kinderen subsidieeren en heeft voor zichzelf de weg leeren kennen om gemakkelijk en vrijwel onbezorgd door het leven te komen.
Zou nu door de maatregelen, welke de Commissie wil nemen, die klasse van menschen, welke een gevaar voor de samenleving vormen, niet kunnen vermeerderen?
Op deze beide vragen zou ik gaarne een antwoord ontvangen, hetzij van de leden der Commissie, hetzij van den inleider.
Nog zij me de opmerking vergund, dat een bedreiging met plaatsen in een werkhuis wel van preventieve waarde kan zijn voor buitenechtelijke vaders, die, na een langdurig en omslachtig proces, met opzet weigeren de alimentatiekosten, waartoe zij veroordeeld zijn, te betalen. Dezulken, die meestal tot een iet of wat betere categorie behooren dan de ontzette ouders, zullen eerder tot betaling komen bij de wetenschap, dat voor wanbetalers de deuren van een werkhuis openstaan.
Ten slotte nog één opmerking. De Voogdijraden moeten, naar ik meen, niet alleen toezicht houden op de gezinnen, waarvan de ouders voor ontzetting uit de ouderlijke macht in aanmerking komen, maar ook samenwerken met particuliere organisaties,, die ontzetting of ontheffing uit de ouderlijke macht trachten te voorkomen. In het rapport der Commissie wordt in dit opzicht met veel lof over de Engelsche Society for the prevention of cruelty to children gesproken. Nu heb ik het genoegen lid te zijn van een organisatie, welke niet genoemd wordt, maar die voor een belangrijk deel denzelfden werkkring heeft als de Engelsche organisatie en reeds in verschillende gevallen heeft kunnen medewerken, om ontzetting uit de ouderlijke macht te voorkomen, n.1. de Nederlandsche Middernachtzendingsvereeniging. Deze vereemging, welke zeker twintig keeren per week met ouderparen, die voor ontzetting uit de ouderlijke macht in aanmerking komen, aanraking heeft, tracht op allerlei wijzen door woord en daad die ouders tot betere gedachten te brengen. Zij wijst de ouders op hun plicht


— 39 —
ojn voor hun kinderen te zorgen en dezen te helpen. Het is werkelijk een arbeid, welke — ik zou dat met cijfers kunnen demonstreeren — van groote preventieve waarde is en zeer veel malen heeft kunnen voorkomen, dat gezinnen uit elkander werden gerukt en de ouders uit de ouderlijke macht werden ontzet. Voor de Voogdijraden is het van groot belang met dergelijke vereenigingen samen te werken en het is ook van veel nut om ouders, wier ontzetting uit de ouderlijke macht reeds is ter sprake gekomen, niet los te laten, maar hen in aanraking te brengen met drankbestrijdersvereenigingen en met de vereeniging, die ik zooeven noemde.
De Heer J. R. Snoeck Henkemans, lid der Commissie:
M. d. V.! De verschillende opmerkingen, welke naar aanleiding van het rapport der Commissie zijn gemaakt, zoorzoover zij van meer juridischen aard zijn — ik heb het oog zoowel op de opmerkingen, welke in geschriften zijn gemaakt, als die welke wij hier heden hebben gehoord — zullen door den Voorzitter der Commissie worden beantwoord.
Wanneer ik een enkel woord zal spreken, doe ik dat in de eerste plaats, omdat ik behoefte gevoel namens de leden der Commissie een woord van dank te brengen aan onzen Voorzitter, den Heer M r. B e s i e r. Toen wij in de Commissie gevoelden, dat het voor ons werk noodzakelijk was, dat wij als voorzitter hadden een rechtsgeleerde van naam en gezag, waren wij zeer blij, dat de Heer B e s i e r het voorzitterschap aanvaardde. Nu wij den arbeid hebben- volbracht en de voorzitter het leeuwendeel daarvan voor zijn rekening heeft genomen, bestaat er dubbele aanleiding hem te danken, en het is ons een aangename plicht hem hier in het midden dezer vergadering voor zijn goede leiding en uitnemenden arbeid dank te zeggen en te huldigen.
Indien ik nu twee punten zal behandelen, zoo zijn dit opmerkingen, gemaakt door Mr. Andries, omdat hij daarmede niet slechts heeft bestreden ons rapport en onze conclusies, maar als het ware de geheele noodzakelijkheid van ons werk. Hij heeft eigenlijk gezegd: dat werk is onnoodig, er is geen sociale aanleiding voor, gij hadt niet moeten ondernemen


— 40 —
maatregelen te bedenken tegen plichtverzakende ouders, want uw beide grondstellingen zijn onjuist:\ onjuist is het, dat het rechtsgevoel bij het volk zou zijn geschokt en onjuist is ook uw gedachte, dat de Kinderwetten, wanneer er geen maatregelen worden genomen, wellicht hun doel zullen missen. Op deze beide punten geloof ik, dat de Heer Andries ernstig mis tast. Indien de Heer Andries zegt, dat het rechtsgevoel misschien geschokt is bij ons, maar niet bij het volk, uit wiens midden de kinderen genomen worden, dan maakt hij een soort onderscheid tusschen een democratisch en een aristocratisch rechtsgevoel. Wij, die zich meer als autoriteiten met deze zaak bezig houden, zouden het aristocratisch rechtsgevoel bezitten, dat zou zijn geschokt; bij het gewone volk zou zijn het democratische rechtsgevoel, dat niet door de werking van de Kinderwetten zou zijn geschokt. Ik aanvaard die onderscheiding, maar juist in omgekeerden zin. Juist bij ons, die dagelijks met deze dingen te maken hebben, bestaat het meeste gevaar, dat wij zachtjes aan hetgeen erg is, als gewoon gaan beschouwen. Maar het aristocratische, het hooge, ongerepte rechtsgevoel bestaat bij het volk, bij die talrijke vaders en moeders, waarvan D r. M e ij e r sprak, die zich uitslooven met hun weinige financiëele en intellectueele krachten om hun kinderen zoo goed mogelijk op te voeden. Hun rechtsgevoel wordt gevoelig geschokt, wanneer zij zien, dat kinderen van andere ouders, die eenvoudig hun picht schandelijk verzuimen, een betere opvoeding ontvangen, dan zij met al hun inspanning aan hunne kinderen kunnen geven. En wanneer aan het rechtsgevoel van dat deel van het volk niet wordt voldaan, loopen wij gevaar, dat dit aristocratisch rechtsgevoel op den duur afslijt. Juist om het echte, het ongerepte, het aristocratische rechtsgevoel bij het volk te handhaven, moeten deze maatregelen worden genomen.
En nu de tweede opmerking, de kwestie of de Kinderwetten misschien hun doel zouden kunnen missen. Daarbij is opgeroepen de autoriteit van den Premier van het tegenwoordige Kabinet, die, als Minister van Justitie, bij de verdediging der Kinderwetten, gezegd zou hebben: ik aanvaard die consequentie.
Men moet ten eerste niet vergeten, dat degene, die een wet helpt samenstellen', op dat oogenblik niet alle gevolgen van


— 41 —
die wet in vollen omvang kan overzien. Maar de Minfster, wiens woorden zijn aangehaald door Mr. Andries, heeft zich nooit of nimmer uitgesproken over de zaak, waarom het nu gaat. Het ging toen over de kwestie of men zich te gemakkelijk zou laten ontheffen uit de ouderlijke macht en in dit opzicht heeft de uitkomst den Minister in het gelijk gesteld. De vrees van sommigen, dat men zich te gemakkelijk zou laten ontheffen, heeft zich niet bewaarheid. Ik geloof dus niet, dat het juist gezien is, de opmerking van den Minister te keeren tegen degenen, die zeggen: als gij geen maatregelen neemt tegen plichtverzakende ouders, loopt gij gevaar, dat de Kinderwetten haar doel zullen missen.
Ik geloof zeker, dat de Kinderwetgeving haar doel zou missen, als geen maatregelen werden genomen. "Waarom? Juist op grond van hetgeen door Mevrouw V lialander Hein in haar eerste brochure zoo duidelijk is aangegeven, waarvan ik persoonlijk wil bekennen, dat het de brug is geweest, waarover ik tot de overtuiging ben gekomen, dat er maatregelen noodig zijn. Wij kunnen aan de kinderen een zoo goed mogelijke opvoeding geven, wij kunnen hun veel leeren, zoodat te verwachten is, dat menigeen hunner in de maatschappij zal terugkeeren met goede uitzichten en uitnemende voornemens. Maar één ding leer en wij hun niet, of eigenlijk wij leeren het hun juist af, n.1. den ernst en de beteekenis van het verantwoordelijkheidsbesef bij de ouders. Die kinderen hebben ondervonden, dat, terwijl de ouders precies dezelfden bleven, en konden doen en laten wat zij wilden, dat voor hen — kinderen — op voortreffelijke wijze is gezorgd. Het gevoel, dat dat zoo gemakkelijk gaat — het kan niet anders — moet dien kinderen in hun volgend leven bijblijven. Terwijl andere kinderen, die met eigen oogen hebben gezien, hoe hun ouders al het mogelijke deden, om voor hen te zorgen, zoodra zij in de maatschappij zelfstandig worden, dezelfde liefde en belangstelling, welke zij van hun ouders hebben ondervonden, in hun eigen gezinnen zullen in practijk brengen, zullen de voogdij-kinderen, bij hun terugkeer in de maatschappij, datzelfde gevoel en datzelfde besef missen en dus niet kunnen toepassen. Zij zullen integendeel op het punt der ouderlijke verantwoordelijkheid lichtvaardig zijn en daarom is te duchten,


— 42 —
als niet iets wordt gedaan in de richting van hetgeen de Commissie voorstelt, dat, ten opzichte van den zedelijken vooruitgang van de jeugd en van het Nederlandsche volk, de Kinderwetten, in plaats van goed, groot kwaad zullen doen.
De Heer Mr. L. Ch. Besier, Voorzitter der Commissie:
M. d . V.! In Uw inleidend woord hebt U hulde gebracht aan de werkzaamheid van de Commissie. Mede namens mijn medeleden der Commissie dank ik U voor die woorden; zij hebben ons allen goed gedaan, omdat ik weet, ook van mijn medeleden, dat wij ons hart in ons werk hebben gelegd, dat ons werk ons aller belangstelling had. En dan uit bevoegden mond daarvoor eenige waardeering te hooren, heeft ons natuurlijk aangenaam getroffen.
Datzelfde geldt ook van hetgeen de Heer Snoeck Henkemans zoo goed is geweest tot mij persoonlijk te zeggen. Ik breng hem dank voor zijne waardeering.
De voorstellen, waarmede de Commissie is gekomen, zijn van verschillenden aard, maar zij culmineeren in den dwangmaatregel. Evenwel niet in dien zin, dat ik meen, dat die door ons voorgestelde dwangmaatregel bijzonder dikwijls zou moeien worden toegepast; integendeel, ik hoop, dat dit zoo weinig mogelijk het geval zal zijn — als het ooit zoover komt, dat hij' wet is geworden — doch dat zijn werking veel meer een preventieve zal wezen. De maatregel is vooral bedoeld om afschrikkend te werken, om te maken, dat de plichtverzakende ouders hun plicht beter zullen betrachten dan totnogtoe en de wanbetaler zal komen tot het betalen van zijn uitkeering.
Maar toch is in ieder geval die dwangmaatregel de sluitsteen van ons stelsel en daarom meen ik eenige woorden te moeten spreken tot zijn verdediging, waar sommige sprekers een en ander daartegen hebben ingebracht.
De inleider, Prof. Van Hamel, is van meening, dat wat wij in dit opzicht voorstellen, de civielrechtelijke maatregel van plaatsing in een werkhuis, eigenlijk wel wat al te nieuw is om maar zoo dadelijk ingang te vinden, en hij vraagt, of het niet verstandiger zou zijn, het te probeeren met plaatsing in een werkhuis langs den weg van den strafrechter, gepaard met de


— 43 —
mogelijkheid om die plaatsing voorwaardelijk te bevelen en ook voorwaardelijk ontslag te verleenen. Wanneer deze mogelijkheid geopend wordt, zullen de twee maatregelen, die, welke ooor Prof. Van Hamel wordt aanbevolen, en die, welke de Commissie voorstelt, in de praktijk veel op elkander gelijken. En nu is het de Commissie allerminst te doen om een naam. Of het straf zal heeten of niet, laat de Commissie koud, en in zöoverre zou ik wel wat gevoelen voor het stelsel, dat door Prof. Van Hamel wordt voorgestaan. Maar ik moet aan zijn meening toch het een en ander tegenover stellen. In de eerste plaats geloof ik, dat Prof. Van Hamel wat te licht heenloopt over de moeilijkheid van het bewijs, dat zou moeten geleverd worden, wanneer de strafrechter de plaatsing in het werkhuis bevelen zou. Natuurlijk zal dan moeten bewezen worden, dat de persoon, dien het aangaat, zonder wettige of gegronde redenen zijn verplichting om de uitkeering te voldoen niet nakomt. En nu meent hij, dat dit bewijs niet zoo bijzonder moeilijk zal zijn, omdat men een getuige zal hebben in den ambtenaar, die met de inning is belast en die alles afweet van het gedrag van den delinquent. Die ambtenaar zal er inderdaad veel van af weten, maar dat hij dfit als getuige zal kunnen mededeelen, geloof ik niet, want al wat hij weet, zal hij weten van hooren zeggen. Hij zal b.v. verklaren, dat de delinquent al verleden jaar werk heeft kunnen krijgen, maar dit heeft geweigerd, of dat hij daar en daar werk heeft gehad en er zooveel aan heeft verdiend, maar dit heeft verdronken. Doch als de rechter dan vraagt, hoe hij dat weet, zal hij moeten zeggen: van hooren zeggen, en dan zal men herbergiers, werkgevers en anderen als getuigen moeten bijbrengen om te constateeren, dat de delinquent wel kon verdienen, maar het niet wilde of wel heeft verdiend, maar zijn loon heeft doorgebracht. En hierin komt juist een van de redenen uit, waarom het strafrecht niet elastisch en smeedbaar genoeg is om hier te dienen. Trouwens, Prof. Van Hamel zelf heeft indertijd reeds in het Tijdschrift voor Strafrecht uitgesproken, dat het strafrecht te formeel is en te langzaam werkt om hier te kunnen worden aangewend.
Maar deze moeilijkheid daargelaten, zijn er nog andere redenen, waarom de Commissie meent niet in de eerste plaats


— 44 —
een strafrechtelijke maatregel te moeten voorstellen. Er is over deze zaak meer te doen geweest, zooals iedereen wel weet, en zoo is deze kwestie ook besproken in de vereeniging voor Armenzorg en Weldadigheid. Toen was er een sterke oppositie tegen strafrechtelijke maatregelen, en velen zijn daartegen nog erg gekant.
Eén van hen, die indertijd in de vergadering van de "Vereeniging voor Armenzorg en Weldadigheid tegen strafmaatregelen op dit gebied geijverd hebben, was Prof. S i m o n s te Utrecht en daarom heeft het mij eenigszins verwonderd dien Hooggeleerde in „Het Weekblad van het Recht" tegen de civielrechtelijke voorziening in deze te zien opkomen, terwijl hij tevens schreef, dat over strafmaatregelen misschien wel te spreken ware. Ik had gehoopt met Prof. S i m o n s hier van gedachten te kunnen wisselen, maar tot mijn leedwezen w&s hij verhinderd deze vergadering bij te wonen.
Ik zal niet ingaan op de instigatie, welke ik daar net van mijm linkerzijde heb gekregen om te weerleggen hetgeen in geschriften tegen ons rapport is ingebracht. Mij dunkt, daarvoor is deze vergadering niet belegd, doch alleen om de hier aanwezige personen in de gelegenheid te stellen hun bezwaren te berde te brengen en' te hooren wat anderen daartegenover zouden kunnen stellen.
Zooals ik zeide, is tegen strafmaatregelen altijd zeer veel oppositie geweest en dit is één van de redenen waarom de Commissie gemeend heeft, met iets anders te moeten komen en niet in de eerste plaats een strafmaatregel te moeten aanbevelen, maar een maatregel van burgerrechtelijken aard. Nu is in Duitschland de zaak veel eenvoudiger geregeld dan de Commissie voorstelt, want daar wordt iemand, die de hem opgelegde bijdrage voor het onderhoud zijner kinderen niet betaalt, langs administratieven weg naar een werkhuis gestuurd. De armenraad, of zooals het betrokken college daar heet, zorgt, als het de uitkeering niet ontvangt, dat zoo iemand in een werkhuis wordt geplaatst. Wij leven echter niet in een politie-slaat, maar in een rechtsstaat en daarom heeft de Commissie gemeend, dit Duitsche stelsel niet te kunnen aanvaarden en den onafhankelijken rechter tusschen te moeten schuiven, niét den strafrechter, maar den burgerlijken rechter.


— 45 —
Doch door het feit, dat het dwangmiddel, evenals een straf, door den rechter wordt opgelegd, krijgt het nog niet het karakter van een straf.
Prof. Van Hamel vreest, dat hetgeen wij voorstellen te nieuw is en te vreemd zal aandoen om zoo spoedig te worden aanvaard. Ja, het is moeielijk vooruit te zeggen, hoe het gaan zal. Het is zeer goed mogelijk, dat bij het Ministerie en in de Kamer tegen iels nieuws bezwaar zal bestaan, maar toch wil ik er op wijzen, dat hetgeen de Commissie beoogt, toch ook weer niet geheel nieuw is. Het idee van opzending naar een plaats van tucht, waar men moet werken, en dat niet bij wijze van strafmaatregel door den strafrechter, maar door den burgerlijken rechter, hebben wij reeds in ons recht. Wij hebben daarvan een voorbeeld in de zoogenaamde correction p a t e r n e 11 e, als de burgerlijke rechter op klacht van vader of voogd een minderjarige, wiens gedrag tot ernstig misnoegen aanleiding geeft, voor onbepaalden tijd, waarvoor de wet alleen maxima geeft, naar een tuchtschool stuurt. Daar hebben wij iets dergelijks als de Commissie thans voorstelt, n.1. een dwangmaatregel, door den burgerlijken rechter genomen. Daar is het om het kind tot een beter gedrag te dwingen, bij ons zou het zijn om den man tot zijn plicht te brengen. Het is een maatregel, die door den patiënt zeker als een straf zou worden gevoeld, omdat hij, evenals een straf,, een gevoelig leed is, maar die toch iets anders is dan hetgeen men in het dagelijksch leven onder straf verstaat.
En waarin ligt nu praktisch het groote verschil tusschen <ion door ons voorgestelden maatregel en een straf? Hierin, dat de duur van de opzending, die door de Commissie als dwangmaatregel wordt voorgesteld, onbepaald is, terwijl bij straf de duur altijd van te voren door den rechter wordt bepaald. En nu kan daarvan afgeknabbeld worden door voorwaardelijke invrijheidstelling, maar in principe wordt toch door den rechter gegeven zooveel maanden of zooveel jaren straf. Geheel anders zal het zijn bij den maatregel, door de Commissie voorgesteld: de duur der toepassing is a priori absoluut onbepaald. En die duur hangt ook geenszins af van de grootte van de schuld, die de delinquent-wanbetaler vertoont, zooals dit bij de bepaling van straf het geval is. De


— 46 —
strafrechter meet zijn op te leggen straf in de eerste plaats af naar de mate der schuld. Hier echter zal de duur der plaatsing in een werkhuis niet afhangen van dé mate van de zedelijke schuld op 't oogenblik, dat de maatregel wordt toegepast, maar hiervan of de persoon, die te plaatsen is, waarborgen zal aanbieden, dat hij voortaan spoedig zijn verbintenis zal nakomen. En ik zou haast zeggen, dat er wel kans is, dat de duur van de plaatsing in stede van evenredig te zijn met de mate van zedelijke schuld van den wanbetaler, omgekeerd evenredig daarmede zal wezen. Want iemand, die hardnekkig en koppig weigert te betalen, zal misschien door plaatsing in een werkhuis spoediger gebroken worden dan de zwakkeling, die uit slapheid, uit algeheele decadentie er niet toe komen kan om te werken en dus ook niet om te betalen, terwijl zijn moreele schuld misschien toch niet zoo erg groot is. Juist voor dezen zal een langdurige plaatsing in het werkhuis noodig zijn. Zoo is er een groot verschil tusschen een strafrechtelijken maatregel en den maatregel, die door de Commissie wordt voorgesteld, n.1. dat bij den laatsten de duur van de plaatsing in het werkhuis niet zal afhangen van de mate van de schuld op bet oogenblik van de toepassing.
Maar hoe dan ook, een gevoelig leed zal de plaatsing in een werkhuis zeker zijn en ook moeten zijn, en in zooverre zal die plaatsing zeer veel gelijkenis blijven toonen met een straf. En dit zeg ik mede in antwoord aan de opmerking van den voorlaatsten spreker, die vreesde, dat de wanbetalers, als zij eenmaal in een werkhuis geplaatet worden, daaraan zoo gewoon zullen geraken, dat zij dat eigenlijk niet zoo heel onaangenaam vinden en de maatregel tegenover hen niet afschrikwekkend zal werken, zoodat zij, als zij weer ontslagen worden, zich niet zullen inspannen om hun leven te beteren, doch zullen verlangen naar een werkhuis terug te keeren. Maar zoo moet de toestand in een werkhuis niet zijn: dat zou in strijd zijn met wat door de Commissie is bedoeld. De Commissie beoogt, dat de plaatsing in een werkhuis zoo onaangenaam zal zijn voor de daarin geplaatsten, dat deze afschrikwekkend zal werken en men bepaald bevreesd zal zijn om in zulk een huis opgenomen te worden en niet naar het huis zal terugverlangen, wanneer men daaruit is ontslagen.


— 47 —
M. d. V.! Ik meen hiermede het karakter van den maatregel, welke de sluitsteen van ons rapport is, nog eenligezins nader te hebben aangedrongen en, voor zooveel noodig mocht zijn geweest, nog duidelijk te hebben gemaakt, waarom onze Commissie gemeend heeft met haar voorstellen te moeten komen.
De Voorzitter :
Dames en Heeren! Op mij rust de plicht en de aangename taak om in de eerste plaats een woord van dank te zeggen aan den vertegenwoordiger van den Minister van Justitie, die hier zetelt en die den indruk zal hebben gekregen, dat met allen ernst en degelijkheid is gestree!d om een communis opinio te vormen. Dat die communis opinio op dit oogenblik nog niet is verkregen is duidelijk» maar zeer zeker zijn hier belangrijke opmerkingen gemaakt, welke goede bouwstof kunnen leveren voor hen, die straks geroepen zullen worden om van de denkbeelden, door de Commissie ontwikkeld en hier op zoo schoone wijze verdedigd, nut te trekken bij het ontwerpen van een wetsontwerp.
Dank breng in aan Prof. Van Hamel en dank nogmaals aan de leden der Commissie voor hetgeen zij hebben gedaan. Ik hoop, dat deze dag in den Nederlandschen Bond tot Kinderbescherming nog dikwijls zal worden aangehaald als een dag, waarop is verkregen een voorlichting van ons zeiven en waar dat mogelijk is ook van onze Regeering. Wij weten, dat de Regeering een uiterst moeielijke taak heeft, waar de mannen van de practijk dikwijls in strijd komen met de mannen van de theorie, die zeer veel hechten aan het denkbeeld van de straf, terwijl de mannen van de practijk meenen, dat maatregelen moeten worden genomen om het kwaad, waarvan wij het bestaan allen erkennen, tegen te gaan en dat daarbij met tweeërlei rechtsgevoel moet worden rekening gehouden, iets wat ik vooralsnog meen te moeten betwijfelen. Ik meen, dlat de Heer Snoeck Henkenv&ns in zijn zooeven uitgesproken rede den vinger op de wondeplek heeft gelegd, toen hij er op wees, dat het rechtsgevoel van ons volk zeer sterk en goed ontwikkeld is, al zijn er uitzonderingen, al zijn er, die zoo diep zijn gedaald, dat bij hen het rechtsgevoel is afge-


— 48 —
stompt. Maar óm ook bij die mensehen het rechtsgevoel hoog te houden schrijven wij de wet. Het einde van deze beraadslagingen moge zijn, dat het rechtsgevoel en ook het plichtsgevoel wordt verscherpt. (A p p la u s.) De vergadering wordt gesloten.