DE GEDOEMDE STAD






DE GEDOEMDE STAD
HISTORISCHE ROMAN VAN
JOHN R. CARLING
HOLLANDSCHE BEWERKING VAN
THÉRÈSE HOVEN
TWEEDE DRUK
ROTTERDAM - NIJGH & VAN DITMAR'S UITGEVERS-MIJ-



15
door hem voor te stellen aan een goeden en waardigen Romein, Terentius Rufus genaamd. Hij was de commandant van het garnizoen te Jeruzalem en was met een gedeelte zijner troepen naar Caesarea gekomen om het oproer te onderdrukken, dat zeker zou uitbarsten, zoodra Nero's edict omtrent den voorrang der Joden of der Grieken bekend zou worden gemaakt.
Terentius Rufus 'was, evenals Crispus, op het feest van Florus uitgenoodigd en op het aangegeven uur begaven zij zich gezamenlijk naar biet Praetorium.
Alvorens de feestzaal, die Neronium, naar den regeerenden Romeinschen Keizer was genoemd, binnen te treden, vertoefden zij een wijle aan den ingang om van den aanblik te genieten. De marmeren hal met porfieren zuilen en badende in een zee van licht, uit duizenden lampen stralende, bood een schitterend, kleurenrijk en levendig tooneel. Welriekende specerijen brandden in vergulde schalen, de zeldzaamste bloemen geurden in gebeeldhouwde vazen, de ivoren rustbanken met haar purperen kussens, de rijke overvloed van gouden en zilveren vaatwerken, de weelderige gewaden en fonkelende kleinooden der dames, dit alles vormde een tafereel, waarvan Crispus nog lang den indruk zou bewaren. Hij was verwonderd zulk een pracht te aanschouwen in de woning van den gouverneur eener provincie.
„Hoe komt Florus aan de schatten, die hem in staat stellen zulk een vertoon te maken?"1 vroeg hij1.
„Er zijn velen met u, die een antwoord op deze vraag zouden willen hebben," antwoordde Rufus, geheimzinnig.
„Waar is Florus ?" informeerde Crispus, die rondkeek, doch den stadhouder niet zag.
„Waarschijnhjk kriebelt hij zijn keel met een veer vóór de maaltijd begint," antwoordde Rufus, met een toespeling op de walglijke gewoonte, destijds bij vele Romeinen in jwang. „Ge kunt er zeker van zijn, dat hij zelf alle eer aan het feest zal bewijzen.**
Onder de gasten merkte Crispus er verscheiden op, wier typen op Egyptische monumenten waren vereeuwigd, ilang vóór de stichting van Rome en die heden ten dage nog bijna onveranderd worden aangetroffen.
„Er zijn veel Joden hier van avond," merkte hij op.
„En ook veel Joodsche vrouwen," antwoordde Rufus, „en daar komt de schoonste van allen, op den arm van Florus geleund. Wat een wonder dat hij nog nuchter is !"
Het gepraat hield plotseling op toen het gordijn, dat een ,der toegangen verhulde, door twee diepbuigende slaven op zij werd getrokken om den stadhouder door te laten.
Om zich heen kijkende, werd Florus - terstond Crispus gewaar en trad hij op hem toe om hem welkom xe heeten. Hij was; vergezeld door een dame, die niemand minder was dan Prinses Berenice



i6
én, terwijl Crispus haar rustig beschouwde, verwonderde het hem niet, dat Titus bij hun eerste ontmoeting verüefd op haar was geworden. Zij had donker haar en zwarte flonkeroogen, terwijl haar gezicht, verhelderd door een vriendelijken glimlach, gelijk het nu was, volmaakt schoon genoemd kon worden. Haar figuur was even volmaakt als haar trekken, zij droeg een gewaad van purperen zijde met gouden bloemen geborduurd en met kostbare paarlen versierd.
Zij begroette Crispus met een allerliefsten blik van herkenning.
„Verwaarloos mij van avond niet, zooals ge te Antiochië hebt gedaan," zei ze, half schertsend, en, met een betooverenden glimlach, ging zij verder om met Florus, haar plaats aan het banket in te nemen. Terwijl de procurator zich -in zijn volle - lengte op de kussens uitstrekte, bleef Berenice recht op naast hem zitten, want de liggende houding, welkte de mannen op een feestmaal aannamen, werd voor vrouwen niet-passend gevonden.
Crispus en Rufus mochten plaats' nemen op een der rustbanken, vlak bij die van Florus en op dezelfde bank strekte /zich een slim uitziend man uit, die gelijk Rufus Crispus meedeelde, Tertullus werd genoemd en een beroemd publiek redenaar was,.
„Let vooral op zijn edelen naam," zei Rufus, lachend. „Tertullus, driemaal Tullyl Wat zou passender zijn voor een redenaar? Neem mijn raad aan, Crispus," vervolgde hij, „indien ge een rechtzaak hebt, tijdens uw verblijf te Caesarea, vergeet dan vooral niet mijn vriend Tertullus te raadplegen, hij heeft nog nooit een zaak ondernomen, zonder die te winnen.'1
„Behalve één," verbeterde Tertullus zelf, „Paulus van Tarsus is de steeniging, welke wij hem hadden toegedacht, ontkomen.'1
„O! ik had hem vergeten. De hond was, naar het schijnt, een Romeinsch burger. Hij beriep zich op Nero, die hem vrij liet."
„En wat was het gevolg?" merkte Tertullus op. „Weinige maanden later stond Rome in brand, aangestoken door zijn volgelingen. De ellendelingen I De vijanden van het menschdom 1 Ik ken maar één ras, dat nog lager is dan zij en dat is de sekte der Zeloten, wiens jongste slachtoffer ik ben."
,/Hoe bedoelt ge dat?" vroeg Rufus.
„Hebt ge het niet gehoord? Wel, een paar dagen geleden was ik op reis van Jericho naar de hoofdstad der Joden. De toestanden hier kennende, had ik mij aangesloten bij een gewapende karavaan, die denzelfden weg uitging. Wij maakten een langen omweg om 't Noorden, ten einde den beruchten pas van Adummim te vermijden, maar het hielp ons niets. Manahem met zijn Zeloten kwamen als gieren, die hun aas in de verte ruiken, op ons af. Ik was een deï weinigen, die ontsnapten. Wanneer zal Florus eens eindelijk een expeditie tegen die rooverbende uitzenden?'1
„Hebt ge er 'iets bij verloren?"



19
Crispus veranderde het onderwerp van het gesprek door Rufus te vragen, wie de rijk gekleede man was, die aan de linkerzijde van Florus lag uitgestrekt. Hij was een indrukwekkend uitziend, donker getinte man, wiens hoofdhaar en baard b.zonder goed yer zorgd waren. Bij het begin van het feestmaal had hij een klein ivoren kistje te voorschijn gehaald, waaruit hij een aspis had genomen, die zich terstond om zijn blooten arm heen kronkelde en daar gebleven was, nu en dan een bete van 't een of ander, uit de hand van zijn meester aannemende.
Dat is Theomantes," antwoordde Tertullus, „de Hoogepnester van Zeus Caesarius, een zeer bekwaam waarzegger.1
En als ge onnoozel genoeg zijt om het te gelooven, merkte Rufus op, „dan is de slang, die hij bij zich draagt, de mcarnatie van den grooten Zeus zelf. Ge kunt nen aan de plaats, welke hij inneemt, hoe hoog Theomantes staat aangeschreven. Elk Romeinsch gouverneur heeft tegenwoordig een waarzegger in zijn omgeving en Florus zou niet gaarne uit de mode njn. Het is Theomantes, die onzen procurator dagelijks van de vloeistof voor zijn bad voorziet."
De vloeistof? Welke vloeistof?'1
Wel • geen water, dat is goed genoeg voor gewone stervelingen, zooals gij en ik, en ook niet melk, waarbij de schoone Berenice zooveel baat vindt. De smaak van Florus- is ten gunste van bloed." , ,
„Bloed," herhaalde Crispus, met een gnezelgebaar. Ta zeker. Weet ge dan niet dat sommige geneesheeren bloed uitstekend vinden om het menschelijk lichaam te versterken, als het door uitspattingen is uitgeput? Onze dierbare gouverneur baadt zich dagelijks in een bloedstroom, afkomstig van ossen, die in den tempel zijn geofferd, zijn bijgeloovige verbeelding leidt er hem toe om te gelooven, dat er in dat bloed meer heelkracht zal zijn. Ol het is een gewoonte, die volstrekt niet zoo zeldzaam is. Wu hebben er zelfs van de Grieken een naam van overgenomen en noemen het taurobolium."
Ieder zijn smaak," merkte Crispus, onverschillig, op, en zijn vragen omtrent de gasten voortzettende, zei hij : „Wie is die woest-uitziende grijsaard, die naast Theomantes ligt?"
„Ananias, de zoon van Nebedeus, vroeger Hoogepnester van de Toden," antwoordde Rufus.
En een gemeene bedrieger I"- merkte Tertullus op. „In zijn proces tegen Paulus van Tarsus voor Felix, heeft hn m;j als advocaat gebruikt en hij heeft mij nooit mijn honorarium gegeven. Maar ik zal het hem wel betaald zetten."
Merkt ge wel op," vervolgde Rufus, „hoe woedend hij ineomantes nu en dan aankijkt? Hij vindt, dat hem de eer toekomt om naast den procurator te liggen."



20
„Wat mij betreft mag bij die plaats gerust innemen,'1 lachte Crispus. „En wie is dat mooie juffertje naast hem? Zijn dochter?"
„Zrjn dochter... heelemaal met," antwoordde Rufus. „Het is Asenath, een Syrisch dansmeisje, en op het oogenibhk zijn favorite."
„Het spijt mij te moeten toegeven, dat hij een uitstekenden smaak heeft," zei Tertullus, „het is een verleidelijk schepseltje."
„En zooals ge ziet, wil ze het volstrekt niet geheim houden" viel Rufus in.
Het meisje, waarover aldus gesproken werd, was een mooie brunette, gekleed in een zooganaarnjd Omkleed, dat zelfs in dien loszinnigen tijd een weinig te erg werd gevonden, daar het van zulke doorzichtige zijde was geweven, dat de welgemaakte ledematen der draagster er door heen gezien werden als door gekleurd glas.
En zij was niet de eenige vrouwelijke gast, die dus Hchteüjk verhuld was.
„Dat is hetzelfde meisje," vervolgde Rufus, „voor wie hij bij zich aan huis den wierook heeft gebrand, die volgens wettelijke voorschriften alleen in den Joodschen tempel mag worden geofferd. En eens toen zij nieuwsgierig was om den Joodschen eeredienst bij te wonen, heeft hij den weg van zijn woning naar den tempel met een tapijt laten beleggen voor haar mooie voetjes en he f- hij er een dak boven laten maken orn haar voor de zon te beschermen. Hij zelf was zóó precies, dat hg gewoon was zijden handschoenen bg het altaar te dragen, uit angst zijn goed verzorgde handen met het bloed der offers te bezoedelen, ofschoon het mij een raadsel ia, waarom een Sadduceër, als hij, God zou willen aanbidden. Ana|nias toch gelooft, dat de mensch sterft zooals de honden sterven. Het komt mij voor, dat een God, die enkel den mensch uit stof heeft geschapen om hem weer tot stof te doen wederkeeren, nauwelijks waard is om aangebeden te worden. Wat zegt gij er van?"
„De oude Homerus zou hem een betere leer verkondigd hebben "■ antwoordde Crispus.
Het gesprek had eten godsdienstige wending genomen, hetgeen ook het geval was in het triclinium van Florus.
„Ik haat de Christenen evenzeer als gij doet," merkte de stadhouder tot Berenice op. „Maar Nero heeft ons geleerd met ze om te gaan. En gij beweert dat er nog eenigen van die secte te Jeruzalem zijn ? Ik dacht, dat mijn voorganger Albinus, door Jacobi», «en broeder van dien Christus te dooden, voorgoed een einde aan' die dwepers had gemaakt. Binnen een week na mijn aankomst te Jeruzalem zal er geeh enkele Christen meer in leven znV „Mogen de goden de Christenen met hun toorn treffen" zei Tertullus hard op. „Ze worden met den dag dwazer en 'stoutmoediger met hun lasterpraat. Zij durven nu zelfs beweren, dat die Christus van hen, die in het i8« jaar der regeering van



21
Keizer Tiberius gestorven is, meer dan een man was, dat die £er uit £E£ ierkeüjk de vertegenwoordiger van de opperste .odheS waTvan den Schepper van het Heelal en de groote To faTwaarvan de goddelijke Plato reeds heeft gesproken/
Bij deze woorden -maakte Crispus een gebaar_ van venassmg. „Wanneer zegt ge/dat die Christusï/?»*"^' "1^^^ „In het achttiende jaar van Keizer Tibenus regeering, am woordde Tertullus. 'ipd^^daTvan Nisan volgens den Joodschen kalender/» Hetgeen, volgens onze tgdrekening, de 7. April zou zijn,'* zei RÜfus S het even bij zich'zelf uitgerekend te hebben. De verwondering van Crispus scheen toe te nemen. En gTbLeert dat de Christenen den stichter hunner secte To Pan noemen? Zonderling,'' mompelde hij.
"SnTn^TSUSr^ kunnen doen omtrent die maand en'dat'iaar Maar.„ ochl het doet er 'met toe.
Neen het doet er wel toe," riep Florus, en meenende Cnsnu^ een groote eer Je bewijzen, verhief hij zijn stem en zei LTtot degSeneTdie hem konden hooren: „Stilte, vnenden, voor het verhaal van den edelen Crispus.
AUei ^ogen waren op Crispus gevestigd, die een oogenblik aarzeldeTdoch zierlde dat er op zijn verhaal gewacht werd, begon: Wdnu als ge bet dan verlangt, ziehier: „Op den bewusten Ujd, ^amS m de maand April van het achttiende jaar der Tegeenng van SS,^onTzich tLaUig^op de Ionische Zee een koopvaaxc^ schip op weg naar Itahë. Het was avond, de wind was gaan Sen en het schip lag roerloos bij het eiland Paxos. Plotseling wefd df stilte, welke te land en te water heerschte, verstoord Lor een stem komende van de eenzame kust; het was een*eL> Se e? plechtige stem, die indruk maakte op iedereen, die dezelve hoord? Tnanms", riep de stem. Nu heette de loods aan boord va? het'schTtoevalüg Thamus; het was een Egyptenaar, een £an van nederige en duistere afkomst en zelfs met bij naam bekend Sr^ scheTpfvolk. Doodelijk verschrikt, het hij .zijnnaamtwee keer herhalen alvorens te kunnen antwoorden. Eindelijk, bij den deSen ££^, 'versnelde hij den noodigen moed om te kunnen
^E^ai^«ï^dde: „Zoodra ge te Pelodes komt. moet ge luide verkondigen, dat de groote Pan dood is.
ff p2^iï£*S en beangstigd door deze ge— overlegden met 'elkander of het wel ver standig^ zou^ <*»J* geheimzinnige stem te gehoorzamen. Thamus zelf loste de zaaK aTd u s op :mdien^r, ah het schip de aangeduide plaats zou be-



22
reiken, voldoende wind zou zijn om de zeilen te doen zwellen, zou hij het stilzwijgen bewaren, in het tegenovergestelde geval zou hij de tijding mededeelen. De wind stak opnieuw op, het schip gleed over het water, doch toen men Pelodes bereikte, ging het met verder, daar de wind plotseling ging liggen
„Thamus ging dus op den achtersteven staan 'en riep met een luide stem: „De groote Pan is dood!"
„Toen ging er van het tot nu toe verlaten strand een geluid op als van een aanwassende menigte, een geluid als van weenen en woeste jammerklachten."
Zoo was het verhaal, door Crispus gedaan, en toen hij geëindigd had, was het met een gevoel, als had hij er den Joden noch den Heidenen onder njn toehoorders een genoegen mee gedaan
„Waar hebt ge dat verhaal gehoord?" vroeg Theomantes, op een spottenden toon.
„Van mijn vader, dié zelf aan boord van 'dat schip was"
„Wie maakte die geluiden?"
„Bovennatuurlijke wezens, daar was mijn vader van overtuigd.'*
„Goden en demonen?"
„Dat kan wel."
„Het waren jammerklachten?"
„Eerder wanhoopskreten, volgens de beschrijving van mijn vader."
„Goden in wanhoop, omdat er iemand gestorven was? En dit gebeurde in het achttiende jaar van Tiberius' regeering? Wilt gii ons doen gelooven, dat de Christus, die door Pilatus gekruisigd werd en de Groote Pan van uw verhaal dezelfde zijn en dat zfjn dood den val der goden ten gevolge heeft gehad?" | „Het is met waarschijnhjk, dat ik zulk een uitlegging zou aannemen, daar ik vast geloof aan de onsterfelijkheid der goden in wier eeredienst Rome zoo groot is geworden. Maar het verhaal is waar, wat ook de beteekenis er van zij," voegde Crispus er °L.ZUi • ^ scherpen toon bij, dat Theomantes zich van verdere opmerkingen onthield.
HOOFDSTUK III.
De Koningin der Schoonheid.
Onder het vertellen was Crispus zich plotseling bewust geworden van de nabijheid van een bizonder mooi meisje, dat op een rustbank naast hem gezeten was. En toch was het niet zoozeer haar schoonheid, die hem aantrok, als de aandacht, welke zij aan zijn woorden had geschonken. Zij was ongetwijfeld de meest oplettende en de meest belangstellende onder zijn gehoor, daar zij gedurende



23
het eansche verhaal ademloos aan zijn lippen had gehangen Van alle SeSgen scheenjdj de eenige te zijn, die zijn geschiedenis
m\S^gflmstïdeV%r:rwie is dat meisje met die prachtige goüSAkX Daar jU van ons, op volgende ^tbank?* Rufus keerde zich langzaam om, ten einde het bewuste meisje
JSWAnS noch wie. zij is. Zij kwam hie^ .vergezeld van den man, die naast haar is m^estrekt Daar er niet de minste gelijkenis tusschen hen is, zou ik met denken, dat hij
^e "mar?, ovêr wien hij sprak, was klaarbhjkelgk een H^reër en onderscheidde zich door zijn edele gelaatstrekken, zoowel als
*32\3ïr D^hij zeker niet,* -Tertullus. HetU; Josephu^ een Tood en ik zou er op durven zweren, dat het meisje geen Jodin^f Haar schoonheid en haar gratie kenmerken haar als een Grieksche."
"leisSeeS prSefvan den eerste der vier^tvrintig rangen^ antwoordde Tertullus, „een rabbi, en reeds van af am geboorte ^nderbaarliik geleerd, dat op zijn veertiende jaar oude pnesters l6SSSSgeleef^ kwamen -dplegen over rechtskwesties die hun eigen begnp te boven gingen.
Uit we ke 'bron hebt ge dat verhaal?" vroeg Rufus. ongeloovig Uk de beste^ bron, vm hem zelf. Hij, heeft het mg menigmaal verteM. Toen mj zeventien jaar was, had hjj al de g^eelewijsbegeerte bestudeerd en was hij tot de overtuiging gekomen dat het Fanleïch geloof de wegJnaar den Hemel is. Maar,.ofschoon hg.een ïWë? is beoefent hij de Grieksche letteren; hg heeft zelf letterkundige neigingöi en™, naar men beweert, op het oogenblue bezig 2 het schS van een verhandeling, die moet bewijzen dat w| GriekS S Romeinen, wat ouderdom betreft, slechts Weren
^J^of^&nSi5i.IS?'^ belang in, maar het jonge mS des te meer en hij kon zijn oogen niet van haar afhouden. DnaTwirschijnüjk haar eerste ervaring van e-ga.aja£ bg de Heidenen en zij scheen zich ook ^eirng op haar gemak te bevinden in die vreemde omgeving. En geen wonder. Als ae naakte beelden en de zinnelijk! voorstellingen langs de muren, de ^Sï kleeding, door'de vrouwen gedragen^ en fe sc^eIfike onzedelijke gesprekken zelfs den Heidenschen Crispus atKeer mboezem^hoegv£l erger.moest dit allesvoor W nm grootgebracht in de zuivere en verheven beginselen van net ïSLSnm 'Berenice helaas 1 opgevoed in de atmospheer van een verfofvÏÏ hof,e kT in heTpalei^van Florus slechts weinig leeren,



24
„indiea deze Josephus haar vooj?d is leer Mi n,Vc ,,.i „ j Caesanus, eenige opschudding "«ogepnester van Zeus
„Ik zal u antwoorden," zeide ze tot Theomantp<s T« r m^liS^5.S2^b,8TO,M' * "*» van Berenice
Theomantes was op het punt dan strijd te hervatten, doch werd



28
nu zit nij hier m Caesarea gevangen en, vreemd genoeg, weigert florus om hem voor de rechters te brengen.
„Het is afschuwelijk om te bedenken," voegde Rufus er bij dat al mijn werk nog eens overgedaan zal moeten worden. De "pas wordt nu door een anderen bandiet bezet, een zekeren Manahem den zoon van d en beruchten Judas van Galileï, die zooveel menschen met zich heeft gesleept bij de schatting. Hij is minder exclusief dan zijn voorganger en plundert en vermoordt Joden en nietl * nU verzf Florus zich al weer tegen mijn wensen om
krachtdadig tegen dezen nieuwen boosdoener op te treden Dat is toch wel vreemd?"
„Volstrekt niet/' merkte Tertullus op. „indien mijn vermoeden juist is, en bij CastorI ik zal het tracWn uit te vinden, vóór wij vier-en-twintig uur verder zijn."
En toen luide, zich tot den stadhouder wendende, zeide hii„florus, neemt gij morgen uw plaats in op den voorzittersstoel ? 'Het is de zitting van het gerechtshof."
De stadhouder fronste de wenkbrauwen, blijkbaar was het hem rwofdeHerSerd.^611 ~ ^ * Oplichten
„Welke zaken zullen er voorkomen?"
„Daar is, ten eerste, de zaak van Zwarten Simon. De Romeinen en Grieken van Caesarea roepen luide om zijn terechtstelling 'ï „Laat ze roepen", klonk het onverschillig.
„Het lange uitstel in deze zaak heeft ze zóó woedend gemaakt dat ze gezworen hebben om, indien Simon niet op de eerste rechtzitting, dat is morgen, voor wordt gebracht, de gevangenis te bestormen en zelf recht te doen." viu^ms re De
indknuf? poginS zouden wagen", merkte Rufus
ernstig op, „betwijfel ik zeer, ol Florus, of /wij wel op de getrouwheid onzer troepen kunnen rekenen om het te beletten. Deze SS™ ia Vde Romeinen verslagen, dat de militairen, zoo
brengen" gCrS' verlangend zijn om hem voor den rechter te
,ÜSCheen all6S behalve °P zij'n eemak en bewaarde het „Zijt ge er zeker van, dat onze gevangene werkelijk de Zwarte
SÏÏEkJS en ^l»^1 dC I?.?daden be^an. heeft, waarvan hij beschuldigd wordt?" vroeg hij, na een poos. „Volmaakt zeker," antwoordde Tertullus; „ik heb voldoende docuw11, J SeutU,Igen om m schuld twintigmaal te bewijzen."™*r v . ^b^ven wij niet over te gaan tot den last van een
scMti zIm^^'k^ daar «- »i( van zrjn
schuld zal Ik hem behandelen, zooals Antipas deed met dengeen, die. „De: Doop er* werd genoemd. Ik zal den beul in zijn cel sturen. Wat zegt ge daar van? Het kost u slechts één woord en



43
te geven, dat hij evenveel aan Vashti's meening hechtte als aan de hare. En dit was ook inderdaad het geval, want het was niet vóór Vashti er hem om gevraagd had, dat hij zijn verhaal begon. „Een paar nachten geleden," zei hij, zonder aanloop, „verbeeldde ik mij, in mijn slaap, in, wat mij voorkwam, den hof van een schitterenden tempel, te staan. Deze hof was ruim en open, met pilaren aan de vier kanten. Het was nacht en de sterren flonkerden flauw. Op eenigen afstand vóór mij verrees de tempel, een gebouw van zuiver wit marmer.
„De plaats was niet stil, \erre van dat. Het klinkt zonderling, maar ofschoon er niemand zichtbaar was, scheen de hof vol met menschen. Er werd heen en weer geloopen op de steenen, jk hoorde het leven en het gerinkel van wapens, en het alarm van krijgslieden, die in een heet en strijd gewikkeld. waren. Ik legde mijn hand op mijn zwaard, verlangend mij aan de eene Of aan de andere zijde te scharen, maar hoe kon ik deelnemen aan zulk een gevecht, een gevecht van geesten?"
„Plotseling voelde ik een feilen gloed; op een lage balustrade vlak voor mij, lag een brandende toorts. Terwijl ik er naar keek, zei een stem, die uit den Hemel scheen te komen, in de Hebreenwsche taal: „Steek aan" tot mif, en de toorts schudde, 'als verlangend om gebruikt te worden. Ik aarzelde. Nogmaals riep de stem: „Steek aan" en op zulk een indrukwekkenden toon, dat ik wel gehoorzamen moest. Ik lichtte het brandende hout op en irierp het, door een gouden venster, in den tempel. Terstond vertoonde zich, van binnen, een regen van vonken en toen een lekkende vlam, die zich een weg baande door het venster heen; een oogenblik later was het geheele gebouw in rook en vlammen gehuld. Toen werd ik wakker."
De oogen van Berenice, welsprekend door een naamloozen angst, zagen den spreker vlak in het gelaat.
„Kunt ge den tempel beschrijven, dien ge in uw droomvisioen hebt gezien?"
„Als ik mijn oogen sluit," zeide Crispus, de daad bij 't woord voegende, „kan ik er mij alles van herinneren. Ik sta aan den Noordkant van den tempel; deze strekt zich ten Oosten en ten Westen uit op een lengte van misschien twee honderd vijftig ellebogen. Om er in te komen moet men eerst een \lage balustrade van marmer voorbij, vreemd bewerkt, met kleine pilaren er op met Grieksche en Lanjnsche letters er in gegraveerd. Ik heb nog een flauwe herinnering van wat ik er op gelezen heb. Het was een verbod aan de niet-Joden om, op straffe des doods, het heiligdom te betreden.'5
Vashti en Berenice slaakten tegehjkertijd een kreet van verbazing.
„Hebt ge iets gezegd, Prinses?"
„Neen, neen! Ga verder. Wat hebt ge nog meer gezien?" vroeg ze, ademloos1.



45
Berenice, die op het punt was een knorrig antwoord te geven, werd hiervan teruggehouden door Crispus.
„Wij wijken van ons eerste uitgangspunt af,'1 zeide hij. „Wat was mijn droom en waar haal ik dien vandaan? Het was toch duidelijk een boven-natuurhjke."
„Waar die vandaan kwam?" antwoordde Berenice. „Natuurlijk uit het rijk van den booze. Er zijn kwade geesten, zoowel als goede, en hun vorst wordt Satan genoemd, voor hem zou het een groote vreugde zijn, indien hij een Romein zou kunnen overhalen om den tempel te verwoesten. Ik bid u, edele (Crispus," vervolgde zij, met zichtbare ontroering, „ban dien droom uit uw geest, want, als ge er te veel aan denkt, zou het u doen gelooven, dat ge een Goddelijke roeping te vervullen hebt door den tempel te verwoesten.''
„Het zou inderdaad ,zoo kunnen zijn."
Crispus 6prak met den hoogen ernst van iemand, die aan de waarheid zijner woorden gelooft. Gedurende een oogenblik keek de Prinses hem aan, sprakeloos van ontroering. Toen haar spraakvermogen herwinnende, riep ze verontwaardigd: „Wat goeds zou er uit zulk een daad kunnen voortkomen?"
„Veel, voor Rome !v
„Hoe zoo ?"
„Die tempel," sprak Crispus, op zulk een ijskouden toon, dat Berenice van schrik beefde, want ze bad haar tempel meer lief dan haar leven, „die tempel trekt jaarlijks drie millioen Joden binnen zijn muren, allen aangevuurd door een feilen haat tegen Rome, en allen ja. het dweepzieke vertrouwen, dat één uit Judea geboren, de wereldheerschappij zal verwerven. Gij weet dat het zoo is, Prinses, ge kunt het niet ontkennen. Uw tempel is een eeuwig gevaar voor de veiligheid van het Keizerrijk. Verwoest den tempel en wij maken een einde aan die jaarüjksche bijeenkomsten en aan hun ijdele en verraderlijke verwachtingen."
HOOFDSTUK V.
Simon de Zeloot.
Op den ochtend na het banket werd, vroeg reeds, de tijding door Caesarea verspreid dat de beruchte Zeloot, Zwarte Simon, dienzelfden dag om twaalf uur voor het gerecht zou worden gabracht. Begeerig om de zitting bij te wonen, stroomde een bonte menigte, bestaande uit Joden .en Grieken, Romeinen en Syriërs1, lang vóór den aangewezen tijd, de basilica of het gerechtshof binnen, tot er zooveel waren, dat het gebouw ze niet meer kon bevatten.
Een Romeinsche basilica geleek veel op een moderne dorps-



50
„Het Hof verlangt de namen dezer medeschuldigen," zei Tertullus, met voorgewende onverschilligheid.
„Ik! noem ze niet, tenzij ik de belofte krijg, dat ze, zonder uitstel, zullen worden gearresteerd."
„Het Hot zal niet aarzelen ze te doen gevangennemen,- mits ge uw beschuldiging kimt bewijzen.*
„Goed tdanl Indien het een misdaad is om samen te zweren tegen het leven van een Romein, gelast uw soldaten dan om Ananias de handboeien aan te leggen.'*
Tertullus was teleurgesteld. Ananias was niet degene, dien hij wilde hooren noemen.
„Leugenachtige Zeloot," riep de priester uit, en voor een oogenblik vergetende, dat hij niet in een Joodsch gerechtshof was, waarin hij doen kon wat hij wilde; schreeuwde bij:
„Sla hem op zijn gezicht."
„O! Ananias! Ananias!" riep Simon, het hoofd met geveinsden ernst schuddende, „waart gij niet eens mijn medeplichtige in een complot om een Romeinsch burger te vermoorden? Blijkbaar hebt gij het vergeten; laat ik u de feiten in bet geheugen brengen. Zijn er niet, zoowat acht jaren geleden, veertig Sicaris, .waarvan ik er één was, bij u gekomen met het (aanbod om Paiilus van Tarsus te dooden, een Romeinsch burger, let wel, en een vrij geborene ? Hebt ge met terstond deelgenomen ajan de samenzwering ? En nu zoudt ge uw ouden vriend Simon willen verloochenen ? Neen, in waarheid, wees eerüjk en deel deze zitting met mij.'' En hij beek in 't rond met een satanischen glimlach op de lippen, terwijl hij spottend zei: „En toch is het de gewoonte van de Romeinen om op hun rechtvaardigheid te snoeven I Een mooie rechtvaardigheid!"
De blikken, welke Ananias hem toewierp, gaven geen hoog denkbeeld van zijn onschuld.
„Zal niemand dien leugenachtigen schurk het zwijgen opleggen?** vroeg hij, van drift bevende.
„Uw gelaat bewijst voldoende, wie van ons beiden de leugenachtige schurk is," zei Simon, kalm. Toen, zich tot de rechters keerende, voegde hij er bij: „Indien g$ het bewijs van mijn beschuldiging verlangt, stuur dan naar Jeruzalem om den neef van Paulus; bij zal mijn woorden bevestigen. Stemt het Hof er in toe, dat Ananias met mij worde geoordeeld?"
„Gevangene I" zei Florus, „matig uw tong een weinig en ge zult ondervinden, dat onze Romeinsche rechtspleging, waarvan gij de zuiverheid betwijfelt, met genade verzacht kan worden."
„Mag ik het Hof verzoeken, die kleine toespraak in gedachte te houden," zei Simon, kalm, „want, goed uitgelegd, is 'de beteefcenis er van: „Houd u stil over mijn daden, o Simon en ik zal trachten voor u de vrijheid te verkrijgen. Maar tevergeefs, o



57
„Breng wijn", beval hrj, en zoodra aan dit bevel was voldaan, werd Florus alleen gelaten met zijn bezoeker.
De vriendschap, indien hetgeen ér tnsschen de twee mannen bestond, aldus genoemd kon worden, was een jaar te voren in Rome begonnen, toen Florus op het punt stond zich, als Gouverneur van Judea, derwaarts te begeven. De plotselinge genegenheid van den Koning had de verwondering van Florus opgewekt, want hoe hoog hij zich zelf ook mocht schatten, toch was hij er heimelijk wel van overtuigd, dat zijn karakter nu juist niet veel aantrekkelijkheid kon bezitten voor een man als Polemo. . Maar het was toch een feit, dat Polemo zich in de gunst van Florus scheen in te dringen en toen hij merkte dat deze slecht bij kas was, leende hij hem de noodige fondsen om den nieuwen stadhouder in staat te stellen een schitterenden intocht in Caesarea te houden. En na dien tijd had hij nog schitterende sommen van den Koning ontvangen. Nog nimmer had er iemand welwillender en-vriendelijker geld geleend dan Polemo. |Hn stelde zich tevreden met geschreven schuldbekentenissen, waarop het montant vermeld was, doch vroeg niet om terugbetaling. Florus moest er zich niet moeilijk om maken, hjij kon betalen, wanneer het hem schikte. Verrukt over deze gemakkelijke manier om aan geld te komen, had Florus, in den loop van het jaar, op de meest roekëlooze manier, telkens en telkens meer geld geleend, tot hij in zijn heldere oogenblikken beefde bij de gedachte hoe groot zijn schuld wel was. Indien hij plotseling gemaand zou worden om de geheele som terug te betalen, zou hij totaal geruïneerd rijn.
In den laatsten tijd was Florus zeer ongerust geweest, hijj£kreeg een vermoeden, dat weldra tot zekerheid werd, n.1. dat de Koningvtrachtte hem, op sKnksche wijze, in rijn macht te krijgen. Er was iets in het ernstige voorkomen en den cynischen glimlach van Polemo, dat scheen te zeggen: „Wat ik u bevelen zal te doen, dat zult ge doen." En Florus, die zich aan handen en voeten gebonden voelde, durfde zich niet te verzetten tegen het rustige meesterschap van den ander, want in die tijden stond de Romeinsche wet toe, dat de schuldenaar, tot welken rang hij ook behoorde, indien hij rijn schuld niet kon voldoen, de slaaf werd van den schuldeischer.
Alleen bij leden der Keizerlijke familie werd deze wat niet toegepast, omdat deze boven alle wetten stonden.
Dat Polemo iets in zijn schild voerde was zeker, maar Florus had geen flauw vermoeden wat het zijn kon.
Een feit echter stond vast. Polemo,. die indertijd tot de Joodsche geloofsbelijdenis was overgegaan om de hand van Berenice te verwérven, toonde nu niet de minste genegenheid voor het Jodendom of voor de Joden en sprak van de laatsten enkel in termen van haat en verachting.
Florus, die van natuur hardvochtig was voor de menschen, die



58
aan zijn macht onderworpen waren, werd hierin stilzwijgend, zoo niet openlijk |d°°r Polemo aangemoedigd. Ten minste, hij had nog nooit de tegenwoordigheid van den Koning verlaten, zonder het besluit om nieuwe middelen van onderdrukking aan te wenden, al zou hij daardoor zelfs het gevaar loopen de gunst van Berenice te verspelen. Het scheen zelfs of Polemo het er op toe legde om haar invloed tegen te gaan en in waarheid had Florus, nu eens door den een beïnvloed en dan weer door den ander, op een zonderlinge manier geaarzeld tusschen het goede en het kwade. Zijn eigen aard echter spoorde hem aan om op- de sombere voorstellen van Polemo in te gaan en wel in die mate, dat zijn stadhouderschap zich door nog meer wandaden zou kenmerken dan dat zijner voorgangers.
Florus had zich dikwijls afgevraagd hoe Polemo's stemming ten opzichte van Berenice was, maar op dat punt kon hij niet tot klaarheid komen. Toen hij, niet zonder eenige aarzeling, zijn voornemen te kennen (had gegeven om het hof te maken aan de gewezen vrouw van Polemo, had deze geglimlacht en had hij hem succes toegewenscht, indien dit mogelijk was. En na dien tijd had Polemo zoo vaak zij elkander ontmoetten, op sarcastischen toon gevraagd hoe hij vorderde.
Ook nu deed hij dit.
„Moge de duivel der Joden, dien ze Satan noemen, haar naar den Tartarus voeren,"- was het antwoord van Florus.
„Aha! staat het zoo? Ik dacht wel, dat het zoo zou eindigen. Het zou onvrouwelijk van haar zijn om de liefde van een man aan te nemen, die reeds getrouwd is, terwijl zij zelve...
Florus was nieuwsgierig naar wat er volgen zou, doch Polemo hield op, als vreesde hij te veel te zeggen.
„Maar ik ben niet bier gekomen om over Berenice te spreken,'* hernam bij, „maar over uw eigen wanhopigen toestand."
„Een - toestand, waarvan gij ten deele de verantwoordelijkheid draagt", merkte Florus op.
„Met uw verlof, uw geheim verbond met de rooverbende der Zeloten is een dwaasheid, welke geheel op uw rekening komt. Ik heb gestrengheid gepredikt, maar ongelukkerwijze is uw gestrengheid nooit ver genoeg gegaan voor mijn doel.'*'
„Zijn doel ?" dacht Florus . „Denkt hij dan Judea door mij te regeeren? Dat zou men zoo zeggen.'*
„Uw pijlen hebben het monster enkel opgehitst zonder het te noodzaken op te staan en te vechten,"- zei Polemo.
„Verklaar u nader.*
„Mijn wensch was om de Joden tot-een opstand te dwingen, door uw onverbiddelijke machts-uitoefening. Uw angstvallige toegevendheid heeft mijn doel doen mislukken. De Joden zijn niet opgestaan.1'5
Florus bedacht met woede, dat hij beurtelings een werktuig in



59
de handen van Berenice en in die van Polemo was geweest en 't ergste was, dat hij er niet in geslaagd was'hen een van beiden tevreden te stellen.
Polemo vervolgde: „Het zou beter zijn mijn taktiek uit te voeren. De Joden tot een oproer aan te hitsen is nu uw eenige kans op redding. Dat alleen zou uw wreede maatregelen in 't verleden rechtvaardigen. Ge zoudt kunnen beweren, dat het karakter van dat volk u tegen uw wil tot gestrengheid (dwong. Verdrukking is noodig bij een volk, dat altijd op het punt staat in een oproer uit te breken. Op dit oogenblik zou hun opstand tot dekmantel dienen voor uw vroegere wandaden."
Terwijl Polemo zoo sprak, openbaarde zich een nieuw gevoel bij Florus. Langzamerhand maakte zijn woede plaats voor een opwekkende sensatie van genoegen, terwijl hij dacht aan Berenice's woorden, dat zij om niets gaf dan om <haar volk en haar godsdienst. In hetgeen Polemo voorstelde, zou hij bet middel vinden om haar te treffen in haar twee afgoden. Bij zijn plannen om Berenice te straffen, was, dit niet bij hem Opgekomen. En toch zou dit het beste zijn. Wat een heerlijke wraak zou het zijn, als hrj de Joden tot verzet zou kunnen ophitsen en dan hun opstand zou kunnen gebruiken als een middel om èn het volk ëh den tempel te vernietigen.
Ten allen tijde zijn er gewetenlooze monsters in 3e geschiedenis geweest. Florus nu was zulk een monster. Zijn kwaadaardigheid het hem toe, met de grootste koelbloedigheid de verdelging van een geheel volk te aanschouwen, mits hij Berenice door die daad kon treffen. En, indien de kreten van elk stervend slachtoffer een pijniging voor haar hart zou zijn, hoe meer er dan zouden sterven, des te beter.
Maar toen hij er over ging nadenken, bekoelde zijn ijver. Het plan was heel mooi, maar niettegenstaande Polemo hem het tegendeel had verzekerd, was het toch waarschijnlijk, dat de misdaad op zijn eigen hoofd zou terugvallen. Hoe zou een stadhouder, die met opzet een oorlog had verwekt, kunnen hopen aan de straf des Keizers te ontsnappen? Hij stelde deze vraag aan Polemo, die er in stilte vergenoegd over was en er het bewijs in zag,' dat Florus bereid was het werk te doen, als hij zelf ongedeerd uit den strijd zou komen.
„Vrees niet. Zoodra ge uw taak volbracht hebt, zult ge voor een tijd vërdwijnen. Mijn Koninkrijk Pontus zal u jéen veilige schuilplaats aanbieden, tot de raadslieden, die Nero omringen, hem zullen overtuigd hebben, dat ge in waarheid een goed ,werk hebt verricht.*
„Hm! Zullen ze dat kunnen doen?" vroeg Florus, achterdochtig.
„Ongetwijfeld," antwoordde Polemo. „Ben ik niet de vriend van den Keizer?" vervolgde hij, den ring met den steen vertoonende, waarop Nero's portret was gegraveerd. „Deze geeft mij het recht



63
Maar Polemo had nog één argument over, welsprekender dan alle andere en met opzet had hij het t,ot het laatst bewaard.
Hij haalde een kleine rol met vellen perkament te voorschijn waarin Florus terstond zijn eigen schuldbekentenissen herkende.
„Den dag, waarop de Joden den oorlog verklaren, zal ik deze verbranden, zonder u om de betaling lastig te vallen," zei Polemo onverschillig.
HOOFDSTUK VII.
De reis naar Jeruzalem.
De eerste stralen der opgaande zon verguldden de statige torens van Caesarea, toen de soldaten van het Italiaansche legioen door de rZuiderpoort der stad wegtrokken. Zij gingen te voet naar Jeruzalem, een reis van 60 Engelsche mijlen, langs den militairen weg, door de Romeinen zelf aangelegd; een weg zoo goed en zoo duurzaam bestraat, dat ter, na bijna 2000 jaren nog overblijfselen van zijn te vinden.
Op korten afstand vóór deze troepen en met recht trotsch op hun flink en krijgshaftig voorkomen, reed de bevelhebber Terentius Rufus en naast hem Crispus, eveneens op een vurig ros gezeten.
Den vorigen dag was Nero's edict op de publieke pleinen van Caesarea aangeplakt, het gaf den voorrang aan de Grieken.
En ofschoon het zelfs den minst opmerkzamen toeschouwer niet zou zijn ontgaan, dat er een geest van opwinding door de stad ging door den triomf van de eene partij en de achteruitzetting van die andere, had Rufus bevel gekregen om met zijn legioen te vertrekken onder het voorwendsel, dat alles rustig was te Caesarea.
„En Florus zelf," merkte Rufus op, „staat op het punt van met zijn troepen naar Sebasta te vertrekken, zoodat de stad geheel zonder militaire bewaking zal zijn. Pluto hale mij," vervolgde hij, ernstig, de wenkbrauwen fronsende, „als ik iets van zijn gedrag begrijp, tenzij de veronderstelling waar is, dat hij de toorts van den oorlog wil doen ontvlammen.'1
Gedurende een poos reden de twee in stilte verder. Toen riep Crispus, die van tijd tot tijd rijn blik had geslagen op de troepen achter hem, op spijtigen toon uit: „Rufus, er ontbreekt iets aan uw legioen. Wat is het ? OI ik weet het. De Keizerlijke adelaar. Waar is die?"
„Met opzet in het Praetorium te Caesarea achtergelaten.'1 „In naam van Mars, waarom?'*
„Op onzen doortocht in Judea moeten wij eerbied toonen voor



65
het kwam hem #por, dat er niet veel eer of roem zou rijn to behalen door een Volk tot onderwerping te brengen, dat tot den. strijd aangehitst was door de willekeurige onderdrukking van een onrechtvaardig bestuurder.
De weg, welke door de Romeinen werd betreden, slingerde Zuidwaarts door de, met bloemen bezaaide weiden, die de vlakte van Sharon vormen en die nooit hefelijker zijn dan in den zachten zonneschijn van een Mei-ochtend.
Nu en dan kwamen de soldaten onderweg een bont gekleeden troep Joodsch landvolk tegen; verscheidenen van hen hadden ezels en muilezels bij zich, beladen met stukken brandhout.
„Dat zijn pelgrims, die naar Jeruzalem gaan,'1 legde Rufus uit, m antwoord op de, door Crispus, gedane vragen. „Over eenige dagen vieren zij het feest van Xylophoria of het Hout-offeren brj welke gelegenheid de Joden het gebruik volgen om een voorraad hout in den tempel te brengen, genoeg om de offer-vuren van een geheel jaar te laten branden."
Bij een bron aan den weg had een vrij talrijke karavaan halt gehouden om hun waterzakken opnieuw" te vullen en hun lastdieren te laten drinken. In den omtrek was het levendig door het geluid van tamboerijnen, van «ang en dansen. Het naderen van de militairen met het gekletter humier wapenen, maakté een einde) aan de vroolijkheid.
„De Romeinen I De Romeinen," luidde de algemeene kreet.
Stilzwijgend, doch de blikken vol haat op hen gevestigd, gingen de pelgrims op zij om de legioenen te laten voorbij trekken.
Een woest-uitziende Jood, stoutmoediger dan zijn gezellen, riep hardop: „Naar 't Gehenna met alle HeidenenIV
De deftige Rufus reed voorbij met een glimlach van verachting
„Die kerel weet heel goed," zeide! hij, „dat ik als ik het zou willen hem aan den eersten boom den beste zou kunnen ophangen, ^en toch weerhoudt dit hem niet om zijn haat tegenover de Romeinen lucht te geven."
„Wat is het Gehenna, waar hij ons naar toe wil sturen?" vroeg Crispus, die niet zoo goed op de hoogte was van alles — den Hebreërs betreffende, als Rufus.
„De Joodsche Tartarus, een plaats van kwelling, vol vlammen, waarheen gij en ik, hoe deugdzaam wij ook rijn, eens heel zeker gestuurd zullen worden, volgens de Rabbi's, die beweren dat de Heidenen enkel geschikt rijn als brandstof voor het Gehenna.'1
„Ze hebben ons niet lief, die Joden," lachte Crispus.
„Haat tegen de Romeinen wordt hun met de moedermelk inpgeven. Nu ziet ge eens de noodzakelijkheid van zulk een sterk leger in Judea. Afrika, eens de zetel van het Carthaagsche Rijk, wordt m bedwang gehouden door één enkel legioen. Voor het knjgshaftige Spanje is één legioen insgelijks voldoende. Grieken-
s



66
land, eens zoo 'beroemd om zijn wapenfeiten, heeft nu geen troepen binnen zijn grenzen. En deze oproerige Joden hebben drie legioenen noodig. Denk toch eensl Zes-en-dertig duizend man, voortdurend onder de wapenen, in een provincie niet grooter dan ons geboorteland Latium; zoo rusteloos zijn die Joden, zoo vijandig tegen ons bestuur."
„Wat zou die opéénhooping daar vóór ons beteekenen?" vroeg; Crispus, doelende op een groep pelgrims in de verte, die plotseling halt hadden gehouden op een manier, welke het op marcheer en der Romeinen dreigde te bemoeilijken.
„Dat is een ander bewijs van de verachting der Joden voor de vreemdelingen," verklaarde Rufus. „De steen, welken ze daar zien, geeft de grens aan tusschen twee provinciën. Op het oogenblik zijn wij in het Heidensche Phoenicia, doch zoodra wij den steen voorbij rijn, bevinden wij ons in Judea. Als de Hebreërs op de grens komen, ontdoen ze zich van hun sandalen en vegen zij ze zorgvuldig af, opdat de heilige grond van Judea, niet verontreinigd worde door het profane stof van andere landen."
Toen Crispus dichterbij kwam, merkte hij dat het was zooals Rufus hiad gezegd. Alle joden trokken, zoodra ze aan den grenssteen gekomen waren, hun sandalen uit en veegden ze af of schudden ze uit, een rindelijkheids-maatregel, die tamelijk overbodig was, daar eenige minuten later de zeshonderd man van het Italiaansche leger volop Phoenicisch stof met zich mee zouden brengen.
„Gij rijt een patriciër van Rome," zeide Rufus tot Crispus, „en trotsch op uw hooge en edele afkomst, maar dat belet niet, dat indien de vuilste bedelaar in Jeruzalem door u aangeraakt zou worden op den vooravond van het Paaschfeest, hij zich zelf zóó onrein zou vinden, dat hij niet in staat zon zijn het feest te vieren. Alleen een reinigings-fcuur, door een bad, zou hem het voorrecht geven zeven dagen later het Paaschfeest te mogen houden, hetgeen in zulke gevallen wordt toegestaan."
Na nog een vijf-en-twintig mijlen gemarcheerd te hebben, kwamen de troepen te Antipatris, een militair station, dat den verkeersweg tusschen Caesarea en Jeruzalem bewaakte. In de kazerne van die stad vond Rufus een ruim onderkomen voor zijn soldaten. Tegen het vallen van den nacht beklom hij met Crispus de muren van het Romeinsche kasteel; van hun hoog standpunt konden de twee mannen de geheele uitgestrektheid van Sharon overzien, van de bergen tot aan die zee, in het zilveren maanlicht badende.
Hier en daar vlamden de vuren der Joodsche pelgrims, die voor den nacht kampeerden onder de schaduw der breedgetakte terpentijnboomen of bij de een of andere bron aan den weg.
„Luister," zei Rufus, met opgeheven vinger.
Opstijgende uit de vallei beneden, kwam het geluid van vele



67
stemmen vereenigd in een treurige melodie. Nu en dan kon Crispus enkele woorden van dit refrein verstaan.
„Indien ik u vergeet, o! Jeruzalem, laat mijn rechterband haar kracht verliezen.',
Met het toenemen van den wind, daalden en stegen de stemmen, hetgeen een klagend en griezelig effect maakte, en Crispus deed rillen, jterwïjl hij luisterde. Hij meende een snik in elke deining te hooren. „Hoe lang, ol God, hoe lang nog?" een woeste kreet aan den Hemel om wraak tegen hun overweldigers, de Romeinen.
lÊTeyoel van diepe treurigheid maakte zich van Crispus meester, terwijl ^hij het karakter van dit vreemde Oostersche volk trachtte te doorgronden. Gedurende rijn reis dien dag, had elk gezicht door hem gezien, elk voorval, dat er gebeurd was, hem het bewijs gegeven, dat ofschoon de Joden en de Romeinen tal van punten van aanraking hadden, ze toch even ver van elkander af stonden, als rolden er wereldzeeën tusschen hen.
Terwijl alJe andere volken van het Rijk, zelfs de Grieken, zoo beroemd om hun kunsten, wetenschappen en krijgskunde, tevreden waren om rustig, zelfs gelukkig te leven onder de vleugelen van den Romeinschen adelaar, behielden de Joden een -houding van koppige vijandelijkheid tegenover den overwinnaar.
Hoe lang moest dit antagonisme nog duren? Moesten de Joden eeuwig een doorn blijven in het vleesdh van den Keizer of moest de oplossing van het vraagstuk geschieden volgens de overtuiging van Rufus, in den vorm van een yeadelgings-oorlog?
Den volgenden ochtend, bij het opgaan der zon, werd de marsen hervat. De weg, die tot nu toe evenwijdig met de zee had geloopen, liep nu binnepwaarts en, de vlakte langs de kust verlatende, begonnen de Romeinen de schilderachtige ravijnen te beklimmen, voerende naar het rotsachtige tafelland, waarop Jeruzalem is gebouwd.
Gophna, insgelijks een militair station, op vijftien mijlen van de Heilige Stad, was hun tweede rustplaats.
Bij het gloren van den dageraad begon het derde en laatste gedeelte van den tocht langs een schitterend witten en stoffigen iweg.
Tegen het negende uur van den ochtend, klauterden de soldaten moeizaam tegen een steil ravijn op. Op eenigen afstand voor hen uit Was een talrijke troep hout-dragende pelgrims. Plotseling, terwijl de voorhoede het hoogste punt van den weg bereikte, brak een trillende kreet los, gevolgd door een'haastig vooruit snellen van degenen, die de achterhoede vormden.
„Ye«iü(shalaïm! Yerüshalaï.m!" was de kreet, die door de lucht weerklonk, de kreet der Joden.
„Hagiopolis! HagiopolisI" riepen de Grieksche bekeerlingen.
„Hieroso'Üyma!" (Jeruzalem), zei Rufus kalm.



77
haar weigering de ergernis van de gemeente zou vermeerderen „Zelfs onder de heidenen wordt het een laagheid gerekend zijn menden te verraden. Hoeveel te meer dan onder de Christenen?»' „Door hun namen te noemen, zult ge veel doen om u te vrijwaren voor de straf, welke u anders zeker treffen zal."
„Zelfs al kon ik er mijn leven doori redden, zou ik mijn vrienden met verraden/'
„Kom, meisje, wees met koppig. Wie waren degenen, die u overhaalden om het Christendom te omhelzen?" „Voornamelijk de Wet en de Profeten."„Gij lastert."
„Neen, geef mij verlof tot spreken en ik zal u bewijzen, dat ons zoogenaamd meuw geloof slechts de venrulling en de volmaking van het oude is."
„Dit meisje gelijkt op haar meester Paulus,'* smaalde Agrippa „£ij denkt, dat ze ons door mooi praten, tot het Christendom kan bekeeren.
Simeon, die er steeds op uit was, haar te verlagen in de meening , Heingeestige .Men» die een afkeer hadden van alle Heidensche
geleerdheid, vervolgde: „Gij hebt veel tijd gegeven aan het be-
studeeren van Grieksche geschriften?" „üvenals uw vader Gamaliel," was het kalme antwoord , In
hem werd het een deugd geacht, waarom het mij als een ondeugd
toe te rekenen?"
• "H,oor' ° Isr*e1-" riep Simeon, zich tot de gemeente keerendé, d€,sc]100i van hiijn vader waren duizend studenten, waarvan vijfhonderd de wijsheid der Wet bestudeerden, en op den dafef van heden zijn rij allen nog in leven en in aanzien. En er waren ook vijfhonderd, die de Grieksche oppervlakkigheden bestudeeren en van al dezen leeft er geen enkele meer. Hii hield een oogeniblik op en stelde toen de gebruikelijke vraag: „Kan iemand hier redenen aanvoeren, waarom de verdiende straf niet toegepast behoort te worden op Vashti, de dochter van Hyrcanus ?"
Vashti liet haar blikken in de vergadering rond dwalen, maar volgens de woorden van den Psalmist was rij een vreemdelinge voor haar broederen geworden en een onbekende voor de kinderen narer moeder. Er was niemand aanwezig, die één woord te harer gunste zou spreken.
„Er zijn twee personen hier," zei Vashti, „die als rij wilden, verdunt "Dnen J'zen' ""J11 gel°rsverandering, geen straf
„En wie rijn die getuigen?"
„Ten eerste Koning Agrippa.'*
De Vorst, op het hooren van wat er van hem verwacht werd, wierp Vashti een vermoeiden en verachtenden blik toe. „Gij durft u op mij té beroepen om ten uwen'gunste te getuigen?'



7«
O! Koning, toen Paulus van Tarsus, rijn geloofsbehjdenis voor uw rechtbank had uitgelegd, hebt ge toett niet zerf gezegd : „Deze man doet niets, wat den dood of de slavernij zou verdienen. Mijn geloof is hetzelfde als het zijne. Waar gij hem onschuldig hebt bevonden, zoudt gij mij schuldig verklaren?"
Deze woorden plaatsten den Koning in een! zeer lastig ailemna. Hij kon er de waarheid niet van loochenen, maar ze te bevestigen zou gelijk staan met haar onschuld uit te roepen, Hrj haalde de schouders op en, lafaard, die hij 1was, verschool fan zich achter een hardnekkig stilzwijgen.
„En wie is de andere getuige?" vroeg Simeon, toen de stilte benauwend werd. .... i •„.„ •>
Gij zelf," antwoordde Vashti. „Wilt gij met voor mij pleiten? Gij, wiens grootvader Simeon het kind Jezus in zijn armen hield en het: „den roem van het volk van Israël" noemde. Gij, wiens vader Gamaliel, sprekende van de Apostelen van Christus, heeft getuigd: „Houdt af van deze mannen en laat ze in vrede gaan.,
Simeon's gelaat versomberde, terwijl hij zich afkeerde. Elk woord, door Vashti gesproken, vermeerderde slechts de woede harer rechters, die geen argumenten verlangden, maar onderwerping en berouw.
Geen meerdere vragen werden er gedaan. De raad stond op en verzamelde zich om de zetels van Agrippa en Berenice, waar ze fluisterend met elkander overlegden.
Toen ze het eens waren over hun vonnis, keerden de rechters weer naar hun plaatsen terug, allen behalve één, een ouderling met een edel en zacht uiterlijk, die met verontwaardigde stem uitriep: „Ik teeken verzet aan." *
Doch dit protest gaf niets. Niet bij machte om Vashti te redden en niet tn staat om haar bestraffing bij; "te wonen, verbet hij de synagoge, te midden van het ontevreden gemompel der aanwezigen.
„Wie is hjf?" vroeg Crispus.;
„Johanan ben Zacchai, de beste en verstandigste van alle Rabbi s. Ofschoon hij zelf een . rechtzinnige Farizëer is, was zijn vader Zacchai of Zaccheus, gelijk hij m het Grieksch heette, een njke, burger van Jericho en naar men vertelde, in het geheim een Christen. Vandaar zijn sympathie voor Vashti. Zijt gij mét van plan voor haar op te «tjreden?" . t
„Nog niet. Laten wij eerst zien, wat .haar straf is.'-
Simeon stond juist op om het vonnis uit te spreken.
„Vashti, dochter van Hyrcanus, uw straf is tweeledig; ge zult, op' één na, veertig zweepslagen ontvangen en uw hoofd zal geschoren worden.'* . . _ .
Het wraakzuchtige van dit vonnis deed het bloed van Gnjmus koken. „Haar van beur lokken te berooven," mompelde hij. „Zulk een verfijnde straf kan enkel door een vrouw zijn verzonnen. Prinses Berenice, daar hebt gij de hand in gehad.'1



79
Toen Vashti . haar vonnis hoorde, wankelde ze en ze zou zeker op den grond zijn gevallen, zoo de beambten, die naast haar stonden naar niet hadden vastgehouden. Zif had verwacht tot een boete verperdèeld te worden of uft de synagoge te worden gebannen. Maar het verlies van haar lokken, den trots van elke vrouw! En te worden gegeeseld! De lichamelijke p^jn was nog niets, vergeleken ?i *». «™«ie zich, in het aanzien van de heele gemeente, tot net middel te moeten ontblooten.
Een mist kwam voor haar oogen; haar gelaat, dat reeds zoo bleek was werd nu zoo wit als dat van een doode; ze beproefde te spreken, doch haar tong scheen verlamd.
Als een rinnelooze richtte ze haar wanhopigen blik op de aanwezigen, doch aj zag geen medelijden op hun strakke gezichten. Welke straf kon tfe streng zijn voor een Nazareensche ? Neen waarlijk ze rnocht nog dankbaar ajn, dat ze niet veroordeeld was om gesteenigd te worden en dat zou zeker gebeurd ajn, ware het "tLïf de gehate ^houder Florus zijh toestemming voor het voltrekken van een doodvonnis moest geven en dit feit voor de joodsche rechters zelf te vernederend zou rijn.
Op een wenk van Simeon verscheen de beul met den verschrikfeehjken geesel, een houten lat met drie lange reepen van ossenhuid er aan, waarvan dertien slagen de gebruikehjke negen-endertig striemen maakten. De Wet stond er veertig toe, maar de Joden hadden, onder het voorwendsel van genadig te zijn, dat aantal met één verminderd. »?1^dt k*3* ** en bindt haar aan de Roode Kolom!'' Bij dit afschuwelijk bevel, brak Vashti, die door haar doodsangst nieuwe kracht had gekregen, van haar bewakers los en zich snel voortbewegende, viel ze op de knieën voor Berenice.
„Prinses, ge zijt ook een vrouw. Heb medelijden met rrdj. Indien ik gegeeseld moet worden, laat nrij dan ten minste mijn kleed mogen aanhouden." J
De twee beambten, die Vashti gevolgd waren, traden, op een teeken van Berenice, eenige stappen achteruit, zich voorover buigend op haar zetel, fluisterde rij tot het meisje: „Nu is het mijn uur van tnornt. Ge hebt het uwe te Caesarea gehad'!'1
De verkillende toon, waarop die wreede woorden gesproken werden deed Vashti van ontzetting achteruit deinzen. Een uitdrukking van afschuw kwam er in haar zachte oogen, terwijl het plotseling als een openbaring tot haar doordrong, dat het geheele voorval m de synagoge een complot was, door de jaloerschheid van Berenice beraamd, omdat aj vreesde, dat Vashti de liefde van Crispus zocht te winnen. Vermoedende dat Vashti een Christin was; had rij inmeon weten over te halen om een nieuw gebed samen te stellen hopende daardoor haar wraak te koelen aan het meisje, wier sohoonnewl over de 'hare had gezegevierd.



8i
kleed en, zou voldoende zijn om hem zijn kroon te doen verhezen. Een vriendelijke uitdrukking en een weiwillenden glimlach vertoonende, die een scherpe tegenstelling vormden met zijn inwendige gevoelens, zei hij: „en wat verlangt de edele Crispus van ons F'1
„De invrijheidstelling dezer maagd.'1
De diplomatieke Agrippa was op het punt dit verzoek in te willigen, doch werd hierin belet door zijn minder plooibare zuster, die niet van plan was haar slachtoffer zonder protest vrij te laten en, op trotschen toon, aan Crispus vroeg: „Op wiens gezag doet gé dit verzoek?"
„Op dat van den Legaat van Syrië.'1
„Wilt ge ons het bevel om Vashti, de dochter van Hyrcanus, vrij te laten, toonen in het eigen handschrift van den Legaat?" vroeg Berenice, spottend.
„Hij handelt door middel van mg, rijn secretaris en afgezant.*
„Hoe weten wij, dat bij uw daad zal bevestigen?'1
„Indien hij Weigeren zou, beloof ik u het meisje weer in uw handen te stellen," zei Crispus, die wist, dat hij veilig rijn woord in deze kon verpanden.
Aangemoedigd door het voorbeeld zijner zuster, waagde Agrippa een flauwe poging tot protest.
„Maar, edele Crispus, ge doet de Joodsche rechten te kort. De Legaat heeft geen macht om zich te mengen in de rechtspleging in onze synagogen.'1
Crispus glimlachte even en zei, op laatdunkenden toon: „De macht van Cestius Gallus is grenzen loos in elke zaak, klein of groot, in de provincie van Syrië, hij heeft het recht om, hetzij in basiliek of synagoge, elk vonnis te herroepen, dat hem onrechtvaardig voorkomt, gelijk hij deze zaak ongetwijfeld zal vinden, zoodra zé hem bekend wordt gemaakt. Twijfelt ge aan ajn macht, ol Koning?'''
Berenice antwoordde voor haar broeder.
„Er valt niet aan te twijfelen/1 zeide ze, „of een liefhebbend vader zal de daad van een dwazen zoon billijken. Spreek het meisje vrij, Agrippa. Caesar te Rome mag Christenen levend verbranden, rnaar wij bier in Judea mogen ze niet eens geeselen. De groote Crispus verbiedt het.'1
En haar Meed opnemende, verbet zij de Synagoge met een trotsche en minachtende houding.
Niemand durfde de twee Romeinen weerstreven, terwijl ze de bevende Vashti wegleidden en haar, door den adjudant Quintus vergezeld, naar de poort van haar huis in de straat van Millo brachten.
„Zoo, Vashti, rijt ge een Christin?" vroeg Crispus, zoodra ze buiten de Synagoge waren. „Nu meen ik uw toespeling op den dichter Bianor te begrijpen. „Door de visschen worden wij gered.''
6



82
Zij glimlachte, verheugd dat hij haar woorden had onthouden.
„Onder den naam „De Visch," zeide zij, „symboliseeren wij onzen Goddelijken Meester, die ons door de wateren tot den doop leidt.'*
Terwijl ze deze woorden sprak, stonden ze aan den ingang der poort harer woning, en hoorden ze plotseling het geluid van talrijke voetstappen, vergezeld van woeste kreten en omkijkende om te weten, van waar die geluiden kwamen, zagen ze een menigte Joden aankomen, waarvan de snelle schreden en de wilde gelaats-uitdrukking groote opgewondenheid verrieden. Eenigen droegen stalen wapenen en anderen houten knotsen.
Haastig betraden de drie Romeinen de steenen gang en, Vashti met zich meenemende, sloten en grendelden rij de poort.
Zij merkten echter al spoedig, dat de vervolging niet op hen gemunt was, waarschu'nnjk had men hen niet eens gezien. Als een wervelwind vloog de menigte langs de poort, de lucht met hun kreten vervullende.
Uit de naburige straten hoorde men weldra dezelfde geluiden en ook daar verzamelde zich de opgewonden menigte, om daarna als bezetenen door de stad te hollen.
„Weg met Florus,'* riepen eenigen.
„Dat is een gezegde, waar ik veel voor voel,'* merkte Rufus op. ft,,Dood aan de Romeinen,'* schreeuwden anderen. "„Hal dat H.iets anders! Dat betreft u en mijl" vervolgde hij, tot Crispus. .
„De Tempel des Heerenl De Tempel des Heeren! Heuigschennis! Heiligschennis 1'* Als golven, door het getij bewogen, volgden de menschenmassa's elkander op; er waren zelfs welgekleede vrouwen bij, die baar onwillige kinderen met zich voort trokken. Door de hier en daar opgevangen woorden samen te voegen, begrepen de Romeinen spoedig wat de oorzaak van deze' algemeene opwinding was. ,
Florus had Agrippa bevolen hem zeventien talenten uit de Corban uit te betalen, bewerende dat hij Ze voor den Keizer noodig had.
De Joden waren niet zoozeer in verzet gekomen wegens de som zelf, die voor een inhalig man als Florus, niet zoo bizonder groot was (ongeveer ƒ 72.000), maar door het feit, dat hij dit geld wilde hebben uit de Corban of de Tempel-schatkamer. Het goud, aldaar verzameld, werd beschouwd als aan Jehova beboerende en alleen voor Zijn dienst bestemd. Zelfs het gebruiken van één enkel muntstuk voor een ander doel, was in de oogen van de dweepzieke Joden, een der grootste misdaden. Het zou zelfs den Hoogepriester als een zonde aangerekend worden; maar nu die poging werd gedaan door een onreinen, inhaligen Heiden, die het geld, gelijk men algemeen wist, niet aan den Keizer zoul afdragen, doch het voor ajn eigen sensueele vermaken zou gebruiken, was het geen wonder dat de voorgenomen heiligschennis het gemoed van alle Joden in



«3
verzet bracht en hen in allerijl naar den Tempel deed snellen om de schanddaad te beletten.
„Het is, zooals ik gezegd heb," fluisterde Rufus Crispus in 't oor.
„Florus tracht met opzet een opstand te verwekken.'1
„Rome kan zich helaas 1 niet op rijn rechtvaardigheid beroepen, wanneer het stadhouders als Florus zendt om het te vertegenwoordigen," zuchtte Crispus.
„Mocht er een oproer in den Tempel uitbreken, dan is het mijn plicht om het te onderdrukken," vervolgde Rufus.
Zoodra (de straat van Millo betrekkelijk leeg was, slopen de drie Romeinen weg, een grooten omweg makende, ten einde bij den Noorder-vleugel van Antonia aan te komen, het punt, dat het verst van den Tempel af lag.
Onderweg ontmoetten rij een gezelschap rijk gekleede Joodsche jongelingen, met manden aan den arm, zooals de bedelaars ze droegen, om aalmoezen vragende, ten einde den procurator belachelijk te maken.
„Geef een perming voor Florus, hij is zoo arm," smeekten ze, op sportenden toon.
„Wee hunner, als Florus dit te weten komt," merkte Rufus op.
Toen ze in het fort aankwamen, bespeurden ze dat de soldaten alle voorzorgen genomen hadden voor de veiligheid der vesting. Op het dak van de zuilenrij tegenover de brug, welke de sterkte met den tempel verbond, was net Italiaansche legioen opgesteld, in hun schitterende wapenrusting; hun stilzwijgen en discipline boden een treffende tegenstelling met de rumoerige wanorde, welke er eenige meters verder heerschte.
De tempelhoven waren met zulk een talrijke menigte gevuld, dat het wel scheen, alsof de geheele stad er verzameld was. Voor Crispus, met rijn Romeinsche voorliefde voor orde en rust, was! er| iets bizonder afkeerwekkends in het schouwspel.1 Het was een Oostersche volks-opeenhooping en, zooals het geval is bij Oosterlingen, als ze in drift rijn ontstoken, gedroegen ze zich als losgelaten demonen.
Zij spuwden in de richting der Romeinen, rij wierpen met hun kleeren, rij balden de vuisten, zij brulden vemenschingen uit, ze gooiden kluiten aarde in de lucht.
De kwaadsten begonnen met steenen te werpen, waarvan het neervallen op de koperen wapenrusting der soldaten boven al het leven der stemmen hoorbaar was. Maar de uitmuntend geoefende Romeinsche troepen namen van dat alles niet de minste notitie, evenmin als iemand er op let, wanneer 's zomers avonds de muggen voor hem heen gonzen.
Rufus begaf zich naar de t^rap, welke naar den Tempelhof leidde, en op de bovenste trede blijvende staan, hchtte hij de hand op. Het teeken werd opgemerkt en begrepen, maar bet duurde eenigen tijd, vóór de menigte stil genoeg werd om te kunnen luisteren.



84
Staande op dezelfde plek, waar acht jaar geleden St. Paulus het woedende plebs had toegesproken en zich van dezelfde taal, het Syrisch-Chaldeeuwsch, bedienende, zocht Rufus den angst der menigte tot bedaren te brengen.
Naar het scheen had Florus zeventien talenten van de Corban gevraagd Hij, Rufus, mocht niet toegeven, dat de Joden gelijk hadden met dit verzoek zoo boos op te nemen,, want als de ondergeschikte van Florus was het zijn zaak met, om de daden van zijn meester te beoordeelen, maar de Joden hadden zeer zeker ongelijk in de wijze, waarop zij hun afkeuring te kennen gaven. De wettige manier was om een gezantschap naar Florus te zenden om hem mede te deelen, waarom zij het verzoek onredelijk vonden. Dat moesten ze onmiddellijk doen. Indien ze nu bij elkander waren gekomen, denkende, dat hij, Rufus, hun Heiligdom binnen zou dringen, met het doel om de zeventien talenten te bemachtigen, dan vergisten zij zich. Hij had zulk een bevel in 't geheel met van Florus ontvangen en tot dat dit het geval zou zijn, zou hij zijn eigen hoofd in gevaar brengen, als hij het wagen zou, eigenmachtig op te treden. Zij konden daarom gerust naar huis gaan in de volle zekerheid, dat hun schatten dien dag, en waarschijnlijk nog t»le volgende dagen, onaangeroerd zouden blijven. En wat er Eter zou gebeuren, nu... het was nooit verstandig het kwaad te gemoet te loopen.
Nauwelijks had Rufus uitgesproken of, in de stille lucht, verhief zich het bazuinen der zilveren trompetten, door de priesters geblazen ten teeken, dat het uur voor het sluiten van den tempel was gekomen. «
De menigte mompelde, aarzelde, doch eindigde met rustig weg te gaan en weldra waren de groote Tempelhoven verlaten.
HOOFDSTUK IX. Laat ons heengaan.
Het was de avond van den dag, waarop Crispus te Jeruzajem was gekomen en Rufus, die als de Romeinsche bevelhebber van den Tempel, dag en nacht vrijen toegang tot de) -buitenpleinen bad, stelde hem een kalme en rustige wandeling voor om de zuilenrijen heen. „Kom met mij mede,'1 zei hij, „en ik zal u de sterkste vesting van de wereld laten zien."
Bij het schitterende maankcht van het Oosten, dat de slapende stad en- de vredige heuvelen er om heen met een zilveren waas overgoot, gingen de twee Romeinen de brug over, welke de vesting



98
beide banden opheffende, dreef hij het wapen in de borst van den jongen, die met den kreet: „Moeder," dood op de plek neerviel.
„Ol God," steunde Berenice. „Kunt ge dit toezien en die monsters in het leven laten?'1
Half verlamd van schrik, sleepte zij zich voort tot aan de trappen van het terras en trad op Florus toe. Met zijn handen achter zijn hoofd gevouwen en zijn eene been achteloos over het andere heen, lag de stadhouder in zijn ivoren zetel, zich vermakende met den angst van een aanzienlijke groep rijk-gekleede gevangenen, die té recht of ten onrechte, door zijn spionnen, waren aangewezen als de jongelingen, welke drie dagen geleden rond waren gegaan om geld te bedelen voor den armen Florus.
„Maar vertelt eens,"- zei hij plotseling; „waarom eet gij Joden, toch geen varkensvleesch ?"*
Deze vraag verwekte een luid gelach onder de domme soldaten, die er bij stonden.
Een der gevangenen waagde de opmerking, dat er ook wel volken waren, die geen lamsvleesch aten.
„Daar hebben ze gelijk in," hernam Florus, „lamsvleesch is flauw, maar varkensvleesch, ol dat is een van de heerlijkste genietingen, waarmede de goden het menschdom begiftigd hebben en ik zweer, bij Pluto, als ge er niet van wilt eten, ge sterven zult."
„Florus, in den naam van mijn God, bezweer ik u om medelijden met deze jonge Heden te hebben," riep Berenice op dat oogenblik. „Onthoud u van verder bloed vergieten."
Het was met gemengde gewaarwordingen van hartstocht en baat, dat Florus de rampzalige Prinses in haar wilde schoonheid, met loshangende haren en ontbloote voeten, gewaar werd.
Zijn eerste, dolle ingeving, hij had zwaar gedronken, was om haar in zijn armen te drukken en haar vurig te kussen, onverschillig voor de toeschouwers; zijn tweede gedachte, zich haar minachtende taal te Caesarea herinnerende, was, om haar met even beleedigende woorden te kwetsen.
Zijn haat zegevierde. Hij was nu te ver .gegaan om terug te treden en daar hij het zoet der üefde niet kon smaken, wilde hij het zoet der wraak genieten.
Onder de gevangenen was een schoon jongeling, wiens onverschrokken voorkomen den stadhouder al reden tot ergernis had gegeven.
„Marcus, gij hier?'5 riep Berenice, verschrikt. Hij was haar bekend als een der getrouwen in de Koninklijke Synagoge. „Vrees niet voor mij', Prinses. Ik ben veilig." » Een dergelijk zelfvertrouwen was genoeg om Florus tot een staat van razernij te brengen.



ICO
wettige aanspraken om van de rechtbank van Florus naar die van Nero te worden overgebracht.
„AppelloCaesarera" (Ik doe eenjjberoep op Caesar), raep hg.
„Caesar is ver van hier," lachte Florus. „In Griekenland, waar hij" voor gek speelt. Ge zult heel wat barder moeten schreeuwen, vóór hij u kan hooren."
Doof voor rijn tegenwerpingen, trokken de soldaten den jongen man rijn kleeren af en bonden hem met rijn polsen aan den schandpaal. Hij trachtte zich flink te houden, maar wie kon et flink ajn, onder de slagen van den horribile flagellum? (afschuwelijken geesel).
Een doordringende kreet ontsnapte aan de hppen van Marcus, terwijl de leeren riemen, niet driehoekige stukjes lood bezwaard, rijn ontbloote, rillende ledematen striemden.
„Bij Apollol Wat een liefelijke stem,'1 riep Florus, spottend, uit. „Bij de goden. Caesar mag wél op rijn lauweren toezien, want hij heeft een mededinger. Kom geeft hem een tweeden slag. O! nu is het een hoogere toon. Zwaai den geesel opnieuw. We moeten de geheele gamma van hem hooren/
De overige gevangenen, in hun doodsangst om hetzelfde lot te moeten ondergaan; keken toe met krijtwitte wangen en ontzette oogen. , ....
De ellende, welke Berenice meemaakte, gaf iets bovennatuurüjkS aan haar voorkomen. Haar klaarblijkelijke afschuw was een wellust voor het verdorven hart van den Procurator.
„Er ajn hier twintig jongelingen," zeide hij, op zachten toon tot haar, „en rij zullen allen hetzelfde lot ondergaan, eerst geesehng en dan worden ze gekruisigd. Maar gij kunt ze redden, als ge wilt."
„Hoe dan?" stamelde Berenice.
Florus boog zich naar haar* over en fluisterde haar enkele woorden in 't oor, welke zulk een beleedigend voorstel voor haar bevatten, dat de verontwaardigde Prinses haar hand ophief en bem met haar open palm zulk een harden slag in hét gericht gaf, dat bij van pijn en schrik achteruit deinsde.
Met een blik vol haat op haar gevestigd, zeide hu' tot ajn wachters: „Brengt deze vrouw weg. Zij heeft met deze zaken niet uit te staan."
En de ruwe soldaten, zonder eenigen eerbied voor haar sekse of rang, joegen haar weg van de trappen der rechtbank.
De nacht was verschenen, kalm en schitterend.
De Syrische sterren bukten neer op het terras, waarvan de steenen, indien ze konden spreken, hadden kunnen getuigen, hoe dertig jaar te voren, een verdorven bevolking had uitgeroepen: „Zijn bloed kome op ons en op onze lrinderen neerl"
Die zelf uitgelokte vloek werd nu vervuld.



IOI
Daar, op dezelfde plek, waar die woorden waren gesproken, verhieven zich een groot aantal kruisen, eik zijn deernis waardijen last torsende.
HOOFDSTUK XI.
Naar uw Tenten, ol IsraëlI
Gedurende het bloedbad, op bevel van Florus aangericht, waarbij met minder dan drie duizend zes honderd offers vielen, had Crispus, uit den aard der zaak, zich genoodzaakt gezien, werkeloos toe te kijken.
Hij kon ^onmogelijk met de Romeinsche troepen meegaan en de partij van de Joden te kiezen zou ft|egen zijn vaderland zijn geweest. Toch wendde hij een poging tot verzoening bij Florus aan, doch deze werd, evenals die van Berenice, met kwetsende woorden dóór den; Procurator afgeslagen. Brandende van verontwaardiging trok hij zich in de» burcht Antonia terug en schreef er een brief aan zftn vader, waarin bij de schande vermeldde, door net gedrag van Florus over den naam der Romeinen gebracht. Hij smeekte den Legaat om terstond met een legioen naar Jeruzalem te komen en er de orde op de eenig mogelijke manier tje herstellen, namelijk door den misdadigen Procurator uit zijn ambt te ontzetten. Dezen brief zond hij, door een hardlooper, naar Antiochië.
Nadat Florus aldus den opstand had verwekt, maakte hij, steeds dezelfde sluwe pohtiek betrachtende, zich tot vertrekken gereed; al zija troepen meenemende, op één compagnie na, en die was nog verdeeld, daar de eene helft het Praetorium moest bezetten en de andere helft Antonia.
Nimmer kwam de laagheid van het karakter van Florus meer uit dan in deze, zijn laatste daad van zijn openbare loopbaan. Hij wast dat in de opgewonden stemming, waarin de stad verkeerde, zulk een klein garnizoen een onwederstaanbare verleiding voor de oproerigen zou zijn.
Maar wat gaf hij om de Romeinen, welke hij achterliet? Indien het garnizoen werd vermoord, des te beter voor zijn doel.
Terwijl Florus terugblikte op de stad, welke bij had verlaten, kon. hij met een edeler Romein, dan hij was, uitgeroepen hebben: „Onraad, ge zijt aan *t broeien, neem den weg, dien ge wilt)5
(H^ verdwijnt Florus uit de geschiedenis en dus ook uit deze bladzijden. Wat er van hem geworden is, werd niet bekend.)
Bij de troepen, die bevel hadden gekregen om Jeruzalem bij deze gelegenheid te verlaten, waren ook de Italiaansche soldaten



126
Oosten aanvliegen, en, evenals den vorigen dag, zette hij zich op den muur boven het hoofd van Crispus neer, alsof hij zijn wacht wilde hervatten.
Vashti, nu reeds aan zijn tegenwoordigheid gewend, beschouwde hem met minder angst en deed geen poging om hem weg te jagen.
„Kijk, dit is het geld van de nieuwe regeering," zei ze, met een treurig glimlachje, hem een der munten latende zien, welke later door de Joden: „Het geld des gevaars," werden genoemd en die, door hun zeldzaamheid, nu begeerig door rnuntenverzamelaars worden gezocht.
„Als hun vechten niet beter is dan hun munten zijn, zal het hun slecht vergaan," merkte Crispus op, die het bedoelde nieuwe geldstuk aandachtig beschouwende, zag dat het in werkelijkheid een Romeinsche munt was, die onlangs door de Joden was overgestempeld met een palmtak door Hebreeuwsche letters omgeven, waarvan de beteekenis was: „Het eerste jaar van Zion's bevrijding."
Zoo gebrekkig echter was het werk gedaan dat het oorspronkelijke beeld, htet hoofd van Nero, met het Latijnsche opschrift, duidelijk zichtbaar was onder de Joodsche teekening.
„Zij hebben getracht Caesar uit te wisschen, doch het is hun niet gelukt," sprak Crispus. „Goed, ik aanvaard het voorteeken 1"
Tegen den avond vloog de arend weer weg om den volgenden ochtend zich opnieuw te vertoonen. Dit duurde vier dagen, toen verdween hij zonder weer te verschijnen.
HOOFDSTUK XIV. „Ge zult de stad nooit innemen."
Het zilveren maanlicht van een helderen herfst-nacht bescheen het kamp der Romeinen, die op de helling van Beth-horon gelegerd waren. Geen enkel geluid verstoorde de stilte, behalve de lichte tred van de waakzame schildwachten, die de ronde deden.
Een groot vierkant was ingenomen door de zwarte tenten, de schitterende wapenen en de hooge standaards, aan alle kanten beschermd door een aarden wal, met een gracht er om heen, door het water van een naburigen stroom gevuld. Deze verdedigingswerken waren in drie uur tijds, met houweel en spade, tot stand gebracht, maar het geheele leger had er dan ook aan gearbeid. Hoe kort hun verblijf op de een of andere plaats ook was, ien bij deze gelegenheid was het kamp slechts voor één nacht opgeslagen, de Romeinsche legioenen gingen nooit ter ruste in een



127
vijandig land alvorens zij zich, op de hierboven beschreven manier, beveiligd hadden. Vier hekken, overeenkomende met de vier hoofdpunten van het kompas, gaven toegang tot de legerplaats, waarvan de tallooze rijen van tenten, die elkander rechthoekig sneden, met hun tusschenruimten, veel hadden van de straten en pleinen van een systematisch gebouwde stad.
Deze legermacht stond onder het bevel van Cestius Gallus, den Keizerlijken Legaat van Syrië, en het doel van hun optreden was de oproerige stad Jeruzalem, op 16 mijlen af stands gelegen, weer terug te brengen onder de heerschappij der Romeinen.
De tent van den opperbevelhebber, of om de Latijnsche uitdrukking te bezigen het Praetorium, was volgens het eeuwenoude gebruik, opgesteld bij het hek, dat het dichtst bij den vijand was, in dit geval in het Zuiden, daar deze kant het meest naar Jeruzalem toegekeerd lag.
Deze tent, op de eenvoudigste manier ingericht, met één lamp van boven neerhangend,, bevatte slechts één persoon, den Legaat zelf.
Hij was een man van 'een zestig jaar, met een ernstig en krijgshaftig voorkomen; in het gewone leven had rijn gelaat, niettegenstaande zijn beroep van soldaat, een vriendelijke uitdrukking, welke hem deed kennen |als een man van menschlievenden en weiwillenden aard, maar nu was er, sedert vele dagen, iets zóó koels en strengs in rijn trekken, dat rijn onderhoorigen, die hem een gunst hadden te vragen, hem niet durfden naderen en hun verzoek tot een gunstiger oogenblik uitstelden.
Het plotselinge en onaangediend binnentreden van een man in zijn tent, deed den Legaat met een driftig gebaar opzien.
„Wie komt daar?" vroeg hij, rijn oogen met rijn handen beschaduwende.
„Een wijs man en een dwaas."
„Hoe kan dat, Koning Polemo?" vroeg Cestius, rijn voorhoofd ontrimpelende bij het herkennen van rijn bezoeker.
„Hij, die niet tusschenbeide een dwaas is, kan nooit een wijs man zijn," antwoordde de Pontische Koning, zich neerzettende op een manier, die bewees, dat hij' op intiemen voet met den Legaat verkeerde.
„Ge rijt spoedig van Achaia teruggekomen," merkte Cestius op.
„Twintig dagen op zee voor het heen- en teruggaan. Ik betwijfel het of de dubbele reis ooit in zulk een korten tijd werd volbracht. Ik vond den god,... zeide hij, met een spotlach, „te Olympia."
„Gij hebt hem van den opstand verteld?" „Alles, wat ik er van wist." „En rijn bevelen ?"
Polemo haalde een rol van papyrus te voorschijn, met een rood lak en een zegel, dat Cestius als dat van Nero herkende. Het



128
zegel verbrekende las de Legaat de boodschap, eerst voor zichzelf toen hard op, ten behoeve van Polemo.
„Onzen getrouwen dienaar, Cestius Gallus, wordt hiermede volmacht veneend om met de oproerige stad Jeruzalem te handelen, gelijk het hem 't best voorkomt in het belang van den Romeinschen staat.
„Geschreven op deze, den achtsten dag van de eerste helft van September in het twaalfde jaar onzer regeering."
NERO AUGUSTUS.
„Volmacht om met de stad te handelen, gelijk het mij het best voorkomt," riep Cesdus uit, terwijl een toornig licht in zijn oogen schitterde en zijn, tot nu toe gele, wangen zich kleurden. -^Jeruzalem zal verwoest worden I Geen enkele man zal in leven blijven. De vrouwen en kinderen zullen als slaven verkocht worden. Ik zal hun tempel aan de vlammen en hun stad aan de verwoesting prijsgeven. Jeruzalem zal van de oppervlakte der aarde verdwijnen."
Daar dit hetzelfde doel was, waarvoor Polemo, gedurende tal van jaren, in het verborgen, had gewerkt, werden deze woorden roet geheime verrukking door hem vernomen. Maar toch kon hij niet nalaten er zich over te verbazen, dat Cestius, die gewoonlijk zoo menschbevend in zijn handelingen was, door zulke onverdraagzame gevoelens werd bezield. Plotseling zag hij, hetgeen hem tot nu toe ontgaan was, namelijk dat de Legaat een zwart opperkleed droeg, als teeken van rouw en plotseling kreeg hij een somber vermoeden.
„Ik ben de laatste van mijn geslacht," merkte Cestius op, in antwoord op de onuitgesproken vraag in Polemo's blikken. „Ik heb geen zoon om mijn naam te blijven dragen/' .
„Ge wilt toch niet zeggen, dat Crispus dood is ?" stamelde Polemo. Zijn gelaat drukte evenveel wanhoop uit, alsof hij, en niet Cestius, de beroofde vader was. „Crispus doodl Dan zou mijn plan tot
de vernedering van Ol 't is niet mogehjk. Hoe is het gebeurd?
Wanneer ?"
„Dat zult ge hooren. Het is er de tijd voor," zei de Legaat, naar een water-uurglas wijzende, dat vóór hem op de tafel stond. „De tijd?" herhaalde Polemo, verbaasd.
„Eiken avond op dezen tijd, versterk ik mijn wraaklust door opnieuw, uit den mond van een ooggetuige, het verhaal te hooren van het bloedbad, veroorzaakt door den valschen eed van een laaghartigen priester."
Terwijl hij sprak werd het gordijn, dat den ingang, der tent verhulde, weg getrokken en verschenen er twee speerdragers, tusschen hen in een gevangene voerende, wiens kleeding en gelaat onmiskenbaar zijn Joodsche afkomst verrieden.



132
omringd zult zien, laat dan degenen, die in zijn midden zijn, er uit vertrekken."
„Hoe zouden ze kunnen vertrekken, terwijl de vijand zich rondom dejstad gelegerd heeft?" vroeg Crispus.
„In waarheid, hoe? Daarvoor is het noodig, dat dit vijandelijke leger zich gedurende eenigen tijd terugtrekt."
„Ten einde den Christenen de gelegenheid te geven om te ontsnappen," zejr Crispus, spottend.
Ja, dat geloofde zij vast, en zij had er geen andere (reden voor daln een vermoedelijk profetische boodschap uit een boek, dat rij het Evangelie noemde I Het was niet de eerste keer, want zij had dikwijls met hem over haar godsdienst gesproken, dat Vashti haar GoddelijkeÜPMeester in verband bracht met de gebeurtenissen van den dag. Volgens haar inricht was Hij de voornaamste figuur uit de wereldgeschiedenis, de spil waarom alles draaide. De oudheid had rijn komst voorspeld; alles, wat er in den nieuwen tijd gebeurde, was er het gevolg van. De tegenwoordige gebeurtenissen hadden om geen andere reden plaats dan om de belangen van den nieuwen godsdienst te bevorderen. Generaal Cestius was enkel een passief werktuig in de handen van den goddelijken Galileeër; zijn tocht naar Jeruzalem was niet om .de beleedigde Majesteit van Rome te wreken, maar om, als een goddelijk teeken aan de Christenen, te dienen en, zoodra hij de hem toegezegde rol zou hebben vervuld, zou hij weer af moeten trekken, zonder de stad te hebben genomen 1 Crispus had moeite om niet zijn geduld te verliezen bij het aanhooren van zulk een fantastische uitlegging.
„Een Cestius zich terugtrekken? Dat nooit."
Maar, gelijk Vashti kalm opmerkte, de uitkomst zou het bewijzen.
„Is uw vader een wreed man?" vroeg rij.
„Juist bet tegendeel; voor een soldaat wordt bij veel te weekhartig genoemd."
„En toch heeft hij gezworen eiken man in de stad te zullen dooden en de vrouwen en kinderen tot slaven te maken." „Hoe weet ge dat?"
„Het werd ons door den -vijand toegeschreeuwd, toen ze de muren naderden en niet alleen door de gewone soldaten. De officiere(n bedreigen ons toet hetzelfde lot."
„Hij waant mij dood, vandaar rijh verWttering. Het is ellendig dat hij in deze meening moet blijven. Wat zou het hem verheugen te weten, dat ik nog in leven ben. Is er geen manier om gemeenschap met hem te verkrijgen?"'
Vashti dacht na.
„Ik geloof wel, dat ik een middel kan vinden om hem te laten weten, dat ge nog leeft," zeide ze.
„Hoe dan?" vroeg Crispus, opgewonden.
„Als gij hem een brief schrijft, zal ik trachten hem dien te



133
laten bezorgen. Ik ken een Christen-jongeling, Heber genaamd, dien ik slechts te bevelen heb en hij zal mij dezen dienst bewijzen Wij woont in een huis, dat op den stadsmuur is gebouwd. iOm m het Romeinsche kamp te komen, behoeft hii'zich slechts aan een touw te laten zakken. Hij kan uw boodschap overbrengen maar of hij er een terug zal kunnen brengen "
„O! neen. Het zou te gevaarnjfc ajn, als men hem zag terugkeeren. Laat hem m het Romeinsche kamp blijven. En zeg hem. dat mijn gelukkige vader hem elke redelijke belooning, die hii zou vragen, met liefde zal geven. En nu een stylus en papyrus."
Vashti vloog weg om s<±rijfbenoodigdheden te halen en Crispus opzittende, stelde het volgende (epistel op:
„Den beste aller vaders, heil!
„Werp af uw zwart opperkleed en breng een offer aan Jupiter den Redder, want ik, uw zoon Crispus, ben niet, gelijk gfi veronderstelt, in de onderwereld, maar vertoef bij de weduwe Miriam wier huis staat in de straat van Millo, waar ik nrij, uit vrees voor de Zeloten, schuil houd. De reden, waarom ik nog niet gepoogd heb naar het Romeinsche kamp te vluchten, is mijn groote zwakte Ik zou zelfs niet meer in leven zijn, als het njet (was door de zorgen en verpleging van een liet meisje, Vashti, genaamd."
„Schrap het woord lief uit," zei Vasthi.
Maar dit wilde Crispus niet.
„Dus, indien het u gelukken zou de stad te veroveren," schreef nij, voorzichtig, uit eerbied voor Vashti's overtuiging, „moe! ge daar uw zoon haar ajn leven verschuldigd is, zacht handelen mét het volk waartoe aj hoort en de genade toonen, welke een achtenswaardig Romeinsch Generaal past. Mogen wij elkander weldra ontmoeten. Vaarwell".
Hij., voegde er den datum bij, alsook een vreemd teeken dat Vashti s verwondering opwekte.
„Dat is een geheim'teeken," legde hij uit, „dat mijn vader de echtheid van dit korte epistel zal bewijzen."
Later op den dag begaf Vashti zich op weg met den brief en toen aj na. twee uur terug kwam, kon zij hem 'meedeelen, dat Heber de opdracht had aanvaard, maar uit een verklaarbare voorzorg yoor ajn veiligheid, wilde hij de poging niet vóór na het vallen van den nacht wagen.
Klaarbhjkelijk had hij rijn woord gehouden, want toen Vashti den volgenden dag bij hem aan huis ging, vertelden rijn verschrikte verwanten haar, dat hij gedurende den nacht, op een geheimzinnige manier, was verdwenen en blijkbaar naar het Romeinsche kamp was overgeloopen, daar zij buiten het venster in ajn kamer een touw hadden zien hangen.
Crispus bleef van af zijn schuilplaats op het dak, met levendige belangstelling, de bewegingen der Romeinen volgen.



134
Drie dagen werden door den Legaat doorgebracht met de voltooiing de** maatregelen, welke hij hajd' genomen om de stad ,te fepingelen, den vierden dag begon M| zijn aanval aan de Noordzijde. . Gedurende vijf dagen werd er hevig gestreden en was het voordeel aan de» Romeinen, op het einde van den zesden dag hadden ie verschillende strategische punten bezet, waardoor het zelfs den burgerij dié 't minste van militaire aangelegenheden afwisten, duidelijk werd, dat de stad den volgenden dag zou moeten vallen.
Crispus, die de krijgsverrichtingen met het geoefend oog van een soldaat had gadegeslagen, merkte m!et kinderlijken trots op: „Mijn vader zaLin één week datgene doen, waarvoor de groote Pompejus twaalf weken noodig (had."
' Maar Vashti schudde haar bevallig kopje veelbeteekenend.
Dien zelfden nacht vergaderden de overgeblevenen van den Kerkeraad en de bevelhebbers der Zeloten in de Gazith-zaal, om1 over tien wanhopigen toestand te beraadslagen. Bijna allen waren het er over eens, dat de verovering der stad slechts een zaak van uren zou zijn. 1i ' *"**
De eens zoo trotsche Eleazar beefdei nu, bedenkende dat het zijn hand was, die den zoon van den Legaat neder had geveld. Al zou Cestius ook nog zoo lanlonoedig voor de rebellen zijn, zoo was er voorzeker één persoon, dien hij niet zou sparen.' Aller gelaatstrekken teekenden somberheid en wanhoop, Simon alleen vertoonde een ongerimpeld voorhoofd. „ M
„Morgen op dezen tijd," sprakhij, „zal Cestius op zijn terugtocht zijn.'
„Ja, indien de Messias van den Hemel zou nederdalen om ons te helpen," zeide Matthias, de Hoogepriester.
„Aardsche middelen zullen voldoende zijh."
„Wat is uw plan, want klaarblijkelijk hebt ge er een."
„Eenvoudig dit, ik zal naar Cestius. gaan en hem zeggen: „Cestius, trek uw legioenen terug en hij zal ze terugtrekken."
„Hebben wij hier krankzinnigen noodig?" vroeg Matthias, Eleazar spottend aajnziende, „dat ge dezen kerel in onze vergaderingentoelaat ?"
HOOFDSTUK XV. Simon's Zegepraal.
De schaduwen van den nacht losten zich op in het gouden licht van een liefelijken morgen.
Het Joodsche volk, bleek en angstig, begaf zich bij troepjes, naar de stadsmuren.
Tot hun verwmdering waren de legioenen, die ten Oosten, ten Westen en ten Zuiden van de stad gelegerd waren, op weg naar



135
het kamp te Scopus. Overleggende wat de bedoeling van deze
nieuwe beweging zou kunnen zijn, kwamen de Jcden tot het %M sluit, dat Cestius al .zijri troepen verzamelde voor den *ind-aanval, welke in het Noorden plaats zou hebben.
Dit was insgelijks de meening van Crispus; zijn vader liet met opzet drie kanten der stad onbewaakt in het vertrouwen, dat de Joden minder hardnekkig zouden vecnten, als zij wisten dat ze op zij en van achteren een uitgangsweg open hadden.
Tegen den middag waren verschillende afdeelingen van het Romeinsche leger allen samengetrokken op de Noordelijke heuvels van Scopus. Geen bataljon, geen compagnie, geen enkele soldaat was ergens anders zichtbaar. Zelfs de strategische punten, welke de vorige dagen, ten kóste van zooveel inspanning en menschenlevens, waren veroverd, werden nu prijs gegeven; de troepen, die ze bezetten, moesten ze verlaten om zich bij het hoofdleger te voegen.
Deze laatste beweging was in de oogen van het Joodsche volk, een hoogst geheimzinnige. Wat was er de beteekenis van? Zij keken in ademlooze stilte en vol verbazing toe.
Plotseling weerklonk een schrille toon uit een trompet. De verwijderde tonen werden door den Wind hl flauwe accoorden tot de ooren van Crispus overgedragen. Met angstig) Hoppend hart luisterde hij, onzeker of hij wel goed) had gehoord. Weer schalde de trompet met den zelfden toon als te voren. Er was geen vergissing mogelijk; Crispus viel met een (zucht van wanhoop op zijn matras neder, er was slechts één verklaring: „Het was het sein voor den ter ugtochtl"
Het talrijke leger was uit Antioohië vertrokken, brandende van verlangen om de eer (van Rome te herstellen door de herovering ivan Jeruzalem, trok af juist op het oogenbbk, dat het zijn taak met goed gevolg had kunnen volbrengen... en dat zonder een verklaarbare reden.
De menschen op straat keken elkander stilzwijgend aan, nauwelijks in staat hun oogen te gelooven. Toen, terwijl elke opvolgende beweging de zaak duidelijker 'maakte, barstte er uit honderd duizend kelen een kreet los, die het uitspansel scheen te verscheuren.
„De Romeinen trekken zich terug!"
„Het is een krijgslist om de Joden uit de stad te lokken," zei de verbaasde Crispus, trachtende zich met valsche hoop te vleien. „Zij zullen het leger van mijn vader willen vervolgen en dan zal hij ze aanvallen."
Hij had gelijk met te beweren, dat de Joden de Romeinen zouden verVolgen.
De poorten der stad werden wijd opengezet en een gewapende bende met Simon aan hèt hoofd, stroomde er uit met het plan om den wegtrekkenden vijand (te bestoken.
Crispus, die hen met een droevig en teleurgesteld gelaat bespiedde,



136
Weeg zijn laatsten indruk van de soldaten der Romeinsche achterhoede, terwijl ze in schitterende pracht aan den horizon stonden. Op den top van Scopus hadden ze een zijWaartsche beweging gemaakt, zoodat ze met het gezicht naar de stad waren gekeerd; Min daar schoten ze een regen van pijlen af naar de eerste gelederen, der hen vervolgende Joden; enkele oogenblikken later waren ze achter de heuvelen verdwenen.
Hun laatste machtsvertoon had geen uitwerking op het voorttrekken der Joden, die zich als een wilde oproerige massa opdrongen langs den breeden, stoffigen, witten weg en over de kam van den heuvel; na eenigen tijd waren zij, evenals de Romeinen, uit het oog verdwenen.
Crispus verwaLChtte hen vooralsnog terug te rien rennen in dolle vlucht, maar hierin fbedroog hij zich. De geluiden van den strijd en het gekletter van wapenen drongen tot hem door, maar deze geluiden klonken hoe langer hoe zwakker, een bewijs, dat het niet de Joden waren, die vluchtten. Droevig strekte hij zich uit en terwijl 'hij te vergeefs trachtte de een of andere reden te verzinnen voor zulk een zonderlingen aftocht, — want Vashti's uitlegging er van wilde hij niet aannemen — viel hij in slaap. Vashti maakte van de gelegenheid gebruik om zich zacht te verwijderen en haar weg naar den Tempel nemende, begaf zij zich naar de Oostehjke galerij of de zuilengang van Salomon. De Christenen van Jeruzalem waren gewoon zich daar te verzamelen, wetende dat .deze plaats veel bezocht was door hun Heer, tijdens Hij op de aarde "vertoefde. Terwijl Vashti door de galerij liep, kwam rij bij een kleine groep, mannen, vrouwen en kinderen, die rij' als belijders van haar leer herkende; de heilige kudde, die ontkomen was aan de vervolgingen van den Joodschen Kerkeraad, evenals aan die van den Romeinschen Procurator. Hun voorkomen, bedroefd maar toch vriendelijk, en hun uiterlijke dracht, want rij waren gekleed als voor een lange reis, deden haar vermoeden, dat, ze hun laatst vaarwel aan den Tempel' kwamen zeggen. Eenigen keken treurig rond, wel wetende, dat fee die plek nooit weer zouden betreden; anderen knielden eerbiedig op den ingelegden vloer en kusten de steenen, welke eens door de gezegende voeten van den Heiland waren betreden.
Tusschen hen in bewoog zich Simeon, zoon van Cleophas, vereerd als de eigen neef van den gekruisigden Meester.. Zijn voorkomen was waardig en ernstig, als van een Heilige; in rijn optreden lag een zachte en vaderlijke autoriteit.
Een steunpilaar van de Kerk en een getuigenis van de waarheid, had hij reeds zeventig jaar geleefd en was bestemd, 't zij door zijn reine en matige levenswijze of omdat hij de bizondere gunsteling des Hemels was, om nog 50 jaar te leven; rijn lang bestaan met een roemrijk martelaarschap besluitende.



i3r
^Lü.*5 ^\h^d' ^ Vashtj gedoopt en, zoodra hij haar zag begroette hij haar met een vriendelijken ghmlach
„Gaat ge de stad verlaten?" vroeg ze, verdrietig
„Dat js ons plan/' antwoordde Simeon. ,M kleine groepen en, met tusschenpoozen opdat wij jde aandacht onzer vijanderT niet zullen trekken Wij hebben het teeken gezien, door denJ Heer voorfi^n Ln°g F* ons ^.i .Jeruzalem doorwegers om™f U S^Mrz^men wij zijn stem en verhaasten wii
ons vertrek, uit vrees dat de Zeloten zullen terugkomen en onze vlucht verlunderen. De poort is open. Wie weet hoe %Óedig^ gesteten zal nml Wij hebben nog een waarschuwend vooWeïkZ m de b*?n van den Messias te Siloata, welke haar wateren aan deze verdorven stad heeft onthouden." ^
„En werwaarts trekt gij heen?"
d/h^^i^^V?" den Jordaan> naar de stad Pella tusschen t^ZÏT' Ml3\do<£ter> faat gij ook met ons mede, aangezien deze stad, waar het bloed der Heikgen is vergoten, eek algeheele verwoesting te gemoet gaat - jaf een verdelging - gelijk er nog nooit heeft plaats gehad van af het begin der wereld tot nu toe en gehjk er nooit weer plaats zal hebben" VoTLWaS ïetS m de woord«n van den Bisschop, dat het hart van» 1™, ™f een mm_elooaen angst deed trillen. Zij koesterde een groot verlangen om haar geloofsgenooten naar PeUi te vergezellen maar ze durfde het niet doen tegen den wil harer moeder, die zdoalst < UtZ UT* 6r 5°^ t0e *? b™gn- zo" «jb om de stad te verlaten En dan de kleine Aradl En de edele, schoon heidensche WP^'o/T ï"ensLbekeering ze eiken dag bad, nam msgehjks,* een plaats in heur hart in. Neen! Ze kon niet van ze scheiden^ vrienden Weerst°n<i * ,de overredende woorden van haar nieuwP
^aarom maakt ge mij zoo bedroefd?" zeide ze. „Indien de 2rte%ia1" J J ^ eve° g0ed beschennen
^rM2^h^ /G hebt ^ gesProken 1" hernam Simeon. „Staat er met geschreven: „Welke onschuldige is er ooit omgekomen?" en. „Wanneer werd de rechtvaardige verlaten?" Wij laten u in Zijne hoede achter. Wees er van overtuigd, dat wij Vniet £ onze dagehjksche gebeden zullen vergeten." „Uw zegen, vader," zei Vashti, op den grond Indelende.
rf£ WH ^ d?fhter>" verzekerde de goede Bisschop-,
ajn handen op haar hoofd leggende.
hKS*,ki?ne ^?ep verw*i«rde och treurig, menigen verlangenden bnk achter ach werpende. Vashti, mtktjkende van de poort der ^lenj, volgde hen met haar blik, terwijl ze de ShuVhan of
£ h^vrJ.lge ?£°urt 611 den beuvel afdaalden naar
de beek Cedron, De brug over den donkeren stroom overgaande



138
fcettommen zij de beschaduwde helling van Olivet; op den top gekomen, stonden zij stil om één langen, laatsten blik op de stad te werpen, en toen, één voor één, over den bergrug verdwijnende, waren zij weldra aan het gezicht onttrokken.
Met een gevoel van verlatenheid, zooals ze nog nimmer had gekend keerde Vashti huiswaarts, Crispus was wakker en woedend r\omdat de Joden nog niet op de vlucht gedreven en teruggekomen waren. ,
Maar de Joden kwamen dien dag met terug en evenmin den volgenden 1 Een heele week ging voorbij, waarin de zonderlingste geruchten werden verspreid, omtrent de nederlaag der Romeinen en de overwinning der Joden. .
Op den achtsten dag verscheen de Joodsche menigte, onder het ringen van triomfliederen.
Hun terugkomst in de stad nam den vorm aan van een zegetocht, begeleid door wagens en paarden, met wapenen en standaards, alle op den vijand veroverd! ■
Toen Simon, de held van den strijd, op een ivoren zegekar verscheen, welke rondom met bloedende hoofden van verslagen Romeinen was behangen, begroetten de verheugde burgers hem door het Wuiven van palmtakken, alsof hij de Messias zelf ware. Jonge meisjes wierpen bloemen in rijn wagen en op zijn pad en mannen spreidden purperen mantels vóór hem uit.
„Hosanna voor den zoon van Giora!"
„Heil den Geesel der .Romeinen!''
Het was een groote dag voor het opperhoofd der Zeloten, té «root naar den zin van den jaloerschen Eleazar, die begon te vreezen, dat Simon's eerzucht aan zijn eigen waardigheid te kort ,zou doen. .. ,
„Wh" moeten dezen adelaar kortwieken, vóór hrj een te hooge vlucht neemt," mompelde bij. . .
Wat Crispus betrof, de optocht kwam hem als het visioen van een nachtmerrie voor. Kon het rijn, dat een prachtig Romeinsch leger, door zijn eigen vader aangevoerd, overwonnen was door een ongedisriplineerde bende Oostersche barbaren? ...
En toch was het zoo; dien zelfden avond vertelde Vashti hem de toedracht der zaak, zooals ze die van anderen had vernomen. De aanhangers van Simon, de heuvelruggen houdende boven de paden van Beth-horon, hadden de Romeinen van dag tot dag gevolgd ze in het fron)t, in de flank en van achteren aanvallende, doch zich nimmer in een open gevecht wagende. De Romeinsche legioenen, .ontzenuwd door den terugtocht, schenen zelfs den moed te missen, •om zich te verdedigen. Eindelijk, toen' meer dah vijf duizend van zijn soldaten in dezen guerilla-oorlog waren gevallen, had Cestius, om erger rampen te voorkomen, zich genoodzaakt gezien rijn toevlucht te nemen tot een wanhopige krijgslist. Nadat bh', met



139
overdreven praal en veel vertoon, een kamp had laten maken en versterken, verwijderde hij zich 's nachts in alle stilte, met achterlating van^ de tenten, hij had zelfs de nachtvuren laten branden, om den vijand gedurende eenigen tijd te misleiden.
De hst gelukte en Cestius, gebruik makende van dezen voorsprong van eenige uren, slaagde er in met geforceerde marschen, ajn ontredderde troepen veilig naar Antipatris te voeren, welks muren hem tegen eiken aanval beschutten. Wat het kamp betrof, met zijn standaards, tenten en krijgsvoorraad, alles was natuurlijk geplunderd en meegenomen door de verheugde Joden.
Niet sedert den dag, waarop de Germaansche barbaren, onder Arminius, de legioenen van Varus in de diepte van het Teutoburger woud verslagen hadden, was den Romeinschen wapenen zulk een groote famp overkomen.
Indien deze nederlaag onder eiken anderen bevelhebber zou zijn gebeurd, zou de schaamte er van den Romeinschen trots van Crispus hebben beleedigd, maar dat zoo iets veroorzaakt kon zijn door het verkeerde beleid van zijn eigen vader
Elk vonkje van kinderlijke liefde scheen voor 't oogenblik in 't gemoed van Crispus te zijn uitgedoofd.
„Leeft mijn vader nog?" vroeg hij zichzelf somber af. „Had hij geen zwaard, waarmede hij zich kon doorboren? Hij heeft den naam van Cestius gelijkluidend met dien van lafaard gemaakt."
Dien dag was CrispuV-voor 'teerst sedert vele weken, in staat van zijn legerstede op te staan en zijn Romeinsche kleeding weder aan te trekken.
En nu kwam de belangrijke vraag hoe hij Jeruzalem veilig zou kunnen verlaten, een vraag welke op zeer merkwaardige wijze werd opgelost.
Miriam's huis was, evenals de meeste grootere huizen in Jeruzalem, heen gebouwd om een vierkanten hof met ingelegden vloer en een fontein m het midden.
Op dezen middag bevond Vashti zich alleen in dezen Hof en zat, gelijk zij gewoonlijk deed, aan Crispus te denken, toen een zware voetstap in haar nabijheid haar noodzaakte op te zien. Hetgeen zij, gedurende al die weken had gevreesd, was eindelijk gebeurd. Daar, op eenige passen van haar af, stond Simon van Gerasal Enkel door een krachtige wils-inspanning kon zij zich zelf beletten flauw te vallen bij het gezicht van den somberen en verschrikkelijken Zeloot.
„Los mij een raadsel op," sprak hij. „In dit huis is binne'n gegaan, wat er nooit meer uitgegaan is."
Ze begreep terstond dat hij een toespeling op Crispus maakte en heur hart stond bijna stil van angst.
„Om duidelijker te zijn, — houdt Crispus de Romein zich hier niet schuil?" vroeg hij, kortweg.



140
In tegenstelling met de leerstelling van Simeon den Bisschop, dat een leugen nimmer te rechtvaardigen is, zelfs niet met het doel een menschenleven te redden, werd Vashti verleid om elke verstandhouding tot Crispus te ontkennen.
„Waarom zoudt ge zoo iets denken?" vroeg ze, met bevende stem.
„Ge ontkent het niet. > Breng mij bij liemL"
Vashti verroerde zich niet.
„Kom, meisje," riep Simon, ongeduldig, uit, „houd mij niet op, of ik roep mijn Zeloten bij elkander om het huis te doorzoeken en als deze vaderlanders eens ergens binnen komen," voegde hij er met een grimmigen glimlach bij, „dan laten ze weinig van waarde achter. Ik zoek den Romein, niet om hem kwaad te doen, maar goed. Dat zweer ik."
„Gij zweert het," barstte Vashti los, haar verontwaardiging zegevierend over haar angst. „Gïji die uw eed geschonden en de Romeinsche bezetting vermoord hebt. Wat is uw woord waard?"
De Zeloot lachte onbeschaamd.
„Als een man, die een hond wil dooden, het beest verlokt met een verleidebjkaas, vindt ge hem dan slecht? Wat zijn de Romeinen anders dan honden, niet waard om te leven?"
„Dan is Crispus, als Romein, ook een hond?"
„Dat is ook zoo, maar hij is nog de beste onder de honden, en daarom ben ik genegen hem een dienst te bewijzen."
Genoodzaakt toe te geven, wees Vashti hem den weg, zich verwonderd afvragende wat Crispus er wel' van zou denken, als bij zag, dat zij den Zeloot bij hem bracht?
Zij vond hem in een der bovenkamers, aan een tafel zittende, een Grieksche perkamentrol' van een der evangelies lezende, en zijn wenkbrauwen fronsende over wat hem een zonderlinge stijl voorkwam.
Op dezelfde tafel lag zijn getrokken zwaard.
„En ze zullen u gelijk met den grond maken," las Crispus. „Nu, ik hoop dat deze man zal bewijzen een waar profeet te rijn, want... maar wie komt daar ?"
Opziende, was hij Simon gewaar geworden.
Gewend aan plotselinge gevaren, toonde Crispus niet den minsten angst of zelfs maar verwondering.
„Hoe maakt de edele patiënt het?" vroeg Simon, sarcastisch.
„Indien ge wilt, kunt ge zijn kracht op de proef stellen," antwoordde Crispus, naar rijn zwaard grijpende.
Maar ofschoon Crispus zoo stoutmoedig sprak en 't hem een wellust zou rijn geweest den man te dooden, die medeplichtig was geweest aan de vermoording van zijn landgenooten, voelde hij zich, als herstellende gewonde, zoo zwak als een klein kind. Indien de Zeloot hem aan zijn woord zou houden, had hij niet veel kans op behoud.



141
„Stri, antwoordde Simon, met over elkander gekruiste armen „Ziet gij niet dat ik ongewapend ben? Ik kom als vriend Als ik uw vnand was en uw dood begeerde, zou ik dan getracht hebben u uit de handen van Eleazar te bevrijden?''
„En waarom zocht gij genade voor mij te verwerven?" vroeg Crispus, rijn wapen neerleggende.
„Waart gij niet de eerste om op te staan bij mijn tereChtrittinir en den ellendigen Florus te wederstreven?"
, »In, ^At ik Florus veroordeelde hgt nog niet opgesloten,
dat ik Simon's partij nam." ^
„Dat doet er nu niet toe. Laat mij u mijn boodschap bekend maken. Gij ajt door vijanden omringd die, zoo ze wisten, dat ge hier waart, het huis zouden binnen dringen en u vermoorden. Maar ik zal u redden. Ik ben hier in 't geheim gekomen om u een vrijgeleide aan te bieden, naar uw vrienden te Antipatris "
„Dat klinkt al heel ongelooflijk," zei Crispus.
Begnjpehjkerwijze was hij zeer verwonderd over dit aanbod. Waarom zou Simon bereid rijn dit waagstuk! te ondernemen, dat bij ontdekking een onverzoenlijke veete tusschen hem en Eleazar en de geheele bende der Zeloten zou teweegbrengen?
„Mijn reden voor deze handelwijze aal ik eerst dezen avond open baren, was het eenige antwoord, dat Simon op de vragen van Crispus wilde geven.
„Maar indien gij rnij wilt toestaan Jeruzalem veiüg te verlaten, waarom laat ge mij dan niet zelf mijn vertrek regelen?"
„Indien ge dat doet, zijt ge verloren. Overdag kunt ge niet ongezien ontsnappen en 's nachts mag niemand de stad verlaten zonder een eigenhandig geschreven bevel van Eleazar. Zelfs, al zoudt ge er m slagen de schildwachten aan de poort te verschalken, dan s»udt ge, overal op den publieken weg, patrouilles van gewapende Zeloten vinden, die iedereen vermoorden, dien ze uit de stad zien komen. Met recht beweren ze, dat Jeruzalem al rijn zonen noodig heelt en dat iedereen, die het in deze crisis verlaat, het lot van een verrader verdient."
Vashti, die deze mededeeling hoorde, was bif zich zelve verheugd
£^jteI>'??steilm van de gelegenheid om te ontsnappen ge¬
bruik hadden gemaakt.
„Uw veiligheid,", hernam1 Simon tot Crispus, „ligt in mijn geleide, zonder mij zal men u aanhouden, ondervragen en dooden."
„Ik zal van uw aanbod gebruik maken," zei Crispus eindelijk. „Maar ik waarschuw u, dat indien het Romeinsche leger opnieuw van Caesarea naar Jeruzalem op 'zal trekken, hetgeen ongetwijfeld zal gebeuren, ik m rijn gelederen zal plaats nemen, en indien wii slaags raken, ik niet beloven kan u te sparen."
„Dat zij zoo," sprak Simon, koel. „Houd u hedennacht, tegen net zesde uur, klaar voor de reis. Ik zal twee paarden mede



142
brengen Nog slechts één wenk. Verwissel uw Romeinsche kleeding tegen de Hebreeuwsche caftan en abba, indien ge veilig wilt
Met deze woorden vertrok Simon, zijn schreden naar den Tempel richtende; daar gekomen merkte bij tot zijn niet geringe verwondering dat de Kerkeraad een vergadering hield in de hal van Gazith een bijeenkomst, waarbij ze het niet noodig hadden geoordeeld hem te vragen. ,
Het onderwerp van hun beraadslagingen was, naar net scheen, pm verschillende mibtaire opperhoofden te benoemen in de verschillende districten, niet alleen in Judea, maar ook in Gaulea, Idumaea en Peraea, daar deze drie provincies besloten hadden gemeene zaak met de Joden te maken.
juist, toen de Kerkeraad, na de vergadering, uiteen ging, ontmoette Simon Eleazar op den drempel der zaal.
Een vergadering! En ik heb geen oproeping ontvangen? zeide bijl op beleedigden toon. „Maar goed, wij zullen er met over spreken. Hoe zijn de zaken geloppen?"
„Joseph ben Gorion en Ananus ajn als bevelhebbers van Jeruzalem aangesteld.''
„Twee priesters," merkte Simon op. Ik ben ook een Priester," hernam de andere.. Indien die beiden waren als gij, zou ik mij m de keuze verheugen, antwoordde de Zeloot, die de mibtaire bekwaamheden van Eleazar ten volle erkende. ,
„Welnu, verheug u, ik ben tot bestuurder van Idumaea benoemd".
„Dat doet mij genoegen. Wat verder? Josephus krijgt het bevel over de beide Gablieën. .Alweer een Priester en een sluwe, valsche Fanzeër, niet te vertrouwen."
Eleazar ging verder met andere aanstellingen op te noemen, waarvan slechts weinige door Simon weiden goedgekeurd.
Het schijnt,"' sprak de Zeloot, toen de andere klaar was met zijn hjst, „dat de Kerkeraad mijn diensten niet noodig heeft.
Eleazar schudde 't hoofd.
„Uw naam werd niet genoemd voor het bekleeden van de een (of andere waardigheid." „Zelfs niet door u?"
Eleazar zweeg. ... Wie was de eerste om Antonia binnen te dringen? Geen na van den Kerkeraad, meen ik. Wie heeft de gelofte afgelegd Jeruzalem van het beleg Me verlossen, en ajn woord gehouden? Geen lid van den Kerkeraad. Wie was het eerst bij den aanval op de terugtrekkende legioenen van Cestius? Geen lid van den Kerkeraad. En nu gaan ze mij voorbij en verdeelen ze de winsten der



143
overwinning onder elkaar. In waarheid, ge hebt niet goed met mij gehandeld, Eleazar, zoon van Ananias." En Simon verwijderde zich woedend.
Het naderen van den nacht werd door Crispus met zeer gemengde gewaarwordingen verwelkomd; hij was gelukkig bij de gedachte zijn vrijheid te zullen herwinnen, doch verdrietig, omdat hij afscheid zou moeten nemen van Vashti, wier gezelschap hem dierbaar was geworden.
In het laatste uur van hun samenzijn zaten zij met hun beiden in de kamer boven bij het licjht eener zilveren lamp. Zooals ze meermalen reeds beproefd had, zocht Vashti hem tot haar geloof over te halen'.
Crispus schudde het hoofd.
„Uw godsdienst is onmogelijk," zeide hij. „Een geloof, dat leert onze vijanden lief te hebben, zou de ondergang der verschillende staten worden. Waar zou het Romeinsche Rijk nu rijn, als wij die leer gevolgd hadden? De wereld zal nooit door liefde geregeerd worden, maar hierdoor." En zijn zwaard bij de punt nemende, hieldhij het in de hoogte.
„Kijk," sprak Vashti, zacht.
Crispus keek naar wat ze aangewezen had en zie, op den muur der kamer was een schaduw geworpen door het schijnsel der lamp en die schaduw had den vorm van een kruis.
Crispus, die niet geschrikt was bij de plotselinge verschijning van Simon, schrikte nu. Hij nam het zwaard bij het gevest en deed het in de scheede, met een vreemde uitdrukking op zijn gelaat. Hij, die zoo geneigd was om aan voorteekens te hechten, was meer onder den' indruk van dit kleine voorval dan door alles, wat Vashtii had aangevoerd.
„De tijd van uw vertrek nadert," sprak rij, verdrietig. „Ge moet den kleinen Arad nog kussen, vóór ge weg gaat en mijn moeder vaarwel zeggen."
Toen het zesde uur van den nacht was aangebroken, begaf Crispus, in de Joodsche dracht verkleed, rich naar de deur van Miriaïn's» woning, Vashti ging met hem mede en keek voorzichtig rond. In de schittering van het volle maanlicht was de straat van Millo half met een zilveren gloed overtogen en half in een diepe schaduw gehuld. Uit de laatste verrees plotseling de lange gestalte van Simon, twee paarden bij de teugels leidende.
Terwijl Crispus Vashti's oogen, welsprekend door de droefheid om het afscheid, met tranen gevuld zag, verlangde hij haar in zijn armen te nemen en rijn lippen op de hare te drukken. Hi| wist, dat dit meisje hemj liefhad, even goed als hij wist, dat hij haar genegen was. Maar tusschen hen in stond de gestalte van de onbekende Athenaïs, en zelfs al zou Crispus, de hulp der wet in-



144
roepende, zijn gade verloochenen, zou hem dit met nader brengen tot Vashti, wier geloof als Christin, dat haar dierbaarder was dan elke aardsche liefde, haar verbood iemand te trouwen, die zijn vrouw had verstooten.
Met de woorden: „Vaarwel, lieve Vashti, mogen wij elkander spoedig weer ontmoeten," besteeg hij zijn paard en reed in gezelschap van Simon, langzaam weg, slechts een oogenblik op den boek der straat stilhoudende om haar een laatst vaarwel, met zijn hand, toe te wuiven.
Weldra kwamen ze bij de poort van Gennath, waar een wacht ■was opgesteld. Het welbekende gezicht van Simon bleek het beste paspoort voor hem zelf en zijn metgezel.
„Wie is het, die naast u rijdt?" vroeg de bevelhebber der wacht aan Simon.
„Een even goed vaderlander als ik zelf ben," luidde het antwoord.
De twee gingen onder de poort door en galoppeerden verder in bet maanhcht. Het gevoel van vrijheid en de sneUe beweging door de frisscha nachtlucht gaven Crispus een opwekkende gewaarwording. Het was goed, dat Simon bij hem was gebleven. Tot twee maal toe werden zij aangehouden door een bende Zeloten, die spoedig aftrokken, toen zij .den „Geesel van de Romeinen," herkenden.
Ofschoon Crispus niet ondankbaar was voor Simon's bescherming, had hij toch geen lust veel met hem te praten; de Zeloot van zijn kant, was somber en in zich zelf gekeerd; zoo reed het slecht bijeen passende paar naast elkander, bijna zonder een woord te spreken, tot in de eerste flauwe schemering van den Oosterse hen dageraad de torens van Antipatris in de verte in 't gezicht kwamen.
Op een afstand van een honderd meter hield Simon de teugels m.
„Hier scheiden wijT' ■
„Goed I En zeg rntj nu, wat deze goede daad van u beteekfent ?
„Dat ik u hier heb gebracht is een bewijs, dat de Zwarte Simon «somtijds zijn eed kan houden. Ik heb mijn woord aan uw vader Cestius, gegeven om u veilig naar Antipatris te leiden. Hij zal ta de aanleiding er toe wel mededeelen," voegde de Zeloot er by, adch omkeerende als om weg te rijden. ,
„Ik zou het bever nu hooren en van u," zeide Crispus, bij wien «en vermoeden van de waarheid begon door te schemeren.
„Welnu, als ge er nieuwsgierig naar zijt, luister dan! Op den nacht, nadat Cestius zich om de stad heen had gelegerd, werd een jongeling gezien, die zich aan een touw, langs den stadsmuur «aar beneden bet glijden. Ik zond eenigen mijner mannen er op af, die hem mee terug brachten. Ik vond hem in 't bezit van een brief, waarvan ifc den inhoud voor mij zelf hield. Toen, op den zesden dag der belegering, onze kans, gelijk ge u misschien l herinnert, slecht begon te staan, begaf ik mij naar het Romeinsche ikamu en werd ik in de tegenwoordigheid van Cestius toegelaten.



145
„Gelijk ge duidelijk door dezen brief zult zien, is uw zoon nog in leren,'* zeide ik, „maar tenzij ge onmiddellijk uw troepen terugtrekt, is hij een lónd des doods." Hij dreigde mij te laten ophangen, omdat ik met zulk een boodschap durfde aankomen.
„Zooals ge wilt," antwoordde ik, „maar weet, dat ik het bevel achter heb gelaten, dat, als ik niet binnen drie uur terug ben, Crispus op (den stadsmuur zal worden gesleept en daar zal worden gekruisigd."
„Dat veranderde zijn plan. Hij begon er over na te denken en in het einde zegevierde de vaderlijke liefde voor zijn zoon over zijn plicht tegenover hef vaderland. Doch ik stelde er de voorwaarde Mj, dat ik u niet vrij zou laten vóór hij veilig naar Caesarea "zou zijn getrokken."
„En ge hebt uw belofte gebroken. Mijn vader gaf zijn woord om terug te trekken en ge hebt hem gedurende 'zijn terugtocht aangevallen."
„Neen, ik verbrak geen belofte, want ik waarschuwde Cestius, dat ik niet in staat zou zijn de Zeloten fte weerhouden van hem te volgen. „Laat ze volgen," was het antwoord. Het denkbeeld van deze vervolging scheen hem aangenaam; hij had waarschijnlijk gemeend ons aan zijn zwaard te rijgen, maar hij ondervond, dat mj met mannen te doen had, die bonden vechten.''
„Nu ja, onder bedekking der heuvel-toppen; uw moed faalde in bet open veld."
„Ik mag nu niet langer met u spreken, want ik zie soldaten: uit de poort komen en ik ben er niet op gesteld, dat mijn hoofd de muren van Antipatris zal versieren. Ik heb mijn woord aan Cestius gestand gedaan en nu keer ik terug. Mogelijk ontmoeten wij elkander weer onder de wallen van Jeruzalem."
Dit zeggende gaf Simon zijn paard de sporen en galoppeerde weg langs het pad, dat hij gekomen was.
Zijn blikken naar Antipatris wendende, zag Crispus een kleinen troep infanterie uit de poort naderbij komen. Aan hun hoofd Was een officier te paard; deze was memand anders dan Terentius Rufus, die in vollen galop aan kwam rijden, nieuwsgierig om te weten wat die Joodsch-uitriende ruiters in 't zin hadden.
„Hei, kerel!" riep bij, rijn paard inhoudende en regelrecht op Crispus toekomende. „Wie zijt ge ?" En toen, plotseling van toon veranderende, riep hij uit. „Bij de Goden, het is Crispus."
Zijn eerste bbk van vreugde werd spoedig gevolgd door een ernstige uitdrukking op rijn gelaat.
„Wend u van de stad af," zeilde hij,'„en rijd een gedeelte van den weg terug, opdat ge niet door mijn mannen herkend wordt. Vijf duizend muntstukken rijn een sterke verleiding voor inhalige naturen."
' „Wat bedoelt ge?"
„Dat is de prijs, welke er op uw hoofd is gesteld 1"
10



146
„Zoo? En wat heb ik gedaan om dat te verdienen?''
„Het wordt verteld dat, toen Cestius Jeruzalem omsingelde, gij hem een wanhopigen brief hebt geschreven, • hem smeekende het beleg op te breken, omdat ge anders uw leven zoudt verbeuren."
„Ik wenschte wel dat de man, die zulk een leugen van mij heeft verzonnen, in mijn macht was 1"
„Denk niet, dat ik het voor een oogenblik heb geloofd. Ongelukkigerwijze heeft die lasterpraat de ooren van Nero bereikt, die in zijn woede een decreet1 heeft uitgevaardigd, waarbij de twee Cestii, vader en zoon, vogelvrij verklaard werden."
Door deze tijding ontzet, was Crispus niet in staat iets anders te doen dan zijn vriend, gedurende enkele oogenblikken, sprakeloos aan te "kijken. . '
„En wat is er van mijn vader geworden?" vroeg hij, eindelijk zijn stem terugvindende.
In de aarzeling van Rufus lag zijn antwoord opgesloten.
„Spreek," zei Crispus, verbleekende, „hoe is hij gestorven?"
„Als een Romein, hij doorboorde zich met zijn eigen zwaard."
Crjspus wijdde eenige tranen en woorden van medelijden aan de nagedachtenis van zijn vader. Het was een bittere gedachte voor hem, dat indien hij den bewusten brief niet had geschreven, Cestius nu in leven zou djn, als de overwinnaar van Jeruzalem, en dat hij evenals een tweede Pompejus met den titel van „N os ter Hierosolymarius" (Onze Jeruzalemmer) zou zijn begiftigd.
„Begeef u niet naar Antipatris of naar een andere stad, waar ge bekend zijt," raadde#Rufus, „daar het iedereen vrijstaat u te dooden. De straten van Caesarea zijn overal beplakt met tabletten, waarop vermeld is, dat een prijs van 5000 aurei op het hoofd van Crispus staat."
„Ik behoef nauwelijks te vragen, wat er van de bezittingen van mijn vader is geworden ?"
„Verbeurd verklaard," antwoordde Rufus, laconiek.
Dat hij, in één oogenblik, van zijn hoogen post van Secretaris vata den Legaat van Syrië in 't niet was gezonken, dat hrj de voorvaderlijke goederen had verloren, neen, zelfs het feit dat hij. vogelvrij was verklaard, dat alles was niets voor Cnspus, vergeleken bij de gedachte, dat hij nu voor altijd beroofd was van alle kans om naar Jeruzalem terug te keeren met de Keizerlijke legioenen' om de uitmoording der Romeinsche bezetting te wreken.
Vervlogen was eveneens zijn hoop op een Koninkrijk. De vloek, over hem uitgesproken, was een bewijs, dat Nero zijn besluit had ingetrokken, waarin hij Polemo's bes(^kking over rijn kroon goedkeurde. En zijn Vrouw, de geheimzinnige Athenaïs I Was het waarschijnlek, dat rij hem trouw zou blijven, als rij hoorde, dat de Romeinsche edelman, met wien rij verbonden was, een bedelaar ^was en bovendien een vogelvrij verklaarde?"



147
kort nog o™ SL Nl, u ■ M b'»?«.tlinikch bij. „Voor Mogelijk £ hifZio Se ™,ï*lJSf™ï','Jgk. °P 008
ik^o» b~„^H»>^
zou hangen? muur van haar huis
ovSrglhSS orn^jf ^tv^^vo^V'^ ^ ™den u*r vrijheid op een^noere *3ggl °f ^ ^
welke de ronde doen waardini hl ^ Jg' ^*n* de geruchten, Keizer zijn kroon °weï ^Sff * ^ tegen d-
vreesehjk 'heeft hii d«» miHi.i! veruezen en zijn leven ook, zoo al zijnJ daden en besÏÏkk^ f geschokt' "i welk geval
en geener waard^S^^JÉS^^T^ ^V bjke eigendommen u wel wordS^^«ven^. "* ^ waar zult ge u mtusschen verbergen ?^ g ' De vnu* ls'
^l^^^S^^^JT^ ^ schaduw van
antwoordde? Ik 2 rZr °£ Z mUUr ^ getoond, een hulpzoekende ? verraden Ik »i ^ ïCVer sterft da° Pella begeven^ Ik zal mrj naar de Christenen te
HOOFDSTUK XVI. De eerzucht van Berenice.
den^Tocd^tig^terugt^ voorgegaan, sedert
heelen djd had geïTomehJch fiE a?b ffWbnh^ ^ Jeruzalem vertoond 5 aca m ae nabijheid van



148
klommen; nadat Nero vermoord was, was Galba aan t bewina eekomen, toen Otto, eindelijk Viteuius. v^n^innus tre-
g Gedurende deze staatkundige verwarringen was Vespasianus ge JSaakT geweest zijn waardigheid
achtereenvolgens door e^euwen ^ ^^e Sn de bevestigen. En daar ^.J^^I dezè stand van zaken zeer
soonhfke leiding van Vespasianw er' ^jn zoon
een schitterende zege-kar aanrijden, die door de be^n«
d"pfi&£-.ï$r^dMg «uri»." ?«de «nadat de eers*
"• ..,„.1 mor» Prisnns."
" „Waarom k^eh ge mij met den naam van een mede-minnaar,
die dood is?'



149
„Is hij dood?" vroeg Berenice. „Wel is waar, heeft niemand ooit meer iets van hem gehoord, sedert hij Terentius Rufus bij Antipatris verbet.... J
„En dat is meer dan twee jaar geleden. Het vonnis van Nero is herroepen Als hrj in leven is, waarom vertoont hij zich dan met, daar hij nu mets meer te vreezen heeft?"
„Behalve door een vrouw te worden opgeèjscht, die hij niet lief
h*?hn*"£?tlïe?*aCe' met «o»*1™*» kch en een blik naar Tij ïïb . v1?"'311131 genoemd, dat, op een hooge rots gelegen, duldehjk achtbaar was van uit het kamp
wuV^^t' f Titus',met 660 teederen blik, „indien Crispus ooit terug komt, dan zou dat voor rmj "
Berenice hief den vinger met een"" betooverend lachje op
a -N", gaat ge ™8 weer het hof maken. Wij zullen nooit goede vrienden worden, als ge dat doet. Laat mij uw Romeinen gadeslaan. Ze boezemen mij belang in."
Van waar rij zich bevond kon ze de, op luiden toon gegeven Sr 7™T 6 k^F1106 ffficieren hooren. Tot de oefeningen T*1 bfhoorden ^erlei wedrennen in hardloopen, springen, Worstelen, zwemmen, zwaardspelen, het werpen Van schijven, m t kort alles, wat er toe , kon bijdragen ^óm het hchaarn^ te versterken en de overwinning in den oorlog te be-
Hier hadden Cretenser boogschutters hun schietschijven opgezet ^™ erf, aj- dt teftehjke nauwkeurigheid van hun schot. Daar wierpen Baleansche slingeraars hun looden kogels in de lucht, welke vaart ^ de ***** veroorzaakt door hun sneE
Verderop was een troepje soldaten druk bezig met een brug te slaan over een breed watervlak, welk werk binnen een gegeven tijd klaar hioest ajn, op een andere plaats bestormden eenige manschappen een houten vesting, waarvan de verdediging met woede door een bezetting, eveneens van Romeinen, werd volgehouden,
bet Hleven<nge SSSg* ***** °P' *>or
„Het heeft er zóóveel van," bevestigde Titus. „dat het de eeS0ldatm H te °ef«üngeii een slag zonder bloedvergieten
te noemen en een slag een bloedige oefening."
o,^aar gaan deze mannen naar toe?" vroeg aj, terwijl het Itali-
aansche vendel met den stormpas voorbij hep. -Zn marcheeren naar Dora en weer terug." JJat is geen zware taak."
«Zoo denkt gij er over. Prinses. Doch, mag ik u doen or> merken, dat elke soldaat rijn volle uitrusting draagt, evenals in oorlogstijd, bestaande uit verschillende werktuigen ra levensmiddelen voor iS dagen; tezamen een gewicht van\6o ponden bedragende,



150
de wapenen niet medegeteld, want de Romeinsche soldaat beschouwt zijn wapenen niet als een last, doch als een deel van och zelr. Aldus bevracht, moeten zij, in de brandenoe zon, naar JJora en weer terug loopen; de dubbele reis vertegenwoordigt twintig mijlen en deze mannen mogen er slechts vijf uur over doen. Indien dat geen zware taak is, weet ik het niet."
En stel, dat ze er langer dan vijf uur over doen, wat dani" ■ ^ "Terentius Rufus, die aan hun hoofd radtyzal daar wel op passen "En indien ze er toch niet binnen, den bepaalden tijd komen ( „Dan worden ze gestraft."
„Op welke manier?" , i . ....,
01 op verschillende manieren. Dit vendel is, gelijk te zien is'aan het dragen van den Keizerhjken standaard, het Eerste Regiment van het legioen. Ze kunnen gedegradeerd worden door den adelaar te moeten afstaan en een tweeden rang in te nemen, of wel, gedurende een geheele week kunnen ze op rantsoen worden gesteld, krijgen dan gerstebrood, in plaats van boekweitebrood. Een andere straf is ze het slapen in fe#en te verbieden en ze op eenigen afstand van het kamp, te laten overnachten
„Hoe dikwijls houden de troepen deze manoeuvres?
„Eiken dag van het jaar."
„Maar als een soldaat zijn werk kent?" Dan gaat hij Moch door met zich te oefenen. Zelfs mannen die over de veertig dienstjaren achter* zich hebben, moeten deel nemen aan de dagelijksche oefeningen En er is nog iets elk wapen, dat ge nu ziet gebruiken, elke helm, borstplaat en schild heeft het dubbele gewicht van wat er in den echten oorlog wordt gebruikt.".
Berenice keek verwonderd op. , „Als dat zoo is, dan moet een slag gemakkelijker zijn dan de dagehjksche manoeuvres." , , „ , „
Jitus lachte: „Een slag is slechts spel voor den Romemschen
berenice zweeg, gedurende eenigen tijd, terwijl er zich zulk een geestdriftige uitdrukking op haar gelaat vertoonde, dat Titus onwillekeurig dacht, dat er iets bizonders in haar geest moest omgaan.
Toen hii er haar over ondervroeg, antwoordde ze: „Ik bedenk, wat ik met deze troepen zou doen, als ik er over te zeggen zou
^ExT'wat zoudt ge er wel mee doen, Prinses?" vroeg Titus,
SÜInJ^tsd'van hier terstond op in te gaan, beantwoordde Berenice zijn vraag met een wedervraag.
Is uw vader Vespasianus niet een zeer bekwaam Generaal? ',',Hij heeft rijn gelijke niet in het oorlogvoeren, dat zeg ik met alleen, maar iedereen, die er over kan oordeelen.'



156
op- Van alle rebellen, die tegen ons vochten in Gahlea, was hn de moedigste. Toen hij gevangen was genomen heeft het mij m het begin veel moeite gekost onzen soldaten te beletten hem te
d0°Ilf1dacht dat hii meer een geleerde dan een soldaat was."
^Hij kan beide, pen en zwaard, hanteeren en bovendien bent hii" de gave der voorspelling."
Natuurlijk verbaasde deze opmerking Cnspus wel eenigszins.
„Wat heeft hij dan voorspeld?" .ju-* Wel 't volgende. Ofschoon hij Jotapata zoo hardnekkig tegen ons verdedigde, had hij de inwoners toch voorspeld, dat de stad op den zeven-en-veertigsten dag van het beleg zou worden ingenomen en zoo is het ook gebeurd 01 vervolgde hij., in antwoord op den sceptischen blik van Cnspus, „ik weet _ dat het waar is, want ik heb nauwkeurig bij de gevangenen geïnformeerd en allen getuigden zijl, dat van het begin af, Josephus voorspeld had dat Jotapata op den zeven-en-veertigsten dag zou vallen
Hetgeen Vespasianus zeer verwonderhjk voorkwam, scheen Cnspus zeer eenvoudig. Indien Josephus, gelijk zeer waarschijnlijk was, w. het geheim het plan had gevormd om naar de Romeinen over te loopen, dan kon het hem niet moeielijk zijn gevallen om de verdediging van een rots-vesting als Jotapata tot den zevenen-veertigsten dag te verlengen. De naam van Profeet bij deze gelegenheid verkregen, kon hem goed te pas komen bij den Romemscheri Generaal, gelijk de uitkomst bad bewezen. En ofschoon Crispus veel reden had orri hem dankbaar te zijn, kon hij nch toch met weerhouden van te denken, dat Josephus een eenigsnns dubbelzinnig karakter had. Zijn blikken langs de kust latende dwalen, zag Crispus dat de Profeet, op zijn wandeling, stil had gehouden bij den wagen van Berenice en nu mtet de prinses en met Titus in een gesprek was gewikkeld. Daar de drie de hoofden dicht bij elkander hielden, maakte hij er uit op, dat de bespreking van
^Vóó^de1 werdd vele uren ouder was, werd het onderwerp er van Crispus duidelijk.
HOOFDSTUK XVII. De Verheffing tot Keizer.
Dien avond genoot Crispus de hooge eer in de tent van Vespasianus te eten, met een uitgelezen gezelschap van officieren, waaronder Terentius Rufus. .,
Titus was er van zelf bij tegenwoordig. Zijn waardigheid van



157
onder-beve4hebber verhoogde den roem door hem in den veldtocht m Gahlea behaald, en deed hem een eenigszins laatdunkende houding tegenover zijn vroegere vrienden en kameraden aannemen.
Maar Cnspus had de goedheid en nederigheid der Christenen tot de ajne gemaakt en jin de beschermende houding, waartegen mj ach zou hebben verzet, toen hij nog Heiden was, vond hii nu enkel een aanleiding tot medelijdende vroohjkheid.
In één punt echter verdiende Titus allen lof; al had Berenice er nog zoo op aangedrongen om Vespasianus over te halen, Crispus uit het leger te houden, zoo had Mj deze opdracht, als onedelmoedig, geweigerd. „Als Crispus pleirier heeft om soldaatje te spelen, zal ik de man met rijn om het hem te beletten," had hij gezegd, en dit antwoord had de trotsche Prinses zeer gehinderd, want het had haar bewezen, dat Titus niet de klei-pop was waarvoor zij hem had gehouden.
De spijzen, door Vespasianus rijn gasten voorgezet, waren eenvoudig, zooals het met den smaak van den veldheer overeenkwam en aj zaten er bij aan.
„Ik haat de verwijfde manier om de maaltijden liggende te eeoruiken, zeide Mj. 66 °
Van zelf liep het gesprek aan tafel over den oorlog en Crispus, <ue weinig af wist van den toenmaligen toestand van Jeruzalem' werd door Vespasianus er van op de hoogte gebracht
„Het gezegde, dat de goden degenen, die ze willen verdelgen eerst tot waanzin brengen, is volkomen waar, luister naar wat er te Jeruzalem gebeurt.
A^SimOIX, van,Gerasa> woedend dat rijn groote verdiensten door den Kerkeraad voorMj werden gezien, terwijl Eleazar het bevel over een provincie werd toegewezen, heeft Jeruzalem verlaten en na een aanaenhjke schare aanhangers te hebben verzameld, heeft ~ch ..yeeJ, aan het hoofd van een rooverbende gesteld
„lerwijl Eleazar de zaken van Idumaea behartigde, heeft een andere eerzuchtige Zeloot van de gelegenheid gebruik gemaakt, om het bevel van den Tempel te bemachtigen. Door een toevallige overeenkomst van namen, is deze meuwe Kapitein ook een Eleazar zoon van Simon, doch niet van den beruchten Zwarte.
„Intusschen vluchtte de woeste Zeloot, Johannes van GiScala, door ons in Gahlea verslagen, naar Jeruzalem, waar Mj tot macht en aanzien verheven .werd en er zich als een 'tiran gedroeg, de rijke mwoners ter dood het brengen en zich van hun heiningen meeste?
„De Hoogepriester Matthias zocht het ongelukkige volk van hem te bevrijden door de hulp van Sjmonin te roepen; deze kwam, doch was met Mj machte om Johannes te verdrijven
„Het gevolg is dat de stad nu onderdrukt wordt door de overneersching van drie partijen.



i58
Simon regeert in Zion, en heeft van den Toren van Pbasaelus rijn Paleis gemaakt; Johannes speelt den baas in de Lage Stad en de buitenhoven van den Tempel, Eleazar bewaakt het Heiligdom met Argusoog en. .
„Deze drie Zeloten, die elk voor zich naar het Koningschap dingen, beoorlogen elkander dag en nacht.
Titus wil, dat ik terstond naar Jeruzalem op zal rukken, doen waarom zou ik dat doen, terwijl rij onze belangen zoo uitstekend dienen? Zoodra wij in 't richt komen, zou alle partijzucht verdwijnen en zouden rij zich eendrachtelijk tegen den gezamenlijken vijand wapenen. Neen, laten ze hun onderlingen krijg voortzetten, tot twee van de drie partijen verdelgd njn en dan zullen wij met die overlevenden afrekenen." „Gezonde politiek," merkte Rufus op.
Crispus kon van rijn Christelijk standpunt met nalaten, m den vreeselijken toestand der stad het werk der Goddelijke vergelding te zien. Het volk, dat geroepen had: „Niet dezen man, maar Barabbas," verlangende, dat een moordenaar hen zou worden overgeleverd, was nu zelf aan de heerschappij van beulen overgeleverd.
De dolk van den sluipmoordenaar zou de laatste raadslieden van het stervende volk doen verdwijnen," stond er geschreven-
Rufus gaf nu zijn bijdrage tot de geschiedenis van Israël's vernedering. , ,
En, opdat een zedenmeester hen met telkens hun wandaden zou verwijten, hebben de Zeloten van Eleazar's partij den Hoogepnester Matthias afgezet en de lijst der priesters naziende, hebben ze met alle regels gebroken en hebben ze de waardigheid verloot. Het lot viel op een onbekende, Phannias genaamd, een boer, die zoo onwetend is, dat hij nauwelijks wist wat het ambt van Hoogepriester beteekende. En toch hebben ze hem uit zijn geboorteplaats te voorschijn gehaald, hem met de heilige priesterdracht bekleed en Tiem gewezen hoe zich te gedragen. De vele vergissingen, die bij van zelf maakte, gaf hun stof tot lachen en
spotten." ,,. , tt ^ ti
Alweer de vinger van de Goddelijke Vergelding 1 Het Hooge priesterschap, welker bekleeders bij de kruisiging hadden gespot, was nu zelf een onderwerp van spot en minachting geworden.
Tot zijn niet geringe verbazing, hoorde Crispus dat Vespasianus er aan het einde van rijn dagtaak, somtijds behagen m schepte naar de verhandelingen van Josephus over de Joodsche geschiedenis en de Joodsche philosophie te luisteren. Ook nu voelde Jmj er zich in een stemming voor en, zoodra de maaltijd geëindigd was, werd er een Romeinsche soldaat gezonden om den gevangene te halen. .
Deze kwam, ook nu weer aan ajn bewaker verbonden, en trao nader met een houding, die plechtig en statig bedoeld was, doch



159
die Crispus slechts als schijndeftigheid voorkwam En schoon w |^ado^l moge klinken, er was in deze voorree nouduï tooï iets nederigs en kruipengs, dat Crispus tegen hem innam
WrSben^ft^ ^teSzerscn-urk. wHlY S ,ateD roePen> begon Vespasianus, „om u eer*
wijk te hooren spreken ever de geschiedenis en de wetten van uw^
er" kerm^t ^ °°" HdKS5 B°eken Sroote «er aan door er leerrng uit te willen putten. Maar hedenavond zou ik li*wr met van het verleden, doch' van de toekomswulen Tpreken^ Cri^r^oor ^ * ^ °f *>" fluisterde Rufus-
schio^iaf^i K * A*»*^ de MltW volken *«■ aarde scrnep, gat mj hun alk een bizondere gift; den Romeinen hper
d^L^den °°rl^; ^Grieken het nUter?c;hap?Hf kunsT" de? voo?lSM7onepe ijShdd Cn den Hebr^en de macht Sir^l*' wordt aaS' -nu 011 dan, een blik in de toe-
t?m ^ lets' *** ^ter™ rassen ontzegd is Heb ik SeV
mijn kunde als ziener getoond door te verklaren dat ToTaferl op den 47» dag ZOU vallen? En nu licht ik weedel sluiS op die de toekomst verborgen houdt. De God onzer vaderen heeft ïAËr*™" ^beurtenis openbaard, welke spoetgïff
- Hy J*** eenigt stappen dichterbij, van zelf door ziin bewaker I?n°v£T 7^ V€SPasianus knielende, raakte l^de?gr^nS ^J^hoofd aan, deze °«*ersche wijze van begroetin? met de volgende woorden vergezellende: oegroetmg met de
Gegroet! Toekomstige Caesar!" demsde vLn?J aCh Pto*oK,« vó°r ajn voeten had geopend
eertuchtiJe5T"!L^ ^ WaarUit duiddi^ bk*. dat dfc eerzucntige plan, dat met vnj te ple ten zou ain van verred voor het eerst aan hem werd geopenbaard ^ rr^sten^de?^ mde \e™derinS van Vespasianus, evenals de
Crispus dacht onwillekeurig, dat ditj kleine tooneeltje geen spontane ^ l** ^ *jde van Josephus was, maar eer? vooraf Kamd comediestukjer ontstaan in het vruchtbare brein van^ BerenTce en aangewakkerd door de eerzuchtige verwachtingen ^ariT Titus geheerscnrwSd^JST' !f de voorde? van josepnut had ver^aardiriE ^ f die met een van.
smeekT^ernfSF tnlleodVtem ZC1: „Geen woord hierover. Ge spreeict verraad.... verraad tegenover den regeerenden Keizer
Een wolk verspreidde zich over de gelaatstrekken Sn TUuï



i6o
Indiër, het verraad is om den «U van God te openbaren," "fögfV» ^SJ^ W*- beloofd den troor.
ij'^noSen WJfï^^
roerkte Titufop, „en ze hebben er berouw van- Hun ontevreden
^rSJaAftïS'-i* van. den weg van den plicht
rJ wit SSaï zi£^n«t of zonder uw wiL Want het staat in o£e HdSSchrS geschreven, dat één, opgestaan m Judea,
hii ongetwijfeld gesteenigd was geworden. .
JRrf dezeeelegenheid echter was hij veilig voor zulk een straf, fcifte^eloofdl^S aan zijn eigen Verklaring, wat deed het er it^atriiij met deze leugen ^J^J^^^gSLm die nofsUtSs' X^^V^X^ -ft en
spotternij m ajn steen: „Hoe zaï ik urcu, Hf mij tot verraad heeft aangezet?
Rufus antwoordde: „Beloof hem ajn vrijheid op den dag waar op gij tot Caesar wordt verheven. Indien hij de waarheid, neen voorfpeld, dan zal hij rijn vrijheid ^ugknjgen, en zoo met...
Vespasianus barstte in een vroohjk lachen uit.
^Ver^jdefu" zeide Vespasianus, wiens verlangen naar de HëbreeuwÏÏhe geschiedenis veTdwenen was. „Ik wil u vanavond
^toseX^rweg, en toen Titus over
*eJïprÏÏi%JD?Ve.pasi««. het hem zóó nadrukkelijk, dat



i6i
hij het onderwerp cnnnddeffijTc\yet varen. Toen iets later een soldaat de tont binnen trad om het wachtwoord voor den nacht te vragen, schreef Vespasianus op het daarvoor bestemd tablet: „Trouw."
De troon der Caesars I
Niettegenstaande Vespasianus het denkbeeld in alle oprechtheid van zich had geworpen, werd-het binnen weinige dagen duidehjk, dat het zaad, door Josephus in zijn geest gestrooid, toch begon te ontkiemen. °
De betoovering van een nieuwe en heerhj'ke eerzucht vervolgde hem en maakte hem rusteloos, ongedurig en grillig De dagehjksche oefeningen van het leger vermijdende, ondernam hij lange wandeltochten en trachtte dan in een eenzaam gedeelte der .uitgestrekte bosschen, met zich zelf tot klaarheid te komen Steeds m zijn eigen gedachten verdiept, kreeg hij de gewoonte van verwilderd op te kijken, als hij werd aangesproken en somtijds moest men twee of dne keer iets herhalen, vóór hij het scheen te begrijpen. Tusschenbeide hoorde zijn omgeving hem mompelen: Ik wil het niet doen," err zijn officieren keken elkander dan aan met wetende, waarop hij doelde.
Op een ochtend, als om aan zijn tegenstrijdige gedachten te ontsnappen, het hij ajn paard zadelen en reed hij-mijlen achtereen langs de kust naar een punt, waar de lange weg van den berg Carmel, den strandweg kruisende, als een vooruitstekende rots in de zee eindigt.
Op ajn woesten tocht werd hij door de officieren van ajn staf vergezeld, waaronder Crispus en Rufus.
Aan den voet van den berg gekomen, besloot Vespasianus den berg te bestijgen, 't rij uit een verlangen om een rondblik op de omliggende streek te hebben of om te toonen, wat de vlugheid van een zestigjarigen man nog vermocht.
Spoedig was hij met rijn staf aan 't beklimmen van het rotsachüge pad dat [door wouden van pijnboomen, eiken en olijven heen naar de spits leidde.
„Waar Carmel's bebloemde top de lucht met zoete geuren vervult." °
Het schitterende panorama, gevormd door het berglandschap en de donkerblauwe zee, beloonde hen voor het klimmen. De officieren maakten er zich een* genoegen uit om Crispus de verschillende heuvelvestmgen van Gahlea aan te wijzen, Giscala, Tabor, Jotapata, gedurende den veldtocht varJ het vorige jaar door hun wapenen bedwongen.
Terwijl de officieren, de voetstappen van Vespasianus volgende, nu hier dan daar gingen, kwamen zij aan een kronkeling van het pad, door een scbjerpe rots veroorzaakt en, den hoek omgaande zagen aj eensklaps een statige figuur in een golvend wit opper-
u



ifa
Meed, die met gevouwen armen, zwijgend en nadenkend in de richting der zee tuurde. Klaarblijkelijk was hij een Priester, daar Mj vergezeld Was van een jongen knaap, die een ace r ra. of wierookvat in de hand hield. Dicht bij was een altaar van ruwe omgehouwen steenen opgericht, waarop eenige droge spaanders cederhout lagen. » ,
De man was Crispus niet geheel onbekend, hij had hem den vorigen avond gezien of ten minste vluchtig opgemerkt, terwijl mj op een eenzame plek, op eenigen afstand van het Romeinsche kamp met Titus in een gesprek was gewikkeld. Crispus was die beiden onverwachts genaderd en het kwam hem voor, alsof het Titus niet bepaald genoegen deed in gezelschap van dezen Priester te worden aangetroffen, ofschoon het moeilijk te zeggen zou rijn, waarop! Mj er boos om zou kunnen rijn.
Op het hooren van voetstappen, keerde de Priester zich om en kreeg Mj de gewapende krijgslieden in het oog.
„Wje zijt ge?" vroeg Mj, zich tot Vespasianus richtende, daar Mj" klaarbbjkehjk de aanvoerder van het troepje was.
„Ik ben Flavius Vespasianus."
„Dien naam ken ik niet." *
„En dat is roem?"' zei Vespasianus, gbmlachend. „Na zooveel overwinningen, in deze Gableesche provincie, nog onbekend te nm."
„Zijt ge uit de maan neergevallen?" vroeg^Rufus, „dat ge den naam van den groot en Vespasianus niet kent?"
Mij tevreden stellende met mijn grot," zei de Priester, naar een hol vlak voor in de rots wijzende, „en met dit altaar, verlaat ik den berg Carmel nimmer." Crispus, zich herinnerende, waar Mj hem laatst had gezien, verbaasde zich over deze woorden, doch
eDiis weet ik niets van de aangelegenheden der menschen af," vervolgde de kluizenaar. „Indien ge een van de grooten der aarde rijt mogen de goden u dan 1'eeren om uw macht, goed te gebruiken. '
„Voor welke godheid is dit altaar opgericht?" vroeg Vespasianus.
„Voor den god Carmelus, den beschermgeest, naar wien deze berg genoemd is."
„Heeft Mj geen standbeeld of tempel?" Geen enkele. Dit altaar, dat uit twaalf steenen bestaat, is het eenige, dat Mj gaarne ziet. Zijn eeredienst heeft van de vroegste oudheid af nooit een anderen vorm gehad."
Gij rijt op het punt wierook te offeren aan uw god, naar * mérk. Wij zullen uw dienst mee vieren. Offer voor ons evenzeer als voor u."
En, met deze woorden, nam de bijgeloovig-vrome Vespasianus zijn helm af, welk voorbeeld door de overigen werd gevolgd, behalve door Crispus, die zich onttrok aan een plechtigheid, welke weerzinwekkend was voor rijn dhristehjke gevoelens.



■63
Rufus, ziende dat de Priester Haarblrjkekjk de middelen miste
aan XiU,lteprSttdCen'-b0°d hem & ^ vuursteen "en^Ónl aan doch de Priester weigerde ze met een handgebaar.
„Onze eeredienst verbiedt deze hulpmiddelen," zeide hii He* hout mag niet op 4e gewone manier worden aangestokS" maS door het zuivere vuur van den hemel." ë ' maar
DM zeggende, haalde hij' een dikke, glazen lens te voorsoh™
iJ^?SpUS'-?e door «^ristelijke opleiding, te midden der tre-
maafct vaTn^rJ^ ÏT Van EPheze eenTuoto fid £ rwliï^ Gneksche testament, mompelde bij zich zelf: , Berg SSTlLijSd ST- I2.steenen? HeVvuur van den hemeïf
deHvtmmSe,Set Sg ** betuVUUï te smeulen, daarna braken
ffiJ^?1116.? Ult- Ofscno°n het feit niets buitengewoons was, be-
eerTwonder Z°°let8 n°g miwaer gezien had, het als
De kleine helper van den Priester bood hem de a eer ra aan ^ dGZe borrels wierook uit en wierp ze Óp h?t
vuur Terwijl de sterke geur zich om den Priester heen^pSdd? ÏSi J T11! 1°°^ offerzang aan te heffen, die de Romeinen'
we^ke ï^ilf^' ^ in het Phoeniciaansch was, een tea? weiice ze niet verstonden.
„Hoe kunnen we nu weten of die kerel niet bezig is ons te vervloeken?" mompelde Rufus. ë e
r1„?ti,PrieS*ter VOOTrt taet nu en dan verschen wierooic op
het altaar te werpen. Het scheen echter, dat het offer den gS Carmelus met zeer welgevallig was, want het vuu/ Weef enkel gehouoen* h"BBm V°°r ™ skcht voorteïen weS
Toen plotseling kwam er een verandering. Een hooge schitte. bScken *HUBf ** ^ brandde *edurende ve?scn3fen oogS Bij het eerste opvlammen van het vuur keerde de Priester zich naar Vespasianus en keek hem stijf aan, alsof de veldheer eenTklaps vyan meer belang was geworden. vwuneer eens
„Vespasianus, indien dat uw naam is, welk plan ge ook in uw fwtffi' *!^Lde ver^ooting van mv huis, de ufbrefdin? van w SSmT* °f de ^^^ering van uw aantal slaven, het Nood" tot bereidt u een schrtterenden zetel, een uitgestrekt grondgebied en een menigte dienaren." 5 B ieu
^i£rinRCeirt5" °fficieren, <le gedachten kermende, welke op dat Tijdstip hun Generaal beaelden, keken elkander beteekenisvol aan „Hoe is uw naam?" vroeg Vespasianus.



IÓ4
„Zooals de uwe zal zijn, Basihdes.
De vertaling van dezen naam was koning, dus was Vespasianus niet weinig verbaasd, dat deze Phoeniciaansche priester hem niet onduidelijk de groote bestemming voorspiegelde, hem reeds door Josephus voorzegd. Aangezien zij er niet van te voren over beraadslaagd hadden, moest het waar zijn, wat èn door den Hebreeuwschen èn door den Phoenieiaanschen Priester was voor-
SPGedurende den langen terugrit naar het kamp, had Crispus ruimschoots tijd om over het zooeven voorgevallene te denken, Hj zag er niet de hand der goden in, maar de mtngues van eejn> man en wel van Titus, die door sluwe middelen ajn vader verlokte tot een poging om ach! van den Keizerlijken troon meester te
rnakejn. . , ,.,
Vespasianus had den vorigen avond reeds rijn voornemen aangekondigd om den berg Carmel den volgenden dag te bezoeken en het was daarom voor Titus een zeer gemakkelijke zaak geweest om zich de medewerking van den Priester Basihdes te verzekeren, ten einde de bijgeloovige voorgevoelens van Vespasianus op te wekken. Het plotselinge opvlammen van het vuur was een licht te verkrijgen verschijnsel, door een korrel vet tusschen het reukwerk te mengen. Titus was de ware bron van dit goddelijke teeken, evenals van het dubbelzinnige, maar beteekenisvolle, orakel, door Basihdes verkondigd.
Crispus dacht er een oogenblik over om Vespasianus mede te deelen, op welk een sluwe manier hij er toe was gebracht om zich als het voorwerp van Goddelijke voorteekens te beschouwen maar, bij rijper jDadenkèn, besloot hij er ach met mee te bemoeien. Wat daad het er toe, hoe Vespasianus tot verraad werd aangezet, of 't dwang, of verstand, of bijgeloof was, zoolang net verraad was? De heerschappij van Vespasianus zou verre te verkiezen zijn boven die van den schandelijken Vitelhus. En er ach verder in doordenkend kwam Crispus tot de ontdekking, dat indien de dynastie van Flavius aan, het bewind zou komen en indien Titus en Domitianus, nu beiden kinderloos, zonder nakomelingschap zouden sterven, de naaste erfgenaam van den troon Flavius Clemens zoujzrjn. En deze was een aanhanger van' het ware geloof; Cnspus begon zich dus af te vragen of een Christen als Keizer van Rome met tot de mogelijkheid zou kunnen behooren, en dat wel in de naaste toekomsf.
En aldus begon Crispus, evenals Berenice, te wenschen dat Vespasianus op den troon zou komen, rij het dan ook uit verschillende overwegingen; de Prinses hoopte er de belangen van het Jodendom mee te bevorderen en Crispus die van het Christendom.
In den loop der volgende dagen zag hij nieuwe bewijzen voor rijn vermoeden, dat er slinksche wegen gebruikt werden om Vespa-



lós
sianus in een verheffing te doen gelooven, welke gelijk stond met die, waar de Messias mee aangekondigd was.
„Zie ik er als een god uit?" vroeg hij met een slim lachje de tent van Rufus binnentredende, die er zich toevallig alleen bevond
Om de waarheid getrouw te bjtiven, dient gezegd te worden dat er m de doodgewone en zelfs burgerbjke verschijning van, Vespasianus mets was, dat aan verwantschap met de Olympische godheden deed denken, maar natuurlijk zeide Rufus dit niet Hü vergenoegde zich met den Generaal te vragen wat zijn bedoeling met deze vraag was.
Toen zette Vespasianus zich neder en deed hij! een zonderling verbaal.
„Bij de fontein, dicht bij de poort van Caesarea, zit altijd een bbnde man. Terwijl ik heden morgen de poort voorbij ging, 'zag ik een oploopje van menschen, waaronder de blinde. Door twee vrienden geleid, naderde (hij mij en aan mijn voeten neerknielende, smeekte hij mij hem van zijn blindheid te genezen, verklarende, en dat werd door zijn beide vrienden bevestigd, dat als ik maar wat klei met mijn speeksel wilde vermengen en zijn oogen er mee zou besmeren, hij terstond zijn gezicht terug zou krijgen.
moeite mijn lachen te bedwingen en trachtte hem van de dwaasheid zijner bewering te overtuigen, maar hoe meer ik redeneerde, des te ernstiger hij werd en toen ik weg ging, bleef hrj nog in zijn knielende houding. Maar toen hij merkte, dat ik verder was gewandeld, werden de klachten van den armen man zóó deerniswaardig, dat ik het niet kon nalaten weer naar hem terug te keeren. Ik besloot zelfs de proef te nemen, ten einde hem van ajn onzinnig vertrouwen te genezen. Maar, zie! zoodra de Mei van zijn oogen was ^ewasschen en ik het Hebreeuwscne woord: „Ephphatha" had uitgesproken, want het schijnt dat deze tooverformules beter helpen als zij in een barbaarsche taal
worden gezegd riep de man in vreugdevolle vervoering uit dat
hij aen kon."
„Een wonder! Een wonder," schreeuwde de menigte.
„Zoo zult gij1 het hcht weergeven aan een duistere wereld, ol Vespasianus,"! riep een stem, waarin ik die van den Priester Theomantes herkende.
...»^at mij betreft, ik twijfelde er nog aan, of de man werkelijk zrjn gerichtsvermogen had herkregen, maar hij gaf er het doorslaande bewijs van door mij te zeggen, hoeveel munten er in mijn hand lagen, en ofschoon ik het aantal telkens veranderde, vergiste hij zich geen enkelen keer.
"Pat er een Goddehjke kracht van mijn aanraking uitging, werd weldra de algemeene meening van het verzamelde volk. Het nieuws ging van mond tot mond en terwijl ik daar stond, zelf het meest verwonderd over mijn eigen daad, kwam er een man bij mij, wiens



i66
reehterarm, als verlamd, stijf en bewegingloos, langs hem neerhing.
„Ik was vroeger een metselaar,'' zeide hif, „en verdiende mijn kost met mijn handen. Ik bid u dezen arm gezond te maken, evenals den 'anderen, opdat ik niet, als een bedelaar, om een «tukje brood behoef te vragen."
„Aan zijn verlangen voldoende, drukte ik zijn rechterhand stevig in de mijne en, na eenige oogenblikken, kondigde hij aan, dat hij het gebruik van het verlamde lichaamsdeel weer terug had gekregen, en om zijn woorden meer kracht bij te zetten, zwaaide hij met zijn arm in de lucht. Welnu, Rufus, hoe verklaart gij deze wonderen ?'■*
Deze gevallen van genezing door aanraking, die zóóveel overeenkomst hebben met de wonderen in den Bijbel vermeld, dat ze bij meer dan één geschiedschrijver het vermoeden opwekken, dat ze met opzet geveinsd of voorgewend waren om Vespasianus voor een soort van Heiland te doen doorgaan, hadden voor den Heidenschen geest van Rufus niets onverklaarbaars.
„Voor mij is het duidelijk, Excellentie," zeide hij, en hij geloofde zelf ten volle aan de waarheid zijner woorden, „dat de goden u aan het mensqhdom willen doen kennen als een door hun bijzondere gunst uitverkorene, en bestemd tot een waardigheid en een grootheid, verre boven die der gewone stervelingen."
En Vespasianus, ofschoon van natuur geenszins verwaand, werd door dit alles zóó overstelpt, dat hij er langzamerhand toe kWam ook deze manier van zien, omtrent de zonderlinge dingen, welke hem overkomen waren, aan te nemen.
Eenige dagen later kwam Mucianus, de Legaat van Syrië, te Caesarea, op zijn terugweg van Rome, waar hij een kort bezoek had gebracht.
Hij was vergezeld van Tiberius Aléxander,. den prefect van Egypte. Van geboorte een Jood, en wel een neef van den schitterenden godgeleerde Philo Judaeus, had Tiberius Aléxander het geloof zijner vaderen verzaakt voor het Grieksche heidendom, een bekeering die eenig was in de annalen van het Jodendom.
Vespasianus haastte zich terstond van het kamp naar Caesarea, pm zijn opwachting bij Mucianus te maken, 'die behalve zijn vriend sedert jaren, ook nog zijn meerdere in rang was.
De twee hooge bezoekers hadden van de aangeboden gastvrijheid van Berenice gebruik gemaakt en het was in het Paleis van deze eerzuchtige Prinses, dat Vespasianus en Titus hen aantroffen, terwijl ze aan het beraadslagen waren over het lot van het Keizerrijk.
„De Senaat van Rome," begon Mucianus,,'„haat de overheersching ' van den verdierüjkten Viteluus en zijn ruwe soldaten. Zal ik u mededeelen wat er in 't geheim door bet volk op het forum wordt gefluisterd? „Moge het de wil der goden ajn, dat Vespasianus ons van dezen gulzigaard zal bevrijden, die reeds zeven milboen



i67
sesterden voor zijn maag heeft uitgegeven." Vespasianus, ge hebt
^Ji0^5 ^ mu JV,dea ^ ^ooia« te kten Uitroepen en niet alleen Rome, doch alle provinciën zullen ten uwen gunste opstaan Ik heb hier een hjst, en een zeer lange zelfs, van Romeinsche patriciërs die mij gezworen hebben, dat zij "bereid ajn hun leven en hun fortuin voor uw zaak te wagen.'*
Vespasianus, die naar deze en naar nog vele dergefijke opmerfemgen had geluisterd, .toonde hoe onverschilhg hb was omtrent rC u lat ^-den Keizerlijkten troon, door dien aan Mucianus aan te bieden 1 Hij was een eenvoudig, verstandig man en een geboren soldaat en gaf er weinig om, wie er Keizer was, zoolang hii zelf het opperbevel over bet leger kon voeren. Maar, hoezeer Muoanus fiet purper ook voor acb;zelf mocht begeeren, zoo begreep hij toch <Ut ajn kans zeer klein was en daarom ging hij voort met het aan Vespasianus op te dringen.
"üVrin en ^n vier Ie&ioenen ajn voor u," zeide hij „En ik beloof u Egypte," merkte Tiberius Aléxander op. „Zoodra gij als Caesar ajt uitgeroepen, zal ik de legioenen van Alexandrië bewerken om den eed van' getrouwheid aan u af te leggen I"
moet uw eerste daad zijn om den korenschepen te beletten tut te zeilen," merkte Berenice op, die aan deze beraadslaging deelnam. „Een verstandige politiek," meende Titus.
Zooals de samenzweerders wel wisten was Eet bezit van Egypte uit een staatkundig oogpunt, uiterst belangrijk, daar het volk van Kome bijna afhankelijk voor hun onderhoud was van de korenvoorraden, uit Alexandrië ingevoerd. Hongersnood in het hart van bet Keizerrijk zou niet gunstig ajn voor de zaak van Vitelhus.
„Met Syne, Palestina en Egypte op uw hand," vervolgde Mucianus „zult ge een aaneengeschakeld en vereenigd grondgebied bezetten. Uw achterhoede moet ge verzekeren door een verbond met de Parthen En wat uw front betreft, te land is het alleen te bereiken, door de bergen van den Taurus; bezet de Syrische en Cibciaansche toegangen en ge kunt eiken aanval van dien kant weerstand bieden in voor uw zeefront hebben we, in Phoenicië, het flinkste ras *eelui van de geheele wereld en in de ceders van den Libanon een ^mmuttehjken voorraad hout om schepen te bouwen. Phoenicië ligt in mijn gebied. Geef mij vrij spel en, vóór wij twee maanden <WaxIer.,zlJ11' zu" g« een vloot van schepen hebben, die ahe kusten van Uüae tot aan Cyrene zullen bewaken. Aldus beveihgd kunnen wij optrekken om Vitelhus aan te vallen of hem hier afwachten naar het ons 't beste voorkomt."
Maar Vespasianus, voorzichtig en bedaagd, talmde nog met het geven van een beslissend antwoord.
Nadat hij zich teruggetrokken had, gingen de overigen nog voort met overleggen en bedacht Prinses Berenice een slimme



i68
manier om den wederstrevenden generaal vooralsnog te dwingen» Het woord tot Titus richtende, zeide zij: „Gij moet alle soldaten in het kamp overhalen Vespasianus met den titel van Caesar te begroeten."
„Ze behoeven niet overgehaald te worden. De moeielijkheid is, dat hij zal weigeren naar hen te luisteren." „Hij zal wiel gedwongen worden." „Hoe zoo ?"
„Vitelhus zal het ongetwijfeld te weten komen èn dan kan hij, ter wille zijner waardigheid, zulk verraad niet voorbij gaan. Hij zal eischen dat de ontrouwe legioenen gestraft zullen worden. Door deze opdracht te weigeren, en dat zal hij voorzeker, want hij kan toch niet een heel leger straffen, zal Vespasianus zich veudacht maken tegenover Vitelhus. Hij zal naar Rome worden geroepen; hetgeen rijn dood zou bet eekenen. Daarom, indien de legioenen loer steeds: „Heil, Caesar 1"' zullen roepen, zoo vaak Vespalsianus verschijnt, zal hij of dien titel moeten aannemen of zich voorbereiden op een onmiddellijken val."
„Prinses, ge hebt het gevonden,'' riep Mucianus, bewonderend, uit. „Het pJan kan niet falen. Gij, Titus, vervul uw rol, terwijl Aléxander en ik ons spoeden om het met onze provincies klaar te spelen."
De samenzweerders vertrokken om bun complot uit te voeren. Het gelukte boven verwachting.
Op den Jub A. DL 69 werd Vespasianus tot Keizer uifr geroepen door de legioenen van Caesarea. Zijn verheffing werd overal met vreugde begroet. Gezantschappen, uit verschillende steden en provincies, spoedden zich naar Caesarea, brieven met gelukwenschen en eerekransen met zich meebrengende. Binnen een maand had het geheele Oosten zich aan Vespasianus onderworpen, met uitzondering van Jeruzalem en rijn onmiddelbjkè omgeving.
En de voorspdbrig, die lang de ronde had gedaan in het Oosten, niet alleen bij de Joden, maar ook bij andere volken, dat een uit Judea afkomstig, de wereldheerschappij sbu veroveren, scheen nu eindelijk in vervulling te zullen gaan!
Er werd besloten in een) raad, samengesteld uit Oostersche staatsüeden en Romeinsche officieren, dat Mucianus te land tegen Italië zou optrekken, dat Titus oorlog zou voeren tegen Jeruzalem en dat Vespasianus rich naar Alexandrië zou begeven en daar de uitkomst der gebeurtenissen afwachten.
„En nu, o! vader," zei Titus, verheugd den titel van Caesar te hebben verworven, welke hem als vermoedelijk erfgenaam toekwam, daar de regeerende Keizer eigenlijk Augustus werd betiteld: „nu, o! vader, herinner u uwe belofte en bevrijd Josephus van rijn boeien, want het zou wel een schande rijn, dat de man, die uw verheffing tot de Keizerlijke waardigheid heeft voorspeld, en



i6q
de drager is geweest van de goddelijke boodschap aan u, noe: gevangen zou worden gehouden." Deze woorden werden ga het kamp van Caesarea gesproken Dientengevolge het Vespasianus Josephus roepen, die terstond verscheen nog steeds de keten torsende, welke hem aan zijn Korneinschen bewaker verbond.
De nieuwe Keizer gaf bevel om den gevangene vnj1 te laten» en de bewaker was op het punt de keten los te maken. toen. i,1^ tusjchenbeide trad en voorstelde om den ketting door te hakken, daar dit de Romeinsche manier was tegenover degenen die onbillijk in de boeien waren geslagen.
Dit Voorstel werd welwillend door Vespasianus. aanvaard; een smid werd geroepen, een behendige kerel met sterke handen, die den Kettmg in stukken sloeg.
„Josephus, ge zijt vrij," riep Vespasianus uit. „en ik schenk m het burgerrecht van Rome."
„Noem mij niet langer Josephus," zei de in vrijheid gestelde tn • ajJl stoutmoedigheid zóó ver drijvende om den naam van zijn Keizerlijken beschermer te willen dragen, voegde hij er bij •
„Laat iedereen nnj in het vervolg kennen als Titus Flavius."
„Titus," zei Vespasianus, op zijn zoon doelende, „Titus geniet den roem van Caesar te zijn. Josephus heeft "
„Laat het dan Flavius zijn, Sire," vroeg de Priester, teleurgestelde
„Mavius, het aj zoo, om u te behagen. Flavius heeft de eer van het Romemsch burgerschap verworven," toen zich tot Crispus wendende, zeide hij: „En met welk eerbewijs zullen wij u begunstigen V
Crispus was op het punt van te antwoorden dat de vriendschap» van den Keizer op zich zelf een voldoende eer was, doch hij herdacht ach, daar hij plotseling een gelukkigen inval kreeg.
„Er is één gunst, welke ik u zou willen vragen, Sire, een zeer eenvoudige.
„Welnu?"
„Het is iets van zeer persoonlijken aard. Ik verlang dit enkeK aan u en aan Titus kenbaar te maken."
Vespasianus keek verwonderd. Hij gaf een wenk, waarop Lpsev phus en de overigen zich uit de tent verwijderden.
„Nu Crispus, wat is uw verzoek?" .J*?f* ï?," waarecb^nlijk niet bekend, Sire, dat ik een vrouw
■.]Ge^ "jn verbaasde trekken aantoonden, was dit ongetwijfeld nieuws voor Vespasianus. Crispus vertelde nu zoo kort mogelijk de geschiedenis van rijn huwelijk te Beth-tamar. W ? /^at is dat?" 261 de oud« vddheer, op strengen toon tot Titus. „Gij waart de getuige van Crispus en ge hebt er mij niet* van verteld. Dat was niet wel van u. Maar wat heeft dat te maken mét de gunst, welke gij mij te vragen hebt?" voegde hij er mj, het woord opnieuw tot Crispus richtende.



193
wijl de verrukte Romeinen zé najoegen en ze tot aan de poort der stad bevochten; het scheelde niet veel of ze waren er met den vijand binnengetrokken.
.Johannes van Giscala is ons ontsnapt," bromde een soldaat, terwijl bij zich van de poort verwijderde, waaraan mj zijn woede had gekoeld door er heftig tegen aan te schoppen.
„Hij is voor een anderen dag bewaard," antwoordde Crispus.
Over hun gemakkehjke overwinning lachende, galoppeerde de kleine troep weer terug naar hun waterwagens en terwijl ze terug reden langs de vallei vap. Cedron, riepen ze den' vernederden Zeloten op den muur, allerlei scheldwoorden toe.
De dorstige Romeinen deden door het welkome water, waaraan ze zich met wellust verzadigden, nieuwe kracht op, maar ofschoon ze hard werkten tot het vallen van den nacht, gelukte het hun niet zich een toegang tot de stad te veroveren.
Zoo eindigde het gevecht van den eersten dag.
HOOFDSTUK XX. Ommutjrd.
Op den veertienden dag van het beleg slaagde de herstelde stormram Nico, of de Overwinnaar er in zijn naam te rechtvaardigen door een bres in den noordermuur te maken, en Simon, inziende dat zijn stelling niet langer houdbaar was, zag zich genoodzaakt zich op zijn tweede defensie-linie terug te trekken.
Dat was de eerste groote stap in het beleg.
Op den vijftienden dag trokken de Romeinen Bezetha binnen en begonnen tersfond toet het grootste gedeelte van deze voorstad te verwoesten, daar alles uit den weg moest worden geruimd voor het verder trekken van de stormrammen.
Negen dagen later (hjadden de belegeraars den tweeden muur ingenomen, zoodat ze nu 'meester waren van de voorstad van Acra, waarmee zij' op dezelfde manier als met Bezetha te werk gingen.
Dit was de tweede groote stap in het beleg.
„Bezetha in vijftien dagen ingenomen, Acra Ik negen," zei Titus zegevierend. „Wij vorderen 1"
Tiberius Aléxander, tot wien deze opmerking werd gericht, baalde de schouders op.
„Dat is slechts het buitenwerk, Caesar. Wat wij tot nu toe hebben gedaan, is kinderspel, vergeleken, bij hetgeen ons neg te doen valt."
Terwijl hij tusschen de overblijfselen van het bijna ontmantelde Acra stond en een aaneengesloten reeks vestingen vóór zich zag, begon Titus deze meening te de el en.
13



194
Naar 't Zuiden ziende, bemerkte bij de ruwe helling van den Berg Zion, wélke zich veertig voet hoog, loodrecht verhief, terwijl zijn rug ingenomen was door een uitgestrekt en muur, waarvan de prachtige torens van Hippicus, Phasaelus en Mariamne, elk op zich zelf een citadel, deel uitmaakten. Boven hen links, troonde de sterkte van den Tempel en ten noorden de Turris Antonia; deze vesting stond niet alleen op een rots, ter hoogte van vijf-en-zeventig voet, maar de loodrechte muren er van waren met een laag van spiegelglad marmer bekleed.
Na in overleg te zijn getredenmtet zijn staf, besloot Titus een geujktijdigen aanval op den Berg Zion en op Antonia te wagen.
Maar hoe deze sterkten hoog in de lucht te bereiken?
Er was slechts één manier mogehjk en dat was door schansen op te werpen, een ontzaghjke arbeid! Doch de Romeinen verstonden dit Werk en door denzelfden vastberaden geest als hun generaal bezield, begonnen rij' hun t'aak met een stalen ijver, welke zich door niefts Uet ontmoedigen. Daar zij slechts over weinig aarde te beschikken hadden, maakten zij een ruim gebruik van timmerhout en takkenbossen en zulke groote hoeveelheden waren er voor deze verschansingen noodig, dat er in den omtrek van Jeruzalem geen enkele boom overbleef. De schoonheid van het boschlandschap verdween; het Joodsche volk, dat aan alle kanten, vanaf de muren, op den uitkijk stond, zag niets meer dan een boomiIooze en treurige vlakte om zich heen.
Op den zeventienden dag. verrees er een torenhooge verschansing juist tegenover den Noordkant van Antonia en de verschillende werptuigen, welke er op geplaatst waren, begonnen juist te werken, toen de Romeinen, tot hun groote ontzetting en verbaring, merkten, dat de geheele berg langzamerhand inzakte. Daar deze inzakking niet overal gelijk was, werden er scheuren gemaakt, de stormrammen en torens rolden heen en weer en beschadigden elkander, doordat ze tegen elkander aanvielen. De manschappen geraakten tusschen de machines beklemd en werden door het stof verstikt en door de aarde bedolven; een ontzaglijke hoeveelheid rook kwam uit de verschansing te voorschijn, gevolgd door lekkende vlammen. Er langer op te blijven stond gebjfc met een wissen dood te gemoet te gaan, en de verschrikte en verwonderde Romeinen sprongen van de verschansing af en liepen in aUe richtingen weg.
Spoedig werd het raadsel opgelost. Johannes van Giscala had met zijn bende Zeloten, met een bovenmenschehjké inspanning onder den grond gegraven en een uitgestrekte mijn aangelegd onder de schans der Romeinen. Toen de holte groot genoeg was, hadden ze er een soort van dak op gemaakt van hout, eveneens op houten palen steunende en doordrenkt met zwavel, naphta en andere brandbare stoffen. Het aansteken van de stutten had het navallen



195
van het dak en daardoor de instorting van de schans en de algeheele verwoesting der werptuigen ten gevolge.
„Ziet ge wat Johannes tot stand heeft gebracht?" vroeg Simon aan zijn volgers. „Zullen wij ons door hem laten beschamen?"
Een soortgelijke schans was 'vlak tegenover Zion opgericht en twee dagen later, tegen den avond, juist toen de Romeinen zich in hun kamp hadden teruggetrokken, met achterlating van de gebruikelijke wacht om het gevaarte te bewaken, werden de poorten van Zien geopend en verscheen er uit elk der uitgangen |een bende Zeloten, elk met een gloeiende toorts of met een vat met aangestoken, brandbare stoffen er in, en op ieder rustte de heilige fverplichtrng niet terug te komen, vóór ze de Romeinsche werk* tuigen en de Romeinsche schans in de vlammen hadden zien opgaan!. <B5j honderden, ja bij duizenden lieten ze zich als een golvende massa langs de steile helling van den stadsmuur afglijden en liepen ze door tot aan de verschansing. Eenigen, als duivels vechtende, trotseerden den dood, op de, tegen hen uitgestoken, speren der Romeinen en kwamen aldus om; anderen, even dapper, maar gelukkiger, braken door de wacht heen, beklommen het gevaarte en, heen en weer vliegende, staken ze de werktuigen in brand, hun vernielingswerk besluitende met de verschansing zelf aan te steken, zoodat toen Titus met een afdeeling zijner getrouwen ter hulpe snelde, het reuzen bouwwerk van aarde en hout in één onbluschbare vlammenzee was herschapen. R
Toen voor den eersten keer, gedurende het beleg, kwam er een gevoel van Wanhoop in Titus op. Hij begon, met de bijgeloovige en mopperende soldaten, der legioenen te denken, dat de vurige komeet, welke in den vorm van een zwaard', eiken nacht een rooden schijn over Jeruzalem verspreidde, haar noodlottigen invloed niet tegen de Joden, maar tegen de Romeinen had gericht.
Zijn stemming spiegelde zich af in den brief, welken hij aan zijn vader Vespasianus en den Romeinschen Senaat gezamenlijk had gericht en waaraan de gebruikelijke formule ontbrak:
„Ik verheug mij dat alles wel is bij u en uw kinderen; met mij en het leger gaat alles naar wensen."
Het ging ook met naar wensen met hem en zijn leger. De tactiek van Simon eh Johannes had een algeheele verdelging van zijn stormrammen en andere werktuigen veroorzaakt. Er bleeFTSem dan ook geen andere weg open San Grieksche Ingenieurs tSt Caesarea te ontbieden en hen een nieuw stel oorlogsmachines te laten maken, een werk, waar verscheiden weken mee heen zouden gaan.
Bij een vergadering der voornaamste veldheeren in de tent van Titus gehouden, werden verschillende en velerlei plannen geopperd. Een er van bevatte het voorstel om de geheele strijdmacht van de legioenen bij een vooraf te kiezen punt van den muur te verzamelen en den aanval, dag en nacht, onder de bedekking hunner



io6
schilden met stormladders voort te zetten tot de plaats eindelijk bestormd zou zijn, al zouden er ook tal van levens mee verloren gaan. Doch dit plan werd als onuitvoerbaar verworpen, evenals de raad van een der andere aanwezigen, die voorstelde een tunnel te maken door de rotsen heen tot ia het hart der stad.
Eindelijk stond Tiberius Aléxander op om het woord te voeren:
„In elk geval moet er naar Caesarea om nieuwe werktuigen gezonden worden," zeide hij; „ïntusschen moeten wij de belegering in een blokkade veranderen en van den hongersnood onzen voornaamsten bondgenoot maken. Het voedsel wordt reeds schaarsch, zelfs bij de Zeloten, en wel in die mate, dat indien men de berichten der deserteurs mag gelooven; dezelfde Zeloten biet brood van het wolk swegnemen en degenen, die ze verdenken van het te verbergen, folteren.
„Maar, als de stad uitgehongerd moet worden, moeten we eiken toegang afsluiten. Tot hu toe hebben wij slechts weinig acht geslagen op de West- en op de Oostzijde van den muur, met het gevolg, dat verschillende kooplieden, de macht der Romeinen licht tellende en begeerig om munt te slaan uit de verlegenheid der Joden, de gewoonte hebben 's nachts in de stad te sluipen om in de nooden te voorzien Tyriërs brengen visch en Egypteinaren koren; Arabieren leveren dadels, terwijl Nabateanen nieuwe voorraden aardpek aanvoeren van de Doode Zee, bet scherpe aardpek, waarvan wij de uitwerking helaas I maar al te goed kennen. Tenzij er aan al tleze dingen een einde wordt gemaakt, kan het beleg tot in 't oneindige voortduren. Nu is mijn raad, dat wij de stad met een muur omringen, die nacht en dag door patrouilles bewaakt wordt; op die manier alleen kunnen wij den vijand van alle gemeenschap van buiten afsnijden.
„En daar de levensmiddelen des te spoediger op zullen zijn, naarmate er meer van eten, maakt Gij, o Caesar, die tot nu toe zoo genadig met deserteurs hebt gehandeld, uw besluit kenbaar, dat al degenen, die bij ons om hulp komen, gekruisigd zullen worden.
„In zes wekten tijd zullen ze elkander verslinden en dan is de zegepraal aan ons, want dan zullen we niet meer tegen sterke kerels vechten, maar tegen magere en uitgehongerde zwakkelingen, nauWehjks in staat om een speer of een schild op te hchten."
„Vasten is een gedeelte van hun godsdienst," spotte de afvallige Hebreeër met een grijns. „Laten wij ze nu een vasten opleggen, zooals er nog nimmer een in hun heele geschiedenis is voorgekomen.',
De raad van Tiberius Aléxander werd goedgekeurd, zooals Crispus vooraf wist, zelfs vóór dat de prefect uitgesproken had. Tevergeefs zou het zijn als anderen met een tweede voorstel aan waren gekomen, daar veertig jaar te voren een Goddelijke stem had verkondigd: „Uw vijanden zullen een schans om u heen opwerpen en u insluiten en u van elke zijde bewaken."



197
Den volgenden dag reeds werd er een aanvang met dezen noodlottigen ringmuur gemaakt.
Om de gedoemde veste heen, over hooge heuvelen en in diepe ravijnen, werd er een dubbele wal opgesteld, de eene, de tegen: verschansing, was bestemd om de uitvallen van uit de stad af te slaan, de andere, de omschansing, om aanvallen van buiten ai te weren.
J£$k dezer defensie-Unies werd van buiten door een diepe gracht beschermd en om de tien minuten werd er een constellum of sterkte opgericht, dat als verbbff voor de bezetting (bende, Het geheele leger, 50.000 man sterk; werd bij dezen arbeid gebruikt, die na drie dagen tot stand was gebracht, een merkwaardig snelle uitvoering, zelfs voor de Romeinen, die toch gewend waren aan het graven van grachten en het opwerpen van schansen.
De Zeloten wendden groote onverschilbgheid voor over dezen maatregel en wierpen Titus hoonwoorden toe, zoo vaak hij in hun nabijheid kwam.
Eenige van deze plagerijen hadden betrekking op Berenice, die als het voorwerp zijner aanbidding bekend stond.
„De schoone te Caesarea is eenzaam," riepen ze. „De dochter van Agrippa kijkt uit het venster en roept door het latwerk: „Waarom bfijft zijn zegekar zoo lang uit? Waarom dralen de wielen van rijn wagen?"
Andere spotwoorden doelden op de plebeïsche afkomst van Titus.
„Uw vader was vroeger een paardendokter,'' riep er een. „Waarom gaat gij niet naar het oude werk terug, Titus? Want het is duidelijk, dat ge geen krijgsman rijt. Ga toch weg en zie in, dat ge deze stad toch niet kunt innemen."
Bij deze woorden lichtte Terentius Rufus, prat op de eer van Caesar, een ploeg op, welke toevalbg in de nabijheid' lag en zwoer een merkwaardigen eed.
„Rebellen 1 Luistert naar inijri gelofte 1 Met dezen ploeg zal ik Zion beploegen, alsof 't een akker ware.''
Een vlucht pijlen noodzaakte hem zich terug te trekken, maar hij liet rijn ploeg niet los.
„Breng dit werktuig naar mijn tent," beval hij een soldaat, „en laat. het daar bbjven tot den dag, waarop ik er om zal vragen. Terentius Rufus zal rijn woord gestand doen."
Op den eersten nacht, nadat de dubbele muur klaar gekomen was, deed Titus zelf, van Crispus vergezeld, de ronde. Telkens richtten zich de oogen van Crispus naar de stad, die thans vredig sluimerde onder het schijnsel der sterren. De ontvolking der plaats door hongersnood was ongetwijfeld van een militair stand punt te rechtvaardigen, maar hij kon niet nalaten aan de vreesebjke ellende te denken, die tienduizendtallen van gezinnen zou treffen; boven allen dacht hij aan Vashti.



198
Hij stelde zich voor hoe ze verteerd zou worden door al de gruwelen «ener langzame verhongering; hoe ze na lange uitputting zou sterven; hoe haar teere en bevallige schoonheid zou verwelken; hoe ze er uit zou zien met holle oogen, vel over been, half zinneloos door gebrek, terwijl hij, op nauwelijks een mijl afstand, volop brood, en nog over, had en toch niet bij machte was haar zelfs 't kleinste korstje te doen toekomen. En als de stad veroverd zou worden? Zou zij' dan leven of reeds gestorven zijn? Er was iets, waar hij, tot zijn eigen bevreemding, nog niet aan gedacht had, namelijk aan het feit, dat zij, als ze nog in leven was, volgens de oorlogsgebruiken van een barbaarschen tijd, een gevangene zou zijn, gedoemd tot slavernij. Hij besloot terstond haar vrijheid aan te vragen bij den eenigen man, die er over te beschikken had.
„Wanneer ge de stad inneemt, Caesar, is er een, wier leven en vrijheid ik van u vraag."
„Toegestaan, mits het voorwerp uwer zorgen geen afstammeling van David zij."
„Waarom die uitzondering?" vroeg Crispus, uitermate verbaasd.
„De bevelen van mijn heer en vader Vespasianus luiden, dat ik allen uit David's geslacht moet opsporen, ten einde ze uit te roeien. De Joden zijn overtuigd, dat een afstommeling uit dat oude Koningshuis bestemd is om de heerschappij over een wereldrijk te voeren; het eenige middel om een einde te maken aan dien ij delen Joodschen droom; is om allen uit het huis van David te vernietigen."
Crispus verheugde zich bij de gedachte dat de Heilige Bisschop Simon en de overblijvende Desposyni, verwant van dien Meester, zich op dat oogenblik in het verre Pella bevonden.
„Zij, voor wie ik deze gunst vraag," zeide hij, „is eene Vashti, de dochter van Hyrcanus."
Titus maakte een gebaar van verwondering.
„Het meisje, aan wie ge den gouden band te Caesarea hebt toegewezen ?"
„Dezelfde," antwoordde Crispus, vermoedende dat Titus de toedracht dezer zaak door Berenice te weten was gekomen.
„Wat hebt gij met dat meisje te maken ?" vroeg Titus, hem nauwlettend aanziende.
„Zoo veel, dat als het niet door haar was, ik nu niet meer in, leven zou zijn," antwoordde Crispus, de geschiedenis van rijn verwonding door den sabelhouw van Eleazar en Vashti's zorgvuldige verpleging vertellende.
Titus scheen oprecht bedroefd. Crispus had zich zóó gunstig bij het beleg onderscheiden, dat het hard was hem zijn verzoek te weigeren.
„Gaarne zou ik u dit verzoek toestaan, maar het komt te laat. Prinses Berenice is bijzonder gesteld op hét bezit van dat meisje."



212
Die ze laatste vraag werd veroorzaakt door een gebaar van Vashti, die door een onbedwingbare aanvechting gedreven, bevende voor den dag kwam en hem smeekend om brood vroeg.
„Brood?" herhaalde de Zeloot, „waarom komt gij bij mij om brood ?"
„Omdat ge als een Koning in deze stad zijt."
„Kapitein," zei een der Zeloten, Vashti herkennende, „dit meisje is een van de Nazareners, die altijd den ondergang der stad voor* spelden. Ze is, bovendien, het pleegkind van Josephus, dien verrader, die hoog staat aangeschreven als de raadgever van den vijand 1"
Simon sloeg geen acht op deze aanmerking. Vashti ter. zijde nemende, zei hij tot haar: „Zijt gij niet het meisje, dat Crispus den Romein heeft verpleegd? Ja? Dan zult gij een brood hebben.'*
Dp mensch handelt somtijds uit zonderlinge beweegredenen en Simon's gedrag was er wel een treffend bewijs van. Door Crispus, door haar zorgen, aan het leven terug te geven, had Vashti, onbewust, de zaak der Zeloten bevorderd, daar het de brief van den geredden Romein was, welke tot den terugtocht van Cestius bad geleid. Om deze réden, en geen andere, was Simon geneigd Vashti ter wille te zijn.
„Ge zult een brood hebben," herhaalde hij; „ge zult een mand vol brood hebben." De verwonderde Vashti durfde haar eigen ooren niet te vertrouwen."
„Doch, eer ge naar huis gaat, moet ge zelve een stukje eten, anders loopt ge kans onderweg! flauw te vallen. Ga met mij meel"
Vashti aarzelde, maar ze durfde toch niet te weigeren, dus volgde zij Simon naar den toren naast de Poort der Vallei.
De eerste kamer, waar hij aankwam, binnentredende, beval het opperhoofd der Zeloten twee of drie van zijn volgers, die er zaten te dobbelen en 'wijn te drinken, op barschen toon zich te verwijderen.
Zoodra de mannen weg waren, wendde bij zich tot Vashti: „Hier zijn. zes gedroogde druiven, een vijg en een hapje brood. Vooral niet meer nu. Tracht uw honger te bedwingen, zoo ge aan het leven zijt gehecht."
Naar Vashti's», meening was er iets zelfzuchtigs in om te eten, terwijl duizenden van haar stadgenooten van gebrek stierven, dubbel zelfzuchtig, als ze bedacht dat ditzelfde voedsel misschien met geweld aan verhongerende menschen was ontroofd. Haar natuurlijke eetlust echter nam de overhand boven overgevoeligheid en, Wet gemengde gewaarwordingen van dankbaarheid en afkeer tegenover Simon, begon Vashti langzaam te genieten van het voedsel, dat haar veel lieerüjker voorkwam dan wat haar 'in de feestzaal van Florus was opgedischt. Het genot van zich te verzadigen werd haar wel eenigszins vergald door de weeë lucht, welke alles



217
Langzaam ging ze naar den haard toe; een warme lucht hing er nog over heen. Plotseling kwam haar voet met een zachte stof in aanraking. Het deed haar aan laken denken en dat was het ook; het was een wollen kleedingstukje aan Arad toebehoorende. Door de franje, die er aan was, wist ze, dat het hetzelfde onderkleed was, dat hij droeg, toen ze hem had verlaten. Hoe zout haar moeder er toe gekomen zijn om het kind van zijn eenig kleedingstuk te ontdoen? Had ze hem een ander aangetrokken? Indien dat zoo was, begreep ze de reden niet, waarom hetgeen hij' droeg, naar beneden was gebracht en bij den haard lag.
Zich verwonderd afvragende of er nog iets zou zijn, wat aan Arad toebehoorde, stak ze haar handen uit en, in 't donker rondtastende, greep zij een riem1 en twee sandalen.
Een oogenblik stond ze als verbijsterd; toen drong de afzichtelijke waarheid tot haar geest door en slaakte ze een rauwen kreet, die bovennatuurlijk door de stille ruimte snerpte.
Heur haren rezen te berge en het klamme zweet brak haar uit. Wat waren alle afzichtelijke toestanden, welke ze dien avond had gezien, hierbij' vergeleken?
Ze wendde zkhi af en vloog de trappen op; half krankzinnig van ellende was ze met zulk een kracht bezield, dat gewapende soldaten nauwelijks in staat zouden zijn geweest haar tegen te houden.
Met haastige stappen trad zij de bovenkamer binnen. Het was er donker, maar toch niet geheel; het hebt van de sterren, dat door het geopende, getraliede venster heendrong, deed haar de voorwerpen in haar nabijheid vaag onderscheiden. In het midden van het vertrek lag Miriam op haar matras te slapen. Doch 't was niet naar haar, dat Vashti het eerst ging. Ofschoon zeker, dat ze er hem niet zou vinden, liep rij toch terstond naar Arad's bedje.
Het was leegl
Toen vloog ze naar de legerstede harer moeder, knielde naast haar neer en keek met afschuw naar het slapende gericht, waarop op dat oogenbbk een uitdrukking van voldaanheid lag, als van een beest, dat zich zat heeft gegeten.
Haar moeder sliep dus, alsof het een gewone nacht was I Ze kon slapen na wat rij gedaan had! Zij sliep.... zij, die nooit meer rust zou moeten vinden I
Er was weinig van de dochter in Vashti over, terwijl ze de slapende vrouw bij den schouder schudde.
En de ziel van de rampzabge Miriam, verschrikt ontwakende uit zalige droomen tot de vreeselijke werkelijkheid der aardsche dingen, hoorde in de duisternis van den nacht een stem, als die van den richtenden a\artsengel, die haar vroeg:
„Wat hebt ge met Arad gedaan?"



2l8
HOOFDSTUK XXII. Vashti's bevrijding.
Tiberius Aléxander, de afvallige Jood, en Crispus stonden met ■vier Romeinsche soldaten als gevolg, aan den voet van den muur, waar het metselwerk, zich tot een verbazende hoogte verheffende, de zuilengang van Salomon droeg.
De hemel, die in 't eerst helder en vol sterren was, was nu bewolkt en duister, een feit, dat Aléxander voldoening scheen te geven.
„Hoe donkerder de nacht is, des te waarschijnlijker is het dat ik iets zal ontdekken," merkte hij op, uit welk gezegde het Crispus duidelijk werd, dat Aléxander een bizondere reden had om hem toaar die plek te brengen, waar het reukorgaan op zoon zware proef werd gesteld door den verpestenden stank, welke er opsteeg van de lijken uit het ravijn van Cedron.
Aléxander wierp een bbk in het ravijn. Hij had de gewoonte ord tïf gelegenheid de Hebreeuwsche Profeten aan te halen, meestal •echter om hen belachelijk te maken.
„Zoon der menschen," zei bij, spottend, tot Crispus. „Kunnen deze droge beenderen herleven?"
„iMijn antwoord is dat van de Rabbi's, wier lessen ge hebt verzaakt," antwoordde Crispus. „Wat niets was, is tot iets geworden; hoeveel eerder dan hetgeen reeds geweest is?"
Tiberius Aléxander zou misschien dit beroemde argument beantwoord hebben, indien niet zijn aandacht op dat oogenbbk getrokken was door de plotselinge flikkering van een hcht voor een venster in een der castella of forten van den Romeinschen ringmuur.
Driemaal flikkerde het hcht, toen verdween het.
„Ge hebt het gezien?" zei hij tot Crispus. „Op dezelfde manier neb ik let op andere nachten waargenomen. Het Bjdt geen twijfel of het is een sein aan de Joden in de stad. Wij hebben een verrader in ons kamp. Als ik mij niet vergis zullen wij, door nier te bhjven, ontdekken wie hjj is. Laten we in de schaduw van dit blok blijven."
„Is dat hiet het castellum, waarin Koning Agrippa is ingekwartierd ?" fluisterde Crispus.
„Ge hebt het gezegd," antwoordde Aléxander.
Gedurende een heele poos zweeg het kleine groepje in afwachting van wat er komen zou. Ten laatste werd er boven "hun Tioofden een geluid vernomen als het klinken van metaal tegen metselwerk en naar boven kijkende, zagen ze in de donkere lucht «en bizonder groote mand van sterk rietwerk aan het einde



223
„Wij hebben de derde wacht, die duurt van het zesde uur tot bet volgende."
„Kijk dan, even na het zesde uur, naar mij uit. Plant ten teeken dat alles in orde is, een speer rechtop in het midden van de borstwering. Als ik die niet duidelijk tegen de lucht zie afsteken, zal ik niet naderbij komen. En nu, vaart wel voor eenigen tijd Houdt Uw eed: en het zal u goed gaan."
Terwijl Crispus de steenen trap afging, 'die naar beneden leidde,, wenschte hij zich zelf geluk met de gemakkelijke manier, waarop hij in de stad was gekomen. De vraag was nu of hij die even gemakkelijk weer zou kunnen verlaten. Dat zou voornamelijk afhangen van den trouw zijner nieuwe bondgenooten en daar ze hem niet konden verraden, zonder zich zelf te ontmaskeren/(voelde hij zich daaromtrent vrijwel gerustgesteld. Den muur van Ophel verlatende, begaf Mj zich op weg naar de straat van Milo op den Berg Zion. Tijdens Mj van zijn wonden herstellende was en op (het dak van Miriam's woning lag, had Crispus gelegenheid te over gehad om de plaatselijke ligging, beide van Ophel en van Zion te beStudeeren. Deze kennis kwam hem nu goed te pas en ofschoon hij, door de duisternis misleid, een paar keer. zijn weg verloor, bevond Mj zich emdelijk in het grijze licht van de ochtendschemering, voor de poort van het huis, dat Mj zocht.
Hij was op het punt van aan te kloppen, toen de poort plotseling open ging en er aan den ingang de gestalte van een jonge vrouw verscheen, ellendig, door den honger uitgeteerd. Zij was als voor een reis aangekleed.
„Is Vashti, de dochter van Hyrcanus, in huis?" vroeg Crispus.
De aangesprokene antwoordde met een treurig verwrongen glimlach :
„Kent ge mij niet meer, Crispus?"
Hij verschrikte, keek haar nog eens aan en herkende haar toen nauwelijks, zoo weinig leek zij op het beeldschoone meisje uit vroegere dagen.
„Vashti, mijn arm kind, is het mogehjk?"
Haar aldus weder te zien, bracht de tranen in zijn oogen en toen rij dit zag, begon rij eveneens te schreien. Maar altijd meer aan anderen denkende dan aan zich zelve, zei ze te midden van haar tranen:
„Crispus, wat doet jgij Mer in de stad uwer vijanden ? Indien ge eens ontdekt werdt?"
„Wat ik Mer doe?" herhaalde Mj. „Zie Mer het antwoord op die vraag," voegde hij er teeder bij, haar handje oplichtende om haar te laten zien, hoe vermagerd het was. „Ge sterft langzaam van honger en toch vraagt ge mij!, wat ik Mer doe. Ik ben gekomen om u aan den dood te ontrukken door u weg te voeren naar het Romeinsche kamp."



224
„O I als ge dat zoudt kunnen doen. Indien dat mogelijk was. Ik ging juist naar Simon van Gerasa om hem te smeeken mij verlof te schenken de stad te verlaten."
„Ge behoeft Simon's verlof daartoe niet te vragen. Ge kunt voor u zélf zien dat ik veilig in de stad ben gekomen. Op dezelfde manier, als ik gekomen oen, zult gij de stad verlaten." Hij glimlachte opgeruimd, terwijl hij de poort sloot en grendelde. „Morgen om dezen tijd," voegde hij er bij, „zult ge overvloed genieten in het Romeinsche kamp, met Uw moeder en den kleinen Arad."
Bij het hooren van dien naam, barstte Vashti in droevig snikken uit.
„Arad," stamelde zij, „Arad is is "
Crispus raadde terstond de reden van haar hevige aandoening.
„Wat, is het arme, kleine ventje dood?"
„Waart ge maar gisteren gekomen," snikte zij. „Ol waart ge gisteren gekomen, dan zou mijn arm broertje nog in leven zijn.'*
Ziende, dat ze nauwelijks kracht had om zich staande te houden, nam Crispus haar in zijn armen en droeg haar den hof binnen.
„Neen, (niet dien kant," fluisterde zij, bevend, terwijl hij op het punt was het huis binnen te treden door het vertrek, waar zij haar vreeselijfce ontdekking [had gedaan. „Niet dien kant."
Crispus droeg haar nu naar een kamer, welke op een ander gedeelte van den voorhof uitkwam en den leeren zak te voorschijn halende, waarvan elke Romeinsche soldaat was voorzien, nam hij er vijgen en brood uit en het haar eerst wat eten, vóór bij liaar toestond één enkel woord te zeggen.
Toen ze haar sober maal had geëindigd, vertelde rij hem de afschuwelijke gescMedehis van het kind, dat door rijn eigen moeder was vermoord om haar honger te stillen en Crispus luisterde. Uit de verhalen der vluchtelingen had hij reeds gehoord van even sombere misdaden, welkte er in andere gezinnen waren gepleegd.
„En omdat ik het haar verweten • heb... was het slecht van mij om dat te doen? — heeft mijn moeder mij gevloekt en heeft ze mij bevolen haar te verlaten en naar mijn vrienden,' de Romeinen, te gaan. Ik noem haar nog moeder,"; voegde ze er bij: „ik kan het mij nog niet afwennen."
„Is zij dan niet, in werkelijkheid, uw moeder?" vroeg Crispus, de tijding met dezelfde vreugde vernemende, als Vashti zelve, toen zij tot die ontdekking was gekomen.
„Ze heeft mij verteld, en de manier, waarop zij het verhaal deed, stond mijl voor de waarheid er van in, dat ik slechts haar aangenomen dochter ben."
„Dat wil ik gaarne gelooven," zei Crispus, met nadruk, „al was het alleen om deze reden, dat gij, in alle oprichten, zoo anders zijt dan rij; en ge hebt nog een ander bewijs, namelijk dat uw naam niet in de publieke stamroüen voorkomt als de dochter van Hyrcanus. Wat heeft Miriam er van medegedeeld?"



236
naakte vlakte kon bespeuren, waarvan de eentonigheid door niets werd verbroken.
De teweeggebrachte verandering wajs zóó treurig, dat, gelijk Josephus het in zijn kernachtige taal uitdrukte: „Iemand, die de otageving vroeger had geleend en er plotseling terugkwam, die ongetwijfeld niet zou hebben herkend."
Het was een tooneel van algeheele verlatenheid, een afschuwelijke wildernis, waarvan het verschrikkelijke nog verhoogd werd door het schijnsel der ondergaande zon, die half achter den horizon! verborgen, een somberen, rooden glans over de ellendige woestenij wierp.
In den geheelen omtrek was geen sprankje leven of beweging, behalve op één plek, waar de grimmige en steeds nauwer wordende cirkei van vuur en staal langzamerhand het leven van een, voorheen groote natie, verdelgde.
Berenice wendde haar oogen op de stad of juister op hetgeen er van over was. Was dit de plaats, door den Psalmist bezongen als: „De vreugde der gansche aarde/'
Verdwenen was de voorstad van Bezetha! Verdwenen de wijk van Acra! Verdwenen de sterkte van Antonia! Zion en Ophel waren nog over, maar treurig verwoest en verminkt, en de Tempel, beroofd, belaas 1 van zijn Goddelijke offeranden, verhief zich nog, schoon als immer, met zijh marmeren poorten en gouden torens, nu rood geverfd door de laatste stralen der ondergaande zon. Maar hoe lang zou het trotsche gebouw nog bbjven staan? O! ze was vol vreeze, terwijl ze haar hand op haar kloppend hart legde.
Zich plotseling omkeerende, kreeg zij' Crispus in het oog en ze schrikte. Er was een trotsche uitdrukking op haar gelaat, als trachtte ze de een of andere ontroering, waarschijnlijk woede, te bedwingen.
Geen acht slaande op zijn groet, zeide zij: „Dus waart gij het, die 'mijn wekehjksche gift van offerlammeren belet hebt den Tempel te bereiken ?"
„Neen, bet was Tiberius Aléxander, ofschoon ik gaarne toegeef, dat ik zijn daad goedkeurde." „Waarom ?"
„De Joodsche Wet, Prinses, was slechts een schaduw van de dingen, die komen zouden. , Er is nu geen noodzakelijkheid meer voor dergelijke offeranden, daar het Ware Offer voor nu en alle eeuwigheid is gebracht. En daar de Joden weigeren de tijdelijke strekking der Wet te erkennen, is er slechts één manier om hun idie les te leeren, een strenge en verschrikkelijke manier."
Het viel te betwijfelen of Berenice, die niet ver was in de Christelijke godsdienstleer, de beteekenis dezer woorden wel ten volle begreep; in elk geval antwoordde rij er niet op.



237
Men heeft mij verteld, dat ge een geducht strijder njt," merkte ze" spottend op, en dat, daar ge de eerste waart, die de borstwering van Antonia beklom, ge den Muurkrans hebt verworven. En dat ge nu nog stoutmoediger geworden, God zelf gevangen tracht te nemen."
„Prinses, ge spreekt als de heidenen. De Allerhoogste woont met in "tempelen, door mensehenhanden gemaakt." .
„En toch had uw meester Paühis de gewoonte om in gindsch gebouw , zijn eeredienst te houden." .
Ik betwijfel het of hij zulks nu zou doen, zoo hij nog m leven was daar er geen heibgheid meer is in gindschen Tempel. De'geest van den waren godsdienst is uit de plaats gevaren. De Hoogepriester Phannias is een onopgevoede dorpeling, onwettig door het lot gekozen, en zóó onwetend, dat hij de plichten van njn ambt niet eens naar behooren kan vervullen. De Tempel is een slachthuis geworden, ruikende naar het onschuldige bloed, door de misdadige Zeloten vergoten, die er schijnprocessen tegen de rijken hebben gehouden, ze ter dood veroordeelende om hun schatten te kunnen buit makten. De plaats is niet langer een bedehuis, maar een vesting. De heilige offervaten zijn versmolten tot oorlogswerktuigen. Moordenaars hoopen hun wapens rondom de altaren op en woestaards bedrinken zich in het Heibgdom. Ik zou inlj schamen tegenover u te spreken van de dingen, diei daar gebeurd zijn De volgelingen van Johannes, in vrouwenkleeren gedost, hebben de Wandaden nagevolgd, in de schuldige Steden der Vlakte bedreven. En ge zoudt werkelijk van ons verlangen, dat wrj met zachtheid tegenover die plaats zouden handelen? Neen, m waarheid, de steenen vragen om het wrekende, zuiverende vuur van den Hemel!"
„Of de vlammende toorts van Crispus," spotte Berenice. „Oij hoopt den Tempel verwoest te zien, maar het zal niet gebeuren. Titus heeft mij plechtig zijn eerewoord gegeven, dat de Tempel gespaard zal worden."
„Titus taag beloven wat hij' wil; hij kan de plannen van den Allerhoogste niet verijdelen."
„Wiens werktuig gij u verbeeldt te zijn," merkte Berenice, minachtend, op. „Ik ken de gehéime gedachte van uw brein. Een visioen, u niet, zooals ge in uw ijdelheid denkt, door God getoond, maar door Beëlzebub, den Vorst der Duivels, verlokt u tot een zwarte daad. Alleen voor dat doel hebt ge verlangd aan het beleg deel te nemen, opdat, zoodra de aanval op den Tempel zal beginnen, ge in de verwarring, de gelegenheid zult vinden uw brandstichterstoorts te werpen. Ga uw gang en uw daad zal het doodvonnis zijn van degene, die ge het üefst op de wereld hebt.
„En wie is dat?" vroeg Crispus, sneL
„Vashti, die in plaats van veilig te Pella te öjn, zooals »wi



239
uw eigen Wet, die leert: „Oog om oog, tand om tand, en verbranden voor verbranden; Berenice's dood voor dien van Vashti. Indien ge schuldig wordt bevonden, wees dan verzekerd, Prinses, dat ze niet naar een uitvoerder van hét vonnis zullen behoeven» te zoeken.*'
Terwijl Berenice den harden, vastberaden trek op zijn gezicht waarnam, behoefde ze niet te vragen wien hij bedoelde.
Zonder één woord meer keerde hij zich om en verbet bij haar. Zij had getracht hem bang te maken, maar nu was zjj hetT die bang was gemaakt. Ze bleef in angst en beven achter, beseffende, dat haar bedreiging, in plaats van Crispus van zijn? plan af te brengen, er hem slechts in versterkt had.
Den volgenden dag duwden de onvermoeide Romeinen hun krijgswerktuigen vooruit en openden een woesten' aanval op de geheele uitgestrektheid der galerijen, meer dan duizend voet lang, die de Noordzijde vormden van het groote plateau, waarop de Tempel was gebouwd.
Nu de strijd den zetel van hun godsdienst was genaderd, vochten de Joden met een woede, welkte ze nooit te voren aan den dag hadden gelegd; zelfs de Priesters hadden wapenen pp gevat en wedijverden met de Zeloten in daden van dapperheid1.
Simon, met bloote armen en een blinkend kromzwaard, werft overal tegelijk gezien en spoorde de mannen tot meerdere werkdadigheid aan, ofschoon dit geheel overbodig was.
Doch al deden de moedige Joden ook wat zij konden, het hielp niets, eiken dag kwamen de Romeinen dichterbij en ten laatste waren zij meester van de geheele Noordergalerij, welke zij terstond met vuur, bijl en breekijzer begonnen te verwoesten, ten einde het optrekken der stormrammen te vergemakkelijken.
De overwinnaars waren nu genaderd tot den top van het hooge Tempelplateau, een ruim open vierkant, behalve aan de zijden, waaromheen de zuilengangten waren. In het midden van dit plein verhief zich het Heiligdom of de eigenhjke Tempel, een gebouw dat 360 voet lang en 270 voet breed was. De buitenmuur, van reusachtige blokken marmer gevormd, was bijna 40 voet hoog, negen poorten waren er in aangebracht, drie aan elke zijde, behalve aan de Westzijde, waar geen poorten waren.
Het was binnen deze vesting, want dat was het feitelijk, dat de overwonnen Joden een toevlucht hadden gezocht en hier bereidden zij zich voor tot hun laatste gevecht, dat naar zij dachten, met de zegepraal bekroond zou worden.
Een vreemde en ongelooflfjke verblindheid hunnerzijds! Ten spijt van talrijke nederlagen, was de hoop sterker dan ooit • in de harten der Joden, die nog droomden den schepter van het Keizerrijk van Rome naar Zion te zien overgebracht. Zij waren er ten volle van overtuigd dat de Tempel, welke op Gods eigen
met vuur, bijl en breekijzer begonnen te verwoesten, ten einde het optrekken der stormrammen te vergemakkelijken.
De overwinnaars waren nu genaderd tot den top van het hooge



240
bevel was gebouwd, nimmer zou worden betreden door den voet van een Heidenschen overwinnaar. De Godheid zou ongetwijfeld een wonder te hunnen gunste laten geschieden; of ten minste zou er iets gebeuren dat den vijand zou verbazen en uit elkander jagen. En zij spraken van Sennacherib en den brandenden woestijnwind, maar zij vergaten Nebuchadnezar en de Chaldeeërs. En nu weerklonken de Heilige hallen van den Tempel van het gedruisoh van paardenhoeven. De Romeinsche cavalerie kletterde op het marmeren plaveisel van het Hof der Heidenen en reed met opgeheven speren Om het Hemgdom heen, eiken uitval uit de poorten afslaande en aldus het voetvolk beschermende, dat met ontzettende krachtsinspanning en groote moeilijkheden, een reeks van stormrammen naar voren bracht.
Het Heihgdom was omringd door een lage balustrade, met opschriften versierd, waarvan er heden ten dage nog één bestaat, waarop in Grieksche en Latijnsche letters het verbod vermeld stond voor niet-Joden om, op straffe des doods, het gebouw binnen te treden. Deze opschriften verwekten het hoongelach der Romeinsche soldaten, terwijl ze hun werptuigen in slagorde tegen den muur aanzetten.
Het middenschot, door de Wet opgericht om de Joden van de niet-Joden te scheiden, werd nu in den eigenbjken an en niet meer in den figuurlijken weggenomen!
Het Tempel-plein was zóó groot in omvang, dat er ook nog plaats was geweest voor een Synagoge en het was van af het dak van dit gebouw, dat Titus als van een troon de aanvallen tegen het Heiligdom leidde.
Het was niet zonder een rilling van hoop, dat de Joden bét sein van Titus tot den aanval tegemoet zagen, daar ze vast geloofden, dat het vuur van den Hemel zou nedervailen op de ongeloovige bende, die het 't eerst zou wagen een balk M den heiligen muur van Gods huis te drijven en daarom rees er een zucht van teleurstelbng op, toen ef geen wonder geschiedde na den eersten stoot van den stormram.
Vertrouwende op de kracht van het metselwerk, onthielden de Joden zich van vechten, zich tevreden stellende met onder lachen en grappenmaken de vergeefsche poging van den vijand gade te slaan.
Gedurende 'zes dagen zwaaiden en donderden en stootten de stormrammen tegen de muren van het Heiligdom en nog was er geen enkele steen van zijn plaats gerukt, zóó bewonderswaardig hecht was het metselwerk.
Op den zevenden dag riep Titus: „Brengt stormladders en beklimt de muren."
De soldaten, de stormrammen in den steek latende, vlogen om dit nieuw bevel ten uitvoer te brengen.



241
De Joden boden geen weerstand, terwijl de Romeinen naar boven 'klommen, maar zoodra er een man den top bad bereikt, wierpen ze hem naar beneden en doodden hem, vóór bijl tijd bad zich met zijn schild te bedekken.
Telkens viel er, op verschillende plaatsen, een ladder vol met soldaten achterover en werden de belegeraars, die er zich op bevonden, op den marmeren vloer te pletter geslagen, i
De woeste kreten van de ijverige strijders vermengden zich met het schreeuwen en kreunen der gewonden en stervenden. Na twee uur van dit moordende werk kwam er een stilstand. Wanhopende het gebouw door beklimming in te nemen, trokken de Romeinen zich op een afstand terug, en keken ze in somber stilzwijgen naar de Zeloten, die met hun wapens zwaaiende, riepen: „Ge kunt deze plaats niet innemen, het is de woning van God!"
De bijgeloovige Romeinen begonnen er eveneens zoo over te denken. Ze lachten niet meer om de woorden: „Laat geen Heiden hier, op straffe des doods, binnentreden." De dooden en stervenden overal in het ronde op den vloer gestrooid^ waren even zooveel bewijzen voor de kracht van dit verbod.
Te vergeefs riep het trompetgeschal de soldaten tot een vernieuwden aanval op. Geen man bewoog zich.
Titus zocht hun moed door een ander middel aan te wakkeren. Naar het gedeelte van den muur wijzend, waar het opperhoofd der Zeloten stond, riep bij: „Tien duizend goudstukken voor den man, die mij het hoofd van Simon brengt."
Niemand scheen lust te hebben deze rijke belooning te verdienen.
Simon lachte.
„Titus kent mijn waarde. Dengene, die mij het hoofd van Titus brengt, geef ik maar tien koperen munten; meer is het niet waard."
Plotseling sprong een vaandeldrager naar voren, beklom een der ladders en toen hij drie kwart van den afstand had afgelegd, wierp hij, met opzet, den standaard met den adelaar er op, te midden der vijanden, onder het zwaaien van rijn zwaard uitroepende: „Romeinen, zult gij toelaten, dat uw standaard door den vijand wordt genomen? Zoo niet, volgt mij!"
Een adelaar verbezen? Dat nooit 1
Onder een woest en schril trompetgeschal, rukten de soldaten met het krijgsvuur, brandende in hun bloed, voort, gelederen na gelederen, ditmaal vast besloten om de vesting te bemachtigen. Maar, helaas I voor hen, deze aanval werd met even weinig succes bekroond als de vorige. De stoutmoedige standaarddrager werd neergeveld; rijn volgers werden óf afgemaakt öf naar beneden geworpen en de adelaar bleef in de banden van den vijand.
Simon bekeek het afgodsbeeld met walging.
„Een afschuweijjkheid, gebracht op een plaats, waar die niet hoort," zeide hij. „Breng mij een bijl en een hamer!"
16



242
En toet zijn sterken arm sloeg hij zelf den gouden adelaar aan stukken en ze toet een gebaar vol minachting den Romeinen voor de voeten gooiende, riep hij': „Ziedaar uw Godl"
Indien kreten de muren van het Heiligdom hadden kunnen doen instorten, dan zouden ze zeker in dat oogenbbk naar beneden zijn gevallen door den verschrfldkelijken kreet van verkropten haat en woede, die van de Romeinen losbarstte toen ze de vernieling! zagen van wat, voor hen, niet alleen een vaderlandsch embleem was, maar een geliefd voorwerp van aanbidding, een aanbidding veel inniger en oprechter dan ze ooit aan Jupiter of Mars'betoonden i De bestudeerde beleediging van Simon zette Titus aan tot een handelwijze, waarvan hij zich tot nu toe had onthouden. „Steekt de poorten in brand," riep bij. Dit bevel werd door de soldaten met een luid vreugdegeschrei beantwoord. Groote hoeveelheden brandhout werden snel bijeen geraapt en hoog tegen de, met metaal beslagen deuren der negen poorten aangestapeld.
Van deze was de mooiste, die welke naar het Oosten was gekeerd en bekend als de Corinthische Poort, want terwijl de overige geheel met goud en zilver waren ingelegd, was de Ooster-poort een wonder van rijk bewerkt Corinthisch brons.
Het was Aléxander geweest, de aanzienlijke Alabarch van Alexandrië, die de poort op die manier had laten versieren en door een vreemde wending van het noodlot was het zijn afvallige zoon Tiberius, die de verwoesting dezer poort teweegbracht, een daad, waarover zelfs de Romeinen zich verbaasden en die zij' niet anders dan als een bewijs van kinderlijke ontaarding konden beschouwen.
Zijn schild boven zijn hoofd houdende om zich te beschermen tegen de pijlen, die sissend loodrecht van boven neervielen, beklom de gewezen stadhouder van Judea, de statige trap van vijftien treden en hield hij een brandende toorts bij den hoop spaanders. Negen groote vuren waren nu aan 't branden en knapperden en flikkerden en raasden bij de negen poorten van den Tempel. Toen de metalen belegsels roodgloeiend werden begon het vuur het houtwerk, dat er door bedekt werd, aan te tasten en de geheele poort te verteren. Het schouwspel had een vreemdeen verlammende uitwerking op de Joden, die nooit aan de mogebjkheid van zoo iets geloofd hadden; met één slag scheen hun moed te verdwijnen; zij wendden geen pogingen aan Om1 de vlammen te blusschen, maar stonden als sprakelooze getuigen van het schouwspel.
Het was Titus zelf, die, niet wenschende dat de brand een te groot en omvang zou aannemen, bevel gaf om water op del'brandende poorten te werpen en toen dit gedaan waS, beseften de belegerden dat hun verdediging hopeloos was; het verschroeide hout der poorten zou imeegteven bij den eersten stoot van den stjormrajmi en de vijand zou zich door negen verschillende wegen toegang kunnen verschaffen.



243
„De dag spoedt ten einde en de soldaten zijn flauw," zeide Titus, „wij zullen onzen eind-aanval tot morgen uitstellen."
Met het doel om Simon en Johannes den weg ai te snijden als ze het gedurende den nacht mochten wagen naar den Berg Zion te vluchten, liet Titus een groot gedeelte van zijn kger in den omtrefc van den Hof der Heidenen kampeeren.
Crispus- en Rufus, met het bevel' over deze troepen belastende, trok Titus zich naar Antonia terug, of juister naar een hoek er van, welke bij de algemeene verwoesting gespaard was om hem en zijn hoofdofficieren een onderkomen te geven.
En hier, in dien zelfden nacht, vergaderde die merkwaardige raad om de groote vraag te beslissen, alsof de beslissing in hun macht lag, of de Joodsche Tempel bewaard of verwoest zou worden.
Tiberius Aléxander was het eerst aan het woord; meer Heidensch dan de Heidenen zelf, voerde hij verscheiden redenen aan om te bewijzen, dat het voortbestaan van den Tempel' een gevaa^zou rijn voor de veiligheid van het Keizerrijk, Hij besloot met een godsdienstig argument:
„Indien ge het gebouw spaart, ol Caesar, zullen de Joden er zich op verheffen, dat God Zijn vrees in uw hart heeft geplant en dat ge het niet durft verwoesten. Ze zullen in uw lankmoedigheid een bewijs van den Goddelijken oorsprong van hun Tempel zien en tegehjfcertijd een voorteeken van rijn eeuwig bestaan. Als het gespaard wordt, zullen ze meer dan ooit overtuigd zijn de uitverkorenen van den Hemel' te wezen en daarom niet verplicht om aan een aardsche macht te gehoorzamen.
„Het is aan ons om hun te toonen dat de Jupiter van het Kapitool hooger is dan Jehovah van Jeruzalem.
„Twee geloofs-behjdenissen, beide even noodlottig voor het Keizerrijk, rijn afhankehjk van het voortbeattaan van gindschen Tempel, die van de Joden en die van de Christenen. , Deze twee godsdiensten, schoon tegenover elkander staande, hebben den zelfden oorsprong; de Christenen stammen van de Joden af; vernietig den wortel en de loot zal spoedig sterven. Daarom," besloot Mj, met een toespeling op de psalmen: „is mijn raad: Weg er mee; weg er mee, maakt hem gelijk met den grond I"
Maar Titus, in 't geheim bewogen door rijn hartstocht yoor Berenice, was natuurlijk bereid welwillender op te treden.
„Haat voor onze vijanden," sprak' Mj, „mag ons nooit aanzetten tot wraak op levenlooze dingen. Door zulk een uitgestrekt en prachtig bouwwerk te vernielen, zouden wij ons zelf benadeelen, daar het een sieraad van ons Rijk is."
En rieride dat de meerderheid zich Mj de opvatting van hun Generaal aansloot, gaf de minderheid, die ten gunste van Alexander's meening was gestemd, haar verzet op.
Waarop Titus plechtig verklaarde: „Dit dan is ons decreet —



-44
de Tempel moet gespaard worden. Het geheele leger moet onzen wil hierin vernemen."
„H ij, die i n de Hemelen troont, zaleromglimlachen de Heer zal medelijden met hen hebben."
Want nauwelijks Jbjad Titus gesproken of van buiten kwam een kreet, eerst ver en flauw, toen luider, herhaald door duizenden monden, zoowel 'door de verraste Romeinen in het kamp als door de verschrikte Joden in de stad.
De ongelukstijding kwam luider en luider aanzwellen, gedragen door de vleugelen van den nacht en ten spot van den krijgsraad:
„De Tempel staat in brandI"
HOOFDSTUK XXIV.
Het branden van den Tempel.
De nacht lag in stille Majesteit over de Tempel-hoven uitgespreid in de onmetelijke hoogte van het azuren uitspansel flikkerden de sterren met de schittering aan Zuidelijke hemelstreken eigen.
Het krijgsgewoel van den 'dag, had plaats gemaakt voor een vreemde kalmte, beide partijen schenen besloten om rust te nemen als een voorbereiding tot den nog grooteren strijd van den volgenden dag.
Geen geluid kwam er uit het Heiligdom, rijn onzichtbare schildwachten bewogen zich met onhoorbare passen.
In de omliggende zuilengang, door de schaduwen verborgen, waren de Romeinsche troepen gelegerd, in hun wapenrusting slapende en 'gereed om, bij het eerste trompet-geschal, op te springen ea aan het werk te gaan.
Crispus en Rufus hepen langzaam1 heen en weer over den steenen vloer van den Hof der Heidenen; hun oogen onderwijl •voortdurend gevestigd op het Heiligdom, vreezende dat een plotselinge uitval van den vijand hun troepen zou verrassen.
Crispus dacht na over het lot van het Romeinsche Kapitool dat, negen maanden te voren, in den burgeroorlog tusschen de aanhangers van Vespasianus en Vitelhus, door het vuur was vernietigd.
Nu was het Kapitool de Tempel van den oppermachtigen Jupiter en dus had zijn val een diepen indruk gemaakt op de wereld der Heidenen. Het zou een nog meer beteekenisvol feit zijn als, in hetzelfde jaar en door dezelfae middelen, de groote Tempel der Joden zou vallen. Voor degenen, die de teekenen des tijd* bestudeerden, zouden de twee gebeurtenissen als de voorspelling



245
zijn van den ondergang der twee godsdiensten, het heidendom en het Jodendom.
En zij waren ten ondergang gedoema. Ze hadden hun voorbereidende rol in de cultuurgeschiedenis der menschen gespeeld en moesten wijken voor een hooger en geestelijker geloof.
„Titus houdt vannacht krijgsraad," merkte Rufus op, eensklaps den gedachtenloop van Crispus storende, „hij is er voor den Tempel te sparen. Iedereen weet waarom. Hij wordt gedreven door zijn liefde voor de nieuwe Cleopatra. Zij en haar broeder Agrippa bezochten zijn kwartier gisteren en bleven er eenigen tijd. Het valt niet moeilijk te raden, wat het onderwerp van hun gesprek was. Nu, indien deze Tempel bbjft staan, zullen wij altijd de jaarbjksche vergadering van oproerige Joden hebben, die Ide Romeinsche opperheerschappij zullen trotseeren.
„Het gevolg zal zijn een nieuwe oorlog en wij zullen al het werk weer moeten overdoen. En wat een werk is het geweest 1 In de geheele wereldgeschiedenis was er geen beleg als dit."
„En wij zijn er nog niet!" merkte Crispus op. „Al hetgeen wij tot nu toe gedaan hebben, zal ons kinderspel voorkomen als wij er aan toe zijn Zion in te nemen."
„Daar ben ik ook bang voor," antwoordde Rufus, somber. „Dat koppige volk weigert in te zien, dat het overwonnen is en zal tot het einde doorgaan met vechten. Maar wat dezen Tempel betreft, mijn meening is dat, daar de Joden er een vesting van gemaakt hebben, wij er eveneens mee moesten handelen en het gebouw toet den grond gebjk moesten maken. Als ik Titus was." voegde hij er met klem bij. „zou ik de stad en den Tempel beide verwoesten, alle Joden uit Judea verbannen en het met Romeinen bevolken. Dat is de eenige manier, waarop wij vrede zullen hebben."
Crispus verzonk opnieuw in gepeins.
Toen hij een Heiden was, had hij het raadzaam1 gevonden^ dat de Tempel verwoest zou worden en nu als Christen werd hn' 'm zijn oordeel versterkt.
Zijn redeneering was aldus.
Het bestaan van den Tempel' was een voortdurende beleediging voor den levenden .Christus, daar de dagebjfcsche offeranden een zwijgende ontkenning waren van het groote feit, dat het Ware Offer voor nu en alle eeuwigheid was gebracht. Met den dood van Christus, was het Jodendom veroordeeld, maar welke Jood zou dat gelooven, tot hij' gezien zou hebben dat de Godheid, die bevel bad gegeven tot het bouwen van den Tempel, ook had toegelaten, dat die verwoest werd? Daarbij kwam nog, dat de ware Profetie had voorspeld, dat de Messias zou komen terwijl de Tweede Tempel nog zou staan; indien deze, de tweede Tempel, nu vallen zou, dan zou het een bewijs zijn voor het Joodsche



246
volk, dat de Messias inderdaad was gekomen en weer was heer, o3efke^dendegenen' * H« «* * de -ekomst^cluten.
rS^US. ^Tem^Srïnf waren bun eerechenst te houden, zoolang zou eTwj de cLSener? de verleidingzijh om zich te beroepen op de voorsclrriften en' de plechtigheden der Wet van Mozes. Het was J^feS^t nieT tegenstaande de Heihge Paulus er zich, in zijn gesctóften en metter*f* had, een tweeslachtiggeloof^een
Chnstehjke vorm van het Judaïsme, een ketterij, dié later Enisme werd genoemd, zich reeds openbaarde en de zuiverheidl va? Te? feL±n HC1 hg\ Ke,rk b^gde. De ontwikkeling var? het Chnstendom vereischte dat het verlost zou worden van de banden fler Mozaïsche Wet en hoe zou deze vrijheid doeltreffender vS kregen worden dan door den val van het gebouw, dat aTs het ware, de behciiaming was van die Wet?
Bovendien, had de Heiland niet gezegd, dat eenitren van 7\\n «gen geslacht niet door den dood^evfd ïuden tordeT vóór zij de verwoesting•van den Tempel aanschouwd hadden? Veertig jaren waren voorbij gegaan, sedert de uiting dier woorden £ dien de verwoesting nog langer werd uitgesteld, zou X Hdlana ValSChe ?rofeet schiJ^n? Mair, tenzij er een woX n?,lFZ? ^ ^6St ^ ^e Tempel ****** menschenhandln vermeld worden? Waarom niet door de zijne? Was het goddeloos * verbee den de aangewezen benncklelaaTte dj^f om den Goddehjken wil uit te voeren?
rJSLï^,3*11 j?jn ^ van de brandende toorts en aan de Sluit toge? ' ^ »Verbra»d." « toen tSjtelde
n^i?^. kat8tm ^ Mn * ^ door een teeké^* a '*°* te brenee» zou djh om den Tempel te ver?Hot' zool" Z°U hCden dC S*schifct€ datum er ïoorrijn/' „Volgens den Joodschen kalender is het heden de negende da*
£Eh T^u Ób- °P dezen zelfden juist 658 jaaf gelederf
hebben de Chaldeeërs den eersten Tempel verbrand" Zeleaen> ■ Zelfs de datura scheen Crispus tot rijn daad aan te wakkeren Nauwelijks was deze gedachte door zijn; brein gegaan 3rK
dfwalen eeïufS"™" * ** ™ *« lkht? B* difeenTr^ff ^veroorzaakt door een grooten troep Joden, ► ruichi^sdmt^am!rbrande P°<M ^ ge°pend « er nu ^! Zij werden echter, niet alleen door Crispus en Rufus gezien maar



247
eveneens door de waakzame Romeinsche schildwachten. Oogenblikkelijk riep het schrille trompetgeschal de mannen te wapen en de soldaten der legioenen, uit hun slaap opschrikkende, grepen hun wapens en bereidden rich voor tot 't gevecht.
Het feit, dat ze ontdekt waren niet achtende, stroomden de Joden de trappen van de poort af en vlogen over den Hof heen, naar de bouten Synagoge toe, van welker dak Titus rijn aanval op het Heihgdom geleid had. Ze hepen te midden van een vuurzee, afkomstig van de brandende toortsen. Het plan der Joden toch was blijkbaar om de synagoge in brand te steken, in de hoop om de vijanden, die er in sliepen, levend te verbranden.
Zij faalden echter in dit voornemen. Uit de dichtbij gelegen Synagoge zelf en uit de meer verwijderde zuilengangen, verschenen de Romeinen in grooten getale met blinkende en fonkelende zwaarden en een wanhopig gevecht van man tegen man had plaats; (het duurde echter slechts kort, daar de Zeloten, die elk oogenblik het aantal hunner vijanden zagen toenemen, zich omkeerden en vluchtten, vervolgd door de schreeuwende, zegevierende Romeinen.
Crispus en Rufus. die een werkzaam deel in den strijd hadden genomen, deden eveneens aan de vervolging mee.
Plotseling, terwijl rijn vriend dooriiep, werd Crispus genoodzaakt stil te houden, doordat een brandende toorts, waarschijnhjk door een der vluchtende Zeloten neergeworpen, zijn aandacht trok. Als door een wil buiten hem om gedreven, raapte hij die op en, terwijl Mj het deed, zag Mj iets vlak boven rich, dat rijn, bloed in rijn aderen deed stollen; zonder er van bewust te zijh, had hij stil gehouden onder het gouden venster van de Garith-hal, dat was de rechtzaal, waarin de Redder der Menschhedd Zijn vonms had vernomen uit den mond van den Kerkeraad.
Op dat ©ogenblik werd het haar van Crispus door een bchte koelte bewogen; het was een zachte wind, welke uit het Noorden kwam, djat was juist de richting, welke noodig was om de vlammen door het gebouw heen te drijven;
'Anderen mochten al deze teefcenen als louter «Jïeling van het toeval beschouwen, voor Crispus waren ze het sein, dat het lang voorbescMkte uur was aangebroken.
„Marcus," zeide Mj tot een zijner eigen soldaten, die juist m de, nabijheid was, „ïïcht mij op tot aan dat venster."1
Zonder één woord vatte de man de enkels van rijn kapitein, hief hem in de hoogte en zette zijn voeten op rijn schouders.
Gedurende één seconde aarzelde Crispus, toen, naar de verklaring van den gescMedschrijver, die er een ooggetuige van was — „Aangespoord door een Goddelijke ingeving, wierp hij den fakkel ,dloor de opemng heen en toen hij daardoor het houtwerk van binnen had aangestoken, sprong Mj weer op den grond.
\



248
Zóó luttel tijd was er voor noodig geweest, dat het de vraag was of, behalve door Marcus, zijn daad zelfs door één Romein was gezien; de Zeloten hadden er zeker niet het minste vermoeden van dat er een vuur was aangestoken, waarvan de vlammen bestemd Waren om, van het eene uiteinde naar het andere, den Tempel te verzengen.
Crispus fceek naar de poort, waardoor de Zeloten eenige weinige minuten te voren een uitval hadden gedaan; toen zij er zelf weer veilig achter waren, spanden zij1 zich tot het uiterste in om de Romeinen er buiten te houden.
Hij wendde zijn blikken weer naar het gouden venster en glimlachte, toen hij zag dat het bcht er in helderheid toenam, (de geheele hal zou Weldra één vlammenzee zijn' en de zaal, waarin eens de onrechtvaardige kreet weerklonken had: „Hij is des doods schuldig," zou nu het eerst door het wrekende vuur verteerd' worden.
Tot nu scheen niemand, in of buiten het gebouw, den brand te hebben opgemerkt, des te beter 1 het vuur zou zulk een omvang krijgen, dat menschebjke pogingen niet in staat zouden zijn het te blusschen.
De zaal boven de Gazith-hal brandde reeds, smeulde tenminste met verborgen gloed. Toen met een knetterend gekraak steeg een verbbndende vlammenzuil omhoog, vergezeld door een wolk van zwarten rook en een woesten vonkenregen, die door den Noordenwind voortgezweept, zich in de richting van het Heiligdom verspreidde. Het plotselinge schijnsel, dat het dutster van den nacht in het felle middaglicht herschiep, deed het gevecht aan de poort ophouden. De Romeinen en Zekten keken metéén beweging om, ten einde er de oorzaak van te weten.
Eén oogenblik later weerklonk er, door' de lengte en de breedte van het Heiligdom, een sidderende, eenstemmige kreet: „De Tempel staat in brand."
Intusschen had de geheele Romeinsche legermacht, die zich in de zuilengang bevond, zich om het Heiligdom heen verzameld. Hun eerste gevoel was dat van ontzetting, want het vuur vernietigde hun hoop op buit. Die muren verborgen veel rijker schatten, dan er ooit in -het Paleis van den Caesar verzameld waren; de gouden en zilveren vaten bij de offeranden gebruikt; de aanzienlijke giften, door de Joden uit alle deelen der wereld bijeen gebracht, en gedurende eeuwen opeengehoopt; de met juweelen bezette opperkleeden der Priesters; de voorraden kostbare specerijen, de tallooze geldstukken, door de Zeloten van de burgers geroofd. In de .laatste dagen hadden de Romeinsche soldaten van weinig anders gesproken dan van de tempelschatten, waarmede zij zich hoopten te verrijken als een belooning na de vele weken van harden arbeid.
En moesten ze nu dat loon derven?



249
fooien ze zouden wachten tot den morgen, het tijdstip door Titus vastgesteld voor den eindaanval op het Heiligdom, zouden de schatten verteerd zijh. Waarom zouden zij dralen?
Een oogenbBk van aarzeling en ontevreden gemompel, toen schreeuwden zé: „Naar het goud van den Tempel!" En de soldaten, hun zwaard trekkende en zich met hun schild beschermende, vlogen, ongeacht het verbod der officieren, naar een der negen poorten, die toevallig het naast bij was.
De Zeloten, in dichte massa's bij eiken toegang brj eengedrongen, streden met wanhopige woede, door geen anderen wensch bezield dan om zich op hun vijand te wreken en in de brandende pumhoopen van den Tempel om te komen.
Degenen onder de Romeinen, die de groote Corinthische Poort aanvielen, waren de eersten, die er in slaagden binnen te dringen. Aangevoerd door Terentius Rufus, die, ziende hoe vruchteloos het was zijn mannen tegen te houden, besloot de leiding op zich te nemen, betraden ze het vierkant, bekend als: „D e H o f d er V r ouwen, aldus genoemd, omdat de vrouwen tot zoover den Tempel mochten betreden om den eererhenst bij te wonen, maar niet verder mochten gaan. ' -
Deze hof bevatte onder andere de twaalf kisten met kokervorjmige openingen, waarin de vrome Joden hun vrije giften gewoon waren te werpen.
Terwijl eenige Romeinen deze schatkisten openbraken en andere zich in de aangrenzende vertrekken verspreidden om buit te zoeken, zette een derde en talrijker gedeelte, door Rufus geleid, den strijd voort, de Zeloten voor zich uitdrijvende door den Hof der Vrouwen en om de half cirkelvormige trap van twaalf treden, vlak tegenover het groote koperen hek van N i c a n o r, dat naar den Binnenhof of Hof van Israël voerde. Om de zijkanten en boven het dekstuk van den toegang slingerde ach een wingerd, waarvan de takken, de bladeren en de trossen, van zuiver goud, de begeerige blikken van de plunderaars tot ach trokken. „Sluit hét hek," (riep Simon. Het bevel bleef onopgevolgd.
Als een levende bronzen muur, de schilden vast aaneengesloten, drong het voorste gelid van de Romeinsche soldaten verder, duim bij duim hun weg veroverende, de trappen op en den binnenhof in. , , „ .
„Plaats voor Caesar 1" riep Rufus, toen hij, op de bovenste trede staande, Titus gewaar werd, die door ajn hoofdofficieren omringd, zich een weg zocht te banen door de menigte opdringende, schreeuwende Romeinen.
Een diepe ontsteltenis was op het gezicht van Titus te lezen. Ofschoon hij zich niet verwaardigd had dit aan den raad mede te deelen, had hij zijn woord aan Berenice, zoo goed als aan



25©
Agnppa gegeven, dat de Tempel gespaard zou worden en nu zag hij, tot ajn schrik, dat het vuur zich snel uitbreidde langs de Noordergalerij van het Heiligdom en, indien het niet onmiddellijk tegengehouden werd, zou waarschijnhjk het geheele gebouw vernietigd worden.
Verscheiden soldaten, door de verdelgingswoede bezield, die zich zoo dikwerf, bij dergelijke gelegenheden, bij de menschen openbaart, hielpen den voortgang der vlammen door brandende stukken hout in de aangrenzende zalen en zuilengangen te werpen.
Op Üe trap van het Nicanor Hek staande, opdat hij beter gezien zou worden, gaf Titus, door zoo luid mogehjk te spreken en door handgebaren, ajn soldaten bevel om het vuur te blusschen.
Maar zóó overweldigend was het razen der vlammen en het rumoer van den strijd, dat slechts weinigen hem konden verstaan; dezen hielden zich doof en zetten het dubbele werk van plunderen en verdelgen voort.
„Het is nutteloos om ze tegen te houden," zeide Tiberius Aléxander. „Ze zijn brooddronken in het denkbeeld, dat ze nu aan het einde van hun moeilijke taak zijh gekomen. Voor vannacht ten minste is er geen denken aan tucht. De soldaten erkennen nu/ geen meester behalve hun eigen wil."
„Moeten wij den Tempel dan tot den grond toe laten afbranden ?" vroeg Titus, wanhopig.
Aléxander haalde de schouders op. In stilte was hij alles behalve ontevreden over den loop der gebeurtenissen.»
„Laat ons trachten om ten minste het Gouden Huis te bewaren," zei Titus, zijn lijfwacht bevelende den weg naar den Binnenhof voor hem vrij te maken.
Het Heihgdom werd gevormd door een reeks terrassen en op het bovenste van alle, in den Priesterhof, stond het wereldberoemde Gouden Huis, het altaar, de Heilige Plek bevattende en het Heibge der Heihgen; 't geheel schitterde nu door den vuurgloed met een oogverbhridende pracht.
Uit alle andere gedeelten van het Heiligdom verdreven hadden de Zeloten rich om het Gouden Altaar heen verzameld, vast besloten, dat het niet ontheiligd zou worden door de voeten van de ongeloovige Heidenen.
De zegevierende Romeinen waren hen gevolgd om hun aanval voort te zetten en een hardnekkige strijd volgde. Het zwaard in de hand vielen de Zeloten bij honderden, en ten laatste besloten Simon en Johannes, ziende dat alles verloren was, alle overbBjvenden! op één punt te concentreeren en rich zelf aan het hoofd stellende slaagden rij er in om| ridh' een weg te banen door de gelederen der Romeinen heen, naar den Hof der Heidenen en van daar vluchtten rij over de brug, welke over het Tyropaeon heen lag, naar de Bovenstad.



251
De ontsnapping der Zeloten werd gevolgd door een verschrikkelijke slachting om het groote, koperen offer-altaar heen, een soort van afgeknotte pyrarnide, acht-en-veertig voet in het vierkant aan de basis, die zichi vlak tegenover het Gouden Huis bevond. Hierheen was, zoodra de Romeinen den Tempel' binnengetrokken waren, een hulpelooze menigte kinderen, vrouwen en oude lieden gevlucht, vertrouwende dat de Heikgheid van de plek het zwaard van den overwinnaar zou tegenhouden.
Doch dit bleek een ïjdele hoppl
De vijand, verbitterd door den langen duur van het beleg, sloeg en stak in het wilde, zonder op sekse of leeftijd te letten; de lichamen Üer verslagenen lagen als brandoffers op het altaar uitgestrekt; op den steenen vloer er om heen vereenigde het bloed zich tot een plas, die steeds grooter werd, tot het de marmeren trap bereikte en in dikke stroomen naar de benedenhoven neerviel
Ofschoon afzonderEjke groepen Joden hier en daar het gevecht voortzetten, was Titus nu feitelijk meester van den Tempel, doch de overwinning schonk hem weinig vreugde, daar hij het voortschrijden van het vuur "bemerkte, dat door den wind aangewakkerd, reeds het ééne uiteinde van ae Noorderzuilengang, had bereikt en den hoek omgaande, zich nu snel door de Westergaanderij1 voortplantte; spoedig zouden de vlammen evenwijdig zijn met den Westelijken muur van het Gouden Huis. Wel is waar was er ruimte tusschen de galerij en het altaar, maar deze was niet zóó wijd, of de vlammen konden er wel over heen springen; reeds begonnen vonken en kleine stukken brandend hout, door den wind overgebracht, op het gebeeldhouwde en met kanteelen versierde dak te smeulen."
Door de wanhopige bbkken van Titus bewogen, waagde Aléxander een raad te geven.
„Wij kunnen het misschien nog redden door het dak met water te drenken."
„Doch hoe komen wij aan water?"
„Er is een put aan de Zuidzijde van het Heiligdom."
Op een der marmeren tafels springende, waarop de slachtoffers werden gelegd alvorens op het koperen altaar te worden geofferd, trachtte Titus nogmaals gehoor te verwerven door boven het geraas van het vuur en van het plunderen, den soldaten toe te roepen, dat zij water moesten halen om het Gouden Huis te behouden.
Maar niemand wilde de hand tot blussching uitsteken, want in de zijkanten en het Westelijk gedeelte van het Huis bevonden zich de onderaardsche gewelven, waarin de schatten waren opeengehoopt en degenen, die dwaas genoeg zouden zijn om hun tijd met het aandragen van water te verliezen, zouden de kans misloopen om zich te verrijken.



252
„Spoor ze tot het werk aan, Liberalis," riep Titus, zich tot een soldaat wendende. „Dreig ze, sla ze met uw staf."
Liberalis deed wat hem bevolen was, maar tevergeefs; de eerbied voor Caesar week voor den onverzadigbaren aandrang tot plunderen.
„Laat ons het inwendige van het Gouden Huis zien, vóór het voor eeuwig verwoest wordt," stelde Aléxander voor.
Dus sprekende, wees hij den weg; Titus volgde met zijn staf; tot over de enkels door het bloed wadende.
Ze traden het Propyleen binnen, een prachtige poort met vleugels aan eiken kant, die zich ver voorbij de breedte van bet alt aar uitstrekten; ze stonden nu voor het groote, gouden hek en zagen, dat het van binnen gegrendeld was.
„Er zou een stormram noodig zijn om het te openen," zei Titus, voor zulk een maatregel terug deinzende.
Voor zijn herinnering verrezen verhalen, hem1 door Berenice gedaan, van niet-Joden, die doodgevallen waren, omdat zij de plaats ontheibgd hadden, die enkel door de Joodsche Priesters mocht worden betreden.
„Op zij is er een kleine deur, waardoor de Priester binnengaat, die het hek 'smorgens ontgrendelt," zei Aléxander.
„Mogelijk wil de edele Agrippa ons weljlden weg wijzen," voegde hij er bij, zich tot den Koning wendende, die naast Titus stond.
Doch Agrippa bedankte voor de eer.
„Neen, ik geef u den voorrang," antwoordde hij.
„Ge ziet bleek, Agrippa. Is het van angst?" spotte Aléxander. Wat geen rechtzinnige Jood durfde doen en waarvoor zelfs de Romeinen aarzelden, werd door den afvalligen Aléxander gedaan.
Zijn schouder tegen het kleine deurtje zettende, forceerde hij biet, tot het open sprong en trad toen stoutmoedig binnen. Na eerst het Babylonische gordijn te hebben weggetrokken, ontgrendelde hij de dubbele deuren en stelde hij „De Heilige Plaats', bloot aan de blikken der Romeinen, die zagen, wat niemand ooit vroeger had gezien en wat nooit meer door menschenoogen zou worden aanschouwd.
Een zacht gemurmel van bewondering brak los van Titus en zijn tetaf over de schoonheid van het gouden verbbjf, schitterend in het woeste hcht van de oplaaiende vlammen. Aan den rechter- of Noordkant stond de gouden tafel, maar zonder de twaalf traditioneele brooden; bnfcs de gouden kandelaar met zeven luchters, maar onaangestoken. Aan het uiteinde verhief zich het gouden reuk-altaar, vlak voor den plechtigen „sluier", een gordijn van ragfijn linnen, van een bewonderenswaardige kleur en-mengeling van blauw en. rood purper en waarin met gouden draden de gezichten van cherubijnen waren geweven.
„Laat deze dingen wegnemen en bewaard worden tot mijn grooten dag," zei Titus.



253
Aangemoedigd door het voorbeeld van Aléxander, betrad hij insgelijks de Heilige Plaats en naderde hij tot waar de sluier hing.
Deze werd door Aléxander opgelicht en Titus keek met nieuwsgierige blikken naar het Heilige der Heibgen, de plaats waar de Godheid eens gewoond had. Maar de Goddelijke Geest was reeds lang verdwenen; de plaats was leeg, op een langwerpigen steen na, waarop een gouden ark rustte met twee cherubijnen, één aan eiken kant, met hun gezichten naar beneden en uitgespreide vleugels. De steen zelf was niet zonder belang, daar deze volgens de meening der Hebreeërs, juist het middelpunt van de oppervlakte der aarde aanwees.
Nadat hij bevel had gegeven, om de ark en de engeltjes, met de overige heilige voorwerpen, naar zijn eigen kwartier over te brengen, verbet Titus het vertrek.
De verbeelding van een Dante kon nauwelijks een woester en weerzinwekkender tooneel bedenken dan er nu plaats had.
De Noordenwind dreef warrelende rookkolommen en afwisselende heete stroomen, die als de adem van een reuzenfornuis kwamen en gingen, door de Tempelhoven.
Tusschen het razen der vlammen konden de kreten gehoord worden der slachtoffers, die geen kans zagen tot ontsnappen, alsook het kraken van de cederdaken en het instorten van verbrokkeld metselwerk.
De schreeuwende Romeinen, dol van roofzucht, hepen als zinneloozen heen en weer, nu de eene zaal plunderende, dan weer een andere. Nu en dan ontdekten de soldaten een Priester, die zich ergens had verscholen, de ongelukkige werd dan uit zijn schuilhoek gesleurd en door de woestelingen omringd, die hem met de punt van hun zwaard op de keel, toesnauwden: „Wijs ons goud en ge zult leven." En de gouddorst steeg ten top, zoo vaak ze een nieuw gewelf met glinsterende schatten vonden; de plunderaars vertrapten elkander bijna in hun begeerte om het eerst den buit te bemachtigen.
Van alle kanten hepen de soldaten met gouden en zilveren vaten, staven van dezelfde kostbare metalen, zakken met geldstukken, wapenen, waarvan het gevest met juweelen bezet was, myrrhine vazen, kistjes van ivoor, van ebbenhout en van albast, gevuld met specerijen, zalf en reukwerken, prachtige kleedingstukken" en tien •duizend andere geroofde voorwerpen.
Nog nimmer, in de geheelé wereldgeschiedenis, waren zulke groote rijkdommen ten deel gevallen aan een overwinnend leger als nu aan de plunderaars van den Tempel, rijkdommen, die bestemd waren oin binnen een week den prijs van het goud in Syrië tot de helft van de vroegere waarde te doen dalen.
De aandacht van Titus werd afgeleid door twee mannen, die tusschen zich in een zware kist van cederhout voortsleepten,



254
welke ze juist uit de vlammen gered hadden, maar toen ze die openbraken, vonden ze er geen goud in, zooals ze gehoopt hadden ■aaar enkel boeken; gesduedkundige geschriften, tempelrapporten' geslachtsrollen en dergelijke. In hun teleurstelling waren de twee op het punt het geheel in brand te steken, doch rij werden door Titus teruggehouden.
„Halt! Laat deze voor Josephus bewaard worden. Ik twijfel er niet aan of hij zal ze hooger stellen dan goud. Brengt deze ■ast naar mijn .tent."
Maar ofschoon Titus de Heilige Boeken van den Tempel mocht sparen zoo slaagde hij er niet in het Gouden Huis te redden.
Zonder dat hij\ het zag wierp een soldaat, door een dolle vernielzucht aangegrepen, een brandende toorts tusschen de scharnieren van de gouden deur; een vlam verhief zich, die bij gebrek aan water om ze te blusschenj, zich spoedig over het geheel verspreidde, iets, dat met voldoening door de soldaten werd waargenomen.
„Waar is nu de God der Joden?" riepen zij. Talrijke gestalten, in priestergewaden gehuld, vertoonden zich nu op het brandende dak. „Wie rijn dat? vroeg Titus.
„Priesters," antwoordde Aléxander, „door de hitte uit de geheime vertrekken verdreven, waarvan er verschillende in het Gouden Huis rijn."
„Geeft u over en uw leven zal gespaard worden," riep Titus.
Maar op deze aanmaning antwoordden de Priesters slechts mei een stortvloed van verwenschingen. De gouden puntenSn haar looden omhulsels van het dak aftrekkende, wierpen ze deze als projectielen naar den vijand toe. ,
De voordekkende vlammen, de verstikkende rook, de overweldigende hitte noodzaakten Titus en alle andere Romeinen ricb met alleen uit het Gouden Huis, maar zelfs uit de omgeving van het Heiligdom, te verwijderen, want de buitenste vuurkring na door de Wester- en Oostergalerijen te rijn heen gestroomd, tastte nu de Zuidzijde aan en dreigde het vluchten onmogelijk te maken voor al degenen, die er binnen in bleven.
Daar er nog overvloed van buit over was, verlieten de soldaten het brandende gebouw met tegenzin; eenigen, die er te lang'toefden, werden door de vlammen verrast en konden het niet meer levend verlaten, terwijl anderen door hun verzengde kleeren, verschroeide oogharen en half verbrande baarden, verrieden hoe ze ternauwernood aan den dood ontkomen waren.
Zich tot op een veiliger afstand terugtrekkende, bleven Titus en rijn staf het indrukwekkende schouwspel gadeslaan; sedert Nero Rome had laten verbranden hadden ze zoo iets niet meer gezien.
De geheele heuveltop gloeide als een vulkaan. Het eene gebouw



255
na het andere stortte met oorverdoovend geraas in en werd door de vuurzee verzwolgen. De daken van cederhout waren als gordijnen van vlammen; de gouden torentjes glinsterden als punten van rood licht. Uit de torens der poorten verhieven zich hooge kolommen van (vlammen en rook.
Maar indien de Romeinen het een verschrikkelijk tooneel vonden, hoe veel te erger was het niet voor de Joden?
Langs de geheele uitgestrektheid der Noordehjke muren van den berg Zion was een groote menigte verzameld, want ofschoon er tienduizenden van honger waren omgekomen, waren er nog tien. duizenden over. Een tallooze bende van bleeke, uitgehongerde schimmen, die elkander angstig aankeken, als om elkander af te vragen of hetgeen zij' zagen, werkelijkheid was.
Moesten ze de stellige hoop, welke hen zoo lang staande had gehouden, laten varen? Gedurende een tijdsverloop van vier jaar, sedert het uitbreken van den oorlog, hadden ze geleefd in hoop op de op handen zijnde komst van den Messias, die het Keizerrijk van de slechte Romeinen zou vernietigen en een schitterend Koninkrijk voor Israël' zou stichten.
En dit was 'dan het einde van alles, te weten, dat de vurige ster aan het uitspansel hen al dien tijd had bespot; te hooren dat hun eigen Jehovah de partij van den Heidenschen vijand had gekozen! Den Tempel, dien ze eeuwig hadden gewaand, in vlammen te zien opgaan! Zoo dicht bij de vervulling van het grootste aller idealen te zijn en verplicht te wezen het op te geven, terwijl hun beschermengel reeds gedeeltebjk de wolk had opgeheven ! Verpheht te zijh om voor het hartverscheurende vraag(stuk te staan, dat óf Hun Heibge Schrift gelogen had door vast te stellen, dat de Messias gedurende het bestaan van den tweeden Tempel zou komen óf dat Hij reeds verschenen was en dat ze Hem verstoeten hadden! Al hun heerlijk» verwachtingen in rook te zien vervliegen! Werd er ooit een volk zoo vreesebjk teleurgesteld als dit?
Zij staarden elkander steeds maar in vertwijfeling en ontzetting aan en toen ze ten laatste genoodzaakt werden te beseffen, dat de Tempel werkelijk in brand stond' en dat de engelenscharen niet van den Hemel zouden nederdalen om hen te helpen, toen weerklonken er in de oneindigheid van den nacht, lang gerekte kreten, verschrikkelijk in hun pathos en wanhoop; het waren de kreten van een stervend volk, kreten zóó doordringend en luide, dat ze herhaald en 'nog eens herhaald werden door al de heuvelen, welke de stad omringden.
Langzaam zakten de opvlammende vuurkolommen en doofden uit, hier en daar soms nog opflikkerend.
Toen, eindelijk viel de duisternis van den nacht over de rookende, smeulende, zwarte puinhoopen.



256
Drie eeuwen later gelastte de Heiden%cne Keizer Julianus den Joden öm hun Tempel op te bouwen met het doel daardoor te bewijzen, dat Christus een valsche Profeet was geweest.
De bovennatuurlijke omstandigheden, welke het gelukken van dit plan verijdelden, zijn door Heidensehe en door Christen geschiedschrijvers vermeld.
Zijn stervenskreet was: „Gij hebt overwonnen, ol Gableeërl" De les door de geschiedenis gegeven, is duidelijk: „De verwoesting van den Tempel was een daad van God!'»
HOOFDSTUK XXV. Judea veroverd.
Zoo verbrandde de Tempel en toen Titus in 't geheim te weten was gekomen, wiens hand de eerste vlam had aangestoken, zwoer hij bij al zijn goden dat Crispus ter dood zou worden gebracht.
Door dit besluit te nemen trachtte hij zich te overtuigen, dat hij door een geest van rechtvaardigheid werd aangezet en niet door den wensch om rich van iemand te ontdoen, die rijn verbintenis met Berenice in den weg stond. De Prinses had hem dikwijls verteld van het visioen van Crispus met betrekking tot den Tempel, doch Titus had om haar vrees gelachen, nooit vermoedende, dat Crispus zóó zeer alle regels van de krijgstucht zou overtreden en een schitterend gebouw in brand zou durven steken zonder de uitdrukkehjke bevelen van rijn opperbevelhebber. Maar Crispus had aldus durven handelen en het was in krasse bewoordingen dat Titus zijn woede luchtte in tegenwoordigheid der officieren, die den volgenden ochtend het ontbijt met hem gebruikten. . , i
Tiberius Aléxander trachtte rijn opgewonden Generaal te kalmeeren.
„Welk verbod heeft Crispus overtreden? Hij stak het gebouw in brand, alvorens hij uw decreet vernomen had."
„Is Crispus bij geval de opperbevelhebber? Wiens bevelen volgde hij op?"
„De bevelen van de onsterfelijke goden, geloof ik, in waarheid,'' antwoordde Aléxander. „Josephus, wiens oordeel gij zoo hoog schat, zal u vertellen, dat het de Goddelijke wil was, dat £m Tempel verwoest zou worden. Crispus kon zijn noodlot niet ontgaan. Het was beschikt, dat hij aldus zou handelen 1"
„Best mogehjk. Maar dan was het eveneens voorbeschikt, dat ik hem zou laten onthoofden."
Alexander's gezicht versomberde.



257
„Door den dappersten strijder in ons leger aldus te behandelen, zult ge de legioénen zóó woedend maken, dat ze aan het muiten' zullen slaan."
„Dat zullen wij afwachten," hernam Titus, de wenkbrauwen fronsende, want bij wist zeer goed dat er waarheid lag in deze bewering.
„En gij zoudt het zonder mijn diensten moeten stellen." merkte Aléxander op, „want ik zou onverwijld naar Alexandrië terugfkéeren."
„En ik zou mijn bevelhebberschap neerleggen," zeide Rufus. „En ik eveneens !" „En ik ook," klonk net van .verschillende kanten.
Toen hij de strakke gezichten van zijn staf opmerkte, zag Titus de dringende noodzakelijkheid om zijn al te haastig vonnis over Crispus te herroepen. Hij kon de krachten niet missen van zijn dapperste officieren, terwijl de verschrikkelijke vesting Zion, het einddoel van al hun arbeid, nog niet genomen was. Bovendien, hij moest ook aan Vespasianus denken; deze zou zeker niet tevreden zijn als hij de terechtstelling vernam van Crispus, voor wien Mj' steeds een vaderlijke genegenheid had gekoesterd.
„Gelast Crispus in onze tegenwoordigheid te verstdnjhen,'' beval Mj somber, zich tot een soldaat wendende.
De boodschapper vertrok en kwam spoedig met een ernstig gelaat terug. Naar Mj zeide was Crispus in den afgeloopen nacht, zóó overdekt met wonden, .uit het gevecht gedragen, dat zijn herstel hoogst twijfelachtig was.
„Hij trachtte," dus vertelde de soldaat, „een bejaarde weduwe, Miriam genaamd, die zich bij het altaar had verborgen, van den dood te redden, welke daad in zulke mate de woede opwekte van onze Syrische bondgenooten, die, als Caesar mij de opmerking wil veroorloven, de vloek van ons leger rijn, dat rij het hebben durven wagen hun zwaarden te keeren tegen hem, een Romeinsch veldheer If *
„Bij Castor, als hij ze kan aanwijzen, zullen zij gekruisigd worden,'''' riep Titus uk. „Nu, daar Mj met bij mij kan komen, zal ik naar hem gaan. O! vreest mets, mijn dapperen," voegde Mj er Mj, de ontstelde gezichten rijner officieren ziende, „mijn boosheid is over. Ik geef u mijn eerewoord, dat Crispus, door mijn toedoen, geen leed zal geschieden."
Dit zeggende volgde Mj den soldaat naar het castellum pf fort, waar Crispus op een matras lag, met zwachtels verbonden en er meer dood dan lévend uitzag. Het zien van zijn doodsbleek gelaat ontwapende de woede van Titus, en in woorden van oprechte deelneming drukte Mj zijn verdriet uit over "den toestand, waarin Mj Crispus aantrof.
„Het is beter zoo," sprak Crispus, geloovende dat rijn einde nabij was, „nu zal Berenice vrij zijn."
„Bij de goden," riep Titus uit, daar rijn betere natuur de over-
17



258
hand nam, „verwenscht zijn de vrouwen, die oneenigheid zaaien tusschen vrienden. Als ik Berenice, enkel ten koste van uw leven, kan winnen, dan is het beter haar niet te krijgen. Dat zeg ik. Maar, wat deze zaak betreft, weet ge dat Berenice ontkent de gesluierde dame van Beth-tamar te zijn?" „Maar gelooft ge haar?"
Titus zweeg en bewees daardoor, dat hij' de meening van Crispus deelde.
Hij] sprak nog eenige opwekkende woorden en vertrok toen. Op zijn weg naar de puinhoopen van den Tempel, werd hij toegeroepen met luide kreten: ,,Gegroet, Keizer 1" door de soldaten, die voor het zwart geworden Oostelijk hek verzameld, reukwerken en gebeden aan de adelaars offerden, als aan de goden, die in hun bijgeloovige verbeelding hun de overwinning hadden bezorgd.
„Keizer 1" herhaalde Titus, met minachting, zich hun ongehoorzaamheid van den vorigen nacht herinnerende. „Ge hebt den Tempel toch tegen mijn Keizerhjken wil in brand gestoken."
Het was de gewoonte bij de Romeinsche troepen om den overwinnenden generaal een nieuwen titel te geven, ontleend aan den naamtivan het onderworpen volk. Scipio, de Afrikaan en Metellus, de Cretenzer waren er voorbeelden van; maar toen eenige soldaten het waagden om hem met den bijnaam van Judaïcus te groeten, verbood hij hun nadrukkelijk hem een benaming te geven, die van zelf Berenice voortdurend aan den val van haar volk zou herinneren.
Ofschoon de gewone soldaten hun wonden maar zoo goed als het ging, met behulp van vriendelijke kameraden moesten trachten te genezen, werd Titus zelf in dezen oorlog vergezeld door een Griekscben lijfarts, dien bij nu naar Crispus zond om hem te verzorgen. Algemeen was dan ook de vreugde in het kamp, toen het bekend werd, dat de toestand van den patiënt zóódanig was, dat er alle reden bestond oml hét beste te hopen. Toen Titus, een week later, een tweede bezoek aan Crispus bracht, begon bij weer over Berenice.
„Geen enkele man," zeide hij, „zou zijn leven wagen, zooals gij het gedaan hebt om een jonkvrouw uit een belegerde stad te redden, gé ziet, dat ik het verhaal ken, tenzij hij smoorlijk verliefd op haar was. Daar ge uw hart op Vashti en niet op Berenice hebt gezet, wat belet u dan de eene te verloochenen en de andere te nemen r'
^taa. eerste heb ik niet gezegd dat ik mijn hart op Vashti heb gezet; ten tweede, indien het zoo ware, verbiedt mijn Christelijk geloof mij te handelen op de door u voorgestelde manier. Bij (dé Christenen legt het huwelijk een voortdurende verplichting op."
y,Crispus, ontken het niet; ge hebt Vashti bef en toch laat



259
ge u door uw dwazen godsdienst, want zoo moet ik het noemen, in den weg staan bij de vervulling uwer hoogste wenschen. Maar ik twijfel er aan of gijzelt wel ten volle uw eigen godsdienst kent. Ik heb met verschillenden uwer geloofsgenooten gesproken, want het schijnt, dat gij lang niet de eenige Christen ui ons leger rijt, en rij ljeweren^ dat als een vrouw een minnaar heeft, haar echtgenoot het recht heeft rich van haar te laten scheiden. En," voegde hij er, beteekenisvoi, bij: „Berenice is van plan u reden tot zuik een echtscheiding te geven."
In rijn heidenscbe dagen zou Crispus ongetwijfeld deze reden aangegrepen hebben om' aan een verbintenis te ontkomen, welke hem hatelijk was. maar daar hii niet langer een heiden was, wilde hii er niet in toestemmen, dat Berenice kwaad zou doen opüat daaruit goed voor hem zou voortspruiten,
„Caesar," zeide hij, „ik vil geen medeplichtige rijn aan dit complot, dat ik schandelijk vind. Ik ga zelfs nog verder; indien gij er u toe leent, zal ik recht van u eischen. Vergeet niet den eed van uw vader, Vespasianus, dat hij den man, die mijn vrouw van mij zou afnemen, zou laten ophangen, al ware het rijn eigen zoon. Voer uw plan uit en ik zal u aan den voet van den keizerlijken troon beschuldigen en eischen, dat de keizer rijn woord houde."
Titus glimlachte vergenoegd.
„Ik zal de kans loopen," zeide Mj.
Én hiermede vertrok Mj', vastbesloten zijn voornemen ten uitvoer te brengen, evenals Crispus besloten was net zijne te volvoeren.
Onder degenen, die Crispus, tijdens rijn riekte bezochten, was Josephus, die, daar Mj rich had voorgenomen de gescMedenis van den oorlog te schrijven, vanzelf verlangend was alle mogelijke gegevens omtrent het verbranden van den Tempel te verzamelen.
Crispus voldeed 'a|an zijn verzoek, doch daar hij in 't geheel niet gesteld was op wereldsche beroemdheid, voegde Mj er bij:
„Houd mijn naam uit de geschiedenis."
„Hoe kan dat nu ?" glimlachte Josephus: „met 't oog op het belangrijke deeL^dat gij er in hebt gehad?"
„Dat kan heel goed. Ge kunt mij vermelden als een zekeren bevelhebber," of als „een der soldaten." En toen, over een onderwerp beginnende dat hem veel belangrijker toescheen dan toekomstige glorie, vroeg Mj: „Is het u bekend, dat uw pupil Vashti slavip is in. het huishouden van Prinses Berenice?'
„Ja, dat weet ik," antwoordde Josephus, met een zonderlingen glimlach, waarvan Chrispus rich de beteekenis met kon verklaren, „en heden vertrek ik zelfs naar Caesarea om een brief van Titus aan de Prinses te brengen, waarin Mj haar verzoekt mijn pupil met zachtheid te bejegenen."
„Dat is veel, maar het zou beter rijn, indien Mj een bevel



275
„Een aardige comediel' spotte zij. „Een slim overlegd plan om mij van mijn slavin te, .berooven. Maar daarom is het nog niet gezegd, dat het lukken zal. Dat Crispus iemand te Beth-tamar heeft getrouwd, zullen wij wel moeten gelooven, daar Caesar zelf het heeft bevestigd, maar ik heb iets meer noodig dan de verzekering van dit meisje, vóór ik aanneem, dat zij de vrouw van Crispus is."
„Ik kan voor de waarheid harer woorden instaan," zei Josephus, tusschenbeide komende; „daar ik het was, die Vashti naar Bethtamar geleidde en daar, achter een gordijn verborgen, haar huwelijk met Crispus bijwoonde. En de vrouw, die Vashti, gedurende de plechtigheid ter zijde stond, was mijn moeder, die hier tegenwoordig is om haar getuigenis at te leggen, indien dat noodig mocht zijn."
„En door den mond van twee of drie getuigen zal de waarheid van elk woord bevestigd worden, Prinses/' merkte Aléxander op. Berenice trachtte een kalm uiterlijk te bewaren, doch inwendig kookte ze van woede, nu haar slachtoffer haar dreigde te ontsnappen.
„Wat doet het er toe, of ze de vrouw van Crispus is? Ze is toch mijn slavin."
„Wat? Een Romeinsch edelman van zijn vrouw berooven?" riep Ale'xandejr uit. „Dat zou ongehoord zijn."
„Toen ik u het meisje als slavin schonk, wist ik niet, dat zij de echtgenoote van Crispus was," merkte Titus op, die den loop der gebeurtenissen met heimelijke vreugde volgde.
„Dat doet er niets toe," hernam Berenice, „Eien gift, in wettelijken vorm opgemaakt, zooals het geval was, kan noch door u, noch door een gerechtshof worden ingetrokken."
Crispus glimlachte sarcastisch, terwijl hij de verstoorde Prinses aankeek.
Een rol papyrus te voorschijn halende, sprak hij: „Ik heb hier een document, dat een datum draagt, veel vroeger dan dien, waarop Vashti tot slavin werd gemaakt en, in dit document, wordt een ieder, die tracht Crispus van zijn vrouw te berooven, met den dood bedreigd. Het draagt de eigen handteekening van iemand, wiens macht Titus Caesar zelfs niet zal betwisten, want het is die van rijn Keizerlijken vader, Flavius Vespasianus."
„Dat is zoo," bevestigde Tiberius Aléxander, die naderbij was gekomen en het document inspecteerde, „en daarom zou ik zeggen/' voegde hij er lachend bij, „dat èn Caesar èn de Prinses door de vrouw van Crispus tot slavin te maken, hun eigen leven in gevaar hebben gebracht. Ongetwijfeld echter zal Vespasianus de overtreders vergeven, daar ze in onwetendheid handelden. In elk geval heeft Crispus recht zijn vrouw mee te nemen en moge de Fortuin hém genadig zijnl De dapperste held uit den oorlog heeft
18*



276
de schoonste vrouw voor zijh bruid verworven, dat beweer ik en wie zal mij tegenspreken?"
Met deze woorden keek hij de zaal rond. ,
„Niemand! Niemand f' klonk het van alle kanten. Vashti's romantische geschiedenis maajkte indruk op aller harten, behalve dat ééne! Zelfs 'de dames, die eerst tegen haar waren, voegden zich nu bij' de toejuichingen, ter eere van het gelukkige paar, dat op zulk een vreemde manier vereenigd was.
„Voer mij met u mede," fluisterde Vashti. „Overal is 't beter dan hier." Crispus voldeed aan haar verzoek; haar arm op den zijné leggende, vertrok hij glimlachend uit de zaal, te midden der vroolijke krejten: „Lang leve Crispus en zijn schóone bruid/'
De ellende van Berenice is niét te beschrijven! De bitterheid, die haar hart verteerde, werd slechts ten deele verzacht ^door de teedere woorden, welke Titus haar influisterde: ,,Nu verzet rich niets meer tegen onze verbintenis," want rij bad al dien tijd geweten, dat die hinderpaal enkel in rijn eigen verbeelding had bestaan.
In^ de maanverlichte tuinen van het Praetorium, waren Crispus en Vashti op dezelfde plaats gezeten als vier jaar geleden en waren ze in aangenamen kout verdiept.
Vashti Jag in rijn armen met haar hand in de zijne.
De eerste Christenen waren ook menschen!
„En te moeten denken, dat gij al dien tijd mijn vrouw waart en dat ik het niet wist. Waarom hebt ge mij, de waarheid niet eerder geopenbaard ?"
„Omdat ik, evenals gij, gedurende drie jaar, tot zwijgen was verplicht."
„Maat die tijd was reeds lang verstreken, toen ik u uit Jeruzalem bevrijdde."
„Dat is waar," antwoordde Vashti, en de stralende uitdrukking van haar gerichtje werd een oogenblik versomberd door die droevige herinnering, „doch was dat een tijd om van befde en trouwen te spreken? Ik besloot het geheim te bewaren, tot het beleg over zou rijn."
„Ik ben toch niet zeker, dat ge daaraan goed deedt. Indien ge het bekend hadt gemaakt, zou het u uimade handen van Berenice hebben gered. Zeg me eens; hoe heeft ze u behandeld?"
„Niet slecht, ofschoon ze mij nu en dan met uw naam hoonde en mij dreigde mijn Christelijke gevoelens met zweepslagen er uit te zullen drijven."
„Waarom hebt ge u zelve dan niet eerder de vrijheid teruggegeven, door mij den ring te zenden?"
„Omdat rij telkens sprak over een groot gastmaal, dat ze geven wilde en waarbij ik als een slavin zou bedienen, terwijl gij mach-



HOOFDSTUK I.
De bruiloft van Athenaïs.
De purperen stralen van de ondergaande zon verltëntten de kust van Syrië, terwijl Crispus met vluggen, veerkrachtigen pas den goed geplaveiden weg betrad, welke leidde naar het fraaie Caesarea, de Romednsche hoofdstad van Judea.
Klanrbhjkehjk hield hij van loopen, anders had hij gebruik kunnen maken vanglijn rheda met twee paarden, die hem op eenigen afstand volgde, geleid door eenige slaven. Het was een reiswagen van gebeeldhouwd brons, met een leeren kap en zijden gordijnen en bevatte al hetgeen een eenvoudig man op een langen tocht noodag kon hebben.
Crispus, die een vijf-en-twintig jaar telde, had een .flink gespierde en toch bevallige gestalte; zijn oogen waren diepgrijs, zün kroeshaar donkerbijBin, terwijl zijn fraaie trekken zuiver belijnd, als uit marmer gehouwen, waren. Zijn frissche gelaatskleur sprak van een gezond, rein leven, een groote zeldzaamheid in die dagen. Zijn open, vurige blik hield beloften in van groote daden, voor zooverre hij die nog niet had volbracht. Hij zag er uit als een burger van het oude Rome in zijn statige toga, welke nog steeds droeg, of schoon - deze dracht in de eerste eeuw van het Christendom gevaar liep door de Grieksche tunica te worden verdrongen. Aan een zijner vingers droeg hij een ring, die niet van goud, tnaar volgens een geer pud gebrujfc, van ijzer was.
Onderweg was zijn oog gevallen op een steenen paal, waarop in letterschrift vermeld stond, dat hij op een afstand van 1500 mijlen van Rome verwijderd was.
Zoo ver dus en nog honderden mijlen verder, strekte zich Rome's macht uit in dit, het twaalfde jaar, van Keizer Nero's regeering.
De ernstige glimlach, welke zich een oogenblik op _ h|* gelaat van den jongeling vertoonde, was een afspiegeling van zijn karakter, bezield door trots op het Rijk, door zijn voorvaderen gesticht en met het vaste voornemen alles voor de instandhouding van dat Rijk te doen, zelfs ten koste van zijn Jeven en vrijheid.
En, in trouwe, Rome telde weinig zonen, meer vaderlandslievend dan de jonge Crispus Cestius Gallus, die zich evenzeer door wapen-
1



2
feiten als door zijn persoonlijke schoonheid onderscheidde. Van edele geboorte, vervulde hij een hoogen ,post, namelijk dien vaii geheimschrijver van zijn vader, Cestus den oudere, die destijds Keizerlijk gezant van Syrië was, een waardigheid, welke door de uitgestrekte macht en de rijke inkomsten, er aan verbonden» begeerlijk was in de oogen van elk Romeinsch staatsman.
Het was een heerlijke avond. Een zachte bries kwam van over de zee, waarvan de donkerrood gekleurde golven met een nauw merkbare rimpeling over 't gele zand rolden. Ten Oosten verrezen de heuvelen van Samaria in de verte, geheimzjnriig en stil in het wegstervende licht, de ronde toppen helder tegen het donkere paars der lucht afstekende.
Terwijl Crispus recht voor zich uit keek, bemerkte hij een eenzamen wandelaar, die nader bij kwam; hij was gekleed in purperen beenbedekkingen en een geborduurde tunica met mouwen van dezelfde kleur, volgens den laatsten snit gemaakt. Hij liep met <8e oogen op den grond gevestigd en zou stil zijns weegs zijn gegaan, als de >roolijke stem van Crispus hem niet uit zijn gepeins had gewekt. „Hei, Titusl Is het aldus dat ge in een vreemd land uw oudsten vriend voorbij gaat ?"
Degene, die aldus werd toegesproken, keek verschrikt op, doch toen hij den (spreker herkende, verdween de droefgeestige uitdrukking als door tooverslag van zijn gelaat en kwam hij hem vriendelijk lachend, met uitgestoken hand, te gemoet.
„Bij de goden, het is Crispus," riep hij, op verrukten toon. „Fortuna is mij, in waarheid, gunstig. Wie zou gedacht hebben, dat ik u hier, in deze barbaarsche provincie, duizend mijlen van onze Sabijnsche hoeven, zou ontmoeten? Waar gaat ge naar toe? Naar Caesarea? Dan ga ik met u terug 1"
Titus Flavius, voorbestemd om eens het Keizerlijk purper te dragen, was één jaar ouder dan Crispus; zijn scherp oog, zijn gebogen neus, zijn elastische gestalte deden terstond den soldaat in hem herkennen, ten spijt van zijn geparfumeerde en elegante kleeding. Een zekere roodheid in zijn gelaat verried, dat hij de nachtelijke vermaken en den beker wijn niet versmaadde.
„Wat doet gij hier in dit Joodsche land?" vroeg Crispus.
„Verheug u in mijn aanwezigheid hier, want het is een bewijs, dat ik weer «in Nero's gunst ben aangenomen!"
„Ik heb nooit geweten, dat ge die verloren hadt."
„Wat? Is het u niet bekend, dat toen Nero, die groote hansworst, op het tooneel te Corinthe zong, mijn vader Vespasianus die fraaie muziek zóó weinig op prijs stelde, dat hij niet alleen gedurende de vertooning gaapte, maar zelfs in slaap viel en snorkte. Het gevolg was, dat het niet alleen den schuldigen vader, maar zelfs den onschuldigen zoon verboden werd in de Keizerlijke tegenwoordigheid te verschijnen.'1



3
„Het verwondert mij, dat het u beiden niet het hoofd kostte.*1 „Mij evenzeer. Maar schoon verbannen, Met ik den moed niet varen, maar gelijk het een goed hoveling betaamt, offerde ik dagelijks voor Nero's hemelsche stem en toen hij dit hoorde, en ik had er voor gezorgd, dat mijn. braafheid hem ter oore kwam, riep hij mij aan zijn Hof terug en beloonde hij mij door mij met een zending naar Caesarea af te vaardigen." „En van welken aard is die zending?''
„Wel, het is u zeker bekend, dat gindsche fraaie stad bevolkt is met Grieken en Joden, die elkander den voorrang betwisten. Als de stadhouder "Fiorus het een of ander besluit laat aanplakken, beginnende met: „Aan de Grieken en Joden van Caesarea," dan kunt ge er van verzekerd zijn dat het Joodsche gepeupel het afscheurt. Als hij zijn edict uitvaardigt: „Aan de Joden en Grieken", dan zullen de Grieken het naar beneden halen. De Grieksche H oogepriester van den tempel van Jupiter verlangt bij gala-gelegenheden aan de rechterhand van den stadhouder te zitten, maar als de Opperrabbijn van de Joden te Caesarea komt, eischt hij hetzelfde voorrecht. De Grieken wenschen hun taal bij de rechtspleging te zien gebruiken, zelfs met uitsluiting van ons statig Latijn. Kunt ge u zoo iets voorstellen? Ook de Joden zijn op hun eigen taal gesteld. Deze veete geeft herhaaldelijk aanleiding to.t opstanden en bloedstorten. Daarom heeft Nero, daartoe aangezocht door afgezanten der beide partijen, zijn oordeel uitgesproken en heeft hij mij, van uit Griekenland, tot drager van zijn bevelschrift gemaakt."
„En ten wiens gunste heeft de Keizer beslist?"-
„Dat is mij niet bekend. De boodschap is vervat in een verzegelden brief aan Florus, die den inhoud nog niet openbaar heeft gemaakt. Wat mij betreft, in plaats van zoo spoedig mogelijk naar Nero terug te keeren om hem te bewijzen hoe snel ik .zijn zaken ten uitvoer kan brengen, toef ik hier, als een dwaas, in de buurt van Caesarea."-
„Dan is er zeker een vrouw in het spel," lachte Crispus, „anders zou de gewoonlijk zoo verstandige Titus niet als een modegekje zijn uitgedost. Wat zou uw ernstige, republikeinsche vader er van zeggen, als bij wist, dat ge u hebt geparfumeerd?"
„Een vrouw in 't spel? Zeg liever een godin. Geen liefelijker gezicht heeft de oogen van een man ooit bekoord, sedert Helena de Grieksche schepen naar Troie lokte."
„Titus, de veranderlijke," spotte Crispus. „Verleden herfst hebt ge eeuwige trouw gezworen aan Lesbia, de hetaera; in den winter was Lycoris, de Grieksche danseres, de uitverkorene en wie beheerscht uw hart en verbeelding, nu wij in de lente zijn ?"
' „Lesbia en Lycoris!" herhaalde Titus, smalend, met een zucht van verachting aan 't adres dier nimfen. „Noem ze, wat ik u



4
bidden mag, niet in één adem met deze buitengewone Oostersche schoonheid. Als ik ooit ernstig was, dan is het nu. Ik zou haar morgen trouwen, indien zij er in toestemde; meer nog, om haar te winnen, zou ik zelfs den eeredienst mijner voorvaderen afzweren en haar God, den Jehova der" Joden, aanbidden."
„Ge moet wel zeer verliefd zijn. Uw schoone is dus een Jodin?"
„Ja, maar in rang verre boven een armen plebejer als ik ben,* zei Titus, met een zucht van wanhoop.
„Wat? Praat gij aldus? Gij, een quaestor (schatter van de belastingen), kapitein van een legioen en de boodschapper van Keizer Nero?'*
„En tevens de zoon van een man, die vroeger paardendokter was, vergeet dat niet."
„Ge werdt 'toch aan het Keizerlijk Hof opgevoed tegelijk met Britannicus, in dezelfde weelde en door dezelfde leermeesters als hij."
„En 't scheelde weinig of ik had denzelfden noodlottigen beker moeten ledigen," merkte Titus, bitter, op.
„De goden bewaarden u voor een edeler bestemming. Maar, zeg mij, wie is uw aangebedene?"
„Een schitterende Prinses en daarbij trotsch en fier. Zij heet Berenice en is de dochter van Agrippa, die een twintig jaar geleden Koning van Palestina was. Hij heeft haar zóóveel schatten nagelaten, dat zij de „gouden Berenice" wordt genoemd. Kent ge haar?" vroeg Titus, op een verwonderden blik van Crispus.
„Ik heb haar gezien."
„Dan weet ge hoe schoon ze is."
„Ja, mooi is ze ongetwijfeld," antwoordde Crispus, op een toon, als stemde hij het noode toe.
„Ge spreekt er zoo koel over. 't Is duidelijk, dat ik u niet als medeminnaar te vreezen zal hebben."
„Dat is zeker, o Titus. Als ik trouw, zal het met een reine maagd zijn. Heeft Berenice niet reeds een man gehad?"
„Toen ze nog een heel jong meisje was, is ze uitgehuweüjkt aan Polemo, Koning van Pontus, die zich twee jaar later van haar heeft laten scheiden."
„Polemo," herhaalde Crispus, verwonderd, „Polemo? Dat is een van mijn vaders vrienden. Waarom heeft hij zich van haar laten scheiden ?"
„Vraag dat aan anderen. Ik weet het niet. Hij was bejaard en ernstig; zij jong en vroolijk; ik zou denken, dat dit de reden was.'!'
„Hun scheiding," merkte Crispus op, „schijnt geen bitterheid te hebben achtergelaten, ten minste op een feest, door mijn vader aan al de Koningen in het Oosten gegeven, zat Prinses Berenice naast Polemo en schenen ze op zeer goeden voet met elkander te zijn. En wat mij opviel, was, dat zij telkens hun blikken op mij vestigden, hetgeen mij het vermoeden gaf, dat ik het onderwerp



5
van hun gesprek uitmaakte. Weet ge ook of er kinderen uit hun huwelijk waren?'*
„Eén meisje slechts, dat naar beweerd wordt, heel jong stierf.*-
„En gij zoudt dus in de gunst van die Herodiaansche Prinses willen komen? Loopt ge hier langs deze verlaten kust om geloften aan Venus af te leggen?" vroeg Crispus, hem wijzende op de Planeet, den naam van de godin der liefde dragende en die als een schitterend oog aan den donkerblauwen hemel fonkelde.
„Ik kwam bier in de hoop eenige woorden met haar te wisselen op haar terugweg naar Caesarea. Men heeft mij gezegd, dat ze een uur geleden dezen weg, in haar rijtuig, is opgegaan."
„Dan hebt ge gelijk met om te keeren, want ik kan u verzekeren, dat ik geen voertuig ben tegengekomen."
„Dan is zij zeker'een zijweg ingeslagen en is binnendoor gegaan,')' zei Titus, zijn blikken naar de landzijde wendende, alsof hij er over dacht de schoone Prinses tusschen de heuvelen te gaan zoeken.
Met een zocht gaf hij dit plan op en vervolgde zijn weg naast Crispus, wiens herhaalde vragen omtrent alles, wat er te zien was, duidelijk verried, dat hij de kusten van Palestina voor het eerst betrad.
„Hoe heet diat huis?" vroeg hij, naar een gebouw wijzende, dat hoog boven op een rots lag, van waar men het strand kon overzien.
„Ik heb gehoord, dat het B e t h-t a m a r heet.'1
„Dat beteekent „Het Huis der Palmen", merkte Crispus op en, toen Titus' verwonderden blik ziende, voegde bij er lachend bij: „O 1 ik ken Ide taal van die barbaren wel zoo wat, daar ik het in mijn jeugd geleerd heb van een Joodschen gevangene, een van mijn vaders lievelings-slaven. Zoolang hét bn zijn taal bleef, had mijn vader er niets tegen, maar toen hij ,mij tot zijn geloof trachtte te bekeeren, werd hij gegeeseld en uit mijn tegenwoordigheid gebannen."
„Kent ge Hebreeuwsch ?" zei Titus. „Dat hebt ge boven mij voor. Ik zou willen, dat ik het kon spreken; mogelijk zou dit Berenice gunstig voor mij stemmen. Zoo als het nu is, kan ik met Ovidius zeggen:
„Barbarus hic ego sum, quia non intelligor ulli.'* (Ik ben bier een vreemdeling omdat ik door niemand begrepen word.) Wat hij er nog bij had willen zeggen werd hem belet door een bevel op strengen toon gegeven: „Halt.'J
Instinctmatig hielden de twee vrienden stil; op een lager, vooruitstekend gedeelte der hooge rots, stond een rijzige figuur in een los opperkleed, scherp behjnd tegen den sterrenhemel uitkomende.
„Wie zijt ge, dat ge aldus tot twee Romeinen halt durft roepen?''vroeg Titus.
„De dienaar van een Koning", was het antwoord, in het Latijn gegeven, doch met een vreemd accent gesproken.
„Wie is uw meester?" informeerde Titus, achterdochtig.



»7
„Eenig gouden vaatwerk, maar wat ik boven alle aardsche dingen op" prijs stelde, een vaas van myrrhine, zóó kostbaar, dat ik nog schreien moet, als ik er aan denk."
„Denk er dan niet aan," zei Rufus. „Kies een aangenamer onderwerp voor uw gedachten, Prinses Berenice. Zij ziet er hedenavond bekoorlijker en jeugdiger uit dan ooit. Hoe oud zoudt ge denken, dat ze is?" vervolgde bij, zich tot Crispus wendende.
„Niet veel over de twintig," waagde deze.
Rufus lachte goedig.
„Kijk, 't is achttien jaar geleden, dat ze met Polemo trouwde. Ze is geen dag jonger den acht-en-dertig.'1 Crispus was zeer verbaasd dit te hooren.
„Er is hier menig jong meisje,v merkte hij op, „dat er ouder uitziet dan de Prinses."
„Berenice geeft zich ontzaglijk veel moeite om haar schoonheid te bewaren," vertelde Rufus. „Men zegt, dat ze, evenals Pop paea, eiken dag een bad van ezelinnemelk neemt, om haar huid zacht en lenig te houden."
„En men zegt eveneens", voegde Tertullus er bij, „dat haar hofmeester den inhoud van haar bad later weer aan rnelkslij ters verkoopt, daarom drink ik geen druppel melk, ten minste niet zoolang ik in Caesarea ben."
Florus gaf het sein voor den aanvang van het feest; op *t zelfde oogenblik, kwam er een schaar mooie Grieksche meisjes binnen met mandjes met bloemenkransen, want niemand zou er in die dagen aan gedacht hebben om onbekranst aan een feestmaal deel te nemen. Berenice koos een slinger viooltjes; Florus eveneens.
„De bloemen, door een Prinses gekozen, zijn ook de mijne,'1 fluisterde lüj.
Dit kleine voorval bleef niet onopgemerkt door Crispus.
„Florus is doodelijk verliefd op haar,1* merkte Rufus op, „en me is het eigenlijk niet?"
„Ik dacht dat Florus reeds een vrouw had,'* zei Crispus, verwonderd.
„Dat is in dezen lichtzinnigen tijd geen hinderpaal meer; er zijn mannen, die elk nieuw jaar een nieuwe vrouw nemen. Men zegt, dat Florus van plan is zich van Cleopatra te laten scheiden.'*
„Waar is Cleopatra op 't oogenblik?" vroeg Crispus.
„In Rome," antwoordde Tertullus, terwijl hij een guirlande van rozen opzette, „zij behartigt er de belangen van haar dierbaren echtgenoot. Hij maakt van haar afwezigheid gebruik om het hof aan Berenice te maken, die echter niets om hem geeft en geen kwaad tegen Cleopatra in den zin heeft. Men moet Berenice er niet te haastig om veroordeelen," vervolgde hij, ziende dat de wenkbrauwen vqn Crispus samentrokken. „Zij laat zich in haar gedrag ten opzichte Van Florus, geüjk ze het in alles doet, leiden door twee



i8
beweegredenen de liefde voor haar volk en de liefde voor haar . «gen geloof. Nu kan Florus, in de uitoefening van zm? nS
mlSTT"' W00^ V°lk veel kw^ad JdoeT en
hn kan hen als hij wil, tot een zekere grens in de vrfo uitoefening van hun eeredienst belemmeren. Maar - zoo redeneïït de schoone Berenice - hij zal noch * een noch -t^ider doe? zoolang hij tracht mijn gunst te verwerven, want 5k ben een [oodsché vrouw. Daarom zal ik hem, ter wille van de Joden me? hoon vleien En nu, na deze lange uitweiding," voegde Tertallus er bn? Sngss^8 ^ Ik * *" ^Preien^een «nnjner
sprak hij tot den stadhouder: J J
„Ik heb zelf, o Florus, veel werk gemaakt van het kweeken van lampreien maar ric moet eerlijk bekennen er niet in geslaagd te rSben." an"na * gfeVeD/ls deze' door u gSek?
Verschülende gasten maakten dezelfde opmerking fctTïïïï fm ^Chteum1t de ^Voegzaamheid van6 een man, die te honden 011 611 vaSÏ besl«ten is net voor zich
„Het js juist omdat ik weet, waaraan dat eigenaardig aroma te
Itt?' ^T*? RufU% »** ik dezen sch<«el heb geweigerd» „Bij den drietand van Neptunus", zei Tertullu», „ik wenJh te
ItLj" ^ ^ geh.eim zoudt verklappen, want ik houd ontzettend veel van lampreien."
want1Fl^„«bel^0ft het..^eheim te bewaren, zal ik het u zeggen, ■**ant Florus zou er mij niet voor danken. Als een zijner 4vem
SLT^', TaarT°0r WJ' de doodstraf verdient, J wordt de in Plaats van opgehangen, in den vischvijver geworpen om den lampreien tot voedsel' te dienen. Bij de eoden ik
opvangeS' Tl !l **" ^ï' ^ onSelo™gen bil van^rtulluï opvangende: „Lok den opzichter van den vischvnver naar een eenzame plaats, zet hem de punt van een dolk op de keelen Mi zal toegeven dat mgn woorden de zuivere waarheid bevatte?' * uaar de Romeinsche wetten den meester het recht toek-nden om over leven en dood van zijn slaven te beschikken, wekte" deze Crisis ^/^M'US;, W1?edheid geen bizondere verbazing ||
S? W %i Wat Tertullue betrof' b9 &*ë nog verder en zei, da nn net ook eens zou probeeren.
A^O****"1 *Slaaf -tocb Taoet sterven", redeneerde hij, „laat zijn dood (dan ten tamste een voordeel zijn voor zijn mééster In
ricTnu en^nT ^SLS* * f**™** Prins PhïïÏÏs, £ nefet^botn."6 ^ *"* aan de boutjes van Wdnc kind^>



25
terug gehouden door een gebaar van Florus, dus bewaarde de Heïdensche Priester, met een somberen bhk op Berenice, verder
^iS^S^u," fluisterde Rv^, getónde op het aooeven afgespeelde Sneel/„een staaltje van wat er altijd te Caesarea gebeurt alTjoderf en Heidenen elkander ontmoeten. Maar nu komt de
^n'die dagen was het de gewoonte om een drinkgelag aan te vangen meteen dronk op den regeerenden Keizer en daarom L^FloruT zijn beker op en keek in het ronde, ten einde «n gasten uit te noodigen zijn voorbeeld te volgen. Toen zei hij. „Vrienden, een plengoffer aan god Nerol
Vo^rNde0Heidenen onder het gezelschap was. dit geen heiligschennis wel voor de Joden, maar degenen, die op het banket aanwezig waren, behoorden tot de wereldwijze klasse, die den godsSSTLTde politiek opofferden, en daarom maakten^ de meesten van hen zelfs de Sadduceër Ananias en de Farizeer Josephus^ zich gereed om met Florus-een plengoffer te brengen aan den sléchtten man van dien tijd alsof hij een god was^
Ofschoon Crispus een heiden was, was er één punt in RomdnsdTen godsdienst, dat hit, met vele anderen, met kon goedkemeT namelijk de vergoding van den regeerenden Keizer, vooraf wa^r ^et een man lis Nero gold. En toch zou b* gevaarUk zlfn zich te onthouden van het brengen van het plengoffer daar dï gS zou staan met Majesteitsschennis, en van alle misdaden ^de SSl om zijn goddelijkheid te erkennen de zwaarste m de ooien va? den hansworst, die aan het hoofd van den staat
StMaar wat er ook gebeuren mocht, besloot Crispus toch om geen deel Te nemen aan het plengoffer en, terwij iedereen in het gSlscLo Sn beker in de hoogte hief, bleef de zijne onaangeroerd. IS Wgl z|rvoorbeeld,ëalsook enkele andere*^ waaronder het onbekSide meisje, in wier welsprekende oogen duidelijke afkeer
tecrisTusWen" degenen, die het met hem eens waren, werden uit eeneiig? pS verlost door de daad van Prinses Bexemce, Met een bleek gelaat en blijkbaar zeer opgewonden was zij opgedaan en met een stem, trillende van ingehouden ontroering, richtte # het woord tot het verbaasde gezelschap.
„In deze zelfde stad," begon ze, „regeerde, eens een Vorst die oo een zekeren dag een redevoering tot aan .volk hield en zn riepe^? „riet is de stem van een god en niet die van een mensch.v En^omdat hij hun woorden niet .laakte werd hijdoor de hand des Hemels getroffen en zakte hij in elkander. En die Koning, i zeide zij, «iet een snik, „die Koning was mijn vader."



26
Het te van Agnppa deh Oudere, was aan sommigen der gasten bekend; eemgen waren zelfs bif dit oordeel Gods* tegeuwSraJ geweest. De getroffen Koning had vóór zijn dood nog kZnen erkennen, dat het een straf van God was, en de herinnfring S
ntehtf^T5' geVOC^d M de indrukwekkende woorden" LTe plechtige houding van zijn bevallige dochter, verwekte een rilling onder de aanwezigen. u»
Dc^lim go.Frn^rhaa1t £ £*& SÜtti^ ^ »* «3 da^n^aan 'eS
keun^1Jïrf^^i^JIUU^ er een gemompel van goedkeunng onder de wehjezmden op en wlrd het Floras plotseling duidehjk dat hij| een groote fout had begaan; hoewd vóór alkf ~wfnd' l^f* Snnst van Berenice te verwerven had hij geen rekening gehouden met het feit, dat het plengoffer, in den vorm ikn}. voorgesteld, weerzinwekkend zou kunnen zijn voor de godsdienstige gevoelens der Joodsche Prinses
.ï"? H de gelegenheid waar om zich uit de moeilijkheid
£ze Sak De p^temmtU de woordea van Crispus toen aeze sprak. „De Pnnses heeft waar gesproken. Laat ons ol Florus, geen sterveling, zij hij nog zoo hoog geplaats de eer bewijzen, die enkel aan de onsterfeüjken toekomt" ' zuï^A^aT'u geüjk de Prinses wil," zei de stadhouder. „Wij zïfei Ï£«veranderen m woorden waarmede allen het 'eens JI ^au^a ToeTn'.znn beker in de hoogte heffende: , Op de gezondheid van Keizer Nero," waarop Infeenige druppdenP van SrbeeS a^Cn F?" °P den ^k-vlolr uits^^d?
wïïd gevolgï ^ dC gaStCn' ZO°Wel d°°r J0^ «* ^iet-joden, ^,"ST/ra?htig,eLbe^er' °' Florus," merkte Tertullus op aanotfï^^ci068^68^6^6' waarmede,de stadhoudeTheT'ple^offer had gebracht. „Ik ben er verrukt over. Zou ik dien ook van nabn mogen bekijken?"
he?verrrSM,b!ker was fn van die myrrhine vazen, uit het verre Oosten geïmporteerd, waarvan de half doorschijnende stof een even groot geheim was voor de oude Romeinen Js voor de hedendaagsche oudheidkundigen. „Ik verpand er mijn woord voor," fluisterde Tertullus tot Rufus
zulten'vinX? eenftZijde ^ dezenJ>eker een natuurhjke ader Sn ™£ ï-w a- ' eenigszins den vorm eener Grieksche lier heet"
.Florus die alüjd verheugd was, als men de bizonderewarde zijner schatten erkende, riep een zijner slavinnen kennïSJalsrM t?* dea..^a Tertullus. Een kunst-
ge dti draagï ^ °P ^ ^ d' I*



27
die hier en daar tinten van purper en wit .f.^^k Terverder tot één nuance samen te smelten, tWasT£ tullus had beweerd, een van de aderen naa veei
^Kd^ooit gedacht u weder te zien," ^P^Egft teruggevende. „Is liet al lang in uw »«»>'<
::sir,r^"^^^
Simon nog steeds in de gevangenis?
S^SSS&ÏTSSS1 ™* Crispus, ghnikchend, „wie ^WeTStïreen^vreemdehng in Judea, of ge zoudt die vraag niefdoen? Sw^rdde Rufus. ".Zwarte Simon was, nogg voor kort
^^iSoemde pas, "an Jeruzalem n^ £ncho l«dende De Joden mochten dien pas veilig doortrekken, de gewone werden gevangen genomen en in gi^ebnfs S^0^^111^ was den Romeinen betreft, wee hun, als ^V^t7^^av0Oljiesc



29
binnen het uur, zult ge zijn hoofd hier op een schotel zien binnen-
woorden, die verdienen in gouden letteren te worden opSSe&rZ^tê Crispus op, blijkbaar zeer tot ongenoegen van
^vendien," meende Rufus, het volk ^^J^SS^ „." Ar^A ic aU hii in het geheim- wordt terecnigesie.u. Simêat zuSen 5 wei doen/als ze fijn hoofd op het hek van het PXrilnusSS z£ r^openoaar gepleegd,;; zeide Tertullus, „laatJzijn ^sgedmg ook in volgenden dag?"
B!S. "tóOx-r behaagd^eft het ^"^ritT.. waai i,-t wft den Heer behaagd den sabbat belangrijker „
rnaken.' dan eiken anderen dag," zei Berenice, die nooit om «*=u
H? fronste de wenkbrauwen en aarzelde, doch met den zoon m den opptrmachien Legaat v**i Syrië, als f^^JgL^ keur, voelde hij dat hij wel verplicht zou zijn het billijke ver
ne^uw^ hebbSi/'^-hij. „Mprgenochtend zal Simon
^^SfSUSg^i gesprek .et^
Hii zal sDiit genoeg hebben over deze concessie! merkte ler
r?C^&iV aars i£tts&
% slaSn.''K SfwerkaUjk in s,aa« zijn, hem in t 8ah«m te laten ontvoeren." "ft bedÏÏ? fluisterde Tertullus, „dat het uitstellen van het rechts-



30
geding veroorzaakt wordt door het feit, dat deze Zeloot als hii voor de openbare rechtszitting verschijnt, wel eens iets zou kunnen zeggen, ten nadeele van Florus. Wat, zou ik wel gaarne wE goTSo«Scen^0m ***** lk' *» g-anglT
Rufus beloofde er voor te zullen zorgen «J?P ^-a °?genblik w®rden de ooren der gasten getroffen door een gduid als van een koord dat over katrollen liep !n hunlmkkeï wendende naar den kant van waar het kwam, zagen zij, da een gordijn voor een der wijde uitgangen der zaal werd weggetrokken waardoor een tooneel te zien kwam. BS n'
di-^L^™? bu verhei9?lte der aanwezigen geprikkeld werd door de meest uitverkoren wijnen, werden hun oogen vergast op een reeks schitterende levende bedden, aan de Griekse!? fXlS ontleend. Het laatste tableau stdde het „Oordeel van Pari? voor; met een kleine afwgMng van het oorspronkelijke verhaal was de pms, , voor de schoonste onder de godinnen bestemd, een gouden gordel, m plaats van een gouden appel. gouuen t, f*ris, blijkbaar niet tot om keuze tusschen de drie hchteliik verhulde godmnen kunnende komen, het de belooning afhanke ijk 2L
df dr^daHnSen-vDe Paf SeuIs' Welke nu achtefeenïolgeiS door fS.? >Ttdena mtgevoerd, waren hoogst bevallig, doch tevens zóó el°°?' datuhCt Z^e j°n«e meisie, dat naast Josephïs St telkens verlegen haar blikken afwendde ' Toen Venus de belooning uit de hand van Paris had ontvangen S££ ïïtenlaan611 * ™ * h« t0°^ *~ «S3K
ik^in^H-flJi ri6p Ze & "Paris **** ** vergist, want CJ^a d't gezelschap eene, die ved schoener is dan ik. Haar
S? te PSrT Tegrïtdö ~ « * * ^ S<^
Met deze woordjen maakte zij den gouden band los en wiero
%Z£S£LmJS aiid°1 " -* '"Ut ,~n te «-* ~
„Voor de schoonste", zdde bij, de letters lezende die in sa fyen. op den gouden band prijkten. „De vraag is nu,? v£ volgde hij, zich tot een troepje damles wendende, die naderbij waren gekomen om den prachtig bewerkten gordel te zien, „de vraS is, wie de schoonste is?* ^>
Maar, hoe schoon dke daime zich zelve ook mocht vinden, toch dTn w ^outo«edig genoeg om haar aanspraak op
dien titel te laten gelden. De noodzakelijkheid bleek om, indien de ceintuur aan iemand toegewezen moest worden, een arbiter te benoemen, die m deze hoogst Idesche zaak zou beslissen



31
De dames toonden haar instemming' met dit plan en waren, naar zij verzekerden, geheel bereid om haar bekoorlijkheden aan een beoordeeling te onderwerpen. . „. , _ , 'k
Een alleraardigste comedie", fluisterde Rufus Crispus in t oor. 'Vooraf door Florus zoo beschikt om de ijdelheid van Berenice 'te "streden. Zijn aanbidding voor haar is zóó algemeen bekend, dat wie er ook als scheidsrechter wordt uitgeroepen, hrj den moed; zal'missen om een ander dan de Prinses te kiezen, tenaj hrj een bizonder onafhankelijk karakter zou hebben." . , .
Een voorstel van Tertullus om den scheidsrechter door het lot te laten aanwijzen, werd met algemeene instemming begroet, legen zijn wil werd Crispus door Rufus genoodzaakt, eveneens zijn plaats onder de candidaten voor dit ambt in te nemen en, wat erger was, toen zijn beurt kwam om zijn hand te steken in de vaas ,met de loten, trok hij er het tablet uit, waarop het beshssende woord: T u d e x (rechter) stond.
Hij drukte zijn lippen vast op elkander om zijn ergernis te verbergen, daar het hem veel aangenamer was geweest, indien een ander de eer zou zijn te beurt gevallen.
Rufus kwam nu met een ander voorstel aan. Mn dunkt, het zou slechts billijk wezen," zeide hrj, „dat de dame, wier middel de gordel zal sieren, den scheidsrechter een kus ter belooning geeft." ju*ma
Dit werd lachend als een der voorwaarden van den wedstrijd aangenomen. , . „ . ..
En nu meldden zich, onder algemeene vroolnkheid, een twintigtal dames voor den wedstrijd. De overigen trokken zich terug en stelden zich tevreden met toe te zien, 't zij uit bescheidenheid of wel omdat ze aan de macht van haar eigen bekoorlijkheden twijfelden.
Onder degenen, die zich gaarne aan den strijd hadden onttrokken en zelfs liever het Paleis had verlaten, behoorde het jonge meisje dat zoozeer de aandacht van Crispus had getrokken.
„Laten wij weg gaan", fluisterde ze, met angstige stem, tot Josephus. „Dit is geen plaats voor mij.'*
Maar hij trachtte haar, met zachtheid, tot blijven over te halen, door haar te wijzen op de schoonheid en de groote waarde van den met edelgesteenten bezetten gordel, de gemakkelijke manier, waarop die te verkrijgen was len den trots en de vreugde, welke ze zou voelen indien zij als „de Koningin der Schoonhdd" zou worden gehuldigd.
„De gordel zal mij zeker niet te beurt .vallen/' zeide aj. „Kijk eens rond en zie hoeveel mooie vrouwen hier zijn.'1
„Geen enkele zoo mooi als gij, Vashti.'1 j
Zij schudde haar gouden lokken om wat aj ajn partijdigheid noemde. Eindelijk echter liet ze zijn wil over den hare zegevieren. De schoone mededingsters begaven zich naar de kampplaats een wnden halven cirkel aan het eene einde van de feestzaal. Onder haar



32
bevond zich Prinses Berenice en ook het Syrische meisje, Asenath de gunstelinge van Ananias.
Terwijl Vashti vooruit trad om zich bij de anderen te voegen, scheen haar onschuldige en liefelijke verschijning het verdorven dansmeisje reden tot aanstoot te geven. Om haar lippen speelde een lachje van minachting en, er op bedacht om haar mededingster van haar sluier van zedigheid te berooven, kwam zij met een kwaadaardig en brutaal voorstel voor den dag.
„Hoe zal men kannen zeggen," riep ze uit, „wie de mooiste is zoolang vrij gekleed zijn? Zóó worden onze grootste aantrekkekjkheden misschien bedekt. Laat het een voorwaarde zijn, o! Florus, dat wij ons in dezen wedstrijd ongekleed vertoonen ?"
Terwijl ze aldus sprak legde zij haar beide handen op de sluiting van haar kleed, zich bereid toonende die, bij de minste aanmoediging, los te maken.
In die dagen was dit aanbod van Asenath niet zoo heel vreemd als het in onzen tijd zou zijn, daar in den tempel van Flora te Rome de danseressen zich geheel in haar natuurstaat vertoonden, terwijl ook aan de Etruskische banketten de dames ongekleed verschenen. Toch gingen er, onder de mededingsters, algemeen kreten van verontwaardiging op, maar de jonge toonaangevers uit het gezelschap en zelfs de ouderen, zoowel van de Joden, als van de Heidenen, juichten het voorstel van Asenath toe. Geen enkele onder de aanwezige mannen verhief er zijn stem tegen. Florus grinnikte openlijk. De oude zondaar, Ananias, keek naar Berenice en znn oogen schitterden vol begeerte om de schoone Herodiaansche Prinses ongekleed te zien. De Prinses stond statig en roerloos als een beeld en gaf goed- noch afkeuring te kennen. Vashli integendeel drukte m haar houding en blikken, een hevigen afschuw uit, haar wangen waren marmerbleek.
De boozen scheppen er een treurig vermaak in om de kuischheid van fijngèvoeligen te kwetsen en Vashti's ontroering was een bron van verachtelijke vreugde voor het dansmeisje, terwijl een groep jonge losbollen zich om haar schaarde en met heimelijk verlangen uitzagen naar een teeken van Florus, dat hen zou toestaan haar, haars ondanks, bij het uitkleeden behulpzaam te zijn.
„Wat zegt de uitmuntende Florus er van?" vroeg Asenath.
„Het voorstel hjkt mij billijk, want zooals ge terecht hebt opgemerkt zou 't kunnenvzijn, dat de kleeding de een of andere bekoorlijkheid aan het oog onttrok. Maar,*1 voegde hij er bij, overtuigd dat Crispus het plan niet goedkeurde, „de beslissing is niet aan mij, maar aan den scheidsrechter.'*
„En deze", antwoordde Crispus, „beslist dat de dames gekleed zullen blijven. Dit is een wedstrijd van schoonheid en er is geen schoonheid zonder zedigheid."
„01 brave en heilige jongeling, ge zijt beter voor den Hemel



33
dan voor de aarde' geschikt," riep Asenath, met een spotlachje uit, doch begrijpende dat haar kans op het winnen van den gordel BDhveïkëken was, trad zij uit de rijen der mededingsters en nam haar plaats weer in bij Ananias, die alles behalve tevreden scheen ,over het besluit, door Crispus genomen. Hij, de priester van een godsdienst, welke aanspraak maakte op grootere reinheid dan alle Heidensche secten, had een zedelijke terechtwijzing ontvangen van een heiden, een pijnlijke ervaring, vooral daar hij bij zich .zelf moest erkennen, dat die verdiend was.
Volgens Jde aanwijzingen van Florus, namen de mededingende schoenen plaats op de lage marmeren banken, welke langs de muren van den boogvormigen achterwand stonden, en terwijl ze zich zoo gegroepeerd hadden, boden zij zulk een schitterende verzameling schoonheden aan, dat de taak van den scheidsrechter in waarheid moeilijk was.
En, als om den toestand nog te verergeren, ontving Crispus op dat oogenblik, een tijding, die hem hevig deed ontstellen.
Plotseling voelde hij een hand op zijn schouder en zich omkeerende, zag hij, tot zijn niet geringe verbazing, Polemo naast zich staan. Als de Pontische 'Koning aan het feestmaal had deelgenomen, had Crispus hem zeker, door 't een of andere toeval, niet gezien, ook nu wist hij volstrekt niet, waar hij vandaan was1 gekomen.
.Athenaïs is bij de mededingsters", fluisterde de Koning, doch vóór Crispus hem iets kon vragen, was Polemo verdwenen onder1 de omstanders, die naderbij waren gekomen om de beslechting van den wedstrijd te zien; hij had zich even geheimzinnig verwijderd als hij verschenen was, Crispus in de grootste verwondering achterlatende.
Zijn vrouw bij de mededingsters 1
De strikte rechtvaardigheid zou eischen, dat de prijs aan de schoonste zoude worden toegewezen, maar niettegenstaande dat, zou het een galante hulde zijn om zijn vrouw de eer te bewijzen, het zou haar zeker behagen en zij was nu de icenige vrouw in de wereld, aan wie hij behagen mocht.
Maar hoe haar te herkennen?
Wat zijn verlegenheid verhoogde was het feit, dat de uitgekozen schoone, bij het ontvangen van den gordel, een kus zou moeten geven aan den rechter, die haar boven allen had onderscheiden. Gekust te worden, $n de tegenwoordigheid zijner vrouw, door een dame, flfe door' hem als de schoonste van allen zou zijn aangewezen! Indien, door een gelukkig toeval, de dame, waarop zijn keus zou vallen, Athenaïs zou zqn, dan zou 't goed jfltkomen, maar wat zouden haar gevoelens in het tegenovergestelde geval zijn? Geen wonder dat Crispus voor zijn taak als scheidsrechter terugdeinsde en een oogenblik dacht zich terug te trekken en zich door een ander te laten vervangen.



34
De deelneemsters aan den wedstrijjd waren nu gereed voor zijn oordeel.
Daar het haar toegestaan was een houding naar eigen goedvinden aan te nemen, hadden de meesten zich geposeerd als voor een' beeldhouwer. Eenigen stonden of zaten, maar de meesten haddén zich half liggend uitgestrekt, omdat de bevalligheid harer gestalte dan het voordeeligst uitkwam. Het bijvoegen van ornamenten was veroorloofd; zoo had een dame een lier ter hand genomen om de M uze Polyhymnia voor te stellen; een tweede omvatte een gouden vaas, zooals de Danaïden deden, een derde hield een zilveren lamp in de hoogte, ten einde de fraaie ronding harer armen te laten zien, terwijl een vierde een gedeelte van haar sneeuwwit voetje en enkel het zien, door te doen alsof ze haar sandaal vastbond. En zoo vormde ieder op zichzelf een levend beeld, dat het oog van eiken kunstenaar zou hebben bekoord.
In 't midden van den halven kring zat Berenice, die elk hulpmiddel had versmaad en gewoon rechtop zat, alleen op haar schoonheid vertrouwende, naast haar zat de verlegen Vashti; ze had die plaats ingenomen, omdat het de eenige was, die nog onbezet wals.
Den gordel in de hand houdende, ging Crispus langzaam den halven cirkel langs, de eene fraaie gestalte "na de andere voorbijgaande en ze allen met een critischen blik beschouwende.
Het gedrag der dames, gedurende dit strenge onderzoek, leverde een groote verscheidenheid van contrasten. Eenigen bloosden, gelijk Vashti\deed; anderen zaten, evenals Berenice, met kalme waardigheid, als ging de zaak buiten haar om; enkelen zochten jn de gunst bij flen scheidsrechter te komen door een liefkoozenden blik, anderen door een betooverenden glimlach, terwijl er een paar zich niet van lachen konden onthouden.
Nadat hij zorgvuldig de ronde had gedaan, was Crispus nog onbeshst en zelfs teleurgesteld. Indien Athenaïs zich werkelijk onder deze dames bevond, dan was ze klaarblijkelijk vast besloten om haar geheim te bewaren, daar ze hem geen enkel teeken, had gegeven, waardoor hij haar had kunnen herkennen. Onder de talrijke, schitterende ringen, door de schaar mooie vrouwen gedragen, was er geen enkele, waarin hij het kleinood kon terugvinden, dat hij vier-en-twintig uur geleden aan den vinger zijner bruid had gestoken om hun verbond te bezegelen, namelijk een ring met een robijn, zóó gegraveerd, dat er een brandende tempel uit op te rnaken viel.
Daar zijn bruid haar identiteit verkoos te verbergen, bleef er voor hem niets anders over dan den geest van strikte onpartijdigheid te bewaren en den gordel tie geven aan degene, twier schoonheid die, volgens zijn meening, toekwam. En dat was een moeilijke zaak, want allen muntten ze door bizondere bevalligheid uit.



35
Zelfs de kiesche scheidsrechter Petronius, met wiens vriendschap P'lorus gebluft had, zou, indien hij tegenwoordig ware geweest, de beslissing moeilijk hebben gevonden.
Crispus ging de rij nog eens langs onder de ademlooze «stilte der belanghebbenden.
„Hij heeft ons nu alles goed opgenomen," was de algemeene gedachte, „nu gaat hij zijn keuze doen."
Halverwege hield hij op, aarzelde en bleef toen roerloos voor Prinses Berenice en de jonge Vashti staan. Zijn blikken, van «de eene naar de andere gaande, toonden dat één van beiden door hem verkozen zou worden, én ©en lichte zucht van jaloerschheid rees uit achttien teleurgestelde harten.
Gedurende enkele oogenblikken stond Crispus in beraad. Ze waren beiden even schoon, ten [minste ongeveer. Prinses Berenice, met haar ravenzwart haar, haar fraai beschaduwde oogen en vorstelijke houding scheen de verpersoonlijking van een donkeren, doch ster-verlichten nacht; Vashti met haar zachte, blauwe oogen, haar lokken als gouden zonnestralen en liefelijk voorkomen was als de heerhjke dageraad, die zich zachtkens aan de Oostelijke kimme vertoont.
„Als er maar twee prijzen waren," mompelde de ongelukkige Crispus.
„Waarom aarzelt hij?" bromde Florus. „Het is toch duidelijk genoeg, dat Berenice de mooiste is."-
De gordel had hem dertig duizend sestercien gekost en hij wilde niet, dat die gegeven werd aan iemand, voor wie hij niet bestemd was.
Berenice beantwoordde het onderzoek van haar arbiter met een trotschen bük, een vertrouwen verradende, dat Crispus, die van bescheidenheid in een ,vruw hield, niet aangenaam was; daarentegen had Vashti hét slechts eens gewaagd om haar oogen naar hem op te heffen met een zachte, verlegen en verwonderde uitdrukking, die hem een zeldzame ontroering had gegeven.
Die blik besliste den strijdt
„Jonkvrouwe,'* zeide hij, „hoe is uw naam?"
„Vashti, dochter van Hyrcanus,'1 was het antwoord, met een zachte, nauw hoorbare stem gegeven.
„Welnu, Vashti, dochter van Hyrcanus, als de schoonste van allen hier aanwezig, bied ik u dezen gordel aan.<!
Vashti was ook slechts een vrouw; het was een heerlijke zegepraal voor haar! Plotseling verscheen er in haar oogen een glans van genoegen, die echter terstond werd opgevolgd door een angstblik, terwijl ze naar de vernederde Prinses keek, wier schoonheid, sedert lang als de grootste van Judea bekend, nu openlijk naar den tweeden rang wérd verwezen.
Half tevreden, half verschrikt, bijna niet wetende wat zij deed,



36
stond Vashti op, welk© beweiging Crispus gelegenheid gaf haar, middel met den gordel te omvatten en den gesp dicht te maken.
Het toewijzen van den prijs aain een Joodsche vrouw, iveroorzaakte ontevredenheid bij eenigen der Heidenen; eenigen van de Joden namen het kwalijk, dat de Herodiaansche Prinses voorbijgegaan werd, ten gunste van 'een onbekend meisje. In beid© partijen echter was de meerderheid edelmoediger in hun gevoelens: mógelijk vonden ze ook, dat Berenice t© lang reeds, door haar schoonheid, over alle andere vrouwen had geregeerd. Hoe dan ook, ze gaven hun goedkeuring te kennen door te roepen: „Al heil voor Vashti, de Koningin der Schoonheid!"'
„En heeft de arbiter geen recht op zijn belooning?'' vroeg Crispus. Vashti week achteruit met een gloeienden blos, die haar schoonheid nog verhoogde.
„Neen, waarlijk, ge moogt mij die met weigeren."
Hij was zóó geheel onder de bekoring van haar liefelijkheid, dat hij voor 't oogenblik vergat, dat zijn onbekende bruid hem kon bespieden. Vashti's beide handen in de zijne nemende, trok hij haar zachtkens naar zich toe en drukte, gedurende één seconde, haar warme, rood© lippen op de zijne, een daad, die door het gezelschap met vernieuwde toejuichingen werd begroet.
Dat was alles nu wel heel mooi, maar wat zou Polemo er van denken ?
Zich plotseling het bestaan van dien vorst herinnerende, keek Crispus in het rond om hem t© zoeken dn weldra zag hij hem in de verte staan, het tooneel op een 'afstand aanschouwende met een raadselachtige uitdrukking op zijn gezicht, die niets van zijn innerlijke gedachten verried. Crispus maakte een paar passen in zijn richting, maar de Koning, als wenschende hem te. ontloopen, verdween opnieuw tusschen de menigte en werd dien avond niet meer op het feest gezien.
Een oogenblik later wendde Rufus zich met een vraag tot Crispus.
„Hebt ge den blik van Berenice opgemerkt, toen gij den prijs der schoonheid aan Vashti toekendet ?"
„Neen, hoe zag ze er uit?" vroeg Crispus verstrooid.
„Ze zag er jujt, ze zag er uit," antwoordde i.Rufus, nadenkend, alsof hij in zijn brein naar de een of andere vergelijking zocht om zijn gedachten uit te drukken, „zij zag er uit als het beeld der wanhoop. Zij zag er uit, ge moet er niet (om lachen... maar in waarheid zij zag .er uit als een vrouw, die haar man Hef heeft, er uit zou zien als ze hem onder de ibetoovering eener andere vrouw zag."
Crispus verschrok, keek Rufus met een zonderlinge uitdrukking aan en verwijderde zich toen.
„Wat kan ik gezegd hebben om hem te beleedigen?" mompelde de verbaasde Rufus.



37
HOOFDSTUK IV. De droom van Crispus.
Verlokt door de schoonheid van den sterrennacht, zoowel als door het verlangen om alleen met zijn gedachten te zijn, verliet Crispus de feestzaal en zocht de uitgestrekte tuinen van het Praetorium op, die .met hun rijk gekleurde bloemperken en geschoren grasvelden, hun marmeren fonteinen en beschaduwde lanen, weinig of niets verschilden ,van den aanleg van hedendaagsche lusthoven. Er is niets nieuws onder de zon. Zelfs de gewoonte om sommige struiken naar een zeker model te snoeien was niet onbekend bij de ouden, en de boschjes van deze tuinen vertoonden, op verschillende punten, een groote verscheidenheid van bevallige of lachwekkende figuren.
Terwijl Crispus, in gepeins verzonken, door een rustige laan liep, werd zijn oog in de verte getroffen door een .eenzame vrouwenfiguur staande bij een marmeren bank, 'die helder wit afstak tegen een achtergrond van donkere jCypressen. Haar gelaat was van hem afgekeerd, maar de gestalte kwam hem bekend voor, de grootte en de slankheid deden hem aan Berenice denken en .naarmate hij dichterbij kwam, ,werd hij er zekerder van. Bij het geluid zijner voetstappen keerde ,de gestalte zich om en vaag, onder de schaduw der cypressenbladeren, 7ag hij net gezicht van Berenice, Berenice, maar met gouden lokken I Verrast bleef bij staan en in een oogenblik verdween de gelijkenis, welke hij gezien had of gemeend had te zien en bleef.... Vashti over 1 Hij keek nog eens, maar de gelijkenis was verdwenen. Het was enkel het spel zijner verbeelding, bijgestaan door het onzekere licht. Vashti groette hem met een .verlegen glimlach en een blos, veroorzaakt door de herinnering aan den kus, welken hij haar had gegeven.
Het bleek dat zij de terugkomst van Josephus afwachtte, die haar voor een oogenblik alleen had gelaten, terwijl hij weg was gegaan om even .een paar woorden met Ananias te spreken, dien hij op een afstand gewaar was geworden.
Crispus keek rond, maar zag Ananias noch Josephus, en in werkelijkheid was er niemand te zien als het beeldschoone meisje naast hem.
„Ik zal de plaats van uw voogd innemen, tot hij terugkomt,'' zei hij ghnüachend, terwijl hij op de> bank ging zitten en Vashti uitnoodigde hetzelfde te doen.
Het was een schitterende nacht met niets om de [Stilte te verstoren dan de verre klanken der muziek en de feestvreugde in het Paleis.
Daar de marmeren bank, waarop zij gezeten waren, op een kleine verhevenheid stond, hadden zij het volle gezicht op de zee, een



38
purperen vlakte, waarin het licht van duizenden sterren, door tallooze gouden puntjes ,werd weerkaatst.
Aan hun linkerhand, als een zilveren"iliint irï het donkere water geworpen, was dje golfbreker van Caesarea, aan het einde waarvan de D r u s i o n, met een licht in den top, als gids dienende voor de schepen in ,de haven.
De oogen van Crispus waren echter niet op den vuurtoren, maar op Vashti gevestigd. , Hij was verlangend iets van haar eigen geschiedenis te weten en deze gelegenheid was er uitnemend voor geschikt. De moeilijkheid wais maar hoe er over te beginnen. De patriciër uit Rome, die in zijn tijd onbevangen met Prinsessen en Koninginnen, zelfs met Keizerin Poppaea, had omgegaan, was nu werkelijk verlegen in het bijzijn^an dit Hebreeuwsche meisje van zeventien jaar. Er was iets in haar, een geest van onschuld en reinheid, die haar onderscheidde van al de andere vrouwen in die dagen.
Toen hij eens over het lastige begin heen was, vond hij het gemakkelijk genoeg het gesprek gaande te houden en het duurde niet lang, vóór hij verscheiden bizonderheden omtrent haar afkomst en haar verleden had vernomen.
Haar moeder, Miriam genaamd, was een weduwe naar 't scheen, en had, behalve haar nog maar één heel jong kind. Haar vader Hyrcanus, was een vermogend rabbi van eenig aanzien geweest. Klaarblijkelijk had Tertullus oing'eüjTk, dacht Crispus, toen hij meende, dat zij van Grieksche afkomst was..
Hyrcanus had het vorige jaar, bij zijn dood, zijn gezin én zijn goederen opgedragen aan de zorg van zijn vriend Josephus, die daardoor de plaats van voogd bij Vashti vervulde. Zij en haar moeder waren slechts, voor korten tijd, te Caesarea; zij woonden te Jeruzalem, in de straat van Millo.
Miriam, een streng orthodoxe Jodin, was er in 't eerst tegen geweest, dat haar dochter naar eéh. Heïdensch feest zou gaan, maar was geëindigd 'met toe te geven aan de .wenschen van Josephus.
Dit alles vertelde zij Crispus, niet in haar eigen taal, het SyrischChaldeeuwsch, maar in het Grieksch en de jonge man wist niet wat liefelijker was, de zachte klank harer stem of" de gratie en zuiverheid, waarmede zij de welluidende taal der Hellenen sprak.
„Ik heb Grieksch van mijn vader geleerd," vertelde ze, ,toen Crispus er haar naar vroeg: „Hij heeft er mij van mijn kindsheid af aan gewend.'*
Crispus was verwonderd van een Jood te hooren, met zulke liberale grondbeginselen.
„Volgens mijn vriend Rufus, hebben uw rabbi's gezegd: „Hij, die zijn zoon Grieksch leert kan even goed zwijnen fokken.'8
„Eenige rabbi's hebben dat gezegd. Maar mijn vader hoorde



39
tot de school van GapniaiheJ., die ons geleerd heeft alles wat goedi is bij de niet-Joden van hen over te nemen. De Grieksche taal is goed en Josephus en ik genieten van haar schatten.** „Op welke manier?"
In plaats van een direct antwoord te geven, deed [Vashti een oogenschijnlijk oneerbiedige vraag.
„Hoe oud denkt ge wel, dat onze natie is?"
Daar de Hebreeuwsche geschiedenis niet onder de leervakken der Romeinsche jeugd was opgenomen, zag Crispus zich verplicht zijn onkunde te bekennen.
„Wel dan, hoe oud is Rome?"
„Meer dan achthonderd jaar," antwoordde hij, met zelfbewusten trots.
„Hetgeen bewijst dat uw volk slechts vah gisteren is, vergeleken bij het onze. Wij, Joden, waren reeds een natie, duizend jaren vóór Romulus zijn staat stichtte."
Crispus, ijverzuchtig op de oudheid van zijn volk, was geneigd Vashti's verklaring in twijfel te trekken.
„Wel, ge zijt even sceptisch als Apiort. Hebt ge wel eens van Apion gehoord ?"
„Neen", lachte Crispus. „Wie was hij?**—
„Een taalgeleerde van Alexandrië en de schrijver van een werk dat moet aanduiden dat wij', Joden, nog een heel [jong volk zijn in de wereldgeschiedenis, een lasterpraatje, dat ïulk een geest van verzet in Josephus heeft wakker geroepen, dat hij1 bezig is een antwoord er op te schrijven, waarvan de titel zal zijn: „Tegen A p i o n."
„En helpt gij hem bij dit werk? Kom, ontken het maar niet.'>! Vashti lachte, ten teeken van toestemming. „Ik ben zijn secretaresse," vertelde ze.
Een Hebreeuwsch meisje van zeventien jaar vertrouwd met de Grieksche letteren, «was iefs nieuws voor Crispus. Verlangend om te weten of haar geleerdheid iets meer dan oppervlakkig was, waagde hij het haar, met haar toestemming, aan een soort van examen te onderwerpen, waarin hij zijn' gjeheugien te hulp riep voor hetgeen hij geleerd had, gedurende een twee-jarigen cursus in Athene, maar hij gaf het spoedig op, toen hij merkte dat haar kennis veel uitgebreider was dan de zijne.
„Gij hebt mij ondervraagd," zei ze toen hij klaar was, met een lieven, maar ernstigen ghlmlach. „Nu eisch ik datzelfde recht."
„Zeker om mijn onwetendheid aan den dag te brengen," schertste Crispus. ,,'t Is goed, ik zal mij aan een nauwkeurig onderzoek onderwerpen. Maar wees niet te streng voor mij."
Aldus gewaarschuwd, begon Vashti: „Waarom beweert de Grieksche dichter Bianor, met een toespeling op de fabel van Arion, die in de zee werd geworpen door de matrozen en gered



40
door de dolfijnen, dat dit dient om ons te leeren, dat: „de dood door den mensch gekomen is, maar de redding door de visschen?"
Crispus vond dit een hoogst zonderlinge vraag. Hij had enkel gehoord van Bianor als een dichter, die in de dagen van Ciaudius leefde, maar dat was ook alles, wat hij' van hem af wist. En wat den zin door Vashti aangehaald, betrof, die had in het geheel geen beteekenis voor hem. De woorden, hoe waar ook in de fabel van Arion, waren niet van toepassing op de menschheid in 't algemeen.
Een schaduw van treurigheid gleed over Vashti's trekken; het duurde slechts één oogenblik, toch ontging het niet aan den scherpen blik van Crispus.
„Ik dacht, dat ge het misschien zoudt hebben begrepen", zeide zij. „Het verhaal, dat ge dezen avond op het feest hebt gedaan, dat van den grooten Pan, deed mij hopen, dat... dat... och I het komt er niet op aan. Ik zie, dat ik mij eergist heb,'*- voegde zij er, met een zucht, bij.
Verdrietig omdat hij haar de uitlegging niet kon geven van een onduidelifken regel van een Griekschen dichter! Wat een zonderling meisje was ze toch! En het vreemde van het geval was, dat zij weigerde hem in te lichten; hij kon dus niet anders dan tot de overtuiging komen, dat Vashti het een of ander geheim in haar leven had, waarvan de woorden van den dichter den sleutel gaven.
Het gesprek werd voortgezet en weldra hadden ze het weer over de oudheid der Joden. Er waren Joden, zoo vertelde Vashti, tzooals Josephus, die hun voorouders gedurende twee duizend jaren konden nagaan.
Crispus zelf was heel t rotsen op zijn oude afkomst, maar wat was die oudheid vergeleken bij zoovele jaren?
„Maar kunt ge zulk een langen stamboom bewijzen?'1 „Mijn vader Hyrcanus wel.*
Crispus vond dit een eenigszins zonderling antwoord. „Maar indien hij het kon, zoudt gij het evenzeer kunnen, ge zijt toch/ zijn dochter ?"
„Een stamboom is alleen van waarde, wanneer die op de publieke perkament-rollen is ingeschreven. Mijn naam staat er niet op vermeld.'*
„Hoe kan dat?'1
„Ja, dat weet ik niet, maar het is zoo. Ik heb het pas een paar dagen geleden ontdekt. Ik was in het Archeion (archief) het H uis van de Rollen —— zooals wijl het noemen — met den bewaarder, Johanan ben Zacchai, die altijd een vaderlijke genegenheid voor mij heeft gehad. Door nieuwsgierigheid gedreven, vroeg ik nrijh eigen naam te mogen zien in de publieke lijsten der genealogie.
„Zeker, om u genoegen te doen, mijn dochter,'' zei hij. Dus haalde hij de nollen van papyrus en perkament voor den dag en na lang zoeken vond hij de namen van mijn vader Hyrcanus



44
„Na de balustrade voorbij te zijn gegaan, heeft men de keuze tusschen vier hekken, elk met een statige trap van vijftien treden. Van deze hekken zijn er drie naar het Westen gekeerd, het vierde staat veel verder in het Oosten van het gebouw. Elk hek bestaat uit twee openslaande deuren, ingelegd met goud en zilver, met massieve torens aan weerskanten.''
Hij hield een oogenblik op en vervolgde toen: „Ik heb dat visioen aan mijn vader verteld, die er even verwonderd over was als gij, Prinses. Wat ge gezien hebt,', zeide hij, „is de Ternpel te Jeruzalem. Kunt gij u nu begrijpen, waarom ik diejn van nabij wil aanschouwen ?"
„En wist ge niets van het inwendige van onzen tempel, tot ge dien in uw droom zaagt?" vroeg Berenice.
„Volstrekt niets, ik geef u mijn woord van eer. Ik wist natuurlijk, dat Jeruzalem een beroemden tempel bezat, die door alle vrome joden van de geheele wereld bezocht werd, maar verder strekte zich mijn kennis niet uit. Geen enkele bizonderheid van den bouwstijl was mij bekend."
Berenice scheen verbaasd, zelfs onaangenaam aangedaan.
„Vreemd! Hoe kan die droom ontstaan zijn?" mompelde zij.
„Gij twijfelt toch niet aan mijn visioen?"
„Hoe zou ik dat kunnen, als gij mij verzekert, dat het waar is?*1* „Ge stemt toe, dat mijn beschrijving juist is ?" „Dat kan niet betwijfeld worden."
„Wel, dan, daar het buiten de macht staat van den menschelijken geest, 'tzij slapend of wakend, om zulke kennis, als ik er door verworven héb, te verkrijgen, zou het u beleedigen, als ik beweerde, dat het visioen mij door de onsterfelijke goden werd voorgehouden."
„De goden,'1, herhaalde de Prinses, op een toon van verachting.
„De goden! De goden der Heidenen bestaan niet. Er is slechts één levende en waarachtige God!"
,,'t Zij zoo," hernam Crispus, die klaarblijkelijk meer aanmerkingen op zijn godsdienst kon velen dan Berenice op den haren. „Laten wij dan aannemen, dat uw eigen godheid mij dat visioen heeft laten zien.'1
„Maar dat is onmogelijk. Zou Hij, die ons geleerd heeft Hem eeuwig te aanbidden, u bevolen hebben den eenigen Tempel te vernietigen, waarin Hij vereerd wordt?"
„Het zou kunnen zijn," merkte Vashti op, „dat Hij zijn godsdienst geestelijker wilde maken. Een zuivere godsdienst heeft noch tempel, noch altaar noodig."
„Die zoo spreekt is geen waardige dochter Abrahams," viel Berenice in.
„Vergeef mij, Prinses, maar juist omdat ik een dochter van Abraham ben, zeg ik dit, want welken tempel had Abraham?"



48
gewekt in de hartan van uw landgenoot en. Ik ben Simon, zoon van Gioza, uit den stam van Benjamin." „Uw geboorteplaats ?"
„Gerasa, aan de overzijde van den Jordaan."„Uw beroep?" „Romeinen te verslaan."
„Bedenkt u goedl Wilt ge dat de klerk dit antwoord op zal schrijven ?"
„Laat het hem twee- of zelfs driemaal, in zijn allergrootste letters, opschrijven.'
„Ge geeft dus toe, dat ge tot de secte behoort, als de Zeloten bekend ?"
„Vervloekt zijn uw Heidensche uitdrukkingen, ik hoor tot de secte van de Kenaïm."
„Zeloten of Kenaïm, dat komt op hetzelfde neer. Wat zijn hun voorschriften ?"
„De volgende: „noem niemand Koning behalve God, betaal geen schatting behalve voor den tempel, dood eiken Romein, die macht wil uitoefenen over het heilige zaad."
„Noem niemand Koning behalve God? Erkent gij dan de macht van Caesar niet ?"
„Caesar", het was onmogelijk de verachting te beschrijven, waarmede hij dien naam uitsprak. „Caesar, ik spuw bij 't hooren van dien naam."
Terwijl hij het zeide voerde hij zijn bedreiging uit en spuwde hij bp het mozaïek. Dit loochenen van de Keizerlijke 'macht werd door de onderdanige Grieksch-Syriibhe menigte met een gemompel van afschuw beantwoord.
„Majesteitsschennis," riepen ze, „werpt hem over het hek heen."
„Eiken Romein te vermoorden," vervolgde Tertullus. „Dus zoudt ge zelfs Florus vermoorden, indien het u mogelijk was?"
Deze veronderstelling deed den Zeloot van kwaadaardige vreugde grinniken.
„Maak mijn handen los, geef me een dolk, plaats mij op drie passen van hem en ge zult het zien."5
„Het Hof zal den wil voor de daad nemen,"- merkte Tertullus droog op. „Schenk uw aandacht aan het vonnis. Ge wordt beschuldigd van het hoofd te zijn van een bende Zeloten, of, als ge liever wilt, Kenaïm. In de heuvelen bij den Pas van Adummim gelegerd, was het uw gewoonte, zoodra er een Romein voorbij trok, uit uw schuilplaats te komen en hem te berooven en op te hangen."
„Wat wonder, een advocaat spreekt de waarheid," zei Simon smalend.
„Hoeveel Romeinen zijn er door u vermoord?"
„Vraag dat aan de gieren. Ik houd geen register van de dooden.



51
Florus, biedt ge mij den losprijs van mijn leven aan, opdat ik zwijgen zal. Ik aanvaard folteringen, brandmerken, den dood zelfs xmeJ. ««"usf. als ik er u door uit uw macht zou kunnen ontzetten " bimon was zóó opgewonden, dat hij niet tot bedaren was te brengen en Florus, het gelaat ziende van Tertullus, waarop een spotlachje zweefde begreep plotseling de beweegredenen, van den aovocaat om op de openbare terechtzitting van den Zeloot aan te dringen. Hij had het gedaan om hem, FlofusMen val fe brengt Wa! «mï0SellJk den gevangene een prop in den mond tè
zou hem verdacht maken. Hij', als rechter; moest stil zitten en naar de beschuldiging luisteren, waaraan zelfs, al was die onwaar negen van de tien met graagte zouden gelooven, zoo onpopulair" Rnm« J bll^f J0,k' "T™** & regeerde. En als het herhaal Rome zou bereiken en dat zou het zeker, dan zou dat niet alleen beteekenen het verhes van zijn stadhouderschap, zooals Simon had gezegd, maar zelfs het verlies van zijn leven
„De schandelijke onbeschaamdheid van dien schurk I* riéD hii vol verontwaardiging, uit. „Wetende, dat hij zijn vonnis niet kan ontkomen, tracht hij de voltrekking er van uit te sS dcSr het karakter zijner rechters te bezoedelen. Lictoren, haalt den geesel *
„En als ge dien gebracht hebt, kastijdt er dan de schouders mee van den roover Florus," riep Simon scnouoers
„Nu net ge zelf," zei Florus, zich tot de gezworenen wendende „wat een onverbeterlijke .schavuit hij is" e'
„Luister bever naar een verhaal, dat geen verzinsel is* her™? Simon, florus heeft mij een geheimen boodschapper gezonnen met het aanbod mij de volle vrijheid te geven om de Romeinen" en Heidenen uit te plunderen en te vermoorden, mits ik hTm de helft van den buit zou afstaan."-
"?i6 u^¥n fs.2~ zwart «la de hel,", schreeuwde de stadhouder
„Beschuldigen is één ding, en bewijzen een tweede,» merkte ffj. ÏÏ geding1. °P' m 1 g6heim veA^née over' den™ '^an
„Ik heb geen bewijs op schrift. Florus is een te slimme vos om uikt en.perkament, onder zulke omstandigheden, te gebruiken phfdiïs!"ChenperSOOn m deze was «9» vrijgemaakte sLf Nynï
„Zou het de moeite loonen dezen Nymphidius te laten halen?" Sgjerf?" Mn Fk>rUS' "0pdat dGZe besc^diging kan
„Het zou niet helpen als men hem liet halen/* merkte Florus pp, „mj is hedenochtend plotsehng gestorven"
„Wie heeft hem helpen sterven?" vroeg Simon. „Mij komt het
Ss^ehad/' °P ^ gTOStig djdstip voor Florus *****



52
Dit was een hoogst belangrijke vraag 1 De aanwezigen keken elkander aan en twijfelden er niet aan of Florus had door geheime middelen den Jas.tigen getuige uit den weg geruimd.
„Vergeef me, edele Florus," zei Tertullus, „indien ik, voor een oogenblik, de waarheid aanneem van hetgeen deze schelm beweert." Toen zich tot Simon wendende s „En welk antwoord hebt ge Nynv phidius gegeven?" . t''
„Dit was mijn antwoord: „Zeg den ongeloovigen hond Florus, dat Simon plunderen zal, zonder rijn toestemming. Laat hem óch tot Manahem, den zoon van Judas, wenden, die ongetwijfeld gaarne het verlof er toe op deze voorwaarden zal koop en."
Plotseling het Tertullus zijn masker vallen en werd hij, evenals Simon, de beschuldiger van den stadhouder.
„Het was deze Manahem, o Florus," zei hij kalm, „die mn, een veertien dagen geleden, den myrrhine drinkbeker (ontstal, ;w0<armee ge gisteravond! op uw gastmaal hebt gepronkt."
Gedurende al dien tijd had Crispus toegeluisterd, ten prooi aan de meest verschillende gevoelens. Zijn afschuw voor de misdaden van Simon werd vermengd met bewondering voor zijn ontembaren moed. Hij was ook genoodzaakt toe te geven, dat het bestaan der Zeloten, tot een zekere hoogte, werd gerechtvaardigd door het verkeerde bestuur der Romeinen, een feit, dat zeer pijnlijk was voor een oprechten vaderlander als Crispus, die er steeds naar streefde om te gelooven, dat Rome en rechtvaardigheid slechts één begrip vormden. Onder de regeering van slechte en inhalige stadhouders als Pilatus en Felix, Albinus en Florus, kon zich in Judea slechts een geest van feilen haat tegen de Romeinen ontwikkelen, te zamen met het besluit om het juk af te werpen, zoodra zich een gunstige gelegenheid daartoe zou aanbieden."
Ofschoon Simon ongetwijfeld het doodvonnis verdiende, zoo verzette Crispus' rechtsgevoel zich tegen zijn veroordeeling door rechters als Florus en Ananias, die zelf zooveel euveldaden hadden, bedreven. Hij besloot zich aan dep raad te onttrekken.
„Daar de gevangene?, zei hij, „de rechtschapenheid van twee zijherr rechters in twijfel trekt, en mijns inziens niet zonder gegronde redenen, weiger ik verder deel te nemen aan deze rechtzitting.'1
En het woord hij de daad voegend, stond Crispus van znn zetel op ten verliet de verhooging.
„En ik doe hetzelfde," sprak Theomantes, tot dit besluit voornamelijk aangezet door zijn veete tegen Ananias.
„En ik ookl En ik ook!" riepen verscheiden anderen, opstaande en zich verwijderende.
Florus ontstak in hevige woede, toen hij merkte, dat de beweringen van Simon en Tertullus niet alleen geloofd werden door het gepeupel, maar zelfs door de meerderheid van den raad.



53
„De zitting is opgeheven,t* brulde hij. „Brengt den gevangene terug naar zijn oeA.'1
Het bevel kwam te laat. Simon had onder het Joodsche gedeelte van de toeschouwers eenige verkleede Zeloten herkend, die hem door blikken en gebaren in 't geheim aanzetten tot een poging om zich te bevrijden.
Hun wenken opvolgend, rukte hij zich plotseling van zijn bewakers los, vloog naar den rand van de verhooging en over de rij soldaten, die er voor stond, heen springend, kwam hij te midden rfjner kameraden terecht, die, zich met alle macht voortdringende, hem naar de open deuren van het gebouw trachtten te duwen. De soldaten, die hem wilden volgen, werden hierin belemmerd, niet alleen door alle aanwezige Joden, maar ook moe de Grieksche Syriörs. Dezen werden hiertoe niet gedreven uit hefde voor Simon, maar door den wensen om Florus te dwarsboomen en teleur te stellen, daar hij zich door zijn gestrengheid bij hen gehaat jiad gemaakt. Het gerechtehof was in een hel van oproerige demonen herschapen.
„Weg met den eerloozen Florus."
„Den dood aan den ouden Ananias.'*
Steenen en andere voorwerpen werden door de* mannen van beide partijen naar het podium geslingerd. Ananias trok zijn opperkleed snjf om zich heen en zocht een schuilplaats op. Florus maakte een handgebaar om de orde te herstellen, doch werd in dat zelfde oogenblik door een scherp voorwerp boven zijn slaap getroffen.
Het bloed stroomde over zijn bleek gelaat, hetgeen door beide partijen met luide vreugdekreten werd begroet.
„Wachters 1 Helpt mij," riep de ontstelde procurator.
Vier stoere soldaten ijlden naar hem toe en beschutten hem met hun schilden, die ratelden door de steenen, die er telkens tegen aan werden geworpen tot de stadhouder, het voorbeeld van Ananias volgende, vluchtte, uitgejouwd, vervloekt en bespot door 'de menigte.
Op het bevel van Rufus, deden de soldaten, met hun opgeheven speren dreigende, spoedig het gebouw ontruimen. Zij slaagden er echter niet in om Simon te pakken, die door zijn kameraden geholpen, wist te ontsnappen.
„Nu zal hij 't ons weer lastig maken," mompelde Rufus, een voorspelling, die ten volle bewaarheid zou worden.
HOOFDSTUK VI. Jeruzalem zae verwoest worden.
„Dus wilt ge niet met nüjV trouwen, Prinses ?'*-
Deze woorden werden door Florus tot Berenice gezegd, terwijl



54
hij naast haar in de zonverlichte tuinen van het Praetoriumi wandelde.
De leelijke snede, welke hij dien ochtend, door het goed gerichte voorwerp had gekregen, hatl zijn persoonlijke schoonheid niet verhoogd. Berenice keek hem aan van onder haar donkere zijden oogharen, rilde en bedacht hoe veel hij op een sater geleek. In haar verbeelding zag ze naast de plekkerige grofheid van zijn gezicht, de helder gebronsde gelaatskleur van Crispus.
„Met u trouwen," zeSde zij, met nadruk op u, r„maar heer Florus, ge hebt toch reeds een vrouw."
„Dat had mijn voorganger Felix ook, en dat belette uw zuster Drusilla niet om met hem te trouwen."
„Arme, bedrogen Drusilla I Ze zou nooit zoo iets gedaan hebben, als het niet was door de tooverformulieren en middelen 'van Simon Magus."
„Ik zou wel willen weten, waar die Simon te vinden is,"- zuchtte de procurator, „dan zou ik hem denzelfden dienst vragen."-
„Gij hebt toch den grooten Theomantes,'* lachte Berenice. „Kan hij geen tooverformulieren voor u uitdenken? Of heeft hij het reeds gedaan en is het hem niet gelukt? Maar, heer Florus, heb toch médelijden met uw vrouw. Waarom wenscht gij toch de slechte Berenice te hebben in de plaats van de goede Cleopatra ?**
„Gij zijt de schoonste aller vrouwen," (begon) de stadhouder, galant.
„Neen," zei de Prinses, met een somberen blik, „Crispus heeft mij openlijk van dién titel beroofd."
„Hij is een dwaas, die geen pogen voor ware schoonheid heeft.''
„Is het de mooie of de gouden Berenice, die gij' zoekt te winnen?"
„Mijn karakter," antwoordde Florus nederig, „is allesbehalve ifahalig."
„Uitgezonderd, waar de buit der Zeloten in 't spel is," lachte Berenice. „Ik ben zeer bang dat de onthullingen van hedenochtend u van jrw ambt zullen berooven.'*
De procurator deelde die meening met haar, doch het was niet prettig zoo iets van een ander te hooren. Hij verborg dus zijn vrees achter een valschen glimlach en zeide: „Om u te |winnen, Prinses, zou ik alles doen, zelfs tot uw geloof overgaan en dat is meer dan Felix voor Drusilla deed.'*
„Dat is een zeer verleidelijk aanbod," zei Berenice, met een allerliefst spotlachje, dat den procurator in verrukking bracht en hem tegelijkertijd woedend maakte.
„Wat zouden de Joden een vreugde scheppen in hun nieuwen fbekeealing! Stel u .voor hoe ik' Florus bij de hand zöu leiden in deni tempel en hem daar aan Matthias als een geloovige zou voorstellen."
Toen, haar ernst hernemende, vervolgde zij. „Mijn vader Agrippa was Koning van Judea, en het is altijd mijn doel geweest om het welz^'n van dat land te (bevorderen, en dat doel zou ik zeker niet bereiken, als ik met u trouwde."



55
„waarom nietf *
„O! domoor! Gij dankt uw hooge waardigheid aan het feit
uw vrouw de vnewiin der Keizerin Poppaea was.'4 Was? dacht Florus, verwonderd dat zij den verleden tijd gebruikte. Spoedig zou hij hooren waarom.
„Indien ge u van Cleopatra hadt laten scheiden om met mij te trouwen- zoudt ge de Keizerin tegen u ingenomen hebben en wat zou ar dan van uw stadhouderschap terecht rijn gekomen?'*
Deze manier om de zaak te beschouwen, had zich ook wel eens bij Florus opgedrongen. Maar toch, wat was het verlies zijner waardigheid, vergeleken bij het bezit van Berenice'* schatten?
„En ' vervolgde de Prinses, „verondersteld zelfs dat de Keizerin de beleediging, haar vriendin Cleopatra aangedaan, over het hoofd zou zien en uw macht zou willen handhaven, dan zou rij het toch met langer kunnen doen, daar zij dood is.''„Wat, Poppaea dood?** vroeg Florus, ongeloovig. „Dat heeft mijn vrijgelatene, Sadas, mij verteld." „Waar heeft hij dat gehoord?^ ..y.Er is juist een schip uit Rome in de haven gekomen, met de tijding. Iedereen aan boord spreekt er over. Onze grootste bekeerlinge # biet meer, gedood door een schop van Nero en ai hoopte moeder te worden! Doodgeschopt door den man, dien ge ons gisteravond als een god wilde laten aanbidden," voegdla aj er bij, terwijl haar lippen minachtend opkrulden.
Florus was als door den bliksem getroffen op 't hooren van die lijding Nu Poppaea er niet meer was om tusschen hem en zijn verdiende straf te staan, (zou het spoedig gedaan zijn met znn macht. Hrj wist wel, dat zoodra de Joden haar doodstijding zouden vernemen, zij terstond een gezantschap naar Rome zouden zenden met het verzoek hem te ontslaan. Zijn verstandhouding met de Zeloten zou dan zeker ter sprake worden gebracht, en nog vele andere groote en kleine misgrepen, welke hij op zijn zondenregister tad. 1
„En, als ik geen stadhouder meer zou zijn?"- vroeg hij smalend ,^jou ik zeker van geen belang meer voor u wezen?"
„Tenzij ge Keizer zoudt worden, * sprak Berenice, ernstig Als dat ooit het geval wordt, dan behoeft gij slechts om mij te 'zenden en ik zal naar u toekomen, met de snelheid 'van den wind. Als Keizerin der wereld zou ik het Heilige volk van meer nut kunnen zijn dan als Koningin van Judea!"
Keizerin der wereld! Ze had die woorden kalm uitgesproken, zonder te kunnen voorzien, hoe dicht zij eens bij den Keizerlijken troon zou komen en hoe ze die kans zou yerliezen. "?ei 7j€ alleen aan uw volk en aan uw geloof V1 zeide h» „Enkel aan mijn volk en aan mijn geloof,'* stemde ze toe. „Dat geeft mij geheel weer.*?



6o
om vlak naast den Keizer te staan. Ik zal hem bewijzen, dat gij een ijverig patriot zijt, dat al uw zoogenaamde wandaden, zelfs uw verbond met de Zeloten, slechts het uitvloeisel waren van uw diepzinnig en slim beleid en sléchts één doel hadden, het welzijn van Rome."
Florus, wiens daden nooit door iets anders geleid waren dan door eigenbelang, glimlachte hij het denkbeeld voor een goed patriot te worden gehouden.
„Het Toodsche geloof," hernam Polemo, „verspreidt zich, niet alleen bij andere volken, maar zelfs1 bij de Romeinen. De overwonnene overwint den overwinnaar. De Romeinsche Senaat ziet, in die groote vermeerdering van het Jodendom, een gevaar voor de veiligheid van het Keizerrijk. . Hoe kan dat worden tegengegaan? Er is slechts één manier, verwoest den tempel te Jeruzalem en ge vernietigt den godsdienst. En daar een opstand he* eenige middel is om dit doel te bereiken, zou de Romeinsche Regeering Florus dankbaar zijn, indien hij een opstand kon verwekken. Waarom zouden wij een ziekelijke gevoeligheid tegenover de Joden aan den dag leggen? Bedenk eens hoe toegevend Rome vroeger tegenover ben heeft gehandeld en hoe ondankbaar rij zich gedragen.
„Rome zoekt zijn eigen goden niet aan een der overwonnen volken op te dringen, wenscht dit zelfs niet. Maar hoe anders is het 't geval bij de Joden, die zee en land overtrekken om één bekeerling te mafrgn, en die, in de persoon (van Poppaea, bijna den Keizerlijken troon hebben bemachtigd. Er is geen stad in het ge heele rijk of er is een synagoge, terwijl de Joden niet toelaten dit er één Heidensche tempel wordt opgericht in wat rij hun Heilige Land noemen. Bij de minste poging daartoe, zouden ze ongetwijfeld de wapenen opnemen.
„Dit volk tracht het Keizerrijk te verjoodschen en indien deze woede om bekeerlingen te maken, voortduurt, is Rome verloren.M
„Hoe zoo?" vroeg Florus, angstig.
„Omdat, het menschdom, als het verjoodscht is, zich niet meer naar Rome zal keer en als naar de hoofdstad der wereld en den zetel van het intellect, doch naar Jeruzalem. De Hoogepriester, en niet Caesar, zal den schepter van het rijk zwaaien en daar de Joden geen verdraagzaamheid kennen, zal Oostersche barbaarschheid over Westersche beschaving zegevieren. Wij zullen genoodzaakt worden drie keer per jaar te Jeruzalem te verschijnen. De wet van de Twaalf Tafelen zal plaats moeten maken voor de, voorschriften der Rabbi's. Homerus zal op het Marktplein verbrand worden, de wijsbegeerte van Plato vervangen worden door de Vijf Boeken van Mozes. Onze circusspelen, onze Olympische wedstrijden en tooneelspelen zullen ophouden. De beeldhouwkunst zal verboden worden, de edelste meesterwerken van Phidias zullen door



6r
de bijlslagen der dweepzieken verwoest worden. De prachtige tempels der Grieken zullen aan de vlammen worden prijs gegeven. Er zal slechts één tempel blijven staan: die van den jaloerschenj Hebreeuwschen God. Alles, wat glans en schoonheid en vreugde aan het leven geeft, zal voor eeuwig van de wereld verdwijnen, en wij zullen ons geluk moeten (zoeken in het Jodendom en de synagoge, in vasten en in den Sabbath."
„Bij de goden, Polemo, ge maakt mij bang," riep Florus uit, wien deze schildering van een verjoodschte wereld met ontzetting had vervuld.
„Ik hoop dat het waar is, iwant dan zult ge des te eerder mijta Wannen' uitvoeren tegen dit gehate ras van dwepers, die alles zullen ten uitvoer brengen, wat ik heb voorspeld, als het hun niet wordt belet. Het bestaan van de Joden en hun bekeerlingen moest met door de Romeinen geduld worden, zelfs hun geloof leert hun ontrouw tegenover het Rijk."
„Hoe zoo?"
„Hoe wordt de macht van Rome in stand gehouden? Enkel door zijn legioenen. Schaf het leger af, en hoe 'lang denkt ge, dat het duren zal, vóór de Barbaren uit het 'Noorden den Rijn en den Donau over zullen trekken, met het doel ons te ovenvinnen? Welk aandeel nemen de Joden en hun proselieten in de algemeene verdediging? In het geheel geen. Zoodra een Romeinsch onderdaan een leerling van de Synagoge wordt, zal hij, als hij opgeroepen wordt om in het leger te dienen, dit halsstarrig weigeren onder1 voorwendsel, dat het zou kunnen gebeuren, dat bij op den Sabbath zou moeten marcheeren of vechten, hetgeen hem door zgn godsdienst wordt verboden. Rome heeft toe moeten geven, vandaar de ongeschreven wet, die de Joden en hun bekeerlingen vrijstelt van (den militairen 'dienst. De GaHlièrs en de Grieken, de Spanjaarden/ en de Egyptenaren worden opgeroepen om het rijk te verdedigen. Gij en ik, waarde Florus, moeten ons leven veil hebben opdat, in werkelijkheid, de Joden de vrijheid hebben om zich ten onzen koste met hun handel te verrijken."
„Dat is een onrechtvaardigheid, waarvan de gedachte alleen in staat is iemand woedend te maken," merkte Florus op.
„De Joden wonen in het Keizerrijk, maar ze hooren er niet toe; ze genieten de voorrechten, doch willen er niet voor betalen. De rijkdom, door hen met handelen verworven, wordt niet door hen gebruikt om ten goede te komen aan de provincie, waar ze het geld verdiend hebben, doch wordt naar den tempel te Jeruzalem gesleept om daar als een dood kapitaal te sluimeren. De ophooping van goud en zilver in den tempel is zulk een ernstige zaak, dat een geheele provincie er vaak door geleden heeft en de gouverneur genoodzaakt is geweest den uitvoer te verbieden.
„En waarom stapelen ze die schatten, die tot milUoenen aan-



62
groeien, in den tempel op? Waarom? Omdat oorlog voeren onmogelijk is zonder geld. Deze' schatten, waarvan de Joden ons willen doen gelooven, dat ze uit godsdienstige beweegredenen zijn geofferd, worden in werkelijkheid verzameld met het doel om er een oorlog tegen Rome van te bekostigen."
„Dat heb ik zelf ook al gedacht,'*' zei Florus, ernstig, ofschoon zulk een vermoeden nooit bij hem was opgekomen.
„Ge hebt Simon den Zeloot toch hooren zeggen, dat hij zijn goud bewaard had, waar geen Romein er bij kon komen, welke plaats bedoelde hij, indien het niet het Heiligdom van den tempel was? Een heiligdom, waar zelfs Caesar geen toegang heeft. Ik ben overtuigd, dat de ontsnapte Zeloot daar teen toevlucht zal vinden, want voóF^hij in de bergen leefde, was hij bekend als de vriend van Eleazar„ den bevelhebber van den tempel, een officier, die zooals ge weet, openlijk voor zijn haat tegen Rome uitkomt. Doch om van enkele personen weer tot de natie zelve terug te keeren. Zoodra zij' de gelegenheid gunstig zien, zullen ze, uit zichzelf, den oorlog verklaren, een oorlog, die ongetwijfeld tegen Paschen zal uitbarsten, wfint onder voorwendsel naar Jeruzalem te komen voor de feestdagen, zullen de Joden en hun volgelingen, zonder opzien te verwekken, uit alle deelen van het Rijk opgeroepen worden. Rome heeft nooit van die bijeenkomsten gehouden en met reden. Hun aantal neemt van jaar tot jaar toe, bij het laatste Paaschfeest wjajs de bevolking van Jeruzalem tot driehonderd tien duizendf tallen gestegen 1 Goden 1 Denk toch eens even! Niet minder dan drie miliioen geestdrijvers, allen bezield met een vurigen haat tegen Rome, veroorloofd om in één stad te zamen te komen, en in een stad, die door militairen voor de (sterkste van- de geheele wereld wordt gehouden. Hoe kan de Senaat zoo iets toelaten? Waarom zouden wij wachten tot dit volk nog machtiger wordt? Zelfs nu gaan er geruchten van verbintenissen met naties buiten de grenzen van het Rijk, met Parthen aan den! anderen kant van den Euphraat en met de Arabieren uit de woestijn. Elk jaar neemt hun kracht toe en wordt het gevaar voor ons grooter. Maar laat hun stad en hun tempel aan de vlammen worden prijs gegeven — en dat zou zeker gebeuren, als er een oorlog kwam — dan verdwQnt hun godsdienst; de dagen van het proselytisme zijn voorbij, de pelgrimstochten houden op, want wie zal er dan nog vertrouwen hebben in een godheid, die geen macht genoeg heeft om zijn eigen tempel te beschermen? „De goden van Rome," zal er dan gezegd worden, „zijn machtiger dan de God van Judea." En ,zoodra het Jodendom vernietigd is, zal het Rijk veilig zijn., Het ligt
in uw hand, Florus, om dit te weeg te brengen en ik *
„Genoeg," riep de Procurator, „Ge hebt genoeg gezegd om mij te overtuigen dat de vernietiging van dit volk een vaderlandslievende en een rechtvaardige daad is."



I
64
het Joodsche geloof, dat, zooals u bekend is, een afschrik heeft van alle afbeeldingen."
Crispus was, gedurende eenige oogenblikken, stom van verontwaardiging. Toen barstte hij los: „Wat, kunnen yrij onzen standaard niet dragen in een land, dat door ons is overwonnen? Regeert Rome Judea of wordt Rome door Judea geregeerd?*
„In dit opzicht ten minste regeert Judea Rome."
„Ik bid u, Rufus," hernam Crispus, zijn paard inhoudende, „laat een der soldaten terug gaan om den Keizerlijken standaard met den Adelaar te halen.'*
Maar Rufus schudde 't hoofd.
„Pontius Pilatus dacht er even zoo over als gij. Hij hield zrjti intrede den eersten keer in Jeruzalem met de ontplooide banieren, met den adelaar er op. Gedurende drie dagen en twee nachten, huilde en schreeuwde en jammerde de Joodsche bevolking in de nabijheid van zijn Paleis. Eindelijk, aan het einde van den derden dag, zond hij zijn troepen op hen af met getrokken zwaarden. Dè Joden wierpen zich plat op den grond, .ontblootten hun nek en zeiden, dat ze liever wilden sterven dan "hun wetten 'geschonden zien. Wat kon .de verschrikte Pilatus doen? Hij kon toch niet een heel volk uitmoorden in de eerste week zijner regeering. Tegen zijn wil genoodzaakt om toe te geven, zond hij de vaandeldragers naar Caesarea terug. Sedert dien dag hebben geen troepen zich in Jeruzalem gewaagd behalve met onversierde standaards." „Verboden om den Adelaar te vertoonen," bromde Crispus, woedend. „Hoe lang zal dat nog duren?"
Tot onzen volgenden strijd met hen; dan zullen wij de macht van Róme beter vestigen en meesters Worden in ons eigen huis."
„Wanneer zal dat zijn?*1
„Vólgens mijn meening is dat slechts een kwestie van dagen."
„Dagen I" riep Crispus verwonderd uit bij deze tijding, die hoewel onverwacht, hem toch niet onwelkom was.
„Ik ben de 'drager van een gezegelden brief, aan Koning Agrippa gericht, die te Jeruzalem verblijf houdt," vertelde Rufus. „Zooals ge weet is hij de broeder van Prinses Berenice; hij heeft het recht den Hoogepriester te benoemen en is de bewaarder van de schatten van den tempel. De inhoud van den brief, is mij niet bekend, maar te oordeelen naar den cynischen glimlach, waarmede Florus mij dien gaf, bevat die waarschijnlijk het een of ander bevél, dat Agrippa ongenegen zal rijn uit te voeren. Indien de Joden te Jeruzalem den Koning in rijn verzet zullen steunen, kan dit het begin zijn van een opstand, waarvan het einde' door niemand te voorzien is. Het kan rijn, dat ik mij vergis, Grispus, maar ik heb een voorgevoel dat wij met dezen brief de dragers rijn van het lot van Jeruzalem."
Crispus fronste de wenkbrauwen. Hij hield van vechten, maar



70
,Een stem uit het Oosten, een stem uit het Westen, een stem uit" de vier wmdhoeken, een stem tegen Jeruzalem en het Heilige Huis, een stem tegen de bruidegoms en de bruiden en een stem tegen dit heele volk. Wee, wee, over Jeruzalem I"
Het volk stond onbeweeglijk, stilzwijgend, verbaasd, gelijk altijd het geval was, wanneer hij voorbijging. Hadden ze met een krankzinnige te doen of was de geest van de oude profeten in hem gevaren?
„Wie is die man?" vroeg Crispus, de gestalte nakijkende, terwijl ze in de verte verdween.
„Jezus, de zoon van Hanan. 'tls nu vier jaar geleden, .dat hij zich voor 't eerst op de jaarlijksche feesten vertoonde, de straten doorkruisende en de jammerkreten uitende, welke ge zoo even hebt vernomen. Voor de rechtbank van den stadhouder Albinus gebracht en ondervraagd, was (het eenige antwoord, dat hij wilde geven: „Wee, wee over Jeruzalem I" Ofschoon ze hem gegeeseld hebben, tot zijn beenderen bloot lagen, het hij geen traan ën vertrok bij geen spier, doch uitte steeds zijn akelige klacht. Het lijkt wel of hij geen mensch meer is, enkel een stem.'1
„Mogelijk de stem van den een of anderen God," mompelde Crispus, op wiens geest deze ontmoeting een zonderlingen indruk had gemaakt. „Het gedoemde Troie had zijn Cassandra, die niemand wilde gelooven, tot het te laat was. Zoo schijnt het dat Jeruzalem zijn profeet heeft en het zou beter zijn voor dit dwaze volk, indien ze er acht op zouden slaan, in plaats aan een oorlog te denken.'1' Hun wandeling voortzettende, beklommen de beide vrienden de helling van den Berg Zion en kwamen ze aan het oude Paleis van Asamoneas,/ het verblijf van Koning Agrippa.
„Gaat ge niet met mij naar binnen ?" vroeg Rufus, toen Crispus aarzelde. „Mogelijk ontmoeten wij Prinses Berenice."
Doch Crispus keerde zich oni en zeide dat hij den terugkeer van zijn vriend ergens op straat in de buurt zou afwachten. Rufus keek hem verwonderd na.
„In het vervolg," mompelde hij, „zal ik mij onthouden van Berenice's naam te noemen, het schijnt hem te hinderen."
Toen Rufus in de tegenwoordigheid van Agrippa werd toegelaten, was deze voor een tafel gezeten. Van persoon was hij lang en slank. Zijn trekken waren (fijn en voornaam, en daar hn op de weelderige Joodsche manier gekleed was, kwam hij den stoeren Romein, eenigszins verwijfd voor. Naast hem aan den eenen kant zat zijn zuster Berenice, die den vorigen avond te Jeruzalem was aangekomen; aan de andere zijde zat een bejaarde man met een gebogen neus, dunne lippen en een glimmend geel voorhoofd, die er uitzag ftis een echte rabbi. Dat was hij dan ook inderdaad en wel Simeon, de zoon» van den beroemden Gamaliel. Vóór hem lagen een inkthoren en een perkamentrol; tusschen zijn vingers



72
voeren, zal het oproer en doodslag ten gevolge hebben, het zou zelfs tot een openbaren opstand kunnen leiden, want op het oogenblik is de geest van het volk in een staat van zenuwachtige overspanning' gebracht door profeten, die het Koninkrijk^van den Messias voorspellen.'1
Toen zich tot Rufus keerende, vroeg hij: „Is u de inhoud van dezen brief bekend ?"•
„In trouwe, neen. Er werd rnij alleefT gezegd op een spoedig antwoord aan te dringen.''-
„Ik zal mijn antwoord tot hedenavond uitstellen.''
Rufus boog en verwijderde zich.
„Ik ben de oorzaak hiervan," zeide Berenice, treurig.
„Gij, Prinses, hoe zoo?'*- riep Simeon uit.
„Het is de manier, waarop Florus zich wreekt, omdat ik hem en rijn hofmakerij niet ter wille heb willen rijn."
HOOFDSTUK VIII.
Wat er in de Koninklijke Synagoge gebeurde.
De hitte van den middag was voorbij en Crispus bracht rijn tijd door met de bezichtiging der stad, onder geleide van Rufus. Het lag voor de hand, dat de Tempé! het eerst door hen beizocht zou worden, maar Rufus stelde voor hiermede tot den avond te wachten, daar hij in rijn ambt als commandant van Antonia, het voorrecht had het gebouw, ^en minste vooiyzoo verre het voor niet-Joden toegankelijk was, te mogen zien bij het zachte maanlicht en bevrijd van de menigte, die er overdag de gangen en portalen van vulde.
„En wat is dit voor een plaats?" vroeg Crispus, op een )vierr kant gebouw yan witte steen wijzende, boven welks deur in Hebreeuwsche letters, het woord: Shalom of Vrede ge schreven was.
„Dit wordt de Koninklijke Synagoge genoemd," antwoordde Rufus en toen, zich genoodzaakt ziende de gelofte, welke hij zich zelf had afgelegd te verbreken, vervolgde hij: „Het wordt zoo genoemd, daar het gebouw op eigen kosten door Prinses Berenice is opgericht. Indien ge, onder de Joden, den roep van vroomheid wilt hebben, dan moet ge een Synagoge bouwen."
„Wordt er nu dienst gehouden?"
Rufus keek op den zonnewijzer in hun nabijheid. „Het is nog even vóór het negende uur, dat is het Arab ith, of de tijd voor het avondgebed. De godsdienstoefening zal weldra beginnen. Ge ziet, dat de vromen er zich reeds heen spoeden."



74
Als antwoord haalde Rufus een gouden muntstuk te voorschijn en wees op den bovenkant, waarop geschreven stond: „Agrippa, de groote Koning."
Crispus, wetende dat Agrippa's rijk van Chalcis kleiner was dan menig Romeinsch landgoed, vroeg: „Waarin is hij groot ?"
„In -zijn eigen achting en in de kennis van jtjn eigen wet, daar hij geheel op de hoogte is van alle gebruiken en punten van geschil bij de Joden. Wij zullen misschien het genoegen smaken hem uit de wet én de profeten te hooren lezen, dat doet hij gaarne."
„En wat beteekent die korte marmeren pilaar aan den eenen kant van den troon?"
„Dat is de Roode Rjoïom. Degenen, die zondigen tegen de voorschriften der Synagoge, worden er aan vast gebonden en ge-
Nauwelijks had Rufus dit gezegd, of iedereen ging staan, de gebruikelijke houding der Joden tijdens het gebed.
De sheliach of engel, die dit gedeelte van den dienst leidde, was Simeon, de zoon van Gamaliel, en hij begon met een mededeeling, welke geen geringe verwondering onder de gemeente leden veroorzaakte.
Met dien zelfden dag te beginnen zou de gewone oefening in de synagoge uitgebreid worden en hetgeen er aan toegevoegd fzou worden was noodig geworden door het gedrag van de ongeloovige ketters, de Nazareners."
„Wie zijn de Nazareners?" fluisterde Crispus.
„De Christenen,'* antwoordde Rufus.
„Het was wel bekend," zoo luidde de verklaring van Simeon, „dat niettegenstaande hun veranderd geloof, deze afvalligen, die nergens aan te herkennen waren, daar zij het uitwendig voorkomen van rechtzinnige Joden bewaarden, toch de gewoonte behielden om de synagogen te bezoeken en den dienst mee te vieren, aldus het Heiüge volk door hun tegenwoordigheid verontreinigende. Daar zulk een gemengde godsdienst-oefening Gode niet welgevallig kon rijn, moest de ware Jood de noodige stappen doen om zich voor zulk een besmetting te vrijwaren. Daarom zou, in .het vervolg, ihet aanvangs-gebed van dien aard rijn, dat geen Nazarener het mee kon bidden, zonder terzelfder tijd zijn geloof af te zweren, daar het verwenschingen bevatte tegen Jezus, den zoon van Panther. Hij was van plan dat gebed nu te zeggen en ^gelastte elk lid der gemeente rijn buren nauwkeurig gade te slaan en degenen aan te geven, welke zouden weigeren óm dat gebed te bekrachtigen met het gebruikelijke: „Amen."
„Wie is Jezus, de zoon van Panther?" vroeg Crispus.
„Dezelfde, dien wij Christus noemen. Zijn volgelingen beweren, dat hij uit een reine maagd geboren is, een volstrekte onmogelijk-



75
beid. De Joden houden met meer waarschijnlijkheid, vol, dat zijn moeder overspel heeft gepleegd met een soldaat, Panther genaamd.'*
Terwijl Crispus toevallig op dat oogenblik zijn blik over de gemeente het gaan, zag hij, wat hij tot nu toe niet waargenomen had, namelijk dat Vashti zich onder de kerkgangers bevond.
Ze was doodelijk bleek en de uitdrukking van haar gezicht, zelfs haar houding, drukten geestelijke verslagenheid uit.
In 't eerst had Crispus moeite om zich die ontroering ite verklaren, toen openbaarde de waarheid zich met de snelheid van den bliksem aan zijn geest. Vashti had een geheim, dat zij niet langer verborgen kon houden, zonder haar eigen geweten te verraden en hij was er van verzekerd, dat zij dit niet zou doen.
„Vervloekt zij Jezus, de zoon van Panther 1"
Een rilling doorvoer Vashti, zij klemde haar lippen stijf op elkander, terwijl er uit de borst van alle aanwezige Joden een „A men" ontsnapte met een heftigheid, getuigende van een woesten en wraakzuchtigen haat.
Vóór Simeon verder kon gaan, werd er plotseling een arm opgestoken om de aandacht te trekken en sprak een stem, die tot alle hoeken van het gebouw doordrong: „Heilige Rabbi, hier is eene, die weigert om „Amen" op deze verwensching te zeggen."
De man, die sprak was Sada's, de vrijgemaakte slaaf van' Berenice, bij stond vlak bij het schot, dat de vrouwen van' de mannen scheidde en had Vashti voortdurend gadegeslagen. Terwijl hij haar met den vinger aanwees, keerden zich aller oogen eerst naar den spreker en toen naar de beschuldigde.
De gemeente twijfelde. Dit meisje, dat altijd zoo trouw was in haar bezoek aan de synagoge, de dochter van Rabbi Hyrcanus, en net pieegland van den rechtzinnigen Josephus, een afvallige? Dat was niet mogelijk.
„Vashti, dochter van Hyrcanus,'* zei Simeon ernstig. „Weigert gij u bij de algemeene stem van de gemeente aan te sluiten?''' Vashti zweeg.
„Vervloekt zij Jezus, de zoon van Panther. Beaamt gij deze verwensching niet?'1
Op deze vraag, die in haar oogen laster was, vlamde de geest van het meisje op.
„Neen, dat doe ik niet. Het is onze plicht niet om te vloeken, maar om te zegenen.",
„Wilt gij wijzer zijn dan onze vaderen en de profeten, die ge woon waren de vijanden van ons geloof te vloeken?'1
„Zij behoorden tot een tijd, die voorbij is. En zelfs zij hebben nimmer de dooden gevloekt."
„Laten wij dan, de levenden verwenschen," riep Simeon, driftig uit. „Vervloekt zij de geheele stam der Christenen I Wilt ge daarop „A m e n" zeggen ?"



«5
Antonia met de Noord-rijde van den Tempelheuvel verbond, van denzelfden heuvel, welke bij de ouden bekend stond als de „iMoriaih-B erg."
Zij gingen een trap op en traden de Noorder zuilengang van den Tempel binnen, welke door rijen marmeren kolommen, in twee vleugels verdeeld was. Deze kolommen waren veertig voet hoog en van 'prachtig gepolijst marmer.
„Elk dezer pilaren," merkte Rufus op, „bestaat uit één enkel blok.*1
De zoldering van de zuilengang was van cederhout, eigenaardig gesneden, en de vloer werd door een veelkleurig mozaïek gevormd. Deze prachtige galerij was opgericht op den rand van een scherpe rots en strekte zich aan één stuk ten Oosten en ten Westen uit, op een lengte van meer dan duizend voet.
„Het plateau van den Tempel," lichtte Rufus toe, „vormt gelijk ge zult zien, als we er om heen rijn gegaan, een onregelmatigen vierhoek en staat op den vlakken top van een steile rots. Wij zullen achtereenvolgens de vier rijden in oogenschouw nemen. Ten eerste, wat dunkt u van deze, dat is de Noord-kant?'1
Crispus wendde de oogen naar Antonia, helder wit in het maanlicht glanzende aan den overkant van het ravijn.
„Door dien boog te vernietigen," zeide bij; „maakt ge dezen kant van den Tempel practisch onneembaar en... wat is dat ?" vroeg Crispus, eensklaps ophoudende.
Langzaam door de zuilenrij heen loopende, kwam een troep mannen, in half militaire kleeding met speren gewapend. Eenigen droegen toortsen, waarvan het geelachtige^schijnsel door de gepolijste oppervlakte van de pilaren en van den vloer werd weerkaatst.
„Ge moet weten," zei Rufus, „dat de Tempel twee bevelhebbers heeft, één Romeinsche .en een Joodsche. Terwijl het mijn plicht is om over den Tempel te waken, is het de plicht van dezen officier om. het toezicht van binnen te houden. Dit is de Levitische wacht, die de ronde doet. Wee den schildwacht, dien ze slapende vinden. Ze zouden hem met . knotsen slaan of rijn kleeren in brand steken om hem wakker te maken.'1
„Wie is die woest-uitziende held, die voorop gaat?"
„Mijn waarde Crispus, dat is mijn collega, als bevelhebber van den Tempel, Eleazar, de zoon van den gewezen Priester Ananias, dien ge reeds te Caesarea hebt ontmoet. Tusschen vader en zoon is het een open oorlog. Ananias, kruipend en beleefd, tracht in de gunst bij de Romeinen te komen. Eleazar, onaangenaam en trotsch, verheft zich op ajn haat tegen onsj. Er wordt van hem verteld, dat hij in sftilte een verbond heeft gesloten met de rooverbende der Zeloten, en meer af wist van de daden van Zwarten Simon dan hij had moeten weten. Quintus vermoedt zelfs, dat de



80
ontsnapte Zeloot, door het toedoen van Eleazar, zich op dit oogenblik in het HdUgdom schuil houdt. Indien dat zoo is, is hij veilig en kan hij niet gepakt worden, daar de Keizer zelf er niet binnen mag komen. Zóó diep is de verachting, welke deze Eleazar voor de Romeinen heeft, dat hij weigert onzen groet te beantwoorden. Dat zult ge straks zelf zien."
De Levitische wacht had juist de plek bereikt, waar de twee Romeinen stonden.
"„Vrede zij met u, Eleazar," zei Rufus, zijn hand ten groet opheffende.
Maar de Joodsche kapitein liep voorbij, aan het hoofd van zrjn wacht, en sloeg niet 't minst acht op den Romein. Rufus lachte met goedige spotternij.
„Wat heb ik u gezegd?" zei hff tot Crispus. „Dat was met wél van u, Eleazar," riep hij de verdwijnende gestalte na. „Johanan ben Zacchaï stelt er zijn eer in, dat hif nooit den Heiden de gelegenheid geeft hem voor te zijn met zijn groet."-
Intusschen had Rufus zijn gast binnen de Oostelijke zuilengang gevoerd, welke in één rechte lijn van het Noorden naar het Zuiden liep en den tweeden kant van den onregelmatigen vierhoek vormde.
„Dit is met recht een reuzenwerk," zeide hij, „toen een Koning, in de Oudheid, Salomon genaamd, het eerst het ontwerp maakte voor dezen tempel, vond hij den top van den heuvel te klein voor zijn bouwkundige plannen, en wat heeft hij toen gedaan? Doodeenvoudig een muur gebouwd, die zich loodrecht van het dal beneden ophief, tot hij gelijk was met den top Van den berg; toen werd de ruimte, tusschen den muur en den berg, met aarde en steenen gevuld en op de esplanade, aldus gevormd, werd deze grootsche zuilengang gebouwd, welke wij nu zien, van daar nog de naam Salomon's galerij. Van den top van gindsch torentje op den Zuid-Oost-hoek naar beneden is een diepte van vier honderd en vijftig voet, dat zeggen de priesters ten minste die het met het peillood hebben gemeten. Kijk eens naar beneden en zie wat een diepte 1'f
Terwijl Crispus over de steenen balustrade heen leunde en njn blikken het gaan over het uitgestrekte metselwerk, dat zich loodrecht verhief, mompelde hij: „De goden zelf zouden den Tempel van dezen kant niet durven aanvallen."
Geheel in de diepte, nauwelijks zichtbaar, glinsterde een smalle streep water.
„Dat is de beek Cedron," vertelde Rufus, „die nu vloeit, maar 's zomers droog is. De naam Cedron, of Zwart, is wel zeer toepasselijk, want in het riviertje stroomt het zwarte bloed van de dageIgksche offers, dat er heengeleid wordt door kanalen, in de rotspiassa's geboord."
„En hoe noemt ge dien fraaien heuvel, daar vlak voor ons?'



88
te beschermen; na drie maanden begon hij rijn glorierijken aanval."
„Denkt ge dat de Joden weer zoo verregaand onvoorzichtig zouden handelen?'1 vroeg Crispus. „Ik vrees van niet, daar ze de dwaasheid er van hebben ingezien.'*' Nadat ze door al de zuilengangen hadden geloopen, tot ze weer op hun uitgangspunt terug waren gekomen, begaven de beide vrienden zich naar den ruimen Hof,, die van boven open was. In het midden van dezen Hof verrees het Heiligdom, of de eigenlijke Tempel.
„Als men de Joden wil gelooven, staat het juist op het middel: punt van de oppervlakte der aarde," merkte Rufus op. „In iet Heilige der Heiligen wordt de steen, waarvoor de Hoogepriester op den Grooten Verzoendag rijn offervaas neerzet, als de punt van de as der aarde beschouwd."
Terwijl Crispus de Noordzijde van het gebouw naderde, overmeesterde hem een zonderling gevoel, toen hij juist, zooals 't hem in rijn droom verschenen was, het gouden venster zag, waardoor hij de brandende toorts had geworpen.
„Weet ge ook Rufus?'* vroeg bij, het aanwijzende, „tot welk gedeelte dat venster behoort?**
„Het is een der vensters van de Gazith Zaal, het vertrek, waarin de Kerkeraad vergadert om degenen, die van hoogverraad zijn beschuldigd, te veroordeelen. Onder degenen, die er gevonnist rijn, hoort de stichter van de sekte der Christenen, die bun Meester als een God aanbidden; ofschoon mij dunkt, dat als Hij iets van een godheid in zich zou hebben gehad, Hij zichzelf wel van rijn vijanden zou hebben verlost.'1
Zij wandelden naar het Oostehjk gedeelte toe, van waar rij den fraaisten aanblik op het gebouw hadden.
Het was een samenstelling van wit marmer, uit een schoonheids-oogpunt ongetwijfeld minder mooi dan de sierlijke tempels in Griekenland, doch deze ver overtreffende in grootte en pracht; en wat de sterkte betrof, Rufus wees den verbaasden Crispus dat eenige der blokken, welke den buitenmuur vormden, niet min dei* dan zestig voet lang waren. „Een vesting in een vesting," mompelde hij, het werk met het oog van den soldaat beschouwende. „Wie de galerijen inneemt, heeft den arbeid pas aangevangen."
De schatten in het Heiligdom verzameld, mochten niet door de blikken van de heidenen gezien worden. Om het heele gebouw heen was een lage, marmeren balustrade, de afscheidingsmuur, waarvan de kleine pilaartjes opschriften in het Grieksch en Latijn bevatten, vreemdelingen op straffe des doods verbiedende verder te gaan.
Hier en daar kon Crispus de vage vormen der schildwachten onderscheiden, half verborgen door de schaduwen van den tempelmuur, en ofschoon ze schijnbaar roerloos stonden, hielden ze toch



go
Rufus had zich intusschen verwijderd, de twee samen achter latende.
Crispus dacht onwillekeurig aan de omstandigheden, waaronder hij de Prinses het laatst had gezien.
„Waarom ziet ge nnj zoo ernstig aan?" vroeg Berenioe, glimlachend, toen ze merkte dat hij haar nauwlettend gade sloeg.
„Ik vraag mij zelf verwonderd af, Prinses, hoe 't mogelijk kon zijn, dat zulke mooie en liefelijke oogen als de uwe, de arme Vashti zoo meedoogenioos konden aanzien."
„De liefde voor mijn godsdienst is zoó oneindig, dat rij' mij koud, ja, zelfs wreed, maakt voor al degenen, die er tegen rijn/l
In een algemeen en zin was haar verklaring waarschijnlijk correct, maar Crispus twijfelde er aan of rij, in het geval met Vashti, wel door godsdienstijver was geleid.
„Dan haat gij mij zeker ook, want ik ben tegen uw godsdienst?'*
„Neen, want gij zijt geen afvallige. Ge hebt de waarheid nimmer gekend."
En toen, verlangende om het tooneel in de synagoge, waar zij zich, tegenover Crispus, niet in haar voordeel had getoond, te vergeten, wees ze naar het Heiligdom, zeggende: „Vindt ge het niet prachtig?'*
„Het zou onmogelijk rijn het anders te vinden."
„Te prachtig om moedwillig verwoest te worden," zei ze, beteekenisvol. i
„Ge ziet mij nog niet met de noodlottige toorts."
„Nog niet," herhaalde ze, met een trilling van angst in haar stem. „Ge zult tl och niet... ge geeft dien dwazen droom toch geen plaats meer in uw gedachten ?"-
„Wat zich tegen Rome verzet, moet verwoest worden, zelfs al is het een tempel.*1
„Ge zoudt onzen Tempel willen verwoesten? Dat kunt ge niet,18 zeide ze, met zulk een heftigheid, dat Crispus er door verrast en zelfs verschrikt werd. „Ge kunt het niet,'* herhaalde rij. „Het is boven de macht van Caesar en zijn legioenen. Indien alle volkeren der aarde zich tot dat doel zouden vereenigen, zou het hun toch niet gelukken. De Tempel is eeuwig en kan niet verwoest worden, dat hebben de Profeten ons verzekerd. De wereld werd gemaakt, ter wille van den Tempel," verzekerde zij, de leerstelling der Rabbi's verkondigende. „Zoo lang de wereld zal bestaan, zoo lang zal de Tempel stand houden. Als de dag des Oordeels zal rijn ge komen," vervolgde zij, terwijl haar oogen schitterden met de geestdrift van een geloovige, „dan zal de rook van het slachtoffer van het altaar opstijgen. Het is de plaats, door God geliefd, de plaats, door Hem gekozen om rijn naam voor eeuwig in op te schrijven.'*
Zoo sprak Berenice én waarscliijhlijk werden in de geschiedenis



nooit woorden met zulk een schrikwekkende en beteekenisvolle terechtwijzing beantwoord.
Want nauwelijks had ze gesproken o' er verhief zich in de lucht iets bovennatuurlijks, dat haar noodzaakte zich krampachtig aan Crispus vast te klemmen.
Uit het verborgen binnenste van het Heiligdom, het Heilige der Heiligen, kwam een geluid dat, volgens menschelijke waarneming, iets geleek qp het aanzwellen van den wind, eerst flauw... toen nam het toe, tot het eindelijk, uit het Heiligdom losbarstende als een windhoos, door de Tempelhoven heen ruischte.
Een wind... en tqph geen wind! Het had geen uitwerking op materieele dingen; geen plooi van Crispus' toga werd er door bewogen, geen haar der Prinses werd er door verplaatst. Wat er gebeurde had niets aardsch; het besef van een geheimzinnige en onrichtbare tegenwoordigheid vervulde de ziel .van Crispus met onverklaarbaren angst. Waar hij' vroeger nooit in het bovennatuurlijke had geloofd, deed hij het nu; waar hij voorheen nimmer angst had gevoeld, was hij er zich nu van bewust. Zijn hand, welke onwillekeurig naar zijn zwaard had gegrepen, viel machteloos langs hem neer. Wat zou de macht van een legioen, ja, zelfs van tien duizend legioenen, tegen onzichtbare en geestelijke machten kunnen uitrichten ?
Berenice was doodelijfc verschrikt; half bewusteloos zonk rij op de knieën, nog steeds den pols van Crispus omklemmende; indien hij haar niet opgehouden had, zou ze ongetwijfeld op de steenen rijn gevallen.
Haar oogen sluitende, als voor het een of ander verschrikkelijk visioen, bracht ze fluisterend, met witte lippen, uit: „Bath Co 1.*
Zij stond niet alleen in haar vermoeden. Uit verschillende deelen van den Tempelhof kwamen personen, tot nu toe niet door Crispus opgemerkt, te voorschijn, priesters, Levieten en Nethinim; allen keken rij naar den grootschen Tempel, waarvan de breede en prachtige voorhof als een reusachtige parel in het maanlicht blonk. En één kreet ontsnapte aan aller lippen, om zich op te losseh in een gemengd gevoel van eerbied en vrees:
„Bath Coll Bath Co 11"
Deze woorden waren Crispus genoeg bekend om te weten, dat ze beteekenden: „De stem van de Godheid."
Kwam dit geluid, ais van het ruischen van een machtigen wind, werkelijk van den God der Joden, die verondersteld werd zich op den wervelwind voort te bewegen, en met een stem des donders te spreken ?
Dit geloofden alle Joden, die in den Hof verzameld waren, en ook dat zij op het punt waren de indrukwekkende stem te hooren, die tot hun vaderen van af den Berg Sinaï had gesproken!
Langzaam, zeer langzaam, stierf de trillende zwelling van het



94
Achter deze rechtbank en over de geheele breedte van het terras, blonken de koperen schilden en de met den adelaar versierde) nelmen der Romeinsche soldaten; zij bezetten eveneens de muren van de beide vleugels, zoodat de diie zijden van de rechtbank door militairen waren ingenomen en alleen de vierde voor het oog van het pubhek vrij was.
Deze troepen waren gevormd door het Twintigste Legioen, een strijdmacht, welke niet gelijk de Italiaansche keurbende, uit geboren Romeinen, bestond, doch uit het samenraapsel van de Syrische bevolking, die tot den nrilitairen dienst verplicht werd, terwijl de Joden er door hun godsdienst vrij van waren. Vandaar dat deze troepen een feilen haat tegen de Joden koesterden, welke zich reeds vaak door bloedige daden had geopenbaard. Florus had slechts één woord te zeggen en zij zouden niet aarzelen om iedereen, man, vrouw en kind, voor den rechterstoel te vermoorden.
Op den bewusten morgen was er, terwijl zij de komst .van den Procurator afwachtten, in hun houding iets sombers en uitdagends, dat velen van den Kerkeraad met een geheim voorgevoel, als van een naderend onheil, vervulde. .
Eindelijk verscheen Florus en, met de grootste verachting den kruipend-vriendehjken ghrnlach van Ananias onbeantwoord latende, begaf hij zich naar den ivoren stoeL somber, laatdunkend, met gefronste wenkbrauwen.
De heraut riep om stilte, een overbodig bevel, daar een doodelijke stilte heerschte onder degenen, die zich op het terras bevonden en onder de menigte op het publieke plein,
De stemming van Florus werd duidelijk bij rijn eerste vraag aan den Kerkeraad.
„Is het waar, dat mijn persoon bespot is door jongelingen uit deze stad, die met een korf aan den arm zijn rondgegaan en hebben geroepen: „Geef een penning aan Florus, den bedelaar.'1*
De leden van den Raad keken elkander verschrikt aan. Als uit één beweging richtten rij hun oogen op Ananias, om hem te verzoeken het woord te doen.
Beide zijn handen in de plooien van zijn opperkleed verbergende, de Oostersche manier om eerbied en onderdanigheid te toonen en een diepe buiging makende, begon Ananias:
„O! Florus, moogt gij eeuwig leven.. .*
(„De Hemel bewaar ons voor zulk een ramp," mompelde Eleazar).
Ananias vervolgde: „Het is helaas 1 al te waar, dat eenige jongelingen zich misdragen hebben, dat kunnen wij niet ontkennen, maar "
Florus viel hem in de rede: „In mij ziet gij den vertegenwoordiger van Caesar...
„En niemand waardiger om hem1 te vertegenwoordigen, o! Florus,'1 zei Eleazar, spottend.



95
„En hij, die mij beschimpt, beschimpt Caesar," vervolgde de Procurator met een woedenden blik op Eleazar. „Daarom vraag ik van u, de leden van den Kerkeraad, die verantwoordelijk zijt voor het handhaven der orde £n deze stad, dat de jongelingen, die mij beleedigd hebben, hier en in dit oogenblik, aan mij zullen worden overgeleverd om behandeld te worden, gelijk hun wangedrag het verdient. En indien gij faalt deze boosdoeners voor mij te brengen, weet dan, dat ge, gedurende vele dagen, niets dan ellende zult ondervinden."
Ongelukkige Kerkeraad! Onder de ouderen waren er eenigen, die dertig jaar te voren, bij een nooit te vergeten gelegenheid, op' dezelfde plaats, waar zij nu stonden, hadden gezegd: „Wij hebben geen anderen Koning dan Caesar." Dus hadden ze hun keuze gedaan. In waarheid mochten ze niet verwonderd zijn als Caesar, of zijn vertegenwoordiger, hen op een manier behandelde, die niet m hun smaak viel.
De rampzalige Ananias, die door het ruwe optreden van Florus geheel van de wijs was gebracht, deed zijn best om tot zichzelf te komen en stamelde een bede om vergeving uit, die hierop neerkwam. Het volk was, over het geheel genomen, vredelievend gestemd; wel is waar hadden eenigen zich misdragen en voor dezen smeekte hij om vergiffenis, want het was niet te verwonderen, dat er onder zulk een groote menigte enkelen waren, die meer durfden dan betamelijk was; gedeeltelijk was dit toe te schrijven aan jeugdige dwaasheid. Het was ook een zeer rnoeielijke taak om de onschuldigen van de schuldigen te onderscheiden en daar allen, degenen die gezondigd hadden en degenen, die het niet gedaan hadden, berouw voelden over wat er gebeurd was, zou het een bewijs der goedertierenheid Van Florus zijn, om de zaak over het hoofd te zien, een te strenge toepassing van het recht zou allicht aanleiding geven tot ernstiger wanordelijkheden dan er plaats hadden gehad.
„Dit laatste heeft veel van een bedreiging," riep Florus, woedend, uit. „Zulk een toespraak als de uwe kon men juist verwachten van een man, die tegen het leven van een Romeinsch burger heeft samengespannen," vervolgde hij, met een naïeve vergetelheid van ajn eigen tekortkomingen.
„Ernstige wanordelijkheden zullen ongetwijfeld plaats hebben, indien de schuldigen ongestraft mogen rondloopen. En nu, zegt mij zonder Omwegen, of ge deze boosdoeners al dan niet wilt overleveren."
Ananias aarzelde, maar Johanan ben Zacchai was moediger dan de gewezen Hoogepriester.
„Wij' kunnen er niet m toestemmen,'' zeide hrj flink, „om die jongelingen aan te geven.'1
Bij deze woorden klonken kreten van goedkeuring uit de menigte voor de rechtbank verzameld.



96
Florus keek hem een oogenblik minachtend aan en vroeg toen: „En ge weigert eveneens om Caesar zeventien talenten uit de schatkamer van den Tempel af te staan?"
„Zal de mensch God berooven?" nep Eleazar, woest, uit. „Ja,
ook dat weigeren wij." . . , ,
Nogmaals weerklonken bijvalsbetuigingen nog l^der dan den eersten keer, van het volk buiten, florus beschouwde di,zceals het bedoeld was, als een poging tot verzet tegen hem. Zich naar de troepen achter hem wendende, nep hg:
„Jaagt de rebellen uit elkander. Plundert de Groote Mark en... doodt allen, die zich verzetten.** ..
Plunderen 1 Welk bevel kon den soldaten welkomer zijn? Zn beten het zich geen tweeden keer zeggen. Als losgelaten tijgers renden rij plotseling het terras af, in hun woeste vaart den hiüpeloozen Kerkeraad omver loopende en, hun scherpe slagzwaarden trekkende, wierpen rij zich op de ongewapende menigte, rechts en UnkT houwen uudeelende, niet alleen met het platte zwaard, doch ook met den scherpen kant en de punt.
Het was het werk van een oogenblik. Plotseling overrompeld en zonder middelen om zich te verdedigen, vielen de eerste njen, afschuwelijk verminkt, kreunende op den grond. De ovengen, ontzet door 't geen rij zagen en eensklaps beseffende dat er een verschrikkelijk bloedbad zou volgen, trachtten de *^^teRomemmi te ontgaan. Maar voor degenen, die het dichtst brj het terras waren, bleek het onmogelijk door het hevige gedrang. Toen begon er een wanhopige worsteling; degenen, die m het gewoel vielen, stonden niet meer op, doch werden eenvoudig onder de voeten vertreden en vermorzeld Door een ingeboren instinct van zelfbehoud gedreven trachtte een ieder rijn lichaam vooruit te dringen, tusschen rijn buren in, en als dat niet lukte deden zij hun best om zich achter de anderen te verschuilen, om veilig te zijn voor de noodlottige zwaarden, die in aantocht waren.
Nadat degenen, die het verst van het terras af stonden, gevlucht waren, verrninderde het gedrang langzamerhand en verspreidde de menigte zich in verschillende groepen, die in allerlei richtingen vluchtten, vervolgd door de schreeuwende en zegevierende legioenen. , , „
Maar de Romeinen konden toch met ongestoord hun gang gaan. Velen van de Joden, die in de naburige straten ontsnapt waren, vonden een schuilplaats in de eerste nuizen, waar aj aankwamen en nadat rij de poorten hadden gegrendeld kkmmien nj op de daken en bestormden ze van daar den vijand beneden met dakpannen en steenen. Anderen, die verder gevlucht waren, hadden rich wapenen en andere verdedigings-middelen verschaft en door hun locale kennis in staat gesteld een korteren weg door achterbuurten heen te nemen, ontmoetten ze dö voortschnjdende Romeinen



97
en waren ze zelfs in staat ze, gedurende eenigen tijd, in bedwang te houden.
De straten van Zion weerklonken van het gekletter van wapenen en het geschreeuw der strijdenden.
Geruchten van wat er was voorgevallen, bereikten de ooren van Berenice al heel spoedig en deden haar niet alleen ontstellen, doch gaven haar een rampzalig gevoel van zelf-verwijt. Zij was er zich van bewust, dat zij de aanleidende oorzaak van het gebeurde was. Het was de wraak van Florus, omdat zij hem had teruggestooten. Haar eerste ingeving was om naar den Procurator toe te snellen en hem te smeeken niet verder te gaan, doch haar trots hield haar van dien stap terug. Naarmate het leven van het gevecht heviger en woester werd, werd zij echter angstiger en haar trots op zij zettende, besloot zij ijlings naar de rechtbank toe te gaan en ten behoeve van haar volk tussenenbeide te komen.
Als een Prinses van den bloede, achtte rij zich veilig tegen de aanslagen der Romeinsche soldaten en, vergetende, dat rij hen voor 't meerendeel onbekend was, verliet rij haar Paleis geheel onverzeld. Gelukkig werd rij door haar opperstalmeester gezien en deze ging haar achterna, zooveel van de wachters van het Paleis verzamelende, als het hem op 't oogenblik mogelijk was.
Toen ze bij het terras kwam, Meld Berenice ontzet stil. Het was er een hel I De Joodsche vluchtelingen, die in de aangrenzende straten waren opgevangen, werden meedoogenloos voor de oogen van Florus vermoord. Er werd noch op leeftijd, noch op geslacht gelet. Zelfs zuigelingen uit de armen hunner schreiende moeders gerukt, werden neergeworpen of op de punten der speren opgevangen. Jonge meisjes, ongekleed aan palen gebonden, waren blootgesteld aan de brutale grappen der soldaten, die hun gevangenen de vrijheid beloofden, indien ze er in toe wilden stemmen een stukje varkensvleesch te proeven. Terwijl Berenice, met wankelende schreden, verder ging, viel haar. oog op een groep dronken soldaten, om een verstandig uitrienden Joodschen jongen heen, die zeker niet ouder dan een jaar of twaalf kon rijn.
„Zeg ons den naam van uw God,'* riep een soldaat.
„Hij wordt de Heer genoemd," zei de jongen, in het minst niet vervaard door den kring van woeste gezichten om hem heen.
„Welnu, vloek uw God en ge zult blijven leven,'1 zeide een tweede, den jongen met rijn speer dreigende.
Maar de knaap was te goed op de hoogte van de voorschriften van het Joodsche geloof om dit bevel te gehoorzamen.
.„Vervloekt rijn degenen, die gesneden beelden aanbidden," zei hij, stoutmoedig.
„Dit wolfje zal opgroeien tot een dapperen wolf,'1 lachte de eerste soldaat.
„Dat zal hij niet," riep de tweede, woest, en rijn speer met
7



io8
ach weldra buiten den Tempel' bevonden, verontwaardigd en buiten adem, bloedend en met gescheurde kleeren.
Na een korte beraadslaging, namen ze hun weg over de Tyropaeonsche brug, naar de Bovenstad en traden er het Paleis van Ananias binnen. Van het dak af konden ze eenigermate aen wat er in den Tempel voorviel. Het geheele gebouw was met gewapenden gevuld. Eleazar deed zijn woord gestand, de Tempel was bezet, niet in het belang van Rome, maar in dat van Israël.
Volkomen bewust welk een baat zijn pro-Romemsche gevoelens brj het volk hadden opgewekt, oordeelde Ananias met een groot gedeelte van Joodsche getrouwen, het raadzaam om, vóór het einde van den dag, een schuilplaats te zoeken bij de soldaten in net
Praetorium. T . . , ,, ■
Dien zelfden avond laat, begaf Berenice ach, met een klem gevolg, naar dit Paleis en, terwijl haar geleide buiten wachtte, trad ai zelve binnen om afscheid van Crispus te nemen.
Zij was de draagster van verontrustende ujdmgen. Zwarte Simon was in de stad en door een meesterstuk van slimheid had hrj alle arme schuldenaren verlost, en er waren er velen in Jeruzalem, door hen aan te hitsen om het Archeïon m Opbel in brand te steken, het gebouw, waar alle tijdelijke leeningen door gewone burgers aangegaan, opgeteekend waren, en deze officieele vermelHing was tevens het eenige bewijs van de aangegane overeenkomst. Aldus de menigte tot een onherroepelijke daad van verzet verleid hebbende, had Simon hen vervolgens naar Olivet gevoerd, waar de Zeloten van Manahem, zegevierend terug gekeerd van de overwinning van Masada, bezig waren om bij het schijnsel van toortsen, een vrije uitdeeling van wapenen te houden aan allen, die bereid waren om te vechten. .
Met teekenen van de levendigste opgewondenheid, vertelde de Frmses hoe het gepeupel van plan was den volgenden ochtend de beide Romeinsche vestingen te bestormen ent de bezettingen te vermoorden, bij wijze van vergelding van het bloedbad door Florus aangericht.
„Wilt gij de stad niet met mij verlaten, vóór het te laat ur» vroeg zij ernstig, aan Crispus.
Het is niet de gewoonte der Romeinen om hun post te verlaten, hoe talrijk de vijand ook moge rijn,"- antwoordde Cnspus.
In uw geval zou vertrekken geen vluchten ajn, want niemand heeft u bevel tot vechten gegeven. Uw verbüjf hier hangt van uw eigen wil af.'1 . , . . ~ .
Maar ik wil mijn landgenooten niet aan hun lot overlaten^JJat uw volk veel reden tot opstand heeft is helaas 1 maar al te waar. En niettegenstaande dat alles, ligt mijn weg open voor mij Ik ben een Romein en een Cestius en het is mijn plicht om den Romeinschen adelaar in deze stad hoog te houden of in den strijd te sneuvelen Berenice zweeg gedurende eenige oogenblikken; toen, naar hand



log
op_ zijn arm leggende, sprak ze met teedere stem: „Laat mij hier blijven om u te helpen. Ge kunt gekwetst worden en wie is er dan om u te verplegen? En indien ge sterven moet, hetgeen de Hemel verhoede... dan wil ik met u sterven."
Crispus kon niet anders dan geroerd worden door deze uiting van vriendschap harerzijds. Het voorval in de* synagoge vergetende, besefte hij, dat hij haar zou kunnen liefhebben, indien ze altijd zoo was. En evenals hij eens gedacht had, dat Vashti's gezicht op dat van Berenice geleek, zoo vond hij nu ook een gelijkenis met Vashti in Berenice, terwijl haar gelaatstrekken op dat oogenblik door een mooie en heldhaftige uitdrukking veredeld waren.
„Prinses, het is hier geen plaats voor u,'" zei hij, zacht.
Hoewel ze niet overtuigd was en heel verdrietig door zijn weigering liet ze zich toch door hem naar haar draagstoel brengen, die aan de poort van het Paleis op haar wachtte. Terwijl hij afscheid van haar nam, zei hij, plotseling in een vreemde opwelling van intimiteit, heel teeder tot haar: „Vaarwel, Athenaïs."
Indien hij er de uitwerking van had kunnen voorzien, zou hij waarschijnlijk dien naam niet hebben uitgesproken. De liefelijke en beminnenswaardige uitdrukking verdween terstond van haar trekken, plaats makende voor een kouden, achterdochtigen bbk, welke hem evenzeer afstootte als haar vriendelijkheid hem had aangetrokken.
„Waarom noemt ge mij bij dien naam?" vroeg zij, zich ontevreden van hem afkeerende.
„Mogelijk neem ik een proef, Prinses," antwoordde hij beteekenisvol.
Klaarblijkelijk was het een proef, welke niet in Berenice's smaak viel .Zij zag er uit als een vrouw, van wie men een geheim had ontdekt. Met een bbk vol angst zonk rij achterover in de kussens van den draagstoel en zonder hem met een enkel woord te verwaardigen, gaf rij haar dragers last om zich op weg te begeven. In diep nadenken verzonken, zag Crispus haar vertrekken. Het zij ze Athenaïs was of niet, zou het toch moeilijk uit te maken rijn geweest, waarom het enkele hooren van een naam zulk een vreemde uitwerking op haar had. Dat hij haar gunst met verspeeld had werd hem bewezen door de komst in het midden van den nacht, van 3000 man Joodsch paardenvolk. Het waren de troepen van Koning Agrippa en door hem gezonden om zijn zuster veilig buiten de oproerige stad te brengen. Ze op haar weg ontmoetende, bad Berenice hun gelast het kleine garnizoen in het Praetorium te gaan helpen. Begrijpelijker wijze waren deze hulptroepen Metilius hoogst welkom, maar toen Crispus voorstelde, dat de helft er van naar Antonia zou gaan, weigerde de bevelhebber, Darius, dit op grond van Prinses Berenice's verlangen, dat hij enkel in het Praetorium zou vechten.



110
HOOFDSTUK XII. A „Wee den Overwonnenen I"
Vroeg in den ochtend van den volgenden dag daalde het opperhoofd dér Zeloten, Manahem, die met zijn volgelingen op Olivet gekampeerd had, den berg af en op een zegekar gezeten, trok hij de stad binnen met een praal en een vertoon, welke Eleazar's bloed aan 't koken brachten, terwijl hij den optocht van af het dak der Tempel-galerijen gadesloeg.
„Is deze kerel een Koning?" zei hij. „Zal hij te Jeruzalem regeeren ?"
Manahem werd binnengehaald met hartstochtelijke kreten van, goedkeuring door de pas gewapende bevolking, die hem verzocht ze terstond naar Antonia te voeren, in het vaste geloof, dat iemand, die Masada had ingenomen, geen moeilijkheid zou hebben met het innemen eener andere, dergelijke vesting. Manahem kon deze opdracht niet afslaan, zonder zijn roep van dapperheid te verhezen, en na eerst de verlaten Paleizen van Agrippa en Ananias te hebben geplunderd en verbrand, trok bij, aan het hoofd van een talrijke en losbandige schaar naar de sterkte Antonia, waar hij, na gehoor te hebben aangevraagd, den bevelhebber in zeer slecht Latijn aanmaande de vesting over te geven.
„Ik ben een Romein," was het eenige antwoord, waarmede de officier hem verwaardigde.
„Dat was de bevelhebber der Masada eveneens," merkte de aanvoerder der Zeloten op, tegeEjkertijd het teeken tot den aanval gevende.
Den geheelen dag werd er, onder Manahem's leiding, een verwoed gevecht om het fort heen geleverd, maar toen de nacht inviel hadden de Joden niets te toonen voor hun wilden overmoed dan een menigte stervenden en gesneuvelden.
Manahem's,woede, door het mislukken zijner pogingen opgewekt, werd nog verhoogd door de opmerking van Simon, die zich uit jaloerschheid onthouden had van zijn mede-opperhoofd te helpen, doch hem verweet: „Het is uw schuld, dat het Heilige zaad vermoord is."
„Voer ze dan morgen zelf aan,'' zeide Manahem. „Dat zij zoo," antwoordde de Zeloot kalm.
Den volgenden ochtend, toen de menigte zich opnieuw tot den strijd gereed had gemaakt, sprak Simon ze aldus toe:
„Laten al degenen, die doof, het bloedbad van Florus hun moeder, hun zoon of hun dochter Verloren hebben, naar voren komen."
Terstond meldden zich honderden aan.
„Ziedaar de moordenaars!" riep Simon, met zijn zwaard naar de sterkte wijzende.



III
Ofschoon dit een leugen was, want het garnizoen van Antonia had part noch deel in den moordenden strijd gehad, misten zijn woorden hun uitwerking niet op het gepeupel, dat met nieuw vuur en nieuwen moed bezield werd. Door Simon persoonlijk geleid, haastten ze zich naar voren met de stormladders en plantten zij die tegen de wallen aan, maar het eenige gevolg was dat ze weer terug gedreven werden. Gedurende verscheiden uren woedde de strijd; negentien keer werden ze terug gedreven, telkens vernieuwden ze den aanval met onversaagden moed; bij de twintigste bestorming, toen de dag reeds ten einde spoedde, slaagden de joden er in zich een toegang te verschaffen.
„Laat er niet één in het leven," was hun kreet. „Hebben zij onze vrouwen en kinderen gespaard?"
Het kleine garnizoen, door een veel sterkere macht overrompeld hield kranig de eer van Rome op; zonder er aan te deuken kwartier te vragen, vochten zij onversaagd doof, steeds de opengevallen
piaatsen nunner makkers innemende, tot het zwaard voor het laatst in de hand van den laatsten man flikkerde. De standaard, welke van af den hoogsten toren had gewapperd en met zijn uitdagende etters S. P. Q. R. (Senaat en Volk van Rome), den Joden zoolang een ergernis was geweest, werd naar beneden gehaald en aan flarden gescheurd. Zoo viel, na een verwoed gevecht van twee dagen, de groote sterkte
v«iu antonia, een geDeurtems, welke den overwinnaar van Masada slechts gennge vreugde bereidde, toen hij het volk dien avond hoorde zeggen: ,,Manahem heeft zijn duizenden verslagen, maar Simon zijn tien duizenden.'*
Den volgenden ochtend weerklonk de kreet van het gepeupel„Naar het Praetorium.'*
Manahem hernam het opperbevel en op een vurig ros gezeten en gevolgd door schreeuwende benden, begaf hij zich naar de open ruimte vóór het terras en sommeerde met luider stemme de overgave van het Paleis.
Het antwoord was een pijl, die het doel bereikende, waarmede tuj was afgeschoten, midden door de pluim van Manahem's helm gmg.
„De volgende pijl is voor uw hart bestemd," riep Metilius, „indien geivTn°g eens verraad 4311 «en Romein durft voor te stellen."
Manahem, de duurste eeden zwerende, dat de verdedigers van het Praetorium hetzelfde lot als die van Masada en Antonia zouden ondergaan, begaf zich naar een plek van waar hij, beschut voor de werptuigen van den vijand, de werkzaamheden van het beleg kon lelden.
Het ellendigste wezen in het Praetorium was, op dat oogenblik, 1Jfm^S' H' k3*1 het £ewaa£d 0011 venster te kijken en het volk, uat hem herkende, schreeuwde zijn vurigen haat tegen den



112
Sadduceeschen Kerkvorst uit; de Priesters zeiven waren het luidst in hun kreten van afkeuring en' Tuin woorden verklaarden de oorzaak van hun woede.
„Wie heeft zijn dienaren rondgezonden om de tienden der Priesters op te halen .en wie heeft degenen, die niet konden betalen, met knuppels gekasteid? Wie anders dan Ananias?"
„Wie heeft de opbrengst der tienden verspild met zijn liefje Asenath, terwijl de Priesters van gebrek omkwamen? Wié anders dan Ananias ?"
Voor zijn verschrikte oogen paradeerden zij het bloedige hoofd van den bevelhebber van Antonia, op een hooge piek gestoken.
„Zoo zal het eveneens met uw hoofd gaan," schreeuwden zij.
Van die stonde af had Ananias het voorkomen van een man, die geesten heeft gezien en zeker is van zijn eigen doem. Met een wanhopige mtdrukking van ellende op zijn gezicht, dwaalde hij doelloos door de schitterende hallen van het Praetorium, bevend bij het geweld van den strijd buiten de muren en elk oogenblik verwachtende getuige te zijn van het binnenstormen der woeste Zeloten met het zwaard in de vuist, allen dorstende naar zijn bloed. Zijn lafheid wekte zelfs de rninachting van zijn Joodsche vriendern Op.
„Ananias, uw gezicht is zoo wit als een gekalkte muur,"- lachte er een.
Een gekalkte muurl Deze woorden vervolgden hem gedurende het overige van den dag, bij heiti een voorspelling oproepende,! welke hij sedert lang uit zijn geheugen had gebannen.
„God zal u treffen, gij wit gekalkte muürl want. zit gij niet om mij volgens de wet te oordeelen en beveelt gij niet dat ik, tegen de wet in, gevonnist zal worden?"
Van wien en van waar kwamen' die woorden? WaarscWjnhjk van den een Of anderen gevangene, die voor zijn rechterstoel was verschenen en dien hij veroordeeld had.
Ja, hu herinnerde hij het zich, het was de verontwaardigde uiting van Paulus van Tarsus, denzelfden Paulus, dien hij had willen laten dooden door de degens der Zeloten, En, door de ironie der Wraakgoden, zochten de degens der zelfde Zeloten hem te dooden! Waren er dan geen geheime kamers? zuchtte hij, waar men zich kon verbergen ? Hij had toch gehoord, dat Herodes, bij het bouwen van dit Paleis, er eenige had laten inrichten.
Was er dan niemand, die hem zulk een verborgen schuilplaats zou kunnen wijzen?
Maar de belegerden hadden het te druk met belangrijker zaken, om acht te geven op zijn klaagliederen.
De verdediging werd door de Romeinen met koel overleg geleid, de aanval met ongechsciplineerde woede door de Joden; beHimming der wallen en vurige pijlen, stormrammen en ondergrondsche mijnen, alles werd aangewend en doelloos gemaakt door



«3
de waakzaamheid en vindingrijkheid van Crispus. Hij was veel meer het leven en de ziel van het garnizoen dan Metilius, evenals Simon een dapperder en bekwamer aanvoerder was dan rijn bevelhebber Manahem, die maar het liefst op een veibge plek zat eh tien goudstukken uitbetaalde voor het hoofd van eiken Romein dat hem werd gebracht.
In het begin bewees (het paardenvolk van Koning Agrippa uitmuntende diensten. Op onverwachte oogenblikken vooruitspringende, dreven aj de menigte uit elkander met hun hevige aanvallen en, den omtrek zuiverende van de belegeraars, reden rij zegevierend om het Paleis rond. Maar Simon vond een middel om aan deze tactiek een einde te maken. Hij liet stalen prikkels op den grond strooien, waardoor de paarden kreupel en de mannen uit het zadel geworpen werden. Daarna weigerde de cavalerie verdere uitvallen te doen. Simon merkte het verflauwen van hun ijver en aarzelde met er rijn voordeel mee te doen. Bij monde van een heraut het hij bekend maken, dat de Joodsche verdedigers van het Praetorium volle vrijheid zouden hebben om de stad met hun wapenen en goederen te verlaten, op enkele uitzonderingen na, waaronder Ananias. Tot rijn eeuwige schande nam Darius de bevelhebber van Agrippa's paardenvolk, dit voorstel aan.
Metilius had de beschikking over te weinig troepen om deze desertie met geweld te verhinderen en het gevolg was dat, op den 2isten morgen van het beleg, het Joodsche gedeelte der bezetting het Praetorium door de groote poort verbet, te midden der spoT termjen en vloeken dergenen, die door hen aan hun lot werden overgelaten De dood had het aantal der Romeinen tot twee honderd vijftig terug gebracht en daar het onmogehjfe was om niet zulk een geringe macht, het Praetorium in rijn geheel te verdedigen, nam Metilius de gelegenheid waar, dat de oogen der Zeloten op de wegrijdende Joodsche troepen gevestigd waren om ach haastig en m alle stilte met rijn soldaten in de drie groote torens Manamne, Phasaelus en Hippicus terug te trekken Deze torens waren door Herodes den Groote gebouwd en respectievebjk opgedragen aan de nagedachtenis van rijn vrouw, rijn broeder en ajn vriend; aj waren opgericht op den muur der stad, welke op u l pUu-J*° Noor?' *?* Westrijde van het Praetorium vormde. Op het gebied van militaire architectuur had de oudheid niets merk waaixugers te vertoonen dan deze drie torens. Elk stond op een basis van steen, zonder eenige kamer of holte er in; de basis van Manamne vormde een solide kubus van dertig voet, die van Phasaelus van veertig en die van Hippicus van zestig voet De storrnrammen waren machteloos tegen deze reusachtige blokken met ongeëvenaarde volmaaktheid in elkander gezet en door ijzeren krammen te zamen gehouden. De Zeloten, die al heel spoedig ontdekten, dat het tigenhjjke
8



U4
Paleis door zijn verdedigers verlaten was, namen er terstond bezit 9an en een woest tooneel volgde. Ten allen tijde beten hun krijgstucht en hun gehoorzaamheid aan hun meerderen veel te wenschen over, doch nu stoorden zij zich nergens aan en betwistten ze elkander den buit, zelfs met gebruik hunner wapenen.
Op één punt waren allen het echter eens, namelijk dat de prachtige beelden, welke het oude Paleis van Herodes versierden, een schending waren van het Tweede Gebod en een beleediging voor het Joodsche geloof.
„Afgodsbeelden!" schreeuwden zij.
Én geen onderscheid makende tusschen de profane en heibge beelden, zochten zij hamers en houiweelen op en waren niet tevreden, vóór ze alles kort en klein hadden geslagen.
„Vashti's beeld zal evenmin gespaard zijn, naar ik veronderstel/' mompelde Crispus, die uit de verte het vermelingswerk had gade geslagen. „Het zou mij veel waard zijn geweest om het te behouden.'1
Den volgenden dag kwamen twee Zeloten, dje aüe hoeken van het verwoeste Paleis hadden doorzocht, zegevierend te voorschijn, een ouden man, als gevangene, tusschen hen invoerende. Het was Ananias, die gedurende den nacht in een pijp van een onderaardsche waterleiding verscholen was geweest. Meer dood dan levend werd de bevende priester, die.eens als een despoot over Jeruzalem had geregeerd, onder kreten van verachting en slagen, in de tegenwoordigheid van Manahem gebracht, die hem met een glimlach van woeste bevrediging begroette.
„Wat zullen wij met dezen vriend der Romeinen doen, dezen verrader van zijn eigen land?'? vroeg hij, veinzende Simon om raad te vragen; hij haatte hem heimelijk, doch durfde hem niet voorbij te gaan.
En Simon, wenschende dat Ananias ter dood zou worden veroordeeld, doch wel wetende, dat Manahem, uit louter lust tot tegenspraak, juist het tegenovergestelde zou doen, van wat hij zou voor» stellen, antwoordde sluw: „Laat hem leven."
Waarop Manahem met een kwaadaardigen spotlach antwoordde: „En ik verlang zijn dood."
Daarop gaf hij een wenk aan de twee Zeloten, die hem hadden gevonden, en nu den vroegeren Hoogepriester in één oogwenk met hun zwaarden doorstaken.
Een uur later zocht Simon Eleazar in den Tempelhof op en zei tot hem: „Uw vader is dood."
Eleazar ontving deze tijding met schrik en niet zonder droefbeid. Het kinderlijk gevoel was nog niet geheel in hem uitgedoofd, ten spijt van zijn jongsten twist met zijn vader en, toen hij de bizonderheden van diens dood vernam, riep hij driftig uit: „God moge mij op dezelfde en nog erger manier straffen, indien



"5
* niet met Manahem handel, gelijk hij met Ananias gehandeld heeft'
De aanmatigende Manahem, onbewust van de krachten Te lm t geheim tegen hem aan 't werfc waren, volgde een Tedraesliin welke hem ten val zou brengen. geqragsüjn,
wJÜÜ hCt Piuiwierenjvan het Praetorium had hij een purperen oDnerkleed en een gouden kroon ontdekt, wehW beidrvroeSr En Herodes den Groote hadden toebehoord, en zich met defe teet"
^inttfged^eï.^11^ ^ Een sterke legermacht achterlatende om de torens te bewaken begaf Manahem. zich, in het Komnklijk gewaad, aan .t hSfTvlui eenigen ajnei: volgelingen naar den Tempel, vóofg^ende dat het met een godsdienstig doel was, want dat Mi kwam omeen oSfr te brengen m de hoop verdere overwinnmgen te behalen!
Maar Eleazar, vermoedende dat het ajn plan was om de'sterkte lm £nsJdeinpel * ^mac]>%^ zonJr wSke^ nooirmSS t^; 7 2011 am> fiet de P«>rten sluiten, alle posten door de
^eToten!""611 <" ^ 'Waan der! ^voerdS
van^^T^ ™ em Sf0* P^rtgbeid tusschen de volgehngen van Manahem, eenigen wilden ach, door geweid van f
S t0t den TemPel verschaffen, maaf SereTbeïetrend; ^S terugtrekker?. ^ ^ ^ ^ Manahem ^as,Wn^ ok?^;^61"16 ^at de twi8t ^ lu»8er hoe heviger werd goot
Stalen, die naast Eleazar stond, verergerde de zaak Hierop ontstond een algemeene verwarring
het Tplnlft^ ^rg u ^e verslagenen vluchtten door Ophel en mn sctalplaats ontdek,, er ui, gesleurd en%rsu"nd%e^



«6
Op zqlk een onwaardige wijze stierf de laatste der zonen van den beruchten Judas, die evenals hun ontembare vader, hun leven hadden doorgebracht tusschen de rotsachtige hoogten van Judea, steeds in opstand tegen de Romeinen. .
Eleazar aanvaardde nu zelf het bevel over aUe oproenge elementen m Üe stad. Simon werd als zijn onderbevelhebber aangesteld en onder hun gezamenhjke leiding werd het beleg tegen de drie Herodiaansche torens en de Romeinsche bezetting met kracht voortgezet. Maar de heftige aanval werd met een even heftige verdediging beantwoord; voor eiken Romein, die getroffen werd, sneuvelden er tien Zeloten, daar de belegerden van achter hun * dikke muren de aanvallers veel meer kwaad konden doen dan de aanvallers hen. , , , , , •■
En toch, ongeacht het feit, dat het voordeel geheel aan znn kant was, duurde het niet lang of Metihus kondigde, m een vreemde en onverklaarbare opwelling van angst, zijn voornemen aan om een schikking met den vijand te treffen. Crispus, als door den bbksem getroffen door deze zwakheid, redeneerde te vergeefs. Metihus hield vol, dat hij het opperbevel voerde en kon doen, wat hij verkoos. Groot was' Eleazar's voldoening, toen Metihus hem van de wallen toesprak om met hem omtrent de overgave te onder-
haOogenblikkehjk werd de wapenstilstand afgekondigd en, na een korte bespreking met Simon, verklaarde Eleazar, dat mdien^de Romeinen de torens zouden ontruimen en hun wapenen wilden afgeven, het hun zou worden toegestaan de stad vrij en ongedeerd te verlaten. Hierin stemde Metiüus toe en de overeenkomst werd bekrachtigd door de verscWjning in de torens van drie hoog geplaatste Toden die hun rechterhand aan den Romemschen bevelhebber gevende, bij het altaar van God zwoeren) de beloofde voorwaarden uit
t6Doodde voorgenomen overgave in een onteerende positie geplaatst, besloot Crispus in 't eerst om achter te blijven, al zou hij ook de eenige zijn en met het zwaard in de hand te sneuvelen bil het verdedigen, tot 't laatste toe, van den toren van Hippicus. Maar spoedig gaf hij dit plan op, inziende dat bét een edele JSÏÏ voSInLttelooze daad varf heldenmoed zou ^; hrj zou zrihleven prijs geven zonder de sterkte te redden. Het zou verstandiger ef prIctisSergzijn om voort te leven en deel te riemen aan den veldtocht van rijn vader tegen de stad; een veldtocht, die de Joden wel spoedig tot onderwerping zou brengen. o-m,..
Op het uuVvoor de overgave bestemd het was op den Sabbat daalden de Romeinen van de torens- naar beneden en weldra stonden
^Zrwerden^door' Eleazar en Simon ontvangen, die den soldaten den weg aanwezen, welken ze moesflen volgen. Metihus zag dat
m



117
znn soldaten onder twee speren moesten doorloopen, die schuin
W.n^fï War6n gCZet' met- de P"11^ elkander van bove? kruisende, aldus een soort van juk vormende; de Joden volgden daarbij een Romeinsche plechtigheid, welke door hen bij stevenen krijgsgevangenen werd gebruikt.
^Lh!L ^ .hiervan de geest van Metihus in opstand.
„Uit was met in de overeenkomst opgenomen," zeide hii iJU- JT*8 m* buUengra*oten," antwoordde Eleazar, met een beleedigenden ghmlach. „Marcheer *>
ri.n3atL7erW^er'1J0nder de ge^even omstandigheden, nutteloos zou zun, waren de Romeinen genoodzaakt zich aan de vernederende pjechtrgheid te onderwerpen. Terwijl ze onder het j5t S gingen
gewezen Zeloten overhandigen. Maar toen de laatste Romein aldus van zijn wapenen was ontbloot, omsingelden de Levietische wachters
Romeir! 6 Ö verwekten argwaan in het hart der
„Het einde is gekomen, Metihus," zeide Crispus. „Het zou beter zijn geweest als wij waren' doorgegaan met de verdediging" «enB^"fi.d00d* d™*>" ^P BeLf met
en"Ir nï^6'" stamelde Metihus „Ge dreigt ons met den dood ï kI meu -efn ^"ge11 eed gezworen,ons leven te sparen.''-
„Wij hebben bij het altaar van God gezworen en zulk een eed is met verbindend voor het geweten van een Jood. Hier staat f6 %Thel> S™eon, die een meester is «7 alle gt
Sd^£LS ^ hem ze^ <* * d« ^af"
De rabbi, die toevallig tegenwoordig was, trad naar voren om Eleazar's bewering le bevestigen.
„De ouderen hebben het uitgemaakt,-' zeide hii, „dat indien een
oTd^L^ h<V°ud ^het ^ Wi «jn ^ mUrhoudeï of de eeuwige verdoemenis heeft te duchten; maar mdien-h» brj
breekt^ ZWe6rt' 13 * schuIdiS> «*» ^ *Ün woord
Maar Johanan ben Zacchai, die zich insgehjks op de plaats bevond, verzette zich tegen deze haarklooverij
tet£r^*f?v3i «wat grooter, het goud of het altaar,
w£ f?^ -> En' rich tot Eleazar wenende, vroeg hif
„Wilt gij werkelijk deze mannen dooden?"
Florus°?" HebbCn " 0113 gCnade eetoond °P de° ^g van
kunnen brengen?" R°meinsche 4 «vergave
„Dat zij zoo."



118
♦ „Maar stel uw wraak uit; heden is het Sabbat."
„Een heilige dag en een heibge daad, het ter dood brengen van afgodendienaars.'"
Ofschoon Simon toegestemd had tot de lage daad van Eleazar, was hij geneigd een uitzondering te maken voor een der gevangenen. .
„Geef mij (het leven van dezen man," vroeg hij, op Onspus wijzende. ..
„Dien man," zeide Eleazar, Crispus een woedenden blik toewerpende.
„Hij is degene, die ons het meeste kwaad heeft gedaan. Waarom zoekt gij nem te sparen?"
„Omdat hij, bij mijn terechtzitting, de eerste was om op te staan en den boosdoener Florus te berispen."
i „Hij is ook de man," zeide Simeon ben Gamaliel, „die ons getrotseerd en beleedigd heeft in onze eigen synagoge, door een Christen-meisje aan haar gerechte straf te onttrekken.'*
„Als zij er in de gelegenheid toe zijn, laten die Heidenen ons onzen godsdienst afzweren," sprak Eleazar, „welnu, wij zullen het zelfde doen." , , ,
De dapperheid, door Crispus gedurende het geheele beleg van het Praetorium aan den dag gelegd, had in Eleazar een gevoel, met van bewondering, maar van woede, opgewekt, en deze woede werd nu verhoogd (door de kalmte en onbevreesde houding van den gevangene.
Zijn zwaard ontblootende, trad hij op Cnspus toe. „Yervloékte afgoden-dienaar, wat is de naam van uw oppersten god ?"
„Hij Wordt Jupiter genoemd."
„Zoo, vloek den naam van Jupiter en ge zult het leven behouden." . _ .
De beleedigende en spottende bedreiging van Eleazar dreet Onspus tot teen dwaas en toch heldhaftig verzet.
Zich naar de Romeinen achter zich toe keerende, zeide hij: „Mannen, het einde is gekomen. Laat ons dapper sterven." Toen, zijn rechterhand ten Hemel verheffende, riep hij: ..Almachtige Jupiter, wees gegroet P"
,Zwijh, dat ge zijt," riep Eleazar uit en, knarsentandende van drift, stootte hij rijn zwaard, tot aan het gevest, in de zijde van Crispus, die als dood ter aarde viel. _
Aangevuurd door het voorbeeld van Eleazar'begonnen de Levieten en de Zeloten een waar bloedbad onder de weerlooze gevangenen aan te richten. Maar de laatste woorden van Crispus waren niet zonder uitwerking gebleven. Hun dapperheid werd.met bewondering door den geschiedschrijver van dien tijd, Josephus, vermeld.
,(Ze verdedigden zich niet en vroegen evenmin om genade, doch



«9
venveten hun beulen allen, dat ze hun eed en de voorwaarden hunner overeenkomst hadden geschonden."
En zoo werden al die mannen wreedaardig vermoord, behalve i *rSr"00 iets van een Romein moet worden geschreven! behalve Metihus die om genade smeekte en beloofde Ich teb? keeren en tot den Joodschen godsdienst over te gaan, waarop ze hem heten leven, en geen der anderen. P
Aldus werd er in het jaar 66 van onze Christelijke jaartelling te Jeruzalem een einde gemaakt aan de Rcnieiniche overheer
^f?,' T^mig meer 03X1 een eeuw' nadat de groote Pompejus de stad had ingenomen.
Op dienzelfden Sabbat vaardigde de Hoogepriester Matthias een^decreet uit, dat de offerdienst dien avond tegelijkertijd een dankbetuiging sou ajn en dat, om de plechtigheid er van te verhoogen het water dat er bij gebruikt zou worden, niet, zooals loTZ ? m f bW>n *? deD Zuiderhof van het heüigdom zou
Z^f/€pU!'/°Cl..Ult het meer van Silo«n. buiten de
muren der stad gelegen;.*
Maar de boodschappers der Levieten, welke er op uit waren gezonden, kwamen met ontstelde gezichten en leege vaten terug. «SnlWf 6n V£m h€t Jeuïge meer wilden zich niet met de snoode dankoffers mengen. De bron had opgehouden te vloeien.
HOOFDSTUK XIII. De eenig Overgeblevene. „Hij slaat de oogen opl Hij leeft!"
Zoo sprak Vashti, neerknielende bij de zwijgende en onbeweeehïk Uitgestrekte gestalte van Crispus. onoeweegujfc
De blijde verrukking ïn haar stem scheen de vrouw, die naast haar stond, te ïnisbagen.
„Waarom rijt ge daar zoo verheugd over, kind? Hij is toch een vijand van ons volk." J
„Moeder" riep het meisje, op verwijtenden toon, „heeft hij mij -met van den igeesel gered?" J J
aA^iT1 reden om °?s leven voor hem in gevaar te brengen?
vernemen, dat wij een Romein in ons huis verbefgen, doorwas?18 Steemg€n- Voor 0115 zou het beter rijn, als hij rnW
hoorenrm*>ed€r' Hij? m0cht ^ onvriendebjke woorden eens
Maar, ofschoon hij wakker was, hoorde Crispus niets van dit



120
gesprek, daar hij in 't eerst nog te zwak en te verward was om iéts te kunnen' verstaan. Langzamerhand kwam hij tot bezinning en merkte hij dat hij op den grond lag van een lage kamer, met getraliede vensters en netjes, volgens Oosterschen stijl, gemeubileerd. Hij vroeg zich verwonderd af, waar hij was en hoe hij er gekomen was. Toen begon ajn geheugen te werken en herinnerde hij zich het tooneel, waarop hij zijn oogen "t laatst had gesloten. Eleazar's blik van haat, het plotselinge flikkeren van zijn zwaard, de scherpe pijn en toen het wegzinken in duisternis en gevoelloosheid.
Hij had verwacht'dat Eleazar hem den genadeslag zou toebrengen, doch bhjkbaar was hij nog niet dood. De een of ander moest zijn schijnbaar roerloos lichaam van uit den hoop der. vermoorde Romeinen te voorschijn hebben gehaald en wie kon het anders zijn dan het liefelijke meisje, dat naast hem geknield lag. Hij trachtte zich op één elleboog te verheffen, maar viel neer, door de inspanning uitgeput. Er was geen kracht meer in hem.
„Hebt ge pijn?" vroeg Vashti.
„Neen, alleen zwak heel zwak!" Zijn eigen stem verschrikte
hem; hij kon «niet meer uitbrengen dan een schor fluisteren.
Vashü plaatste haar linker arm onder hem en hem zacht oplichtende, zette zij een beker aan zijn lippen.
„Drink," zeide zij.
Crispus dronk, wat wist hij niet; het was een donkere vloeistof, maar het scheen hem nieuw leven te schenken. „Eet," was haar gebod nu.
Gehoorzaam als een kind, at Crispus, wat haar hand hem aanbood.
„En nu," vervolgde zij, „ga slapen, de slaap zal u kracht geven."
Hij wenschte haar eenige vragen te doen, doch Vashti beval hem te zwijgen, door haar vinger op zulk een bevalhge wijze, op haar lippen te leggen, dat hij gaarne haar wil deed; hij sloot de oogen en, tegen zijn wil, viel hij weldra in een diepen .slaap, welke eenige uren duurde.
Hg ajn ontwaken zag hij Vashti weer aan zijn zijde, gereed om hein te verzorgen, en daar hij boven alles verlangde eenige bizbhderheden te weten, bracht zij hem op de hoogte van het gebeurde.
„Gij bevindt u in het huis mijner moeder," zeide zij. „Dit is mijn eigen kamer en," voegde zij er bij, op eenige planken wijzende, die met rollen papyrus gevuld waren, „dat zijn mijn Grieksche boeken."
Toen vertelde zij hem, hoe hij daar gekomen was. Na het uitmoorden van de Romeinsche bezetting, was Josephus, op haar verzoek, naar den woesten Eleazar gegaan en had hem om het lijk van Crispus gevraagd, zeggende: „Hij is een Romeinsch edelman en ik ken hem. Ik bid u, laat mij hem een eervolle begrafenis geven."



121
Waarop Eleazar antwoordde: „Ge kunt hem meenemen, ik voer geen oorlog tegen de dooden." ' voer
hrST iÏÜ gSa^c ^ jan Crispus naar haar huis was gebracht, boog Vashti er zich weenend over heen, doch haar verbewegen plotSehng m vreu^de' toen 4 bem *jn lippen zag Door een gelukkig toeval, Vashti noemde het de bescmlddng ^ Go$ hel *n d€ ribben van Crispus gedrongen ^ dee1^, te, raken- ZiJ"n schijnbare dood waTgéen' bezwijming, door het bloedverhes. veroorzaakt, dat zóó groot was dat enkele druppels meer noodlottig zouden rijn geweest Doch Zn™L ?°* ^ m h^ reinig ook, en met veel -zorg kon zijn leven behouden worden. En daar rij geen dokter durfden roepen, uit vrees, dat de waarheid bekend zou worden, hadden fciw' r moeder> die beiden eenige kennis der heelkunde hadden, rijn wonde verzorgd en hem naar deze kamer gebracht Vashti antwoordde hem met een allerliefsten glimlach, toen CrisTil^baarheid wilde betuigen: „Ik zal de goden bidden opdat de Zeloten uw mendehjkbeid voor mij met te weten komen."
iJaarop vertelde ze hem van de lage manier, waarop Metilius had gesmeekt ajn leven te sparen, een verhaal, dat Crispus met oe grootste verontwaardiging aanhoorde.
i 'iHij ^ 1133111 ^ aaa> Metilius, dat beteekent, kleine T^ar-r , e "Wat is er van hem geworden?" ir^t€n "ebben hem met verachting laten gaan."
„Welk een leven staat hem te wachten I Hii zal zich nooit meer onder de Romeinen kunnen vertoonen."
Crispus poogde zich op te heffen, "doch evenals den vorigen dag was hij er te zwak voor. 5'
„Hoe lang zal ik hier moeten liggen?" vroeg hij, met een zucht.
'Vt ge het verloren bloed herwonnen hebt."
„Wanneer zal dat rijn?"
En, ofschoon haar moeder haar had gewaarschuwd, dat het nog weken kon duren, eer Crispus op kracht zou rijn gekomen, an* woc™de Vashti met een opgeruimd lachje: „Over enkele dagen."
Bij ach zelve rechtvaardigde rij dit leugentje, door de wetenschap dat den patiënt moedeloos te maken rijn herstel tegenhoudt
VasnUs moeder, Miriam genaamd, was een bejaarde vrouw, met zulk een hard en zuur gezicht, dat Crispus zich niet kon begrijpen dat aj zulk een mooie en beminnenswaardige dochter had. Over Miriam zelve was rijn oordeel juist het tegenovergestelde. Wel is waar, bezocht ze hem eiken dag, maar hij kon duidelijk zien, dat baar vragen naar ajn beterschap, slechts een vorm was. Niettegenstaande het feit, dat hij de zoon was van .kieniimachtigen Romeinschen Legaat van Synë, beschouwde ze hem als een last, neen erger nog, als een wezenlijk gevaar, met betreldring tot de overheerschmg



122
dor Zeloten, iemand, dien men bij de eerste de beste gelegenheid moest wegsturen. En Crispus maakte zich inwendig boos, omdat hij in dit opzicht niet aan haar verlangen kon voldoen. Als Jodin van de Orthodoxe, kleingeestige soort, vóelde zij niets voor Vashti's idealen; en bij zich zelf zegende Crispus den overleden Hyrcanus, dat hij anders dan zijn vrouw was geweest en zijn dochter, behalve een Hebreeuwsche, een Helleensche opvoeding had gegeven.
Het groote verschil tusschen moeder en dochter was in den laatsten tijd nog toegenomen door Vashti's toetreden tot het Christendom. Over deze zaak ondervraagd, bekende Vashti, haar tranen trachtende te verbergen, dat haar geloofs-verandering de aanleiding was geweest, dat Miriam zeldzaam hard en koel tegen haar was geworden.
Crispus verbaasde zich over de zorg, welke Vashti voor hem had, vooral toen de dagen elkander opvolgden, zonder dat haar ijver verslapte. Een ideale verpleegster, scheen ze er op uit om alles te doen, wat in haar macht was, om zijn gedwongen werkeloosheid te veraangenamen. Haar zeldzame tact maakte, dat ze hem nooit in den weg was en dal hij haar altijd bij zich had, zootdra hij haar noodig had.
Ingaande op de voorbijgaande grillen van haar patiënt — en welke zieke is niet wispelturig? — scheen zij te voelen, als hij alleen wilde zijn en het hem dan aan zich zelf over, maar zoodra hij lust tot spreken toonde, was zij altijd bereid om aan zijn verlangen te voldoen. Toen zij hoorde, dat hij een groote voorliefde voor Herodotus had, kreeg ze dien bekoorlijken geschiedschrijver van de oudheid uit haar kleinen boekenschat en las ze er hem eiken dag uit voor, «zelden falende het onderwerp interessanter te maken door pittige opmerkingen van haar zelve. En eens, in 't schemerdonker, nam zij haar harp en zong ze er met zulk een liefelijke stem bij, dat Crispus haar verzocht hem dat genoegen meermalen te schenken en daarna zong zij geregeld eiken avond eenige psalmen voor hem uit den cyclus, die bestemd was om tot in het einde der dagen gezongen te worden.
Crispus kon zich niet verklaren waarom Vashti zooveel belang in hem stelde. Was deze belangstelling enkel de uiting harer dankbaarheid voor den dienst, welken hij1 haar in de synagoge had bewezen, of was een teederder gevoel er de oorzaak van? Zocht Vashti zijn liefde te winnen? Die gedachte bezwaarde hem. Het was hard deze opkomende verlangens in haar te moeten teleurstellen, altijd indien zijn veronderstelling waar was, want hoe rein, hoe aantrekkelijk en hoe schoon Vashti ook mocht zijn) zoo was ze niet voor hem bestemd. Hij' moest de onbekende Athenaïs trouw blijven, niet alleen omdat een Cestius er zijn eer in stelde zijn woord gestand te doen, maar ook omdat zijn eerzucht niet



123
gaarne het bezit zou verspelen van het Koninkrijk, dat samenhing met zijn geheimzinnig huwelijk.
Vashti had .een klein broertje, een kind van achttien maanden. Op een ochtend had zij hem, niet zonder eenige aarzeling, in zijn kamer gebracht en ziende dat Crispus niet alleen geen bezwaar had tegen zijn aanwezigheid, maar dat zijn kinderlijk pogen tot praten hem afleiding gaf, bracht ze hem eiken dag mee. En, ofschoon Vashti even geleerd was als Minerva, gelijk Crispus het noemde, was zij in andere opzichten een echte wildzang en speelde verstoppertje of stoeide met het kind, tot het van vreugde kraaide. Dit (was een nieuwe trek van haar karakter en een, dien Crispus met genoegen opmerkte. Als hij . eindelijk moe van het spelen was, klom het kleine ventje op Vashti's schoot en vlijde zich. tegen haar boezem aan.
Vashti vertelde dat hij Arad heette en dit bracht het gesprek op" vcernamen en hun beteekenis en van zelf vestigde Crispus zijn aandacht op haar eigen voornaam.
„Vashti is een Perzisch woord en beteekent „schoon", zei ze blozend.
„Ge zoudt dien niet voor een meer toepasselijker naam kunnen verwisselen," merkte Crispus op, „of het moest zijn..."
Hij hield op. Een onzinnig vermoeden kwam eensklaps bij hem op, een vermoeden, dat zijn hart met een zalige trilling vervulde
„Welken nieuwen naam' zoudt ge voorstellen?" vroeg Vashti, met een verwonderden glimlach.
„Wat zoudt ge van Athenaïs zeggen?" vroeg hij, haar nauwkeurig gade slaande, terwijl hij sprak.
Vergiste hij zich of maakte Vashti een gebaar van verrassing, alsof ze de geheime beteekenis van die vraag begreep? Doch, indien ze er door verrast was, beheerschte zij zich spoedig. Ze keek hem met kalme oogen aan, waarin geen bizondere ontroering te lezen was, en zei: „Geen echt Hebreeuwsch meisje zou dien naam willen dragen."
„Waarom zou het een beleediging zijn?"
„Hij is afgeleid van den naam eener Grieksche godin."
„En daarom juist geschikt voor iemand zoo geleerd als Athene."
Vashti schudde lachend haar gouden lokken bij dit compliment. „Ik houd niet van den naam," sprak ze, terwijl ze Arad zachtjes in slaap wiegde.
Tot nu toe was de proef van Crispus een mislukking. Er was niets in haar houding om de veronderstelling te waarborgen, dat zij de gesluierde jonkvrouw van Beth-tamar was geweest. En toch was er een soort van vaag verband tusschen haar en de onbekende Athenaïs. Hij redeneerde aldus: „Vashti geleek veel op het standbeeld van een zekere Pythodoris, dat beeld was de gift van Polemo en het was Polemo, die het huwelijk van Athenaïs had bewerkstelligd.



124
Crispus begon voorzichtig op den ingeslagen weg voort te gaan.
„Gq schijnt zoo goed op de hoogte der Grieksche geschiedenis," zeide hij, „kunt ge mij ook vertellen wie Pythodoris was ?"
Vashti dacht eenige oogenbhkken na en antwoordde toen:
„Er was een Koningin van Ponrus, die aldus heette. Zij stierf aopwat dertig jaar geleden."
„Stond zij in eenige betrekking tot den tegenwoordigen Koning, Polemo ?"
„Zij was zijn moeder."
„Was zij een mooie vrouw?"
„Dat Weet ik heusch met," lachte Vashti; „waarom vraagt ge dat zoo ?"
„Er was een standbeeld van haar in het Praetorium." „Maar, als ge het gezien hebt, weet ge toch zelf wel of ze mooi was of niet." „Het beeld geleek veel op u." „O! dan was ze niet heel mooi."
„Het beeld had zooveel van u, dat ik in 't eerst niet dacht, dat het iemand anders kon voorstellen, tot de naam Pythodoris, op het voetstuk gegraveerd, mij mijn dwaling deed inzien."
Vashti's oogen staarden hem verwonderd aan. Zij kon geen reden opgeven, waarom het beeld van Pythodoris op haar zou gelijken.
«En ge zegt, dat zij de moeder was van den tegenwoordigen Koning. Hebt ge dien Polemo ooit gezien?"
Vashti antwoordde ontkennend,
„Hij was toch aanwezig op het banket van Florus."
„Dan veronderstel ik, dat ik hem gezien heb zonder hem te "enncn'". merkte Vashti op, en daar zij er in geslaagd was haar broertje in slaap te sussen, droeg zij hem voorzichtig de kamer uit. Een zucht ontsnapte Crispus, terwijl hij bedacht, dat, daar Vashti Koning Polemo niet kende,^ zij onmogeüjk de gesluierde dame te Beth-tamar kon zijn.
Den volgenden dag uitte Crispus de meening, dat het zijn herstel zou verhaasten, Indien hij de zuiverder lucht op het dak zou kimnen inademen en Vashti en haar moeder bevestigden touwen aan de vier punten van zijn matras, droegen hem aldus de lage trap op en legden hem neer op het platte dak, in de schaduw van een traliewerk met wingerd begroeid. Zij plaatsten zijn matras zóó, dat hij niet door de bewoners der aangrenzende huizen kon worden gezien, terwijl hij zelf, door een opening in den muur, over het dak heen, door (ach op zijn elleboog op te heffen, zoo vaak hij wilde, naar beneden kon kijken en veel van hetgeen er in de straten gebeurde, kon waarnemen.
Geheel Jeruzalem weerklonk van de toebereidselen tot den oorlog. Ofschoon de ouderen van dagen en de beden van ondervinding het hoofd ernstig schudden en zich vrij hielden van de cniwenteungs-



NIJGH & VAN DITMAll'S BOEK- EN HANDELSDRUKKERIJ - ROTTERDAM



6
„Polemo, Koning van Pontus."
Op het hooren van dien naam keken Crispus en Titus elkander onwillekeurig aan; het was1 wel vreemd, dat ze in aanraking zouden komen met den Vorst, over wien ze juist hadden gesproken.
„Ik heb een boodschap," vervolgde de vreemdeling, „aan zekeren Crispus Cestius Gallus."
„Dat ben ik," zei Crispus. „Wat verlangt de Koning van mij?"
„Mijn Koninklijke Meester verzoekt u een wijle bij hem te vertoeven, alvorens uw weg naar Caesarea te vervolgen."
„Waar bevindt de Koning zich?"
„Binnen de muren van zijn woning: „B eth-tamar."
„En indien ik, ongeacht het verzoek van den Koning, toch mijn weg zou vervolgen?"
„Indien ge dat zoudt doen, zoudt ge een hooge bestemming misloopen 1"
„Haast u en zeg uw meester dat Crispus tot hem kom met zijn vriend, Titus Flavius."
„De man verdween even plotseling als hij verschenen was. Zijn twee slaven bevelende zijn terugkomst af te wachten, verliet Crispus den strandweg en begon de steile rots te beklimmen. Zijn reede Inwilliging van den wensch van den vreemde, wekte eenige bevreesdheid bij Titus op, doch Crispus stelde hem gerust.
„Polemo was zijn eigen boodschapper in deze zaak,*1 vertelde hij, „want hij was het, die met ons sprak."
„De Koning zelf?" vroeg Titus, uiterst verbaasd.
„Zoo is V antwoordde Crispus. „Wij kunnen B eth-tamar veilig binnen gaan. Ik was niet geheel onvoorbereid op deze ontmoeting. Bij mijn vertrek mt Amtiochië, zei mijn vader tot mij: „Het kan zijn, dat ge op uw weg naar Caesarea Koning Polemo ontmoet, die u een voorstel zal doen. Ik laat u vrij om het aan te nemen of te weigeren, maar als ge mijn inzicht wilt volgen, zou ik u raden aan zijn verlangen te voldoen, hoe zonderling het u ook moge voorkomen."-
Deze mededeeling wekte de verbazing van Titus nog meer op en bij was even nieuwsgierig als Crispus naar het onderhoud met den Pontischen Vorst.
Op het plateau gekomen, dat den top der rots vormde, zagen de twee Romeinen een rechthoekig gebouw voor zich, massief en ruim, gelijk de meeste huizen in die streek uit blokken zandsteen gevormd, een kaal, somber uitziend gevaarte, maar een huis in het Oosten mocht destijds niet naar het uiterlijk beoordeeld worden, want een kostbare gevel verried weelde en was, als zoodanig, een verleiding voor velen, zelfs voor de overheden, inzonderheid de schatters.
Onder den gewelfden ingang stond een slaaf, die met een diepe buiging de twee vrienden uitnoodigde hem te volgen. Door een



7
ste.enen gang kwamen ze spoedig aan een ruimen binnenhof, die niet overdekt was en waar verschillende kamers met getraliede vensters op uitkwamen. In een er van werden de bezoekers door den slaaf binnengeleid, waarop deze hen verliet. Het vertrek was op Oostersche wijze ingericht, divans met kussens stonden langs de marmeren, met gouden arabesken en blauwe steenen, ingelegde wanden. In het midden van den mozaïek-vloer stond een fontein, waarvan de stralen met een gouden schijn schitterden, verlicht door de vele lampen, die van het, rijkelijk met Grieksche randen versierde, plafond afhingen.
Bij het binnentreden werden de twee Romeinen verwelkomd door denzelfden man, die hen van af de rots had toegesproken. Hij had een ernstig en statig voorkomen, zijn klassieke trekken worden nog aangetroffen op oude munten van het Koninkrijk Pontus. Hij had het grove overkleed, dat bijl buiten had gedragen, afgelegd en verscheen nu in een plechtig gewaad van Koninklijk purper. Aan een zijner vingers schitterde een gouden ring met een camee, waarop een miniatuur beeltenis van Nero prijkte, een teekenend feit, daar het dragen van zulk een ring enkel was veroorloofd aan degenen, die het hooge voorrecht genoten, te allen rijde in de tegenwoordigheid des Keizers toegelaten te worden.
„Welkom te Beth-tamar," waren de eerste woorden van den „Koning.
„Wetende, dat ge op weg naar Caesarea waart,'1 zei hif, zich tot Crispus wendende, „heb ik het gewaagd u te doen ophouden."* „Met welk doel?"
„Heeft uw vader u dat niet gezegd?"
Crispus antwoordde ontkennend, hetgeen Polemo's verbazing opwekte. Deze aarzelde en keek naar Titus, als ware zijn tegenwoordigheid een belemmering. Zijn gedachte radende, zei Crispus: „Titus is mijn fidus Achates (trouwe makker). Ik hoop niet, dat uwe Majesteit het kwalijk zal hemen, maar wat hij te zeggen heeft moet in zijn tegenwoordigheid gezegd worden."
„Dat zij zoo," hernam Polemo, na een kort stilzwijgen. „Gij moet echter beiden uw eerewoord geven, dat het voorstel, hetwelk ik u zal doen, of ge het aanneemt of niet, een geheim zal bhjven tot het oogenblik, waarop ik verkies dat het bekend zal worden.'*
„Het karakter van den edelen Polemo," zei Crispus, „is een voldoende waarborg, dat hij niets oneervols van mij zal verlangen, noch iets, dat schadelijk kan zijn voor de belangen van den Römeinschen staat."
„Zulk een gedachte is werre van mij. Integendeel, mijn doel is om dien te versterken.'1
Aldus gerustgesteld, beloofden Crispus en Titus beiden, hetgeen de Koning hun zou openbaren, als heilig te beschouwen.
„Goed! Dan zullen wij terstond tot de zaak zelve overgaan,



'0*
want ik ben geen vriend van veel woordent Het is u zeker bekend, dat ik het ongeluk heb geen zoon te bezitten om na mij den troón te bestijgen. Ik ben," voegde hij er, treurig, bij, „de laatste van mijn geslacht. Onder deze omstandigheden heeft Keizer Nero mij welwillend toegestaan mijn opvolger te kiezen, mits mijn keuze valt op een man, wiens trouw aan het Keizerrijk boven verdenking staat. Zulk een man meen ik te hebben gevonden."
Hij hield even op en keek Crispus aan, wiens brein begon te duizelen door een stoutmoedige gedachte. Zou het kunnen zrön, dat hij
.Jndien," vervolgde Polemo, „trouw aan Rome de eerste vereischte van mijn opvolger is, wie zou trouwer zijn dan een Romein zelf? En wie zou eerder genade vinden bij den Senaat dan een der Senatoren? Om deze redenen en omdat de daden, welke gij volbracht hebt, getoond hebben, dat gij de waardigheid. eer aan zoudt doen, ben ik van plan u over drie jaar den schepter van Pontus over te dragen. Wat zegt ge hier op?"
In 't eerst kon Crispus, van louter verbazing, geen woord uitbrengen. Toen, zich langzaam herstellend, begon hadden Koning uit te vragen en merkte hij, dat het hem, klaarblijkelijk ernst was met dit aanbod. Maar ofschoon Polemo voornamelijk het licht had doen vallen op de verdiensten van Crispus, had deze de geheime overtuiging, dat de Koning nog wel door andere drijfveeren werd gedreven. Hij herinnerde zich een gezegde van zijn vader: „Niettegenstaande zijn koel uiterlijk, is er vuur in Polemo. Mij komt hij voor als een man, die een groot onrecht heeft ondergaan en zich daarover wreken wil, ja, daar zelfs zijn leven aan iwil wijden. Mogelijk zal hij jaren bezig zijn met het smeden van het wapen der wraak, maar zoodra het gesmeed is, zal hij het gebruiken, snel en verschrikkelijk."
Zich deze woorden voor den geest halende, bedacht Crispus of het voorstel, dat hij hem juist gedaan had, ook een deel van Polemo's wraakzuchtige plannen kon zijn. Zou hij enkel tot den troon geroepen worden om den een of anderen eerzuchtigen en intrigeerenden vijand teleur te stellen? Crispus had een begrijpelijken afkeer om voor zulk een doel gebruik te worden, maqr toch, wat deed het er toe? Hier was leen gelegenheid om tot een schitterende waardigheid te worden verheven en het zou dwaas zijn om zijn eerzucht te temperen door wantrouwen omtrent de beweegredenen van den andere.
Koning I
„Alles op de wereld,? had Porus gezegd, „is in dit woord begrepen."
Allerlei visioenen van grootheid en macht verdrongen telkandfer m het brein van Crispus, terwijl hij trachtte zich een toekomstbeeld te scheppen.



9
Hij zou een vader voor zijn volk zijn, hij zou hun geldmiddelen regelen, hun handel uitbreiden, het leger vermeerderen, het gebruik van de Latijnsche taal bevorderen en de beoefening der Grieksche kunst aanmoedigen. In de ravijnen en bergpassen van den Kaukasus, die zijn Koninkrijk zou begrenzen, waren wilde stammen, die nog nimmer een overwinnaar hadden erkend. Hij zou hun woeste invaller/'tegenhouden en zijn grondgebied ten hunnen koste uitbreiden. Ja, hij zou misschien over die machtige berggrens, door de natuur gevormd, heen trekken en zijn wapenkrachten overbrengen naar Scytbia, een landstreek, die dé aanvallen van de Perzen, de Grieken en de Romeinen had weerstaan. Waarom zou hij niet in het Noorden zijn, wat Alexander in het Oosten en Caesar in het Westen was geweest? Dan, als zijn Vorstendom vergroot en verlatijnscht zou zijn, zou hij zich een waardig patriot betoonenlen zijn rijk overdragen aan den Senaat om er een provincie van het machtige Rome van te maken.
Droomen, droomen maar toch hebben zelfs Keizerrijken hun
bestaan vaak aan zulke droomen te danken gehad.
„En wat is uw antwoord?" vroeg Polemo.
„Voor het oogenblik niets," antwoordde Crispus, voorzichtig. „Is er aan uw gift ook de een of andere voorwaarde verbonden?'*
„Slechts één enkele. Degene, die den Koning van Pontus kiest, moet ook de Koningin kiezen."
„Met andere woorden, ik zou moeten trouwen met een vrouw, door u gekozen ?"
„Zoo is het.'1
„En indien ik daarin niet toestem, dan geen schepter."
„Naar waarheid gezegd. Het bezit van het Koninkrijk hangt samen met uw huwelijk met de dame mijner keuze. De twee zijn onafscheidelijk."
„En wanneer zou dat huwehjk plaats moeten hebben?'1
„In dezen nacht zelfs in dit uur.'5
„Dezen nacht 1 Goden I Hoort ge dat, Titus ?'r
„De dlame is in onze nabijheid, want in het vaste vertrouwen,
dat ge den troon niet zoudt weigeren, heb ik haar hier gebracht." „Hoe heef zij ?'* .... Wk
„Noem Tiaar Athenaïs, dat is de naam, dien zij als Koningin
zal dragen.''
„Zal ik dan haar echten naam niet vernemen ? Tot welken stand behoort zij ?"
„Tot een hoogeren dan de uwe; zij is van Koninklijk bloed." „Naar ik vertrouw is zij recht van lijf en leden?" „Zeuxis heeft nimmer een schooner gelaat en edeler vormen gewrocht."
Deze woorden maakten de nieuwsgierigheid van Crispus gaande. Hij drukte den wensch uit om zijn toekomstige bruid te zien.



IO
„Gij zult haar niet zien; gedurende de plechtigheid zal zij gesluierd blijven, evenmin zult gij haar stem hooren, want zij zal niet spreken. Zoodra het huwelijk voltrokken is, zult gij uw reis naar Caesarea voortzetten.''*
„Zonder het aangezicht mijner vrouw te hebben gezien," riep Crispus, verbaasd.
„Zulk een vreemd huwelijksvoorstel heb ik nog nimmer gehoord."
„Het is mijn wensch, dat ge niet weten zult met wie gij zijt getrouwd. De dame is schoon, van hooge geboorte en brengt een kroon als bruidsschat mee. Is dat niet genoeg?"
„En wanneer zal mijn bruid zich aan mij bekend maken?'*
„Op den dag, waarop ge den schepter aanvaardt.'2
„En de datum van die gebeurtenis ?"-
„Zooals ik u reeds gezegd heb. Over drie jaar."
„Het woord van Polemo' is zoo goed als een verbond," zei Crispus, „maar — wat de Igoden verhoeden — ge kunt sterven vóór de drie jaar om zijn; welken waarborg zal ik hebben, dat uw wil in dezen zal worden uitgevoerd?"
„Hier," antwoordde de Koning, een perkament-rol te voorschijn halende en die ontrollende, „deze behoort u, terstond na de trouwplechtigheid."
Crispus het zijn oog over het perkament gaan, en zag dat het was, wat de Romednsche rechtsgeleerden een instrumentum noemden, met andere woorden, een wettig document, waarin hij tot erfgenaam van Polemo erf tot zijn opvolger in Pontus werd benoemd. Het was voorzien van de handteekening des Konings en, wat van nog meer gewicht was, van die van Nero zelf.
„Stemt gij toe?"
„Ik stem toe."
„Overleg het goed met u zelf; bedenk dat ge u verbinden moet Afhenaïs trouw te blijven, die zich, op haar beurt, verbindt u trouw te blijven. Indien ge, in den tusschentijd, uw belofte zoudt schenden door het hof te maken aan een andere vrouw, of zelfs aan uw eigen vrouw — Crispus glimlachte bij die veronderstelling — dan verliest ge de kroon van Pontus."
„Uw voorwaarden zijn vreemd en toch neem ik ze aanl"
„Ge zijt dus bereid om te trouwen."
„Wanneer ge wilt."
„Ge belooft haar sluier niet op te lichten? Ge staat toe dat zij zwijgt? Ge zult vrijwillig vertrekken, zoodra de plechtigheid is afgeloopen? Ge belooft, evenals uw vriend, de stiptste geheimhouding omtrent het gebeurde van dezen nacht?"
Een zegevierende blik glinsterde in Polemo's oogen, toen de beide Romeinen deze voorwaarden aannamen. Dit bevestigde Crispus in zijn overtuiging dat de Koning hem als het wapen zijner



II
wraak gebruikte. Maar, evenals in het begin fan dit zonderlinge gesprek, zei hij bij zich zelf: „Wat doet het er toe?"
„Welke vormen zullen er bij ons huwelijk in acht worden genomen?" vroeg Crispus.
„Dezelfde, die bij uw eigen Romieinsche huwelijken worden gebruikt en, als bevestiging daarvan, zult gij dezen ring aan den vinger uwer bruid steken," antwoordde Polemo.
Hij overhandigde Crispus een gouden ring met een robijn van buitengewone grootte. De steen prijkte met een kunstig gegraveerd devies, dat Crispus verwonderd deed opkijken. Terwijl bij het kleinood, langzaam en werktuiglijk, in zijn hand omdraaide, was het kleurenspel van den robijn zóó vurig, dat het scheen, alsof hetgeen er op te lezen was, door vlammen werd uitgewischt. Bij het zien hiervan, schrikte Crispus onwillekeurig en keek hij den Koning verwonderd aan, die zijn onuitgesproken vraag met een geheimzinnigen glimlach beantwoordde. Titus, wien niets van dit alles ontging, was er niet weinig over verbaasd, doch hij onthield zich wijselijk van elke inmenging, in het volle vertrouwen dat Crispus hem later de noodige ophelderingen zou geven. _
„Volgt mij," zei Polemo, en een gordijn wegschuivende, leidde hij de vreemdelingen naar een ander vertrek, zóó spaarzaam door één lamp verlicht, dat het verdere gedeelte, dat er niet door beschenen werd, nauwelijks zichtbaar was; deze schikking was klaarblijkelijk door Polemo gemaakt, opdat Crispus zoo weinig mogeüjk van zijn bruid zou zien.
Uit het halfduister verrezen twee wachtende gestalten, beiden geheel verhuld en nauw van elkander te onderscheiden.
De eene stond eenige passen achter de andere, zoodat Crispus, vermoedende dat het een volgelinge was, geen acht op haar sloeg. Zijn oogen richtten zich op de voorste. Slank en van gemiddelde lengte, droeg zij de gewone dracht eener Romeinsche bruid, de rechte tunica, een lang wit kleed met een purperen franje ontzet en met een gordel om het middel. De sluier, die haar trekken géheel verborg, was, evenals haar fijne, kleine schoentjes, helgeel. De zonderlinge Romeinsche gewoonte om het haar der bruid met de punt van een speer te schelden, was achterwege gebleven. Zij droeg een kap op het hoofd, die er geheel om heen sloot en niets van het haar liet zien. Zóó volkomen was haar persoon bedekt, dat hij haar, behalve aan haar kleeding, niet zou kunnen herkennen, zelfs al zou hij haar dien zelfden nacht nog ontmoeten.
Ofschoon Crispus haar oogen niet kon zien, voelde hij dat zij hem even nauwlettend beschouwde, als hij 't haar deed; het voordeel was echter geheel aan haar zijde, daar zij hem kon zien. Zij stond, roerloos, zonder te spreken, in afwachting van hetgeen de Koning over haar zou beschikken.
„Athenaïs", zeide hij. „Dit is uw echtgenoot."



12
Zjj maakte een lichte buiging voor Crispus, een eenvoudige beweging, doch zij volvoerde die met een bevalligheid, die hem bekoorde Hij wist natuurlijk niet in welke betrekking Polemo tot zijn bruid stond, maar in zijn manier van spreken was een zekere autoriteit op te merken en daar het 't gebruik was in die dagen dat ouders en voogden huwelijken tot stand brachten zonder rekening te houden met de gevoelens der betrokkenen, drong zich onwillekeurig de vraag bij Crispus op, of er ook eenige dwang op Athenaïs zou zijn uitgeoefend om haar toestemming tot dit huwelijk te verkrijgen. Hij voelde zich verplicht dit uit te vorschen.
„Edele jonkvrouwe", zei&s hij, „ik ben bereid u te trouwen maar enkel met de wetenschap, dat ge er u zonder dwang aan onderwerpt. Indien ge mij uit vrijen wil tot uw echtgenoot neemt wees dan zoo goed, daar spreken u verboden is, twee stappen vooruit te doen.'1
Athenaïs aarzelde, doch slechts gedurende één seconde. Met een dankbaren blik, dien hij voelde, trad ze twee stappen nader
„Een onderlinge overeenkomst," lachte Polemo. „Zoo hoort het ook."
Hij' fluisterde de bruid eenige woorden in 't oor, welke Crispus met kon verstaan. Het antwoord was een zilveren lach vol melodie welke Crispus terstond voor haar innam.
„Naar ik hoop is haar gelaat even bekoorlijk als haar lach * dacht hij. '
Dezelfde lach, die Crispus zoo zeer in verrukking had gebracht had een zeer verschillende uitwerking op Titus. Een opmerkzaam toeschouwer had kunnen zien, hoe hij hevig opschrikte, terwijl een dóodehjke bleekheid zich over zijn trekken verspreidde. Hij scheen op het punt van, in woorden, uiting aan zijn gevoelens te geven, doch hij wist zich te beheerschen en zweeg. Zijn geheele houding drukte diepe neerslachtigheid uit, een gevoel, dat scheen toe te nemen gedurende de voltrekking der huwelijksplechtigheid. Crispus, die er zelf geheel door geboeid werd, sloeg geen acht op de ontroering van zijn vriend.
_ Op een teeken van Polemo naderde Crispus Athenaïs, terwijl titus de rol van zijn getuige vervulde en de gesluierde volgeling* die plaats brj de bruid innam.
Athenaïs strekte, op een teeken van den Koning, een blank en fraai gevormd handje uit, dat Crispus in de zijne nam.
Als haar gevoelens dezelfde waren als die van den bruigom kon aj zich met anders dan in een droom wanen, want Crispus had moeite, hetgeen er gebeurde, voor werkelijkheid te houden, ien uur geleden zou hij iedereen hebben uitgelachen, die hem een spoedig huwelijk had voorspeld en nu was hij op het punt met een meisje te trouwen, van wier verleden hij niets af wist en van wie hij, terstond na den afloop der plechtigheid, zou



13
moeten scheiden; zonder haar gelaat te hebben gezien, zonder ook maar één woord van haar te hebben vernomen. En die scheiding zou geen weken of maanden, doch jaren duren! Wat zouden zijn vrienden in Rome denken van een huwelijk, onder zulke vreemde Omstandigheden gesloten? „Crispus is getrouwd als een dwaas,"1 zou voorzeker hun oordeel luiden.
Het eenige, dat zijn daad rechtvaardigde, was het feit dat zijn vader er zijn toestemming voor had gegeven; met deze gedachte poogde Crispus zijn twijfel en zijn angstige voorgevoelens het zwijgen op te leggen.
Werktuiglijk sprak hij Polemo's de laatste woorden na van het formulier, dat hem, voor eeuwig, aan de onbekende Athenaïs zou verbinden.
„Ik, Crispus Cestius Gallus, patriciër van Rome, neem u, Athenaïs, tot wettige vrouw met de belofte dat geen andere vrouw behalve gij, voor mij zal bestaan. Ons verbond zal openlijk door mij erkend worden, zoodra het u zal behagen mij, door dit teeken, als uw echtgenoot op te eischen."
Bij deze woorden Met hij aan haar slanken vinger den gouden ring glijden, hem door Polemo gegeven.
Het meisje, dat nu zijn vrouw was, gaf geen geluid, doch haar aandoening openbaarde zich door het beven harer hand, haar onrustige ademhaling en door de manier, waarop zij op den arm harer volgelinge leunde. Haar vingeren sloten zich onwillekeurig om de zijne heen. De nerveuse druk van die fraaie hand gaf hem de overtuiging, dat, zoo zij in 't eerst met weerzin toegestemd had in de plechtigheid, zij er thans over voldaan was, een gedachte, die ook hem tot tevredenheid stemde.
De vriendelijke lach, welken 'zij had doen hooren, de druk van haar lief handje, haar bereidwilligheid om haar geheele toekomst aan zijn zorgen toe te vertrouwen, verwekten zulk een diepe ontroering bij Crispus, dat het hem een groot verdriet was terstond van haar te moeten scheiden. Hij was boos op zich zelf omdat hij toegestemd had in de harde voorwaarden, hem door Polemo voorgeschreven.
Terwijl hij haar "hand los het, zonk zij half bewusteloos 'in de armen der andere vrouw, die op een teeken van Polemo haar zachtjes uit het vertrek geleidde. Tot het laatst toe hield Crispus zijn oogen op haar gevestigd in de hoop dat zij, ondanks de voorschriften van den Koning, een slip van haar sluier zou opheffen en hem ten minste één blik op haar gelaat zou gunnen.
Maar hierin zag hij ach bedrogen; zij scheen zich in de schaduwen van den achtergrond op te lossen en hij zag haar niet meer.
De twee Romeinen vervolgden hun weg langs de ster-verlichte kust en lieten Beth-tamar weldra achten ach.



Titus, die zelfs na de huwelijksplechtigheid een zonderling stilzwijgen had bewaard, vroeg eindelijk: „Wat was er op den trouwring gegraveerd, dat u zoo deed schrikken?"
Het antwoord van Crispus verspreidde weinig licht in de zaak. Het luidde enkel: „Het beeld van een brandenden tempel."-
HOOFDSTUK li'. Het feest van Florus.
Op den ochtend na zijn aankomst te Caesarea ontving Crispus vroegtijdig het bezoek van Gessius Florus, procurator of stadhouder van Judea, die zijn aanwezigheid vernomen hebbende, geen tijd verloor om zijn opwachting te komen maken bij den zoon van den Syrischen Legaat, wiens wil oppermachtig was in het Oosten.
Hetgeen hij omtrent hem had gehoord, had Crispus reeds tegen Florus ingenomen en toen hij hem zag werd hij nog versterkt in zijn ongunstige meening. Een kleingeestige Griek van Clazomenae en geen echte Romein, had hij de waardigheid van stadhouder van Judea niet aan zijn eigen verdienste, doch aan den invloed zijner echtgenoote Cleopatra te danken, die een intieme vriendin der regeerende. Keizerin Poppaea was.
Ofschoon hij in Ionië was geboren, had Florus weinig van de bevalligheid, den inboorlingen van die provincie eigen, en als hij het niet beter had geweten, zou Crispus den man met zijn kogelvormig hoofdje, sluwe groenachtig-bruine oogen en zware wreede onderkaak voob een der beroepsworstelaars hebben gehouden, die enkel bij 't volk in aanzien waren.
Hij was er zeer op gesteld dat Crispus deel zou nemen aan een groot banket, dat dien avond in het Praetorium, het Paleis van den stadhouder, zou worden gegeven.
Crispus was op het punt van voor de eer te bedanken, toen hij aan Athenaïs dacht. Hij wist niet beter of zij woonde te Caesarea en indien dat zoo was, zou haar Koninklijke afkomst haar zeker recht geven op een uitnoodiging. Er was alle kans, dat zij een der gasten zou zijn. Hij zou er dus heengaan, ofschoon het moeilijk, ja, bijna onmogelijk zou zijn om haar te herkennen.
Florus was blijkbaar verrukt over zijn toezegging.
Wat Titus betrof^ hij scheepte zich dien zelfden dag in op de S t e 11 a, die voor Rome was bestemd*
„Er is voor mij geen hoop meer om ooit Berenice te kunnen winnen," zei hij, zonder een reden te geven voor dezen plotselingen ommekeer.
Vóór zijn vertrek echter bewees hij Crispus een uitstekenden dienst



4i
en van mijn móéder Miriam, doch mijn naam kon hij niet vinden, ofschoon die van mijn broertje Arath was ingeschreven. Ge ziet dus
Het geluid van naderende voetstappen deed haar ophouden. Omkijkende, zagen Vashti en Crispus, op eenigen afstand, een statige en Ecboone gestalte, die een oogenblik stilstond, blijkbaar verrast die beiden in zulk een vertrouwelijk gesprek aan te treffen. Het was Prinses Berenice. Zijn instinct zeide Crispus, dat zij naar hem zocht en hij zag haar niet zonder zelfverwijt. Niettegenstaande haar half schertsende opmerking, dat hij haar niet mocht verwaarloozen, gelijk hij te Antiochië had gedaan, had hij zich even onverschillig tegenover haar gedragen; de eenige notitie, welke hij van haar genomen had, was haar te berooven van haar trotsche waardigheid van de eerste schoonheid in het land te zijn. Geen wonder dat zij zich beleedigd voelde.
„Ik zal u nu verlaten," zei Vashti, opstaande.
„Neen, ga niet weg," fluisterde Crispus, onwillekeurig zijn hand op haar arm leggende om haar tegen te houden.
Crispus merkte met verwondering op, dat zij een kleur kreeg en dat er een verhoogde schittering in haar oogen kwam. Deed het haar genoegen, dat hij haar met wilde laten gaan, zelfs niet voor een Prinses ?"
Hij trok zijn hand terug, maar niet vóór dat Berenice het gebaar had gezien. Een jaloerscne vrouw is onder zulke omstandigheden nog nauwlettender.
„Staat de Koningin der Schoonheid mij toe?'1 zei de Prinses op een toon van lichte spottermj, „het onderhoud met den edelen Crispus te deelen?"
En zonder een antwoord af te wachten, zette zij zich op de bank neder, aan de linkerhand van Crispus. Vashti zat rechts van hem.
„Florus komt los," antwoordde Berenice. „De wijn is hem naar 't hoofd gestegen. Evenals Nero, denkt hij te kunnen zingen. Ik ben heel braaf geweest en heb mij den geheelen tijd goed gehouden. Ik heb hem zelfs gevraagd nog wat te zingen, 't geen hem ontzaglijk veel genoegen deed. Hetzelfde kan ik niet van zijn toehoorders getuigen."
Ze lachte zóó vroolijk, dat Crispus ook moest lachen.
En nu begon Berenice opgewekt te praten, nu eens geestig, dan weer verstandig, maar altijd interessant. Ze sprak over.oppervlakkige en diepgaande onderwerpen; van regeeringszaken, hét Keizerrijk betreffende', ging zij over tot de laatste mode der sandalen. Over alles gaf ze de een of andere persoonlijke opmerking ten beste. Zij had het woord alleen; Vashti vergenoegde zich met te luisteren, terwijl Crispus slechts nu en dan Jt een of ander zei. Het scheen wel, alsof Berenice, vermoedende nat Crispus geboeid was geweest



42
door het gesprek met Vashti, nu besloten was haar eigen schitterende gaven ten toon te spreiden, en voorzeker was het karakter van beiden een openbaring voor Crispus, die tot nu met den trotschen en eenzijdigen geest van zijn volk gewoon was de Joden als een minderwaardig ras te beschouwen. Hij werd dus aangenaam verrast bij deze „barbaren" twee vrouwen aan te treffen, die in schoonheid gelijk stonden met de Grieksche en Romeinsche vrouwen, welke hij had ontmoet, doch ze zeker overtroffen in verstand en bekoorlijkheid.
„Het is vandaag de eerste dag der nieuwe maan," merkte Berenice plotseling op.
„Ik zie er niets van," zei Crispus.
„Te Jeruzalem zal de sikkel zichtbaar zijn, zoo niet hier," hernam Berenice. „Dat merk ik daaraan."
En zij wees naar teen verren heuveltop in 't Zuiden, waarop zich een lichtje vertoonde, niet grooter dan een ster. Het flonkeren werd herhaald op een top, noordwaarts van den eersten, een derde volgde en weldra glinsterde een heele rij vuurtjes op de toppen der heuvelen van Judea.
„Dat is onze manier om den eersten dag der maand aan te kondigen," legde Berenice uit. „Zoodra de nieuwe maan gezien wordt van af een zekeren heuvel bij Jeruzalem door de wachters, die voor dat doel door het Sanhedrin worden>aangesteld, wordt dit door vuur-signalen door het heele land aangekondigd. Het is een oud gebruik, vóór korten tijd weer door den Hoogepriester Matthias opgehaald. Maar ik wil u niet vervelen met zaken, waarin een Romein geen belang kan stellen."
„Nu vergist ge u, Prinses. Mijn bezoek aan Jeruzalem, want daar ga ik naar toe, heb ik enkel ondernomen met het doel om uw tempel te zien."
„Gij verlangt onzen tempel te zien," riep de Prinses, uiterst verbaasd, uit. „Gij die, op het feest, hebt bekend de goden der Romeinen te aanbidden 1 Welk belang kan onze tempel voor u hebben ?"
„Mijn belangstelhng is opgewekt door... door..." Hij aarzelde een oogenblik, en voegde er toen bij: „Door een droom."
Zulk een zonderlinge bekentenis maakte vanzelf de nieuwsgierigheid van Berenice gaande en zij verzocht hem haar zijn droom te vertellen.
Ofschoon Vashti niets zeide, kon Crispus aan de manier, waarop ze hem aankeek, wel merken, dat zij even verlangend was zijn droom te hooren als Berenice.
„Ik zou nu mijn woorden wel willen terugnemen,'1 zei hij, „want al is het slechts een droom, zoo kan het 'toch zijn, dat het vertellen er van toij bij u beiden in ongenade zal doen vallen.
Dat „beiden'1 hinderde Berenice, vooral daar het te kennen scheen



4b
berk, eveneens uit een middenrif bestaande met twee vleugels, die er door een rij pilaren van gescheiden waren. Aan heUeene einde was een verhoogjng als een troon, met een hek afgescheiden, die de b e ma (het woord was van het Grieksch in het SyrischChaldeeuwsch overgegaan) of rechtbank vormde, waar de rechters zaten en de advocaten pleitten. Het geheel was van binnen door een bovengalerij omgeven, gebouwd op de pilaren, welke de vleugels afscheidden. De plaats beneden en dé gjalierij Waren ten gerieve van het publiek.
In het midden van de verhooging, die met ingelegd marmer was bevloerd, stond de ivoren zetel van den stadhouder en aan weerskanten waren zetels voor de assessoren, daar het de gewoonte was van een gouverneur eener provincie om, bij' de rechtspleging, te worden bijgestaan door een soort van jury, bestaande uit voorname burgers. Even, vóór 12 uur, was er een beweging op de verhooging, veroorzaakt door de komst van menschen, die belangstelden in de zaak. Onder hen was de Priester Theomantes, die in zijn waardigheid als Priester van Jupiter Caesarius, zich verstoutte om zich van den zetel meester té maken, rechts van den ivoren stoel, een handeling, die gemompel van afkeuring onder de Joden verwierf en toejuichingen van de Heidenen.
Een oogenblik later verscheen Ananias en, ziende dat zijn tegenstander gedaan had, wat hij had willen doen, wachtte hij even en ging toen heel kalm op den schoot van den Priester zitten.
„De plaats aan de rechterzijde van Florus komt mij toe,'! riep hij, waarop Theomantes al zijn kracht mspaode en hem van zich af wierp, hetgeen aan den eenen kant gebrom en aan den anderen gelach verwekte.
„Zelfs, indien de Hoogepriester der Joden recht op dezen zetel had," zei Theomantes, „dan zoudt gij er toch niet mogen zitten, daar gij geen Hoogepriester zijt."
Het was niet onwaarscWjJnlijk, dat in hun strijd om den voorrang, de twee grijsaards tot een zeer onverkwikkelijk gevecht zouden zijn gekomen, tot groot genoegen der toeschouwers, indien Terentius Rufus, die met een afdeeling speerdragers voor de verhooging was komen staan, om de publieke orde te bewaren, niet tusschenbëide was gekomen.
„Ik had nooit gedacht dat mijn diensten voor de rechtbank zelf noodig zouden zijn," zei hij en, op de verhooging iMimmendê. dreigde hij Ananias hem te zullen verwijderen, als hij niet dadelijk en heel stil een andere plaats zocht. Hij berispte hem bovendien om opzettelijk en op zulk een dwaze manier een opschudding in de rechtzaal te hebben veroorzaakt.
„Laar Ananias zSjn zM in lijdzaamheid bezitten," riep hij, „tof het Florus behagen zal, de beslissing van Caesar in deze bekend te maken.'1



47
De vernederde Ananias deed in 't eerst, alsof hij zich geheel terug wilde trékken, maar hij bedacht zich en nam plaats op den zetel links van Florus, juist toen deze zijn intocht, met veel praalvertoon maakte.
Crispus verscheen op hetzelfde oogenblik en, daar hij een bezoeker van onderscheiding was, werd hem een stoel bij den raad aangewezen.
Nadat Florus op zijn ivoren zetel had plaats genomen, vroeg hij welke zaken er behandeld moesten worden en daar er veel op de agenda van den dag stond, kondigde hij aan, dat hij met het geding van «Zwarten Simon zou beginnen.
Een rilling van opwinding liep door de menigte in de zaal, toen dit bevel gegeven werd: „Ga, lictoren, breng dezen Simon, bijgenaamd den Zwarte, hier."
Onmiddellijk werd de gevangene voor gebracht.
Tusschèn twee wachters inloopende, zijn banden op zijn rug gebonden met een touw, waarvan een derde soldaat het eene einde vasthield, verscheen de verschrikkehjke Zeloot, die zooveel Romeinen had opgehangen, dat men den tel kwijt was. Hij was een groote en flink gespierde man, met een buitengewoon breede borst, met zwart haar, zwarte oogen en een zwarten baard, gekleed, zooals hij gevangen was genomen, in een ruim opperkleed verscheurd door sabelhouwen en zwart van geronnen bloed. Met zijn ongewasschen gezicht, zijn baard en haren, lang en ongekamd, zag hij er woest en wild uit. Gevangenschap en duisternis, vocht en een mager diëet, waren er niet in geslaagd zijn oproerigen geest te temmen. Hij stond er dreigend en somber, woedend, de levende beüchaming van een vijand van Rome.
Florus wierp een korten en, naar het Crispus voorkwam, onrustigen blik op den gevangene en vroeg, zich naar de tafel der advocaten wendende: „Wie leidt de beschuldiging?"
Tertullus stond op.
„Maak 't kort. Geen lange oratie," zeide Florus.
Een Romeinsch rechtsgeding begon gewoonlijk met het ondervragen van den beschuldigde, ten einde hem daardoor tot de bekentenis zijner schuld te brengen. Indien dit middel faalde, of indien de gevangene, uit koppigheid, weigerde te antwoorden, werd er toe overgegaan om de getuigen op te roepen.
Tertullus wendde zich tot den beschuldigde om hem te ondervragen, terwijl de ischrijver van het hof roet zijn pen klaar zat om het gesprokene te noteeren; toen zelfs waren er schrijvers, die door een volledig stelsel van afkortingen het gesproken woord, in schrift, konden bijhouden.
„Uw naam?'T begon Tertullus.
„Ge vraagt mijn naam?" zei de Zeloot met een sportenden glimlach. „Dien zult ge toch wel kennen, daar die genoeg vrees heeft



't Eenige wat ik weet is, dat, als ge m|j de vrijheid weer geeft, ge mij dat werk zult zien herhalen met een nieuwe bende.'1
„Verrader van het Keizerrijk, verheft ge u nog op uw schuld?**
,De schuld is aan u, die u vermeet macht te willen uitoefenen in 'een land, waarvan God met een heilige belofte verzekerd heeft, dat het ons ten eeuwigen dage zou toebehooren. Weg uit dit land gij Romeinen, met uw legioenen en lictoren, uw schattingen en uw afgoden. Het is tegen den wil van God, dat Caesar in Judea regeert en de Joden, die hem erkennen, schenden de wet van Mozes, want daarin staat geschreven „Een van uw broederen zult gij als Koning over u stellen; ge moogt geen vreemdeling boven u plaatsen, die niet uw broeder is."- Deze woorden mochten wel eens overwogen worden door den fijnen Ananias, die zoo broederlijk omgaat met de vijanden van zijn land.?
„Daar het uw gewoonte was,* vervolgde Tertullus, „om te plunderen, zoowel als te dooden, hebt ge zéker aanzienlijke schatten verzameld." ..
„Schatten? Een grooten voorraad 1" zei Simon, terwijl zijn oogen bij de herinnering er aan fonkelden.
„In het hol, waar ge gevangen werdt genomen, werd toch niets gevonden."
Simon lachte zegevierend.
„En toch zijn ze goed geborgen op een plaats, waar geen Romein er beslag op kan leggen, en worden ze bewaard tot de groote dag der Wraak zal zijn aangebroken."-
„Dus, met andere woorden, zal uw buit worden gebruikt om den opstand tegen Rome aan te wakkeren?'*
„Ge hebt het gezegd, Meester."-
„Het gerucht liep, dat verscheiden personen van hoogen rang gemeenschap met u melden?''*
„De hoogsten in het land,'*- stemde Simon toe, „hier aan deze rechtbank zie ik verschillende mijher vroegere medeschuldigen. Waarom zijn zij niet naast mij geplaatst om met mij geoordeeld te worden?" ,
De trek van^ngst, welke zich tijdens de zitting voortdurend op. net gelaat van Florus had vertoond, scheen nog intenser te worden.-
Dit ontsnapte niet aan den oplettenden Tertullus, die bij ach zelf (ghndachte als een boogschutter, die na verschillende mislukte pogingen, eindelijk het doel heeft getroffen.
De verzamelde menigte, tot nu toe rusteloos en ontevreden, werd: plotseling doodstil. Het lange dralen van Florus om Simon voor de rechters te laten brengen, had aanleiding gegeven tot allerlei praatjes omtrent betrekkingen, welke er vroeger tusschen den procurator en den rooverhoofdman zouden hebben bestaan. Zouden deze donkere geruchten nu aan het licht worden gebracht? In ademloos zwijgen wachtten ze den uitslag af.
4



56
„Ge hebt met mij gespeeld voor uw eigen doeleinden," hernam hij, terwijl zijn grove wangen rood van woede werden. „En nu gooit gij mij weg, zooals men een sandaal weggooit, die niet meer te gebruiken is.H
„Och! Florus, laat dat toch," zei ze, op vermoeiden toon. „Wij hebben beiden comedie gespeeld, laat ons nu onze maskers afztetten. Hjefc faf niet Berenice zelve, die u bekoort, maar haar gotudi, waarmee ge hoopt uw oude schulden te betalen en uw schandelijke slemppartijen voort te zetten. En ik, die uw beweegredenen van 't begin af, heb doorgrond heb eveneens gehuicheld door een liefde voor te wenden, die ik nooit heb gevoeld. Maar ik hoopte daardoor Judea van dienst te kunnen rijn. Ge hebt u wel sterk vergist door u te verbeelden dat ge, behalve door uw stadhouderschap, van eenig belang voor mij zoudt kunnen zijn. Heer Florus, ik zeg u vaarwel."
Met deze woorden verliet zij hem.
Een demonische uitdrukking kwam op het gelaat van Florus, toen hij haar nakeek, terwijl ze zich met trotschen gang verwijderde, zonder hem met één blik van medelijden of berouw te verwaardigen. Elke lopwelling vajn liefde voor haar was nu voorgoed uit zijn hart verdwenen; geen ander gevoel dan de diepste haat bleef over, die de instincten van (den oermensch in hem deden ontwaken. Zijn eenige gedachte was, boe hij zich pp haar zou kunnen wreken. Door haar te dooden? Het zou een gewaagde en moeilijke onderneming rijn om een Joodsche Prinses naar het leven te staan. Wel is waar, zou bij de dolken van beroeps-moordenaars kunnen huren, gelijk rijn voorganger, de procurator Felix hen gehuurd had om den Hoogepriester Jonathan te dooden; deze was vlak vóór het
altaar gevallen maar dit zou achterdocht tegen hem kunnen
verwekken en dat moest hij, indien het eenigszins mogelijk was, trachten te vermijden.
Bovendien, zulk een dood zou een te lichte straf zijn, één oogen*bük van scherpe pijn en alles zou voorbij wezen. Zijn wraak moest een meer verfijnden, een langdurigen vorm aannemen. Het was slechts de vraag welk middel daartoe te kiezen en er over nadenkende, wandelde hij terug naar het Praetorium.
Zoodra hij in zijn Paleis was aangekomen, vernam hij, dat Polemo, de gewezen echtgenoot van Berenice, hem wachtte in de ivoren zaal, aldus genoemd naar de muurbekleedinjg van ivoor.
De procurator fronste de wenkbrauwen bij het vernemen van die tijding.
„Wat kan hij van mij verlangen?"' mompelde hij, angstig. „Hij heeft mij hiertoe gebracht.'' Maar het volgende oogenblik helderde zijn gezicht op. „Een vriend van den Keizer! Hal hij kan mij misschien over deze crisis heen helpen," en daarop richtte bij zijn schreden naar de ivoren zaal.



68
Door een natuurlijke nieuwsgierigheid gedreven, zette Crispus zijn paard tot grooteren spoed aan en, terwijl hij den Noordehjkén heuvel van Scopus bereikte, vertoonde de geheele stad zich plotseling aan zijn blikken.
Hij trok de teugels in en staarde met een levendige belangstelling, op de beroemde stad; longe clarissima urbium Orientis, verreweg de beroemdste der steden van het Oosten waarvan de stichting ver in den nacht der oudheid was verloren, een stad, die reeds grijs van ouderdom was, vóór er nog één steen van Rome bestond.
Een eeuw te voren had Jeruzalem een somberen en zelfs een vervallen aanblik vertoond, doch dank zij dien schitterenden despoot, Herodes den Groote, die zich, door zijn smaak voor de Grieksche bouwkunst, had onderscheiden, was de stad nu in een droom van schoonheid herschapen, met haar Keizerlijke kroon van trotsche torens, haar marmeren Paleizen, die door de heldere, doorschijnende lucht van een Syrischen morgen heen glansden, haar statige zuilengangen en triomf poorten, overwuifd met de bladeren van de slanke en sierlijke palmen. En, boven dat alles, troonde de reine, witte Tempel, een berg van albast, met gouden spitsen bezet, in het schelle ochtendlicht stralende met een pracht, die de oogen drong zich af te wenden.
Crispus keek er naar en dacht aan zijn droom.
„Geloof me", zei Rufus, „Rome zal geen rust genieten, vóór die schoone stad voor ons gelijk zal zijn gemaakt met den grond en de ploeg er over heen zal zijn gegaan."
Prophetische woorden 1
Indien de Joden, tusschen wie Crispus en Rufus hun weg vervolgden, de toekomst hadden kunnen voorzien, zouden hun dolken ongetwijfeld in het blanke zonlicht geschitterd hebben en zou het gedaan rijn geweest met de twee Romeinen.
De intense ontroering, bij de boexen-pelgrirns opgewekt door het gericht van de Heilige Stad, werd op een karakteristieke manier weergegeven. Eenigen lachten luide, uitgelaten van vreugde; anderen zonken op de knieën met saamgevouwen handen en tranen in de oogen, terwijl verscheiden vrouwen in zwijm vielen. Enkelen deden hun sandalen af en liepen barrevoets naar de stad, alsof de grond gewijde aarde was; anderen trokken hun rijkste gewaden aan, alsof ze een heiligen tempel binnentraden. Eén uit de menigte, een Leviet, verhief zijn welluidende stem en begon een psalm, bij de gelegenheid passende, aan te heffen, het refrein werd onmiddellijk door het verzamelde volk meegezongen, dat zich langzaam in de richting der stad voortbewoog.
„De heuvel van Zion is een heerlijke plaats en de vreugde der gansche wereld; op de Noordzijde ligt de citadel van den Grooten Koning."



6q
..Als ze Caesar Jgedoelden met den Grooten Koning, zouden die dwepers gelijk' hebben, maar ik rjetwijfel het," merkte Rufus öpfc, „Ge ziet dat jgebouw daar ginds, Crispus, dat hoog boven dén1 tempel uitsteekt? Dat is mijn Romeinsche vesting, waar ik u onderdak zal brengen."
Hun weg nemende door een der buitenwijken, waar de huizen der vermogende burgers, omringd door tuinen en lanen, gelegen waren, trokken de Romeinsche troepen de stad binnen en door de nauwe opgaande straten, kwamen zij in hun kwartieren in de citadel Antonia, zoo genoemd door Herodes den Groote, ter herinnering aan rijn vriend en beschermheer, Markus Antonius • de citadel werd echter, door de Joden gewoonlijk! Baris of de Toren genoemd. Deze sterkte besloeg den top van een hooge rots en was van den heuvel, waarop de Tempel stond, gescheiden door een mep ravijn, door een bogenrij overbrugd. Evenals de Tempel, die op ach zelf een vesting was, de stad beheerschte en er op neer keek, zoo beheerschte Antonia den Tempel en keek er op neer Ver boven het gouden dak van het Heiligdom troonden zijn' trotsche wallen, waarvan de banier wapperde met de beteekenisvolle letters S. P. Q. R. (Senaat en Volk van Rome).
Geen enkele Jood keek ooit naar die banier, het zichtbare teeken van de Romeinsche overheersching, zonder een verwensching te uiten.
Nadat hij zijn troepen in hun kwartier had gebracht, begaf Rufus door Crispus vergezeld, zich onverwijld naar het Paleis van Agrippa ten emde den Vorst den brief van Florus te overhandigen. '
Het was nog vroeg in den morgen en de straten, gevuld met nieuw aangekomen pelgrims, boden een levendig en druk schouwspel, dat later op den dag zou verdwijnen, als de hitte naar de koelte en de siësta binnenshuis zou doen verlangen.
Plotseling verhief een sjem zich boven de geluiden, door de rustelooze menigte veroorzaakt, met zulk een bovenaardschen klank, if Cnsj>us tuy& "immer had vernomen. Bij dien hollen toon zwegen alle andere stemmen en hielden geluiden en voetstappen op
Doodsche stilte heerschte in het ronde.
In het midden van de straat, voortschrijdende met een lang1-' zamen en afgemeten pas, verscheen een droefgeestige figuur met woeste oogen, verhuld in een kemelharen opperkleed, met een leeren riem bijeen gehouden. Zijn armen waren ten Hemel opgegeven, hij keek naar rechts noch links; zijn gezicht was als een steenen masker, waarop één onveranderlijke uitdrukking van ellende te lezen was. Niemand hield hem tegenl|ieinand ondervroeg hem: iedereen wist hoe volkomen nutteloos dat zou rijn.
Hij was een bekende figuur in de stad, doch zijn bekendheid verminderde geenszins de rilling van angst, welke door de menigte ging zoo vaak hij verscheen.



7*
hield hij een ca latmus of een pen van riet. Klaarblijkelijk had hij het een of ander document samengesteld, met behulp van zijn Koninklijke vrienden, en zij zagen er alle drie uit, alsof zij te-< vreden waren over hun werk. Rufus was benieuwd of ze nog zoo tevreden zouden zijn, als ze het document, dat hij <roor hen meebracht, zouden gelezen hebben.
„Dit gebed," zeide Simeon, zijn hand op de perkament-rol voor hem leggende, „dit gebed zal dienst doen als een wan om het kaf van het koren te scheiden.'*
Alle drie keken ze, als uit één beweging op, toen Rufus binnentrad. Als commandant van Antonia was hij een invloedrijk man in Jeruzalem en daarom ontvingen ze hem minzaam.
„En wat verlangt de uitmuntende Rufus van ons ?" vroeg Agrippa.
De uitmuntende Rufus gaf den brief aan den Koning, die hem Boet znne fijne, beringde vingers aannam en het zegel verbrak. Terwijl hij hiermede bezig was, stond Berenice op en naar Rufus toegaande, vroeg zij hem op zachten toon: „Hebt ge Crispus te Caesarea gelaten?'*
Haar toon en blikken, welke een meer dan gewone belangstelling in den afwezigen Romein verrieden, waren een openbaring voor Rufus.
„Zoowaar ik leef," dacht hij, „deze vrouw is verliefd op Crispüs." Hardop antwoordde hij: „Neen, Prinses, hij heeft mij naar Jeruzalem vergezeld."
„Waar is hij nu?" vroeg ze, gretig.
En Rufus, vermoedende dat een schaduw van teleurstelling haar fraaie oogen zou versomberen als ze wist, dat de phlegmatieke Crispus de bonte menigte op straat verkoos boven de aantrekkelijkheden van het Koninklijk Paleis, antwoordde: „ïk heb hem in Antonia achtergelaten."
De verdere vragen, welke ze hem mogelijk nog zou hebben gedaan, werden door Agrippa verhinderd, wiens gezicht, nadat hrj den iphoud van het bewuste epistel gelezen had, .een geheele verandering had ondergaan. Hij wenkte rijn zuster om bij hem te komen en gaf haar den brief. Zij fronste de wenkbrauwen, terwijl rij er kennis van nam, en overhandigde het geschrift daarop aan Simeon, die na het doorloopen te hebben er nog meer ontstemd over scheen dan rijn Koninklijke meesters.
Gedurende een poos dachten ze er alle drie, in stilte, over na. Toen zeide Berenice, hartstochtelijk, tot haar broeder: „Onderwerp u niet aan dit bevel, daar onderwerping in dit geval steeds als een antecedent kan worden aangehaald en wij daardoor rijn recht erkennen om zoo iets te verlangen. De eene verdrukking zal tot de andere leiden.'*
„Volkomen juist," stemde Agrippa toe, „maar aan den anderen kant, indien hrj rijn bevel door geweld van wapenen zou willen uit-



73
„Ik heb nog nimmer een dienst in een Synagoge bij gewoond," zei Crispus, „en zou dit gaarne eens doen.*
„Ik betreur uw smaak, doch ter wille van onze vriendschap, zal ik u vergezellen. Zooals ge ziet is het 't gebruik bij de Joden om hard naar hun Synagoge toe te loopen, om te bewijzen hoe verlangend zij naar de godsdienst-oefening zijn. Maar wij, deftige Romeinen, kunnen het op ons gemak doen.''
Onder 't spréken waren ze de Koninklijke Synagoge genaderd.
„Het is een klein gebouw, maar het is netjes," vervolgde Rufus, „indien ge echter een schitterend voorbeeld wilt zien, van wat een Synagoge kan zijn, ga dan naar Alexandrië en bezichtig de Dfiapleuston, met zijn zeventig gouden stoelen voor de zeventig leden van het Sanhedrim en wat zijn grootte betreft, de ruimte is zoo enorm, dat het teeken tot het „Amen" er (gegeven moet worden door het wuiven van een vlag. De dienst daar is een indrukwekkend schouwspel."
' Terwijl ze op den drempel stonden, zei Rufus, tot zijn adjudant die hem vergezeld had: „Het is verboden wapens te dragen in de Synagoge, neem daarom mijn zwaard, Quintus, en wacht hier tot ik terug kom. Wij moeten onze sandalen uittrekken, Crispus, het gebruik schrijft voor op bloote voeten binnen te komen.?
Door een gang kwam men in het inwendige van de synagoge Een wachter stond aan de deur; hij herkende Rufus als den bevelhebber van Antonia en, op diens verzoek, geleidde hij de twee bezoekers naar een plaats achter in den tempel, waar ze, achter een pilaar verborgen, konden zien, zonder zelf gezien te worden.
Het inwendige van de Synagoge had veel van dat van een basiliek, daar het langwerpig rond was met zijvleugels, door pilaren afgescheiden.
Pe getrouwen waren verdeeld, aan den eenen kant zaten de mannen, aan den anderen de vrouwen met een schot van ongeveer'vier voet tusschen hen, aldus een groote .tegenstelling vormende met het gebruik in de moderne synagoge, waar de vrouwen in de zij-galerijen zitten, achter latwerk verscholen.
Aan het uiteinde van het gebouw was een verhevenheid met een dak er boven, op die verhevenheid stond de ark of de koffer, waarin de perkamentrollen van de Heilige boeken besloten waren. Er voor stond een gouden kandelaar met' zeven luchters.
„In navolging van den kandelaar in den Tempel," merkte Rufus op.
Voorop de verhevenheid was^ een rij zetels, voor 't meerendeel ingenomen door bejaarde Rabbi's, die met het gezicht naar de toehoorders waren gekeerd. Deze waren de eere-plaatsen, vurig door de Joden begeerd en hier zat Prinses Berenice, als een bizonder voorrecht omdat zij de synagoge gesticht had.
„Wie zit er aan de rechterhand van de Prinses?" vroeg Crispus



76
„Als ik dat deed, zou ik mijzelve vloeken."
Van af haar twaalfde jaar, het tijdstip, waarop zij lid der Synagoge werd, had Vashti, door <de zachtheid van haar karakter en haar edelmoedigheid in het uitreiken van aalmoezen, de gunst van de gansche gemeente verworven. Maar nu verbeurde zij die gunst in één oogenblik. De overdreven geloofsijver van de Joden openbaarde zich. Op het hooren dat zij een Christin was, veranderden al haar vrienden in vijanden. Zij zag zich omringd door sombere en onheilspellende gezichten.
„Een Oordeel,"- nep Sadas, de man, die haar beschuldigd had en honderden stemmen namen den kreet over: „Een Oordeel."'
In het Hebreeuwsche woord van synagoge, Beth-din of Huis des Oordeels, ligt een zijner eigenaardigheden opgesloten; behalve een plaats voor godsdienst-oefening was de synagoge ook nog, en dat met de volle toestemming der Romeinen zelf, een rechtbank voor het veroordeelen van degenen, die beschuldigd werden de voorschriften van het Jodendom te schenden."
„Laat het meisje voor mij gebracht worden," zei Simeon, op den kouden toon van een rechter.
De vele handen, die uitgestoken werden om haar naar voren te duwen, waren overbodig; uit eigen vrijen wil verbet ze haar plaats en ging ze vóór de verhooging staan.
Haar jonkvrouwelijke gestalte, die daar geheel alleen stond tegenover de menigte woedende toeschouwers, faalde hun medegevoel op te 'wekken; de grijze ouderlingen, die haar rechter waren, hadden insgelijks harten van steen; jeugd noch schoonheid had de macht hen te vermurwen, waar het iemand gold, die het gehate geloof van de Nazareners had omhelsd.
„Meisje,"' zei Simeon, „wij hebben geen bewijzen van uw schuld noodig. Uw eigen woorden hebben u als een Christin veroordeeld. Toch willen wij u tijd tot nadenken geven. Indien ge wilt, moogt ge uw getuigenis terugtrekken."-
„Ik kan mijn getuigenis hiet terugtrekken, want het is de waarheid. Ik ben een Christin."
Woedende kreten barstten uit de verzamelden los: „Verraadster 1 Af vallige! Nazarener 1*
„Sedert wanneer zijt ge een Christin?'1 vroeg Simeon.
„Sedert enkele weken.'1
„Hebt ge den doop ontvangen, door die ketters voorgeschreven?''
Vashti knikte ten teeken van toestemming.
„Wie heeft u den doop toegediend?'1
„Ik mag zijn naam niet noemen.''
„Zijn er in onze stad velen van dat geloof?"
„Zeer velen.'*
„Noem er eenigen van op," beval Simeon. Dit deed hij, niet in het vertrouwen, dat zij het zou doen, maar wetende dat



8o
Deze onverwachte openbaring van het karakter der Prinses, de sluwheid vin haar complot, de slechtheid om het onder den mantel vanden godsdienst tererbergen, gaf, Vashti zulk «^hok fat zTvoorhet oogenblik er de haar opgelegde straf door vergat. Haar eeniee gedachte was: „Hoe kan een vrouw zóó slecht zijnr
■OJZn de geesel," zei Berenice, het geknielde meisje met haar voet v^n zich afstootende. . ,
Halt laat de jonkvrouw met vrede* nep een stem uit het
*J&S2G!&£Z£> Bït had „ *. w~~. *.
°ss,vta.,"«is.^ic*3S bu r»«« s
verrassing In één oogenblik was haar angst verdwenen. Zij keerde haïr bukken van de beide mannen, die haar vast hielden, naar de staties? figuur van den Romein, die met afgemeten passen de svnaloge doorliep met een vastberaden uitdrukking op am edel ffi°gDTheveglimlach vol vertrouwen, waarmede tfashtt hem fegTóette vervuldl het hart der Prinses met een gevoel van bitterheid en afgunst. Haar plan om Vasht» te ver, lederen zou waarschijnüjk een nieuwen band van sympathie doen SS tusschen de'twee, welke rij zoo gaarne ™ "g"*»^ midden van een doodeüjke stilte baande Cnspus, door den trouwen Rufus vergezeld, zich een weg naar de verhooging. Er was een onheilspeUende flikkering in rijn koude oogen welke Je beide be ambten noodzaakte Vashti los te laten, die on^^d ™L*£ vallen zijn, indien Crispus haar roet met ajn arm- had gesteund.
Hffi wendde 't gelaat-naar de woedende gemeente, die teekenen van ontevredenheiregon te geven, toen nj "«^"L^ï ee hate afvallige aan haar straf werd onttrokken door een even ge hale autoritlit. Daar hij een vreemdeling in Jeruzalem was, kende noch cï gemeente, noch Koning Agrippa hem; de laatste hield Sem voor den een of anderen bemoeizieken. officier van Antonia, dte een macht wilde uitoefenen, waartoe hij geen recht had. De Koning stond met een driftig gebaar op. T ,o ,
Wie durft zich aldus te vermeten de uitoefening van de Joodsche rechtspleging „te beletten? Weet ge met dat ik Agrippa, de
K<MS vriend," merkte Rufus op, „is Crispus Cestius, de zoon van dL^schen-Legaat, die u en uw gelijken naar willekeur
%r^rfo^A^m begreep —£ wijste partij zou wezen om zien heel nederig, te betonnen^ De micht van den Syrischen afgezant van Rome, d^8^^^ het Oosten, overtrof verre die van de stadhouders van Judea of van den Herodiaanschen Koning. Eén woord van hem aan den Romeinschen Senaat, dat Agrippa onwaardig was zijn post te be-



87
„Dat is de Olijfberg, aldus geheeten naar zijn boomen. Kom, laten wij nu de derde zijde in oogenschouw nemen."-
Zij gingen naar de Zuidelijke galerij, die evenals de Oostelijke, op een uitgestrekten onderbouw van metselwerk stond, met massieve grootheid uit bet dal beneden oprijzende.
„Deze heet de Koninklijke Colonade," zeide Rufus, „daar het de meest indrukwekkende van alle is; waar de andere slechts twee zuilenrijen hebben, heeft deze er vier. En beschouw ze eens nader. Elke kolom bestaat uit slechts één steen, vijftig voet hoog en zóó dik, dat drie mannen, elkander de band reikende, ze nauwelijks zouden kunnen omvatten."
Deze Koninklijke Zuilengang was open aan de zijdè bij den Tempel en, aan den anderen kant, door een muur afgesloten. De twee vrienden gingen een trap in dien muur op en wandelden op het dak.
„Deze huizen, waarvan ge de daken vlak onder ons ziet,"- legde Rufus uit, „en die zich ver naar 't Zuiden toe Uitstrekken, vormen de voorstad van Ophel, de woonplaats van de priesters, en hun dienaren, de Levieten en Nethinim, wier plichten hen noodzaken om m de nabijheid van den Tempel te wonen.'1
„Het komt mij voor,'1 mompelde Crispus, naar beneden turende, .„(dat het een koen generaal zou moeten zijn, die een aanval op de Zuidzijde zou durven wagen."
Verder loopende, kwamen zij aan de laatste of Westergalerij, waarvan de buitenrand hing over het ravijn, bekend als de Vallei van Tyropaeon, een diepe kloof, die den Tempelheuvel volkomen scheidde van Acra of de Benedenstad, die in het Westen lag en van Zion of de Bovenstad, die zich naar het Zuidwesten uitstrekte.
De Tempelheuvel en de Berg Zion waren vereenigd door een steenen brug, een prachtig bouwwerk, 354 voet lang met een weg die 50 voet breed was; in het midden was de diepte der vallei 225 voet.
„En wat dunkt u van deze, de vierde zijde ?'! „Verwoest de brug en ge maakt 'dit gedeelte van den Tempel ontoegankelijk.'1'
„En toch was het deze zijde, er was toen geen brug, welke door onzen grooten Pompeïus met goed succes bestormd werd."
„Dat pleit niet voor de behendigheid der verdedigers.'5
„Maar wel voor den moed der Romeinen, niet waar? Maar ik betwijfel of zelfs Pompeïus zijn aanval zou hebben doorgezet, als het Joodsche geloof hem niet ten gunste was geweest."1
„Hoe zoo?'1
„Men had hem verteld, dat de Joden zulk een eerbied voor den Sabbath hadden, dat zij op dien dag nooit vochten, behalve als zij werkelijk aangevallen werden. Daarom gebruikte hij eiken Sabbath om hooge zandheuvels op te werpen en de overige dagen om ze



89
nauwkeurig toezicht op de bewegingen der beide Romeinen.
De vloer van het Heiligdom was niet gelijk met den vloer van den Hof der Heidenen, maar was er twee-en-twintig voet boven verheven en was gemaakt boven op een sohed metselwerk.
Een statige trap leidde naar deze verhooging en kwam uit op een prachtige voorhal, waarvan de dubbele deinen rijkelijk beslagen waren met Corinthisch brons, een samengesteld metaal, dat in die dagen hooger werd geschat dan zilver of goud.
„Dit is de Corinthische of Oostelijke Poort," merkte Rufus op.
Ofschoon de toegang tot den Tempel aan de Romeinen was verboden, was het teeken van de Romeinsche overheersching zelfs hier aangebracht.
Boven deze poort troonde het beeld van den gouden adelaar met uitgespreide vleugelen, voor de Joden, die een afkeer van dergelijk beeldhouwwerk hadden, bizonder onaangenaam.
„Dit symbool werd hier geplaatst door Herodes den Groote, als hulde aan Augustus en, ofschoon menige Zeloot getracht heeft de poort te beklimmen en den adelaar er af te halen, hebben al onze stadhouders besloten dit teeken van Rome's macht te handhaven/'
Nadat Crispus zoo dicht mogelijk bij het gebouw was gekomen om er alles van te zien, wat hij kon, verwijderde hij zich er van om het van een afstand te beschouwen.
Hij had den ingeboren eerbied der Romeinen voor oudheid en de gedachte, dat de rook van de dagelijksche offers vanjdezeni Tempel gedurende meer dan duizend jaren was opgestegen, maakte een diepen indruk op rijn verbeelding.
Reinwit in het zachte schijnsel der maan, verrees het gebouw met plechtige majesteit en de rust en stilte, die het omhulden, gaven er iets goddelijks aan.
Hij was bijna geneigd in de bovennatuurlijke wonderen te gelooven, die er, volgens het zeggen, gebeurd waren, vooral in het eeuwige wonder, door alle Joden bevestigd, namelijk dat het donkere altaar in het midden, door een gordijn aan het menschehjk oog onttrokken en slechts eens per jaar door den mens chelijken voet betreden, de woonplaats van de Godheid zelf was.
Een lichte aanraking van zijn arm stoorde rijn droomerij en toen Crispus zich omwendde zag hij vlak in de oogen van Prinses Berenice I Schitterend waren die oogen... maar toch, hij verbeeldde zich er een vreemde flikkering als van angst in waar te nemen, mogelijk verwekt door een plotseling vermoeden, dat hij gekomen zou rijn om! den Tempel in 't geheim op te nemen als een voorbereiding tot het werpen van de brandende toorts.
„Wat doet gij bier, Prinses?*1
„De wacht over u houden,*'1 antwoordde zij met een lach, die niets vroolijks had. „Het is een gewoonte van mij om 's nachts m deze hoven rond te dwalen," voegde ze er "bij.



02
geluid weg. Gedurende korten tijd heerschte er een angstwekkende stilte, toen volgde een plotseling leven, dat te meer opviel na de stilte, welke er aan vooraf ging, een geluid als van een koperen bekken met krachtige 'band geslagen. Aller oogen wendden zicb terstond op de Corinthische Poort van het Heiligdom. Het groote hek, waarvan de openslaande deuren van ingelegd brons zóó zwaar waren, dat het de inspanning van twintig man vereischte om ze om hun scharnieren te doen draaien, ging naar binnen open, als wijkende voor den een of anderen geweldigen en onzichtbar en druk van buiten. Wijder en wijder werd de opening tusschen de beide deuren, tot zij teh laatste zóó ver geweken waren, dat zij niet verder konden. Het hek was klaarblijkelijk van zelf open gegaan.
En nu volgde iets, dat nog angstwekkender was.
Van uit het binnenste van het Heiligdom verhief zich een plechtige stem, in jde Hebreeuwsche taal roepende: „Laat ons heen gaan."
Iedereen beefde bij dat geluid, Crispus zelf niet het minst.
„Dat was de stem, die in mijn droom sprak."
Dit oogenblik van hevigen en doodelijken angst werd gevolgd door een reeks geluiden, die aan het vertrekken eener groote menigte deed denken. Het scheen alsof tienduizendtallen voeten de breede trappen van de Corinthische Poort afgingen en het plaveisel van den voorhof betraden. En toch zagen de verschrikte en bevende Joden — die dicht op elkander waren gedrongen, uit vrees voor het onbekende — geen enkelen vorm of schaduw. Wat Crispus betrof, indien hij zijn gevoelens in dat verschrikkelijke oogenblik had willen beschrijven, had hij de taal van de Heilige Schrift kunnen gebruiken: „Vrees daalde op mij neder en een beven, dat al mijn beenderen deed schudden. Toen ging er een geest aan mijn gelaat voorbij; hij stond stil, doch ik kon er den vorm niet van onderscheiden."
Want er scheen iets in de lucht te bewegen, alsof er een lange optocht voorbij ging; hij kon het geluid van ruischende gewaden en van zuchtende stemmen onderscheiden; en toch, al had zijn leven er van afgehangen, had hij zijn hand niet durven uitsteken om te beproeven of de onzichtbare schaar, die langs hem gleed, tastbaar was.
De geluiden gingen voorbij, hun weg door de Oostelijke galerij nemende en, opstijgende op de vleugelen van den nacht, losten zij zich op in de richting van den Olijfberg.
Lang, lang, nadat de geheinizinnige stem had gezwegen, bleven de Joden, met heiligen eerbied vervuld, sprakeloos en bewegingloos staan, als vreezende, dat hun spreken de woede van de verdwijnende Godheid zou opwekken.
Onder de aldaar verzamelden bevond zich de beroemde Rabbi Johannan ben Zacchai. Hij was de eerste, die de stilte verbrak.



93
Wijzende op het binnenste van de Corinthische Poort, waarvan de muren en het dak gemaakt waren van den ceder van den Libanon, riep hij met een plechtige stem: „Het einde van den Tempel is gekomen, want dit is hetgeen door den Profeet voorspeld werd, die gezegd heeft: „Open uw deuren, o! Libanon, opdat het vuur uw ceders moge verteren 1"
Bij het woord: „vuur" keek Berenice Crispus aan en begon ze opnieuw te feven.
HOOFDSTUK X. De wraak van Florus.
Florus was in Jeruzalem en... treurig voorteeken... een gewapend legioen vergezelde hem
Hij was^ rijn brief, waarin hij de zeventien talenten vroeg, vrij spoedig gevólgd en kwam twee dagen na Rufus in" de stad, waar hij rijn intrek ham in het oude paleis door Herodes den Groote op den Berg Zion gebouwd. Daar het gewoonlijk als verbhjf der Procurators, bij hun bezoeken te Jeruzalem werd gebruikt, had het den Romeinschen naam van Praetorium ontvangen. De twee uitgestrekte zijvleugels van wit marmer, 'respectievelijk naar Augustus en rijn groeten Minister, het Caesareum en het Agrippeum genoemd, waren door een breed terras verbonden, dat, naar den vloer van ingelegde steenen door de Romeinen de steenen grond en door de Joden Gabbatha of de Verhevenheid werd geheeten.
Op den ochtend, na de aankomst van Florus, verzamelde een groote menigte Joodsche burgers zich voor dit terras, zoodra het bekend was geworden, dat de stadhouder de leden van den Kerkeraad in zijn Paleis had ontboden met het doel hen te ondervragen naar de reden van het oproer, dat drie dagen geleden had plaats gehad.
Onder degenen, die voor hem verschenen, was de sluwe Sadduceesche priester Ananias, die uit hoofde van rijn intieme vriendschap met Florus, den tyran tot verzoenende maatregelen hoopte te brengen. Naast hem, somber in zichzelf gekeerd, was zijn oudste zoon, de woeste, donker uitziende Eleazar, de bevelhebber van den Tempel, wiens woede nauwelijks werd bedwongen door de gefluisterde vermaningen van zijn meer diplomatieken vader. Florus, die om bizondere redenen verkozen had den Kerkeraad in de open lucht te ontvangen, had last gegeven rijn ivoren zetel buiten te brengen en had dien op het terras, juist tusschen de beide vleugels neer laten zetten.



99
„Soldaten, kruisigt den dwaas, die zich. zoo veilig acht"
„O 1 neen, neen," riep Berenice, waanzinnig van angst.
De jongeling sprak, met een trotschen glimlach, de woorden uit, die in elke provincie van het rijk, op één na, de macht hadden om zelfs de hand van Caesar tegen te houden.
„Civis Romanus sum." (Ik ben een Romeinsch burger.)
„01 Zoo?" spotte Florus. „Is dat uw hoop? Wel, dat zal u niet redden. Een Romeinsch "burger? Ochl het is tegenwoordig gemakkelijk genoeg dm dat te worden. Damas, de Jood, is een schelm, maar hij heeft een paar penningen over; dus raakt de P r a e t o r hem met zijn staf aan, draait hem rond en zie 1 Damas de Jood wordt Marcus de Romein en loopt statig rond in een toga P
En, als om zijn woorden te verduidelijken, stond Florus op en liep met overdreven statigheid op en neer, te midden van de bewonderende blikken zijner wachters.
„Ik ben een vrijgeboren Romein, en wat meer zegt, ik hoor tot de Ridderschap."
„Een Ridder, zoo? Welnu, wij zullen uw waardigheid erkennen door u een hóoger kruis te geven dan de anderen! jen door het 'purper te verven. Soldaten, brengt een schandhout hier.'1
In zijn waanzinnig verlangen om de ziel van Berenice tot het uiterste te folteren, aarzelde Florus niet om de Romeinsche wet te trotseeren door een beleediging zóó groot, dat Cicero zijn onkunde heeft beleden om er een naam voor te vinden. „Het is een strafwaardig feit om een Romeinsch burger in de boeien te slaan; een misdaad om hem te geeselen; hem te dooden staat gelijk met vadermoord, hoe zal ik het dan noemen, wanneer er een gekruisigd wordt?"
Zulk een wandaad, bedreven door een Romeinsch stedehouder, zou ongeloofelijk schijnen, indien het niet door een geschiedschrijver van dien tijd was geboekstaafd.
„Florus," schreef Josephus, „durfde te doen wat geen stadhouder vóór hem ooit gedaan had, namelijk burgers tot de Ridderschap behoorende, vlak voor zijn rechtbank .te laten geeselen en kruisigen; want schoon zij van geboorte Joden waren, bekleedden ze toch een Romeinsche waardigheid.'*
Begeerig, niet zoozeer om Marcus, dan wel om Berenice te doen lijden, gaf Florus, met een wreeden glimlach, een nieuw bevel. „Wacht, alvorens den schelm te kruisigen, zullen wij hem doen geeselen."
Het hart eèner vrouw heeft zonderlinge aandoeningen I Berenice, die er vrede mee had gehad om een jong meisje te laten geeselen, rilde van afschuw, nu een jonge man een dergelijke marteling zou moeten ondergaan.
Wat het slachtoffer zelf betrof; te vergeefs bepleitte hij zijn



102
van Rufus, die hoezeer hij ook den Procurator haatte als een trouw officier niets anders kon doen dan zijn bevelen gehoorzamen.
CrispuT die besloten'bad in de stad te blijven begaf zich naar het TpESoSSn en bood den bevelhebber Meühus ajn diensten aan Deze wien elke bondgenoot welkom was, begroette Crisnu^'tnet dubbele vreugde, daar zijn aanwijzingen voor het eventueel verdedigen van het Paleis, met alleen van eigen vmdmg, maar bovendien praktisch waren. vnnrra~A
Toen Metuius klaagde dat, bij gebrek aan den noochgen voorraad de steenenwerper en dergelijke werktuigen ongebruikt moesten bhjven,^nerkte Crispus, lachend op: „Als het zoover is, dan Werpen w| deze standbeelden maar op de hoofden nn het gwdgej"
Bij 't uitspreken van deze woorden stond hij in een prachtige zaal met beeldhouwwerk versierd en de
rondom hem meer van nabij beschouwende, werd hij, door een er varT^ÓÓ zeer getroffen, dat hij het bekeek met een aandacht welke Metilius zeer verwonderde. A
Het standbeeld stelde een beeldschoon mefcje voor, tot aan de voeten in een bevallig opperkleed gehuld. Op het voetstuk was slechts één woord gebeiteld: „Pythodoris. _
pShoSrisT'- mompelde Crispus, „als deze naam er met bu vermeld was zou ik het Vashti hebben genoemd.
En inderdaad geleek het beeld, in géricht en gestalte, zoo zeer op hef Hebreewsche meisje, dat iedereen, die haar kende, terstond had gedacht dat zij en geen andere persoon er door werd voor-
geSplthodoris," zeide Crispus, opnieuw. „De naam is mij niet bekend. Wie is zij pi misschien moest ik zeggen: „Wie was aj f
Metilius verklaarde zich niet in staat aan de meuwsgiengheid van Crispus te kunnen voldoen, Hij: had evenmin den naam ooit
^Hef eenige, dat ik van het standbeeld af weet,'* zeide bij, „is dat het eerst kort geleden in deze galerij werd geplaatst. Naar ik meen is het een gift van Koning Polemo. .
HeTte pas brengen van den naam van den Pontischen Koning vermeerderde de belangstelling van Crispus nog.
„De dame is of was klaarbhjkehjk een Koningin, merkte Metilius op, op den Oosterschen diadeem wijzende, welke het nootd
VaHeteltanabeeldenoJ* nauwkeuriger beschouwende, ^g hij, op een der sandalen in kleine Grieksche letters gegraveerd: „gemaakt door
^SDat is het werk van Lasus,'* zeide hij, den naam van een beeldhouwer lezende, die zeer bekend was in begm der «rste eeuw.* „Het is ongeveer vijftig jaar geleden, dat hij stierf dus mogen wij aannemen, dat het t beeld is eener Koningin, die nu



103
niet meer m leven is. Maar hoe deze gelijkenis met Vashti te verklaren? Doch,"- viel hij zich zelf in de rede en een einde aan het onderwerp makende; „wij doen verkeerd om hier over zoo iets te redeneeren, terwijl er ernstiger zaken zijn om ons bezig te-fcouden.''
Hierin had Crispus waarheid gesproken. De oproerig gezinden onder de Joden hadden met geheime vreugde opgemerkt, dat Florus bij zijn vertrek de stad bijna 'ontbloot van troepen had achter gelaten. Wat konden twee kleine bezettingen van een driehonderd man elk, tegen de geheele stad doen? Zulk een gulden gelegenheid, om hun vrijheid te herwinnen, voorbij te laten gaan, was een verzoeking van den wil van Jehovah, die ongetwijfeld deze schikking had veroorzaakt om het Heilige volk ten goede te komen.
Van dag tot dag werd de toestand dreigender; in de tempelhoven en in de synagogen verkondigden vurige Zeloten uit de bergen en woest-uitziende profeten uit de woestijn aan de lichtgeloovige menigte, dat al de teekenen des tijids er op wezen, dat de komst van den lang voorspelden Messias aanstaande was, als wanneer het Joodsche volk niet alleen vrij zou zijn, maar oppermachtig over alle volkeren zou regeeren, van de streek waar de zon opging, tot waar ze onderging.
Te vergeefs zochten Agrippa en Berenice de verblinde menigte tegen te houden van een optreden, dat ongetwijfeld eindigen zou met de vernietiging van den Joodschen staat.
"£aartUW tenten' ol Israël," was het antwoord der Zeloten.
„Wat hebben wij met Caesar uit te staan en wat is ons aandeel in Rome?"
Het was avond en de zilveren bazuinen gaven het uur aan voor het sluiten der tempelpoorten, toen twee gestalten de trappen beklommen, welke naar het dak van Salomon's zuilengang leidden.
De een was Eleazar, de bevelhebber "van den Tempel, de andere Simon van Gerasa, die gedurende verscheiden dagen in een verborgen vertrek van het Heiligdom had vertoefd. Eleazar kon het recht van een schuilplaats niet aan een burger weigeren, wiens rijkdommen, al waren ze dan ook door roof verkregen, steeds op geheime en slimme mameren aan de schatkamer van den Tempel waren gezonden.
Terwijl de twee op het dak hepen, spraken zij te zamen en de wereldgeschiedenis vermeldt weinige gesprekken, belangrijker in hun gevolgen. „Het volfc is rijp voor den oorlog," zei Eleazar met een trotschen, zegevierenden gHmlach. „Wij zullen hen de garnizoenen van Antonia en van het Praetorium laten aanvallen.'1
„En waar zullen wij de noodige wapenen verkrijgen?"
„Ge kent Masada?" vroeg Eleazar.
Het zou werkelijk vreemd rijn geweest, indien Simon de beruchte sterkte, tenminste niet bij' naam, had gekend, die met nadruk



104
Masada „De Vesting" werd genoemd en door Jonathan Maccabaeus op een'steile rots was gebouwd, 1500 voet hoog, boven de wateren der Doode Zee hangende. Het was een! vesting, waann de schatten van Jeruzalem, in veilige bewaring, waren opgeborgen gedurende de woelige tijden van de Asamoneaansche monarchie.
„Masada bevat wapenen voor tien duizend man," vervolgde Eleazar.
(Maar ze worden door een Romeinsch garnizoen bewaakt."
„Och! wat, de bezetting is gering en met het oog hierop heb ik troepen afgezonden om de vesting aan te vallen.'*
Simon ontving deze verrassende tijding met grimmige vreugde. „Dat is een oorlogsverklaring," merkte hij op.
„Dat is ook de bedoeling er van. Men moet ergens mee beginnen.'" _.. , ,, _
„Maar Masada," wierp Simon tegen. „Zijt ge dol? De vesting is onneembaar.'1
„En daarom des te eerder te verrassen. Een onneembare vesting rnaakt de bezetting altijd zorgeloos."
„Wie leidt die stoutmoedige onderneming.'-
„Manahem, de zoon van Judas van Galilea."
„De verrader, die van Florus de vergunning om te plunderen heett gekocht,'' riep Simon, woedend uit, want hij! en Manahem waren sedert lang jaloersch op elkander's macht.
„Zal ik een man terugstooten, die mij zijn diensten aanbiedt?"" vroeg Eleazar. „Vier nachten geleden is hij van de bergen neergedaald met zijn rooversbende en heeft hij' mij opgezocht om mij een opdracht, ter wille van de goede zaak, te vragen. Ik heb hem gezegd: „ga en overrompel Masada.'1 j
„Als hij er in slaagt zal hij, met recht, een Manahem zan,'* spotte Simon, een toespeling makende op den naam vanjgn mededinger, die in het Hebreeuwsch Trooster beteekende.
Boven hun hoofden strekte het blauwe firmament, met millioenen sterren schitterende, zich uit' waardoor de dichtst bij gelegen, der Jeruzalem omringende heuvelen, helder zichtbaar waren. Verder, aan het einde van den horizon, verhief zich de berg, die van de oudste tijden af, als Beth-H accer em bekend was, waarvan de hoog uitstekende piek als aangewezen was voor een geschikte plaats om tijdingen over te brengen naar Jeruzalem, door die meest primitieve manier van telegrafeeren, het ontsteken van seinvuren. . , „.
Eleazar 's oogen waren op B e t h-H alccerem gevestigd en Simon, den blik van zijn metgezel volgende, was verbaasd een licht te zien schitteren op den donkeren top van de ver afgelegen piek. Het was geen vluchtige straal, maar een licht, dat bleef fonkelen en gloeien, klaarblijkelijk een sein, waarvan de beteekenis aan den Priester bekend was, te oordeelen naar de uitdrukking van voldoening, welke zich op zijn somber gelaat vertoonde.



105
„Dat is spoediger dan ik hoopte," mompelde hij, en toen tot Simon: „De onneembare vesting is gevallen."
„Masada/' hijgde Simon, met een gemengd gevoel van verbazing en afgunst. ° „Dat is de beteekenis van het licht in de verte/1 hernam Eleazar. „Het arsenaal van Masada is nu in onze handen en morgen zal een lange nj wagens1 naar* Jeruzalem toe rollen, beladen met wapenen voor ons volk.'' *^
„Hoe zullen uw vader en de leden; van den Kerkeraad, deze daad van u opnemen ?n
„Laat'mij maar met hen begaan,'» antwoordde Eleazar, met een bitteren glimlach.
Den volgenden dag werd de Kerkeraad bijeengeroepen door den Hoogepnester Matthias, om de gedragshjn vast te stellen, welke de leden zouden volgen, als het volk zou volharden in zijn openlijk uitgesproken plan om de wapenen tegen de Romeinen op te nemen. Op deze vergadering, in den Tempel gehouden in de beroemde Lishcath Ha-Gazith of Zaal der Vierkanten zoo genaamd naar het geruite mozaïek op den vloer, kwam Eleazar met een meuw en verrassend voorstel voor den dag, dat hii verlangde m stemming te brengen.
„Sedert de dagen van Herodes,* zei hij, „is het 't gebruik in onzen Tempel geweest om eiken dag een offer te brengen voor de veiligheid en het welzijn van den regeerenden Keizer. Maar waarom zouden wij voor onzen vijand bidden? Waarom voor een ongeloovigen Heiden? Waarom voor Nero bidden, die door voor zich zteflf «Goddelijke eer te verlangen den naam' des Allerhoogsten beleedigt? Wat doen wij anders door te bidden, dat hét leven van den godslasteraar verlengd moge worden, dan bidden dat de godslastering moge voortduren? Broederen en vaders, dat mag niet. Mijn voorstel is, dat van heden af, de offers voor Caesar zullen or* houden.** r
Zoodra hij zijn zetel weer had ingenomen, stond Ananias op om verzet aan te teekenen tegen het stoutmoedige voorstel van ajn zoon.
„Hoe zeer zulk een maatregel ook met onze intieme neiging overeen zou komen," sprak hij, „is het hier de vraag, hoe Nero dit op zou nonen, want het zou ajn aandacht niet ontgaan. Hij zou net als een beleediging beschouwen, erger nog, als een oorlogsverklaring.'* °
„Laat hij 't zoo opnemen/' zeide Eleazar, stoutmoedig.
„Nu openbaart gij uw ware bedoeling/* hernam Ananias, „namemk om als onruststoker op te treden. Verlangt gij dat de Sanhedrim (Kerkeraad) den oorlog aan Rome zal verklaren?'*
„De oorlog komt zeker, ja, is er reeds, eau de Kerkeraad heeft geen andere keuze dan partij te kiezen voor het volk in zijn kamn voor de vrijheid."



io6
Neen neen," riepen verschillenden der aanwezigen, Ananias
het luidst van allen. , ,
„01 zoudt ge dan aan de zijde der Romeinen willen vechten!' Een edele daad voor vaderlandslievende Joden 1" g
„Er is nog een derde manier en dat is onzijdig blijven, merkte Simon ben Gamahel op.
JOat is de weg naar den dood. Als het gevecht eenmaal begonnen is, zal het volk geen onzijdigen erkennen. Hun leuze zal riin: „Wie niet voor ons is, is tegen ons."
„Wij zouden Jeruzalem kunnen verlaten," zeide Johanan ben
^Niet zonder u van God af te scheiden. De offers, waardoor Hn alleen te bereiken is, kunnen nergens anders gebracht worden dan op de plek, waarop 't Hem behaagd heeft Zijn naam te plaatsen. Mogen wij, Priesters, verre van den Tempel leven? Neen! En daar wij den oorlog niet kunnen voorkomen, moeten wrj trachten zijn loop te leiden door ons aan het hoofd der volksbeweging te stellen, tenzij wij ons op zijde willen laten dringen of in 't verborgen willen voortleven, en dan nog hebben wrj kans gevangen genomen en ter dood gebracht te worden. Het is
duidelijk, dat , . ,
Maar hier bet de raad, voorgegaan door Ananias, zulke luide en langdurige kreten van afkeuring hooren, dat de redenaar zich genoodzaakt zag op te houden. ,
Zoodra de gemoederen een weinig tot bedaren waren gekomen, stelde Ananias Matthias voor den voorslag in stemming te brengen en toen dit gedaan was, bleek het dat het voorstel tot afschaffing van het offer ter eere van Nero met een aanzienlijke meerderheid was verworpen. . ..
„Dit is het einde van uw verraad," spotte Ananias, zich tot njn zoon wendende. . , ,
Eleazar stond op, wel is waar bleek, maar met een uitdagenden glimlach op 't gelaat.
„De stemming heeft geen waarde," begon mj.
„Hoor hem," riep Ananias.
,Als bevelhebber van den Tempel, vaardig ik het decreet uit, dat van af heden geen offers meer zullen gebracht worden ten gunste van Caesar." .
En hoe zult ge uw decreet ten uitvoer brengen?1 lachte Ananias.
"Wel .. op deze manier," antwoordde Eleazar, kalm, en een mtgebolden ramshoorn aan rijn lippen brengende, bhes hij er op en weerklonk er een scherpe, doordringende toon. Op dat geluid vlogen alle deuren van de Garither-zaal, waarin zij zich Devonden, wijd open en lieten een plotseünge schittering van wapenen zien. Toen stapten, langzaam en statig, met afgemeten passen, een reeks groote en indrukwekkende Nethinim met glanzende



107
malienkolders bedekt, de zaal binnen. Met voorbeeldige orde schrikten ze zich langs de vier muren en bleven ze, met hun schild en speer achter zich, daar, stil en beweegloos als beelden, staan Deze Nethirum vormden een gedeelte van de tempelwachters dienaren van Eleazar, die afgescheiden van hun eed van gehooiè zaamheid aan hun kapitein, om andere redenen met groote toewijding aan zijn persoon gehecht waren. Wat hij hun zou bevelen zouden zij ten uitvoer brengen.
En wat zou hij hun bevelen? De Kerkeraad wachtte zwijgendT verwonderd, angstig en verontwaardigd af, wat hij doen zou. '
„De stemming van heden heeft mij geleerd," sprak Eleazar, „wie de vrienden en wie de vijanden van Israël zijn. Laat degenen,"die op mijn hand zijn," vervolgde hij, „zich rechts scharen."
Aan deze uitnoodiging werd door niet meer dan een twaalftal der aanwezigen gevolg gegeven, waaronder Matthias, de President en Simeon ben Gamaliel.
„Van heden af," begon Eleazar opnieuw; „wordt de Tempel de zetel van den heiligen oorlog, het verblijf van het leger des Heeren, een sterkte in dienst der vrijheid. Van nu af zullen zijn poorten enkel geopend worden voor de ware aanbidders van Israël, wiensi vijanden gij zijt," voegde hij er bij, tot zijn tegenstanders uit den Kerkeraad. „Vertrekt van hier, vóór de geesels der Nethinim uw stappen verhaasten."
De woedende storm van verontwaardigd protest, waarin Ananias en rijn partij losbarstten, werd door Eleazar slechts door een sportenden lach beantwoord.
„Gij durft ons met uitzetting uit den Tempel dreigen?" riep Ananias met van drift fonkelende oogen.
„Dit is geen plaats voor de vrienden van Caesar. Wat, wilt ge u niet verwijderen? Wachters, drijft deze verraders uit."
Bij dit bevel, dat met vreugde werd vernomen, ijlden de Nethinim naar voren, ter zelf der tijd geesels en zweepen te voorschijn halende, waarmede ze zonder verdere plichtplegingen de lichamen der beweginglooze leden van den Kerkeraad begonnen te slaan.
Toen ontstond er een vreemd tooneel. Kreten van pijn en van verzet, onwaardig tegenstribbelen en zelfs vloeken van de rijde der raadsleden, terwijl de soldaten koelbloedig hun werk deden en den lichten tegenstand der ongewapende mannen, die bovendien veel minder in aantal en veel ouder waren, spoedig overwonnen en ze uit de zaal en door den Hot der Heidenen wegdreven.
Zulk een ongewoon tafereel trok van zelf de aandacht derf menigte, die in het eerst geneigd scheen de partij der worstelende Raadsleden te kiezen, maar de machtwoorden: „Vrienden der Romeinen," die tegen hen losgelaten werden, deed hun sympathie al spoedig tot de aanvallers overgaan; zoodat ze zelfs de soldaten hielpen met het uitdnjvingswerk en het einde was dat de eerwaardige vaders



1*3
plannen, voegden de zorgeloozen en de jongeren, verrukt over het fat dat het laatste overbhjfsel van de Romeinsche overheerschine weggevaagd was uit de hoofdstad, zich bij de Zeloten. Een groot gedeelte van den dag werd aan het houden van militaire oefeningen gewijd onder de kapiteinsi, door Eleazar en Simon aangesteld.
De muren der stad werden nagezien en versterkt), vrouwen en kinderen werkten zelfs geestdriftig mede aan deze taak. De lucht weerklonk van het smeden van staal op het aanbeeld, het staal, dat rood geverfd zou worden door Romeinsch bloed, 's Nachts vertoonde Ophel één rooden gloed door het schijnsel van de verschillende wapen-smederijen.
„Ze hebben den gouden adelaar van de Tempelpoort afgeslagen " deelde Vashti mede. '
„Zij kunnen hem! echter niet uit de lucht verbannen," antwoordde Crispus wijzende op een prachtexemplaar, dat langzaam en met statige bewegingen kwam aanzeilen. Plotseling liet de adelaar zijn vleugels vallen en naar omlaag zwevende als een pluim liet Mi ach neervallen op den muur, vlak boven het hoofd van Crispus.
Vashti gmg met een lichten kreet achteruit, toen maakte ze een beweging met haar armen om den arend te verjagen, maar deze sloeg er m het geheel geen acht op en bleef rustig met gladgestreken veeren, zitten, het zinnebeeld van majesteit en ernst. En hoe ze het ook probeerde, Vashti kon den adelaar niet verwijderen en ziende, dat hij zich stil hield en geen neiging toonde om haar of Crispus aan te vallen, gaf aj haar pogingen op en hervatte haar gesprek, van tijd tot tijd met angstige blikken naar den vogel kijkende, die op ajn post bleef als een trouwe schildwacht, aangewezen om den zieke te bewaken.
Dit kleine voorval was niet zonder beteekenis voor Crispus, wiens tajgeloof hem, evenals den meesten zijner tijdgenooten, in elk bizonder verschijnsel een voorteeken deed zien. Op hetzelfde oogenblik dat Eleazar hem met den dood dreigde, had hii den almachtiger. Jupiter aangeroepen.
Daar nu de adelaar evenzeer het symbool van die godheid was als van het Romeinsche rijk, kon hij niet nalaten ajn verschijning uit te leggen als een, door den hemel gezonden, verzekering dat Jupiter en de legioenen voor zijn veibgheid zouden waken. Wetende dat Vashti geen vertrouwen in zijn goden had, hield hij deze meening voor zich.
Tegen den avond vloog de adelaar weg. Met hun beiden keken ze hem na, tot hij nog slechts een zwart stipje was in het gloeiende goud van den Westehjken horizon en «ndenjk geheel uit het gericht verdwenen was.
„Morgen keert hij ongetwijfeld terug," zei Crispus, met overtuiging.
En werkehjk, den volgenden ochtend kwam de adelaar uit het



129
„Een vluchteling uit de stad. Welnu, kerel, doe uw verhaal!"
Doordat hij het reeds dikwerf had herhaald, gaf de gevangene het gebeurde vloeiend terug; met vaste stem en in eenvoudige bewoordingen, deed hij ©en uitvoerig relaas van het noodlottige einde van den dappersten verdediger van het Praetorium.
„En zijt ge zeker, dat de degenstoot van Eleazar doodeliik was ?" vroeg Polemo.
„Het is met anders mogelijk, hij gaf houw op houw," antwoordde de jood, me geen reden zag waarom hij Eleazar's wreedheid met zou overdreven. Zou er trouwens wel één man bestaan die een geval[precies kan weergeven, zooals het zich heeft toegedragen?
„Wee Eleazar!" zei Cestius. „Beter voor hem, dat hij nooit geboren ware.
„Wat is er met de lichamen der vermoorden gebeurd?" vroegPolemo nu. ^>
..Zij werden buiten de stad, naar een plaats, Aceldama genoemd.
*OT,u'm> waa5 vreemaeimgen begraven worden. Er werd een kuil hef^der?' ™*den er in geworpen, het eene boven op
„Hebt ge het Uchaam van Crispus zoo zien behandelen?"
En de man, vertellende niet, wat er gebeurd was, maar zooals hij ach het gebeurde voorstelde, antwoordde bevestigend i lin..een ^meen. graf geworpen! Voor eeuwig voor mij verteren, mompelde Cestius. „Zelfs de droevige tromt orrt rijn asch met mij mee te voeren, Is mij ontzegd."
Bij het aanbreken van den dag hernamen' de Romeinen hun tocht ha eerst ontbeten te hebben. '
Bij het eerste schelle trompetgeschal vielen de tenten plat op ff\gr^ het tweede s*®**1' tet op bepaalden tijd na het eerste werd gegeven, werden rij met andere goederen op wagens en lastdieren geladen; bij het derde sein begon de marsch de voorhoede staüg acht op een nfij, den weg aangevende. Spoedig !f"nJke lefer bewegingTrich als een schitS
geschubde reuzenslang kronkelende langs den bergpas, die naar föUS^±ldK-^Bfreden verkenners waren vooruit gezonden ^net het doel om hinderlagen te voorkomen, iets waar de Oostersche voflcen zoo sterk m waren.
.0°*!"^' dje in ^ra^den der schare reed met Koning Polemo f^L? T*5' /rgerde, 21011 «ver de ongeregelde bewegingen der colonnes, die de voorhoede uitmaakten. Een tijd lang bfpen k
hen zelf en het hoofdleger kwam, om daarna, zonder eenige merkbare reden, plotseling stil te staan en eerst na eenige' minuten verder te oopen. Eindelijk duurde het oponthoud zóó lang da? het ge heele leger er door tot staan werd gebracht* aldus een toestand van



130
verwarring teweegbrengende, die hoogst zelden in de gelederen der Romeinen heerschte. Niet in staat om zijn ongeduld langer te bedwingen, gaf Cestius zijn paard de sporen en reed 6n galop Weg met de bedoeling om den bevelhebber van de voorhoede duchtig onder handen te nemen.
Over de oorzaak van dit lange oponthoud ondervraagd, wees de officier zijn generaal op de lange en statige figuur van een Priester, die eenige passen vóór de eerste gelederen stond en een korten 1 i t u n s of waarzeggersstaf in de hand hield.
Het was Theomantes, Priester van Jupiter Caesarius, eertijds deraadgever van Florus, maar nu, op speciaal verlangen van Cestius, als de officiëele waarzegger van het Romeinsche leger optredende. De Legaat koesterde een grooten eerbied voor hem, maar nu Theomantes, zijn vertrouwen misbruikende, het waagde om het optrekken van de geheele legermacht tegen te houden, deed hij ongetwijfeld te kort aan het gezag van den Generaal en dat was iets, wat niet geduld mocht worden.
„Hoe nu, Theomantes?" riep Cestius boos. „Waartoe dient dit oponthoud ?"
„Ziet gif dien adelaar ginder?" zei Theomantes, op een arend wijzend, die zich voor hem uit, roerloos in de lucht zwevend hield. „Voorzeker, (maar wat zou dat?"
„Dat is de Goddelijke aanvoerder van onzen tocht. Als hij voort gaat, gaan wij voort, als hij stil houdt, houden wij stil, want dat zal tot ons voordeel zijn."
„En als de adelaar terug trekt, veronderstel ik, dat wij ook moeten terugtrekken," spotte Cestius. „Zal een vader, die den heiligen plicht vervult van zijn zoon te wreken, teruggehouden worden door een vogel in de lucht? Jongen, uw boog en pijl/* riep hij, zich tot een Cretenser boogschutter wendende, die er bgi stond en nadat hij, hetgeen hij vroeg, had ontvangen, spande Cestius den boog, richtte en bet den pijl vliegen.
Het schot was raak; door den pijl doorboord, viel de adelaar op den grond neer pis een steen. ..
„Dwazen," riep de Legaat spottend uit, terwijl hij de verschrikte blikken van de bijgeloovige soldaten opmerkte, „gebruikt uw verstand. Indien deze arend de macht had om in de toekomst te zien, dan zou hij zich verre van hier gehouden hebben en niet naar ons toe zijn gevlogen om zijn dood te vinden door een pijl van Cestius." .
„Cestius Gallus," zei de Priester^waarzegger plechtig, „ge hebt den boodschapper, ons door Jupiter gezonden om onzen tocht te leiden, gedood. De woede der goden zal u daarvoor treffen. Ge zult de stad niet innemen."
Hierop brak hij zijn waarzeggersstaf in tweeën en wierp hem de stukken voor de voeten, toen zich naar den berm1 van den



131
begevende, zette hij zich neder op een brok steen en zijn hoofd en gezicht ten teeken van rouw, met zijn mantel bedekkende, voegde hij er bij: „Hier zal jk blijven, tot ik u in verschrikkelijke verwarring zie terugkomen."
„Ik zal uw woorden logenstraffen," zei de Legaat, heftig.
„Voorwaarts," commandeerde hij, zich tot de voorhoede wendend.
De Joden, die op de breede wallen hunner stad op den uitkijk stonden, zagen in stille vrees de goed gedrilde legioenen der Romeinen de heuvelen om Jeruzalem heen op en af gaan, op alle strategische punten halt houdend. Werwaarts ze hun oogen ook keerden, overal zagen ze het schitteren der Keizerlijke adelaars, alle uitgangen waren afgesloten, de stad was ingesloten door een stalen ring.
Daar het huis van Miriam, de weduwe van Hyrcanus, een der hoogste op den Berg Zion Was en) deze de hoogste der vier heuvelen, waarop de stad gebouwd was, volgde het van zelf, dat de militaire vertooning de aandacht van Crispus niet kon ontsnappen, terwijl hij op het dak ter neder lag. De aanblik vervulde hem met trots voor zijn vaderland, een trots, welke nog verhoogd werd door de wetenschap dat het rijn vader was, die dat machtige leger aanvoerde, hij zou niet in zijn werk falen. Rome zou zijn opperheerschappij hernemen en Eleazar en de valsche, verraderlijke bende, die deelgenomen had in het barbaarsche uitmoorden der Romeinsche bezetting, zouden hun verdiende straf ondergaan. Wat een ongeluk, dat hij, Crispus, hier machteloos moest liggen, buiten staat om deel te nemen in den op handen rijnden strijd.
Naast rijn rustbed zat de trouwe Vashti, haar oogen op de Romeinsche troepen gevestigd.
„Uw vader zal de stad niet innemen," zei ze, kalm. „Tenminste niet dezen keer."
Crispus, verschrikt door haar overtuigden toon, vroeg welke reden ze voor die zekerheid had.
„Er zijn in deze stad," antwoordde Vashti, „een menigte Christenen, over wie onze Goddelijke Meester waakt, want Hij is niet dood, maar leeft voort tot in de eeuwigheid. Denkt gij', dat hij het zal toestaan, dat zijn H enigen door het zwaard der Romeinen zullen omkomen? Ik vertrouw van niet; de schuldige Joden, die hun hart tegen hem gekeerd ihebben, zullen hun gerechte straf niet ontgaan, maar van Zijn discipelen heeft hij gezegd: „Geen haar van uw hoofd zal gekrenkt worden." En, opdat wij zullen weten, wanneer de tijd voor ons zal gekomen rijn, om de stad te verlaten, heeft Hij ons, terwijl Hij nog op de aarde vertoefde, dit teeken gegeven." Vashti haalde, van onder haar kleed, een rol papyrus te voorschijn, Waarop met Grieksche letters de volgende zin was geschreven: („Als ge Jeruzalem1 geheel door legers



i5i
„En bifTfe bij alle legioenen bemind, zoowel hier als elders?" „Bemind is een zwak woord om zijn macht over hen uit te d^ukjcen.
„Maar hij heeft niet veel eerzucht?"
„De eerzucht is niet groot meer bij een man van over de zestig " __„Maar zijn zoon Titus is eerzuchtig en daar hij (het is en bovendien groeten invloed op zijn vader heeft, zou deze zijn geest moeten aanwakkeren.'
„Prinses,'' zei Titus verbaasd, „waar wilt ge heen?" „Ik denk zoo," zeide Berenice, hem scherp aankijkende van onder de donkere wimpers van haar'half .gesloten oogleden, „ik denk zoo. dat het toch jammer is, dat de groote Vespasiahtis den Keizer dient? terwijl hij zelf Keizer zou kunnen zijn. De tegenwoordige Caesar Vitelhus heeft geen erfelijke aanspraken op den Keizerhjken troonals eerzuchtig Generaal heeft hij zich het purper veroverd door er voor te vechten. Waarom zou) Vespasianus niet hetzelfde doen?"
Het was een stoute veronderstelling en Titus werd er zóó door verrast, dat hij er in het eerst niet op kon antwoorden. Hii keek naar den wagenbestuurder, die bij de hoofden der paarden stond, bevreesd, dat hij de opruiende voorstellen van BeremoTzou hebben gehoord, ofschoon ze op zachten toon had gesproken.
„Zoodra Titus zich de zoon van den Keizer kan noemen," tlmsterde ze, „zal B er emoe naar zijn liefdesbetuigingen hooren, maar niet eerder. En nu, ga," zei ze, hem met een handgebaar ontslaande, „en overleg het bij u zelf."
Zoodra ze weer alleen was, gaf de Prinses, neergezonken in de zijden kussens van haar rijtuig, zich aan een aangename mijmering
„Het denkbeeld is nog te nieuw, het jaagt hem angst aan'5 mompelde zij, met een ietwat minachtenden ghmlach. „Maar hij zal er wel aan wennen. Ik heb het zaad in rijn geest uitgestrooid daar zal het grc-enen en vrucht dragen."
Stoutmoedig en oorspronkelijk in alles, had Berenice zich dikwijls aan de een of andere staatkundige onderneming gewaagd welke door haar meer bezadigden broeder Agrippa voor onuitbekroond ^ verklaard' en toch met een schitterenden uitslag was
Zou ze ook hierin slagen, schoon het een moeielijker waagstuk was dan ze tot nu toe had ondernomen? Waarom niet? Alles is mogelijk voor de dapperen en waarom zou de dappere Vespasianus, de afgod van het leger, niet de overwinning behalen over den zwakzinnigen Vitellius, wiens dwaasheden) de verschillende onderworpen volkeren dagelijks meer van hem deden vervreemden? JJe grootste hinderpaal in deze was de eerlijke, oude Vespasianus
ï -j J z£u m staat ^n de gezamenlijke lokstemmen van zijn verleiders, Berenice en Titus, te weerstaan, al zouden die nog zoo



152
vleiend klinken. Maar in het tegenovergestelde geval; als de toeleg ^ gelutoe. hoeveel roem zon er dan niet voor haar te behalen
rijZelfs nu vervulde de gedachte, dat zij in zekeren zin het meestérschat, over JezeWpen voerde^lke om haar heen manoeuvreerden^ SPtoIt trots Jeruzalem heroveren mochten ze, en da zouden n ongetiteld ook doen, maar het verwoesten, mmmerl TJank zö £3oed oP Titus, zou de Heilige stad voor vemietigingi gespaard worden X Tempel tegen de toorts worden gevnjfwaard. Zr, was ISmuSJ? EsmerT bestemd om de Hebreeuwsche natie; voor onderlang te behoeden, mogehjk eveneens bestemd om, indien Titus ff eenuchT maar' wilde bevredigen, de moeder te worden van een reeks Caesars, allen Defifders van het Joodsche geloof I
En zoSra de^omemsche Keizer tot de volgelingen vanMozes:zou biïto zou de bekeering d« gansche Wereldspoedig volgen
Te n&den van dezen schitterenden droom, werd haar oor g& troffen dooThefgeluid van zachte voetstappen in haar nabrjheid en he? hoofd wendende naar denj (kant, van waar ze kwamen, werd ze
C?eP^chfSrzooals het natuurlijk was bij iemand die hem dood waande Óf ten minste op honderden mijlen afstand, Cnspus dv h~Z nauwlettend gadesloeg, verbeeldde ach op Jaar gelaat ooi uudruSing waar te nemende veel van ontzetting had; ten minste; hef waf eenSukking, welkefciets had van den fteederen, bennnneüfkerlbln? waarmede * hem in het Praetorium haar wensch had geopenbaard om bij hem te blijven en met hem te sterven.
Ik heb u doen schrikken, Pnnses?
Ge rijt als een van den dood herrezene,". zeide ze, met een
f^Erd!^ooden rijn niet altijd welkome bezoekers/,
Toen. gedurende eenige oogenblikken, zwegen ze beiden, elk m
rijn eigen gedachten verdiept.
Daarna vroeg zij: „Wat doet ge hier? ., „Z^e^verwonderen, Prinses, als ik u zou zeggen, .dat ik
mén vrouw aan het zoeken ben?" .... ,
Uw vrouw?" herhaalde Berenice, met een vreemden bl*. als
van vreeTbi haar oogen; ten minste zoo kwam het Cnspus voor.
„Uw vrouw ?" „ ^_ ^_ . j
„Wist ge .misschien, met, dat * een houdt, hoe
Indien gij de zaas voor uc gaii^v " °
n m,Hn het dan weten? Hoe heet rij?'
"gL^^r^künnen weten?" hernam Berenice op een toon
^kTfu'haar naam niet zeggen, daar %£^«^XSi verSgdTcrispus, welke mededeehng met scMmbare vreugde door
kan



153
Berenice werd ontvangen. „Ik heb zelfs het gezicht mijner vrouw nooit genen,' voegde blij er bij.
„Ge vertelt mij vreemde dingen," lachte Berenice. „Ik bid vl. heer Cnspus, spreek niet langer in raadselen, doch zeer mir de eerZ voudige waarheid." ° J
„Goed dan." Met zijn armen op den breeden rand van het rijtuiggeleund en ajn blik op .Berenice's oogen gevestigd, die er onwederstaanbaar door aangetrokken werden, deelde Crispus baar de geschiedenis van rijn huwelijk mede.
Met een bbk op Beth-tamar in de verte, eindigde hij- Daarnet in deze streek was, dat ik Athenaïs het eerst ontmoette, is het met meer dan natuurlijk dat ik deze streek opnieuw hezóek bi We hoop; ihaar hier te ontmoeten." "w* i™66* 86 werMJk nfc*» wie die Athenaïs was?" „Werkelijk niet. Zooals ge ongetwijfeld weet, stierf Koning Polemo Plotseling een jaar geleden, en, ongelukkig voor mij, stierf hij zonder het geheim te openbaren. Maar de termijn van drie jaren is ma voorbij en daarom is het Athenaïs veroorloofd zich aan mij bekend te «naken door mij den ring te zenden."
„En indien zij zich niet bekend wil maken, zult ge welbcht nooit te weten komen met wie ge getrouwd rijt." „Dat zou best mogelijk kunnen zijn."
„Ik ban zeer bang,", zeide Berenice, op ernstigen toon, , dat UW onbekende bruid zich bever voor u verborgen zal houden"
„Waarom zou ze dat doen? Zij1 werd niet tot het huwelijk gedwongen. Zij heeft mij uit eigen, vrijen wil aangenomen."
• I j- 1s waar' dodl se nfe* de Sr°ote Crispus, zooals rij ach dien voorstelde. Zij trouwde met u in de hoop den troon van Pontus met u te deden en die hoop is nu vernietigd, daar Pontus bij het Keizerrijk is ingelijfd.^
"Zijt gy dan van mteening, Prinses, dat een vrouw, bij haar man, enkel -naar de stoffeüjke voordeden moet kijken en dat, indien Mj die, buiten rijn schuld, zou verbazen, de vrouw gerechtigd is hem te verloochenen?"
„Ofschoon die vrouw die theorie niet met haar lippen zou bekennen, zeide Berenice, ghmlachend, „zal ze die toch in praktijk: brengen. Maar antwoord mgf dit: „Indien ge, door een gelukkig toeval, uw vrouw zoudt ontdekken, zoudt gij haar dan tegen haar wil binden ? Zoudt gij niet in een echtscheiding bewimgen, wanneer aj dit verlangde?"
Crispus schudde 't hoofd, terwijl een uitdrukking van grooten ernst ach op rijn gelaat vertoonde: „Zij kan niet van mij scheiden 01 j j61 I311 haar' want weet, Prinses, dat ik een Christen ben en de dood alleen een Christen van rijn vrouw kan scheiden %
Zulk een onverwachte tijding deed Berenice hevig ontstellen. De afschuw, waarmede zij hem aankeek, had niet grooter kunnen rijn



154
als Crispus zich plotseling aan haar had geopenbaard als een ongeneeslijke leproos.
„Gij, een Christen?" stamelde zij.
„De naam mishaagt u, dat weet ik. Zoo ging het nuf vroeger
ook. Maar, als ge mij wilt aanhooren "
Ze viel hem met een gebiedend gebaar in de rede. Ik heb den grooten voorstander van het Christendom, Paulus van Tarsus, geboeid, voor mij laten preeken; waar hij gefaald heett, kunt gij niet hopen te slagen. Ga," riep ze uit, hem met een. «ïinachtend handgebaar uit haar tegenwoordigheid verbannende, als ware hij een slaaf of een minder wezen. „Maar wacht, één vraag wil ik u nog doen," voegde zij er bij, met iets onrustigs in haar nouding, dat Crispus niet ontging. „In welk licht beschouwt ge ■den Tempel, nu ge een Christen zijt?"
,Als een hinderpaal voor de uitbreiding van het Christendom,/ antwoordde hij, beteekenisvol, terwijl hij zich verwijderde. „Veni, vidi, non vici." (Gekomen, gezien, maar niet overwonnen), inojmpelde hij verdrietig.
Berenice zag hem met een beklemd gevoel na. ,Een Christen," fluisterde zij, „en een, die den Tempel naatl MÓcht hij de legioenen naar Jeruzalem vergezehen, hoe gemakkelijk zou bet dan niet voor hem wezen, als aj zich rondom het Heilige Huis legeren, om zijn droom in vervulling te doen gaan, <Ioor een brandende toorts door een der vensters naar binnen te werpen. Indien hij dat hoopt, zal ik hem dwarsboomen. Het zal nem niet toegestaan worden aan het beleg deel te nemen. Titus ial hem beletten zich bij het leger te voegen. Ik heb slechts één woord te spreken en Vespasianus zal hem uit Palestina ver-
"bannen." . , . , .
Intusschen was Crispus, Berenice's bedoelingen omtrent hem begrijpende en van plan haar voor te zijn, langs \het strand gewandeld mtet het doel om Vespasianus op te zoeken, van wien hij altijd een groot gunsteling was geweest.
Hij vond den Generaal, deelnemende aan de oefeningen als een gewoon soldaat, een van de vele dingen, waardoor hij njn populariteit bij de troepen bewaarde. .
Hij was een stevige, vierkante kerel, met een rood gezicht en aag er minder uit als een krijgsman, dan als de een of andere eerlijke oude boer, die voor de aardigheid het scharlaken opper"kleed van een Generaal had aangetrokken.
Hij verwelkomde Crispus recht hartebjk en verlangde te weten waar deze zich zoo lang schuil had gehouden, een vraag welke Prinses Berenice hem niet eens had gedaan. Cnspus vertelde dus, Tioe hij, na zijn vogel vrrj-verklaring, een schuilplaats had gezocht tm de Christenen, eerst te Pella en daarna te Antiochie en hoe lelkens, als hij gevaar liep van door de handlangers van Nero



„Een goed soldaat bedorven," bromde Ve<?na«iani« *™„ t. »
v?óst; hr?ev;»»Mijii.neef ^^^In^e^cii£nt
Z IT" ^ hlJ 0611 uitstekend karakter en zie hem nu een? mi ÏÏ^lSf* mT ^.^^heden van deft sfflffi*3taK nS?' 7?,5..*,ereld *S meer voor hem. Een vrouw ™ S
man! Zacht van manieren, zonder fut en ruggesteun" „"f'fj*1 ^kele reden, Excellentie, waarom, een Christen geen fZL ^ Z°U klUUien ^ Het 15 ^ feit, dat ik SS/Ie komen ben om u om een plaats in het legér te vragen dat S nJ^f™ mtS€ZQPden «al morden. Het is mijon^h£ N?, * g -ang 1S' ik maar in het front tan vechten^
„Nu dat noem ik mannentaal," riep Vespasianus vm^tt
fl'u w2chtgeHetDie *f ^.heb'en.eTrT^enVSrdigh5d! heeften kTpSn verlof regiment ^ het TwaaMe ^
„Dood?" vroeg Crispus. ^^ood? Neen! Gedegradeerd! Een paar dagen geleden eerst werdjm bevorderd en gisteren kwam hij bij mijen was hrfeeS?
odeur??- i?Ldf r'g0dmi een S0ld^ oPhou7engen^t
1 ? lleTCr' dat Je naar ^0»^ rook," riep ik. „Keer regiment" wnrden^OiTir ^P11,8' zult ^P**^ ^ dit gehoord? l?^L^Lhebt 5^ker T1 van het Twaalfde Legioen 7- "C r?8 ^ ra*\<hfi' welke te Beth-horon op de vlucht r"m uICn 5^ fel om hun ^oren .naarn weer te her wmnen. Gij zult ze den weg wijzen. Ge aanvaardt de benoeming? Goed Kom met mij mede en ik zal het eerste RegimenT zfn meuwen aanvoerder toonen." «.cgimenr zijn
«iJfST^n^ t6 **aBB ^ het strand «feP*». kwamen .twee ge2*2^5 kuigzaam naar hen toe wandelen. Eeai van hen was een Romeinsch soldaat, die een armband droeg, walman Sn kettine was verbonden, ongeveer twee meter lanf Tan Tet Sere uif
stot3 S 2f,eenï ^ bevestigd welke den^k om
sloot van een voornaam uitziend persoon
Het was een Joodsche gevangene met zijn Romeönschen bewaker
^aOTj^ende^" ** ^ « ™^ Cnspus keek hem aan en toen hij hem herkende, !betuigde hii
^SbS^SLST^1 ^nt de ^vangene waïSanl
anders dan Josephus, de man aan wien hij dgenlïjk rijn leven
Sd^evSagd ' Wj * d°°d g~dJHchgaamJ vanJ Eleazar
? Toen Josephus zijn wandeling had hervat, merkte Vespasianus



i7o
„Gij, Sire, zijt als Keizer de hoogste instantie in alles, de wetten lietreffende. Het is aan u om te zorgen, dat de bepalingen van een overeenkomst worden nagekomen. Daarom vraag ik van u, dat als ik deze vrouw ontdek, zij gedwongen zal worden haar •trouwbeloften te houden."
„Tracht haar te vinden, en indien gij haar verlangt, zult gij haar hebhen, al zou ze er zich nog zoo tegen verzetten," zéde Vespasianus, in een ruwen lach uitbarstende: „Wie is zij, dat zij mijn dappersten tribuun zou weigeren?"
In dien onzedelijken tijd was het voor een man een heel bizondere •deugd om zijn vrouw trouw ïe blijven ten de eerlijke, oude Vespasianus ■scheen er Crispus hoog om. te achten.
„Gij zweert mij', Sire, dat het geen man zal worden toegestaan mij haar te ontnemen?"
Vespasianus keek vreemd op bij den diepen ernst, waarmee Crispus sprak,
„Bij de goden, die man zou er slecht bij varen, indien hij het beproefde. Hij, die uw vrouw van u durft weg te nemen, zal aan een hoogen boom worden opgehangen, zelfs al was het mijn eigen zoon."
„Duid het mij niet ten kwade, Sire, maar mag ik u verzoeken <nij deze belofte op schrift te geven?"
Terwijl Vespasianus, verrast, toegaf en een document opmaakte -van rijn belofte, hield Titus zich stilzwijgend op den achtergrond. Op rijn gelaat lag een sombere uitdrukking, die het vermoeden ■bevestigde, dat Crispus sedert lang gekoesterd had.
HOOFDSTUK XVIII.
D_J£ TOEBEREIDSELEN TOT EEN LANGDURIG BELEG.
Het was in de lente van het jaar A. D. 70, bijna negen maanden na de verheffing van Vespasianus tot den Keizerlijken troon en nog steeds vertoefden de Romeinsche legioenen, nu onder het uitsluitend opperbevel van Titus, in het kamp te Caesarea bij <le zee. . 1 > I i i' ;
De zelfgenoegzame Zeloten van Jeruzalem begonnen er aan te twijfelen of de vijand zich wel ooit weer in de nabijheid der stad ■aou vertoonen.
In de tusschenpoozen van hun onderlinge twisten legden rij groote belangstelling aan den dag voor de verschijning van een nieuwe planeet of komeet, die vurig rood was.
Ze werd het eerst in de Visschen gezien, het sterrenbeeld, dat volgens de sterrenkundigen van dien tijd, in nauw verband met biet lot



i7i
Xf" JudeaT,,st°ndj Hto» nacht steeg de komeet hooger en hooger jn de lucht zich schijnbaar een weg banende naar een punt vlak boven de Heilige Stad.
aZ°^} h^ v£lk de komeet voor bet eerst zag, nep het, als uit één mond: De ster van den Messias!" Spoedig werd de komeet zóó duidehjk en zóó helder, dat men haar zelfs bij dag kon waarnemen en op de hoeken der straten verzamelden zich de menschen om te staren naar wat zij voor een teeken des Hemels hielden.
De glorievolle dag, door de Profeten voorspeld, was nabij, als wanneer de Joden, met behulp des' Allerhoogsten, oppermachtig over a ■'a Y£lleren der zouden regeeren. En toen de komeet nog
duidelijker werd en den vorm van een zwaard scheen aan te nemen wie Icon er toen nog aan twijfelen, dat het den ondergang voorspelde van degenen, die de Heihge Stad bedreigden?
»?.€n ,s,ter 231 mt Jaoob komen en een scepter zal uit Israël verrijzen.
Dit was de tekst, waarover Rabbi Simeon ben Gamabël van plan was een midrash of preek te houden, een aankondiging, welke een talrijker gehoor naar de Kcninkkjke Synagoge lokte dan er ooit binnen tie muren was gezien.
In 't eerst was de stemmijnjg van Üe verzamelde gemeente een van vrome vreugde, doch na de voorbereidende gebeden maakte ach spoedig een vreemde onrust van hen meester, bij de ont. dekking dat de voorgeschreven parashoth of bijbellezing van den dag, welke onder geen voorwendsel mocht worden weggelaten mt dat gedeelte van de Vijf Boeken van Mozes bestond, dat dé plechtige en angstaanjagende woorden bevatte, welke door den grooten Hebreeuwschen wetgever tot het volk werden gezegd op den avond vóór ajn dood.
Terwijl de voorlezer ajn taak begon, werd het daglicht buiten bewolkt en heerschte er in het gebouw een diepe duisternis, die met elk opvolgend oogenblik scheen toe te nemen.
Het was, uit den aard der zaak, een vaste gewoonte om de lezing van de Wet in eerbiedige stilte aan te hooren, maar zulk een doodehjke snlte, als nu, was iets onbekends in de synagoge Met ingehouden adem en de oogen op het gelaat van den voor^^er gevestigd, luisterden de aanwezigen naar de stem van den goddehjken wetgever, die den ondergang van het Joodsche volk uitsprak: (Deut: Hoofdst. 28, vers 49 e.v.)
"a jHeer 2511 tegai u een voUc verheffen van verre, van het einde der aarde, gehjk als een arend vhegt, een volk welks Spraak gij met zult verstaan.
„Een volk, stijf ,van aangezicht, dat het aangezicht des ouden met zal aannemen, noch den jonge genadig zijn.
„En het zal u beangstigen in alle uwe poorten, tot dat uwe



172
hooge en vaste muren nedervallen, op welke gij vertrouwdet, in uw gansche land.
„En ge zult de vrucht van uw eigen lichaam eten, het vleesch uwer zonen en uwer dochteren, die de Heer u gegeven zal hebben, in de belegering en in de benauwing, waarmede uwe vijanden u zullen benauwen.
„Des morgens zult ge zeggen: „Uch! dat het avond ware!" en des avonds zult gij zeggen: „Ochi dat het morgen ware!'* van wege den schrik uws harten, waarmede gij zult verschrikt zijn en van wege het gezicht uwer oogen, dat ge zien zult."
Bij die woorden ging er een rilling van ontzetting door de verzamelde menigte, die tot nu toe roerloos en stil als het graf was geweest. Aller gelaatstrekken drukten vrees uit. Het waren echter niet de gesproken woorden, hoe vreeselijk ze ook klonken, die de geloovigen zóó hadden ontroerd, maar het leven in de straat in de nabijheid der Synagoge.
Gedurende eenige ©ogenblikken werden er haastige voetstappen vernomen, vermengd met het geluid van stemmen.
In het eerst verward, werden dezer Stemmen nu duidelijk hoorbaar; aanzwellende en zich ten hemel verheffende op een toon van verwjondering en vrees, weerklonk telkens en telkens de noodkreet: „De Romeinen komen!"
Het gezicht van de Romeinsche voorhoede, schitterende op de Noordelijke heuvelen van Scopus, ofschoon het de harten van het gepeupel van angst deed trillen, wekte slechts den spot der Zeloten op. Hun wonderlijke zegepraal over Cestius en het feit, dat er, gedurende drie jaar, geen poging was gedaan om de stad te heroveren, had hun een overdreven denkbeeld van hun eigen dapperheid gegeven.
De Zeloten van Galilea mochten wijken, die van Teruzalem waren onoverwinnelijk 1
„Het zijn dezelfde schapen," hoonlachte Simon. „maar met een nieuwen herder."
Gedurende langen tijd sloegen de Zeloten en het volk op den Noordermuur der stad verzameld, het leger in de verte gade, dat bezig scheen met een kamp op te slaan. Plotseling verhief zich een kreet. Men zag dat een gedeelte der troepen zich van de hoofdmacht had afgescheiden en nu, omgeven door een stofwolk, met groote snelheid de stad naderde. Toen ze dichter bij kwamen, bleek het een detachement van 600 man paardenvolk, in persoon door Titus aangevoerd. Daar hij niet kwam om te vechten, doch enkel met het doel om te verkennen, reed hij blootshoofds; zijn helm en zijn harnas had hij beide achter gelaten. Naast hem reed de Joodsche afvallige Tiberius Aléxander, die, daar hij een tijd lang Procurator van Judea was geweest, in staat was om het plan der stad aan Titus uit te leggen.



173
Een zee van gezichten was, langs de geheele lengte van den Noordermuur naar hem toegewend; de wallen van Antonia, de voorportalen van den Tempel, de verafgelegen versterkingén van den berg Zion waren op dezelfde manier bezet; in de uitgestrekte stad was geen muur of toren, geen dak of venster, waar niet een troepje menschen was bijeengedrongen. Hun' opgewonden kreten vermengden zich en bereikten de ooren van Titus als het rusteloos ruischen der zee.
„Op hoeveel schat ge de bevolking der stad?" vroeg hij aan Aléxander.
„Mijn spionnen rekenen zoowat een millioen en nog een honderd duizend er bij. Het is dicht bij het Paaschfeest en uit elke provincie van het rijk zijn de Joden naar hier gekomen voor den eeredienst."
„Een millioen? Goden! Heeft dit volk zich bij afspraak hier verzameld o(m zijn eigen verwoesting te verhaasten? Maar hoeveel knjgslieden zijn er ?"
„Allen zullen vechten, zelfs kinderen, waar het geldt hun stad en hun geloof te verdedigen. De vrouwen en meisjes zullen haar lokken tot touwen vlechten, als er touwen noodig zijn. De Priesters zelf zullen de wapenen opnemen, als de strijd bij den Tempel zal gevoerd worden."
„Zulke vijanden tel ik niet. Mijn zaak ligt met negenen, üie werkelijk eenige kennis van geregeld oorlog voeren hebben."
„Nu, wat dat betreft. Eleazar bewaakt het heilige huis met 2.400 Zeloten; Johannes, uw oude tegenstander in Galilea, bezet de galerijen met 6.000. Maar Simon, die op den Berg Zion legert, is degene, die 't meest te duchten is. Hij beveelt 15.000 oproerigen geesten, die zóó dweepziek aan hem gehecht zijn, dat elk van hen zich met zijn eigen zwaard zou doorsteken, als hij er 't bevel toe gaf.
„Drieen-twintig duizend manschappen? Nu, wij beschikken over meer dan het dubbele aantal."
„Ge moogt hen tienmaal in sterkte overtreffen, maar die meerderheid baat niets, in vergelijking tot hun onneembare ligging. Zooals ge ziet, o! Caesar," vervolgde hij, eerst op de stad wijzende, toen op een kaart, welke hij bij zich droeg, en die door de hand van Josephus geteekend was. „Jeruzalem neemt de Zuidelijke punt van een rotsachtig plateau in; ten Oosten, ten Westen en ten Zuiden zijn de muren begrensd door ravijnen en valleien, waarvan de hdlingen te steil zijn om door een leger beklommen te worden. Alleen van dezen kant zou de aanval gewaagd kunnen worden."
Eén blik was voldoende om! Titus» de waarheid dezer bewering te doen inzien. De stad, ten minste de eigenlijke stad, de sterkte van Zion, was enkel van het Noorden toegankelijk, maar de weg



'74
er heen was door reusachtige wallen versperd. Drie enorme gemetselde muren waren ten Oosten en ten Westen op het plateau opgericht/
Ten eerste was er de muur vlak tegenover hen, door de Joden de derde muur genoemd, daar deze het laatst gebouwd was.
Indien deze beklommen was of door een bres toegankelijk gemaakt, was de weg open naar de Noordelijke voorstad Be zet ha of de Nieuwe Stad. Als zij door Bezetha waren getrokken, zouden de Romeinen aan den Tweeden of Middelsten muur komen, welke, als die ingenomen was, hun toegang zou verleen en tot Acra of de Beneden Stad; door Acra trekkende, zouden ze zich den weg afgesneden zien door de steile rotsen van den Berg Zion of de Boven Stad, waarvan de rand door zulk een zwaren muur was versterkt, dat de Titanen zelf gewanhoopt zouden hebben dien ooit te beklimmen.
En, eer nog eenige aanval op Zion kon worden beproefd, zou het noodig rijn om eerst de ommuurde rots-vesting van Antonia. in te nemen en daarna de uitgestrekte Tempelsterkte, anders zouden de belegeraars van Zion voortdurend aan rijdehrigsche aanvallen van deze twee forten rijn blootgesteld.
„Ge hebt niet met één stad, doch met vijf burchten te maken," zeide Tiberius Aléxander. „Een vijf dubbele belegering wacht ons."
Terwijl Titus met jhet oog van een geoefend soldaat van het eene punt naar het andere keek, en de verschillende versterkingen, deels natuurlijke en deels kunstmatige, met een kennersblik beschouwde, begon hij de ontzettende!'moe&elijkheden van de hem opgelegde taak te beseffen.
Als een trotsche Vorstin verhief deze Oostersche stad zich op de bergrots met haar omheining van muren, torens en bastions en scheen zij als met opzet gebouwd om te zegevieren over elke poging, die door de militaire wetenschap van het Westen, tegen haar zou worden ondernomen.
Er was geen twijfel mogelijk, het was de sterkste stad van de wereld, en indien behoorhjk van levensmiddelen voorzien eh zaakkundig verdedigd, was ze beslist onneembaar.,
„En ik heb met Mucianus gewed," zei Titus, knorrig, „dat ik de stad binnen zeven weken zou innemen."
Aléxander schudde ernstig 't hoofd.
„Tweemaal zeven weken zullen voorbijgaan, ja, en driemaal zeven weken, vóór de adelaars over Zion zullen vliegen."
Te midden van bun verkenningstocht ging de poort bij den Vrouwentoren open en stroomden er zóó veel Zeloten uit, dat de kleine afdeeling Romeinen, na gedurende eenigen tijd stand gehouden te hebben, het voorzichtiger vond zich terug te trekken.
De Joden gaven luide huri vreugde te kennen. Ze hadden Caesar



175
zelf zien vluchten! Dit was een belofte en een voorteekén va» glorierijker overwinningen.
Den volgenden dag naderde het Romeinscne leger de stad tot op een mijl afstands van den Noordelijken muur en daar begonnen, ze twee reuzenkampen op te /richten. De strpmacht van Titus bestond uit vier legioenen, het vijfde of Macedonië, het tiende of Fretensis, het twaalfde of Fulminata (vermaard door ajn vlucht onder Cestius) en het vijftiende of Apollinaris
Onder het Keizerrijk bestond elk legioen gewoonhjk uit 6000 man, allen Romeinen, daar niemand anders waardig werd gekeurd om m zijn rangen te dienen, doch daar elk legioen gewoonhjk. door een gelijk aantal hulptroepen werd vergezeld, uit een der overwonnen volkeren gerecruteerd, te zamen' met 300 man cavalerie en daar verscheiden mindere Koningen uit het Oosten, waaronder Agrippa, ach brj de expeditie hadden aangesloten, elk zijn eigen klem leger met ach meevoerende, kon de strijdmacht, welke tegen Jeruzalem optrok, gevoeglijk op ver boven de 50.000 worden geschat.
In het morgenhcht schitterende, vertoonden zich de verschillende vendels van dit groote leger, paarden- en voetvolk; zwaar- en hcht, gewapenden, als eindeloöze reeksen op den rug van den berg Obvet en op de helling van Scopus; en terwijl de Joden, van af hun muren op de lange hm van adelaars en standaards keken, met de letters S. P. Q. R. (Senaat en Volk van Rome), beseften rij de volle beteekenis der uitdrukking „verschrikkekjk als een legeir met banieren. 6
Toen de stormrammen en andere zware werktuigen, bij een beleg gebruikt, op wielen waren gezet, wasnhet eerste werk der Romeinsche soldaten, nadat aj hun kamp hadden opgericht, om den grond tusschen hun knie en den voet van den Noordermuur gelijk te maken, daar oe werktuigen enkel op een betrekkelijk effen terrein konden worden gebruikt. Deze buitenvoorstad was, vóór de genie er aan begon te werken, een heerlijk l>osch-landscbap, bestaande wt lanen en beekjes, turnen en fraaie gebouwen.
Nu werd dit alles meedoogenloos opgeruimd; de boomen vielen door de bijl, de waterwerken werden vernietigd, de huizen verwoest zelts de beschaduwde holle wegen moesten bet ontgelden, daar eüce holte met boomen en steenen werd opgevuld; waarvoor datgene werd gebruikt, dat de landstreek zoo bekoorbjk had gemaakt
terwijl eenigen der soldaten den rotsigen grond met ijzeren ge reedschappen bewerkten, werden anderen gebruikt om uit de vallei van Cedron tallooze manden met steenen en aarde aan te dragendeze werden benut om de ongelijkheden van het terrein op te vuJJen; de soldaten stampten ze met hun voeten plat
Niettegenstaande eed regen van steenen van de wallen op hen werd neergeworpen en Simon en rijn mannen verscheiden plotse



176
ünge Hatvallen deden, slaagden de Romeinen éiNn, om in den Joop van enkele dagen, de schilderachtige voorstad in een treurige, sombere vlakte te vervormen.
Terwijl de Romeinen met hun maatregelen voor de belegering buiten de stad voortgingen, waren de Joden in de stad bezig met de toebereidselen om het Paaschfeest te vieren, gedenkwaardig als bet laatste in hun geschiedenis als natie, gedenkwaardig ook, door het wapengekletter waarvan bet vergezeld was.
Op den i4en dag van Nisan, openden Eleazar en rijn partij.genooten de poorten van den boven-tempel om degenen binnen te laten, die Paasch-lammieren meebrachten. De maatregelen, vooraf door blern genomen om de Zeloten van de andere twee partijen buiten te sluiten, bleken volkomen gerechtvaardigd te rijn.
Verscheiden aanhangers van Johannes, met wapenen onder hun Meeding verborgen, waren er in geslaagd om met de menigte der vreemde pelgrims binnen te komen en zich tot één aangesloten troep verzamelend, wierpen ze eensklaps hun opperMeed af en verschenen ze in hun wapenrusting. Op dat gericht greep Eleazar's partij terstond naar de wapenen en, om het gouden huis heen, had een woeste schermutseling plaats, waarin de onschuldige pelgrims en de schuldige Zeloten haast elkaar vielen. Bij het einde van den strijd was Johannes van Giscala meester van den Tempel. Daar Eleazar gesneuveld was, stemden de overlevenden er in toe zich bij den overwinnaar aan te sluiten en aldus werden de drie partijen in de stad tot slechts twee teruggebracht, de Johannieten en de Simonianen.
Simon richtte zich nu tot de Johannieten.
Op de brug staande, welke den Berg Zion met den tempelheuvel verbond, riep hij om Johannes en toen dit opperhoofd was verschenen, zeide hij het volgende tot hem: „Kan een huis bhjven bestaan, dat tegen zich zelf is verdeeld? Waarom bevechten wij elkander, opdat de vijand er zich in verheugen kan? Naar het schijnt, openbaren wij onzen moed enkel tegenover elkander en zullen wij het kalm aanzien, dat onze stad genomen wordt, enkel door onzen partijhaat. Laat ons onze vijandelijke gevoelens op zyj zetten en ons eendrachtelijk tegen den gemeenschappelijken vijand vereenigen."
„Ge zijt een sluwe kerel, Simon," antwoordde Johannes.
„Gij zoudt wel willen, dat ik en mijn troepen, met u, den Muur van Agrippa zouden bezetten, opdat uw mannen in mijn afwezigheid den Tempel konden bemeesteren, want iedereen kent uw verlangen om bevelhebber van de stad te worden. Ik wil u echter in zooverre ter wille rijn, dat degenen onder mijn manschappen, die het verMezen, met u mee kunnen gaan, doch wat mij zelf -en mijn overige aanhangers betreft, wij blijven achter om den Tempel te verdedigen." rapP



177
iJSb,3ik ™k™de van het hun aldus gegeven verlof, verlieten honderden van de Johannieten den Tempel, ten einde zich bif de bunonianen te voegen om de stad te verdedigen.
De Romeinen, die alle hindernissen van den grond hadden weegenomen, waren nu bezig met, tegenover den Noordermuur, een wTntS wg£ len fP ^ n<^tm' *aaroP d€ werptuigen plaatsten, rT !3>.h«ger deze Se&*tst waren des te zekerder en doodeujker zjptroffen.
«^SS^-r ^Llf1^ was„van gemaakt, door*outen balken
gesteund. Terwijl deze wallen werden opgericht, hadden de Zeloten ach met tevreden gesteld met rustig toe te kijken
Nadat ze eerst een stortbui van steenen van de muren hadden geworpen, kwamen ze nu bij honderden te voorschijn, gewapend met lange stokken met ijzeren haken aan de punt/ waarmee ^e de balken mt de schansen trachtten te balen, met de bedoeling om |het geheel aldus te doen instorten oeuoenng
Bl* .^."itvallen kwamen de Zeloten als een wervelwind elke man bereid om ajn leven te offeren, mits hij daardoor één Var!
H^!?S? ^ d00uen oi tm minste te wallen kon beschadigen. M?t fl ^1"1 «"et, ook slechts gedurende één oogen-
bbk den voortgang van den arbeid te belemmeren. De Romeinsche rltlL?l00r neergezet, sloeg eiken aanval af en de Joden,
ten laatste wanhopende hun doel te bereiken, besloten binnen hun muren te bhj»en en er zich niet meer buiten te wagen
Elke versterking stond met den loodrechten kant naar de stad toe, doch de andere kant vormde een, helling om het opstellen der militaire werktuigen te vergemakkelijken en opzetteüjk^erdS ZSTSSFtTlËr** °m dÊ St™-<* *» te beweegbare De schrille tonen van de reveihe Honken door het Romeinsche kamp en wekten de legioenen uit hun slaap. TiiS „et °ntwakei\ wendden aller oogen zich naar de tent van «ÏÏ *. gezichten glommen met een grimmige voldoening
toen ze zagen dat de roode mantel er bOven op geheschen was ten teeken dat er diep dag slag zou worden geleverd ' rerwijl het Romeinsche leger naar de Heilige stad keek die schoon en statig m het gouden licht van een OosterscheT dage 2P7«' bekende ieder aan zich zelf, dat het een stad wis, welke de-moeite loonde er voor te vechten
Van af de wallen werd de oorlogs-trom geslagen in den vorm van een zes voet hooge koperen gong, waarvan de dielf doffe klanken eentonig in de morgenlucht trilden
i^gehee1!, No^dehjke muur was bevolkt met een menigte krijgsbeden van de Zeloten, die zich heen en weer bewogen, 3
12



178
De Romeinen wisten maar al te goed, wat die rook beteekende. Achter de versterkingen brandden vuren,' waarboven ketels hingen, sissende met' kokend water, gloeiend teer en gesmolten lood!
Bij hiet gezicht van dien riook glimlachten de Romeinen even maar toen ze (de krijgs-werktuigen zagen, die op geregelde afstanden op den muur geplaatst waren, kookten ze in stilte van woede, daar deze hen aan hun. geschandvlekte eer herinnerden. Die werktuigen waren evenveel teekenen van de nederlaag der Romeinen, daar eenige uit het kamp van Cestius waren buit gemaakt, andere uit den Toren van Antonia en uit het Praetorium van Florus. , .
Zich overal tegelijk op de muren vertoonende, nu hier een bevel gevende, daar een waarschuwing, werd de gestalte van dien ruwen Titan, Zwarten Simpn, waargenomen, de ziel van den strijd; zijn woeste donkere oogen fonkelden van haat tegen de Romeinen ,,
Over zijn wapenrusting heen droeg hij een mantel van een wolfshuid gemaakt toet de haren naar buiten, welk kleedingstuk voor zijn volgelingen de voorspelling belichaamde: „Dat Benjamin als een wolf zal strijden."
Simon toch was geboortig uit den jongsten stam of dien van Benjamin. Zelfs degenen onder de Romeinen, die de diepste verachting koesterden voor den moed der Hebreeërs, waren genoodzaakt te erkennen, dat ze in Simon een tegenstander hadden, die hun staal waard was.
Het was een hefehjke morgen, een heeten middag belovende; de zon scheen met verblindenden glans van uit den diepblauwen hemel en ver weg aan den horizon hing een gordijn van ragfijnen witten mist. . . , ...
Evenals een zandstorm in de woestijn door een groote wmdstilte wordt voorafgegaan, heerschte er een vreemde, onheilspellende stilte in de beide legers.
Het was een prachtig en ontroerend schouwspel om twee volken aldus gewapend tegenover elkander te zien staan; het scheen een bedrijf van een Goddehjk drama, waarvan de ware beteekenis door niemand der aanwezigen werd begrepen, behalve door Cnspus en de weinigen, die hetzelfde geloof met hem deelden. De strijd ging dieper dan zich oppervlakkig het vermoeden; het gold niet alleen de onderwerping van een oproerige stad, doch een kamp tusschen twee godsdiensten, niet zooals het scheen, tusschen de Joden en de Heidenen, maar tusschen het Jodendom en het Chnstendom De legioenen van Titus, al wisten ze het met, waren in werkelijkheid soldaten van bet kruis, het werk voortzettende, waarvoor ze door de Godheid bestemd waren „het werk van de Heilige Kerk." i_ ..' V" *£.
Want de Romeinen hadden, door alle volkeren van de beschaafde



179
u^^r^ heerschappij te brengen en aldus algemfeenen vrede te stichten, den Vrede der Romeinen, gelijk &m^d?
TdT' door de zee ran zeeroóversVe bevrhoen en het land van bar«heten, door alle deelen van hun rifc door
oe kennis der Grieksche taal te verspreiden, toestanden in het leven geroepen, zooals er nog nooit in de werel^escfcEis bestaan hadden; toestanden, welke voor dö snelle uitbreiding der kerk beSS onontbeerhjk waren; toestanden, welke den Evangelist, die slecnS eeToo^te Staat S^de in veiligheid te ^zen en het we
fiïL£ ^HelcuVg. ^ ^ 414 Euphraat tot - de De Romeinsche legioenen waren, al klonk het 'ook paradoxaal de medehelpers van de Apostelen. Zij waren nu^op^et^unt hun werk te voltooien door den Tempel te verwoesten waarvan
rS ChrVfV* ******* VOOr de vrije TSkkehnTvS
Jet Chnstendom zou zijn en door te handelen als ^e wraak van den Heer, tegen hen die geroepen hadden: „Zijn bloed kol ^ ons en op onze kinderen neer." ^ op
iWC*i jaï des Heeren 70, was het noodzakelijk gevolg van het deïvilSvSeTr 2? * degenen' weW«tt een GodsLrlTel g ÊkgelaenTs^ee^6 Zlen' moeten ^ d* eerste beginselen dï
fcenbalf^aiTlT h°°ge hem toegewezen, had Titus,
*ZaT „ JÜ- Purperen mantel en aan de pracht van ziin
N^S^^->tad1^- iW*rH1 °pde nSdïlste sonS jn aast hem, gehuld m een schitterenden, met goud geborduurden mantel, stond! Theomantes, de Priester van Jup!tercÏÏariut den dienst leidende op een altaar van ongehouden steenen^^™ een geofferde os brandde. Titus en de overige rS5 stondeï
ES^en«SPgeheVen ^ 'er aanbidding van de een of 3er? godheid^znh oogen onafgebroken op hun HeiEgeh Tempel hield Sgt
sm?sten PïSeI^g ^r^oeden maakte zich van hen meester. Zij
ofschoon de aZd' te versta*»>
oiscnoon ae atstand deze hoop ijdel maakte. Maar het lot was
bi* gWSt^5enr1Td "V1"* N™rden wuifde huTop lt lgS Sfc ïf* TrdT Jehovah! toe, een woord zóó hem^d^het
rttertritd? ÏÏV^5 h°°gSt ?eIden werd uitgesproken, en zeKer nooit in het bijnjn van een niet-Tood.
J^TS^ Hejdeat5 PriCSter WarCn — van God en



i8o
Plotseling begrepen ze de volle beteekenis van het tooneel. Het was dè plechtigheid door de Romeinen de „Aanroeping genaamd. Hef was namelijk het gebruik bij den aanvang van een beleg de voornaamste godheid der belegerde stad aan te roepen en hem uit te noodigen om, in plaats van opgesloten te worden, liever te voorschijn te komen en zijn rang m te nemen tusschen de tóoden van het Kapitool. Zonder deze plechtigheid zouden ze teeen de [goden vechten en dat was een goddelooze daad.
De ceremonie, hoe belachelijk of godslasterend die door «mmigen ook beschouwd kon worden, was bij deze gelegenheid overbodig.
De beschermengelen hadden de stad verlaten en Crispus behoorde tot degenen, die hun stemmen hij hun vertrek hadden vernomen.
Voor de Toden op de muren was de zaak een godslastering. Tehovah was hun eigen bij'zonder erfdeel! Dat de heidenen tot Hem zouden bidden, dat zij Hem zelfs zouden toeroepen om de plaats te verlaten, waarop Hij verkozen had voor eeuwig Zjjn naam te plaatsen, was een beleediging, die niet te verdragen was.
Den behendigsten boogschutter ontbiedende, gaven ze hem bevel den ongeloovigen Theomantes neer te schieten.
Maar deze daad werd door den oplettenden Rufus waargenomen, die terstond ajn schild tusschen den Priester en den afgeschoten
^Een^gelrbhk later zwaaide Titus rijn maarschalk-staf hoog in
dCDat Was het sein tot den slag en zoodra rij het zagen, (uStfc* de Romeinsche gelederen een doordnngenden kreet, die zelfs de torens der ptad deed trillen; de oorlogskreet was: „R o m a! R o m a 1 en hierop vloog een ieder naar de hem aangewezen taak.
Het grootste beleg, waarvan de wereldgeschiedenis gewaagt, was begonnen I
HOOFDSTUK XIX. Het gevecht van den eersten dag.
Op het hoogste punt van elke schans sprongen, als bij toöverslag een heirleger van boogschutters en slingeraars, die begonnen, met'ijzeren schermen vóór zich te plaatsen en daarna hun werptuigen naar de verdedigers der wallen af te zenden.
Hóe bedreven; de boogschutters ook waren, en de Cretensers, waartoe ze allen behoorden, waren ten tijde van Homerus reeds beroemd, zoo werden zij in behendigheid overtroffen door slingeraars Deze inboorlingen van de Balearische Eilanden, waren van hun prilste jeugd af, reeds voor hun werk opgeleid, daar zij hun dagelijksch brood, op het een of andere hooge punt geplaatst niet konden krijgen, vóór ze het zelf met hun slinger naar om-



181
laag hadden gehaald. Om die eigenschap werd een afdeekng Balearen^altji als helpers, bij de Romeinsche legioenen ingelS Hun projectielen bestaande uit steenen en loodef kogels, werden door een dnedubbelen zwaai, met zulk een reuzenkracrT^S 3D' rdft,helm'. borstplaat en schild weinig beschernuaga£ K o-i *a beweSinS zóówel, dat de ftukken lood in de lucht gloeiden en somtijds smolten, en met zulk een behendigheid S ^,ifmgeraar xuet alleen het Selaat een ve* verwijderden orThff ^ ^fS gCdeelte van het gelaat w*?-
op hn het voorzien had. Niet zelden droeg het werptuig het een welktde^beleeigende opschrift en SimOn, een steen oprapen^ welke hem bijna de hersenpan had verbrijzeld, zag dat er oó geschreven was: „Neem dit aan." P wSe*SIïg,e/aarsJen boo&scbutters werden in hun moordend werk ?ig£^ °r «^P^en, werktuigen, ongeveer ingericht als de kruisbogen, welke in de Middeleeuwen gebruikt werden en reus ftD?T r^r5611 -en met- beslagen balken^SrSn^
JrVun bleven niet passief onder dezen aanval. In het gebruik van den boog en den slinger waren ze bijna even bedreven lis hun tegenstanders en zij beantwoordden het vuur van de belegïraaS op even krachtige wijze. ueiegeraars
Zoodra de Romeinen hun bal is tae in werking brachten werd de aanval nog doodelïjker. wera
Dat waren reuzenwerfctuigen, waarvan het beweegbare gedeelte uit een samenstelling van hefboomen en touwen bestond, die al! ze met kracht achteruit getrokken en weer losgelaten werden een
een^Smdï1*!^ hadden' wldoende « -ware steenen o? ^ ^ ^f ^ Z6S gaans en verder te slingeren.
Deze steenen werden l^fdzakehjk afgeschoten om de muren, torens en borstwering te doen aifbrokkelen, zoodat de verdeXers van hun bedekking beroofd, genoodzaakt zouden zijn de bolweS te verlaten; want als ze dan onbeschut zouden blijven, zoudS ze te 2eer blootgesteki njn aan de aanvaUen der boogschutters en shngeraars en zou hun leven geen enkele seconde5 meer vei%
&nS4teziT van de beIegerden *>u het **» ™ &
Meer dan vijftig van deze steenenwerpers waren aan het werk en nchtten een vreesehjfce verwoesting aan, niet alleen aan dammen en borstweringen, maar vele Joden werden getroffen. Eenige dezer
hlü CT ëemdht WU1 over de driehonderd pcndï
hadden genoeg kracht om zes man, achter elkander geplaatst te dooden STfe^^V06 ^ een "an zag, wienf Cd gladvan'
den wei dCgenen' een Meter afstands ston-
Shtlï ' *** ZUflC een Steen vooibiï vlo°8> den vergezellenden luchtstroom omver geworpen. Zóó vreeTelijfc was de uitwerking



182
van de groote rotsblokken, die over de bolwerken, bij vijftien en twintig tegelijk, werden heengeworpen, in de voorstad van Bezetba, dat ze door de daken en muren van menig woonhuis heen drongen en de huizen vernietigden, te midden der angstkreten der ongelukkige bewoners. ,
Simon kocht deze aanvallen te beantwoorden met de buitgemaakte baüstae der Romeinen, doch de Zeloten, bij gebrek aan behendigheid enfoefening gingen er zóó onhandig mee om en brachten er zóó weinig van terecht, dit de vijand ze openlijk uitlachte.
Terwijl deze verschrikkelijke aanval werd voortgezet, begon een troep Romeinen een pluteus vooruit te duwen, een soort van ijzeren schuur op wielen en aan beide kanten open. Onder 't voortduwen hepen de Romeinen onder de bekapping en waren dus volkomen beschut tegen de projectielen, op hen van de wallen .neergeworpen. Zoodra de pluteus den voet van den muur bereikte, knielden de mannen, die er in waren, op den grond neer en begonnen ze niet hefboomen en breekijzers, krachtige pogingen aan te Wenden om de onderste lagen van het metselwerk los te breken.
Steenen en werpspiesen waren machteloos tegen een dergelijke machine. Maar het vruchtbare brein van Simon had een plan beraamd om deze aanvallen te beletten. Vloeiend aardpik werd in groote hoeveelheid öp den pluteus gegoten en toen de grond met de vloeistof was overstroomd werden brandende toortsen naar beneden geworpen. In een oogwenk werd het binnenste van den pluteus, één vlanmienmassa, die zich met bliksemsnelheid m het ronde verspreidde. Met afschuwelijke jammerkreten vlogen de rampzalige Romeinen, met brandende haren, baarden en kleeren naar buiten om daar door de Joodsche boogschutters te worden doodgeschoten. Wat Simon eens gedaan had, zou hij ongetwijfeld herhalen. Toen Titus van dit voorval' hoorde, gaf hij dus bevel om de pluteus voorloopig achter te houden en de stormrammen vooruit te brengen. Een dezer wekte door zijn reusachtige afmetinjr de verbazing, zoo niet de vrees, der Zeloten op.
Het was een toren op wielen, van verscheiden verdiepingen, waarvan de bovenste hoog boven de stadsmuren-uitstak. Door een opening in de onderste verdieping kwam de reusachtige kop van een ram te voorschijh, het voorgedeelte van een houten balk vormende, 120 voet lang; deze balk hing aan touwen en was zóó zwaar, dat het de vereende krachten van 200 man vorderde om hem in beweging te brengen. De verschillende verdiepingen van den toren waren voor de boogschutters bestemd, wier taak het was den vijand uit den weg te ruimen op dat gedeelte van den muur, recht tégenover den stormram. Een klein torentje, boven op het gevaarte, bood een goeden observatiepost voor een schildwacht om degenen, die beneden waren, op de hoogte te houden van de verrichtingen der belegerden.



'83
Dit getimmerte, waarover Rufus het bevel voerde, droeg; den Gnekschen naam van Nico of de Overwinnaar, want ofschoon ajn uitwerking nog niet op de proef was gesteld,'vertrouwde men
vaïlL ^een mT' Sterfd °°k> ^ de herhaalde schokken lTjd £U k^en weerstaan. Zoodra deze zware machine
°P den vefeischten afstand van den muur was gebracht, begonnen twee honderd stoere Romeinsché soldaten, met ontelbare touwen den reusachtigen balk zoo ver mogehjk naar achteren te trekken ÏÏTh^E Ce°/TTfn Slg1^ Ueten x aben te&W de touwen los met eenTJdeAfflet bbksemsnelheid vooruitschietende, kwant met een geweldige bons tegen den muur aan Bij dezen vreeselijken schok trilde het metselwerk van de borst-
d?Zh JL^JF dC ^Undameilten-J 1)0011 n°S angstwekkender dan de schok zelf was het donderend leven er door teweeg gebrachT
de stÏÏ111!^15^6 ^Chu de IeDgte « * de breedte door dLStl^de Vf^X m haar ^ verwijderd tehuis op den Berg Zion; het werd door alle omliggende heuvelen telkens en telkens weerkaatst. Het vervulde zelfs de gemoederen" ïfï dapperste Zeloten met vrees, terwijl er uit aUe wijken van Be^tha! j^ergesobre, van vrouwen en kinderen werd vernomen wan! degenen, die er met vlak bij waren, dachten niet anders dan £ de,,muur ™ ^gestort en de vijand door de bres sprong Weer die angst aanjagende bonsl en' weerl
Hoe vreesehjk de slag ook was, toch was de angst, dat huweer komen zou, nog erger. Eenige vrouwen, niet bi stat! de ellende van het wachten te verdragen, stopten haar rinS £ de ooren: anderen vluchtten in'kelders e/plaatsen onder de? grond om het verschrikkelijke niet te hooren. Het geheele Romeinsche
den^^S* V°Uen Veertig dvdzead ****** war?n tegen
den Noordelijken muur opgetrokken en er was geen enkele rnan die met met 't een of ander verenigingswerk bezif was «3 i^5/611 schrikwekkend tooneel, zoowel in als buiten de w J? kieunen jan de gewonden en het gillen der vrouwen: snLs^^f -VaQ en het snorren van pijlen en
.TtTV.Jï? f^enaardige gebrom van de snel vliegende steenen werV W ILlt* ^worpen; het kraken van het instortende metst*. Tn geschreeuw van de strijdenden, die elkander uitdaagden
tTr^° mt^het ******** geweld van de dolle stormrammen!
Ü»^L ♦ (egen, de muren aan bonsden, alles droeg er toebii om een tafereel teweeg te brengen, dat zelfs de kundigste pS niet m staat zou zijn te beschrijven. ë ^
^iï0!!^118. hidd' vante zijde der Joden, in eens alle bedrijvigheid op; hun boogschutters schoten geen pijlen af, hun wernIn^wWlTV, ?£gebruikt Q€ gfheele krijgsmacht stond roerloos riaS cd" J k ?* ^^flS0 verschijnsel bracht eveneens een tijdehjke staking der vijandehjkheden bij de Romeinen teweeg



i&4
die zich verwojlerd afvroegen of deze houding der Joden een gevolg was van den wensch om zich over te geven. Het raadsel werd spoedig opgelost.
Van den Tempel, waar de Priesters dood of gewond nedervielen, getroffen door de steenen uit de werptuigen van het tiende Legioen, dat op den Berg Olivet gelegerd was, kwam het doordringende geschal der zilveren trompetten.
Het was de tijd voor de ochtend-offerande.
Nadat het trompetgeschal was gehoord, hieven al de Joden hun zwaard omhoog en langs de geheele lengte der versterkingen, plantte zich een sublieme kreet voort, een kreet, die als een uitdaging tegenover het veelgodendom van hun tegenstanders werd geuit, een kreet, die de belichaming was van de grootste waarheid ooit aan de menschheid verkondigd:
„Hoor Israël, De Heeronze God is de eenige Go dl
Daarna hernamen zij den strijd met vernieuwden moed. En nu werd daar in de enkele ©ogenblikken van betrekkelijke stilte een stem gehoord, eerst in de verte, toen langzamerhand! dichter bij; het was de stem, die gedurende acht jaren nooit opgehouden had met het sombere refrein:
„Wee, wee Jeruzalem I"
Langs de borstwering, zkh een weg banende door de nj'en der vechtende Zeloten heen, die hem met booze blikken en onvriendelijke woorden ontvingen, vertoonde zich de uitgeteerde gestalte van Jezus, den zoon van Hanan, gehuld niet gelijk het zijn gewoonte was in een kleed van kemelhaar, doch in een lang hemd van wit linnen, gelijk het gebruikt werd om de dooden in te wikkelen.
„Een stem uit het Oosten, een stem uit het Westen, een stem tegen Jeruzalem en het Heilige Huisl"
„Wat doet die krankzinnige hier, vrees zaaiende in de harten onzer dapperen?" mompelde Simon, den andere met sombere blikken nakijkende. Maar, toen Jezus hem naderde, was er iets zóó angstwekkends in zijin uiterlijk, dat het opperhoofd der Zeloten, die van plan was den „krankzinnige" onschadelijk te maken, zrjn wapen liet zakken en! ihem, cngedeerd, verder het gaan. De zonderlinge gestalte, wiens opgeheven armen helder tegen de lucht afstaken, was duidelijk zichtbaar voor den vijand. Nu was het bijgeloof in die dagen, dat het mogehjk was voor een waarzegger om de krachten van een vijandig leger te verlammen door het uiten van een toover-formulier en daar de Romeinen te ver af waren om zijn woorden op te vangen, zelfs al hadden zij Hebreeuwsch verstaan, was het geen wonder, dat zij hem voor een Priester hielden, die bezig was den vijand te vloeken.
„Zijn vemenschingen zullen op zijn eigen hoofd nederdalen,' zei een balistarius woedend, terwijl hij zijn helpers bevelen gaf om 'het hoofd van het werptuig zóó te wenden, dat het juist



i85
figuur. 2elfde "jn alS dC Zich buigzaam voortbewegende
WeWnr;jner|••Stad, ^ ^ Wee het Heia«e Huis! Wee, Nauwelijks had hij deze laatste klacht geuit of de steen die
van de vroegste tijden af voor hem bestemd was, trof hfm zot rVg' hlJ Vld om nijamGr weer op te staan
Deze6 man^i^t.? """tiSf" de .F™elik verminkte gedaante. JJeze man, die het oogenblik van zijn eigen dood had voorzegd had eveneens den ondergang der stad voorspeld; daarin woorden Keteandererr3n ***** * eene gevaI' waar™ daTnie?
rieD^hr^^V^i*? CD -de da& handelen,"
nep b1mon en de Zeloten haastten zich om rijn bevelen od te
EK&JS? tOCh uegK>U Zkh eeni^nns ongerust te «Sn over vS ten^&hNS:SelWert' —^fdoor de .33En°vïï 1>CVal dat schanskorven of groote zakken met kaf naar beneden
Sf^£Jal25ÏÏ?' W°rden' Vkk voor den stormram, om de^twerS van den schok te verzachten King
veSd^A^ri^^™*161 ^ door een n°S eenvoudiger venjdeld Aan weerszijden van den stormram waren ijzeren afdakjes, die honzontaal uitstaken en waaronder tal van Romeinen stonden gewapend met lange stokken met scherpe zeisen TaT^ emd, waarmede ze de touwen doorsneden, waaraan deT schanskorven bevesügd waren. En toen de belegerden kettingen voorde <
lZTfJn dC/laatS1f_elden' ^ de Romeinen op de korven zelf aan; ze doorstaken ze, tot hét kaf er uit talrijke scheuren uitstroomde en de leege zakken plat tegen de mure?Seng5den "Z3^ f.ftdie verspilling voor ?". nterkte Rufus sar^stS op voe&^vlr^ emde ZUÜen 26 * Ö afs
rn^FTi^ WC?"d ^Z611 schanskorf naar beneden gelaten. Ditmaal werd er iets anders op verzonnen; een der Romemsche sol daten, stoutmoediger dan de overigen, verliet rijn schmlpkatsTvIoog naar voren en stak, met een gloeiende toorts, het ondeStege ÏISkïnT* m ^ ^blikfaHjk verhief zXeen ïolfS dThJZ 5? ^ j?**, en,een helle vlam boven, waarvan
w, J^r' 411(2 den koii hielden, achteruit dreeTin
hun verwarring heten ze den ketting los, welke aldus in de bande?
dot.^<LRoTOe\Idie het ^bukken van hun hst vierden" door een extra harde bons met den stormram'.
Sirfi611 braaidbare stoffen meer- VuIt de zakken met aarde," zei
Gedurende eenige oogenblikken keek hij toe en zag hij hoe korf na korf verwoest werd. J



i86
In 't eerst fronste Mj de wenkbrauwen, toen verhelderde zijn blik zich.
„Wat zoudt ge er van zeggen, Ananus?" vroeg hij, zich naar een van zijn vijftig kapiteins wendende; „als ik zou voorspellen, dat binnen forten tijd de koperen kop van gindscben ram boven de poort van den Tempel zal hangen, als een offerande aan Jehovah?"
„Als Simon bet zegt, zal het zoo zijn," antwoordde de andere, dié een onbegrensd vertrouwen in zijn opperhoofd had.
„Bindt een uiteinde van' dit touw om mijn middel," gelastte Simon, „maar stevig, want mijn leven zal er aan hangen."
Het bevel werd uitgevoerd.
„Brengt mij nu een paar hefboomen."
Toen deze gebracht waren, vestigde Simon de aandacht van zijn volgelingen op een blok metselwerk, dat een deel uitmaakte van de borstwering, welke zich vlak boven dien kop van den ram bevond
„Als ik mijn hand oplicht, gooi dan dit steenblok naar beneden en laat mij tegebjkertijd, zoo snel mogelijk zakken." „
Als een roofdier, loerend om zijn prooi te bespringen, stond Simon, met zijn oogen op den ram gevestigd, welke juist op dit oogenbbk door vier honderd armen werd teruggetrokken om een nieuwen aanval te beginnen; de Romeinen werkten altijd met ploegen en er was juist een versobe ploeg aan den arbeid gezet.
De losgelaten balk schoot naar voren, door de lucht gonzend.
Simon gaf bet sein en het enorme steenblok werd onmiddellijk Over de borstwering heen geworpen en plofte op den ram neer, met zulk een goed gevolg, dat de koperen kop er af werd gescheurd, waardoor het hout aan alle kanten werd gesplinterd, de kop viel op den gronji naast het gevallen steenblok.
Doch het was slechts gedurende één seconde.
Een gestalte aan een Iflouw hangende schoot als een bhksemstraal naar omlaag, greep het massieve koperen hoofdstuk met zijn beide handen en werd weder naar boven getrokken, en vóór de verbaasde Romeinen den tijd hadden gehad om zich rekenschap te geven van het gebeurde, stond Simon weer boven op de borstwering, triomfantehjk het zegeteeken, dat hij zoo moedig verkregen had, in de hoogte houdende.
„Simon, ge zijt een leeuw, en de zoon van een leeuw." zeide Ananus, vol bewondering.
Een stortvloed van verwenschingen barstte van de Romeinen los, de stormram was nutteloos, tot de schade hersteld zou rijn en daar dit slechts goed gedaan kon worden, op eenigen afstand van den muur, bleef hun niets anders over dan het gevaarte weg te slepen onder het hoongelach der Joden.
Simon moest nu rijn aandacht schenken aan een nieuw dreigend gevaar, dat de wallen naderde in' den vorm van een turris ambulatoria of beweegbaren toren, die op wielen was gezet en met



i87
valbrug was voorzien; als deze naar beneden was gelaten, hoopten de belegeraars er door op den muur te springen nooPten Deze groote toren stond onder het bevel varTCrispus Simon besefte maar al te zeer, dat het den Zeloten slecht fcou e^r-slSenT^ ^ T MattI g°6d ^disdplmeeroe £e£n té veroveren? 6611 Vasten voet °P de borstweringen
hJ^T** ^ b<wei1 den srond staken ^s lange balken met dwarshouten voorzien, van achteren uit dezen toren; niet Snoer dan honderd twintig man hadden hun schouders pal tegerTdez! ™rTlTT< ëe2et' dodl ten 8M* hun ^ezamenbjke pogingen
teI^f;1^l0!?ldeden ^^d8 Pogingen om het toestel in brand te steken, door vlammende werpspiesen, dat waren houten speren een el lang, met een driehoekige, stalen punt aan hïï éSe einde' wlf w^'V^ aarfpek' ¥ een «"^ bcht brandbare sto mar een Wei? aan&estofcen en met groote kracht
naar een der zijkanten van den toren geslingerd en waar dezelve terecht kwam, spoten er kleine vlammetjeTuit i» ^Ü- bmijenste van den toren vertoonde op dat oogenbbk een levendig tofereel Bij elk venster van de verschillende ferdierta me'n^tl^ m%ld* aanvaIle11 * te s]*™-> eerdgerT£ K\ * ^T11 °P d^ wrPers der brandende spiesen, anderen door water op de sissende vlammen te gooien, die zoo vaak ze
uit fe bfekeï*6 ^ ui*eWMd* ^ verdér weer begonnen
^«ClïP^l-,fin? Van de, eene verdieping naar de andere en leidde de verschillende verrichtingen
fciQi^at^niiCT-r^ beV!dJhS» °P bet zien van een dikke rookkolom' welke zich aan den eenen kant van den toren verhief.
toericnt^erhad" antWOOTdde de sold** die er het
JüÜÜf. S^u-^ een ,heiden geweest, dan zou hif den kerel wegens ajn schijnbare nalatigheid, overhoop hebben gestoken.
afstap durfrge^en" op enk^
haald? S^^&g meer^ ^ " ^ mifAL'LSf T,raar?'' TrieP ,CrisPus uit, zich tevreden stellende E,^ ^ridarmg. Nu, als we geen water kunnen krijgen,
eTfen^„tlTVreKhU1<len °P' 7dde MJI; elke toren toch bevatte er een aantal ter bescherming tegen het vuur. „En breng zand en aarde boven om op de vlamnten te gooien" g
Door deze middelen slaagde Crispus er in, wel niet om het vuur te dooven, maar toch om het eenigsans te bedwingen



i88
Zcodra de reuzentoren dicht genoeg bij' den muur geschoven was om de valbrug neer te laten, lieten degenen, die aan 't voortduwen waren geweest, de dwarshouten los, grepen hun wapens en, voor 't oogenblik, iets van hun Romeinsche krijgstucht uit het oog verliezende, klommen ze door elkander op den toren, allen even begeerig om het eerst bij den aanval te zijn, want bij de Romeinen was het een vast gebruik, dat de soldaat, die het eerst de borstwering van een vijandehjke stad beklom, een zoogenaamden Muur-Krans ten geschenke kreeg, een prijs, welke den bekroonde tot aan het einde zijner dagen tot eer strekte.
De Valbrug was, als die neergelaten was, van uit de vpde verdieping te bereiken; het was dus daarheen, dat de bestormers, snelden.
De brug, die nu nog opgehaald voor de deuropening stond; deed dienst als een scherm, doch zoodra die neergelaten zou rijn, zouden de soldaten, die er voor stonden, blootgesteld worden aan een hagelbui van pijlen en speren. De mannen, die rich hét eerst op de brug zouden wagen, gingen bijna zeker den dood te gemoet en toch streden de soldaten tegen elkander om den voorrang; dat was de tweede plaats, de eerste werd door Crispus zelf opgeëischt.
„Door een Cestius ging de stad voor ons verloren; een Cestius zal haar heroveren," zeide hij.
„Blijf bij me," vervolgde hij zich tot den vaandeldrager wendende, „^ zullen den adelaar op de borstwering planten of in de poging sterven."
Want, al was de adelaar niet meer een voorwerp van vereering voor Crispus, als deel uitmakende van rijn godsdienst, Weef dezelve toch heikg in zijn oogen' als het zmnébeeld van een schitterend
^Het was een oogenbbk vol heilige ontroering. Terwijl ze 'daar zóó dicht op elkander gehoopt stonden, dat ze hun armen niet konden bewegen, hoorden ze het voortdurende gesis van de vurige pijlen tegen de buitenmuren. Aam! eiken kant van de brug,, wachtende op het signaal tot neerlaten, stonden twee stoere Romeinen, met hun handen aan de touwen geslagen, waarmede de valbrug in werking werd gesteld.
„Allen klaar, mannen?" vroeg Crispus, met een bbk op de vastberaden gezichten achter zich.
De vraag werd met een gretige tcestemming beantwoord.
„Past op. Voorwaarts 1"
De touwen werden opgeheschen, terwijl ze snel over de knarsende katrollen gleden, viel het uiteinde van de valbrug op den stadsmuur.
Het schoone schouwspel werd van verre en van nabij gezien en beide legers hieven tegelijkertijd een woest geschreeuw aan, het eene van ontzetting, het andere van triomf, hetgeen zulk een



i8o
oorverdoovend leven teweegbracht, dat het donderend geraas van de stormrammen er zelfs door werd overtroffen
Titus, die wist dat Crispus het b'evel over den toren voerde sloeg zich op de dïj< miet een woeste vreugde
Bij de goden, Crispus baant een weg in' de stad," riep hij
Aan beide kanten staakten duizenden het gevecht om den kamp op de valbrug gade te slaan. Wat hielp het om den strijd elders zettea\ ** «ens drt gedeelte van den muur zou rijn ingenomen en door Cnspus en zijn krijgslieden zou zijn bezet?''
Het lot van Bezetha, zoo niet dat van geheel Jeruzalem, hing a£!anwWat 6r m de volgende oogenblikken zou gebeuren. Terwijl de valbrug met een hevige bons op de borstwering neerviel, spTorig Cnspus, met het zwaard in de hand en met rijn schild voor het gezicht, op de trillende planken, gevolgd door een menigte soldaten
Wat er volgde was verschrikkeEjk!
Ze bevonden zich plotseling te midden van een verblinden-
t?'^arrele3rJen stort,Yloe,<J van rtn« en speren, werpspiesen en steenen, die van alle kanten te gelijk op 'hen neer schenen
■ imon \*^elen opvolgende, hadden alle Joodsche schutters in de nabijheid en van verre, van torens, borstwering en schietgaten, hun doodelijke werptuigen op de kleine bende geüxmwen op de valbrug afgeschoten. In zulken groeten getale en
S^IeeL a^jlele? d6ze Projectielen op been- en borstplaat, schild en kniestukken, dat ze onmogelijk voort konden gaan- zé wankelden op hun beenen, alsof ze door den bliksem getroffen waren en vielen, dood en stervend, van de brug af
r„^TweenJgSanlb^'eili8|d 0001 de grootere hardheid' zijher wapenrusting, kreeg verscheiden wonden; drie pijlen trilden in zijn rechterarm, twee hmgen er van rijn been af; maar in de hevige opwinding van den strijd voelde hij er niets van
Oedurende één seconde scheen hij overweldigd en stond hij bestmteloos toen zich tot een krachtige poging Inspannende, sprong h^ vooruit en bevond hij zich heel alleen op de brug. Twintiï projectielen, die hem te gelijkertijd troffen, noodzaakten hem al! een dronken man achteruit te waggelen. Toen kwam het einde.
bimon had het naderen van den beweegbaren toren niet gezien zonder de noodige maatregelen voor zijn ontvangst te
Op het oogenblik, dat de valbrug de borstwering raakte, vlogen I^liK^f ajn flmkste veldheeren er op af, elk met een machtige strijdbijl gewapend en terwijl Simon, de touwen, waaraan de brug hmg met Am scherp geslepen zwaard doorsneed, bet het wakkere viertal hun bijlen met zulk een uitwerking neervallen dat vóór de Romeinen er over konden loopen om het te beletten n^rffr; • i bru^'7an de borstwering afgeslagen werd en naar beneden viel, waardoor al degenen, die er zich op bevonden, van



IOO
een hoogte van veertig voet door de lucht werden geslingerd en op den rotsachtigen bodem terecht kwamen, waar ze als een hulpelooze verwarde verzameling hoofden, armen en beenen ter neder lagen, terwijl de zegevierende Joodsche boogschutters nog tal van pijlen op hen afschoten. „.
„Brengt uw volgenden toren maar vast, nep Simon, spottend, „dan kunnen wij er evenzoo mee .handelen."
Onder de weinigen, die er in slaagden zich, met moeite en pijn, naar een piek te begeven, waar het vijandelijk staal hen niet meer kon bereiken, was Crispus, gekneusd, duizelig, doodsbleek, met een dozijn schichten in zijn vleesch.
Neer zittende, slaagde hij er in deze er uit te trekken en daar hij het noodige bij de band had, bestreek hij zijn vwonden_ met zalf en verbond hij ze met linnen zwachtels; juist was hrj er mee bezig, toen Titus naar hem toe kwam.
„De goden zijn geloofd, ge leeft ten minste. Maar ge zijt gewónd) ge moet dus vandaag niet meer vechten." Toen zich tot eenige soldaten in de nabijheid wendende: „Hei, legt met uw tweeën den edelen Crispus op een schild en draagt hem terug naar het kamp."
Maar Crispus beweerde dat zijn wonden met zoo erg waren, dat hij onmiddellijk weggevoerd moest worden. ^Het zijn maar vleeschwonden, ofschoon ik beken wel wat duizelig" te zijn door rnijfc val. Laat mij hier een poos in deze- heerlijke schaduw uitrusten, dan ben ik weer klaar voor den strijd.
„Nu, zooals ge wilt. Vaarwel dan zoolang. Ik moet bekennen, dat ik iets begin te voelen voor dien Simon. Hij is een vijand, die de moeite waard is te bevechten."
De bewonderenswaardige tactiek van Simon scheen een ontmoedigende uitwerking op de soldaten der legioenen te hebben. De aanval begon te verslappen. De middagzon scheen nu loodrecht in de gezichten der Romeinen, zoodat de oogen der boogschutters en slingeraars er door verblind werden, en ze minder juist doel konden treffen. De hitte van den dag, de stofwolken en de inspanning van den strijd veroorzaakten een brandenden dorst bij de belegeraars en er was geen middel om dien te lesschen. De pos ca, dit was water met azijn aangelengd, dat elke soldaat m een veldfles*» bij zich droeg, was, reeds tot den laatsten druppel opgedronken en er was geen kans op een nieuwen voorraad.
Crispus, die nog flauw en duizelig van den val was, leunde tegen een der opgeworpen schansen. „Water! Water 1" mompelde hij.
Er is niets meer in het heele leger," merkte een soldaat, die vlak bij hem was, op. „Ze bieden al een goudstuk voor een beker water." . „ ..
„En de vijand weet, hoezeer wij er behoefte aan hebben, zeide



I9i
een tweede soldaat. „Kijk, ze houden vaten vol water in de hoogte en vermorsen het om ons te plagen en te bespotten." ,
Op dat oogenblik kwam Titus met een betrokken gezicht nader.
„Wij zijn in een ellendigen toestand," zeide hij. „Onze manschappen vallen flauw uit .gebrek aan water. De Slangen-Vijver is opgedroogd; Cedron geeft geen water meer. Onze 'ingenieurs kunnen geen put graven in dezen rotsachtigen bodem. Waar kunnen wij water zoeken ?"
„Er is een plas, Siloam genaamd, aan de zuidzijde der stad." antwoordde Crispus. „Mogelijk is die nog niet droog."
„Gelukkig!" riep Titus, met nieuwe hoop. „Maar," voegde hij er twijfelend bij, „om er naar toe te komen moet men den OosteIjken muur langs, vlak onder het bereik van den vijand."
„En houdt het Tiende Legioen niet Olivet bezet om eiken uitval van dien kant af te slaan? Geef mij de waterkarren en een convooi van twee honderd man paardenvolk en ik sta er voor in om met voldoende water voor het gansche leger terug te komen."1'
„Ge kunt er drie honderd krijgen en geluk op uw tocht.":
Enkele minuten later reden er langs de hélling der vallei van Cedron, een lange reeks wagens, waarvan de voerlieden door een detachement van drie honderd man te paard werden. begeleid.
Hoog boven hun hoofden snorden en sisten wolken van steenen en pijlen, van Olivet geslingerd door de steenenwerpers en catapulten van het Tiende Legioen, die op deze Jnanier trachtten de bewegingen van de water-zoekenden te bescl*rmen.
Van hun observatiepost op den Oostelijken muur kregen Johannes van Giscala en zijln Zeloten het Rotmeinsche paardenvolk in 't oog en trachtten tevergeefs hun vérderen doortocht door 't afschieten van pijlen te beletten.
Het convooi vervolgde Ajn weg, voorbij het Olijvenbosch van Gethsemane en nu waren zij in het diepste gedeelte van het Zwarte Dal. Ver boven hen, rechts, troonde de Tempel in het zonlicht, op een hoogte van bijna vijf honderd voet. Verder gingen tae langs den muur van Ophel en om het Zuiden heen, trokken ze Westwaarts. Hier, waar het dal' van Tyropaeon mtkwam1 in de Vallei van Cedron, bevond zich een schilderachtig plekje, van ouds bekend als de Tuin van den Koning en besproeid^joor een beekje van Siloam.
Tot zijn groote vreugde zag, Crispus, dat de Plas van Siloam, een langwerpig vierkant bassin, uit de massieve rotsen gehouwen om de overvloeiende wateren der beek in op te vangen, gevuld was met koel, helder water.
Door een samenloop van omstandigheden, te welkom om als toevallig te worden beschouwd, was Siloam, waarvan de wateren, gedurende bijna vier jaar, als verzegeld waren geweest, op nieuw beginnen te vloeien bij de komst van het Romeinsche leger.



192
Tegenover de Joden scheen de fontein vak den Messias verraad te hebben gepleegd. Het wajter, uat hun zoo lang was onthouden, vloeide nu ruimschoots voor den vijand.
„Wat beteektende dit?" vroegen ze elkander somber af, zonder in' deze gebeurtenis de zinnebeeldige ^voorstelling te zien, waarbijl het Goddelijke Koningschap van hen werd weggenomen en aan de niet-Joden gegeten.
De dorstige Romeinen stegen van hun paard, dronken eerst zelf naar hartelust en begonnen toen de waterkarren te vullen.
Toen de Joden, die op de muren van Opbel op den uitkijk stonden, zich rekenschap gaven van deze plotselinge beweeglijkheid van het convooi, uitten ze zich in verontw^rdigde en woedende kreten.
Wat? Zou het den onreinen en ongeloovigen heidenen geoorloofd worden het water, bestemd voor den heihgen dienst in den Tempel, voor profane doeleinden te gebruiken? Bij' Elohim, neen!
De Poort der Fontein werd wijd opengeslagen, en een oproerige bende van schreeuwende Zeloten, door Johannes van Giscala aangevoerd, en met hun zwaarden zwaaiende, stroomde er uit.
„Te paard!" waarschuwde de Romeinsche trompet, en oogenbbkkenjk steeg de troep te paard en stelde zich in 't gebd.
JDe vraag van Crispus: „Zullen wij slag leveren?" werd, met ^jfetige toejuichingen en toestemmend beantwoord. Geen hunner of hij trilde van vreugde in het vooruitzioht van met den vijand handgemeen te worden. Gedurende zoovele uren hadden ze zonder succes strijd gevoerd tegen vliegende werptuigen, maar hier was iets handtastelijks en konden ze den vijand voelen en hun staal in zijn vleesch boren 1
De geest van zijn strijdlustige voorvaderen doorstroomde de aderen van Crispus en, opgewekt, riep hij: „Waarom zouden wij hier wachten? Wij zullen ze tegemoet gaan. Aanvallen!"'
Hij zette zijn paard in galop en die drie honderd man, knie aan knie en het zwaard in de lucht, renden hem na in de vallei van Tyropaeon.
Sneller en sneller ijlden ze den vijand tegemoet, met eiken meter in vaart toenemende. De donderende hoeven der paarden en het schitterende staal der manschappen, maakten zulk een angstwekkenden indruk op de voortschrijdende Zeloten, dat de bende plotseling halt hield.
„Houdt u fhnk," schreeuwde Johannes zijn volgebngen toe.
In het volgende oogenblik werd hij op den grond geslingerd, daar de voorhoede van het Romeinsche cohort zich met onwederstaanbare kracht te midden der Zeloten wierp.
De strijd was kort en fel. De manschappen van Johannes misten het heilige vuur van gj^lqp's troepen; slechts gedurende enkele minuten vochten rij, toen keerden rij zicïNom en vluchtten; ter-



199
Crispus scheen op dat oogenblik meer ontzet dan toen hij van de ophaalbrug afviel.
„Berenice," mompelde hij. „Wat wil zij met Vashti doen?"
„De Prinses ziet zich gaarne omringd door mooie en bevallige meisjes. Zij heeft mij doen beloven haar Vashti af te staan uit den buit der stad."
„En ge zijt voornemens uw belofte te houden?"
Titus haalde de schouders op.
„Ze heeft zich zelfs niet tevreden gesteld met een mondelinge toezegging. Zij' heeft een perkament-rol met mijn handteekening, die haar de macht geeft Vashti als haar slavin op te eischen."
Crispus was van oordeel, dat het beter en veel beter voor Vashti zou feijn om den langzamen hongerdood te sterven dan in de handen der jafloersche Berenice te vallen, wier eenig doel met dit verzoek was om haar wraakzucht te koelen.
Hfjfceide niets meer, wel wetende 'dat het nutteloos zou zijn tusschen» beide te komen, maar hij1 was vast besloten zijn maatregelen te nemen en zóó te handelen als met een gerust geweten mogelijk was.
„Laat de belofte van Caesar, op perkament bezegeld, nog zoo verbindend zijn," fluisterde hij bij zich zelf, „ik zal Vashti voor het lot, dat hpar wacht, behoeden, al ware het ten koste van mijn leven."
HOOFDSTUK XXI.
De stervende stad.
Het grimmige spook van den hongersnood waarde rond in Jeruzalem.
Op den eersten dag van het beleg waren de prijzen der levensmiddelen zóó gestegen, dat een zak koren niet onder een talent te krijgen was, doch zoodra de Romeinsche muur de Joden Van allen toevoer van buiten af had afgesneden, konden tienmaal tien talenten zelfs geen hand vol graan bemachtigen. Uit tallooze huizen gingen kreten om brood op, maar de Hemel boven scheen van staal en (de God, die in de woestijn manna voor hun voorvaderen had neergeworpen, bleef ongevoelig voor de , wilde jammerklachten Zijner getrouwen in de Synagogen.
Degenen, die voedsel voor zich zelf hadden verzameld, waren nog niet 'eens zeker de vruchten te plukken van hun voorzorg, want de "Zeloten brafcen willekeurig in de huizen in en als ze de bewoners verdachten van levensmiddelen te verbergen, lieten' rij ze zulke verschrikkelijke martehngen ondergaan, dat ze eer door den duivel dan door menschen uitgedacht schenen.
Onder degenen, die tot nu tde verswbond waren van de be-



200
zoeken der Zeloten, ofschoon ze er in (voortnureniden angst voor waren, behoorden Vashti en haar moeder.
De twee woonden nu geheel alleen, daar Miriam, wel vermoedende dat er hongersnood zou komen, haar dienstmaagden bij het begin van het beleg had ontslagen.
Vashti had nog nimmer zulk een ongelukkigen tijd als den tegenwoordigen gekend en ee begon er aan te twijfelen of ze niet wijzer had gedaan met den raad van den Heihgen Simeon op te volgen om, terwijl het nog tijd was, de gedoemde veste te ontvluchten.
Het was (nuet zoozeer de knagende pijn van den honger, welke haar verontrustte als het besef; dat zij de liefde harer moeder geheel had verloren. Miriam bejegende haar met een onvriendekjkheid, welke van dag tot dag scheen toe te nemen. ,Ze verweet Vashti voortdurend, dat ze een Christin was en dat ze de Romeinen liefhad.
„Maar ik heb u ook lief, moeder, en meer dan alle Christenen te zamen; zou ik anders bij u gebleven zijn, terwijl ik veilig naar Pella had kunnen gaan?"
Haar moeder sloeg geen acht op dit ononMtootelijke argument, doch begon tegen Crispus uit te varen, wiens in *t oog Ioopende moed, gedurende het beleg, de Joden met een bijna even feilen haat had vervuld, als ze voor Titus zelf voelden.
„Waarom hebt ge hem, door uw zorgen, tot 't leven terug gebracht? Hij is een slang, die onze vriéndebjkheid vergeldt door de Heüige Stad zooveel mogehjk kwaad te doen."
Niet verlangende haar moeder boos te maken, onthield Vashti zich van verdere argumenten en ging, met een treurig hart, hun snel verminderenden voorraad levensmiddelen nazien. De kleine hoeveelheid meel, vijgen en gedroogde druiven zou nog enkele dagen duren en dan....
De twee vrouwen vergenoegden zich met een paar hapjes per dag, opdat de kleine Arad het noodige zou hebben om in zijn behoeften te voorzien. Hij was nu tusschen de vijf en zes jaar en werd aangebeden door zijn zuster, zoo niet door rijn moeder. Het kind kon niet nalaten op te merken, hoe weinig rij aten.
„Het is alles de schuld der Romeinen,\ zeide rijn moeder, er op woesten toon bij voegende: „Zeg, God vloeke de Romeinen."
De kleine jongen herhaalde de woorden.
„Nu moet jij 't zeggen, Vashti," zei hij.
Maar Vashti, die geloofde, dat de Romeinen de werktuigen in God's hand waren, schudde weenend het hoofd, hetgeen een nieuwe uitbarsting van woede van Miriam ten gevolge had, die er een onzalig genoegen in scheen te vinden om het kind tegen Vashti op te stoken. Ze zeide zooveel bboze dingen, dat Vashti in tranen uitbarstte en haar tegenwoordigheid verbet.



20I
Ten laatste kwam de echte hongersnood.
Gedurende twee volle dagen onthielden de vrouwen zich van alle voedsel, aan Arad gevende hetgeen er nog over was, en terwijl Miriam hem gadesloeg, terwijl hij at, was er in haar oogen een blik, die Vashti pijn deed. Het was alsof ze het kind zijn schamel voedsel niet gunde.
Op den derden dag moest ook Arad vasten.
Zijn smeeken om iets te eten en zijn snikken verhoogden Vashti's eigen lijden. En waar kon zij hulp vinden? Als ze voedsel aan haar vrienden of buren zou vragen, zouden ze haar slechts uitlachen, zoo ze nog lust tot lachen hadden. Als er bij hen nog iets was, zouden ze het dan weggeven, wetende dat dit hun eigen einde zou verhaasten? Wat ging hun Arad aan, zouden ze zeggen. Hadden ze zelf ook geen stervende kinderen? En waarom Arad's lijden te verlengen ? Hoe eerder de dood zich over hem ontfermde des te beter. Vashti wist vooruit, dat ze dergelijke antwoorden zou ontvangen.
Wat Miriam betrof, ze veronachtzaamde den jongen geheel. Flauw en duizelig, schuifelde ze met wankelende stappen van de eene kamer naar de andere, in elk hoekje kijkende, achter en onder elk meubelstuk loerende, elke kast en lade leeg makende, in de hoop hog iets te vinden, dat ten minste voor eenigen tijd de knagende pijn van den honger zou kunnen stillen. Doch haar zoeken was steeds vergeefs.
De derde nacht van het vasten brak voor de beide vrouwen aan. Arad had zich in slaap geschreid. Vashti bracht de donkere uren in een staat tusschen slapen en waken door; nu en dan sluimerde ze in en droomde dan van heernjkte feestmalen, doch plotseling ontwaakte ze dan met' schrik en voelde ze weer de ijselijke werkelijkheid.
En nu Was de vierde honger dag aangebroken en Arad begon, zoodra hij wakker werd, op zulk een klagenden toon om eten te vragen, dat Vashti er wanhopig van werd. Moest zij dan maar werkeloos toezien, terwijl het kind van mtpntting stierf?
Een plotselinge inval doorschokte haar lichaam met een trilling van vreugde. Rondkijkende en merkende dat haar moeder afwezig was, knielde ze naast zijn legerstede en fluisterde hem toe: „Schrei niet, Arad. Ga stil liggen en wees nu zoet, dan zal ik iets te eten voor je halen."
Eenigszins gerustgesteld door die belofte, hield het knaapje zich stil.
Door het aangrenzende vertrek gaande, zag Vashti haar moeder in een hoek op den grond gehurkt, met haar hoofd in haar schoot verborgen. Het scheen wel of ze, nu ze eenmaal zat, geen kracht meer had om op te staan. Toen Vashti bij haar kwam, lichtte Miriam even het hoofd op en zag ze haar dochter met nijdige en wanhopige blikken aan. Ze vroeg niet naar Arad, geen woord



202
kwam er over haar hppen; ze was nu in het .stadium, dat spreken pijn doet en hindert; het stadium, waarin alle belangstelling in dingen van buiten ophoudt, het stadium, waarin men roerloos op den grond zit te suffen, den langzaam naderenden dood afwachtende.
Vashti's jong lichaam had meer uithoudings-vermogen en veerkracht dan dat van haar moeder, doch, voor haar ook, zou weldra het tijdstip aanbreken, waarop ze onmachtig zou zijn zich voort te sleepen en dat zij ook neer zou vallen, in elkander gedoken zou zitten suffen, en zwijgen en sterven.
Vashti zeide niets tot haar moeder. Wat had ze kunnen zeggen? Opwekkende woorden zouden slechts als een spotternij' klinken. Ze klom de trap op en ging op het dak. Eenige weken te voren had Arad een groot stuk brood mee op het dak genomen om zich te amuseeren door kruimels in de lucht te werpen en er duiven en zwaluwen tntee te lokken. Om de een of andere reden had hij dit plan niet ten uitvoer kunnen brengen en in plaats van het brood weer met zich naar beneden te nemen, had hij het ergens in een holte onder een (dakpan verborgen, met het doel het op een anderen dag te gebruiken. Die dag Was echter nooit gekomen en Vashti had er al dien tijd niet meer aan gedacht. Zou het er nog ajn? vroeg; ze zich angstig af.
Ja, daar lag het nog, er was genoeg voor een maaltijd voor Arad. Een groote verleiding kwam over Vashti om er, zonder verder na te denken, haar tanden in te zetten en er aan te knabbelen tot er geen kruimel meer over zou zijn, maar de gedachte aan Arad overwon deze zelfzuchtige aanvechting.
Het brood was zoo hard als ijzer, maar in water geweekt zou het wel weer zacht en zelfs smakelijk worden.
Haar kostbaren buit tusschen haar kleeren verbergende, daalde Vashti de trap weer af, en toen ze langs haar moeder ging, keek deze haar met denzelfden lusteloozen, half waanzinnigen blik aan. Vashti had het gevoel, alsof ze verraad pleegde. Een groote twijfel maakte zich van haar meester.
Had rij het recht om haar vondst voor haar moeder te verbergen? Kwam haar ook niet een stuk van het brood toe? Ja als aj tevreden zou zijn met haar deel, doch Vashti was bang,' dat a Y m een woesten aanval van honger, bjj het zien van voedsel, alles zou opeischen. Haar genegenheid voor haar moeder streed om den voorrang met 't geen ze voor Arad voelde, doch het laatste overwon. Het deed heur hart bloeden ■ haar moeder van honger te* laten sterven, doch 't zou nog erger voor haar rijh om den Hèine» Arad van zijn laatste stukje brood beroofd te zien en dat door zijn eigen moeder. Zoodra Vashti de kamer binnentrad, richtte de kleine jongen rijn oogen vol begeerte op haar.



2C-3
Ze sloop naar zijn legerplaats.
„Kijk! hier is een groot stuk brood; maar het is te hard om bet zoo te eten en het moet eerst geweekt worden." En toen, bang dat haar moeder zou hooren wat ze zeide, voegde zij er fluisterend bij: „Stil', zeg geen woord, lieveling. Beweeg je niet, dan krijg je het dadehjkl"
Terwijl zij trachtte het oudbakken brood eetbaar te maken door bet in water te weeken, bekroop haar telkens een pijnbjk verlangen om het zelf te verslinden, doch ook nu bedwong ze zich en gaf zij alles aan Arad.
Onder de belegeraars, waren vele Romeinsche vaders, mannen van een vriendehjfcen aard, niettegenstaande hun ruw beroep. Indien zij tegenwoordig hadden kunnen zijn bij de vreugde, waarmede 't kleine knaapje de niet zeer smakelijke stukjes brood naar binnen werkte, zouden ze ongetwijfeld hun werptuigen, in plaats van met steenen, met broeden gewapend hebben en die op het dak van Miriam's woning hebben doen neerdalen.
„Langzaam eten," vermaande Vashti, „anders zal het je pijn doen."
Nauwelijks had zij dat gezegd of een kreet ontsnapte haar lippen. Tusschen haar en Arad in strekte zich plotsehng een knokkelige hand uit, die gulzig naar het brood greep. Miriam toch was, door baar instinct gedreven, naderbij geslopen. Arad, terstond begrijpende, dat hij op het punt stond van zijn voedsel beroofd te worden, stopte een groot stuk van de half doorweekte korst in rijn mondje.
„Geef hier," gilde Miriam, aan het stuk brood rukkende, met zulk een kracht, dat ze het kind bijna van zijn matras ai trok. 't Knaapje liet niet los, maar Miriam slaagde er in er een stuk af te breken en verslond het met de gulzigheid van een uitgehongerde wolvin.
Vashti rilde er van en stond er angstig bij: „O 1 Moeder," bracht ze met moeite uit; „hoe hebt ge zoo iets kunnen doen?"
Arad, doodeïïjfc verschrikt door het optreden zijner moeder, klemde zich schreiend aan rijn zuster vast, die hem tot bedaren zocht te brengen.
„Ik had het wel gedacht," krijschte 't oudje: „je verstopt eten voor nrij, om je zelf en Arad er mee te verzadigen, terwijl je je arme moeder laat verhongeren."
„Dat is niet zoo, moeder."
„Wil je ontkennen* wat mijn eigen oogen gezien hebben? Wijs me je geheime bergplaats."
„Ik heb geen geheime bergplaats." „Waar heb je dan dat brood vandaan?"
Vashti legde het haar uit, doch . het hielp niet. Miriam bleef bij haar bewering dat Vashti, ergens in huis, levensmiddelen had



204
verstopt en kondigde haar voornemen aan om voortaan alle bewegingen van haar dochter nauwkeurig te bespieden.
Vashti, reeds half uitgeteerd door het vele vasten, dacht dat ze flauw zou vallen door deze ruwe bejegening, doch ter wille van Arad deed ze haar best om zich goed te houden.
Haar verontwaardiging tegen haar moeder maakte weldra plaats voor een groot taiedehjden. Door Arad's voedsel van hem' af te nemen, had Miriam slechts gedaan, wat zij had willen doen en het had haar moeite genoeg gekost om de verleiding weerstand te bieden Ofschoon 'de inwendige knaging van urntot uur heviger werd, trachtte Vashti, haar eigen ellende achter een opgeruimd voorkomen verbergende, Arad zijn verdriet te doen vergeten. Zij kreeg al zijn speelgoed voor den dag, want zelfs toen hadden kinderen reeds speelgoed, en hield hem bezig.
Ze nam perkament, pennen en inkt en teekende er letters en voorwerpen en kleine tafereeltjes op; ze vertelde hem eenvoudige verhaaltjes om' hem afleiding te geven en zong hem bekende Psalmen voor, welke hij met zijn hoog stemmetje mee kon zingen. Dat zingen van Psalmen herinnerde haar aan de gelukkige schemeruren met Crispus doorgebracht, en onder het zingen trilde haar stem e$i welden er tranen in haar oogen op, tot ze eindeüjk in snikken uitbarstte. Toen hij zijn zuster zag schreien, begon Arad vanzelf ook en deed de honger zich weer gelden en begon hij opnieuw met zijn jammerklachten om wat eten.
„Geef ons wat uit je voorraad," dwong Miriam.
„Moeder, ik heb niets."
«Zoek dan eten voor ons," gilde de oude vrouw. },Je ziet mij en het kind verhongeren en je zit er werkeloos bij én doet mets om het te verhinderen. Moeten we dan maar zoo sterven? Ik ben te zwak om uit te gaan, maar jij hebt kracht genoeg over. Ergens in de stad moet nog voedsel zijn. Doe je best om wat
te vinden. Neem geld mee en je juweelen en ook je gouden
ceintuur. Koop — bedel of steel, als het niet anders kan, maar breng ons iets te eten."
Va$hti. hield Miriam's woorden voor de uitdrukkingen van een verward brein en hechtte er geen waarde aan. Welk nut zou het hebben door de stad te dwalen en te trachten voedsel te koopen bij een half uitgehongerde bevolking? Degenen, die brood hadden, zouden het natuurhjk willen houden.
Plotseling dacht ze aan iemand, die haar altijd graag had mogen hjden; naniehjk aan den goeden Johanan ben Zacchai, wiens beide dochters altijd haar vriendinnen waren geweest.
Zij zou naar hun huis te Ophel gaan en, indien zij nog voedsel hadden, er een kleine hoeveelheid van vragen voor Arad.
Hem hartstochtelijk kussende, legde ze hem neer op zijn legerstede en begon ze haar onzekeren tocht.



205
De ondergaande zon kleurde de hoogere gedeelten der stad met donkerroode tinten, toen Vashti de poort van haar woning ontsloot, die sedert vele weken niet geopend was.
Het eerste, dat haar opviel, was de vreemde stilte, welke alom heerschte; „een diepe stilte en een soort van doodelijken nacht'', om de. uitdrukking van een geschiedschrijver uit. dien tijd te gebruiken. De straat was leeg, alle huizen waren, evenals het hare. gesloten en gegrendeld.
Een tsekenend feit! Welke stille tragedies, welke tooneelen van ellende werden er niet achter die gesloten deuren en getraliede vensters afgespeeld?
Terwijl ze de poort uitstapte werd haar oog door een schrikwekkend voorwerp getroffen. Hangende aan een touw, dat aan een haak in den muur was bevestigd, bengelde het uitgedroogde en uitgeteerde lijfc van een man, die, waarschijnlijk niet in staat nog langer de folteringen van een Iangzamen hongerdood te verdragen, verkozen had zijn einde door zelfmoord te verhaasten. De gedachte, dat ze onderweg nog meer dergelijke gruwelen zou zien, en misschien nog erger, dreef haar weer in huis, doch de woede van haar moeder en Arad's honger zetten haar aan en zij liep zoo snel als haar eigen zwakheid het haar toeliet.
Een paar stappen verder zag zij, bij den ingang van een nauwe poor£ het ontzielde overschot van een pas gestorven vrouw liggen, haar lichaam was uitgemergeld door den honger; het vél %a§ strak over haar beenderen getrokken; de aderen van haar broodmageren hals zagen er als pezen uit. In haar arm genesteld lag een zuigeling, welks handje krampachtig de opgedroogde borst zijner moeder greep, zachte kreten van verdriet en boosheid uitende, omdat het geen voedsel kreeg. Medelijden met de moeder en nog -grooter medelijden met het kind, deden Vashti aarzelen. Het wicht zoo te laten sterven, was eeh onnatuurlijke wreedheidj maar, aan den anderen kant, wat zou het batjen het ongelukkige kind mee naar haar eigen huis te nemen? Zij, noch haar moeden hadden de middelen om het in 1. leven te houden. "Het zou niet erger zijn om in de open lucht te sterven dan1 binnenshuis j en dus, zich tegen 't noodlot stalende, vervolgde Vashti langzaam haar weg. Doch, vóór ze het einde der straat had .bereikty begon ze zich zelve als een moordenares te beschouwen en vol berouw keerde ze terug.
Helaas! het kindje had reeds den laatsten adem uitgeblazen. Moeder en kind achterlatende, verwijderde ze zich opnieuw, met een bezwaard hart en aanschouwde ze .andere even afschuwelijke tafereelen. De Apocalypse, welke toen eerst sedert kort was geschreven, was nog niet tot haar doorgedrongen, anders had zij zich waarschijnlijk wel de daarin voorkomende woorden voor den geest gehaald: „H un doode lichamen zullen in de straat van de groote stad liggen."



20Ö
Ze Kwam aan een stil plein, schijnbaar verlaten, maar naderbij komende, werd ze aan ide Zuidzijde een groep menschelijke eestalten gewaar, mogehjk! een twintigtal in 't geheel, mannen, vrouwen
™eren'111 verschinende houdingen over de stoep van de Koninküjke bynagoge verspreid. Ze merkten niet, dat Vashh naderde hoewel haar voetstappen zonderling luid klonken in de vreemde stilte. 5
Vashti hield ontzet op. Ofschoon zij zelve erg vermagerd was, was ze nog gevuld bij die stumpers vergeleken. Hun ledematen waren tot beenderen uitgeteerd, hun oogen schenen in hun tossen weg te zinken; hun jukbeenderen staken uit; hun gelaatskleur was zwart van den honger; ze geleken spoken uit de andere wereld. Maar vreeselijker dan dat alles was de blik van «mtsprekehjken angst, welke op hun trekken zetelde; herwas de blik van veroordeelden, die nimmer meer in deze wereld zouden gMnlachen. Ze waren op die plek gekomen, omdat van daar hun getierde Tempel genen kon worden, en ze het liefst wilden sterven met hun brekende oogen voor 't laatst gevestigd op de hoogte gouden torens van het wit marmeren altaar, dat in al zijn reine schoonheid uitblonk tegen het kalme blauw van de avondlucht
Ze lagen op en over de trappen heen, dooden en stervenden door elkander.
Degenen, die op het punt van sterven waren, keken degenen die reeds de eeuwige rust waren ingegaan, met droge oogen en open monden aan. ^
Pkrtseling weerklonk er een luid geraas, eerst in de verte, toen werd het pïjrihjk hoorbaar en ten laatste kwamen een dozijn gewapende Zeloten, tot de partij van Johannes behoorende, met veel gekletter en lawaai het plein op. Hun welgedaan uiterlijk leverde een sterk contrast op met de rampzalige groep op de trappen der Synagoge. De hongersnood had hen nog niet in zijn klauwen gegrepen.
Oogensdhijnbjfc in de beste stemming, praatten en lachten ze op hun ruwe manier, onverschillig voor het lijden, dat hun oogen van alle kanten trof. De zaak was, dat ze met opzet eropuit waren getrokken om het hjden in de stad nog te vergrooten Vier van hen droegen een kleinen stormram, waarmede ze de poorten ™™lden .van de burgers, welke ze er van verdachten nog levensmiddelen m hun bezit te hebben.
Vashti zag dat de Zeloten den weg namen, welke voorbij' de bynagoge leidde. Daar ze niet wenschte hun aandacht te trekken kfcoop ze tot vlak bij het gebouw en verborg ze zich achter eeb pilaar maar zóó dat ze de bewegingen van den naderenden troep toch kon gadeslaan. Toen zij nader kwamen, merkte zij tot haar verbazmg, dat de jongeren onder hen als vrouwen waren gekleed pronkende met 'helgekleurde kleeren en gouden enkelringen dié



207
onder 't loopen rinkelden; hun lange golvende haren waren bedekt met de s u f f a, een zijdeachtig netwerk, dat aan het kapsel was vastgemaakt en over de schouders tot aan het middel neerhing; hun wangen waren roodgeverfd en hun oogen waren, om ze donkerder en schitterender te doen schijnen, rondom zwart gemaakt, de wenkbrauwen waren eveneens met een zwarte kleurstof aangedikt en bijgeschilderd. Hun voorkomen verwekte bij Vashti een geheimzinnige rilling van nameloozen afschuw; ze vroeg zich verwonderd af, wat die vrouwelijke dracht betéekende, in haar onschuld niet wetende, dat de Tempel, onder Johannes van Giscala, het tooneel van schanddaden was geworden, hetgeen den ziener van Patlnós aanleiding had gegeven de eens Heilige Stad met een weerzinwekkenden naam te bestempelen.
In 't voorbijgaan keken de Zeloten naar de zwijgende groep, wier doodsangst enkel hun woesten spot opwekte.
„Allemaal slachtoffers voor de! doodenkar," lachte er een. „Haha I'1 vervolgde hij, stil houdende en op een akelig verstijfde figuur wijzende, die achterover op de trap lag, „wie hebben wij hier? Asenath, zoowaar ik leef. Men heeft moeite in haar het liefje van dén ouden Ananias te herkennen. Wat staart ze?. Leeft ze of is ze dood?"
„Dood," antwoordde een der anderen.
„En ik Wed tien sikkels," riep de eerste spreker, „dat ze nog leeft."
„Ik wed 't zelfde, dat ze dood is," hernam de tweede.
„Goed! Hoort ge 't?" vroeg de eerste, zich tot de overigen wendende, als getuigen der weddenschap.
De Zeloten hadden hun eigen manier om te zien of iemand dood was, en het was een soort sport geworden om die aan te wenden.
Zijn zwaard trekkende, scheurde de eerste woesteling het kleed der vrouw open en doorboorde haar dij met de punt van zijn wapen, welke handeling door een flauw gekerm en een lichte stuiptrekking van de stervende werd beantwoord.
„Ge hebt uw weddenschap verloren, Malchus," lachte de eerste lafaard. „Ze leeft nog."
„Maar nu is ze zeker dood," hernam de tweede en, woedend Omdat hjij den inzet had verloren, trok ook hij zijn zwaard en doorstak er 't hart der vrouw mee.
Dn ziende sprak een stervende man, die naast haar lag, met een holle stem: „In God's naam, wees genadig en doe hetzelfde bij mij. Geef mij een doodsteek, opdat er een einde kome aan mijn ellende."
„Ge wenscht te sterven? Dan zult ge juist leven," antwoordde Malchus, en zijn zwaard weer opstekende, ging hij verder met de overige Zeloten, die lachten alsof de geheele zaak een grapje ware geweest.



208
Toen alles weer stil was op het plein, kroop Vashti angstig te voorschijn en ha zich afgevraagd te hebben of ze niet liever naar huis terug zou keeren, besloot ze, langzaam en bevend, haar weg naar Ophel te vervolgen. Zonder verdere ontmoetingen kwam ze aan het huis van Johanan ben Zacchai. Het was een nederige woning, in een straat gelegen, welke nu, evenals alle andere >n. de stad, zoo stil als 't graf was.
Vashti vond, gelijk ze wel verwacht had, de poort gegrendeld. Alvorens te kloppen luisterde zij en weldra vernam ze een geluid, dat heur hart van vreugde deed opspringen, want het geleek OP dat, door twee molensteenen veroorzaakt, als er koren tusschen gemalen wordt.
Zelfs, in haar half zinloozen en angstigen toestand, drong het tot Vashti door, hoe onvoorzichtig het was om koren te malen in een straat, die elk oogenblik bezocht kon worden door een meedoogenloozen troep voedsel zoekende Zeloten.
Het huishouden van Johanan was Haarbüjkelijk niét zonder koren, dan konden ze haar toch wel een weinig van hun voorraad geven.
Zij klopte aan de poort en terstond hield het geluid van het malen op. , „
„Ze houden mij voor een Zeloot," zeide ze, met een versohr»**.
Ze klopte voor den tweeden en voor den derden keer, doch ontving geen antwoord; toen riep ze haar naam zóó luide, dat degenen, die in het huis waren, wel moesten hooren, wie de bezoekster was, maar ze gaven geen enkel teeken van leven. Een doodelïjke stilte heerschte er.
Vashti begaf zich nu naar het midden van de straat en keerde haar wanhopige blikken naar het getraliede venster boven de poort, maar geen -vriendelijk gericht keek er naar haar... er was niemand te zien.
Verdrietig ging ze weg, doch na een poos kwam ze terug, en dit deed ze versK&eiden^keeren bij tusschenpoozen, met al haar kracht op de poort kloppende, maar zonder het minste gevolg. Toen verdween de laatste straal van hoop in haar. Als Johanan ben Zacchai niet wilde luisteren naar de stem van een smeekeling, dan was er niemand in de geheele stad, die het wel zou doen.
Er bleef haar niets over dan naar huis terug te keeren; maar hoe kon ze met leege handen den wanhoopsblik van haar stervende moeder tegemoet gaan en het uitgeteerde gezichtje van den kiemen Arad, die vast geloofde zijn zuster, met voedsel beladen, terug te zien komen?
Onwillig om naar huis te gaan, dwaalde zij langzaam en doelloos door de straten en pleinen der ster-verlichte stad.
In de X y s t u s, tegenover het half verbrande paleis van Agrippa, fcwam zij een groep mannen tegen, die allen het brandmerk van



209
den honger droegen; de uitgemergelde ledematen, de graüwe gelaatskleur, de ingezonken oogen, die met een onnatuurlijken glans
schitterden. „ ,c
Op hun stokken geleund, lmsterden zij naar een van die zeliverbhnde dwepers, in dien tijd zoo talrijk te Jeruzalem, wier-droomen door geen rampen te verwoesten waren en die nog steeds hoopten op een aanstaand wereldrijk voor de Joden.
Hoe somberder en hopeïoozer de toestand werd, des te vuriger en geestdriftiger werd het geloof van deze valsche profeten, die hun hoon niet opgaven, tot ze den Tempel in 't niet zagen verzinken en den ploeg zagen trekken over den grond, waar eens de Paleizen van Zion hadden gestaan. Vashtr hield een oogenblik stil om de wilde toespraak te hooren: Denkt ge, dat Jehovah de plaats, welke Hij heeft uitgekozen om er Zijn naam op te schrijven, in de handen van de ongeloovige Heidenen zal laten vallen? Mannen, broederen, er zijn geen tegenstellingen in de Goddelijke Natuur en daarom kan HH die gelast heeft, dat de Tempel zou worden gebouwd, nooit gelasten dat die verwoest zal worden. Houdt moed en verheugt tfl De tijden, door den Profeet voorspeld, naderen. De Hemelen zullen zich openen en de Messias zal er uit nederdalen, jal het is nu slechts een zaak van enkele uren; om Zijri volk te wreken, zullen Zijn voeten op Olivet staan en met den adem van Zijn mond zal Mj het leger van Titus verslaan, zooals het leger van Sennacherib eens verslagen werd."
En Mj verkondigde zulke schoonscMjnende argumenten, ontleend aan de teksten van de boeken der Profeten, dat rijn uitgehongerde toehoorders, die nauwelijks kracht over hadden om ach staande te houden even hoopvol werden als de redenaar zelf was; aj vergeten hun tegenwoordig lijden; hun gezichten helderden op en rij keerden hun blikken omhoog naar de komeet, die rood in de lucht gloeide, half verwachtende dat deze vurige, verzengende stralen zou neerscMeten op de omliggende troepen, die, in grimmige rust gedompeld, geduldig den langzamen, doch zekeren ondergang der stad afwachtten.
Met een zucht vervolgde Vashti haar weg en om den hoek van een 'straat gaande, werd ze de uitgemergelde gestalte van een man gewaar, die in rijn hand een gespannen boog, Mel&^Nimmer had zij zulke vreesebjk woeste oogen gezien of zoo'n mtdnikkrng van begeerte en verlangen.
- De richting van zijn Mik volgende, zag ze, dat hrj op een duit mikte, welke juist op eenige Meters afstand op den grond was neergestreken. T , „,
„Voedsel! Voedsel! Leven! Leven 1" was de gedachte, welke rijn brein verteerde. ...
Maar Vashti zag meer dan Mj, namelijk, veel dichter Wf den vogel, neergehurkt Mj een poortje, de vermagerde figuur eener
14



2I<
vrouw, wier houding aantoonde, dat aj er op loerde om den buit aan den boogschutter te ontrooven. En zoo gebeurde het. Terwijl de pijl doel trof, kwalm de vrouw met wankelende stappen mt haar schuilhoek te voorschijn; haar oogen glinsterden met wilden glans; ze lachte met een duivelschen grijns, terwijl ze zich op de getroffen duii stortte. Als een roofdier verscheurde ze het rauwe vleesch! gulzig met haar tanden.
Toen de man merkte, dat zijn prooi' hem was ontsnapt, uitte hij een kreet van wanhoop van doodsangst en van woede, vreeseüjk en toch treurig om aan te hooren. „Dievegge! Wijf! Vervloekte P schreeuwde hij. „Geef op, wat mij toekomt 1 Wat? Zij verslindt het heelemaal. In Gods naam geef me toch één mond vol, één hap, dat ik leven kan en niet hoef te sterven!'
Terwijl de spreker zich voorover boog om de dievegge te grijpen, weigerden zijn beenen hun dienst en viel hij met een smak op den grond neer. Zich langzaam oprichtende, slaagde hij er in, weer op de been te komen en strompelde hij verder om rijn wraak te koelen aan de vrouw, die hem rijn buit had ontnomen.
Doch de beleedigde natuur deed het werk voor hem'.
De vrouw propte zich vol en daar ze het ontwend was, zooveel voedsel te gehjk te gebruiken, stikte ze er in en viel ze met afschuwelijke stuiptrekkingen op den grond neer, waar ze terstond stierf, haar laatste oogenblikken bespot door het hoongegelach van haar vervolger. Deze, blijkbaar niet afgeschrikt door haar lot, knielde bij haar neer; trok de overbhjfselen van den vogel uit den mond der doode vrouw en zette er zelf zijn tanden in.
Vol afgrijzen keerde Vashti zich ajf; opnieuw den weg naar Ophiel inslaande, wilde ze nog eens het huis van Johanan ben Zacchai opzoeken. Doch er bij gekomen, deinsde ze verschrikt achteruit.
De poort was nu wijd open, de deuren los aan de scharnieren hangende; de stormram, waarmee zij vernield was, lag er naast.
Uit het huis klonken de smartkreten van een ouden man.
„Draai rijn arm nog eens om," riep een stem, waarin Vashti die van Malchus den Zeloot herkende. „Wij zullen spoedig dien ouden grijsbaard laten verklappen, waar hij rijn koren heeft verborgen."
Op hetzelfde ^oogenbbk werd de bovenkamer vervuld met het angstgeschrei oer beide dochters van Johanan, die tevergeefs hun bejaarden vader smeekten haar te bevrijden uit de handen der wreede en lachende Zeloten. De volgelingen van Johannes toch verhieven er zich op, dat ze in de huizen, waar ze binnendrongen, nooit een meisje ongedeerd beten. Haar bloed stolde in haar aderen, terwijl' vashti, doodsbenauwd om door de ruwe kerels evenzoo behandeld te worden, vluchtte, ze wist niet waarheen
Ze liep verder, zonder zich rekenschap te geven, werwaarts ze



211
ging, tot ze zich plotseling den weg versperd zag door een zwarte ?r^i.<tsa# die zich in den ster-verlichten nacht verhief. Het was de muur van Zion, het reusachtige gemetselde bolwerk, dat den Romeinen de overwinning belette, en dat Crispus van Vashti scheidde.
* Zij was nu bij de Poort der Vallei, waarvan de ingang, gelijk ze zag, door een kleine groep Zeloten werd bewaakt, terwijl op de borstwering en er boven, de schildwachten langzaam heen en weer liepen. Vashti trok zich in de schaduw terug, uit angst van gezien te worden.
Bij; de poort stond Zwarte Simon. Een walglijke stank, jzóó doordringend, dat men hem bijna proefde, verpestte de lucht, dat was dan ook waarschijnlijk de reden, waarom mj een reukdoos' in rijn hand hield, waarvan hij nu en dan de geuren opsnoof.
Bij tusschenpoozen kwamen er van buiten de stadsmuren griezelige jammerkreten, geheimzinnige kreten als van menschelijke wezens in pijn; de geluiden, op de vleugelen van den nacht gedragen, troffen Vashti's hart als pijlen en vervulden haar met een nameloozen angst. Wat bet eekenden die vreemde lucht en die afschuwelijke geluiden? De klaarblijkelijke onverschilligheid van de mannen om en bij de poort bewees, dat dit alles voor hen niets bizonders was.
Afgezonderd van de anderen stond een man met groote, droefgeestige oogen met Simon te praten; deze Manneus, zooals hij heette, was de klerk, aangesteld om de namen op te schrijven van de dooden, die er door de Poort der Vallei werden gedragen, 's Nachts werden alle lijken, uit vrees voor pest, indien ze in de stad bleven, opgehaald door betaalde agenten van den Kerkeraad, op karren geladen om, zonder begrafenis-plechtigheid en zonder teraardebestelling, zoo maar door elkander, in de ravijnen Om Jeruzalem heen te Worden geworpen.
Van dat alles wist Vashti echter niets af.
„Hoeveel denkt ge, dat er gisteravond door deze poort zijn uitgedragen?" vroeg Manneus aan Simon.
„Mogéhjk twintig duizend," antwoordde de Zeloot, op goed geluk af radende.
„Honderd vijftien duizend, achthonderd tachtig," deelde de Zeloot mede, rijn lijsten raadplegende.
Zelfs Simon, «die niet licht ontroerd was, schrikte bij! 't hooren van die cijfers.
„Bij 't vuur van het Gehenna," mompelde hij. „En dat is nog maar door één poort I Hoe velen rijn er door de andere poorten uitgedragen? Onze Joodsche broederen uit vreemde landen, wier hartewensch het was in Jeruzalem begraven te worden, zijn nu bevredigd," voegde Mj er, grimmig bij.
„Maar wie hebben wij Mer?">



ai3
in haar omgeving scheen aan te kleven. Het scheen Simon te verbazen dat zij er de oorzaak niet van wist. Bemerkende dat haar onwetendheid echter niet geveinsd was, stond hrj op en zeide: „Kom met mij mede, als ge hef weten wilt."
Vashti begon baar nieuwsgierigheid te betreuren, daar ze nu innig verlangde om met het beloofde bTood naar huis te gaan. Ze wenschte echter geenszins den Zeloot te beleedigen en volgde hert daarom, terwijl hij een steenen trap opging, door een deur, welke op die bolwerken uitkwam.
Nadat hij haar eerst rijn reukdoos had overgereikt, vroeg hij haar langs de borstwering naar beneden te kijken.
"VcLsïiti lccck • ■ > •
Dien avond scheen de maan niet, maar het uitspansel was met sterren bezaaid, die juist genoeg schijnsel afwierpen om' haar een indruk te geven van wat er aan haar voeten lag. Het was juist het geschikte hebt voor zulk een tafereel; het volle stralen van de middag zon zou 't afschuwelijke te verschrikkebjk hebben gemaakt dan dat menschelijke zenuwen er tegen bestand konden rijn
„Zij zullen neerblikken op de geraamten dergenen, die tegen Mijl gezondigd hebben."
Naar omlaag kijkende zag Vashti vaag, dat het diepe en duistere ravijn van Hinnom, dat in de Hebreeuwsche godsdienstleer beschouwd werd als een staaltje van de hel, gevuld was met overblijfselen der dooden, die niet met honderden maar met tienduizendtallen geteld konden worden; de lichamen lagen op en over elkaar, eenige gekleed, andere naakt, in elk mogehjk stadium van ontbinding; eenigen waren pas gestorven, van anderen gbnsterde het verbleekte geraamte akebg in de duisternis.
De lucht, welke over en in het ravijn hing, was met zulk een verpestenden damp bezwangerd, dat men dien bijna voelen kon en zoo waïgkjk, dat Vashti, zonder de neukdoos, zeker bewusteloos zou zijn neergevallen.
Erger nog, overal uit de duisternis verrees teekenend een akebg wiekgeklepper, vermengd met geluiden als van vleesch, dat werd afgescheurd.
„Let eens op," zeide Simon.
Hij wierp een steen over de borstwering heen; door den plotselingen val opgeschrikt, vloog een zwarte vlucht van arenden en gieren, volgepropt met menschenvleesch, naar omhoog, over den stadsmuur heen, terwijl de schaduw hunner vleugels de lucht in den omtrek verdonkerde.
Terwijl ze over (haar heen vlogen, deinsde Vashti ontzet acnteruit, en terwijl ze dit deed, trof haar oog een nog afschuwelijker en nog angstwekkender gericht. Plotseling werd haar de herkomst duidelijk van de griezebge kreten, welke er in den nacht hadden weerklonken I



214
Daar, aan den overkant van net ravijn, onder het koude licht van de meedoogenlooze sterren, stonden rijen en rijen kruisen en aan elk kruis was een naakte, menschelijke romp genageld I
Het getal dier kruisen was niet te tellen, zij omcirkelden de geheele stad en reikten tot aan den Romeinschen muur, waarvan de gekartelde lijnen van af de borstwering; vaag konden worden gezien. Hoe velen van die gekruisigde slachtoffers waren er dood, hoevelen verdroegen hun lijden in heldhaftig zwijgen, bij hOevelen was reeds de suffe gevoelloosheid ingetreden, welke den dood onmiddellijk! vooraf gaat? Wie kon het zeggen?
Vashti had ach kunnen verbeelden, dat ze allen dood waren, als niet nu en dan de een of andere ongelukkige zijn tot nu toe gebogen hoofd had opgeheven en er een rilling van lijden door hem was gegaan, of als de stilte van den nacht niet was verbroken door een langgerekten kreet van pijn; een kreet, die zelfs de koudste, strengste natuur tot medelijden en tranen zou hebben bewogen. Doch op Simon scheen het niet de minste uitwerking te hebben.
„In Gods naam, wie zijn dat?" hijgde Vashti.
„Joodsche vluchtelingen. Aldus behandelt Titus degenen, die van uit de stad bij hem komen, en ik beklaag ze niet. Laat ze sterven, ze verdienen hun lot. Ga eens na," vervolgde hij, „hoe slecht het al dengenen is vergaan, die de Heilige zaak ontrouw ajn geworden. In de eerste dagen van het beleg had Titus de gewoonte die afvalligen gunstig te ontvangen; maar die gunst bleek de ondergang van velen te zijh; ze aten te veel van het voedsel, dat Jiun werd gegeven, het bekwam hun slecht en ze stierven."
Hij hield op en vervolgde, terwijl er een uitdrukking van wraakzucht in zijn oogen kwam: „Ze werden opgevolgd door andere deserteurs, die, alvorens de stad te verlaten, goudstukken en edelsteenen inslikten, hopende ze weer te voorschijn te kunnen halen, zoodra ze de Romeinsche linies voorbij" warén. Noodlottige hebzucht! Het geheim werd bekend aan de Syrische en Arabische bondgenooten, bestemd om zorg te dragen voor deze vluchtelingen; dezen sloegen ze dood en sneden hun lichamen open om zich van de schatten meester te maken. Op deze manier werden er twee duizend op één nacht afgemaakt." Hij glimlachte bitter. „Ten laatste zond Titus, ziende hoe weinig vorderingen hij met zijn wapenen maakte, een heraut naar onze wallen om zijh besluit bekend te maken, dat hij geen vluchtelingen meer wilde ontvangen; de geheele bevolking mocht voor den dag komen of niemand. Ondanks dit decreet, zochten andere vluchtelingen hun weg naar het Romeinsche kamp, enkel maar om als een reeks, gillende slachtoffers met afgehouwen handen, naar de stad terug te worden gestuurd. En nu," voegde Simon met zijn wreedaardigen glimlach, er bij, op het afschuwelijke tooneel voor hem wijzende, „nu heeft



215
hij ideze behandeling voor hen uitgevonden. Ten getale van vijfhonderd worden ze dagefijks gekruisigd." Het verleden, dat zich wreekt 1
Dit waren de mannen en de zonen van de mannen, die veertig jaar geleden uitgeroepen hadden: „Kruisigt Hem! Kruisigt Hemt En nu werden ze zelf gekruisigd; eenigen op Golgotba zelf I en dat in zulke aantallen dat, (om de woorden van Josephus te gebruiken: „er plaats noodig was voor de'kruisen en kruisen voor-de lichamen
Enindien ze er naar verkozen te kijken, konden de slachtoffers boven in de lucht den roeden glans van het hemelsche zwaard zien. Maar.... Was het wel de vorm van een zwaard, was het niet eerder het beeld van een kruis, bestemd om hen te herinneren aan de grootste en verschrikkelijkste tragedie uit de wereld-geschiedenis?
Vashti duizelde van schrik; een mist belemmerde! haar t uitricht De lucht en het landschap schenen langzamerhand één gehjke bloedroode kleur aan te nemen. Een wilde kreet barstte van haar' bppen in de stilte van den nacht. „O! God! ontferm » over deze ongelukkige stad."
Het zesde uur van den nacht was reeds voort», toen Vashti met een mand brood aan den arm haar hms bereikte.
De poort achter zich sluitende en grendelende, ging rij door de korte gang en stak rij den kleinen hof over.
Een der benedenkamers binnengaande, wachtte ze een oogenblik en luisterde ze in gebogen houding. Ze had zóó stellig verwacht Arad's jammergeschrei om voedsel te vernemen, dat het bijna een teleurstelling voor haar was het huis doodstil aan te treffen. Klaarblrjkehjk sbep Arad, indien bij ten minste...
Haar hart stond plotseling stil, bij de gedachte, die onwillekeurig bij haar opkwam. Maar neen! ze maakte zich zonder reden ongerust. Twee dagen zonder eten konden een kind wel verzwakken, maar toch niet dooden. Arad sliep zeker.
Een glimlach vol Uefde vertoonde zich op haar gelaat, terwijl ze zich voorstelde hoe verheugd hij zou rijn, ajs hij, bb ajn ontwaken, zag wat rijn zuster voor hem had meegebracht.
Als moeder en zoon beiden sbepen, was het natuurbjk, dat er geen geluid in het huis werd gehoord; toch was er in )de doodelijke stilte, welke als een sluier in de lucht hing, iets zóó vreemds, zóó benauwends, dat Vashti er door met onbestemde vrees werd vervuld. Toen rij binnenkwam hadden haar stappen zoo hol geklonken, dat ze bang was om! verder te gaan. Voor den eersten keer in haar leven beangstigde de duisternis haar. Moed vattende, bewoog ze zich verder in den schemer naar de trap toe, welke zich in een der hoeken van het vertrek bevond. Toen ze halverwege de kamer gekomen was, stootte haar voet tegen een ham voorwerp; verwonderd, wat het zou kunnen rijn, bukte aj zien



216
om het op te rapen en merkte ze, dat het een 1 a n o- m »<=
Toen ze, bi) het uitgaan, door de kamer was gegaan, had dat mes nog met op den grond gelegen; haar sandaal was op dezelfde plek los geraakt; ze was er neergeknield öm den veter vast te maken en, als het mes er toen gelegen had, had ze het ongetwijfeld gezien.
Klaarbhjkelijk had iemand, tijdens haar afwezigheid, de kamer betreden; waarschijnlijk Miriam.
Er was niets weemds in het feit, dat haar moeder, als ze er lust toe voelde, de bovenverdieping had verlaten en naar den benedenhof was afgedaald, maar Vashti fcon niet nalaten zich verwonderd af te vragen, waarom Miriam het mes van zijn gewone plaats in de kast had weggenomen? Het werd enkel in de keuken gebruikt; het benedenvertrek toch diende het kleine gezin voor keuken.
Maar juist die omstandigheid maakte het feit onverklaarbaar. Het mes had als bewijsstuk kunnen dienen dat er een maaltijd was klaargemaakt.
Als verwachtende, dat de duisternis haar een oplossing van het raadsel zou geven, keek Vashti onwillekeurig om1 zich heen tot ze op den grond, enkele passen van zich af, iets zag fbkkeren voor haar verhitte verbeelding geleek het een oog, dat nauwkeurig al haar bewegingen bespiedde.
Het staarde haar een poos aan, knipte en schitterde weer: toen scheen het ooglid zich te sluiten en was alles donker. Vashti het onwillekeurig een idioot lachje van verbchting hooren, toen aj bemerkte, dat wat zij voor een oog had .aangezien, er beelemaal geen was, maar een klein lichtend puntje in den haard de laatste vonk van uitdoovende spaanders.
Het werd haar duidelijk, dat er, gedurende haar afwezigheid, vuur m dit vertrek was aangestoken en door wie anders dan door haar moeder? En dit ffeit, in verband met het vinden, van het taaes, duidde op het klaarmaken van eenig voedsel. Indien dat zoo was, hoe had Miriami zoo gelukkig kunnen zijh zich iets te verschaffen? Na 't geen Vashti dien dag had gezien, was het bijna ongeloofehjk, dat iemand, met uitzondering van de Zeloten in de uitgehongerde stad, zóó ruim van levensmiddelen was vooraen oin er nog aan anderen van te geven. Maar wat beteekenden onder die omstandigheden dan het vuur en het mes?
In plaats van ach onverwijld naar de kamer harer moeder te begeven, toefde Vashti nog in het vertrek, onder den indruk dat ze er den sleutel tot het geheim zou ontdekken. Ofschoon geensans vermoedende wat het zou zijn, voelde ze toch, dat ze op het punt was een verschrikkelijke ontdekking te doen en ze beefde over haar geheele lichaam.



219
van een ijzeren ketting naar beneden dalen. Zoodra de mand op den grond was, bleef deze er.
„Leeg," merkte Aléxander op, er in kijkende. „Het is juist, zooals ik had verwacht. Deze mand wordt door de Priesters naar beneden gelaten voor het in ontvangst nemen van hetgeen de man, die het signaal heeft gegeven, er in zal doen. En hier komt de verrader zelf."
Terwijl hij sprak sloop er, langs den voet van den stadsmuur,'een man, wiens kleeding hem deed kennen als een soldaat van Koning Agrippa's troepen. Hij leidde eenige lammeren, die door een touw aan elkander waren gebonden. Zoodra hij zijn bestemming had bereikt, en op het punt was om de dieren in de mand te zetten, bleef hij als verstijfd staan bij het zien van Aléxander, die pp dat zelfde oogenblik zijn tegenwoordigheid verried.
„Zijt gij niet Sadas, de vrijgemaakte slaaf van Prinses Berenice?"
Die soldaat gaf het toe. Crispus herkende in hem denzelfden man, die Vashti in de Koninklijke Synagoge had aangeklaagd. ,
„O 1 dit verspreidt een nieuw hcht in de zaak, die niet zoo ernstig is, als ik mij had voorgesteld," sprak Aléxander. „Deze lammeren, vermoedelijk van Bethlehem afkomstig, daar er geen andere op het altaar van den Tempel worden geofferd, schijnen door Prinses Berenice gezonden te worden, opdat er bij de morgenen avond-offerande geen gebrek aan slachtoffers zij. Is het niet zoo, Sadas? Ik wed, dat de voorraad boven uitgeput raakt. Nu heb ik een grooten eerbied voor de Prinses, maar het komt mij voor, dat de ijver der schoone dame voor haar godsdienst op 't kantje af van verraad tegenover ons, Romeinen, is. Het zou dwaas van ons rijn om hier offers aan Jehovah toe te laten, nadat Theomantes Hem zoo vriendelijk heeft verzocht zijn woonplaats in het Kapitool te kiezen. En daarom, daar mijn manschappen, om niet eens van mij zelf te spreken, verzot rijn op gebraden lamsvleesch, gelast ik u, Quintus, om deze lammeren naar mijn tent te brengen en dezen kerel hier onder bewaking te stellen. Morgen zullen wij de zaak nader onderzoeken."
De soldaten maakten zich gereed om het bevel uit te voeren.
„Ik zou wel een dozijn zwijnen willen hebben om in deze mand te doen," vervolgde Aléxander, er vol minachting een schop tegen gevende.
Op dat oogenhük zagen de Priesters in de galerij dat de lammeren teruggevoerd werden naar het Romeinsche kamp door een troep soldaten en, er uit afleidende, dat de toeleg was mislukt, begonnen rij de mand weer naar boven te trekken.
Terwijl Tiberius Aléxander de soldaten op de hielen volgde, bleef Crispus in de nabijheid van den muur achter. Zijn brein werd tot gek wordens toe gekweld door de gedachte aan wat met Vashti kon gebeuren in dit lange en wreede beleg, dienende



220
om de koppige Zeloten, tot onderwerping te dwingen. Het zou best kunnen dat zé, op dat zelfde oogenblik, bij de rottende zelfstandigbeden in de vallei van Cedron lag, baar lichaam verscheurd door den bek en de klauwen van ellendige roofvogels, om niet 'meer door hem gezien te worden lot op den dag der opstanding, als wanneer deze „droge beenderen" herleven zouden om de leerstelling! van den profanen Aléxander te beschamen.
De nacht werd donkerder, zóó donker, dat Crispus slechts weinige meters van zich af kon zien; alles daar buiten was zwartheid.
Een ideale nacht voor den vijand, zoo hem de lust bekruipen mocht, de Romeinsche versterkingen aan te vallen!
Nauwehjks was deze gedachte bij Crispus opgekomen, of hij hoorde een geluid, of meende het te hooren, dat van een dicht bij gelegen punt kwam. Hij luisterde aandachtig. Lichte voetstappen, niet van één persoon, naar 't Crispus voorkwam, doch van drie of vier personen, die heel voorzichtig voortslopen, alsof ze verlangden hun bewegingen stil te houden. Ze kwamen langzaam, door de duisternis heen, regelrecht op de plaats aan, waar hij stond. In het volgende oogenblik zouden zij bij hem zijn.
Waren het Romeinen, op kondschap uit, of spionnen? Of wel, deserteurs ?
Zijn schild om zijn arm bindende en zijn zwaard trekkende, wachtte Crispus hun komst af.
Terwijl de mannen, ze waren met hun drieën, in 't gezicht kwamen, gelastte bij hun halt te houden, hetgeen ze met verrassende snelheid deden. Toen Crispus ze ondervroeg, vernam Mj, dat ze Joden waren, pelgrims, die voor het Paaschfeest over waren gekomen en door den oorlog in Jeruzalem werden gehouden. Zij waren aangewezen om' een gedeelte van den muur' in Opbel te bewaken en, wanhopende aan het behoud der stad, hadden ze besloten te vluchten. Door een touw aan een vooruitstekend punt van de borstwering te bevestigen, hadden rij zich laten zakken.
Het was een dolheid van die mannen! Ofschoon het aantal Joodsche vluchtelingen, die gekruisigd werden, eiken dag een vijfhonderd beliep, duurde de uittocht uit de stad steeds voort, daar de deserteurs, ten spijt van het mislukken der pogingen hunner voorgangers, hoopten ongemerkt door de Romeinsche gelederen heen te sluipen of, als het noodig mocht rijn, zich een weg tfe banen met de punt hunner zwaarden.
„Hoe lang is het geleden, sinds gij gevlucht zijt?"
„Minder dan het vierde deel van een uur," antwoordde er een, Asaph geheeten.
„Hangt het touw er nog?"
„Voorzeker. Hoe konden wij, eenmaal beneden op den grond, biet van de borstwering losmaken ?'*



221
„Denkt ge dat uw vlucht werd opgemerkt?"
„Wij hebben met opzet gewacht, tot de ronde voorbij was én zijn onrmddelhjk daarna weggegaan; daarom zal onze vlucht vooreerst nog niet ontdekt worden."
„Moet gijheden eiken nacht hetzelfde gedeelte van den muur bewaken?"
„Tot den volgenden Sabbath."
Deze vragen werden Crispus ingegeven door een dolzinnig plan, dat plotseling in zijn geest was opgekomen. Een touw, dat neerhing van den stadsmuur, en dat op een gedeelte dat door {zijn bewakers verlaten wasl
Waarom zou hij de stad niet binnen dringen met dezelfde hulpmiddelen als waarmede deze mannen haaf verlaten hadden? Het doel van deze onderneming was om Vashti op t^ zoeken en haar, als hij haar gevonden zou hebben, uit deze doodenstad te voeren en haar op een veibge plaats te verbergen, ten einde daarmede het boosaardige voornemen van Berenice te verijdelen. Doch bij dit plan, dat hij übngs beraamde, had hij de medewerking, van deze drie Joden noodig en daar lag de moeilijkheid; ze konden hem hun hulp weigeren of, erger nog hem, door een voorgewende toestemming, bedriegen en hem verraden op het oogenblik dat bij dacht te slagen. Maar toch, hoe wanhopig rijn voornemen was, zoo besloot hij evenwel de kans te wagen.
„Luister naar mij, Asapb, en gij beiden insgebjks," zeide Crispus, een Hebreeuwsche zinswending gebruikende om meer klem aan rijn betoog bij te zetten.
„Zoo waar de Heer leeft, voor wien ik sta, indien gij het waagt de Romeinsche gelederen zonder mij door te trekken, zijt ge verloren, maar vrees niet; ik zal u begeleiden en u redden. Maar ik wil niet dezen nacht met u gaan, doch morgennacht. Gij moet nu terugkeeren en uw post op de muren weer innemen. Ik zal u vergezellen, niet om de stad te verraden, doch om er een jonkvrouw te zoeken, wier leven ik wil redden. Het is gemakkelgk genoeg voor mij om den muur te beklimmen langs het touw, dat gij hebt laten hangen, maar hoe moet ik teruggaan, tenzij de muur bewaakt wordt door mannen, die mij genegen rijn? Daarom moet gij uw vlucht vier-en-twintig uur uitstellen. Morgennacht, omstreeks dezen tijd, als ge weer op schildwacht staat, zal ik met het meisje tot u terugkeeren en dat uur zal tevens het uur van uw vertrek rijn.
„Weet, dat ik Crispus de tribuun ben en hoog aangeschreven sta bij Titus, daardoor dus in staat ben mijn woord te houden. Indien gij mij wilt bijstaan in de vervulhng van dezen, mijn hartewensch, zal ik u morgen naar het Romeinsche kamp geleiden en u verder in veiligheid laten brengen, maar indien ge dit niet wilt doen, gaat dan uw eigen weg en uw ondergang te gemoet, hoe (dan



222
ook. Draalt niet met uw antwoord, want het gelukken van mijn plan hangt af van uw spoedigen terugkeer naar de stad."
De drie mannen beraadslaagden fluisterend met elkander. Het duurde niet lang, vóór ze tot een besluit waren gekomen.
„Zweer ons, in den naam des Heeren, dat ge onze levende ziel redden zult," zeide Asapih, „en wij zullen u in deze zaak helpen."
Het vreemde verbond werd onder den duisteren hemel gesloten; de drie mannen zagen Crispus voor een Hebreeuwschen bekeerling aan en bij' zorgde er wel voor hen niet te laten merken, hoe ze dwaalden.
„Laten wij terstond terugkeeren," hernam Asaph, „vóór onze ontsnapping bekend wordt."
Door zijn nieuwe bondgenooten vergezeld begon Crispus de steile helling van Ophel te beklimmen, zich in alle stilte en voorzichtig voortbewegende, en dankbaar voor de duisternis, welke hem aan de blikken der op schildwacht staande Zeloten boven hem onttrok.
Aan den voet van de bolwerken gekomen, moesten ze verder kruipen, voorafgegaan door Asaph, tot ze een punt bereikt hadden, waar de halve cirkelvormige basis van een reusachtigen, vooruitstekenden toren een rechten hoek met den muur maakte. In dezen hoek, bijna onzichtbaar in het donker, hing het touw. dat boven aan de borstwering was bevestigd.
„Dat is een goed teeken," fluisterde Crispus. „Indien dit gedeelte der borstwering gedurende uw afwezigheid geïnspecteerd was, zou het touw zeker zijln ontdekt en opgetrokken."
Elkander de hand reikende klommen de drie Joden langs het touw naar boven en, achter de borstwering verdwijnende, maakten zrj zich gereed om hun nieuwen bondgenoot op te trekken
Het stuk van den muur, waarvan hun de bewaking was opgedragen, was ongeveer twintig Meter lang en aan beide kanten afgesloten door een ronden toren, den toren van Siloam en den Buitentoren, welke hen geheel onttrokken aan het oog der andere schildwachten, die over het verdere gedeelte van den muur verspreid waren.
„Kunt ge dat meisje niet over een uur hier brengen?" vroeg Asaph angstig: „dan zouden wij de geheele zaak vannacht klaaf spelen."
„Niets zou mij aangenamer zijn, maar ik vrees, dat het een heel werk zal zijn haar te vinden en binnen het uur vangt de nieuwe dag reeds aan. Maar kunt gij mijn gepluimden helm niet voor mij verbergen, anders word ik er voorzeker door verraden. En, indien ge een mantel voor mij zoudt kunnen vinden..."
Asaph trtad een der torens binnen en kwam terug met een Joodsche muts en een overkleed, waaronder Crispus ajn Krijgsmansdracht volkomen kon verbergen.
„Op welk uur van den nacht begint ge uw ronde ?"



225
„Toen ik uitriep, en ik kon het niet laten: „Gave God, dat ge niet mijn moeder waart," zei ze lachend: „Ge hebt uw wensch, ik ben uw moeder niet. Ge werdt bij mij gebracht als een klein kind van ongeveer twaalf maanden door mijn echtgenoot Hyrcanus, die u op een winternacht tusschen de rotsen van den Berg Hermon vond, waar ge neergelegd werdt met het doel u daar te laten omkomen en waar ge ongetwijfeld zoudt rijn gestorven, indien hij u niet had gered. Dat is alles, wat ik van uw afkomst weet, behalve dit; daar gij niets van de Jodin in u hebt, twijfel ik niet of ge zijt van Grieksche ouders; het zou mij zelfs niet verwonderen indien uw moeder een Samaritaansche was geweest en ge uw verdorven aanleg aan haar te danken hadt."
Eenige jaren te voren zou de twijfel of ze wel tot het uitverkoren volk behoorde, Vashti verdriet hebben gedaan, doch nu ze gedoopt was in het geloof, waar noch Grieken, noch Joden zijn, noch Barbaren, noch Scythiërs, noch vrijen, noch slaven, beschouwde zij. de vraag omtrent haar volksaard als een zaak van geen belang.
De twee spraken gedurende enkele oogenblikken over Mirianrs onthulling, toen van onderwerp veranderende, begon Crispus Vashti te vertellen van een gebeurtenis, welke haar, gelijk hij wel wist, ten hoogste zou verheugen; en die ook voor hem van het grootste belang was, namelijk hoe gedurende rijn ballingschap, de Christenen van Pella hem een schuilplaats hadden verleend en hoe hij een. Christen was geworden, onderricht in het geloof ontvangende van den Heiligen Bisschop Simeon en van anderen, die den Heer gezien hadden.
„En toen ik," dus besloot Crispus, „boorde dat het Simeon was, die u had gedoopt, wilde ik niet, dat een ander die plechtigheid aan mij zou voltrekken."
Gedurende vier jaar had Vashti, dag en nacht, voor de bekeering van Crispus gebeden en nu kwam de zoete vervulling van haar gebed I Zijn woorden schenen haar van de aarde op te heffen en naar den Hemel te voeren, maar slechts voor één oogenblik, toen als een snelle, vergiftigde pijl kwam de herinnering aan den kleinen Arad weer bij haar op en rij weende opnieuw. Hoe gelukkig zou ze geweest rijn als die zwarte misdaad niet gepleegd was I
De reden van haar droefheid begrijpende, trachtte Crispus haar gedachtenloop af te leiden door haar te vertellen op welke manier hij hoopte haar uit de stad te ontvoeren. Toen het hij haar weder iets eten en eindelijk, toen ze hem vertelde, dat rij den geheelen vorigen nacht aan het ronddwalen was geweest, verzocht hij haar te gaan slapen. En Vashti, zijn wil gehoorzamende, strekte zich uit op een rustbank en ofschoon het lang duurde, vóór de zoete vergetelheid van den slaap kwam, zoo kwam die toch ten laatste.
Miriam het zich gedurende den geheelen dag met rien, een
15



226
feit, dat Crispus tot groote dankbaarheid stemde, daar het volstrekt niet onmogelijk zou zijn, dat zij, in haar haat tegen de Romeinen, alarm zou slaan en hem aan de Zeloten zou overleveren. Het was lang over het middaguur, toen Vashti ontwaakte. Ze ghmlaichte toen ze hoorde, hoe lang ze geslapen had; maar het was een flauw, treurig lachje; het vreesehjfce uiteinde van Arad bleef haar steeds in de gedachte.
Die dag was die langste, welke Vashti ooit had beleefd, maar er kwam toch een einde aan en, kort vóór het aanbreken van het zesde uur van den nacht, maakte zij zich voor haar vertrek gereed. Met tranen in de oogen. wierp rij één laatsten langen blik op den stillen, sterverhchfen hof van de woning, welke haar thuis was geweest van haar vroegste jeugd af, wetende dat zij die nooit meer terug zou zien.
Vóór vele weken waren voorbijgegaan, zou dit huis met tienduizenden andere ter aarde storten, verwoest door de brandende toortsen en die houweelen der Romeinen.
Crispus sloot de poort achter zich en te zamen zochten ze hun weg door de donkere straten.
Toen ze in de nabijheid van den grooten, zwarten muur van Ophel kwamen, keek zij naar boven en werd haar oog een tafereel gewaar, dat haar van angst deed trillen.
Daar, op de borstwering, en in duidelijke lijnen uitkomende tegen de donkerblauwe avondlucht, was een fijn van hooge balken, éénen-twintig in getal, en aan elk was een naakt menschen-lichaaM gespijkerd 1
Op den muur heen en weer loopend, vonden zij het Joodsche trio, Asaph en rijn twee kameraden.
Crispus werd terstond het afgesproken teeken, een recht opstaande speer, gewaar; maar uit voorzichtigheid besloot hij' eersjVhet terrein %e verkennen en vroeg hij Vashti zoolang te blijven waar rij was.
Asaph en zijn bondgenooten ontvingen hem met ongeveinsde vreugde en toen Crispus alles in orde had bevonden, keerde Mj terug en Melp, hij Vashti om de trap, welke de borstwering voerde, op te kümmen. Boven gekomen wierp Mj Tiet Joodsche opperkleed en de muts af en zette Mj zijn gepluimden hehn weer op.
„Wie rijn dat?" vroeg Vashti, inéénloimpende bij het gezicht der doode lichamen. .
„MattMas, helaas 1 de vroegere Hoogepriester, zijn drie zoons en andere Priesters. Door Simon beschuldigd van gemeenschap met de Romeinen te hebben, rijn ze vandaag gevonmst door Ananus, den meest woeste van Simon's vijftig kapiteins, en hun Uchamen zijn Mer in de hoogte opgehangen, opdat Titus ze zou kunnen zien.
Van alle gebeurtenissen, welke er sedert den aanvang van het beleg hadden plaats gehad, was er, in de meemng van Cnspës,



227
geen treuriger dan deze, de dood van Matthias, den laatste der Hoogepriesters, want de, op onwettige wijze gekozen; Pharmias moest van de lijst uitgesloten worden. En Matthias was neergeveld door de hand van een ruwen woestaard, zijn lichaam was een eerlijk graf ontzegd en naakt op de wallen der Heilige Stad blootgesteld, om de prooi van de roofvogels te worden.
„Non hunc, sed BarabbamI", (Niet hij, maar Barabbas), hadden de Hoogepriesters geroepen. En dit was hoe Barabbas hen behandelde 1
Hierover nadenkende, deed Crispus plotseling een stap vooruit, bleef toen staan en keek met een blik van teleurstelling langs de trap naar beneden.
„Wat is er?" vroeg Asaph, aan rijn gericht ziende, dat er onraad was.
„Ik zag een zwarte gedaante opstaan en langs deze trappen naar beneden loopen.
Nauwelijks had Crispus deze woorden geuit, öf de diepe stilte van den nacht werd plotseling verbroken door een schel trompetgeschal, komende van beneden juist van den voet van 't gedeelte van den muur, waarop ze stonden. Het was het Joodsche alarmsignaal.
Cmrniddelhjk was er een gemompel van stemmen, aanwassende tot een chaos van opgewonden kreten, vergezeld van een plotseling opvlammen van toortsen in alle richtingen. Bij het rosse licht kon het kleine troepje op de borstwering honderden donkere gestalten naar den muur van Ophel zien vliegen, als een wervelwind van Oostersche woede.
„Wij zijn verloren/' fluisterde Vashti; haar gelaat, versomberd door den honger, was nu rnarmerbleek.
„Vrees niet," trachtte Crispus opgeruimd te zeggen, en zich tot de drie Joden wendende, zeide hij, in korte, afgemeten zinnen: „Zoekt het touw op — laat de dame er eerst afglijden — gaat dan zelf — als de laatste man beneden is, blaast op uw tjrompet marschl"
Crispus zelf ging boven aan de trap staan, trok rijn zwaard en keek met arendsblikken naar beneden naar den komenden vijand.
In de vaste overtuiging dat het leven van Crispus verbeurd was, zou Vashti' oneindig liever gebleven rijn om mét "hem te sterven, doch haar tegenwerpingen met achtende, namen ~de drie Joden haar op en vlogen met haar naar het neerhangende koord, hun eenig reddingsmiddel. Als ze ontdekt werden, waren ze verloren I
De menigte, met brandende toortsen en met hun zwaarden zwaaiende, hield stil aan den voet van de trap, verwonderd slechts één enkelen, gewapenden Romein te zien en nog meer verwonderd dat die Romein zich gereed maakte om weerstand te bieden.
Lfe trap, aan wellcer uiteinde Onspus stond, vormde den eenigen!



228
toegang naar de borstwering; het was ef zóó nauw, dat twee mannen er niet naast elkander konden staan, en wat het gevaar nog verergerde was, dat er aan geen der beide kanten een leuning was. Wetende, dat bij een sterke positie innam, hoopte Crispus den vijand zoolang bezig te kunnen houden als zijn bondgenooten noodig zouden hebben om van den muur af te komen; daarna zou het een Wedren worden tusschen hemlzelf en zijn vervolgers, wie het eerst dat gedeelte der borstwering zou bereiken, vanwaar het touw naar beneden hing.
^^Een RomeinI Hoe is die daar gekomen?'' riep een stem.
„Asaph speelt de rol van verrader," schreeuwde een tweede. „Hij laat den vijand in de stad toe."
„Het is Crispus, de Tribuun," zei een derde.
Crispus! . f
Bij 't hooren van dien naam trok de man, die aan t hoofd der bende was, en rijn voet reeds op de onderste trede had gezet, tfltstond terug om zijn plaats over te laten aan een ander, die^ het eerst naar boven zou durven gaan.
Crispus toch had, gedurende het beleg zijn roem, verkregen door zijn verdediging van het Paleis van Florus, nog verhoogd. Zóó vlug van lijf en leden was hij, zóó doodend zeker was rijn stoot, dat al de Zeloten, die ricb onder aan de trap bevonden er heibg van overtuigd Waren, dat de eerste, die de bovenste trede zou bereiken, in het zelfde oogenblik een verloren man zou rijn. Hun aarzeÜng was zeer gunstig voor de wegsnellende vluchtelingen. Eén vlugge bbk achter zich was voldoende om Crispus te doen zien dat de drie Joden Vashti reeds hadden laten zakken en ricb nu gereed maakten om haar te volgen.
„Plaats Wier," riep een krachtige stem uit de menigte. Ze stoven uit elkander en een lange gestalte met een roeden baard, met zwaard en schild gewapend, zette zijn voet op de onderste trede en begon voorzichtig naar boven te khmmen. Zijn voorbeeld moedigde anderen aan om hem te volgen.
Crispus keek kaim neer op den leider van dé lange nj, die de trap opkwamen.
„Wie zijt ge?" vroeg hij.
„Ananus, de eerste bevelhebber van Simon," was het trotsohe antwoord. .
„Zoo ? En rijn al de bevelhebbers van Simon zoo Ieehj k als gij t
Met een gebrul van woede, want bi| wist dat hij door de natuur misdeeld was en niets wondde rijn ijdelheid zoozeer als aan hét feit herinnerd te worden, — vloog de moordenaar van den laatsten Hoogepriester, de trap op naar Crispus toe, die op dat zelfde oogenblik het welkome geschal van Asaph's trwnpet vernam.
Toen, tot de verwondering van zijn aanvallers, trad Crispus achteruit en stak hij rijn zwaard in de schede.



229
Een oogenblik: later begrepen rij er de reden van.
Aan zijn voeten lag een reuzenbalk, geüjk aan die, waaraan de gekruisigde slachtoffers van Simon waren opgehangen. Crispus lichtte het lange hout met zijn armen op, het zorgvuldig--in evenwicht houdende en, zoodra Ananus boven aan de trap was gekomen, duwde hij het hoofd van dezen geïmprovise(|(rden stormram met zulk een kracht vlak tegen Ananus' borst Tian, dat hij niet alleen achterover viel, hijgend en hulpeloos, doch in zijn val de overigen, die met hem de trap opkwamen, meesleepte. De verontwaardigde jammerklachten van de gekneusde bende klonken als touriek in de ooren van Crispus. Den balk neerwerpende, leerde hij zich ijlings om en holde weg, en toen rij dit zagen, begonnen de Zeloten weer de trappen te beklimmen met 't doel hem te vervolgen Doch nimmer vloog een Grieksche hardlooper vlugger door de Olympische arena dan Crispus over den muur van Ophel. Vóór de eerste der Zeloten de bovenste trede op was jrestrompeld, bad hij reeds de plek bereikt, vanwaar het touw afhing en, één seconde halt houdende, zag hij rijn vervolgers ïiet een fleren bbk aan, toen wierp hij ricb over de borstwering heen en liet zich haastig naar beneden gbjden tot aan den voet der bolwerken, waar hij werd afgewacht door de drie Joden en de bevende Vashti.
„Zijt ge bezeerd?" vroeg ze, angstig.
„Ik niet, maar ik zou niet hetzelfde van Ananus durven beweren, lachte Crispus. „In de eerste dagen zal hij geen lust in vechten hebben. En laten we nu gaan. Kijk, ze openen een poort aan onze linkerhand."
Vashti in rijn armen nemende, — wat was ze mager en hcht! — haastte hij zich langs de heihng van Ophel naar omlaag, en slaagde er in de Romeinsche gelederen, veilig te bereiken.
Vast besloten om elke poging van Titus om haar tegen1' te houden, te voorkomen, zond Crisplus, in dien zelfden nacht en op *t zelfde uur, Vashti, onder geleide van twee Christen soldaten, naar de Heiligen, die te Pella woonden.
En nu begon rijn geest geplaagd te worden door een vraag, waarop Mj geen antwoord kon vinden. Wie was Vashti's moeder?
HOOFDSTUK XXIII. Ingesloten.
De Romeinen waren er met hun lange blokkade nog niet in geslaagd de stad tot. overgave te dwingen en het uitstel begon Titus te vervelen; in rijn verbeelding hoorde Mj de Patriciërs in Rome



230
lachen om den Plebeïschen Generaal en beweren dat een stad te laten uithongeren geen bizonder schitterend debuut was voor de nieuwe dynastie der Flaviaansche Keizers.
Den dag, volgende op Vashti's vertrek naar Pella, toog het machtige Romeinsche leger, op één woord van Titus, weer aan het werk, als een reus, die door een langen slaap is verfrischt.
Daar de vesting Antonia de sleutel van den Tempel was, begon Titus taaet, tegenover deze Sterkte, vier torenhooge verschansingen op te werpen.
De samenstelling van de vorige wallen had al het timmerhout in de onmiddellijke nabijheid van Jeruzalem opgeruimd, zoodat de Romeinen zich verplicht zagen verder het land in te gaan, en na iéén-en-twintig dagen, den tijd, welke er noodig was voor het oprichten der vier verschansingen, was er geen boom meer over, tien mijlen in 't ronde.
Intusschen trokken lange spannen van ossen, loeiende onder de zweepslagen, den steilen pas van Beth-horon over, eindelooze rijen wagens, met touwen aan elkander verbonden, achter zich aan sleepende, waarop de nieuwe krijgs-werktuigen waren geladen, groot en verschrikkelijk, door de Grieksche ingenieurs te Caesarea vervaardigd.
Op den twee-en-twintigsten dag werd dit geschut, welk woord lang gebruikt werd vóór den tijd der vuurwapenen, in slagorde gesteld en de legioenen, richtten met vereende krachten een woesten aanval op den Noordermuur van Antonia, de sterkte van Johannes van Giscala. Nu stond deze muur toevallig op het gedeelte, dat toen de Romeinen hun vroegeren aanval waagden, door Johannes was ondermijnd, en de holle grond, nog verzwakt door herschudden, veroorzaakt door de stormrammen, viel in gedurende den eersten nacht, een gedeelte van den muur en de schildwachten er op met zich mee sleurende.
De Romeinen, uit hun slaap opgeschrikt door het krakend geluid en de verschrikkelijke angstkreten van de ongelukkige slachtoffers, wisten in het eerst niet wat er gebeurd was, maar toen het morgenlicht hun den aard der ramp openbaarde, grepen ze hun wapenen, klauterden over de puinhoopen en stroomden door de bres naar binnen.
Maar Antonia was nog niet genomen. Johannes had met een zeldzame mate van militaire voorzichtigheid, welke de verbazing, zoo niet de bewondering; zijner vijanden opwekte, van binnen een tweede verschansing laten aanleggen. Daar het onmogelijk was de werptuigen door de bres heen te voeren, waren de Romeinen, orri dezen nieuwen hinderpaal te overwinnen, genoodzaakt hun toevlucht tot andere middelen te nemen.
Toen het hun niet gelukt was den muur stoutmoedig, onder de oogen van den vijand te beklimmen, legerden rij zich aan den voet



231
van den muur onder een testudo, of dak van schilden, en trachtten met breekijzers de onderste lagen van het metselwerk los te maken, een bewerking, die den miuur weinig of geen kwaad deed, maar veel levens aan de Romeinen kostte. Crispus, die had opgemerkt dat een zeker gedeelte van dien muur eenigszins achterover helde en dat de steenen op die plaats een weinig vooruitstaken, zóó dat ze een soort van trap vormden, besloot op zijh edgeir verantwoording een nachèfehjken aanval te wagen. In het holst van den nacht verzamelde hij vijftien van zijn dapperste soldaten, met inbegrip van een trompetter en een vaandeldrager. Met geruischloozen tred voortsluipend, bereikte het kleine troepje
„den voet van den muur, onder begunstiging der duisternis en ongezien door de Joodsche schildwachten boven hen. Daarop begon Crispus in alle stilte en wiet de noodige voorzichtigheid, de verschansing te bekkmmen, terwijl zijn manschappen hem als een reeks grimmige spoken volgden. Een (werpspies van de borstwering afgeworpen zou genoeg zijn geweest om den geheelen troep naar beneden te doen storten. Een dergelijk ongeluk gebeurde echter niet.
" Geschiedschrijvers rnögin het tot een punt van geschil maken of de schildwachten sliepen of dat ze onvoldoende wacht hielden; het feit staat vast, dat het heldhaftige zestiental veilig de borstwering bereikte.
Op een fluisterend bevel van Crispus weerklonk het trompetgeschal in den stillen nacht, als wapenkreet, gerekt, schel 'en doordringend verschrikte het de Romeinen bi hun slaap; de Joodsche schildwachten in de nabijheid werden er nog meer door Verrast. Zelfs nu zou het een betrekkehjk gemakkebjke zaak_ rijn geweest om den aanval af te slaan, maar toen Crispus en rijn getrouwen, met hun opgeheven zwaarden, die in de duisternis flikkerden, zich met een vervaarbjk geschreeuw naar voren drongen, keerden die schildwachten der Zeloten, zonder stand te houden of het aantal hunner aanvallers vast te stellen, zich om en vluchtten in de stelhge«Qvertuiging dat het geheele Romeinsche leger over de borstwering heen stroomde.
Hun kreten wekten hun kameraden. Aldus in het diepste van den nacht opgeschrikt, werd de geheele bezetting het slachtoffer van een paniek, zooals die somtijds bij de best geoefende veteranen voorkomt. Van boven, van beneden, uiti elke gang en kamer kwamen angstige Zeloten aanloopen, wier eenig doel het was hun eigen léven te bergen; in dolle verwarring renden rij naar de Zuidzijde der vesting, waar de eenige bruikbare uitgang gelegen was, een smalle overbrugging boven het diepe ravijn, dat Antonia van den Tempel scheidde.
Intusschen haastten Titus en de overige Romeinen m het kamp. geleid door het voortdurend trompetgeschal, zich om voorwaarts te snellen; rij beklommen den muur en merkten tot hun verwonde-



232
ring en vreugde, dat de vijand, zonder slag of stoot, de vesting had verlaten.
Nu had de inneming van Antonia den weg tot den Tempel gebaand en Crispus, hopende in, één nacht en door den zelfden aanval beide plaatsen te kunnen veroveren, begon de vluchtende Zeloten op de verbmdingslbrug te vervolgen.
Maar nu Keerden de Zeloten, zich zelf om hun dwaze lafheid verwensenende, zich om en hielden op' de brug stand. Toen ontstond er een strijd, mogehjk de heftigste en bloedigste, welke er gedurende het geheele beleg geleverd was. Daar speren en werpspiesen tvan geen nut waren, trokken beide partijen hun, zwaarden en werden handgemeen. Door de duisternis van den nacht werden de soldaten van de twee partijen zóó vermengd, dat niemand wist waar hij was, meer dan eens versloeg de Romein den Romein en de Jood den Jood. Crispus, door een slag Op bet hoofd bewusteloos, werd uit het gevecht gesleept door een zijner trouwe manschappen.
Bij het aanbreken van den dageraad snelde Simon zijn mededinger onder de Zeloten te hulp en toen werd het vechten en het schreeuwen en het rumoer woester en harder dan ooit. Op dien smallen tusschenweg was er geen plaats om vooruit of om achteruit te gaan; de strijders werden bij twintigtallen over de leuning gedrongen en stortten onder luide angstkreten bi het ravijn om daar op de rotsen te pletter te vallen. De doorgang werd spoedig zóó vol met dooden, dat de overlevenden, om elkander te bereiken, over bergen lijken en wapenen heen moesten stappen.
EmdehjK bleek het dat de Romeinen zich geen doortocht konden banen en gaf Titus, na een hardnekkigen strijd van tien uur, bevel tot terugtrekken.
Dank zij Crispus echter, was de groote vesting van Antonia nu in handen der Romeinen en toen Simon den standaard met de omineuse letters S. P. Q. R. (Senaat en Volk van Rome) weer fier van de hooge borstwering zag wapperen, schreide hij tranen van ergernis en woede en verwenschte Johannes in zijn gezicht, eenigszins onrechtvaardig bewerende, dat niemand behalve een gek, een lafaard of een verrader, zulk een sterkte zou hebben opgegeven.
Later op dien, zelfden dag stonden Rufus en Crispus, die weer hersteld was, op de borstwering van Antonia en van alle Romeinen was er niemand gelukkiger dan Rufus zich weer in zijn oude, bekende vesting te bevinden.
De twee, van af hun hoog standpunt naar omlaag kijkende, sloegen aandachtig de toebereidselen gade, welke er voor de verdediging van den Tempel gemaakt werden. De marmeren hoven én vergulde torens begonnen het aanzien te krijgen van een oorlogsvesting. Duizenden Zeloten, onder de leiding van Simon en



233
Johannes, waren bezig hun enorme krijgswerktuigen over de ingelegde vloeren te sleepen totdat de Noordergalerij, vlak over Antonia, met steenenwerpers en catapulten was gevuld. Het gekletter van wapenen en het knarsen der werktuigen, het schreeuwen der mannen en het onophoudelijk: heen en weer hollen vormden een tooneel, dat nu>eihjk overeen te brengen was met het denkbeeld, dat deze plaats het Huis van God was.
„Welke dagTB het heden?" vroeg Rufus, plotseling.
„De 17e Jub," antwoordde Crispus.
„Ik waag de voorspelling, dat in de toekomst, de Joden, indien er, na dezen oorlog, nog eenigen over zullen rijiq, dezen datum als een rouwdag zullen houden 1"
„Waarom?"
„Het antwoord is hier te vinden." merkte Rufus op, naar den Hof der Priesters wijzende. „Het is het uur der avond-offerande," voegde hij er bij, op een zonnewijzer In de nabijheid ziende, „doch' waar is de rook, die van het altaar opstijgt? Hedenmorgen was die evenmin waar te nemen, naar ik heb geboord. Het dagebjksche offeren heeft opgehouden, Uit gebrek aan slachtoffers. Indien 3c het lot van den Tempel juist inzie, hebben rij gisteravond het laatste offer gebracht."
Voor den geest van den Heidenschen Rufus was dit iets van weinig belang, maar voor Crispus, die de zaak uit een Christebjk oogpunt beschouwde, had het ophouden van offeren, dat gedurende een tijdruimte van dertien honderd jaar, steeds geregeld twee maal per dag had plaats gehad, een diepe beteekenis. Hij wist dathet voor de vrome Hebreeërs, zoo niet voor de strijdende Zeloten, een gebeurtenis bijna even gewichtig, als de stilstand van het Heelal; moest rijn, want hadden de schriftgeleerden niet gezegd: „De wereld is gemaakt, ten dienste Van den Tempel," en wat was de Tempel zonder rijn offeranden?
Toen Titus het feit vernam, zocht hij de godsdienstige gevoelens* van den vijand door een zeer merkwaardig aanbod te verzoenen. Josephus, door het schild van een soldaat der legioenen gedekt, begaf zich op de brug en, in het midden halt houdende,. verhief hij rijn stem en sprak hij het Joodsche volkf .in defHebreeuwsche taal toe:
„Simon Bar-gioras en Johannes van Giscala, luistert haar de woorden van Titus Caesar. Hij heeft grooten eerbied voor uw Tempel en zou dien gaarne behoeden voor de verwoesting, welke gij zttlt uitlokken door er een citadel van te maken. Indien gij uw krijgslieden er uit wilt verwijderen, aal Titus u en uw manschappen op den Berg Zion of waar ge wilt, ontmoeten om elkander openlijk te bevechten. Hij zal dan zijn aanval op den Tempel staken en dien ongedeerd als een Heiligdom laten. En als een bewijs yan zijn welwillendheid tegenover u. biedt bij u heden een gift



234
van zestig rammen aan om uw dagelijksche offeranden ais te voren te kunnen voortzetten."
„Hoort ge dit?" vroeg Rufus aan Crispus. „Hier spreekt niet Titus, maar Berenice."
Er waren, onder de Joden, duizenden, die gaarne den Tempel en zijn omgeving als oorlogsterrein zouden zien verlaten, maar ze werden overstemd door de Zeloten, die bij monde van Simon, het volgende antwoord gaven:
„Titus, wetende, dat hij den Tempel niet door geweld van wapenen kan 'bemachtigen, gelijk de strijd vjan hedenochtend heeft bewezen, spreekt aldus, in de hoop ons uit onze sterkte te lokken, opdat hij er des te gemakkelijker bezit van zou kunnen nemen. Maar te vergeefs is het net, dat gespreid wordt voor de oogen van den vogel. Zijn zestig rammen willen wij niet aannemen, want nimmer zal het gezegd worden, dat de offeranden aan den Eeuwigen God, afkomstig zullen zijn van de onreine gaven van een ongeioovigen heiden. En hiermede trotseeren wïjl'hem en het ^Romeinsche Rijk voor eeuwig! Gij, afvallige, breng in uw hatebjk Grieksch of Latijn het antwoord van Simon Bar-gioras over."
Dit fiere antwoord en voornamelijk' de hoogmoedige toespebng op het gevecht op de brug, ergerde Titus dermate, dat hij besloot dienzelfden nacht een tweede poging te wagen. Daar het geheele leger niet aan den aanval kon deelnemen, omdat de toegang te nauw, was, werden er, van ieder regiment de dertig dapperste en sterkste manschappen uitgezocht; over elk duizendtal werd een kapitein aangesteld en een zekeren Cerealis, een zeldzaam moedigen officier, werd het bevel over het geheel opgedragen. In de groote wapenzaal van Antonia werden de belegeraars als het ware gewijd «door een plechtig offer aan Mars, onder leiding van Theomantes.
Een uur vóór het aanbreken van den dageraad, begon Cerealis, aan het hoofd van zijn getrouwen,, de overbrugging met onhoorbare passen te betreden, doch slaagde er niet in den vijand te verrassen. Simon, en niet Johannes, was op den uitkijk. Toen begon er een gevecht, in alle opzichten gelijk aan dat van den yorigen nacht. Na acht uren van wanhopig strijden, hadden de Romeinen geen voet grond gewonnen en de slag hield, als het ware, met onderlinge goedkeuring op.
En nu konden 'de Romeinen er zich niet meer op verhoovaardigen dat ze als strijders hooger stonden dan de Joden, daar de uitgezochte soldaten, de keur der legioenen, teruggestooten waren door de Zeloten.
De ijzeren manschappen, die hun standaards met den adelaar •zegevierend bij alle volkeren der aarde, van den Eupbraat tot den Atlantischen Oceaan, geplant hadden, leunden ontstemd op hun wapenen en keken taet donkere en bonze gezichten naar de lachende Zeloten, die op het dak van de Noor dergalerij verzameld, met



235
hun zwaarden naar de brug wezen en hun vijanden spottend vroegen, waarom zij niet in den Tempel kwamen.
„Raad (mij wat ik doen zal," vroeg Titus aan Tiberius Aléxander.
„Maak Antonia gelijk met den grond en vul met de bouwstoffen het dal er tusschen, zoodat wij een breed effen terrein krijgen, waarop wij onze werptuigen kunnen opstellen om er de Noordergalerij mede te bestormen."
Titus nam dit voorstel zonder aarzelen aan.
De Romeinsche soldaten, van verlangen brandende om hun gekrenkte eer te herstellen, hadden niet zoo spoedig het nieuwe bevel ontvangen of zij begonnen het met onversaagden ijver uit te voeren. Langs den horizon, op eiken toren, koepel en borstwering, werden groepen mannen gezien met hefboomen en breekijzers, waarmee stukken metselwerk werden opgelicht om daarna in de lucht te vliegen en met een oorverdoovend gekraak, in de vallei neer te ploffen.
Tot ver in den nacht werkten de soldaten door bij het rosse licht van een duizendtal toortsen en naarmate de machtige vesting steeds lager werd, hoopte zich het puin in het dal hooger en hooger op.
De Zeloten spotten niet langer, doch keken met stille verbazing naar dit bovenmenschelijk krachtsvertoon.
Er was iets grootsch in de vernieling van een prachtige vesting, enkel met het doel om een ravijn op te vullen.
Ten laatste was het den vijand gelukt een breeden en platten weg over het ravijn aan te leggen tot aan den voet van de Noorder zuilengang en op den avond van den dag, waarop het werk tot stand was gebracht, liep Crispus in gedachten op den top van iden berg Olivet, toen hij plotseling bij een gestalte kwam, die er eenzaam, zwijgend en roerloos stond. Het was de vrouw, die hardnekkig weigerde zich als rijn echtgenoote bekend te maken. Prinses Berenice. Op den achtergrond, in de nabijheid, stonden twee bedienden met een rijtuig. Klaarbhjkeüjk was rij gekomen om een blik, wellicht den laatsten, op haar geboortestad te werpen.
Crispus had alle gelegenheid om haar gade te slaan, zij was zóó diep in gepeins verzonken, dat zij hem niet had hooren aankomen.
Haar gericht was bleek en hevige angst sprak uit haar oogen, terwijl zij de verwoesting èuanschouwde, welke het eene volk tegen het andere had aangericht. Het landschap, van al rijn boomen ontdaan, ten einde hout te leveren voor de Romemsche verschansingen en voor de vuren in het kamp, had al rijn schilderachtige schoonheid en aantrekkelijkheid verloren. Bij deze ontwouding kwam nog de schade, idjoor de Arabieren en Syriërs veroorzaakt, bondgenooten der Romeinen en felle Jodenhaters, die hun vernielztucht botvierende, elk spoor van dorp en huis, van toren en wal hadden doen verdwijnen, zoodat men van den berg Olivet af slechts één



238
plan was, een gevangene is, aan mijn genade overgeleverd, mijn slavm, waarmede ik naar goedvinden kan handelen. Uw hst ore, haar uit Jeruzalem' te bevrijden heeft slechts voor gevolg gehad" dat rij mij nu eerder in handen is gevallen."
Ofschoon Crispus deze verrassende tijding met uiterhjke kalmte trachtte te ontvangen, verrieden rijn oogen iets van den angst door hem gevoeld, hetgeen een zegevierenden glimlach bij Berenice verwekte.
„Het was door een toeval, dat ik ontdekte dat uw Vashti te Pella was. Gewapend met de geschreven volmacht, mij door Titus gegeven, liet ik mijri slavin onmiddellijk gevangen nemen en haar brengen naar... De Prinses aarzelde; ze wilde de plaats, waar ze Vashti verborgen hield, voor hem geheim houden en zeide dus: „Ergens, waar ge haar niet zult vinden. Nu, luister naar mijn woorden, Crispus Cestius Gallus, indien gindsche Tempel door uw hand zal branden, zal Vashti insgelijks verbrand worden. Ze zal steryen, gillend in een vlammen bekleedsel van teer, gelijk de Christenen rijn omgekomen in de tuinen van Nero."
„Prinses, indien gij het hart eener vrouw hebt, dan ben ik dankbaar het hart van een man te bezitten."
Berenice stiet een kouden, harden lach uit.
„Het is mij onverschillig, hoe verdorven ik in uw schatting ben, als ik maar den Tempel kan sparen. Verlaat hedennacht het leger, Titus zal u verlof er toe geven; neem niet langer deel aan het beleg en Ik zal Vashti in vrijheid stellen. Wat is uw antwoord hierop?"
„Alleen dit! Uw bedreiging levert een argument te meer voor de verwoesting van den Templ, daar er duidelijk uit blijkt, dat rijn doode eeredienst en uiterhjke plechtigheden geen macht hebben om (htet hart te zuiveren of het geweten te versterken. En wat uw bedreiging, ten opzichte van Vashti, betreft, vergeet niet, dat er geschreven staat: „Degene, die menschenbloed vergiet, diens bloed zal door menschen vergoten worden."
Berenice lachte spottend.
„Wie zou het wagen een Prinses te straffen en dat de vriendin van Titus, enkel maar omdat ze een harer slavinnen ter dood heeft laten brengen ?"
„De Christenen.".
„De Christenen!" herhaalde Berenice, op een toon van de diepste minachting.
„Ik heb het gezegd, Prinses. Als Vashti sterft, zult gij ook sterven. Vertrouw niet op de macht van Titus om u te redden. Er rijn m ons leger Christenen, die Koningen noch Keizers ont"j? 'm uitv0er?n8l van wat rij voor hun plicht houden. Ge zult m 't geheim opgelicht worden en gevoerd voor een raad van Christenen, om door ben geoordeeld te worden volgens



2ÖO
tot haar in-vrijheid-stelling zou hebben gezonden. Maar dat zal misschien nog wel gebeuren," voegde hij er bij, besloten om de hulp van Vespasianus voor Vashti in te 'roepen. „Doch laat mij u niet ophouden. Ga, en de Hemel zegene uw tocht!"
Crispus had bevolen rijn bed voor een venster te zetten, vanwaar hij de toebereidselen zou kunnen gadeslaan, die getroffen werden om den Berg Zion te bestormen, waar de onverzoenlijke Zeloten hun laatste standplaats hadden gekozen. Met de inneming van die vesting zou h et beleg tot een eindei worden gebracht.
Titus had, bij monde van Josephus, aangeboden om het leven van alle oproerlingen te sparen, op voorwaarde, dat rij rich onverwijld zouden overgeven. Maar Simon en Johannes hadden nog Bet groote woord. Ze vroegen een veiligen aftocht voor rich zelf en hun volgelingen, te zamen met hun vrouwen en kinderen, met de belofte naar een verwijderde plek der woestijn te zullen trekken. Titus echter verwierp dezen voorslag en in zijn ergernis zwoer hij otó alle mannen, vrouwen 'en kinderen te vermoorden en de stad met den grond gelijk te maken. Toen verheugde Crispus rich dubbel dat hij Vashti voor zulk een mogelijk lot had gevrijwaard.
De Romeinsche verschansingen waren in achttien dagen voltooid en op den ochtend van den negentienden dag begon Titus rijn aanval op den Noordelijken muur van Zion.
Zelfs nu had het in de macht der Zeloten gelegen om het beleg gedurende vele weken te verlengen, aangezien hun bijna onneembare positie in de drie prachtige,vestingen, Hippicus, Phasaelus en Mariamne. Maar het zekere en zegevierende succes van de Romeinsche wapenen in de voorsteden van Bezetha en Acra, over de puinhoopen van Antonia en de bouwvallen van eten Tempel had het hart der Zeloten met geheimen angst vervuld, zoodat ze, bij het hooren van de verschrikkelijke stormrammen, die tegen de wallen van Zion aan bonsden en ze deden trillen, hun vestingen verlieten en op de vlucht gingen. Eenigen zochten de catacomben op, waarmede de voorstad van Jeruzalem, als 't ware, ondermijnd was; anderen, de Zuiderpoort openende, waagden een stoutmoedige, doch nuttelooze poging om de Romeinsche verdedigingslinie te forceeren. Met een woest geschreeuw, dat zelfs de torens scheen te doen wankelen, stormden de zegevierende soldaten der legioenen over de muren heen en zetten de verwoesting der stad, in alle lichtingen, te vuur en te zwaard, voort. Half dol gemaakt door hét lange verzet der Zeloten, maakten de Romeinen geen onderscheid tusschen Schuldigen en onschuldigen, maar koelden hun haat, gedurende zulk een langen tijd opgekropt, op allen, op man, vrouw en kind.
De duisternis van den nacht werd door het schijnsel der vlammen verlicht, terwijl afschuwelijke tooneelen van plundering, roof en wellust zich afspeelden, zóó monsterachtig als de geschiedenis er



2ÓI
nog geen vermeld bad. Een teekenend feit bewijst het aantal moorden; de branden in de beneden wijken van Zion werden uitgedoofd door de bloedstroomen, die van de hoogere gedeelten afvloeiden ! .
De Romeinen hielden eerst öp met moorden toen hun armen moe waren van het slaan; de overlevende Joden, die nog Mj toenduizenden te tellen waren, werden als schapen over de Tyropaeonsche brug naar de verwoeste zuilengangen van den Tempel gedreven, waar ze onder bewaking werden gesteld.
Er waren er nog bij twintigtallen bij, die tot het laatste toe ongenaakbaar en onverzoenbjk, weigerden het voedsel aan te raken, door Heidensche handen toebereid en verkozen bever van honger te sterven.
Toen Titus de stad binnen trok en de massieve torens zag, welke de Zeloten zoo bchtvaardig hadden verlaten, werd hrj met verbazing vervuld. .
,Inderdaad," mompelde Mj, „als de goden het dien mannen met hadden ingegeven om te vluchten, zouden wij, door onze eigen kracht, Hr nooit in geslaagd zijn om die torens m te nemen. *
Maar in welke mate Titus zich bevoorrecht dacht door de tusschenkomst der goden, Mj zelf toonde weinig van het Goddelijke m zijn gedrag tegenover de gevangen menigte, die indien de enters van Josephus betrouwbaar zijn, negen-en-zeventig duizend menschen bedroeg. ... . . . ,
Gedurende vele dagen bad er een soort van ziftong plaats m de Tempelhoven. Degenen, waarvan te bewijzen was, da£ nj wapenen tegen de Romeinen hadden gevoerd, werden terstond omgebracht. Zevenhonderd anderen, de grootste en de schoonste, werden uitgezocht om een goed figuur te maken Mj den zegevierenden mtocht van Titus te Rome. Van de ovengen werden alen onder de zeventien jaar, als slaven verkocht; degenen, üie er boven waren, werden óf geboeid naar Egypte gezonden om daar in de mijnen te werken óf tusschen de verschillende provincies verdeeld om in de arena; door hét zwaard van den gladia.tor of door de klauwen der wilde beesten te worden afgemaakt. Wat üe ouden en zwakken betrof, dezen werden, als nutteloos en zonder verkoopwaarde, gewoon in koelen bloede vermoord. Zoo werden schreiende familieleden van elkander afgerukt om elkander op aarde met weer terug te zien; nergens waren zulke hartverscheurende tooneelen afgespeeld, als er plaats hadden m de Tempelhoven, gedurende de laatste dagen van September in het jaar onzes Heeren 70 en dat alles met de yolle toestemming van den gebieder, die door zijn vleiende tijdgenooten: „Amor et deliciae generis tfumatai/' (de hefde en de wellust van de menschheid) werd genoemd. .
'Toen Crispus het nachtehjk gejammer van de gevangen memgte



2Ö2
hcerde, verlangde hij naar den dag, waarop de vooruitgang van net Christendom den oorlog zou temperen door een meer humanen en genadigen geest.
Josephus genoot het voorrecht om, onder de gevangenen, al zijn vroegere vrienden, in vrijheid te mogen stellen, en zijn vriendenischat scheen talrijk, daar hij, behalve zijn eigen vader en moeder, er in slaagde om nog bijna honderd uit de massa te bevrijden/ Er waren twee gezichten echter, waarnaar hij tevergeefs uit-
„Wat is er van Simeon ben Gamaliel geworden ?" vroeg Jüj. „Verslagen bij de innerning van Zion/' luidde het antwoord. „En Johoan ben Zacchai?"
De rabbi was, naar het scheen, nu te Jamnia in £uidjudea na op een zeer eigenaardige majnier uit de Heilige Stad ontsnapt te T1 '_i Ye""ende dooa te zijn, werd hij in een BjTddst gelegd, welke de Islchildwachten der Zeloten doorbeten om' in het graf van zijn vader in de vallei van Cedron te Worden bijgezet. Eens buiten de stad; begaf hij zich naar de gelederen der Romeinen, en nadat lüj verlof had gekregen om' verder te gaan door de welwillendheid van Crispus, voor wien hij toevallig gevoerd was., trok hij zich naar Jamnia terug. En daar stichtte hij, in de volgende jaren de beroemde school der Rabbi's, welke verder bestemd was om aach te ontwikkelen tot het zonderlinge stelsel van Joodsche geleerdheid, als de Talmud bekend.
Titus gaf bevel om de stad te slechten en met den grond gelijk te maken, met behoud van de drie groote torens, Hippicus, Phasaelus en Mariamne. Deze werden gespaard, gedeeltelijk om' tot huisvesting te dienen voor een bezetting, die er ingekwartierd zou worden, met het doel om elke poging tót wederopbouw der stad door de Joden, te beletten, maar hoofdzakehjk met het oogmerk om aan bet nageslacht te toonen, hoedanig de stad was, die door Römeinschen moed ten val was gebracht.
Terentius Rufus werd aangewezen om het werk der verwoesting te leiden en zijn eerste zorg was om Crispus over te laten brengen naar de heerbjk ruime vertrekken in den toren Hippicus, als meer bevorderlijk voor de genezing Van den patiënt dan de benauwde en dompige kwartieren in het casitellum. waarin luf tot nu toe had gelegen.
Het Was een groote reden tot ergernis voor Titus, dat de Zwarte Simon ^an Johannes van Giscala niet onder de gevangen menigte gevonden werden. Het kwam uit, dat de beide opperhoofden der Zeloten een schuilplaats hadden gezocht in de catacomben onder de stad. Den onversaagden Simon gelukte het een tijd lang om aan de vervolging te ontkomen; doch Johannes verliet, door, den horv ger gedreven, zijn schuilhoek en meldde zich bij den vijand aan. Door een zeldzame toegevendheid-van de zijde des overwinnaars werd



263
hii niet ter dood, maar tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld.
En nu de Romeinsche troepen het werk, waarvoor zij gekomen waren, hadden volbracht, braken zij hun kamp op en begon de langzame en plechtige marsch naar Caesarea-aan-de-Zee, een lange reeks droefgeestige gevangenen met zich meevoerende, de overbbjfselen van een volk, dat eens groot was; alsook den buit mt den Tempel. , T . _ . .
Terentius Rufus werd achtergelaten met het Legio Fretensis. Steenen met den haam van dit legioen gestempeld, worden nog m Zion aangetroffen — en hij deed het werk der verwoesting met zulk een ijver en volharding, dat zijn gedachtenis voor eeuwig door de Joden werd gehaat. De Talmud heeft geen vuriger vertwenschingen dan die, welke op het hoofd gestapeld werden van hem die met de Oostersche eigenaardigheid om Westersche namen te verminken, er Turnus Rufus in genoemd wordt. ...
Over de plek, waar eens een prachtige en volkrijke stad had gestaan, bet hij hu den ploeg gaan, als vervulbng van den eed, welken hij tegenover de Joden had afgelegd.
Waar is nu hun God?" spotte hij, in rijn mmachttng met vermoedende dat zijn eigen daad een sprekende bevestiging was der waarheid van den Hebreeuwschen Godsdienst, aangezien de Profeet geschreven had: „Zion zaï als een veld beploegd worden.
Ten behoeve van het garnizoen waren er eenige huizen overgelaten in de Westzijde der stad, waaronder het beroemde: „C oe n aculum" of het: Huis van het Laatste Avondmaa 1, bestemd om in de eeuw van Constantijri in een Christenkerk te worden ver-
V°Gedurende meer dan een maand slaagde de vluchteling in de» catacomben Simon, er in, aan gevangenneming te ontkomen. Dooreen klein maar getrouw troepje mijnwerkers en steenhouwers vergezeld ' die goed voorzien waren van schérpe werktuigen, was hrj de reuzentaak begonnen om een weg te banen door de vaste rotsmassa! heen tot een piek, die buitten bet bereik van de Romeinsche bezetting lag, maar de moeielijkheid van het werk en het gebrek aan levensmiddelen noodzaakten hem zrjn onderneming op te geven.
Toen nam hij een zonderlingen stap.
Zich tooiende met een wit onderkleed en een purperên mantel, verrees hij plotseHng uit den grond op dezelfde plaats, waar de Tempel had gestaan, waarschijnhjk denkende, door deze daad de Romeinen te doen gelooven, dat Mj een nieuwe Messias was, uit de dooden verrezen. In werkehjkheid waren de soldaten, die in de buurt waren, niet weinig verschrikt door deze vreemde verschijning, die uit den grond scheen te komen.
Toen bun eerste verbazing voorMj was, naderden ze hem, vormden een cirkel om hém heen en vroegen ham wie Mj was.



264
Maar Simon verklaarde dat zijn naam niet geschikt was voor gewone ooren.
«Roept uw bevelhebber," zeide bij, op geheimzinnigen toon.
Maar toen de bevelhebber iemand bleek te am, die goed bekend was met de trekken en den persoon van Simon, zag het opperhoofd der Zeloten, dat zijn bedrog had uitgediend
Rufus begroette Ji>m met een medelijdenden glimlach.
,£anon, indien ,.ge een poging doet om den God van mijn vriend Cnspus voor «te sttellen, speelt gij uw rol tevergeefs, ifc weet dat ge een stervehng zijt. Ge rijt mijn gevangene. Dit is een treung einde voor u. Waarom hebt ge u niet, volgens de Komeinsche gewoonte, op uw zwaard laten vallen en dus een einde gemaakt aan uw woest leven?"
vOnze wet verbiedt zich zelf te dooden," antwoordde Simon
„Zeg mij, wat mijn lot zal zijn."
„Titus heeft uw vonnis reeds uitgesproken. Met een touw om ne*JuIt ge door Rome loopen bij Caesar's zegevierenden intocht, opdat alle burgers zullen aanschouwen wat voor een man het was, die hun soldaten zoolang heeft bezig gehouden. Onder net Joopen, zullen uw bewakers u met roeden slaan, gelijk bet gebruik het, onder dergelijke omstandigheden, voorschrijft Indien het u genoegen kan geven, kan ik u er bij zeggen, dat ge de heilige offervaten van uw Tempel voor u zult zien uitdragen Maar terwijl deze tot het einde van den tocht zullen meegedragen worden om opgeborgen (te worden in den Tempel van den Vrede zult ™*a*T £e P!rocessiö ^ zeker punt bereikt zal hebben, oj> den rand der Tarpteische rots gevoerd worden, daarvan worden afgeworpen en vermoord. En dan zal een machtige vreugdekreet uit de menigte opstijgen, Want eerst als uw dood zal rijn bekend gemaakt, zullen de offeranden en de feesten beginnen. Nu zou ik u beklagen, als de nennnenng aan de vermoorde Romeinsche bezettingen miin eemoed met had verhard/' 1
„Beter met Israël te vallen dan met Rome te zegevieren," merkte de Zeloot op.
Rufus sprak niet verder met rijn gevangene, doch zond hem terstond naar Titus op, die toen te Caesarea vertoefde.
Van welken aard zullen de gevoelens van Simon rijn geweest toen Mj. langs denzelfden weg geleid werd, waar hij eens zijn gedenkwaardige overwinning op Cestius had behaald? In waarheid de krijgskans was wel gekeerd I
Drie maanden waren verloopen ha het verbranden van den Tempel voordat Crispus sterk genoeg was om rijn kamer in Hippicus te verlaten en nch met wankelende stappen tusschen de vormef looze Steenhoopen, voort te bewegen, die alles vertegenwoordigden wat er over was van de eens zoo trotsche stad.
Door Rufus vergezeld, beklom hij den tempelheuvel. Zijn kolommen



2ÓS
en zuilengangen, zijn zalen en hoven waren verdwenen, maar der soldaten van het Legio Fretensis waren er met alle inspanning hunner krachten niet in geslaagd om het metselwerk omver te balen van de uitgestrekte grondvesten, waarop de tempelgebouwen hadden gerust.
Ze moesten zoo blijven en ze zijn er nu nog en vormen eengedeelte van de beroemde: „Jammerplaats" der Joden.
Terwijl Cnspus en Rufus daar stonden, zagen zij, tot hun,verwondering, een troepje mannen en vrouwen, kalm en geregeld, van de Vallei van Cedron den Berg Moriah beklimmen.
Toen zij naderden herkende Crispus hen als rijn vrienden uit Pella. Daar was de Heilige Bisschop Simeon, die hem zelf en Vashti gedoopt had en daar waren ook de twee jeugdige klehv zoons van den apostel Judas, door hun afstamming van David, bestemd om eens voor den ijVerzuchtigen Domitjanus te worden gebracht eri door hem te worden vrijgelaten als onschuldige en dwaze zieners.1*'
„Wie rijt ge ?" vroeg Rufus, een blik van argwaan op het troepje werpende. . .,
„Wij rijn inboorlingen van Jeruzalem, me vier jaar geleden keverde stad verlieten dan de wapenen tegen de Romeinen op te nemen.'''
„Dat spreekt in uw voordeel."
„Dit rijn de Christenen," legde Crispus uit, „die mij een schuilplaats hebben verleend, toen Nero mij had verbannen."
„En wat komt ge hier doen?", vroeg Rufus, rich opnieuw to* hen wendende.
„Wij zouden bier weer willen wonen en onzen godsdienst .uitoefenen als voorheen."
„Watl denkt ge dat Titus de stad verwoest heeft enkel maar om die weer te zien opbouwen?"
Titus heeft de stad verwoest, omdat ze het middelpunt was van Joodsche dwaalbegrippen;' merkte Crispus op, „doch deze lieden hebben den Joodschen godsdienst afgezworen. Zij zijn (-hnstenen en verlangen geen onafhankelijk Koninkrijk. Zij erkennen de macht van Rome en zullen oproer verhinderen en een bron vansterkte voor ons rijn."
„Hm! Ik twjjfel er aan of Titus in bon vestiging hier zal toestemmen," ... ,, , ~
„Zifc neef, Flavius Clemens, zou het ongetwijfeld doen. Oe weet dat hij een Christen is."
„Flavius Clemens is geen Caesar I"
„Maar rijn beide zoons kunnen Keizer worden, aangezien \ espasianus hen tot rijn erfgenamen heeft benoemd na Titus en Domitianus, die gehjk u bekend is, beiden kinderloos rijn. Gg en ik zullen het mogelijk nog beleven, dat er een Christen Keizer den troon



266
sal bestijgien en een Keizer, die elke gunst, aan deze* kleine gemeente hier bewezen, zal weten te beloonen.''
(Ongelukkig voor de verwachtingen van Crispus liet Domitianus, bij zijn troonsbestijging, Flavius Clemens ter dood brengen. Het lot zijner beide zoons is niet bekend.)
Er was iets in deze redeneering en Rufus dacht dat het geen kwaad kon, rijn oogen op de toekomst te houden. Hem 'persoonlijk was het onverschillig of de Christenen hier bleven of naar elders trokken; rijn eenige wensch was, Titus niet tegen zich in te nemen.
„Christenen," zeide hij, nadenkend. „Hml" voegde hij er bij, rich tot Cnspus wendende, „daar gij voor hen instaat en zegt dat ze nch stil zullen houden en niets tegen Rome zullen ondernemen, welnu laait ze dan bhjVen, als ze het verlangen, en hier bouwen Titus heeft zoo iets niet bepaald verboden."
En zoo hadden de heiligen, die uit Pella terugkwamen, een goede redwi om den dag te zegenen, waarop ze den heidensohen en vogelvnj verklaarden balbng in hun midden opnamen,- want het was door zijn voorspraak, dat rij verlof kregen om1 te blijven en, door hun dagtehjksehen eeredienst in het Oienaculum, konden zij het voortduren van de Kerk in Jeruzalem bevorderen.
HOOFDSTUK XXVI. De wrekende Rechtvaardigheid.
Het was op een heerlijken, zonnigen ochtend in April, dat Crispus en Rufus langs het strand liepen in de nabijheid van' Caesareaaande-Zee.
„Hebt ge de nieuwe munt gezien, welke Titus heeft laten slaan om rijn overwinning te herdenken ?" vroeg "Rufus, en toen Crispus deze vraag ontkennend beantwoordde, haalde hij een sesteroe te voorschijn en Het hem die zien.
De bovenkant der munt vertoonde het gelauwerde hoofd van iitus, de achternjde een sierlijken palmboom, aan welks .voet een treurende vrouw zat, het zinnebeeld van Tudaa; achter den boom stond Titus m uniform met zijn voet op zijn helm, in de rechterband een lans houdende en in de bnker een zwaard, De woorden Judaea Capta (Judea genomen) waren op den rand geschreven <u »D®,tiende gestalte is blijkbaar als een portret van Berenice bedoeld, merkte Cnspus met eenige verwondering op.
„Dat is ook zool Er wordt verteld, dat Titus Berenice toevallig onder een palm haar land zag beweenen, of doen alsof ze weende, en zóó getroffen werd dat hij den Meester van de Munt te Caesarea gelastte haar gezicht en houding te vereeuwigen 00 oen gedenkpenning.1'' 0 ^



267
„Had Berenice ook een stem in de zaak?" „Zij was er niet afkeerig van."
Geen wonderI Het kwam overeen met haar neiging voor quasi gevoelige aanstellerij om zich aan de Romeinsche wereld te doen kennen als een toonbeeld van toewijdende vaderlandshefde, schreiende over den val van haar land en volk. Het leege van haar verdriet, zoo wel als van haar vroomheid, haar volkomen gemis aan vrouwelijk gevoel en zachtheid werden bewezen door haar tegenwoordigheid bij de spelen te Caesarea Phibppi, ter eere van den geboortedag van Domitianus. Ze zat er kalm in de arena en woonde de slachting bij van 2.500 ongelukkige Joden, deels in gevechten tegen wilde beesten, deels in worstelstrijden met elkander.
Titus toch was door het vergevorderde seizoen verhinderd naar Rome terug te keeren, in de wintermaanden hield gewoonlijk alle scheepvaart op en toen had hij zijn tijd doorgebracht met het geven van een reeks feesten in verschillende steden van het Oosten en deze werden zelden gevierd zonder de slachting van Joden in het strijdperk.
„Berenice heeft Titus bij al die feestelijkheden vergezeld," merkte Rufus op. „Zooals ik wel dacht, is zij zijn minnares geworden. Ze zijn zóó verliefd op elkaar, dat ze elkaar in het publiek liefkoozen. Het is een herhaling van Antonius en Cleopatra. Het zal mij verwonderen, of hij haar zal trouwen."
„Niet, vóór dat ik mij van haar heb laten scheiden," antwoordde Crispus kalm.
Rufus keek hoogst verwonderd bij deze toespeling op een geheim, dat hem niet geopenbaard was. Crispus deed hem daarop het verhaal van het huwehjk te Beth-tamar, zijn redenen gevende voor zijn veronderstelling dat Berenice de gesluierde dame was.
„Prinses Berenice uw vrouw I" mompelde Rufus, nauwelijks in staat de mededeeling te gelooven. „Hml En als Caesar de vrouw van een anderen man neemt, waar zal deze dan om recht vragen?"
„Hij mag (haar houden. Zij is niet langer mijn vrouw. Ik zal haar verloochenen."
„Maar nog niet," riep Rufus uit, zijn gezicht eensklaps door
opwinding verlevendigd. „Ge moet het nu nog niet doen. Ge moet uw voornemen nog wat uitstellen om Vashti te kunnen redden."
„Wat bedoeb ge? Hoe zou uitstel Vashti kunnen redden?"
Rufus lachte met een soort van goedige minachting om wat hij als gebrek aan doorzicht bij Crispus beschouwde.
„Werd er, bij dit huwelijk, eenige bepaling gemaakt, dat de' vrouw het recht gaf op het afzonderlijk bezit van haar eigendommen?"
„Volstrekt geen."
„Dan kan Vashti haar vrijheid terugkrijgen." „Hoe dat?" vroeg Crispus, angstig.
„Door u natuurlijk! O! Domkop! Al, wat ge nu hebt te doen,



268
is u in de tegenwoordigheid van Titus en Berenice te vertoonen en te zeggen: „Die vrouw is mijn echtgenoote. De wet wijst haar aan mij toe, evenals dit document door Vespasianus geteekend." — Titus zal zich niet tegen u durven verzetten, als ge vast besloten zijt, uw wettige rechten te laten gelden. Dan voert jje de trotsche Prinses naar uw huis, mlet geweld als ze niet uit vrijen wil meegaat, en ge spreekt haar aldus toe: „Gij zijt de mijne en alles, wat ge hebt, hoort mij, met inbegrip van uw huisslaven. Daarom, gebruik makende van mijn wettig recht, verklaar ik dat dit meisje Vashti vrij is." Dat is het plan, dat ge volgen moet, Crispus, Later kunt ge haar verstooten, als ge wilt, maar eerst moet gè* Vashti bevrijden."
Crispus, wiens Wart weer van verwachting begon te kloppen bij dit vooruitzicht, besloot den stouten raad van Rufus op te volgen.
„En hoe gauwer deze zaak gedaan wordt, des te beter,'^ zeide hij.
„Dat ben ik met u eens. En welke tijd zou er bejtejr voor geschikt zijn dan morgenavond? Dan geeft Berenice een groot banket in het Praetorium, welk gebouw haar vriendelijk voor de gelegenheid afgestaan wordt door den nieuwen Stadhouder, Antonius Julianus, die, in 't voorbijgaan gezegd, er over spreekt om een geschiedenis van den oorlog te schrijven, waardoor hij de mededinger van Josephus wordt. Gij en ik rijn beiden op dat feest genoodigd; in Waarheid, als gij er niet komt, zal Berenice een groote teleurstelling ondervinden, aangezien ze u een onaangename yerrassing wil bereiden. Ze heeft het bevel uitgevaardigd, dat haar slavin Vashti, als schenkster, de voornaamste gasten zal bedienen."
„Moge de voorgenomen vernedering op Berenice's eigen hoofd nederdalen/' riep Crispus uit
„Dat zeg ik u naL Wat heeft onze mooie Vashti gedaan, dat rij zoo beschaamd moet worden gemaakt? Ik erken, dat ik de Prinses begin te haten, die ik vroeger zoozeer bewonderde. Ge moet uw plan stellig morgenavond uitvoeren. Eisch Berenice, ten aanzien van het geheele gezelschap, als uw vrouw op en laat uw rechten op haar gelden, ten spijt van Titus. Het wordt gezegd, dat zij haar gasten op een zeldzaam schouwspel wil onthalen; het is meer dan waarsohijnhjk, dat haar dit gelukken zal."
Crispus besloot deze gedragslijn te volgen; de moeilijkheden telde bij niet en hij wachtte met ongeduld het oogenblik af, waarop hij voldoening zou krijgen.
Toen de tijd voor het banket bepaald, naderde, begaf Crispus zich in rijn hagelwitte toga met purperen rand afgezet, met Rufus naar het Paleis, dat nog het Praetorium van Herodes werd genoemd, ofschoon de stichter er van reeds zeventig jaar dood was.
Toen Crispus er binnentrad, zag hij 'dat de feestzaal dezelfde was, als waarin Florus indertijd zijn banket had gegeven. Het was een boosaardig opzet van Berenice om juist die zaal uit te



269
kiezen; op dezelfde plaats, waar Vashti eens als de Koningin der Schoonheid was gehuldigd, zou men haar nu tot slavin zien ven» lagen, gedwongen om de Prinses te bedienen, wier bekoorlijkheden door Crispus geminacht waren, terwijl Crispus zelf was uitgenoodigd om toe te kijken en haar vernedering te aanschouwen.
Hij glimlachte bij zich zelf. De naaste toekomst zou leeren, wie er vernederd zou worden.
De feestzaal 'bood een schitterenden aanblik, gevuld als die was met al de dappere veldheeren, die hadden deelgenomen aan den oorlog, en met mooie dames, wier fraai gekleurde kleeding een rijke afwisseling vertoonde.
Crispus en zijn metgezel versohenen juist op het oogenblik, dat de gasten zich gereed maakten om hun plaatsen op de verschillende rustbanken in te nemen.
Berenice bewoog zich met trotsche en statige stappen; en, alsof ze reeds Keizerin ware, droeg ze een Oosterschen diadeem pp naar gitzwarte lokken.
Naast haar liep de gelauwerde Titus, in het Keizerlijk purper gekleed en blijkbaar in een opgewekte stemming, ofschoon hij' plotseling opschrikte, toen hij Crispus gewaar werd; over zijn gelaatstrekken gleed een schuldige uitdrukking, welke Rufus op zijn eigen manier uitlegde.
„Hij schaamt zich natuurlijk omdat hij de vrouw van zijn vriend steelt. Ofschoon hij Caesar is en mijn bevelhebber, zal ik er mij toch in verheugen, als hij straks in h nauw wordt gebracht.'^
Crispus en Rufus werden naast elkander geplaatst, maar niet op het voornaamste triclinium, bij Titus, Berenice, Agrippa, Aléxander en eenige anderen, doch op een, er vlaki bij, een schikking zeer naar het genoegen der beide vrienden, daar ze nu met meer vrijheid konden praten dan het geval zou rijn geweest, als ze bij Caesar aan tafel hadden gezeten.
Josephus was een zetel of ligplaats toegewezen naast Crispus.
„Hebt ge de vernedering gehoord, waaraan Vashti zal worden blootgesteld?'' vroeg deze hem.
Josephus knikte toestemmend en voegde er bij:
„Overtuigd, dat uw aanwezigheid haar redden zal, Iran ik den afloop met een rustig geweten afwachten.1'
„Rufus," fluisterde Crispus zijn vriend in. „Hebt gij ons plan aan Josephus medegedeeld?"
En toen Rufus dit ten stelbgste ontkende, kon Crispus rich de woorden van Josephus niet verklaren.
Naast den geschiedschrijver zat een statige en eerbiedwaardige dame.
„Mijn moeder," merkte Josephus op, „en het doel van haar kornst hier is hetzelfde als het mijne/' voegde hij er,imèt eengèheimzinnig lachje, bij', „en wei om vashti's vrijheid te verkrijgen."



27o
Hieruit maakte Crispus op, dat Josephus eveneens het een of andere plan had om zijn pupil uit de macht van Berenice te bevrijden. Hoedanig was dit plan en zou het gelukken? Maar Op al zijn vragen gaf Josephus slechts ontwijkende antwoorden, zoodat Crispus, ziende dat hij niet verder kwam, in vredesnaam besloot geduld te oefenen. Het werd hem door zijn gesprek met Josephus echter weldra duidelijk, dat deze aangezet werd door een geest van bittere vijandschap tegen Berenice, veroorzaakt door het ieit, dat zïf door haar aanwezigheid de spelen 'fn "de arena aanmoedigde, waar Joden zonder genade werden geslacht. Ook Titus gold zijn afkeer.
„Hij heeft bevel gegeven, dat de didrachmas, welke iedere volwassen Jood jaarhjks gewoon is aan de Tempelschatkamer te betalen, voortaan aan den Tempel van den Jupiter van het Kapijtool zullen worden gegeven. Gij, als Christen, zult de gevoelens van de Joden in deze kunnen begrijpen. En de gouden cherubijnen, die boven het Heilige der Heiligen waren geplaatst, heeft Mj aan de Heidenen gegeven; de gewijde beelden, welkte alleen door den Hoogepriester mochten worden gezien, zijn nu, profaan genoeg, als een zegeteeken geplaatst boven de Oostelijke poort van AntiocMë, zoodat deze, zelfs nu reeds, de Poort van de Cherubijnen wordt genoemd. En verder heeft hrj een zegekar gewijd aan de Maan, ter belooning van de hulp, welke zij hem gedurende het beleg heeft verleend. De maan... stel u voor 1"
Het sejn voor het feest werd nu gegeven en rijk gekleede slaven en slavinnen, bewogen zich heen en weer, nauwlettend de wenken der gasten betrachtende.
„Ik zie Vashti niet," fluisterde Crispus Josephus in 't oor.
„Zij zal niet binnenkomen, vóór het drinken begint."
Overal om hlem heen werden vroohjkè gesprekken gevoerd, maar Crispus nam er weinig of geen deel' aan. Vashti 1 Vashti I was de eenige gedachte, welke zijn geest 'vervulde.
Ten laatste waren de gasten verzadigd; de lichte spijzen, zoowel als de zware, werden van de tafels weggenomen om plaats te maken voor de wijhen.
„En hu,- mijhe heeren," riep Berenice, rich tot de gasten aan haar eigen triclinjuhi wendende, doch luide genoeg om door Crispus te worden verstaan: „Nu heb ik een zeldzamen dronk voor u, welke u zal aangeboden worden door een schenkster, even bevallig als Hebe zelve?'
Tusschen de menigte schenkers en schenksters, welke nu de zaal binnentraden, onderscheidde Crispus de gestalte van Vashti. Snel verspreidden de slaven rich rechts en links, ieder rijn aangewezen plaats innemende.
Van de duizend aanwezigen in de feestzaal zag Crispus er slechts één, het mooie meisje, dat zich met lichten, bevalligen tred naar het



271
voornaamste triclinium begaf. Het was Vashti, maar hoe verschilde haar voorkomen van toen hij haar 't laatst had gezien! De verwoesting, door den honger aangericht, was verdwenen om plaat» te maken voor de haar eigen lieftallige schoonheid.
De sïerliike vormen van haar slank figuur waren zedi'^fijk verhuld door een kleed van rein witte zijde, rijk geborduurd met goud; om haar middel droeg zij een breeden band van glinsterend zilver. Een snoer paarlen sierde haar blanken hals en een krans viooltjes rustte op baar gouden krullen.
Zij was de belichaming van liefelijkheid, van haar kapsel tot haar keurige, met goud geborduurde, sandalen, was er geen enkel vlekje om haar schitterende schoonheid te verminderen. De oogen van Josephus' moeder fonkelden van genoegen bij' het welslagen vjan het toilet, waarvoor zij gezorgd had, daar de goede, oude dame besloten had dat Vashti op haar allermooist voor de gasteni zou verschijnen.
Toen Vashti de oogen van Crispus ontmoette, gaf zij hem een glimlach, welke zijn bloed als gloeiend vuur door zijn aderen deed vloeien; bet was een glimlach, die toonde, dat zij geen angst had, een glimlach, die scheen te zeggen, dat zij wist, dat hij haar redden kon en zou.
Hij vroeg zich verwonderd af, of zij zijn plan begreep of dat zij enkel op de hulp van Josephus steunde?
Berenice kreeg plotseling een beklemd gevoel en ze begon er spijt van te krijgen, dat ze haar Slavin op dit feest had laten verschijnen, maar het was nu te laat. Vashti's schoonheid wekte de algemeene bewondering op van de mannen, zoo niet van de vrouwen.
„Bij de goden, wie is dat ?" zeide Tiberius Aléxander, „ik wist niet, Prinses, dat gje Venus zelve als gast genoodigd had.?'
,,'t Is maar een mijner slavinnen," antwoordde Berenice, uiterlijk kalm, idoch inwendig van jaloerschheid bevende.
„Een slavin!" - riep Aléxander, met een; wellustigen blik in zijn oogen. ,„Ik geef u gaarne tien duizend aureï voor haar, zelfs vijftien duizend," voegde hij' er ademloos bij.
„Ik zou zelfs geen honderd duizend aannemen," antwoordde Berenice, onverschillig. „Ze is niet te koop."
Op dat oogenblik zweeg het geluid der stemmen in de zaal. De gasten werden de sombere uitdrukking op Berenice's gezicht gewaar en staakten plotseling hun gesprekken, verlangend om te weten, wat de reden er-van was.
De Prinses verrees van haar zetel en wierp woedende blikken op de slavin, die baar in twee dingen ongehoorzaam1 was; ze droeg een ander Meed dan haar was toegewezen en ze was zonder de kan wijn verschenen, welke het haar plicht was om te dragen.
„Wie heeft u verlof gegeven u aldus te kleeden?"
„Ik zelve!" antwoordde Vashti, met een allerliefst glimlachje.



272
dat de Prinses dol maakte. „Waarom zou ik u raadplegen in de keuze van een kleed, Prinses?"
Het was een openbaring voor Crispus om Vashti, die hij tot nu toe zacht en onderworpen had gekend, op eens zoo onverschrokken te zien optreden en hij1 had er haar des te liever om. Haar stem beefde met en rij bleef heel kalm onder den boozen blik van ■de Prinses. In werkelijkheid zag Vashti er, in haar fiere onafhankelijkheid, op dat oogenblik meer als een Prinses uit dan Berenice. Welke wonderlijke macht stelde haar in staat om aldus haar meesteres Ite trotseeren, die indien rij het verkoos, haar terstond kon doen geeselen ?
„Hoe durft gij dus tot mij te spreken7" riep Berenice verbaasd uit. „O I Ik begrijp het al. Al die jaren rijt ge vrij geweeste en daarom kunt ge er u nog geen rekenschap van geven, dat ge een slavin rijt. Ik zal uw fout over het hoofd zien. Ga nu! Breng de kan wijn hier, welke ge, volgens de u gegeven bevelen, voor de gasten moest uitschenken."
Maar Vashti schudde haar mooie, gouden lokken en keek met «en guitig lachje naar degenen, die op het ^clinium, waarop de Prinses zat, lagen uitgestrekt.
„Neen, werkelijk, .indien ze wijn willen hebben, laten zij rich dan zelf bedienen, of misschien wilt gij wel voor schenkster spelen, Prinses."
Berenice stond sprakeloos van ontzetting op het vernemen van deze stoutmoedige woorden uit den mond van het jonge meisje, dat rich tot nu toe, als een onderworpen slavin, had gedragen. De (mannen keken haar aan met een glimlach van verwondering en genoegen. De vrouwen waren meer geneigd om de partij der Prinses te nemen.
„De slavin beweert een Christin te rijn," zei Agrippa spottend tot een dame, die naast hem zat.
„Dat verklaart haar brutaliteit/' antwoordde de schoone. „Ik heb ook eens1 eien van die schepsels in mijn huis gehad en weet hoeveel last ze kunnen 'geven. Als ik de Prinses was, zou ik dien nieuwen godsdienst er wel uit slaan.''
„Het toeisje is gek/' riep Berenice uit, „op uw knieën om ■vergiffenis Vragen of...."
Vashti keerde rich met een gebaar van minachting af.
„Het heeft mij behaagd om gedurende eenigen tijd, als slavin, in WW huis te vertoeven," zeide zij, „Nu behaagt het mij mijn vrijheid te hernemen. Geef uw bevelen aan anderen. TLr is hier slechts één persoon, die recht heeft op mijn gehoorzaamheid en dat is mijn heer en meester Crispus."
Met deze woorden ging ze naar Crispus toe, die naast rijn zetel was gaan staan; ze legde haar hand op rijn arm als om hulp Wj hem te zoeken en keek hem met vertrouwende oogen aan.



273
Het gewichtige oogenblik was aangebroken I Maar hoe kon hij haar redden ? Zijn plan was als sneeuw voor de zon gesmolten. Het was alles goed en wel om Berenice als zijn vrouw op te eischen, fnaar plotseling kwam hij tot de overtuiging, dat ajn aanklacht niet op een bewijs was gegrond, maar enkel op onderstellingen. Indien Berenice zijn verklaring zou ontkennen, gelijk zij ongetwijfeld zou doen, hoe zou hij dan zijn woorden bewijzen? Hij keek Josephus aan,, maar de Priester bewoog zich niet en sprak .geen woord: „Nog niet," scheen hij te zeggen.
„Wachters," riep Berenice, zich tot eenigen harer eigen soldaten wendende, die hier en daar tegen de muren der feestzaal waren opgesteld. „Maakt u van dit meisje meester en brengt uw zweepen hier. Daar zij mij in het openbaar trotseert, zal zij ook in het publiek gegeeseld worden."
Zelfs deze woorden schenen niet in staat Vashti's kalmte te verstoren. Haar medelijdende glimlach, waarmede ze te kennen wilde geven dat ze volkomen veihg was voor de gedreigde straf, wekte een hevige woede in Berenice op.
Gedurende het geheele voorval bad Titus, de voornaamste gast van het feest, gezwegen, doch zijn blikken verrieden onrust en verwarring. Ofschoon hij er herhaaldelijk om gevraagd had was de in-vrijneid stelling van Vashti een gunst, welke Berenice hem niet had willen toestaan. Het deed hem leed voor Crispus en in 't geheim sympathiseerde hij met het dappere meisje, dat haar onafhankelijkheid trachtte te bewaren, maar onder den invloed van rijn hartstocht voor Berenice, aarzelde hij om te doen wat recht was ien Vashti vrij te verklaren.
Terwijl de soldaten naar voren traden om Berenice's bevel te gehoorzamen, (wendde Vashti rich tot Titus met de woorden: „Caesar, gelast dezen mannen hun strafoefening uit te stellen, tot ik gesproken zal hjebben. Wat ik te zeggen heb zal het goede recht van mijn zaak bewijzen."
Op een teeken van Titus bleven de wachters staan.
„Ge kunt spreken!" beval hij, hopende dat Vashti hem het een of andere gegronde voorwendsel zou geven om haar uit de handen van Berenice te bevrijden.
En nu deed Vashti datgene, waarvoor Crispus terugdeinsde. Ze begon Titus eenige vragen te stellen en gebruikte daarvoor dezelfde woorden, welke hij zou gebruikt hebben, indien hij rijn oorspronkelijk plan ten uitvoer zou hebben gebracht.
„Hebt ge het korte bezoek vergeten, Sire, dat gij en mijn heer Crispus eens; rnieer dan vier jaar geleden, op een zekeren nacht in een huis, Beth-Tamar genaamd, hebt gebracht?"
Titus verschrikte; hij raadde wat er komen zou en fronste de wenkbrauwen.
„Ik heb het niet vergeten," antwoordde hij met een rijdelingscheri



274
blik op Berenice, die (baar lippen had omgekruld met een glimlach vol verachting, welke scheen te zeggen: „Och! die gekke geschiedenis!"
„Ge kunt getuigen, dat Crispus te Beth-tamar met een, hem onbekende vrouw een huwelijk stoot? Ze bleef hem onbekend, daar feij gesluierd was en geen enkel woord sprak."
Dit zonderlinge en romantische verhaal verwekte een gemompel van verrassing en bevreemding in de feestzaal.
„Dat kan ik getuigen/' zeide Titus op een toon, als zoude hij liever ontkennen, wat hij nu bevestigde.
„Weet ge den naam van die vrouw?"
„Dien weet ik niet," antwoordde Titus, opnieuw een zijdelings ch en bbk op Berenice werpende, betgeen sommige gasten op het denkbeeld bracht dat zij zelve mogehjk de geheimzinnige bruid was.
Op dat oogenblik richtte Berenice, met een gebaar van ongeduld hét woord tot Titus: „Wat heeft dit te doen met de afstraffing eener brutale slavin?"
„Alles, zooals gle zien zult/' hernam Vashti, rustig haar vragen aan Titus voortzettende: „Heeft Crispus zijn bruid toen niet een ring gegeven, zeggende, dat zoodra de onbekende dame met dien bewusten ring naar hem toe zou komen, hij haar als zijn ecm> genoote zou erkennen ?"
„Dat is waar," stemde Titus toe.
Waarop Vashti, haar oogen van liefde schitterende en met een teederen glimlach, welke haar gezichtje nog liefelijker maakte, zich tot (Crispus wendde en haar hand te voorschijn brengende uit een plooi van haar kleed, waartusschen zij die verborgen had
gehouden, (hield ze die in de hoogte aan haar vinger glinsterde
dezelfde ring, welken hij aan zijn bruid te Beth-tamar had gegeven.
Nauwelijks .fin staat om de gewichtige waarheid te begrijpen stond Crispus roerloos, alsof Mj betooverd was, en keek hij beurtelings Vashti en den ring aan.
Te denken, dat zijn huwelijk met Berenice, het sombere visioen, dat hem zoo lang had geplaagd, enkel het product van zijh eigen verbeelding was 1 Dat het liefelijke Christen meisje, dat hij had lief gekregen van het eerste oogenblik af, dat hij haar had gezien, zijn vrouw zou kunnen zijn, was zulk een onverwachte openbaring, dat het geen wonder was, dat Crispus er in 't eerst niet aan kon gelooven.
Zijn verbazing verwekte een vroohjken glimlach bij Vashti. „Ik ben uw vrouw, Crispus. Wilt ge mij niet beschermen?" Haar beschermen ?
Hij legde zijn arm om haar middel; een dozijn mannen zouden baar met van hem af kunnen scheuren, en toen wendde Mj zijn gezicht naar Berenice, die op het oogenblik even verwonderd en even verslagen was als Crispus zelf.



277
teloots ttoe zoudt kijken. Ze scheen zich zoa zeer in dat denkbeeld te verheugen, dat ik besloot het feest at te wachten. Het zou mf)l een uitmuntende gelegenheid verschaffen mijn vrijheid te hernemen en haar een buitengewone verrassing te beraden.'*
„Daarin zijt ge zeker geslaagd, mijn beve, kleine vrouw."
„Ben ik uw vrouw, Crispus?" vroeg Vashti ernstig. „Droeg die plechtigheid in Beth-tamaï niet eenigszins een heidensch karakter ïf"
„Ge hebt gelijk, hefste. Wij hebben den zegen van onze kerk noodig voor onze vereeniging. Morgen zullen wij naar Jeruzalem! vertrekken, alwaar de goede Bisschop Simeon onze handen in elkander zal leggen."
Op dat oogenbhk verscheen er een Romeinsch soldaat met een boodschap van Titus, die Crispus en rijn vrouw verzocht bij hemt te komen.
Schoon met tegenzin, moesten de twee deze roepstem volgen; ze begaven rich dus schoorvoetend naar de Ivoren Zaal, waar zij Titus naajst Berenicte zagen zitjfen, tjerwijl Josephus dicht bij hen stond. .
„Zet u neder, edele Crispus en ook gij, vrouwe Vashti. - Titus sprak met oprechte vriendehjkheid; wat Berenice betrof, baar minachtende blikken toonden dat de tegenwoordigheid of de afwezigheid van het jonge paar haar totaal onverschillig was.
Toen de soldaat rich had teruggetrokken en het rijftal alleen was, begon Titus: „Ik heb Josephus verzocht mijl de beteekenis van de vreemde zaak ie Betb-Jiamar te vterkllaren. Hij drong er zeer op aan dat gij beiden tegenwoordig zoudt rijn bij ' rijn verbaal. Daarom heb ik om u gezonden."
Hiermede beduidde hij den Priester met een hoofdknik, dat hij hem verlof tot spréken gat.
„Het kan zijn, sire," begon Josephus, „dat een der aanwezigen bier rich zeer beleedigd zal gevoelen over wat ïk te zeggen heb.''
Crispus begreep terstond dat Berenice werd bedoeld.
„Daarom," vervolgde Josephus; „moet ik, vóór ik begin, van u de verzekering hebben, dat de verhaler niet gestraft zat worden orn het verhaal."
„Zeg wat ge wiltl Scheld tnb zelfs uit, als het u behaagt. Uw tong zal dezen avond vrij spel hebben."
Aldus gerust gesteld, sprak Josephus: „Het is pas kort geleden, o! Caesar, dat ik teruggekeerd ben Van een bezoek naar Pontus, waar het toeval mij Zeno, den broeder van den overleden Koning Polemo, heeft doen ontmoeten. KlaarbhjkeUjk was hij wel bekend met de geheimen van zijn Koninklijken broeder. Het is gedeeltelijk door Zeno, gedeeltehjk door wat ik zelf ondervonden heb, dat ik de gegevens heb verzameld voor de geschiedenis, welke ik u nu ga vertellen."
Bij het hooren der namen Polemo en Zeno, begon Berenice,



278
die tot nu toe een passieve onverschilligheid aan den dag had gelegd, een in 't oog vallende belangstelling te toonen.
„Vele jaren geleden, drie-en-twintig, omi de waarheid getrouw te blijven, huwde Prinses Berenice, die toen in haar twintigste jaa|r was, met Polemo, Koning van Pontus, die haar, om een reden, haar zelve fcet beste bekend, na twee jaar, verstootte."
Hier hield Josephus een oogenbhk op met spreken, terug gehouden door den trotschen en verontwaardigden blik van Berenice.
„Is het noodig m ij n naam in uw verhaal te brengen ?" vroeg ze.
„Volstrekt noodig I"
„Dan zal ik zelve de reden onzer scheiding meedeelen. Hij' heeft mij niet verstooten; ik heb hem uit mijn eigen, vrijen wil verlaten, en wel omdat hij mij, vóór ons huwelijk, had beloofd al het mogelijke te doen om het volk van Pontus tot het Jodendom te bekeeren, evenals hij er toe was overgegaan. Niet alleen dat lüj rijn woord brak, maar hij dwarsboomde zelfs mijn pogingen om proselieten te maken en daarom verliet ik hentf' ,
„En was er geen dochter uit uw huwelijk geboren?"
Berenice's oogen schoten vuur.
„Ik zie duidehjk dat uw doel is Titus tegen mij in te nemen, door een daad in de herinnering te roepen, die reeds zoolang geleden is. Van walt ik toen deed, heb ik nu geen berouw.1"
„Da|t is een vreemde manier om over kindermoord te spreken."
Berenice het een kouden, cynischen lach hooren, die Vashti deed rillen.
„Het te vondeling leggen van kleine kinderen is zulk een algemeene gewoonte bij dé heidenen, dat Titus hef nauwelijks als een misdaad zal beschouwen."
„Maar onze wet, Prinses, beschouwt het als een moord."
„En ik vind mijn daad zeer goed te rechtvaardigen, want door het lichaam van het kind te vernietigen, heb ik haar ziel gered. Polemo, die het Jodendom ontrouw was geworden en mij èn mijn godsdienst een feilen haat toedroeg, had gezworen, dat hij het kind in zijn eigen Griekschen eeredienst zou opvoeden en het leeren zoti den godsdienst zijner moeder te haten. Ik besloot het voor zulk een ramp te bewaren en deed het op de eenig mogelijke manier. Op een winternacht legde ik het neer tusschen de besneeuwde rotsen van Hermomp
Vashti slaakte een zucht... onhoorbaar voor Berenice, en haar hart stond bijna stil van angst. Zelfs, «pen ze op dien vreeselijken nacht tehuis kwajm en merkte dat Arad verdwenen was, had ze niet meer ajfsehuw gevoeld dan nu. Te hooren, dat rij' de dochter was van een vrouw, die zoo onnatuurlijk had kunnen zijn om haar eigen kind aan den dood prijs1 te geven I Te vernemen dat het haar eigen moeder was, die haar met zulk een boosaardig doel had belaagd 1 Te hooren dat rij een lid was van het huis



279
van Herodes, dat van het allereerste begin af, nooit had opgehouden de Christenen te vervolgen! Te weten, dat haar eigen moeder op dat oogenblik in openbare zonde leefde met den verwoester van haar ipigen land en volk! dat alles deed haar het bloed in de aderen stollen en noodzaakte haar bijna; hardop te schreeuwen van ellende. Josephus vervolgde rijn verhaal.
„Het verlies van zijh kind — dat hij hef had als rijn oogappel, — maakte Polemo doodziek — hij kreeg zware koortsen, die — volgens mijn opvatting, zijn brein benevelden, want bij rijn herstel werd hij nog slechts door één passie bezield en wel door den wensch om rich te wreken op de vrouw, die hem zulk een groot onrecht had aangedaan."
„Dat is een leugen," viel Berenice in, „want zooals iedereen kan getuigen, werden hij en ik na verloop van tijd goede vrienden."
„Dat verbeelddet gij u, Prinses. Hij verborg zijn haat onder het masker van een glimlach om rijn doel des te beter geheim te houden. Nu, luister naar de gevolgen van uw handelwijze* Het is waar, dat he(t in de bedoeling van den Allerhoogste lag, dat de stad en de Tempel verwoest zouden worden, maar de Allerhoogste maakt gebruik van menschelijke werktuigen om Zijn besluiten ten uitvoer te brengen. En het was uw hand, Prinses, die den ondergang van Israël heeft teweeggebracht."
Er was in de houding en de stem van Josephus iets zóó plechtigs en overtuigends, dat het Berenicefs trots en verzet deed verdwijnen en haar deed verbleeken en beven, evenals de dochter, die haar tot nu toe onbekend was.
„Hoe bedoelt ge dat?" stamelde zij.
„Het was uw godsdienst, dus redeneerde Polemo, in zijn dwaalbegrip, welke uw kind had vernietigd, hij wilde daarom uw godsdienst vernietigen.
„Eens hebt ge tot hem gezegd, dat niets u dierbaarder was dan de Heilige Stad en de Heilige Tempel; hij besloot dus de verwoesting te veroorzaken van de stad en van den Tempel. Hoe hij dit kon doen? Er was slechts één manier; het Joodsche volk moest tot een oorlog worden opgehitst en in dien oorlog moest hun stad door de vlalmmen verdelgd worden.
„Dat is het geheim van Polemo's veelvuldige bezoeken aan Judea, en van zijn vriendschap met de verschillende stadhóuder% Felix, Festus, Albinus. Bij1 al dezen echter lukte bet hem niet zijn doel te bereiken, tot hij ten laatste in Florus het werktuig vond, dat hij zocht. Terwijl (gif, Prinses, aan de eehe rijde den Procurator trachttet over te halen tot daden van goedertierenheid, was Polemo aan de andere om hem aan te zetten tot bloedige daden; alle tergende handelingen van Florus waren het gevolg van de geheime en verderfelijke politiek vajn den Koning van Pontus/*



28o
Deze woorden, deden Vashti's afschuw en ellende nog toenemen. Te denken dat zij de dochter was van zulk een harteloozen Koning, «die koelbloedig; (het plan smeedde om een geheel volk uit Jje roeien en dat alleen, naar het scheen, om haar .te wreken 1
Toen Josephus zoo ver was gevorderd, viel Titus hem in de rede: „Deze geheime geschiedenis** ongetwijfeld hoogst belangrijk, maar wat heeft Biethrtarnar er mee te maken?"
„Daar kom ik nu aan, ol Caesar. Het gebeurde in den loop ■der tijden dat Prinses Berenice heer Crispus toevallig op een feestmaal te Antiochië ontmoette en daar verliefd op hem werd."
Berenice deed een spotlachje- hooren, maar de getuigenis was waar en haar lach vermocht niemand te misleiden.
Josephus vervolgde: „Polemo vermoedde dit. Nu had hij reeds in zijn gedachten den zoon van zijn vriend, den Legaat Cestius, tot zijn opvolger in het vorstendom Pontus bestemd en het kwam niet met zijn politieke plannen overeen, dat Berenice met Crispus zou trouwen en dus voor den tweeden keer de kroon zou dragen, welke zij eens had versmaad. Daarom besloot bij baar wensch in deze te dwarsboomen. Terwijl' bij er over aan bet nadenken was hoe het best in deze zaak te slagen, bracht hij toevallig een bezoek te Jeruzalem en zag hij daar op een dag, door een zonderlingen samenloop van omstandigheden, in een der Tempelhoven een jong meisje, dat terstond zijn aandacht trok door de jnerkwaardige gelijkenis niet zijn moeder Pythodoris in haar jeugd. Het meisje zelve vermijdende, won hij inlichtingen omtrent haar bij anderen in en vernam dat zij Vashti heette en de pupil was van hem, die nu het woord tot u richt. Hij ondervroeg mfi/v nauwkeurig t en ik was genoodzaakt toe te geven dat de veronderstelde dochter van Hyrcanus in Werkelijkheid een vondeling was; er waren overigens voldoende bewijzen die er hem, zonder twijfel, van overtuigden dat hij in Vashti zijn doodgewaande dochter Athenaïs had teruggevonden."
Een vreemd geluid ontsnapte Berenice's boezem; ontzetting deed haar stokstijf zitten; gedurende eenige oogenblikken bleef ze in deze bonding, roerloos en sprakeloos, toen keerde ze langzaam en werktuigelijk het hoofd om en zag ze. Vashti aan. Van alle blikken, die er ooit op haar gevestigd waren, was er geen, welke Haar meer verschrikt had dan deze; het was een blik zonder één spoor van moederlijke hef de; koud, wreed, minachtend; een blik, welke als met even zoo veel woorden, te kennen gaf, dat zij de Nazareensche afvallige nooit als haar dochter zou erkennen.
Intusschen nam Josephus zijn verhaal weer op.
„Polemo scheen zijn eigen redenen te hebben om zich niet aan zijn dochter békend te maken. Of hij nog eenige genegenheid koesterde voor haar, die bij als kind had vergood, valt moeielijk te zeggen. Slechts één punt wérd hem duidelijk; hij zag in de



281
dochter een werktuig, waardoor Jfö de moeder kon vernederen. Als hij Crispus kon overhalen om met Vashti te trouwen en het huwelijk voor de wereld geheim' te houden, zou de hartstochtelijke en verliefde Berenice Crispus gedurende maanden vervolgen met de vergeefsche poging om hem in haar armen te lokken, terwijl hij, Polemo, met boosaardige vreugde zou toekijken, in de wetenschap, dat haar lokmiddelen niets zouden baten.
„Dat was Polemo's reden om het huwelijk geheim te houden, een reden, die mij toen onbekend was, sedert heb ik die van Zeno vernomen. Vashti werd eveneens bevolen de zaak stil te houden, zelfs voor haar aangenomen moeder, Miriam.
„Vashti was, als mijn pupil, verplicht om, voor echtgenoot, den man te nemen, dien ik voor haar zou uitkiezen en, ofschoon zij zich eerst verzette tegen het denkbeeld van een huwelijk met een heidenschen Romein, slaagde ik er ten laatste in haar bezwaren te overwinnen door haar mede te deelen, dat de voor haar bestemde bruidegom veel deugdzamer was dan menige Jood. Zij vergezelde mij dus 's nachts naar Beth-tamar, niet wetende, dat hij, die de leiding der trouwplechtigheid nam, haar vader was, zijn naam zelfs niet kennende en eveneens onbekend met het feit, dat zij door hem was* bestemd om eens de kroon een er Koningin te dragen.
„Dit alles werd, als een blijde verrassing, voor later voor haar bewaard.
„Mijn verhaal loopt ten einde. Het was Polemo's voornemen om naajst 'Berenice te staan op den Berg Oh vet, wanneer de Tempel in vlammen zou opgaan, of voor het een of andere venster te Rome, wanneer de zegetocht voorbij zou trekken, den heiligen buit uit den Tempel met zich voerende.
„Hij hoopte dan bij haar te zijn en haar met woeste, triomfantelijke woorden mede te deelen, dat dit alles zijn werk' was; hij hoopte zich te verlustigen in haar ellende; zij moest het slachtoffer worden van zijn spot, van zijn hoon, van zijn minachting I
„Maar dit suprème en heerlijke oogenblik van wraak, de zegepraal, waar hij zoolang voor gewerkt had, werd hem niet gegund; hij stierf vóór de dag zijner wraak aanbrak.
„Caesar, ik heb gezegd 1''
Nadat Josephus zijn verhaal geëindigd had, hèerschte er, gedurende langen tijd, een onafgebroken stilte in het Vertrek.
Titus keek Berenice aan, als verlangende dat zij zou spreken.
De meest tegenstrijdige gewaarwordingen heerschteh in het gemoed der Prinses, maar daaronder was medelijden noch liefde voor haar weergevonden dochter.
„Het schijnt," zeide zij, met een blik vol trotsche minachting, „dat als het verhaal van Josephus waarheid bevat, mij een dochter wordt aangeboden, doch dat geschenk.- is mij onverschillig.



282
Ik zou een huichelaarster zijn als ik liefde veinsde, waar geen liefde is. Ik heb haar in haar prille jeugd aan den winternacht prijs gegeven,, hopende daarmede haar ziel te redden; door een Nazareensche te worden, heeft zij uit eigen keuze haar ziel verloren doen gaan, Iaat haar een vondeling blijven. Laat haar haar eigen pad bewandelen, zooals ik het 't mijne zal doen. Ik heb geen {dochter, dat is mijn antwoord aan haar."
Vashti was tot een verzoening genegen geweest, doch deze wreede manier van haar te verstooten verlamde haar als het ware. Met een blik, van diep medelijden keek zij haar moeder aan en zuchtte.
Crispus antwoordde voor haar.
„Daar dit uw beslissing is/' sprak hij, „zullen wij niet trachten er iets aan te veranderen, Caesar, ik groet u; kom, Vashti, laat ons gaan."
Terwijl je beiden opstonden om te vertrekken, ging Titus naar hen toe, alsof hij niet wenschte dat hetgeen .hij te zeggen bad, door Berenice werd verstaan.
„Mijn vader, Vespasianus, wetende dat gij zijt teleurgesteld in uw verwachtingen omtrent de kroon van Pontus, biedt u datgene aan, wat er het meest mee overeenkomt, namelijk het stadhouderschap over dat gewest. Het volk zal overgelukkig zijn, als het vefr neemt, dat de vrouw van den nieuwen stadhouder de kleindochter is van de goede Koningin Pythodoris."
Crispus lachte deze eer weinig toe; hij stelde zich voor veel gelukkiger te zullen zijn met Vashti in zijn heerlijke villa tusschen de Sabijnschej heuvelen dan als heerscher over het Pontische volk. Terwijl hij er pver nadacht, ving hij echter een verlangenden bbk van Vashti op, die hem scheen aan te sporen het ambt te aanvaarden.
„Wat, Vashti ? Eerzuchtig om mij den ivoren,, zetel te zien innemen ?"
Ze knikte toestemmend en fluisterde: „Ja, want als Crispus de bestuurder van Pontus is, zal er altijd één veilige schuilplaats voor de Christenen zijn*"
„Uw woorden zun vol wijsheid, kleine vrouw," antwoordde hij, en zich tot Titus wendende, zeide hij: „Ik aanvaard het ambt met groote erkentelijkheid.
Berenice keek hen na, toen ze de Ivoren Zaal verbeten. Ze zag hen nimmer terug!
Na een kort bezoek aan Jeruzalem, waar Bisschop Simeon het jonge paar in den echt vereenigde, vertrok Crispus, door zijn bruid vergezeld, naar de hem toegewezen movincie Pontus, om er de waardigheid te vervullen, waarmede hij zich, door zijn goed beleid en rechtvaardigheid, de gulden waardeering van al zijn onder}danen en tijdgenooten won.



283
En Berenice?
De Romeinsche Senaat en het volk van Rome haastten zich een einde te maken aan haar droom van Keizerin.
Hun Verontwaardiging dat een Joodsche vrouw den Keizerlijken troon zou beklimmen, werd zóó onbewimpeld te kennen gegeven, dat Titus, schoon met tegenzin, haar uit ajn tegenwoordigheid verbande.
Door de Romeinen geminacht, omdat zij van Joodsche afkomst was; door de Joden gehaat omdat zij zich aan een Romein had gegeven, zich verbijtende van woede over het onwaardige einde harer grenzenlooze eerzucht, bracht Berenice haar verdere dagen in vengetelheid en afzondering door.
De geschiedenis vermeldt noch den rijd, noch de plaats, noch de manier van haar sterven.



INHOUD.
Hoofdstuk. BIadz>
I. De Bruiloft van Athenaïs j j
II. Het Feest van Florus . . . .• 1 ^
III. De Koningin der Schoonheid. 22
IV. De Droom van Crispus 27
V. Simon de Zeloot . . 4c
VI. Jeruzalem zal verwoest worden . . . 53
VIL De Reis naar Jeruzalem 63
VIII. Wat er in de Koninklijke Synagoge gebeurde ... 72
IX. Laat ons heengaan g±
X. De Wraak van Florus ( 03
XI. Naar uw Tenten, o! Israël! iök . . 101
XII. „Wee den O^frwonnenen!" . . . j n0 -
XIII. De eenig Overgeblevene no
XIV. „Ge zult de Stad nooit innemen" . • 126
XV. Simon's Zegepraal 134 «
XVI. De Eerzucht van Berenice. . . • 147
XVII. De verheffing tot Keizer 156
XVIII. De Toebereidselen tot een langdurig Beleg . . . . 170
XIX. Het Gevecht van den eersten Dag 180
XX. Ommuurd 193
XXI. De stervende Stad igo
XXII. Vashti's bevrijding 218
XXIII. Ingesloten 220
XXIV. Het branden van den Tempel 244
XXV. Judea veroverd 256
XXVI. De wrekende Rechtvaardigheid 266