üESCHRIFTEN VAN DE NEDERLANDSCHE VEREENIGING VOOR ARMENZORG EN □ WELDADIGHEID TE AMSTERDAM. □
XVI
s
INLEIDING EN BERAADSLAGING
OVER HET ONDERWERP :
ARMENZORG EN STEUNCOMITÉ'S, VERSCHIL EN OVEREENKOMST.
GEHOUDEN IN DE
BESTUURSVERGADERINGEN VAN 30 JANUARI EN 20 FEBRUARI 1915.
957 HAARLEM - H. D. TJEENK WILLINK & ZOON
I ' MAART 1915








GESCHRIFTEN VAN DE NEDERLANDSCHE VEREENIGING VOOR ARMENZORG EN WELDADIGHEID TE AMSTERDAM


Typ. FIRMA RU1JGR0K <S Co. — Haarlem.


GESCHRIFTEN VAN DE NEDERLANDSCHE VEREENIGING VOOR ARMENZORG EN □ WELDADIGHEID TE AMSTERDAM. □
XVI
INLEIDING EN BERAADSLAGING
OVER HET ONDERWERP:
ARMENZORG EN STEUNCOMITÉ'S,
VERSCHIL EN OVEREENKOMST.
J
GEHOUDEN IN DE
BESTUURSVERGADERINGEN VAN 30 JANUARI EN 20 FEBRUARI 1915.
HAARLEM — H. D. TJEENK WILLINK & ZOON
====^^^^= MAART 1915 ========^========




Aan de Leden, Begunstigers en Vrienden van de Nederkmdsche Vereeniging voor Armenzorg en Weldadigheid.
Wij hebben de eer bij dezen den Zestienden Bundel der Geschriften van onze Vereeniging hel licht te doen zien.
Hij bevat de Inleiding en Beraadslaging over het onderwerp Armenzorg en Steuncomités, Verschil en Overeenkomst gehouden in de Bestuursvergaderingen van 30 Januari en 20 Februari 1915 in het Gebouw van het Genootschap: Liefdadigheid Naar Vermogen, Raamgracht 4, te Amsterdam.
HET DAGELIJKSCH BESTUUR:
BOREEL VAN HOGELANDEN, Voorzitter.
Huize Waterland; Velzen. E. G. G. SCÜEIDIUS, Onder-Voorzitter.
Nieuwe Plein 13, Arnhem. J. F. L. BLANKENBERG, Penningmeester.
Vossiusstraat 31, Amsterdam. A. C. A. VAN VU UREN,
Koningin Envma-kade 169, 's-Gravenhage. J. A. VAN VERSCHUER,
Jansbuitensingel 27, Arnhem.
SECRETARIS: A. M. A. J. RÖELL, Parsenn, Soest.
Maart 1915.




INLEIDING EN BERAADSLAGING OVER HET" ONDERWERP:
ARMENZORG EN STEUNCOMITÉ'8, VEBSCHIL EN OVEREENKOMST.


I


Inleiding en Beraadslaging over het onderwerp:
ARMENZORG EN STEUNCOMITÉ S, VERSCHIL EN OVEREENKOMST, gehouden in de Bestuursvergaderingen der Nederlandsche Vereeniging voor Armenzorg en Weldadigheid van 30 Januari en 20 Februari 1915.
Uitgangspunt en Bedoeling. (Opsporen en wegnemen van de oorzaken van armoede).
Voorwaarden (Inkomstengrens voor onderstand).
Werkwijze. (Toezicht op kinderen en huiselijke omstandigheden).
Herkomst der gelden.
Eisch van noodzaak. (Onderzoek naar bestaande of mogelijke inkomsten).
Uitsluiting,, als de oorzaak van de verarming van blij venden aard is.
Verhouding tot de ondersteunden. Medewerking der Vakorganisaties. Huurbons.
Inleider de heer L. J. vax Wijk, Bestuurslid onzer Vereeniging.
De Voorzitter:
Alvorens het woord te verleenen aan den heer vak Wijk, kan ik zeer zeker aan hem, ik zou haast zeggen: mijn persoonlijken dank brengen — ofschoon ik het ook doe namens de vergadering — voor de groote bereidwilligheid, welke hij heeft betoond door dit onderwerp thans te willen inleiden. In onze vergadering, in December gehouden, heeft de heer van Wijk een woord gesproken en gezegd, dat het onderwerp, heden door hem. in te leiden, een actueel onderwerp zou zijn en toen ben ik heel vlug geweest om tot hem te


— 6 —
zeggen: als gij zoo vriendelijk wilt zijn dat onderwerp in de eerstvolgende vergadering in te leiden, dan zult gij de vergadering daarmede zeer in, het gevlei komen. De heer Van Wijk is zoo vriendelijk geweest het te doen. Misschien heeft het hem eenig ongerief veroorzaakt, maar hij heeft het toch gedaan en daarvoor breng ik hem dank.
De heer L. J. van Wijk, (Amsterdam):
Mijnheer de Voorzitter! Als ik heel gaarne gebruik maak van de door U geboden gelegenheid om het woord te voeren, dan moet ik toch beginnen met even een voor de hand liggend misverstand weg te nemen en wel een misverstand, dat zou kunnen voortkomen uit de gebruikelijke beteekenis van het woord „inleider".
In gewone omstandigheden is op onze vergaderingen de inleider van een of ander onderwerp iemand, die zich tot taak stelt om de vergadering in- en voor te lichten, die door de vergadering wordt aangezien als iemand, die bijzondere studie van zijn onderwerp heeft gemaakt, die de zaak heel goed weet en die als hij uitgesproken heeft, aangewezen wordt om alle denkbare en ondenkbare inlichtingen te geven, die in iemands stoutste verbeelding kunnen opkomen, terwijl men verwacht, dat hij het weet én hij het vertellen zal. Nu heeft de inleiding, welke ik heden hoop té geven, een eenigszins ander karakter. Gij zijt zoo goed geweest, Mijnheer de Voorzitter!, te herinneren aan mijn vraag, na de laatste vergadering gedaan, maar ik heb toen gezegd, niet: „ik weet zooveel dingen, die ik aan de vergadering zou willen vertellen", doch: „wij zitten met zóóveel dingen in de war, waarvoor ik zoo gaarne een oplossing zou willen weten; zou het niet mogelijk zijn, dat ter mijner voorlichting en wellicht ter voorlichting van anderen in onze bestuursvergadering eens werd gesproken over het buitengewone ondersteuningswerk, dat in dezen tijd geschiedt?" De Voorzitter heeft toen geantwoord: dat is goed, begin er maar over! Ik ben zeer gaarne bereid geweest dat te doen, maar met alle voorbehoud, dat voortvloeit uit hetgeen ik zooeven gezegd heb. Ik begeer over de verschillende moeielijkneden, waarvoor wij dagelijks staan en waarmede wij geen raad weten, licht te krijgen en geen licht te brengen. En dus: als ik uitgesproken heb en er zullen er dan hier zijn, die zeggen: „dat wist ik ook wel'' of „dat wist ik ook wel niet, waarom heeft die man zitten spreken?", dan weet zij of hij, dat ik dat gedaan heb begeerig naar leering.


Sedert zes maanden verkeeren wij in een gansch buitengewonen toestand, ook ten aanzien van de zorg voor personen, die hulp noodig hebben. Toen, vandaag juist zes maanden geleden, plotseling de schrik, die de geheele wereld vervulde, ook op ons vaderland viel, hebben wij waargenomen merkwaardige en, voorzoover het in die omstandigheden mogelijk was, verblijdende verschijnselen. Wij hebben gezien, dat het gevaar, dat wij over ons land zagen dreigen, ons allen, voorzoover wij nog van elkander gescheiden waren, tot elkander heeft gebracht, dat de verschillen, die tusschen ons bestonden, met een enkele uitzondering geheel zijn ter zijde gesteld en ook — dat is het punt dat ons hier bezig houdt — dat de nooden, die wij over een groot deel van ons volk zagen komen, allen de handen inéén hebben doen slaan om te trachten in die nooden te voorzien. Er is dan ook met groote eenstemmigheid, met groote beslistheid en met groote snelheid in die dagen gehandeld en het goede hart, dat sprak, heeft zich daarbij ook in menig opzicht laten leiden door het nadenkend verstand.
Maar wat ook de verdiensten mogen zijn van hetgeen toen is gédacht en gedaan, het behoeft niemand te verbasen dat, nu die plotseling ingetreden toestand heeft gekregen een continuïteit, waarvan wij toch eigenlijk in de eerste dagen niet gedroomd hebben, nu de omstandigheden zich hébBën ontwikkeld en op sommige punten bezig zijn zich te consolideeren, allerlei vragen, allerlei moeilijkheden en quaesties rijzen, waaraan in het begin niemand dacht, dat regelingen, die onder den indruk van de omstandigheden met veel goeden wil en niet zonder inzicht zijn gemaakt, op den duur blijken gedrukt te worden door bezwaren, waarvan het zoo mogelijk ondervangen een punt van dagelijksche zorg is voor allen, die met deze zaken in aanraking komen.
Nu heeft het mij toegeschenen dat de meeste van die moeilijkheden samen zijn te vatten onder het hoofd dat op onze agenda staat: Armenzorg en Steuncomité'». Het is al heel spoedig geweest, dat wij van verschillende kanten hebben gehoord, als er over onze Steuncomité's werd gesproken: vooral geen armenzorg, — denk erom, de menschen, die nu gesteund worden, zijn geen objecten van armenzorg, de steun van de Steuncomité's mag nooit het karakter hebben van armenzorg. En zelfs van de meest verantwoordelijke plaats in den lande hebben wij hooren spreken van „het brandmerk der armenzorg", dat niet mocht worden gedrukt op hen. die in deze dagen steun ontvangen. Het is zeer zeker de moeite waard ons rekenschap te geven of dit onderscheid juist of


— 8 -
onjuist is, en in hoeverre dit het werken van de Steuncomité's practisch behoort te beinvloeden.
Wij hebben de overdenkingen over dit punt getracht in verschillende punten onder te brengen, en aan de hand van die punten wensch ik dan ook te spreken, al zal van deze inleiding gelden het woord dat de heer Blankenberg zich nog wel herinnert van vóór den vóórtijd van deze Vereeniging, dat het een praeadvies van vraagteekens zal zijn, want ik zal meer vragen dan zeggen.
Arbeidskring.
Wij vinden zonder eenigen twijfel ook bij oppervlakkig nadenken een verschil in den arbeidskring van de Armenzorg en dien van de Steuncomité's. De arbeidskring van de Armenzorg strekt zich uit over allen, die arm zijn. Wij zitten al dadelijk bij deze definitie midden in de moeilijke vraagstukken die ons in gewone omstandigheden bezighouden, maar die ik nu geheel terzijde zal laten. Wat anders onduidelijk is en aanleiding geeft tot diepzinnige beschouwingen op onze vergaderingen, mogen wij op het oogenblik, nu er zooveel verbijsterende omstandigheden zijrr, als geheel begrepen en duidelijk aannemen. Ik neem dus aan, dat de definitie: zorg voor allen, die arm zijn en steun noodig hebben, voor den arbeidskring van de Armenzorg in het algemeen kan worden aanvaard. De Steuncomité's daarentegen zijn ontstaan onder zeer bijzondere omstandigheden en over het algemeen met een daarmede samenhangend zeer bijzonder doel. Er werd nl. door het intreden èn van de mobilisatie èn van de economische crisis, die met den oorlogstoestand samenhing, plotseling geschapen een breede kring van mensehen, die in gewone omstandigheden zonder anderer hulp voortkomen en nu plotseling van hun middelen van bestaan geheel of voor een aanzienlijk deel beroofd werden. Men kan zeggen dat in het algemeen gesproken dit de bedoeling is geweest van de oprichting van Steuncomité's: te voorkomen dat die categorieën van personen door de tijdelijke buitengewone omstandigheden uit hun maatschappelijke positie van zichzelf verzorgende menschen zouden neerdalten tot de maatschappelijke positie van voortdurend hulpbehoevenden.
En nu klinkt dat zeer eenvoudig en het is toch inderdaad heel moeilijk. Want hoe zal men onderscheiden wie zonder de buitengewone omstandigheden, zonder de crisis, niet zouden zijn gekomen in nood? En indien men die categorieën eenigermate weet te omschrijven, stuit men weer op een andere klip.
Er waren namelijk menschen, die bij het intreden van de crisis


in een zekeren nood verkeerden, b.v. de werkloozen, zoodat men niet kan zeggen, dat zij door de crisis in nood zijn geraakt. Maar daarbij werd onmiddellijk de opmerking gemaakt: ja maar als de crisis er niet ware geweest, zouden die menschen allicht werk hebben gekregen, terwijl de gelegenheid tot werkverkrijging nu door de crisis is weggenomen of beperkt, zoodat deze menschen, hoewel zij bij het uitbreken van de crisis werkloos en zonder bestaansmiddelen waren, inderdaad zijn- te beschouwen als slachtoffers van de crisis. En toen wendde men den blik naar een zeer belangrijke categorie waarvan velen dikwijls tot de hulpbehoevenden in Amsterdam behooren, de kleine neringdoenden, vooraide straatventers. Die menschen, van wie men op het eerste gezicht zegt, dat zij met de crisis niets te' maken hebben, hangen af van de welvaart van de hen omgevende arbeidersbevolking, .zoodat, als de crisis onder die arbeidersbevolking de welvaart in belangrijke mate naar beneden drukt, ook zij noodlijdend worden.
Men gevoelt, dat in deze van onze eerste definitie door de practijk niets overblijft en tenslotte kan gezegd worden: de nood van deze menschen is zoo al niet door de crisis ontstaan dan toch bestendigd of verergerd.
De eerste vraag, die gemakkelijk te beantwoorden scheen, geeft derhalve aanleiding tot een reeks van moeilijke vragen in de practijk van de steuncomité's, waarbij ik zeer vaak met het antwoord verlegen heb gezeten, en daarom wil ik nog eens gaarne in dezen kring deze vraag ter tafel brengen.
Doel.
Wat is het doel van de armenzorg ?
In vroeger jaren, zou men kunnen zeggen: „om te zorgen, dat armen in het leven blijven, om nood te lenigen", maar wij hebbén, voorzoover wij de laatste 20, 25 of 30 jaar — misschien iets langer — hebben meegemaakt, op dit punt toch wel iets anders geleerd. Ik heb aan mijn linker hand zitten iemand, aan wiens voeten, in zinnebeeldigen zin, wij vaak hébben gezeten en aan wien wij grootendeels hebben te danken, dat in breeden kring onder hen, die zich met armenzorg hebben bezig gehouden, de opvatting is doorgedrongen, dat het doel der armenzorg minder is den arme in zijn armoede te onderhouden dan wel te trachten de armoede en de oorzaken daarvan weg te nemen en de menschen uit de kringen der armen weer te brengen in de kringen van hen, die zich zei ven kunnen onderhouden.


— 10 —
Wanneer men zich dus bezighoudt met gevallen van armoede — ik heb dat het eerst zoo gelezen in een verslag van Liefdadigheid Naar Vermogen — dan moet men de oorzaken van de armoede trachten op te sporen en de middelen pogen te vinden om die oorzaken weg te nemen. En als wij ons plaatsen op het standpunt van het eenvoudige antwoord op de eerste vraag, dan ligt het voor de hand, dat een dergelijke redeneering bij de Steuncomité's absoluut niet te pas komt. Immers de oorzaak van den buitengewonen nood, waarop onze buitengewone steun is gemunt, is bekend, is van algemeenen aard en is niet vatbaar om weggenomen te worden. Zeer zeker kan de Regeering van stad en land door de verschillende maatregelen, waartoe zij de bevoegdheid heeft, invloed uitoefenen op allerlei dingen, maar zeker ligt dit buiten de bevoegdheid en buiten de macht van de steuncomité's, terwijl de groote oorzaak van den geheelen critischen toestand allervolkomenst buiten ons bereik ligt.
Men zou hier dus kunnen zeggen: onderzoek naar oorzaken van armoede komt niet te pas; die oorzaken kunnen wij geheel ter zijde laten. Maar ook, dat eenvoudige antwoord op de vraag is op den duur weer niet voldoende, want ook in het gewone leven van de armenzorg kan er tot zekere hoogte gesproken worden van algemeene sociale oorzaken van armoede. Er zijn er, die zeggen, dat alle oorzaak van armoede van socialen aard is en van die sociale oorzaken zal niemand geheel het bestaan betwisten, maar het is een feit dat de oorzaken, die den een brengen tot armoede, dat den ander niet doen. Er zijn dagelijks in onze atmosfeer, in onze omgeving tal van dingen, die onze gezondheid bedreigen, de een wordt door vijandige ziektekiemen aangetast, de ander niet, dat is een quaestie van weerstandsvermogen. Economisch geldt dat hier evenzeer. De sociale oorzaken, die de menschen dreigen arm te maken, vinden bij den een een bodem, waarop zij gemakkelijk ontkiemen en het maatschappelijk leven bederven, en stuiten bij den ander op weerstand van energie en andere eigenschappen, die maken dat de mensch, trots de ongunstige omstandigheden, toch op de been blijft. Tenslotte nu geldt dat van onze buitengewone tijdsomstandigheden ook weer; die bedreigen geheele kringen van menschen, sommigen gaan door die omstandigheden, zonder dat zij weerstand kunnen bieden, maatschappelijk zooal niet ten onder, dan toch een eind naar beneden, terwijl anderen daartegenover krachten weten te stellen, die hen op de been houden.


— 11 —
Onderzoek naar oorzaken van nood.
Dat brengt ons weer tot de vraag: is het inderdaad niet weer wel noodig, bij den steun van de Steuncomité's, wel degelijk een onderzoek in te stellen naar de persoonlijke oorzaken, die medebrengen dat zekere menschen door den invloed van de crisis zeer ten nadéele worden gedrukt ? '
Inkomstengrens door steun..
Een zeer belangrijk-verschil in de grens, die men stelt bij Armenzorg en bij de Steuncomité's ligt zeker wel in het volgende punt: de inkomstengrens voor onderstand, en dat is eigenlijk wel een bijzonder moeilijk punt. Toen ik voor het eerst in aanraking kwam met het Burgerlijk Armbestuur in Amsterdam, dat is tien jaren geleden, trof mij zeer — ik had mij vóór dien tijd meer bewogen in de kringen van de kerkelijke armenzorg — dat de ondersteuning van het Burgerlijk Armbestuur in Amsterdam kon komen tot een maximum van f 3.— per week. Ik vond dat een bijzonder hoog bedrag als uitkeering, en ik kan erbij vertellen dat het maximum-bedrag op het oogenblik door den Gemeenteraad is gebracht op f 4.50 per week, dat is dus nog hooger. Bovendien wordt dit maximum met toestemming van Burgemeester en Wethouders in tal van gevallen overschreden, soms tot f6.— of f8.—.
Bedrag van d,en onderstand.
Maar ik wil wel erkennen dat sedert 1 Augustus mijn kijk op ondersteuningsbedragen heelemaal in de war is. Van bedragen, die ik vroeger heel hoog vond, zeggen wij nu dat het een armzalige ondersteuning is, die wij iemand bijna niet durven aanbieden, terwijl weer anderen van bedragen, die wij in deze omstandigheden hoog vinden, zeggen dat het eigenlijk geen bedragen zijn, waarmede de menschen zich kunnen redden. Ik wil wel erkennen, dat op dit punt de vragen zich bij mij vermenigvuldigen. Hoe is het mogelijk geweest en nog mogelijk dat de menschen, die ondersteuning krijgen omdat zij geen inkomsten hebben, niet allen zijn uitgestorven ? Waarvan leven die eigenlijk ? Als men een budget maakt op de meest bekrompen wijze, komt men toch altijd tot een bedrag dat veel hooger is dan onze hoogste armenzorggrens. De Dames en Heeren herinneren zich dat de Commissaris van Politie te Rotterdam ergens heeft geschreven over den schrikkelijken toestand dat in deze. en die groote steden zooveel


— 12 —
menschen zijn met een inkomen beneden f 1000 per jaar. Dat vond hij blijkbaar een bedrag, waaronder redelijkerwijze iemands inkomsten niét behooren te dalen. Eenigen tijd daarna kwam in een van de bladen een beschouwing voor, in den vorm van een interview, over een gezin dat f16.— inkomsten per week had. Tot in kleinigheden werd het budget van dat gezin uiteengezet en de leden daarvan hielden nog over voor liefdadigheid voor anderen, en "voor bijdragen voor dingen van algemeen nut.
Dat Interview heeft een storm van verontwaardiging gewekt. Men heeft er allerlei tegen ingebracht, waarvan in elk geval de strekking was, dat een gezin van een dergelijk inkomen niet kan leven. Als nu inderdaad een gezin van f 16.— niet kan leven, hoe is het dan mogelijk, dat een gezin van f 12, f 10 of f 8 leeft?
Wij hebben het genoegen gehad — de heer Polmeb zal zich dat herinneren — een bijeenkomst bij te wonen van eenige steuncomités met het bestuur van het Kon. Nationaal Steun-Comité. In die bijeenkomst is door. een van de aanwezigen gezegd: ja maar wij moeten die vraag niet zoo stellen, want dan gaan wij buiten de werkelijkheid; de menschen leven ook niet alleen van hetgeen zij ontvangen; er is in de eerste plaats een complex kleine verdiensten, die wij niet weten en nooit te weten zullen komen; in de tweede plaats bestaat er een wederzijdsch hulpbetoon, dat wij ook nooit kennen, dat nooit onder onze contróle zal vallen en waardoor de menschen elkander door den benauwden tijd heen helpen; wij moeten onzen steun beschouwen als een bijdrage en niet vragen wat de menschen noodig hebben om te leven. Dat laat zich zeer goed hooren en hij, die zoo sprak, was iemand, die stond in de practijk van het leven en er over kon oordeelen.
Maar — als iemand mij vraagt waarom zekere menschen van hetgeen zij aan ondersteuning ontvangen niet behoeven te kunnen leven, indien zij geen werk kunnen vinden, — kan ik dan antwoorden: „er zijn anderen, die er iets bij vinden, iets bij verdienen, en dus hebben deze menschen ook niet meer noodig?'' Maar hoe dan als men mij vraagt: wat verwacht gij van het hulpbetoon, dat in breede kringen der bevolking in zeer verblijdende mate heet te bestaan, indien inderdaad de groote breede volksklasse langzamerhand uitarmt — een heel leelijk woord dat ik dezer dagen heb geleerd — indien door het voortdurend te laag zijn van de inkomsten het gezin hoe langer hoe armer wordt; als er maanden lang op voeding en kleeding moet worden bezuinigd ; als alles wat er was om crediet op te krijgen wegraakt; als de


— 13 —
geheele omgeving van het gezin arm wordt? Ik wil weten, wat ik daarop moet antwoorden. Ik weet dat antwoord werkelijk niet.
In Amsterdam wordt van verschillende kanten het steuncomité er op aangekeken, dat het zijn ondersteuning tot zeer bedenkelijke hoogte heeft opgedreven, dat die ondersteuning op dit oogenblik hooger is dan hetgeen een aantal menschen te Amsterdam in gewone omstandigheden in het geheel verdienen, zoodat er thans i— dat is niet geheel te ontkennen — een groep van menschen is, die door het bestaan van die steunbeweging in beteren toestand verkeert dan zonder oorlog en zonder crisis het geval zou wezen. Dat is zonder twijfel een zeer zonderlinge toestand. Maar de vraag, waarop ik het antwoord schuldig blijf, als men mij haar stelt, is deze : hoe hebben die menschen dan geleefd en waarvan zouden zij nu kunnen leven zonder uw steun ? Hoe zouden in elk geval menschen, die gewoon zijn aan een levensstandaard op een grondslag van wekelijksche inkomsten van f 20, f 30 of f 40, van uitkeeringen van f 10 kunnen leven. Zoudt gij kans zien een budget op te stellen waaruit dat te berekenen was? Dat is een buitengewoon moeilijke vraag, waarover ik met de meeste belangstelling straks iets duidelijks tegemoet zie, want die duidelijkheid bestaat bij mij — ik moet het eerlijk bekennen — absoluut niet. Een ding is echter wel duidelijk. De gewone armenzorg houdt rekening met een zeer laag minimum-bestaan, lager dan het bestaan, dat de crisis-noodlijdenden gewoon waren te voeren. Deze consideratie is het — al raakt men bij de uitcijfering voortdurend in de war — die er toe geleid heeft dat de grens, waarop men meent dat iemand nog voor steun in aanmerking komt bij de comité's hooger is gesteld dan zij onder gewone omstandigheden bij de armenzorg was.
En nu zegt men: het is in Rotterdam te laag gebleven, het is in Amsterdam te hoog gekomen. Ik zou graag willen dat de groote arbiter opstond, die aanwees hoe men het in Amsterdam en Rotterdam had moeten doen, zóó dat het in alle opzichten te verdedigen is.
Toezicht op kinderen.
Een eigenaardig ander punt, dat bij de steuncomité's meer buiten beschouwing blijft, is de paedagogische zorg voor het gezin. In gewone tijden, dat hangt samen met zijn beschouwing over de oorzaken van armoede, stelt de Armenzorg zich met groote voorliefde ten doel te zorgen dat het tweede geslacht niét zal blijven in den toestand van het tegenwoordige, noodlijdende geslacht.


— 14
Als men in het leven van de ouders weet aan te wijzen de oorzaken, die hen tot armoede hebben gebracht, en die in zeer vele gevallen niet meer weg te nemen zijn, richt de Armenzorg er zich met voorliefde op, te trachten te verhinderen-dat de kinderen in dergelijke omstandigheden komen, dUs wordt met groote zorg toegezien dat de kinderen onderwijs, lager onderwijs en vakonderwijs, krijgen en zóó worden opgebracht dat zij zoo mogelijk in betere omstandigheden groot worden dan hun ouders.
Nu is dit dunkt mij toch wel eén punt dat de steunbeweging zeer terzijde raakt. Dit geldt ook alweer als wij maar aannemen . de eenvoudige definitie dat de steunbeweging zich richt tot degenen, die door de crisis hulpbehoevend zijn geworden. Nemen wij die definitie aan, dan kan dit punt buiten bespreking blijven, maar juist omdat bij alle vorige punten blijkt dat wij onze lijn niet zoo scherp kunnen trekken en de Steuncomité's zich ook bemoeien met allerlei gezinnen en toestanden, die daaronder niet vallen, rijst de vraag: moeten wij dit streven ook niet bij de steunbeweging • in practijk brengen.
Ik heb nu eenige verschillen aangeduid, die niet het beginsel betreffen, maar de practijk, en het is vanzelf al gebleken, zooals nu gebleken is uit mijn spreken, dat op al die punten telkens weer de lijn door de practijk wordt uitgedoezeld, zoodat wij niet precies kunnen zien, waar zij ligt.
Thans kom ik tot de overeenkomst. Een beschouwing hierover is van te meer belang, omdat er juist met luider stemme wordt geprotesteerd tegen de gelijkstelling van Armenzorg en Steuncomité's.
Als een van de punten uit het schema heb ik opgeschreven:
Herkomst der gelden.
Die herkomst is zonder eenigen twijfel in de eerste plaats particuliere liefdadigheid. Ik mag misschien in dezen kring dat woord gebruiken met iets minder vreès, ofschoon ik niet zoo heel vreesachtig ben, dan elders. Het zijn de particuliere menschen, die uit liefde voor de noodlijdenden of in het algemeen belang geld hebben gegeven, in de eerste plaats in de plaatselijke Steuncomité's en in de tweede plaats in het Kon. Nationaal Steuncomité, dat de plaatselijke Steuncomité's helpt. En daar die bron van particuliere bijdragen, men mag al of niet van oordeel zijn dat zij mild heeft gevloeid, in elk geval niet mild genoeg vloeit om in alle behoeften te voorzien, komt de Regeering van stad en land te hulp.
Nu zou ik zeggen: dat is precies het recept van Armenzorg. Ook de Armenzorg begint met de particuliere liefdadigheid van


— 15 —
kerkelijken of anderen aard, en waar noodig komt de Overheid in het algemeen belang tusschen beide om aan te vullen wat ontbreekt. Wat de herkomst der gelden betreft, is de analogie tamelijk volkomen.
Verhouding tot de ondersteunden.
De groote moeilijkheid echter, niet voor mijn gevoel, maar voor dat van anderen, zit in de verhouding tot de' ondersteunden. Zooals ik zooeven heb gezegd, men mag de door de Steuncomité's ondersteunden niet beschouwen, niet behandelen alsof zij door Armenzorg werden geholpen.
En nu heb ik meermalen gevraagd wat eigenlijk van die opmerking, welke ik niet begreep, de' inhoud was en toen heeft men mij geantwoord: ja maar,' gij moogt hen niet behandelen als minderwaardigen. Als men dat aanvoert, dan antwoord ik: dat mogen wij de armen ook niet. Toen ik 20 jaren geleden mijn intrede deed in de diaconale vergadering was een van de eerste dingen, die ik van mijn voorzitter leerde, dit: ,-,denk er altijd om, dat het niet Uw verdienste is, dat ge aan dezen kant van de tafel zit en niet aan den andere; het is zeer de vraag wat er van ons geworden zou zijn, als wij in die omstandigheden hadden verkeerd! Dat hebben wij altijd vnor óogen gehouden en schering en inslag is geweest om in de armen, die wij ondersteunden, te zién de menschen tot wie wij kwamen als mensch, zoodat er geen sprake is van minderwaardigheid op grond van armoede. Integendeel, wij moeten eerbied hebben voor de armen en alles in het werk Btellen om hun gevoel van menschenwaarde niet alleen niet te krenken, maar om het zelfs op alle manieren te versterken.
Derhalve, als minderwaardigen zien wij nÖch de crisiB-werkloozen nöch de armen aan.
Evenwel, naast de zorgvuldige eerbiediging van de persoonlijkheid, past ook tegenover beiden zorgvuldigheid in het beoordeelen van noodzaak en grootte van den steun.
Onderzoek naar bestaande inkomsten, naar de mogelijkheid van verdienste door het vinden van werk, het met alle macht tegengaan van misbruk of bediog is bij heide categorieën noodzakelijk en doet niets af aan den eerbied voor hem, die niets poogt te verbergen of niet tracht te bedriegen.
Er is ook geantwoord: ja maar het verschil is, dat de armenzorg liefdadigheid is en de crisis-werkloozen recht op steun hebben. Dat is een opmerking, die ik niet goed kan beantwoorden,


— 16 —
'omdat ik ze niet begrijp, aangezien ik de constructie van dat recht niet vat. Maar ook zonder die te begrijpen kan ik de opmerking tegenspreken, want ik heb ook eens hooren verdedigen, dat de armen recht op onderstand hadden en dien van de overheid konden vorderen. Dus, als men zich plaatst op het standpunt van het recht, dan is het van den kant van degenen die van het recht spreken gelijk, en als men zegt, dat zij geen van beiden recht hebben, dan is het ook gelijk.
Ook op dit punt kan ik derhalve het verschil niet vinden.
Toen ik aan dienzelfden persoon nog eens heb gevraagd: „wat bedoelt gij, als gij dat zegt?" heb ik een ander antwoord gekregen, n.1. dit: gij moet in het oog houden, dat degenen die door het steuncomité ondersteund worden, na de crisis hun gewone maatschappelijke werk weer moeten aanvaarden en niet meer ondersteund worden, en met de armen is dat niet het geval. Daarin zit misschien de meeste waarheid, hoewel het ook in strijd is met hetgeen wij bij de armenzorg voorop zetten, dat het doel moet wezen te zorgen dat een tijdstip komt, waarop ondersteuning niet meer noodig» is, zoodat de armen niet meer arm zijn en zich zelf kunnen onderhouden. Maar daarbij is ook het verschil niet principieel, doch gradueel.
Bij de crisis-werkloozen is de kans zeer groot, dat zij, als de werkgelegenheid teruggekeerd is en het zijn valiede werkkrachten, den *steun van dé comités zullen kunnen missen, terwijl menschen, die thans door de gewone armenzorg worden ondersteund, waarschijnlijk zeer moeilijk weer tot economische zelfstandigheid zou den kunnen worden teruggebracht. Dat verschil is echter uitsluitend gradueel en betreft in het geheel niet den blik, waarmede wij den ondersteunde hebben aan te zien en den blik, waarmede de ondersteunde heeft te zien op hem, die de ondersteuning geeft. Het is in ieder geval iemand, die behoefte heeft aan iets, dat hij niet heeft, zoodat het hem gegeven moet worden zonder dat hij op dit oogenblik daartegenover een contra-praestatie geeft inden vorm van arbeid. Die definitie geldt voor beide gevallen en niet duidelijk is voor mij waarom, ook door mannen van ervaring en gezag, tusschen de hulp van de armenzorg en de hulp van de steuncomités een verschil, zelfs in sterk sprekende bewoordingen, wordt gemaakt.
Dat er in elk geval wel een verschil is, al worden alle lijnen door de practijk telkenB uitgedoezeld, blijkt hieruit, dat er een quaestie op zich zelf is: welke personen behooren, niet door de steuncomités, maar door het Burgerlijk Armbestuur te worden ondersteund, of


— 17 —
moeten zelfs, indien zij, voordat men de lijn scherper trok, bij de Steuncomité's ondersteund zijn geworden, daarvan weer worden verwijderd in de richting van de Burgerlijke Armbesturen. Dat is een zeer moeilijke quaestie, die aan ieder, die met de Steuncomité's in betrekking staat, zeker ook dagelijks moeite en zorg baart.
Het is wellicht niet onbekend dat Rotterdam reeds in het begin van deze beweging getracht heeft scherp positie te nemen en gezegd heeft: wij trachten ons alleen te bemoeien met de crisisnoodlijdenden, dus daaronder rekenen wij niet den geheelen kring van menschen, die eigenlijk toch al een schamel bestaan hadden. Als ik mij niet zeer vergis, heeft men daarvoor genomen de menschen die in gewone omstandigheden een wekelijksch inkomen hadden van f 7 of minder. Dien geheelen kring heeft het Rotterdamsche Steuncomité buiten zijn bemoeienis geplaatst.
Daarmede heeft het zeker een poging gedaan een lijn te trekken. Ik begeef mij niet in critiek op het Rotterdamsche stelsel, ik heb alleen bedoeld het even aan te duiden om te laten zien dat er Steuncomité's zijn geweest, die dadelijk dit punt ernstig onder de oogen hebben gezien. Ik mag erkennen dat men in Amsterdam er niet in is geslaagd een scherpe scheiding te maken. De oorzaken daarvan zijn velerlei. Er is in Amsterdam wellicht meer dan elders onmiddellijk, voordat nog door de oprichting van het Steuncomité eene welgeslaagde poging gedaan was om in de hülpverleening eenheid te brengen, op de alarmtrom geslagen op 1 Augustus, er is niet alleen hulp gevraagd, maar ik zou bijna zeggen er zijn hulpbehoevenden gevraagd, er zijn comité's gesticht, en er werd geadverteerd in de couranten, dat allen, die hulp behoefden; zich moesten aanmelden daar en daar. Zeg dat maar eens! — dat stroomde natuurlijk. Er werd bijgevoegd dat niemand honger mocht lijden, in ieders behoeften zou worden voorzien, zoodat het Steuncomité, dat zich hier geplaatst zag voor een enorme taak door den reusachtigen omvang, dien hier alles heeft, was gedwongen, door de opgewekte verwachtingen, om spoed te betrachten bij de organisatie van deze geheele aangelegenheid, een spoed, die een zeer ongewenschten invloed heeft moeten hebben, want de tijd van 1 tot 13 Augustus gedurende welken wij de voorbereiding hebben verricht om ondersteuning te geven aan 18.000 menschen, is geen termijn om een degelijke organisatie te scheppen. Ik mag zeggen: dank zij ettelijke zeer voortreffelijke menschen, over wier werkkracht, kunde en bekwaamheden wij beschikken, is het gebeurd, en ook aan het punt, dat wij nu bespreken, is aandacht gewijd, genoeg om ons te verhinderen inderhaast regelen
2


— 18 —
te stellen,' van welke navolging bezwaar te duchten was. Want geenszins zijn ons de bezwaren (ontgaan, die een scherpe scheiding drukken : het overlaten van een grooten last aan de bestaande instellingen van armenzorg, welke zij in deze gedrukte tijden niet zouden kunnen dragen; het overlaten van categorieën, die wellicht nergens steun zouden vinden; het overbelasten van het Burgerlijk Armbestuur, waar wij de hulp van zijn personeel zoo broodnoodig hadden.
Voor het volledig en rustig tegen elkander wegen van alle beschouwingen en het zorgvuldig ontwerpen van een vast stelsel ontbrak toen echter de tijd.
En nu worden wij geplaatst voor de vraag: zijn er onder de •Steuncomité-menschen, die onder het Burgerlijk Armbestuur behoorden te staan en, zoo ja, welke zijn dat ? Daarover nu wilde ik heel gaarne uit verschillende oorden, waar men hieromtrent verschillende ervaringen zal hebben, zeer gewaardeerde adviezen ontvangen.
Wij hebben van geachte zijde dit recept gekregen: diegenen uitsluiten, bij wie het gevaar van arbeidsschuwheid bij ondersteuning door het Burgerlijk Armbestuur minder zou dreigen dan bij ondersteuning door het Steuncomité. Ik heb de vraag gesteld hoe men eigenlijk een zakelijke norm moet verkrijgen om over die merkwaardige quaestie een oordeel te kunnen vormen, maar daarop heb ik geen antwoord gekregen, dus ben ik niet in de gelegenheid deze vergadering de door mij zoozeer begeerde inlichting te geven.
Men kan natuurlijk heel veel gevoelen voor het Rotterdamsche stelsel, dat menschen met geringere inkomsten buiten de steunbeweging houdt. Ik heb mij zelfs gewaagd aan deze formule: om degenen, van wie redelijkerwijze ondersteld kan worden dat zij na de opheffing van de Steuncomité's in behoeftige omstandigheden zullen blijven, naar het Burgerlijk Armbestuur over te brengen.
Ik heb daarbij vooral het oog gehad op het tijdelijk karakter van de steuncomités. Er zal een oogenblik komen, dat die comités worden opgeheven en als ik dan denk aan de duizenden en duizenden, die op dit oogenblik geregeld zeer belangrijke ondersteuning krijgen van het steuncomité te Amsterdam, dan — ik wil dat wel erkennen — beef ik een beetje bij de gedachte, dat die ondersteuning ophoudt. Welk een economischen schok zal dat geven in de minderbedeelde gedeelten van onze Amsterdamsche bevolking en wat te doen om dien schok zooveel mogelijk te breken? Juist die bedoeling heeft voorgezeten bij de formule welke ik zooeven in het midden gebracht heb. Nu wil ik onmiddellijk een bezwaar daartegen inbrengen nl.: er zijn nu eenmaal onder de categorieën, die onder mijn formule vallen, vele menschen, die


— 19 —
het, hoe dan ook, zonder Burgerlijk Armbestuur hebben kunnen redden, die zich daarvan, door welke oorzaak dan ook, hebben kunnen vrijhouden. Het gevolg van de toepassing van mijn formule zou zijn, dat wij die menschen naar het Burgerlijk Armbestuur brachten. En als zij er eenmaal zijn, is de kans ontzaglijk groot, dat zij er blijven, omdat, indien zij eenmaal als ondersteunden van het Burgerlijk Armbestuur zijn opgenomen, allicht die mate van meerdere of mindere welvaart, welke 'hen geheel zelfstandig kan maken, vaak niet aanwezig zal zijn. Wij mogen het — dat schijnt mij tenminste zoo — inderdaad een nadeel noemen, indien wij nieuwe kringen uit onze minderbedeelde bevolking onder de zorg van het Burgerlijk Armbestuur brengen.
Ik wensch nu nog drie speciale punten even hier neer te leggen, voorzien van vraagteekerts.
Sociale quaesties.
Ons werk brengt ons ook in aanraking met sociale quaesties. In het algemeen zullen de menschen het wel beter vinden met werk een inkomen te verdienen dan zonder werk een inkomen te krijgen, maar hoe denkt men over dit geval: een werkman is bij een bepaalden patroon voor een zeker loon; de tak van het bedrijf, waarin de werkman arbeidt, staat door het ontbreken van invoer van grondstoffen uit het buitenland of door het vervallen van débouchés, stil; de patroon zegt: ik wil u wel houden, maar uw oude werk heb ik niet meer, wel ander werk, minderwaardig werk, waarvoor ik niet zooveel kan betalen; de werkman redeneert aldus: dat is mijn werk niet, dit is mijn vak en als ik daarin niet kan werken ben ik werkloos en moet ik ondersteuning hebben? Moet dat standpunt door een steuncomité geëerbiedigd worden, moet een steuncomité zeggen: gij kunt uw werk niet krijgen, gij zijt werkloos, wij zullen u ondersteunen?
Een tweede geval. Er is een patroon, die hetzelfde bedriji voortzet, maar die tot een werkman zegt: met mijn bedrijf kan ik niet mijn gewone winst maken, ik kan wel doorwerken, maar op lager voet, gij kunt bij mij werken, maar ik kan u hetzelfde loon niet geven, ik betaal minder. Hij komt in botsing met den- loonstandaard; dat is een zeer groote zaak, waarover men niet lichtvaardig moet spre en. De werkman zegt: ik zal eens aan mijn organisatie vragen of dat mag. De organisatie antwoordt: neen wij hebben dien loonstandaard verleden jaar met zooveel moeite vastgesteld, daarvan gaan wij niet af. De werkman komt dus met


— 20 —
de boodschap, dat het niet mag, dat de loonstandaard moet gehandhaafd blijven. Moet het steuncomité zeggen: dat is juist, gij moogt alleen volgens den loonstandaard, werken, wij zullen u steunen? Hoe moeten wij doen?
Ik spreek niet eens van het geval van iemand, die gewoon was des morgens te negen uur zijn ondersteuning te gaan halen. Hij kon werk krijgen in zijn vak, maar dat begon om zeven uur. Hij zeide: dat gaat niet, ik ben gewoon mijn geld om negen uur te halen, ik sta niet zoo vroeg op. Ik verzeker u, dit is een voorbeeld uit de practijk. Moet het Steuncomité zeggen: dit is inderdaad te bezwarend, wij zullen U blijven steunen?
Medewerking van Vakorganisaties.
In vele plaatsen is gebruik gemaakt van de medewerking van vakorganisaties, een daad, van verschillende zijden hoog geroemd, warm aanbevolen, — van andere zijden op klagenden toon besproken als een mislukte proef. Ik zou bizonder graag hooren wat wij daarvan te denken hebben. Ik zou mij persoonlijk van het uitspreken van een oordeel op grond van de ervaring willen onthouden, want niet alleen wat betreft de theoretische beschouwingen, maar zelfs ten opzichte van de waardeering der practische ervaringen van deze zes maanden wil ik gaarne erkennen nog volkomen in de war te zijn. •
Er is echter een speciaal punt dat ik zou willen opmerken. Dat is dit. Zou deze medewerking niet aanleiding geven of kunnen ge Ven tot groote begripsverwarring? De uitdeeling van den steun der Steuncomité's door tusschenkomst van de vakvereenigingen maakt in breede kringen den indruk van een steun der vakvereenigingen, ongeveer op dezelfde manier, waarop bij het bestuur der vakvereenigingen de werkloosheidsuitkeering wordt gehaald, waarvoor men zijn premie heeft betaald. Het is meermalen gebleken dat, wanneer er tegen menschen, ondersteund door tusschenkomst van de vakvereenigingen, over de Steuncomité's werd gesproken, deze menschen zeiden: uitkeering van het Steuncomité is niet noodig, ik krijg van mijn organisatie. In het algemeen is misverstand en begripsverwarring bedenkelijk, — de vraag is of het ook hier niet een verkeerde werking heeft.
De Huurbon.
Ten slotte zij mij nog een woord vergund over de huurbons. Daarover zouden wij alleen een middag kunnen praten. Het is een zeer


— 21 —
speciaal punt, waarvan ik vóór dezen nooit heb gehoord; het is een tijdsverschijnsel dat zich plotseling met groote kracht heeft gemanifesteerd. Rotterdam heeft in deze weer de verdienste — misschien zal later blijken dat het geen verdienste is — het eerste die zaak aan de orde te hebben gesteld en dit middel in practijk te hebben gebracht.
Ik heb tegen den huurbon, die hier in Amsterdam op zeer breede schaal wordt uitgereikt, een principieel bezwaar. Ik geloof dat de huurbon een van de meest demoraliseerende vormen is van ondersteuning, die bestaan. Wanneer men iemand, die geen geld heeft en een brood wil koopen, geld in zijn hand geeft en hij gaat naar den bakker en koopt en betaalt een brood, blijft hij als kooper tegenover den bakker in zijn fatsoen; hij blijft erkennen, dat de bakker, die hem het brood levert, recht heeft betaling te ontvangen, en dat het Steuncomité of wie ook, hem het geld geeft, dat hij uit zichzelf niet heeft, is een bijkomstige zaak, die niet raakt de verhouding tusschen hem en den man, die aan hem verkoopt en aan wien hij te betalen heeft. De huurbon echter sticht inderdaad een demoraliseerde verwarring, omdat de huurbon het denkbeeld heeft wakker geroepen dat de huur een zaak is, waarmede de huurder eigenlijk maar in de tweede plaats of goed' beschouwd heelemaal niet te maken heeft. Men heeft het in publieke geschriften kunnen lezen dat het een schande was dat een huiseigenaar bij den huurbon ook nog toeslag wilde hebben van den huurder; dat kwam absoluut niet te pas.
En in een verlanglijstje, dat dezer dagen is openbaar gemaakt en dat misschien verscheidene aanwezigen hebben gezien, wordt als eerste eisch voor de juiste werking van het huurbonstelsel gesteld: uitschakeling van den huurder, zoodat die er niet meer mee te maken heeft. Ik geloof, dat dat ook in zijn gevolgen niet kan nalaten een' buitengewoon schadelijken en demoraliseerenden invloed te hebben, doordien het besef van de verplichtingen, die men heeft tegenover een ander, die ons iets levert, hetzij in den vorm van waren, hetzij in den vorm van recht van wonen, daardoor verward en verknoeid wordt. In eene vergadering is duidelijk gezegd, dat het een van de mislukkingen van het huurbonstelsel was, dat de huiseigenaar bijslag vroeg. Het deed mij genoegen, dat er iemand uit de arbeiderskringen bij was, die blijk gaf, dat de gezonde begrippen van plicht nog niet uitgestorven waren. Hij zeide nl. dat sommige menschen tot hem gekomen waren om te vragen: mag ik dat wel aannemen, want ik moet toch betalen? Ik meen dus, dat de gezonde begrippen van plicht door dat huurbonstelsel ernstig kunnen worden geschaad.


22
Mijnheer de Voorzitter! De vergadering heeft zeker in mijn voordracht de vraagteekens niet gemist; zij zijn zeer vele geweest en ik was al blij, als ik zag, dat iemand het vraagteeken opschreef, want dah dacht ik: dat belooft straks een antwoord. Ik dank u en de vergadering voor het geduld en voor de belangstelling, waarmede het door mij gesprokene is aangehoord, en ik geef u allen de verzekering, dat die belangstelling in elk geval overtroffen wordt door die, waarmede ik het antwoord op mijne vragen tegemoet zie.
De beraadslaging werd voortgezet in eene Vergadering van het Bestuur, gehouden op
Zaterdag 20 Febrnari 1915.
De Voorzitter :
Wien mag ik thans het woord verleenen ? De heer Anth. Folmer, ('s-Oravenhage):
Mijnheer de Voorzitter! Ik ben niet gaarne degene, die de debatten opent; nu echter niemand anders het woord vraagt, zou ik wel het een en ander willen zeggen.
Het zal niet de bedoeling van het Dagelijksch Bestuur zijn, dat elk van de leden over elk onderdeel van het uiterst belangrijke referaat van den heer Van Wijk het woord voert; dat zou te uitvoerig worden. Daarom wil ik voorloopig alleen omtrent één punt eenige opmerkingen in het midden brengen, nl. omtrent de medewerking van vakorganisaties. De geachte inleider heeft gezegd, dat hij omtrent dat punt nog geen gevestigde opinie heeft (blz. 20 van het gedrukte referaat) en zelfs ten opzichte van de waardeering der practische ervaringen van deze zes maanden nog volkomen in de war is.
Dienaangaande bestaat bij den heer Van Wijk dus nog geen helderheid. Ik mag daaruit niet afleiden dat de heer Van Wijk ten opzichte van dé medewerking van vakorganisaties een pessimistisch oordeel heeft, dat staat er niet; alleen, hij weet niet zeker, wat ervan te denken. Ik mag daarom wellicht mededeelen, hoe deze zaak in Den Haag geregeld is, om daaruit enkele conclusies te trekken.
In afwijking van enkele andere plaatsen en in overeenstemming daarentegen met weer andere gemeenten, zooals Rotterdam en Utrecht, heeft men in Den Haag van het begin af ook de medewerking van de vakorganisaties gezocht. Daarbij ging men van het standpunt uit, dat, wanneer men van de vakorganisaties en de personen, die haar vertegenwoordigen, vertrouwen wil vragen, men moet be-


ginnen, met vertrouwen te geven. En in de tweede plaats gold deze overweging, dat het zeer zeker van belang is, dat in de steuncomités een aantal personen wordt opgenomen, die met de practijk der armenverzorging bekend zijn — omdat zonder twijfel ook bij het werk der steuncomités het kennen der werkwijze van de armenzorg van groot gewicht is — maar het aan den anderen kant zeer gewenscht is, te kunnen beschikken over de medewerking van andere categorieën van personen, omdat zich tot de steuncomité's voornamelijk die groep van; menschen wendt, die in normale tijden niet voor onderstand in aanmerking komen en met wier behoeften degenen, die zich speciaal met de armenzorg bemoeien, niet zoodanig vertrouwd zijn als ten aanzien van de behoeften van hen, die ook in gewone 'tijden tot het terrein der armenzorg behooren.
Om deze twee redenen heeft men in Den Haag van den aanvang af de medewerking der vakorganisaties gezocht. Zoowel in het steuncomité zelf als in de daaruit gevormde Eind-commissie — d w. z de commissie, die omtrent alle aanvragen om ondersteuning beslist — zijn vertegenwoordigers opgenomen van wat ik zou willen noemen: „de vier vakcentralen", welke men in Den Haag vindt, de plaatselijke centralen der verschillende richtingen in de vakbeweging. De practische ervaring, daarmede opgedaan, kan niet anders dan zeer gunstig genoemd worden. Het is gebleken, dat de vooropgezette bedoeling van het steuncomité om vertrouwen te geven teneinde daardoor vertrouwen te ontvangen en op de medewerking der vakorganisaties volkomen te kunnen rekenen, niet misplaatst is geweest. De samenwerking tusschen vertegenwoordigers van de vakorganisaties in het steuncomité en de overige leden van dat comité is van gunstigen invloed geweest. Natuurlijk hebben zich af en toe, vooral ten aanzien van de bedragen der ondersteuning en de wijze waarop deze zou worden aangevuld, wel verschillen van meening voorgedaan, maar juist, omdat men begonnen was wederkeerig elkander te vertrouwen, waren die verschillen spoedig opgelost en kwam men vrij gemakkelijk tot overeenstemming, ook ten opzichte van belangrijke punten als b.v. het bedrag van den onderstand.
Het werk van het steuncomité is daardoor zeer vergemakkelijkt; tengevolge daarvan werden van de beraadslaging in het steuncomité uitgesloten de onverkwikkelijke debatten, welke in andere plaatsen tusschen vertegenwoordigers der vakorganisaties en andere leden der steuncomité's wellicht plaats vonden.
Het spreekt vanzelf, dat ook de kwestie van de personen hierbij


— 24 —
zeer sterk in het spel kan zijn en dat het wel kan voorkomen dat in andere plaatsen in de steuncomité's vertegenwoordigers van vakorganisaties plaats namen, die, ofschoon men hun het vertrouwen schenkt, tegenover hun medeleden in het comité niet van een zoodanig wederkeerig vertrouwen blijk geven als in het belang van een goede samenwerking wel gewenscht zou zijn. Dat is een zuiver individueele quaestie en ook het omgekeerde kan zich voordoen.
De tweede vraag, die zich voordoet is deze, of de samenwerking met de vakorganisaties, niet tot bezwaren aanleiding geeft. Evenals in Utrecht heeft men in den Haag aan de vakorganisaties opgedragen het onderzoek naar diegenen harer leden die zich om steun aanmelden. In den aanvang was dat onderzoek door de vakorganisaties eenigszins onvolledig, omdat de betrokken personen van dat werk niet zoo goed op de hoogte zijn als geschoolde, in de practijk der armenzorg doorknede, armbezoekers, maar na nadere voorlichting en naderen aandrang van de zijde van het steuncomité bleek, dat zij evengoed als andere bezoekers volledige rapporten konden leveren, rapporten die, zooals uit. contróle-proeven is gebleken, evengoed vertrouwen verdienen als rapporten, uitgebracht door personen, die in de practijk der armenzorg meer doorkneed zijn. Uit die rapporten verkreeg men veel gegevens; men leerde de behoeften kennen, die gevoeld worden in de kringen van hen, die in het bijzonder door de crisis worden getroffen, van de categorieën van arbeiders, die, indien de crisis zich niet had voorgedaan, zich zonder steun door het leven zouden hebben kunnen slaan, en die het steuncomité wilde bewaren voor afdaling tot de categorie van personen, welke duurzaam ondersteuning behoeft.
Op dit punt bleek het Haagsche Steuncomité zijn vertrouwen dus niet misplaatst te hebben. Ook niet aangaande een ander punt, namelijk de contróle op de steungenietenden. Deze contróle is ook aan de vakvereenigingen overgelaten en zij bleken geheel in staat, haar uit te oefenen, althans aan het Steuncomité zijn, behoudens zeer enkele gevallen, geen staaltjes van misleiding ter oore gekomen, en uitzonderingsgevallen komen natuurlijk ook in andere omstandigheden zeer zeker voor.
Het Haagsche Steuncomité heeft dan ook de overtuiging gekregen, dat inderdaad bij de wijze van werken, der Steuncomité's in dezen crisis-tijd de medewerking van vakvereenigingen van grootbelang is voor een vlotten gang van zaken, voor het onderzoek, vooreen goede wijze van uitreiking van den steun en voor de contróle of iemand nog steun behoeft.
Dit wat de directe practische zijde van het vraagstuk betreft.


— 25 —
Er is echter ook nog een ander belangrijk punt aan deze zaak verbonden, en bij het bespreken van dit punt moet ik voorop stellen — dat is misschien een persoonlijke meening — dat voor mij vakvereenigingen zoowel van arbeiders als van patroons, zijn een noodzakelijke factor voor een goeden gang van het sociale en economische leven, die vooral van waarde zal blijken, indien na deze crisis de omstandigheden weer meer normaal zullen gaan worden. Het zou een heel belangrijke schaduwzijde van de economische crisis zijn, niet alleen voor ons land, maar ook voor de ons omringende, meer direct in den oorlog betrokken, landen, indien zij de vakorganisaties uit elkander gerukt had.
Nu heeft het streven van vele Steuncomité's om de vakvereenigingen onmiddellijk bij de steunbeweging te betrekken, dit groote voordeel gehad, dat een zeer sterke band is blijven bestaan tusschen de leden der vakvereenigingen en hare besturen, en dat de vereenigingen intact zijn gebleven. Hij die weet welke groote moeite het kost een vakvereeniging in het leven te roepen en te doen blijven bestaan, en die daarenboven aan het bestaan van vakvereenigingen met het oog op een goeden gang van het economische leven groote waarde toekent, zal dat voordeel niet onderschatten. Wat hier door de Steuncomité's ten aanzfen van de vakvereenigingen is bereikt, is langs anderen weg bereikt door de Regeering, toen zij langs den weg der werkloozenverzekering in de vakvereenigingen de uitkeeringen bij werkloosheid deed uitreiken. Ook dit heeft in sterke mate ertoe medegewerkt, om de vakvereenigingen op de been te houden, en dat lijkt mij niet het minste voordeel van de medewerking der vakorganisaties bij de uitreiking van den steun.
Een tweede voordeel, dat ik ook in den boezem van het Haagsche Steuncomité heb kunnen waarnemen, is, dat bij personen, die vroeger, zeer vaak uit onbekendheid, ten opzichte der vakvereenigingen op een afzijdig standpunt stonden, thans werkelijk eenigermate de meening is ontstaan, dat die vereenigingen toch inderdaad iets anders zijn dan zij zich in den regel hadden voorgesteld, waardoor de vakvereenigingen meer sympathie hebben verworven. Dit is in hooge mate een persoonsquaestie; het hangt zeker ook samen met de personen der vertegenwoordigers van de vakver-' eenigingen in de Steuncomité's, en het kan zeer goed zijn dat men in andere plaatsen dan waarover ik spreek tot een andere ervaring is gekomen. Ik kan alleen dit zeggen, dat ik heb waargenomen, dat vakorganisaties bij velen, die er vroeger wat afzijdig tegenover stonden,nu een grootere mate van sympathie hebben verworven.


- 26 —
Ik kan dus op de vraag van den heer Van Wijk, hoe men denkt over de medewerking van de vakorganisaties, uit theoretisch oogpunt en ten opzichte van de practische ervaringen, dit antwoord geven, dat de practische ervaring in den Haag gunstig is geweest en dat — wanneer men ditv althans theoretisch wil noemen — het theoretisch gevolg van de wijze van optreden der Steuncomité's is geweest, dat de arbeiders-vakorganisaties niet uit elkaar zijn gerukt en zij na de crisis weer met de patroonsorganisaties, b.v., ten opzichte van het Arbeidscontract e.d., kunnen samenwerken om den regelmatigen gang van het economische leven zoo snel mogelijk te herstellen.
De heer Dr. J. R. Slotemakek de Bruïne, (Utrecht).
Mijnheer de Voorzitter! Ik zou liever niet het woord voeren omdat ik den vorigen keer niet aanwezig ben geweest en het daardoor misschien eenigszins onbescheiden is; maar nu geen der andere leden het woord wenscht, zou ik' over het andere punt, dat in het referaat van den heer Van Wijk naar voren kwam, iets willen zeggen, n.1. over de vraag of de arbeid van de Steuncomité's principieel anders is dan de arbeid tot verzorging van behoeftigen. Ik voor mij beantwoord die vraag onmiddellijk absoluut met „ja". Ik begrijp wel, wat het groote bezwaar tegen dat antwoord is — de heer Van Wijk heeft het trouwens uiteengezet —; het is dit: wanneer men armenzorg iets inferieurs noemt en om die reden de Steuncomité's daarmede niet op één lijn wil stellen, doet men daarmede te met wat deze Vereeniging en tal van andere vereenigingen in Nederland nu reeds jaren lang pogen, n.1. niet alleen de armenzorg zelve te verheffen, maar ook het feit, dat iemand moet geholpen worden, te ontdoen van alles wat daaraan deprimeerend is.
Ik behoef niet te zeggen, dat ik het daarmede volkomen eens ben, maar toch komt het mij voor, dat de heer Van Wijk een uiterst belangrijken factor vergeet, n.1. deze: als wij, arm verzorgers, overtuigd zijn, dat wij onze arme broeders en zusters helpen en niet een stelletje minderwaardigen; als van die overtuiging blijkt uit de gansche wijze waarop wij optreden — dan sluit dat nog niet in, dat het groote publiek ook reeds geleerd heeft, dat steun krijgen iemand niet een bepaald merk opdrukt. Wij zulten zeker nog jaren moeten vechten tegen die opinie, welke wij misschien zeiven vroeger wel hebben gekweekt, eer zij verdwenen zal zijn. En nu staan wij in deze crisis voor het feit, dat wij met onze opvatting omtrent onzen arbeid verder zijn dan het groote publiek


om ons heen. Dat is van groote beteekenis, want de menschen die wij helpen, leven te midden van dat publiek en geven veel om de opinie van dat publiek, zoodat, wanneer wij, terwijl in hun eigen kring armenzorg nog iets is, dat geacht wordt te deprimeeren, hen toch als armen behandelen, wij daarmede voorloopig, zonder dat wij het willen, hen deprimeeren. Daarom geloof ik, dat wij practisch moeten onderscheiden en wij dus ook zullen moeten trachten op een andere wijze te werken.
In Arnhem is het onderzoek opgedragen aan personen, „in de praktijk van armenzorg geroutineerd". Het spreekt wel van zelf, dat ik al de voordeden van die keuze ken — ik zal ze niet opsommen, want iedereen kent ze — maar mag ik er twee nadeden van noemen; welke nadeden evenwel zijn te ondervangen? Onze geroutineerde armverzorgers van kerkelijke en particuliere vereenigingen hebben altoos geleerd zeer nadrukkelijk te letten op het moreel van het gezin en de vraag of en, zoo ja hoe het gezin ondersteund zal worden, mede daardoor te laten beslissen. Mijns inziens mag het steuncomité dat niet doen. Ik kom daarop dadelijk terug. Met het moreele gedrag van het gezin hebben wij als steuncomité niet te maken en de armbezoekers, die anders daarop wel letten, zullen zich nu dus een beperking moeten opleggen.
Het tweede bezwaar: Deze „in de praktijk van armenzorg geroutineerde personen" zijn als zoodanig bekend. Wanneer zij ergens een bezoek brengen is daarmede tegelijk de bezoeker in de buurt als arm gestempeld.
Het zij mij vergund hetgeen ik zeg te adstrueeren met twee ervaringen uit mijn eigen district. In mijn district word ik geholpen door mijn diakenen. Wij hebben de zaak zoo geregeld, dat een diaken vanwege het steuncomité nooit komt in het kwartier, waar hij als diaken zijn werk doet. Men gevoelt, dat daarmede het bezwaar is weggenomen.
Gisteren heb ik deze ervaring gemaakt. Een -zuster, die in mijn wijk geregeld werkt en vooral de armen bezoekt, bezocht nu voor het steuncomité een vrouw, die nooit ondersteund is en alleen door deze bijzondere omstandigheden in moeilijkheden verkeert; de vrouw is daardoor zoo geschrokken, dat zij mij binnen 24 uur verzocht heeft, nooit meer bezoek van die zuster te krijgen, omdat nu de menschen in de buurt wisten, dat zij zich niet meer redden kan. Mijn antwoord is geweest, dat zij voortaan bij mij kon komen om van mij de ondersteuning te ontvangen. In dat gezin komt vanwége het steuncomité voortaan niemand meer, want


— 28 —
het publiek in de buurt mag niet weten dat deze vrouw een' ondersteunde is.
Met die opvatting, die voor bestrijding vatbaar is, dat begrijp ik wel, hangt samen de wijze, waarop men de aanmeldingen onderzoekt en de uitkeeringen regelt. In het algemeen hebben blijkbaar de menschen geen bezwaar zich aan te melden en wanneer zij er zelf geen bezwaar tegen hebben, heb ik het ook niet, maar ik ben ontzaglijk blijde met den maatregel in Utrecht, waar men niet perse zich behoeft aan te melden. In onze districten, waarvoor wij de hulp hebben van een groot aantal personen, die in die buurten bekend zijn, niet als armbezoekers, maar uit anderen hoofde, door hun sociale en geestelijke betrekkingen, komt het ook voor, dat wij gezinnen in moeilijkheden ontdekken, zonder dat deze zich aanmelden. In dat geval hebben wij het recht rapport op te maken en aan het bureau van het steuncomité de zaak aanhangig te maken. Dezen menschen blijft de gang naar het Steuncomité bespaard. Het onderzoek moet natuurlijk geschieden; maar het geschiedt zoo, dat er bv. nooit een bode komt, daaronder versta ik iemand, die officieel het werk doet, die naar de laat ik het noemen formeele gegevens informeert, die vragen doet omtrent de grootte van het gezin, omtrent den tijd, gedurende welken het in zijn woonplaats woont en dergelijke, zooals men dat doet bij armverzorgingslichamen. Een dergelijk persoon, uit den eigen maatschappelijken kring van den gesteunde, komt niet officieel in het gezin.
Het uitreiken geschiedt in Utrecht aan huis.
Een derde punt: is het uitvoerbaar het zedelijk gedrag van het gezin uit te schakelen ? Hier moet ik zeer aarzelend spreken; ik weet werkelijk niet wat ik op dit punt zeggen moet bij de ervaring, die wij opdoen. Wij hebben een gezin dat drankzuchtig is, maar — er zijn van die arbeiders — de man drinkt alleen buiten zijn werk, zoodat hij een goed arbeider is en heel goede getuigschriften van zijn patroons krijgt. Moeten wij dien man, omdat hij drinkt, steun onthouden? Er is een gezin, waarvan het notoir is dat men onzedelijk leeft, — moeten wij het onzen steun onthouden? Het heeft ons drie weken geleden geweldig voorgelogen bij het doen van aangifte; nu evenwel blijkt dat, doordat men werk verloren heeft, er werkelijk behoefte is. aan steun. Moeten wij nu vergeten dat wij zijn voorgelogen, of niet? De moeilijkheid van deze vragen lijkt mij deze dat wij daar weer te maken hebben met twee factoren, de factor van onze eigen overtuiging: wij zijn voor het oogenblik eigenlijk alleen in de wereld om de


— 29 —
menschen door de economische moeilijkheden te helpen, èn de factor van de publieke opinie in de buurt, die het een schandaal vindt, dat die man geholpen wordt. En men onderzoekt natuurlijk niet zoo goed als wij. Ik illustreer weer, wanneer het geoorloofd is. In mijn district woont een man, die tot voor zes jaren geregeld wegens diefstal met politie en justitie in aanraking is geweest en die zich nu aanmeldde bij het Steuncomité. Ik heb het politierapport opgevraagd en gezien, dat de man over de laatste zes jaren een schoon register heeft. Hij is aangenomen door het Steuncomité, want inderdaad is hij nu door de crisis werkloos. Maar de menschen in de buurt hebben geen politierapport opgevraagd, zij weten alleen, dat dat de man is „die al zoo dikwijls gezeten heeft". Moeten wij dergelijke menschen helpen, ja of neen?
Ik wil het op het oogenblik liefst laten bij het stellen van devraag en ik wil een vraag daarnaast doen, die er onmiddellijk mede samenhangt. Er is ons dezer dagen een geval voorgekomen — ik geef deze dingen alleen illustratief —■ van een gezin met een groot aantal kinderen,. waarin ontzaglijke ellende heerscht, omdat het een gealcoholiseerd gezin is, en waarin een van de opgroeiende zoons werk weigert.
Het gezin derft daardoor f 9.— inkomsten. De jongen is 21 of 22 jaar. Moet het gezin gestraft worden, omdat de jongen het werk weigert ? Zoo neen, dan werken wij het werkweigeren in de hand; zoo ja, dan lijdt het gezin gebrek tengevolge van het gedrag van een jongen, die in deze kringen geacht wordt absoluut zelfstandig te zijn. Op dit punt, moet ik zeggen, léven bij mij meer vragen dan zekerheden.
. Er is nog een andere moeilijkheid — ik kom daarmede tot een ander punt — als men zegt, dat de steun, dien wij geven, principieel anders is dan de steun, dien armenverzorgende lichamenverstrekken. Het zal uiterst moeilijk zijn voor degenen, die nu gesteund worden, terwijl zij tot dusverre nooit gesteund werden, te leeren hun zelfstandigheid absoluut te bewaren. Wij weten hoe moeilijk het is iemand te leeren zich zelf te redden, hoe moeilijk het is iemand, die nooit gevraagd heeft, den eergten keer te laten vragen; maar tevens weten wij hoe uiterst gemakkelijk het is voor dien man om dan den tweeden en derden keer te vragen. Dat hangt af van de wijze waarop de .ondersteuning wordt gegeven.
De heer Van Wijk heeft op bladz. 21 iets over den huurbon gezegd, waarmede ik mij van harte vèreenig; maar indien men door den huurbon een groot financieel voordeel genieten zou, wat


— 30 -
dan? Ik herinher mij het geval van iemand, die liever honger leed dan een huurbon aanvaardde, omdat zij tegenover haar huisbaas niet wilde weten dat zij steun noodig had. Veertien dagen later echter zeide zij: „ach, geef mij ook maar een huurbon, want een ander heeft er ook wel een". Hier is een stuk moreele schade geleden, dat wij moeilijk kunnen herstellen.
Verder vraag ik: moeten wij den menschen schoenen en kleeren geven, de schoenen voor hen laten repareeren? Het antwoord is uit hetgeen ik eerst zeide wel duidelijk. Bij ons trachten wij het op een zoodanige wijze te doen, dat wij de menschen zooveel mogelijk zelfstandig laten. Zij mogen hun schoenen laten repareeren, waar zij willen en als zij dan een rekeningetje vragen en dat aan ons toonen, krijgen zij het geld om te'betalen. Op die manier staan zij tegenover hun schoenreparateur als zelfstandige personen.
Wij geven in Utrecht ook ziekte-toeslag tot een maximum van f 1.50 per week. Wij doen dat op deze wijze: wij vragen aan de menschen: wilt gij dat de melkboer een paar kan melk per dag brengt en wij hem bètalen of wilt gij de f 1.50 hebben, opdat de melkboer niet wete, dat gij wordt ondersteund?
Ik geef deze voorbeelden opdat men begrijpe wat ik bedoel. Wij moeten met alle kracht handhaven, dat onze ondersteuning principieel iets anders is dan wat men gewoonlijk nog verstaat onder armverzorging; en wij moeten met ieder middel de menschen trachten te houden op het hooge peil.
De heer G. A. M. de Bruyn, (Rotterdam).
Mijnheer de Voorzitter 1 Ik heb met buitengewone belangstelling geluisterd naar de rede van den heer Slotemakeb de Bruïne. Hij heeft ons een ideaal geschetst, hoe in dergelijke omstandigheden als waarin wij verkeeren steuncomité's behooren te werken en ik wil wel verklaren, dat, als ik dat ideaal leg naast de practijk, die ik te Rotterdam ken, ik eerlijk moet erkennen, dat wij te Rotterdam heel ver van den toestand in Utrecht en dus ook ver van het ideaal afstaan.
Ik zou willen vragen: hoe groot is het aantal gezinnen, dat in Utrecht ondersteund wordt? Dat lijkt mij van overwegend belang. Al moet ik erkennen, dat wij zeer sterk ten achter zijn, ik kan mij toch niet goed voorstellen, dat wij bij de ondersteuning van achtduizend gezinnen een zoo voortreffelijke organisatie zouden kunnen doorvoeren en wil daarvan een voorbeeld aanhalen.
Laat ik vooraf zeggen, dat ik het theoretisch in vele opzichten met den vorigen spreker eens ben.


— 31 —
In Rotterdam worden velerlei wijzen van contröle in practijk gebracht. Zoo is men in een van onze groote wijken, het oosten, zoover gekomen dat men het aantal medewerkenden heeft opgevoerd tot ongeveer 100, zoodat ieder medewerker Blechts het opzicht heeft over ± 10 gezinnen. In andere wijken van de stad is dat niet mogelijk geweest. Maar ondanks die scherpe contróle, ondanks de hulp van een bezoldigd man, die indertijd aan ieder bureau was toegevoegd, is misleiding in zoodanige mate voorgekomen, dat men voor eenigen tijd verplicht is geweest een contróle-bureau op te richten, dat met de meest mogelijke gestrengheid de contróle uitoefent, en daarbij helaas heeft moeten aantasten de volkomen gerechtvaardigde gevoeligheid der gesteunde, die ons zooveel mogelijk moet weerhouden in te grijpen in het familieleven van degenen die ondersteund worden.
Die contróle gaat op het oogenblik zoo ver dat, behalve een voortdurend contact met de werkgevers, nu en dan, op ongeregelde tijden, een zoogenaamde „straatcontróle" wordt te baat genomen, waarbij in een zekere straat een groot aantal bezoldigde controleurs aan het werk gaan en huis aan huis de ondersteunde gezinnen bezoeken, daar gegevens verzamelen en naar die gezinnen in de buurt een onderzoek instellen, zooals dat ook bij onze bezoldigde armbezoekers van vereenigingen van armenzorg geschiedt. Op alle wijzen wordt getracht te weten te kómen van welke zijden die gezinnen inkomsten genieten, en hoe groot die zijn. Ik wil erkennen, dat dit een uiterste maatregel is, maar hij is tenslotte gebleken absoluut noodzakelijk te zijn. Vermoedelijk is het gehalte van de gesteunden te Rotterdam, tengevolge van onze zeer belangrijke ten deele aan ongeregelden arbeid en ongeregeld leven gewende havenbevolking, in het algemeen beneden het gemiddelde van dat der in andere plaatsen gesteunden, en is het daaraan te wijten, dat wij strengere maatregelen noodig hebben dan in andere plaatsen genomen worden.
Ik zou gaarne, nu ik toch aan het woord ben en omdat het voor Rotterdam een heel belangrijk punt is, een enkel woord nog . zeggen over hetgeen de heer Vin Wijk den vorigen keer heeft gesproken met betrekking tot den huurbon. Wanneer wij deze zaak opvatten, zooals dat in het referaat is geschied en zooals zij door den vorigen spreker ook is opgevat, geloof ik ook, dat wij misschien heel veel moraal kwaad doen, wanneer wij de menschen er aan gewennen, dat zij een deel van de verplichtingen, die zij op zich hebben genomen, niet behoeven te betalen. Maar ik zou willen vragen: is de toestand werkelijk zoo? en is dit een juist beeld van de onderlinge verhouding tusschen den verhuurder, den huurder


— 32 —
en het Steuncomité, die geschapen wordt door den huurbon ? En dan meen ik toch dat die voorstelling niet geheel juist is. Althans wat Rotterdam aangaat geeft de geschiedenis van het ontstaan van den huurbon aanleiding tot een andere opvatting.
Men is begonnen de gezinnen uitsluitend met geldelijke bijdragen te steunen, ook met de vooropgestelde bedoeling om de zelfstandigheid van de gezinnen zooveel mogelijk in stand te doen blijven. Maar wat is gebleken? Dat een betrekkelijk groot aantal gezinnen niet in staat waren — of misschien hier en daar onwillig waren — van den steun, dien zij ontvingen de geheele huur of een gedeelte daarvan te betalen. Toen hebben er samensprekingen plaats gehad met een vertegenwoordiger van een groot aantal huiseigenaren in Rotterdam, speciaal van eigenaren van arbeiderswoningen, en er is overleg gepleegd over de vraag op welke manier aan het bezwaar van niet betalen zou zijn tegemoet te komen. Daarop is het huurbonstelsel ingevoerd. En nu stel ik mij dit zoo voor, dat niet het Steuncomité tot de gesteunden zegt: hier hebt ge een bon en dan betaalt ge maar de helft van de huur en laat de rest waaien, maar dat het comité zegt tot den huiseigenaar: wanneer wij steunen, zooals wij op het oogenblik steunen en zooals wij meenen dat het voldoende is, zijn de huurders niet in de gelegenheid U geheel te betalen, dat is gebleken, en nu zullen wij u althans een naar ons oordeel behoorlijk deel van de huur, die ge van de huurders niet binnen krijgt, betalen. Door de wijze waarop de betaling door middel van die huurbon geschiedt, is de huurder in de regeling betrokken, hoewel hij er naar mijn meening betrekkelijk buiten had kunnen blijven. Het is een regeling, die getroffen is tusschen het Steuncomité en den huiseigenaar, die te weinig huur kreeg. Nu weet ik wel, dat van verschillende zijden gezegd wordt: het gaat toch niet aan de huur niet te betalen; die verplichting heeft men op zich genomen en men moet haar nakomen. Maar welke is die verplichting? Wanneer het Steuncomité een zeker bedrag aan ondersteuning geeft, kan men aannemen, dat dat — ik neem ruwe cijfers — gemiddeld misschien de helft of zestig procent is van hetgeen een gezin in normale omstandigheden aan inkomsten heeft. Van die 50 of 60 %' kan niet al het noodige worden gekocht. In de eerste plaats moet worden bezuinigd op schoeisel, kleeding en huisraad, terwijl ook, wat de aanschaffing van voedingsmiddelen betreft, het geld met de grootst mogelijke zuinigheid behoort te worden beheerd, en dat ten slotte aan iederen leverancier van levensbehoeften een belangrijk geringer bedrag wordt uitgegeven.


— 33 —
Nu weet ik wel, dat een man, die een brood koopt dat betalen moet, .en dus de bakker ten volle betaling geniet van hetgeen hij levert, maar hij levert veel minder dan anders, en dus worden zijn omstandigheden ongunstig, zijn bestaan vaak bedreigd. Zijn onkosten blijven dezelfde, zijn netto winst wordt ingeboet en weldra is hij niet meer in staat zijn leverancier te betalen.
De treurige toestand waarin tal van kleine neringdoenden verkeeren is daarvoor het bewijs.
De huiseigenaar is in niet ongunstiger conditie dan de nering» doenden.
Een zeer belangrijke vraag is, of in omstandigheden als waarin wij verkeeren, de woningen dezelfde waarde hebben als voorheen, de gevraagde huren de juiste zijn, of met een zoo aanzienlijke daling der h uurkracht de huren niet moeten dalen. Wanneer de woningmarkt ruim genoeg was, zou men zien, dat een groot aantal woningen op dit oogenblik door de ondersteunden werd verlaten en heel wat goedkooper woningen werden betrokken. Als de gelegenheid zich voordoet en die gelegenheid bestaat hier en daar, o.a. te Rotterdam — trekken twee gezinnen samen in één woning om daardoor de woninghuur te verminderen en wanneer men op dit oogenblik eenvoudiger dan het zeer ingewikkelde woningvraagstuk zulks toelaat de huur van de woningen zou kunnen bepalen, zou men zeker niet komen op de bedragen, welke de huiseigenaren er op dit oogenblik voor vragen. Alleen door het gebrek aan woningen is dat onmogelijk, maar theoretisch kan men zeggen, dat in het algemeen in een stad woningen worden gebouwd naar verhouding van de loonen, die verdiend worden en van de huren, die betaald kunnen worden. En wanneer nu door tijdelijke omstandigheden de loonen belangrijk zijn gedaald, dan ligt het voor de hand, dat de huren, die betaald kunnen worden, belangrijk zullen dalen. Indien van deze crisis het gevolg mocht zijn een belangrijke slapte in handel en industrie en daaraan gepaard mocht gaan een teruggang van de standaardloonen, dan zal ongetwijfeld de standaard van de huren ook in belangrijke mate moeten dalen voor de huizen, die op dit oogenblik tegen vrij hooge prijzen worden verhuurd.
Maar ook op nog andere wijze- is aan te toonen dat de getroffen maatregel niet onbillijk is tegenover de huiseigenaars en dat dus de Commissie moeielijk den eisch kan gesteld worden de volle huur te voldoen. In verschillende plaatsen, o a. te Rotterdam, heeft zich de vraag voorgedaan of men ook steun in natura zou verstrekken. Daar zijn heel wat stemmen vóór, maar ook vele stemmen tegen
3


— 34 —
opgegaan en het gemeentebestuur heeft het tenslotte niet aangedurfd om toebereid voedsel te verstrekken, maar wel is in behandeling geweest het denkbeeld — dezer dagen is het vervallen door het zich terugtrekken van de persoon, die zich bereid had verklaard daarbij zijn bemiddeling te verleenen — om tegen gereduceerde prijzen voedingsmiddelen te verschaffen. Een ander comité verstrekt kleeding en schoeisel en nu kan ik mij voorsteilen, dat een steuncomité, dat niet in de mogelijkheid is den menschen het inkomen te geven, dat zij vóór de crisis hebben gehad, en hen dus niet in staat kan stellen de uitgaven te doen, 'welke zij vóór dien tijd hebben gedaan, dus o.m. de geheele huur te betalen, zou zeggen: dat kunnen wij niet doen; wij zullen beginnen met den menschen, die uit hun woningen worden gezet, omdat slechts een gedeelte van de huur wordt betaald, evenals hun schoeisel en kleeding wordt verstrekt, onderdak te verschaffen.
Wanneer in een zoo groote stad als Rotterdam — neem aan dat in hoogen nood het comité er toe moet overgaan — het comité aan duizende gezinnen een dergelijk onderdak verschaft als onlangs met de Belgische vluchtelingen is gebeurd, zal iedereen mij willen toegeven dat daardoor op den huurstandaard een geweldige druk zou worden gelegd, en de huren op zeer belangrijke wijze naar beneden zouden gaan. Dat zou het gevolg zijn van een naar mijn idee volkomen juist optreden, ten doel hebbende het allernoodigste te verschaffen in uitersten nood, — want een woning is het allernoodigste, wij mogen als beschaafde natie onze.meSemenschen niet op straat laten huizen. Het comité heeft dus allereerst in opdracht met bescheiden middelen woning te verstrekken aan de noodlijdenden, en uit dien hoofde meen ik, dat noch uit theoretisch, noch uit practisch oogpunt er eenig bezwaar kan zijn tegen uitgeven van huurbons, welke geheel vrijwillig worden aangenomen door de huiseigenaars, die de bons zullen accepteeren, wanneer zij daarin geldelijk voordeel zien, en ze kunnen weigeren, wanneer zij in de aanvaarding voor zichzelf geldelijk nadeel meenen te moeten zien.
De heer L. de Vbies Hz., (Groningen).
Mijnheer de Voorzitter I Ook • in Groningen heeft zich, zooals waarschijnlijk in alle plaatsen, de moeilijkheid voorgedaan: wie .moeten door de kerkelijke en openbare armenzorg worden gesteund en wie door het steuncomité? —, maar de grootste moeilijkheid zit bij ons in de quaestie: wie moeten het geld hebben, en hoeveel moeten zij hebben? Om te weten hoeveel een gezin moet


— 35 —
hebben, moet natuurlijk goed gelet worden op de bijverdiensten, die het gezin heeft. Door den heer Folmer is gezegd, dat in den Haag het onderzoek, in dit opzicht noodig, wordt overgelaten aan de vakvereenigingen; bij ons in Groningen heeft de ervaring geleerd, dat de controle ook berusten moet bij de commissie, die belast is met de vaststelling van de ondersteuning. Groningen is daartoe in veertig wijken verdeeld; in iedere wijk is iemand, die onderzoekt, de rapporten komen in en de commissie bepaalt naar aanleiding van die rapporten den steun. Bij ons kunnen wij niet, zooals blijkbaar in den Haag wel kan, zeggen, dat in ieder geval de contröle moet berusten bij de vakvereenigingen.
Nog een enkel woord over den huurbon. Wij zeggen, zooals de heer Van Wijk ook zegt, dat het toch beter is, dat de menschen zelf ook iets blij ven betalen. Wanneer bij ons iemand in zoodanige moeilijkheden is, dat hij de huur niet kan betalen, wordt met dien persoon overlegd hoeveel, welk gedeelte hij zou kunnen betalen. Wij zijn nu tot deze conclusie gekomen, dat de huurders in elk geval een derde van de huur blijven betalen. Wanneer de ontvangen ondersteuning niet voldoende is om een derde van de huur daarvan te voldoen, wordt de ondersteuning eenigszins verhoogd, maar in elk geval meenen wij, dat de huurder de verplichting om te betalen moet blijven gevoelen.
Met den huiseigenaar wordt gesproken en hem wordt gevraagd iets van de huur te laten vallen en tot dusverre is het in de meeste gevallen gelukt den huiseigenaar er toe te brengen een derde te laten vallen. Het comité betaalt dan het overige derde deel, en de huiseigenaar teekent een stuk, waarin hij verklaart dat hij afziet van een derde van de huur, zoo, dat hij niet later, nadat de crisis voorbij is, nog zal kunnen vorderen van zijn huurder, wat hij nu niet ontvangt, want kon dat wel, dan zouden later de groote moeilijkheden voor zulke huurders weer kömen.
Natuurlijk is dit ook weer een regel, dien men niet altijd kan doortrekken. Er zijn huiseigenaren, die onmogelijk een derde van de huur kunnen laten vallen; wij hebben enkele huiseigenaren gehad, die zelf geholpen moesten worden, omdat hun huizen met hypotheek bezwaard waren, en zij door de tegenwoordige omstandigheden in hun zakén werden getroffen. Een vaste regel is dus niet te stellen, maar wij meenden, dat wij toch het veiligst gingen met den huurder iets te laten betalen en den verhuurder een deel te doen laten vervallen.


— 36 —
De heer J. H. Kok, (Kampen).
Mijnheer de Voorzitter! Ook ik heb met bijzonder veel belangstelling geluisterd naar het interessante referaat, in de vorige vergadering door den heer Van Wijk ten beste gegeven, en eveneens naar de discussies, welke thans gehouden zijn. Het komt mij echter ondoenlijk voor, om ten opzichte van de verhouding tusschen armenzorg en steuncomité's, algemeene lijnen te trekken, die geldend zijn, zoowel voor een stad als Amsterdam, als voor een provinciestad met een 20000 of 25000 inwoners. Slechts op een enkel punt zou men, dunkt mij, een algemeen begrip kunnen aannemen als geldend voor alle steuncomité's, b.v. wat betreft de quaestie van de verhouding tot de vakorganisaties, zooals de heer Folmer die ten opzichte van den Haag heeft geschetst. Die verhouding kan Vrijwel in elke stad worden in het leven geroepen, maar dit is mijns inziens nagenoeg ook het eenige punt, want gaan wij verder, dan komen wij onmiddellijk tot het feit, dat, wat in een stad als Amsterdam, den Haag of Rotterdam noodzakelijk zou zijn, absoluut niet noodzakelijk is in een kleine stad en dat, wat in een kleine stad mogelijk is, absoluut onmogelijk vol te houden is in een groote stad. Ik noem als voorbeeld alleen de quaestie van het kennen der personen en van hun huiselijken toestand, wat jn een kleine stad zeer wel mogelijk is, maar in een groote stad ondoenlijk moet worden geacht.
Wij hebben in Kampen — ik neem dat als voorbeeld van een kleine stad — wat de verhouding van het steuncomité tot de personen, die geholpen moeten worden, betreft, een toestand, die door personen uit andere steden in velerlei opzicht als een ideale is geschetst en ik meen te mogen zeggen, dat in Kampen, na rijpe overweging van het allereerste begin af, lijnen zijn getrokken, die tot op dit oogenblik onveranderd zijn gebleven en die aan schier allé eischen der practijk voldoen.
Toen de mobilisatie kwam, toen de vrees voor een eventueele oorlog zich het sterkst deed gevoelen — dat was in de eerste dagen van Augustus — en toen men vooral voor den komenden winter overal bang voor was voor veel werkloosheid, (wat later gelukkig nog al is meegevallen) hebben wij te Kampen „en petit comité" spoedig een conferentie gehad met den burgemeester.
In verband met de vraag, die zich voordeed, hoe nette arbeiders, die in nood kwamen te verkeeren, geholpen moesten worden, meende men eerst een eenvoudige oplossing aan de hand te kunnen doen door te zeggen,'dat het burgerlijk armbestuur natuurlijk moest bijspringen. Daarover is veel gesproken en toenis


— 37 —
datgene wat de heer Van Wijk feitelij k- in 't leven wilde roepen, maar dat door den heer Slotemaker de Bruïne zoo krachtig is bestreden, ook te Kampen finaal buitengesloten. Van den aanvang af hebben wij ons op het standpunt gesteld, dat een scherp belijnd onderscheid moest worden gemaakt tusschen hetgeen in normale omstandigheden armenzorg is en de hulp, die met het oog op den heerschenden noodtoestand moest worden verleend. Immers wat de heer Van Wijk heeft gezegd, dat op de hulp, die door een steuncomité wordt verstrekt, thans niet meer het stempel van armenzorg wordt gedrukt, dat er 20 of 25 jaren geleden op gezet werd, moge waar zijn in het begrip en het besef van de armverzorgers zei ven, die dat ideaal meer en meer willen nabij streven, doch men moet niet vergeten, dat dit stempel der armenzorg in al zijn consequenties en in zijn vollen omvang nog wel ter dege door den minderen man wordt gevoeld. Men kan dat m.i. niet sterk genoeg op den voorgrond dringen, gelijk ook de heer Slotemaker heeft gedaan.
Laat ik één geval noemen. In Kampen had men vroeger een z.g. armen-werkhuis, waar menschen, die zich zelf niet konden redden, konden gaan werken. Zij kregen daar voedsel en nog wat centen toe. En dat begrip „Armenwerkhuis" zit er tot op den huidigen dag nog zoo in de onderste kringen van Kampen in, dat men, wat men ook doet en gedaan heeft, absoluut niet in staat is daar een gewoon arbeider naar toe te brengen. Er is ailes voor gedaan, de naam is veranderd, er is een Raads-Commissie met enkele particulieren voor aangesteld, er is een directeur benoemd, het gebouw werd opgeknapt en vooral goed zuiver gehouden, kortom, alle mogelijke dingen zijn gedaan om den vloek op dat huis rustende weg te krijgen, maar tot op den huidigen dag, als men tot een behoeftige zegt: ga naar het werkhuis, je verdient er den vollen kost, en krijgt nog een paar dikke boterhammen mede, je kunt je vrouw en kinderen er heen brengen, de kinderen kunnen er spelen, de vrouwen en mannen zijn gescheiden, je krijgt's avonds nog tien of twintig centen mede naar huis, hoort men: ik sterf liever dan daarheen te gaan.
Daarom zeg ik met den heer Slotemaker de Bruïne : wij moeten niet vergeten dat, al is ons begrip van de quaestie der armenzorg in een geheel ander stadium dan vroeger, het bij den minderen man nog precies hetzelfde is. Daarom heb ik ook met alle kracht gestreden voor het werken in deze lijn dat er een absoluut onderscheid werd gemaakt tusschen de gewone armenzorg, uitgaande van armbesturen, en de hulp van de Steuncomité's, die wij thans


— 38 —
verleenen, omdat men den fatsoenlijken arbeider, die gesteund wordt, toch niet kan ontlasten van de gedachte, dat hij geholpen wordt min of meer van „den arme". En daarvoor hebben wij een' oplossing gevonden, die tot dusverre in de practijk uitnemend heeft voldaan. Wij hebben gezegd: wij zullen invoeren een centrale commissie en vier ondercommissies; die vier ondercommissies mogen niet uitsluitend bestaan uit personen, die men gewoon is heeren te noemen, maar daarin moeten ook de vakorganisaties vertegenwoordigd zijn, zoodat wij hebben gekregen onder-commissies van vier personen, waarin ook vertegenwoordigers van de georganiseerde arbeiders. De arbeider, die door geheele of gedeeltelijke werkloosheid in de omstandigheid komt, dat hij zich bij het Steuncomité moet vervoegen, vindt in zoo'n commissie aanstonds van zijn kameraden, waardoor hij een geheel ander gevoel begint te krijgen, dan .wanneer hij voor zich zag vier hem betrekkelijk onbekende heeren, tot wie de verhouding altijd min of meer anders is dan die tot zijn kameraden, met wie hij omgaat en die gelijk staan met hem. Dan komt daar nog dit voordeel bij — vooral in een kleine stad, niet zoozeer in een groote — dat, wanneer er quaestie over is of wat de arbeiders, die om steun komen, zeggen waar is, onmiddellijk de arbeiders in de commissie een veel juister oordeel kunnen vellen dan de personen, die absoluut niet in de betreffende toestanden thuis zijn. Voor hun collega's zullen de arbeiders ook niet zoo licht onwaarheid spreken, die weten hoe de toestand is. Vandaar ook dat, wanneer er quaesties moesten worden onderzocht, niet een armbezoeker van het Burgerlijk Armbestuur of een ander, die bij de stadgenooten het stempel yan de armverzorging draagt dat deed, maar de commissieleden op onderzoek uitgingen, zoowel bij de patroons als bij de organisaties.
Dat heeft op den duur uitstekend voldaan, ook wat betreft de quaestie van het geld, dat wordt uitgekeerd. Niet alleen in de ondercommissies zitten de arbeiders van de vakorganisaties, maar ook in het centrale comité, waardoor van den beginne af een groote mate van vertrouwen is ontstaan tusschen de arbeiders, die moesten worden geholpen, en de commissie, die steun moest verleenen.
Nu is het natuurlijk altijd moeilijk om ten opzichte van het bedrag, dat wordt uitgekeerd, steeds eenzelfde lijn te trekken. Ook daarin is onderscheiden; een arbeider, die een zwak en ziekelijk gezin heeft, hebben wij een anderen maatstaf aangelegd dan een, met een krachtig en gezond gezin; het comité heeft volle vrijheid behouden af te wijken van destelling: zooveel per man, zooveel per kind. Maar het maximum waartoe wij kunnen gaan is f 10.50 per week.


— 39 —
Er was nog een quaestie, welke betrekkelijk ingewikkeld was, n.1. die van de * herkomst der gelden. Onze secretaris heeft heel handig gezegd: dat is een unicum daar te Kampen en toch meen ik, dat het overal, waar het mogelijk was, de meest gezonde oplossing van de zaak zou zijn — dat wij van den gemeenteraad ^ een blanco-crediet kregen, op voorwaarde echter, dat de uitgaven onder contróle van Burgemeester en Wethouders stonden. Nu lijkt dat erger dan het is, want het moge waar zijn, dat niet elke stad daartoe in de gelegenheid is — Kampen is nu eenmaal een rijke stad, die desnoods wel een halve ton kan missen! — maar het is toch evenzeer waar, dat per slot van rekening de belastingdruk de beste verdeeling is voor de opbrengst van algemeene kosten. De oorlogstoestand heeft natuurlijk een druk gelegd op alle inwoners van Nederland, rijken en armen, grooten en kleinen, en wanneer dus door een belastingdruk een bedrag kan worden beschikbaar gesteld, is de verdeeling regelmatiger, dan wanneer door het houden van collectes gelden worden bijeen gebracht, terwijl de. uitkomsten dezelfde zijn.
In Kampen werd de zorg voor de Belgische vluchtelingen aan de burgerij overgelaten eri dat is uitstekend gegaan. Een 200 a 300-tal is op gastvrije wijze ontvangen, met royale hand verzorgd en uitstekend verpleegd. In één dag hadden wij een collecteopbrengst van ± f 7500. Maar wat het werk van het steuncomité betreft, hebben wij — ook uit dit oogpunt, dat daardoor als het ware de schijn van armenzorg werd vermeden — het beter geoordeeld, dat de gemeente dat geld toestond, omdat dan het zich aanmelden voor vele arbeiders gemakkelijker zou zijn, dan wanneer het geld door giften en gaven werd bijeengebracht
Ik heb dit een en ander niet gezegd, om Kampen te verheerlijken, dat is niet noodig, al gebeurt meestal het tegendeel, maar nu de vraag besproken wordt hoe de verhouding van het steuncomité tot de armenzorg is geregeld, mag m.i. Kampen genoemd worden. Ik heb de eer van het begin af aan lid te zijn geweest van het steuncomité, ik heb behoord tot hen, die de zaak in elkander hebben gezet; ik ben lid van het burgerlijk armbestuur en ik ben 16 jaar lang diaken geweest, zoodat ik meen de toeBtanden te Kampen te kennen. Ik durf zeggen, dat er niet de minste sprake van is, dat de regeling te Kampen in de practijk niet zou hebben voldaan.
Nog op één quaestie moet ik de aandacht vestigen, n.1. de moeilijkheid om uit te maken wk men moet ondersteunen. Men zal mij dat misschien straks voor de voeten werpen. Te Kampen


— 40 —
is op den voorgrond gesteld, dat alleen zij geholpen worden, die tengevolge van den huidigen toestand in moeilijkheden komen. Als men dien maatstaf aanlegt kan zich de vraag voordoen wie wel en wie niet geholpen moet worden.
Die zaak lijkt moeilijker, dan zij is. Er kan zich een grensgeval voordoen, waarbij men in onzekerheid verkeert of het bij het burgerlijk armbestuur dan wel bij het steuncomité thuis behoort, maar als er twijfel bestond heeft men eenvoudig aan den patroon van den betrokken arbeider een schriftelijke verklaring gevraagd, dat hij door den oorlogstoestand genoodzaakt was dien man te ontslaan, en als men die verklaring had, heeft men dien arbeider beschouwd als te vallen onder de rubriek van degenen, die bij het steuncomité thuis behoorden. Dat is — ik stem het toe — in een groote stad ondoenlijk, maar in een kleine stad is het te bereiken. •
De heer L. de Vries Hzn., (Groningen).
Mijnheer de Voorzitter: Dat unicum van Kampen vindt men ook in Groningen. Ook daar beschikt het Steuncomité alleen over gelden, welke door den Gemeenteraad zijn toegestaan. Wij houden geen collectes; alles komt uit de gemeentekas.
Jonkvrouwe C. M. van Harinxma thoe Slooten, (Leeuwarden).
Mijnheer de Voorzitter: Het Steuncomité in Leeuwarden krijgt ook zijn inkomsten uit de gemeentekas. Wel werden in 't begin van den oorlog particuliere gaven geschonken, maar de gemeentekas blijft de officieele bron waaruit 't Steuncomité put. Collecten of iets dergelijks worden voor het Steuncomité niet gehouden.
De heer Jhr. A. M. A. J. Röell, Secretaris der Vereeniging, (Soest.)
Mijnheer de Voorzitter: Mag ik even een kleine verklaring geven? Dat woord „unicum'' is door mij in relatieven zin bedoeld, niet in absoluten, absoluut alleen met betrekking tot de enkele opgaven, die ik ontvangen had.1
De heer A. C. A. van Vüuren, ('s-Gravenhage).
Het is niet 'mijn bedoeling in te gaan op de vragen van practischen aard, die bij deze discussie naar voren zijn getreden. Ik laat dit aan bevoegden over. Ik wil alleen een enkel woord zeggen
1) Deze opgaven, waarop ook het gezegde van den heer Kok pagina 39 regel 12 van boven betrekking heeft, zijn daar zij voor publicatie in breeden kring te onvolledig waren, hier, op verlangen van de Vergadering, niet opgenomen.


— 41 —
naar aanleiding van het beweren van den heer Slotemaker de Bruïne dat er een principieel verschil is tusschen armenzorg en de ondersteuning door de Steuncomité's. Zeker, dit geef ik dadelijk toe, er is verschil, en er moet verschil zijn in de wijze van behandeling, het verschil in de behandeling der armen, dat wij allen propageeren wanneer wij strijden voor de individualiseering op het gebied van de armenzorg, voor het beginsel dat de menschen anders moeten worden geholpen, naarmate de oorzaken enz. van de armoede verschillen. In de voorbeelden door den heer Slotemaker de Bruïne aangevoerd ten bewijze, dat er principieel verschil is, vind ik er dan ook niet één, dat niet integendeel op gelijkheid van handelen bij de gewone armenzorg en in gelijke gevallen bij de buitengewone armenzorg van het Steuncomité wijst. De heer Slotemaker de Bruïne heeft bijv. gezegd: bij het Steuncomité mogen wij zelf een behoeftige aanbrengen en is het niet noodig, dat hij zich zelf meldt. Zal hij mij tegenspreken, dat een behoorlijke diaconie of armbestuur evenmin steun zal weigeren, wanneer een diaken of armenverzorger een arme ontdekt, die steun wil en noodig heeft, maar dien niet durft vragen?
De heer Slotemaker de Bruïne heeft een geval genoemd, waarin bezwaar werd gemaakt door de ondersteunde tegen het ontvangen bij zich aan huis van een bode of arm verzorger van het Steuncomité en die daarom de ondersteuning bij hem mocht komen halen. Is er een diaconie, die niet schamele armen kent, welke op gelijke wijze geholpen moeten worden ?
Het moreel van den arme zal hem m.i. nooit het noodzakelijke kunnen doen onthouden door een armbestuur, al is dit door een burgerlijk armbestuur, maar het moreel zal m.i. bij armbestuur èn bij steuncomité invloed moeten oefenen op de mate, de wijze en den vorm van steun.
Het verschil is dus alleen, dat bij den steun der Steuncomité's, dat is steun in gevallen waar de hulpbehoevendheid is ontstaan door buitengewone oorzaken, krachtens het beginsel van individualiseering een andere methode zal moeten worden gevolgd, dan in normale tijden en dat de ondersteunden misschien afgescheiden moeten worden behandeld van de gewone armen, omdat men bij de eersten meer stelselmatig de overtuiging moet levendig houden, dat, als straks de omstandigheden, die hen nu hulpbehoevend maken, gewijzigd zijn, zij weer op eigen beenen moeten staan. Maar het karakter van de beide vormen van ondersteuning, het beginsel, is daardoor niet verschillend.
Ik meen dit te moeten zeggen omdat het onderscheid, door den


— 42 —
heer Slotemaker de Bruïne gemaakt mij bedenkelijk en gevaarlijk lijkt, juist van het standpunt van den armverzorger. De heer Slotemaker de Bruïne zegt: het is waar, op zichzelf is arm zijn en ondersteuning ontvangen, als arme, geen schande, maar het wordt toch nog altijd zoo beschouwd. Opdat nu de ondersteunden van de Steuncomité's de overtuiging krijgen, dat zij niet . als paupers worden behandeld, dat zij geen armen zijn, moeten wij ze niet met armen gelijk stellen. Ik meen integendeel, dat het onze eerste plicht is als armenverzorger om een dergelijke dwaling van het publiek niet te voeden, maar met alle kracht te bestrijden. Indien wij, ter wille van het publiek, gaan napraten, dat een arme een minderwaardige is, dan zetten wij daarmede onze armen ver-, zorging tientallen van jaren achteruit. Indien wij ons zelf gaan wijs maken, dat de ondersteuning van het Steuncomité principiëel iets geheel anders is, omdat daaraan niet de schande der bedeeling kleeft, dan zal deze steunbeweging, die, hoe noodzakelijk en onvermijdelijk zij is, demoraliseerend werkt op verschillend terrein, — als grootste van alle kwaad — nog na zich slepen, dat zij onze normale armenzorg en onze armenverzorgers zal hebben gedemoraliseerd. Om hiertegen te waken stel ik, het groote publiek ten spijt, dat de armenzorg, zooals de heer Slotemaker de Bruïne haar bij deze steunbeweging toepast, de armenzorg is, zooals die altijd moet in beoefening worden gebracht Indien dit niet of niet overal gaat, indien men geen kans ziet altijd zoo te handelen, als men wel gelegenheid vindt tijdelijk te doen, dan is dit geen noodzakelijk maar een noodgedrongen verschil en zeker geen principiëel verschil en dan houdt daardoor steun van een Steuncomité niet op in zijn wezen te zijn „armenzorg".
De heer Mr. E. G. C. Scheidius, (Arnhem).
Mijnheer de Voorzitter! Het zij mij yeroorloofd een enkele opmerking te maken naar aanleiding van hetgeen de heer Slotemaker de Bruïne heeft gezegd.
De heer Slotemaker de Bruïne heeft gesproken over den toestand in Arnhem en de aandacht gevestigd op de mededeeling, welke omtrent die gemeente in het overzicht voorkomt, dat „in de praktijk van armenzorg geroutineerde personen" informaties inwinnen. Jk heb niet de eer lid van het Arnhemsche steuncomité te zijn, maar ik heb toch het werk van dat comité van nabij gezien en de ondervinding welke wij in de afgeloopen maanden hebben opgedaan, is dat de zaak nog al tot aller genoegen is geregeld. Klachten hoort men daarover niet. Wel wordt er wel eens gezegd


— 43 —
dat men te streng is en wat weinig geeft, maar klachten over de wijze van werken van het comité worden niet vernomen. Er zijn natuurlijk altijd ontevredenen, die zeggen, dat het comité iets zus en niet zoo had moeten doen, maar dat ondervindt men bij elke wijze van werken. Ik meen het steuncomité te moeten verdedigen en ik doe dat met de volste overtuiging, ook wat betreft de wijze, waarop het de informaties heeft ingewonnen. Wanneer alle menschen oprecht waren, dan zou er moeten gehandeld worden, zooals de heer Slotemaker de Bruïne dat wenscht, maar iedereen, die met de armenzorg en hetgeen daaraan verwant is, bekend is — de heer Folmer, met wien ik jaren lang heb samengewerkt, weet dat ook wel —' zal moeten erkennen, dat men op allerlei wijzen bedrogen en misleid wordt. Dit is een axioma, dat niemand zal tegenspreken.
Nu moet de zaak voor een zeker kwartier behandeld worden. In het systeem van den heer Slotemaker de Bruïne worden er dan menschen naar toe gestuurd, die daamiet bekend zijn en er den weg niet weten, terwijl toch de arm verzorgers, die gewoon zijn daar te komen, die er den weg kennen en precies weten, hoe en waar zij. de gewenschte informaties moeten inwinnen, het best in staat zijn misleiding te keeren. Die misleiding toch is een euvel, dat niet onderschat mag worden en daarom geloof ik, dat het systeem door het Arnhemsche steuncomité gevolgd, het juiste is. Door het onderzoek op te dragen aan armbezoekers en diakenen ieder in de wijk, welke hem als armbezoeker of diaken ter verzorging is toevertrouwd, wordt veel misleiding voorkomen en komt men het best op de ware hoogte van den stand van zaken. Misschien mag daar tegen uit een ideaal oogpunt iets te zeggen zijn, maar ik acht het uit een practisch oogpunt werkelijk de juiste manier van werken.
De contróle wordt verder niet door die armbezoekers en diakenen uitgeoefend. Daarvoor heeft het comité weer zijn eigen menschen. De armbezoekers en diakenen werken alleen in het begin en als de contróle aanvangt zijn zij verdwenen.
Thans nog een paar opmerkingen, waardoor ik meer mijn persoonlijke meening wil te kennen geven. De eerste betreft het systeem, dat te Utrecht wordt gevolgd en dat, als ik het goed begrepen heb, hierin bestaat, dat de menschen zich niet voor ondersteuning aanmelden, maar worden opgezocht.
Zie, Mijnheer de Voorzitter, uit het gezicht dat de heer Slotemaker de Bruïne tegen mij maakt, zou ik zeggen dat ik het misschien verkeerd heb begrepen.


— 44 —
De heer Dr, J. R. Slotemaker De Bruine, (Utrecht). Mijnheer de Voorzitter. Mag ik interrumpeeren ?
De Voorzitter : Een enkele opmerking kunt u maken, maar liefst niet te lang zooals soms wel eens in de Tweede Kamer geschiedt.
De heer Dr. J. R. Slotemaker de Bruïne, (Utrecht). Een heel enkelen keer wordt men daar behandeld zonder dat men zich heeft aangemeld, regel is dat men zich aanmeldt.
De heer Mr. E. G. C. Scheidius, (Arnhem).
Dan zijn wij het vermoedelijk op dit punt samen eens. Dat bezwaar vervalt dus, ik had de bedoeling van den heer Slotemaker de Bruïne alzoo niet goed begrepen.
Dan alleen nog een opmerking over de huurbons, en wel deze, dat in Arnhem dit systeem in het geheel niet wordt toegepast. Met huurbons is men daar niet begonnen, en daarvan heeft de praktijk ook niet de noodzakelijkheid aldaar aangetoond.
De menschen moeten zich in den regel aanmelden aan de Arbeidsbeurs, de ondersteuningen worden hun uitgereikt rechtstreeks door het Comité, de leden van vakvereenigingen ontvangen hun uitkeeringen via de besturen dier vereenigingen.
Tenslotte een kleine opmerking over hetgeen gezegd is door den geachten afgevaardigde uit Kampen, zou ik haast zeggen, waar u, Mijnheer de Voorzitter, zooeven over de Tweede Kamer sprak. Deze zeide: wij stellen er zeer veel prijs op, dat het Steuncomité zijn geld krijgt uit de gemeentekas en niet van particulieren. Maar nu gevoel ik toch niet het groote onderscheid daartusschen. De Hurgerlijke armbesturen putten hun inkomsten ook uit de gemeentekas en ik kan ook niet inzien, dat het zooveel verheffender is het geld te ontvangen van de gemeente dan van particulieren. Wat voor verschil uit moreel oogpunt bestaat er tusschen het halen van het geld uit de gemeentekas en het bijeenbrengen daarvan door collecten en dergelijke? Eerder een ten voordeele van het laatste systeem. Ik moet eerlijk zeggen, ik gevoel het niet, maar misschien zal ik straks nog wel daaromtrent worden ingelicht en van dien dwaalweg worden teruggebracht.
De vergadering wordt thans voor drie kwartier geschorst en daarna hervat.


— 45 —
De beraadslaging wordt voortgezet.
De heer Dr. J. R. Slotemaker de Bruïne, (Utrecht).
Mijnheer de Voorzitter. Ik wil gaarne een paar dingen zeggen, ook in verband met de opmerkingen, welke gemaakt zijn naar aanleiding van hetgeen ik reeds in het midden heb gebracht.
Mag ik vooraf nog even een' quaestie noemen, die ik vanmorgen heb gemoveerd en waarop, als ik mij niet bedrieg, door geen der sprekers is geantwoord. Het is de vraag, voor mij zoo uiterst belangrijk: in hoeverre moeten en mogen wij met het moreele gedrag van het gezin rekening houden?1 Wanneer wij de scheiding maken tusschen steuncomité's en armenzorg, zooals ik die wensch en ook wanneer men meent, dat dat öf practisch öf theoretisch niet mag, m alle gevallen blijft, dunkt mij, de zooeven bedoelde vraag van groote beteekenis.
Overigens wil ik gaarne antwoorden, in de eerste plaats op hetgeen de heer Scheidius heeft gezegd. Ik heb absoluut niet bedoeld — en ik geloof ook niet, dat de heer Scheidius dat in mijn woorden gevonden heeft — in eeniger mate af te keuren of aan te vallen, dat in armenzorg geroutineerde personen hun hulp verleenen. Ik heb alleen willen zeggen: wie de scheiding maakt tusschen steuncomité's en armenzorg, zal, dunkt mij, goed doen met de gevallen van de steuncomité's niet te doen behandelen door armverzorgers in die districten, wijken, kwartieren, waar dezen qua armverzorgers functionneeren.
De heer Scheidius, als ik het zeggen mag, is dat met mij eens, want' hij heeft aan het einde gezegd: ideëel is er wel- iets tegen hetgeen ik zeg; ik mag daar misschien uit afleiden, dat de heer Scheidius idealiter het met mij eens is, maar hij heeft een practisch bezwaar genoemd. Hij zeide, dat de diaken b.v. in zijn eigen kwartier zoo voortreffelijk goed thuis is en den weg weet om informaties te verkrijgen. Nu is het mij misschien toch veroorloofd te zeggen, dat het moreele nadeel mij grooter lijkt, dan dit practische voordeel, en dat wel vooral, omdat in zekeren zin dezelfde vragen zich overal voordoen, zoodat degene, die eenmaal in een bepaald kwartier geleerd heeft goed te neuzen, ook in een ander kwartier in zeer korten tijd gereed is om op informatie uit te
1) Wat hieromtrent thans pagina 41 regel 17 v. o. voorkomt, is door den heer A. C. A. van Vuuren bij de correctie van zijn stenogram ingevoegd geworden. Tijdens de beraadslaging was dus de opmerking van Dr. S. d. B. juist.


4(3 —
gaan. Men heeft ook zijn districtsvergaderingen, waar men elkander kan inlichten en waar eventueele eenzijdigheid bij het onderzoek heel gemakkelijk kan worden'geëquilibreerd.
De heer de Bruijn heeft een paar dingen gevraagd omtrent Utrecht. Ik ben zeer blijde, dat er een collega van mij binnengekomen is, Dr. Adriani, die evenals ik districtshoofd is; dat ontslaat mij ervan iets te vertellen van districten, waar ik niets van weet. Er zijn echter eenige algemeene vragen, die ik graag beantwoord, en als ik het niet weet, wil en kan Dr. Adriani mij misschien wel aanvullen, respectievelijk corrigeeren.
De heer De Bruijn begon met te zeggen: de wijze, Waarop men het in Utrecht tracht te doen, is inderdaad ideaal, maar Rotterdam kan, alleen al met het oog op het aantal gezinnen, dat ideaal niet bereiken. Ik wil bij de beantwoording gaarne inschakelen iets wat de heer De Bruijn heeft gezegd, wat ik niet beoordeelen magr maar waarvan ik. als het juist is, de volle kracht erken, dat is namelijk: het eigenaardige gehalte van de personen, met wie men in aanraking komt. Het is inderdaad mogelijk, dat in het algemeen de betrokkenen in Utrecht van ietwat ander gehalte zijn en gemakkelijker ideaal te behandelen; maar ook als dat juist is, is er wel iets gelukkigs in dat het dan ook gebeurt, omdat dan niet het ideale in het vage geteekend wordt, maar zeer belichaamd voor ons wordt gesteld.
De heer De Bruijn vraagt: over welk aantal loopt uw arbeid? Acht duizend zijn er in Rotterdam. Ik kan onmogelijk zeggen. Mijnheer de Voorzitter, hoeveel er in Utrecht zijn. De militaire gezinnen — ik weet niet, of die onder die acht duizend begrepen zijn — worden geheel apart behandeld in Utrecht; allen, die door de vakvereenigingen behandeld worden, loopen buiten de registers om en bovendien allen, die door de sociale vereenigingen als Sint Joseph, Patrimonium, Werkmansbond, behandeld worden. Als men die allen buiten beschouwing laat, geeft het een zeer globale raming, wanneer ik zeg dat ik gisteren een rapport in handen heb gekregen met het volgnummer 2550. Onder dat aantal zijn er natuurlijk, die niet verder worden behandeld, omdat de personen niet voor steun in aanmerking worden gebracht.
Er zijn in Utrecht negen districten gevormd. Men heeft de stad onmiddellijk in districten verdeeld en gezegd: laat ons een verdeeling nemen, die reeds in Utrecht bekend is, die al op papier staat, waardoor het mogelijk is onmiddellijk de straten na te slaan. Men heeft eenvoudig de districtsverdeeling van de Vereeniging tot Verbetering van Armenzorg overgenomen. Aan het hoofd


— 47 —
van ieder district staat een voorzitter met een staf van bezoekers. In mijn district hebben wij per bezoeker gemiddeld zes k tien gezinnen, die geregeld in behandeling zijn; daar komt natuurlijk bij het werk voor de gezinnen, die bezocht worden, maar niet voor steun in aanmerking worden gebracht.
Het komt mij voor, dat bij deze regeling, wanneer het gelukt personen als bezoekers te vinden, die tijd en liefde hebben voor de zaak, zeer kan worden geindividualiseerd, wat het onderzoek, wat de voortdurende contróle en ook wat het thuis brengen betreft. Hoe wij de contróle uitoefenen heeft de heer De Bruijn speciaal gevraagd. Laat ik- zeggen, dat ook ik, al heb ik misschien wat idealistisch gesproken, de contróle natuurlijk uitermate noodzakelijk acht en ik, nu ik onderscheid maak tusschen steuncomités en armenzorg, dat niet ook in dezen zin zöu durven doen, dat degenen, die voor hulp van steuncomités in aanmerking komen, naar mijn meening geen contróle noodig zouden hebben. Ik durf dat niet zeggen. Maar in Utrecht heeft men vrij spoedig getracht in het werk van het steuncomité allerlei bestaanden arbeid in te schakelen, waardoor men onmiddellijk de. beschikking kreeg over een zekere hoeveelheid kennis. Bij voorbeeld — ik beperk mij tot mijn eigen district — in mijn district werkte voor de Hervormde kerk een zeker aantal personen. Dat aantal is eenvoudig uitgebreid met personen uit de Roomsche Kerk en de Gereformeerde Kerk, die voor onzen arbeid juist in hun eigen kring zeer in aanmerking kwamen. Met het gevolg, dat nu iedere gesteunde in mijn district door iemand van zijn eigen kerk wordt behandeld, hetgeen prettig is voor de menschen, omdat men die kiesche dingen liever niet vertelt aan iemand buiten zijn kerk.
Ik heb onder de armbezoekers werkgevers, die door den aard hunner zaken op de hoogte zijn van de toestanden onder de arbeiders. Daar heeft men nu het verschil tusschen Utrecht en Rotterdam en in dit opzicht is misschien Utrecht gelijk met Groningen en Kampen. Er zijn onder die patroons te Utrecht menschen, die van nabij bekend zijn met de aangelegenheden van verschillende arbeiders of, indien zij niet direct de gewenschte gegevens kunnen verstrekken, toch de kanalen kennen, waardoor zij binnen een paar dagen die te weten kunnen komen. Er zijn onder de armbezoekers winkeliers, die van verschillende zaken op de hoogte zijn; verder personen, die in vereenigingen van liefdadigheid hebben gewerkt, een diacones, armbezoekers en arm bezoeksters. Het gevolg is, dat als wij bij elkander zitten, het uiterst waarschijnhjk is, dat een fout in de opgaven aan den dag komt, terwijl wij in


— 48 —
geval van twijfel bijna altijd aanwezig hebben dengene, die zeer gemakkelijk het onderzoek kan instellen.
Ik vlei mij, dat ik hiermede de vraag van den heer De Bruijn heb beantwoord.
Thans de opmerking van den heer Van Vuuren. Ik moet erkennen, dat ik daarvan niet alleen eenigermate geschrokken ben, maar zelfs zeer onder den indruk daarvan verkeer en dat ik de juistheid daarvan in zekeren zin moet toegeven. Ik hoop echter toch staande te kunnen houden alles wat ik gezegd heb, omdat ik zou willen probeeren de bom naar den anderen kant te laten springen. De zaak is deze. De heer Van Vuuren is opgekomen tegen de gedachte als zou er een principieel verschil zijn tusschen het werk van de steuncomités en de armenzorg. Wat doet gij, aldus de heer Van Vuuren, feitelijk anders in uw steuncomités, dan wat het ideaal van onze armenzorg is, wat wij altoos al doen ? Ik ben het volkomen met den heer Van Vuuren eens en ik zou ook waarlijk niet gaarne willen, dat de arbeid van de steuncomité's strekte om aan de armenzorg opnieuw een verkeerd merk op te drukken; integendeel, ik zou gaarne zien, dat door de wijze van werken van de steuncomités de armenzorg in het algemeen nog nadrukkelijker ging gevoelen hoe verouderd de methoden zijn, althans daar, waar men thans nog die verouderde methoden volgt.
Maar intusschen meen ik te mogen handhaven, wat ik gezegd heb, en wel om deze reden. Wij zijn wel zoover; maar ik ben blij dat de heer Kok mij in dit opzicht is bijgevallen — de publieke waardeering is nog niet zoover en nu op dit oogenblik — aldus de heer Van Vuuren — het publiek armenzorg toch nog beschouwt als iets, dat men liever niet ontvangt. Nu... . zou ik zelf graag den zin aanvullen.
Dat kan ik op twee manieren. Of: ik reken er niet mede dat het publiek dat doet en stel dus zijn steuncomité-werk op hetzelfde niveau als mijn armverzorgingswerk, — beide theoretisch
hoog, of ik zeg — en zoo zou ik den zin liever willen aan
vullen — ik reken daar wel mede, want ik moet eenmaal rekenen met den factor van de publieke opinie, en begin dus alvast met één ding van mijn groote werk van verzorging van behoeftigen te zetten op het hooge niveau en ik zorg, dat de publieke opinie in elk geval dit stuk van mijn verzorging van behoeftigen niet kan stempelen tot iets minderwaardigs; dit stuk red ik en houd ik omhoog.
En dan wil ik graag zoo hard mogelijk met den heer Van Vuuren medewerken om te zorgen, dat ook de andere arbeid


— 49 —
omhoog gaat. Dat zal inderdaad nog noodzakelijk zijn. Nu doe ik een mededeeling omtrent de ervaring, die ik in mijn eigen district opdoe. Ik heb al medegedeeld dat ik samenwerk met personen, die ook in de kerkelijke en particuliere armverzorging werken. Welke moeilijkheden komen daarbij een enkelen keer voor? Dat wij het volstrekt niet eens zijn : en dat dan niet over het bedrag van de ondersteuning, maar over de wijze, waarop wij iemand, die gesteund wordt, behandelen moeten.
Ik zal een voorbeeld daarvan gespecialiseerd mededeelen.
Het geval van de juffrouw, die ik zoo straks noemde, en die geen bezoek aan huis wenschte, is mij voorgekomen een kwartier vóór mijn distri ets vergadering. Ik heb in de districtsvergadering medegedeeld, dat de juffrouw nooit meer iemand bij zich aan huis moest zien en wij de zaak op andere wijze moesten behandelen. Een van mijn armverzorgers, maar die daar niet zit qua armverzorger, heeft toen onmiddellijk gezegd: „laten wij niet te ziekelijk worden". Toen heb ik geantwoord: pardon, gij moet niet vreezen, dat wij te ziekelijk worden, maar gij moet vreezen, dat gij nog niet teêr genoeg zijt; wij moeten niet van u, armverzorgers, leeren als steuncomité de menschen dan ook maar niet te ontzien, maar gij moet als armbezoekers van het steuncomité leeren voortaan uw menschen nog meer te ontzien.
Ik Btel mij voor, dat wij het misschien kunnen eens worden. Het is voor. het oogenblik een bezwaar, zooals de heer Van Vuuren zeide; maar dat kan naar den anderen kant werken. En ik zou in geen geval willen, dat, als de scheiding niet aanvaard wordt, overeenkomstig de publieke opinie het steuncomité-werk gezet werd op het niveau van het armverzorgingswerk. Daarom zou ik alles willen doen, om het steuncomité uit dit nadeel te houden en de armverzorging tot hetzelfde niveau op te heffen.
De heer j. H. Kok, (Kampen).
Ik zou niet het woord gevraagd hebben, wanneer ik nog niet een antwoord schuldig was aan den heer Scheidius op een pertinente vraag aan mij. De heer Scheidius heeft mij gevraagd of ik nader wil toelichten of het feitelijk niet hetzelfde is, wanneer de stad, het gemeentebestuur, geld beschikbaar stelt voor een steuncomité of wanneer het door particulieren wordt opgebracht, door collectes b.v. Of dat bij de arbeiders, die de uitkeeringen ontvangen, inderdaad eenig " verschil zou maken. Nu moet ik beginnen met op te merken, dat ik in dien absoluten zin niet heb gesproken. Ik heb gezegd, dat het bedrag, waarover het steuncomité in Kampen
4


— 50 —
beschikt, niet is gecollecteerd, maar door het gemeentebestuur is gevoteerd. Ik heb er daarom op gewezen, dat ik dit ook den meest practischen weg vond, omdat het toch in elk geval uit de beurzen van de burgerij komt en ik heb bedoeld te zeggen: ook voor het idee van de ontvangers heeft het een anderen klank, een anderen schijn, een ander licht, wanneer het geld komt uit de gemeentekas, dan wanneer het er zou komen langs den weg van collecten. Nu is dat inderdaad niet zoo belangrijk om daarover lang te praten, maar ik wil toch- heel graag die quaestie met een enkel woord nader toelichten in antwoord op de vraag van den heer Scheeoius. Ik vind de twee manieren om het geld te besteden, volstrekt niet hetzelfde. Een gulden is inderdaad in beide gevallen een gulden, het bedrag blijft hetzelfde, maar ik vind het niet hetzelfde wie dien gulden uitkeert, dat maakt voor mij een betrekkelijk aanzienlijk verschil. Ik vind het niet hetzelfde of de stad geld voteert om uitkeeringen te doen door middel van het Burgerlijk Armbestuur of door een comité van ingezetenen onder bepaalde omstandigheden. Dat geeft een geheel andere kleur aan de zaak. Wanneer het geld wordt bestemd om uitgekeerd te worden door het Burgerlijk Armbestuur, heeft het voor menigeen een geheel ander aanzien, dan wanneer het geld wordt uitgekeerd aan een bepaalde commissie, die in een zeer bijzonderen tijd, onder bijzondere omstandigheden een bijzondere hulp verleent. Als dat niet waar was, zou eigenlijk geld, dat een stad voteerde, altijd precies hetzelfde karakter moeten hebben, maar dat is het geval niet.
Ik zal een omstandigheid noemen, waardoor het geld, dat de stad toestaat, een geheel ander aanzien krijgt. Stel het geval, dat een ambtenaar van de stad, die door bijzondere omstandigheden niet in het pensioenfonds was opgenomen, plotseling sterft. En dat de weduwe, die dus buiten eenig pensioen staat, aan den Gemeenteraad het verzoek doet of de gemeente niet een bedrag te haren behoeve wil beschikbaar stellen. Dat is een bijzonder geval, nietwaar, zooals er ook in dezen crisistijd menschen zijn, die onder gewone omstandigheden goed hun brood verdienen en van hetgeen zij hebben bovendien nog iets afdragen om armen te ondersteunen. Maar door de bijzondere omstandigheden, waarin zij thans verkeeren, zijn ze niet in staat hun gewone inkomsten te verkrijgen.
Ik heb hiermede willen zeggen, niet, dat de arbeiders het geld niet zouden willen hebben, als het door collectes was bijeengebracht, maar als versterking van hetgeen ik aanvankelijk heb gezegd, dat men in Kampen, waar het ideale te grijpen was, er


voor was dat te grijpen. Ik zie er echter geen principiëel verschil in; in dit opzicht wil ik volkomen met den heer Scheidius meegaan.
De heer A. C. A. van Vuuren, ('s-Gravenfiage)..
Mijnheer de Voorzitter! Wij zitten hier zoo gemoedelijk bij elkander, dat de heer Slotemaker de Bruïne het mij, naar ik hoop, niet kwalijk zal nemen, indien ik hem vraag: hebt gij in eerste instantie het woord „principiëel verschil" niet uit den mond laten vallen, en zoudt gij het niet terugnemen? Ik vraag dat zoo uitdrukkelijk, omdat wanneer de heer Slotemaker de Bruïne dat principieele van het verschil wilde laten vervallen, wij het heel spoedig eens zouden zijn.
De indruk, dien ik uit de rede van den heer Slotemaker de Bruïne heb gekregen, is, dat het steuncomité te Utrecht, mede onder zijn verstandige leiding, prachtig werkt. Er is een modelsamenwerking van alle gezindten. Men heeft er allerlei gevoeligheden op zijde gezet om zonder voorkeur de voor het doel meest geschikte districtsverdeeling van een instelling over te nemen enz. enz. In een woord: het gaat te Utrecht, zooals-het bij de armenzorg altijd en overal moest gaan.
Ik zou alleen — dit ter voorkoming van misverstand — niet willen zien overgenomen de eenheid en de neutraliteit los van de kerk, maar het bezwaar hiertegen heeft men te Utrecht blijkbaar gevoeld en zooveel mogelijk ondervangen door als stelregel te nemen, dat de ondersteunden uit handen van hun geloofsgenooten de ondersteuning ontvangen. Principieel zie ik dan ook absoluut geen enkel verschil tusschen een goede armenzorg en de armenzorg van het Utrechtsche Steuncomité. Ik kan mij bijna niet voorstellen, dat de heer Slotemaker de Bruïne aan zijn armverzorger, die hem in het steuncomité toevoegde „gij dreigt ziekelijk te worden" en aan wien hij antwoordde: „gij dreigt hard te worden" niet hetzelfde bescheid zou hebben gegeven indien hetzelfde geval zich had voorgedaan, in de vergadering van de diaconie. De heer Slotemaker de Bruïne- zal, ik ben zeker er van, als een fatsoenlijk vrouwtje die niet wil weten voor haar buren, dat zij ondersteuning noodig heeft, zich bij de diaconie aanmeldt ook zeggen: hoewel de bedeeling als regel moet worden afgehaald, of door een diaken wordt gebracht, zal deze haar bij den diaken aan huis mogen halen.
Dejheer Slotemaker de Bruïne sprak in tweeden termijn trouwens geregeld van een verschil in het niveau waarop de armenzorg en de steun van het steuncomité staan. Wijst dit niet er op, dat het


nier niet geldt een verschil in beginsel maar een verschil in methode? Hij zegt: ik begin de ondersteuning door het steuncomité op een hoog niveau te brengen in de hoop later de armenzorg daarop ook eens te brengen, doch zoover ben ik nog niet.
De heer Slotemaker de Brüïne heeft m. a. w. de idéale armenzorg z. i. weten te bereiken bij het Steuncomité, hij ziet nog geen kans daartoe te komen op het terrein der dagelij ksche armenzorg, doch erkent, dat wij in beide gevallen tot dezelfde behandeling moeten komen. Is dit een principieel, of niet eens een practisch, maar alleen een opportunistisch verschil?
De heer Slotemaker de Bruïne maakt dan ook m. i. het verschil alleen kunstmatig tot een principieel ter wille van het publiek en maakt de armenzorg slechter, dan zij is tegenover dit publiek, omdat dit ïn de steunbeweging iets anders en iets mooiers zal zien. Dat is nu juist mijn grief en het is daarom dat ik hem vraag het woord principieel terug te nemen als niet passend op de werkelijkheid.
De vraag is wel niet rechtstreeks tot mij gericht, doch in dit verband zou ik wel iets willen zeggen naar aanleiding van de vraag in hoeverre het moreel van het geven van steun mag terughouden of daarop invloed mag hebben.
Het antwoord is van mijn standpunt eenvoudig: ik zou, ik heb het reeds gezegd, precies eender willen doen als bij gewone armenzorg. Bk geloof niet dat iemand zal verdedigen dat bijv. een gezin niet moet worden geholpen, omdat het hoofd drinkt. Men kan er over twisten, wie een dergelijk gezin helpen moet en op welke wijze het moet gebeuren, maar het moet geholpen worden. Het steuncomité moet eveneens handelen. Als iemand werkelijk gebrek heeft als gevolg van den oorlogstoestand, moet deze geholpen worden ondanks zijn moreel, maar mag en moet dit moreel groot gewicht in de schaal leggen bij de bepaling der wijze, waarop ik hem helpen moet.. Ik behoef hem dan bijv. niet zijn ondersteuning zooals zijn loon, in geld uit te betalen en ik kan ze, inplaats van aan hem, aan zijn vrouw geven enz
Ik zal het hierbij gaarne laten, want er zijn hier vooral practische punten te bespreken en de quaestie waarover ik het in hoofdzaak had is eene theoretische. Alleen nog een enkel woord aan den heer Kok naar aanleiding van hetgeen hij heeft gezegd over de herkomst van het geld voor armverzorging en steunbeweging. De heer Kok ziet blijkbaar onderscheid tusschen het geld, dat door de belastingplichtigen — die van dat onderscheid absoluut niets merken — is opgebracht voor het Burgerlijk Armbestuur en voor het Steuncomité. Ik zie in beide gevallen geld uit belas-


— 53 —
ting, dat gedwongen moet worden opgebracht. Ik kan mij intusschen wel op een standpunt denken, dat men alle geld voor de Steuncomités evenals voor het Burgerlijk Armbestuur uit de openbare kas wil halen, n.1. als men beide soorten van hulp als politiemaatregel beschouwt, als men zegt: de gemeenschap moet in het belang van de orde en de rust in den staat de menschen helpen, om ze in toom te houden. Zoo denkt men, schijnt het, te Parijs.
De ondersteuning van het Steuncomité krijgt dan hetzelfde karakter als de overheidsarmenzorg vroeger bij ons had, dat van politiezorg. De heer Kok, die overigens het standpunt van den heer Slotemaker de Bruïne deelt, verheft daarmede echter de steunbeweging niet boven de armenzorg in het algemeen, maar haalt ze naar beneden.
De heer J. H. Kok, (Kampen).
Mijnheer de Voorzitter! Ik kan het met de beschouwing van den vorigen geachten spreker niet eens zijn en ik zie er wel degelijk een zeer groot verschil in. In het wezen der zaak heeft de heer Van Vuuren misschien gelijk als hij zegt: of het geld komt uit de belastingen dan wel uit collectes, het blijft geld, dat op dezelfde manier wordt gegeven tot voorziening in een zekeren noodtoestand. Maar ik vind het niet hetzelfde of een gemeentebestuur in dezen bijzonderen noodtoestand — wij zijn het er toch allen over eens, nietwaar, dat de tijd, waarin wij leven, een zeer bijzondere tijd is, die bijzondere maatregelen noodig maakt — tot het burgerlijk armbestuur zegt: „hier hebt gij meer geld dan gij anders noodig hebt, zorg nu voor de arbeiders, die zich niet redden kunnen", dan wel een comité van verschillende ingezetenen, onder wie ook arbeiders, uitnoodigt en vraagt of het in den noodtoestand, door de bijzondere omstandigheden in het leven geroepen, wil voorzien, terwijl het daarvoor benoodigde geld uit de gemeentekas zal worden gevoteerd. Ik zie daarin een principieel verschil. Mijn bedoeling is niet een net, fatsoenlijk arbeider, die vroeger steeds op eervolle wijze zijn brood heeft verdiend, maar thans' niet arbeiden kan, omdat zijn patroon door den oorlogstoestand geen werk heeft, op één lijn te stellen met hen, onder wie meestal de objecten van de armenzorg gevonden worden, integendeel, het maken van een scheiding vind ik, pedagogisch gesproken, een goede oplossing, want ik zou er een groot gevaar in zien om allen door hetzelfde armbestuur en op dezelfde wijze te doen behandelen, Daardoor toch effent men den weg, die tot


— 54 —
voortdurende ondersteuning' door het armbestuur leidt. Van den aanvang af heb ik de overtuiging gehad, dat menzooveel mogelijk moest trachten om de grensgevallen van dien weg af te houden. Er is dan ook een scherpe scheidingslijn getrokken tusschen degenen, die altijd door de armbesturen taoeten worden geholpen en anderen, die er anders niet aan zouden denken om zich te laten helpen, die bezwaar zouden hebben om op die manier geld aan te nemen, die zeggen: liever verarmen dan op die manier geholpen worden.
De heer Anth. Folmer, Qs-Gravenhagè).
Mijnheer de Voorzitter! Ik zou gaarne nog een inlichting willen vragen aan den heer Scheidius naar aanleiding van hetgeen hij gezegd heeft. Mij heeft namelijk de mededeeling getroffen, dat," in Arnhem iemand, die steun wil ontvangen, zich bij de arbeidsbeurs moet aanmelden. Ik hoop dat verkeerd verstaan te hebben, want ik zou dat voor de arbeidsbeurs zeer bedenkelijk achten. Iets anders is het, dat aan degenen, aan wie reeds steun is toegekend, wordt gezegd, dat zij zich bij de arbeidsbeurs moeten aanmelden, omdat daar de plaats is, waar zij het best kunnen vragen of er voor hen werk is te krijgen. Voor de werking der arbeidsbeurs, als gemeentelijk orgaan voor arbeidsbemiddeling, zou ik het hoogst bedenkelijk vinden, als zij de plaats was, waar iemand, die van het steuncomité steun wenscht te ontvangen of — indien men, zooals de heer Van Vuuren doet, geen principieel verschil maakt tusschen steuncomité's en armenzorg — tenslotte van de armenzorg in de uitgebreidste beteekenis van het woord, zich moest aanmelden. Indien de arbeidsbeurs daarvoor gebruikt werd, zou ik het betreuren en het voor de werking van die instelling verkeerd vinden.
Ik zou .gaarne van den heer Scheidius daaromtrent inlichtingen vernemen.
Verder wil ik er op wijzen, dat in de discussie op één punt eigenlijk nog niet veel aandacht gevallen is, een punt, dat door den heer Van Wijk zeer terecht belangrijk wordt geacht en waaromtrent hij ook nog verschillende vragen heeft gesteld. Ik bedoel de vraag: „hoe moet eigenlijk de liquidatie van de Steuncomité's geschieden?" Ik wil hiermede natuurlijk niet zeggen, dat wij thans al aan de liquidatie toe zijn.
De heer Van Wijk bedoelde hiermede het volgende: In den aanvang van het optreden der Steuncomité's is alles overhaast gegaan, in Amsterdam zoo goed als elders; men behoeft voor Amsterdam volstrekt geen speciale verontschuldiging aan te voeren. Men heeft zeer snel gewerkt; de onderzoekingen waren zeer sum-


mier. De grens tusschen degenen, die op het terrein van de steuncomité's thuisbehöorden, en hen, die op het gebied der armenzorg waren aangewezen, was heel moeilijk te trekken; er werd door de steuncomité's een groot aantal personen aanvaard, van wie men bij rustiger nadenken zou hebben gezegd: het is juister en beter dat zij geholpen worden door een orgaan der armenzorg.
Nu men langzamerhand meer tot kalmte komt, begint dat verschil zich des te sterker te openbaren. Langzamerhand meer contróle uitoefenende, gaat men inzien, dat onder degenen, die gesteund worden, velen zijn, die eigenlijk meer verdienen dan men in den aanvang gedacht had, of geleidelijk meer zijn gaan verdienen dan in het begin, terwijl men haast niet in staat is te controleeren, wat zij eigenlijk verdienen. Niets stemt het comité, dat moet helpen, onaangenamer dan wanneer het vermoedt: zoo zijn er blijkbaar vele gevallen en ik kan er niet achter komen. Nu gaat men in verschillende steuncomité's de vraag overwegen — terwijl men nog volstrekt niet aap de liquidatie toe is — hoe kunnen wij het best het terrein, waarop wij ons bewegen, zuiveren? Hoe kunnen wij degenen, die daarop eigenlijk niet thuisbeh< )oren, hetzij doordat zij voldoende verdienen en wij het niet afdoende kunnen contróleeren, hetzij, omdat zij principieel — als ik dat woord ook eens mag gebruiken, Mijnheer de Voorzitter — bij armenzorg thuisbehooren, overbrengen daar, waar zij wel thuis behooren? Ook in den Haag hebben wij de ervaring opgedaan, dat er personen zijn, die het waarschijnlijk beter hebben dan in normale tijden, en met het oog daarop — ik hoor, dat dit ook in Rotterdam het geval is — is men langzamerhand overgegaan tot een scherpen, een bizonderen vorm van contróle.
Aangezien echter die phase zich op het oogenblik wel bij verschillende steuncomité's zal voordoen, zou ik graag willen weten, welken weg men bij die verschillende steuncomité's heeft ingeslagen, en welke ervaringen men daarbij heeft opgedaan.
De heer Van Wijk zeide in zijn referaat: wij weten niet precies, hoe wij ermede aan moeten. Dat is echter reeds eenige weken geleden en misschien is men in dien tusschentijd in Amsterdam verder gekomen. De vraag is op het oogenblik, zooals wij ook uit de Kamerdebatten hebben kunnen bemerken, vrij brandend, zoodat wat meer inlichtingen van den heer Van Wijk mij zouden verheugen, vooral waar de quaestie een voorwerp van strijd tusschen de heeren van Vuuren en Slotemaker de Bruïne uitmaakt, in welken strijd ik mij overigens aan de zijde van den heer Slotemaker de Bruïne schaar.


— 56 —
De heer Mr. A. H^ van Kleffens, (Harlingen).
Mijnheer de Voorzitter! Ik zou met den heer Van Vuuren willen vragen: waarom zullen wij, ook bij de aanvragen tot steun bij de Steuncomité's, niet letten op het moreel van de aanvragers ? Het betreft de quaestie door den heer Slotemaker de Bruïne opgeworpen. Ik ben niet competent, die quaestie op bevredigende wijze op te lossen, maar ik vraag mij af: waarom zullen wij er niet op letten? vooral daarom, omdat onder de aanvragers bij de steuncomité's, tenminste in den kleinen kring, waarin ik heb rondgekeken, verschillenden zijn, die in andere gevallen, wanneer zij hun toestand op het oogenblik niet hadden kunnen terugleiden tot de oorlogsomstandigheden, bij een der armbesturen hadden moeten komen, en dan zou men wel degelijk gelet hebben op hun moreel. Wanneer de toestanden weer normaal worden, zullen velen, die thans steun van de Steuncomité's genieten, bij de armbesturen terecht komen. Waarom zou men daar wel letten op hun moreel en dat thans verwaarloozen? Ik geloof dat men ook thans wel degelijk het moreel van de ondersteunden in aanmerking mag nemen.
De heer Mr. E. G. C. Scheidius, (Arnhem).
Mijnheer de Voorzitter! Ik wensch even te antwoorden op de vraag van den beer Folmer. Ik heb vóór mij het kort verslag van de wijze van werken van het werkloozen- en steuncomité te Arnhem, waarin ik lees: „De uitkeering gebeurt wekelijks aan de arbeidsbeurs, waar ook ieder, die voor een uitkeering in aanmerking wenscht te komen, verplicht is zich daartoe aan te melden". De heer Folmer vindt dat vreemd, maar is het nu wel zoo vreemd ? Het is een comité, dat zich ten doel stelt menschen, die geen werk hebben, te helpen en is nu niet van iemand, die door werkloosheid zijn inkomsten verliest, niet het eerste te trachten door arbeid weder inkomsten te krijgen ? Is het vreemd, dat zulk een persoon begint zich aan te melden aan de plaats, waar men hem kan helpen aan werk, en dat hij dan, voor het geval die inrichting geen arbeid voor hem weet, doorgaat naar het werkloozen-comité ? Ik ben geen lid van het bestuur van het comité en heb ook niet mede de regeling in het leven geroepen, maar het lijkt mij heel juist, dat.de menschen, die door den buitengewonen toestand hun werk verloren hebben, eerst probeeren weder werk te krijgen ter plaatse waar dat behoort en pas daarna, als dat niet gelukt, zich wenden tot het comité, dat. met geld helpt. ■ .


— 57 —
De heer Anth. Folmer, ('s-Oravenhage).
Mijnheer de Voorzitter! Dit is een intermezzo, dat misschien even kan worden afgedaan. Ik meen nu de zaak anders te hebben hooren uitleggen dan straks. Als ik den heer Scheidius goed begrijp, is de opvatting te Arnhem deze — en die opvatting is juist —: iemand, die zonder werk is laat zich inschrijven bij de arbeidsbeurs en kan hij daar geen werk vinden, dan gaat hij naar het werkloozencomité — ik weet niet of werkloozencomité en steuncomité te Arnhem synoniemen zijn — maar straks meende ik uit den mond van den heer Scheidius te hebben gehoord, dat ieder die steun wenschte, dezen eerst bij de arbeidsbeurs moest aanvragen. Dat zou beteekenen, dat de arbeidsbeurs tot een instituut werd gemaakt waar men de steunaanvragen in behandeling nam en dat daarna die aanvragen bij het steuncomité aanbracht. Dit is geheel iets anders, dan dat het steuncomité den eisch stelt, dat iemand die werkloos is geworden, moet aantoonen, dat.hij bij de arbeidsbeurs is ingeschreven, alvorens hij voor geldelijken steun in aanmerking kan komen.
De heer Jhr. A. M. A. J. Röell, (Soest).
Mijnheer de Voorzitter. Ik wensch mij even aan te sluiten bij den heer Folmer.
Ook te Soest hadden wij als regel aangenomen, dat iedereen, die door dé drukkende tijdsomstandigheden in moeilijkheid verkeerde, zich bij de „arbeidsbeurs" van het Steuncomité moest aanmelden. Toen kregen wij echter de moeilijkheid, dat wij vragen hadden te stellen, die te pas komen voor iemand, die steun zoekt, doch niet voor iemand, die zich alleen aanmeldt om werk te krijgen. Principieel geheel zuiver, omdat onze machine nu eenmaal zoo werkte, hebben ook wij toen niet deze onjuistheid gewijzigd, want nog worden op onze „zoogenaamde" arbeidsbeurs vragen gesteld naar grootte van gezin, bronnen van inkomsten enz., die op een arbeidsbeurs eigentlijk niet thuis behooren, doch wel hebben wij ter voorkoming van „algeheele" onjuistheid een ander uur ingesteld, waarop men zich uitsluitend voor steun kan aanmelden.
Maar principieel acht ik het met den heer Folmer beter de arbeidsbeurs streng gescheiden te houden van het Steuncomité. Want ook m.i. moet de arbeidsbeurs een instelling blijven, waar iedereen zich uitsluitend kan aanmelden voor werk. Waar hij of zij alleen behoeft op te geven voor hoeveel en als hoedanig men werken wil. Zuiver en alleen dus een instituut, zooals ook de heer Folmer


— 58 —
wilde, tot het bij elkander brengen van de arbeid-gevenden en de arbeid-zoekenden, zonder eenig weldadigheidskarakter.
De heer L. de Vries Hzn., (Groningen).
Mijnheer de Voorzitter. In aansluiting aan hetgeen door de beide vorige sprekers is gezegd, wil ik als mijn meening te kennen geven, dat de goede naam van de arbeidsbeurss zeer wordt benadeeld, als men handelt gelijk in Arnhem.' In Groningen verplichten wij wel degenen, die steun aanvragen, om zich bij de arbeidsbeurs op te geven voor werk, terwijl wij dan van den directeur dier instelling dagelijks een opgave ontvangen van hen, die werk hebben gekregen. De menschen komen dus niet aan de arbeidsbeurs om ondersteuning te vragen, maar omdat zij geen werk hebben.
Ik wensch verder nog op een paar quaesties te wijzen.
Door den heer Van Wijk zijn onder het hoofd „Sociale quaesties", op bladzijde 19 eenige vragen gesteld, waaraan, naar ik meen, door deze vergadering nog geen aandacht is gewijd. Moeten wij de menschen, die wel werk kunnen krijgen, maar het niet willen hebben, omdat het beneden het standaardloon betaald wordt, of omdat het ander werk is dan zij gewoonlijk verrichten, steunen? Door den heer Slotemaker de Bruïne. is het geval genoemd, dat een jongen van 22 jaar weigerde te werken, en de vraag gesteld of daarom het gezin, waartoe die jongen behoort, niet moet worden ondersteund, maar dat is een ander geval. Ik geloof, dat wij, leden van de steuncomité's, de arbeiders erop moeten wijzen, dat het eervoller is te werken, al is het dan werk, dat eenigszins minderwaardig is vergeleken bij hetgeen zij in normalen tijd verrichten, dan steun te ontvangen zonder werken. Natuurlijk moet ook hier met onderscheid, met wijsheid gehandeld worden. Wij kunnen niet een kantoorbediende of kleermaker zeggen: gij moet grondwerker worden, maar overigens geloof ik toch dat wij er op aan moeten dringen, dat de menschen werk aanvaarden, dat zij kunnen krijgen, al is het niet precies het werk, dat zij gewoon zijn.
De heer Dr. J. H. Adriani, (Utrecht).
Het spijt mij, dat ik vanochtend niet in de gelegenheid ben geweest de discussie bij te wonen. Het is daardoor ook moeilijk voor mij op dit oogenblik in te vallen, omdat ik allicht dingen zal zeggen, die hedenmorgen reeds in het midden gebracht zijn en daardoor de vergadering noodeloos zal ophouden.
Ik heb gehoord, dat er iets gezegd is over huurbons; ik zou daarover ook iets willen zeggen, maar wanneer ik in herhaling


— 59 —
val, wilt U, Mijnheer de Voorzitter, wel zoo-goed zijn mij in de rede te vallen
De Voorzitter: Ik kan den heer Adriani mededeelen, dat o.a. door den heer De Bruijn, speciaal met betrekking tot Rotterdam, over den huurbon is gesproken en dat ook een van de andere heeren dit systeem ter sprake heeft gebracht»
Ik weet niet wat de heer Adriani in het midden wenscht te brengen, maar de zaak is reeds ter sprake gebracht.
De heer Dr. J. H. Adriani, (Utrecht): Mag ik er misschien nog iets van zeggen.
De Voorzitter: Zeker.
De heer Dr. J. H. Adriani, (Utrecht): De heer Van Wijk heeft zich in het gedeelte van zijn referaat, dat over deze quaestie loopt, nog al zeer positief uitgelaten. Hij is begonnen te zeggen :
,,Ik heb tegen den huurbon, die hier in Amsterdam op zeer breede schaal wordt uitgereikt, een principieel bezwaar.
Hoe men echter in Amsterdam het huurbonstelsel opvat, heb ik in het referaat niet gelezen, en tot mijn spijt is dat mij ook uit de mededeelingen omtrent andere plaatsen «iet duidelijk geworden.
Mag ik daarom even zeggen hoe het in Utrecht is? In Utrecht wordt een huurbon gegeven voor de halve huur. De opvatting is deze, dat men daarmede tegelijkertijd verschillende belangen tracht te behartigen, n.1. zoowel die van de huurders, als die van de verhuurders. Men behartigt het belang van de huurders, doordat zij althans verzekerd zijn, dat de halve huur betaald* wordt en bovendien doordat de huiseigenaren, die den huurbon in 'ontvangst nemen, daarmede tevens de voorwaarde accepteeren, dat zij niet tot uitzetting zullen overgaan, wegens het niet betalen van de andere helft van de huur. Intusschen blijft voor den huurder de verplichting bestaan, niet de moreele verplichting, maar de verplichting zonder eenige bijvoeging, om die andere helft van de huishuur te zijner tijd aan te zuiveren, hij blijft dat bedrag dus ten volle schuldig. Tegelijk nemen de bezoekers van het steuncomité op zich de verplichting om nauwkeurig te informeeren of de andere, helft ook betaald wordt, daarop zooveel mogelijk aan te dringen, te zorgen dat dit bedrag niet oploopt en eventueel door verhooging-van den steun te voorkomen, dat men te


— 60 —
veel in schuld geraakt, doordat de andere helft blijft staan. Men heeft tevens een bescherming voor den verhuurder, die althans zeker is van een deel van zijn huur en zijn volle recht op de andere helft blijft houden, ja, daarvan hoogst waarschijnlijk een deel krijgt. Vergis ik mij niet, dan is in andere plaatsen — ik meen ook in Rotterdam, maar heel zeker ben ik daarvan niet— het karakter van den huurbon eigenlijk niet zoo scherp omschreven, omdat men daar, wat de andere helft van de huur betreft, houdt een moreele verplichting, niet een bepaalde wettelijke verplichting, zoodat het niet geheel en al vaststaat hoe eigenlijk de verhoudingen zijn.
Het komt mij voor, dat daarin een groot bezwaar ligt. Een moreele verplichting, hoe wordt die eigenlijk 'opgevat? Ik geloof, dat juist degenen die daarmede grooten ernst maken en die verplichting ook ten volle als eene verplichting beschouwen, daardoor in een groote verleiding worden gebracht. Anderen zeggen: nu ja, het is maar een moreele verplichting en als wij die niet nakomen zal niemand ons daarvoor iets maken! Die menschen kunnen het geld voor andere doeleinden besteden en daarmede in andere behoeften voorzien, terwijl anderen, die het met die verplichting streng nemen, zich het voldoen aan die behoeften, ontzeggen. Dat lijkt mij een groot bezwaar. Als men een dergelijken maatregel invoert, moet men nauwkeurig weten wat. men eigenlijk doet en de zaak geheel „businesslike" behandelen.
Misschien is er een tusschenweg te vinden. In een deel van Berlijn, waar eveneens een huurbon is ingevoerd, is de zaak aldus geregeld, dat men daar twee wegen bewandelen kan. Er worden huurbons voor de halve huur uitgereikt, maar nu moet de verhuurder kiezen tusschen twee dingen; hij mag de andere helft blijven efschen, maar dat kan hij niet anders doen dan na den oorlog, zoodat daaraan altijd een risico is verbonden, öf hij kan boven die eerste helft nog 20 % van de huur, dus tezamen 70 %, krijgen, maar dan moet hij voor de 100 % quiteeren. Kiest hij het eerste, dan heeft hij niet meer dan een kans de rest te krijgen. In het andere geval echter wil hij die risico niet loopen en neemt hij liever 70% van de huur.
De verhuurder is volkomen vrij tusschen die beide wegen te kiezen. Aan dit stelsel is dunkt mij het voordeel verbonden, dat men in beide gevallen weet waaraan men toe is. Als streng vaststaat, wat men aan den huurbon heeft en welke verplichtingen deze oplegt, kan ik niet inzien, dat dit stelsel een zoo demoraliseerenden invloed zou moeten hebben, «als de heer Van Wijk


— 61 —
meent. Men krijgt een toestand van een zekerheid, een uitzetting van de gezinnen op groote schaal heeft niet plaats en ook de belangen van den verhuurder zijn beschermd.
De uitschakeling van den huurder is iets verkeerds. Dat keur ik af. In het systeem, dat te Utrecht wordt gevolgd, geeft de bewoner zelf den bon aan den verhuurder en dan begrijp ik niet, hoe het huurbonstelsel een zoo schadelijken en demoraliseerenden invloed zou moeten hebben.
De heer L. J. Van Wijk, (Amsterdam). • Mijnheer de Voorzitter! Als ik nu zoo vrij ben, even het woord te vragen, hoop ik niet, dat men dat zal opvatten ais een repliek van den inleider, die alle opmerkingen gaat ophelderen en zijn stellingen verdedigen. c&
Het is gebleken, dat er eenig wantrouwen is blijven bestaan; omtrent mijne verklaring, dat ik niet kwam inleiden, maar kwam vragen.
Ik wensch wel den nadruk er op te leggen, dat het heusch precies zoo was bedoeld. Dat zal ook wel blijken, als ik wellicht nog een enkele vraag plaats, of een oude vraag onderstreep.
Ik wilde gaarne — ik maak bij voorbaat mijn verontschuldiging als, het een weinig verward wordt — langs de verschillende opmerkingen even heen gaan. Als wij de menschen niet begrijpen, komt dat, geloof ik, dikwijls door ons gebrek aan psychologisch inzicht bij menschen uit anderen kring dan den onze. Zoo is mij inderdaad geheel onbegrijpelijk het inzicht waar de heer Kok het zooeven over had. Het is zonder eenige quaestie, dat er bij vele menschen een zeer bepaalde voorkeur bestaat voor iets, dat uit een openbare kas komt, boven iets dat wordt gegeven. Het laatste is liefdadigheid, het eerste is — niet politiezorg, zooals de heer Van Vuuren zeide, maar sociale voorzorg. En nu stel ik mij voor dat, als ik aan iets geholpen moest worden, ik er prijs op zou stellen als dat kwam van de zijde van iemand, die mij kent en het doet uit liefde voor mij. Dat zou ik meer op prijs stellen, dan wanneer een sterke derde kwam en een onverschilligen vierden bij den_• kraag nam en zeide: nu zal jij dat geven. Zoo gaat het met gelden uit de Overheidskas, die worden eenvoudig door een sterken derden den menschen uit den zak gehaald.
Nu is het een feit, dat ik het niet zoo gevoel, maar andere menschen het wel zoo gevoelen, dat iets, dat men op die manier krijgt, beter is, dan als anderen het geven uit liefdadigheid. Voor het laatste moet men dank-je zeggen, voor het eerste behoeft dat


niet. Die opvatting ligt zeer zeker in een andere sfeer van gedachten dan de mijne.
Ik kom nu even op een punt, waarover de heeren Slotemaker de Bruïne en Van Vuuren zoo interessant tegen elkaar hebben zitten spreken. Terwijl de heer Van Vuuren sprak, .begreep ik den heer Slotemaker de Bruïne plotseling op zeker punt beter. De heer Van Vuuren had in elk geval wel gelijk dat de heer Slotemaker de Bruïne het principieel verschil eigenlijk niet inziet, zooals hij het uitsprak: — als ik zoo onbescheiden mag zijn dat te zeggen voor deze vergadering. — Ik ben het daarom zoo heelemaal niet met u eens, omdat u in den grond eigenlijk gelijk hebt.
De heer Dr. J. R. Slotemaker de Bruïne, (Utrecht): Ik protesteer. |pp
De heer L. J. van Wijk, (Amsterdam):
Op het einde van zijn rede heeft hij zeer duidelijk laten uitkomen, dat het hier gaat om een complex van gelijksoortige dingen, want hij heeft gezegd: als ik een stuk van mijn werk goed kan maken, laat ik dat dan doen. Ik geloof, dat hij op dat punt practisch sterk staat.
De heer Van Vuuren vraagt dan echter: waarom maakt u dan het geheel niet goed, waarom maakt u uw zoogenaamde armenzorg dan ook niet in orde? Het antwoord is: Omdat dat, op eenmaal, niet kan.
Het ontbreekt den heer Slotemaker de Bruïne waarlijk niet aan lust om dat te doen en hij heeft ook niet nagelaten de ernstigste pogingen te doen om in die richting iets te bewerken. Iemand, die hem alleen heden heeft gehoord, met alle teederheid van zijn goed hart sprekende over de misdeelden, zal misschien in hem niet zoo gauw herkennen den man, die de mokerslagen van zijn critiek heeft doen neerkomen op de hoofden van zijn eigen vrienden en medewerkers uit zijn naaste omgeving; op dat punt heeft hij zich waarlijk niet onbetuigd gelaten. Maar onze armenzorg zit in bijna al haar geledingen vast aan zeer oude instellingen die ook weer op haar beurt vastzitten aan andere zeer oude instellingen, en een artikel veranderd te krijgen in een reglement van een instelling van armenzorg, is een reuzenwerk, waar Titanische krachten voor noodig zijn, nog afgescheiden van de ontzaglijke macht van de traditie, die in opvolgende geslachten van een zeker milieu zeer sterk is. Daarom is het een voordeel voor iemand, die de dingen nieuw ziet, nu plotseling mede te werken aan iets, dat zoo maar uit den grond wordt opgebouwd


zonder vast te zijn aan de muren en de fundamenten van de oude lichamen, waaraan wij zoo moeilijk iets kunnen veranderen. En nu kan ik mij van dat standpunt begrijpen, dat de heer Slotemaker de Bruïne en anderen zeggen: Laten wij het boeltje, dat binnen vier muren zit, en het nieuwe, dat in den grond van de zaak hetzelfde is, van elkander scheiden.
Ik voor mij zie dat niet zoo eenvoudig in. Ik Vrees toch, dat de gevolgen van het overnemen in den mond van hooger en lager geplaatste menschen" van een misverstand uit de publieke opinie inderdaad in zijne gevolgen zeer noodlottig zou kunnen zijn. De armenzorg toch zal blijven bestaan, als de tijdelijke armenzorg der steun-comités zal verdwenen zijn. Het zal dan een zware taak zijn om den goeden naam, die door het werk van deze Vereeniging en alles wat daarmede samenwerkt en samenhangt, heeft verkregen te herwinnen en de verkeerde voorstellingen te haren aanzien in deze dagen, ook bij beter ingelichten gewekt, weer weg te nemen.
Ik wensch ook even over den huurbon te spreken. Ik heb met groote belangstelling gehoord, hetgeen de heer De Bruijn daarover heeft gezegd. Eén ding heeft mij bijzonder getroffen, n.1. dat de heer De Bruijn dien bon voorstelt als een zaak tusschen het comité en den verhuurder, als een middel ook, om dien aan een gedeelte van zijn huur te helpen. Dat heeft mij daarom zoo getroffen, omdat ik bij andere personen het tegenovergestelde inzicht heb ontmoet. Dezen hebben gezegd: Laten wij vooral zorgen, dat de huurder van den maatregel profiteert. En bij verandering in de regeling wordt steeds gehoord, dat bevoordeeling van den verhuurder de bedoeling niet is.
Dit verschil uit zich ook ten opzichte van de bijbetaling door den huurder, welke voor sommigen vanzelf spreekt, maar voor anderen uit den booze is. In Groningen deelt men de zaak in drieën. Daar erkent men, dat de huurder moet betalen, al is het een deel, en men erkent tevens, dat de verhuurder op billijke gronden iets kan laten vallen.
Nu vraagt de heer Adriani: hoe is het in Amsterdam, hebt gij het daar principieel in orde gemaakt? Ik moet zeggen neen, wij hebben het wel in orde gemaakt, maar, terwijl dat gedaan was, bestond nog verschil van opvatting, sommigen meenden, dat het natuurlijk uitgesloten was, dat iets bijbetaald werd. Als de verhuurder den bon aanvaardde, aldus die personen, en de verklaring onderteekende, dat, zoolang die bon werd uitgereikt, hij geen rechtsmaatregelen tegen den huurder zou nemen, sprak het vanzelf, dat hij tevreden was met de helft der huur en er niets bij


— 64 —
moest krijgen. Anderen zeiden: neen, het spreekt van zelf, dat de huurder zooveel mogelijk bijbetaalt.
Nu is de practijk deze, dat er in de meeste gevallen tusschen huurder en verhuurder een geschreven overeenkomst is, waarbij de huurder op zich neemt om, zoolang de huurbon wordt uitgereikt, een bepaald bedrag per week bij te betalen. De verhuurder stelt een dergelijke overeenkomst als voorwaarde voor de teekening van een meergenoemde verklaring, want in tegenstelling met Rotterdam, waar men de zaak van week tot week regelt, wordt te Amsterdam een verklaring gegeven, waarbij de verhuurder zich bereid verklaart huurbons te aanvaarden en van rechtsvervolging af te zien, zoolang de huurbon wórdt gegeven. Dat is een doorIoopende overeenkomst en als de verklaring door den verhuurder is geteekend, kan de huurbon worden toegestaan en dat loopt door totdat deze door het steuncomité wordt ingehouden, wat ook kan gebeuren op verzoek van den verhuurder, als blijkt dat de huurder de overeenkomst, wat de bijbetaling betreft, niet nakomt.
Dat is hetgeen te Amsterdam gebeurt en toen de heer Adriani midden in zijn rede was, dacht ik: hij ziet het nadeel van het huurbonstelsel nog wat erger in, dan ik. In Amsterdam toch riet wel degelijk de verhuurder af van. navordering; uitgesloten is zelfs een verbintenis van den huurder, waarbij hij aanneemt later de achterstallige huur in te halen. De reden daarvan is deze geweest: naast het groote motief voor het toepassen van den huurbon, namelijk in dezen tijd het uitzetten te verhinderen, gold een ander: té voorkomen, dat de achterstallige huur zou oploopen tot een zeer groote hoogte, waardoor aan het einde van de crisis de betrokken huurders in hoogst ongelukkige omstandigheden zouden zijn, waar zij om zoo te zeggen, nooit uit zouden geraken. Wij spreken niet eens van een moreelen plicht van nabetaling, allerminst van een formeel recht van navordering, maar zeggen uitdrukkelijk, dat de verhuurder geen nabetaling mag vorderen en dat de huurder, die niet mag toezeggen, wat natuurlijk niet uitsluit, dat menschen met een nauw geweten het achterstallige na afloop toch zullen kunnen betalen en de tegenpartij het zal kunnen aannemen. Dat mng echter niet het onderwerp van een overeenkomst zijn.
Later heeft Dr. Adriani het omgekeerde gezegd en gemeend, dat hij het niet zoo erg inzag als ik; dat was een kleine tegenstrijdigheid, die ik nog niet goed begrijp,, — anders zijn wij op dat punt het waarschijnlijk wel geheel en al eens.
Ik wensch nog even terug te komen op de quaestie van de vakorganisaties. Ik heb met buitengewoon veel genoegen gehoord


— 65 —
welke goede, vruchtbare en aangename ervaringen men in deze hier en daar heeft opgedaan, maar zou nu nog weer eens even willen gaan vragen. Er zijn namelijk eenige punten — waarschijnlijk heeft dat ook weer psychologische oorzaken — waarop men in verschillende kringen de zaken verschillend ziet. Het Amsterdamsche Steuncomité stelt zich op het standpunt van de gezinsondersteuning, waardoor uit een bepaald gezin alleen het hoofd voor ondersteuning in aanmerking komt, en waarbij voor de berekening van den steun wordt gerekend met de gezinsinkomsten. Dat is een punt, waarop men in andere kringen een geheel anderen kijk heeft. Wij hebben al zooeven van den heer Slotemaker de Bruïnë gehoord' dat een Werkman van 22 jaar of ouder, die lid is van een organisatie, öeii zelfstandig persoon is. hij is geen iid van een gezin, maar eéh apart mensch, dat in den kost is bij iemand, en het is een tweede zaak, dat die iemand toevallig zijn vader is. Het gaat dus absoluut niet aan te zeggen: als zoo iemand 20 gulden per week vérdieqt en de vader verdient niets, dan heeft het gezin f 20 inkomsten per week.
Het zal mij bijzonder aangenaam zijn te vernemen of men op dat punt elders op een geschikte manier tot eenheid is kunnen komen I
Dan hebben wij ook gehoord, dat de leden der vakorganisaties evengoed een onderzoek kunnen leiden als de personen, die in dat werk geroutineerd zijn. Ik zou hier ook een vraag bij willen stellen. Het is een feit, dat de inkomsten uit het eigen vak of de werkloosheidsuitkeering bij het eigen vak te pas komende, in het bestuur van de organisaties zeer goed bekend zijn en zeer goed kunnen worden gecontróleerd, maar hoe staat men in andere steden op dit punt met het onderzoek naar andere inkomsten, dan die bij het vak behooren? Er zijn personen genoeg, die zoolang in een ander vak gaan; er zijn heel veel diamantslijpers van de 10.000 in Amsterdam, die op het oogenblik iets anders doen, die venten met allerlei artikelen. Kunnen hun organisaties daarvan op de hoogte zijn? Hoe is dat in andere plaatsen?
Dan heeft de heer De Vries mij al gediend door even een streepje te zetten onder de vraag naar de sociale moeilijkheden, waarin de Steuncomité's komen. Ik geloof ook dat het resultaat van deze vergadering nog onvolledig zou zijn, als wij op dat punt niet nog van verschillende kanten eens iets hoorden. Wij hebben zooeven reeds even gehoord, ook door den heer Slotemaker de Bruïne, van menschen, die weigerden te werken, hetzij in een ander vak, hetzij voor lager loon. Nu heeft de heer De Bruijn
5


— 66 —
uit Rotterdam — ik ben vergeten of het in de pauze was of hier in de vergadering — er op gewezen, dat feitelijk de waarde van de woningen door deze omstandigheden waren achteruit gegaan. Niet de . huurprijzen, want de contracten waren niet anders, maar de huurwaarden. Die redeneering leek mij buitengewoon logisch en juist. Nu zou ik willen vragen: als men dat toepast op de huurwaarden, moet men het dan ook niet toepassen op de arbeidswaarden en aldus redeneeren: zooals de huurstandaard lager wordt, is ook de loonstandaard lager en dan behoort dat aanvaard te worden ?
Hoe staan wij als steuncomité tegenover een staking? Als er een staking uitbreekt en de stakende menschen of de in verband met de staking van inkomsten beroofden komen bij het steuncomité, moet het comité dan zeggen: neen, gij hadt kunnen werken en gij zijt er mede opgehouden, wij steunen u niet? Dan kiest het comité partij voor den patroon. Of moet het comité zeggen: gij hebt geen werk en gij kunt het werk, dat gij in de" gelegenheid zijt te verrichten, naar de regelen van de vakorganisatie niet aannemen, wij zullen u derhalve steunen? Dan kiest het comité partij voor de stakers. Wat moeten wij doen om ons te plaatsen op het neutrale sociale standpunt ? Vooral deze sociale quaestie zou ik bijzonder gaarne nog eens zien belicht.
De heer Dr. J. R. Slotemaker de Bruïne, (Utrecht).
Mijnheer de Voorzitter! Ik zou gaarne eens antwoorden op het gesprokene door den heer Van Vuuren, in de hoop, dat de vergadering het gevoel krijgt, dat het niet louter een quaestie tusschen ons beiden is, maar een discussie over de vraag, die wij allen bespreken. Misschien is er'gelegenheid daarna om de lijn, door den heer Van Wijk aan het slot van zijn betoog getrokken, door te trekken.
Ik heb in zekeren zin een gevoel — maar het komt weer terecht, anders zou ik het niet zeggen — dat ik tegenover den heer Van Vuuren zwak sta, maar dat komt, omdat wij in Utrecht in allerlei kringen in de bijzonder gunstige omstandigheid verkeeren, dat wij daar het ideaal hebben nagejaagd, en ten deele ook werkelijk hebben bereikt, van een armenzorg, zooals de heer Van Vuuren en ik die wenschen. Het gevolg daarvan is, dat ik, geheel op zich zelf gesproken, voor mijn persoon de tegenstelling wel zou kunnen laten vallen. Maar gezien den toestand, zooals die meestal nog is, is dit toch theorie. Na den oorlog kunnen wij daarover weieens praten, want de verheffing van het niveau, waarop


— 67 —
de armverzorging staat en practisch en in de schatting der menschen, is noodzakelijk; maar op dit oogenblik hebben wij nog met den factor der publieke opine te maken. . Daarmede ben ik begonnen. D. w.z. ik ben het met den heer Van Vuuken eigenlijk volkomen eens; alleen hoop ik straks te kunnen bewijzen, dat hij het volkomen met mij eens moet worden. Hij heeft gevraagd of ik het woord „principieel" wilde terugnemen en daarover eerst een poosje zou willen denken. Ik ben klaar met dat nadenken en ik heb het volgend antwoord bedacht. De heer Van Vuuren heeft gezegd: het kan drieërlei zijn: verschil van principe, verschil van methode en verschil van practijk. Wat ik zou willen, zou volgens hem zijn verschil van practijk — eenmaal zeide hij verschil van methode — niet verschil van principe. Kunnen wij ons misschien hierop vereenigen, dat de quaestie van verschil van methode en van practijk voortvloeit uit een quaestie van principe, d. i. dat men vroeger een verkeerd beginsel inzake armenzorg had en dat wij al meer krijgen de goede beginselen inzake armenzorg, welke beide beginselen, kort, aldus zijn getypeerd: vroeger zeiden wij; „armenzorgis het helpen van menschen, die lager staan dan wij, wien wij iets toereiken", terwijl wij thans zeggen: „armenzorg is het helpen van onze in nood verkeerende broederen en zusteren, tot wie wij komen mef een hart en tegenover wie wij alleen in dit opzicht verschillen, dat wij door Gods genade op dit oogenblik dien steun niet noodig hebben." Dat is een principieel verschil. Dat is de heer Van Vuuren met mij eens natuurlijk.
En nu komt eigenlijk dunkt mij de vraag tusschen den heer Van Vuuren en mij hierop neer: moeten wij thans, nu het ons niet gelukt is in het algemeen onze armverzorging te doen inrichten naar het volgens hem en mij beiden zuivere principe, onze steunbeweging gelijkstellen met onze armverzorging? Op die vraag antwoord ik: neen, in geen geval, want wij kunnen onze steunbeweging per se reeds zetten op het niveau, waarop wij principieel alles willen brengen en wij kunnen dat met de armverzorging op het oogenblik nog niet doen.
Op dat punt dank ik den heer Van Wijk voor den steun, dien hij mij gaf. Het is werkelijk op dit oogenblik uiterst moeilijk, misschien wel onuitvoerbaar, om in alle kringen de methode van armverzorging te brengen op die hoogte, waarop wij die zouden willen hebben. Maar nu komt een opmerking van den heer Van Vuuren, die aangedikt is door den heer Van Wijk, en dié ik met groote verontwaardiging van mij werp. De heer Van Wijk heeft namelijk gezegd: gij neemt het misverstand van de publieke


— ü8 —
opinie over. Neen, Mijnheer de Voorzitter, ik herinner mij het bestaan van dat misverstand, dat is iets anders, dan dat'ik het overneem; ik reken met het feit, dat dit misverstand op het oogenblik bestaat. Ik moet met de feiten rekenen, en richt' nu een deel van al mijn arbeid, dien ik geef aan allen, die lijden, onmiddellijk in naar het principe, dat eigenlijk alleen en overal gelden moest, omdat ik daartoe nu reeds in staat ben. En tegelijk ga ik doen, wat ik kan, om ook het andere deel zoo hoog te brengen. Ik doe dus niet, wat de heer Van Vuuren vreest, ik onthoud niet aan de armenzorg het karakter van hoogheid en van ideaalheid — dat was de zin van het betoog van den heer Van Vuuren — neen, ik herinner mij, dat vooralsnog men niet in staat is, dat karakter aan de armenzorg te verleenen; „vooralsnog" onderstreept.
Nu denk ik, dat wij het eigenlijk geheel met elkaar eens zijn practisch in ieder geval.
Wat betreft — en dat is een practische quaestie, waar wij het misschien niét over eens zijn — de quaestie van het moreel; het spijt mij, maar ik heb nog geen licht, en wel omdat, als ik het zeggen mag, de heer Van Vuuren dat nu wat te ideëel zegt: overigens een verwijt, dat niet dikwijis uit mijn mond komt, want ik krijg juist vaak naar mijn hoofd dat ik de dingen te ideëel zie en te weinig practisch. Het is misschien beter, dat ik zég: de heer Van Vuuren ziet dit vraagstuk wat'te theoretisch.
Er zijn gevallen bij de steunbeweging, waarin ik in aanraking kom met gezinnen, waarin onzedelijkheid heerscht en waarin gedronken wordt; gezinnen, waar ik tot verleden jaar toe nooit iets te beweren heb gehad; ik, d.i. degene, die eenigen steun brengt. In zulk een gezin is natuurlijk wel gearbeid door personen, die met religieuse of moreel-humanitaire middelen trachtten op bepaalde wijze dat gezin omhoog te brengen; maar ik, qua brenger van een gave, heb mij in dat opzicht nooit met dat gezin bemoeid -r ik heb nooit mogen zeggen: gij moet die onzedelijkheidsquaestie
uit den weg ruimen, want anders , als gij u niet verbetert
dan. ...
Nu is de vraag: mag ik aan den exceptioneelen toestand, waarin deze menschen thans verkeeren, nu zij zichzelf niet redden kunnen, het recht ontleenen om over hun moreel met hen te spreken, daaromtrent voorwaarden te stellen?
Wat doe ik met den man, die drinkt en die armlastig is? Ik zeg hem; ik steun u niet, tenminste niet met geld; en dat niet uit redeneering: gij zijt zoo slecht dat gij drinkt, en ik ben zoo braaf, dat ik niet- drink, — dit is een Parizeesch beginsel en wij


— 69 —
zijn het erover eens, dat wij dat niet toepassen; maar wij zeggen: het geld is toch waarlijk niet gegeven om een herbergier te ondersteunen; mijn goede vriend, als ik dat doen wil, breng ik het geld zelf direct bij den herbergier.
Maar ik heb nu het geval van een arbeider, die tot 1 Augustus f 12 per week aan zijn vrouw gaf en f 3.aan den herbergier. Daarnaar is door ons nopit omgekeken en als hij steun krijgt is het mogelijk, dat hij niet f 3, maar dan toch nog wel f 0.50 aan den herbergier geeft. Wat nu? En afgezien nog van de vraag of hij die vijftig cents bij den herbergier brengt, de buren weten, dat dit een man is, die drinkt. De vraag is: hoe moet dat? Ondanks het standpunt van den heer Van Vuuren, dat wij als armverzorgers te individualizeeren hebben, zeg ik: ik weet op dit oogenblik geen antwoord. Ik zou het antwoord wel weten, indien ik niet zoo ernstig te rekenen had met den psychologischen factor van de publieke opinie. Nu zou ik zeggen: ik steun dien man want als ik verleden jaar niet het recht had op zijn drinken aanmerking te maken, heb ik dat thans ook niet, omdat ik dat recht niet kan ontleenen aan het feit, dat het oorlog is geworden. Waarom durf ik dat desondanks niet zeggen? Omdat ik heb te rekenen met de buren, die dat niet zouden begrijpen.
Ik vrees, dat wij het op dit punt niet geheel eens zullen zijn.
Ik kom nu tot de quaestie, door den heer Van Wijk aangeroerd, menschen die werk weigeren enz. Waarom is dat een quaestie? Omdat ik gelijk heb, dat wij principieel en thewetisch —met drie strepen er onder — verschil maken moeten tusschen armenzorg en tusschen de ondersteuning, welke door de steuncomité's wordt verstrekt. Ik zou durven verdedigen, dat een arbeider, die ander werk weigert, steun moet blijven ontvangen, niet in alle gevallen, maar in sommige gevallen en ik zou de vraag of het geval is ingetreden ter beslissing willen geven uan de arbeiders, d. i.:aan het psychologisch besefin de arbeiderswereld. Voelt de arbeidersziel het als een vernedering, dat een diamantbewerker vent, dan behoeft hij niet te venten; anders kunnen wij dien man moreel niet zoo hoog houden als het moet.
Precies hetzelfde antwoord geef ik op de vraag: moet deze man voor lager loon gaan werken? Ik durf niet zeggen: natuurlijk moet hij dat. Ik durf evenmin zeggen: neen, dat behoeft hij niet. Ik zou willen antwoorden: is de loonstandaard op dit oogenblik voor revisie vatbaar? Antwoord: ja, het is beter, dat de patroon wat werk laat doen, al kan hij minder betalen. Antwoord: neen, het leven is duurder, de levensmiddelen zijn hooger in prijs, zoodat,


— 70 —
als de huurwaarde van de huizen gedaald is, eveneens de waarde van den gulden, welken de man ontvangt, gedaald is.
Nadat ik de arbeidersziel, nadat ik de arbeidersorganisatie had gehoord, zou ik die vraag willen beantwoorden. Nadat ik de uiting van de arbeidersziel had gehoord; en dat dan niet alleen van de arbeiders zeiven, maar ook van menschen, die met hen omgaan: ik zou arbeiders kunnen aanwijzen, die de arbeidersziel niet kennen terwijl ik daarentegen dames en heeren ken, van wie ik overtuigd ben, dat zij de arbeidersziel wel kennen. Maar dat daar gelaten, ik zou wenschen, dat op dit punt een vaste overtuiging gevormd werd; deze, dat de vraag aldus moet worden gesteld: is het nu overeenkomstig uw eer als arbeider, dat gij voor dat loon werkt, dat gij dat soort werk aanvaardt, ja dan neen? Omtrent de staking zou natuurlijk op soortgelijke wijze geredeneerd moeten worden.
De heer G. A. M. de Beuijn, (Rotterdam).
Mijnheer de Voorzitter I Ik wensch nog iets naar aanleiding van den huurbon te zeggen:
De heer Van Wijk heeft straks gememoreerd, dat ik vanmorgen gezegd had, dat de regeling van den huurbon meer een overeenkomst tusschen verhuurder en steuncomité dan tusschen huurder en verhuurder zou zijn. Dat is inzooverre juist, althans wat Rotterdam betreft, waar de regeling van den* huurbon eerst veel later is ingetreden, dan de algemeene steunverstrekking, en de huurbon ook geheel en al beschouwd is als bijslag op den steun. Ik heb de zaak ook zoo voorgesteld, om scherp uit te doen komen, dat eigenlijk van een moreele schade aan den huurder geen quaestie kan zijn. omdat hier het Steuncomité een zuiver commercieel voorstel heeft gedaan aan een groote groep van eigenaars. Het heeft gezegd: is het commercieel ook van Uw zijde niet verstandig dat ge de huurbons accepteert tot een zekere waarde ? — indertijd 50% van de huur (ik laat daar of dat juist is). Van het oogenblik, dat de eigenaars daarop zijn ingegaan, lijkt mij dat gedeelte van de huur. dat betaald wordt door het Steuncomité* te vallen buiten de overeenkomst tusschen den huurder en den verhuurder.
Wat het andere gedeelte betreft, hebben wij in Rotterdam uitsluitend een moreele verplichting opgelegd, en ik geloof dat dit niet onjuist is. Een van de heeren heeft reeds gewezen op den geweldigen schuldenlast, die op de gezinnen na dezen oorlog zou blijven rusten, wanneer die onbetaalde bedragen zouden kunnen worden ingevorderd. Na deze crisis zullen de gezinnen toch al staan voor groote uitgaven voor vernieuwing van kleederen, huis-


— 71 —
raad enz., en wanneer zij dan nog belast zouden zijn met een groot bedrag aan huurschuld, zou er een moreele depressie ontstaan door het gevoel, dat zij daaraan nooit kunnen voldoen.
Uit een practisch oogpunt komt daarbij dat in het algemeen huurschuld ontzaglijk moeilijk is in te vorderen, zoodat deze quaestie meer theoretisch dan practisch is en men de moreele verplichting dus bijna gelijk zou kunnen stellen met de wettelijke, of omgekeerd de wettelijke. met de moreele.
Nu zijn- de uitkomsten in Rotterdam lang niet ongunstig geweest, trouwens hier in Amsterdam ook niet. Ik heb dezer dagen in „Het Volk" gelezen dat er hier in Amsterdam een onderzoek is ingesteld bij 335 huurders, die gezamenlijk betaalden een humvan f 1030,90. Gebleken is dat voor f 527.— aan bons door hen is ontvangen, dat is 21,2 % en door de huurders is bijbetaald f 228.90 of 22 %. In Rotterdam wordt ongeveer 60 % van den bijslag vrijwillig betaald, de andere 40 % is gedwongen. Op de huurbons van 75 cents wordt maar 10 % bijbetaald. Men kan rekenen dat in 30 % van de gevallen te Rotterdam niet bijbetaald wordt, en in andere gevallen in meerdere of mindere, zelfs in heel sterke mate, zoodat de moreele verplichting, die op de huurders bleef drukken, aanleiding heeft gegeven tot het aanzuiveren van een zeer belangrijk bedrag. Buitendien is dezer dagen ingesteld een bemiddelingscommissie, die bij geschillen tusschen eigenaars en huurders tracht te komen tot een vergelijk door het vaststellen van een bedrag, dat billijkerwijze te betalen zou zijn. Nu komt daar nog bij dat in Rotterdam met zijn zeer fiuctueerende arbeidsmarkt, het vrij wel regel is geworden dat, wanneer een man een dag of twee dagen werkt, hij ook een zeker bedrag der huur uitbetaalt.
Zooeven,heeft Dr. Adriani eenige cijfers medegedeeld betreffende Berlijn. Hij schijnt zijn gegevens uit een andere bron te putten dan ik. Ik heb hier een Duitsch blaadje vóór mij en daarin lees ik, dat, wanneer de huiseigenaren 40% van de huur laat vallen, de gemeente de overige 60% betaalt, met het gevolg, dat de gemeente Berlijn 600000 Mrk. per maand betaalt. Maar er staat meer in dit blaadje. Men had namelijk gemerkt, dat verschillende huiseigenaren niet in staat waren langer een tegemoetkomende houding tegenover de huurders in acht te nemen, omdat zij. anders niet hun verplichtingen tegenover de hypotheekbanken konden nakomen en toen is men — mijns inziens terecht — niet bijgesprongen, maar men heeft van Regeeringswege de spaarkassen en hypotheekbanken aangeschreven om vooral clementie in acht te


72 —
nemen tegenover hen, die door' dergelijke omstandigheden in moeilijkheden zouden komen. Ik geloof, dat dat goed gezien is. De fout is, dat men in breeder kring het vanzelf sprekend vindt, dat rente en aflossingen van hypotheken zonder eenig uitstel tot de laatste cent binnenkomen. Dat is in de huidige omstandigheden een niet geheel juist standpunt en ik meen, dat de handelwijze van de Duitsche Regeering de juiste is geweest, n.1. om aan de hypotheekbanken te schrijven, wat in deze haar plicht was. Meerderen der aanwezigen zullen weten, dat in ons land een vrij groote beweging is om hypotheken op te zeggen en de rente te verhoogen met conditie van verbod van aflossing op een langen termijn. Personen, die op dit gebied werkzaam zijn, hebben zich meermalen afgevraagd of het niet gewenscht was van Regeeringswege dergelijk optreden onmogelijk te maken, omdat de wijze waarop tegenover huiseigenaren wordt opgetreden, tot gevolg heeft dat deze bij opzegging niet in staat zijn een nieuwen geldschieter te vinden, of een nieuwe hypotheek op zeer onvoordeelige voorwaarden moeten aanvaarden of hun perceel zien veilen en tegen onevenredig laag bedrag in handen van den hypotheekhouder zien overgaan.
De vraag of een arbeider, als hem werk in een ander vak wordt aangeboden, dit moet aannemen, is een moeilijk punt. Ik kan niet meegaan met de uitspraak van den heer Slotemaker de Bruïne: als de man meent van niet en zijn kameraden ook meenen van niet, dan moet men het niet vergen. Wij moeten niet den arbeider op een ander standpunt stellen, dan waarop men zich' in andere maatschappelijke kringen plaatst. Daar stelt men zich op het standpunt, dat, als het eigen vak tijdelijk verloren gaat, het een eerste plicht is te zorgen, dat met ander werk geld verdiend wordt ten einde in het levensonderhoud van zich en de zijnen te voorzien. En nu meen ik, dat het vaandel te hoog gestoken is, als men zegt: als ik als smid geen werk vind, ben ik in mijn vak werkloos en ga ik dus niet in een andere mij passende betrekking. Wij zijn in Rotterdam om practische redenen niet zóóver gekomen om de labour-test toe te passen, maar wanneer wij in Rotterdam als regel gingen aannemen, dat een werkman arbeid mocht weigeren, als zijn kameraden het goedkeurden, dan zouden wij op een verkeerden weg komen. Ik geloof, dat wij door de proef der werkwilligheid een goed middel kunnen bekomen om tot liquidatie der steuncomités te geraken. Anders houden wij bij de steuncomités ontzaglijk veel menschen, die zich laten ondersteunen onder de leuze, dat zij in hun vak geen werk kunnen vinden.


— 73 —
De heer Dr. J. H. Adriani, (Utrecht).
Mijnheer de Voorzitter! Het verschil in de opgave omtrent Berlijn van den heer De Bruijn en die van mij zit waarschijnlijk in de districten. Ik meen, dat mijn mededeeling voor Charlottenburg geldt, maar in arbeidersmilieu's, zooals Lichtenberg, heeft men weer andere regelingen.
De Regeering heeft niet een universeel voorschrift gegeven, zooals de heer De Bruijn aangaf, maar de verschillende Kreise in Gross-Berlin hebben verschillende regelingen gemaakt. Ik heb een daarvan medegedeeld om een voorbeeld te geven van de wijze, waarop men daar van de beteekenis van den huurbon een scherpe omschrijving heeft gegeven.
He heer L. de Vries Hzn., (Groningen).
Mijnheer de Voorzitter! Naar aanleiding van twee vragen door den heer Van Wijk gesteld, zou ik gaarne nog een kort woord willen zeggen.
In de eerste plaats de gezinsinkomsten. De heer Van Wijk heeft gevraagd, hoe wordt daarmede gerekend in andere plaatsen? TV meen zooeven al gezegd te hebben, dat het verbazend moeilijk is er achter te komen, welke inkomsten een gezin heeft, er is een zoon, die nog wat inbrengt, een dochter, die wat verdient, enz. In Groningen wordt een zeer nauwkeurige controle ingesteld, en — ik wil niet zeggen dat het altijd gelukt, helaas niet — maar in véle gevallen kunnen wij er achter komen wat er in de gezinnen inkomt, al is het door onderzoek langs verschillende wegen. Dan passen wij deze regeling toe, dat, wanneer een gezin gesteund wordt met f 8.— en er wordt f 3.— bijverdiend, deze f 3.— niet geheel worden afgetrokken, maar slechts ongeveer f 1.60, om het werken aan te moedigen.
In de tweede plaats de loonstandaard. Ik geloof dat er een klein beetje verwarring is in deze, ook bij den heer Slotemaker de Bruïne. Wanneer een aannemer het bouwen van een huis aanneemt, nadat hij daarop ingeschreven heeft, mag hij voor dat werk natuurlijk geen menschen tegen een lager loon aannemen dan volgens den loonstandaard, die voor dat vak is vastgesteld, want met dien loonstandaard heeft hij gerekend toen hij inschreef. Maar mijn bedoeling was te zeggen, dat het toch beter is in een ander soort werk te arbeiden dan men gewoonlijk doet, al is de loonstandaard daarvoor lager dan het werk, dat men gewoonlijk verricht, dan in het geheel niet te werken en van het Steuncomité steun te ontvangen. Ik geloof dat de heer Van Wijk dat met mij eens zal zijn.


— 74 —
De heer Anth. Folmer, ('s-Gravenhage).
Mijnheer de Voorzitter! De heer De Bruijn heeft in zijn rede de quaestie, die de heer Van Wijk opperde, teruggevoerd tot het punt, waarop zij m.i. behoort, n.1. tot de vraag van „passend" werk.
De heer Van Wijk heeft gevraagd: wat moeten wij doen met een arbeider, aan wien arbeid buiten zijn vak wordt aangeboden en die dat weigert ? Moeten wij hem steunen vanwege het Steuncomité? De heer Van Wijk heeft die vraag gesteld zonder eenige beperking.
De heer De Bruijn heeft — hoewel in het algemeen toegevende, dat het beter is, dat iemand wérkt en daarvoor loon ontvangt, dan niet werkt en daardoor gesteund' moet worden — toch de quaestie tot bescheidener afmetingen teruggebracht, en gezegd: wij moeten den steun alleen inhouden, wanneer iemand weigert, passend werk te aanvaarden. Met andere woorden de heer De Bruijn erkent, dat men niet kan eischen, dat iemand alle werk aanvaardt, dat hem kan worden aangeboden. Dat is, geloof ik, de juiste practijk.
Er is echter één groote moeilijkheid, n.1. om te beoordeelen wat „passend" werk is. Ik ben het met den heer De Bruijn eens, dat wij daarbij niet alleen rekening moeten houden met hetgeen de man zelf en diens kameraden zeggen. De heer Slotemaker de Bruïne heeft gezegd: „wij willen ook andere menschen hooren, „de vakorganisatie, sociologen enz. en ik wil er ook mijn'eigen „oordeel over vellen." Bestaat er dan verschil over de vraag of zeker werk passend werk is, dan is — wanneer men dien weg volgt — er zeer goed tot een overeenkomst te geraken. Indien men niet per se de verplichting oplegt: „elk werk aanvaarden, anders onthouden wij u den steun", maar als men met vertegenwoordigers van de arbeiders en met anderen, die op dit gebied bekend zijn, de vraag bespreekt, of zeker werk als passend werk is te beschouwen, dan komt men wel tot een overeenstemmend antwoord en dan is de vraag, die de heer De Bruijn stelt, in de meeste gevallen opgelost. Het is beter te werken, aldus de heer De Bruijn, dan leeg te loopen en gesteund te worden! Zeker, maar daaruit mag niet de conclusie worden getrokken, dat elk werk moet worden aanvaard op straffe van onthouding van steun. Die conclusie zou ik niet gaarne onderschrijven.


— 75 —
De Voorzitter :
Indien nu niemand meer. het woord verlangt, sluit ik deze discussie.
Dames en Heeren! Gij zult zeker niet van uw Voorzitter verlangen, dat hij een resumé geeft van al hetgeen gesproken is. Ik zou mij daartoe , zeer moeilijk in staat achten. Misschien zou ik over enkele • punten mijn gevoelen hebben kunnen mededeelen, maar ik geloof, dat dat overbodig is na de grondige-adviezen, die wij gekregen hebben. Op uw Voorzitter rust dan ook niets anders dan de aangename taak om — ik mag niet zeggen: „onzen geachten inleider", want hij heeft dien naam niet willen aanvaarden, hij heeft zich in de vorige vergadering meer „den vrager" genoemd — den vrager dus onzen bijzonderen dank te brengen, dat hij dit belangrijke onderwerp, de questwn brülante, hier heeft willen introduceeren, en zeker mag ik. aan allen, die aan deze debatten hebben deelgenomen, daarvoor onze hartelijke erkentelijkheid betuigen.
Het onderwerp, dat wij thans hebben behandeld, heeft zeer • zeker tot belangrijke beschouwingen geleid en zoo al niet alle vragen zijn opgelost, zij zullen toch een eind verder nabij haar oplossing zijn gebracht.


INHOUD.
Sprekers.
Bladz.
INLEIDING door den heer L. J. van Wijk 6
Onderdeden:
Arbeidskring 8
Doel 9
Onderzoek naar oorzaken van nood 11
Inkomstengrens door steun 11
Bedrag van den onderstand 11
Toezicht op kinderen 13
Herkomst der gelden 14
Verhouding tot de ondersteunden 15
Sociale quaesties. 19
Medewerking van vakorganisaties 20
De Huurbon 20
Beraadslaging.
Anth. Folmer 22, 54, 57, 74
Dr. J. R. Slotemaker de Bruine 26, 44, 45, 62, 66
G. A. M. de Bruijn 30, 70
L. de Vries Hz 34, 40, 58, 73
J. H. Kok 36, 49, 53
Jonkvrouwe O. M. van Harinxma thoe Slooten 40
Jhr. A. M. A. J. Böelt, 40, 57
A. C. A. van Vuuren 40, 51
Mr. E. G. C. Scheidius 42, 44, 56
Mr. A. H. van Kleffens 56
Dr. J. H. Adriani. 58, 59, 73
L. J, van Wijk 61, 62
Jhr. Mr. J. W. G. Boreel van Hogelanden 75








II