Koninklijke Bibliotheek 's-Gravenhage
in bruikleen van de
Theosofische Vereniging Nederland
KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
KOMIMKI UKP RIRI IOTHFFK
1150 6109 U






GODS' EIGEN LAND


In de MODERNE SERIE zijn verschenen of zullen spoedig verschijnen:
%
.James Oliver. CorwooSt JOHN KEITH'S MISDAAD Vertaald door H. S. Valeton-Ortt
IL
Basil Km*t DE MACHT DER LIEFDE Vertaald door H. S. Valeton-Ortt
III.
Edm. Edel: DE DANSMANIAK Vrij bewerkt door Jan Feith
IV.
Fanny Rheinens ONTVLAMDE PASSIE Vertaling van Jeanne Reyneke van Stuwe
V.
James Oliver Curwoodt DE MOED VAN KAPT. PLUM Vertaling van H. S. Valeton-Ortt
VI.
Eleanor H. Portert MARY MARIE Vertaling van H. S. Valeton-Ortt
m
James Oliver Corwood: HET VLAMMENDE WOUD Vertaling van Mevrouw G. van Uildriks
VIII.
James Oliver Curwood: GOD'S EIGEN LAND HET GEHEIM VAN MIJN GELUK (met portret van den schrijver) Vertaling van H. S. Valeton-Ortt
Prijs der deelen ƒ 2.25 ing. of ƒ 3.25 geb. Deel II kost alleen ƒ2.90 ing. of ƒ 3.90 geb.




JAMES OLIVER CURWOOD


DE MODERNE SERIE
DEEL VIII
GOD S EIGEN LAND
DE WEG NAAR GELUK
DOOR
J. OLIVER CURWOOD
SCHRIJVER VAN De moed van Kapitein Plum, John Keith's misdaad, Het vlammende Woud, enz.
VERTALING VAN
H. S. VALETON-ORTT
UITGAVE VAN J. PHILIP KRUSEHAN - 'S-GRAVENHAGE


KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK


DE VIER WEGEN NAAR GELUK
DE EERSTE WEG bu<i2.
Mijn geheim hoe geluk te vinden 7
DE TWEEDE WEG
Ik word een moordenaar 37
DE DERDE WEG
Wie ik als mifn broeders beschouw 65
DE VIERDE WEG
De weg tot geloof 99


■


DE EERSTE WEG




MIJN GEHEIM HOE GELUK TE VINDEN
Hedenavond zit ik in een kleine hut in het hart van een uitgestrekte wildernis. Buiten is het donker. Ik kan de wind hooren ruischen door de toppen der zware dennen. Ik hoor het kabbelen van den stroom, waarin ik de forellen heb gevangen voor mijn avondeten. Het nachtvolkje is ontwaakt, want een poosje geleden hoorde ik een wolf huilen en in een oude boomstronk hier dichtbij, zit een uil te blazen tegen het licht, dat door mijn venster schijnt. Ik geloof dat we een onweer krijgen. Er is iets duukkends in de lucht en in dat zwoele ligt de voorspelling van een verkwikkenden regen, die nog verre is.
Ik ben wonderlijk tevreden nu ik begin met schrijven van dit vreemdste van alles wat ik nog geschreven heb. Ik had nooit gedacht, dat ik ooit onder woorden zou brengen wat ik nu aan het papier ga toevertrouwen, toch was het mijn droom, dat iedere levende ziel in de wereld dit zou ver-


10
nemen. Maar mij scheen de taak te zwaar en ik besloot die gedachten in mijzelf en meende dat ze daar zouden leven en daar zouden sterven.
Door velerlei oorzaken voel ik mij gelukkig in dezen donkeren nacht met een opkomend onweder, hoewel ik mij bevind in een eenzaam woud vijftien honderd mijlen verwijderd van mijn huis in de stad. Ten eerste omdat ik de hut, die mij beschermt, eigenhandig heb gebouwd. In mijn handen zie ik nog de blaren, veroorzaakt door den steel van de bijl. Ik ben de architect van de schouw, gemaakt van klei en steenen, waarin een vuurtje brandt voor de gezelligheid, hoewel het laat in den herfst is en de zomerwarmte nog schuilt in den adem der wouden.
Ik heb den stoel gemaakt, waarop ik zit en de tafel, waaraan ik schrijf, en de bouwer Van een marmeren paleis kan niet meer voldaan zijn over het werk zijner handen, dan ik.
Ik ben gelukkig, omdat ik juist nu de wonderlijke overtuiging bezit dat ik midden in deze woeste en onbevolkte omgeving heel nabij datgene ben, wat velen door lange eeuwen heen gezocht en niet gevonden hebben.
In de verte hoof ik den donder en een bliksemstraal verlicht mijn venster. Tegelijk met het licht


IJ
hoor ik den schreeuw van een grooten noorschen duiker.
Het is vreemd, het is spookachtig — en wonderbaar. En de gedachte viel mij in, dat het juist een geschikte avond is om te beginnen datgene op te schrijven, waar men mij om heeft gevraagd. Want deze avond zal voor een korte poos gelijken op de groote wereld — een wereld, die zich kromt in de weeën van een machtigen strijd, een strijd van onrust, ontevredenheid, woeste inspanning, wanhoop en gebrek aan geloof — een wereld die blindelings heenstormt naar het onbekende, die zoekt naar rust en vrede en die deze nooit kan vinden.
Ik herhaal, dat het een vreemde avond is om te beginnen met datgene op te schrijven waar men mij om heeft gevraagd en toch zou ik niet willen dat de avond anders was. Het schijnt mij toe dat het mij levendiger die wereld voor oogen stelt, die nu vijftien honderd en vijftien duizend mijlen van mij verwijderd is. Het schijnt mij dat ik een duidelijker inzicht heb in hetgeen de laatste twee jaren is voorgevallen — het vergeefsche zoeken van duizend millioenen menschen naar een geestelijk goed, dat zij niet kunnen vinden. Ik zie vanuit de observatiepost van het dichte woud een wereld, verscheurd door


12
vijfhonderd secten en religies en ik ontdek geen enkelen godsdienst, die aan de ziel geloof brengt en vertrouwen. Ik zie de volkeren der aarde hunne handen opheffen en smeeken dat het groote geheim der dingen moge ontsluierd worden.
De windvlagen van het opkomend onweder fluisteren mij vragen toe, die de aarde in beroering brengen.
Kunnen de geesten der dooden wederkeer en? Kunnen de geesten van hen, die zijn heengegaan, omgang hebben met de levenden? Staat de wereld op het punt overstroomd te worden door spiritisme? Ligt het heil dér menschheid hier of daar of ginds? Wat zal ik gelooven? Wat kan ik gelooven?
De regen begint te vallen op het dak van mijn hut en het aantal der droppelen doet mij denken aan de millioenen en de tientallen millioenen rustelooze mannen en vrouwen, die gretig in de bladen van tijdschriften en boeken de «openbaringen» opzoeken van hen, die een nieuw geloof en een nieuwe leer verkondigen of lang vergeten leerstellingen oprakelen uit de stof der vervlogen eeuwen. Spoken zijn in het leven geroepen, geesten zetten zich weer in beweging. Nieuwe geslachten bewonderen, verbazen zich over de gansche serie goocheltoeren, die men tien


13
geslachten geleden, als afgezaagd beschouwde. Het kan zijn dat men morgen weer hoort van hekserij. En den dag daarop kunnen nieuwe profeten opstaan en nieuwe godsdiensten kunnen de oude vervangen. Want aldus bewegen zich de menschengedachten, zoo hebben zij zich bewogen honderd duizenden jaren voordat Christus geboren werd en het Chistendom ontstond en zij zullen voortgaan met zoeken totdat God gevonden is in een zoo eenvoudigen en ïnnigen vorm, dat de gansche menschheid ten laatste Hem begrijpen zal.
Het onweer is losgebroken. Als een zondvloed valt het water op mijn hut. De donder klatert in de toppen der dennen en zoo groot is het vreeselijk tumult en de eenzaamheid van de plaats, waar ik vertoef, dat ik Zou ophouden met schrijven als ik meende dat ik iets wat naar godslastering zweemde op het papier ging zetten. Maar als het gemoed uitdrukking geeft aan iets, wat het voor waarheid houdt, dan kan er geen sprake zijn van godslastering.
Men heeft mij verzocht iets op te schrijven van de religie, die ik voor mijzelf in de natuur gevonden heb. Velen zullen lachen, velen zullen mij niet gelooven, want het zal mij onmogelijk zijn om mijzelf in zulk een zaak absoluut duidelijk te maken.


14
Ik heb gevonden wat voor mij God is, toch meen ik niet dat ik de wereld in verbazing zal brengen, zoo ik dat al zou willen, — want wat ik gevonden heb, is heel eenvoudig tot mij gekomen — zonder dat er geesten' uit de dood en zijn opgerezen en stemmen uit graven hebben weerklonken .of een geloof is ontstaan door een ingeving van mediums.
Ik heb het innigst wezen der natuur ontdekt. Ik geloof dat de poorten voor mij zijn ontsloten en ik haar taal voor een groot deel heb leeren verstaan. Door avonturen en door bloedvergieten heb ik dieper inzicht verkregen en dat inzicht heeft mij gevoerd tot gezondheid en geloof en levensvreugde.
En omdat deze dingen de wereld geen kwaad en misschien wel eenig goed zullen doen, daarom heb ik op mij genomen de geschiedenis te schrijven van een grooten God, die in alles leeft, dien mannen en vrouwen en kleine kinderen moesten leeren kennen, maar voor wien de meesten onzer vreemdelingen zijn geworden, door het razende tempo waarin zij leven.
Ik vrees dat ik menigeen aanstoot zal geven en daarom ben ik voornemens dat maar vlug af te handelen en te komen tot het essentieele van wat ik te zeggen heb. Maar ik zal beginnen met iets


15
voorop te stellen, wat allen die dit lezen zullen moeten toegeven — dat ieder in de wereld uitziet naar iets wat hem meer gemak en meer geluk in het leven brengen kan. Ik meen dat dit de oorzaak is waarom de Katholieke kerk de eenige kerk is, die zich eenigermate uitbreidt. Zij breidt zich uit, omdat zij de eenige kerk is, die als eene moeder de armen opent en op wier borst de mensch in dagen van verdriet het hoofd kan neerleggen. Toch ben ik geen Katholiek. En een Protestant ben ik ook niet. Ik behoor niet tot eenige kerk, welke ook. Ik belijd geen Katholicisme, geen Pausdom, geen Protestantisme evenmin als Mahomedanisme, Calvinisme of de leerstellingen der Heiligen der Laatste Dagen. Ik behoor ook niet tot eenige secte. Ik geloof niet dat iemand noodwendig verdoemd is omdat hij niet gelooft dat Christus is de Zoon van God. Ik geloof dat Christus een goed mensch was en te zijner tijd een groot leeraar, evengoed als er in andere tijden goede menschen en groote leeraars zijn geweest. Ik kan een Mahomedaan, die zijn gebed doet of een Parsee in aanbidding of een Eskimo, die de onzichtbare geesten aanroept, beschouwen met hetzelfde gevoel van broederschap en begrijpen als ik gevoel voor een verzameling


16
Methodisten, die den hoogen God hunne lofliederen toezingen. Ik beklaag of veroordeel den Afrikaanschen wilde of de Indianen van het Barrenland niet, omdat zij zich hun God anders voorstellen dan de Christenen dit doen.
Vele wegen voerden naar het oude Rome. En er zijn vele wegen, hoe donker en kronkelig zij ons mogen toeschijnen, die voeren naar het betere, leven hiernamaals.
Ik wenschte dat de een of andere groote macht den mensch duidelijk kon maken hoe klein en onbeteekenend hij is. Alleen hierdoor zouden de doornen en distels worden weggeruimd van dat pad naar vrede en geluk, dat hij wenscht te vinden en dat hij ook vinden zou, wanneer hij: niet verblind was door zijn eigen belangrijkheid. Hij is de grootste egoïst, hij trekt alles tot zich. Zijn verbeelding en zelfgenoegzaamheid zijn somtijds bijna godslasterlijk. Hij is de mensch-pauw, opgeblazen, verwaand, volgestopt met de overtuiging dat alles in het heelal voor hem gemaakt is.
Met hooghartigheid ziet hij als heer en meester neer op alle andere levens in de schepping. Hij gaat uit en vermoordt millioenen zijher soortgenooten met zijn wetenschappelijke uitvindingen en dan noemt


17
hij een tijger slecht en een plaag, omdat een tijger soms het tweebeenig schepsel doodt, dat hem jaagt.
Als hij onwettelijk iemand doodt wordt dat moord genoemd, hij wordt opgehangen en gaat naar de hel.
Als zijn regeering hem zegt dat het behoorlijk is om duizend menschen te dooden, dan doet hij dat en men noemt hem een held, en een speciale plaats in den hemel wordt voor hem gereserveerd.
Zijne inbeelding maakt hem blind voor de feiten. Hij denkt dat onze kleine aarde de uitverkoren schepping is van de Almacht en hij vergeet dat de aarde niet grooter is dan een vliegenvuiltje in vergelijking tot de andere werelden in het Heelal. Hij denkt dat Christus lang geleden geboren is, en dat de tijdrekening begint met onze kennis der geschiedenis, terwijl er feitelijk geen reden bestaat waarom hij niet zou aannemen, dat honderd duizenden jaren geleden menschen leefden en stierven en dat ontelbare godsdiensten ontstaan en vergaan zijn in de eeuwen van het verleden. Hij blijft niet bij de gedachte stilstaan dat hij niet meer is dan een drup in den Oceaan vergeleken bij alles op aarde, waarin de harteklop van het leven is waar te nemen.
Voor mij is in elk kloppend hart een ademtocht Gods. Ik geloof dat het warme kloppende hartje in
God's eigen Land 2


18
de borst van een zingend roodborstje evenveel waard is voor den Schepper aller dingen, als het hart van een man, die bezig is geld te tellen. Ik geloof dat een levensvonk schuilt in elke grashalm en in elk, boomblad.
Het is de groote wet van het bestaan, dat leven, ander leven, moet vernietigen om in stand te kunnen blijven en als vernietiging onvermijdelijk en noodzake. lijk is, dan houdt dit op een misdaad te zijn. Maar om datgene te laten leven, wat men niet verplicht is te vernietigen, dat is iets schoons om te overwegen.
Aleer de menschen zullen geraken tot rust en een bevredigend geloof, moeten zij inzicht krijgen in eigen kleinheid. Zij moeten ontdekken dat niet zij alleen in betrekking staan tot God, maar dat alle openbaring van leven, hetzij in boom of bloem, in vleesch of bloed een vonk is, voor een poos aangeblazen door de Almacht, naar wien wij allen, elk op eigen wijs, blindelings heenstreven. Daar is een Ieeraar in onze onmiddellijke nabijheid, even nabij den arme als den rijke, die ons deze kleinheid aantoont en ons Hem doet begrijpen.
Die leermeesteres is de natuur en zooals ik de dingen begrijp is de geheele natuur rust en vrede. Ik geloof dat de natuur de groote geneesheer is en dat, als men haar de vrije hand Iaat, zij meer ziek-


19
ten kan genezen en meer hongerende zielen kan bevredigen dan alle doktoren of predikanten rder wereld. Men heeft mij wel eens gezegd, dat mijn geloof heel mooi is voor iemand, die in zulkeen fortuinlijke-positie is als ik, maar dat het voor de groote menigte onmogelijk is om uit te gaan en de natuur te vinden, zooals ik haar gevonden heb. Hun heb ik geantwoord dat het niet noodig is om een reis van twee duizend mijlen langs de Poolzee te maken en met de Eskimo's te leven om de natuur te vinden. Op stuk van zaken zijn het onze zenuwen die ons op den langen duur vermoorden, ons zoo onrustig gemoed, onze tobbende, zoekende hersenen. En de natuur fluistert aan deze haar groote rust toe zelfs door de ruischende aren op een korenveld, als men slechts verlangt die natuur te leeren kennen.
En mijn wensch — mijn streven — het groote doel dat ik in mijn geschriften wensch te bereiken is, om mijn lezers met mij binnen te leiden in het hart dier natuur.
Ik heb haar lief en ik voel dat zij haar zullen moeten liefhebben, als ik die twee maar bij elkaar kan brengen.
«Dat is een gepast gezegde voor iemand wiens huis van boven tot beneden gevuld is met


20
opgezette koppen en huiden», hoor ik al eenige van mijne goede vrienden zeggen.
En dat is heel waar. Het valt iemand moeilijk te bekennen, dat hij een moordenaar is en het is nog moeilijker om zijn bekeering te verklaren. Toch moet ik om eerlijk te zijn ten laatste die bekentenis wel afleggen, hoewel ik, nu ik er de gelegenheid voor heb, meer. den nadruk wil leggen op de bekeering dan op het feit dat ik een moordenaar ben. Er was een tijd dat ik trotsch was op de veelheid en de veelsoortigheid van hetgeen ik doodde. Ik vernietigde levende wezens. Nu verheug ik mij alleen maar dat deze moorden mij ten leste brachten tot eene ontdekking, die ik voor de rest van mijn leven beschouw als het schoonste wat er is.
In mijn huis zijn zeven en twintig geweren en alle zijn zij gebruikt. Verscheidene der loopen hebben kleine kerfjes, waarmede ik het aantal mijner «schoten» opteekende. Door hen heb ik bloedige sporen geteekend tot aan de Hudson Baai, tot de Barren-landen, tot het land van de Ashabasca en de groote Beer, tot de Noordelijke Yszee, Yukon en Alaska en door geheel Britsch Columbia heen. Dit is niet bedoeld als een triomfzang. Het is een


21
feit en ik wenschte dat het nooit gebeurd was. En toch kan het zijn dat mijn liefde voor de natuur en de wilde dieren grooter is, juist door die vele jaren dat ik roekeloos gedood heb. Ik ben geneigd dat te gelooven. Mijn pantheïstisch hart beschouwt de opgezette koppen in mijn huis niet langer als triomfen maar ziet in hen edele martelaren. Ik heb ze lief. Ik spreek tot hen. Ik ben niet langer hun vijand en ik koester mij in het geloof dat zij weten dat ik nu voor hen strijd.
In dezen godsdienst der vrije natuur heb ik geleerd te verstaan en vrede te vinden in de fluisterende stemmen en zelfs in het zwijgen van alle dingen die God liefhebben. Ik heb geleerd boomen lief te hebben en soms leg ik mijn hand op ze omdat ik van ze houd en laat mijn hoofd tegen ze rusten omdat zij makkers zijn en hun kameraadschap en kracht mij moed geven. Daar staat een kromme oude verdraaide eik in den hof van mijne woning in Michigan, een afgebroken en verkromde dwerg en vele van mijn vrienden hebben mij aangeraden hem om te hakken.
Maar die boom en ik hebben al veel dingen samen «besproken», hij heeft mij geleerd hoe men standvastig moet zijn in tegenspoed, heeft mij gewezen hoe men moet strijden als een man. Want


22
al was hij tot in zijn merg uitgehold en een misvormde onder zijnsgelijken, toch deed hij «al zijn best» bij elke nieuwe lente en zomer.
Toen ben ik zijn vriend geworden en heb hem een handje geholpen, heb perk gesteld aan zijn verval en zijn afsterven en nu wordt de oude eik met elk jaargetijde sterker en vaak ga ik naar buiten en ga met mijn rug tegen hem aangeleund zitten en ik hoor en versta zijn stem en ik weet dat hij een trouwe vriend is, die mij nooit leed zal doen.
Zoo put mijn godsdienst kracht uit de diepten van een groote en onbekende macht Maar voordat ze in al haar rust en vreugde komen kan, moet de mensch zijn hoofd omlaag buigen uit de wolken zijner zelfzucht en zeggen: «De eik staat even hoog als ik, misschien hooger».
Niet lang geleden scheen mij mijn wereld duister en ik meende dat die nooit meer geheel Jicht zou worden.
In mijn donkerste uur misschien wierp ik mij op den grond neer aan den oever van een rivier. En toen vlak boven mijn hoofd — zoo dichtbij dat ik hem met een steentje had kunnen raken — barstte een vogeltje in een luid gezang los. En het wonder er van was, dat de dag donker was en de hemel


23
duister en grauw. Maar de vogel zong en toen sjilpte hij in de takken hoven mij en toen ik naast mij op de aarde zag, merkte ik dat vanuit het gras een eenzaam viooltje naar mij keek.
En de vogel en het viooltje gaven mij meer moed en maakten mijn wereld helderder voor mij, dan alle menschen vrienden die me gezegd hadden dat zij medelijden met mij hadden. Het viooltje zeide: »hier ben ik, ik zal nooit van je weggaan» en de kleine zanger zeide: «ik zal altijd voor je zingen — alle jaren van je leven». En sterker dan ooit te voren groeide het geloof in mij dat deze dingen niet toevallig geschapen waren, net zoo min als de mensch zelf.
Eens zag ik dien grooten geneesheer van mij als een van leven trillende kracht in een kamer van een huurhuis, waar de menschen op elkaar gepakt leefden en waar men van het dak af nergens een grassprietje of boom kon zien* Die kracht vervulde letterlijk drie kamers, waarin een man, vrouw en vijf kinderen woonden.
Ik bracht op een Zondagmiddag een uur in die kamers door en wat dit uur in dat warme en overvolle huis mij leerde, maakte op mijn hart dieper indruk dan de machtige taal der diepe wouden.


24
Voor elk raam stond een bak waar iets groens in groeide. Daar waren ook bloemen in potten. Een paar kanarievogels keken uit over de berookte daken van een groote stad en zongen. Wat mij het meeste belang inboezemde waren twee uitvindingen, die de man gemaakt had. om haver tot snelle ontkieming en groei te brengen. Hij vertelde mij dat in een week de groene haverstengel 5 cm. lang zou zijn.
Toen zag ik waarom men haver liet groeien. Een paar maal terwijl ik daar was kwam een duif voor het raam en wachtte op een groen blaadje. Ik zag dat er telkens andere duiven kwamen. En men zeide mij dat er gewoonlijk zeker een dozijnduiven aan kwamen vliegen.
Ze waren de lievelingen van de kinderen. Een kindje, dat op den arm gedragen werd, juichte tegen ze en zwaaide zijn armpjes van pret. Ik heb vele arme gezinnen in kazerne-woningen gezien, maar ik geloof dat dit het eenige was, dat gelukkig was.
Het zingen der vogels, het aanvliegen der duiven, het opkweeken van groene planten in hun kamer was voor hen eene bezieling, een verwachting, de belofte van droomen, die eens zouden worden verwezenlijkt. De natuur was voor hen godsdienst geworden en zij wisten het niet
Zij lokte hen naar de groote open ruimten en zij


25
beleefden bij voorbaat reeds den dag, waarop zij dien roep zouden volgen.
Omdat ik veel tijd heb doorgebracht met avontuurlijke tochten in veraf gelegen wildernis en in het onderzoeken van streken waarin geen menschen Zijn doorgedrongen, veronderstelt menigeen dat mijn liefde voor de natuur beteekent eene liefde voor verwijderde en voor de meest onbereikbare woeste gebieden.
Het is waar, dat men in uitgestrekte en eenzame streken misschien de diepere waarheden van het leven meer benadert. Ik houd er van om te schrijven over de wildernis en zijne wonderen en als ik tot dat deel van mijne geschiedenis kom, zal ik denkelijk het gelukkigst zijn.
Maar ik zou onrecht doen aan mijzelf en aan dien natuurgodsdienst, indien er geen nadruk gelegd werd op de groote waarheid dat zijne schatten verkregen kunnen worden door de menschheid in welke omstandigheden die zich bevindt — zelfs in een gevangeniscel.
Ik heb persoonlijk met een merkwaardig geval kennis gemaakt in de Staatsgevangenis van Michigan te Jackson, waar een kanarievogel en een roode geranium een man behoedden voor krankzinnigheid


26
en zelfs zijne gratie bewerkstelligden, zoodat hij in de wereld terugkeerde met een nieuwen en beteren godsdienst, waarvan hij vroeger nooit gedroomd had.
Maar de open hemel en de vrije lucht zijn van den beginne af gegeven als het grootste geschenk voor den mensch en als iemand ziek is naar lichaam of ziel, dan moet hij daar heil zoeken.
Het maakt weinig verschil of men een mijl of duizend mijlen van de stad verwijderd is. Want de natuur is de eeuwige wet. Zij is overal. Ze is niet vol raadsels en geheimzinnigheden. Ze is een open boek, het leven daarin trilt van verlangen om begrepen te worden. Het eenige wonder dat noodig is, is dat de mensch neerdale uit de wolken zijner zelfzucht en zijn hartstocht om te vernielen vervangt door een verlangen om te begrijpen.
Ik denk nu aan een bepaald geval.
Ik had een zeer goeden vriend, een journalist wiens vrouw gestorven was. Ik geloof niet dat ik ooit een man zag, die zoo ganschelijk verslagen was, want zijne liefde voor haar was meer dan liefde. Het was vereering. Hij werd zwak en mager en het haar bij zijn slapen, dat even grijs was geweest, werd wit.
Hoe zijn vrienden hem trachtten te troosten, alles


27
was te vergeefs. Hij wilde alleen zijn, alleen in zijne woning, waar hij zich langzaam dood kon treuren. Ik wist dat zijn geval moeilijker was, omdat hij niet om Godsdienst gaf.
Op een dag schoot mij iets te binnen wat aanleiding gaf tot zijn lichamelijke en geestelijke redding.
Ik nam hem mede in mijn auto en wij gingen een mijl of vier, vijf naar buiten, daar opende ik een hek, reed een lange laan af en hield stil aan den rand van een bosch dat veertig morgen groot was.
«Fred, ik zal je een wonderland laten zien», zeide ik, «ga mee, maar zachtjes».
Wij klommen over een afrastering en ik bracht hem tot in het hartje van het bosch, daar gingen wij zitten met onzen rug tegen een omgevallen boom.
«Wees nu eens heel stil, om mij pleizier te doen» zeide ik, «Beweeg je niet en praat niet — luister alleen maar».
Het was drie uur in den middag, die wonderbare tijd op een zomerdag, wanneer de natuur uit haar middagslaap schijnt te ontwaken en de wereld vervult met ritselend leven. De zon schoot hare stralen zijdelings door het bosch en hier en daar zagen wij onder het bladerendak der boomen gouden vlekken en strepen op de koele aarde.


28
«Dit is een van de meest wondere steden der wereld» fluisterde ik, «en er zijn honderden en duizenden van die steden, sommige in het bereik van een ieder».
Het welluidend ruischen van een kleine kreek drong tot ons door. En langzaam, heel langzaam raakte mijn vriend onder de bekoring van alles. Eindelijk begreep hij. Rondom ons in dat bosch fluisterde de lucht ons vreemde en wonderlijke levenslessen toe. Boven ons hoofd hoorden wij een knerpend geluid. Het was een eekhoorn, die den dop van een noot van het vorige jaar doorknaagde.
Op een oude boom hamerde een woudspecht. Dicht rondom ons weerklonk het «tsjiep, tsjiep» en het «twiet, twiet, twiet» van kleine bruine vogels, die in de struiken huisden. Een gevederde zanger barstte plotseling los in een heerlijk lied. Een kwart mijl van ons verwijderd kraste een kraai en tusschen ons en de kraai hoorden wij een groote eekhoorn roepen en een oogenblik later zagen we hem met zijn wijfje de boomen spelenderwijs op en af rennen. Mijn vriend greep mijn arm vast en wees mij iets. Hij begon belang te stellen, en wat hij zag was een vette jonge marmot, die dicht langs


29
ons voorbij kwam cn op buit uitging naar een naburig klaverveld.
Een uur lang zaten wij doodstil en door die heele stad hoorde men het gedreun en de stem van het leven, en dat leven leek een zacht en wonderbaar gezang, dat ons bijna in slaap wiegde. En toen ten laatste mijn vriend mij toefluisterde: «Het lijkt wel of alles praat», toen wist ik dat de geest van het bosch in zijn hart intocht had gehouden.
Toen vestigde ik zijn belangstelling op een kolonie groote zwarte mieren, wier vesting lag in het stuk boom waartegen wij rustten. Ze waren aan het werk. Twee probeerden een doode rups over de knie van mijn vriend te sleepen. Toen wij opstonden om heen te gaan bracht ik hem langs een klein dal, waar een twintigtal lijsters hunne jongen hadden uitgebroed. ju*v
Op een slanke wilg zat een rijstvogeltje te zingen. Een landschildpad liep log naar het water toe en de glinsterende oogen van groenhoofdige kikvorschen staarden ons aan van uit plekken schuim. Onder een overhangende struik gaven eenige padden hunne kleintjes les in het zwemmen. Toen mijn vriend zag heroe de kleine keltjes zich aan den rug van


30
hun moeders vastklemden lachte hij voor het eerst sedert maanden.
Toen wij weer in de auto zaten, zeide ik: «Nu heb je een tienduizendste gezien van hetgeen de natuur voor jou en voor iedere man en vrouw heeft weggelegd. Je hebt nooit echt in God geloofd. Maar nu zul je er wel toe verplicht zijn. Daar woont God ginds in dat bosch».
Dat is vier jaar geleden. En heden leeft die man niet slechts in het hart der natuur, maar van een eenvoudig medewerker is hij nu de hoofdredacteur geworden van een voorname courant der hoofdstad. Hij heeft slechts zijn zomeryacantie om zich naar de groote bosschen te begeven, maar hij heeft rondom zich een plek geschapen, waar de natuur vrij spel heeft.
Van het begin der lente tot den laten herfst zijn de voor- en achtertuin van zijn huis overvloeiend van leven. En niet zooals in vele tuinen slechts voor sier en lust der oogen. Hij is naar beneden gekomen uit de wolken van zelfzucht en leert nu van. en ontvangt kracht door de natuur, die hij nu aanbidt als het groote Leven. Hij heeft een liefhebberij ontwikkeld om planten te «kruisen» zooals hij het noemt en voornamelijk gladiolussen.


31
Eiken morgen in het voorjaar, in zomer en herfst gaat hij* naar buiten in zijn tuin en uit de duizendè dingen die daar leven, put hij kracht voor zifn zenuwmoordend dagwerk en 's avonds als zijn taak voleindigd is, keert hij tot zifn tuin terug en zoekt daar den vrede, die de groote en drijvende kracht is van alles wat daar leeft
In de wintermaanden heeft hij zijn kleine serre. En gedurende meer dan dertig jaar heeft die man nauwelijks geweten of een eik voortkwam uit een eikel of een zaadje.
Toch heeft hij een heel groot verdriet. En meer dan eens heeft hij tegen mij gezegd met dien klank van droefheid in zijn stem, die daaruit nooit meer zal verdwijnen: «Als wij al die dingen maar vroeger geweten hadden, dan zou zij nu met mij zijn. Daar ben ik zeker van. Deze kracht had zij noodig om niet weg te kwijnen — om haar weer te sterken tot een vroolijk leven. Soms vraag ik mij af waarom de Almacht hierboven haar niet zoolang liet leven, tot zij dien dag met ons naar het bosch kon gaan.»
Uren zijn verstreken sinds ik nederzat om de gedachten, die mijn geest vervulden op te teekenen. Het onweer is voorbijgegaan en een wondere


32
stilte is daarop gevolgd. Ramen en deur staan open en er is een heerlijke zachte lucht in de door de regen gezuiverde atmosfeer. Ik kan de hoornen hier dichtbij hooren nadruppen. Het gekabbel van de kreek is sterker dan anders. De maan kijkt stralend door de voortjagende wolken, die naar het zuidoosten trekken, naar mijn «beschaafd» huis dat vijftien honderd mijlen van hier is.
Over mijn heele wereld rond mij heen rust een groote stilte, die door geen geluid wordt onderbroken.
En als ik bijgeloovig was of mijne verbeelding werkte zooals bij de zieners uit den ouden tijd, dan weet ik zeker dat ik van uit de machtige eenzaamheid een Stem zou hooren en dat die zou zeggen:
«O gij menschenkinderen die blind zijt, blind als de rotsen, waaruit de bergen zijn opgebouwd!
«Blind als de boomen, van wie ge denkt dat zij oogen noch ooren hebben.
«Gij zijt gevormd om te zien, toch ziet gij niets; gij schept geheimzinnigheden uit datgene wat van uwe geboorte u omringt, gij zoekt — maar gij zoekt ver van u, dat wat nabij is!
«Gij snakt naar vrede. Gij zoekt ijverig naar een hart machtiger dan al het leven, om uw vermoeid


33
hoofd op te doen rusten. En uw zoeken is als een schip, dat zonder roer op zee ronddrijft. Want ge denkt dat de wereld jong is, omdat ge er nu in leeft — en de wereld is oud, zoo oud, dat duizenden en tien duizenden leefden en stierven eer Christus werd geboren. Ge denkt dat de beschaving nu opkomt en «beschaving» is al duizendmaal bedekt door de stof der eeuwen. Ge denkt dat gij het eenige pad betreedt, dat tot God leidt — toch zijn voor U millioenen maal billioenen gestorven, niets wetend van de godsdiensten, die gij nu kent.
«O gij stervelingen van heden, gij zijt zoo klein en kortzichtig en zoo zwaar van ooren — meer zelfs nog dan zij die een millioen jaren voor u leefden, toen de wereld een paar uur jonger was dan nu.
«Wie zijt gij? Gij zijt trotsch op uw geld, ijdel op uwe macht, verwaand in uw zelf-overschatting — en gij zoekt een eenvoudige zaak en kunt die niet vinden. Ge kunt geen rust vinden. Ge kunt geen geloof vinden. Ge kunt geen inzicht vinden. Gij kunt dat Hart niet vinden, machtiger dan het leven, waar ge uw hoofd op kunt neerleggen als het einde nadert en als gij vergaderd wordt tot die trillioenen, die u zijn voorgegaan.
God's eigen Land 3


34
«En in uw wanhoop roept ge luid dat ge niet weet waarheen U te wenden, dat Gij rondtast in duisternis, dat de wereld een woestenij is vol scheuringen en leerstelsels en dat ge niet kunt zeggen, welke goed is en welke slecht. Want ge weet dat werelden zijn gekomen en gegaan in dien Stoet van eeuwen voordat het Christendom ontstond. En gij wordt door twijfel gedrukt, terwijl gij in het duister rondtast.
«En toch weet gij diep in uzelf dat de hemelen niet door een toeval zijn ontstaan. Ge weet dat honderden en duizenden werelden, grooter dan de uwe gedurende een eeuwigheid hun banen door de ruimte hebben afgelegd. Ge weet dat de zon aan den hemel gesteld is in zulk een ver verleden, .dat alle volkeren der aarde de jaren niet zouden kunnen tellen. En ge weet dat een sterke Hand de zon daar heeft geplaatst. En die Hand is God, zegt ge.
«Toch zoekt ge, en zoekt ge en zoekt ge — en de twijfel verduistert voortdurend uwe oogen en als de avond valt en ge op de grens staat van het groote onbekende, dan ziet ge terug en ziedaar — de weg, dien ge hebt afgelegd, schijnt zeer kort en is overgroeid door distels en doornen en bestrooid


35
met het puin van verwoeste verwachtingen en verbeuzelde jaren.
«En dan ziet ge het licht!
«En als uw geest opvaart, ontsluiert zich het mysterie, dan komt het antwoord.
«Gij hebt te ver gezocht naar hetgene ge wenscht te vinden. Onder uwe voeten en rondom uw hoofd hadt gij het kunnen aantreffen.»
3*


I


DE TWEEDE WEG




IK WORD EEN MOORDENAAR
Deze ochtend is een heerlijkheid van vrede en zonneschijn na de regens van gisterenavond. Men kan het zich bijna niet voorstellen, dat de blauwe lucht boven het bosch een paar uur geleden weergalmde van het dreunen van den donder en door den bliksem werd vaneen gereten.
Ik was opgestaan met den dageraad, gewekt door twee roode eekhoorns, die op het dak van mijn hut speelden. Samen zagen wij de zon opkomen en zij bleven babbelen rond mijn open deur terwijl ik mijn ontbijt klaarmaakte. Wij worden groote vrienden.
De een noem ik Notekraker, misschien wel alleen om die reden dat er hier geen noten zijn en de andere, het slanke, kleine wijfje, noem ik Coquetje, omdat zij met haar aardig kopje schuin naar mij kijkt alsof ze mij het hof wil maken.
Het is nu eerst negen uur, maar wij zijn al bijna vier uur op. Op den oever van de kreek, op nog


40
geen steenworp afstands van mijn hut, heb ik mij van twee glad afgehakte jonge boomen tusschen twee oude dennen een tafel gemaakt en dit is mijn openlucht studeerkamer als het mooi weer is. Ver in het rond is dit bekend geworden, hoewel ik vele honderden mijlen van de beschaving verwijderd ben. Vele verschillende soorten dieren, die in het wild leven, zijn kennis met mij komen maken, ik denk dat ze voornamelijk zijn aangetrokken door de nieuwe taal van mijn tikkende typewriter. De vriendelijke toenadering van die hartjes uit de wildernis wordt men eiken dag meer bewust en eiken dag spreekt de groote Waarheid duidelijker nog dan den vorigen tot mij en leert mij dat elk dezer kloppende harten een deel is van die Natuur, welke ik vereer, en evengoed een sprankel van haJ leven als het hart, dat klopt onder mijn flanellen sporthemd.
Die vrienden van mij, die steeds vertrouwelijker bij mij komen en in al grooter aantal naarmate de dagen voorbijgaan, zijn individueele schepsels voor mij, omdat ik hen ben gaan begrijpen en hunne taal versta.
Daar is bijv. de vogel, die zoo slim verstoppertje speelt - ik noem hem soms BiU Sykes of Kapitein


41
Kidd — die juist op dit oogenbli k vlak boven mijn hoofd schelle kreten uitstoot. In heel intieme oogenblikken noem ik hem Arty Kidd of Bill. Het is een groote blauwe meerkol.
Ondanks alles wat er ten zijnen nadeele is gezegd en geschreven, voel ik een innige broederlijke liefde voor Bill. Hij is een mannetjes-kerel onder de vogels, ondanks het feit, dat hij vaak zijn ontbijt doet met de eieren van andere vogels en meer dieren doodt dan vereenigbaar is met zijn goeden naam. Hij is ook de grootste leugenaar en valschaard en de brutaalste bedrieger in het rijk der vogelen. Maar nu ken ik Bill meer van nabij en hoewel ik gewoon was hem te dooden als een pest, houd ik nu van hem ondanks al zijn zonden. Hij is een roover, die altijd houdt van een grapje. Hij brengt steeds eene opschudding teweeg omdat hij er pret in heeft en als hij om zoo te zeggen een oploopje bij elkaar heeft gebracht, dan gaat hij er tersluiks tusschen uit, zet zich neer op een hoog punt vanwaar hij goed uit kan zien en zit daar te lachen e/i te grinniken over het lawaai, dat hij heeft veroorzaakt.
Op dit oogenblik is hij veertig voet boven mijn hoofd bezig zich schor te schreeuwen. Twee andere


42
hebben zich bij hem gevoegd en zij maken zulk een heidensch kabaal dat Notekraker en Coquetje hun babbelen gestaakt hebben. Daarl Ik heb hem met een tak gegooid en ze zijn weg. Ze hebben hun grapje gehad en zijn nu heel tevreden voor het oogenblik.
Ik kan nu weer het muzikale babbelen van de kreek hooren nu Bill en zijn tierende makkers weg zijn en mijn typemachine lijkt een kleine mitrailleuse nu zijn tikkend geluid door het stille bosch weerklinkt. Een paar canadeesche gaaien bijna zoo groot als de meerkol, springen zoo dicht bij mij rond dat ze somtijds zitten op de punt van mijn houten tafel. Zij zijn de tamste vogels uit de wildernis en zullen over een paar dagen uit mijn hand eten,
In tegenstelling met de meerkollen maken zij geen rumoer. Zij zijn zacht en stil, ze geven geen geluid, en hun groote mooie oogen schijnen al meer uit hun hoofd te puilen door het levendige belang, dat zij in mij stellen.
Ik houd van hun gezelschap, omdat het filosofische dieren zijn.
Zij worden nooit moede naar mij te kijken en mij te bestudeeren en van tijd tot tijd heb ik er


43
pleizier in mij te verbeelden dat zij barsten van verlangen om te praten.
Zij zijn heel zacht van aatd en vechten of schelden nooit, noch begaan zij eenige zonde, die mij, bekend is en op dit oogenblik, nu die twee mij met hunne groote zachte oogen zitten aan te kijken, vraag ik mij af wie van ons beiden het belangrijkst is, als men alles tot in de kleinste onderdeden in aanmerking neemt
Vijftig of zestig meter verderop wordt de kreek breeder en vormt een ruime vijver waar boomen overheen hangen en waar het een heerlijke koele plek moet zijn, zelfs in de grootste hitte.
Ik kan het duidelijk van mijn zitplaats af zien, want de kreek maakt een kleine bocht en het water loopt recht in mijne richting als ik er naar kijk.
Veel wilde dieren komen naar dien vijver. Vanmorgen vond ik daar het spoor van een beer en de versche indrukken van de hoeven van een hinde en haar eenjarig jong. Gisteren werd de vijver ontdekt door een paar otters die op reis waren, maar toen ik ze trachtte te lokken door de stem van mijn typewriter gingen zij terug. Ik ben er zeker van dat ze weer zullen komen en dat wij kennis zullen maken.


44
Op ditzelfde oogenblik nu ik naar den vijver kijk, treft mij iets, dat men op het eerste gezicht zou meenen dat een wanklank was in dit wonderland van rust en vrede. Aan den oever van den vijver zit doodstil een havik- op de loer op een vooruitstekenden tak van een door den bliksem getroffen boom. Hij heeft honger* en verlangt iets te dooden. Ik zag hoe hij zich tweemaal naar voren wierp op een slachtoffer, maar beide malen tevergeefs.
Eindelijk zal het hem gelukken. Hij zal een levend wezen dooden opdat hij zelf in het leven moge blijven.
Toch gevoel ik geen lust hem neer te schieten. Want te leven en dat sprankje leven, dat in hem is te bewaren, is evengoed zijn recht als het mijne. Hij is niet als de mensch, die moordt uit lust tot dooden. Hij wil zijn ontbijt hebben. En om hem recht te doen wedervaren, denk ik aan twee malsche jonge patrijzen, die ik gisteren avond laat geschoten heb en die ik voor mijn middagmaal zal roosteren met wat aardappelen en een sneedje spek.
Mijn geloof doet geen keuze tusschen dierlijk en plantaardig voedsel, want ook dat is leven. Want de boomen, die boven mij fluisteren, leven voor mij evengoed als de gaaien, die op het puntje van mijn


45
tafel zitten, en toch hak ik ze om met mijn bijl, als ik ze noodig heb om een hut te maken of om mijn eten te koken.
De gansche natuur roept het uit dat leven zich voeden moet mét leven, dat de eene boom groeit op den verganen stam van een andere, dat voor elk groen grassprietje een ander grasje moet sterven. De God der Natuur protesteert niet tegen een wijze en noodzakelijke vernietiging. De zonde — de zonde die grooter is dan elke andere — is verdelgen zonder noodzaak.
Daar moet ik nu over spreken, zelfs in die glorieuze vrede die rond mij waart — ik moet de taak onder de oogen zien van mijn eigen zonden* te bekennen, dat ik een moordenaar ben, een vernietiger van levens, uit lust en vermaak in het dooden.
Ik was als alle kinderen der menschen van mijn geboorte af een doortrapt egoïst* Mijn ouders waren egoïsten. Mijn voorouders, gedurende tien duizend geslachten voor mij, waren egoïsten en ik was het product van al die zelfzucht — en van de twee en half billioen menschen, die heden ten dage leven in eene verblinding van eigenwaan, die hun wereld vervuld heeft met secten en godsdiensten even valsch


46
en onbetrouwbaar als het verraderlijke zand van de menschelijke «almacht» waarop zij zijn gebouwd.
Van mijn prille jeugd af, had ik geen betoog of onderricht noodig om mij te beduiden dat ik de voornaamste was onder de schepselen — dat de speciale soort van levende wezens, waartoe ik behoorde, het eenige leven was wat God bestemd had om ontzien te worden.
Dit feit werd er nog verder ingestampt op de openbare school, het werd mij toegepreekt in de kerk. Ik was een deel van en behoorde tot het groote Wezen. Voor mij was het Heelal opgebouwd. Voor mij alleen was het Hiernamaals 'geschapen. Alle andere levens waren toevallig en bepaaldelijk ten mijnen voordeele ontstaan.
Ik kon er mede doen wat ik wilde. Op kalme manier werd ik in de school en kerk vermaand om een beetje vriendelijkheid te betrachten en «de arme vogeltjes te ontzien».
Maar noch Kerk noch school heeft ooit aan mij geleerd, ook niet aan zijn overige leerlingen, dat elk ander leven op aarde evenveel waarde had als het mijne en evenveel recht te strijden voor zijn bestaan.
Het is waar, mij werd geleerd dat geen muschje


47
ter aarde valt zonder dat God het ziet, maar het is ook waar dat zes jaar lang de staat haar kinderen opdroeg de musschen te dooden voor eene vergoeding van vijf cent per musch. Geen lessen in de school of in de universiteit trachtten mij te leeren, dat de levensvonk, die mijn eigen lichaam bezielde, niet verschilde van de levenskiemen in andere lichamen. Want èn de Godsdienst èn de school prentten mij in, dat de standplaats van den mensch slechts iets lager was dan die van God.
Alle andere levens, van het leven der boomen en planten af tot dat der vogels en dieren toe, waren voor mijn bijzonder gebruik op aarde gesteld. Geen ander leven had recht van bestaan dan wanneer de menschelijke egoïst er in toestemde, dat het in aanzijn zou blijven.
En dit alles alleen, omdat het menschelijke leven toevallig het machtigste was en het meest ervaren in de kunst en wetenschap om het andere te vernietigen.
Ik vraag mij af wat het gevolg zou zijn als gedurende tien geslachten lang kerken en scholen aan de kinderen en volwassenen zouden leeren dat er even zeker een hemel is voor bloemen en boomen, vogels en vlinders, als voor den mensch! Wat zou er


48
gebeuren als die groote Waarheid der natuur reeds onderwezen werd in de fröbelscholen en verder door het gansche leven van mannen en vrouwen, zoodat het gansche ras al dieper van die Waarheid doordrongen werd naarmate het eene geslacht volgde op het andere ? Het is aanbevelingswaardig om daar eens over te denken juist in deze dagen, nu wij in ons waanzinnig verlangen om een geloof te aanvaarden, opnieuw spoken in het leven roepen en geestenstemmen en onze kinderen weer angstig maken door het ziekelijk en griezelig geloof dat de geesten der gestorvenen terug kunnen komen. Wij hebben iets noodig dat zuiver gezond en opwekkend is, iets dat schoon is om te overdenken, en dat geen overweldigende beleediging is tegenover die Almacht in het Heelal van wie wij zoo klein een deel uitmaken — en in de fröbelscholen konden wij het zaadje van dit geloof uitstrooien, zoodat het door de school en de kerk en door het heele leven opgroeide tot meerder kracht in elk geslacht, en de mensch eindelijk zijn doodelijksten vijand zou afschudden, nl. zijn zelfzucht en eigenwaan. Eerst dan en niet vroeger zal hij tevredenheid en vrede en geluk vinden in de broederschap van al het andere leven rondom hem.


49
Maar ik schijn mij aan mijn taak te willen onttrekken — mijn bekentenis dat ik een groot egoïst en moordenaar ben geweest.
Ik heb gezegd dat mijne ouders egoïsten waren evenals al hunne voorvaderen. Toch is er geen beter moeder op de wereld geweest dan de mijne. En mijn vader was als mensch veel beter dan zijn zoon ooit zal zijn.
Hij was een gentleman van den ouden stempel in leven en in sterven een voorbeeld voor allen, die hem kenden, van moed, onverschrokkenheid en eer.
Toch hebben deze twee beste menschen evengoed als alle andere ouders het doen, van den beginne af mijn zelfzucht gevoed en aangekweekt.
Zij deden het onwillekeurg, blindelings, zooals het geval is met honderd millioen andere ouders. Mijn vader hield van jagen en visschen en toen ik acht jaar oud was bezat ik mijn eigen geweer. Ik herinner mij met hoeveel trots hij mij leerde schieten en mijn eerste levende prooi leerde bekruipen en als wij van een jacht terug kwamen en ik iets gedood had, dan schonk mijne lieve moeder mij haar grootste aandacht en prees mij. Wij woonden toen
God'a eigen Land


50
op de Ohio-hoeve en ik werd een soort jongensworrder in het jagen.
Toen ik negen jaar oud was kwam er in een courant van de naastbijgelegen stad een verhaal uit van hetgeen ik al had uitgevoerd en ik geloof niet dat ik er meer opgeblazen over was dan vader zelf:
Toen ik twaalf jaar was, had ik allen eerbied verloren voor die wezens, die ik volgens de wetten van ons land mocht vernietigen.
Ik had eene mooie verzameling vogeleieren en een andere «prachtige» verzameling vogelvleugels.
Mijn kamer was versierd met die vleugels.
Ik herinner mij steeds met een wonderlijk gevoel dat ik juist in dezen tijd van mijn jongensachtige moordbedrijven «vroom werd» en goed ook.
Te Joppe, een plaats waar vier wegen op uit kwamen en die twee mijlen van onze hoeve verwijderd was, werden dien winter een aantal bijeenkomsten gehouden tot opwekking van geestelijk leven en ik kan mij niet herinneren, dat er een was in onze gemeente, die niet door dien godsdienstkoorts werd aangetast, behalve de meeste jongens.
Maar ik kreeg het in hevige mate. Ik voelde dat ik waarlijk de geest kreeg. Zulk een diepe indruk


51
maakte die opwindende predikaties op mijn gemoed, dat ik vaak, wanneer ik alleen was, het gevoel kreeg dat engelen mij omringden.
En op een maanlichten nacht, toen ik van een bijeenkomst naar huis ging zag ik werkelijk een engel en dat schoone wezen met witte vleugels en witte kleederen en prachtig loshangend haar ging den halven weg over met mij mede. Toen ik dit verhaal den volgenden morgen op school deed en volhield dat het waar was, had ik vijf verschillende vechtpartijen te doorstaan.
Mijn moeder zeide, dat het wel waar zou geweest zijn, want zij vond het heerlijk dat ik vroom geworden was. En dus vocht ik en sloeg ik er op los en werd afgeranseld — zoowat een maand lang tengevolge van mijn godsdienstig geloof.
Maar wat ik zeggen wilde is dit Hoewel onze geheele stad en omgeving bekeerd werd, leerde deze godsdienst ons nooit dat wij moesten ophouden te dooden.
Zoo bezield was ik, dat de Heer Teachout, de leider der bijeenkomsten mij op een avond toestond een korte «preek» te houden en ik herinner mij levendig dat hij, toen hij mij aan het publiek voorstelde, met luider stem en met een breed armgezwaai
4*


52
vertelde «dat ik de beste jager was in het Eriedistrict en haast meer wild op een dag kon schieten dan welk volwassen jongen ook». En daarop volgden luide toejuichingen van een hondertal daar aanwezige personen, en ik was de meest trotsche knaap in Ohio. Waarom?
Omdat ik vanaf het spreekgestoelte in de kerk toegejuicht werd als de grootste jongensjager in dien staat I Geen enkel onder al die Christenen vermaande mij om dat moorden te laten. Zij wakkerden mijn zelfzucht aan tot een hoogte waar die godslasterlijk werd — tot een hoogte waarop ik geheel voor de smeekbeden van mijn moeder ongevoelig was, dat ik zou ophouden om vogels te schieten, teneinde hunne vleugels te krijgen.
Toen gebeurde er iets dat mij nu, als ik er aan terugdenk, afschuwelijk toelijkt
Als besluit van de opwekking tot hooger godsdienstig leven was er een groot jagerssouper. De mannen kozen een partij, en op een goeden dag trokken zij er op uit om te dooden. Zij mochten niets dooden buiten de jachtwetten. Maar alle levens, die niet door de wet beschermd waren mochten geofferd worden. Ik herinner me dat een konijn vijf punten


53
telde, een eekhoorn vier. een havik zes, een meerkol twee en zoovoorts. De partij die de minste punten maakte, of die met andere woorden het minst aantal levens vernietigde, was gedwongen het souper te betalen. Wat heb ik dien dag gemoord!
Toen ik dien avond aankwam op de plek waar «geteld» werd was mijn weitasch tot bovenaan gevuld met doode dieren. Onder anderen had ik zeventien meerkollen gedood! Is het te verwonderen dat Kapitein Kidd en zijn kameraden vanmorgen boven mijn hoofd krijschten?
En toch denken goede Christenen met afgrijzen aan den dag toen het heidensche Rome de martelaren verbrandde.
Mijn lessen in de kunst van verdelgen werden uitgebreider naarmate ik ouder werd. En ik sta daarin niet alleen. De geheele menschheid was bezig met verdelgen, evenals het dit in den tegenwoöf digen tijd doet Wij verhuisden weer naar het kleine stadje «Owosso» in Michigan, waar ik geboren was. In het district Erie in Ohio was mijn bijnaam «Sluipert» geweest, ik weet niet precies waarom; nu in Michigan noemde men mij «Nimrod» of de «Boschkat».
Ik maakte de oevers van onze mooie rivier


54
Shiawassee onveilig, zooals geesten nu sommigen onzer wetenschappelijke schrijvers omzweven.
Ik zette vallen en jaagde en vischte meer dan ik leerde — zooveel meer dat ik in ongenade viel bij den rector van onze school, den Heer Austen, die nu een zeer goede vriend van mij is. Eindelijk stond ik op de scheiding van twee wegen- en ik koos mijn eigen weg.
Ik zette vallen gedurende een jaargetijde en met het geld dat ik op deze wijze verdiende volgde ik een bepaald college aan de universiteit van Michigan. De zaken namen een goeden keer. Ik gleed als een aal door mijn collegetijd, begon als journalist te werken in Detroit, werd een specialist, schreef in tijdschriften en werd de jongste hoofdredacteur van een der grootste bladen in Michigan. Ik verbeeldde mij, dat ik een snel en buitengewoon succes had. Maar onder dat alles bleef het verlangen smeulen om terug te keeren tot mijn oude bedrijf van verdelgen en dit verlangen dreef mij tot de lange jaren van avontuurlijke tochten in de noordel'jke wildernis.
Terwijl ik nu hier zit en in de diepe stilte van het woud mijn machine laat tikken, treft het mij als een wonder, dat niet een geweldige wrekende geest uit het woud opstaat en mij vernietigt.


55
En toch als ik er dieper over doordenk zie ik in, waarom die wraak niet over mij komt — en in het licht van die «goede reden» aanschouw ik mijn minderheid zooals ik die nooit tevoren gezien heb. Het is omdat, heel langzaam, mijn zelfzucht wegbrokkelt. En naarmate die wegbrokkelt, grijpt mijn groote broeder — de gansche schepping — mijn hand steeds vaster en fluistert mij toe om aan anderen iets mede te deelen van wat ik gevonden heb . .
En die groote broeder is niet alleen de geest van die dingen wier harten rondom mij kloppen, maar het is ook de geest en, stem van boomen, van de levende aarde, die onder mijne voeten trilt, van bloemen, van de zon, van de lucht Alles komt mij met groote vriendelijkheid te gemoet en ik schijn te voelen dat vrees en misverstand tusschen ons verdwenen is.
Alles noodigt mij uit om voor mijzelf te nemen wat ik noodig heb en te koesteren wat ik niet behoef.
Het meldt mij, zooals het mij vroeger reeds duizend maal heeft toegefluisterd — het geheim van het leven — dat het leven in mij en het leven buiten mij een en hetzelfde is, en dat wij de een bij den ander behooren in ons nastreven van het


56
geluk. En tusschen ons behoort geen verlangen naar wraak te bestaan.
Maar mij schijnt het toch niet rechtvaardig als ik het beschouw vanuit het verwrongen en nauwe gezichtspunt van mijn menschelijken geest. Het is het menschelijk instinkt dat eischt: oog om oog, tand om tand. En ik kan niet begrijpen waarom mijn God der natuur mij aldus beloont met vrede en vriendschap, na hetgeen ik gedaan heb.
Ik heb altijd geredeneerd dat van alles wat bestond het leven de minste waarde had. Er is een zekere hoeveelheid aarde, water of lucht om ons heen, maar het leven is eindeloos. Daarom gaan wij voort met vernietigen. Als de natuur die vernietigde levens gedurende eenige geslachten voor zich achterhield, inplaats van ze ons terug te geven, dan zou de aarde spoedig een woestijn worden. Dan zouden wij onze les wel leeren.
Terwijl ik .dit schrijf, denk ik aan een prachtig boschje in een wonderbare vallei in het hart van het gebergte van Britsch Columbia. *
Het was verrukkelijk om aan te zien, op den dag dat ik het vernietigde. Ik noem het een bosch hoewel het maar een morgen, of hoogstens twee, groot was.


57
En de vallei was niet meer dan een «zak» tusschen de machtige bergen van de Firepanketen.
Het bestond uit een dichte donkergroene wirwar van balsem-en cederboomen, een verwonderlijk stuk gobelin trillend van gloed en leven in de stralen der ondergaande zon. Daar hadden wij een gewonden grizzly heengedreven, die niet had willen standhouden en vechten.
En zulk een dichte en veilige schuilplaats was het boschje, dat wij de grizzly er niet uit konden krijgen.
De avond viel en wij vreesden dat in de duisternis onze prooi ons zou ontsnappen. En de gedachte kwam bij ons op om dat kleine groene paradijs in brand te steken. Er was geen gevaar voor, dat het vuur zich zou uitbreiden. De steile bergwanden van de «zak» zouden dat verhinderen. En ik stak het vuur aan!
Binnen twintig minuten was het boschje een woelende vuurzee. Het gilde en kermde in de doodelijke greep der vlammen. De beer vluchtte uit die marteling en wij doodden hem.
Dien nacht keek de maan neer op een zwarte en smeulende bouwval, waar kort tevoren een paradijs was geweest In ons kamp zaten wij te lachen en ons te verheugen.


58
De menschelijke zelfzucht deed ons die valsche voldoening smaken. Waar duizenden jaren voor noodig waren geweest om dat plekje in de bergen mede te vullen, dat hadden wij in een half uur vernield — en toch voelden wij geen berouw.
Wij hadden duizendmaal meer levenskiemen vernietigd dan die welke in onze eigen verachtelijke lichamen te vinden waren en toch verzekerden ons de valsche begrippen, die ons waren ingeprent, dat wij geen onrecht hadden gedaan, alleen doordat hetgeen wij vernietigd hadden een anderen vorm had dan wij en dordat het onze taal niet sprak.
«Die man is niet wel bij zijn hoofd» hoor ik sommigen mijner lezers zeggen. Zou dat waar zijn, of komt er juist een greintje verstand in mij na een slaap, die millioenen jaren duurde?
Als dit krankzinnigheid is, dan is het eene soort die aan de wereld veel goed zou doen, als iedereen gek werd zooals ik dat ben. Leven is leven.
Het is een vonk der Almacht, of men het vindt in een boom, een bloem of een ding van vleesch en bloed.
Zooals ik het nu inzie, is die misdadige vernietiging, van dat kleine paradijs even tragisch als het vernietigen van een leven, dat op twee of vier beenen rondloopt.


59
w
Ik voel de misdaad van die vernietiging even sterk als iets, wat op een anderen dag plaats had en dat ik mij nu zoo levendig herinner.
Ik was in een ander wondermooi gedeelte van. de noordelijke hergen en mijn makker was een oud jager, die de kunst van dooden door een leven van ondervinding geleerd had. Met onze zeven pakpaarden waren wij op weg naar de Yukon langs een spoor dat nog nooit door een blanke was betreden.
De vallei, waar wij doortrokken, was zoo prachtig op dien dag, waarover ik schrijf, dat wij om twaalf uur 's middags ons kamp opsloegen.
Zoo imposant was de grootschheid en schoonheid dat mijn ziel als door eene betoovering werd aangegrepen. Aan alle zijden waren wij omgeven door de machtige bergen, terwijl hier en daar met sneeuw bedekte toppen boven de reusachtige bergketens uitstaken.
Het murmelen van stroomend water vervulde de lucht met een tot stilte manend geluid, groene weiden, geurend van wilde hyacinthen, violen en een honderdtal andere bloemen, bedekten de rijke aarde om ons heen, op de zondoorgloeide rotsen lagen fluiters, in verzadigd genot en riepen elkaar evenals kleine jongens, die door hunne handen


60
fluiten, op de hellingen waren hier en daar korhoenders, een paar arenden zweefden hoog boven ons en uit bosch-groepjes en alleenstaande boomen bereikte ons het lied der vogels. Met mijn rug geleund tegen op elkaar gelegde zadels en korven keek ik door mijn veldkijker nauwkeurig de steile en glooiende hellingen langs.
Heel hoog op een rotspunt van een vooruitstekenden berg zag ik een geit met haar jongen grazen. Nog verder weg op een groene helling, die wel twee mijlen van ons kamp verwijderd was, ontdekte ik vijf bergschapen, die zich daar hadden neergelegd.
En terwijl ik langzaam mijn kijker wendde, kwam ik aan iets dat mij een schok gaf. Het was een mijl verder op, een groot, langzaam voortgaand iets.
Het was een grizzly-beer. Alleen ging ik hem achterna, gewapend met het doodelijkste moordtuig dat de mensch bezit, een 405 Winschester.
Binnen het half uur was ik op een plek recht tegen den wind in, die uit de vallei kwam en bijna óp schotsafstand van mijn slachtoffer.
Ik kwam aan een coulée (canon met glooiende randen) en kroop naar boven en toen ik het met


61
gras begroeide plateau bereikte juist daar waar het begon, en wel een duizend voet boven de vallei, bevond ik mij nog geen honderd meter van den grizzly af. Hij was bezig te graven als een hond naar een aardrat.
En toen plotseling klopte mijn hart zóó, dat ik bijna stikte. In een bocht van de bergketen, niet meer dan een zestig of zeventig meter boven mij waren nog twee grizzly's. Ik aarzelde en wierp een blik naar den ingang van de coulée, daar ik een oogenblik onzeker was of ik terug zou gaan of den oorlog verklaren.
Toen was ik besloten. In mijne handen had ik een uitstekend wapen, het doodelijkste in zijn soort. Ik was een ervaren schutter en mijn zenuwen waren rustig.
Ik begon. Ik geloof dat ik in ongeveer dertig seconden vijf schoten loste en de drie groote grizzly's bleven om zoo te zeggen op de plaats dood.
Geen overwinnaar, die het oude Rome op zijn zegekar binnen reed, kon opgetogener geweest zijn dan ik.
Ik sprong en danste en gilde zoo hard ik kon in de richting van het kamp. Ik was krankzinnig van vreugde.


62
Drie duizend pond vleesch en bloed lagen daar nog warm en levenloos voor mijne oogen en ik, de mensch die Gods evenbeeld is, had met mijne twee onbeteekenende wreede handen en een machine al dit leven weggevaagd.
Ik ging op een van de groote lichamen zitten waar het leven nog nauwelijks uit geweken was. Ik veegde mijn gelaat af en mijn bloed stroomde woest als vuur door mijne aderen. En ik dacht: «O, als de menschen mij nu eens konden zien — hier in mijn zegepraal — met die drie groote beesten om mij heen!»
Want het was een groote triomf voor den man, den zelfzuchtige. In dertig seconden had ik te niet gedaan misschien honderd jaren van tintelend volbloedig leven, honderd jaren winterslaap, honderd van zomertijd, honderd seizoenen van paring en de duizenden andere levens, die nu nooit zouden geboren worden!
Ik stond op en schreeuwde weer luidkeels naar het kamp beneden mij en uit de blauwe lucht boven mij hoorde ik als antwoord de kreet van een der arenden
Ja, nu ik hier zit en terugzie op de voorbije dagen, dan verbaas ik mij dat geen wrekende geest


63
opstaat uit het bosch om mij te vernietigen zooals ik vernietigd heb. Het zou rechtvaardig zijn. overeenkomstig die rechtvaardigheid, welke de mensch, de egoïst betracht.
En terwijl ik mij daarover verbaas, komt het antwoord mij duidelijk ter oore. Ik ben niet verschillend van honderden millioenen anderen. Ik heb op mijn manier den' dood gebracht, evenals zij het deden op hunne wijze. En de natuur, die meest gezegende onder alle dingen, is niet wraakzuchtig. God vergeeft En de natuur is God.
God leeft in de roos, in het viooltje, in den boom, zooals hij leeft in het hart der menschen.
Het is God die zijn adem blaast in het gras, dat de aarde waarop wij treden met een zacht kleed bedekt en het is God, die leeft in het gezang der vogelen.
Zijn «leven» vervult alle dingen, Zijn levensvuur ontsteekt een vonk in al wat leeft. Inplaats van geesten naar de aarde terug te zenden om Zijn macht te bewijzen, zendt Hij ons al deze dingen en ademt en leeft in hen, zoodat wij Hem in de dingen der natuur alle dagen bij ons mogen hebben, als wij onze zelfzucht maar van ons willen afschudden en willen leeren begrijpen.


64
En nu ben ik nog eens gekomen op het punt waar twee wegen uiteengaan.
Ik heb de zwarte bladzijden van mijn dagboek voor U geopend en het is mij geen genoegen geweest. Morgen begint een aangenamer taak — dan wordt een aanvang gemaakt met het verhaal, dat U zal zeggen hoe mijne oogen ten langen leste opengingen en hoe ik met dat begrijpen een nieuw geloof verkreeg, dat in mij zal blijven leven tot het einde mijner dagen.


DE DERDE WEG
God'» eigen Land
5


-1


WIE IK ALS MIJN BROEDERS BESCHOUW
Het is vandaag Zondag en ik ben juist terug van een onderzoekingstocht, die een week geduurd heeft, langs de geheimzinnige kleine kreek, die langs mijn hut stroomt. Het is prettig om weer thuis te zijn en Notekraker, Coquetje en Wild Bill, de meerkol, hebben mij koninklijk ingehaald en ik geloof dat mijne zachtoogige vrienden, de canadeesche gaaien, trachten mij te vertellen welke dief in mijne afwezigheid in mijn hut is geweest.
Juist op dien morgen toen ik mij had voorgenomen nog eens den geheelen dag aan de schrijfmachine te zitten, overviel mij de Wanderlust en ik pakte mijn ransel, nam eten genoeg mee voor een week en ging op onderzoek uit langs mijn kreek.
Het is een zeer eigenaardig soort van kreek — hij heeft een eigen karakter al draagt hij geen naam.
Hij heeft zijn oorsprong in dichte, donkere en
nooit doorzochte wouden in het noorden, en ik
verbeeld mij dat hij allerlei romantische en tragische
5*


68
verhalen meebrengt van uit die verborgen plaatsen, als hij ze maar kon vertellen. Daarom ging ik door tot den oorsprong om die geheimnissen zelf te ontdekken.
En daar vond ik zooveel belangrijks, dat ik er een boekdeel mee zou kunnen vullen. Ik geloof niet dat ooit de voeten van een blanke de reis langs deze kreek gemaakt hebben en ik heb hem nu «de Eenzame» genoemd.
En zeker is ook gedurende de laatste dertig jaar zelfs geen Indiaan daarlangs gekomen, want ik zag geen teeken van een bijl, geen spoor van een vuur of eenige aanduiding van een valkuil of een strik.
Maar veertig mijl verder bracht hij mij in een zoo woeste streek en in zulke dichte bosschen, dat ik bijna besloten heb mij daar later een hut te bouwen, al was het om geen andere reden dan om een poosje samen te wonen met de honderden uilen, die op verschillende plaatsen in die streek hun verblijf houden.
Nergens in het Noorden zag ik zooveel uilen, en ik denk dat dit komt omdat de groote sneeuwkonijnen gedurende verscheidene jaren zich daar hebben voortgeteeld en er nu letterlijk bij duizenden rondloopen.


69
Op vele plaatsen langs de kreek was de grond vastgetrapt door hunne zachte pooten. En door allerlei teekenen heb ik opgemaakt, dat het volgend jaar of het jaar daarop de «zevenjaarsche konijnenpest» zal uitbreken en negentig van elke honderd dooden. Dan zullen de uilen zich verspreiden en het grootste deel der lynxen, vossen en wolven zal heentrekken naar een ander jachtgebied, want het konijn is de voornaamste levensonderhouder van de vleeschetende vogels en dieren der groote noordelijke bosschen evenals in de geheele wereld het koren het hoofdbestanddeel is van het voedsel voor den mensch.
Maar ik dwaal een weinig af van hetgeen ik zeggen wilde, namelijk dat ik toen ik op die onderzoekingstocht uitging, vergat hetraam van mijn hut te sluiten en door dat open venster kwam de boosaardige dief, waar het paar gaaien mij iets van vertellen wilde.
Ik geloof dat Bill er ook wat van weet, maar ik denk niet dat hij een van zijn roofbroeders zal verklappen, zelfs al had die vier pooten en een staart.
Door voetstappen en twee of drie andere aanduidingen weet ik dat de dief een veelvraat is, die


70
evenals de rat in de bergen, meestal alleen steelt voor de grap.
Deze humoristische deugniet heeft in mijne afwezigheid onder meer, een hoed weggesleept, een van mijn twee braadpannen, verschillende bussen, een halve zijde spek en mijn geliefkoosd mes, waar ik visch mee schoonmaak. Maar ik ken de gewoonten van dat slimme heertje en dus heb ik hoop, dat ik spoedig weer in het bezit zal komen van mijn eigendom, als ik mijne oogen openhoud en met beide ooren luister.
En ik zal hem niet dooden al betrap ik hem op heeterdaad.
Een paar jaar geleden zou ik mij met een geweer in hinderlaag hebben gelegd. Maar nu bezielt mij alleen het verlangen om zoo vertrouwd mogelijk met hem te worden en meer bepaaldelijk uit te vorschen wat ter wereld hij uit wil voeren met een mes, een keteltje en mijn pan.
Ik heb het gevoel, dat hij in zekeren zin voor zijn diefstal beloond en niet gedood moet worden, want door een groote en onschuldige nieuwsgierigheid op te wekken, verhoogt hij mijne belangstelling in het leven.
De natuur schenkt mij steeds voller leven en


71
grooter verheugenis en zij bedient zich van hem op deze wijze.
Overal in de kleinste dingen onder mijne voeten of naast mijne handen leer ik meer en meer de wonderbare levensgewoonten van alles wat bestaat en hoe meer ik leer, hoe vaster de zekerheid wordt dat ik niet meer ben dan een atoom in die groote broederschap en ik ondervind een groot geluk als ik mij werkelijk als een deel daarvan gevoel.
Tot nog toe was ik om zoo te zeggen een door mij zelf geïsoleerde levensvonk, in mijn menschelijke zelfzucht heb ik mij verre gehouden van alle levensvormen, ongelijk aan mijne eigen arme onaantrekkelijke verschijning.
Twee heel eenvoudige zaken vermeerderen mijn levensgenot op dezen vroegen namiddag en verduidelijken hetgeen ik bedoel: als men maar zijn hoofd heeft leeren buigen tot men de grens heeft bereikt van het ware begrijpen.
Ik zit weer te schrijven tusschen de twee groote dennen, maar gedurende die week van afwezigheid hebben andere levenskiemen bezit genomen van mijn tafel. Tusschen de twee omgehakte jonge boomen, die het blad van mijn tafel vormen, hebben het onweder en de hevige wind zeker wat aarde


72
ett een zaadje gebracht en het een of andere teere spruitje is daaruit ontstaan. Het is nu een enkele Spriet, niet van gras en zijn groene kleur doet mij denken aan het bleekgroen van de benedenhelft van een aspergeplant.
Het schijnt mij toe dat het van leven trilt en ik koester de zeer dwaze gedachte, dat de natuur mij deze verrassing bereidde, terwijl ik op reis was en dat ik, als ik er een broederlijke zorg voor draag, weldra een bloem op mijn tafel Zal hebben, niet een afgeplukte of een overgeplante, maar een, die daar uit vriendschap opzettelijk is neergezet.
Hoe dwaas die gedachte ook zijn moge, het is heel aangenaam dat te bedenken en de slotsom is dat ik mij hierdoor veel nader gebracht voel tot den Schepper aller dingen dan door eenige preek, die ik in een kerk zou kunnen hooren, want ik luister nu niet slechts naar Gods woord, maar ik zie God geopenbaard, en dat geloof geeft mij groote voldoening.
Een tweede belangrijk ding dat mijn tafel is overkomen, is, dat die een vlakte is geworden waaróver een groote mierenkolonie heentrekt. Ik heb gemerkt dat deze mieren langs de rechtsche tafelpoot, die het verst van mij af is opklimmen, recht er over heen loopen naar den groóten den aan mijn linkerhand,


73
waartegen zij hooger op verdwijnen en de terugkomende drommen komen van den den af en steken weer dwars over naar de tafelpoot.
Zij schijnen geen lasten te dragen, toch bewegen zij zich volgens een vast plan en ik heb reeds geleerd, dat als mieren zich op deze wijze voortbewegen zij iets zeer bepaalds beoogen.
Ik ben er van overtuigd dat zij van de eene vesting naar de andere trekken, of tenminste dat elke werkmier van de kolonie voor eigen persoon eene ontdekking gaat onderzoeken, die men gemaakt heeft of boven in den den of in de richting van de kreek. Later zal ik er meer van weten.
Maar waar het voor mij het meest op aankomt, is, dat ik in vroeger jaren toen de vernielzucht mij nog bezielde, het vriendelijke groene sprietje uitgerukt zou hebben en de mierenkolonie van mijn tafel zou hebben geveegd en er zooveel mogelijk van zou hebben gedood.
Nog eens wil ik er den nadruk op leggen dat ik geen sukkel ben of beperkt in mijn begrip van «leven en laten leven». Als deze mierenkolonie mijn hut was binnengedrongen en zich gestoken had in dingen, die ik moest gebruiken, dan zou ik ze verdelgd of verjaagd hebben.


74
Dat is een voorrecht door de natuur aan mij gegeven, dat ik mijzelf en het mijne kan verdedigen.
Dat is ook het voorrecht van elk ander levend wezen. Deze mieren zouden mij verwoed aanvallen als ik op hun hoop ging staan.
Maar nu hinderen zij mij niet. En ik hinder hen niet. Dat is de prachtige wet van «leven en laten leven«, zoolang er geen noodzaak bestaat voor vernietiging.
Toen ik mij een uur geleden voor mijn schrijf" machine neerzette was ik voornemens om dadelijk te beginnen met datgene, waar ik nu wel eenigszins van ben afgedwaald — het verhaal van de enkele omstandigheden die tot mijn wedergeboorte hebben bijgedragen en die ten laatste mij dien Gulden Regel der natuur — leven en laten leven — hebben ingeprent. Het groote dramatische hoogtepunt van mijn leven bereikte ik in de bergen van Britsen Columbia, waarheen mijne liefde voor avonturen mij zoo menigmaal op lange tochten heenvoerde.
Maar eerder nog begon er in mij iets te veranderen. Mijn geweten deed mij verwijten. Ik had er zoo in het algemeen spijt van, dat ik zooveel gedood had. Maar toch was ik de doortrapte. egoïst,


75
meenend dat ik de door God gekozen bevoorrechte was onder de schepselen, en als ik te eeniger tijd mijn vernielende hand weerhield, dan vleide ik mij met de gedachte aan mijn neerbuigende goedheid en menschelijke liefde.
Op dien tijd, warover ik nu wi| spreken, was ik op de grizzly- jacht in een woest en ondoorzocht gedeelte van de bergen van Britsch-Columbia. Ik had een man, zeven paarden en een troep Airedales meegenomen, die geoefend zijn om den beer te jagen.
We waren in een paradijs van grizzly's en elanden en er was al veel gevallen, toen wij op een dag het spoor te zien kregen van Thor, het groote beest dat mij toonde hoe klein van ziel en neigingen een mensch kan zijn.
Zijn pooten hadden in een modderig gedeelte van den weg indrukken nagelaten, die van het eene eind tot het andere 40 cM. lang waren, en de voetstappen waren zoo diep en zoo wijd uit elkaar, dat ik vond dat hij in zijn soort een koning was.
Ik was dien morgen alleen, want ik had het kamp een uur voor het opbreken van mijn bediende verlaten, die drie of vier mijlen achter mij aankwam met vier paarden en de honden. Ik ging voort en


76
keek naar een geschikte andere plek om te kampeeren* want een groot en brandend verlangen vervulde mij — het verlangen om aan dezen geweldigen koning der bergen het leven te benemen.
Op dit oogenblik gebeurde het onverwachte. Ik klom over een kleine verhevenheid, zonder te denken dat mijn beer in de nabijheid van twee of drie mijlen zijn kon. toen een geluid dat veel geleek op het doffe en zachte gerommel van een verren donder mij het bloed in de aderen deed stollen.
Voor mij, op den rand van een modderplas stond Thor. Hij had de lucht van mij gekregen en ik geloof dat hij voor het eerst een mensch rook.
Terwijl hij wachtte wat dit vreemde raadsel in de lucht beteekende, had hij zich opgericht, tot zijn heele lengte van negen voet op zijn achterdeel rustte en hij zat daar als een geleerde hond, terwijl zijn groote voorpooten, zwaar van den modder hem op de borst hingen. Hij was een monster in grootte en zijn zomerpels glansde goudbruin in de Junizon. Zijn voorpooten waren haast zoo groot als het lichaam van een man en de drie grootste van zijn vijf klauwen, die zoo scherp waren als messen, waren 14 cM* lang.
Hij was dik, glanzig en geweldig. Zijn bovensnij-


77
tanden* die zoo puntig waren als een stilet, waren zoo lang als een mansduim en tusschen zijn zware pooten zou hij de hals van een eland hebben kunnen verbrijzelen.
In de eerste oogenblikken merkte ik al deze bijzonderheden niet op, eerst later vielen zij mij in.
Maar ik had nooit in mijn leven zoo iets prachtigs gezien.
Toch. kwam de gedachte om zulk een schoon leven te sparen niet in mij op. In later jaren heb ik mij in een kamp ter ruste gelegd met het hoofd leunend op den voorpoot van een levenden grizzly, die duizend pond woog. Tusschen ons is vriendschap ontstaan en liefde en een elkaar begrijpen.
Maar op dat oogenblik wensch te ik niets vuriger dan dit leven te nemen, dat zooveel grooter was dan het mijne.
Mijn geweer hing in zijn leeren foudraal aan mijn zadelknop.
Ik morrelde er aan om het in gereedheid te brengen, en gedurende die kostbare oogenblikken liet Thor zich langzaam zakken en kuierde weg. Ik vuurde tweemaal en had er mijn leven om willen verwedden, dat ik beide keeren gemist had. Later eerst bemerkte ik, dat mijn kogel een voren in het


78
vleesch van Thor's schouder had gegraven die 5 cM. diep en een voet lang was.
Maar ik zag hem niet terugdeinzen. Hij keerde zich niet om maar ging zijns weegs.
Ik word van schaamte verteerd als ik denk aan de dagen, die toen volgden en naast die schaamte voel ik in mi| een diepe en blijvende vreugde, want dit waren ook de dagen mijner wedergeboorte.
Dag en nacht dacht ik aan niets anders dan aan het schieten van den grooten grizzly. Wij verloren het spoor niet uit het oog.
De honden volgden hem als ware duivels. In de eerste week kregen wij hem vijf maal even onder schot en tweemaal raakten wij hem.
Maar steeds wachtte hij ons niet af of viel hij ons aan. Hij wilde met rust gelaten worden.
In die week doodde hij vier der honden en wij bonden de anderen vast voor hun veiligheid. Wij volgden hem te paard en te voet, en geen ander wild vermocht mij van zijn spoor af te brengen. Het verlangen hem te dooden werd een hartstocht. Hij was scherpzinniger dan wij.
Hij doorzag al onze kunstgrepen. Maar ik wist dat wij zouden winnen, want langzamerhand verzwakte hij door uitputting en door zijne vele wonden.


19
Wij lieten de honden los en weer werd er een gedood.
Toen kwam eindelijk die roemrijke dag waarop Thor de heerscher in het gebergte, mij aantoonde hoe verachtelijk ik was — ik met mijn menschelijke ziel en gestalte.
Het was Zondag. Ik was drie of vier duizend voet hoog de bergen opgeklommen en aan mijn voeten lag het wonderheerlijke dal, hier en daar bezet met boomgroepen boven een prachtig tapijt van weelderig, groen gras, bergviolen en vergeetmij-nietjes, wilde asters en hyacinthen.
Naar drie zijden strekte zich het prachtige panorama uit van de Canadeesche Rocky Mountains, in zachten gloed gehuld door de gulden zonnestralen van de laatste Junidagen.
Vanuit het dal, vanuit de engten tusschen de toppen en vanuit de kleine geulen uitgehold in de leisteen en rotsen, die zich tot aan de sneeuwlijn uitstrekten, steeg een zacht en eentonig gemurmel, op. Het was de muziek die stroomend water maakt, een muziek die altijd zomers in de lucht zit, want de rivieren en kreeken en kleine beken, die uit de gesmolten sneeuw van boven naar omlaag snellen zijn nooit stil.


80
Tot mij kwamen zoete geuren zoowel als muziek. Juni — Juli — de laatste dagen van de lente en de eerste van den zomer in de noordelijke bergstreken reikten elkaar de hand.
De aarde deed haar groene knoppen openspringen, de bloemen tooverden de zonnige hellingen en weiden om in gekleurde plekken van rood en wit en purper en alles wat adem had stemde een loflied aan — de dikke fluiters op hunne rotsen, de deftige kleine ratten op hun aardhoopjes, de bergkonijnen, die wel op eekhoorns gelijken, de dikke hommelbijen, die van de eene bloem naar de andere gonsden, de havikken in het dal en de arenden op de bergtoppen.
Het scheen dat er vrede heerschte op aarde.
En ik keek uit over dit groote land en voelde mij zelf groot boven alles. Want had de Schepper dit wonderland niet bovenal voor mij geschapen?
Dat was niet te loochenen. Ik was de meester — de meester omdat ik denken en redeneeren kon, omdat ik de middelen in handen hield om onzegbaar veel te kunnen vernietigen.
En toen greep als iets levends de gedachte mij aan van de onmetelijkheid der tijden.
Gisteren was er iets gebeurd, waaraan ik vandaag steeds moest denken.


81
Onder een zware overhangende rots had ik een stuk van een monsterachtig geraamte gevonden, zoo zwaar als ijzer, een deel van een reusachtige ruggewervel.
Twee jaar vroeger had ik een deel van een geraamte gevonden van een voorwereldlijk dier, dat hiermede overeenkwam, en uit de foto's die ik er van nam, maakten de natuurhistorische faculteit van de universiteit te Michigan en het Gemeentebestuur te Ottawa op, dat de beenderen een deel waren van het geraamte van een reuzen walvisch, die eenmaal had rondgezwommen op de plaats waar nu de dalen en hoogten van de Rocky Mountains het vasteland vaneen rijt.
En toen ik op dien Zondagmorgen naar beneden zag, dacht ik aan dat stuk reuzengebeente dat ik gisteren in de droge leisteen en het zand onder de rots gevonden had.
Toen de drie Koningen den ster in het Oosten zagen, lag dat been waar ik het gevonden had. Daar lag het toen Christus geboren werd. Daar lag het onbemerkt en onaangeroerd toen Rome gesticht werd, voordat Troie in den mist der tijden was ondergegaan, voordat de geschiedenis, zooals wij die kennen, begon.
God'a eigen Land 6


82
Het lag daar voor millioenen jaren, tien — vijftig ja honderd millioenen. En hierover nadenkende voelde ik mezelf kleiner en kleiner worden, mijn zelfzucht smolt weg en ik zag in mijne verbeelding deze bergen verdwijnen en onder de blauwe wateren van een wijden oceaan zag ik uit die zeeën andere landen opduiken, bevolkt met andere volken, bewogen door andere godsdiensten, zich richtend naar den invloed van andere beschaving, nu reeds lang verdwenen.
Ik hoorde de golven onder mij ruischen waar nu het gras en de bloemen van het dal groeiden. En het murmelende geluid dat uit het dal opsteeg scheen mij toe te veranderen in het zacht gefluister van ontelbare trillioenen mannen, vrouwen en kinderen die onder die andere beschavingen in vervlogen eeuwen hadden geleefd en waren gestorven en die door mijne verbeelding vernomen fluisterstemmen openbaarden mij een groote waarheid — dat de Hoogste Rechter aller dingen over al die trillioenen gewaakt had zooals hij nu over mij waakte, dat ik niet meer was dan een armzalig stofdeeltje in het groote schema en dat mijn eigenwaan misdadig was, godslasterlijk, een vloek, die ikzelf op mij deed rusten. En de zachte sussende fluisterstem zeide mij verder dat er een tijd zou komen dat ook mijn «beschaving»


83
zou worden weggewischt en weer gevolgd zou worden door honderden duizenden millioenen andere, welke ieder op hun beurt zouden leven en vergaan.
En op dien dierbaren Zondagmorgen deed ik mijzelf een oude. oude vraag maar op nieuwe wijze: «Wat is God?»
En toen ik neerzag in de vallei en omhoog naar den hemel kwam het inzicht over mij. God is hier en daar en overal. Hij is de Almacht. Hij is het leven. Leven begon in een oneindigheid die achter ons ligt en het zal door andere oneindigheden heen blijven bestaan.
Terwijl wij onder elkaar kibbelen over onze kleine godsdienststelsels en onze kleine begrippen, terwijl wij prediken dat alle geloof, dat niet het onze is, verdoemd is, terwijl de eene secte de andere bestrijdt om hem te bekeeren daar de een niet denkt gelijk de ander, terwijl onze beperkte geest zijn nauw afgebakend wegje afloopt, waakt en wacht de Almacht, zooals hij van het begin af gewaakt en gewacht heeft en zooals hij tot het eind zal waken en wachten. En ik staarde omlaag in de vallei, die groen en heerlijk en vol zon en vrede voor mij lag en die zachte fluisterstem scheen mij
6*


84
tc zeggen: «Als dit niet God is, wat is God dan?» En toen kwam een nieuwe gedachte in mijn hoofd op en zeide tot mij: «En wie ben jij?».
Ik klom de bergen hooger op. Ik voelde dat mijn grootheid van mij was genomen. Iets had mij op vriendelijke wijze doen begrijpen hoe erbarmelijk ik was. Ik was niet machtig. Ik beteekende in het heelal niet meer dan een grassprietje. Mijn zelfverheffing viel in puin op dien heerlijken Zondag. En toen kwam het hoogtepunt van mijn ondervindingen op dien dag — bij toeval als ge wilt.
Ik was, genaderd tot een steile rotswand die zich honderden voeten boven mij verhief. Langs dezen wand liep een smal voetpad en dat volgde ik.
Voortgaan werd moeilijk door den rotsachtigen bodem en toen ik over eenige rotsblokken heenklauterde, gleed ik uit en viel. Ik had een licht geweer bij mij en toen ik trachtte mijn evenwicht te herstellen, sloeg ik het met zooveel kracht tegen een scherpe rots, dat de loop doormidden brak. Maar ik had mijzelf bewaard voor een doodelijke val en ik was in een gemoedstoestand om mijzelf eerder geluk te wenschen dan mijn ongeluk te verwenschen.
Vijftig voet verder kwam ik aan een «zak» in


85
de rotsen, waar het voetpad zich verbreedde, zoodat het op deze plaats een vlak plateau vormde van ongeveer twintig voet in het vierkant. Hier ging ik zitten, leunde met den rug tegen de steile wand en begon mijn gebroken geweer te onderzoeken.
Ik legde het naast mij neer, het was tot niets meer nut. Recht achter mij verhieven zich de steile wanden der bergen en als ik voor mij van het pad zou zijn afgesprongen, zou mijn lichaam duizenden voeten door de ijle lucht gevallen zijn.
In het dal kon ik de kreek zien als een glinsterend zilveren lint, twee of drie mijlen verder was een meertje, op een anderen berg zag ik een schuimende waterval zich van de hoogte neerstorten en zich verliezen in het fluweelig groene gebladerte van lager gelegen bosschen.
Gedurende verscheidene minuten vervulden nieuwe en vreemde gedachten mijn brein. Ik keek niet langer door mijn jachtkijker, want ik zocht geen buit.
Mijn bloed kwam in beweging maar niet door het verlangen om te dooden.
En toen hoorde ik plotseling een geluid dat mijn hart deed stilstaan. Ik had het niet gehoord voordat het vlakbij mij was — het naderde langs het voetpad.


86
Het was het geluid, klik, klik, klik, klik van klauwen die op de rotsen ratelden.
Ik bewoog mij niet. Ik kon nauwelijks ademhalen en over het voetpad dat ik gevolgd had kwam een geweldige beer.
Oogenblikkelijk herkende ik hem. Het was Thor! En terzelfder tijd zag het groote beest mij.
In dertig seconden doorleefde ik jaren en wat in die dertig seconden aan mijn geest voorbijging vloog duizend maal sneller voort dan het gesproken woord. Een groote angst kluisterde mij op de plaats vast en in die angst onderscheidde ik toch alles tot in de kleinste bijzonderheid.
De kolossale kop en schouders van Thor waren vóór mij. Ik zag het lange, kale litteeken waar mijn kogel zijn schouder had doorploegd, ik zag een andere wond op zijn voorpoot die nog pijnlijk was en er leelijk uitzag, veroorzaakt door een van mijn dum-dum kogels, die daar als een dynamietontplofhng had huisgehouden.
De reusachtige grizzly was niet langer dik en glad van huid zooals ik hem tien dagen geleden gezien had.
Gedurende ai dien tijd had hij gestreden voor zijn leven, hij was magerder, zijne oogen waren


87
rood, zijn vacht was ongelikt en dof door gebrek aan voedsel en kracht.
Maar op dezen afstand van nauwelijks tien voet leek hij nog een machtige broeder van de bergen zelf.
Terwijl ik daar verbijsterd neerzat, als een steen zoo onbewegelijk in dit noodlottig oogenblik, wist ik met volstrekte zekerheid wat er gebeurd was.
Thor was mij op het voetpad langs de rotsen gevolgd en in dit uur van triomf en wraak was het niet het groote dier dat sterven zou, maar ik.
Het scheen mij toe dat die enkele oogenblikken een eeuwigheid duurden. En Thor, vertrouwend op zijn kracht, keek mij aan en bewoog zich niet. En dat ding waar hij naar keek, dat zich tegen de rots aandrukte, was het schepsel dat hem gejaagd had, het schepsel dat hem zooveel pijn had gedaan en het was nu zoo dicht bij, dat hij zijn poot kon uitsteken en het verpletteren.
En wat zag het er nu bleek en zwak en hulpeloos uit! Wat een armzalig onbeduidend iets was het!
Waar was die vreemde donder gebleven? Waar die schroeiende bliksems? Waarom gaf het geen geluid?
Langzaam wendde Thor zijn reusachtige kop van links naar rechts, toen deed hij een stap


88
vooruit en met een enkele langzame sierlijke beweging hief hij zich op tot zijn volle, prachtige grootte.
Voor mij was dit het begin van het einde. En in dat oogenblik kon ik mijzelf niet beklagen al voelde ik dat ik veroordeeld was.
Hier werd eindelijk een rechtvaardig vonnis geveld.
Ik was op het punt te sterven. Ik, die zooveel levens vernietigd had, zag hoe hopeloos ik was, waneer ik met leege handen tegenover het leven stond. En het was rechtvaardig.
Ik had de aarde beroofd van meer levenskracht dan kon geborgen worden in de lickamen van duizend mannen en nu zou mijn eigen leven den weg gaan van vernietiging.
Plotseling voelde ik geen vrees meer. Ik wilde dat prachtige dier toeroepen dat ik berouw had en als mijne droge lippen de woorden hadden kunnen uitspreken dan zou ik dat naar waarheid — maar niet uit lafheid — gezegd hebben.
Ik heb veel vertelsels gelezen, die handelden over waarheid en hoop, geloof en liefde. Van een kleinen jongen af, trachtte mijn vader mij te leeren wat het beteekende een gentleman te zijn en hij leefde naar wat hij mij leerde.


89
En van mijn prille jeugd af vertelde moeder mij verhalen over groote en goede mannen en vrouwen en toen ik een man geworden was toonde zij mij in haar leven getrouwelijk de groote waarheid, dat van alle kostbare zaken de meest waardevolle zijn: geloof en liefde. Maar dat alles had ik aangenomen op beperkte en kleinzielige wijze.
En eerst in dat oogenblik aan den rand van de rots werd het mij bewust hoe klein de ziel van een mensch zijn kan in zijn zelfzucht — en hoe verheven de ziel kan zijn van een dier.
Want Thor herkende mij. Dat weet ik. Hij wist dat ik op aarde zijn ergste vijand was. Maar tot aan mijn dood zal ik gelooven dat hij mij in mijn hulpeloosheid niet langer haatte of mijn leven begeerde.
Want langzaam liet hij zich weer op de vier pooten neervallen en kreupel voortgaande volgde hij het voetpad, en liet mij leven.
Ik ben tegenwoordig niet profaan genoeg om mij te verbeelden dat de Almacht mijn arm onbeteekenende IK uitkoos uit twee en half billioen menschen om voor mij op dien prachtigen Zondag in de bergen een preek te houden. Misschien was alles toeval. Misschien zou Thor mij op een anderen


90
dag in mijn hulpeloosheid hebben gedood. Het kan een gelukkig buitenkansje voor mij geweest zijn. Ik voor mij geloof dit niet, want het is mij gebleken dat de ziel van een dier gemiddeld minder wraakzuchtig en boosaardig is dan de ziel van den mensch.
Maar of men het met mij gelooft of niet gelooft komt er niet op aan. in zooverre ik dit ééne punt wil vaststellen — dat van dit oogenblik af de groote verandering in mij begon, die mij ten laatste bracht tot den vrede en het geluk van de algemeene broederschap met het Leven.
Het doet er niet toe hoe een les of groote waarheid tot iemand komt, het is de uitkomst die waarde heeft.
Ik daalde van de bergen af met mijn gebroken geweer. En overal leken mij de dingen anders. De dikke fluiters, zoo groot als marmotten, die mij achterdochtig van de rotspunten aankeken waren voor mij niet langer een doelwit, en de aardratten die zich op hunne heuveltjes in de zon koesterden, beteekenden voor mij meer dan zij dit een paar uur geleden deden.
Ik keek naar een verwijderde helling op een anderen berg en onderscheidde het half dozijn


91
schapen, dat ik den vorigen dag door mijn kijker had opgemerkt.
Maar mijn verlangen om te schieten was verdwenen.
Ik begreep toen nog niet, dat er een zoo volkomen verandering in mij had plaats gegrepen.
Half verbijsterd meende ik, dat het de uitwerking was.van den schrik, misschien ook dat het voortkwam uit een voorbijgaand gevoel van berouw en dankbaarheid dat ik er zoo goed was afgekomen. Ik zeide toen niet tegen mijzelf dat ik nooit meer een schaap zou schieten, behalve als schapenvleesch noodig was om mijn kamp te proviandeeren.
Ik beloofde de fluiters geen lang leven. Toch was de verandering in mij begonnen en met elke ademhaling werd die volkomener.
Het dal was veranderd. Zijn atmosfeer was zocht.
Zijn stille levenslied, zijne waterstroomen en zachte windgeruisen tusschen de bergen waren voor mij een nieuwe inspiratie.
Het gras was zachter onder mijne voeten, de bloemen fraaier, de aarde zelf had voor mij een nieuwe bekoring.
Een paar avonden later, toen we tegen de koude nachtlucht een klein vuur hadden aangestoken,


92
vertelde ik den ouden Donald iets van de Verheerlijking, hoe Christus met Petrus, Johannes en Jacobus op een berg geklommen was en wat er toen had plaatsgegrepen.
«Christus was niet werkelijk veranderd toen hij daar op dien berg bad» zeide ik tot Donald. «De verandering lag in Petrus en Johannes en Jacobus, die in dat oogenblik Christus zagen uit een nieuw gezichtspunt en met een nieuw begrijpen.
Die verheerlijking was een gevolg van een geestelijk verloop in henzelf, zij zagen nu duidelijk datgene, waarvoor zij vroeger blind waren geweest. En ik vraag mij af of deze wereld voor ons niet op dezelfde wijze veranderen zou, als wij er met een juist begrip en met reine oogen naar zagen?».
Zoo zie ik op dezen Zondag, terwijl de avond valt, door alle tusschenliggende jaren heen, terug op dien dag in de bergen en de herinnering aan Thor maakt mijn hart warm.
Hij heeft de blijde gedachte in mij gewekt, dat ik herboren ben tot een nieuwe wereld, en dat alle dingen voor mij eene nieuwe beteekenis hebben.
Ik heb voor mijzelf, zij het op kleine schaal, het wondere geheim ontdekt der instinkt matige handelingen in de natuur en op duizenderlei wijzen heb


93
ik gemerkt, dat het instinkt, rechtstreeks in verband staande met een hoogere leiding, verbazingwekkender is dan alle redeneerkunst.
Ik geloof dat ik nu beter begrijp, waarom iedereen van een klein kindje houdt, al is het nog zoo leelijk.
Het komt omdat het zoo geheel en al op instinkt alleen moet vertrouwen, omdat het zoo hulpeloos is en niet kan redeneeren of zichzelf beschermen.
Wij stellen ons gaarne voor dat een klein kind leeft heel dicht bij God, alleen omdat het nog geen rede heeft en eenvoudig slechts een schepsel is met ms tinkten.
En toch, wanneer wij ons leven geven om het te beschermen, dan vergeten wij, dat de volwassen mensch, met al zijn macht en zijn verstand, in den oorsprong niet anders was dan een schepsel met instinkten.
Wij vergeten, dat er millioenen jaren noodig waren om hem een taal te geven en dat het alleen aan de taal te* danken is, dat hij zich verheven heeft boven zijn medeschepselen.
Want de taal baart redeneering en stelt ons in staat tot gedachtenwisseling en als de mensch opeens niet meer spreken kon of zijne gedachten


94
mededeelen, dan zou hij in den loop der eeuwen weer terugvallen tot een schepsel, dat alleen door instinkt geleid werd.
Wanneer dit plaats greep, zou hij niets anders zijn dan een broeder van alle andere schepselen voor wie het instinkt de leidsman is.
Hij zou een gewoon lid zijn der algemeene Broederschap onder wie alles gelijkelijk verdeeld wordt, en zou zichzelf niet meer kunnen noemen de Uitverkorene en de Gezalfde Gods.
Maar een buitenkans viel hem te beurt, misschien wel in die dagen, toen hij met zijn staart aan een boom hing te slingeren — de buitenkans, dat hij een onbeschaafde manier ontdekte om zijne gedachten mede te deelen, een ontdekking, die in latere eeuwen meer werd volmaakt, totdat nu om zoo te zeggen, zijn hoofd is op hol gebracht en hij gedurende tienduizenden van jaren meer en meer uit de hoogte op zijn arme bloedverwanten heeft neergezien, die niet zoo fortuinlijk zijn geweest.
Nu ben ik bezig te leeren, dat de tijden hem niet hebben vrijgemaakt en nooit zullen vrijmaken van zijn bloedverwanten.
En het eene geloof moge volgen op het andere,


95
en de eene Godsdienst op de andere* maar nooit zal hij de volle vrede en het geluk verwerven, die voor hem zijn weggellegd, indien hij niet eerst de ziel erkent en als makker begroet de natuur, die zijn eigen moeder is, en zijn diepgaande eigenwaan vergeet in een nieuw begrijpen van die instinktmatige processen, die hij zelf heeft doorleefd in de kinderjaren van zijn bestaan.
Dit is mijn geloof en mijn godsdienst
Dicht bij de plaats waar ik zit is een oude boomstronk omklemd door dicht wingerdloof, dat warm en kleurig schittert in den gouden gloed der ondergaande zon. De wingerd is instinktmatig opgeklommen naar den top van den stronk en nu zij merkt dat zij haar steunsel mist, strekken een half dozijn jonge ranken zich uit naar een hoogen jongen berk, die zes of acht voet verder staat
Een rank, sterker en ouder dan de anderen, heeft de meestbijzijnde tak bereikt en gegrepen. De anderen volgen hem zonder af te wijken. Toch hebben zij geen oogen om te zien.
Geen stem roept hen toe om hen den weg te wijzen.
Het is levensinstinkt zelf dat hen leidt hetzelfde instinkt op kleiner schaal, dat voetje voor voetje


96
den mensch omhoog beurde uit den donkeren chaos van het verleden.
Als iemand den blinddoek van de oogen wil nemen en trachten te begrijpen dan kan hij op duizenderlei wijzen rond zich waarnemen die machtigste aller krachten op aarde — het instinkt — een ding trillend van leven, ademend en worstelend, een kracht zooveel sterker dat zijn eigene, zoo alles verteerend en onvernietigbaar dat ze is als een reuzengebergte vergeleken bij den molshoop van zijn eigen kleinheid.
In mijn godsdienst zie ik het als een groote onuitputtelijke bergplaats van leven, kracht opwaartsstreven en bezieling.
Ik beschouw het als de eenige groote, onmisbare kracht der schepping, een kracht kostbaarder voor den mensch dan alle wijnen der aarde, kostbaarder dan alle schatten der muntgebouwen, als hij wilde vergeten dat hij groot was en zijne handen daarheen wilde uitstrekken in een nieuwe broederschap.
De duisternis valt. En nu ik hier in het hart van het woud mijn arbeid staak, meen ik den glimlach te zien van velen die dit zullen lezen, en ik meen het zachte en ongeloovige lachen te hooren


97
van hen die denken dat zij vleesch en bloed van God zijn. En het is mij of ik hunne stemmen hoor. zeggende:
«Hij heeft het mis. De natuur is schoon — somtijds. Ze is ook onbeschaafd. En ruw. En vernietigend. En gedurende de helft van den tijd is ze een plaag. En wij hebben wij geen wonderen tot stand gebracht? Hebben wij niet bewezen dat wij zijn de uitverkorenen Gods?
Hebben wij geen volkeren geschapen? Hebben wij geen groote steden gebouwd? Hebben wij geen buitengewone rijkdommen verzameld? Hebben wij den Dollar niet uitgevonden? Leggen wij niet op honderden manieren de natuur ketenen aan, zooals een man zijn paard inspant, en bewijzen wij daardoor niet, dat wij de meesters zijn en de natuur onze slavin is?»
Dit hoor ik — en ik hoor een andere stem die zacht als in de verte tot mij spreekt en die zegt:
«Ja, gij zijt groot in eigen oog. Gij hebt volkeren en steden en groote tempels gemaakt — en gij hebt den Dollar geschapen.
Maar als ge voor een oogenblik ophoudt met den krankzinnigen strijd, dan zijt ge bevreesd. Ja, dan schreeuwt gij luidkeels in uw angst Gij
God's eigen Land J


98
strijdt cr voor om geesten op te roepen, opdat zij U zullen zeggen wat er gebeuren zal als ge zul neerliggen om te sterven.
Gij roept om een godsdienst, die U een volstrekt geloof en rust zal schenken en gij kunt hem niet vinden. Gij denkt dat ge groot zijt, omdat ge wolkenkrabbers hebt gebouwd en zweeft temidden der wolken en omdat gij U met grooten spoed door een landstreek kunt voortbewegen, die gij verstikt onder de stof. Maar gij vergeet snel. Ge vergeet hoe klein gij gisteren waart. Gij bekent U zelf niet dat gij zelf een plaag zijt» misschien de grootste van allen.
Ja, gij zijt groot en in uwe grootheid zijt gij wijs, maar alles wat gij tot stand gebracht hebt, kan U niet datgene geven, wat gij tevergeefs zoekthet geluk van een innig en blijvend geloof.»


DE VIERDE WEG
7*




DE WEG TOT GELOOF
Het is weer een poos geleden, dat ik aan mijn tafel onder de dennen zat te werken. Ik heb in de laatste vijf of zes dagen iets ondervonden, wat eene belooning voor mij is, dat ik de natuur laat leven en dat mij voor een poos geheel van de wijs heeft gebracht voor wat mijn werk betreft
Met andere woorden ik heb te maken gehad met , een soort ongedierte, dat ik liefheb.
De kleintjes van dit bijzonder soort ongedierte Zijn voor mij in hunne manieren bijna even beminnelijk en zeker even slim als de menschenkinderen, en wat het andere ongedierte, de vaders en moeders van die kleintjes betreft, voor die koester ik veel grooter liefde en eerbied dan voor menig man en vrouw van mijn eigen geslacht
En alles bij elkaar genomen zijn ze reiner, fraaier en zien er gezonder uit dan de gemiddelde menschenmassa, hoewel zij niets meer zijn dan ongedierte — volgens de macht van 's menschen beslissing.


102
Ik spreek over beren. Een paar jaar geleden was de jacht op zwarte beren, grizzly's en ijsberen de sport die mij het meest aantrok.
Nu beschouw ik hen in zekeren zin als broeders en ik geniet op allerlei manieren van die kameraadschap.
Het wekt mijne verontwaardiging op, als ik bedenk dat in alle staten van Amerika, twee of drie uitgezonderd deze mijne vrienden door de wet beschouwd worden als «ongedierte» op een lijn staande met luizen, vlooien en maden en dat het geoorloofd is ze te dooden waar men ze vindt, de kleintjes ook, omdat misschien eens in zijn leven een beer die te dicht bij de beschaving kwam een zwijn of een lam heeft opgegeten.
Als elke menschenmoeder in het land gedurende vijf minuten een klein berenjong in haar armen kon houden, dan zou er zulk een vloedgolf van vrouwelijk medegevoel oprijzen, dat men die wetten zou herroepen.
Als ik aan de moeders denk, dan zou ik wel een jaar van mijn leven er voor willen geven, dat een millioen van haar hadden kunnen zien wat ik de laatste dagen gezien heb.
Want op stuk van zaken geloof ik dat bijna alle


103
streven tot betere, grootere en schoonere dingen moet en zal beginnen bij de vrouwen.
Dat zij hierin hooger staan dan de mannen is een zegen, die door geen «gelijkwaardigheid» kan worden te niet gedaan. Zelfs de godsdienst rust heden ten dage tot schande der mannen zij het gezegd, op de blanke schouders der vrouwen en alle geloof, dat in de wereld te vinden is, vindt zijn rustplaats in haar zacht gemoed.
En met een onbepaald vast vertrouwen zie ik uit naar den dag, waarop vrouwen zullen inzien en begrijpen en den grooten strijd aanbinden tot een verbroedering met al die andere levens, die nu in zoo hooge mate van hen afhankelijk zijn, leven dat klopt en voorwaarts dringt van het grassprietje en den eik af tot de schepselen van het instinkt in vleesch en bloed.
Dan zullen wij een «natuurgodsdienst» «hebben», waar zooveel kracht en macht achter schuilt, dat de aarde er door verheerlijkt wordt en de mensch zal zich bewust worden dat hij niet aan God gelijk is, maar slechts een onbeteekenend onderdeel van Gods schepping.
En als de mensch zoover gekomen is dat hij zijn hoogmoed en zelfzucht van zich werpt, dan is het


104
oogenblik gekomen, waarop geboren zal worden een algemeen en allen bevredigend geloof in die groote alles omvattende Macht, die wij in onze taal kennen en noemen met den naam van «God».
En de grond van dit geloof zal, meen ik, zijn het begrijpen van alle leven, het inzicht dat de mensch niet een waardevolle physieke uiting is van de hoogste levenskracht dan eenig ander ding dat rondom hem is geschapen.
Nu keer ik terug tot mijne ondervinding met de beren, omdat ik geloof dat de natuur, de almoeder van het leven, ons deze groote waarheid tracht te doen verstaan, op duizenden en millioenen manieren, in den rook, het vuil en het gewoel der groote steden evengoed als in bouwland en bosschen.
Ongeveer zes of zeven mijlen ten noorden van mijn hut is een groote bergrug, die men duidelijk zien kan vanuit een der dwarstakken van mijn uitkijkden, een soort van wal die is opgeworpen tusschen mij en het uitgestrekte bergland dat er achter ligt.
In verloopen tijden is er een brand overheen gegaan zoodat hij nu bedekt is met een weelderige en prachtige groei van berken en populieren en vruchtbare groene plekken waar later overvloed van


105
frambozen, aardbeien, rozenbottels en zwarte bessen zullen groeien.
Men vindt er ook overal bergesschen, die voor den laten zomer en den herfst een belofte in zich dragen van een honderdtal mudden vruchten.
Alles bij elkaar maakt die strook tot een ideale voederplaats voor wilde dieren, met hoeven, klauwen of veeren.
Driemaal ben ik mijlen ver langs de bovenrand van dezen bergrug gereisd.
En al die rijkdom en de beloften van komende dingen maken het voor mij een heerlijke openbaring van Leven.
Het ademt onder mij en rondom mij. Het lijkt mij dat ik zijn jonge kracht hoor losbreken uit de groeiende bladeren, de zwellende vruchten, de bloemen en uit de vruchtbare aarde die onder mijne voeten klopt en trilt door de levenskracht, die in haar is.
Toen ik voor het eerst dien bergrug bezocht werd ik door een onweder overvallen en ik maakte mij een afdak van takken op een prachtig plekje in de nabijheid waar een twaalf stappen verder een kleine kreek vol ijskoud water 'stroomde.
Bij mijn derde en laatste bezoek keerde ik naar deze plek terug en stapte middenin mijn avontuur.


106
Vanuit de dichte schuilplaats der balsemstruiken waar ik mijn hut had gebouwd kon ik een hellend met gras begroeid gedeelte van den bergrug overzien, dat zoo verwonderlijk fraai gestoffeerd was door slingerplanten, struikgewas en jong geboomte dat iemand, die niet geheel vertrouwd was met de hooge kunstvaardigheid der natuur, zou gelooven, dat een menschelijk park-architect het kleine paradijs dat mijn achterduin was, had aangelegd.
Toen ik op dezen bijzonderen morgen zachtjes naderde, werden mijne oogen verrast door een buitengewoon aardig tafreeltje. De groene helling zacht en fluweelig in het zonlicht en de schaduw van den morgen was geheel in het bezit van twee zwarte beren-gezinnen.
De meest nabijzijnde was zoo dicht bij mij, dat ik als door een schot getroffen achter een rots neerviel, en daar het zachte windje, dat er woei, in mijn voordeel was, had ik een prachtige gelegenheid om het heele tooneel te kunnen gadeslaan.
Ongeveer veertig meter van mij af waren een moeder en drie jongen en wat verderop — misschien tweemaal zoo ver — was een moeder met twee kleintjes!
Heel hoog op den bergrug waren nog twee beren,


107
die ik eerst voor volwassen hield. Maar een nauwkeuriger beschouwing overtuigde mij dat het jongen waren van het vorige jaar, die waarschijnlijk eerst een derde hunner grootte hadden bereikt, maar ik kon niet uitmaken bij welke der twee moeders ze behoorden of dat zij niets met ze te maken hadden. Het gebeurt vaak dat een jong van een zwarte beer zijne moeder het tweede jaar ook nog volgt inplaats van zijn eigen weg te gaan en ik meende dat dit hier het geval was.
Twee uur lang bleef ik onbewegelijk in mijn schuilplaats liggen. Die aanblik van moederschap en kindsheid op dien bergwand, met dat vruchtbare en weelderige natuurleven er om heen, voegde een nieuw hoofdstuk toe aan mijn boek over godsdienst.
Voor de honderdste of duizendste keer werd mij de les geleerd, dat elk leven hetzelfde is en dat alleen de taal of het gemis der taal het onderscheid vormt tusschen de onderlinge «levensverwantschap» der schepselen.
Terwijl ik daar lag bedacht ik hoe de Almacht al het leven rondom mij, zoowel als het leven in mij, te voorschijn had geroepen. Het heeft om zoo te zeggen zijn oorsprong te danken aan dezelfde


108
dynamo: een vonk is geworpen in eiken boom, een vonk in elke bloem of struik en grassprietje, een vonk in elk dier van vleesch en bloed op de helling en een vonk in mij.
Ons leven was hetzelfde. Het kwam alles voort uit denzelfden levensbron, uit dezelfde fontein van krachten.
Maar hoe verschillende waren de vormen die er door werden bezield.
Onder het bereik van mijn hand was een bergviooltje, blauw als de hemel met op de fluweelen bloemblaadjes kleine gouden vlekken, een paar meter verder tusschen de ritselende bladen van een berk verscholen, zong een vogeltje, zijn hoogste lied; achter mij fluisterden de toppen der balsemstruiken elkaar geheimen toe en van de hoogte af kon ik het gebrom hooren der moederberen, het gekrijsch van de kleintjes en van den bergrug zelf kwam een zacht murmelend geluid alsof alle levende dingen trachtten te spreken en uiting te geven aan iets dat in hen was.
Ik heb mij wel eens vermaakt en ook wel wat oneenigheid gehad over de stormen in een glas water die de zoogenaamde natuurvorschers van tijd tot tijd verwekken over het «vermenschelijken» van het leven der wilde dieren.


109
De zelfzucht van den mensch vervult hem zoo geheel, dat het hem onaangenaam is om iets «menschelijks» te gunnen aan eenig ding, wat niet zijn eigen vleesch en bloed is. Wat mij betreft, daar ik alle wilde leven zoo lief heb, verheug ik mij en ben er trotsch op, dat het niet nog meer menschelijke hoedanigheden bezit. Als ik eerlijk wil schrijven over hetgeen ik gevonden heb in mijn diepe kennis der natuur, dan moet ik — al is deze getuigenis nog zoo onaangenaam — bekennen, dat men bij de wilde dieren vele karaktertrekken vindt die zeer «menschelijk» zijn en dat hunne manier van doen wonderlijk veel gelijkt op de onze.
Ik zag weinig verschil tusschen mijn beren op den bergrug en twee menschenmoeders met hare kinderen, behalve in hun uiterlijken vorm, en in het feit dat de menschen zeker veel luidruchtiger zouden zijn geweest.
Maar de beren waren mooier — ik vraag de dames om verschooning.
Hunne gladde pelzen glansden in de zon als zwart satijn en de welpen waren zoo snoezig, dat men ze wel had kunnen omarmen. Maar desondanks waren zij lastposten voor de moeders en vooral één uit de familie die het dichtst bij mij was en die wel haantje de voorste leek.


00
Als de moederbeer een steen opgroef of een teer struikje op zijde boog, was dat kleine kereltje er het eerste bij voordat de andere kwamen, om de dikste larven en mieren op te likken en het zachtste groen af te knabbelen.
Een half dozijn malen had de moeder hem al met. haar poot een klap gegeven, zoodat hij als een dikke bal wegrolde. Maar er lag geen groote opvoedende kracht in die oorvijgen of hij was er misschien aan gewend geraakt, want het duurde maar een oogenblik voor hij weer aan den gang was.
Bijna twee uur lang bleven die beren op die plek naar voedsel zoeken. De twee gezinnen kwamen vaak zoo dicht bij elkaar dat de kleintjes dooreen krioelden en de moeders zij aan zij liepen. Ik voel dat dit verhaal veel interessanter zou zijn voor velen mijner lezers als ik hier een woest denkbeeldig gevecht tusschen de jongen inlaschte. Beren vechten wel eens als zij elkaar ontmoeten, net als de menschen doen, alleen niet zoo vaak.
Maar het is mijn plicht te verklaren, dat die beren op dezen dag vrede hielden en dat zij behagen schenen te vinden in hun onderling gezelschap.
Het leek mij alles zoo mooi, dat ik een onbepaalde lust kreeg om den berg op te gaan en kennis met


111
ze te maken. Toen het voederen gedaan was en de jongen met elkaar stoeiden'en krijgertje speelden, kwam ik bijna van achter mijn rots te voorschijn om hen toe te roepen dat ik hun vriend was.
Maar het gemis van één ding hield mij terug — dat gemis waar de gansche natuur naar schreit — een taal.
Ik voelde dat zij mij welkom geheeten zouden hebben als ik hen had kunnen mededeelen dat ik een vriend was en wat met ze wilde spelen en hun wat suiker wilde geven. Maar in plaats daarvan gebeurde het volgende.
Onder hun spel waren twee van de kleine beertjes tot op twintig passen van mijn rots genaderd. Een van de twee was de gulzigaard. Door de éen of andere oorzaak verloor hij zijn evenwicht — en rolde naar beneden.
Waar hij bleef liggen was hij maar zes stappen van mij af. Toen zijn klein dikke lijfje weer op de pooten stond, zag hij mij.
Zijn oogen puilden haast uit zijn kop. Ik geloof dat hij een minuut lang zich niet bewoog, zelfs niet adem haalde.
En gedurende diezelfde minuut stond ik zoo stil als een paal. In zijn verbazing en verbijstering was


112
hij het grappigste wat ik ooit gezien had en ondanks mijzelf moest ik om hem lachen.
Dadelijk liet hij een zacht geknor hooren, en ging er van door, den berg op alsof de heele wereld hem op de hielen zat.
Hij hield niet stil toen hij bij zijn moeder en de andere jongen kwam, maar maakte nog meer spoed om den rand van den bergrug te bereiken. De moeder keek hem na, kwam overeind en snoof de lucht op. Een halve minuut later ging zij hem in loggen draf achterna en dreef de twee andere jongen voor zich uit.
Honderd meter verder werd de andere beer gewaarschuwd* En binnen korten tijd waren ze allen over den boventop verdwenen. Ik had me niet vertoond. Ik had geen geluid doen hooren. Nog steeds was de wind mij gunstig. Toch had het verschrikte jong hen allen gewaarschuwd» Voor geen ander schepsel dan voor een mensch zouden zij op die manier op de vlucht zijn gegaan.
Zelfs tegenover een troep wolven zouden de moeders stand gehouden en gevochten hebben. Iets zeide hen dat er een mensch in de nabijheid was — toch had alleen het jonge beertje den mensch gezien en geroken en waarschijnlijk had hij er nooit vroeger een geroken of gezien.


113
Maar hij wist en alle andere wisten, dat de mensch de doodelijkste vijand is. En ik ben terwijl ik dit schrijf, reeds ten deele overtuigd dat de natuur ten minste een begin heeft gevonden van een wereldtaal, dat de eeuwen en honderden van eeuwen dit in vijf woorden hebben samengevat: «De mensch is onze vijand».
Ik verbeeld mij dat de wind deze woorden met zich draagt; dat de boomtoppen ze elkaar toefluisteren; dat ze den ondertoon vormen van het stroomend water; dat elk levend wezen behalve de mensch zelf en zijn paar armzalige vrienden, op de een of andere onverklaarbare wijze geleerd heeft ze te verstaan»
Ik beken dat het een ijle phantasie is, maar het geeft iemand te denken.
Men moet zich er onder anderen over verwonderen, dat de mensch zoo jaloersch is op hetgeen hemzelf betreft.
Hij zegt dat de Almacht onmetelijk is. Daarvoor bestaat geen beperking. De Hemel, hoe hij die zich ook moge voorstellen is zonder grenzen. Toch is hij er jaloersch op. Hij wil niet toegeven dat eenig ander leven dan dat van zijn eigen soort, daarvan deel zal uitmaken.
God's eigen Land 8


114
Hij heeft ontelbare eeuwen lang getracht zichzelf te bedriegen door het geloof, dat hij het eerste en het eenigste wezen is in de geheele schepping, waar de Hemelsche machten hun wakend oog op laten rusten.
Hij heeft niet toegegeven dat een almachtig maar teeder God ook bloemen en vogels en boomen en vele andere levende wezens zou kunnen liefhebben, evenals hij den mensch liefheeft.
En nu ik hier weer onder mijne dennenboomen zit schijnt het mij toe dat de mensch, juist doordat hij zoo kortzichtig is, nog geen geloof heeft dat hem in alles troost en waarvan hij volkomen zeker is.
Ik verbeeld mij dat ik hiervoor een goede reden kan vinden. Hoewel hij nog steeds gebonden is door zijn zelfzucht', zoo is de mensch in deze eeuw toch niet geheel blind vor zijn eigen wanstaltigheid. Hoe meer «de beschaving» vooruitgaat, hoe meer hij inziet welk een monster hij geweest is in het verleden en in hoeveel opzichten hij heden een monster is. Hij ziet hoe zijns gelijke alle misdaden begaat, die van oudsher bekend zijn, van af de kleine diefstal tot een wereldmoord die de landen ontvolkt. Hij ziet overal dat de sterke den zwakke onderdrukt. Hij ziet millioenen in honger en koude leven, opdat enkelen zich mogen verrijken.


115
In groote vergaderzalen ziet hij de «staatslieden» die over het lot van machtige volkeren beslissen, bokkesprongen maken en zich over het geheel gedragen als dwaze kleine kinderen.
Hij ziet een ieder in een grooten wedstrijd vechten om de meeste dollars, onverschillig of het gaat ten koste van anderen.
Hij ziet verachtelijke en weerzinwekkende stokpaardjes verschijnen en verdwijnen. Hij ziet neer op een algemeen broeinest van misdaad, ontevredenheid, gierigheid, inhaligheid en moord van den eenen mensch op den anderen. Nergens ziet hij het evenwicht, de waardigheid en den machtigen invloed van het goede, die hand in hand moesten gaan met «de uitverkorenen Gods».
Hij begint eindelijk in te zien dat hij een verachtelijk steeltje is van het leven — ondanks zijne hersenen en zijne uitvindingen.
Hij begint te begrijpen dat het meest volmaakte vliegtuig dat zijn geest kan uitdenken, hem niet naar den hemel kan voeren.
Hij begint in te zien dat er iets is van meer belang dat het verstand, grooter dan eene verbetering van werktuigen.
En wanneer hij meer en meer het besef krijgt
8*


116
hoe onvolmaakt hij is, des te zwakker wordt zijn geloof en onbewust maar met vreeselijke macht dringt zich die godslasterlijke gedachte aan hem op: «Als ik het uitverkorene schepsel Gods ben, dan kan ik niet veel vertrouwen hebben in het oordeel en het werk Gods»*
En nu het vermoeden zich van hem meester maakt dat hij misschien niet het «eerste en het eenigste» kind Gods is, roept hij in deze dagen angstig om bewijzen.
Hij tracht geesten uit de dooden op te roepen, opdat zij hem zullen overtuigen. Hij speurt tevergeefs naar «onthullingen» die hem zullen bevredigen. Hij zegt met de lippen: «Zeker ik geloof aan God», maar in zijn hart weet hij dat dit voor de helft leugen is, alleen gezegd uit vrees van hetgeen zijn buurman over hem denken zal als hij de waarheid spreekt
Hij wenscht te gelooven dat er een God is. Hij wenscht te weten dat er een God is. Toch is hij bevreesd.
En ik voor mij ben er blij om, dat de tijd is gekomen dat hij bevreesd is. Ik geloof dat dit het ware begin is van zijne redding en van het verdwijnen van zijn zelfzucht.


117'
Heden krijgt hij een kijk op al het leven in de wereld, die hij gisteren nog niet had. En morgen zullen zijne oogen wijd geopend zijn.
Dat is mijn geloof. Ik geloof dat God grooter is dan de menschheid zich hem ooit heeft gedacht. Ik geloof dat hij een «doodgewoon soort man is» en ik schrijf deze woorden neer met al de heilige eerbied, die de ziel kan bevatten. Ik wil hiermede niet te kennen geven dat ik hem mij voorstel in mijn eigen gedaante of in eenigerlei gedaante. Maar hij is leven. En het is zijne bedoeling en verlangen dat elk levend wezen, dat het leven waard is, een deel van hem zij.
Ik ben haast een Indiaan in dit geloof. Ik kan de overmoedige en opwekkende stem van het leven hooren in een waterval. De bezieling er van komt tot mijn eigen lichaam van uit een fluisterenden boom, van een struik, in vollen bloei, van een bloem van een vogelenhed, zelfs van den regen.
Ik voel grooter vrede en geluk in mijn geloof, dat die God alomtegenwoordig is, en dat wij hem vijftig maal op een dag kunnen ontmoeten, als wij het pantser van onze zelfzucht afwerpen en beseffen dat de geheele natuur God is — en dat wij als


118
mannen, vrouwen en kinderen, deel uitmaken van die allesomvattende natuur.
Op dit oogenblik werpt de zon haar stralen door de boomtakken hier en daar op dit gedeeltelijk beschreven blad. Ik zit er naar te kijken en weer zie ik de onbegrijpelijke grootheid der Almacht en mijn eig2n microscopische kleinheid. Want wij aardbewoners hebben gemeend dat de aarde groot was en dat wij, die de aarde beërfden, van alle dingen de grootste waren. Toch is de zon, die mijn blad, terwijl ik schrijf, verlicht en verwarmt meer dan een millioen maal grooter dan de aarde, met meer dan acht honderd duizend mijlen middellijn.
En nog meer overweldigend is het feit, dat die zon zelf niet mser is dan een klein onderdeel in de geweldige krachten dsr oneindigheid, want er zijn honderd millioenen andere zonnen in het heelal, waarvan ieder zijn eigen wereld verlicht en verwarmt, ontelbare werelden — ieder bevolkt met zijn eigen tijpe van vleesch en bloed, ieder misschien in het bezit van een eigen «beschaving» en eigen onbeschaafdheid.
Dit groote, ruime en alles omvattende is het werk van die levenskracht, die de geheele oneindig-


U9
heid bestuurt en aan wien wij den naam van God hebben gegeven.
En hier leg ik opnieuw den nadruk op die groote waarheid,'die de natuur mij heeft ingeprent — dat zoolang Se mensch zichzelf beschouwt als de uitverkorene Gods en dus in grootheid hem naastbijstaande, zoolang zal zijn zelfzucht en verwaandheid hem blind maken voor de grootheid en glorie van de echte waarheid, en voor de heerlijkheid van het geloof dat hij zou kunnen deelachtig worden.
Ik geloof dat Christus een groot leeraar was, dat hij een groot geleerde was in zijn tijd en in zijne leer neerlegde alles wat het hoogste en beste was in de leeringen van andere groote mannen, die vóór hem hadden geleefd en waren gestorven.
En ik heb het altijd betreurd, dat de mannen, die de geschiedenis van Christus te boek stelden, personen waren, die niet voor hun taak waren berekend, daar velen van hen kleingeestig waren, onder den invloed van vizioenen en bijgeloof tafplaats van feiten, mannen die aan alle wonderen, die de verbeelding schept, geloofden, van het spreken met engelen tot aan het stilstaan van de zon, mannen die geheel onbevoegd waren om kalm en


120
naar waarheid die machtige lessen van Christus neer te schrijven, die wanneer men ze had opgeteekend zooals ze werden uitgesproken, heden zooveel voor de wereld zouden beteekenen.
Want in mijn hart geloof ik dat Christus de grootste minnaar der natuur was die tot heden toe geleefd heeft.
Ik geloof dat in vele jaren toen hij «verdwenen was» Christus niet slechts de lessen van het verleden bestudeerde, maar dat hij, aan de borst der natuur, de heerlijke waarheid van het leven leerde van alle leven — wat later de kern en de ziel uitmaakte van zijn boodschap aan het menschdom.
Ik geloof dat Christus als hij in deze dagen kon terugkeeren zou zeggen: «Zij die mijn leven hebben beschreven hebben U een verkeerden indruk van mij gegeven en zij hebben U mijne woorden verkeerd overgebracht.
Wat mijn ziel mij drong U negentien honderd jaar geleden te leeren, hebben zij gekleed in eene omhulling van bijgeloof, van misverstand en onmogelijke wonderen.
Want ik ben een mensch evenals gij en de Uwen. Maar ik heb het ware geloof gevonden. En


121
dat geloof, zooals ik toen reeds leerde, bestaat geheel daaruit dat alle eigendunk van den mensch afvalt en dat hij alle leven begrijpt.
«Daarvoor ging ik blijmoedig in den dood.»
Wat ik het meest betreur is dat Christus, als mensch, niet helderder voorzag welk een geweldigen invloed zijne leeringen zouden uitoefenen op de menschheid in de toekomstige eeuwen.
Als hij dat had kunnen gissen dan zou hij met eigen hand de lessen hebben neergeschreven, die zoo zorgeloos aan de genade van bijgeloovige, vaak fanatische en bijna steeds onbevoegde biografen werden toevertrouwd.
Want Christus was ongetwijfeld een der beste en nederigste menschen, die ooit geleefd hebben.
Zijne leering kwam hem recht uit het hart.
Hij bedoelde niet dat ze versmoord zou worden in overdrijving, vergelijkingen en bloemrijke beelden tot geen twee levende menschen het meer eens zijn wat ze beteekent. Ik geloof dat hij eenvoudig en op den man af sprak, want alleen op deze wijze kon hij het hart der menigte bereiken.
En ik geloof dat de grootste van al zijne lessen was, de les in nederigheid.
Als mensch had hij zijne zelfzucht afgelegd, hij


122
had zich ondergeschikt gemaakt aan den Meester des Levens en in die onderwerping had hij de waarheid gevonden en de heerlijkheid van een groot geloof.
Wat in later eeuwen het ongeluk van de menschheid bleek te zijn was. dat de wereld waarin Jezus Christus leefde klein was — zoo klein, dat zijn gesproken woord haar van het eene einde tot het andere kon bereiken.
Indien hij had kunnen droomen, dat er nog onontdekte werelden waren zoo groot dat, bij vergelijking zijn eigen wereld niet meer was dan een hand vol stof uit een volgeladen wagen, dan ben ik voor mijzelf overtuigd, dat de hêdendaagsche menschheid zich niet zou behoeven in te spannen om een geloof te begrijpen, dat in raadselen en gelijkenissen is geschreven, want Christus zou met eigen hand de taak vervuld hebben, die door anderen zoo jammerlijk is uitgevoerd.
En ik ben evenzeer overtuigd dat de menschheid met zulk een onschatbaar erfdeel als een eigen handschrift van Christus niet langer een verontschuldiging zou hebben voor zijn zelfzucht of zich zou schamen voor het betrachten van die nederigheid, zonder welke men het leven niet begrijpen kan en


123
die volstrekt noodig is voor het verkrijgen van een diep en blijvend geloof.
Ik heb wel eens ontwikkelde menschen hunne verbazing hooren te kennen geven, dat ik het leven van den mensch op gelijke lijn durfde te plaatsen met ander leven, dat ik zoodanig «de Schepper durfde lasteren» door te zeggen dat het leven in een tweebeenig dier dat spreken kan, hetzelfde is als in een bloem of plant of boom of in een ander dier, dat niet spreken kan.
Ik heb somtijds de vrijheid genomen, om de ontelbare voordeelen aan te wijzen, die vele levende wezens, die geen taal hebben, zooals wij de taal verstaan, bezitten boven den mensch.
Ik zou een dozijn boeken kunnen vullen, wanneer ik in woorden wilde uitbeelden hoe door duizenden en tienduizenden gaven, sommige levende wezens, die- buiten den mensch staan, bevoordeeld zijn boven den mensch en die ontzaglijke wonderen zouden lijken, wanneer de mensch ze in toepassing kon brengen.
Maar de mensch over het geheel is door zijn eigenwaan blind voor de wonderbare eigenschappen van alle levens, die niet spreken en loopen zooals hij spreekt en loopt.


124
Wanneer men den mensch stelt tegenover een onwedersprekelijk en zichtbaar wonder van een ander levend wezen in vergelijking tot hem zelf, dan heb ik meest altijd ondervonden, dat mannen en vrouwen als laatste toevlucht terugvallen op die dwaze en nietszeggende redeneering: «Maar dat andere leven, waarover ge spreekt, heeft alleen instinkt Het kan niet spreken, niet redeneeren en daarom kan het onmogelijk een ziel hebben».
Eens zeide een mooi jong vrouwtje tegen mij: «Er is veel in Uw geloof wat bezielend is en schoon maar het voert tot een punt waarop men niet meer kan medegaan, want U moet mij toegeven dat een menschelijk wezen het volmaakste is van alle schepselen.»
Ik gaf haar een heerlijke roos die ik een oogenblik vroeger in mijn tuin geplukt had.
«Behalve mannen en vrouwen en kinderen zijn er in de schepping nog ontelbare dingen die volkomener zijn dan deze bloem», zeide ik. «Zijt gij in Uw jeugd en schoonheid zoo volkomen als die roos?«
En toch weet ik dat zulke argumenten, al zijn er ontelbare vele, niets vermogen, totdat mannen en


125
vrouwen tegenover de natuur zelf vervuld zijn met begeerte en verlangen om haar te begrijpen.
Zij wijzen op de plagen des levens — de slang, de venijnige insecten, de planten die wonden en vergiftigen, en toch kunnen zij niet zien dat zijzelf de doodelijkste en onverbiddelijkste van alle plagen Zijn. •. WIÊ
Als ieder individu in de wereld heden macht had om ook de menschelijke plagen te verwijderen, hoevelen van ons zouden morgen nog leven?
En steeds, wanneer ik geluisterd heb naar die eeuwen-oude argumenten die den mensch door zelfzucht en zelfverheerlijking zijn ingegeven, keer ik met liefde terug tot den vrede en den troost der natuur, hetzij de natuur in den vorm van een dicht woud, een klaverveld, een boomgaard of van een klein 'zwart tuingrondje in een overvolle stad.
En als ik geen plekje koek aarde heb om mijne voeten op te doen rusten, dan vind ik vrede en rust in de boeken, die mijn natuur-wereld beschrijven ...
Uit de best geschreven boeken of uit de eenvoudige bladen en onopgesmukte feiten van het dagboek van een landman, schepte ik ontelbare malen diepe belangstelling en troost, de kracht en


126
de moed die een deel zijn van de koele en prachtige aarde zelf.
De bijbel der natuur is niet moeilijk te verstaan. Die is overal afgedrukt in al wat leeft en ademt, het is eene algemeen en steeds voor ons liggend «Boek des Levens».
Als ik denk aan dat meest gewone argument:
«Maar dit andere leven, waar gij van spreekt, bezit alleen maar instinkt. Het kan niet spreken, het kan niet redeneeren, en daarom is het onmogelijk dat het een ziel heeft», dan komt mij steeds een geval voor den geest, dat ik hier ga beschrijven en dat mij voorkomt die bewering te weerleggen.
Ik zou, als ik plaats had, die bewering met honderd overtuigende feiten kunnen beantwoorden, Zou kunnen antwoorden uit het gezichtspunt van de bloem, de wingerd, de boom, het gras, dat de aarde bekleedt, maar ik denk steeds eerst aan die tragedie, die ik nu ga vertellen; vooreerst omdat de hoofdpersoon een mensch was en ten tweede omdat zij, naar mijne bescheiden meening, in haar gansche wezen uitblonk boven hare soortgenooten.
Ik wil haar naam hier niet noemen. Zij is de dochter van een der meest bekende mannen in ons land en een der beroemdste natuurkundigen, der wereld.


127
En mocht zij toevallig deze regels lezen, dan hoop ik, dat zij een nieuwen kijk zal krijgen en een nieuw begrip van die «triomf», jaren geleden.
Ik denk dat zij ongeveer twintig jaar was toen ik op mijne expeditie naar het verre noorden toevallig het reisgezelschap van haar vader ontmoette. Zij zal zich dien vroegen namiddag herinneren toen we samen kampeerden bij Cochrane in het land van het Rendiermeer.
Ik meen wel zeker te weten wat ik zeg, als ik beweer dat zij de mooiste vrouw was die ik ooit voor of na dien tijd zag. En juist door haar volmaakte schoonheid moet ik er telkens weer aan denken, dat zij aanleiding gaf tot een der meest aangrijpende lessen in mijn leven.
Zij tintelde van levenslust. Zij aanbad haar vader. Zij beminde de zon, de lucht, [den wind, de boomen de heele wereld. Het leven scheen haar alles gegeven te hebben wat het geven kon, die prachtigste tinten van de schoonste bloemen die onder haar voet bloeiden, een heerlijke gestalte, haar en oogen die geen kunstenaar kon schilderen, en de liefste stem die ik ooit hoorde.
Naar ik heb vernomen, is zij in haar omgeving zeer bemind. Zij doet veel voor verbetering van


J28
sociale toestanden zij besteedt veel van haar tijd aan armenzorg.
Onlangs heeft zij den stoot gegeven tot het oprichten van een tehuis voor ongelukkige kinderen.
Op den dag waarop wij tezamen kampeerden, was er plotseling opschudding.
Drie de/ Indianen hadden een elandkoe, een kalf van een jaar oud en een stier in een klein boschje gedreven. Het was een prachtig buitenkansje voor het meisje.
Ik zie nog voor me hoe haar oogen van opwinding glinsterden, toen zij haar geweer greep en zich met haar vader, broeder en de Indianen haastte naar de schuilplaats der elandenfamilie.
Haar werd aan het einde van een open plek een plaats aangewezen en de elanden werden uit het boschje gedreven.
Eerst kwam het kalfje, toen de moeder, er achteraan de oude stier.
Een blos kleurde het schoone gelaat van het meisje en het scheen mij toe, dat ik het kloppen van haar hart kon hooren, dat trilde van verlangen om te dooden.
Het meisje schoot eerst op het kalf, toen op de


129
moeder en van dat oogenblik af scheen alles wat edel, schoon en groot is in het leven, haar lichaam verlaten te hebben en gevaren te zijn in den ouden elandstier.
Want het eerste schot had het kalf zoodanig getroffen dat het maar langzaam meer loopen kon, terwijl de moeder het trachtte voort te drijven. Geen oogenblik liep de moeder voor het kalf uit. En toen zag ik iéts gebeuren dat even nobel was als datgene, wat ooit een mensch gedaan heeft.
Als ge wilt, moogt ge aannemen, dat de prachtige oude stier er geen redenen voor had
Neem aan, als ge Uw eigendunk niet wilt opgeven, dat hij niet nadacht I
. Geloof dan dat hij geen hart of ziel of gevoel bezat, als ge zoo moeilijk afstand kunt doen van Uw zelfzucht. Maar let op wat er gebeurde.
De oude stier liep eerst langs de koe, toen langs het kalf en toen door verstand of instinkt, wist hij wat er gebeurd was. Hij drong niet naar voren.
Hij rende niet weg om zich in veiligheid te brengen, maar opzettelijk bleef hij achter, gaf zijn volle breedte bloot, en bleef staan, terwijl hij zijn eigen prachtige lichaam als een muur stelde voor de kogels.
God's eigen Land 9


130
Ik hoorde het geweer van het meisje afgaan. Tweemaal zag ik de stier schokken en ik wist dat hij geraakt was. Toen hoorde ik haar, haast wanhopig roepen, dat haar laatste kogel verschoten was. Haar broeder kwam uit het boschje aanloopen en duwde haar zijn eigen geweer in handen.
«Raak hem zus», riep hij.
De groote stier had zich omgewend. Hij struikelde even toen hij voortdraafde, maar na een honderdtal stappen had hij de koe en het kalf ingehaald. Het kalf liep steeds langzamer en gedreven door mijn verlangen dat de koe en de stier ontkomen zouden, schreeuwde ik luid.
Bijna gelijktijdig met mijn geroep bleef de stier staan. Hij stond dwars over den weg, misschien drie kwart van ons af, zoodat hij door den kop even te wenden naar ons om kon zien. En stond juist tusschen ons en de koe en het kalf en de kogels van het meisje bleven hem treffen. Ik herinner mij dat ik haar toeriep op te houden maar mijne woorden drongen niet tot haar hersenen door.
Elke van hare zenuwen was gespannen tot het volvoeren van deze misdaad.
Zij was doof en blind voor de edelmoedigheid


131
van dat hooghartige dier, dat in mijn oogen opzettelijk zijn leven ten offer bracht.
Haar vader was komen aanloopen en broeder en vader juichten, toen de oude stier plotseling door* knikte en bijna op de knieën viel. Vier kogels hadden hem geraakt toen hij weer verder ging.
Daar ik veel ervaring had in deze soort jacht, wist ik dat het met hem gedaan was. Maar zelfs in deze oogenblikken nu hij stervende tiras, was Zijn dappere ziel onversaagd.
Drie honderd meter verder bleef hij weer staan en draaide zich om, teneinde de koe en het kalf een laatste kans te geven om het bosch te bereiken.
Het meisje schoot haar laatste kogels af en miste.
Toen ging de stier achter de koe en het kalf aan en verdween tusschen de boomen.
Maar terwijl hij liep, hoorden wij hem akelig diep uit de borst hoesten en de laatste hoop verdween uit mijn hart Ik wist hierdoor dat de heldhaftige stier een schot door de longen gekregen had.
Ik haastte mij niet het meisje, haar vader en broeder te volgen toen zij het bloedige spoor naliepen.
Nog een oogenblik hoorde ik het hoesten. Daarop
9*


132
was alles stil. Toen ik hen even binnen de grenzen van het bosch bereikte, stonden zij met hun drieën triomfantelijk naast het doode lichaam van den stier.
Nauwelijks twintig schreden verder lag het kalf, stervende maar nog niet dood. De broeder maakte er met een revolverschot een eind aan.
En toen keek ik naar de persoon, die dezen dubbelen* moord begaan had. Menigmaal had ik dezelfde misdaad bedreven, maar voor mij, die ruw en onbeschaafd was en de aangeboren wildheid van den man bezat, scheen het moorden niet zoo afschuwelijk.
En een poosje later — met roode lippen, een gloeiend gelaat, schitterende oogen en verwonderlijk in hare schoonheid — liet het meisje een kiekje van zich maken zooals zij daar stond in alle glorie met hare kleine laars op den nek van haar slachtoffer.
Als ik hoor spreken van die hooggeroemde menschelijke ziel en als mannen en vrouwen mij zeggen dat er geen ziel bestaat dan in den mensch, dan gaan mijne gedachten terug naar dien dag. Ik zou nog honderd andere gevallen kunnen noemen, die voor mij overtuigend zijn, maar dit eene geval staat mij met onvergetelijke levendigheid voor den geest.


J33
Ik ben er bijvoorbeeld van overtuigd, dat de ziel van een bloem eens mijn leven redde. Dit is niet iets ongewoons of zelfs iets bijzonders, want bloemenzielen hebben ongeteld vele levens gered en aan ontelbare millioenen kracht en troost geschonken, en als wij sterven dan waakt de bloemenziel over onze rustplaats.
Op geen plek der wereld bloeien de bloemen fraaier dan in de tuinen onzer dooden, zij geven ons troost als wij met onze droefheid naar de plek waar wij onze geliefden hebben neergelegd komen, en zij spreken ons moed in om onzen taak weer op ons te nemen.
Neem de ziel der bloemen weg van ons en de aarde is een moeilijke en verlaten plaats om op te leven.
Voor mij is de ziel gelijknamig met leven.
Ik kan die twee niet scheiden. Als wij onzen laatsten adem uitblazen is ons leven — onze ziel — verdwenen.
Ik geloof dat die twee één zijn. Als wij een bloem afplukken dan vernietigen wij geen van beiden, maar als wij de wortels uittrekken zoodat de bloem sterft, dan is haar ziel, haar leven heengegaan op dezelfde manier als wanneer de mensch sterft.


134
Ik heb vele uren doorgebracht op de doodenakkers die men vindt bij elke stad en elk dorp en gehucht
Voor mij is er in een begraafplaats slechts schoon-» heid en de glorie Gods te vinden.
Het schijnt mij. dat men daar de broederschap van alle leven moet begrijpen, al heeft men die nooit vroeger ingezien.
Het schijnt mij, dat juist de stilte en vrede van een rustplaats der dooden ons het groote geheim toefluistert, dat zij die daar liggen ten laatste hebben ontdekt — dat alle leven hetzelfde is, slechts verschillend in vorm en belichaming.
Mij schijnt hef toe, dat ik op de eenige plek ben waar liefde, geloof en vriendelijkheid heerschen en ik heb mij steeds verbeeld — en deze gedachte geeft mij moed en hoop — dat daardoor de bloemen en boomen aldaar zoo mooi en vertroostend zijn.
Ik heb op begraafplaatsen gestaan, die een voorbijganger kaal en leelijk toeschenen, waar de mensch maar weinig gedaan had om de plantengroei te bevorderen, maar als ik beter toekeek vond ik zelfs daar de bloemenziel, vond denzelfden vrede, dezelfde misschien zelfs nog grooter aansporing om moedig voorwaarts te gaan.


135
Ik heb een geval op het oog, dat voor mij zoo overtuigend is, dat alle tegenspraak der wereld mijn gevoel op dit punt niet zou kunnen veranderen.
Op dien tijd waarover ik spreek, maakte ik alleen een reis in het Noorden en toen een zeker ongeval mij trof wist ik geen meer nabijzijnde hulp te krijgen dan in de hut van een halfbloed twintig a dertig mijlen van mij verwijderd.
Dertig mijlen is zoo ver niet in een land met gebaande wegen en rechte paden, maar het is een heel eind in een land van dichte bosschen en moerassen, zonder voetpaden of wegwijzers — vooral als men moeilijk loopt.
Even onverstandig als de meest ongetrainde nieuweling trachtte ik langs een rots bij een kleinen waterval mijn weg te zoeken, ik gleed uit, viel, rolde een dertig voet diep naar beneden en kwam daar neer met een pak van zestig pond en mijn geweer boven op mij. Onder het vallen kreeg ik een vreeselijken slag op mijn voet, die zeker op een vooruistekende rots terecht kwam.
Een man die vele moeilijke omstandigheden heeft doorgemaakt is meestal zorgvuldig en hoewel ik juist een onvergeefelijke dwaasheid had begaan in mijne zorgeloosheid, liet ik nog geen tijd verloren


136
gaan en sloeg mijn kleine zijden tent op zoolang ik mij nog kon voortsleepen. En het was goed dat ik dat gedaan had.
Want gedurende de tien volgende dagen kon ik zelfs niet de drukking van een pond op mijn bezeerden voet verdragen.
Ik had het naar omstandigheden nog gelukkig getroffen, want het geruisch en de verfrisschende koelte van den waterval was nog geen honderd voet van den ingang van mijn tent verwijderd en de kreek zelf slechts een vierde deel van dien afstand.
Den volgenden morgen na mijn val was ik bijna geheel hulpeloos. Elke beweging bezorgde mij helsche pijn.
Mijn voet en enkel en mijn been tot halverwege de knie waren tweemaal zoo dik als gewoonlijk.
Op dezen eersten dag sleepte ik mij naar een jong boompje, hakte het om terwijl ik op mijn zij lag en maakte mij daarmede een ruwe kruk.
Op den tweeden dag was mijn heele been zoo gezwollen dat het alle fatsoen miste en was zoo wonderlijk van kleur dat een kille vreeselijke angst in mij opkwam.


137
Ik had maar dertig patronen. Ik vuurde er dien eersten dag tien af in de flauwe hoop dat misschien een reiziger toevallig in gehoorwijdte van mijn schot gekomen was. Van tijd tot tijd schreeuwde ik.
In den tweeden nacht kwam de koorts opzetten en hoewel het mij onnoemelijke pijn kostte, bereidde ik mij voor op het ergste — ik schikte al mijne voorra4en om mij heen zoo dat ik ze met de hand bereiken kon en sleepte mij voort naar de kreek om een emmertje water te halen.
Nooit zal ik het aanbreken van den derden dag vergeten. Geradbraakt van de pijn, koortsig en met een been, dat nu tot aan de heup zoo stijf was als een plank, kon ik toch mijne oogen niet sluiten voor den pracht van den morgen.
De opkomende zon verlichtte eerst de waterval, toen vielen hare warme gulden stralen op de plek, waar ik mijn kamp had opgeslagen. In die stilte, slechts door de muziek van het vallende water onderbroken, kon ik duidelijk elke zachte toon uit den wildernis vernemen.
Het was een ochtend die het hart van een stervende met vreugde en hoop zou hebben vervuld. Toen wendde ik mijne oogen ter zijde en een paar passen van mij af zag ik iets dat naar mij keek.


138
Ja, op dat oogenblik was het voor mij een levend wezen, trillend van leven en toch was het niets anders dan een bloem.
Ze groeide op een voethoogen stengel en haar gezichtje deed me denken aan een viooltje uit onze tuinen, alleen was de bloem eenkleurig met lange bloembladen, ze was zacht — blauw en fluweelig.
Ze scheen zich omgekeerd te hebben om de morgenzon in het gelaat te zien en terwijl ze dat deed, keek ze mij recht in het gezicht — het was een geestig vroolijk, lachend gezichtje, dat mij even duidelijk vroeg als waren de woorden verstaanbaar geweest: «Wat mankeert jou op dezen prachtigen morgen?»
Ik wil hier niet de physiologie of zieletaal van die bloem behandelen. Ik wil er heelemaal niet over redetwisten maar eenvoudig vaststellen wat het mij aanbracht Als ge het aan iets bepaalds wilt toeschrijven dan kunt ge misschien zeggen dat mijn hoofd gedeeltelijk in de war was door de koorts. Maar die bloem was mijn dokter in de dagen van marteling en hulpeloosheid, die toen volgden.
Nu en dan zong een vogel in mijn nabijheid, soms kwam een dier naderbij, keek me nieuwsgierig aan en ging weer weg.


139
Maar de bloem verliet mij niet en wendde alleen in de uren van haat avond-devotie het hoofdje gedeeltelijk van mij af. Want haar God was de zon.
's Ochtends keek ze met groote open oogen naar de zon. Later op den middag draaide ze zich een weinig op haar stengel om en als de zon onderging sloten zich de zachte bloembladen en ging ze slapen, als een kindje doet, wanneer de avond valt.
Dag aan dag werd ze mij dierbaarder en beschouwde ik haar meer als een geliefde makker.
Na den vierden dag wilde ze geen oogenblik meer toelaten, dat ik meende dat ik ging sterven. Geen oogenblik verloor ze haar blijmoedigheid of haar vast vertrouwen.
Daar stond ze en riep iederen morgen «Halo!» en zeide «Goeden nacht» als de schaduwen langer werden en den heelen dag door praatte ze met mij en schudde haar kopje in het suizende koeltje en soms had ik het dwaze gevoel, dat ze mij een beetje het hof maakte.
Ik geloof niet dat ik besefte hoe dierbaar ze mij geworden was tot er op een dag een geweldig onweer boven mij losbrak.
Bij de eerste windvlaag en den daarop neergudsenden regen dacht ik dat mijn makker vernietigd zou worden


140
en in doodsangst sleepte ik mij nu links dan rechts vooruit zonder aan pijn te denken, tot ik eene beschutting boven mijn bloem aangebracht had.
Dit was op den zesden dag en van dien dag af begon de zwelling en de pijn in mijn been te verminderen.
Op den tienden dag kon ik een beetje op mijn voeten staan.
Op den vijftienden dag maakte ik mij reisvaardig.
Het speet mij waarlijk die eenzame bloem te moeten verlaten. Ze was een deel geworden van mijzelf, ze had mij hoop gegeven in mijn donkerste uren, had mij zelfs 's nachts getroost en opgebeurd, doordat ik wist dat ze daar was — mijn klein kameraadje — dat ze wachtte tot de zon verrees. Voor mij had deze bloem, boven alle anderen uit het woud, een eigen persoonlijkheid.
En toen ik nu op het punt was heen te gaan, zag ik, dat de bloem haar levensduur had uitgeleefd en binnenkort zou verwelken en sterven.
Op den morgen toen ik wegging hingen de bloembladen naar beneden en het kleine gezichtje keek niet zoo vroolijk als gewoonlijk naar de zon en naar mij en ik verbeeldde mij een zacht stemmetje


141
te hooren zeggen: «Neem mij als het je belieft mee.» En dat deed ik.
Noem het dwaas en sentimenteel als ge wilt maar bloem en ik gingen samen weg en later schreef ik een roman en noemde die «De bloem uit het Noorden».
Ik heb vaak sterke mannen hooren zeggen: «Och, dat is eenvoudig een gevoelskwestie. Het leven is te moeilijk en te zwaar voor zulke sentimentaliteiten».
Voor een deel ben ik het met hen eens. Het gevoel speelt geen groote rol in onze hedendaagsche wereld.
Want gevoel, zooals dit woord door millioenen wordt begrepen, is het hart en de ziel van alles wat groot en goed is.
Als er geen gevoel leeft in de harten van mannen en vrouwen dan kan de volle, ware liefde niet tusschen hen bestaan, zelfs al zijn zij volgens de wet man en vrouw.
Zonder gevoel wordt geen goede daad verricht, die uit het hart voortkomt.
Zonder gevoel — een gevoel dat de ziel verwarmt zooals een vuur de koude kamer verwarmt — zal er nooit een diep en vertroostend geloof zijnl


142
Ik heb gezien hoe die «samenwerking van verstand en zedelijk gevoel» alledaagsche gezichten verfraait en hoe zijne afwezigheid andere gezichten hard maakt als steen.
Zelfzucht, egoïsme, het verlangen om alles uit het leven te halen wat mogelijk is, onverschillig wat dit kost aan anderen, is juist het tegenovergestelde.
Terwijl ik deze laatste bladzijden schrijf heb ik feiten voor het grijpen, die schijnen aan te toonen, dat gevoel en dientengevolge geloof, al even schaars is als ooit tevoren.
Want bij alle groote volkeren der aarde spant de wetenschap hare uiterste krachten in, om de medemenschen te verdelgen en dit wordt tot stand gebracht op het oogenblik dat het menschdom roept om geloof.
Doodelijke gassen zullen het buskruit en geweren tot anachronisme maken — daardoor zullen in een volgenden oorlog geheele landstreken worden ontvolkt van mannen en vrouwen zoowel als van kinderen.
De doodaanbrengende gassen worden meer volmaakt, waardoor de menschen over groote uitgestrektheden verteerd en verlamd zullen worden, onverschillig of zij weerbare strijders zijn of niet.
Plannen tot uitbreiding van een «oorlog door


143
kiemen» worden gemaakt waardoor geheele volken door besmettelijke ziekten worden aangetast.
En denk dan eens na over de woorden van een groot krijgskundige van het Engelsen sprekende ras: «Een verdelgingsstrijd met giftige kiemen is op kleine schaal in den afgeloopen oorlog toegepast en de uitkomsten zijn veelbelovend.
Men maakt gebruik van het vergiftigen der bronnen met cholera en typhus-kiemen, ook liet men honden los die met rabies waren ingeënt en bracht vrouwen die met syphilus waren besmet in het vijandelijke land.
Dit is blijkbaar een veelbelovend begin, van welks verdere ontwikkeling men de beste verwachting mag koesteren.»
Een veelbelovend begin — groote ontwikkeling in de toekomst — typhus — rabies — het stelselmatig opfokken van besmette vrouwen.
Ja, de menschheid roept luide om een groot geloof en ze stoot zich zedelijk te pletter op de rotsen van haar zelfzucht en eigenwaan.
Maar in hare wapenrusting is een scheur gekomen, en terwijl ze misdaden begaat en plannen smeedt voor nog grooter misdaden, begint ze ook hare onmetelijke slechtheid te begrijpen.


144
En in haar angst gilt ze luid om een manifestatie van de Almacht Ze vraagt bewijzen.
En wederom zeg ik, dat het bewijs zoo voor de hand ligt dat de wereld er over been ziet — en het niet opmerkt
De mensch zal het niet begrijpen eer zijn eigendunk is vergaan. Want geesten zullen niet uit de dooden opstaan om zijne angsten in slaap te sussen en engelen zullen niet uit den hemel neerdalen.
Daarvoor is de Hemelsche Macht te groot en te veelomvattend. God, als men die Macht God wil noemen, is geen goochelaar. Hij is geen kwakzalver. Hij is geen advocaat die tegen zichzelf pleit
Hij is het leven. En dit leven dat nooit sterft heeft geen gunstelingen. Dat is mijn nederig geloof.
Vele dagen zijn voorbijgegaan sedert ik dit laatste schreef. Den geheelen dag heeft het landschap zich gebaad in die droomerige fgouden glans, die het hoofdkenmerk is van den Indischen zomer, 's Nachts is er lichte vorst En overdag is de zon schitterend en koesterend.
Ik ben in de kleine vallei — die ik lief heb — «Sleepy Hollow» noem ik het
De hoeve is oud en verveloos en staat reeds bijna een eeuw op de steen-fundeering.


145
De schuur zakt in het midden wat door en tusschen de schuur en het huis is een oude bron, gegraven door een lang reeds gestorven grootvader in een tijd, toen in de bosschen van het dal nog het huilen van den wolf en het schreeuwen van boschkatten weerklonk.
Vlak achter het oude huis is een boomgaard — met appel- en kerseboomen, die zou oud zijn dat ze menig belangwekkend verhaal zouden kunnen vertellen, als ze konden praten.
En op zijde en voor het huis staan groote boomen een geweldige populier en oude eiken waaruit de Indianen zeker twee honderd jaar geleden met hun pijl en boog de eekhorens schoten.
De huisvrouw is reeds jaren lang hulpbehoevend en haar man kan weinig anders doen dan haar verzorgen.
Daarom is het leven naderbij geslopen en heeft het plekje in bezit genomen. Het gras groeit hoog op en wordt niet gesneden. Wilde bloemen bloeien in den hof.
De kwakkelen pikken het graan met de kippen mede. En wat ^verder, in den geheelen omtrek hoort men het fluisteren van het koren in den zomertijd, de velden van tarwe en haver en rogge,
God's eigen Land jq


146
het getik van de maaimachine en het geloei van het vee.
In dit kleine oude huis in Sleepy Hollow woont een oude vrouw, die al jaren lang haar ziekenstoel niet heeft verlaten en die nooit meer zal kunnen loopen, en daar woont ook een kleine man met een groote woeste knevel, die haar teeder verzorgt en die weet, dat hij haar zal moeten verzorgen tot haar laatsten snik — en toch vindt men in dat huis een groot geluk en een groot geloof.
En de natuur schijnt zich over dat geloof te verheugen. De vogels nestelen zich bij de voordeur. Gezang weerklinkt in de boomen. 's Nachts sjirpen de krekels in het lange gras onder de open vensters en de geitenmelkers komen aangevlogen en zetten zich op het dak neer in de schaduw van een ouden vijgeboom.
Hier wonen lijden — en vrede; weinig rijkdom naar de wereld — maar een onbepaalde weelde van tevredenheid en ge'oof.
Deze twee, die hier voor hun verder leven zijn opgesloten, hebben gevonden wat de gansche wereld zoekt.
In het kleine oude huis in het dal heerscht vreugde, ondanks zijn leed. En het leven heeft hen


147
zoo gemaakt: het ware begrip van het leven, de stem en de aanwezigheid van het leven dat mij nu Zijne geheimenissen toefluistert in de gouden glans van den Indiaanschen zomer.
En ik schijn die fluistering te verstaan: «De menschen zoeken mij, zij strekken de handen naar mij uit zij roepen om mij — en zij vinden mij niet. Zij zoeken in de verte en ik ben bij hen — zoo verre zoeken zij mij en zij zien over mij heen en ik lig aan hunne voeten. Eindelijk wanneer zij mij zullen zien en begrijpen, dan zullen zij de grootste van alle schatten hebben ontdekt — het geloof».