FrÖ^Mk. P. j. M. W ' v i X 6
■H BEGIN SI I - EN WERKPROGRAM












Politieke en Sociale Studiën
UITGEGEVEN ONDER TOEZICHT VAN Prof. Mr. P. J. M. AALBERSE X 6
. PROEVE VAN EEN BEGINSEL-EN WERKPROGRAM
voor den
nederl. r.k. middenstand.
PRAEADVIES VOOR HET EERSTE CONGRES VAN DEN NED. R. K. MIDDENSTANDSBOND
uitgebracht door
Dr. j. van beurden.
n.v. uitgevers-vennootschap »futura«, leiden.



Bij DEN TWEEDEN DRUK.
Waar dit „Beginsel- en Werkprogram" door het Utrechtsche Midjdenstandsicöngres is aangenomen naar zijn oorspronkelijlkën tekst, heb ik me niet gerechtigd geacht, bij het verschijnen van dezen tweeden druk, er eenige verandering in aan te brengen.
Alleen zijn door mij eenige storende drukfeilen verbeterd en is tevens overgenomen de scherpere formuleering, die op. voorstel van Burgemeester van Hout, aan het 3e lid der conclusie op blz. 14 werd gegeven.
Bovendien: waar 'aan hetvslot der Inleiding geschreven staat, „dat reeds op voorhand en zonider eenig vooibter „houd wordt aanvaard iedere wijziging, die de betref„fende Kerkelijke Overheid zal goeddunken aan te „brengen in het program'', daar achtte ik het nooóïgi, hiernevens mede te doen afdrukken het Aartsbisschoppelijk schrijven, dat de Bondssecretaris mocht ontvangen, naar aanleiding van diens verzoek om goedkeuring van het program.
J. v. B. ,
Het namens den Aartsbisschop verzonden schrijven luidt:
Weled. Heer J. schoenmakers, Geertruidjenbergl.
Bjij deze heb ik de eer, U te berichten, dat Z. D. H. de Aartsbisschop de „Proeve van een beginsel- en werkprogram Voor den Nederl. r. K. Middenstand, praeadvies ... uitgebracht door Dr. J. van beurden"goedkeurt.
Van deze goedkeuring kan U melding maken naar verkiezing,
Hoogachtend,
Uw dw. dn., (w.g.) r. E. r. smeets,
Secr.



INHOUD:
BLZ.
Inleiding 3
t ZEDELIJK-GODSDIENSIIG PROGRAM.
Beginselen 7
Zedelijk-Godsdienstige taak der Standsorganisatie , 11
Zedelijk-Godsdienstige taak der Vakorganisatie 13
II. SOCIAAL-ECONOMISCH PROGRAM,
Beginselen • . 15
Sociaal-Economische taak der Standsorgani-
salie 19
1. Onderwijs 19
2. Sociale Wetgeving 24
3. Standsbewustzijn 25
4. Verhouding tot andere maatschappelijke klassen 26
5. Beroepskeuze. — Plaatsingbureau's van leerlingen. — Informatiedienst.... 28
6. Bankcrediet 30
7. Spaarbank 33
8. Borgmaatsshappij 33
9. Hypotheekbank 35
10. Contante en vervroegde betaling ... 35
11. Weelde 37
12. Incasso- en Informatiebureau's. ... 37
13. Verzekeringswezen 39
14. Verkeerde Handelspraktijken .... 40
15. Bevordering der Vakorganisatie ... 41
16. Bezoldigde Ambtenaren. — Middenstandsbureau 41
Sociaal-Economische taak der Vakorganisatie.
1. Concurrentie-regeling 43
2. Collectieve Arbeidsovereenkomst ... 44
3. Publiekrechtelijke beroepsorganisatie . . 46
4. Scheidsgerechten. — Verzoeningsraden. 50
5. Vakkennis 50
6. Diploma's 53
7. Patroonsleergangen. — Vakwedstrijden. 53
8. Concentratie , .' . 54
9. Inkoop-coöperatie 57



BLZ.
10. Centralisatie van den gezamenlijken aankoop 59
11. Eigen merk der inkoop-coöperatie . . 59
12. Geen hooge dividenden 60
13. Coöperatieve productie van grond- en hulpstoffen °i
14. Bewerkingscoöperatie 62
15. Coöperatieve uitoefening van het heele beroep "3
16% Verkoop-coöperatie • 65
17. Coöperatieve aanneming en uitvoering
van werken en leverantie's 67
18. Te veel kleinhandelaren en klein-nij veren 68
19. Beroepsmatige verzekering 72
20. Borgpraktijken . . . 7 2
21. Voorlichting en Propaganda 73
22. Misbruiken 74
III. SOCIAAL-POLITIEK PROGRAM.
Beginselen 75
Sociaal-Politieke taak der Standsorganisatie.
1. Sociaal-politieke ontwikkeling .... 78
2. Officieele Vertegenwoordiging en Middenstandsraad °°
3. Sociale Wetgeving • • 83
4. Steun ter uitvoering van het SociaalEconomisch Program 85
5. Zondagsrust. - Vervroegde Winkelsluiting 86
6. Handelsregister. — Handelswarenwet . 89
7. Concurrentie der Overheid . , . . . 93
8. Aanbestedingen door de Burgerlijke Overheid 94
9. Belasting-politiek 96
10. Marktwezen. — Venten. — Vliegende Winkels 9&
11. Bedrijfstechniek 100
12. Aanschaffing van werktuigmachines en motoren .... 105
Sociaal-Politieke taak der Vakorganisatie. . 106
IV. DE JONGE MIDDENSTAND 108



INLEIDING.
De lijn waarlangs de roomsche middenstandsorganisatie van ons land ziek heeft ontwikkeld, is niet gelijkmatig van stijging, doch eerder hoekig gebroken.
Want na een zeer kortstondig tijdperk van levendige en geestdriftige actie, trad een lange periode in van kwijning en lusteloosheid, die op hare beurt gevolgd werd door een breede en krachtige opleving" een frisschen en forschen groei.
Die krachtige groei dateert uit den jongsten tijd en houdt gestadig aan.
Dat getuigen de klare feiten om ons heen.
Waaraan die nieuwe opgang te danken is?
Eenerzij ds zoek ik de oorzaak daarvan in de omstandigheid, dat de middenstand meer dan voorheen aan den lijve is gaan voelen den zwaren druk en drang, die ten allen kant op zijn sociaal-economische positie wordt uitgeoefend.
En anderzijds acht ik de verklaring ervan gelegen in de toenemende verheldering en verdieping bij den middenstand van het inzicht en besef, dat ook voor hem in samenwerking en organisatie een kracht schuilt van hooge beteekenis bij zijn pogen, om weerstand te bieden aan den hoogdruk der gevaren, die zijn maatschappelijk bestaan met ieder jaar ernstiger bedreigen.
Bovendien is op de jongste ontwikkeling der roomsche middenstandsorganisatie zonder twijfel van grooten invloed geweest het feit, dat de vijf diocesane Hanze-
453



4
vereenigingen rijn saamgebracht in den éénen Ned. R. K. Middenstandsbond, als gevolg waarvan de aanvankelijk verspreide actie dier vereenigingen, in eenzelfde lichaam is geconcentreerd. •
En alle teekenen wijzen erop, dat die ontwikkeling zal voortschrijden in aldoor sneller tempo.
Maar juist daarom is een breed en vast plan van actie noodzakelijker geworden dan ooit.
Juist nu het roomsche organisatie-leven onder de middenklasse langzaamaan op volle kracht gaat komen, is 't eisch van wijs beleid, te ontwerpen en vast te stellen een beginsel- en werkprogram, dal de groote lijnen trekt, waarlangs de veelvormige werkzaamheid der middenstanders zich zal voortbewegen en ontwikkelen.
Want zoo dit niet geschiedt, loopt onze katholiek-sociale middenstandsbeweging groot gevaar, door afwijkende en tegenstrijdige stroomingen in de onderdeden, allengs te verzanden en goeddeels onder te gaan in een ijdele en onvruchtbare splitsing en versplintering van krachten Wordt daarentegen het heele organisatie-leven van den roomschen middenstand gedragen door eenzelfde program van willen en doen, dan zal de daaruit geboren diepere eenheid van actie, zoowel de kracht van ieder onderdeel als van 't geheel, duchtig aansterken en spannen en uitdrijven tot volle vruchtbaarheid van rijpe en kern-gezonde daden. ;
Bovendien: waar de roomsche middenstand zich zet tot ernstige studie van zoo'n program, daar moet zijn blik noodzakelijk zich verruimen en zal hij niet alleen klaarder leeren zien in het heden, maar wordt hij ook gedwongen te dringen in 't verleden en in de toekomst.
In 't verleden, om na te speuren de oorzaken, waaruit de hedendaagsche crisis van zijn stand is geboren.
In de toekomst, om aan de hand van de kennis dier oorzaken, ingrijpende maatregelen en verdragende plan-
454



5
nen te ontwerpen, van wier geleidelijke uitvoering hij 't voortbestaan van zijn stand en de bevestiging en versterking zijner maatschappelijke positie afhankelijk weet.
In 't licht van zoo'n ruim gevat program, zal de actie van den georganiseerden middenstand ook breeder worden van lijn en wijder van doel. Want veel te veel heeft hij voorheen zijn tijd en kostbare kracht verspild en vermorst in een vinnige en kregelige bestrijding van feiten en toestanden, nadat die waren geworden en zich hadden vastgezet in het leven der maatschappij.
En al te dikwijls heeft zijn actie zich bepaald tot een vechten uitsluitend tegen gevaren van het acgenblik en nooden van den dag.
Dat mag niet langer zoo blijven.
Voortaan moet zijn streven mede, ja op de eerste plaats vooruitziend zijn van aard en heengaan naar de toekomst, om te voorkomen wat, eenmaal geschied, door gaans niet meer ongedaan kan worden gemaakt.
Dan eerst kunnen duurzame resultaten worden bereikt.
Welnu, ook daartoe is noodig de samenstelling van een beginsel- en werkprogram, waaruit spreekt een breede en ruime geest en aan de verwezenlijking waarvan de middenstand zich wijden gaat met dien diepen ernst en die kloekheid van wil, welke het hooge belang der zaak en de dringende nood van zijn stand van hem vorderen.
Bij de uitvoering van dit program hebben uiteraard de stands- en de vakorganisatie ieder een eigen taak te vervullen.
Beider werkterrein is door preciese grenzen en scherpe lijnen gescheiden.
De standsorganisatie heeft voor haar rekening de behartiging en bevordering van die godsdienstig-
455



6
wedelijke, sodaal-econotnische en sociaal-politieke belangen, welke aan aUe middenstanders of aan de meerder heid van hen gemeen zijn en die bijgevolg in en door de standsorganisatie het gemakkelijkst en vruchtbaarst worden gediend.
Be vakorganisatie daarentegen heeft tot taak de behartiging van al die belangen, welke eigen zijn aan of onmiddellijk verband houden met het beroep, dat hare leden beoefenen.
Voorts spreekt het van zelf, dat het hiernevens ontworpen program niets anders bedoelt te zijn, dan een bescheiden proeve, die geen aanspraak maakt noch op volmaaktheid, noch op volledigheid van vorm of inhoud 'tWil slechts zijn een leiddraad ter vergemakkeUjTring eener ordelijke en grondige bespreking.
Ten slotte nog meen ik namens den fieeïen Ned R. K. Middenstandsbond hier veilig te mogen neer schrijven de verklaring, dat reeds op voorhand en zonder eenig voorbehoud wordt aanvaard iedere wijziging en aanvulling, die de betreffende Kerkelijke Overheid zal goed dunken aan te brengen in het program, zooals dit na behandeling door de algemeene bondsvergadering zal zijn vastgesteld.
45^



I. ZEDELIJK-GODSDIENSTIG PROGRAM.
Beginselen.
Het maatschappelijk vraagstuk is in zijn diepste wezen een vraagstuk van zedelijke» aard.
Deze uitspraak geldt niet alleen van het maatschap pelijk vraagstuk in zijn geheel, doch is evenzeer van kracht voor de onderdeden ervan en met name voor het gewichtige middenstandsvraagstuk, beschouwd zoo wel naar zijn socdaal-eoonomische, als sociaal-politieke strekking en beteekenis.
Want de miskenning juist en verkrachting der zedelijkgodsdienstige beginselen in het economisch, maatschappelijk en staatkundig leven, hebben aan het middenstandsvraagstuk zijn snijdende scherpte gegeven.
Maar is het middenstandsvraagstuk in zijn diensten grond zedelijk van aard, dan heeft ook de Kath. Kerk het recht te vorderen, gelijk rij metterdaad van haar leden eiscbt, dat dezen zich stellen zullen onder haar leiding, waar en voor zoover bij Hun werken aan de oplossing van dat vraagstuk, de roomsche beginsden zijn betrokken.
Praktisch nu heeft het hoogste gezag in de Kath. Kerk de even bedoelde leiding gelegd in handen der bisschoppen en voorts zoeken feitelijk de onderscheidene standen der maatschappij, ieder voor zich naar de oplossing van het sociale vraagstuk, in en door organisatie.
Op grond daarvan hebben de gezamenlijke bisschoppen van Nederland verklaard, „dat het hun ernstig en
457



8
uitdrukkelijk' verlangen is, de htm onderhoorige katholieken te vereenigen en vereenigd te houden in kath. organisatiën, omdat.», alleen in deze de katholieke beginselen ten volle tot hun recht kunnen komen."
En wijl de strekking dezer uitspraak algemeen is van aard en geen onderscheid wordt gemaakt tusschen stands- en vakorganisatie, behooren ook beide op katholieken grondslag te zijn gevestigd.
Trouwens, waar dit niet geschiedt, daar loopen de katholieke leden noodzakelijk gevaar, te eeniger tijd gesteld te worden voor de keuze: óf hun zedelijkgodsdienstige overtuiging te verloochenen óf op bruuske wijze te breken met hun vereenigingi.
Maar al zijn de katholieke middenstanders om wille der veiligheid en zuiverheid hunner katholieke beginselen verplicht, zich in katholieke stands- en vak organisatiën te vereenigen, toch —- zoo voegen de bisschoppen aan hun verklaring toe — wordt daardoor „een samen„werking met andere vereenigingen voor bepaalde, wen„schelijk geachte doeleinden, in zoover de katholieke „beginselen die toelaten, noch onmogelijk gemaakt, noch „bemoeilijkt.''
Bovendien: ook om zuiver praktische en tactische redenen lijkt mij een strenge scheiding naar beginselen, gepaard aan samenwerking op praktisch gemeenschappelijk terrein, verre te verkiezen boven het scheppen van principieel-gemengde of zgn. neutrale stands- en vakvereenigingen van middenstanders.
Iedere neutrale organisatie toch, waarin personen van meerderlei godsdienstige gezindte zijn ondergebracht, voelt zich in haar drang naar dadelijke actie noodzakelijk beklemd.
Doordat zij niet treden mag buiten de „neutrale zóne", heeft zij bij het voorstellen en uitvoeren van eiken maatregel en ieder plan, zorgvuldig zich af te vra;gen
458



9
en na te gaan, of mogelijk de beginsel-overtuiging van een of meerdere harer leden kan worden gekrenkt.
En hoe strenger de organisatie daarbij te werk gaat, hoe angstvalliger zij het „neutraliteitsbeginsel" beproeft te handhaven, des te nauwer ook zal de kring harer werkzaamheid worden getrokken en des te grooter deel zal van haar arbeidskracht worden lam gelegd.
Omgekeerd: wordt een organisatie gedragen door eenzelfde godsdienstig-zedelijke overtuiging van al hare leden, dan is zij in staat, vrij en onbedwongen haar levenskracht naar allen kant te ontplooien en tot volle vruchtbaarheid te brengen.
Dan worden aet de eenen in hun beweging gestremd door de afwijkende beginselen van anderen, maar kun nen alle leden gezamenlijk met hun actie bestrijken ieder terrein, waarvan de toegang niet door het staketsel hunner gemeenschappelijke levensbeschouwing is afgesloten.
Maar al achten wij principieel-katholieke organisatie ook om practische redenen geboden, toch moet daarnevens ernstig worden gestreefd naar samenwerking met andere gelijksoortige niet-katholieke st ands- en vakorganisatie's, waar en zoo dikwijls de kath. beginselen die toelaten en daarvan deugdelijke resultaten kunnen worden verwacht.
Want 't valt niet te betwisten, dat iedere actie die — zij het in tijdelijken vorm — uitgaat van den heelen georganiseerden Nederlandsch'en middenstand of van alle patroons in eenzelfde beroep, uiteraard veel machtiger is en zekerder leidt tot het beoogde doel, dan een gescheiden en zelfstandig optreden van grootere of kleinere groepen.
En daarom is iedere stands- ert vakorganisatie, die de belangen harer leden oprecht wil dienen, plichtmatig gehouden, aanraking en samenwerking te zoeken met
459



IO
hafcr ssusfêrvereenigingen, zoo dikwijls gemeenschappelijk samengaan principieel toelaatbaar is en pr&ctisch magelijk blijkt en gewenscht. Ten slotte nog dit:
Een katholieke imddenstandsorglalnisatie, die metterdaad leeft uit de volheid en diepte harer roomsche beginselen, staalt en loutert niet alleen de zedelijke kracht der eigen leden, doch vermag ook beduidenden invloed uit te oefenen op de gansche middenstandsbeweging' in den lande.
En des te aanzienlijker en vruchtbaarder zal die invloed zijn, naarmate de organisatie breeder is ontwikkeld en om wUle van haar praestatie-vermogen en getalsterkte, meer rekening wordt gehouden met haar besluiten en verlangens.
Niettemin zijn er nog vele, zeer vele kath. middenstanders die verre blijven van iedere roomsche organisatie.
De eenen houden zich afzijdig uit slapheid van overtuiging, onverschilligheid en sleur; weer anderen doen niet mee, omdat zij in benepen concurrentie-vrees er voor passen, hun invloed, ontwikkeling en kapitaalkracht aan te wenden, om door het scheppen van allerlei instellingen, de economische positie hunner zwakkere stand- en vakgenooten eenigermate te versterken.
Toch zijn ook zij en zij op de eerste plaats gehouden, tot hun roomsche organisatie toe te treden.
Dat is plicht van christelijke naastenliefde; dat eischt ook de groote zedelijke invloed, dien een sterke roomsche middenstandsorganisatie kan uitoefenen op den gang der heele middenstandsbeweging in het land en op het gansche leven der maatschappij.
In het licht der boven ontwikkelde beschouwingen, meenen we dan ook de volgende beginselen te kunnen vaststellen:
460



11
Het maatschappelijk vraagstuk in sijn geheel, zoowel als 't middenstandsvraagstuk in het bijzonder, kunnen slechts tot richtige oplossing worden gebracht door wederinvoering en praktische doorwerking der Uatholieke beginselen in het leven der maatschappij.
De roomsche middenstand Is gehouden, de leiding der Katlt. Kerk onvoorwaardelijk te erkennen en te aanvaarden bij üjn streven naar de oplossing van het middenstandsvraagstuk, Waar en voor zoover dit streven verband houdt met eenig katholiek beginsel.
De katholieke middenstanders zijn verpüóht, zich te vereenigen in katholieke stands- en vakorganisaties.
De ^katholièke stands- en vakorganisatie% van den middenstand behooren voor bepaalde, wenschelijk geachte doeleinden samenwerking te zoeken met gelijksoortigeniet-katholieke vereenigingen, voor iypver de katholieke beginselen die samenwerking veroorloven.
Alle 'kath. middenstanders, de grooteren Zoowel als de kleineren, de meer ontwikkelden zoowel als de geestelijk minder begaafden, de kapitaalkrachtigen zoowel als de minder vermogenden behooren zich aan te sluiten bij He katholieke organisatie Van hm stand, ett vak, om in onderlinge samenwerking en door loyalen wederzijdsChen steun te arbeiden aan de verwezenlijking van het doel, dat de betrokken organisatie zitih voorstelt ie bereiken. *)
Z e de lij k-g od sdie nsti ge Taak der Stand s-o rganis atie.
Niemand kan ontkennen, dat met den loop der jaren de godsdienstzin, het zedelijfc-godsdienstig leven van den middenstand danig is verklapt en veel van zijn vroegere warmte en-pit heeft verloren.
Bij meerderen zelfs is het godsdienstig, denken en. voelen allengs vervaagd en vervloeid tot een stemming van matte lusteloosheid, die aan onverschilligheid grenst.
*) De eigenlijke programmapunten zijn met cursieve letter gedrukt.
461-



12
Het godsdienstig handelen van velen is geworden tot een vormelijken sleur, een doen uit louter gewoonte en traditie.
Voor een zeer groot deel staat daaraan schuldig het liberalisme, dat sinds jaar en dag, opzettelijk en stelselmatig beproefd heeft, den godsdienst terug te dringen uit het maatschappelijk leven en dien te kerkeren en in te sluiten binnen de muren van bidkapel en particuliere woning.
Naar der liberalen leer toch, staat de mensen in zijn maatschappelijk en economisch verkeer volkomen los van God en Goddelijke geboden.
Godsdienst is enkel privaatzaak. — Dus moet het maatschappelijk en bedrijfsleven van den mensch worden losgescheurd van de strenge wetten der christelijke redeleer.
En met a l de machtsmiddelen, waarover het liberalisme allengs ging beschikken, heeft het getracht zijn verderfelijke leer in te drijven in het leven der maatschappij.
Aan dien invloed van het liberalisme is ook het gros der kathoüeke middenstanders niet onbesmet voorbij gegaan.
Meerderen onder hen zijn zelfs laf genoeg geworden, zich te schamen om in het openbare leven met de daad getuigenis te geven van hun geloof en godsdienst.
Ook in 't economisch verkeer hebben de christelijke beginselen zeer veel van hun praktische waarde ingeboet.
Eerlijkheid in handel heeft voor velen geen beteekenis meer.
Zelfs wordt het feitelijk bestaan ervan betwist.
En de zachte, helpende wet der christelijke liefde is vervangen door de harde, meedoogenlooze wet van het eigenbelang, door bittere concurrentie en vinnigen broodnijd.
462



13
Kortom: het heele maatschappelijk en economisch leven in zijn velerlei vormen en gestalten, is geworden tot een bespotting en aanfluiting van den waren gees/ des Christendoms.
En daarom achten wij' het de voornaamste taak te zijn van de standsorganisatie:
te verlevendigen en te versterken, te verbreeden en te verdiepen het godsdienstig-z&delijk leven van den middenstand, niet alleen in zijn private leven, dodh ook in zijn maatschappelijk en economisch verkeer; — en daarnevens met 'kracht te bestrijden alles wat aan de bereiking wan dit doel in den weg staat.
En voor zoover dit niet op andere wijze geschiedt, behoort de standsorganisatie hare leden daartoe te brengen:
door in cursussen, voordrachten óf in eenigerlei anderen geschikten vorm, hun te verstrekken een klare en grondige hennis van Wat den middenstander als katholiek betaamt op het terrein van zijn privaat- zoowel als van zijn maatschappelijk en economisch leven; in zijn betrekking tot de hem ondergeschikte arbeiders zoowel als in verhouding tot eigen stand- en vakgenooten en tot andere 'klassen en standen der samenleving.
En om den middenstand de kracht te geven en de sterkte van wil, zijn kennis van wat hem op ieder levensterrein als katholiek betaamt, forsch en kloek in daden te belijden, moet van de standsorganisatie op hare leden uitgaan:
een levende drang tot veelvuldig en godvruchtig gebruik der genademiddelen van de Kath. Kerk en tot deelneming 'aan zuiver godsdienstige vereenigimgen en bijzondere godsdienstoefeningen, inzonderheid aan de gesloten retraite.
Z ed e l ijk-g odsdie ns tige Taak der Vakorganisatie.
De zedelijk-godsdienstige taak der vakorganisatie is
463



meer beperkt en deels ook van anderen aard, dan die der standsorganisatie.
De vakorganisatie is uiteraard in 't bizonder geroepen, praktisch toe te piassen en door te voeren alle die maatregelen, welke de godsdienstig-zedelijke belangen van in gelijksoortige of aanverwante bedrijven werkzame personen kunnen bevorderen en eventueele gevaren daartegen kunnen afweren.
Daarom behooren in en door de vakorganisatie middelen te worden beraamd en tot uitvoering gebracht die ten doel hebben:
het beschermen van de zedelijkheid der arbeiders, inzonderheid ten aanzien van die ondernemingen, waar personen van beiderlei geslacht werkzaaam zijn;
het verstrekken van de gelegenheid tot waarneming door de arbeiders(sters) van hunne (hare) godsdienstplichten en het bevorderen — waaar mogelijk — van deelname aan bizonéere oefeningen van godsdienst;
het beperken, zooveel doenlijk, van den arbeid op Zon- en Feestdagen;*')
het tegengaan van het gebruik van sterken drank op (in) de werkplaats van den patroon, enz.
*) De scherpere formuleering; van dit üd der conclusie luidt thans: het nalaten van den arbeid op Zon- en Feestdagen, tenzij dringende redenen dien noodzakelijk maken:
464



11. SOCIAAL-ECONOMISCH PROGRAM.
Beginselen.
Het liberalisme had God en godsdienst ïebannen uit de samenleving
Het had geleerd, dat de burgerlijke maatschappij slechts 't bloote resultaat is eener vrije overeenkomst der van nature vrije en gelijke menschen, en dat die overeenkomst is aangegaan met geen ander doel, dan om ieders persoonlijke vrijheden en rechten op lijf en goed te beschermen tegen aanvallen van binnen en van buiten.
Logisch voerden deze beginselen tot de stelling, dat ook de wederzijdsche maatschappelijke rechten en plichten der burgers uitsluitend wortelen in een vrij door dezen gesloten verdrag, dat zij naar willekeur ieder oogenblik kunnen wijzigen, vernietigen en vervangen door een ander.
En even klaar lag daarin opgesloten, dat het economisch leven in de maatschappij volkomen vrij moest zijn en blijven en overgelaten worden aan 't losse spel, de onbedwongen werking van 's menschen driften van zelfzucht en eigenbelang.
Trouwens — zoo leeraarde het liberalisme — het economisch leven verloopt naar vaste, onveranderlijke wetten der natuur, die alles van zelf ten goede leidt.
Daarom mag door niets en niemand worden beproefd, den vrijen natuurlijken gang van 't economisch leven te verstoren.
465



<„• i6
Waar toch alleen door vrije, wilde worsteling der individiueele krachten, 's menschen aanleg en energie tot hoogste spanning en vruchtbaarheid gedreven worden, daar kan en zal slechts uit onbeperkte concurrentie vrijheid de hoogste volkswelvaart geboren worden
En de werkelijkheid?
Wij allen weten, welke de ware gevolgen zijn geweest van het dolle liberale concurrentie-systeem, en tot welke schande toestanden de consequente doorwerking van het liberalisme heeft gevoerd op sociaal-economisch gebied.
In de gulzige handen van weinige sterkeren en slu weren hebben schatten zich op schatten gestapeld, oo derwijl de massa des volks arm werd en bezitloos.
En de middenstand?
Die zag zijn positie meer en meer benauwd en be dreigd onder den overmachtigen druk van het grootkapitaal, dat in weergalooze felheid van concurrentie hem met ieder jaar verder terugdrong van zijn oorspronkelijk terrein.
En wat nog erger is: in plaats van saam te werken, zooals de nood der tijden gebood, werden de midenstanders zelf allengs door de vrije concurrentie-koorts gegrepen en gingen — uit zucht naar zelfbehoud — elkaar als grimmige vijanden te Bjf in een dagelijksche worsteling op leven en dood.
Dan werd het socialisme geboren.
't Ontstond en vond zijn kracht in een nijdige reactie op de bittere ellende, die het liberalisme over de breede massa des volks had uitgestort.
Redeneerend uit dezelfde grondbeginselen, doch meerlogisch en consequent, kwam het socialisme tot de uiterste tegenstelling der liberale leer.
Immers, beeft de samenleving niets uitstaande mes
466



17
God noch godsdienst; zijn de menschen van nature vrij en gelijk; berusten maatschappij en maatschappelSjke rechten en plichten ,— dus ook' het eigendomsrecht — enkel en alleen op een vrij door de burgers aangegaan verdrag, dan zijn diezelfde burgers, dan is het volk! ook bevoegd, rnlet miskenning van het historisch gewordene, een gansch nieuwe maatschappij- en rechtsorde te scheppen.
iWlelnu, zegt het socialisme, de ervaring heeft geleerd, (dat bij handhaving der vrije concurrentie en van den persoonlijken eigendom der productóeÉmiddlelen, dè schrokkige hebzucht der mensdhen noodzakelijk' voert tot een schreeuwierMe ongelijkheid in 'bézit en een onmenschelijke uitbuiting van Ide imassa des volks.
Daarom wensdhen en willen wij — het volk — die vrijle concurrentie teneenenlrnale opheffen door alle productie middelen aan hun tegenwoordige bezitters te ontnemen en over te dragen in handen der gemeenschap, die dan zelf het eoonoinisidh leven zal regelen en aan ieder zal geven naar zijne behoeften.
Tegenover deze radicale uitersten van liberalisme en socialisme, belijden wij de navolgende beginselen:
De burgerlijke maatschappij, is een natuurnoodzakelijke eti daarom rechtstreeks door God gewilde vereeniging van personen (gezinnen), aangegaan met het natuurnoodzakelijk doel, door gemeenschappelijke samenwerking ieders rechten te beschermen en aan te vallen de ongenoegzaamheid van den alleenstaanden m&nsch (gezin), om in zijn veelzijdige behoeften te voorzien; — alles in ondergeschiktheid en dienstbaarheid aan 's menschen eindbestemming: God.
In en onafhankelijk van de burgerlijke maatschappij^ bezit de mensch natuurlijke rechten, die door ieder geëerbiedigd moeten worden.
Het economisch leven in de burgerlijke maatschappij moet zióh honden aan en regelen naar het natuurlijk
467



I»
t
doel, dat aan de burgerlijke gemeenschap is gesteld.
Noch de onbeperkte vrijheid van concurrentie, noch de algeheele opheffing daarvan door naasting en overdracht van alle productie-middelen aan de gemeenschap, kunnen tot het natuurlijke sociaal-economische doel der burgerlijke samenleving leiden.
Om daartoe te komen, moet de persoonlijke eigendom der burgers worden geëerbiedigd en moet de onderlinge concurrentie in het gansche bedrijfsleven, met inachtneming van het gemeene welzijn, door de onmiddellijk betrokkenen zelf worden geregeld en georganiseerd naar de beginselen der Katholieke zedeleer, met name naar die van rechtvaardigheid en liefde.
Want evenals de gemeenschappelijke belangen van alle leden (gezinnen) der burgerlijke samenleving, dezen natuurnoodzakelijk hebben gedreven tot een blijvende vereeniging van allen, zoo zijn ook de beoefenaars van eenzelfde beroep, weliswaar niet natuurnoodzakelijk tot aaneensluiting gedwongen, maar toch van nature aangewezen op samenwerking in eenzelfde vereeniging met het doel, de belangen Van alle bij het be 'roep onmiddellijk betrokkenen, door een algemeene organisatie van het bedrijf te regelen en te bevorderen.
En waar zoodanige algemeene bedrijfsorganisatie practisch niet uitvoerbaar is, zoolang den betrokkenen de daartoe strekkende publiekrechtelijke bevoegdheden niet zijn verleend, is de hoogere wetgevende macht in de burgerlijke maatschappij verplicht, bij genoegzame ontwikkeling van het particulier Initiatief den beroepsorganisatie's die publiekrechtelijke bevoegdheden toe te kennen.
Bovendien: evenals de gemeenschap van beroepsbelangen, den mensck van nature aandrijft tot samenwerking in de beroepsvereeniging, zoo dringen ook de gemeenschappelijke belangen der leden van eenzelfden stand, dezen van nature tot samenwerking in eenzelfde stands organisatie.
Derhalve bezitten alle burgers — hetzij arbeider of patroon — 'i natuurlijke recht, zich in beroeps- en standsorganisatie te vereenigen, mits het streven en werken dier organisatie's niet indruischen tegen het natuurlijk doel der burgerlijke gemeenschap.
468



19
SoiC i aa l->e co no mis che Taak der Standsor g\a-
n is at ie. i, OhdjeruMjs.
Wie een grondige hervorming en genezing' beoogt van de sociaal-economische misstanden zijher klasse, moet vóór alles beproeven-door te dringen tot de oorzaken, Waaruit die misstanden zijn geboren en gegroeid.
Die moet ook de ware strekking pogen te vatten en den dieperen zin der velerlei sociaal economische verschijnselen van zijn tijd en de juiste beteekenis der bizondere vormen, waarin het huidige bedrijïsleven zich ontwikkelt.
Eerst dan kunnen de betrokkenen geacht worden in staat te zijn, deugdelijke en praktische plannen te ontwerpen en doeltreffende middelen te beramen, om hun positie in de samenleving duurzaam te versterken.
Ten aanzien daarvan heeft dan ook' de standsorganisatie een gewichtige taak te vervullen, te weten:
tij moet in cursussen, voordrachten of anderszins aan hare leden Bijbrengen de kennis van de beginselen der economie en maatschappijleer.
zij moet hun doen kennen de ware en vérstrekkende sociaal-economische beteekenis van de coöperatie in haar veelvormige toepassing', zoowel door den middenstand zelf, als door andere groepen der samenleving;
zij moet den leden blootleggen de oordaken van het ontstaan, van de ontwikkeling en de ongenteene macht der groote ondernemingen, zoomede de drijvende beweègrédenen doen kennen en de vermoedelijke gevolgen der snelle concentratie van het grootbedrijf;
zij behoort te zorgen, dat hare leden worden onderricht in de toonleer; dat zij leeren kennen de ware wederüjdsche verhouding, de rechten en plichten Van patroon en arbeider en van patroons- en arbeidersorganisatie's; en dat zij leeren begrijpen de \groote beteekenis dezer laatste voor een vaste en goede regeling en organisatie van hei bedrijfsleven in 't belang van beide partijen;
469



20
kortom, zij moet den middenstander op bevattelijke en practische wijze bekend maken met die sociaal-economische beginselen, stelsels en feiten, wier kennis hij behoeft, om in en door zijn stands- resp. beroepsorganisatie met de grootst mogelijke vrucht te kunnen arbeiden aan de versteviging der positie van zijn persoon en van de gansche maatschappelijke klasse waartoe hij behoort — alles In volmaakte overeenstemming met de desbetreffende teer der Kath. Kerk.
Naast een breede sociaal-economische ontwikkeling moet de middenstander zich eigen maken die algemeene moderne bedrijfskennis, welke in onze dagen ieder — ook de kleine ondernemer — noodzakelijk moet bezitten, om zijn zaak naar goede commercieele beginselen te kunnen inrichten en daardoor genoegzaam loonend te maken.
Niemand toch kan weerspreken, dat vooral in de latere tijden het economisch leven onzer maatschappij zich heeft ontwikkeld en is uitgegroeid tot zoo buitengemeen complexe gestalte, dat aan de leiding van ieder middenstan dsbed rijf veel hoogere eischen worden gesteld, dan bij de vroegere, meer eenvoudige vormen van het bedrijfsleven het geval was.
Zoo kan in onze dagen geen middenstander de kennis ontberen van de practische beginselen van het handelsrecht, wil hij zich niet meermalen bedrogen zien en niet het gevaar loopen ernstige verliezen te lijden of beduidende geldboeten te beloopen.
Niet minder noodzakelijk is vooral tegenwoordig, ook voor den kleineren middenstander, het voeren eener eenvoudige, doch passende boekhouding.
En even dringend heeft hij behoefte aan een grondige kennis van handelsrekenen, terwijl een ferme dosis handelsaardrijkskunde Teler koopmanschap tot hooger plan van ontwikkeling behoort te heffen.
Voorts moet de middenstander zich' vertrouwd maken
470



21
met de praktische beginselen van het crediet en bankwezen en behoort hij de beteekenis te leeren kennen en het gebruik van het meest voorkomende handelspapier, ten einde hl staat te zijn, zelfstandig te kunnen uitvoeren resp. te controleeren de onderscheidene operatie's, die tusschen hem en zijin bank en tusschen hem en zijn * afnemers en leveranciers worden voltrokken.
En vooral is in onze dagen van uiterst scherpe concurrentie noodig geworden de kennis eener nauwkeurige, preciese berekening van den kostprijs.
Want 't is juist bij gebreke van die kennis, dat menig middenstander ertoe gekomen is, een domme en dolzinnige concurrentie te voeren, waardoor niet alleen het eigen bedrijf werd geruïneerd, maar tevens dat van meerdere collega's ernstig werd geschaad, of zelfs aan langzame uitputting van krachten is bezweken.
Biensvolgens mag de standsorganisatie niets onbeproefd laten, om haren leden de hier bedoelde handelskennis in ruime mate bij te brengen.
En zij moet daartoe trachten te geraken:
door het stichten in centraal gelegen gemeenten van handelsdag- en handelsavondscholen en (of) het verleenen van hare medewerking tot oprichting en ontwikkeling daarvan in practischen geest;
door het organiseeren van handelscursussen op alle plaatsen, waar die kunnen geacht worden levensvatbaar te zijn.
De ervaring echter heeft geleerd, dat vele middenstandskinderen de noodige voorontwikkeling derven, om de even bedoelde handelscursussen met goede vrucht te volgen.
Ook de vakcursussen in engeren zin en de sociale en andere ontwikkelingscursussen, hebben met hetzelfde bezwaar te kampen.
Toch kan dit bezwaar worden ondervangen, doordat de
471



22
bietrokken leerlingen, onmiddellijk na het verlaten der lagere dagschool, aan het voortgezet lager onderwijs of 't z.g.n. herhalingsonderwijs deelnemen.
En daarom moet de standsorganisatie 't zich ten plicht rekenen.
door voorlichting en overreding, de ouders-leden te bewegen, hun kinderen — aanstonds na het verlaten der lagere school — gerégeld te zenden naar het herhdlingsonderw'ijü, 'Wow dppr bevestiging en uitbreiding van het ontvangen onderricht, de leerlingen worden bekwaamd, om 'met goed gevolg aan handels- en vakcursussen, zoomede aan sociale en andere ontwikkelingscursussen deel te nemen.
Veelal echter wordt het herhalingsonderwijls gegeven in welhaast zuiver theoretisehen geest.
Daardoor voelen de leerlingen niet het verband van dit onderwijs met het werkelijke leven en mist het doorgaans de liefde en belangstelling der deelnemers.
Niettemin is een hervorming van het herhalingsonderwijls in praktósChen zin, zeer wel uitvoerbaar binnen de grenzen der bestaande wet. !
Voorts is ook het aantal lesuren te beperkt en wordt door te lage bezoldiging, de ambitie der onderWijtzers niet genoegzaam' geprikkeld om het herhalingsonderwijs tot volle vrucht te brengen. |
In verband met een en ander behoort de standsorgani/satie, in samenwerking met andere belanghebbende lichamen en vereenigingen, die maatregelen te treffen, welke ertoe kunnen leiden: i
dat alter wege door gemeente- en schoolbesturen, bizonde re zorg worde gewijd aan de inrichting van het herhalingsonderwijs;
dat het herhalingsonderwijs — met volkomen behoud van zijn algemeen Vormend karakter — naar plaatselijke behoeften worde gereorganiseerd in zoo nauw mogelijke ■ aansluiting aan het practisch leven der leerlingen;
472



23
dat het aantal lesuren — met inachtneming der desbetreffende wettelijke bepalingen — aanzienlijk Worde uitgebreid;
dat de bezoldiging der onderwijzers op passende wijze, worde verhoogd.
En waar pogingen in die richting mochten falen of al te langzaam voeren tot het beoogde doel, daar moet de standsorganisatie, trachten te bewerken:
dat het onderwijs der handelscursussen en ook der eigenlijk gezegde vakcursussen, worde aangevuld door voorbereidend algemeen ontwikkelend onderricht, dat deelt in denzetfden financieelen overheidssteun, als aan het strikte handels- en vakonderwijs Wordt toegekend.
Bovendien: waar het uittjcht op een getuiglstthrift van bekwaamheid, den studie-ijver aanmerkelijk pleegt te prikkelen, moet de standsorganisatie bevorderen:
de invoering van diploma's ten behoeve van hert, die 'blijk hebben gegeven, het handels- resp. vakonderwijs met gunstig resultaat te hebben gevolgd.
Het vorenbedoelde handelsonderwijs is uiteraard meer bizonder bestemd voor de kinderen van milddenstandersL
De middenstanders-patroons zelf, en onder hen vooral de meer gevorderden in leeftijd, kunnen om velerlei redtren kwalijk aan dit onderwijs deelnemen.
Toch moest ook' in de meest dringende behoefte van dezen wörden voorzien.
Tot dat doel heeft de rniddtenstandsorganisatie op onderscheiden plaatsen bureau's van advies gesticht, die den leden tegen zeer matige vergoeding, heezij individueel, hetzij groepsgewijlze onderricht geven in de boeklhouding van hun vak en hun daarnevens varivboriilchlün^ dienen op commercieel, rechtskundig, bedrijlfstechniseh1 en algemeen sociaal gebjied.
't Spreekt van zelf, dat deze bureau's van advies — krachtens hun even geschetjsten werkkring — mede van
473



*4
zeer groot nut kunnen zijn voor hen, die reeds handelsonderwijs hebben genoten. \ Daarom ligt het op den weg der standsorganisatie:
krachtig propaganda te maken voor de bureaa's van advies, door het doel en de werking ervan alom bekend te 'maken en bij itportdurlng ie wijzén op de gfooée praetisehe waarde, die üj hebben voor het zaken-leven vonden middenstand.
2. Sociale Wetgeving.
Ook de kennis der sociale wetgeving mag den middenstander niet ontbreken.
Vooral nu deze gaandeweg dieper heeft ingegrepen in zijn bedrijfsleven en '\ in de naaste toekomst nog verder reikende wettelijke inmenging kan worden verwacht.
Weliswaar mogen we vertrouwen, dat mettertijd het treffen van sociale bedrijfsmaatregelen zal worden overgedragen aan de later te bespreken beroepsorganisatie's, nadat deze tot publiekrechtelijke bestuurslichamen zullen zijn uitgegroeid; (maar voorshands zijn we daaraan niet toe en hebben we bijlgevolg rekening te houden met de toestanden, zooals die feitelijk' bestaan.
Welnu, het gros der middenstanders bezit van de sociale wetgeving zelfs niet een oppervlakkige kennis.
Deze onkunde kan tot groote moeilijkheden en zeer onaangename ervaringen leiden.
Dat heeft het verleden overtuigend bewezen.
Bovendien: niet alles 'wat de sociale wetgeving inhoudt, voldoet aan redelijke verlangens en eischen van den middenstand.
En vrij zeker zal in de naaste toekomst worden beproefd, hem nog zwaardere lasten op de schouders te leggen.
Wil nu de taiiddenstand tegen onevenredigen druk
474



«5
va» bestaande en komende sociale wetten, 'zich met goed gevolg te weer stellen, dan moet hij uiteraard ook den inhoud dier fwetten kennen en de groote beginselen, die daaraan ten grondslag liggen of rechtens moeten liggen.
Om deze redenen rust op de standsorganisatie de plicht:
haren leden door woora* en schrift een dewgd-elijke 'kennis <friï te brengen van de thans geldende sociale wetgeving en hen daarnevéns te doen voorlichten bij de studie van eventueele nieuwe wetsontwerpen, waarbij de belangen van den middenstand zijn betrokken. \
3. Standsbewustzijn.
Wjat ik hier onder „standsbewustzijn" versta?
Meer dan ooit iijto in onze dagen de middenstanders aangewezen op eigen kracht en wederzijdschen steun in den moeizamen strijd om het voortbestaan.
Maar friet die eigen energie en die wederzijdsche hulp, kunnen zij dan ook ontzaglijk veel bereiken.
Zelfs ben ik vastelijfc overtuigd, dat zoo de onderscheidene vakgroepen van den middènstand elkaar loyaal steunen en bijstaan met de daad, het behoud van de meeste zijner soliede doelen voor de toekomst is verzekerd.
Inzonderheid, als die wederkèerige steun wordt gebloden in dien zin, dat de velerlei vakgroepen de „klanten" worden van elkaar, waar en zoo dikwijls dit redelijkerwijze mogelijk is.
iWlant daardoor alleen reeds erlangt iedere vakgroep een vast en beduidend debiet en verhoogen zij aanmerkelijk elkanders levenskracht.
In werkelijkheid echter geschiedt dit doorgaans niet.
Zonder reden hoegenaamd, alleen uit sleur of onnadenkendheid, soms ook uit ijdelheid, gaan zeer vele
475



26
middenstanders den middenstand voorbij, om bij voorkeur bun benoodigdheden uit „groote .aken" te betrekken en eventueele werken door „groote ondernemers" te doen uitvoeren.
Voor zoover de daardoor benadeelde middenstanders verzuimd hebben de Imiddelen aan te wenden, om te kunnen concurreeren met het groot-bedrijf, dragen zij daarvan uiteraard zelf de schuld.
Op die gevallen doelen we hier dan ook niet.
Voorts gebeurt het, dat de eene vakgroep van middenstanders beproeft, coöperatief te gaan uitoefenen het bedrijf eener andere vakgroep van denzelfden middenstand.
En intusschen vergeet men, dat de laatste vakgroep daardoor Wordt geprikkeld en aangezet, om op hare beurt het bedrijf der eerste aan zich te trekken met het gevolg' dat beide partijen worden gedupeerd.
En al moge in bizondere gevallen de concurrentie van het groot-bedrijf of andere omstandigheden tot zoodanig grijpen in de belangen van andere middenstanders schijnen te dwingen, toch zal bïj onderling overleg en wederzijdschen goeden wil, doorgaans een redelijke oplossing der moeilijkheid mogelijk blijken.
Om dit alles te bereiken behoort de standsorganisatie'
in hare leden aan te kwekken een diep en levendig standsbewustzijn, dat met beheersching van het vakegcüsme, kfe onderscheidene ndddenstandsgroepen ertoe brengt, We wederMjasChe bedrijfsbelangen te eerbiedigen en te bevorderen met de daad, en daarnevens bïj dreigend onderling conflict, de bemiddelende tusschenkomst harer standsvereeniging in te roepen.
4. Verhouding tot andere maatschappelijke klassen.
Niet alleen de middenstandsgroepen onderling, ook de andere klassen der samenleving zijn gehouden, den
476



27
middenstand niet noodeloos en zonder goede redenen in zijn bestaanszekerheid te treffen.
Met name doelen we hier op de onderscheidene vormen van coöperatie, waarin het organisatie-leven van sommige niet-zaken-doende medeburgers, sedert lang bezig is zich krachtig te ontwikkelen.
Men versta mij echter goed.
Aan geen enkele klasse der maatschappij betwisten we in beginsel het recht van coöperatie.
Maar indien de hier bedoelde coöperatie niet om wille van hoogere motieven blijkt geboden en aan de deelnemers geen vaordeelen van beteekenis afwerpt, dan dringen de naastenliefde, de maatschappelijke vrede en het algemeen sociale belang, dat de betrokkenen zich van coöperatie onthouden en niet het voortbestaan van een groot deel van den middenstand in gevaar brengen.
Toch dient erkend, dat zoolang de middenstand zelf met geenerlei middelen tot coöperatie was te drijven, de toepassing daarvan door andere klassen der maatschappij, dezen metterdaad beduidende voordeden kon geven en daarom alleszins geoorloofd was.
Doch nu diezelfde middenstand de beoefening der coöperatie met kracht gaat ter hand nemen, zijn aan de coöperatie van bovenbedoelde maatschappelijke groepen de bestaansredenen goeddeels ontvallen.
In ieder geval klemt thans meer dan ooit de plicht dier groepen, om alvorens tot stichting van nieuwe coöperatie's over te gaan, vooraf in overleg te treden met de onmiddellijk bdanghebbenden en te beproeven, langs anderen weg en zonder uitschakeling van een deel van den middenstand, het beoogde doel te bereiken.
En daar uiteraard de ^algemeene standsvereeniging, meer dan de vakorganisatie der rechtstreeks betrokkenen geëigend is, om de wederpartij tot het plegen van bedoeld overleg te bewegen en een bevredigende oplossing
477



28
te bewerken, ligt het mede in de lijn der sociaal-economische werkzaamheid van de standsorganisatie:
bemiddelend op te treden zoo dikwijls de belangen Van eenige onder haar ressorteeerende vakgroep van middenstanders, 'dwor Coöperatie van andere groepen der samenleving worden bedreigd,, teneindle door het plegen van overleg 't daarheen te sturen, dat een voor beide partijen aannemelijk vergelijk wordt getroffen. 5. Beroepskeuze. — Plaatsingbureau!s van leerlingen. — Injormatiedienst. Ieder heeft in eigen omgeving kunnen ervaren de droeve werkelijkheid van het bekende spreekwoord der „twaalf ambachten en dertien ongelukken."
Zijn volle practische beteekenis kreeg dit spreekwoord eerst sinds — onder den zegen (!) van het liberalisme — het bedrijfsleven op haast elk gebied van handel en nijverheid, volslagen verwilderde en met ieder jaar nieuwe en meerdere slachtoffers eischte.
Wbjit bij honderden en duizenden kan men ze tellen de patroons zoowel als arbeiders, die van hun tweede en derde ambacht getuimeld zijn in hun zooveelste ongeluk.
Oorzaak daarvan is goeddeels het feit, dat zij zich bedrogen zagen in de keuze van hun beroep.
Want van een juiste beroepskeuze hangt voor het Verdere sociaal-economische en ook zedelijke leven van den mensch, ontzaglijk veel af.
En toch, hoe lichtvaardig en luchthartig wordt ten aanzien daarvan dikwijls geoordeeld en gehandeld door ouders en voogden en door de kinderen zelf.
Domme winzucht, misplaatste zuinigheid, ijdelheid, vooroordeel en traditie zijn vaak de eenige drijfveeren die de keuze van het beroep bepalen.
Terwijl in werkelijkheid daarop alleen van invloed moesten zijn de aanleg en neiging van het kind, zijn
478



29
lichamelijke geschiktheid, 't uitzicht dat het beroep biedt en de practische mogelijkheid, om een deugdelijke oplei ding in het betreffende vak te ontvangen.
Uiteraard vermag niet iedereen over dit alles met kennis van zaken te oordeelen.
Op de eerste plaats komen daarvoor in aanmerking de besturen van patronaten, de vakorganisatie's, de onderwijzers, de leeraren aan vakscholen en vakcursussen en de geneesheeren.
Én daarom noemen wij het een gewichtige taak van de ■jtandsorganisatie:
a. hare leden een klaar besef bij te brengen van het ongemeene belang eener juiste keuze van het beroep en daarnevens te stichten gewestelijke bureau's van voorlichting bij de beroepskeuze, waarvan de leiding wordt opgedragen aan personen en lichamen, die ter zake kundig moeten worden geacht.
Is eenmaal het beroep gekozen, dan dringt zich de niet minder gewichtige vraag op, waar de leerling — met inachtneming mede van zijn godsdienstig-zedelijke belangen — 't best in het vak zijner keuze kan worden bekwaamd.
Om op deze vraag een richtig antwoord te kunnen verkrijgen, behoort de beroepsorganisatie er voor te zorgen:
b. dat aan de onder a. genoemde bureau's van voorlichting, mede worden verbonden plaatsingbureau's van leerlingen, en dat deze bureau's van voorlichting en plaatsing in vaste onderlinge verbinding treden ter wederzijdsche uitwisseling der desbetreffende beschikbare gegevens.
Evenals 't voor leerling en arbeider van groot belang is, te treden in dienst van een bekwaam en rechtschapen patroon, zoo is er ook voor den middenstander-patroon veel aan gelegen, enkel degelijke en oppassende leerlingen en arbeiders in dienst te hebben.
479



30
En waar speciaal ten aanzien van het zedelijk gehalte der voorgedragen arbeiders (leerlingen), zeer vele patroons weinig of geen vertrouwen blijken te stellen in de . bemiddeling der bestaande officieele arbeidsbeurzen, ligt het mede op den weg der standsorganisatie;
c. aan de sub. a en b! bedoelde bureau's een informatiedienst te verbinden, waar de betrokken middenstanders inlichtingen kunnen bekomen nopens de üedetifkgbdsdienstige gezindheid en gedragingen der leerlingen en arbeiders, over wier indienst-trèding zij wenschen te onderhandelen.
6. Banhdrediet.
De regeling van het credietwezen voor den middenstand raakt meer rechtstreeks diens economische belangen.
Lang en breed is in ons land over dit gewichtige onderwerp geschreven en gesproken.
Trouwens, reeds van den aanvang af leefde in de leiders der middenstandsbeweging het klare besef, dat onder de velerlei nooden van den middenstand, de credietnood het eerst en dringendst-voorziening behoefde. Particuliere bankinstellingen voorzagen allerminst in dien nood. Die bleken enkel gesticht ten gerieve van grootere ondernemingen. Het Hein-bedrijf kon daar doorgaans in 't geheel niet of slechts tegen zeer bezwarende condities terecht.
Dat ligt trouwens voor de hand, als men bedenkt, dat het particulier bankbedrijf is aangelegd op het maken van zoo groot mogelijke winsten.
En die werpen de relaties met het klein bedrijf, onder normale voorwaarden, niet af.
Integendeel, de naar verhouding van den omzet zeer kostbare (administratie, die kleinere ;zaken van iedere bank
480



3i
vorderen, moet deze per saldo op een aanmerkelijk verlies te staan komen.
Daarom werd beproefd, den middenstand tot 't stichten van eigen „onderlinge" banken te bewegen.
De winsten, welke de operatie's met grootere middenstandszaken zouden afwerpen, konden dan worden aangewend, om het verlies der relatie's met het klein-bedrijf te dekken.
Tot datzelfde doel moesten de middenstandsbanken op sociale leest worden geschoeid.
Vandaar geen tantièmes aan bestuurderen of commissarissen en geen jacht naar hooge dividenden ten behoeve der aandeelhouders, doch enkel een matige vergoeding over het op de aandeelen gestorte bedrag.
Zijn de pogingen van den kath. middenstand, om tot eigen banken te komen, metterdaad geslaagd?
Niemand, die met onbevangen oog de feiten beziet, kan ontkennen, dat die pogingen hebben geleid tot een buitengemeen en verrassend snel succes. Daarvan getuigt de groote bloei onzer Hanzebanken.
En met voldoening mag hier worden geconstateerd, dat zeer vele, vooral kleinere middenstanders, die tevoren nooit met eenige bank zaken deden en die door krapheid van bedrijfskapitaal in finantieele ongelegenheid verkeerden of zuchtten onder den zwaren druk van leveranciers-crediet, door de hulp hunner eigen bank, volkomen vrijheid en losheid van beweging hebben herkregen of zelfs van dreigenden ondergang zijn gered.
Toch mag dé huidige groei der Hanzebanken voor den roomschen middenstand geen reden zijn, om bij de pakken te gaan neerzitten en zijn medewerking aan haar verdere uitbreiding, versterking en ontwikkeling te beperken of te staken.
Integendeel, de gebeurtenissen van den jongsten tijd noodzaken tot verdubbelde waakzaamheid en inspanning van alle krachten.
481



32
Welke die gebeurtenissen zijn?
Wie ook maar vluchtig heeft gadegeslagen de machtige en snel zich voltrekkende concentratie van het bankwezen in de latere jaren; wie weet, dat tot op den dag van vandaag, in ons eigen land, het groot-bankbedrijf ijverig bezig is, de kleinere bankinstellingen aan zich te verbinden en van zich afhankelijk te maken of zelfs geheel en al in zich op te nemen en om te te scheppen tot eigen filialen, die voelt en beseft dat hoogstwaarschijnlijk in de naaste toekomst aan de Hanzebanken zeer hooge eischen zullen worden gesteld, om aan den machtigen druk van het geconcentreerde particuliere bankwezen te kunnen weerstaan.
Vooral indien — wat volstrekt niet onmogelijk is — de geconcentreerde groot-bankbedrijven door onderlinge concurrentie ertoe gedreven warden, tot kartel-vorming over te gaan en daardoor hun machtspositie haast onbeperkt versterken.
Er is nog meer.
Het groot-bankbedrijf is er allengs toe gekomen, zijn levensbelangen steeds vaster te binden aan die van groote handels- en industrie-ondernemingen.
Met eigen kapitaal schept het groot-industrieële en groothandelsbedrijven of interesseert zich financieel daarbij zoo nauw, dat het praktisch de leiding ervan in handen krijgt en voor een goed deel den gang en de richting van het economisch leven op dat gebied bepaalt.
Dit innige verband der groot-banken met groot-handel en groot-industrie, moet bij normalen loop van zaken, de macht en concurrentie kracht dezer laatste aanmerkelijk doen stijgen en noodzakelijk voeren tot nog ernstiger bedreiging van klein- en middenbedrijf in handel en nijverheid.
En al kunnen de Hanzebanken wellicht elders min of meer steun vinden tegen de hier geschetste groei-
482



33
ende macht van het groot-bankbedrijf, niettemin blijkt uit bovenstaande beschouwingen genoegzaam dat de standsorganisatie verplicht is:
alle krachten in te spannen om de Hanzebanken — met behoud Van haar sociaal karakter — in- en uitwendig, zooveel als mogelijk is te versterken, door aan te dringen op nau\we onderlinge samenwerking, door het 'kapitaal van den middenstand in al zijn geledingen in de ruimste mate aan de Hanzebanken te doen toevloeien en alle finandeele operatics dér middenstanders zooveel doenlijk door haar te doen uitvoeren.
7. Spaarbank.
Een ander middel om' de Hanzebanken sterk te maken voor nu en voor de toekomst, is gelegen in een gestage uitbreiding en ontwikkeling der daaraan verbonden spaarbanken.
Dit te bereiken hebben de middenstanders in hun macht, door hun kinderen niet alleen het sparen te leeren, maar tévens te zorgen dat de zoo verkregen gelden bij de Hanze-spaarbank worden belegd.
Op die wijze scheppen de ouders niet alleen een zedelijk en sociaal-economisch goed van groote beteekenis voor het latere leven hunner kinderen, maar versterken en bevestigen daardoor mede de positie hunner eigen bankinstelling.
En daarom moet de standsorganisatie 't als haar taak beschouwen: ' I
de léden door Voorlichting en overreding te bewegen, hun kinderen tot sparen aan ie zetten, en daarnevens te zorgen, dat de zoo bijeengébraóhte gelden in de spaarkas der eigen Hanzebank worden belegd.
8. Borgmaatséhappij.
Hoewel de Hanzebanken ten behoeve van alle middenstanders zijn gesticht, kunnen toch niet alle rechtstreeks door haar worden geholpen.
Want ter handhaving harer finandeele soliditeit, is
483



34
statutair bepaald, dat geen crediet kan worden verstrekt, tenzij gedekt door zakelijke of persoonlijke zekerheidNiet allen echter zijn bij machte, zoodanige zekerheid te stellen. Meerderen — hoewel beschikkend over een gezond bedrijf — zijn niet in staat, aan dien eisch te voldoen bij gemis aan vaste goederen, of doordat zij geen vrienden, kennissen noch familie-leden hebben, die bereid zijn borg te spreken voor de nakoming hunner financieele verplichtingen tegenover de bank.
Om ook dezen middenstanders hulp te kunnen bieden, is gesticht de Hanze-Borgmaatschappij, die onder bepaalde voorwaarden en tegen betaling van een matige risico-premie, tjen overstaan der Hanzebanken borg spreekt voor hen, die den voorgeschreven waarborg zelf niet kunnen verstrekken.
De omvang echter van de hulp, die de Hanze-Borgmaatschappij kan verleenen, hangt onverbrekelijk samen met het bedrag, dat van haar maatschappelijk kapitaal is geplaatst.
En aangezien dat bedrag bij de stichting der maatschappij zeer beperkt was en sindsdien vrijwel stationair is gebleven, kan voor deze en komende jaren aan den gestadigen toevloed van aanvragen niet worden voldaan, tenzij het geplaatste maatschappelijk kapitaal bij voortduring en naar evenredigheid van het verzekerde bedrag wordt uitgebreid.
En waar die toenemende uitbreiding bezwaarlijk anders mogelijk is dan door de hulp der „grooteren", onder den middenstand, behoort van de standsorganisatie uit te gaan:
een onafgebroken propaganda, om de meer vermogenden onder hare leden ertoe te bewegen, deel te nemen in het aandeelen-hapitaal der Hame-Borgmaatschappij, ten einde deze in staat te stellen, bij voortduring te voldoen aan de toenemende aanvragen om hulp van die standgenooten, aan wie de Hanze-banken bij gebreke
484



35
van zakelijke en persoonlijke zekerheid, het benoodigde bedrijfcrediet niet kannen noch mogen verstrekken.
9. Hypotheekbank.
De Hanzebanken moeten haar geldmiddelen uiteraard zooveel mogelijk vlottend houden.
Dat is voor haar een levensbelang.
De ondervinding echter heeft geleerd, dat meerdere credieten tegen hypothecair onderpand van vaste goederen verstrekt, praktisch gelijk staan met voorschotten, waarvan zeer weinig en dan nog uiterst langzaam wordt afgelost. De hier bedoelde geldnemers toch blijven zeer langen tijd aan of nabij hun maximum-crediet. En al kan daartegenover wellicht gesteld worden het bezit van groote deposito-bedragen op langen termijn, toch leggen zulke icredietnemers een ongewenschten druk op de bank.
Daarom) moet hun het benoodigde geld op andere Iwijlze Worden verstrekt.
Geldleeningen van particulieren missen het groote voordeel der annuïteiten. Particuliere hypotheekbanken beoogen zooveel mogelijk winst te maken ten koste der hypor theeknemers. Wjaarbrj nog komt, dat deze banken doorgaans geen kleinere bedragen onder hypotheek verbinden.
Daarom ligt het (mede op den weg der middenstands-organisatie:
ten behoeve harer leden het hypotheekbankweien, op den grondslag van onderlinge samenwerking, zelfstandig te regelen.
10. Contante en vervroegde betaling.
De Hanzebanken — zoo zeiden we — zijn in "t leven geroepen, om in den dringenden credietnood van den middenstand te voorzien.
Toch zullen zij dh doel nooit volkomen bereiken, maar -eerder den toestand verergeren, indien niet tegelijk be-
485



36
proefd wordt, de oorzaken weg te nemen, waaruit diecredietbehoefte is geboren en zonder noodzaak tot haar huidige hoogte is geklommen.
Onder die oorzaken noem ik op de eerste plaats den kanker van het borgsysteem, — een kwaad dat sinds jaar en dag bezig is de beste krachten van den middenstand weg te vreten.
Niet alsof elk crediet-geven door den middenstand aan zijn clientèle, noodzakelijk uit den booze is.
Volstrekt niet'.
Maar 't verheffen van het borgen en poffen tot een stelsel, het poffen altijd en aan alleman, ook zonder dringende of goede redenen, leidt voor den middenstand tot de meest bedenkelijke gevolgen en moet daarom zoo krachtig mogelijk worden tegengegaan.
Dit is geboden niet alleen in 't wezenlijk belang van den middenstand zelf, maar ook om wille van 't welzijn des volks, dat juist door 't verleidelijke pofsysteem, zoo licht er toe komt, meer te koopen dan zijn inkomen gedoogt, boven zijn draagkracht gaat leven en ten slotte zoo diep zich in schulden steekt, dat aflossing en delging onmogelijk blijken en kooper en verkooper beiden, van dit luk-maar-raak poffen de jammerlijke slachtoffers worden.
En alhoewel de meer directe actie en het treffen van onmiddellijk praktische maatregelen tegen het hier geschetste crediet-misbruik, meer bepaaldelijk dient uit te gaan van de respectieve vakorganisaties of groepen van vakorganisatie 's, toch heeft ook de standsvereeniging te dien aanzien een gewichtige en vruchtbare taak te vervullen.
Maar dan moet tevoren vaststaan, dat de betrokken vakgroepen ernstig van zins zijn, dit verderfelijke euvel ieder op eigen wijze en door toepassing van concreetemaatregelen, met volhardende energie te bestrijden.
• 486



37
In dat geval vermag de standsorganisatie de pogingen in die richting ondernomen, krachtdadig te steunen door in (woord en 'schrift, inzonderheid door middel der (plaatselijke) pers het publiek bij herhaling en in verscheidenheid van vorm erop te wijzen, hoe onbillijk en onrecht matig het is, den middenstand opzettelijk of zonder dringende redenen, tijdige voldoening zijner vorderingen te weigeren en hem daardoor in pijnlijken en benauwenden geldnood te brengen.
Diensvolgens is het de taak der standsorganisatie:
de onder haar ressorteerende vakgroepen aan te sporen de praktische maatregelen toe te passen, die liet credietmisbruik der clientèle kunnen tegengaan en daarnevens met aüe beschikbare en geoorloofde middelen het publiek 'te overreden en te bewegen tot gereede voldoening zijner schulden aan den middenstand, waar en zoo dikwijls dit zonder overwegend bezwaar mogelijk is.
11. Weelde.
Een andere oorzaak der credietbehoefte onder de middenstanders is hierin gelegen, dat velen van hen plegen te leven ver boven hun draagkracht, en veel meer kapitaal verbruiken dan noodig is, om in passende hoeften van hun stand te voorzien.
Dit sociaal-economisch euvel kan en moet de middenstandsorganisatie, mede om zijn zedelijke gevolgen, pogen te bestrijden:
door een werkdadïge actie te voeren tegen het toenemende weelde-leven onder de middenklasse.
12. Incasso- en informatie-bureau*'s*.
Het borgsysteem of crediet-misbr,uik, waarvan we boven spraken, leidt tot nog andere nadeelige gevolgen voor den middenstand.
Het schept o.m. noodzakelijk dubieuze en kwade pos-
487



3»
ten, die al zoo menig middenstander aanzienlijk hebben benadeeld of zelfs volslagen hebben geruïneerd.
Uitteraard kan daartegen geen zekerder werkend middel worden aangewend, dan de bevordering der gereede betaling.
Doch waar deze nooit algemeen zal noch kan worden doorgevoerd, moet de middenstand grijpen naar die maatregelen, wier toepassing de kwade gevolgen van het orediet-stelsel, zooveel als praktisch mogelijk is Iteperkt.
En die maatregelen of middelen zijn: het informatieen incassowezen.
Door het eerste wordt het kwaad goeddeels voorkomeiï, door 't andere, in zijn gevolgen goeddeels hersteld.
Want een goed georganiseerde onderlinge informatiedienst maakt het den middenstand mogelijk, de finandeele betrouwbaarheid zijner afnemers tevoren te kennen.
En een praktisch ingericht en doelmatig werkend incasso-bureau stelt hem in staat, zijn vorderingen op achterstallige en onwillige schuldenaars, weIHcht voor het meerendeel te innen.
Weliswaar bestaan in ons land reeds meerdere 'dergelijke particuliere incasso-bureau's. Maar deren is het alleen om winst te doen.
En bovendien belasten zg zich doorgaans even willig met opdrachten, die ten dod hebben, aan den middenstander de voldoening zijner vorderingen op den kooper te onthouden.
't Spreekt van zelf, dat de invoering eener wettdijke regeling tot snelle en goedkoope-jsning van kleine vorderingen het bestaan van eigen onderlinge incasso-bureau's minder dringend noodig zou maken, dan thans het geval ia
Doch gezien den uiterst tragen gang onzer wetgeving, kan daarop kwalijk worden gewicht.
488



39
En ook dan nog zou een eigen incasso-dienst van groot nut en voordeel blijken, vooral indien daaraan te* vens werd opgedragen het aanleggen en bijhouden van een zwarte lijst van wanoetalers, die op geregelde tijden aan de leden wordt toegezonden.
Bij de samenstelling van zoodanige lijst, moet natuurlijk met zorg tegen wettelijke overtreding worden gewaakt.
Ten slotte zij nog opgemerkt, dat uiteraard de bovenbedoelde informatie-bureau's, zoowel handelsinformatiën kunnen verstrekken, als inlichtingen aangaande particuliere afnemers en onmiddellijke verbruikers.
Uit bovenstaande beschouwingen volgt, dat de standsorganisatie mede geroepen is:
te stióhten resp. uit te breiden een praktisch werkenden incasso- en informatiedienst en inmiddels met kracht aan ie sturen op invoering eener wettelijke regeling tot snellè- en goedkoope inning van kleine vorderingen.
13 Verzekeringswezen.
De sociaal-economische positie van den middenstand onzer dagen is van dien aard, dat geen middelen onbeproefd mogen worden gelaten, om vaster basis te geven aan zijn wankel bestaan.
Tot die middelen behoort ook de onderlinge of collectieve verzekering tegen de geldelijke gevolgen van ziekte, geneeskundige hulp, ouderdom, overlijden, ongeval, brand- en waterschade, glasbreuk, enz.
Voor zoover de middenstand reeds nu zulke onderlinge of collectieve verzekeringen heeft gesloten, geschiedde dit goeddeels door de onderscheidene vakorganisaties, ieder voor zich.
Toch is — behoudens weinige uitzonderingen — het verzekeringswezen, zoowel onderling als collectief gedacht, niet een zaak der vak-, doch van de standsorga-
489



40
nisatie. Eenerzijds, doordat de verzekering ondergebracht bb de standsorganisatie, grooter voordeel biedt en aanzienlijke besparing van kosten, anderzijds omdat bij de verzekering der leden van een heelen stand, het risico voor ieder persoonlijk beduidend wordt verminderd.
Vandaar dat de standsorganisatie het aangewezen lichaam is :
om het Verzekeringswezen in ouderlingen of collectieven vorm ter hand te nemen, waar eti voor zoover dit met tut den aard van het voorwerp der verzekering aan de vakorganisatie of groepen van Vakorganisatie's moet 'worden overgelaten.
14. Verkeerde handelspraktijken.
Tegen misleidende en bedriegeUjke handelspractijken biedt.de wet-AALBERSE inzake oneerlijke concurrentie een vrij zeker en stevig houvast.
Maar naast handelspractijken, die vallen onder de even genoemde wet, worden vooral in grootere gemeenten, nog andere trucs gebezigd, die weliswaar niet het kenmerk dragen van misleiding en bedrog, maar waardoor toch de reëele middenstand somwijlen beduidend schade lijdt.
Tegen deze ongewenschte handelsmanoeuvres staat de gemeentelijke wetgever doorgaans machteloos.
Bijgevolg is de middenstand in de bestrijding daarvan uitsluitend aangewezen op eigen Kracht.
Uiteraard dient de actie tegen soortgelijke handelsmisbruiken, meer rechtstreeks uit te gaan van de onmiddellijk belanghebbende vakgenooten.
Toch zal die actie doorgaans vruchtbaarder zijn, indien zij krachtig wordt gesteund door de breede en sterke standsorganisatie ter plaatse.
En alhoewel het meerendeel der hier bedoelde han delsmisbruiken, niet anders dan door wettelijke regeling volkomen en afdoende kan worden bestreden, toch ver-
490



41
mag ook het particulier initiatief in deze somwijlen beduidende resultaten te bereiken en is bijgevolg de standsorganisatie geroepen:
de onderscheidene middenstandsgroepen te steunen in haar actie tegen ongewenschte handelspractijken, voor zoover die niet vallen binnen het bereik der wet.
15. Bevordering der vakorganisatie.
Ongetwijfeld ligt het zwaartepunt van het sociaal-economische vraagstuk van den middenstand in sterke en machtig ontwikkelde nationale vakorganisatie's.
Dat zullen we straks meer uitvoerig betoogen.
Wglnu, de ondervinding heeft geleerd, dat de standsorganisatie ongemeen veel tot de wording en den groei der Vakorganisatie's onder de middenklasse kan bijdragen.
Bijgevolg is de standsorganisatie mede gehouden:
de leden der onderscheidene vakgroepen Van den middenstand allerwege in vakorganisatie's te verbinden en rusteloos aan de ontwikkeling daarvan te arbeiden.
16. Bezoldigde antbienaren. — Middenstandsbureau. De standsorganisatie noch de vakorganisatie zullen ooit
tot volle vruchtbaarheid gedijen, zoo niet bepaalde daartoe geschikte personen, geheel en onverdeeld zich geven aan de bevordering harer ontwikkeling naar binnen en naar buiten.
Zoolang de zorg voor de in- en uitwendige versterking der middenstandsorganisatie in haar velerlei geledingen, uitsluitend of in hoofdzaak gelegd blijft op mannen, die tusschen de bedrijvigheid van eigen zaken door, met overigens loffelijken ijver hun vrije uren aan de belangen van den middenstand ten offer brengen, zoolang zal noch de stands- noch de vakorganisatie tot waarlijk hooge en breede ontplooiing van krachten komen.
Om daartoe te geraken, is 't volstrekt noodig, dat be-
49*



42
zoldigde ambtenaren worden aangesteld, die zieK geheel en al, met hun gansche kennen en kunnen aan de organisatie en hare belangen wijden.
En ook dan is nog niet alles- bereikt.
Om de actie dier ambtenaren werkelijk groot te maken en sterk, moet zij gedragen worden door eenzelfde breede grondgedachte, die eenheid geeft van plan en vastheid van richting aan het gansche practische sociale levAi en streven van den georganiseerden roomschen middenstand.
En daartoe behoort te worden gesticht één centraal middenstandsbureau, waarmee de onderscheidene ambtenaren in onafgebroken aanraking leven en van waaruit tevens de groote fijnen worden getrokken, waarlangs hun actie zich heeft te bewegen en te ontwikkelen.
In dat centrale middenstandsbureau moeten de kennis en ervaring van alle ambtenaren zich als concentreeren en in gestadige uitwisseling van gedachten worden aange vuld en verrijkt.
Bovendien kan en moet dit bureau voor een ieder de licht- en vraagbaak zijn op elk gebied van sociale middenstandsbeweging.
Daar moeten plannen worden ontworpen en uitgewerkt, waarvan de practische doorvoering de levenskracht van den middenstand vermag te steunen en te sterken.
Daar moeten, in verband met de belangen van den middenstand, bestaande wetten worden bestudeerd en eventueele nieuwe wetsontwerpen worden ontleed en op hun beteekenis voor den middenstand geproefd.
En de gedocumenteerde resultaten dier studiën — aangevuld mogelijk door een uitgebreid feitén-materiaal — moeten, in concreete voorstellen befichaamd, worden voorgelegd aan den georganiseerden middenstand, die aan de hand daarvan, een krachtige en doeltreffende actie in de gewilde richting kan ondernemen.
492



43
Ten slotte willen wij er nog op wijzen, dat bij het hier bedoelde centraal bureau, om redenen van bezuiniging, gevoegelijk kunnen worden ondergebracht de administratie en het beheer 'van onderscheidene nationale instellingen, die in 'wording zijn of in de toekomst door den middenstand zullen worden in 't leven geroepen.
Al deze beweegredenen moeten de middenstandsorganisatiën ertoe dringen:
die maatregelen te treffen, welke noodig zijn om tot een genoegzaam aantal bezoldigde ambtenaren voor stands- en vakorganisatie te komen en daarnevens te stichten een centraal landelijk middenstandsbureau, dat leidend en voorlichtend, de gansche roomsch-sociale midr denstandsactie van Nederland samenbindt en opheft Ut een vruchtbare eenheid van willen en doen.
Sottiaal-e co nomische Taak der V akor ganisatie.
1. Conéurrentie-re geling.
Het cynisch liberalisme had in den mensch losgeslagen de brute instincten Van hebzucht en eigenbelang en had diens persoonlijke baatzucht tot wettige en hoogste drijfkracht van zijn economisch handelen gestempeld.
Door niets en niemand mocht die baatzucht worden belemmerd en gebonden.
Natourlijk volgde daaruit, dat een wilde en ongetemde concurrentiestrijd zich ontketende tusschen hen, die zich wijdden aan de beoefening van eenzelfde vak.
Uiteraard moest in dien geweldigen concurrentiekamp, de groote massa der zwakken en middelmatigen vallen onder den druk der weinige sterke mededingers.
Ook de middenstand heeft in dien heftigen strijd van vak- met vakgenoot, ontzaglijk veel geleden en zijn beste krachten roekeloos verspild.
En tot op heden duurt die bittere strijd voort en ver-
49.J



44
*wakt met ieder jaar meer, zijn toch reeds wankele socoaal-econormsche positie.
Zoolang dan ook de middenstand niet afziet van dien wdden concurrentie-kamp, zullen alle middelen tot versterking van zijn staat en stand aangewend, ijdel blijken en onvruchtbaar. J
En daarom moet de eerste en voornaamste zorg zijn van de vakorganisatie:
maatregelen te tréken, die de vrije concurrentie tas^.enJ^oepsgenooten beperken, met InaehuJnTg Tan het gemeene welzijn der maatschappij.
2. Collectieve arbeidsovereenkomst.
Doch hoe die beperking en regeling der vrije concurrentie te verwezenlijken?
Een eerste en gewichtige stap daartoe is de doorvoering eener vaste, naar een eenheidsplan ontworpen regeling van arbeidsvoorwaarden voor alle bedrijven in hetzelfde beroep.
't Spreekt van zelf, dat zoodanige regeling van arbeidsvoorwaarden, niet zonder meer door de beroepsorganisatie van patroons, aan de georganiseerde arbeiders in hetzelfde vak kan worden opgelegd.
Trouwens, daartegen zouden de vereenigde arbeiders zich uit alle kracht verzetten.
Maar zelfs al zou dit verzet door de overmacht der patroons worden gebroken, dan waren daarmede hun eenzijdige dwangmaatregelen nog niet gerechtvaardigd.
Want ten aanzien der vaststelling van arbeidsvoorwaarden, zljn de werklieden volkomen gelijkberechtigd met de patroons.
En daarom moet, aangaande de arbeidsvoorwaarden tusschen beide groepen van belanghebbenden, overleg worden gepleegd en het resultaat van dat overleg worden
494



45
bteUchaamd in een vaste overeenkomst, die voor beide contracteerende partijen bindend is.
Welnu, daartoe dient de collectieve arbeidsovereenkomst.
Daarin kan — met inachtneming van plaatselijke omstandigheden — voor alle gelijksoortige bedrijven in den lande worden vastgelegd het minimum-loon en de maximum arbeidsduur; daarin kan worden opgenomen een regeling der loonklassen, der Zondagsrust, der beslechting van arbeidsgeschillen enz.
Ieder begrijpt, dat door regeling bij collectieve overeenkomst, van deze en soortgelijke arbeidsvoorwaarden, niet alleen de ongetemde concurrentie-vrijheid tusschen patroons-vakgenooten danig wordt besnoeid en verkort, maar dat bovendien daardoor ook positief de belangen van beide contracteerende partijen krachtdadig kunnen worden bevorderd.
Want eenerzijds hebben de patroons, bij krachtige organisatie, 't in hun macht, door gezamenlijke vaststelling en eventueele verhooging van Oen prijs der producten of uit te voeren werken, hun bedrijf loonend te houden, respectievelijk meer loonend te maken dan voorheen.
En anderzijds kan juist op grond daarvan, den arbeiders een beter en ruimer bestaan worden verzekerd.
En dat is voor vele middenstandsbedrijven van des te grooter belang, nu zij meer en meer te kampen krijgen met krapheid aan goede werkkrachten, die thans bij voorkeur naar de groote ondernemingen worden getrokken, door de toenemende verbetering der arbeidsvoorwaarden, welke deze den "werkman bieden.
Naast de hier geschetste profijten, geeft het collectieve arbeidscontract nog andere gewichtige voordeelen, als daar zijn: meerdere vastheid in het bedrijf, geringere wisseling van personeel, mindering van werkstakingen en uitsluitingen en van de gevaren daarvoor, enz.
495



46
Doch over deze laatste voordeden wènschen we niet nader te spreken. WSj wilden enkel aantoonen, dat met behulp der collectieve arbeidsovereenkomst de wilde concurrentie-vrijheid tusschen vakgenooten zeer wel kan worden beperkt en 'geregeld in 't belang van beide contracteerende partijen: de arbeiders en de patroons.
En daarom moeten de vakorganisatie's van den middenstand met allen ernst ernaar streven:
Collectieve arbeidsovereenkomsten te slatten met de vakverenigingen Van weMieden in eenzelfde of aanverwant beroep.
3 Publiekrechtelijke beroepsorganisatie.
Om de duurzaamheid der collectieve arbeidsovereenkomst te versterken en haar praktische waarde te verhoogen, verdient het aanbeveling, daarin mede op te nemen de bepaling, dat een dienstbetrekking uitsluitend kan worden aangegaan tusschen leden der contracteerende partijen. Zoodanige bepaling echter — gelijk trouwens het collectieve arbeidscontract zelf — kan practisch eerst dan worden aanvaard en doorgevoerd, indien verreweg het meerended der betrokken werknemers en der grootere en kleinere werkgevers binnen eenzelfde rayon, partij zijn bij het aangaan der collectieve overeenkomst.
En dat is bij lange na niet altijd 't geval.
Vaak blijft een meer of minder aanzienlijke minderheid van patroons en arbeiders, om wille van vermeendie profijten, halsstarrig weigeren, zich door de bepalingen van een collectief contract te laten binden en daardoor een deel hunner vrijheid van concurrentie-beweging prijs te geven.
Vooral in de kringen der patroons openbaart zich menigmaal zoodanig verzet, inzonderhdd als meteen een minimum-prijszetting van producten of werkzaamhed a wordt beoogd. Dezulken houden zich liever afzijdig in de
496



47
"hoop, van de gebondenheid hunner collega's te kunnen profiteeren, om ongehinderd te vrijbuiten in het vak en door drukkende concurrentie hun debiet ten nadeele van de contracteerende vakgenooten uit te breiden.
Deze overwegingen zullen meermalen ook de willigen weerhouden, in onderlinge samenwerking tot een ingrijpende en doortastende bedrijfsregeling te komen.
Om deze praktische bezwaren te ondervangen, behooren van overheidswege wettelijke maatregelen te worden getroffen, uit kracht waarvan de betrekkelijk kleine minderheden kunnen gedwongen worden, neb. te houden aan de bepalingen en besluiten, die in onderling overleg door de groote meerderheid van patroons en arbeiders in hetzelfde va* worden genomen.
Op den grondslag van dit beginsel moet dan de be roepsorganisatie wettelijk verder worden uitgebouwd.
Er moeten bestuursorganen komen, waarvan de leden voor de helft worden gekozen door de patroons en voor de helft door de arbeiders in hetzelfde beroep.
Aan deze bestuurslichamen moet de wettelijke bevoegdheid worden toegekend, om binnen nader door de overheid vast te stellen grenzen, bindend© voorschriften uit te vaardigen en verplichtingen op te leggen ten aanzien van het bedrijfsleven in het betrokken beroep.
Welnu, daarin ligt juist het wezen, de kern der publiekrechtelijke beroepsorganisatie, waarvan nochtans de nadere uitwerking valt buiten het bestek van dezen arbeid.
Op een paar punten echter willen we duidelijkheidshalve nog wijzen. Boven zeiden we, dat de pubhekrechtelijke bedrijfsorganisatie in eenig beroep, 'niet dwingend door den Staat mag worden opgelegd, tenzij de groote meerderheid der betrokken patroons en arbeiders die metterdaad wenschen.
Want is dit niet het geval, dan gaat die dwang in tegen het gemeene welzijn en vermag bovendien toch
A97i



48
niet te verwezenlijken het doel, dat daarmee wordt beoogd.
Want ook ten aanzien van den hier bedoelden dwang, heeft de ondervinding geleerd, dat de wetten niet dé zeden maken, doch enkel vermogen te regelen en te bekrachtigen, wat uit den vrijen wil van het volk zelf is gen-oren.
Overigens wijst alles erop, dat binnen afzienbaren tijd, de groote meerderheid van patroons en arbeiders in eenzelfde beroep, metterdaad tot vrijwillige organisatie en samenwerking zal komen.
En dat het organisatie-proces in die richting nog niet tot verdere ontwikkeling is gekomen, moet m.i. voor een groot deel worden geweten aan de nawerking van den liberalen vrijheidswaan en aan den onchristelijken liefdeloozen concurrentiestrijd, die van dien vrijheidswaan het natuurlijk gevolg is geweest.
Voorts nog dit.
Gemeenschap van belangen dringt, onder normale omstandigheden, den mensch" van nature tot vereeniging, ten einde die gemeenschappelijke belangen in onderlinge samenwerking te regelen en te bevorderen.
Ten aanzien van de belangen, die aan alle burgers binnen een bepaald gebied gemeen zijn, geschiedt dit voor de inwoners eenerzelfde gemeente, door gemeentelijke voorschriften; voor de bewoners eenerzelfde provincie, door provinciale verordeningen; voor de onderdanen van eenzelfde land, door de landswetten.
Moeten daarentegen worden geregeld en bevorderd, de belangen, die aan een bepaalde groep van burgers gemeen zijn, doordat zij hetzelfde beroep uitoefenen,, dan behooren de desbetreffende verordeningen uiteraard en van nature te worden opgelegd door de betrokken beroepsgenooten zelf.
En gelijk 't van zelf sprekend wordt geacht, dat ieder.
498



49
die woont of zich' vestigt binnen de grenzen van eei» politiek gebied, zich heeft te onderwerpen aan de wettelijke voorschriften, die door het betrokken politieke bestuurslichaam zijn uitgevaardigd; evenzeer ligt het voor de hand, dat ieder die een zeker beroep uitoefent, gehouden is tot naleving der regelen, die ten aanzien daarvan door het betreffende publiekrechtelijk beroepsbestuur zijn vastgesteld.
Trouwens, veel beter dan de Rijkswetgever, zijta de beroepsgenooten zelf bij machte, praktische en doeltreffende regelingen ter organisatie van het beroepsleven re ontwerpen en door te voeren.
En daarom is de bedrijfsorganisatie in de uiteenioopende beroepen, niet de natuurlijke taak van den Staat, doch van de publiekrechtelijk georganiseerde beroepsgencoten, die meer dan wie ook ter zake kundig moeten worden geacht.
Overigens meene men niet, dat bij invoering der pubhekrechtelijke beroepsorganisatie, de particuliere of privaatrechtelijke beroepsvereenigingen haar reden van bestaan verliezen.
Immers, aan de pubtiekrechteEjke beroepsorganisatie behoort geen uitgebreider bevoegdheid te worden toegekend, dan door den aard van de noodzakelijk door deze te regelen bedrijfsaangelegenheden wordt gevorderd. In dat geval blijft nog een zeer breed terrein van werkzaamheid over voor de vrije en spontane actie der privaatrechtelijke beroepsvereeniging.
In 't licht van bovenstaande beschouwingen leggen wij aan de privaatrechtelijke beroepsorganisatie de gewichtige taak op:
met ernst te streven naar invoering van publiekrechtelijke beroepsorganisatie in dien zin, dat bij genoegzame ontwikkeling der privaatrechtelijke beroepsvereeniging, depatroons en arbeiders in eenzelfde beroep 't recht be-
•499



5o
zitten bestuursorganen te kiezen, die 4e wettelijke bevoegdheid bezitten om binnen nader door de wet aan te geven grenzen, regelingen te treffen, aangaande de organisatie van hei bedrijf, welke bindend zijn voor alle werkgevers en werknemers in het betrakken beroep.
-4. Scheidsgerechten. — Verzoeningsraden.
W|e zeiden reeds, dat het hier niet de plaats is, een -nadeie uitwerking te geven van het denkbeeld der publiekrechtelijke Woepsorganisatie. Daarom willen we er -enkel nog op iwijaen, dat het mede in de natuurlijke lijn ligt der privaatrechtelijke beroepsorganisatie:
scheidsgerechten in 't leven te roepen en verzoeningsraden mor alle arbeids- en bedrijf^geschillen, die tusschen werkgevers en werknemers en tusschen werkgevers onderling In eenzelfde beroep mochten rijzen.
5. Vakkennis.
Onder den invloed van velerlei oorzaken, is met den loop der jaren de vakkennis, van het gros van den middenstand bedenkelijk laag gezonken.
Dat is wel een zijner meest ernstige wondeplekken.
En daarom mag niets onbeproefd worden gelaten, om den middenstand opnieuw* een breede, frissche en moderne vakkennis bij Dé brengen.
Want daarin juist Egt nu — evenals vroeger — zijn wezenlijke kracht. Ongetwijfeld biedt voor zoodanige hervorming en vernieuwing der vakkennis de publiekrechte Mjke beroepsorganisatie het meest doeltreffende middel. 'Maar toch kan ook de privaatrechtelijke beroepsvereeniging in die richting vruchtbaar werk doen en zeer veel bereiken.
Dat heeft de ondervinding bewezen. Want veel van hetgeen op 't gebied van vakonderwijs in de latere jaren, met steun der overflfeid. is tot stand
500



51
gekomen, dankt geheel of voor een goed deel zijn aanzijn aan den invloed der beroepsorganisatie.
Wel hebben meerdere patroons de uitsluitend schoolsche vakopleiding, als ondeugdelijk en onpraktisch veroordeeld. Doch dit kwam in hoofdzaak hiervan, wijl zij meenden, van vakscholieren aanstonds te mogen eischen ongeveer alles, wat met recht en reden van een volslagen werkkracht kan worden gevraagd.
En al zullen ook aan de vakschool-opléiding wel immer fouten blijven kleven, toch is gebleken, dat de meeste vakschool-leerlingen, na verloop van tijd, in praestatievermogen verre voorbij streefden hen, die hun opleiding enkel op de werkplaats hadden genoten.
Daardoor is het oordeel van menig patroon over vakschool-onderricht aanmerkelijk milder geworden en bij velen zelfs in oprechte waardeering verkeerd.
Maar niet allen kunnen hun opleiding asn een vakschool ontvangen en niet voor alle vakken kunnen scholen worden gebouwd.
Het gros der arbeiders en ook zeer vele aankomende patroons in het middenstandsbedrijf, blijven aangewezen op vakonderricht in de werkplaats. Jammer echter missen tal van patroons zelf de vereischte bekwaamheid in hun vak en worden daarenboven door de vinnigheid der concurrentie zoo licht ertoe gedreven, de opleiding van hun leerlingen schromelijk te verwaarloozen en hen liever als goedkoope arbeidskrachten te exploiteeren.
Daarin kan en moet verandering worden gebracht door aan hen. die zich met een systematische opleiding van leerlingen willen belasten, zekere van overheidswege te verstrekken vergoeding toe te kennen op dezelfde gronden en om dezelfde redenen, als die wordt uitgekeerd aan leeraren, die vakonderricht verstrekken in schoolschen vorm
Uiteraard behooren voor het geven van zoodanige werk-
5°l



52
plaatsopleiding en de toekenning der daaraan verbonden vergoeding, slechts in aanmerking te tornen die patroons, van wie op nader vast te stellen wijze gebleken is, dat zij zelf practisch bekwaam zijn in hun vak.
En zelfs dan behoort de werkplaatsopleiding nog te worden aangevuld door theoretisch-praktisch onderricht op vakcursussen gegeven.
In die richting trouwens gaat ook het door Minis(ter Cört v. d. Linden saamgestelde wetsontwerp op het vakonderwijs. En alhoewel de nadere uitwerking van dit wetsontwerp, op menig punt ruimte laat voor ernstige bedenkingen, toch is de grondgedachte ervan deugdelijk en gezond.
Voorts spreekt het van zelf, dat een goede en vruchtbare regeling der werkplaatsopleiding niet mogelijk is. tenzij door de betrokken patroons met de ouders of voogden der leerlingen zoogenaamde leerlingovereenkomsten worden gesloten, waarin de rechten en plichten van beide partijen en van den leerling zelf, nader worden omschreven en vastgelegd.
En met de invoering van zulke leerhngcontracten behoeft niet te worden gewacht Dot de beroepsorganisatie haar publiekrechtelijk karakter heeft verkregen of het leerlingwezen wettelijk is geregeld.
De ervaring heeft geleerd, dat ook de privaatrechtelijke beroepsorganisatie, bij ernstig willen en energiek doorzetten, zeer veel in die richting kan bereiken.
Uit een en ander volgt, dat de vakorganisatie geroepen is:
met kracht en volharding te arbeiden aan de verbreeding en verhooging der vakkennis van de aanstaande patroons en arbeiders in het middenstandsbedrijf:
a. door het stichten van vakscholen ten behoeve van die beroepen en op die plaatsen, welke daarvoor in aanmerking komen;
b. door het organiseeren allerwege van vakcursussen;
502



53
6. 'door een praktische regeling van het leerlingwezen met leerlingovereenkomsten, speciaal ten aanzien der werkplaatsopleiding en van het daarmeé verbonden Cursorisch onderricht;
d. door aan te sturen op spoedige invoering eener „wettelijke" regeling, waardoor de organisatie Van het leerlingwezen naar zijn ganschen omvang Ui hoofdlijnen wordt bepaald en de nadere uitwerking en uitvoering daarvan, zooveel doenlijk aan de betrokken beroepsorganisatie's wordt overgelaten en opgedragen;
e. door aan te dringen op mitden overheidssteun ter verwezenlijking der onder a—c geformuleerde wenschen.
6. Diploma's.
Nog op andere wijze vermag de beroepsorganisatie de vakkundige ontwikkeling der toekomstige patroons en arbeiders in het middenstandsbedrijï te bevorderen.
Zij kan en moet dit doen, door aanwending van die middelen, welke de energie en den studie-ijver der leerlingen in hooge mate plegen te prikkelen. Des te eerder behoort dit te geschieden, wijl daarmee tevens wordt bereikt, dat het publiek in den vervolge de beunhazen kan onderscheiden van hen, die een deugdelijke vakopleiding hebben genoten.
Tot het hier omschreven doel kan de beroepsorganisatie komen:
a. door het in uitzicht stellen van getuigschriften en diploma's aan hen, die blijk hebben gegeven aan nader vast te stellen eischen van bekwaamheid te voldoen;
b. door het orguniseeren van tentoonstellingen van werkstukken van leerlingen en gezellen en het daaraan verbinden en uitloven van prijzen.
7. Patroonsleergangen. — Vakwedstrijden.
Niet alleen aan de jeugd, ook aan volwassen patroons van nu en later moet gelegenheid worden geboden, hun vakkennis gestaag aan te vullen en te verrijken.
Zij moeten tijdig kunnen kennis nemen van nieuwe
50.3



54
vindingen op 't gebied van techniek en materialen; zij moeten zich op de hoogte kunnen stellen van verbeterde methoden van bewerking en productie; kortom, alles wat de rustelooze voortgang op elk gebied van weten en kunnen belangrijks schept voor hun beroep, moeten de middenstanders zich ten nutte kunnen maken.
En daarnevens moet ook hun ambitie worden geprikkeld en gelegenheid geboden, om van elkaar te leeren.
Dat kan de vakorganisatie bereiken:
a. 'door het organiseeren van patroonsleergangen en. praktische voordrachten-reeksen, ieder jaar of zoo dikwijls de aard en de behoeften van het betrokken beroep dit vorderen.
b. door het verstrekken aan de leden van vakliteratuur ' in zoodanigen vorm, als past aan het eigen karakter
en de bizondere behoeften van het beroep;
o. door in samenwe/Mng met de standsorganisatie, tentoonstellingen en vakwedstrijden te organiseeren.
8. Concentratie.
Met grooten nadruk wezen we boven op de dringende noodzakelijkheid voor den middenstand, om de vakkunde zijner leden te beuren tot hoog en breed vlak van moderne ontwikkeling.
Toch vermag daardoor alleen, het gros van den middenstand zijn sociaal-economische positie niet te handhaven en te verzekeren.
Want in vele takken van handel en industrie heeft hij zich te meten met de machtige concurrentie van het groot-bedrijf.
En daaraan kan hij door vakkennis alleen niet weerstaan.
Vooral niet, sinds in menige branche van groot-handel en groot-industrie, een concentratie-proces zich voltrekt, dat verbluft door zijn omvang en de snelheid van zijn ontwikkeling.
504



55
Wat meer is: in onderscheidene kringen openbaart
zich mei toenemende klaarheid en scherpte, het vaste, doelbewuste streven, om de voortbrenging van bepaalde groepen van economische goederen volkomen te monopoliseeren, vanaf de grondstoffen, door de deels afgewerkte en halffabrikaten heen, tot aan het eindproduct.
En feitelijk zijn reeds nu, meerdere trusts en kartels zoo sterk geworden, dat de aangesloten deelnemers en ondernemers 't in hun macht hebben, de gansche productie der betreffende goederen en den ganschen verkoop ervan over een zeer uitgebreid gebied, naar eigen inzicht te regelen.
Ongetwijfeld biedt deze concentratie den deelnemers vele en groote voordeelen en leidt tot een veelzijdige besparing in de kosten van exploitatie, wegens mindering van het aantal reizigers, van vrachtkosten, van uitgaven voor reclame, enz.
Maar toch is en blijft het hoofddoel dier concentratie: beperking of opheffing der concurrentie, ten einde de winsten der deelnemers te' vergrooten of daaraan ten minste grootere vastheid te geven.
Weliswaar verloochenen. deze groot-nijveren daardoor met de daad het gevierde beginsel der onbeperkte vrije concurrentie.
Maar wijl die vrije concurrentie-strijd ook hen allengs met ondergang dreigde of met aanzienlijk geldelijk verlies, won de natuur het ten slotte van de leer.
En wat hier gezegd is met betrekking tot ie grootindustrieele productie, vinden we in anderen vorm bij den groothandel terug.
Ook daar maakt de concentratie verrassend snelle vorderingen en openbaart en belichaamt zich in de stichting van maatschappijen met milhoenen-kapitaal.
En wat voor den handeldrijvenden middenstand nog nu er bedenkelijk is: naast centralisatie van den inkoop
5°5



56
tT^ te^nwoordiSe groot-handel doelbewust en Adsékntabg voor een zoo ver mogelijk' doorgevoerde diecentrahsatie van den verkoop.
Want de groot-handelaar van onzen tijd, wordt meer en meer ook kleinj^nidfelaar in 't groot en dringt den gevestigden handeldrrjvenden middenstand aldoor vertier van zijn oorspronkelijk terrein.
Dat getuigen de vele warenhuizen en bazars en niet het muist de zeer talrijke filialen, waarmee de groot-
^JTSS.hetlLu,d in ^ te
Ten dotte hebben we daar nog het niet minder ernstig
gevaar, dat den middenstand bedreigt van de zijde der rusteloos zich uitbreidende volkscoöperatie
De voormannen dezer machtige beweging beweren, een Moot neutraal slandpunt in te nemen, als zij zeggen; dat het.einddoel dier volkscoöperatie niets -rrinderlfof meer, dan het verbruik' van alle economische goederen en daarna oofc de productie dier goederen, coöperatief te regelen en te organiseeren.
Anders gezegd: de „neutrale" volfcscoöperatie beoogt JrJ ?f T ™rie*&*g van de persoonlijke zelfstandigheid der burgers in handel en nijverheid en omfzetting daarvan in coöperatieven vormi
Aanvankelijk heeft men dit denkbeeld belachen en als dwaze utopie gestiholden.
En ook nu nog staat de meerderheid daaraan scepX nscn tegenover.
Ook schrijver dezer regelen is van meening,-dat de volkscoöperatie nooit alle takken van handel en industrie kan omvatten.
Maar toch, wie kennis heeft genomen van de ontf zagïyke macht en de verbazingwekkende ontwikkeling waartoe, vooral in het buitenland, het coöperatieve verbruik en ook de coöperatieve productie door het volk, reeds nu gekomen is, die kan zich niet langer ontf 506



57
veinzen, dat het daarmee beoogde doel, althans voor een aanzienlijk deel, metterdaad kan worden verwezenlijkt.
En die weet ook, dat daarvan allereerst de middenstand het offer zal worden.
Tenzij die middenstand algemeen ertoe besluit, zelf met frissche energie en kloeke voortvarendheid de coöperatie ter hand te nemen.
Whnt dan is hij bij' machte, den snellen groei der volkscoöperatie te stuiten en haar goeddeels terug te dringen van het veroverde terrein.
Dat heeft de ondervinding glansrijk bewezen.
Dan ook zal de middenstand in staat blijken, met goed gevolg het hoofd te bieden aan de immer scherper wordende concurrentie van het groot-bedrijf in handel en nijverheid.
En meteen zal hij daardoor hebben verwezenlijkt een ferm stuk der volledige bedrijfsorganisatie, waartoe de onderscheidene middenstandsberoepen noodzakelijk moeten komen, om' niet voor verreweg het meerendeel tenonder te gaan.
En daarom is het voor de beroepsorganisatie een levensbelang en een dwingende, onafwijsbare plicht:
concentratie te stellen tegenover concentratie, coöperatie tegenover coöperatie.
9. Inkoop-coöperatie.
D oor haar kapitaal-bezit, gepaard aan massa-productie, is de groot-industrie bij machte, de voor haar bedrijf benoodigde grond- en hulpstoffen, bij groote hoeveelheden tegelijk in te koopen en daardoor zeer gunstige voorwaarden te bedingen.
Voor het individueele klein- en middenstandsbedrijf is dat .uiteraard niet mogelijk.
Daardoor alleen reeds staat het in concurrentiekracht beduidend bij de groot-nijverheid ten achter.
507



5»
Maar als de vele ondernemers in klein- en middenbedrijf een stuk van hun kapitaal bijeen brengen en daarnevens op grond van wederzijdsche beperkte aansprakelijkheid, den financieelen steun erlangen van hun Hanzebank, dan beschikken ook zij over ruimte van bedrijfskapitaal en kunnen — evenals de groot-industrie •de benoodigde grond- en hulpstoffen bij groote kwanta inslaan en even voordeeli-e, zoo niet voordeeliger conditie's bedingen.
Met den kleinhandel is het niet anders gesteld. Wijl de groothandel met zijn machtig kapitaal in staat is, groote massa's goederen uit de eerste hand te betrekken, koopt hij uiteraard veel voordeeliger, dan de individueele kleinhandelaar vermag te doen.
Daardoor is de groothandel tevens bij machte, bij rechtstreekschen verkoop in 't klein aan het verbruikend publiek, een concurrentie te ontwikkelen, waartegen de alleenstaande kleinhandelaar bij lange niet is opgewassen.
Maar als de talrijke kleinhandelaars hun goederen gezamenlijk en bij groote partijen inslaan, dan komen zij daardoor in dezelfde gunstige conditie, als waarin de groot-handel verkeert en waardoor ook de verbruikscoöperatie tot zoo machtige ontwikkeling is gekomen.
En hierbij doet het natuurlijk volstrekt niet ter zake, of de voordeden van gezamenlijken aankoop in 't groot verkregen worden in den vorm eener onmiddellijke belangrijke reductie op den normaalprijs der goederen, dan wd door het bedingen van een aanzienlijke premie over den omzet.
En hiermee achten we genoegzaam duidelijk aangetoond, dat het voor de beroepsorganisatie een dringende noodzakehjkheid is:
coöperatieve vereenigingen te stichten voor den gezamenlijken aankoop in 't groot van grond- en hulpstoffen voor het bedrijf.
508



59
10 Centralisatie van den gezamenlijken aankoop.
Om de inkoopcoöperatie zoo krachtig en vruchtbaar te maken als practisch mogelijk is, mag zij niet tot plaatselijke kringen beperkt blfijven, maar moet over het gansche land worden gecentraliseerd, tenzij bezwaren van bijzonderen aard zich daartegen verzetten.
Door zoodanige centralisatie toch kunnen de goederen haast bij onbeperkte kwanta worden aangekocht en daaraan evenredige voordeden Worden bedongen; dan ook kan de leiding worden toevertrouwd aan knappe mannen, die in tien handel zijn doorkneed en die de bekwaamheid bezitten, om de markt te overzien en van eventueele gunstige conjuncturen profijt te trekken ten behoeve der coöpereerende beroepsgenooten.
En waar bovendien door de hier bedoelde concentratie, de grootst mogdijke besparing wordt verkregen in de kosten van exploitatie, behoort de beroepsorganisatie:
den coöperatieven aankoop te nationaliséeren door het stichten Van één landelijke inUoop-centrale\ voor iederen tak van bedrijf, die zich voor zoodanige centralisatie leent.
En ook om op de vrachtkosten de grootst mogdijke besparing te erlangen, behoort de beroepsvereeniging maatregelen te treffen;
dat de aangeslotenen — waar dit practisch mogelijk is — bij plaatselijke Of gewestelijke groepen hun goederen van de landelijke centrale betrekken.
11. Eigen merk der inkoop-éoöperatie.
Meer en meer wordt 't onder groot handelaren en groot-industrieelen gewoonte, hun waren in eigen verpakking, onder eigen naam of etiket den winkdiers te verkoopen. v 1
509



6o
«J^ ^ Sr^Tt di6r handdM« en indastrieelen, laat zich deze handelwijze gereedelïjk verklaren
Wiant daarmee beoogen en bereiken zij, dat hun arti-
Ï£*T°2ich inb,migeren tój het koopend
en wit Tg * Cn b*wd* hun
en winst worden vergroot.
Toch meen ik, dat het niet in de bedoeling kan liggen van den winkelier, op die wijze, dag aan dag, recW te maken voor de zaak van... zijn WaSr
Vooral, «net, als tengevolge daarvan zijn bedrijf
g^es meer van den leverancier aïhankeiiJk ™£
En toch is dat werkelijk het geval. Welnu, waar de handeldrijvende middenstander liefst zoo weinig rnogehjk van zijn zelfstandigheid prijs geeft en allereerst
hebtn6 deT * ^ ^ de d^en *»* hebben de beroepsorganisaties van kleinhandelaren te zorgen:
. dat de coöperatief aangekochte goéderen den led*n zooveel mogelijk Worden geleverd in de verp\£L on
■ o7deer\naam'Alt # H *»* "» *Sen M&rZ
of der eigen inhoop^centrale. ^peiaue
12. Geen hooge dividenden.
^r^'f^7'^^% Van den middenstand laten zich leiden door de gedachte, dat het noodig is op t einde van ieder boekjaar, den leden een hoog dividend ,uit te keeren.
Daardoor denken zij de aangeslotenen vaster aan zich te bonden en nieuwe leden voor de coöperatie te winnen. Het laat zich begrijpen, dat in den aanvang, toen de coöperatie onder den middenstand nog wortel moest vatten deze methode van werken, als lok- en propagandamiddel door velen Werd voorgestaan en toegepast Toch meen ik, dat toen evenmin als nu, de midden-
510



6i
stands-coöperatie daarmee den juisten weg volgde. De beste propaganda voor de midldenstands-coöperatie is en blijft: verkoop van goede kwaliteit tegen lagen prijs.
Maar bovendien schiet, door jacht naar hooge dividenden, de middenstands-coöperatie langs haar wezenlijk doel heen. Dit doel toch is geen ander, dan door aanen verkoop van deugdelijke goederen tegen lagen prijs, den middenstand in staat te stellen, aan de concurrentie der Volkscoöperatie en van het grootbedrijf te weerstaan en daardoor tevens te dienen de belangen der gemeenschap.
Trouwens als niet de coöperatie mede aan het algemeen welzijn wordt dienstbaar gemaakt, kan zij niet duurzaam voortbestaan en biedt zij den middenstand niet het middel, Om ook de eigen levenskracht aanzienlijk te versterken. Plukt daarentegen ook de samenleving de vruchten der coöperatie, dan komt zij mede noodzakelijk aan den middenstand ten goede.
En daarom handelen de middenstanders verkeerd, indien zij de coöperatie benutten, om op 't eind van ieder jaar, den leden een ferm stuk geld in de beurs te stoppen en heeft bijgevolg de beroepsorganisatie ervoor te zorgen:
dat de coöperatief aangekochte goederen, tegen zoo laag nwgelijken prijs aan de leden worden geleverd.
13. Coöperatieve productie van grond- en hulpstoffen.
Als we 'boven in vluchtige trekken de concentratie schetsten van het tegenwoordige groot-bedrijf, wezen we met name op het vaste, doelbewuste streven van meerdere groot-industrieele ondernemingen, om ook de productie van grond- en hulpstoffen en van de onderscheidene tusschenfabrikaten, geheel en al tot zich te trekken en aan zich te verbinden.
Een soortgelijk streven is ook aan de middenstands-
5'1



62
coöperatie niet vreemd. En al blijft de dadelijke actie m die richting vooralsnog binnen enge grenzen beperkt, toch valt een sterke drang daarheen niet te miskennen. Ook door toepassing van dezen vorm van coöperatie denkt de middenstand beduidende voordeelen te winnen en zijn zwakke concurrentie-kracht te versterken. . WJe even nadenkt over dit verschijnsel, begrijpt, dat op dit terrein ernstige conflicten dreigen tusschen 'sommige vakgroepen van 'middenstanders. Reeds vroeger wezen we daarop en betoogden, dat de standsorganisatie het aangewezen lichaam is, om regelend en bemiddelend in deze op te treden. In den regel echter zal, bij coöperatieve productie van grond- en hulpstoffen, niet in het bedrijf eener andere middenstandsgroep moeten worden ingegrepen. En zelfs waar dit wel het geval is, kunnen bizondere omstandigheden daartoe dringen 'met niet te ontkomen noodwendigheid, al zal 'tvaak mogelijk blijken, door het plegen van overleg, een voor beide partijen aannemelijke oplossing te verkrijgen. Daarom behoort het mede tot de taak der beroepsorganisatie:.
bij gebleken wenscheliJkheM óf noodzakelijkheid de coöperatieve productie van gronde en hulpstoffen voor het bedrijf ter hand te nemen met dien verstande dat bij eventueel conflict met andere middenstandsgro'even door wederzijdsch overleg worde beproefd, een 'voorbeide partifen bevredigende schikking te treffen.
14. Bewerkingscoöperatie.
De al dan niet coöperatief geproduceerde grond- en hulpstoffen, worden door den nijveren middenstander verwerkt tot het eigenlijke product van zijn bedrijf. Nu heeft de vooruitgang der techniek het voor onderscheidene beroepen mogelijk gemaakt, de bewerking van menig onderdeel van het product, economisch veel voordeeliger uit te voeren door daartoe vervaardigde kracht-'
512



63
werktuigen en machines, dan met behulp der oude handwerktuigen mogelijk is.(
Doorgaans echter in de klein-nijvere individueel niet bij machte, zich die krachtwerktuigen aan te schaffen, en zelfs waar dit wél het geval is, kan zij ze veelal niet rendabel maken wegens den beperkten omvang van zijn bedrijf.
Dit bezwaar kunnen de vakgenooten eener zelfde plaats ondervangen, door bedoelde krachtwerktuigen en machines voor gezamenlijke rekening te koopen en zich daarvan om beurten en naar de behoeften van ieders bedrijf te bedienen. Waar dit het geval is, ligt het op den weg der beroepsorganisatie, het bedrijf harer leden economisch te versterken:
door toepassing der bewerkings-coöperatie.
15. Coöperatieve uitoefening van het heele beroep.
In plaats van een of meerdere onderdeelen van zeker product met behulp van gezamenlijk aangekochte machines te bewerken, kunnen beroepsgenooten besluiten, het hééle product gezamenlijk en voor gezamenlijke rekening te vervaardigen. In dat geval worden de bedrijven van alle betrokken beroepsgenooten tot één bedrijf vereerd gd.
De aankoop van grond- en hulpstoffen en doorgaans ook de verkoop der producten geschiedt voor gezamenlijke rekening, terwijl de deelgenooten samen arbeiden in eenzelfde gemeenschappelijke, modern ingerichte werkplaats. In den regel zijn aan dezen vorm van coöperatie zeer groote voordeden verbonden en worden de exploitatiekosten tot een minimum gereduceerd. Maar de zelfstandigheid van ieders persoonlijk bedrijf gaat daarmee te loor en wordt geheel opgelost in de coöperatieve onderneming van allen. Uit sociaal middenstandsoogpunt
513



t>4
bezien, lijkt mij deze vorm van coöperatie — op zich genomen - weinig aanbevelenswaardig. Niet alleen omdat ie betrokken beroepsgenooten daardoor het zoo kostDare goed hunner economische zelfstandigheid verhezen, doch mede hierom, wijl soortgelijke coöperatie's na verloop van eenigen tijd zich plegen om te zetten in zuiver kapitalistisch gedreven productie-ondernemingen.
Aanvankelijk werken mogelijk alle of de meeste deelgenooten eigenhandig mee aan de productie; doch na korteren of langeren tijd worden hun plaatsen uitsluitend door loonarbeiders ingenomen. En de coöpereerende middenstanders fungeeren nog slechts als aandeelhouders in het gemeenschappelijk bedrijf.
Inmiddels worden andere beroepsgenooten als aandeelhouders geweerd en zoeken de zoons in andere richting zich een bestaan te verzekeren. Zoo verdwijnt allengs de heele. betrokken groep van zelfstandige kleinmjveren en wordt hun beroep nog slechts door ondergeschikten aan geleerd en in eenzelfde groote onderneming beoefend.
Overigens dient erkend, dat de hier bedoelde vorm van coöperatie niet altijd en niet noodzakelijk in den even geschetsten zin zich ontwikkelt. In den regel echter wel; — dat heeft de ervaring geleerd.
En alhoewel de gehechtheid van den middenstander aan eigen zelfstandigheid, dezen niet licht naar dien vorm van coöperatie doet grijpen, toch wordt hij door de scherpe concurrentie daartoe somwijlen gedwongen wil hij op den duur niet heel en al tenondergaan *
En daarom acht ik het mede te behooren 'tot de taak der beroepsorganisatie:
bij gebleken noodzakelijkheid over te gaan tot coöperatieve uitoefening van het heele beroep en daarnevens ^regelen te treffen, om de ongeachte social gl volgen daarvan zooveel mogelijk tegen te gaan.
514



65
16. Verkoop-coöperatie.
Met den laatst behandelden vorm van coöperatie, gaat als regel de verkoop-coöperatie gepaard. Toch kan die ook zelfstandig worden beoefend en biedt dan evenzeer belangrijke voordeden en een uitnemend middel, om te weerstaan aan de concurrentie van gelijksoortige grootindustrieele ondernemingen.
Want vooreerst maakt de stichting eener coöperatieve verkoop-centrale 't voor de betrokken beroepsgenooten veel gemakkelijker en veel minder kostbaar, een ruim en goed-loonend afzetgebied hunner producten te vinden. En voorts worden door middel van zoo 'n verkoopcentrale de aangesloten patroons in staat gesteld, groote orders gezamenlijk aan te nemen en tijdig uit te voeren Bovendien hebben meerdere klein-nijvere beroepen vaak te kampen met slapte in het bedrijf. Het debiet van ieders onderneming beperkt zich tot de plaats van inwoning, soms uitgedijd tot de naaste omgeving. Ook voor deze groepen van nijvere middenstanders kan een goed georganiseerde verkoop-centrale van ongemeen grootnut zijn.
Want niet alleen worden zij daardoor in staat gesteld, hun productie uit te breiden, maar bovendien kunnen zij, bij geringe afname in de eigen omgeving, voortgaan met produceeren voor de verkoop-centrale, die immers zorg draagt voor den afzet naar elders in 't binnen- en mogelijk ook in 't buitenland.
Ook handwerkerspatroons, mits zij hun bedrijf moderntechnisch inrichten en zich mede toeleggen op machinale vervaardiging van meer uniforme producten, kunnen met behulp der verkoop-centrale, voor die producten op gemakkelijke wijze een afzetgebied vinden.
Een ander voordeel der verkoop-centrale is hierin gelegen, dat op ruimer schaal en op meer doeltreffende
5-5



00
en veel minder kostbare wijze, reclame kan worden gemaakt voor het fabrikaat der «aangesloten leden.
De reclame toch, die uitgaat van de verkoop-centrale, komt aan alle aangesloten patroons ton goede, terwijl ieder slechts een klein deel der totaal-kosten daarvan heeft te dragen.
Bovendien kunnen aan zoo'n verkoop-centrale bekwame agenten verbonden worden met het doel, allerwege in binnen- en buitenland, soliede handelsrelaties met de centrale aan te knoopen.
Ook daarvan komen de vruchten aan alle aangeslote nen ten goede, niettegenstaande de uitgaven op ieder der gegadigden slechts lichten druk uitoefenen.
Ten slotte wijzen we er nog op, dat door zulke verkoop eentrales ook z.g.n. monsterkamers kunnen worden ingericht van de producten der aangesloten leden.
Uiteraard zal menig handelsman zulke kamers gaarne bezoeken, vooral als 't getal der aangeslotenen groot en bijgevolg de sorteering ruim is. Is eenmaal de keuze gedaan, dan heeft de handelaar zijn orders slechts af te geven aan de Centrale, die ze doorzendt aan den producent der betreffende monsters.
Overigens spreekt het van zelf, dat de inrichting en werkwijze eener verkoopcentrale aanmerkelijk zal verschillen naar den aard en de bizondere behoeften van het betrokken beroep.
Doch dat is enkel een kwestie van uitvoering en praktijk; _ de grondgedachte wordt er niet minder vruchtbaar om. En daarom mogen de beroepsorganisaties, die daarvoor in aanmerking komen, niet verzuimen:
dj!lvffn ermt üch *°* te leggen op de beoefening der verkoop-coöperatie, met eventueel daaraan verbonden coöperatieve reclame en coöperatieve monsterkamers.
Ji6



67
17. Coöperatieve aanneming en uitvoering van werken en leveranties. Nauw verwant aan de verkoop-coöperatie, is de samenwerking van beroepsgenooten bij het aannemen en uitvoeren van werken en leveranties. Ook hier biedt coöperatie aan menige vakgroep van middenstanders een stevigen ruggesteun tegen de concurrentie van het grootbedrijf. Immers, wat bij aanbesteding van grootere werken en leveranties, de alleenstaande middenstander niet vermag, dat kan hij door eendrachtige samenwerking bereiken.
Daartoe is allereerst noodig, dat de betrokken beroepsorganisatie beschikt over of aangesloten is hij een krachtige inkoop-vereeniging, ten einde de benoodigde goederen, grond- of hulpstoffen tegen scherp concurreerende prijzen te kunnen betrekken.
Voorts moeten de gezamenlijke beroepsgenooten zorg dragen, zich eventueel te bedienen van de hulpmiddelen der moderne bedgrijfstechniek.
Bovendien behoort de aansprakelijkheid zoowel onderling, als ten overstaan van den aanbesteder, deugdelijk en ook practisch te zijn geregeld.
En vooral is *t noodig, dat een sterk ontwikkeld saamhoorigheidsgevoel de leden bezielt en een strenge tucht heerscht in de vereeniging.
Als aan al deze voorwaarden is voldaan, dan zullen de beroepsorganisatie's niet enkel in staat blijken, bij inschrijvingen evenmachtig mee te .dingen met het grootbedrijf, maar mogen zij ook vertrouwen, dat haar de uitvoering der hierbedoelde leverantie's of werken, zonder bezwaar, door den aanbesteder zal worden toegewezen
Voor de desbetreffende beroepsorganisatie's is het dus zaak:
maatregelen te treffen, om door gezamenlijken aankoop van grondstoffen, door eventueete aanwending van
5IZ



68
Modern-technische hulpmiddelen en door een practische regeling der gettieüjke aamprakeUjkheid,, ten allen tijde gereed te zijn en in staat, om leverantie's en werken van grooteren omvang, Coöperatief aan te nemen en deugdelijk uit te voeren.
18. Te veel kleinhandelaren en klein-nijveren.
In den bloeitijd der rniddeleeuwsche gilden, zien we de vrijheid van bedrijf gaandeweg meer belemmerd worden en beperkt.
Nu eens geschiedt dit met het doel, de concurrentie der gilde-leden onderling te regelen; — dan weer, om het evenwicht tusschen vraag en aanbod te handhaven en overproductie te voorkomen.
Ter bereiking van laatstgenoemd doel diende o.m. de bepaling, dat niemand zelfstandig een ambacht mocht uitoefenen, die niet te voren als lid in het gilde was opgenomen.
En mede om dezelfde reden werd de dagelijksche maximum-arbeidsduur ingevoerd en tevens vastgesteld het maximum-aantal gezellen, dat ieder patroon in dienst mocht nemen.
Door deze en soortgelijke verordeningen wisten de gilden niet alleen de productie evenredig te houden aan de behoeften, maar bereikten daardoor meteen, dat aan elk lid een voldoend afzetgebied zijner producten en als gevolg daarvan, een vast inkomen werd verzekerd^
Weliswaar hebben in latere tijden de gilden schromelijk misbruik gemaakt van hun macht, om de vrijheid van bedrijf te beperken; — maar dit misbruik laat volstrekt onaangetast het beginsel zelf, dat oorspronkelijk aan bedoelde regeling en beperking der bedrijfsvrijheid ten grondslag was gelegd.
En dat 'beginsel is alleszins te verdedigen en te rechtvaardigen.
Of is het niet volkomen redelijk en economisch ge-
518



°9
zond', de productie gelijken tred te doen Kouden met de werkelijk bestaande behoeften, en krachtige maatregelen tegen overproductie te nemem?
Het liberalisme heeft deze — gelijk trouwens iedere andere beperking der bedrijfsvrijheid — smadelijk veroordeeld en volslagen bandeloosheid van 't economisch leven gepredikt en in practijk gebracht.
Wij allen echter weten, wat trieste stoet van sociale jammeren, die ongebonden vrijheid van bedrijf op den voet is gevolgd.
En met name weten we, hoe de daaruit geboren crisisperioden van overproductie, geweldige kramp-schokken van smartende pijn hebben heengejaagd door de menschelijke samenleving.
Van die wilde overproductie werden ook de onmiddellijke bewerkers zelf de dupe.
Daardoor kwamen zij tot het besef, dat, zoo geen strenge maatregelen werden genomen, om de productie te organiseeren en aan redelijke grenzen te binden, zij allen ten slotte aan de bandelooze concurrentie ten offer zouden vallen.
Zoo werden geboren de trusts en kartels, die naast de vrije onderlinge concurrentie, mede de productie regelden en beperkten in de betreffende takken van nijverheid.
En die productie-beperking werd mede hierdoor verkregen, dat de deelnemers met hun overmacht het ontstaan van nieuwe soortgelijke bedrijven trachtten te voorkomen.
Juist zooals door de gilde-corporatie's geschiedde in de middeleeuwen.
L'histoire se repète: de geschiedenis herhaalt zich, ■ou men kunnen zeggen. \f>
Maar dan herhaalt zij zich toch ook in dien' zin, dat meerdere trusts en kartels, evenals de gilden in hun
5[9



7o
vervaltijd, op ergerlijke wijze bun machtspositie misbruikten ten koste van bet welrajn der gemeenschap.
En juist ter oorzake van dit machtsmisbruik, waaraan trusts en kartels zich zoo lichtvaardig schuldig maken kleven practisch aan een monopoUsfische organisatie der onderscheidene takken van bedrijf, zeer groote en ernstige bezwaren.
Bezwaren, die m.i. alleen te ondervangen zijn door zoodanigen uitbouw der publiekrechtelijke beroeps-organisatie, dat daarboven komt te staan een macht die de wettelijke bevoegdheid heeft en de opdracht, 'rege lend en bindend in te grijpen, waar en zoo dikwijls het belang der gemeenschap dit vordert.
Als gesproken wordt van „overproductie", pleegt men daardoor te verstaan de overproductie, veroorzaakt door het groot-bedrijf.
Toch kankert een soortgelijk kwaad ook in den middenstand en vindt ook daar zijn grond in de ongebreidelde vrijheid van het bedrijfsleven.
Wat ik bedoel?
Meerdere takken van kleinhandel en vele beroepen van klein- en middennijverheid, gaan gedrukt onder een aanzienlijk „teveel" van gelijksoortige ondernemingen.
't Zijn vooral de beunhazen, die dit „teveel" geschapen hebben.
Zelfs zijn er plaatsen,- waar het aantal ondernemingen m eenzelfde beroep tot twee en driemaal meer bedraagt dan noodig is, om in de behoeften der eigen plaats en naaste omgeving te voorden.
Dit zeggende, heb ik natuurlijk niet het oog op industneele middenstandsbedrijven, die hun producten in hoofdzaak afzetten naar elders, maar doel ik enkel op die vele ondernemingen in kleinhandel en kleinnijverheid wier debiet krachtens den aard zelf van het bedrijf, uit-
520



7i
sluitend is beperkt tot de eigen gemeente of hoogstens tot de onmiddellijke landelijke omgeving.
Voor deze laatste groep van middenstandszaken, moet een te groot aantal gelijksoortige ondernemingen in dezelfde plaats, noodzakelijk tot ongewenschte gevolgen leiden.
Want afgezien van de felle onderlinge concurrentie, die daaruit haast altijd ontstaat, vindt geen der betrokken bedrijven een voldoend afzetgebied, om met redelijke en passende winst te kunnen werken.
Feitelijk is dan ook op die wijze het leven van menige middenstandsonderneming geknakt of zelfs voor goed gebroken.
Zijn tegen dit euvel geen afdoende maatregelen te
nemen?
Het groot-bedrijf — zoo zagen we — beproeft dit te doen door aaneensluiting in - trusts, kartels en andere vormen van concentratie.
Ook de klein- en middennijverheid, die voor den handel produceert, vermag door krachtige en algemeene beroepsorganisatie veel in die richting te bereiken
En evenzeer zijn de leiders van die middenstandsbedrijven, waarvan het debiet uit den aard der zaak, eng is begrensd, door sterke aaneensluiting bij machte, het „teveel" aan gelijksoortige ondernemingen in dezelfde plaats, althans eenigermate tegen te gaan en uitbreiding daarvan te bemoeilijken.
Dit kan de beroepsorganisatie bereiken:
a, door met de betreffende vakvereeniging van werklieden een collectieve arbeidsovereenkomst te sluiten, waarbij partijen zich wederzijds verbinden, slechts leden der contracteerende organisatie's in dienst te nemen, respectiêvelijk bij dezen in dienst te treden;
b. door van het lidmaatschap uit te sluiten ftttt4 dtoe het betrokken beroep slechts als ondergeschikt nevenbé-
. drijf uitoefenen;
521



72
c. door de onder b. bedoelde uitsluiting mede toe te passen op eventueel zich vestigende nieuwe patroons die noten?" ** 0mScM^m Opleiding hebben ge-
tf. door aan de onder b'. en c. bedoelde patroons het lidmaatschap en bijgevolg ook de voordeelen te ontzeggen van coöperatieve en andersoortige instellingen, die de beroepsorganisatie heeft in 't léven geroepen, om de economische positie en concurrentiekracht der leden te versterken.
19. Beroepsmatige verzekering.
Vroeger hebben We betoogd, dat - in 't algemeen genomen - het verzekeringswezen 't veiligst en voordeehgst wordt beoefend door de standsvereeniging en diensvolgens bij deze moet worden ondergebracht.
Doch soms houdt het voorwerp der verzekering zóó nauw verband met den bizonderen aard van het beroep dat practisch alleen de beroepsorganisatie — al dan met in samenwerking met een of meer andere vakvereenigingen — de verzekering onderling of collectief vermag te sluiten.
Op grond daarvan moet het mede worden geacht te behooren tot de taak der beroepsorganisatie;
zóódanige onderlinge of collectieve verzekeringen te
sluiten, welke uiteraard niet door de standsvereenigine
kunnen worden aangegaan.
20. Borg-praktifken.
De middenstand draagt vele kwalen in zich om'.
Maar géén daarvan is zóó algemeen verbreid èn zit zóó diep geworteld in zijn zaken-leven, als die van het domme en dolzinnige borgen. En laten we 't maar ronduit zeggen: daarvan is hij zelf de schuld. Want door hém zijn de misstanden in 't borgwezen stelselmatig, aangekweekt en gevoed en dag aan dag verergerd.
522



73
Toch zal de positie van den middenstand nooit stevig worden en gezond, zoolang d&t kwaad blijft voortwoekeren en vergiftigen den bodem1 van zijn bestaaö.
We hebben boven gezien, welke taak de stands vereeniging ten aanzien dier misstanden te vervullen heeft. Die is gehouden aan te vutten en te steunen de directe actie, welke de beroepsorganisatie tegen dit verderfelijke sociale euvel moet ondernemen. Maar de dadelijke en onmiddellijk practische maatregelen daartegen, moeten uitgaan van de beroepsgenooten zelf. v En als die ernstig willen, kunnen zij in korten tijd veel, zeer veel in die richting bereiken. Daarvoor staat de ondervinding ons borg.
Iedere vakgroep behoort daarbij te werk te gaan op eigen wijze en met de middelen, die passen aan den aard van het beroep en de bizondere omstandigheden, waaronder het wordt beoefend.
Maar in welken vorm ook de actie wordt ondernomen, altijd moet zij uitgaan van de gedachte, dat tijdige voldoening der vorderingen, recht geeft op matige korting. Anders mist zij haar wezenlijke kracht en loopt zij op den duur noodzakelijk dood.
Op (grond van een en ander, leggen wij aan de beroepsorganisatie de taak op:
door tactische en praktische maatregelen de misbruiken in het. borgwezen volhardend te bestrijden.
21. Voorlichting en Propaganda.
Ontegenzeggelijk ligt nu en voor de toekomst de groote kracht van den middenstand in de beroepsorganisatie. — Die in- en uitwendig te versterken en tot hooger plan van ontwikkeling te brengen, moet daarom zijn groote zorg zijn en blijven. Maar daartoe is breede voorhchting noodig en rustelooze propaganda. En al kunnen de ambtenaren der standsorganisatie in die rich-
523



74
tmg vmchtbaar werkzaam zijn, toch zal 'tvoor meruVe beroepsorganisatie noodzakelijk blijken, daarnevens een «gen bezoldigd ambtenaar aan te stellen. Vooral als de betrokken vakgroep sterk is in getal. Trouwens, dan «jh de financieele lasten ook lichter te dragen. En bovendien: het daaraan bestede geld keert meer dan ruimschoots in anderen vorm' tot den gever terug
Daarom behoort iedere beroepsvereniging, 'die daarvoor in aanmerking komt:
n,^°dantSe maatreeeten te treffen, welke 't mogeliik mjken, ter versterking en ontwikkeling der eigZZZ msatie, een bezoldigd ambtenaar aan te stelSn *
22. Misbruiken.
Wellicht is er geen enkele branche van handel of injverheid aan te wfczen, die niet door vele en velerlei misbrmken wordt geteisterd. Zoowel de vakgroep in haar geheel, als ieder lid persoonlijk hebben de kwellende en nadeelige gevolgen daarvan te verduren. Deze vakmi&bruiken zijn haast voor ieder beroep verschillend en mteraard het best aan de eigen vakgenooten bekend, in die richting ligt dan ook voor iedere beroepsvel eenigmg een breed terrein van vruchtbare actie open En daarom rekenen wij 't mede tot de taak der beroepsorganisatie :
stlZi ff ^SfSareJn S^<^rioófde midOelen de misstanden te bestrijden, die in het betrokken vak bestaan.
524



III. SOCIAAL-POLITIEK PROGRAM.
Beginselen.
Bij de bespreking van het sociaal-economisch beginselprogram hébben we gezien, hoe het liberalisme — met uitschakeling van God en godsdienst — de heele maatschappelijke samenleving niet alle persoonlijke rechten en plichten der burgers, enkel en alleen deed voort(komen uit een vrije overeenkomst der van nature vrije en gelijke menschen. Hieruit volgt, dat ook het gezttgr in die maatschappij1, het Staatsgezag, 't bloote maaksel is van den mensch of van den volkswil.
Uit deze aan hberalisme en socialisme gemeenschappelijke beginselen, ontwikkelde ieder van beide stelsels op sociaal-politiek gebied een lijnrecht tegenstelde leer.
Naar der liberalen zin, heeft de mensch bij het aangaan van het maatschappelijk verdrag en bij het scheppen van 't gezag in den Staat, uiteraard niet meer van zijn vrijheden Willen prijsgeven, dan strikt noodzakelijk is, om lijf en goed tegen aanvallen van derden te beschermen. Bijgevolg blijft in 't economisch leven een ieder volkomen vrij, te laten en te doen, waartoe het eigent belang hem dringt. Dit is trouwens noodig, zoo zeggen de liberalen, wijl juist de prikkel van het eigenbelang der menschen energie en werklust het machtigst aandrijft en bijgevolg alleen bij vrije en ongehinderde werking van ieders drift naar stoffelijk gewin, de economische welvaart tot volkomenheid kan klimmen.
Dus mag de Staat alleen politiedienst verrichten en
525



76
heeft zich stipt en streng te onthouden van iedere bemoeienis met het vrije economische leven en streven van het volk. x)
De sociaaldemocratie redeneerde uit dezelfde beginselen in omgekeerden zin.
De vrije concurrentie in het bedrijfsleven, gepaard aan den persoonlijken eigendom der productiemiddelen., heeft ertoe geleid en moest ertoe leiden, dat weinige sterkeren en sluweren hun overmacht allengs misbruikten, om de massa des volks onmenschelijk uit te buiten en dag aan dag zich „vet te mesten" met het zweet van anderer zwoegenden arbeid.
Zulke toestanden zijn een vloek tegen den „waren" wil des volks. Daarom moeten én vrije concurrentie én privaat bezit van productie-middelen, hoe eerder hoe beter, worden opgeheven en de regeling van 't gansche economisch leven gelegd worden in handen der gemeenschap alleen. En daartoe is het volk volkomen bevoegd. Want als alle rechten der burgers — dus ook het eigendomsrecht — uitsluitend stammen uit een vrij door dezen gesloten verdrag; als ook 't gezag in de maatschappij zijn aanzien enkel dankt aan den vrijen wil des volks, dan kan uiteraard diezelfde volkswil den burgers hun eigendom weer ontnemen en met vernietiging van het huidige politieke Staatsgezag, aan de nieuw te scheppen economische gemeenschap geven de bevoegdheid en haa*- opleggen de taak, 't gansche economische leven geheel alleen en zelfstandig te regelen.
Praktisch nauw verwant aan het stelsel der sociaaldemocratie is de leer van het Staatssocialisme.
1) Inmiddels is de hier geschetste oorspronkelijke leer van het hberahsrne danig verwaterd en durft niemand meer de algeheele Staatsonthouding openlijk te verdedigen. •"genccie
526



77
Volgens deze leer is de Staat — geboren uit den vrijen volkswil — de bron van alle rechten en plichten der burgers.
Welnu, heeft de Staat den burgers hun rechten gegeven, dan is hij ook bevoegd, hun die te ontnemen, zoo hem dit goed dunkt.
Deze beginselen toepassend op het economisch leven, leert het Staatssocialisme, dat de huidige Staat als hoogste doel moet nastreven, de particuliere economische werkzaamheid der burgers allengs geheel tot zich te trekken en aan zich te verbinden.
Daarom moet de Staat beproeven, de velerlei takken van particulier bedrijf achtereenvolgens dwingend te regelen of te naasten, om ze daarna zelfstandig en eigenmachtig te exploiteeren.
En dit proces van dwangregeling en naasting moet zoolang worden voortgezet, tot de gansche zelfstandige economische leven der burgers is vernietigd en opgelost in het ééne alomvattende en alles regelende bedrijfsleven van den Staat.
Die Staat wordt, naar staatssocialistische opvatting, weliswaar gedacht als een lichaam van groote politieke macht, doch praktisch verschilt hij weinig van de economische gemeenschap, die de sociaaldemocraten als eindpunt stellen van de feitelijke doorvoering hunner revolutionaire leer.
Tegenover de hiervoren geschetste radicale uitersten van liberalisme, sociaal democratie en staatssocialisme stellen wij de volgende beginselen der katholieke staatsen maatschappijleer:
De burgerlijke maatschappij is eene door de natuur zelf van den mensch en bijgevolg ook door God, den Maker
dier natuur, volstrekt gewilde instelling.
Wijl het vroeger (blz. 17) omschreven natuurlijk doel dier burgerlijke maatschappij niet bereikbaar is zonder
527



78
leidend en dwingend gezag, stamt uiteraard ook het gezag in de maatschappij, niet uit den vrijen wil des volks maar rechtstreeks uit haren Maker: God.
Bovendien: gelijk iedere menstih persoonlijk onderworpen is aan de wetten Gods, zoo. is ook de Staahgemeenschap, uit de natuurnoodzakelijke vereeniging der menschen (gezinnen) geboren, aan de Goddelijke wetten gebonden. 6
En verder: waar de mensch en menscheÜjke rechten eerder Zijn dan de Staat en deze er enkel is omdat en voor zoover de burgers ieder voor zich of in vrije organisatie's verbonden niet bij machte zijn, uit eigen initiatief in . hun Veelzijdige behoêften te voorzien, - daar kan uiteraard de taak en bevoegdheid van dén Staat niet anders dan ,/ianvullend" zijn van aard.
Bijgevolg-mag de Staat in de' persoonlijke rechten en de zelfstandige economische werkzaamheid der burgers en der Vrije verenigingen van burgers, niet verder ingrijpen dan noodig is, om) het doel hunner maatschappelijke samenleving: het algemeen welzijn, te bereiken
Maar omgekeerd ook is het de natuurlijke laak en wezenlijke plicht van den Staat, het gemeene welzijn der burgers positiéf en met-de daad te bevorderen door verwezenlijking van al die voorwaarden, welke noodig zifn opdat ieder, die in normale omstandigheden verkeert zijn persoontijk geluk kunne bewerken.
Ten slotte: wat hier gezegd is met 'betrekking tot het gezag, de taak en bevoegdheid van den Staat geldt uiteraard naar verhouding evenzeer van diens lagere organen: de provincie en de gemeente.
So c iaal-politieke Taak der Standsor <raaisatie.
1. Sociaal-politieke ontwikkeling.
Niemand kan betwisten, dat van overheidswege de belangen van den middenstand sinds lange jaren schromelijk zijn verwaarloosd.
Niettemin dient eerlijkheidshalve erkend, dat voor een groot deel daaraan schuldig staat de laksheid van den
«af



79
middenstand zelf, die liever zijn krachten heeft verspild in vinnigen onderlingen strijd, dan door Aaneensluiting en samenwerking in een machtige organisatie, van de burgerlijke overheid af te dwingen den steun, waarop hij recht heeft en aanspraak kan maken.
Want aan den geweldigen drang van een breede en krachtig ontwikkelde middenstandsorganisatie kan de overheid op den duur niet weerstaan.
Dat hebben de organisatie's van andere klassen en standen der samenleving overtuigend bewezen.
Overigens spreekt 't van zelf, dat de middenstand, bij het vragen en dringen om overheidssteun, moet blijven binnen de grenzen van wat billijk is en recht, en dat hij zelf in staat moet zijn, de richting aan te geven en den vorm, waarin hem die overheidssteun moet worden geboden.
En daartoe is noodig, dat de middenstand vooraf kenne de preciese verhouding, waarin hij staat tot andere maatschappelijke klassen en tot het geheel der burgerlijke samenleving; dat hij ook wete, welke de bevoegdheid is en de taak der overheid ten overstaan van zijn stand en dat hij kenne de rechten, welke hij op den steun dier overheid kan doen gelden.
Daarnevens heeft hij noodig een klaar en diep inzicht in de wezenlijke nooden van zijn stand en in de oorzaken, waaruit die zijn ontstaan, mede als gevolg van de houding der openbare bestuurslichamen in vroegere jaren
Om dat te bereiken heeft de standsorgahisatie te zorgen:
dat 'de vroeger besproken cursussen en voordrachtenreeksen voor sociaal-economische ontwikkeling, mede dienstbaar worden gemaakt, om den leden de kennis bij te brengen eener gezonde en practische sociale middenstandspalitiek.
529



8o
2. Officieele vertegenwoordiging en Middenstandsraaê.
Om een krachtige en metterdaad vruchtbare sociale middenstandspoütiek te kunnen voeren, behoort van regeeringswege aan den middenstand een eigen officieele vertegenwoordiging te worden gegeven, zooals sinds jaren in andere landen bestaat.
Gelet op de huidige departementale samenstelling en werkzaamheid, kan dit wellicht 't gevoegelijkst geschieden, door een afzonderlijke „afdeeling voor klein-handel en klein-nijverheid" of -— als men wil — een eigen „middenstandsafdeeling" te scheppen en onder te brengen bij de Afdeeling Handel van het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel.
Aan zoó'n „middenstandsaïdeeling" zou uiteraard een zelfstandige taak en eigen program van werkzaamheid moeten opgelega worden.
Eerst dan kan van regeeringswege aan de velerlei gewichtige belangen van den middenstand die werkdadige aandacht worden gewijd, welke zij zoo dringend behoeven.
Zoolang echter de behartiging der belangen van klein- en groot-bedrijf gelijkelijk aan hetzelfde departementaal orgaan blijft opgedragen en geen stelselmatige onderscheiding wordt doorgevoerd, zal — wat trouwens alleszins verklaarbaar is — het leeuwenaandeel der zorgen toevallen aan het groot-bedrijf.
Daarentegen zal het klein-bedrijf, dat 't dringendst hulp behoeft, stiefmoederüjk worden bejegend.
En al is feitelijk reeds nu de zorg voor den middenstand opgeldragen aan de Afdeeling Handel, toch wijt ik het niet aan 4ie Afdeeling als zoodanig en allerminst aan 't eminente "hoofd daarvan, dat de belangen van den middenstand niet naar behooren worden gediend.
Zelfs al zou de Afdeeling Handel — wat trouwens
53Q



8l
evenzeer noodig is — over veel ruimere geldelijke middelen ten behoeve van den middenstand beschikken, dan nog ware weinig bereikt.
Neen, de fout zit in 't systeem zelf; dat deugt niet. Daarin moet bijgevolg zoodra mogelijk verandering worden gebracht.
Eerst dan kan naar een vast en practisch plan, aan de verbetering der positie van den middenstand worden gearbeid
Toch is met de instelling van vorenbedoelde officieele middenstandsvertégenwoordiging, niet alles in die richting bereikt.
Want even dringend acht ik het noodig, dat daarnaast van regeeringswege wordt in 't leven geroepen een ander lichaam, een soort van „Middenstandsraad", waarvan de leden — althans in groote meerderheid — rechtstreeks gekozen worden door de georganiseerde middenstanders zelf.
Ik zeg: rechtstreeks gekozen door de onmiddellijk belanghebbenden zelf.
En waarom ?
Omdat die „Middenstandsraad" gedacht wordt als de levende schakel, die de organisatie's van den middenstand in nauwe en duurzame aanraking brengt met het meergenoemde officieele instituut aan de Afdeeling Handel.
Zou nu de regeering zelf, de leden van dien ,,raad" benoemen, dan werd juist daardoor aan dit lichaam zijn hoofdreden van bestaan ontnomen.
Want dan zou tusschen regeering en middenstand niet worden gelegd die vaste band, om wille waarvan zoo'n Middenstandsraad wordt noodig geacht.
Dat is alleen mogelijk, indien de groote meerderheid
53 r-



82
der leden van dien „raad" aangewezen wordt door de georganiseerde middenstanders zelf.
Eenerzijds toch staat, als officieele instelling der regeering-, ide „Middenstandsraad" in onmiddellijke en wezenlijke betrekking tot de „Middenstandsafdeeling" aan het Departement van L., N. en H., en anderzijds is die „raad" op 't nauwst verbonden met den georganiseerden middenstand zelf, door wien zijn leden ui groote meerderheid rechtstreeks worden gekozen.
Dit tweeledig karakter van den „Middenstandsraad" vetzekert ons een onafgebroken en vruchtbare wisselwerking tusschen regeering en middenstand en wekt het vaste vertrouwen, dat van overheidswege vele metterdaad practische maatregelen in 't belang van den middenstand zullen worden genomen.
En van de activiteit en voortvarendheid van dien „Middenstandsraad" kunnen we ons des te eerder ver-' zekerd houden, doordien de meeste zijner leden zich als vertrouwensmannen door de middenstanders zelf gekozen weten en bijgevolg in zich omdragen de over tuiging. dat zij van hun doen en laten verantwoording schuldig zijn aan den heelen Nederlandschen georganiseerden middenstand.
Als de middenstand de beide hier bedoelde officieele organen van de regeering weet te verkrijgen, dan acht ik daarmee heel wat meer bereikt, dan door de instelling van publiekrechtelijke Middenstandskamers, waarop indertijd met zooveel kracht is aangedrongen en waarvan zelfs een rapport in den vorm van een wetsontwerp der regeering is aangeboden.
Zelfs geloof ik, dat de middenstand wijs doet, met het denkbeeld van publiekrechtelijke Middenstandskamers voor goed te laten varen, en zijn streven liever te richten op doeleinden, die in werkelijkheid bereikbaar blijken.
532



83
IWant dat kan m.i. van de in wezen en samenstelling onpraktisch en willekeurig gedachte Middenstandskamers niet worden gezegd. Wil de middenstand metterdaad en in ernst pubhekrechtelijke vertegenwoordiging, laat hij dan met kracht arbeiden aan de ontwikkeling en versterking zijner beroepsvereenigingen, ten einde deze voor te bereiden en pasklaar te maken, om tot publiekrechtelijke organisaties te worden .uitgebouwd.
Ten slotte lijkt mij de instelling der beide bier bepleite officieele middenstandsorganen, mede te verkiezen boven een reorganisatie der Kamers van Koophandel en der Kamers van Arbeid. •
Niettemin handelt de middenstand verkeerd, door — zooals nu geschiedt — weinig of geen gebruik te maken van zijn kiesbevoegdheid, om ook deze lichamen zooveel als praktisch mogelijk is, dienstbaar te maken aan zijo belangen.
In 't licht van bovenstaande beschouwingen, meenen we 't als een voornamen plicht te mogen rekenen van de standsorganisatie:
met ernst te streven naar een eigen officieele vertegenwoordiging bij de Regeering en naar de instelling van een cfficieelen Middenstandsraad, waarvan de leden voor de groote meerderheid rechtstreeks worden gekozen door de georganiseerde middenstanders zelf.
3. Sociale Wetgeving.
De sociale wetgeving in ons land bleek tot hiertoe vrijwel .uitsluitend een arbeiderswetgeving te zijn.
Wij zeggen dit niet, omdat wij den arbeiders misgunnen de beschermende sociale politiek, die in de latere jaren speciaal ten hunnen behoeve is gevoerd. Maar daarnaast meenen we toch met recht te mogen eischen, dat aan de wellicht zwakkere klasse van den middenstand een even breede en ruim gedachte sociaal-politieke bescherming niet worde onthouden.
533



§4
Trouwens, wil een sociale wetgeving metterdaad sociaal ' zijn, dan mag zij niet eenzijdig zich richten'op de bevordering der belangen van een enkele klasse der maatschappij, maar moet zij alle groepen en standen der samenleving binnen den kring harer werkzaamheid b* trekken en bij voorkeur helpen en steunen daar waar de behoefte het grootst en de nood 'tnijpendst 'is.
En nu moge h«t zeer zeker streelend zijn wor ons nafaonaal gevoel, te Wetea, hoe op de internationale conferentie van Bern in 1903, door de Nederiandsche afgevaardigden kon worden verklaard, dat de arbriderswetgeving van ons land, die van alle andere landen m fik OW*** «»™t «*J - minder prettig moet zoo'n verklaring «jen middenstander stemmen, die bedenkt, dat ob gebied van sodate ntiddenstajidspoutiek, datzelfde Nederisnd, t# haast alle beschaafde landen van Europa, haast m ieder opzicht ten achter staat.
Daarom acht ik het een dringende dsch voor den Wdden.«aad, te zorgen, dat hij ten aanzie^ der goriale politiek, in oen vervolge zich gelden doet met al de0 invloed, en de kracht, waarover hij door zijn groeiende organisatie in toenemende mate beschikken gaat.
Eenerzijds heeft bij ervoor te waken, dat bij het uitvaardigen van allerhande sociale wetten en maatregelen terdege wordt rekening gehouden met zijn rechtmatige verlangens; anderzijds moet hij zorg dragen, dat ook door jjositieve overheidsmaatregelen, de belangen van zijn stand naar recht en billijkheid worden gediend.
Tot dat doel behoort de middenstandsorganisatie met alle gepaste middelen en met den meesten aandrang mvloed uit te oefenen op de openbare bestuwslichamen van Rijk, Provinde en ..Gemeente. .Bovendien moet de georganiseerde middenstand trachten te verkrijgen, dat het program onzer Katholieke Staatspartij grondig worde herzien, en dat bij die herzie-
534



«5
ning terdege rekening wordt gehouden met zijn rechtmatige eischen en verlangens.
Voorts mag de middenstand niet verzuimen, in en door de kath. kiesvereenigingen te bewerken, dat de uitkomende candidaten-lijsten voor Tweede Kamer, Provinciale en Gemeentelijke bestuurscollege's, den waarborg bieden, dat door die lichamen de belangen van zijn stand naar behooren zullen worden behartigd. Door dit te doen, ontkomt de middenstand eenerzijds aan de principieele bezwaren en praktisch zeer nadeelige gevolgen van z.g. standscandidaten, en anderzijds bereikt hij datgene, wat met de verkiezing van eigen standscandidaten wordt beoogd, maar... niet verkregen. Daarom moet de standsorganisatie:
ter bevordering eener voortvarende sociale middenstandspolitiek, met olie geoorloofde middelen drang en invloed Uitoefenen op de wetgevende machten van Rijk, Provincie en Gemeente;
een 'herziening van het program der Kath. Staatspartij pogen te bewerken in een mede voor den middenstand gunstigen 'zin;
'haar leden bewegen, toe te treden tot de katholieke 'kiesvereenigingen, ten eitide te verkrijgen, dat slechts personen 'worden gecandideerd, in wier handen de belangen Wan den middenstand veilig zijn;
rechtstreeks zich wenden tot de leidende organen der kiesvereenigingen, om door krachtige vertoogen, het in de voorgaande alinea omschreven doel gereeder te bereiken.
4. Steun ter uitvoering van het soeiaal-económisch program.
Als we thans overgaan tot bespreking van eenige bizonderheden uit het sociaal-politiek middenstandsprogram, dan wenschen we er vooraf op te wijzen, dat menig punt van het vroeger ontwikkelde sociaal-economisch program, niet zonder financieele en (of) wettelijke hulp der burgerlijke overheid kan worden verwezerdijkit.
535



86
Onder dit opzicht en voor zoover, zou dus ook de behandeling van die punten hier op zijn plaats kunnen worden geacht.
Toch hebben we gemeend, onder dit hoofdstuk enkel te moeten bespreken zoodanige maatregelen, welke de wettelijke macht alleen en zelfstandig moet uitvoeren, wijl de middenstand — ook niet met steun der overheid — bij machte is daartoe te geraken.
Daarom bepalen we ons hier tot een bloote verwijzing naar dien overheidssteun voor de verwezenlijking der desbetreffende punten van het sociaal-economisch programt En in verband daarmee stellen we vast den plicht der standsorganisatie:
te beproeven, den geldeUjken en (of) wettelijken steun te erlangen van de burgerlijke overheid, waar en voor zoover die noodig_ is, om tot uitvoering ie brengen die punten wan het sociaal-economisch program, welke de middenstand niet bij machte is, uit eigen kracht te verwezenlijken.
5. Zondagsrust. — Vervroegde winkelsluiting.
Van de regelingen, die de wetgever geheel zelfstandig moet uitvoeren, noem ik op de eerste plaats, die betreffende de Zondagsrust en de vervroegde winkelsluiting.
Ten aanzien dezer beide onderwerpen staat het particulier initiatief volslagen machteloos.
Dat heeft de ondervinding afdoende bewezen.
Toch is een deugdelijke regeling dier beide onderwerpen van uitnemend zedelijk-godsdienstig belang, zoomede van groote sociale beteekenis voor den middenstand.
Want Zondagsrust is niet alleen bevorderlijk aan het zielewelzijn van ieder katholiek, maar bovendien is het zedelijke plicht van eiken roomschen zakenman, den dag des Heeren te heiligen.
Ook om redenen van gezondheid, zijn Zondagsrust en
536"



87
vervroegde winkelsluiting beide noodzakelijk' voor den middenstand.
Dat hebben wetenschap en statistiek met onomstootelijke zekerheid bewezen.
En ten slotte, zijn zonder Zondagsrust en vervroegde winkelsluiting, noch de middenstander zelf, noch diens ondergeschikten in staat, hun plichten te vervullen ten overstaan van hun gezin en kunnen zij zich de geestesontwikkeling niet verwerven, welke in onze dagen vooral zoo dringend is geboden.
En hier kan uiteraard de wetgever niet volstaan met een verkorting van den arbeidsduur der ondergeschikten alleen.
Want daardoor zouden eenzijdig bevoorrecht worden zij, die bij machte zijn, enkel met leden van 't eigen gezin hun zaak te drijven.
Bovendien zou dan een groot moreel en sociaal goed onthouden worden aan de talloos velen, die thans door den stuggen onwil eener kleine minderheid daarvan verstoken blijven.
Daarom moet de wetgever dien onwil breken doar zijn macht.
Eit dat te doen is geen onrecht plegen en geen aanslag tegen de rechtmatige burgerlijke vrijheid van den mensch.
Integendeel, dat is een dwang, die tot de ware vrij heid voert.
Voorts zij nog bemerkt, dat waar een wettelijke regeling der Zondagsrust onmiddellijk de belangen raakt van haast alle lagen en klassen der samenleving, ten aanzien daarvan moet worden gezocht naar samenwerking met al die organisatie's, welke de verwezenlijking van 't zelfde doel beoogen.
Ter zake van vervroegde winkelsluiting daarentegen heeft de georganiseerde middenstand zijn actie zoo mo-
537



88
gelijk te verbinden met die der vereeniging van hen. wier belangen als ondergeschikten, in niet mindere mate bij een goede wettelijke regeling der winkelsluiting zijn betrokken. Ten slotte nog dit.
Naar organisch-staatkundige opvatting begint de taak van den Staat eerst daar, waar de gemeentelijke wetgever onmachtig blijkt of in gebreke, te doen wat voor 't gemeene welzijn noodig is.
Welnu, de feitelijke toestand ten aanzien der hier besproken onderwerpen is deze:
De Rijkswet van 1815 tot regeling der Zondagsrust, is practisch waardeloos geworden.
En al is de gemeentelijke wetgever — blijkens meerdere jonge arresten van den Hoogen Raad — alleszins bevoegd, diezelfde Rijkswet door eigen verordeningen aan te vullen; toch kan van een actie tot ge neentelijke regeling dier materie in haar ganschen omvang, weinig of niets worden verwacht.
Ik zeg: van een regeling in haar ganschen omvang.
Want ten aanzien der „winkelsluiting" op Zondag en door de week, zijn in de laatste jaren door menig gemeentebestuur zeer verdienstelijke verordeningen uitgevaardigd.
Maar daartegenover staat, dat in andere plaatsen de meest krachtige actie in die richting, tot niets heeft geleid.
Dit alles in aanmerking nemend, acht ik de middenstandsorganisatie geroepen:
in samenwerking met andere organisatiei's te streven naar invoering eener nieüwe Rijkswet, die de Zondagsrast in haar heelen omvang regelt en inmiddels bij den gemeente-wetgever aan te dringen op een deugdelijke regeling der winkelsluiting op Zondag en door de week, met inachtneming zooveel mogelijk van de belangen der daarbij onmiddellijk betrokken personen.
538



89
6. Handelsregister. — Handelswarenwet.
Onder het regiem der liberale vrijheidsleer, heeft de concurrentie in 't bedrijfsleven gaandeweg de meest bedenkelijke en stuitende vormen aangenomen.
Vele „handelslui" maken zich bij voortduur schuldig aan de laagste zwendelpraktijken en opzettelijke knoeierijen.
De belangen van den eerlijken handel, zoowel als van de gemeenschap vorderen, dat daartegen met groote strengheid wordt opgetreden.
Het particulier initiatief vermag in deze weinig of niets; alleen reeds hierom, wijl het de bevoegdheid mist, de schuldigen door straffen te treffen.
En toch is zonder deze het doel onmogelijk te bereiken.
Daarom moet de wetgever de regeüng dezer zaak aan zich trekken.
Reeds zijn we in 't bezit der wet-Aalberse op de oneerlijke concurrentie.
Bovendien bevat onze wet bepalingen tegen sommige met name genoemde laakbare handelspraktijken.
Doch daarmee alleen komen we er niet.
Noodig is daarnevens de invoering van een handelsregister met daaraan verbonden regeüng van den firmanaam en een breed-opgezette handelswarenwet, waarvan trouwens reeds een ontwerp is samengesteld.
Door het handelsregister wordt beoogd, eenieder op gemakkelijke, weinig kostbare en weinig tijdroovende wijze in de gelegenheid te stellen, kennis te nemen van de rechtspositie zijner leveranciers en afnemers in den handel; van huwelijksche voorwaarden; van den waren naam der firma, waaronder handel wordt gedreven; van de werkelijke eigenaars en bestuurders van vennootschappen en coöperatieve vereenieineen; van dezer be-
539



voegdheden en aansprakelijkheid, kortom van alles, waf kooper en verkooper moeten «reten, om bij hun velerlei handelstransactie's, zich voor bedrog en geldelijk verlies te vrijwaren.
Reeds menigeen is door onbekendheid met deze en soortgelijke handelsaangelegenheden pijnlijk gedupeerd, terwijl bij gebreke van het hier bedoelde handelsregister,' 't aan meerdere sluwelingen is mogelijk gebleken, onder telkens wisselende firma-naam, hun vieze handelspractijken voort te zetten.
Met recht schrijft dan ook COSTER in zijn: Een Nederlandsen Handelsregister: „Zonder wettelijke regeling, als met de invoering van een handelsregister en het daaraan nauw verbonden firmarecht wordt beoogd, wordt het aan duistere persoonlijkheden gemakkelijk en mogelijk gemaakt, onder schoonklinkende namen ten koste van den solieden handel voort te woekeren; deelhebbers en procuratiehouders van een onderneming kunnen hunne bevoegdheid te buiten gaan, zonder dat de wederpartij zulks, voor het te laat is, bemerkt.... de soliede handelsman weet, dat, wil hij vertrouwen vinden, een ongerepte naam hoofdzaak is, en wanneer nu de zijne ai te zeer in misfcrediet is geraakt, wat Is dan gemakkelijker, dan om den een of anderen wülekeurigen naam aan te nemen en te trachten onder dit nog onbevlekte schild de oneerlijke practijken van voorheen voort te zetten."
En naast het handelsregister dient te worden ingevoerd een handelswarenwet, die ten doel heeft te voorkomen, dat „waren" worden verkocht onder een benaming of aanduiding/die daaraan niet rechtens toekomt; — hetzij die aanduiding betrekking heeft op maat, gewicht of getal, hetzij ze slaat op de innerlijke samenstelling van het artikel, dat wordt te koop geboden.
Het bovengenoemde wetsontwerp gaat in die richting,
540



91
door bij algemeenen maatregel van bestuur te doen vaststellen aanduidingen, die uitsluitend of niet mogen gebezigd worden of noodzakelijk moeten gebezigd worden voor waren van een in dien algemeenen maatregel aan te geven aard of samenstelling.
Doch hoe men zich de regeüng en uitvoering dezer aangelegenheid ook denkt, in ieder geval staat vast, dat 't dringend noodig is, door wettelijke strafmaatregelen paal en perk te stellen aan het grove bedrog, de brutale vervalschingen en ergerlijke knoeierijen, die haast in iederen tak van handel op ruime schaal worden gepleegd. Ik behoef hier niet in bizonderheden te treden. Alleen reeds wat officieele onderzoekingen te dien aanzien aan *t licht hebben gebracht, is verbluffend en van ontstellende beteekenis.
Van de onderzochte monsters eener bepaalde soort waren, bleek soms 80—100 pCt. vervalscht.
En in meerdere dier monsters was zelfs geen spoor te bekennen van de bestanddeelen, waaruit zij heetten vervaardigd krachtens de benaming, waaronder zij in den handel werden gebracht.
In de latere jaren heeft het Rijk dan ook eenige stappen in de hier aangeduide richting gedaan.
Zoo bestaat sinds eenigen tijd te Leiden het Rijksbureau tot onderzoek van Handelswaren.
Daarnevens werken de Rijksproefstations voor landbouw, bakkerij, maalderij, leerlooierij enz. en kennen we de wettelijke regeüng van het Riiksbotermerk.
Bovendien zijn — nu het Rijk 't niet deed — door onderscheidene grootere gemeenten keuringsdiensten ingesteld van beperkten omvang, en hebben andere gemeenten zich bij, particuÜere keuringsdiensten aangesloten.
Maar zulke gemeenteüjke keuringsdiensten zullen wel altijd tot grootere en financieel sterke plaatsen beperkt blijven.
541



98
Van de meeste, vooral kleinere gemeenten kan het budget dien last niet dragen.
Het natuurhjk gevolg daarvan zal zijn, dat de actie der mala fide handelaars, juist in die gemeenten zich langzaamaan gaat concentreeren.
Bovendien zal bij auiver gemeentelijke exploitatie der keuringsdiensten, de regeling daarvan voor de verschillende plaatsen èn in aard èn in omvang belangrijk luteenloopen, — wat een afdoende bestrijding van het kwaad practisch onmogelijk maakt.
En ten slotte, betrekken de gemeentelijke keuringsdiensten slechts een beperkte groep van waren binnen de sfeer hunner bemoeiingen.
Daarentegen willen wij door de handelswarenwet het gansche gebied van den handel bestrijken en dien door een algemeenen controle-dienst van ondeugdelijke practijken zuiveren.
De kracht van zoo'n handelswarenwet zal eerder preventief zijn dan repressief van aard.
Want de wetenschap van den handelaar, dat op ieder oogenblik van den dag monsters van zijn waren kunnen getrokken worden, om ze Op haar deugdelijkheid te proeven, .en te onderzoeken of zij naar innerlijke samenstelling, naar maat. gewicht en getal beantwoorden aan de benaming of aanduiding waaronder zij worden verkocht, zal dikwijls voldoende blijken, om aan vele knoeierijen een einde te maken,
Om al deze redenen achten wij de spoedige invoering eener handerswarenwet, die alle waren omvat, dringend geboden. De eerlijke handel zal er wel bij varen en ook het belang der gemeenschap zal daarmee in hooge mate zijn gediend. En tevens zal daardoor een duchtig wapen uit handen worden gesragen aan zekere groepen der samenleving, die ter rechtvaardiging harer coöperaties, zich bij voorkeur beroepen op het veelvuldig bedrog en
542



93
de geraffineerde knoeierijen, die in den gewonen hanOel worden gepleegd. En ten slotte zullen handelsregister en handelswarenwet beide er veel toe bijdragen, dat ook het buitenland in onzen handel een groot vertrouwen stellen gaat.
Daarom is het plicht van den middenstand:
te streven naar Uivoering door den Staat van een handelsregister met daaraan verbonden regeling, van den firma-naam en naar 't verkrijgen van een handelswarenwet, 'waarvan de goede uitvoering door een praktisch georganiseerden controle-dienst wordt gesteand en verzekerd.
7. Concurrentie der Overheid.
De taak der burgerlijke overheid in Rijk, Provincie en Gemeente brengt mee, dat zij ook door „positieve" maatregelen het gemeene welzijn der burgers bevordert.
Doch daarbij mag zij in de persoonlijke rechten en heden van den mensch niet verder ingrijpen, dan ter verwezenlijking van het gemeene welzijn der burgers noodzakelijk is. Hierdoor zijn mede aangegeven de grenzen der bevoegdheid van de openbare macht, om de exploitatie van bepaalde bedrijven aan zich te trekken.
Toch zal de praktische vraag, of in dit of dat bizonder geval, het algemeen belang de exploitatie van een bedrijf door de overheid vordert, tot meeningsverschil aanleiding geven. — In ieder geval kan worden gezegd, dat de toenemende complicatie van het economisch leven, de overheidsexplóitatie van meerdere bedrijven zeer gewenscht of zelfs noodzakelijk' heeft gemaakt in het belang der gemeenschap.
Dit is o.m. het geval met den dienst der post, telegraaf en telefoon, met de voorziening van gas, electriciteit en water, met den aanleg van verkeerswegen, enz.
Doorgaans zullen bij den gang der hier bedoelde be-
543



94
drijven, de belangen van de meeste of vrijwel alle .groepen van burgers binnen een bepaald gebied, rechtstreeks en onmiddellijk' . zijn betrokken.
Doch velen stellen zich met de exploitatie .uitsluitend van deze soort bedryVen door de overheid, in 't geheel met tevreden. W|e kennen immers het streven der sociaaldemocraten en van de belijders der staatssocialistische leer. En lang niet denkbeeldig is het gevaar, dat dezen de burgerlijke overheid allengs ertoe dwingen zullen tal van bedrijven in eigen beheer te nemen, zonder dat het algemeen belang dit vordert of ook maar wenschelijfc maakt.
Reeds bestaan zulke gemeentelijke bedrijven en werd nog vóór den oorlog *) in den raad van eeh onzer grootste steden or*mlijk aangedrongen op de instelling eener gemeentelijke sfchoen- en kleermakerij.
Tegen zulke sociaal-democratische en staatssocialistische excessen moet de middenstand zich energisch verzetten. Hij mag niet dulden, dat Staat of Gemeente zonder noodzaak, het vrije bedrijf van belasting beulende burgers door scherpe concurrentie in zijn levensbelangen treft. En daarom is de middenstand geroepen:
te waken en te strikten tégen het aan zich trekken door de burgerlijke machten van bedrijven, tot wier exploitatie 'Zij niet door het gemeene welzijn der burgers worden gedwongen. "
8. Aanbestedingen door de burgerlijke. Overheid.
Met de ontwikkeling van ons modern staatkundig leven, zijn hare bestuurlijke organen en niet het minst
°P,Zet ••aten weJhier onbespK>ken de noodmaatregelen,
£ «ciiSer en aboraulen toestand' ™**f*z
Dit wil echter niet zeggen, dat wij blind zijn voor de gevaren, die daann steken voor de naaste toekomst. S«=v*ren,
544



95
de velerlei onder deze ressorteerende instellingen, groote verbruikers geworden en afnemers van het particulier bedrijf. En nu is het een niet te loochenen feit, dat bij aanbesteding door deze besturen en instellingen van grootere werken en leveranties, weinig of geen rekening wordt gehouden met de belangen dei- kleinere ondernemers.
Ik geef toe, dat er soms redenen kunnen zijn, om het werk of de gansche leverantie bij voorkeur aan een en denzelfden groot ondernemer toe te wijzen. Maar toch kan, bij goeden wil, door praktische splitsing der aanbestedingen, vaak zonder bezwaar, aan de billijke verlangens van den Middenstand worden tegemoet gekomen.
In ieder geval zijn door beroepsorganisatie alle mogelijke bezwaren te ondervangen. Ten minste als de beroepsorganisatie voldoet aan de voorwaarden, die wij daaraan vroeger, ten aanzien van particuliere aanbestedingen, hebben gesteld. In dat geval echter zijn de betrokken openbare besturen en instellingen verplicht, de mededingende beroepscorporaties van middenstanders, ten minste als gelijkberechtigden met de grootondernemers, te behandelen.
In sommige landen wordt, bij inschrijving door zulke beroepscorporaties, aan hooger bedrag dan het grootbedrijf, toch aan de corporatie's de voorkeur gegeven. Doch zulke finandeele bevoorrechting van den middenstand boven den groot-ondernemer, lijkt mij ongewenscht en kwalijk te verdedigen en leidt trouwens op den duur toch niet tot het beoogde doel. Maar wel heeft de middenstand het recht te eischen, dat hij, bij gelijk praestatievermogen, niet bij het grootbedrijf wordt achtergesteld en dat aan hem — als zwakkere partij — bizondere aandacht wordt gewijd.
Laten daarom de beroepsvereenigingen in den vroeger
545



96
(blz. 67) aangeduiden geest zich krachtig ontwikkelen er* inmiddels de standsorganisatie met haar machtigen invloed trachten te verkrijgen:
dat bij aanbesteding van werken en leveranties door de burgerlijke besturen en dezer instelling, zooveel als practisch mogelijk is, met de belangen van den middenstand wordt rekening gehouden.
9, Belasting-politiek.
^ De Staat - feoo zagen we vroeger - is een uit s menschen sociale natuur noodzakelijk ontwikkelde instelling. Op grond daarvan bezit hij het natuurlijk recht van de burgers te eischen de offers, zonder welke hij zijn natuurlijke taak niet vervullen, noch zijn natuurlijk doel bereiken kan. Meer dan die offers mag de Staat van de burgers niet eischen en met minder behoeft hij zich niet tevreden te stellen.
Hiermee zijn aangegeven, zoowel de rechtsgrond als de rechtsgrens der belastingheffing door Staat, Provincie en Gemeente. <
Voorts vordert de verdeelende rechtvaardigheid dat iedere burger in de belasting bijdrage, naar verhouding van zijn kunnen. Geschiedt dit niet, dan wordt ook niet van allen hetzelfde offer gevraagd, dat juist naar ieders kunnen wordt gemeten.
Maar hoe wordt bepaald de mate van ieders „kunnen" of „kracht" om geldelijke offers te brengen aan de schatkist ?
Daarop zijn meërdere factoren van invloed Allereerst klimt de offerkracht beduidend sterker dan het mkomen zelf. Dus moet de belasting in een naar verhouding daarvan evenredige progressie stijgen.
Voorts is het inkomen uit zakelijk vermogen, duurzaam en blijvend; het inkomen uit arbeid daarentegen tijdelijk en .wisselvallig. En daarom is hij, die zijn inkomen
54'6



97
trekt uit arbeid, verplicht te sparen en over re leggen voor dagen van ziekte, ouderdom en invaliditeit, en behoort diensvolgens het inkomen uit zakelijk vermogen zwaarder te worden belast, dan dat uit arbeid verkregen.
Om dezelfde redenen dient men dit Dronnen-onderscheid der inkomens rekening te worden gehouden, bij de vaststelling van het belastbaar m/fl/mjr«-inkomen en bij de uitwerking zelj van de progressie.
Bovendien mag, bij gelijkheid van inkomen, geen gelijke belasting geheven worden eenerzijds van vrijgezellen en kinderloos gehuwden en anderzijds van echtelieden met kinderen gezegend. Geschiedt dit toch, dan worden van de laatstgenoemde groep van Durgers zwaardere offers gevraagd, dan van de eerste.
Op grond daarvan behoort een ruime aftrek ie worden toegestaan voor kinderen beneden den leeftijd, waarop zij kunnen geacht worden in staat te zijn, door hun arbeid het inkomen der ouders te vergrooten.
Te meer, wijl 't groote zedelijk belang, dat daardoor wordt gediend, meteen een levensbelang blijkt van den Staat, die elders reeds op kindergeboorten een ,,premie" stellen moest.
Welnu, waar 't inkomen vooral van den kleinen middenstand, doorgaans vrij laag is en haast uitsluitend uit arbeid wordt gewonnen; waar bovendien de middenstand veelal met kinderen rijk gezegend is, daar zal een belasting-politiek, loyaal gevoerd naar bovengeschetste beginselen, dien stand aanmerkelijk minder drukken, dan thans geschiedt.
Bovendien heeft de middenstand tegen ons huidig belastingstelsel nog grieven van bizonderen aard. Ik noem: de personeele belasting, die onrechtmatig wordt geheven van perceelen dienende voor winkelbedrijf; deverkapte gemeentelijke verbruiksbelasting op gas en electriciteit; de forensen-belasting, enz.
547



98
Ingevolge dit alles behoort de middenstand in organisatie :
met kracht te ijveren voor 't voeren van zoodanige belasting-politiek 'door Rijk, Provincie en Gemeente, dat bevoorrechting, respectievelijk achterstelling van bepaalde groepen van burgers is uitgesloten en zoo dicht mogelijk wordt benaderd1 de praktische toepassing van het beginsel, dat — rekening houdend met alle omstandigheden — iedere burger, in de noodzakelijk gebleken totaal-belasting, bijdrage, naar verhouding van zijn Werkelijk ,Jmnnen."
10. Marktwezen. — Venten. — Vliegende Winkels.
Met de zooeven besproken belasting-politiek hangt eenigermate samen de regeling van het marktwezen, het venten en van de vliegende winkels.
Ook ten overstaan van misbruiken op dit gebied, vermag het particulier initiatief doorgaans weinig of niets te bereiken en is de middenstand, voor afdoende verbetering, op den Rijks- resp. Gemeentewetgever aangewezen.
Doch hierbij zij vooraf nadrukkelijk vastgesteld, dat de wetgever niet gerechtigd is, tegen eventueele euvelen, als hier bedoeld, zoodanige maatregelen te treffen, dat de belangen eener bepaalde groep van burgers (de winkeliers) ten koste van het gemeene welzijn worden bevorderd.
Marktwezen. Zonder twijfel heeft ook nu nog het marktwezen zijn nut èn voor dé gemeenschap èn voor een goed deel van den middenstand, die ter imarktfplaats is gevestigd.
Niemand zal dit betwisten.
Doch evenmin kan worden ontkend, dat het marktwezen ook nadeelen met zich brengt voor 't publiek, zoowel als voor den middenstand.
Eenerzijds toch wordt de beweerde deugdelijkheid van marktartikelen vaak niet gewaarborgd door mogelijk
548



99
verhaal op den verkooiper. En anderzijds betalen de markthandelaars — behoudens een betrekkelijk geringe marktbelasting — weinig of niets aan den fiscus, die van den gezeten winkelier diens .volle aandeel in den aanslag en meer zelfs vordert. De markthandelaar toch, betaajt als regel, geen grond- nofch personeele belasting.
En door het bezwaarlijk te oefenen toezicht op zijh „zaken", zal hij naar verhouding allicht ook minder zwaar, dan de vaste winkelier, door de inkoanstenibelasiting en den hoolfdelijken omslag worden gedrukt, en dus scherper dan deze kunnen concürreeren.
Venters. Veel minder nog dan bij den markthandelaar, is bij venters en marskramers de voorgewende kwaliteit der koopwaren door mogelijk verhaal op den verkook per verzekerd. Bovendien is deze vorm van handel sedert de buitengemeene ontwikkeling van het moderne verkeerswezen, vrijwel noodeloos en overbodig geworden. En ten slotte dragen venters — in tegenstelling met den gevestigden Winkelier — vaak geen cent af aan den fiscus ten behoeve der gemeenschap.
Vtiegeriée winkels. Ook bij vliegende winkels is doorgaans geen verhaal mogelijk op den leverancier, indien de kooper later ontdekt bedrogen te zijn. Anderzijds genieten de vliegende Winkels een bevoorrechte positie, doordien hun kbrtstondig bestaan in dezelfde plaats, hen onttrekt aan de plaatselijke belasting, die drukt op 't bedrijf der eigen ingezetenen;
De middenstand heeft meermalen beproefd, dit euvel zelf te bestrijden door een krachtig beroep op de mede»' werking van 't publiek en door terzelfder plaatse gelijksoortige verkbopen te organiseeren. En al hebben de pogingen in die richting, nu en dan geleid tot sudces, meestal bleken zij ijdel en onvruchtbaar.
Evenmin vermag de gemeente-wetgever daartegen afdoende maatregelen te treffen. W|ant al is hij bevoegd
549



IOO
te verordenen, dat soortgelijke verkoopingen niet mogen gehouden worden in localiteiten met vergunning of daartoe toegang gevend, toch kan daardoor alleen, het euvel niet genoegzaam worden bestreden.
Meer teou zijn te bereiken, indien de gemeente-wetgever, in verband met het hier vermelde euvel, naar zekéren vorm en ten deele ontheven werd van het verbod, door plaatselijke belastingen den in-, door- en uitvoer van goederen te bezwaren en te belemmeren.
Zoolang dit niet is toegestaan, kan van den gemeentewetgever in deze weinig steun worden verhoopt.
Dit alles in aanmerking nemende, acht ik het te liggen op den weg der standsorganisatie:
bïj de respectieve wetgevende machten te bewerken, dat het marktwezen, het venten, het stelsel der vliegende winkels en andere verwante vormen van handel ■ zoodanig worden geregeld, dat de omvang daarvan strikt beperkt blijve binnen de grenzen van wat het gemeene welzijn vordert, en dat de betrokken handelaren althans niet 'worden bevoorrecht in hun concurrentie met den gevestigden en door allerhande belastingen bezwaarden 'middenstand.
11. Bedrijfsteehmek.
Onder de vele beroepen, die door den middenstand worden beoefend, zijn meerdere van zoodanigen aard, dat zij nu, nóch in de toekomst de concurrentie van het gtoot-bedrijf hebben te duchten.
Maar daarnaast zijn vele takken vaft kletn-nijvërheid aan te wijzen, die sinds jaren zwoegen onder den geweldigen concurrentie-druk der groote ondernemingen.
Sommige daarvan zijn reeds bezweken en voor altijd weggedrongen uit het bedrijfsleven der maatschappijl.
En meerdere andere kwijnen en schuiven immer dieper af naar den ondergang, omdat zij verzuimd hebben rekening te houden met de sterk gewijzigde veranderingen in 't economisch leven en niet — hetzij individueel
550



IOI
hetzij corporatief — zich hebben aangepast aan de eischen, die in onze dagen door de moderne bedrijfstechniek, ook aan kleinere ondernemingen worden gesteld,
't Is nü eenmaal niet anders: wil' de nijvere middenstand goeddeels behouden blijven, dan is hij' verplicht, eensdeels persoonlijk en anderdeels coöperatief, bij voortduring en van zoo nabij mogelijk te volgen den snellen ontwikkelingsgang der indiustrieele techniek, ieder in zijn eigen beroep.
Wat de machine even goed en vlugger kan doen, mag door den klein-nijvere niet aan den langzamer vorderenden handenarbeid worden overgelaten.
Trouwens, ook dan vindt hij doorgaans nog gelegenheid te over, om het stempel van zijn persoonlijk kennen en kunnen te drukken op zijn werk.
Om nu den nijveren middenstand de hier bedoelde bedrijfstechnische kennis bij te brengen, is practische voorlichting volstrekt onontbeerlijk.
Afdoende hulp vermag het particulier initiatief in deze niet te bieden.
Gelijk in meerdere andere landen, behoort ook hier de Staat zelf, zich de zorg voor dit onderricht aan te trekken.
Feitelijk zijn dan ook reeds enkele bescheiden stappen in die richting gedaan.
Zoo kennen wij een drietal van Rijkswege aangestelde nijverheidsconsulenten.
Daarnevens werd tot hetzelfde doel, een nijverheidslaboratorium verbonden aan de Technische Hoogeschool te Delft en is voor ettelijke beroepen een moderne technische opleidingscursus georganiseerd aan de desbetreffende Rijksproefstations.
Maar hoe loffelijk deze pogingen ook zijn, voor het gros van den middenstand hebben zij geen priscti3ch
55*



102
nut, daar slechts zeer weinigen in staat zijn, daarvan te profiteeren.
Om den nijveren middenstand in zijn ganschen om vang, bedrijf stechnisch te ontwikkelen en hem te bewegen die kennis ook metterdaad toe te passen en zijn onderneming technisch modern in te richten, moeten andere wegen worden bewandeld.
Dan kan niet worden volstaan met de stichting van een landelijk nijverheidslaboratorium, noch met de vestiging van een centraal bedrijfsmuseum of van een enkele technische opleidingscursus voor ieder der onderscheidene beroepen.
Daaraan immers — we zeiden het reeds — heeft het gros van den middenstand niets.
Om in werkelijkheid het beoogde doel te bereiken, behooren mi. op meerdere centrale plaatsen in het land zgn. wan del tentoonstellingen van moderne werktuigen en machines te worden georganiseerd voor de vele beroepen van den middenstand.
Op die „reizende" tentoonstellingen — „geïmprovi seerde model-werkplaatsen" zou men ze kunnen noemen — moeten de betrokken klein-nijveren uit den omtrek, door terzake kundigen, in aanschouwelijken vorm, worden onderricht in de voordeelen en de bediening der nieuwere werktuigen en werktuigmachines voor hun beroep; daar moeten zij met eigen oogen zien en door eigen ervaring zich overtuigen, hoe door toepassing der moderne methoden van bewerking, hun bedrijf meer winstgevend kan worden gemaakt; daar eindelijk moet hun — zoo mogelijk — ook worden bijgebracht de kennis van nieuwe materialen en voorts van alles wat zij noodig hebben te weten voor een lucratieve exploitatie hunner onderneming. Eerst dan kan worden verwacht, dat velen inderdaad tot invoering en praktische aanwen-
552



I03
ding van wat zij gezien hebben en geleerd, zullen overgaan in eigen of coöperatief bedrijf.
En des te gereeder zullen onze nijvere middenstanders dit doen, nu zij door de komende electrificatie der onderscheidene provincie's, de beschikking erlangen over electrischen stroom, die om zijn groote en licht uitvoerbare deelbaarheid bijzonder geëigend is, het kleinbedrijf op het platteland zoowel als in de stad, betrekkelijk goedkoop van mechanische drijfkracht te voorzien.
En mocht iemand tegen de verwezenlijking van dit plan bezwaar maken uit hoofde der daaraan verbonden kosten, dan zou ik willen antwoorden, dat waar de Staat, jaar na jaar, millioenen uitgeeft, die allereerst en onmiddellijk strekken ten gerieve van het grootbedrijf, 't toch billijk is en rechtvaardig, dat van die uitgaven ook aan den middenstand — de melkkoe van den fiscus — een ruimer deel dan thans, rechtstreeks ten goede komt.
Temeer, waar voor het welzijn van den Staat 't behoud van een breeden en krachtigen middenstand zoo dringend noodig is,
Daarom moet de Standsorganisatie trachten te verkrijgen :
dat van Rijkswege wandeltentoonstellingen of reizende modelwerkplaatsen worden georganiseerd, tot voorlichting der klein-nijveren in de moderne bedrijfsiechniek van hun beroep.
Boven zeide ik, dat ten aanzien van bedrijfstechnische voorüchting, het particulier initiatief geen af doende hulp vermag te bieden.
Maar wel acht ik het particulier initiatief in staat, met ruimen geldelijken steun der overheid, de bovengeschetste plannen, in anderen vorm en naar geringeren omvang, voor een deel tot uitvoering te bréngenZoolang dus de Staat niet bereid blijkt, de organisatie
553



ro4
dezer voorlichting geheel op zich te nemen, moet de middenstand zelf beproeven te bereiken, wat in deze practisch bereikbaar is.
Zoo lijkt mij de onderstelling niet gewaagd, dat op aandrang der middenstandsorganisatie, de fabrikanten of leveranciers van werktuigen, werktmgrnachines en motoren, niet ongenegen zullen zijn, deze tijdelijk in een centraal gelegen gemeente, gratis te exposeeren en in bedrijf te stellen, met het doel, door deskundigen aan de betrokken Idein-nijveren uit den omtrek, op bevattelijke wijze te doen zien de economische voordeelen die aan het gebruik der uitgestalde machines zijn verbonden.
Be onderlinge concurrentie en de goede gelegenheid om op die wijze reclame te maken voor de eigen onder neming, zal wellicht menig fabrikant bewegen — althans voor grootere gemeenten — op het verzoek in te gaan, vast vertrouwend op een ruimen afzet van zijn fabrikaat.
Wel zal dan het onderricht doorgaans niet zoo volledig zijn en menigeen wantrouwend daartegenover staan ter oorzake van het eigenbelang van den fabrikant, maar laatstgenoemd bezwaar kan worden ondervangen, doordien de officieele Rijksambtenaren, de nijverheidsconsulenten, zich met de voorhehting belasten.
Voorts is daar neg een andere factor, die het slagen der hier geschetste plannen wellicht beduidend zal bevorderen.
Waar de provinciale en eventueele andere electricititeitsmaatschappijen er groot belang bij hebben, ook stroom te leveren aan het ktein-bedrijf, daar mag met reden worden verwacht, dat ook deze lichamen gaarne zullen steunen iedere ernstige poging, om de bruikbaarheid en economische waarde der electriciteit als drijf-
55 +



ios
kracht voor het klein-bedrijf, aan de betrokken patroons op aanschouwelijke w^jae te demonstreeren. Op grond van een en ander moet de standsorganisatie;
in afwachting eener van staatswege georganiseerde bedrijf stechniSche voorlichting, zelfstandig beproeven, met steun der overheid, zooveel als ruim mogelijk bedrijfstechnische voorlichting te verstrekken.
12. Aanschaffing van werktuigmachines en motoren.
Ten slotte dient nog beantwoord de vraag, hoe de klem-nijvere patroon in het bezit kan worden gesteld van de moderne installatie, die zijn bedrijf behoeft.
In sommige landen worden daartoe de noodige machines door Rijk of Gemeente in huurkoop gegeven of geldelijke voorschotten verstrekt onder beding, dat aan rente en aflossing jaarlijks zoodanig bedrag moet worden terugbetaald, dat na verloop van zekeren tijd, de betreffende machines in vollen eigendom! aan de voorschotnemers toebehooren.
Soms ook worden de machines coöperatief en — ter oorzake der ruime afname — tegen sterk gereduceerde prijzen aangekocht, door speciaal daartoe gestichte vereenigingen, die op hare beurt tegen rente en aflossing ze aan de klein-nijveren overdoen.
Voor ons land zullen mogelijk' de middenstandsbanken tegen bepaalde voorwaarden van amortisatie en hypothecair verband der betrokken machines, bereid gevonden worden, een hooger of lager percentage van de koopsom voor te schieten.
Maar gesteld al, dat de middenstandsbanken daartoe genegen blijken en geen bezwaar maken, om in dien vorm aanzienlijke sommen vast te leggen, dan nog zullen daarbij vele kleineren niet zijn gebaat.
Vandaar dat de standsorganisatie:
bij gebleken wenscheüjliheid of noodzakelijkheid', de
555



ioó
burgerlijke overheid moet trachten te bewegen, maatregelen te treffen, die 'tden ktein-nijveren patroons mogelijk . maken, hun bedrijf op weinig kostbare en weinig bezwarende wijze te installeeren naar de eischen der moderne techniek.
Sociaal^politie ke Taak der V a kor ganisatie.
De velerlei sociaal-politieke maatregelen, die wij in de voorgaande paragraaf hebben besproken, zijn van rechtstreeks belang en onmiddellijke beteekenis voor den heelen middenstand of voor een zeer aanzienlijk deej daarvan.
Daarom hebben we op de Standsorganisatie de zorg gelegd en den last, met alle gepaste middelen op verwezenlijking dier maatregelen en verlangens aan te dringen bij de burgerlijke overheid.
Te eerder hebben we dit gedaan, omdat wij overtuigd, zijn, dat ook ten aanzien van maatregelen, die slechts een deel van den middenstand onmiddellijk' raken, de algemeene standsorganisatie veel krachtiger drang op de burgerlijke overheid vermag uit te oefenen, dan aan een kleinere groep van rechtstreeks betrokkenen mogelijk is.
Doch wijl de practische toepassing van vele dier maatregelen voor de onderscheidene beroepen, vrij ver uiteen loopt, is het de taak der beroepsorganisatie:
door voorlichting en nadere uilwerking der in algemeenen zin door ons geformuleerde sociaal-politieke middenstandswenschen, de uitvoering en feitelijke toepassing daarvan door de hoogere en lagere burgerlijke besturen, te vergemakkelijken en meer doeltreffend te maken.
Voorts zijn op sociaal-politiek terrein, meermalen belangen te verdedigen en gevaren te bestrijden, die slechts één enkel beroep raken.
556



io7
Ten aanzien van zulke belangen en gevaren, zal doorgaans de actie rechtstreeks en onmiddellijk moeten uitgaan van de betrokken beroepsgenooten zelf, die trouwens alleen in staat zijn, met kennis van zaken over de betreffende aangelegenheden te oordeelen en in bizonderheden te bepalen de houding, die ten overstaan daar van moet worden aangenomen.
In zulke gevallen kan de standsorganisatie de actie der Deroepsvereenigingen slechts steunen met haar invloed.
Welke die gevallen zijn, daarover vermogen uiteraard de beroepsgenooten zelf 't best, zoo niet uitsluitend te oordeelen.
Bovendien zijn die veelal voor de onderscheidene vakken zeer verschillend.
En daarom acht ik het mede te behooren tot de taak der beroepsorganisatie:
zelfstandige actie te voeren ten behoeve van sociaalpolitieke belangen, die uitsluitend het „beroep" betreffen en eventueel tot welslagen daarvan den steun in te roepen van de standsvereeniging.
557



IV. DE JONGE MIDDENSTAND.
Te oordeelen naar wat door leidende personen in hopgere en lagere krüigen der samenleving gespan wordt eR geschreven, is het lot van den middenstand beslist en zijn z'n dagen geteld.
Binnen afzienbaren tijd zou in de maatschappij geen middenstand meer zijn.
Wij voqr ons denken niet zoo pessirmsr48.cn, ais deze „zieners" der toekomst.
Maar toch... vele in getal en helder en scherp zijn de teekenen, die erop wijzen, dat de middenstand zorgelijke en bange tijden tegemoet treedt.
Reeds nu is de strijd, dien hij om zijn bestaan heeft te voeren, moeizaam en zwaar; maar nog veel hoogere spanning van zijn krachten zal de toekomst van hem vorderen, wil hij niet voor verreweg het grootste deel worden uitgewrongen en weggestooten uit het maatschappelijk samenstel.
Waarom dit zoo is? Waarom de positie van den hedendaagschen middenstand zoo zwak is en wankel en en de toekomst zoo donker-dreigend uitziet?
In hoofdzaak hierom, wijl het snel zich ontwikkelende en diep zich wijzigende economisch leven der latere tijden,* den middenstand ten eenenmale onvoorbereid vond voor de nieuwe taak, die hem wachtte.
Niet alleen had de middenstand verzuimd, zich een breedere commercieele en vakkundige ontwikkeling eigen
558



IOQ
te maken, maar hij miste ook den ruimten en klaren kijk op het sociaal-economisch leven van zijn tijd, om te weten, in welke banen hij zijn bedrijf moest leiden, ten einde het te voeren tot de hoogte, waarop het noodzakelijk staan moest, om aan de allerwege opdringende concurrentie van hoog en laag weerstand te kunnen bieden.
De middenstand vatte niet den dieperen zin en de vérdragende strekking der velerlei sociale en economische 'verschijnselen om hem heen, en vermocht niet te doorzien, hoe de lagere vólksklassen, zoowel als het grootondernemerdom, ieder op eigen wijze, het economisch leven allengs gingen stuwen in een richting, die zijn meest wezenlijke levensbelangen in 't gedrang bracht.
Eerst als de vloed der gevaren hem tot de lippen was gestegen en meerderen neerlagen op den bodem der maatschappelijke diepte, eerst toen ontwaakte in hem langzaamaan het besef van den ernst der crisis, die zijn stand bedreigde.
Toen begreep hij, dat er moest gehandeld worden, kloek en krachtig. Maar hoe?
Bij gebreke van vorenbedoelde kennis, wisten maar weinigen, wat moest worden gedaan, welke maatregelen moesten getroffen worden, om het middenstandsbedrijf aan te passen aan de veranderde eischen van den modernen tijd en het daardoor te wapenen en sterk te maken in den groeienden strijd.
En zij, Idie 't wél wisten en de preciese middelen vermochten aan te geven, om de heerschende crisis te bebezweren, wisten zich daartoe als eenlingen volkomen machteloos.
Daarom drongen zij bij andere stand- en vakgenooten aan op vereeniging en samenwerking.
Doch wijl deze de ware oorzaken hunneT critieke positie niet doorschouwden, bleven zij doorgaans star
.559



IIO
volharden in hun isolement en bepaalden hun actie gemeenlijk tot een grimmig toornen en ketteren tegen ieder en allen, die door de concurrentie hun 't leven zuur maakten en hen dwongen tot immer zwaarder strijd.
Welnu: geheel anders zou. dit geweest zijn, indien de middenstand metterdaad was voorbereid geweest op de taak, «die hem wachtte in den nieuwer en tijd.
Had de middenstand geleerd, de maatschappelijke en economische verschijnselen in hun ware licht te zien en in hun diepere beteekenis te grijpen, dan zou hij ook tijdig in vereeniging en samenwerking op velerlei gebied zijn kracht hebben gezocht en gevonden.
En dan staat hét bgj mij vast, dat hij bij machte zou zijn geweest, glansrijk weerstand te bieden aan den geweldigen druk, waaronder hij nu zoo diep gebogen gaat.
Waar nu alles erop wijst, dat die concurrentiedruk in de toekomst nog sterker en zwaarder zal worden, daar is het plicht te zorgen, dat de komende tijden den jongen middenstand van nu, niet andermaal onvoorbereid vinden.
En daartoe is noodig, dat aan onze tegenwoordige jonge middenstanders, die grondige en soliede ontwikkeling wordt bijgebracht, welke hen bekwaam maakt, om aan de wisselende eischen van het komende maatschappelijk en economisch leven, bij voortduur te voldoen.
Weliswaar moet die kennis ook aan den in leeftijd gevorderden middenstand in en door zijn standsvereeniging worden geboden.
Doch ieder begrijpt, dat dit slechts mogelijk is in bescheiden mate, — alleen reeds hierom, wijl 't meerendeel onzer tegenwoordige middenstanders de noodige voorontwikkeling missen, om op den grondslag daarvan een breede maatschappelijke en economische kennis te kunnen uitbouwen. Daarbij komt, dat de middenstanders van nu, vastge-
560



III
roest als zij doorgaans zitten in verouderde begrippen en denkbeelden, en opgevoed als zij zijn in liberalistische beginselen en praktijken, veel minder dan de jonge middenstanders, ontvankelijk zijn voor de nieuwere maatschappelijke en economische opvattingen van onzen tijd en voor de zuiver christelijke sociale ideeën, van wier praktische doorwerking alleen, een duurzame versterking van den middenstand kan worden verwacht.
Bovendien is een eigen vereeniging van den jongen katholieken middenstand, ook hierom zoozeer gewenscht, wijl dan vast staat, dat degelijk onderlegde en werkdadige organisatie-mannen zullen worden gekweekt voor de naaste toekomst.
En ten slotte lijkt mij zoodanige organisatie noodzakelijk, omdat de jonge middenstander, ook na beëindiging der patronaatsjaren, groote behoefte heeft aan leiding en geestelijken steun. Die tijdsperiode toch valt samen met de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling en rijping van den jongeüng tot man. Dan grijpt in hem, naar lijf en ziel, een diepgaande verandering en omvorming plaats. Geleidelijk openbaren zich in hem neigingen en passie's, die hij tevoren nooit heeft gekend en waardoor zijn zedelijk willen en denken diep worden beroerd.
Zijn naieve voorstellingen en begrippen omtrent godsdienst en zedelijkheid, stooten tegen de rauwe werkelijkheid van telkens nieuwe feiten en verschijnselen, waarvan hij vroeger het bestaan niet eens heeft vermoed.
Daardoor begint bij meerderen de oorspronkelijke godsdienstig-zedelijke levensovertuiging min of meer te wankelen of boet 'n stuk van haar vroegere hechtheid in.
Intusschen zoekt het jonge verstand naar andere en nieuwe steunsels, die de vroegere levensbeschouwing zullen schragen, maar die het ■— aan eigen zwakke krachten overgelaten — niet altijd weet te vinden.
56i



112
En daarom is in dien tijd vooral leiding noodig en voorlichting op onderscheiden gebied.
Tegeüjkertijd moet hun wilskracht worden gestaald en hun karakter gevormd.
Want zoo'n vereeniging van jonge middenstanders beoogt tevens en beoogt zelfs op de eerste plaats, haar leden te vormen en op te voeden tot christenen met een rotsvast geloof en een onwrikbare godsdienstigzedelijke overtuiging.
Zij wil hen maken tot karaktervolle katholieke mannen, die niet alleen weten, wat hun op godsdienstigzedelijk, sociaal-economisch en sociaal-politiek terrein betaamt, maar die ook de kracht bezitten en den sterken wil, om wat zij weten, door ferme daden te belijden en te bekrachtigen in alle omstandigheden des levens.
Overigens spreekt het van zelf, dat bij de praktische regeling en samenstelling dier organisatie, rekening moet. worden gehouden met omstandigheden van plaats en bevolking.
Niet overal zal die organisatie een gelijken vorm kunnen vertoonen. Doch welken vorm men ook kieze, aller wege dient met ernst er naar gestreefd:
den jongen middenstand onder te brengen in een van de organisatie der oudere standgsnooten onderscheiden vereeniging, die ten doel heeft, hare leden te ontwikkelen en te vormen tot deugdelijk onderlegde en karakter-vaste, tot diep-neloovige en werkdadige katholieke mannen hunner stands- en beroepsvereeniging.
E vulgetur.
J. D'. J. AENGENENT, Pr. Warmundae, 2 Maï 1918.
562'












FUTURA -U! 1 ü \ \ l;N.,