mm
959



1062 2691









RAPPORT C
over de
Verbetering, der bevaarbaarheid
der
Hoogeveensche Vaart,
door
Ir. Dr. L. R. WENTHOLT, c. i.
Ingenieur van den Rijkswaterstaat.
ERVEN B, VAN DER KAMP. - GRONINGEN.






VOORBERICHT.
Het door ondergeteekende uitgebrachte rapport over de verbetering der bevaarbaarheid der Hoogeveensche Vaart is het gevolg van een opdracht, welke hij d.d. 14 November 1916 namens de. Commissie, inzake de verbetering der watertoestanden op de kanalen in het zuidoostelijk deel van Drenthe, ontving.
Bij schrijven van den Minister van Waterstaat d.d. 7 December 1916, No. 235, Af deeling Waterstaat, werd hem vergunning verleend tot het aanvaarden dezer opdracht.
Het rapport is opgemaakt in het vertrouwen, dat hierdoor de totstandkoming van een, voor het zuidelijk deel van Drenthe in het algemeen en de gemeente Hoogeoeen in het bijzonder, zeer nuttige verbetering zal worden bevorderd.
ASSEN, 8 September 1917.
Ir. Dr. L. R. WENTHOLT,
Ingenieur ■ van den Rijkswaterstaat.






INHOUD.
Hoofdstuk I. Inleiding.
Bldz.
1. Geschiedkundige aanteekeningen 1
2. Beteekenis der Hoogeveensche Vaart 2
3. Panden, peilen, en afmetingen der Hoogeveensche Vaart; toegelaten afmetingen der schepen . 2
4. Eigendom, beheer en onderhoud 4
5. De met de Hoogeveensche Vaart gemeen liggende wijkennetten 4
6. De voeding van de Hoogeveensche Vaart 5
7. Verbetering van de bevaarbaarheid van de Hoogeveensche Vaart ,6
8. Nadere beschouwingen omtrent het 6e pand 9
Hoofdstuk II. Verbetering van het 6e pand.
9. Algemeene opmerking 14
10. Aan het pand te geven afmetingen 14
1 1. Uit te voeren werken bij oplossing a 17
12. Kosten der uit te voeren werken bij oplossing a .... 20
13. Beschouwingen omtrent oplossing a en oplossing b . . . 21
14. Uit te voeren werken bij oplossing b 22
15. Kosten der uit te voeren werken bij oplossing b 28
16. Keuze tusschen de oplossingen a en b 28
Hoofdstuk III. Eischen, waaraan de te stichten gemalen hebben te voldoen.
17. Algemeene opmerkingen 30
18. Waterverlies tengevolge van intrekking in den bodem . 31
19. Grondslag voor de berekening van de capaciteit der bemalingswerktuigen 33
20. De hoeveelheid water, noodig voor de voeding van de Hoogeveensche Vaart 34
21. Stroomsnelheid en verhang op de panden 36
22. Vermogen der gemalen 37
23. Aantal maaluren 38



VI
Hoofdstuk IV. Het Wateropvoerwerktuig.
Bldz.
24. Zuig- en perspompen ; schepraderen ; vijzels 40
25. Centrifugaalpompen 42
26. Wood- Vijzelpompen 49
27. Keuze van wateropvoerwerktuig -54
Hoofdstuk V. Het krachtwerktuig.
28. Algemeene opmerking .... 55
29. Stoommachines 55
30. Dieselmotoren 56
31. Zuiggasinstallaties 58
32. Vergelijking van de verschillende krachtwerktuigen; kosten der brandstof 61
33. Idem; de bediening 64
34. Idem; kosten der smeerolie en pakking; onderhoudskosten 65
35. Idem; bedrijfszekerheid 66
36. Idem; aanlegkosten 67
37. Keuze van krachtwerktuig 67
Hoofdstuk VI. Ontwerp en begrootihg van aanleg- en exploitatie-kosten der gemalen.
38. Algemeene opmerkingen 69
39. Inrichting der gemalen 70
40. De persleiding * 71
41. De hulpwerktuigen 72
42. Woningen en magazijn 73
43. Begrooting der aanlegkosten 73
44. Begrooting der exploitatiekosten 74
Hoofdstuk VII. Electrische Bemaling.
45. Algemeene beschouwingen 77
46. Afzonderlijke centrale in het veen (Oplossing A) .... 79
47. Electrische centrale tusschen Hoogeveen en Meppel (Oplossing B) 83
Hoofdstuk VIII. Besluit.



LIJST DER BIJLAGEN.
A. Maandelijksche gemiddelde waterstanden op de verschillende panden der Hoogeveensche Vaart; 1900—1915; Juni— November.
B. Begrooting van kosten der verbetering van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart bij handhaving der bestaande richting.
C. Begrooting van kosten der verbetering, gepaard met gedeeltelijke omlegging, van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart.
D. Begrooting van kosten der beschoeiingen, ontworpen tusschen de Zuidersche brug en den „Hoek Noord" en langs „het Haagje" te Hoogeveen.
E. Over den invloed, welke de bemaling van het bovenpand der Drentsche Hoofdvaart op de, op dit pand voorkomende, waterstanden heeft.
F. Berekening van het gemiddeld aantal maaluren ; 1900-^-1915.
G. Het nuttig effect van een tweetal bestaande turfzuiggasinstallaties.
H. Over den tijd, gedurende welken nog turf uit de Drentsche venen zal .kunnen worden betrokken.
K. Begrooting van aanlegkosten van negen zuiggasgemalen bij de sluizen van de Hoogeveensche Vaart, dienende tot voeding van dit kanaal.
L. Begrooting van exploitatiekosten van negen zuiggasgemalen bij de sluizen van de Hoogeveensche Vaart, dienende tot voeding van dit kanaal.



VIII
I. Kaart van de Hoogeveensche Vaart.
II. Gemiddelde dwarsprofielen van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart.
III. Kaart van een gedeelte van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart.
IV. Beschoeiing, ontworpen tusschen de Zuidersche brug en den „Hoek Noord" en langs „Het Haagje" te Hoogeveen.
V. Omlegging van de Hoogeveensche Vaart te Hoogeveen; dwarsprofielen.
VI. Ontwerp van een gemaal met waterverzet van 120 Ms. per minuut en opvoerhoogte 2.15 M.; Wood-vijzelpomp met „Crossleyvturf-zuiggasinstallatie.
VII. Persleiding van gewapend beton voor een gemaal met waterverzet van 120 M*. per minuut.



HOOFDSTUK I.
INLEIDING.
I. Geschiedkundige aanteekeningen.
De Hoogeveensche Vaart strekt zich uit van de Meppelersluis te Meppel tot de Rijksgrens met Pruisen en verbindt het Meppelerdiep met het Süd-Nord Kanaal. De totale lengte van het kanaal, zoover in Nederland gelegen, bedraagt 64.800 K.M.
Met den aanleg van de Hoogeveensche Vaart werd in 1626 een aanvang gemaakt. Zij diende aanvankelijk om de vervening van de uitgestrekte moerassen, welke zich tusschen Steenbergen, ten Arlo, Pesse, Beilen, Westerbork, Gees, Zwinderen, Dalen, Coevorden, Gramsbergen en Hardenberg uitstrekten, mogelijk te maken. De Hoogeveensche Vaart, welke oorspronkelijk slechts tot in de tegenwoordige gemeente Hoogeveen reikte, was tot 1851 eigendom van een landontginnings- en verveningsmaatschappij „de algemeene Compagnie van 5000 morgens". Zij kwam in 1851 in het bezit der tegenwoordige eigenaresse, de Drentsche Kanaal-Maatschappij, werd kort daarop in de jaren 1851 en 1852 aanmerkelijk verbeterd (o.a. werd het aantal schutsluizen tusschen Meppel en Hoogeveen van 11 tot 5 terug gebracht) en in de jaren 1857—1861 verlengd tot in de Noord- en Zuidbargervenen, zulks ten einde de vervening van de uitgestrekte vlakte in oostelijk Drenthe mogelijk te^ maken. In de volgende jaren werd zij geleidelijk verlengd tot een 'weinig voorbij Erica. Tot hier is het kanaal zonder eenigen geldelijken steun van het Rijk uitgevoerd. In 1880 werd besloten tot een verlenging tot aan de Pruisische grens; in de kosten van dit werk werden door het Rijk en de Provincie Drenthe belangrijke bijdragen verleend, zoodat de in verband met deze verlenging door de Kanaal-Maatschappij te dragen geldelijke offers onbeteekenend waren. De verlenging werd in 1882—1893 uitgevoerd.
De Hoogeveensche Vaart was tot 1880 de eenige afvoerweg van de turf uit oostelijk Drenthe; in dat jaar werd concessie verleend voor den aanleg van het Stieltjeskanaal, dat een verbinding tot stand bracht tusschen Coevorden en den z.g. „Zijtak" in het Amsterdamsche



veld, een in 1861 door de Drentsche Kanaal-Maatschappij, met het oog op de vervening van dit veld, gegraven kanaal. Door den aanleg van het Stieltjeskanaal werd de mogelijkheid geopend om Oost-Drenthe langs de Dedemsvaart te bereiken.
In 1905 werd door de N. V. „Klazienaveen" het Scholtenskanaal, hetwelk een verbinding tot stand bracht tusschen de Hoogeveensche Vaart en het Emmer-Compascuum- en Stadskanaal, voltooid.
2. Beteekenis der Hoogeveensche Vaart.
De Hoogeveensche Vaart heeft haar beteekenis voor een groot gedeelte te danken aan twee centra, waarvoor zij het aan- en afvoerkanaal is, n.1. Hoogeveen en omgeving en Nieuw-Amsterdam en omgeving.
De venen in de nabijheid van Hoogeveen zijn voor het grootste gedeelte vergraven; de onvergraven venen bevinden zich in hoofdzaak in het waterschap „Zwindersche veld" en in het veenschap „Oost Opgaande". De vergraven venen, vroeger veelal boschland, worden tegenwoordig in weiden en bouwland veranderd, tengevolge waarvan de welvaart in deze streek sterk vooruit gaat. Zooals uit bijlage I blijkt, is de geheele streek door een groot aantal wijken doorsneden, welke den bloei zeer in de hand werken. De afvoer der producten en turf uit deze streek en de aanvoer van kunstmest en bouwmaterialen geschieden nagenoeg uitsluitend door de Hoogeveensche Vaart.
Een niet minder uitgebreide welvarende streek vormt zich te en ten oosten van Nieuw-Amsterdam. Naarmate de vervening voortschrijdt, nemen de akkers in omvang toe. Voorloopig blijft voor dit gebied turf nog het voornaamste afvoerartikel, doch deze zal geleidelijk voor landbouwproducten plaats maken.
Terwijl voor de omstreken van Hoogeveen de Hoogeveensche Vaart de eenige aan- en afvoerweg is, heeft dit kanaal in Zuid-Oost Drenthe ernstige mededingers, waarvan het eerder genoemde Stieltjeskanaal wel de voornaamste is.
3. Panden, peilen en afmetingen der Hoogeveensche Vaart; toegelaten afmetingen der schepen.
Zooals reeds werd medegedeeld, is de Hoogeveensche Vaart bijna 65 K.M. lang. Zij wordt door 8 sluizen in 9 panden verdeeld. De namen dezer sluizen en de lengten en peilen der verschillende panden zijn vermeld op de onderstaande tabel, waarin tevens cijfers zijn



3
opgenomen omtrent het dwarsprofiel der verschillende kanaalpanden, welke zijn ontleend aan het „Overzicht der scheepvaartwegen in Nederland", 6e uitgave.
In werkelijkheid is het profiel van het 6e pand aanmerkelijk ruimer dan de tabel zou doen vermoeden ; de lage waterstanden, welke veelal op dit pand voorkomen, noopten er toe dit te verdiepen. De werkelijke afmetingen zijn op bijlage II aangegeven.
De peilen van de verschillende panden zijn door den Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid bij beschikking van 10 Februari 1898, No. 153, afdeeling Waterstaat, vastgesteld. Zij zijn opgenomen in het verslag aan Hare Majesteit de Koningin over de Openbare Werken in 1898, bl. 83 en in het Provinciaal Blad van Drenthe, No. 5 van 1899.
2. Kanaal-
■g Peil Diepte
Bodem- breedte
| Beginpunt. Eindpunt. t. o. v. Lengte. onder
i- breedte. op
E N. A. P. K. P.
| K. P.
1 Meppelersluis Roogatsluis 0.68 M. + 5.250 K.M. 1.60 M. 7.— M. 12.50 M.
2 Roogatsluis Ossensluis 2.70 „ + 5.795 „ 1.60 „ 7.— „ 13.— „
3 Ossensluis Echtensche sluis 4.79 „ -f 5.653 „ 1.60 „ 7.— „ 14.— „
4 Echtensche sluis Nieuwebrugsluis 6.99 „ + 2.349 „ 1.60 „ 7.— „ 12.— „
5 Nieuwebrugsluis j Veenesluis 9.17 „ + 1.967 „ 1.60 „ 7.— „ 12.50 „
6 Veenesluis Noordsche sluis 11.32 „ + 5.812 „ 1.70 „ 6.- „ 11.50 „
7 Noordsche sluis Kalffsluis 12.95 „ -f- 26.740 „ 1.80 „ 7.— „ 13.— „
8 Kalffsluis Heemskerksluis 14.45 „ + 0.840 „ 1.80 „ 7.— „ 13.— .
9 Heemskerksluis Rijksgrens 16.— „ -f 10.390 „ 2.50 „ 5.50 „ 13.- .,
De toegelaten afmetingen der schepen zijn voorgeschreven in Art. 3 van het „Reglement van Politie voor de Hoogeveensche Vaart", afgedrukt in het Provinciaal Blad van Drenthe, No. 3 van 1907, en bedragen :
diepgang, voor afvarende schepen 1.26 M., voor opvarende schepen 1.19 M.;
breedte, met inbegrip der lading, 0.10 M. minder dan de wijdte der door te varen bruggen, vonders en sluizen; daar de doorvaartwijdte der kunstwerken 5.40 a 6 M. bedraagt, is de grootst toegelaten breedte dus 5.30 M.;
lengte, naar gelang van de schutkolken, d. i. 27 M.
De diepgang kan wegens lage waterstanden worden beperkt; zulks geschiedt veelvuldig.



4. Eigendom, beheer en onderhoud.
4
De Hoogeveensche Vaart is over haar geheele lengte in eigendom, beheer en onderhoud bij de Drentsche Kanaalmaatschappij, uitgezonderd het meest westelijk gedeelte ter lengte van 750 M., dat in eigendom, beheer en onderhoud bij de gemeente Meppel is. In 1874 kwam tusschen de gemeente Meppel en de Drentsche Kanaal-Maatschappij een overeenkomst tot stand, waarbij de Meppelersluis en sluiswachters woning, de kanalen en verdere eigendommen der Maatschappij binnen de kom van Meppel, met uitzondering van het Wold A sluisje, aan de Gemeente werden overgedragen.
5. De met de Hoogeveensche Vaart gemeen liggende wijkennetten.
Met de laagste 5 panden van de Hoogeveensche Vaart liggen slechts enkele wijken gemeen. Van deze panden ligt ongeveer de helft in ingraving, de wederhelft in ophooging.
De kronkelende loop der laagste drie panden verraadt nog duidelijk het ontstaan van dit gedeelte van het kanaal uit den Echtenerstroom.
Met het 6« pand ligt een uitgestrekt wijkennet gemeen; de wijken hebben te zamen een lengte van 506 K.M. en een wateroppervlak van 356 H.A. ) De wijken zijn in verschillende groepen te verdeelen en wel:
a. het net van het Sloodsche Opgaande;
b. „ „ „ „ Hollandscheveldsche Opgaande;
c. „ „ „ „ Krakeelsche Opgaande; a. „ „ „ „ Noordsche Opgaande.
Over de eerste 800 M. monden, behoudens het kanaal naar de spoorweghaven te Hoogeveen, in het 6e pand van de Hoogeveensche Vaart geen kanalen of wijken uit. Bij het „Kruis", waar het hoofdkanaal zich rechthoekig ombuigt, nemen het Sloodsche- en het Hollandscheveldsche Opgaande, in welke beide kanalen het overgroote deel der wijken uitmonden, een aanvang.
De Hoogeveensche Vaart heeft vanaf het „Kruis over ongeveer 1000 M. een richting Zuid-Noord. Op dit gedeelte mondt in het hoofdkanaal slechts het Krakeelsche Opgaande uit.
Vervolgens buigt het hoofdkanaal zich bij den „hoek Noord" weder oostwaarts om; het zesde pand staat van hier tot de Noordsche
1) Zie Bijlage II van het Rapport met Ontwerp inzake de bemaling van de Hoogeveensche Vaart, door W. G. C. Gelinck c. i., Ingenieur van den Rijkswaterstaat.



5
sluis bekend als „het Noordsche Opgaande". Op dit gedeelte monden tal van wijken uit en het is nog duidelijk te ontwaren, dat dit kanaalgedeelte oorspronkelijk hoofdwijk eener vervening was.
Het wijkennet van het Noordsche Opgaande is van de overige wijkennetten volkomen gescheiden. De scheiding wordt gevormd door den Noordschen dijk. De wijkennetten van het Krakeelsche Opgaande, het Hollandscheveldsche Opgaande en Sloodsche Opgaande zijn ook grootendeels gescheiden. De scheiding tusschen de beide eerstgenoemde netten wordt gevormd door den Krakeelschen dijk, die tusschen beide laatstgenoemde netten door den Hollandscheveldschen dijk en den Riegshoogtendijk. Deze scheidingen zijn niet volledig, daar de Koekoekswijk, behoorende tot het net van het Sloodsche Opgaande, in verbinding staat met het Hollandscheveldsche Opgaande en de meest oostelijke wijk van het net van het Krakeelsche Opgaande door middel van de „negende wijk" in verbinding staat met het Hollandscheveldsche Opgaande.
Omtrent het wijkennet, gemeen liggend met het 6e pand der Hoogeveensche Vaart, worden in § 8 nog bijzonderheden medegedeeld.
In het westelijk gedeelte van het 7e pand, dat nagenoeg geheel in ingraving ligt, monden de Willeminevaart, de Krommewijk en de hoofdwijk van het Zwindersche veld uit. Met deze wijken ligt een groot aantal zijwijken gemeen. In het oostelijk gedeelte van dit pand monden vier hoofdwijken van het veenschap Barger-Westerveen en de „Zijtak" naar het Amsterdamsche veld, waarvan de verlenging in oostelijke richting ter lengte van + 5000 M. het hoofdkanaal van genoemd veld vormt, uit. Met deze hoofdkanalen liggen een groot aantal plaatswijken gemeen. Bijna alle wijken, gemeen liggend met het 7« pand der Hoogeveensche Vaart, liggen in ingraving.
Met het korte 8e en het 9e pand liggen eveneens een groot aantal wijken gemeen, welke alle in ingraving zijn gelegen.
6. De voeding van de Hoogeveensche Vaart.
De voeding van de Hoogeveensche Vaart, in het bijzonder die der hoogere panden, is zeer onvoldoende. Behalve door het grondwater en het regenwater worden de panden, behoudens het 3e en het 7e pand, slechts gevoed door het schutwater, afkomstig uit de aan het boveneinde gelegen sluis, waartegenover het verlies aan schutwater door de aan het benedeneinde gelegen sluis staat. Men kan aannemen, dat deze voeding en dit verlies door schutwater elkander ongeveer opheffen, behalve bij het benedenste pand, daar het verval voor de Meppelersluis veel geringer is dan voor de Roogatsluis.



6
Het 9e pand ontvangt nog eenig schutwater uit de sluis, welke toegang geeft tot het bovenpand van het Oranjekanaal, en zal in de toekomst nog eenig water ontvangen van een in aanbouw zijnde sluis, toegang gevende tot een wijkennet van hooger peil. Het water, dat naar het Scholtenskanaal wordt afgeschut, moet weder worden teruggepompt.
Het 7e pand ontvangt eveneens schutwater uit sluizen, welke toegang geven tot wijkennetten van hooger peil. Daartegenover staat echter de groote hoeveelheid water, welke naar het Stieltjeskanaal wordt afgeschut.
Het 3e pand ontvangt ruim 200 M. beneden de Echtensche sluis het water van het Echtensche of Oude diep. Deze voeding is, behalve bij langdurige droogte, voldoende om op het derde en de lagere kanaalpanden een waterstand te onderhouden gelijk of even beneden peil.
Het 7e pand ontvangt het water van het Loodiep en een deel van het water van het Drostendiep, dat door een leiding, de Boksloot, lang i 4000 M., van het landgoed de Klenke naar het kanaal wordt gevoerd. Deze voeding heeft in droge tijden weinig te beteekenen.
Uit bijlage A blijkt, dat, zoo het zeer buitengewone jaar 1911 uitgeschakeld wordt, de voeding van de 5 laagste panden gedurende de jaren 1900—1915 niet veel te wenschen overliet, dat echter de voeding van het 6e en de hoogere panden geheel onvoldoende was.
Sedert 1869 is met tusschenpoozen over de slechte bevaarbaarheid van de Hoogeveensche Vaart in droge tijden geklaagd, zonder eenig ander gevolg, dan dat eenige gedeelten van het kanaal zijn verdiept.
7. Verbetering van de bevaarbaarheid van de Hoogeveensche Vaart.
De bevaarbaarheid van de Hoogeveensche Vaart in droge tijden kan worden verbeterd door opmaling van water uit het Meppelerdiep in het 1e pand van het kanaal (Meppel-Roogatsluis) en verdere opmaling bij de sluizen van dit kanaal in de hoogere panden.
Zooals nader in hoofdstuk III zal worden aangetoond, is er op te rekenen dat, indien op de dezerzijds voorgestelde wijze tot bemaling wordt overgegaan, onder de meest ongunstige omstandigheden ongeveer 120 M:l per minuut aan het Meppelerdiep zal worden onttrokken; de vraag zal zijn te beantwoorden of verwacht mag worden, dat het Rijk, als beheerder van dit diep, tegen een dergelijke wateronttrekking in



7
droge tijden bezwaar zal maken. Zooals uit het onderstaande moge blijken, mag verwacht worden, dat zulks niet het geval zal zijn.
Eenige kleine rivieren, n.1. de Reest, de Wold A en de Oude Stroom, brengen hun water op het Meppelerdiep en dit heeft ten gevolge dat ook in zeer droge tijden op dezen scheepvaartweg nog overvloed van water is, zoodat zelfs dan water op de Zuiderzee moet worden afgestroomd. (Zie' bijlage 7 van het meergenoemde rapport van den ingenieur W. G. C. Gelinck.)
Hoe groot de afvoer van deze kleine rivieren in droge tijden is, is niet bekend; in elk geval bedraagt hij zeer veel minder, dan de hierboven vermelde hoeveelheid van 120 M 1 per minuut, welke voor de voeding der Hoogeveensche Vaart noodig zal zijn. Waar bovendien de mogelijkheid geenszins is uitgesloten, dat. deze afvoer nog aanmerkelijk zal verminderen en zelfs in droge tijden geheel zal ophouden, indien de hooger vermelde riviertjes na eventueele verbetering van stuwen worden voorzien, is het gewenscht op den afvoer van de kleine rivieren niet te veël te rekenen.
Het Meppelerdiep grenst aan het waterschap Vollenhove, waarvan zeer uitgestrekte plassen deel uitmaken; door den ingenieur Gelinck wordt in zijn eerder genoemd rapport een eventueele waterontleening aan dit waterschap ter sprake gebracht. Op deze waterontleening zal echter naar het oordeel van ondergeteekende om de volgende reden niet kunnen worden gerekend. In droge tijden is de verdamping der uitgebreide wateroppervlakten van dit waterschap veel aanzienlijker dan de wateraanvoer en door verdamping kan dan ook de waterstand meerdere tientallen centimeters dalen. Bij den bestaanden toestand zou dit in den regel geen bezwaren opleveren, daar de waterstanden, bij welke tegenwoordig de verdamping begint, gewoonlijk hoog zijn. Zulks zal echter veranderen, zoodra de bemalingsplannen van dit waterschap verwezenlijkt zullen zijn en het wordt geenszins onwaarschijnlijk geacht, dat dit dan juist in droge tijden zelf gebrek aan water zal kunnen hebben. Zullen er dus goede redenen bestaan, waarom er van Overijsselsche zijde bezwaar zal kunnen worden' gemaakt tegen een waterontleening aan het Waterschap Vollenhove, de provincie Overijssel zal naar dezerzijdsch oordeel nog minder geneigd zijn tot deze wateronttrekking mede te werken, daar zij zou geschieden ten bate van de voeding van een kanaal, dat de mededinger is van de door die provincie geëxploiteerde Dedemsvaart.
Indien de bovenvermelde wateronttrekking aan het Meppelerdiep ten behoeve van de Hoogeveensche Vaart plaats heeft, kan slechts op eene wijze in het te kort aan water op dit diep, dat daarvan onder bepaalde omstandigheden het gevolg zal zijn, worden voorzien n.1. door waterinlating te Zwartsluis.



8
Het te Zwartsluis in te laten water bestaat uit een mengsel van het, tengevolge van de omstandigheid, dat de IJssel in de nabijheid in de Zuiderzee uitmondt, bijna zoete Zuiderzeewater en het zoete Vechtwater, dat door het Zwartewater wordt afgevoerd. Alvorens dit water te Meppel op de Hoogeveensche Vaart wordt gemalen, wordt het vermengd met het zoete water, afkomstig uit de eerder genoemde kleine rivieren. Tegen inlating van het bijna zoete Zuiderzee water te Zwartsluis (waarvan het chloorgehalte naar schatting ten hoogste 3.5 gram per L. zal bedragen) bestaat — ook met het oog op den landbouw — geen bezwaar. ')
In verband met het bovenstaande is het van belang er op te wijzen, dat in de door den Minister van Waterstaat d.d. 19 Juli 1916, No. 219, afd. Waterstaat, aan de „Commissie inzake de verbetering „der watertoestanden op de kanalen in het Zuidoostelijk deel van „Drenthe" toegezonden Nota, houdende opmerkingen betreffende het „Rapport met ontwerp inzake de bemaling van de Hoogeveensche „Vaart", door W. G. C. Gelinck, c.i., aangaande dit punt wordt medegedeeld : „Tegen opmaling van het voedingswater uit het Meppeler„diep bestaat geen overwegend bezwaar".
, Er mag dus worden aangenomen, dat de vereischte hoeveelheid water aan het Meppelerdiep kan worden onttrokken.
Zooals reeds in § 5 werd medegedeeld, liggen met verschillende panden der Hoogeveensche Vaart uitgebreide wijkennetten gemeen. Deze wijkennetten zullen — • tenzij tot afsluiting hiervan zou worden overgegaan — bij bemaling der Hoogeveensche Vaart eveneens worden bemalen.
Door den Ingenieur W. G. C. Gelinck, c.i., is de wateroppervlakte van de verschillende panden der Hoogeveensche Vaart en de daarmede gemeen liggende wijkennetten, bij een waterstand gelijk aan peil, berekend. Deze berekening is geschied in de veronderstelling, dat in de nog niet verveende streken de wijkennetten reeds zouden zijn aangelegd op de in de reglementen en plannen van aanleg der verveningen aangegeven afmetingen. De uitkomsten zijn vermeld in bijlage 2 van het meergenoemde door den Ingenieur Gelinck vervaardigde rapport.
Aan de hand van deze bijlage is de onderstaande staat samengesteld, waarin vermeld worden:
a. de lengte der verschillende kanaalpanden in K M.;
b. het wateroppervlak van de verschillende kanaalpanden en de daarmede gemeen liggende wijkennetten in HA.;
c. de verhouding tusschen de sub b en c vermelde cijfers.
1) Na afsluiting van de Zuiderzee zal het te Zwartsluis in te laten water geheel zoet zijn.



9
Verhouding Lengte Water- tusschen
AANDUIDING VAN HET PAND. Va" het °PPerV,ak ^7™"'
pand pand jn f-J.A.
in K.M. in H.A. en lengte in K.M.
le pand Meppelersluis —Roogatsluis . . . 5.25 8.6 1.6
2e „ Roogatsluis —Ossensluis .... 5.80 13.5 2.3
3e „ Ossensluis — Echtensche sluis . 5.66 16.9 3
4e „ Echtensche sluis — Nieuwebrugsluis 2.35 3.3 1.4
5e „ Nieuwebrugsluis—Veenesluis . . 1.97 4.7 2.4
6e „ Veenesluis — Noordsche sluis . . 5.81 356 61.3
7e „ Noordsche sluis —Kalffsluis . . . 26.74 207 7.7
8e „ Kalffsl uis — Heemskerksluis ... 0.84 18.2 21.7
9e „ Heemskerksluis—Rijksgrens . . . 10.39 | 139.8 13.5
Uit den bovenstaanden staat blijkt, dat het wateroppervlak van het betrekkelijk korte 6e pand bijna zoo groot is, als dat van de andere panden te zamen en dat de verhouding tusschen het wateroppervlak en de lengte van dit pand zeer veel ongunstiger is, dan bij eenig ander pand.
In verband hiermede rijst de vraag of het geen aanbeveling zal verdienen om, indien tot bemaling van de Hoogeveensche Vaart wordt besloten,
óf ter beperking van de benoodigde hoeveelheid water, het uitgebreide wijkennet, hetwelk gemeen ligt met het 6e pand van de Hoogeveensche Vaart, af te sluiten;
öf het 6e pand zooveel te verdiepen, dat de schepen dit pand ook bij zeer lage waterstanden kunnen bevaren, en de opmaling zoodanig te doen geschieden, dat bij de Veenesluis evenveel water naar het 6e pand wordt opgepompt, als er bij de Noordsche sluis voor de voeding der hoogere panden wordt uitgepompt.
Deze vraag zal in de volgende paragraaf onderwerp van bespreking uitmaken.
8. Nad ere beschouwingen omtrent het 6e pand.
De, tusschen de verschillende wijken gelegen, landen wateren op deze wijken of naar een lager peil af. Een gedeelte dezer landen vormen een drietal waterschappen n.1. ! a. Alteveer;
O. Zuideropgaande;
c. Kerkenbovenveen.



10
Een ander gedeelte dezer landen is in een tweetal veenschappen gelegen, n.1. het Oostopgaande- en het Coevorder- en Dalerveen ).
De, buiten de waterschappen gelegen, landen wateren voor het overgroote gedeelte op de wijken ar.
Een uitzondering vormen:
a. een aantal landerijen, gelegen benoordoosten Hoogeveen, welke afwateren naar den Echtenerstroom of het Oude Diep. Hoewel de wijken daar ter plaatse gedeeltelijk in stuwkaden zijn gelegen, behoeft hier voor wateronttrekking aan de Hoogeveensche vaart geen vrees te bestaan, daar de stuwkaden in goeden toestand verkeeren. Bovendien is de totale lengte der wijken, welke gelegen zijn in landen, welke naar lager peil afwateren, hier slechts ruim 4 K-M.;
b. gronden bewesten het Sloodsche opgaande) welke afwateren op het 3e pand der Hoogeveensche vaart; de wijken bewesten het Sloodsche opgaande, welke gemeen liggen met het 6e pand der Hoogeveensche Vaart, hebben slechts een geringe lengte;
c. gronden gelegen in het Lutterveld (provincie Overijssel). Zij wateren grootendeels af op het 2e pand der Lutterhoofdwijk.
De afwatering van de landen binnen de waterschappen, voorzoover die niet rechtstreeks op de wijken kan geschieden, is sinds vele tientallen van jaren een bron van twisten. Eenerzijds door den slechten toestand van de afwateringsmiddelen, anderszijds door onvoldoende en lekke stuwkaden en andere oorzaken, hebben deze landen veel overlast van water, terwijl de slechte toestand der stuwkaden aanzienlijke wateronttrekking aan de wijken, dus aan de Hoogeveensche Vaart, tengevolge heeft.
Een en ander moge uit het volgende nader blijken.
De afwatering van het waterschap AlteVeer, voor zoover die niet op de wijken plaats heeft, geschiedt door een grondduiker onder de Wijde Wijk naar de Braambergersloot, welke haar water naar de Reest voerta). Gedeeltelijk wordt het water met behulp van primitieve grondduikers onder de noordelijker gelegen wijken naar genoemden grondduiker gevoerd. Deze grondduikers verkeeren deels in zeer slechten toestand en geven ongetwijfeld tot aanzienlijk waterverlies uit de wijken
') De, in dit veenschap gelegen, wijken liggen thans gemeen met het 6e pand der Hoogeveensche Vaart; het ligt echter in de bedoeling om deze wijken nabij de grens van dit veenschap af te dammen en dan in gemeenschap le brengen met een der panden van de Lutterhoofdwijk (9.10 M. -f- N. A. P.). In de toekomst zal het grootste deel van het veenschap „de Coevorder- en Dalervenen" dus geheel afgescheiden worden van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart; deze toestand is op de kaart (Bijlage I) aangegeven.
2) Er zijn plannen aanhangig om een deel van het water van dit Waterschap naar de Zuidwolder waterlossing en dus naar het 3e pand van de Hoogeveensche Vaart te brengen.



11
aanleiding. De meeste stuwkaden bezuiden de Moespotwijk bevinden zich in zeer slechten toestand.
De lage gedeelten van het Waterschap Zuideropgaande wateren eveneens in hoofdzaak op de Braambergersloot af en wel door duikers onder het Zuideropgaande en door den Riegshoogtendijk; een ander gedeelte, watert met behulp van grondduikers en slooten op clandestiene wijze af op wijken in Overijssel, gemeen liggend met het 2e pand van de Lutterhoofdwijk. De stuwkaden van dit waterschap, in hoofdzaak die in- en nabij het Ritmeestersveen, bevinden zich in zeer slechten toestand; verder zijn hier tal van voormalige grondduikers, welke wel buiten werking zijn gesteld, doch waarvan de koker nog aanwezig is. Ook deze grondduikers geven ongetwijfeld tot waterverlies aanleiding.
De gronden in het waterschap Kerkenbouenveen zijn in het algemeen zeer laag gelegen, gedeeltelijk wel 2 M. onder K.P., zoodat de stuwkaden een groote waterhoogte moeten keeren. Het geheele waterschap watert naar de Braambergersloot af. De stuwkaden wOrden gedeeltelijk slecht onderhouden. Bovendien werd hier meermalen geconstateerd, dat water uit de wijken werd afgetapt, ten einde de landerijen in droge tijden te bevloeien. Ook onder de wijken van dit waterschap bevinden zich verscheidene voormalige grondduikers.
De slechte toestand van vele stuwkaden en de hier .en daar door en onder de stuwkaden. bestaande verbindingen met de aangelegen lage gronden moeten, indien het water in het kanaal en de wijken door opmaling op een hooger peil zou worden gehouden, aanleiding geven tot aanzienlijke, niet te schatten, waterverliezen en deze verliezen zijn niet te voorkomen, omdat een goed, voortdurend voldoende toezicht op het groote aantal, gedeeltelijk zeer afgelegen, stuwkaden niet mogelijk schijnt.
Een opmalingsplan, volgens hetwelk ook dit wijkennet in droge tijden van water zou moeten worden voorzien, zal ongetwijfeld tot ernstige teleurstelling aanleiding geven en kan derhalve niet worden aanbevolen.
De vraag rijst nu of het niet mogelijk is het grootste gedeelte der wijken gemeen liggend met het 6e pand der Hoogeveensche Vaart, met name die, uit welke een ernstige wateronttrekking is te verwachten, van dit pand af te sluiten. Indien zulks mogelijk ware, zou de bemaling van dit pand niet meer op onoverkomelijke bezwaren stuiten.
Technisch zou dit — zonder dat zulks zeer belangrijke kosten met zich zou behoeven te brengen — ongetwijfeld uitvoerbaar zijn. De aangewezen oplossing is in dit geval om de Krakeelsche-, Hollandscheveldsche- en Sloodsche opgaanden te of nabij Hoogeveen af te dammen, in de nabijheid dier plaats met elkander in verbinding



12
te brengen en deze wateren door een schutsluis gemeenschap met de Hoogeveensche Vaart te geven.
Om tot deze oplossing te geraken zou de medewerking van de belanghebbenden in deze streek en die van het Provinciaal Bestuur van Drenthe noodig zijn. >
Op de medewerking van belanghebbenden mag intusschen niet gerekend worden, aangezien reeds bij vroegere gelegenheden, toen door Gedeputeerde Staten pogingen zijn gedaan om tot een verbetering van den waterstaatkundigen toestand van dit gedeelte van Drenthe te geraken, is gebleken, dat de belanghebbenden in de streek bezuiden Hoogeveen zeer tegen afsluiting van het wijkennet gekant zijn. De reden hiervan is, dat niet alleen die afsluiting eenigen last met het oog op de scheepvaart naar- en van het afgesloten gebied zal geven, doch bovendien dat elke verandering in den bestaanden toestand groote bezwaren heeft te overwinnen wegens de zeer ongelijke hoogte van de landerijen in deze streek, welke afwisselt van 1.25 M. boven- tot 1.25 M. beneden kanaalpeil. Het hooge deel heeft belang bij hooge, het andere deel bij lage waterstanden en de bewoners van het eerste deel zullen niet kunnen beletten, dat die van de lage gronden water uit de wijken verspillen, terwijl na de afsluiting van de wijken watertoevoer van elders uitgesloten is.
Met het oog op deze uiteenloopende belangen wordt het niet waarschijnlijk geacht, dat een afsluiting van het onderwerpelijke wijkennet in een afzienbaar tijdperk tot stand zal kunnen komen, en het is bovendien zeer twijfelachtig of het Provinciaal Bestuur daartoe zal willen medewerken, nu in 1907 na groote moeite eindelijk gewijzigde reglementen voor de waterschappen, waarin deze streek verdeeld is, tot stand zijn gekomen, waardoor de mogelijkheid geopend is, dat hier eindelijk een betere waterstaatkundige toestand zal kunnen ontstaan.
In het bovenstaande werd aangetoond, dat bemaling van het 6e pand en het daarmede gemeen liggende wijkennet geen aanbeveling verdient en dat op de mogelijkheid om tot een afsluiting van een belangrijk deel van dit wijkennet te geraken, niet mag worden gerekend.
De aangewezen oplossing om de bevaarbaarheid van het genoemde pand te verbeteren bestaat hierin, dat dit pand zooveel wordt verdiept en verbreed, dat de schepen hetzelve ook bij zeer lage waterstanden kunnen bevaren. Daar de opmaling van water ten behoeve van het 7e en de hoogere panden van het kanaal, nadat genoemde verdieping en verbreeding heeft plaats gehad, zoodanig kan geschieden, dat bij de Veenesluis evenveel water naar het 6e kanaalpand wordt opgepompt, als er bij de Noordsche sluis wordt uitgepompt, zal de toestand van het 6e pand juist zoo blijven als ze was. De verschillende zeer uit-



13
eenloopende belangen van de landen bezuiden Hoogeveen blijven bij deze oplossing dan ook ongemoeid, zoodat er geen aanleiding voor gegronde klachten van de bewoners uit de betrokken landstreek zal bestaan.
De wijze, waarop de verruiming van het 6e pand zal moeten geschieden, en de kosten, welke deze verruiming met zich zal brengen, zullen in het volgende hoofdstuk onderwerp van bespreking uitmaken.



HOOFDSTUK II.
VERBETERING VAN HET 6e PAND.
9. Algemeene opmerking.
In het vorig hoofdstuk werd aangetoond, dat wijziging van den toestand, waarin het 6e pand verkeert, onderdeel van een' plan voor de verbetering der bevaarbaarheid van de Hoogeveensche Vaart moet uitmaken.
Deze wijziging kan bestaan uit:
a. een verruiming van het geheele 6e pand;
b. een verruiming van een gedeelte van dit pand en van het gedeelte van het Hollandscheveldsche Opgaande, plaatselijk bekend als „het Haagje", en den aanleg van een nieuw, 820 M. lang, scheepVaartkanaal van het oostelijk einde van „het Haagje" naar het Noordsche Opgaande.
Beide oplossingen zullen achtereenvolgens worden besproken.
10. Aan het pand te geven afmetingen.
Uit bijlage A blijkt dat, afgezien van het zeer abnormale jaar 1911, de laagste gemiddelde maandwaterstand op dit pand 0.78 M. of rond 0.80 M. — K. P. bedroeg. Bij het opmaken van de ontwerpen voor verbetering van het 6e pand is als eisch gesteld, dat dit pand na verruiming bij een waterstand van 0.80 M# — K. P. voldoende afmetingen voor de grootste schepen heeft.
De grootst toegelaten afmetingen der schepen bedragen (zie § 3):
breedte 5.30 M.;
diepgang voor afvarende schepen 1.26 M., voor opvarende schepen 1.19 M.
Van de 12929 schepen, welke in de jaren 1913, 1914, 1915 en 1916 de Veenesluis opvarende passeerden, hadden 322 of 2.5 °/0 een inhoud van meer dan 140 ton, 1872 of 14.5 °/0 een inhoud van meer dan 120 ton.



15
De schepen van 140 ton, welke de Drentsche kanalen bevaren, hebben gemiddeld een breedte van 5 M., die van 120 ton een breedte 4.80 M. De breedte van schepen van 120 ton overschrijdt zeer zelden 4.85 M.
Uit een en ander wordt de gevolgtrekking gemaakt, dat van de doorgaande schepen ten hoogste 15 °/0 een breedte van meer dan 4.85 hebben. De plaatselijke vaart geschiedt uitsluidend met kleine schepen.
In verband met het bovenstaande verdient het aanbeveling het pand — waar zulks mogelijk is — zoodanige afmetingen te geven, dat schepen met een breedte van 5.30 M. en afgeladen tot den grootst toegestanen diepgang elkander overal kunnen voorbij varen en, waar dit door den plaatselijken toestand niet of niet dan door zeer kostbare werken kan geschieden, het kanaal zoo ruim te maken, dat schepen met een breedte van 4.85 M. elkander overal kunnen passeeren, terwijl op die kanaalgedeelten voor grootere schepen, zoo mogelijk om de 200 M., wisselplaatsen moeten worden gemaakt ').
De Directeur der Drentsche Kanaal-Maatschappij deelde ondergeteekende mede met het bovenstaande in te stemmen.
Genoemde Directeur en de Opzichter der Kanaal-Maatschappij zijn op grond van hun ruime ervaring van oordeel, dat met het oog op de zeer stijve grond bij de kanaalverruiming zonder bezwaar taluds van 1 op 1 kunnen worden toegepast.
In verband met het bovenstaande zijn de volgende dwarsprofielen van het verruimde kanaal aangenomen :
h dwarsprofiel, geschikt voor schepen, breed 5.30 M,
*) Deze afmetingen stemmen overeen met die, welke blijkens schrijven d.d. 19 Juli 1916, No. 219, afdeeling Waterstaat, aan de „Commissie inzake de verbetering der watertoestanden op de kanalen in het zuidoostelijk deel van Drenthe" door den Minister van Waterstaat voldoende worden geacht.



16
Men verkrijgt de vereischte afmetingen door het kanaal bij een bodemdiepte van 2.50 M. — K.P. een bodembreedte van 9.20 M. te geven. De breedte, welke op kanaalpeil noodig is, bedraagt 14.20 M.
2e dwarsprofiel, geschikt voor schepen, breed 4.85 M.
Fig. 2.
Men verkrijgt de vereischte afmetingen door het kanaal bij een bodemdiepte van 2.50 M. — K. P. een bodembreedte van 8.20 M. te geven. De breedte, welke op kanaalpeil noodig is, bedraagt 13.20 M.
Bij de beoordeeling dezer dwarsprofielen moet in aanmerking worden genomen :
1 e. dat waterstanden van 0.80 M. — K. P. slechts zeer zelden voorkomen; in de jaren 1900—1910 en 1912—1915 (totaal 15 jaren) was de gemiddelde maandwaterstand slechts gedurende 8 maanden lager dan 0.60 M. - K. P.;
2e. dat op het kanaal geen door mechanische kracht voortbewogen schepen worden toegelaten en het niet in het voornemen van het Bestuur der Kanaal-Maatschappij ligt hierin verandering te brengen;
3e. dat de schippers er aan gewend zijn, dat het elkander passeeren van schepen op dit kanaal in den regel eenige omzichtigheid vereischt.
Ten slotte zij nog opgemerkt, dat bij de voorgestelde dwarsprofielen bij een waterstand van 0.80 M. — K. P. zich nog een waterschijf van 44 cM. tusschen de onderzijde van een tot den grootst toegelaten diepgang afgeladen schip en den kanaalbodem zal bevinden. Dit is tamelijk veel en er is dan ook overwogen of niet met een diepte van 2.30 M. K. P. zou kunnen worden volstaan, waarbij dan de bodembreedte in plaats van 9.20 M. en 8.20 M. achtereenvolgens 9.60 M. en 8.60 M. zou moeten bedragen. Evenwel wordt aan een diepte van 2.50 M. de voorkeur gegeven, aangezien hierdoor de verhouding tusschen de natte doorsnede van het schip en het natte dwarsprofiel van het kanaal gunstiger zal zijn en op dit pand, evenals op alle kanalen, verondieping is te verwachten.
Bovendien acht de Directeur der Kanaal-Maatschappij een diepte van 2.50 M. meer gewenscht.



17
11. Uit te voeren werken bij oplossing a.
Tot het verkrijgen van een gemakkelijk overzicht der uit te voeren werken is op bijlage III een gedeelte van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart schematisch voorgesteld en werden uit, op verzoek van ondergeteekende door de Drentsche Kanaal-Maatschappij verrichte, peilingen gemiddelde dwarsprofielen van het pand samengesteld, welke op bijlage II zijn aangegeven. Bij het samenstellen dezer dwarsprofielen zijn de abnormaal breede profielen ter plaatse van de bochten en vóór de sluizen buiten beschouwing gelaten.
Het pand is in drie gedeelten te verdeelen:
le. het gedeelte van de Veenesluis tot de Zuidwolderbrug, loopende ongeveer in de richting West-Oost;
2e. het gedeelte van de Zuidersche brug tot den „hoek Noord", loopende ongeveer in de richting Zuid-Noord;
3e. het gedeelte van den „hoek Noord" tot de Noordsche sluis, loopende ongeveer in de richting West-Oost.
Op het eerste gedeelte, lang ruim 750 M., is overal een breedte van 14.20 M. op kanaalpeil aanwezig.
Indien het kanaal overeenkomstig fig. 1 van bijlage II een bodembreedte van 9.20 M. met taluds van 1 op 1 verkrijgt, zal er zijn te baggeren:
rond 1500 M3. ingespoelde grond; „ 3300 „ vaste
Over dit gedeelte komen voor:
a. een vonder, behoorende aan de gemeente Hoogeveen;
b. een brug voor gewoon verkeer (de Zuidwolderbrug), behoorende aan de Drentsche Kanaal-Maatschappij.
Tegen een verdieping van het kanaal, welke ter plaatse van de Zuidwolderbrug tot 2.25 M. — K. P. beperkt kan worden, bestaat met het oog op de fundeering van deze brug geen bezwaar.
De fundeering van den vonder zal versterkt moeten worden.
Op het tweede gedeelte, lang ruim 900 M., is slechts een gemiddelde breedte van 12.15 M. op kanaalpeil aanwezig. Met het oog op den plaatselijken toestand (dit gedeelte is in de kom van het dorp Hoogeveen gelegen) is verbreeding van het kanaal niet mogelijk.
Langs de Westzijde van dit kanaalgedeelte bevindt zich een be schoeiïng der gemeente Hoogeveen, welker constructie uit fig. 3 moge blijken. Daar deze beschoeiing niet van een steekheiïng is voorzien en de horizontale beplanking slechts tot 0.77 M. — K.P. reikt, zal in



18
de nabijheid dier beschoeiing geen verdieping van het kanaal kunnen geschieden, tenzij tot vernieuwing, gepaard met versterking der beschoeiing, wordt overgegaan.
Met handhaving van de bovenbedoelde beschoeiing kan een bodembreedte van 8.20 M. worden verkregen, indien langs de oostzijde van het kanaal een beschoeiing wordt aangebracht. De verruiming van het kanaalprofiel kan na aanleg dier beschoeiing geschieden, zooals op bijlage 11» fig. 2, is aangegeven.
De uitmonding van het Krakeelsche Opgaande kan als wisselplaats worden benut, terwijl ten noorden en ten zuiden hiervan, zooals op bijlage III is aangegeven, nog een wisselplaats is ontworpen. De onderlinge afstanden der wisselplaatsen, welke worden verkregen door het plaatselijk aanbrengen van nieuwe beschoeiingen, elk ter lengte van 50 M., langs de 'westzijde van het kanaal, bedraagt dan ongeveer 200 M.
Indien de gemeente Hooge-
F'S- * veen te zijner tijd tot het ver¬
nieuwen van de bestaande beschoeiing zou besluiten en deze vernieuwing met het toepassen van een zwaardere samenstelling gepaard zou doen gaan, zou de mogelijkheid geopend worden dit kanaalgedeelte over de geheele lengte een bodembreedte van ongeveer 10 M. te geven.
De samenstelling der te maken beschoeiingen is op bijlage IV aangegeven.
Er is te rekenen op het aanbrengen van 850 M. beschoeiing langs de oostzijde en 100 M. beschoeiing langs de westzijde van het kanaal, te zamen 950 M.
Indien het kanaal, overeenkomstig fig. 2 van bijlage II, een bodembreedte van 8.20 M. en in de wisselplaatsen van ongeveer 10 M. verkrijgt, zal er zijn te baggeren
rond 1200 M'1 ingespoelde grond en „ 5100 „ vaste



19
Over dit gedeelte komen voor :
a. twee bruggen voor gewoon verkeer (de Zuidersche- en de Noordsche brug), behoorende aan de Drentsche Kanaal-Maatschappij ;
b. twee bruggen voor tramwegverkeer, behoorende respectievelijk aan de Dedemvaartsche- en aan de Eerste Drentsche Stoomtramweg-Maatschappij ;
c. drie vonders, behoorende aan de gemeente Hoogeveen. Tegen een verdieping van het kanaal, welke ter plaatse van de
sub a en 1 genoemde bruggen tot 2.25 M. — K. P. beperkt kan worden, bestaat met het oog op de fundeering van deze bruggen geen bezwaar. De fundeeringen der vonders zullen versterkt moeten worden.
Aangeteekend zij nog, dat een oplossing, waarbij aan het geheele tweede gedeelte het profiel wordt gegeven, dat voor de wisselplaatsen wordt voorgesteld, boven de voorgestelde oplossing de voorkeur verdient. De meerdere kosten, welke hiermede gemoeid zouden zijn, bedragen intusschen ƒ 30000. — .
Op het derde gedeelte, lang ongeveer 3900 M., is, op korte gedeelten na, nergens een breedte van 14.20 M. op kanaalpeil aanwezig. Evenwel is deze breedte zonder veel bezwaar over bijna de geheele lengte door vergraving van den zuidelijken oever te verkrijgen.
Alleen over de eerste 250 M. vanaf den „Hoek Noord" en verder zeer plaatselijk zal de bodembreedte niet dan tegen hooge kosten (het maken van beschoeiingen) op 9.20 M. kunnen worden gebracht; dit is intusschen niet als een overwegend bezwaar aan te merken, daar de „Hoek Noord" als wisselplaats kan worden gebruikt en de breedte over genoemde 250 M. ± 13.60 M. bedraagt, zoodat een schip, breed 4.85 M., hier nog met een grooter schip zal kunnen wisselen.
Er zal zijn te baggeren: rond 2500 M. ingespoelde grond en rond 26500 M. vaste grond.
Bovendien zal er voor de verbreeding van het Noordsch Opgaande nog gerekend moeten worden, op het opruimen van ongeveer 2000 M3. grond, welke gegraven kan worden. Het is gewenscht na de verbreeding het talud op te zetten door middel van een kieltuin, waarboven stapelzoden. Te rekenen is op 3800 M. kieltuin met stapelzoden.
Voor de verbreeding van dit gedeelte is bovendien nog te rekenen op den aankoop van ongeveer 3500 MJ. grond.
Over dit gedeelte komen vier vonders voor, van welke één aan de gemeente Hoogeveen en drie aan de Drentsche Kanaal-Maatschappij toebehooren. De fundeeringen dezer vonders zullen moeten worden versterkt.



20
12. Kosten der uit te voeren werken bij oplossing a.
Onder de heerschende tijdsomstandigheden is het niet mogelijk een eenigszins betrouwbare raming van kosten van de uit te voeren werken te maken of te begrooten welk bedrag met de uitvoering dier werken na den oorlog gemoeid zal zijn.
Vele prijzen van grondstoffen, b.v. ijzer en hout, zijn thans zoo abnormaal hoog, dat niet valt aan te nemen, dat deze zich een eenigszins langen tijd na den oorlog zullen handhaven. Anderzijds is het niet ' waarschijnlijk, dat binnen afzienbaren tijd de prijzen weder gedaald zullen zijn tot die, welke voor den oorlog golden. In alle begrootingen, welke ten behoeve van dit rapport zijn samengesteld, zijn de vóór den oorlog geldende prijzen opgegeven.
Dit voorop stellende kan ter toelichting van de verschillende posten* der op bijlage B vermelde begrooting het volgende worden medegedeeld.
Bagger- en graafwerk.
Het baggerwerk zal per M3. kostbaar zijn, daar 1e. het kanaal smal en druk bevaren is;
2e. de vaste grond zeer hard is en daarin keien voorkomen, welke somtijds groote afmetingen hebben;
3e. waarschijnlijk niet dan tegen hoogen prijs de beschikking over de noodige loswallen zal zijn te verkrijgen:
Na gehouden overleg met den Directeur der Drentsche KanaalMaatschappij en op grond van elders in Drenthe opgedane ervaring, meent ondergeteekende de volgende eenheidsprijzen te moeten aanhouden :
Baggeren, vervoeren en bergen van 1 M . vaste grond ƒ1.25; Baggeren, vervoeren en bergen van 1 M . ingespoelde grond ƒ1.— ; Afgraven, vefvoeren en bergen van I M . grond ƒ 0.75.
Grondaankoop.
Voor den aankoop van strooken gronds voor verbreeding van het derde gedeelte wordt per M*. ƒ 1.80 gerekend.
Beschoeiingen.
Op bijlage D. wordt een begrooting van de op bijlage IV afgebeelde beschoeiing aangetroffen. De kosten worden op ƒ 32.— per M. geraamd.
Kieltuin met stapelzoden. De kosten hiervoor zijn op ƒ 0.70 per M. te ramen.



21
Voorziening fundeering vonders.
De kosten der aan de fundeeringen der vonders uit te voeren werken worden na overleg met den gemeente-architect van Hoogeveen op ƒ 200.— per vonder gesteld.
Bedrag der raming.
De begrooting van de verbetering van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart bedraagt bij oplossing a (handhaving van de bestaande richting van het kanaal) bij de voor den oorlog geldende prijzen ƒ103000.-.
13. Beschouwingen omtrent oplossing a en oplossing b.
Aan de hiervoor besproken oplossing a is het groote bezwaar verbonden, dat de vaarweg door Hoogeveen — ook indien de beschoeiing der gemeente door een zwaardere wordt vervangen en de bodembreedte van het kanaalgedeelte tusschen de Zuidersche brug en den „Hoek Noord" op ruim 10 M. wordt gebracht — zeer gebrekkig zal blijven. Immers bevinden zich in de bebouwde kom van een belangrijke gemeente, als Hoogeveen is, in den regel een groot aantal in lading en lossing liggende schepen en in deze gemeente, waar een groot aantal schippers hun domicilie hebben, veelal talrijke opgelegde vaartuigen. Vele der genoemde schepen liggen bij voorkeur in het hoofdkanaal.
Aangezien de aan het kanaal grenzende, in en nabij de kom van het dorp gelegen, terreinen geheel zijn volgebouwd, is aan den bestaanden toestand bovendien het groote bezwaar verbonden, dat geen geschikte, aan een vaarwater gelegen, terreinen voor handels- en industrieele doeleinden beschikbaar zijn.
Uit een en ander is het te verklaren, dat door het Gemeentebestuur van Hoogeveen reeds gedurende geruimen tijd pogingen zijn aangewend om tot een beteren toestand te geraken door het kanaal gedeeltelijk om te leggen. Deze pogingen zijn voortdurend op overwegingen van geldelijken aard afgestuit.
Teneinde te kunnen beoordeelen of het aanbeveling verdient de, aan oplossing a verbonden, bezwaren te ondervangen door een kanaalomlegging tot stand te brengen, is hiervan een globaal ontwerp (oplossing b) en een globale kostenbegrooting opgemaakt. Dit ontwerp, waaromtrent met Burgemeester en Wethouders van Hoogeveen overleg werd gepleegd, zal hieronder nader worden besproken.



22
Het is de bedoeling het gedeelte van het Hollandscheveldsche Opgaande, plaatselijk bekend als „Het Haagje", te verruimen en een nieuw kanaal te graven van het oostelijk einde van „Het Haagje" in ongeveer noordelijke richting naar het Noordsche Opgaande. De opgaande vaart ') zal van de Zuidersche brug tot het noordelijk einde van het nieuwe kanaal langs den bestaanden vaarweg, de afgaande vaart langs het nieuwe kanaal en „Het Haagje" kunnen plaats hebben.
Opdat de doorgaande scheepvaart ongehinderd kan geschieden, zal bij politieverordening zijn te bepalen:
le. dat de schepen zich langs „Het Haagje" slechts in afvarende, langs de bestaande Hoogeveensche Vaart tusschen de Zuidersche brug en het noordelijk einde van het nieuwe kanaal slechts in opvarende richting mogen bewegen;
2e. dat schepen, welke in genoemde kanaalgedeelten ligplaats nemen, bepaalde breedte- en diepteafmetingen niet mogen overschrijden; deze afmetingen zouden met den waterstand op het pand verband kunnen houden.
Indien deze politiebepalingen in het leven worden geroepen, kan verruiming van het gedeelte van de Hoogeveensche Vaart, waarvan nog slechts opvarende schepen gebruik mogen maken, tot een baggerwerk van geringen omvang worden beperkt.
14. Uit te voeren werken bij oplossing b.
Tot het verkrijgen van een gemakkelijk overzicht der, bij oplossing b uit te voeren, werken zijn ook deze op de eerder vermelde bijlage III schematisch voorgesteld. Bovendien werden uit, op verzoek van ondergeteekende vanwege het Gemeentebestuur van Hoogeveen verrichte, peilingen gemiddelde dwarsprofielen van „Het Haagje", zoover gelegen beoosten de Hofmansbrug en zoover gelegen tusschen de trambrug en de Hofmansbrug, samengesteld, welke op bijlage V zijn aangegeven.
De uit te voeren werken zijn in 5 gedeelten te verdeelen, n.1.: le. die aan het gedeelte van de Hoogeveensche Vaart van de Veenesluis tot de Zuidwolder brug; 2e. die aan „Het Haagje";
3e. die, verband houdende met den aanleg van het nieuwe kanaal; 4e. die aan het gedeelte van de Hoogeveensche Vaart, plaatselijk bekend als Noordsch opgaande;
Voorgesteld wordt om de opgaande vaart langs het oude kanaal te doen plaats hebben, omdat de opvarende schepen minder diep afgeladen zijn dan de afvarende.



23
5e. die aan het gedeelte van de Hoogeveensche Vaart, dat in de toekomst slechts door opvarende schépen zal worden gebruikt.
Alvorens tot de bespreking van de sub 1 — 5 genoemde werken over te gaan, zij er op gewezen, dat Burgemeester en Wethouders van Hoogeveen met ondergeteekende van gevoelen zijn, dat met het oog op den plaatselijken toestand de ontworpen richting van het nieuwe kanaal, de meest gewenschte is.
Op het eerste gedeelte van de Veenesluis tot de Zuidwolderbrug zijn bij oplossing b dezelfde werken uit te voeren, als in § 1 1 voor dit gedeelte bij oplossing a zijn vermeld.
Omtrent de verruiming van het tweede gedeelte {„Het Haagje") kan het volgende worden medegedeeld.
„Het Haagje" maakt deel uit van den, bij de Drentsche KanaalMaatschappij in beheer en onderhoud zijnden, vaarweg naar het Hollandsche Veld (Hollandscheveldsche Opgaande); door dit kanaal heeft een niet onbelangrijke scheepvaart plaats. In verband hiermede zij aangeteekend dat, nadat plan b tot uitvoering is gekomen, de schepen gaande naar het Hollandscheveldsche Opgaande geen gebruik meer van „Het Haagje" zullen mogen maken, doch langs het nieuwe kanaal zullen moeten varen.
„Het Haagje" heeft een lengte van 820 M. Beoosten de Hofmansbrug (over 760 M.) bedraagt de gemiddelde breedte op kanaalpeil 13.50 M. Waar deze breedte niet aanwezig is, kan dit kanaalgedeelte zonder bezwaar op die breedte worden gebracht. Een grootere breedte dan 13.50 M. op kanaalpeil kan aan „Het Haagje" niet worden gegeven. Bewesten de Hofmansbrug (over 60 M.) is slechts een breedte van 1 1 M. aanwezig en deze breedte kan bezwaarlijk worden vergroot. Op dit korte gedeelte zal het ligplaats nemen van schepen geheel moeten worden verboden.
Langs de zuidzijde bevindt zich over de meest westelijke 400 M. een beschoeiing van de Dedemsvaartsche Stoomtramweg-Maatschappij, welker constructie ongeveer overeenkomt met die, afgebeeld op fig. 3. Daar deze beschoeiing niet van een steekheiïng voorzien is en de horizontale beplanking slechts tot 0.85 M. — N. A. P. reikt, zal in de nabijheid dier beschoeiing geen verdieping van het kanaal mogen geschieden, tenzij tot vernieuwing, gepaard met versterking, der beschoeiing wordt overgegaan.
Met handhaving van bovenbedoelde beschoeiing kan, indien langs de noordzijde van „Het Haagje" een beschoeiing wordt aangebracht, bij een bodemdiepte van 2.50 M., en taluds van 1 'ƒ2 op 1 voor het gedeelte bewesten de Hofmansbrug een bodembreedte van 5.20 M.,



24
beoosten die brug een bodembreedte van 8 M. worden verkregen. De verruiming van het kanaalprofiel kan geschieden, zooals op fig. 1 en fig. 2 van bijlage V is aangegeven. „Het Haagje" wordt dan geschikt voor de afgaande vaart met de grootst toegelaten schepen, terwijl beoosten de Hofmansbrug bovendien bij een waterstand van 0.80 M. — K. P. aan de noordzijde van het kanaal nog .schepen, breed 4.50 M. en tot 1 M. diepte afgeladen, gemeerd kunnen liggen, terwijl zulks bij hoogere waterstanden aan grootere schepen kan worden toegestaan. ')
De samenstelling der te maken beschoeiing is op bijlage IV aangegeven. Er is te rekenen op het aanbrengen van 770 M. beschoeiing langs de noordzijde van het kanaal. .
Indien het kanaalprofiel overeenkomstig fig. 1 en 2 van bijlage V wordt verruimd, zal er rond 7200 M3. vaste grond zijn te baggeren.
Over dit gedeelte komen voor:
a. een brug voor tramwegverkeer, behoorende aan de Dedemsvaartsche Stoomtramweg-Maatschappij;
b. een brug voor gewoon verkeer, behoorende aan de Drentsche Kanaal-Maatschappij;
c. een vonder, behoorende aan de gemeente Hoogeveen. Tegen een verdieping van Het kanaal, welke ter plaatse van de
bruggen tot 2.25 M. - K. P. beperkt kan worden, bestaat met het oog op de fundeering der beide bruggen geen bezwaar.
De fundeering van den vonder zal versterkt moeten worden.
Thans dient nog te worden nagegaan, welke zijde van „Het Haagje" tot jaagpad zal zijn te bestemmen. Doet de zuidzijde als jaagpad dienst, dan zal de jagerij van het tramwegverkeer hinder ondervinden; dit bezwaar wordt intusschen, op grond van de langs de Drentsche Hoofdvaart en langs de Hoogeveensche vaart nabij Meppel opgedane ervaring, niet zwaar geteld. Legt men het jaagpad langs de noordzijde aan, dan zullen over 6 wijken, welke in „Het Haagje" uitmonden, jaagvonders moeten worden aangebracht 2), terwijl, indien langs de zuidzijde gejaagd wordt, met één vonder over „Het Haagje" kan worden volstaan. Daarenboven zal de jagerij, indien zij langs den noordelijken oever geschiedt, hinder ondervinden van de aan dezen oever gemeerde schepen.
Op grond van een en ander is ondergeteekende, met het Gemeente-
]) Door ook aan de zuidzijde van „Het Haagje" een beschoeiing aan te brengen, respectievelijk de bestaande beschoeiing door een diepere te vervangen, en het kanaalprofiel aan die zijde te verruimen kan de mogelijkheid geopend worden om ook aan de grootste schepen toe te staan bij een waterstand van 0.80 M. — K. P. aan de noordzijde te meren.
2) De bestaande vonders over deze wijken zijn voor de jagerij ongeschikt.



25
bestuur van Hoogeveen, van oordeel, dat het gewenscht is, de jagerij langs den zuidelijken oever te doen geschieden. Er is dus te rekenen op een jaagvonder over „Het Haagje" nabij het nieuwe kanaal.
Omtrent het derde gedeelte, n.1. den aanleg van het kanaal van „Het Haagje" naar het Noordsch Opgaande, kan het volgende worden medegedeeld.
Het kanaal, dat een lengte van 840 M. verkrijgt, volgt over de eerste 350 M. en de laatste 200 M. bestaande wijken en kruist den Krakeelschen dijk (een zandweg), de tramlijn Hoogeveen — NieuwAmsterdam en den straatweg Hoogeveen — Coevorden. Het terrein, waarin het kanaal wordt aangelegd, heeft een gemiddelde hoogte van 0.50 M. -(- K. P. Het dwarsprofiel van de wijken, gemeten beneden 0.50 M. + K. P., bedraagt gemiddeld 7.5. M\
Het is gewenscht aan het geprojecteerde kanaal de volgende eischen te stellen :
1e. aangezien het mogelijk is, dat een geladen schip voor den wal gemeerd ligt, moeten twee schepen van de grootst toegestane afmetingen, waarvan één aan den wal gemeerd ligt, elkander bij een waterstand van 0.80 M. — K. P. kunnen passeeren;
2e. " het is mogelijk, dat aan weerszijden van het kanaal industrieele ondernemingen of handelsinrichtingen worden gesticht; zoo zulks geschiedt, moeten aan weerszijden van het kanaal schepen gemeerd kunnen liggen, terwijl de doorgaande scheepvaart hiervan geen hinder mag ondervinden. .
Bij het verkoopen of voor dit doel beschikbaar stellen van grond, zal kunnen worden voorgeschreven, dat ter plaatse van die inrichtingen beschoeiingen zijn aan te brengen en het kanaal vóór die beschoeiingen is te verdiepen. Als 2e eisch is dus te stellen dat, nadat de- beschoeiingen zijn aangebracht en het kanaalprofiel is verruimd, aan weerszijden van het kanaal een schip gemeerd kan liggen en niettemin de doorgaande scheepvaart ongehinderd kan plaats hebben.
Opdat het kanaal aan deze eischen voldoet, zal het bij een bodemdiepte van 2.50 M. — K. P. en taluds van 1 '/i op 1 een breedte op den bodem van 9.50 M. en op kanaalpeil van 17 M. moeten verkrijgen (zie fig. 3 van bijlage V). Bovendien zal, ten einde de in- en uitvaart van het kanaal te vergemakkelijken, aan het noordelijk einde van het kanaal aan weerszijden, aan het zuidelijk einde van het kanaal aan de westzijde, het profiel ruimer moeten zijn. Ter plaatse van het zuidwestelijk einde van het kanaal ware bovendien de beschoeiing langs „Het Haagjes over 20 M. lengte door te trekken.
Het totale grondverzet bedraagt rond 30000 M\
Zooals reeds werd aangestipt, bestaat er in de gemeente Hoogeveen



26
groot gebrek aan terreinen, geschikt voor handels- en industrieele doeleinden. In verband hiermede mag verwacht worden, dat de terreinen, door welke het kanaal wordt aangelegd, tengevolge van den kanaalaanleg, sterk in waarde zullen stijgen. Het verdient derhalve aanbeveling om ter weerszijden van het kanaal een strook grond aan te koopen met het doel deze gronden, voor zoover zij niet voor den publieken dienst noodig zijn, weder te verkoopen.
Voor aankoop komen in aanmerking de perceelen, kadastraal bekend Gemeente Hoogeveen, Sectie B nos. 2799, 1650, 2800, 1247, 1340 en 1341, Sectie C nos; 876, 877, 878, 16, 15 en 21, Sectie D nos. 1287, 2645, 2646, 2532, 1279, 2525, 2533, 2534, 2649 en 2650. te zamen groot 10.32 H.A.
Deze terreinen kunnen tevens voor grondberging dienen. Met het oog op de aan de gronden te geven bestemming verdient het aanbeveling dezelve niet tot meer dan I M. + K. P. op te hoogen.
Voor den publieken dienst zal zijn te bestemmen:
1e. voor het kanaal een strook grond ter breedte van 20 M.;
2e. voor wegen langs het kanaal twee strooken grond, elk ter breedte van 10 M.;
in het geheel dus een strook ter breedte van 40 M., aan het noordelijk en zuidelijk uiteinde van het kanaal geleidelijk verbreedend tot respectievelijk 80 M. en 60 M. Voorts zullen niet zijn te verkoopen de terreinen, noodig voor de nader te noemen 4 brugwachterswoningen. In het geheel kan worden verkocht 6.75 H.A.
Het afwerken en verharden van de langs het kanaal gedachte wegen kan niet geacht worden tot den kanaalaanleg te behooren, daar met het oog op het scheepvaartverkeer volstaan kan worden met een jaagpad, dat langs de westzijde van het kanaal ware aan te brengen. Dit jaagpad behoeft niet van een verharding voorzien te worden.
Als onderdeel van het jaagpad zullen jaagvonders over het Krakeelsche Opgaande en over het Noordsche Opgaande zijn aan te leggen. Deze vonders en het eerder genoemde over „Het Haagje" aan te leggen vonder, welke met een doorvaartwijdte van 6 M. en een breedte tusschen de leuningen van 1.20 M. gedacht zijn, kunnen in samenstelling ongeveer overeenkomen met de Rijksvonders overen langs het Veenhuizerkanaal (ijzeren vonder met ijzeren aanbrug en landhoofden en steenen draaipijler op houten fundeering).
Over het geprojecteerde kanaal zullen de volgende bruggen zijn te leggen:
le. een draaibrug in den Krakeelschen dijk; deze brug, welke met een doorvaartwijdte van 6 M. en een breedte tusschen de leuningen van 3 M. gedacht is, zal in samenstelling ongeveer overeen kunnen komen met de Rijksbruggen over de Drentsche Hoofdvaart



27
(draaibaar gedeelte en aanbrug van ijzer; Iandhoofden en draaipijler van metselwerk op houten fundeering, steunjuk van ijzer op houten fundeering);
2e. een ophaalbrug voor tramverkeer, met een doorvaartwijdte van 6 M. (klap, balans, hameigebint enz. van ijzer; aanbruggen van gewapend beton; 2 pijlers van metselwerk, gefundeerd op één plaat van gewapend beton; 2 Iandhoofden van metselwerk op houten paalfundeering);
3e. een ophaalbrug in den straatweg van Hoogeveen naar Coevorden; doorvaartwijdte 6 M., breedte van het rijvlak 3.50 M., waarnaast aan weerszijden trottoirs breed 0.75 M. (klap, balans, hameigebint enz. van ijzer; aanbruggen van gewapend beton; 2 pijlers van metselwerk, gefundeerd op één plaat van gewapend beton; 2 Iandhoofden van metselwerk op houten paalfundeering).
Voor de bediening dezer bruggen en de eerder genoemde vonders zullen noodig zijn :
één brugwachter voor de bediening van het vonder over „Het Haagje";
één brugwachter voor de bediening van de brug in den Krakeelschen dijk en van het jaagvonder over het Krakeelsche Opgaande;
één brugwachter voor de bediening van de trambrug en de brug in den weg van Hoogeveen naar Coevorden;
één brugwachter voor de bediening van het vonder over het Noordsche Opgaande.
Een woning voor ieder dezer brugwachters is in het plan opgenomen. Voorts wordt aangenomen, dat de brugwachter zich tegen het genot van vrije woning met de bediening van de brug belast.
Op het vierde, gedeelte, van het nieuwe kanaal tot de Noordsche sluis, zijn bij oplossing b ongeveer dezelfde werken uit te voeren, als in § 1 1 voor het gedeelte van den „Hoek Noord" tot deze sluis zijn omschreven.
Er zal rond 2000 M3. ingespoelde grond en rond 21000 M3. vaste grond zijn te baggeren, rond 1600 M3. grond zijn te ontgraven en voor de kanaalverbreeding rond 3200 M2. grond zijn aan te koopen. Voorts zal 3000 M. kieltuin zijn aan te brengen en de fundeering van 3 vonders zijn te versterken.
Aan het vijfde gedeelte, d. i. het gedeelte der Hoogeveensche Vaart, dat in de toekomst slechts door opvarende schepen zal worden gebruikt, zijn geen andere werken uit te voeren, dan het baggeren van rond 1000 M3. ingespoelde grond.



28
15. Kosten der uit te voeren werken bij oplossing b.
Onder verwijzing naar § 12 kan ter toelichting van de verschillende posten der op bijlage C vermelde begrooting het volgende worden medegedeeld.
Grondwerk. .
Als eenheidsprijs voor het baggeren, vervoeren en bergen van 1 M3. vaste grond is bij het 2e gedeelte niet — zooals bij de overige gedeelten — ƒ 1.25, doch / 1.10 aangenomen, daar de grond afkomstig uit dit gedeelte op de, langs het aan te leggen kanaal aan te koopen, terreinen kan worden geborgen.
Waarschijnlijk zal het nieuwe kanaal in den droge worden aangelegd. De grond kan op de, langs het aan te leggen kanaal aan te koopen, terreinen worden geborgen.
Op grond van de in de provincie Drenthe opgedane ervaring worden de kosten van het graven van het kanaal op / 0.70 per M3. geraamd.
Aan- en Verkoop Van grond.
De hiervoor geraamde prijzen zijn na overleg met Burgemeester en Wethouders van Hoogeveen vastgesteld.
Vonders en bruggen.
De hiervoor uitgetrokken bedragen zijn vastgesteld aan de hand van hetgeen soortgelijke werken in de laatste jaren in deze provincie hebben gekost.
Bedrag der raming.
De begrooting van de verbetering van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart bedraagt, na aftrek der geraamde opbrengst der weder te verkoopen terreinen (loswallen), bij oplossing b (gedeeltelijke omlegging van het kanaal) ƒ 162000. —.
16. Keuze tusschen de oplossingen a en" b.
Zooals uit de begrootingen bijlagen B en C blijkt, worden de kosten van de verbetering van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart bij handhaving van de bestaande richting (oplossing a) geraamd op / 103000, bij gedeeltelijke omlegging (oplossing b) op ƒ 162000; het kostenverschil bedraagt dus rond / 60000 ten nadeele van laatstgenoemde oplossing. Daartegenover staat, dat aan die oplossing, zooals



29
in § 13 werd uiteengezet, zeer groote voordeden verbonden zijn. Daarbij zij nog opgemerkt, dat de voorgestelde omlegging, welke naar het gevoelen van den ondergeteekende op den duur toch tot stand zal moeten worden gebracht, thans slechts betrekkelijk geringe geldelijke offers zal eischen, terwijl zij later, wanneer wellicht de strook grond, door welke het nieuwe kanaalvak ontworpen is, meer bebouwd is, totstandbrenging hiervan zeer veel kostbaarder zal zijn.
Op grond van het bovenstaande verdient oplossing b boven oplossing a de voorkeur.



HOOFDSTUK III.
EISCHEN, WAARAAN DE TE STICHTEN GEMALEN HEBBEN TE VOLDOEN.
17. Algemeene opmerkingen.
De waterverliezen uit de verschillende kanaalpanden en de daarmede gemeen liggende wateren bestaan uit:
a. Schut- en lekwater uit de afschuttende sluizen, waartegenover staat een voeding door schut- en lekwater uit de opschuttende sluizen. Aangenomen wordt, dat deze voeding en dit verlies elkander opheffen (zie bijlagen 3 en 11 van het „Rapport met ontwerp inzake de „bemaling van de Hoogeveensche Vaart" door W. G. C. Gelinck c. i.), behalve bij het 9e pand, waarvan dagelijks door de Heemskerksluis gemiddeld 12 kolken a 300 M3., xl.i. met inbegrip van eenig lekwater 4000 M ., wordt afgeschut, zonder dat een beteekenende voeding door schutwater daartegenover staat. In verband hiermede zij aangeteekend, dat zich even over de grens op Pruisisch gebied een keersluis bevindt, waardoor het water uit Pruisen in droge tijden belet wordt naar Nederland af te vloeien.
b. Verlies door verdamping. Omtrent het verlies door verdamping zijn ondergeteekende door het Koninklijk Metereologisch Instituut te de Bilt inlichtingen verstrekt. In de jaren 1905 — 1912 werd tijdens eenige droge perioden gedurende de zomermaanden in een open bak van 4 dM1. oppervlakte en ongeveer 5 cM. diepte, staande 1.5 M. boven het maaiveld, een gemiddelde verdamping geconstateerd van ongeveer 5 a 6 mM. per etmaal. Op grond hiervan wordt de verdamping uit de niet, zeer diepe Hoogeveensche Vaart en de daarmede gemeen liggende wijken in droge tijden geschat op ten hoogste 5 mM. per etmaal of 150 mM. per maand. De verdamping wordt gedeeltelijk opgeheven door den regenval, welke in de droogste zomermaanden der laatste 10 jaren intusschen slechts 10 a 20 mM. bedroeg.
c. Verliest tengevolge Van kwel door de stuwkaden, ter plaatse waar het kanaal en de wijken in ophooging liggen. Zulks is met een groot



31
gedeelte der wijken, welke gemeen liggen met het 6e pand der Hoogeveensche Vaart het geval; de stuwkaden zijn gedeeltelijk slecht (zie § 8) en de wateronttrekking door die kaden is waarschijnlijk aanzienlijk. Dit pand zal echter niet bemalen worden, zoodat deze verliezen hier buiten beschouwing kunnen blijven. Overigens ligt slechts een zeer klein deel van het kanaal en de daarmede gemeen liggende wijken in stuwkaden. Deze stuwkaden bevinden zich — zoover bekend — in goeden toestand. Het verlies tengevolge van kwel door de stuwkaden kan derhalve worden verwaarloosd.
d. Verlies tengevolge van intrekking in den bodem. Dit verlies, dat onder bepaalde omstandigheden verreweg het meest belangrijk is, zal in de volgende § punt van bespreking uitmaken.
Voeding der verschillende panden geschiedt door:
a. het schut- en lekwater der opschuttende sluizen;
b. het regenwater, dat op het kanaal en de daarmede gemeen liggende wijken valt;
c. de in de Hoogeveensche Vaart uitmondende kleine rivieren;
d. het water, afkomstig Van terreinen gelegen in de nabijheid van het kanaal en de wijken ;
e. het water, dat in den bodem van het kanaal en de wijken opwelt. De sub b, c en d vermelde bronnen van voeding houden in droge
tijden geheel of nagenoeg geheel op te vloeien. De hoeveelheid water, welke in den bodem van het kanaal en van de wijken opwelt is in droge tijden veel geringer dan het verlies tengevolge van intrekking in den bodem.
Het waterverlies uit de verschillende panden bestaat dus in hoofdzaak uit:
verlies door verdamping (onder ongunstige omstandigheden een schijf van 5 mM. per etmaal) en
Verlies door intrekking in den bodem en
voor het 9<= pand bovendien uit gemiddeld 4000 Ms per dag aan schut- en lekwater, welke door de Heemskerksluis verloren gaan.
In droge tijden staat hier geen of nagenoeg geen voeding tegenover.
18. Waterverlies tengevolge van intrekking in den bodem.
Indien de grondwaterstand in de nabijheid van een kanaal lager is. dan de waterstand op dat kanaal, zal er tengevolge hiervan water aan het kanaal worden onttrokken, tenzij de kanaalbodem en kanaaltaluds voorzien zijn van een waterdichte bekleeding of de grondslag ter plaatse van het kanaal ondoorlaatbaar is voor water.
Noch het een, noch het ander is bij de Hoogeveensche Vaart en



32
de daarmede gemeen liggende wijken het geval. Is de grondwaterstand hooger dan de waterstand in het kanaal, dan zal er grondwater aan het kanaal worden toegevoerd.
De mate, waarin de wateronttrekking of wateraanvoer plaats heeft, zal afhangen van het verschil in hoogte van den grondwaterstand en den kanaalwaterspiegel en voorts van de waterdoorlaatbaarheid van den bodem. Aangenomen mag worden, dat de wateronttrekking of wateraanvoer evenredig is met het drukverschil, dus met het verschil in hoogte tusschen den grondwaterstand en den kanaalwaterspiegel.
Noemt men:
den kanaalwaterstand op een willekeurig oogenblik a, den gemiddelden grondwaterstand ter plaatse van het kanaal en de daarmede gemeen liggende wijken op hetzelfde oogenblik b, de verdamping in een klein tijdsverloop, b.v. een etmaal c' de peilsdaling in het kanaalpand in dit zelfde tijdsverloop d, en verwaarloost men de overige bronnen van waterverlies en de voeding tijdens het beschouwde tijdvak, dan bedraagt de intrekking in den bodem gedurende dit tijdvak een hoeveelheid, welke overeenkomt met een schijf ter dikte van d—c c.M.
Ware het verschil in hoogte tusschen den kanaalwaterspiegel en den gemiddelden grondwaterstand 1 c.M. geweest, dan zou de, door intrekking in den bodem verloren gegane, hoeveelheid water bedragen
d—c
hebben een hoeveelheid, overeenkomende met een schijf dik j- c.M.
Indien de bemaling zoo sterk gemaakt wordt, dat tengevolge daarvan op het kanaal een peil e gehandhaafd zal worden en wordt voorts aangenomen, dat de laagst voorkomende gemiddelde grondwaterstand ƒ bedraagt, dan zal de grootste hoeveelheid water, welke na de totstandkoming der bemaling per tijdseenheid in den bodem trekt, overeenkomen met een schijf ter dikte van
Van deze vergelijking zijn de waarden a, c, d en e, als bekend te beschouwen.
Ten einde te kunnen beoordeelen, welke op een zeker oogenblik de gemiddelde grondwaterstand (i) in de nabijheid van een kanaalpand en de daarmede gemeen liggende wijken is, moet de grondwaterstand op een groot aantal punten worden bepaald en om te kunnen nagaan, welke de laagste gemiddelde waterstand (ƒ) is, zullen bij al die waarnemingspunten talrijke aflezingen moeten geschieden. Met het oog op de groote kosten, welke dergelijke waarnemingen met zich zouden brengen, stuit het bepalen der waarden van b en ƒ op onoverkomelijke bezwaren.



33
Op grond van het bovenstaande is het niet wel mogelijk het verlies tengevolge van de intrekking in den bodem, hetwelk zal kunnen plaats hebben, wanneer het kanaal bemalen wordt, van te voren bij benadering te bepalen.
Wel wordt deze intrekking somtijds berekend op grond van aangenomen waarden van b en ƒ, doch dergelijke aannamen zijn dan in den regel zoo willekeurig, dat de uitkomsten weinig vertrouwen verdienen.
Een dergelijke berekeningswijze zal hier niet worden gevolgd.
19. Grondslag voor de berekening van de capaciteit der bemalingswerktuigen.
Uit het bovenstaande blijkt, dat het bedrag der voornaamste wateronttrekking, welke in droge tijden aan het kanaal, indien dit bemalen wordt, zal plaats hebben, n.1. de intrekking in den bodem, niet kan ' worden afgeleid uit de geconstateerde peilsdalingen der verschillende panden. Derhalve is het niet mogelijk uit de beschikbare gegevens (tabellen van waterstanden) te bepalen, welke schijf water dagelijks op de verschillende panden zal zijn te malen, om te beletten, dat de waterstand op dezelve beneden een bepaald peil daalt.
Daarentegen is het, zooals nader zal worden aangetoond, wel mogelijk deze schijf bij benadering te bepalen aan de hand van de met de, sedert meer dan 50 jaren bestaande, bemaling van de Drentsche Hoofdvaart opgedane ervaring.
Een door ondergeteekende ingesteld onderzoek, waaromtrent in bijlage E eenige bijzonderheden worden medegedeeld, heeft geleerd dat, indien de stoomwerktuigen, dienende tot voeding van het bovenpand van de Drentsche Hoofdvaart, met vol vermogen werken, zulks tengevolge heeft, dat op dit pand, hetwelk met de daarmede gemeenliggende wijken een oppervlak heeft van ongeveer 180 H.A., in droge tijden een waterstand kan worden onderhouden, welke 25 c.M. hooger is, dan die, welke zou worden aangetroffen, indien er niet gemalen ware. In dat geval wordt door die gemalen dagelijks gemiddeld een schijf van 17 m.M. op dit pand gevoerd.
De Drentsche Hoofdvaart vertoont in vele opzichten overeenkomst met de Hoogeveensche vaart. Beide kanalen bestaan uit 5 benedenpanden, waarmede geen of nagenoeg geen wijken gemeen liggen en welke in den regel slechts weinig gebrek aan water hebben. Zoowel met het bovenpand der Drentsche Hoofdvaart, als met de 6e. en hoogere panden der Hoogeveensche Vaart liggen een groot aantal wijken gemeen. Deze panden hebben oorspronkelijk gediend om de vervening van uitgestrekte terreinen mogelijk te maken. Na de ver-



34
vening bestaan de terreinen, waarin deze panden en wijken zijn gelegen, grootendeels uit zandgrond. Neemt men nu aan :
1 e. dat ook bij de verschillende panden der Hoogeveensche Vaart het gemiddeld dagelijks opmalen van een schijf watèr van 17 mM. tengevolge zal hebben, dat op deze panden in droge tijden een waterstand kan wórden gehandhaafd, welke 25 cM. hooger is dan die, welke zou voorkomen, indien niet gemalen werd;
2e. dat er een evenredigheid bestaat tusschen de schijf water, welke dagelijks op deze panden wordt gemalen, en het verschil in waterstand in droge tijden tusschen het bemalen en het niet bemalen pand ;
dan is het mogelijk aan de hand van het bovenstaande de vereischte capaciteit van de gemalen te bepalen.
Hoewel tegen de bovenvermelde aannamen ongetwijfeld bedenkingen zijn in te brengen, vormen zij, naar dezerzijdsch oordeel, den meest aannemelijken grondslag voor de berekening van het vereischte vermogen der gemalen.
20. De hoeveelheid water, noodig voor de voeding van de Hoogeveensche Vaart.
De Directeur der Drentsche Kanaal-Maatschappij deelde onder-geteekende mede, dat de scheepvaart op de Hoogeveensche Vaart ernstig bemoeilijkt wordt, indien op één of meer der kanaalpanden de waterstand tot lager dan 20 cM. K. P. daalt, en genoemde Directeur acht het gewenscht, dat de bemalingsinrichtingen zoo sterk zullen zijn. dat zij in staat geacht kunnen worden, dezen waterstand op de verschillende panden — behoudens het 6e pand — te handhaven. Waar niet over de noodige dwarsprofielen van het, gedeeltelijk zeer onregelmatige, kanaal kon worden beschikt, om aan de hand hiervan te kunnen beoordeelen, welke de laagste waterstand is, waarbij de scheepvaart nog ongehinderd kan plaats hebben, is bij de bepaling van het vermogen der bemalingswerktuigen van genoemden, door de ervaring aangewezen, waterstand uitgegaan, met dien verstande, dat deze — mede met het oog op de afwaaiïng — 5 cM. hooger is gesteld.
De in de jaren 1900—1910 en 1912-1915 laagst voorgekomen gemiddelde maandwaterstand is als grondslag aangenomen bij de berekening van de benoodigde hoeveelheid water volgens de in de vorige § aangegeven beginselen. De uitkomsten zijn in onderstaande tabel vermeld:



35
Water Laagste gemiddelde maand- ,r .
: j Voor de voeding
AANDUIDING „„„„ „i y. waterstand
oppervlak 1900-1910 en 1912-1915 Per etmaal
VAN HET PAND. van , benoodigde hoe-
het pand. beneden K. P. beneden^ 15 cM. veelheid ^ ,}
U pand . . . 8.6 H.A. 38 cM. 23 cM. 1300 M3
2e 13.5 „ 45 „ 30 „ 2700
3e 16.9 ,. 20 „ 5 „ 600 „
4e " ■ ■ • 3.3 „ 27 „ 12 ., 300 „
5e 4.7 „ 44 „ 29 „ 900 „
7e 207 „ 61 „ 46 „ I 64700 „
8e 18.2 ., 46 ,. 31 „ 3800
9e - • • • '40 » I 57 „ 42 „ 40000 '„
Uitgaande van de veronderstelling, dat er tusschen Zaterdagmiddag 6 uur en Maandagochtend 6 uur niet gemalen wordt, valt — mede met het oog op eenigen tijd, die verloren gaat met het smeren en nazien der machines en het uitvoeren van kleine herstellingen aan dezelve — niet te rekenen op een grooteren gemiddelden maaltijd per etmaal dan 17 uur.
De opmalingsinrichtingen moeten derhalve zoodanige capaciteit hebben, dat zij in staat zijn per minuut op te voeren : Op het 9e pand .... 39 M3.
» 8e 43 „
.... 7e „ .... 106 „
.. ..6e „ .... 106 „
.... 5e „ .... 107 „
.. .. 4e 108 „
.... 3e 108 „
.. >, 2e „-.... Hl „
.. » le 112 „
In de Nota, behoorende bij den brief van den Minister van Waterstaat aan de „Commissie inzake de verbetering der watertoestanden „op de kanalen in het zuidoostelijk deel van Drenthe", d.d. 19 Juli 1916, No. 219, afdeeling Waterstaat, wordt de wehschelijkheid uitgesproken, dat de gemalen in staat zijn per minuut op te voeren :
op het 9e pand .... 42 M3.
.... 8e 48 „
„ de overige panden 120 „
J) De hieronder vermelde cijfers zijn (zie § 19) gevonden door het in de 4e kolom vermelde cijfer, gedeeld door 25, te vermenigvuldigen met 170 maal het in de 2e kolom vermelde cijfer.



36
Deze cijfers verschilllen betrekkelijk slechts zeer weinig van de hooger vermelde, dezerzijds gevondene.
Waar de gevonden cijfers gegrond zijn op geenszins onaanvechtbare aannamen en de cijfers, genoemd in de Ministeriëele Nota, een weinig hooger, dus meer aan den veiligen kant zijn, bestaat er geenerlei bezwaar tegen om laatstbedoelde cijfers aan te houden.
21. Stroomsnelheid en verhang op de panden.
Volgens het „Overzicht van de scheepvaartwegen in Nederland" (zesde uitgave), bedraagt bij de le— 5e panden de breedte op kanaalpeil ongeveer 13 M., de bodembreedte 7 M., en de bodemdiepte 1.60 M. -s- K. P. en bedragen bij de 7e en 8e panden deze cijfers achtereenvolgens 13, 7 en 1.80 M.
In het vorige hoofdstuk werd voorgesteld om het 6e pand zooveel te verruimen, dat het over het grootste deel der lengte een breedte op kanaalpeil van 14.20 M., een bodembreedte van 9.20 M. en een bodemdiepte van 2.50 M. -f- K. P. verkrijgt.
Met de bemaling wordt beoogd, dat de waterstanden op de verschillende panden, met uitzondering van het 6e pand, niet beneden 0.20 M. -r- K. P. zal dalen. Verwacht mag worden, dat op het laatstgenoemde pand, behoudens zeer buitengewone omstandigheden, geen lagere waterstand, dan 0.80 M. Hh K. P. zal voorkomen.
Het natte dwarsprofiel bedraagt: bij de le — 5e panden bij een waterstand van 0.20 M. -f< K. P. 13.5 M . bij het 6e pand bij een waterstand van 0.80 M. -r K. P. 1.85 M . bij de 7e en 8e panden bij een waterstand van 0.20 M. -Sr K. P. 15.5 M .
Indien de gemalen op het 9e pand 42 M3., op het 8e pand 48 Ms. en öp de overige panden 120 M3. per minuut brengen, zal de stroomsnelheid op de le—5e panden ten hoogste 15 cM., op het 6e pand ten hoogste 11 cM., op het 7e pand ten hoogste 13 cM. en op het 8e pand ten hoogste 5 cM. bedragen.
Deze stroomsnelheid is niet van dien aard, dat de scheepvaart daarvan noemenswaardigen hinder ondervinden zal.
Aan de hand van de formule van Bazin is het verhang op de verschillende panden bepaald, wanneer er met vol vermogen gemalen wordt, en hieruit het verval op de verschillende kanaalpanden berekend. )
Het verval zal, afgezien van de op- en afwaaiing, volgens de berekening op de le—8e panden achtereenvolgens 5, 6, 6, 2, 2, 2, 10 en 0.1 cM. bedragen.
l) Zie P. W. Scharroo „Hydraulica", bladz. 197—203.



37
Aangeteekend zij nog, dat al deze cijfers en voornamelijk die, welke betrekking hebben op de onregelmatige le_6e panden aan den hoogen kant zijn.
De gemalen, welke het water op de |e —7e panden brengen, moeten het water dus 2—10 cM. hooger opvoeren dan noodig zou zijn, indien er tusschen de beneden- en bovensluizen der verschillende panden geen verval zou bestaan.
22. Vermogen der gemalen.
De bemaling heeft ten doel op de verschillende panden, met uitzondering van het 6e pand, een waterstand te handhaven, welke niet lager is dan 20 cM. -f- K. P.
De gemiddelde waterstand op het 6e pand in de maanden der jaren 1900—1915, gedurende welke de waterstand op het 7e pand lager was dan 0.20 M -f- K. P. (en er dus behoefte aan bemaling van dit pand bestond), bedroeg 0.55 -f? K. P.; de hoogste gemiddelde maand waterstand op het 6e pand gedurende een dezer maanden, waarin bemaling noodig is, kan geacht worden te bedragen 0.30 M. ■4- K. P., de laagste 0.80 M. H- K. P.
Het kanaalpeil van het Meppelerdiep te Meppel bedraagt 0.25 M. -fe N. A. P. Aangenomen wordt, dat dit de gemiddelde waterstand zal zijn gedurende de tijden, dat er gemalen wordt, doch dat de waterstand op dit diep intusschen tot 0.40 M. H- N. A. P. zal kunnen dalen.
Met inachtneming van een en ander is de onderstaande tabel opgemaakt, gevende een overzicht van de gemiddelde en de maximum opvoerhoogte aan de verschillende sluizen.
Kanaalpeil Gemiddelde water- £ ]| £ .
ten opzichte van stand, wanneer S ^ I ^ S o •> u
Aanduiding van de N" A" R *emale" wordt = 1 ë Ï «» =j & jj f
i ====——= gsg a.g 3-g a-a
sluis. 1 _ £iêo0>--' Ëo«o
beneden- boven- beneden- boven- SP u *> >
lil §2 O g. *= g.
pand. pand. pand. pand. E = I 5 a
1 I I S* >
Ijl n
1. Meppelersluis 0.23M.-H 0.68M.+ 0.23M.-^- 0.48M.+ 0.71 M. 0.05 M. 0.76 M. 0.93 M.
2. Roogatsluis . 0.68 „ + 2.70 ,. + 0.48 „ + 2.50 „ + 2.02 „ 0.06 „ 2.08 „ —
3. Ossensluis 2.70 „ + 4.79 „ + 2.50 „ + 4.59 „ + 2.09 „ 0.06 „ 2.15
4. Echtensche sluis 4.79 „+ 6.99 „+ 4.59 „+ 6.79 „ + 2.20 „ 0.02 „ 2.22 [ —
5. Nieuwebrugsluis 6.99 „ + 9.17 „+ 6.79 „ + 8.97 „+ 2.18 „ 0.02 „ 2.20 „ —
6. Veenesluis 9.17 ,. -f 11.32 „+ 8.97 „ + 10.77 „+ 1.80 „ 0.02 „ 1.82 . 2.07
7. Noordsche sluis 11.32 „ + 12.95 „ + 10.77 „ + 12.75 „ + 1.98 „ 0.10 „ 2.08 „ 2.33 I
8. Kalffsluis 12.95 „+ 14.45 „+12.75 „+ 14.25 „ + 1.50 „ — 1.50 „ — "
9. Heemskerksluis 14.45 ., + 16.— „+| 14.25 „+ 15.80 „-f- 1.55 „ — 1.55 „ —



38
Blijkens § 20 zullen de gemalen bij de benedenste 7 sluizen in staat moeten zijn om 120 M3., dat bij de Kalffsluis om 48 M3. en dat bij de Heemkerksluis om 42 M3. per minuut op te voeren.
Het waterverzet en de gemiddelde en grootste opvoerhoogten, waarop de gemalen zullen zijn te berekenen, en het aantal waterpaardekrachten, dat zij moeten kunnen ontwikkelen, zijn in den onderstaanden staat vermeld.
. i • i • Waterverzet Gemiddelde Maximum Aantal Aantal
Aanduiding ... p „ ... p „
per opvoer- opvoer- W. r\ K.. W. r. tv.
van de sluis.' minuut. hoogte. hoogte. (normaal), (maximaal).
i
1. Meppelersluis 120 M3. 0.76 M. 0.93 M. 20 25
2. Roogatsluis 120 jj 2.08 „ 56
3. Ossensluis 120 „ 2.15 57
4. Echtensche sluis 120 „ 2.22 „ 59
5. Nieuwebrugsluis 120 „ 2.20 | 59
6. Veenesluis 120 „ 1.82 „ 2.07 „ 49 55
7. Noordsche sluis 120 „ 2.08 „- 2.33 „ 56 62
8. Kalffsluis 48 „ 1.50 „ 16
9. Heemskerksluis 42 „ 1.55 „ - J 15
23. Aantal maaluren.
Bij het bepalen van het vermogen der gemalen is van de veronderstelling uitgegaan, dat de waterstand op het 9e, 8e en 7° pand, zoo deze niet bemalen worden, in droge tijden kan dalen tot respectievelijk 57, 46 en 61 cM. K. P. en dat een voeding van resp. 42, 6 en 72 M3. per minuut gedurende ten hoogste 17 uren per etmaal noodig is, om op die panden in die droge tijden een waterstand van 0.20 M. -i- K. P. te onderhouden. Neemt men aan, dat er een evenredigheid bestaat tusschen de hoeveelheid water, welke dagelijks op de verschillende panden had moeten worden gebracht om hierop een waterstand van 0.20 M. -r- K. P. te onderhouden, en. het aantal cM., dat de waterstand op die panden zonder bemaling lager is geweest dan 0.20 M. -r- K. P., dan is het mogelijk het aantal uren te berekenen, dat gedurende het 16-jarig tijdvak van 1900—1915 had moeten zijn gemalen om op deze panden een waterstand van 0.20 M. -f- K. P. te handhaven. Deze berekening is op bijlage F uitgevoerd.
Ten einde gedurende dat tijdvak op genoemde panden een water-



39
stand niet lager dan 0.20 M. -f- K. P. te handhaven, had gemiddeld per jaar moeten zijn gemalen '):
met het gemaal aan de Noordsche sluis en die aan de lager gelegen sluizen 516 uur,
me't dat aan de Kalffsluis 426 „
„ „ „ | Heemskerksluis 428 „
Ten einde voor teleurstellingen gevrijwaard te zijn, wordt in de later te noemen exploitatie-rekening aangenomen, dat per jaar is te rekenen:
voor het gemaal aan de Noordsche sluis en die aan de lager gelegen sluizen op 600 maaluren;
voor de gemalen aan de Kalff- en Heemskerksluizen op 500 maaluren.
J) De onbeteekenende hoeveelheid water, noodig voor de voeding van de le—5e panden, is bij deze berekening verwaarloosd.



HOOFDSTUK IV.
HET WATEROPVOERWERKTUIG.
24. Zuig- en perspompen; schepraderen; vijzels.
In ons land zijn voor bemalingsdoeleinden toegepast:
a. zuig- en perspompen ');
b. schepraderen ;
c. vijzels;
d. centrifugaalpompen.
De drie eerstvermelde soorten van pompen zullen hieronder in het kort besproken worden, terwijl de centrifugaalpompen en de nader te noemen „Woodvijzelpompen" vervolgens meer uitvoerig worden behandeld.
Zuig- en perspompen.
Aan de toepassing van dezè pompen zijn de volgende groote bezwaren verbonden :
a. bij eiken slag moet een zeker volume water eerst in beweging worden gebracht, vervolgens aan het einde van den zuigerslag weder plotseling tot stilstand komen en daarna weder in beweging worden gebracht; een en ander gaat met aanzienlijke arbeidsverliezen gepaard;
b. om te groote stooten bij het keeren van den slag te vermijden, wordt veelal lucht in de zuigbuis toegelaten, waardoor in den cylinder een luchtkussen wordt gevormd, hetwelk de noodige veerkracht bezit om den stoot te breken; dit toelaten van lucht is echter van nadeeligen invloed op de wateropbrengst; •
c. de aanschafnngskosten van deze pompen zijn hoog ;
') Ook zijn in ons land een enkel maal zuigpompen toegepast.



41
d. deze pompen moeten langzaam loopen en eigenen zich derhalve niet voor directe koppeling aan moderne snelloopende machines;
e. de onderhoudskosten zijn hoog, in de eerste plaats tengevolge van de sub a vermelde stooten, doch bovendien in verband met het groote volume der pompen en gebouwen en het groote aantal kleppen, welke in deze pompen voorkomen.
In verband met het bovenstaande kunnen zuig- en perspompen niet voor toepassing in aanmerking komen.
Schepraderen.
Het aantal omwentelingen van een scheprad is gering en een scheprad eigent zich derhalve niet voor directe koppeling aan een modern krachtwerktuig met een groot aantal omwentelingen. Er zal bij toepassing van een scheprad een dubbele tandradoverbrenging noodig zijn. Dit heeft een niet gering arbeidsverlies tengevolge, terwijl aan de toepassing van tandradoverbrengingen nog andere bezwaren verbonden zijn.
Het nuttig effect van een scheprad is, vooral indien een scheprad „systeem Paul" wordt toegepast, bij een opvoerhoogte van ongeveer 2 M. hoog (wellicht 80 °/0). Dit aan toepassing van een scheprad verbonden voordeel wordt echter gedeeltelijk opgeheven door het verlies in de bovenvermelde tandradoverbrenging.
Aan de toepassing van een scheprad is het bezwaar verbonden, dat de aanlegkosten — vooral van de bouwwerken met hunne diepe fundeeringen — hoog zijn en dat de onderhoudskosten meer zullen bedragen dan bij toepassing van een centrifugaalpomp of een Woodvijzelpomp het geval zal zijn.
Toepassing van schepraderen verdient bij de onderwerpelijke gemalen geen aanbeveling.
Vijzels.
Het aantal omwentelingen van een vijzel is gering (veelal 30 a 60 per minuut). De krachtoverbrenging van machine op vijzel geschiedt met behulp van een stel conische raderen. Deze overbrenging heeft een niet onbeteekenend arbeidsverlies tengevolge. Voorts is het arbeidsverlies in het onderdraaipunt tamelijk groot.
De, gewoonlijk van hout geconstrueerde, vijzel buigt op den duur veelal door; indien zulks geschiedt, moet een rand van de beschoeping worden afgenomen, hetgeen vermeerdering van de lekverliezen tengevolge heeft.
Het nuttig effect van een goed geconstrueerden vijzel is, zooals



42
o.a. uit onlangs door den Ingenieur J. C. Horch met het motor-vijzelgemaal „Flikkerzijl" nabij Appingedam verrichte proefnemingen is gebleken, tamelijk hoog '). In het onderwerpelijke geval zou het, met inbegrip van de verliezen in de tandradoverbrenging, wellicht 75 pet. kunnen bedragen."
Aan toepassing van een vijzel zijn in het onderwerpelijke geval de volgende bezwaren verbonden:
1e. de aanlegkosten zijn, mede tengevolge van de tamelijk diepe fundeering, hoog;
2e. het onderdraaipunt van den vijzel bevindt zich onder water;
3e. er zijn, zoover bekend, in ons land geen fabrieken, welke ervaring omtrent den bouw van tamelijk groote vijzelgemalen bezitten, aangezien deze in den laatsten tijd niet zijn gesticht.
Toepassing van een vijzelgemaal kan in het onderwerpelijke geval dan ook niet worden aanbevolen.
25. Centrif ugaalpompen.
Een centrifugaalpomp bestaat uit een van schoepen voorzien rad (waaier), dat binnen een gesloten ruimte (slakkenhuis) in draaiende beweging wordt gebracht. De toevoer van het water geschiedt door een buisleiding, eindigende in het hart van den waaier; de persleiding wordt op het slakkenhuis aangesloten. Men onderscheidt centrifugaalpompen met horizontale en verticale as en met enkele en dubbele instrooming.
Verticale en horizontale as.
Centrifugaalpompen met verticale as worden betrekkelijk zelden vervaardigd en waar dit in ons land geschiedde, voor zoover bekend, uitsluitend met eenzijdige instrooming. Zij zijn toegepast bij de bemaling van het Waterschap „de Zuidpolder" bij Franeker en van den polder „Hardinxveld". Beide installaties werden door de machinefabriek „Jaffa" (Louis Smulders & Co.) te Utrecht vervaardigd. Een voordeel van deze pompen is, dat aan- en afvoerleidingen kort kunnen zijn en dat, mede tengevolge daarvan, het nuttig effect een weinig hooger is dan bij andere pompen. Daartegenover staat, dat het gebouw, met het oog op de diepe fundeering, welke een centrifugaalpomp met verticale as noodig maakt, duur is. Voorts brengt de toepassing van een krachtwerktuig met een verticale as, hetwelk tot het
*) Zie „Proefnemingen met eer; watervijzel" door J. C. Horch. „De Ingenieur" 1916, no. 49.



43
drijven van deze pompen noodig is, moeilijkheden met zich, tenzij electrische drijfkracht wordt toegepast ).
Door geen der fabrieken, met welke door ondergeteekende overleg werd gepleegd, werd toepassing van centrifugaalpompen met verticale as aanbevolen. Zij zullen derhalve verder buiten beschouwing worden gelaten.
Dubbele en enkele instrooming.
Voor bemalingsinstallaties worden zoowel centrifugaalpompen met dubbele als enkele instrooming veelvuldig toegepast. Pompen met eenzijdige instrooming zijn steeds gemakkelijk inwendig te inspecteeren; met die met dubbele instrooming is zulks slechts het geval, indien het slakkenhuis uit twee aan elkander geschroefde helften bestaat, zoodanig, dat de bovenhelft gemakkelijk kan worden afgelicht. Bij pompen met dubbele instrooming wordt geen eenzijdige druk op den waaier in de richting van de waaieras uitgeoefend. Ditzelfde kan intusschen ook op verschillende wijze bij pompen met enkele instrooming worden bereiktï). Het nuttig effect dezer beide soorten van pompen is ongeveer hetzelfde. Of men tot toepassing van pompen met één- of tweezijdige instrooming overgaat hangt af van de verhouding tusschen opbrengst, opvoerhoogte en aantal omwentelingen en bovendien van het persoonlijk inzicht van den constructeur. Dit laatste blijkt uit de omstandigheid, dat bij de fabrieken, met welke overleg werd gepleegd, geen overeenstemming bestond omtrent de beantwoording van de vraag of in het onderwerpelijke geval pompen met één- of tweezijdige instrooming aanbeveling verdienen.
Verband tusschen waterverzet, opvoerhoogte en aantal omwentelingen.
Volgens professor Dijxhoorn bestaat er een eenvoudig verband tusschen de omtreksnelheid van den waaier u, de radiaal ontbondene van de snelheid, waarmede het water den omtrek van den waaier verlaat v (zij is evenredig met de hoeveelheid opgebracht water) en de opvoerhoogte h, dat door de volgende vergelijking wordt uitgedrukt: A us - B v1 = 2gh (Ij
waarin
A is een constante, afhankelijk van de pomp, gewoonlijk groot ongeveer 0.94, en
') Zie voor centrifugaalpompen met verticale as de artikelen van den Heer Chr. Eeuwens, voorkomende in ,,de Ingenieur" van 1907, No. 20 en 1908, No. 6 en de notulen der vergadering van de Vakafdeeling voor Werktuigkunde en Scheepsbouw van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs van 20 Augustus 1907 (bijblad van „de Ingenieur" van 1907, No. 45).
2) Zie „de Ingenieur" van 1905, No. 24, bladz. 380 en 381.



44
b is een constante, welke onder meer afhangt van de afmetingen van de pomp (gewoonlijk 3'/s a 4'/s).
Deze betrekking kan grafisch door een parabool worden voorgesteld ').
Uit de bovenstaande vergelijking kunnen de volgende gevolgtrekkingen worden gemaakt':
le. de grootste opvoerhoogte wordt bereikt bij het kleinste waterverzet en bedraagt:
||j 4r <2>
2e. het grootste waterverzet wordt bereikt bij de geringste opvoer, hoogte:
w = p y^- (3)
3e. bij een bepaald aantal omwentelingen is het aantal ontwikkelde paardekrachten het grootst wanneer h = 3/3 hmax dus:
Au"1
WPKmax = h">ax. = */» ~2g ^
Een centrifugaalpomp werkt het zuinigst, wanneer bij een bepaald aantal omwentelingen het aantal ontwikkelde W.P.K. het grootst is, dus wanneer (volgens de formule van Prof. Dijxhoorn) h — J/, h Bij de constructie der te stichten pompen zal er dus naar zijn te streven, dat aan dezen eisch zooveel mogelijk voldaan wordt.
In de veronderstelling, dat hiervoor zal worden gezorgd, is in fig. 4 de door de vergelijking (1) aangegeven betrekking voor de gemalen bij de Echtensche sluis en de Nieuwebrugsluis (waterverzet 120 M3. per minuut, opvoerhoogte ongeveer 2.20 M.), en in fig 5 voor het gemaal bij de Kalffsluis (waterverzet 48 M3. per minuut, opvoerhoogte 1.50 M.) graphisch voorgesteld.
Aan de hand van deze figuren en de vergelijking (1) zal nu worden nagegaan:
le. of het aanbeveling verdient de pompen bij de Meppeler-, Roogat-, Ossen-, Veene- en Noordsche sluizen, waarvoor de normale opvoerhoogte respectievelijk 0.76, 2.08, 2.15, 1.82 en 2.08 M. bedraagt dezelfde afmetingen en hetzelfde aantal omwentelingen te geven als die bij de overige sluizen;
2e. welk het aantal omwentelingen der te stichten pomp bij de Noordsche sluis moet bedragen, opdat ook bij de maximale opvoer-
!) Het eenvoudige, door Prof. Dijxhoorn aangegeven, verband tusschen u, e en h schijnt niet geheel overeen te stemmen met hetgeen de praktijk heeft geleerd. Volgens Gebr, Stork en Co. wordt het verband tusschen opvoerhoogte en waterverzet aangegeven door de kromme, welke op fig. 4 met een stippellijn is aangegeven.



Fig. 4.



46
hoogte, welke 2.33 M. bedraagt, een hoeveelheid water van 120 M3. per minuut kan worden verzet;
3e. of het aanbeveling verdient de pomp bij de Heemskerksluis gelijk te maken aan die bij de Kalffsluis.
In verband met het ad le vermelde punt kan het volgende worden opgemerkt:
Uit fig. 4 blijkt, dat het aantal ontwikkelde W.P.K. bij hetzelfde aantal omwentelingen bij pompen, geconstrueerd voor een opvoerhoogte van 2.20 M. en een waterverzet van 120 M3., bij opvoerhoogten van resp. 2.20 M., 0.76 M., 1.82 M., 2.08 M. en 2.15 M. zich verhouden als 2.20 X 120, 0.76 X 180, 1.82 X 139, 2.08 X 128 en 2.15 X 124 of als 100 : 52 : 95 : 100 : 100 ')• Hieruit volgt, dat bij hetzelfde aantal omwentelingen het aantal ontwikkelde W. P. K. bij een opvoerhoogte van 1.82 M., 2.08 M. en 2.15 M. niet veel van dat, ontwikkeld bij een opvoerhoogte van 2.20 M., verschilt. Zonder eenig bezwaar kunnen derhalve de pomp en het aantal omwentelingen bij de Roogat-, Ossen-, Veene- en Noordsche sluizen gelijk zijn aan die bij de Echtensche- en Nieuwebrug-sluizen, waarbij de opvoerhoogte ongeveer 2.20 M. bedraagt. Alleen zal het waterverzet bij eerstgenoemde sluizen een weinig grooter zijn dan 120 M\ per minuut en aan die sluizen dus een weinig korter behoeven te worden gemalen.
Bij de Meppelersluis daarentegen is bij dezelfde pomp en hetzelfde aantal omwentelingen het ontwikkeld aantal W. P. K. beteekenend geringer dan bij de overige sluizen en opdat dezelfde pomp, welke voor de overige sluizen is ontworpen, bij de Meppelersluis zoo zuinig mogelijk zou werken, zou het aantal omwentelingen van den waaier hier beteekenend kleiner moeten zijn en wel blijkens formule (4) zich tot het aantal omwentelingen bij de overige sluizen moeten verhouden als
|/<^6 , 1 = 0.59 : 1. I 2.20
Voor deze omtreksnelheid is op fig. 4 met een stippelpuntlijn de parabool geteekend, welke het verband tusschen de opvoerhoogte en het waterverzet weergeeft. Hieruit blijkt, dat bij deze omtreksnelheid het waterverzet bij 0.76 M. opvoerhoogte slechts 70 M\ bedraagt. Een pomp, geconstrueerd voor een waterverzet van 120 M3. bij een opvoerhoogte van 2.20 M. is derhalve niet geschikt voor ditzelfde waterverzet bij 0.76 M. opvoerhoogte. Het verdient derhalve geen aanbeveling het gemaal bij de Meppelersluis aan de gemalen bij de overige sluizen gelijk te maken.
*) Volgens de lijn van Gebr. Stork en Co. verhoudt het aantal W. P. K. zich als 100 : 45 : 92 : 99 : 100.



47
In verband met het ad 2« vermelde punt kan het volgende worden medegedeeld.
De grootste opvoerhoogte bij de Noordsche sluis bedraagt (zie § 22) 2.33 M., dus 13 c.M. meer dan de opvoerhoogte van 2.20 M., waarvoor blijkens het voorgaande dit gemaal zal worden geconstrueerd. Deze grootere opvoerhoogte zal ten gevolge hebben (zie fig. 4), dat de opbrengst bij hetzelfde aantal toeren slechts 114 M'. bedraagt. Aan dit gemaal zal de eisch zijn te stellen, dat het in staat is, ook bij deze grootere opvoerhoogte de voorgeschreven hoeveelheid van 120 M'. per minuut te verzetten. De vraag is nu met hoeveel de omwentelingssnelheid van den waaier moet worden vergroot, opdat een pomp, geconstrueerd voor een waterverzet van 120 M . bij een normale opvoerhoogte van 2.20 M., dezelfde hoeveelheid water bij een opvoerhoogte van 2.33 M. kan opvoeren.
Bij een opvoerhoogte van 2.20 M. is blijkens vergelijking (1):
Au'-Bvi = 2XgX 2.20 = 44 en bij een opvoerhoogte van 2.33 M.:
Aut2 - Bvt* = 2 X g X 2.33 = 46.6.
Fig. 5.



48
Indien het waterverzet bij beide opvoerhoogten hetzelfde is, is v = vy en dus
46.6 (Au1 - B vJ) = 44 (A u,3 - B vx *) of 46.6 Au1 - 2.6 B v2 = 44 A u,1 44 u,2 < 46.4 u1
u, «c 1.03 u
Om bij een opvoerhoogte van 2.33 M. hetzelfde waterverzet te verkrijgen als bij een opvoerhoogte van 2.20 M. behoeft het aantal omwentelingen dus nog geen 3 °/0 grooter te zijn. Alle in aanmerking komende krachtinstallaties zijn in staat om, indien zij-vbor een zeker normaal aantal omwentelingen zijn geconstrueerd, bedoeld grooter aantal toeren tè maken.
Bij de Meppelersluis is de verhouding tusschen de maximum- en de normale opvoerhoogte grooter (0.93 M. ! 0.76 M.). Bij het ontwerpen van deze pomp en het daarbij behoorende krachtwerktuig zal er rekening mede zijn te houden, dat dit gemaal in staat moet zijn 120 M3. per minuut bij een opvoerhoogte van 0.93 M. te verzetten.
In verband met het ad 3^. vermelde punt kan het volgende worden opgemerkt:
Uit fig. 5 blijkt dat het aantal ontwikkelde W. P. K. bij hetzelfde aantal omwentelingen bij pompen, geconstrueerd voor een opvoerhoogte van 1.50 M. en een waterverzet van 48 M3., bij opvoerhoogten van 1.50 M. en 1.55 M. zich volgens de lijn van Prof. Dijxhoorn verhouden als 1.50 X 48 en 1.55 X 46 of ongeveer als 100: 100, dus ongeveer gelijk is. Zonder eenig bezwaar kan derhalve de pomp en het aantal omwentelingen (dus het krachtwerktuig) bij de Heemskerksluis gelijk zijn aan dat bij de Kalffsluis. Alleen zal het waterverzet bij eerstgenoemde sluis in dat geval 46 M3. bedragen, dus een weinig meer dan blijkens § 22 vereischt wordt ; zulks behoeft intusschen niet als een bezwaar te worden aangemerkt.
Bij toepassing van centrifugaalpompen zullen dus 3 typen van pompen zijn toe te passen, n.1.
6 stuks, geconstrueerd voor een waterverzet van 120 M3. per minuut bij een opvoerhoogte van 2.20 M.;
1 stuks, geconstrueerd voor een waterverzet van 120 M3. per minuut bij een normale opvoerhoogte van 0.76 M. en een maximale opvoerhoogte van 0.93 M.;
2 stuks, geconstrueerd voor een waterverzet van 48 M3. per minuut bij een opvoerhoogte van 1.50 M.



49
Nuttig effect.
Het zeer geringe nuttig effect, dat vele der oudere centrifugaalpompen hebben, is een gevolg van een minder doelmatige constructie van de pomp en gebrek aan kennis, omtrent het hiervoor besproken verband tusschen het aantal omwentelingen, de opvoerhoogte en het waterverzet en dus de afmetingen van de pomp. In de latere jaren is de constructie der pompen aanmerkelijk verbeterd. De verbeteringen hadden in hoofdzaak ten doel het water een betere geleiding te geven (vorm van de toe- en afvoerleidingen, vorm van het slakkenhuis en van den waaier) en te voorkomen, dat het water langs den waaier van de pers- naar de zuigzijde zou kunnen terugvloeien ').
Het nuttig effect van de pomp, d. i. de verhouding tusschen den door de pomp nuttig verrichten arbeid en den aan de pompas toe-
(w p k \ E* p' k'/ kan8t in de eerste plaats van de opvoerhoogte en voorts van het waterverzet af. Des te grooter de Opvoerhoogte en het waterverzet zijn, waarvoor de pomp geconstrueerd wordt, des te gunstiger zal het nuttig effect kunnen zijn.
Intusschen blijft het nuttig effect van centrifugaalpompen bij tamelijk geringe opvoerhoogten, als waarvan in het onderwerpelijke geval sprake is, steeds betrekkelijk gering en is voor de pompen met een opvoerhoogte van 2.20 M. op niet meer dan ongeveer 63 u/0, voor die met een opvoerhoogte van 1.50 M. op ongeveer 54 °/0 en voor die met een opvoerhoogte van 0.76 M. op ongeveer 40 °/u te stellen.
26. Wood-vijzelpompen.
Een Wood-vijzelpomp bestaat uit een ijzeren buis van flauw gebogen vorm, welke plaatselijk verwijd is en welke in de ter weerszijden aangesloten zuig- en persleiding haar voortzetting vindt. In de pomp bevindt zich een van schoepen voorzien rad (vijzelrad), dat door een horizontale as in beweging wordt gebracht. Achter het vijzelrad bevinden zich een aantal vaste schoepen, welke met het kegelvormige binnenhuis geleiding ,aan het water geven en het ontstaan van warrelingen verhinderen (zie fig. 6).
Het pomphuis wordt zoodanig geconstrueerd, dat het bovengedeelte van den onderbouw is gescheiden en verwijderd kan worden. De demontage is dan ook uiterst eenvoudig.
Wood-vijzelpompen zijn reeds in een tamelijk groot aantal in
1) Zie „Hoog- en laagdrukcentrifugaalpompen" door Chr. Eeuwens, „De Ingenjeur" No. 24 van 1905.



Fig. 6.



Fig. 7.



52
Amerika vervaardigd en worden aldaar met succes toegepast. Sedert korten tijd legt de Nederlandsche fabriek van werktuigen en spoorwegmaterieel „Werkspoor" zich op het vervaardigen dezer pompen toe ').
Verband tusschen waterverzet en opvoerhoogte.
Het verband tusschen de opvoerhoogte en het waterverzet wordt, blijkens gepubliceerde gegevens, voor een pomp, geconstrueerd voor een opvoerhoogte yan 2.20 M. en een waterverzet van 120 M\ per minuut, bij een bepaald aantal omwentelingen ongeveer door de op fig. 7 afgebeelde getrokken lijn aangegeven.
Vergelijkt men deze figuur met fig. 4 dan blijkt, dat bij de Wood-vijzelpomp de waterlevering in mindere mate door de opvoerhoogte wordt beinvloed, dan zulks bij een centrifugaalpomp het geval is.
Uit fig. 7 blijkt tevens, dat de opvoerhoogte tusschen tamelijk wijde grenzen kan schommelen, zonder dat het nuttig effect beteekenende wijzigingen ondergaat en dat bij een bepaald aantal omwentelingen het krachtverbruik in hooge mate van de opvoerhoogte afhankelijk is.
Uit die figuur zijn, in verband met de onderwerpelijke bemaling, de volgende gevolgtrekkingen te maken:
le. De pompen bij de Roogat-, Ossen-, Veene- en Noordsche sluizen, waarvan de normale opvoerhoogte resp. 2.08 M., 2.15 M., 1.82 M. en 2.08 M. bedraagt, kunnen dezelfde afmetingen en hetzelfde aantal omwentelingen verkrijgen als die bij de Echtensche- en Nieuwebrugsluizen. Het nuttig effect zal bij eerstgenoemde pompen slechts ten hoogste enkele procenten minder bedragen dan bij de laatstgenoemde. Ook wordt het Waarschijnlijk geacht, dat bij de Meppelersluis dezelfde pomp zal worden toegepast als bij de overige hierboven genoemde sluizen, met dien verstande, dat men de pomp bij de Meppelersluis bij voorkeur een geringer aantal toeren zal doen maken;
2e. Het krachtverbruik zal bij de gemalen aan de Roogat- en Noordsche sluizen slechts ongeveer 97 °/0, bij dat aan de Veenesluis (bij de normale opvoerhoogte2)) slechts ongeveer 90 °/0 en bij dat aan de Meppelersluis bij normale opvoerhoogte slechts ongeveer 50 /0 van dat van de pompen bij de Echtensche- en Nieuwebrugsluizen bedragen, terwijl bij hetzelfde aantal omwentelingen het waterverzet bij eerstgenoemde sluizen respectievelijk 124, 130 en 145 M3. per minuut zal bedragen. Bij de Meppelersluis zal derhalve een minder sterk krachtwerktuig zijn toe te passen dan bij de overige sluizen;
^) Zij is de eenige licenshoudster en concessionarisse voor deze pompen voor net vaste land van Europa.
De maximale opvoerhoogte bedraagt aan de Veensluis 2.07 M.



53
3e. De grootste opvoerhoogte bij de Noordsche sluis bedraagt 2.33 M. of 0.13 M. meer dan de normale opvoerhoogte, waarvoor de pomp geconstrueerd is. Deze grootere opvoerhoogte zal tengevolge hebben, dat de opbrengst bij hetzelfde aantal toeren slechts 117 Ml per minuut bedraagt en het krachtverbruik 3 u/u grooter is dan bij een 'opvoerhoogte van 2.20 M. Tegen deze uiterst geringe vermindering van opbrengst bestaat geen bezwaar en zij kan desgewenscht verholpen worden, door de pomp iets sneller te doen loopen. Elk krachtwerktuig kan geacht worden in staat te zijn de geringe meerdere kracht, welke bij de grootere opvoerhoogte vereischt wordt, te leveren.
Uit het bovenstaande blijkt dus, dat bij toepassing van Woodvijzelpompen de pompen en de krachtwerktuigen bij de Roogat-, Ossen-, Echtensche-, Nieuwebrug-, Veene- en Noordsche sluizen aan elkander gelijk kunnen zijn; voorts dat bij de Meppelersluis waarschijnlijk dezelfde pomp als bij genoemde sluizen zal worden toegepast en aldaar met een minder sterk krachtwerktuig kan worden volstaan, terwijl het aantal omwentelingen van de pomp bij de Meppelersluis geringer kan zijn dan van de pompen bij de overige sluizen..
Teekent men een dergelijk stel lijnen, als op fig. 7 is afgebeeld, voor een pomp, geconstrueerd voor een waterverzet van 48 M3. bij een opvoerhoogte van 1.50 M. (Kalffsluis), dan blijkt daaruit, dat deze pomp in staat is bij een opvoerhoogte van 1.55 M. (Heemskerksluis) 47 Ml per minuut te verzetten, terwijl het krachtverbruik bij een opvoerhoogte van 1.55 M. niet noemenswaard grooter is dan bij een opvoerhoogte van 1.50. Hieruit blijkt, dat zonder eenig bezwaar de pomp en het krachtwerktuig bij de Heemskerksluis gelijk kunnen zijn aan die bij de Kalffsluis. Het waterverzet bij eerstgenoemde sluis zal !in dat geval 47 M3. per minuut bedragen, dus een weinig meer dan blijkens § 22 vereischt wordt.
Nuttig effect.
Het groote voordeel, verbonden aan de toepassing van Woodvijzelpompenr bestaat daarin, dat het nuttig effect dezer pompen zeer hoog is. Bij opvoerhoogten beneden 1.50 M. is het ongeveer 20 °/„ hooger, bij een opvoerhoogte van 2 M. ongeveer 15 u/o hooger dan dat eener centrifugaalpomp.. Volgens van de Nederlandsche Fabriek van werktuigen en spoorwegmaterieel „Werkspoor" verkregen inlichtingen bedraagt in het onderwerpelijke geval het nuttig effect bij een opvoerhoogte van 1.50 M. a 2.33 M. ongeveer 75 °/o en bij een opvoerhoogte van 0.80 M. ongeveer 60 °/„.



54
27. Keuze van wateropvoerwerktuig.
Uit het bovenstaande blijkt, dat in het onderwerpelijke geval slechts centrifugaalpompen en Wood-vijzelpompen in aanmerking kunnen komen.
Omtrent de centrifugaalpompen en de Wood-vijzelpompen kan, onder verwijzing naar hetgeen eerder in dit hoofdstuk werd medegedeeld, het volgende worden opgemerkt:
le. het nuttig effect van de Wood-vijzelpomp is aanmerkelijk hooger dan dat van de centrifugaalpomp;
2e. de wateropbrengst is bij hetzelfde aantal toeren bij de Woodvijzelpomp minder van de opvoerhoogte afhankelijk dan bij de centrif ugaalpomp ;
3e. zoowel de centrifugaalpomp als de Wood-vijzelpomp zijn zeer eenvoudige werktuigen en aangenomen mag worden, dat beide soorten pompen een groote bedrijfszekerheid bezitten en weinig aan onderhoud zullen kosten;
4e. de aanschafHngskosten van de Wood-vijzelpomp zijn volgens „Werkspoor" ongeveer 10 u/0 hooger dan die van een centrifugaalpomp. Tegen dit, aan de toepassing van een Wood-vijzelpomp verbonden, bezwaar weegt echter ruimschoots het voordeel op, dat het krachtwerktuig minder vermogen behoeft te hebben (aangezien het nuttig effect der Wood-vijzelpomp grooter is) en dus minder duur is.
Uit het bovenstaande valt dus op te maken, dat in het onderwerpelijke geval aan een W°°d-vijzelpomp boven een centrifugaalpomp de voorkeur is te geven.
In verband hiermede zij intusschen opgemerkt, dat in ons land nog geen enkele Wood-vijzelpomp bestaat, zoodat bij de beoordeeling dezer pompen geheel moest worden afgegaan op hetgeen in buiten" landsche tijdschriften wordt medegedeeld en op, door „Werkspoor" verstrekte, inlichtingen. Naar het gevoelen van ondergeteekende kan hierin echter geen aanleiding worden gevonden om niet tot de toepassing dezer pompen te besluiten. Immers mag de omstandigheid, dat „Werkspoor", nadat zij door een der bekwaamste Nederlandsche constructeurs van centrifugaalpompen een onderzoek naar de Woodvijzelpompen heeft doen instellen, besloot tot het vervaardigen dezer pompen over te gaan, geacht worden voldoenden waarborg omtrent de doeltreffendheid en deugdelijkheid dezer pompen op te leveren.



HOOFDSTUK V.
HET KRACHTWERKTUIG.
28. Algemeene opmerking.
Als krachtwerktuig voor het drijven der pompen komen in aanmerking :
a. stoommachines;
b. motoren, werkende met vloeibare brandstof;
c. zuiggasmotoren;
d. electromotoren, welke hun energie kunnen ontleenen aan bestaande, door derden geëxploiteerde, centrales of door een afzonderlijke, met het oog op de onderwerpelijke bemaling te stichten, centrale.
In dit hoofdstuk zullen de voor- en nadeelen, verbonden aan de toepassing der sub a, b en c vermelde werktuigen, worden besproken en worden nagegaan aan welk dezer krachtwerktuigen in het onderwerpelijke geval de voorkeur is te geven.
De electrische drijfkracht zal in een volgend hoofdstuk onderwerp van bespreking uitmaken.
29. Stoommachines.
Tegenwoordig worden voor bemalingsdoeleinden, indien stoom als drijfkracht wordt gebezigd, bijna uitsluitend gelükstroomstoommachines toegepast. Aan toepassing van gelijkstroomstoommachines zijn verschillende voordeden verbonden. Zij werken ongeveer even zuinig als goede compound-machines, welke — zoowel wat aanleg als onderhoud betreft — aanmerkelijk duurder zijn. De bedrijfszekerheid van een gelijkstroomstoommachine is stellig niet geringer dan die van een compound-machine.
Het totale rendement van een stoommachine-installatie, d. i. de verhouding tusschen den aan de machine-as afgegeven arbeid (E. P. K.), uitgedrukt in calorieën (1 calorie = 427 K.G. M.), en de verbrandingswaarde der verbruikte brandstof, bedraagt voor een gelijkstroom-



56
stoommachine van de afmetingen als bij de onderwerpelijke gemalen zullen zijn toe te passen tijdens de beproeving ongeveer 11 /„.
Gedurende het bedrijf wordt intusschen veel minder dan 1 1 /„ van de verbrandingswaarde der brandstof in effectieven arbeid omgezet. Dit vindt zijn oorzaak in het volgende:
le. Gedurende het bedrijf geschiedt de bediening niet zoo zorgvuldig als bij de beproeving; voorts is de ketel tijdens het bedrijf niet steeds schoon; volgens Prof. Josse ') hebben deze beide omstandigheden ten gevolge, dat het kolenverbruik tijdens het bedrijf ten minste 5 u/„ hooger is dan bij de beproeving;
2e. Op den duur lekken de stoomleidingen een weinig en zullen de kleppen of schuiven der machine niet zoo goéd dicht zijn, als tijdens de beproeving het geval was; ook hierdoor ontstaan verliezen, welke op 5 /0 worden geraamd;
3e. De beproeving geschiedt bij volbelaste machine; wanneer de machine niet volbelast is, verbruikt zij per P.K. en per uur meer brandstof dan bij volle belasting het geval is; dit verschil is echter — zooals blijkt uit de nevenstaande figuur, welke ontleend is aan het meergenoemde werk van Prof. Josse — bij een stoommachine, welker belasting niet minder dan 80 °/0 van de volle bedraagt, zeer gering. De onderwerpelijke machines zullen steeds volbelast of bijna volbelast loopen, zoodat deze factor in het onderwerpelijke geval verwaarloosd mag worden;
4e- De machines zullen in de tijden, dat gemalen wordt, naar schatting slechts gemiddeld ongeveer' 9 uren per etmaal werken; het overige gedeelte van den tijd blijven de ketels met „gedekte vuren liggen; hierbij wordt brandstof verbruikt, welke niet in nuttigen arbeid wordt omgezet; de hierdoor ontstane verliezen worden op 9 /0 van het brandstofverbruik gesteld.
Het kolenverbruik zal tijdens het bedrijf dus 5 u/0 + 5 °/0 -4 9 °/u = 19 °/0 meer bedragen dan uit de beproevingsresultaten valt af te leiden. Het totale rendement van een gelijkstroom-stoom-installatie is dus in het bedrijf te stellen op
-yL- X 11 °/o of rond 9.25 %.
30. Dieselmotoren.
De motoren, werkende met vloeibare brandstof zijn te onderscheiden in explosie- en verbrandingsmotoren (dieselmotoren). Laatstgenoemde hebben een grooter nuttig effect dan de eerstgenoemde; zij kunnen
') Zie „Neuere Kraftanlagen" door Prof. E. Josse, blz. 117.



57
Cjr<x-<xd, ua.ii helotslingfinfoerceizïp'ij.
Fig. 8.
bovendien worden gedreven door oliën met een hooge verbrandingstemperatuur, welke in explosie-motoren geen toepassing kunnen vinden. Op grond van een en ander verdienen in het onderwerpelijke geval dieselmotoren boven explosiemotoren de voorkeur.
Het totale rendement van een dieselmotor is hooger dan dat van eenig ander krachtwerktuig. Dit vindt zijn oorzaak in de omstandigheid, dat alle natuur- en scheikundige werkingen tot opwekking van arbeidsvermogen uit de brandstof in het inwendige van den cylinder plaats hebben, en in die, dat de in den cylinder gevoerde brand stof geleidelijk en dus zonder explosie verbrandt.



58
Het totale rendement van een modernen dieselmotor bedraagt tijdens de • beproeving ongeveer 33 a 35 °'0
Bij de volle bel asting is gedurende het bedrijf het brandstofverbruik slechts enkele percenten hooger, dan uit te beproevingsresultaten valt af te leiden, daar :
le. buiten den eigenlijken werktijd geen brandstof wordt verbruikt;
2e. het te bereiken nuttig effect nagenoeg onafhankelijk is van de oplettendheid en bekwaamheid van den machine-drijver.
Het totale rendement bedraagt in het bedrijf ongeveer 31 °/0. ')
Bij niet-volle belasting neemt het nuttig effect van een dieselmotor sneller af dan bij een stoommachine (zie fig. 8). Intusschen is bij een belasting van 80 °/0 der volle belasting het nuttig effect nog slechts met ' V» °/o verminderd. Daar de onderwerpelijke machines steeds volbelast of bijna volbelast'zullen loopen, kan dit punt buiten beschouwing blijven.
31. Zuiggasinstallaties.
Een zuiggasinstallatie bestaat uit een gasmotor, een toestel, waarin het gas wordt bereid (generator), en de noodige toestellen om het gas te reinigen, te drogen en af te koelen.. Het gas wordt gevormd door met waterdamp gemengde lucht over gloeiende brandstof te leiden.
Hoewel alle zuiggasinstallaties op hetzelfde beginsel berusten, wijken de door de verschillende fabrieken vervaardigde motoren en vooral de generatoren en reinigingstoestellen voor het gas zeer sterk van elkander af.
De afwijkende constructie der generatoren en reinigingstoestellen spiegelen zich in het te bereiken nuttig effect van de installatie af. Dit nuttig effect is van de volgende factoren afhankelijk:
le. het nuttig effect van den motor;
2e- » » „ „ generator;
3e. „ gedeelte van den door den motor afgegeven arbeid, dat voor het drijven van de hulpwerktuigen wordt vereischt.
Het nuttig effect van den motor, waaronder is te verstaan de verhouding van den door den motor afgegeven arbeid en de verbrandingswaarde van het aan den motor toegevoerde gas, bedraagt volgens Prof. Josse voor bijna eiken goed geconstrueerden motor ongeveer 28 °/0.
Het nuttig . effect van den generator, waarondèr is te verstaan de verhouding tusschen de in het gas, nadat het afgekoeld, gereinigd en gedroogd is, aanwezige verbrandingswarmte en de verbrandingswaarde der verbruikte brandstof, bedraagt volgens Prof. Josse 80 a 88 °/0; het hangt af van de constructie van den generator en van den aard
x) Zie „Neue Kraftanlagen" door Prof. E. Josse, bladz. 109. e. v.



59
van de brandstof. Zoo zal b.v. bij toepassing van turf het rendement van den generator geringer zijn dan bij toepassing van anthraciet, daar het, ook in luchtdroge turf aanwezige, water eerst moet worden verdampt om daarna weder in den scrubber te worden gecondenseerd. Volgens de N. V. „Crossley-Motoren" bedraagt het rendement van haar turf-zuiggasgeneratoren 80 °/0 (bij toepassing van turf met een vochtgehalte van 25 °/o).
De voor het drijven Van de hulpwerktuigen benoodigde energie loopt bij de verschillende installaties zeer uiteen. Bij den Thomassen-motor met Pierson-generator is dit energie-verbruik slechts gering, bij de Crossley-zuiggasmotoren daarentegen beteekenend, daar de teerafscheider een aanzienlijk deel van het ontwikkeld vermogen verbruikt.
Rekent men voor het drijven van de hulpwerktuigen bij een Crossley-turf-zuiggasinstallatie op een verlies van 12 °/0, dan zou blijkens het bovenstaande bij een dergelijke installatie het nuttige effect tijdens de beproeving gesteld kunnen worden op 0.80 X 0.28 X 0.88 of 19.7 /0. Proefnemingen met een tweetal zuiggasinstallaties bij volle belasting verricht hebben een totaal rendement van 19.2 u/0 aangewezen
De N. V. „Crossley-Motoren" garandeert voor hare turf-zuiggasinstallaties tijdens de beproeving een totaal nuttig effect van 18 °/0.
Gedurende het bedrijf zal intusschen een geringer percentage, dan bij de beproeving met een volbelasten motor wordt gevonden, in effectieven arbeid worden omgezet. Dit vindt in het volgende zijn oorzaak :
1e. Gedurende het bedrijf geschiedt de bediening niet zoo zorgvuldig als bij de beproeving het geval is. Intusschen is het brandstofverbruik van een zuiggasmotor volgens Prof. Josse in veel geringere mate van het bedienend personeel afhankelijk als dit bij een stoommachine het geval is. Het meerdere brandstofverbruik, dat van de minder zorgvuldige bediening het gevolg is, wordt op 3 u/0 gesteld;
2e. De zuiggasmotor verbruikt, wanneer de machine niet volbelast is, per P.K. en per uur aanmerkelijk meer brandstof dan bij volle belasting het geval is (zie fig. 8). Dit is ongetwijfeld als een bezwaar, verbonden aan de toepassing van zuiggasmotoren, aan te merken. In het onderwerpelijke geval zullen de motoren steeds bijna even sterk belast zijn. Hieruit mag echter niet de gevolgtrekking worden gemaakt, dat zij volbelast zullen loopen, daar de motoren en generatoren in bepaalde standaardmaten worden uitgevoerd en het niet te verwachten is, dat het normale vermogen dezer standaardmaten juist met het vereischte vermogen overeenkomt. Neemt men aan, dat het vereischte
Zie bijlage G.



60
vermogen 10 °/0 geringer is dan het vermogen van den aan te schaffen motor, dan heeft dit ten gevolge, dat het brandstofverbruik 8 °/u grooter is dan bij een volbelasten motor het geval zou zijn;
3e. De generator verbruikt ook gedurende de uren, dat niet gemalen wordt, brandstof. De motoren zullen in de tijden, dat gemalen wordt, naar schatting gemiddeld 9 uren per etmaal werken, dus gemiddeld 15 uren per etmaal stilstaan. Volgens proefnemingen vanwege het Departement van Justitie met een turfzuiggasinstallatie te Veenhuizen (50 E. P.K.) verricht, bedraagt het turfverbruik bij stilstand van den motor bijna 10 K.G. per uur. De N. V. „Crossley Motoren" garandeert hiervoor voor de grootste gemalen 12 K.G. per uur. Het turfverbruik bij een rustperiode van 15 uur is dus op 180 K.G. te stellen. Indien de gemalen 80 E. P.K. ontwikkelen en 1 K.G. per E. P.K. uur verbruiken, bedraagt het nachtverbruik (de nacht gerekend 180
op 15 uren) dus ^ ^ of 25 °/o van het dagverbruik.
Tijdens het bedrijf zal bij een turfzuiggasinstallatie het brandstofverbruik dus aanzienlijk grooter zijn dan uit proefnemingen met een volbelasten motor zou zijn af te leiden en wel:
le. ten gevolge van minder zorgvuldige bediening . . . 3 °/0 2e. ten gevolge van niet volbelast zijn van den motor. . 8 "/., 3e. ten gevolge van nachtverbruik 25 °/0
Te zamen . . 36 °/0 Het totaal nuttig effect zal dus, zoo turf als brandstof wordt toegepast, bij een Crossley-zuiggasmotor in het bedrijf bedragen:
X 18 u/o of rond 13 °/0.
Bij een Thomassen-motor met Pierson-generator, gestookt met anthraciet of magere Limburgsche kolen is dit cijfer veel gunstiger '). De N. V. „Machine- en Motorenfabriek v h. Thomassen en Co." te Arnhem garandeert bij 8-urigen arbeidsdag een brandstofverbruik per E. P.K.uur van 0.42 K.G. magere kolen met een verbrandingswaarde van 7200 calorieën, terwijl het brandstofverbruik gedurende den nacht „practisch „van geen beteekenis is." Dit komt overeen met een nuttig effect van de geheele installatie van
60 X 60 X 75 427 X 7200 X 0.42 /o"
Brengt men hierbij, evenals voor de turfzuiggasinstallatie is geschied, in rekening, dat tijdens het bedrijf het brandstofverbruik hooger zal zijn
*) Ook bij Crossley-zuiggasinstallaties is het nuttig effect, indien anthraciet of magere kolen worden gebruikt, hooger dan indien turf als brandstof wordt gebezigd.



61
le. ten gevolge van minder zorgvuldige bediening . . . 3 /0 2e. ten gevolge van het niet vol belast zijn van den motor 8 /0
te zamen . . 11 °/0,
dan blijkt, dat het totaal nuttig effect van dezen motor met generator bedraagt:
-j— X U% of rond 19 °/0.
Dit hooge cijfer is gedeeltelijk een gevolg van de constructie van den Pierson-generator, gedeeltelijk van de omstandigheid, dat bij deze installaties slechts een zeer gering gedeelte van het ontwikkelde vermogen voor het drijven van hulpwerktuigen behoeft te worden benut.
32. Vergelijking van de verschillende krachtwerktuigen; kosten der brandstof.
Uit het bovenstaande blijkt, dat het totale rendement, het gebruik tijdens stilstand van de machines inbegrepen, is te stellen :
voor een stoommachine-installatie op 9.25 °/0 „ „ dieselmotor op 31 °/0
„ „ zuiggas-installatie op 13a 19 °/0
Hieruit valt echter geenszins op te maken dat, wat de kosten van het brandstofverbruik betreft, de dieselmotor het meest, de stoommachine het minst voordeelig is. Immers de kosten der brandstof hangen, behalve van het nuttig effect, ook af van de kosten van de te bezigen brandstof per K.G. en van de hoeveelheid warmte, welke de brandstof per K.G. kan ontwikkelen.
Bij toepassing van stoommachines komt steenkool als brand stof in aanmerking; bij toepassing van dieselmotoren ruwe olie, teerolie of koolteer; bij toepassing van zuiggasmotoren anthraciet, magere kolen en turf.
De verbrandingswaarde van steenkolen, welke in ons land in den regel gebruikt. worden, is op 7000 calorieën per K.G. te stellen. De prijs van dergelijke kolen bedroeg in de eerste.helft van 1914 ƒ10.50 per 1000 K.G. franco op den wal aan de Hoogeveensche Vaart.
De verbrandingswaarde van magere Limburgsche kolen is eveneens op 7000 calorieën per K G. te stellen. De prijs van dergelijke kolen bedroeg in de eerste helft van 1914 ƒ12.50 per 1000 K.G. franco op den wal aan de Hoogeveensche Vaart.
De verbrandingswaarde van anthraciet loopt uiteen van 7300 tot 8500 calorieën per K.G. en is gemiddeld op 7800 calorieën te stellen. Dé prijs van de anthraciet bedroeg in de eerste helft van 1914 ƒ 18.—



62
per 1000 K.G. franco op den wal aan de Hoogeveensche Vaart. Hij is in den laatsten tijd vóór den oorlog aanmerkelijk gestegen, ten gevolge van de omstandigheid, dat de vraag naar anthraciet steeds grooter wordt, omdat zij meer en meer voor zuiggasinstallaties en huisbrand wordt toegepast.
De -prijs van de ruwe olie liep in de laatste jaren voor den oorlog sterk op; bedroeg hij tusschen September 1910 en April 1911 nog slechts ƒ35.- per 1000 K.G, franco pp een schip of in de wagon te Rotterdam of Groningen, op het einde van 1912 was hij gerezen tot / 60.- a f 65.-, in 1913 tot f 70.- a ƒ 80.-, en daalde vervolgens in de eerste helft van 1914 tot ƒ65.— a ƒ 70. —. De kosten van het vervoer naar de Hoogeveensche Vaart bedragen ruim ƒ3. — , zoodat de prijs franco op den wal aan de Hoogeveensche Vaart in de eerste helft van 1914 op ƒ70.— is te stellen. De verbrandingswaarde van ruwe olie bedraagt 10000 calorieën per K.G.
Teerolie is een product, afkomstig uit gasfabrieken met verticale gasovens, en werd voor den oorlog in hoofdzaak uit Duitschland betrokken. In den eersten tijd, nadat de dieselmotoren voor het gebruik van teerolie geschikt konden worden gemaakt, leverde het een niet onbelangrijk geldelijk voordeel op haar in deze motoren te verwerken. Toen dit echter meer algemeen geschiedde rees ook spoedig deze olie in prijs, zoodat het twijfelachtig is of toepassing van teerolie na den oorlog nog een beteekenend geldelijk voordeel zal opleveren.
In den allerlaatsten tijd wordt, o.a. door „Werkspoor" in de dieselmotoren voor haar eigen bedrijf, koolteer verwerkt. Dit verdient echter voor motoren van betrekkelijk geringe capaciteit als in de onderwerpelijke gemalen noodig zouden zijn, geen aanbeveling.
Luchtdroge turf heeft een vochtgehalte van ongeveer 25 "/0. De verbrandingswaarde van turf met een vochtgehalte van 25 %, afkomstig uit de venen te Veenhuizen, bedraagt gemiddeld 3630 calorieën, ) die van turf met een gemiddeld vochtgehalte van 21.8 °/0, afkomstig uit de Groningsche en Oost-Drentsche venen gemiddeld 3820 calorieën '). hetgeen overeenkomt met een verbrandingswaarde van 3650 calorieën bij een vochtgehalte van 25 °/0. De verbrandingswaarde van luchtdroge turf is dus te stellen op 3600 calorieën per K.G. Bij een brandstof als turf, welke slechts een geringe verbrandingswaarde per K.G. heeft, zijn de kosten van het vervoer van zeer veel belang met het oog 'op de beoordeeling van de vraag of het uit een geldelijk oogpunt al of niet aan te bevelen is haar te verwerken.
*) Zie „Turfvergassing" door A. ten Bosch N.Jzn. e. i. en E. C. Verschoor sch. i., bladz. 9.
2) Zie „Turf als grondstof voor krachtgas" door B. Wigersma, „De Ingenieur' 1907, bladz. 638 en 639.



63
De kosten van turf bedroegen in 1914 per 1000 K G. franco aan boord van een schip voor den wal in de Drentsche venen / 4.40, van het vervoer naar de sluizen der Hoogeveensche Vaart gemiddeld ƒ 0.50, te zamen / 4.90.
Op de onderstaande tabel zijn omtrent het brandstofverbruik der besproken krachtinstallaties verschillende gegevens verzameld; de vermelde prijzen zijn die, geldende in de eerste helft van 1914.
^ ^3 Prijs franco op den £ . O § "§ o ü
Soort 'C | U S wal aan de Hooge- |£ j ggS
Soort tj £ -~ veensche Vaart. -o c js c ^ s —
krachtinstal- §■ a jj =
. . brandstof. S «j g per * K £ -s n«' d
latlC- « innnJr 'O™000 1 « IH5 Is
~~——~~™"~""~~—~~———~~~~"~~~~~~~~"~~~~~———————
Stoommachine steenkool 7000 / 10.50 / 1.50 9.25 975 /10.25
dieselmotor ruwe olie 10000 70.— 7.— 31 205 14.35
zuiggasmotor anthraciet 7800 18.— 2.30 19 425 7.65
id. magere kolen 7000 12.50 1.79 19 475 5.95
id. turf 3600 4.90 1.36 13 1350 6.60
Uit het bovenstaande volgt, dat bij de in de eerste helft van 1914 geldende prijzen de kosten van het brandstofverbruik per E. P. K. uur bij toepassing van een zuiggasinstallatie, waarin magere kolen worden verstookt (Thomassen-motor met Pierson-generator), een turfzuiggasinstallatie (Crossley-motor), een gelijkstroomstoommachine en een dieselmotor zich verhouden als 1 : 1.1 : 1.7 : 2.4, zoodat wat dit punt betreft in 1914 aan de Thomassen-motor met Pierson-generator, gestookt met magere Limburgsche kolen boven de andere beschouwde krachtwerktuigen de voorkeur was te geven.
Het is uit den aard der zaak moeilijk een voorspelling betreffende den prijs der brandstoffen na den oorlog te maken. Wel kan in verband hiermede worden opgemerkt, dat — ook in kringen van belanghebbenden — verwacht wordt, dat de prijs van turf in verhouding tot die van andere brandstoffen alsdan lager zal zijn, dan vóór den oorlog het geval was. Deze verwachting is op de volgende overwegingen gegrond. Het grootste gedeelte van de Nederlandsche turf wordt als huisbrand en door de baksteenfabrieken verbruikt. Als huisbrand wordt de turf ten gevolge van het steeds meer algemeen worden van de vulkachels geleidelijk door anthraciet verdrongen; in de baksteenindustrie werd in deze eeuw een groot gedeelte der, met turf gestookte, veldovens door met kolen gestookte, ringovens vervangen. Nu het gebleken is, dat de mogelijkheid bestaat in den „kamerringoven



64
met overslaanden vlam" uitmuntende straatsteen te fabriceeren, mag verwacht worden, dat deze ovens binnen niet langen tijd de plaats van het grootste gedeelte van de nog bestaande veldovens zullen innemen. De vraag naar turf zal waarschijnlijk over eenigen tijd betrekkelijk gering zijn, hetgeen, daar nog gedurende geruimen tijd een groote hoeveelheid turf aan de markt zal worden gebracht (zie bijlage H), den prijs zal drukken.
In verband met het bovenstaande is het niet onwaarschijnlijk te achten, dat na den oorlog de prijsverhouding tusschen turf en magere kolen zich zoodanig zal hebben gewijzigd, dat met het oog op de kosten van het brandstofverbruik aan turf-zuiggasinstallaties boven zuiggasinstallaties, waarin magere kolen als brandstof worden gebezigd, de voorkeur is te geven. Bovendien is de mogelijkheid niet uitgesloten, dat de verveners, die in de eerste plaats bij de ontworpen bemaling belang hebben, bereid zullen worden bevonden zich vooraf te verbinden de benoodigde hoeveelheid turf aanmerkelijk beneden den marktprijs beschikbaar te stellen, zulks te meer, daar zij — zoo tot turfvergassing wordt besloten — zeker zijn voor een gedeelte van de geproduceerde turf een afzetgebied te vinden.
33. Vergelijking der verschillende krachtwerktuigen; de bediening.
Zooals reeds eerder werd medegedeeld is het brandstofverbruik van een stoommachine in hooge mate van de bekwaamheid en de oplettendheid van het bedienend personeel afhankelijk; bij een zuiggasmotor is zulks ook, doch in mindere mate, het geval, terwijl bij een dieselmotor het brandstofverbruik bijna geheel onafhankelijk is van het bedienend personeel.
Van de drie besproken krachtwerktuigen is de dieselmotor het meest samengesteld en het onderhoud hiervan stelt hoogere eischen aan de kunde van het personeel, dan bij de stoommachine en den uiggasmotor het geval is. Volgens Prof. Josse kan men bij een zuiggasmotor met het minst ontwikkelde personeel volstaan; dit komt overeen met hetgeen een dezerzijds ingesteld onderzoek leerde.
De bediening van gemalen van de afmetingen der onderwerpelijke kan, zoowel bij toepassing van zuiggas- als dieselmotoren, zoolang niet langer dan 10 a 12 uren per etmaal wordt gewerkt, zonder overwegend bezwaar door één beambte geschieden. Aangenomen wordt, dat dit ook het geval is bij toepassing van stoommachines, alhoewel de machines bij de 6 grootste gemalen, wel de grootste afmetingen hebben, waarbij bediening door één man nog toelaatbaar is te achten. Aan de bediening door één man van een stoommachine en de meeste zuiggasmotoren



65
is het bezwaar verbonden, dat deze tijdens het bijvullen van ketel of generator de machine moet verlaten. Met het oog hierop verdient een dieselmotor of een zuiggasmotor met Pierson-generator, welke slechts éénmaal in de 12 uren behoeft te worden bijgevuld, boven de andere beschouwde krachtwerktuigen de voorkeur1).
Wordt langer dan 10a 12 uren per etmaal gemalen, hetgeen intusschen slechts betrekkelijk zelden het geval zal zijn, dan is een hulpbeambte in dienst te nemen, die zich bij stoornis in het bedrijf tot den vasten beambte, die zich tijdens het malen niet uit de onmiddellijke nabijheid van het gemaal mag verwijderen, heeft te wenden. Tegen het drijven van de machine door een weinig ontwikkeld hulpbeambte (waarschijnlijk gewoonlijk geen vakman) bestaat bij toepassing van zuiggas- en dieselmotoren geen bezwaar. Wel is zulks bij toepassing van moderne stoommachine-installaties aan bedenking onderhevig, vooral met het oog op den hoogen keteldruk, waarmede deze werken.
Met het oog op de bediening is dus aan zuiggas- en dieselmotoren boven stoommachines de voorkeur te geven, terwijl een zuiggasmotor met Pierson-generator te verkiezen is boven een zuiggasmotor met een generator, welke betrekkelijk dikwijls moet worden bijgevuld.
34. Vergelijking der verschillende krachtwerktuigen; kosten der smeerolie en pakking; onderhoudskosten. .
Het smeerolie-verbruik van den dieselmotor vereischt meerdere uitgaven dan dat van den zuiggasmotor, terwijl wat dit punt betreft de stoommachine het zuinigst is. Daartegenover staat, dat bij een stoommachine het onderhoud der pakking tamelijk hooge kosten met zich brengt, terwijl zulks bij zuiggas- en dieselmotoren niet het geval is. De kosten der smeerolie en pakking te zamen zijn bij stoommachines en zuiggasmotoren ongeveer gelijk en een weinig minder dan bij een dieselmotor 2). De cijfers, welke voor de kosten van smeerolie en pakking per E. P. K. uur worden opgegeven, loopen sterk uiteen en het is moeilijk daaruit af te leiden, welke deze kosten bij de voor den oorlog geldende prijzen bij de onderwerpelijke gemalen zullen bedragen. De ondergeteekende meent daarvoor bij toepassing van stoommachines en zuiggasinstallaties 0.1 6 cent, bij toepassing van dieselmotoren 0.2 cent per E. P. K. uur te moeten stellen.
!) De turf-zuiggasgenerator te Veenhuizen (50 E. P. K.) moet elke 2 uren worden bijgevuld.
2) Zie „Neuere Kraftanlagen" door Prof. E. Josse, bladz. 108 en 112.



66
De onderhoudskosten zijn voor den dieselmotor lager dan voor een stoommachine of zuiggasmotor; de laatstgenoemde krachtwerktuigen schijnen ook in dit opzicht niet voor elkander onder te doen. De gepubliceerde cijfers betreffende de onderhoudskosten loopen nog veel sterker uiteen dan zulks het geval is voor die, betreffende de kosten der smeerolie en pakking. Per E. P. K. uur bedragen de onderhoudskosten voor stoommachines 0.24 cent a 1.56 cent en die voor zuiggasmotoren 0.24 cent a 1.54 cent. Op grond der beschikbare gegevens meent ondergeteekende hiervoor bij stoommachines en zuiggasinstallaties 0.4 cent, bij dieselmotoren 0.2 cent per E. P. K. uur te moeten aanhouden.
Met het oog op de kosten van onderhoud, smeerolie en pakking is dus aan een dieselmotor de voorkeur boven een stoommachine en een zuiggasmotor te geven.
35. Vergelijking tusschen verschillende krachtwerktuigen; bedrijfszekerheid.
Tegenwoordig worden zoowel stoommachines als zuiggas- en dieselmotoren voor het drijven der dynamo's van electrische centrales gebruikt. Hieruit valt reeds op te maken, dat deze drie soorten van krachtwerktuigen een groote bedrijfszekerheid bezitten. Wat de stoommachines en dieselmotoren betreft, wordt zulks — zoover bekend — zelden in twijfel getrokken. Wel hoort men somtijds in verband met dit punt een minder gunstig oordeel omtrent den zuiggasmotor uitspreken. Gedeeltelijk vindt dit waarschijnlijk zijn oorzaak in de omstandigheid, dat zuiggasmotoren eerst in deze eeuw op eenigszins groote schaal werden toegepast en men dus eerst in den laatsten tijd de noodige ervaring omtrent de constructie heeft kunnen opdoen; anderzijds is de omstandigheid, dat de zuiggasmotoren niet steeds betrokken werden uit fabrieken, welke het beste op dit gebied leveren, aanleiding geweest, dat niet steeds de meest gunstige ervaring omtrent de bedrijfszekerheid dezer. installaties is opgedaan. De somtijds geopperde bedenkingen betreffende de bedrijfszekerheid van den zuiggasmotor hebben er aanleiding toe gegeven hiernaar een eenigszins uitvoerig onderzoek in te stellen.
In verband daarmede werden door ondergeteekende de electrische centrale te Veenhuizen, gedreven door een turfzuiggasinstallatie van 50 E. P. K., en 6 gemalen, gedreven door zuiggasinstallaties, gestookt met anthraciet of magere Limburgsche kolen, bezocht.
De omtrent deze zuiggasinstallaties verkregen inlichtingen waren onverdeeld gunstig; bedrijfsstoornissen hebben nimmer plaats, ook niet



67
wanneer van de gemalen zeer veel wordt gevergd, hetgeen o.a. bij de beide zuiggas-gemalen van den Anna-Paulownapolder na de overstrooming van dezen polder in 1916 het geval was.
Naar het oordeel van ondergeteekende kan er dan ook geen gegronde vrees omtrent de bedrijfszekerheid van een, uit een goede fabriek betrokken, moderne zuiggasinstallaties bestaan.
36. Vergelijking tusschen verschillende krachtwerktuigen, aanlegkosten.
De kosten van de machine-installatie zijn bij toepassing van gelijkstroomstoommachines lager dan bij toepassing van zuiggasmotoren. De kosten van de 9 benoodigde volledige stoommachine-installaties zijn met inbegrip van de centrifugaalpompen bij de vóór den oorlog geldende prijzen te ramen op ƒ 150000.-; de kosten van de 9 benoodigde zuiggasinstallaties met inbegrip van de centrifugaalpompen zijn, indien zij geschikt zijn voor turfvergassing, op ƒ185000.-, anders op' ƒ 1 70000.— te begrooten.
vHoewel de Wood-vijzelpompen duurder zijn dan centrifugaalpompen, zullen deze prijzen bij toepassing van eerstgenoemde pompen lager zijn, daar met krachtwerktuigen met een aanmerkelijk geringer vermogen kan worden volstaan.
Omtrent dieselmotoren zijn geen prijzen verzameld, daar deze naar het oordeel van ondergeteekende niet voor toepassing in aanmerking kunnen komen. Volledigheidshalve kan intusschen worden medegedeeld, dat een dieselmachine als regel duurder is dan een volledige stoommachine- of zuiggasinstallatie.
De kosten der gebouwen en die der fundeering van machine en ketel, respectievelijk generator, verschillen bij toepassing van stoommachines en zuiggasmotoren slechts weinig, het verschil valt intusschen in het voordeel van den zuiggasmotor uit. Bij toepassing van stoommachmes zullen schoorsteenen noodig zijn, waarvan de kosten te zamen op ƒ15000.— zijn te stellen.
Uit een en ander volgt, dat de totale kosten der machines en gebouwen bij toepassing van stoommachines en zuiggasmotoren, waarin magere kolen of anthraciet wordt verstookt, slechts weinig zullen verschillen, en een weinig lager zullen zijn dan die van turfzuiggasmotoren.
37. Keuze van krachtwerktuig.
Uit het bovenstaande blijkt het volgende:
a- Met het oog op de kosten der brandstof verdient een zuiggas-



68
installatie, welke met turf of magere kolen gestookt wordt, de voorkeur boven een stoommachine en deze weder boven een dieselmotor; bij de voor den oorlog geldende prijzen was een zuiggasinstallatie, gestookt met magere kolen, een weinig voordeeliger dan eene gestookt met turf; het is intusschen niet onwaarschijnlijk, dat na den oorlog het omgekeerde het geval zal zijn.
b. De bediening van een zuiggasmotor en van een dieselmotor kan zonder bezwaar door één beambte geschieden; aangenomen wordt, dat zulks oók voor een stoommachine het geval zal zijn, zulks hoewel de afmetingen der 6 grootste gemalen met het oog hierop rijkelijk groot zijn. Tegen het drijven van de machine door een weinig ontwikkeld hulpbeambte — hetgeen moet geschieden, wanneer 's nachts doorgemalen wordt — bestaat bij toepassing van zuiggas- of dieselmotoren geen bezwaar, bij toepassing van stoommachines is zulks aan bedenking onderhevig. Aan toepassing van een zuiggasmotor met Pierson-generator is het voordeel verbonden, dat de generator slechts eens in de 12 uren gevuld behoeft te worden.
c. De kosten van smeerolie en pakking zijn bij toepassing van stoommachines en zuiggasinstallaties ongeveer even hoog, bij toepassing van dieselmotoren een weinig hooger dan bij eerstgenoemde krachtwerktuigen.
d. De onderhoudskosten zijn bij zuiggasinstallaties en stoommachines ongeveer even hoog en hooger dan bij dieselmotoren.
e. De bedrijfszekerheid is bij (goede) zuiggasmotoren, dieselmotoren en stoommachines even groot.
ƒ. De aanlegkosten zijn, indien de kosten der gebouwen — en voor de stoommachines die der schoorsteenen — daaronder worden begrepen, bij toepassing van stoommachines en zuiggasinstallaties, waarin anthraciet of magere kolen verwerkt worden, ongeveer dezelfde. Dieselmotoren en turf-zuiggasinstallaties zijn duurder. Het verschil in prijs bij toepassing van turf- en andere zuiggasinstallaties wordt voor de 9 gemalen te zamen op / 13000. — geschat en is dus niet van zeer veel beteekenis.
Uit het bovenstaande blijkt, dat in het onderwerpelijke geval aan zuiggasmotoren boven stoommachines en dieselmotoren de voorkeur is te geven. Of zuiggasmotoren met generatoren, geschikt voor turfvergassing, zullen zijn toe te passen, hangt af van de vraag of verveners in het Oosten van Drenthe bereid zullen zijn zich te verbinden om gedurende zekeren tijd de benoodigde turf tegen niet te hoogen prijs te leveren en van den prijs, waarvoor de turf-zuiggasinstallaties te zijner tijd zullen worden aangeboden.



HOOFDSTUK VI.
ONTWERP EN BEGROOTING VAN AANLEG- EN EXPLOITATIE-KOSTEN DER GEMALEN.
38. Algemeene Opmerkingen.
Op grond van hetgeen in de beide vorige hoofdstukken wordt medegedeeld, verdient het aanbeveling om voor de gemalen Woodvijzelpompen, gedreven door zuiggasmotoren, toe te passen.
Bij het opmaken van het ontwerp en de begrooting der gemalen is aangenomen, dat Crossley-turf-zuiggasmotoren zullen worden toegepast. Er wordt intusschen nadrukkelijk op gewezen, dat hieruit niet de gevolgtrekking mag worden gemaakt, dat het dezerzijds als vaststaande wordt beschouwd, dat op deze motoren inderdaad de keuze zal vallen. Aan welk type zuiggasmotor te zijner tijd de voorkeur zal zijn te geven hangt voornamelijk af van den prijs, voor welken de verschillende fabrikanten hunne installaties aanbieden.
Of turfvergassing zal zijn toe te passen, hangt er bovendien van af of de verveners in Oost-Drenthe bereid worden bevonden om zich te verbinden om gedurende een zeker aantal jaren de voor de bemaling benoodigde turf tegen billijken prijs beschikbaar te stellen.
Er is een ontwerp opgemaakt voor een gemaal met een waterverzet van 120 M3. per minuut en een opvoerhoogte van 2.15 M., terwijl van de veronderstelling is uitgegaan, dat het gemaal in de onmiddellijke nabijheid van de benedenzijde der sluis geplaatst kan worden. Naar dit ontwerp is de kostenbegrooting opgemaakt. Bij het uitwerken der plannen zal het wellicht blijken, dat de plaatselijke toestand bij één of meer gemalen wijzigingen in het project (toe- en afvoerleidingen) noodig maakt. Deze wijzigingen zullen op het eindcijfer der begrooting geen noemenswaardigen invloed hebben en kunnen bij een globaal ontwerp, als waarvan hier sprake is, buiten beschouwing worden gelaten.



70
39. Inrichting der gemalen.
De gemalen zijn aan de benedenzijde der sluizen ontworpen. Het water wordt opgezogen uit een pompkelder en door een persleiding van gewapend beton naar het bovenpand gevoerd (zie bijlagen VI en VII).
De Wood-vijzelpompen kunnen worden vervaardigd, zoowel om links- als om rechtsom te draaien. Indien het derhalve door den plaatselijken toestand geboden wordt om het gemaal aan de andere zijde van het kanaal, dan op de bijlage is aangegeven, te plaatsen, kan het gebouw als spiegelbeeld van het ontwerp worden uitgevoerd (de zuiggasmotoren worden bij voorkeur voor een bepaalde draaiïngsrichting vervaardigd).
Ten einde met een zoo kort mogelijke persleiding te kunnen volstaan, zijn de gebouwen dicht bij de sluizen ontworpen.
De bovenkant van den vloer van den pompkelder bevindt zich 1.60 M. K.P. (bened enpand). De pompkelder heeft een wijdte van 4.80 M. bij" een lengte van 4.30 M. Het water wordt door een gietijzeren zuigbuis naar de pomp gezogen en door deze in de persleiding gevoerd.
De pompkelder is gefundeerd op een plaat van gewapend beton, welke zich bovendien onder de pomp en de vleugelmuren uitstrekt. Hij is afgedekt door een plaat van gewapend beton- Op deze plaat bevinden zich de blokken beton, waarop pomp en motor rusten. Pomp, motor en pompkelder zijn dus op dezelfde gewapend-betonplaat gefundeerd. Overwogen is om deze plaat ook onder het overige gedeelte van het gebouw te doen reiken. Hiervan is echter met het oog op de kosten afgezien. De opgaande muren van de generatorruimte en van een deel van de machinekamer zijn gefundeerd gedacht op een breeden voet van gewapend beton. Het hieraan verbonden bezwaar, dat het gebouw niet overal op dezelfde diepte is gefundeerd, wordt niet zoo overwegend geacht, om toepassing van de veel duurdere constructie, waarbij de fundeeringsplaat van den pompkelder onder het geheele gebouw doorloopt, te wettigen. Generator, scrubber en hulpwerktuigen kunnen op betrekkelijk lichte blokken stampbeton worden gefundeerd
De machinekamer is zoo ruim ontworpen, dat men overal voldoende ruimte aantreft om zich langs pomp en motor te bewegen en aan deze de eventueel noodige herstellingen uit te voeren. Ook de generator-ruimte is voldoende groot; aen deel dezer ruimte kan tot werkplaats worden bestemd.
Boven den generator bevindt zich een vloer met opstaande wanden, voldoende ruimte biedende om brandstof voor een geheelen dag te



71
bergen. Een, zich buiten het gebouw bevindende, trap geeft toegang tot deze ruimte. Het waterreservoir zal eveneens boven de generatorruimte kunnen worden aangebracht.
In den muur tusschen machinekamer en generator-ruimte bevindt zich, in de onmiddellijke nabijheid van de plaats, waar de machinist den motor bedient, een deur. Voorts zijn twee deuren ontworpen, welke van buiten toegang tot de machinekamer en de generator-ruimte geven. Voor de verlichting van het gebouw zijn de noodige ramen aangebracht. De tusschenmuur en de beide daarmede evenwijdige buitenmuren loopen tot onder het dakbeschot door, zoodat de gordingen daarop steun kunnen vinden. Bovendien is boven de machinekamer nog een ijzeren kapspant ontworpen.
De plaats van generator en scrubber is zoodanig gekozen, dat de toevoerleidingen van het gas zoo kort mogelijk kunnen zijn. Buiten het gebouw bevindt zich een knalpot.
De zuigbuis is van onderen verwijd en heeft overigens, evenals het onverwijde gedeelte van de pomp, een inwendige middellijn van 48" (1.22 M.) ')■
Buiten het gebouw zal een overdekte opslagplaats voor turf zijn aan te brengen. Indien deze opslagplaats een oppervlakte van 80 M'. bezit en de turf daarin 3 M. hoog wordt opgestapeld, kan zij rond 80000 K.G. luchtdroge turf bevatten (het S. G. van luchtdroge turf bedraagt ongeveer 0.3), dat is een hoeveelheid, voldoende om de grootste gemalen 550 a 600 uren te doen werken. Deze opslagplaatsen kunnen bestaan uit een gemetselden voet, afgedekt door een grenenhouten plaat, waarop grenenhouten stijlen, dienende tot steun van den houten kap en ter bevestiging van de bekleedingsplanken. De opslagplaats kan met pannen worden afgedekt.
40. De persleiding.
Zooals reeds werd medegedeeld, hebben de zuigbuis en het onverwijde gedeelte van de pomp een inwendige middellijn van 48 " (1.22 M.) ') Opdat de weerstand in de persleiding gering is, is deze met een inwendige middellijn van 1.50 M. ) ontworpen. Een gietijzeren hulpstuk zal de persleiding aan de pomp aansluiten. Opdat de scheepvaart van het uitstroomende water zoo weinig mogelijk hinder onder-
1) Bij de gemalen aan de Kalff- en Heemskerksluizen 32" (0.81 M.).
2) Bij de gemalen aan de Kalff- en Heemskerksluizen ï.00 M.



72
vindt, wordt dit op 4 punten in schuine richting op het kanaal gebracht '). Ter bescherming van de uitloopstukken zijn remmingwerken ontworpen. Bovendien zal vóór de vleugelmuren van den pompkelder een remmingwerk zijn aan te brengen.
De persleiding zal kunnen bestaan uit dubbel gewapende gewapendbeton-buizen met plat draagvlak, welke in stukken, lang ongeveer 1' M., op het werk worden aangevoerd. De stukken sluiten met sponningen in elkander. Om elke voeg wordt een, in het werk te maken, ring aangebracht. Ter aansluiting van de uitloopstukken aan de hoofdleiding zijn verloopstukken- toe te passen. De aansluiting van de gegoten ijzeren persbuis van de pomp met de gewapend-beton-buis kan geschieden door laatstgenoemde buis met een mof om de gegoten ijzeren buis te doen sluiten. De voeg kan worden volgegoten met lijvige asphaltmastiek.
Ond er de buizen is een fundeering ontworpen, bestaande uit een gewapend-beton-plaat, voorzien van twee ruggen, zoodat de buis in een bak komt te rusten (zie bijlage VII). Indien bij onderzoek blijkt, dat de grondslag ter plaatse van de leiding goed is, kan deze fundeering,, behoudens onder de uitloopstukken, achterwege blijven.
41. De hulpwerktuigen.
De voornaamste werktuigen en toestellen, welke in de gebouwen plaats moeten vinden, zijn:
1 e. de Wood-vijzelpomp ; 2e. I zuiggasmotor; 3e. n generator; 4e. „ scrubber;
bovendien zijn benoodigd: 5e. „ teerafscheider en
6e. „ houtwolreiniger, dienende voor het drogen van het gas, welke op de teekening (bijlage VI) zijn aangegeven, en de volgende . werktuigen en toestellen, welke op die teekening niet zijn afgebeeld,
daar men in de keuze hunner plaats vrij is en zij slechts een geringe
ruimte innemen;
7e. de vacuumpomp voor het leeg-zuigen van de Wood-Vijzelpomp; 8e. „ riemgedreven en de handexhaüs'ter voor het aanzuigen van den generator, voordat de motor gaat werken ;
9e. de zuig- en perspomp voor de vulling van het waterreservoir;
*) Bij de gemalen aan de KalfF- en Heemskerksluizen op één punt.



73
10e. het reservoir voor samengeperste lucht, waaraan lucht ontleend wordt om den zuiggas-motor in beweging te zetten ; lle. de daarbij behoorende luchtperspomp.
De sub 5e, 7e, 8e, 9e en lle genoemde hulpwerktuigen worden gedreven vanaf een tusschendrijfwerk, dat tijdens het bedrijf door den zuiggasmotor in beweging wordt gebracht. Intusschen is het gewenscht, dat de sub 7e, 8e en lle genoemde hulpwerktuigen ook in beweging kunnen worden gebracht tijdens stilstand van den zuiggasmotor. Om dit mogelijk te maken wordt bij elk gemaal bijgeleverd:
12e. een benzinemotor van 4 P. K. i
Het tusschen-drijfwerk kan worden aangebracht in de machinekamer in de onmiddellijke nabijheid van- en evenwijdig aan den binnenmuur.
42. Woningen en magazijn.
Het is noodzakelijk te achten, dat de machinisten een woning betrekken, welke in de onmiddellijke nabijheid van hun gemaal gelegen is. Daar niet te verwachten is, dat zij een aan dezen eisch voldoende woning zullen kunnen huren, zal voor ieder hunner een woning zijn te stichten. De kosten van een machinisten-woning worden, met inbegrip van den aankoop van grond, bij de voor den oorlog geldende prijzen, op ƒ3500.— begroot.
Te of nabij Hoogeveen zal een werkplaats, tevens magazijn, zijn te stichten. Hiervoor kan, zooals door den Ingenieur Gelinck in zijn rapport wordt aangegeven '), een gebouwtje groot II X 5 M1. dienst doen. De kosten van deze werkplaats, tevens magazijn, worden bij de voor den oorlog geldende prijzen op / 2400.— geraamd.
43. Begrooting der aanlegkosten.
Bij het samenstellen der begrooting van aanlegkosten (zie bijlage K) is gebruik gemaakt van gegevens, welke werden verstrekt door:
de Nederlandsche fabriek van Werktuigen en Spoorwegmaterieel „Werkspoor'' te Amsterdam ;
de N. V. „Crossley-Motoren' te Den Haag;
de „Koninklijke Rotterdamsche beton-ijzer Maatschappij, voorheen van Waning en Co." te Rotterdam.
1) Zie bladzijden 28 en 29 en. bijlagen 22 en 23 van bet „Rapport met ontwerp inzake de bemaling van de Hoogeveensche Vaart" door W. G. C. Gelinck, c. i.



74
Onder verwijzing naar hetgeen dienaangaande in § 12 wordt medegedeeld, zij hier aangeteekend, dat ook bij het opmaken van deze begrooting de voor den oorlog geldende prijzen zijn aangehouden.
Na hetgeen reeds eerder in dit hoofdstuk is vermeld, kan met de volgende toelichting worden volstaan.
Onder verwijzing naar § I 7 van het „Rapport met ontwerp inzake de bemaling van de Hoogeveensche Vaart" door W. G. C. Gelinck, c. i. kan worden opgemerkt, dat voor den aankoop van grond, voor zooveel de 9 gemalen betreft, waarschijnlijk niets behoeft te worden gerekend. De grond, waarop de gemalen zullen zijn te stichten, is öf eigendom van de Drentsche Kanaal-Maatschappij öf van de gemeenten. Daar zoowel deze Maatschappij als de gemeenten groot belang bij de totstandkoming der bemaling hebben, mag worden verwacht dat zij de noodige grond kosteloos ter beschikking zullen stellen. Het is niet uitgesloten, dat bij het uitwerken der plannen blijkt, dat ter plaatse van eenige gemalen de langs het kanaal gelegen wegen plaatselijk een weinig moeten worden omgelegd. De hieraan verbonden kosten zijn gering en kunnen worden gekweten uit den post: „Onvoorzien en toezicht".
Blijkens de begrooting worden de aanlegkosten aldus geraamd :
A. Krachtwerktuigen ƒ 101620.—
B. Pompen '..'..„ 71300.—
C. Gebouwen . , ' 70000.
D. Persleidingen ■ 38400.
E. Woningen, bergplaatsen voor turf en magazijn „ 40200.—
F- Remmingwerken ............ 4570.
G. Onvoorzien en toezichl , . , „ 40910.—
Te zamen . . / 367000,—
44.' Begrooting der exploitatiekosten.
De begrooting van exploitatiekosten is opgemaakt in de veronderstelling, dat Wood-vijzelpompen, gedreven door turf-zuiggasmotoren, zullen worden toegepast. Daarbij is gerekend, dat de verveners bereid zullen worden bevonden de turf voor' zoodanigen prijs beschikbaar te stellen, dat een turf-zuiggasinstallatie met een zuiggasinstallatie, gestookt met magere Limburgsche kolen, wat de kosten van het brandstofverbruik betreft, zal kunnen concurreeren. Bij de voor den oorlog geldende prijzen van magere kolen zou hiertoe noodig zijn, dat turf met een watergehalte van ten hoogste 25 °/o vo°* ongeveer / 4.40 per 1000 K.G. franco op den wal aan de gemalen beschikbaar zou worden gesteld. Mochten de verveners zich hiertoe niet willen ver-



75
binden, dan waren zuiggasmotoren met generatoren, geschikt voor het verwerken van goedkoope kolen, toe te passen. Indien zulks geschiedt, kan de begrooting van exploitatiekosten bijna onveranderd aangehouden worden.
Er is aangenomen, dat bij ieder gemaal met één beambte kan worden volstaan en dat bovendien noodig zullen zijn: 1«. een hoofdmachinist; 2«. een machinist in algemeenen dienst; 3e. hulppersoneel,
De hoofdmachinist zal zijn te belasten met de leiding en de administratie van het bedrijf en het toezicht op het personeel. Hij zou Hoogeveen tot standplaats kunnen verkrijgen.
De machinist in algemeenen dienst zal ,den hoofdmachinist bij ziekte of afwezigheid hebben te vervangen. Wanneer de machinist van een der gemalen wegens ziekte of om andere redenen in tijden, dat gemalen wordt, geen dienst kan doen, zal de machinist in algemeenen dienst de bediening van het betreffende gemaal op zich moeten nemen. Tevens kan hij behulpzaam zijn, wanneer aan een der gemalen herstellingen moeten geschieden, welke niet of niet dan bezwaarlijk door een persoon kunnen worden uitgevoerd. Hij zou eveneens Hoogeveen als standplaats kunnen verkrijgen.
Het hulppersoneel zal slechts dienst behoeven te doen, wanneer s nachts doorgemalen wordt, hetgeen intusschen slechts betrekkelijk zelden het geval zal behoeven te zijn. Verwacht mag worden, dat van een eenigszins flink arbeider in korten tijd een bruikbaar machinedrijver van een zuiggasmotor is te maken. Het is gewenscht, dat van de vaste beambten geeischt wordt, dat zij zich in de onmiddellijke nabijheid van het machinegebouw bevinden, wanneer de hulpbeambte de machine drijft.
Bij de beoordeeling der voor het vaste personeel uitgetrokken bezoldigingen is in aanmerking te nemen, dat verwacht wordt, dat gemiddeld slechts 600 uren per jaar zal worden gemalen. Voorts is van de veronderstelling uitgegaan, dat de 9 machinisten een vrije woning zullen bekomen en dat het aan het geheele personeel veroorloofd is, om in tijden, dat niet gemalen wordt, tegen betaling werk voor derden te verrichten. ■ De bezoldiging van den machinist in algemeenen dienst is laag gesteld, daar verwacht wordt, dat van zijn diensten zelden gebruik zal worden gemaakt. Wellicht zal een bekwaam, reeds te Hoogeveen gevestigd, ambachtsman voor deze betrekking in aanmerking kunnen komen.
In verband met hetgeen voor brandstoffen, smeermiddelen, pakking, overige machinekamerbehoeften en het onderhoud der machines is uitgetrokken, kan worden verwezen naar de §§ 32 en 34 van dit rapport.



76
De pompen verbruiken slechts zeer weinig smeerolie, terwijl de jaarlijks ten behoeve dezer werktuigen uit te trekken bedragen voor pakking en onderhoud gering kunnen zijn.
De machines en pompen zullen, mede ten gevolge van den korten werktijd per jaar, een zeer groot aantal jaren dienst kunnen doen. Zij zullen waarschijnlijk eerst door andere installaties worden vervangen, wanneer zulks geldelijke af andere voordeden met zich brengt. Zoo is het denkbaar, dat op den duur een electrische centrale er veel prijs op zal stellen de onderwerpelijke gemalen van stroom te voorzien en dezen tegen zoo billijke voorwaarden zal aanbieden, dat het voordeelig rs, de installaties in electrische te veranderen. Ondergeteekende heeft gemeend in de begrooting geen bedrag voor afschrijving te moeten opnemen, doch een dergelijken post slechts pro memorie te moeten vermelden.
Wil men de volledige installaties na een bepaalden tijd hebben afgeschreven, dan hangt het percentage der aanlegkosten, dat men jaarlijks moet afzonderen, in hooge mate af van de rente, welke men van het afgezonderde kapitaal denkt te maken. Neemt men hiervoor 4 °/0 aan, en wenscht men de gemalen met inbegrip van gebouwen, enz. in 50 jaren af te schrijven, dan moet jaarlijks 0.7 "/„ worden afgezonderd.
In de exploitatierekening is evenmin een bedrag voor rente van het aanlegkapitaal uitgetrokken. Immers mag verwacht worden, dat dit door de belanghebbende Gemeenten, Waterschappen, Maatschappijen en particulieren en wellicht door het Rijk en de Provincie Drenthe zal worden beschikbaar gesteld, zoodat hiervoor geen rente behoeft te worden betaald. Intusschen is ook hiervoor een Memoriepost uitgetrokken.
Blijkens de begrooting worden de jaarlijksche exploitatiekosten
aldus geraamd:
A. Personeel ƒ 6670.—
B. Brandstoffen , 1890.—
C. Smeermiddelen, enz , 720.—
D. Onderhoud ....-..„ 4000.-
E. Onvoorzien „ 1720.—
Te zamen . . ƒ15000.Bovendien zijn als memorieposten uitgetrokken: Afschrijving 0.7 °/0 van het aanlegkapitaal ... ƒ 2600.— Rente 4.5 °/u „ „ „ 16500.-



HOOFDSTUK VIL
ELECTRISCHE BEMALING. )
45. Algemeene beschouwingen.
Wood-vijzelpompen van de afmetingen, welke bij de onderwerpelijke gemalen noodig zullen zijn, kunnen ten hoogste 250 a 300 toeren per minuut maken. Electromotoren voor dit aantal omwentelingen zijn electrisch niet gewenscht wegens den lagen arbeidsfactor (cos <p); bovendien zijn zij zeer duur.
Indien tot electrische bemaling wordt besloten, zal dus het krachtwerktuig (de electromotor) een grooter aantal omwentelingen maken dan de pomp, zoodat een riemtransmissie noodig is. Behalve dat zulks de bekende, aan riemtransmissie verbonden bezwaren met zich brengt, maakt deze het bij toepassing van Wood-vijzelpompen noodzakelijk, dat het gebouw groote afmetingen verkrijgt, daar de drijfriem loodrecht op de lengte-as van de pomp staat.
Een groot aan electrische bemaling verbonden voordeel is, dat weinig personeel noodig is. De sluiswachters kunnen zonder bezwaar de motoren in beweging zetten en het onderhoud der gemalen kan door 2 man, waarvan één een bekwaam electro-technicus moet zijn, geschieden. Indien tot de stichting van een eigen centrale wordt overgegaan, zijn voor het drijven dier centrale bovendien twee personen — en indien langer dan 10 uren per etmaal gemalen wordt, bovendien hulppersoneel • — noodig. In plaats van met een hoofdmachinist, een machinist in algemeenen dienst en 9 machinisten, welke bij toepassing van zuiggasgemalen noodig zijn, kan dus met een opzichter-electricien en een electricien — en indien een eigen centrale wordt gesticht, bovendien twee machinisten-electricien — worden volstaan. Bovendien zijn bij electrische bemaling slechts een tweetal woningen bij een eventueel te stichten centrale noodig.
1) Bij de samenstelling vah dit hoofdstuk werd gebruik gemaakt van door „Siemens-Schuckertwerke", Filiale 's-Gravenhage, en „Electrotechnische Industrie" te Slikkerveer verstrekte inlichtingen.



78
Indien het vermogen der gemalen wordt ontleend aan een leiding, welke draaistroom van hooge spanning aanvoert, is bij elk gemaal noodig:
1e. een transformator;
2e. een schakelaanleg, bestaande uit een hoogspanningscel, waarin de transformator en olieschakelaar geplaatst zijn, een overspanningsbeveiliging, laagspanningsschakelbord en een paar schakelaars en meters;
3e. een motor.
Wordt de energie als draaistroom van 15000 volt aangevoerd, dan zijn de kosten van de geheele electrische installatie der 9 gemalen te zamen bij de vóór den oorlog geldende prijzen en een koperprijs van ƒ 1.— per K.G. aldus te ramen:
a. 1 transformator van 40 K.V.A. ,500o/1J0 volt (Meppelersluis) . . , / 900.—
b. 6 transformatoren van 85 K.V.A. 'SU40/2SO volt (Roogat-, Ossen-, Echtensche-, Nieuwebrug-,
Veene- en Noordsche sluizen) a ƒ1300.— ... - 7800.—
c. 2 transformatoren van 25 K.V.A. ISüu0/ji0 volt
(Kalff- en Heemskerksluizen) a ƒ 700.— .... 1400.—
d. schakelinrichtingen van 9 pompstations met inbegrip van de electrische verlichting dezer stations
a ƒ4000.- 36000.-
e. 1 draaistroommotor 40 P.K., 220 volt, 485 omwentelingen per minuut met sleepringanker en aanzetweerstand (Meppelersluis) - 1600.—
ƒ 6 draaistroommotoren 80 P.K., 220 volt, 485 omwentelingen per minuut met sleepringanker en aanzetweerstand (Roogat-, Ossen-, Echtensche-, Nieuwebrug-, Veene- en Noordsche sluizen) a ƒ 2200.- 13200. —
g. 2 draaistroommotoren 20 P.K., 220 volt, 485 omwentelingen per minuut met sleepringanker en aanzetweerstand (Kalff- en Heemskerksluizen) per stuk ƒ 1100— 2200.-
K reserve: I transformator 85 K.V.A., 1 transformator 40 K.V.A., 1 transformator 25 K.V.A., 1 motor 80 P.K, 1 motor 40 P.K, 1 motor 20 P.K., enz. - 8900.-
Te zamen voor 9 gemalen ƒ72000.—.
Blijkens de begrooting, bijlage K, bedragen de kosten van 9 zuiggasinstallaties, geschikt voor het drijven van de onderwerpelijke pompen bij de voor den oorlog geldende prijzen ƒ 101620.—



79
Uit bovenstaande globale cijfers blijkt, dat toepassing van electrische drijfkracht, waarbij de energie wordt ontleend aan een bestaande hoogspanningsleiding, eenige besparing op de aanlegkosten der gemalen met zich zal brengen.
Of het uit een geldelijk oogpunt aanbeveling zou verdienen om, zoo hiertoe gelegenheid ware, de energie uit een bestaande electrische centrale te betrekken, hangt geheel van den prijs af, welke hiervoor zou zijn te betalen. In verband hiermede zij aangeteekend, dat de onderwerpelijke gemalen zeer gunstige afnemers voor een bestaande electrische centrale zouden zijn, daar zij uitsluitend in den zomer en het najaar werken, wanneer de centrales, vooral die, waarop ook polderbemalingen zijn aangesloten, in den regel weinig belast zijn. Bovendien behoeven de gemalen gewoonlijk slechts een betrekkelijk gering gedeelte van den dag te werken en dit deel kan dan zoo gekozen worden, dat het samenvalt met een tijd, dat uit de centrale weinig stroom wordt betrokken.
Neemt men zulks in aanmerking en voorts hetgeen hierboven werd opgemerkt omtrent de aan electrische bemaling, wat bediening en aanlegkosten betreft, verbonden voordeden, dan is het duidelijk, dat indien een, van een der bestaande electrische centrales uitgaande, leiding tot in de nabijheid van de gemalen reikte, aansluiting aan die centrale ernstige overweging zou verdienen. Zulks is intusschen niet het geval en het is zeer twijfelachtig of binnen korten tijd een hoogspanningsleiding, gevoed door een der bestaande centrales, langs de Hoogeveensche Vaart zal worden aangelegd. De omstandigheid, dat de gemeente Hoogeveen onlangs een gasfabriek heeft gesticht, heeft op de totstandkoming van een leiding als bovenbedoeld ongetwijfeld een ongunstigen invloed.
Waar dus omtrent de totstandkoming van een hoogspannings-kabel, uitgaande van een bestaande centrale langs de Hoogeveensche Vaart geenerlei zekerheid bestaat, behoeft de mogelijkheid van aansluiting aan een kabel als bovenbedoeld niet nader onder de oogen te worden gezien,
46. Afzonderlijke centrale in het veen (oplossing A).
De mogelijkheid is voorts overwogen, om in de nabijheid van het punt, waar het Scholtenskanaal in de Hoogeveensche Vaart uitmondt, d. i. ongeveer het middelpunt der Oost-Drentsche venen, een electrische centrale, gedreven door een' turf-zuiggasinstallatie te stichten. Deze oplossing heeft het aantrekkelijke, dat de brandstof in de onmiddellijke



80
nabijheid van de plaats, waar zij gevonden wordt, kan worden verwerkt ; de ontwikkelde energie kan langs een, langs het kanaal aan te leggen, hoogspanningskabel naar de verschillende gemalen worden gevoerd.
Bij de overweging der vraag, of stichting van een afzonderlijke electrische centrale in het veen aanbeveling verdient, is met drie zeer ongunstige omstandigheden rekening te houden, n.1.
1e. het geringe aantal maaluren, waardoor de hooge aanlegkosten van de electrische installatie sterk op den kostprijs van het afgegeven P.K. uur zullen drukken;
2e. wanneer gemalen wordt, geschiedt zulks in den regel door alle gemalen gelijktijdig, zoodat de centrale voldoende vermogen moet hebben om alle gemalen te drijven;
3f. de afstand, waarop het electrische zwaartepunt der bemaling zich van de centrale bevindt is groot (± 45 K.M.).
Het aantal E. P. K., dat bij normale opvoerhoogte voor de verschillende gemalen wordt vereischt, bedraagt
1 e. voor de Meppelersluis . . , . . 34
2e. „ „ Roogatsluis 74
3e. „ „ Ossensluis 77
4e. „ „ Echtensche sluis .... 79
5e. „ „ Nieuwebrugsluis .... 79
6e. „ „ Veenesluis 66
7e. „ „ Noordsche sluis .... 74
8e. „ „ Kalffsluis 21
9e. „ „ Heemskerksluis . . . 18
Te zamen . . 522 E. P. K.
Houdt men rekening met de tamelijk belangrijke verliezen (dynamo ± 7 °/0 ; motoren ± 10 °/0 ; transformator bij dynamo ± 2 % ; transformatoren bij gemalen ± 3 °/o '< verliezen in de leiding ± 7 °/„) en de verliezen in de riemtransmissies, dan blijkt noodig te zijn een turfzuiggasinstallatie met een vermogen van ongeveer 800 E.P.K. (normaal). De prijs van een dergelijke installatie is franco voor den wal op ongeveer / 80000.— of gemonteerd en met inbegrip der bijkomende leveringen op rond ƒ 85000.— (voor den oorlog) te ramen.
Door den langen afstand, waarop het electrisch zwaartepunt der installatie zich van de centrale bevindt is het noodig de energie als draaistroom van 15000 volt te vervoeren. De kosten van de hoogspanningsleiding voor 15000 volt met een doorsnede van 3 X 25 mM2. zijn met inbegrip van de masten bij de voor den oorlog geldende prijzen en bij een koperprijs van / 1. — per K.G. compleet gemonteerd op / 2300.— per K.M. te ramen.



81
De electrische inrichting der centrale kan bestaan uit: ö. 1 draaistroomgenerator 500 K.V.A., 750 °mw./mm.; 500 volt, 50 perioden;
b. 1 schakelbord met meetinstrumenten, schakelaars, enz.;
c. 1 hoogspanningsinstallatie met olieschakelaar; overspanningsbeveiliging, meetinstrumenten enz,;
d. transformator 500 K.V.A. 500/15000 volt;
e. 1 lichttransformator 5 K.V.A. 500/220 volt; ƒ. I verlichtingsinstallatie der centrale.
De kosten der electrische inrichting der centrale zijn bij de voor den oorlog geldende prijzen en een koperprijs van / 1.— per K.G., compleet gemonteerd, te ramen op / 21000. — .
Wordt overgegaan tot electrische bemaling, waarbij de energie wordt betrokken uit een daartoe afzonderlijk in het veèn te stichten centrale, zoo zijn de kosten der centrale (het gebouw daaronder begrepen), der leidingen en der electrische installaties der 9 gemalen te zamen, zooals uit de onderstaande begrooting moge blijken, globaal op ƒ 336000.— te ramen.
I. Turf-zuiggasinstallatie (800 E. P. K), compleet
gemonteerd ƒ 85000.—
II. Electrische inrichting der centrale (500 K.V.A.),
compleet gemonteerd „ 21000.—
III. Geb ouw voor de centrale , „ 20000.—
IV. 60 KM. hoogspanningsleiding (15000 volt) a
/ 2300.— per K.M., compleet gemonteerd . . „ 138000.—
V. Electrische inrichting der 9 gemalen (zie vorige paragraaf) te zamen , 72000.—
Totaal . . / 336000.Dit bedrag staat tegenover de ƒ 101620. —, welke op de begrooting van aanlegkosten (bijlage K) voor de krachtwerktuigen der negen zuiggasgemalen is uitgetrokken.
Tegenover de rond / 235000.—, welke in verband hiermede de aanlegkosten der geheele bemalingsinstallatie bij electrische bemaling met eigen — m het veen gelegen — centrale hooger zullen zijn dan bij toepassing van zuiggasgemalen, staat, dat bij- een electrische bemaling als bovenbedoeld de op bijlage K voor woningen uitgetrokken post van ƒ 31500. — met rond / 20000. — zal kunnen worden verminderd.
In totaal zullen dus de aanlegkosten bij een electrische bemaling, als in deze paragraaf besproken, rond / 215000.— hooger zijn, dan bij toepassing van zuiggasgemalen.
Gaan wij thans na of tegenover deze hoogere aanlegkosten wellicht lagere exploitatiekosten staan, dan blijkt het volgende.



82
Op de exploitatierekening bij toepassing van zuiggasgemalen (bijlage L) is voor personeel / 6670.— uitgetrokken; dit bedrag kan, zooals uit onderstaande cijfers blijkt, bij toepassing van electrische bemaling met eigen centrale worden verminderd tot / 4600. —.
1 opzichter-electricien bezoldiging ƒ 1200.—
reis- en verblijfkosten „ 400.—
1 electricien bezoldiging „ 900.—
reis- en verblijfkosten „ 300.—
2 machinisten-electricien 1 500.
hulppersoneel . . . j 300.
Te zamen . . ƒ 4600.— Het totale electrische rendement der installatie bedraagt (zie boven)
0.93 X 0.90 X 0.98 X 0.97 X 0.93 X 100 °/0 = 73.5 %. Met inbegrip van de verliezen in de riemtransmissies is het totale rendement stellig op niet meer dan 70 °/0 te stellen. Bij toepassing van zuiggasinstallaties is het brandstofverbruik per E. P. K.-uur slechts in zeer geringe mate van het vermogen afhankelijk. Uit een en ander valt de gevolgtrekking te maken, dat het brandstofverbruik bij electrische bemaling grooter is dan bij toepassing van zuiggasgemalen. Dit nadeel wordt niet opgeheven door de geringere kosten van vervoer van de turf.
De kosten van smeermiddelen, pakking en overige machinekamerbehoeften zullen bij electrische bemaling waarschijnlijk niet lager zijn dan bij toepassing van zuiggasgemalen.
De onderhoudskosten zullen bij de electrische bemaling zeer veel hooger zijn dan bij toepassing van zuiggasgemalen. Vooral met het onderhoud der 60 K.M. lange hoogspanningsleiding zullen aanzienlijke bedragen gemoeid zijn (volgens Hoppe 3 °/0 der aanlegkosten ') ).
In verband met een en ander kan worden aangenomen, dat ook de exploitatiekosten bij een electrische bemaling, als in deze paragraaf besproken, hooger zijn dan bij toepassing van zuiggasgemalen.
Uit de bovenstaande globale cijfers en mededeelingen kan de gevolgtrekking worden gemaakt, dat het geen aanbeveling verdient om de gemalen electrisch te drijven met stroom, betrokken uit een in verband met de onderwerpelijke bemaling afzonderlijk in het veen te stichten centrale.
Zie „Wie stellt man Projekte, Kostenanschlage und Betriebskostenberechnungen „für electrische Anlagen auf" door Fritz Hoppe, 6e Auflage, bl. 399.



83
47. Electrische centrale tusschen Hoogeveen en Meppel (oplossing B).
Zooals in de vorige § werd uiteengezet, zijn, indien tot electrische bemaling wordt overgegaan en de energie uit een eigen, in het veen te stichten, centrale wordt betrokken, de kosten van de centrale (het gebouw daaronder begrepen), der leidingen en der electrische installaties der 9 gemalen te zamen op / 336000. - te ramen. Van dit bedrag is de grootste póst, n.1. / 138000. — , uitgetrokken voor de 60 K.M. lange hoogspanningsleiding (15000 volt).
De vraag is gerezen, of het wellicht aanbeveling verdient de benedenste 7 gemalen electrisch en de bovenste beide gemalen met zuiggasmotoren te drijven, en daarbij den stroom te betrekken uit een tusschen Hoogeveen en Meppel, b.v. bij de Echtensche sluis, te stichten centrale. Aan deze oplossing zijn twee voordeelen verbonden, n.1. 1e. er kan, aangezien de afstand van de centrale tot de Meppelersluis slechts 16 K.M. en tot de Noordsche sluis slechts 10 K.M. bedraagt, met spanning van 5000 volt worden volstaan;
2e. de hoogspanningsleiding behoeft slechts een lengte van ongeveer 26 K.M. te verkrijgen ;
waartegenover echter de beide volgende bezwaren staan : le, de Kalff- en Heemskerksluizen worden niet electrisch gedreven ; 2e. zoo turf als brandstof wordt gebezigd, moet deze van het veen naar de Echtensche sluis worden vervoerd.
Dit laatste bezwaar is echter van' niet veel beteekenis te achten. Ten gevolge van de lagere spanning kunnen bij oplossing B enkele toestellen in de centrale goedkooper zijn dan bij oplossing A; daartegenover staat dat, aangezien er twee uitgaande leidingen zijn, de schakelinrichting een weinig uitgebreider is en er 2 transformatoren van respectievelijk 200 en 250 K.V.A. moeten worden opgesteld. In verband met een en ander is de prijs der centrale bij de oplossingen A en B ongeveer dezelfde. De hoogspanningsleiding is bij beide oplossingen per K.M. nagenoeg even duur.
De schakelinrichtingen van de pompstations zijn bij oplossing B, ten gevolge van de lagere spanning, beteekenend, de transformatoren een weinig goedkooper dan bij oplossing A.
Bij oplossing B zijn de kosten der centrale (het gebouw daaronder begrepen), leidingen en electrische installaties der 7 gemalen, zooals uit onderstaande begrooting moge blijken, globaal op ƒ 230000.— te ramen.



84
I. Turfzuiggasinstallatie / 85000.—
II. Electrische inrichting centrale , 21000.—
III. Gebouw voor de centrale „ 20000.—
IV. 26 K.M. hoogspanningsleiding (5000 volt) a ƒ2200. -
per K.M. 57200.—
V. 1 transformator 40 K. V. A „ 800.-
VI. 5 transformatoren 85 K.V.A. a ƒ 1200.- . . . „ 6000.VII. schakelinrichting van 6 pompstations, met inbegrip
van de electrische verlichting dezer stations, a 3000.- „ 18000.VIII, schakelinrichting pompstation bij centrale (Echtensche sluis) , 500.—
IX. 6 draaistroommotoren 80 P.K. a f 2200.- . . . „ .13200.-
X. 1 draaistroommotor 40 P. K , 1600. —
XI. reserve: I transformator 85 K. V. A., 1 transformator 40 K. V. A., 1 motor 80 P. K., 1 motor
40 P. K., enz „ 6700.-
Totaal ... ƒ 230000.-
Dit bedrag staat tegenover de ƒ87500. —, welke op de begrooting van aanleg kosten (bijlage K) voor de krachtwerktuigen der benedenste 7 zuiggasgemalen is uitgetrokken.
Tegenover de rond / 140000. —, welke in verband hiermede de aanlegkosten der geheele bemalingsinstallatie bij electrische bemaling met eigen, bij de Echtensche sluis gelegen, centrale hooger zullen zijn, dan bij toepassing van zuiggasgemalen, staat, dat bij electrische bemaling als bovenbedoeld de op bijlage K voor woningen uitgetrokken post van f 31500. — met rond ƒ 15000. — zal kunnen worden verminderd.
In totaal zullen dus de aanlegkosten bij een electrische bemaling, als in deze § besproken, rond ƒ 125000.— hooger zijn dan bij toepassing van zuiggasgemalen.
Wat de exploitatiekosten betreft, kan in hoofdzaak hetzelfde worden opgemerkt, als in de vorige § dienaangaande omtrent oplossing A is medegedeeld, met dien verstande, dat de kosten van het personeel bij 'oplossing B rond ƒ1000.— per jaar hooger zullen zijn dan bij oplossing A, aangezien er bij eerstgenoemde oplossing 2 machinisten bij de Heemskerk- en Kalffsluizen noodig zijn, en dat de kosten van het onderhoud der hoogspanningsleiding bij oplossing B, als gevolg van de geringe lengte dezer leiding, lager zullen zijn dan bij oplossing A.
Het kan dan ook wel als vaststaande worden aangenomen, dat ook de exploitatiekosten bij electrische bemaling volgens oplossing B hooger zullen zijn dan bij toepassing van zuiggasgemalen.



85
Uit bovenstaande globale cijfers en mededeelingen kan de gevolgtrekking worden gemaakt, dat het — hoezeer aan oplossing B boven oplossing A de voorkeur ware te geven — het geen aanbeveling verdient om de benedenste 7 gemalen electrisch te drijven met stroom, betrokken uit een, in verband met de onderwerpelijke bemaling, tusschen Meppel en Hoogeveen (bij de Echtensche sluis) te stichten centrale, welke uitsluitend voor de onderwerpelijke bemaling dienst doet.
Een andere vraag is het of het aanbeveling zou verdienen om oplossing B toe te passen, indien mocht blijken, dat de centrale, welke in dat geval waarschijnlijk eenigszins sterker ware te maken, zou kunnen worden dienstbaar gemaakt om Meppel, Hoogeveen en tusschengelegen gemeenten van electrische kracht en electrisch licht te voorzien. Deze vraag is, als buiten de aan ondergeteekende verstrekte opdracht vallende, niet nader onderzocht.



HOOFDSTUK VIII.
BESLUIT.
Hieronder volgt een korte samenvatting van hetgeen in de vorige hoofdstukken werd medegedeeld.
De Hoogeveensche Vaart bestaat uit 9 panden. Met de laagste 5 panden liggen geen wijkennetten van beteekenis, met de hoogste 4 panden uitgestrekte wijkennetten gemeen. De laagste 5 panden bezitten, behoudens in zeer droge zomers, voldoende water om een ongehinderde scheepvaart mogelijk te maken. Op de overige panden daalt de waterstand in den zomer en het najaar van droge jaren dermate, dat de scheepvaart daarvan ernstigen last ondervindt.
Met de voorgestelde werken wordt in de eerste plaats beoogd de bevaarbaarheid van de bovenste 4 panden in droge tijden te verbeteren, terwijl door de uitvoering dezer werken in de tweede plaats de mogelijkheid wordt geopend om op de overige panden, voor zooveel deze in zeer droge tijden daaraan behoefte hebben, den waterstand te verhoogen.
Voorgesteld wordt om water uit het Meppelerdiep op het 1 e pand van het kanaal te malen en dit door verdere opmaling bij de sluizen, van het kanaal op de hoogere panden te brengen. Voor zoover de natuurlijke voeding van het Meppelerdiep niet voldoende is om de vereischte hoeveelheid water te leveren, zal te Zwartsluis water uit het Zwartewater op het Meppelerdiep kunnen worden ingelaten.
Met het 6e pand van de Hoogeveensche Vaart ligt een zeer uitgebreid wijkennet met een oppervlakte van 356 H.A. gemeen. Deze wijken zijn voor een groot gedeelte tusschen kaden gelegen, welke zich in slechten toestand bevinden, zoodat, indien er toe besloten zou worden te trachten door bemaling op dit pand kunstmatig een voldoenden waterstand te handhaven, een groot deel van het opgepompte water door de kaden zou verdwijnen. Met het oog hierop en in verband met het groote oppervlak van het wijkennet wordt voorgesteld van bemaling van dit pand af te zien. Het ligt derhalve



87
in de bedoeling bij de Noordsche sluis evenveel water uit dit pand te pompen, als er bij de Veenesluis wordt opgebracht.
Aangezien het 6e pand dus niet bemalen wordt, is het noodig dit zooveel te verruimen, dat ook bij de laagst voorkomende waterstanden de scheepvaart ongehinderd kan plaats hebben.
Er zijn voor de verbetering van het 6e pand twee ontwerpen opgemaakt.
Het eerste ontwerp omvat uitsluitend een verruiming van het bestaande kanaal. De kosten hiervan worden bij de voor den oorlog geldende prijzen op f103000.— geraamd.
Het tweede ontwerp omvat een verruiming van een gedeelte van het 6e pand en van een gedeelte van het Hollandscheveldsche Opgaande, plaatselijk bekend als „het Haagje", en den aanleg van een nieüw, 820 M. lang, scheepvaartkanaal van het Oostelijk einde van „het Haagje" naar het Noordsch Opgaande. De kosten van dit ontwerp worden bij de voor den oorlog geldende prijzen op ƒ162000.— geraamd.
Bij de eerste oplossing zal de vaarweg door de kom van het belangrijke dorp Hoogeveen gebrekkig blijven. Waar ook om andere redenen aan de tweede oplossing de voorkeur is te geven (zie de §§ 13 en 16) wordt deze — in weerwil van de hieraan verbonden meerdere kosten — ter uitvoering aanbevolen.
Er is een uitgebreid onderzoek ingesteld naar de hoeveelheid water, welke per etmaal op de verschillende panden moet worden gebracht, om hierop in zeer droge tijden een zoodanigen waterstand te handhaven, dat de scheepvaart, zonder beteekenenden hinder te ondervinden, kan plaats hebben (§§ 17 — 20). Hiervoor werd gevonden :
voor het le pand 1300 M3. per etmaal.
» » 2e 2700 „ „
» » 3e 600 „ .,
.. 4e 300
» » 5e jjj 900 „ |
» "7e „ . . . 64700 „ |
» » °e » 3800 „ |
I » 9e 40000 „ „
Aannemende, dat ten hoogste gemiddeld per etmaal 1 7 uren wordt gemalen, werd het waterverzet der pompen voor de benedenste 7 gemalen op 120 M3., voor het 8e gemaal op 48 M3., en voor het 9e gemaal op 42 M3. per minuut vastgesteld.
De opvoerhoogte bedraagt bij de Meppelersluis gemiddeld 0.76 M., bij de Veenesluis gemiddeld 1.82 M., bij de Kalffsluis gemiddeld



88
1.50 M., bij de Heemskerksluis gemiddeld 1.55 M. en bij de' overige sluizen gemiddeld ongeveer 2.15 M. Het vereischte aantal W. P. K. bedraagt bij normale opvoerhoogte bij het gemaal aan de Meppelersluis 20, bij dat aan de Veenesluis 49, bij de gemalen aan de Kalffen Heemskerksluizen 15 a 16 en bij die aan de overige 5 sluizen 56 a 59.
Op grond van de, bij de bemaling van de Drentsche Hoofdvaart opgedane, ervaring werd het gemiddeld aantal maaluren aangenomen te bedragen bij de Kalff- en Heemskerksluizen 500, bij de overige sluizen 600 per jaar (zie § 23).
Met het oog op het hooge nuttig effect der Wood-vijzelpompen wordt toepassing van deze pompen aanbevolen (zie Hoofdstuk IV).
Aan de keuze Van het type krachtwerktuig, dat is toe te passen, is een uitvoerige bespreking gewijd (Hoofdstuk V). Aanbevolen wordt de toepassing van zuiggasmotoren. Daarbij kan worden gebruik gemaakt, öf van generatoren, welke 'zijn ingericht voor de vergassing van anthraciet of magere kolen, öf van generatoren, bestemd voor de vergassing van turf. Omtrent de vraag, of het aanbeveling verdient tot turfvergassing dan wel tot vergassing van magere kolen te besluiten, kan thans nog geen oordeel worden uitgesproken, daar de beantwoording hiervan zal afhangen van den prijs, waarvoor beide soorten brandstof zullen kunnen worden verkregen, en van den prijs, waarvoor turf- en kolen-zuiggasinstallaties zullen worden aangeboden.
Bij het opmaken van een ontwerp en de begrootingen van aanlegen exploitatiekosten der gemalen is intusschen van de veronderstelling uitgegaan, dat tot turfvergassing zal worden besloten. De overweging, dat het zeer aantrekkelijk is, om bij de bemaling van de Hoogeveensche Vaart, welke gedeeltelijk door uitgestrekte verveningen loopt, turfvergassing toe te passen, heeft hiertoe geleid.
De aanlegkosten en jaarlijksche exploitatiekosten der 9 te stichten gemalen worden bij de voor den oorlog geldende prijzen respectievelijk op / 367000.- en ƒ 15000.- geraamd.
Ten slotte is (zie Hoofdstuk VII) overwogen om voor de gemalen electrische drijfkracht toe te passen. De electrische energie zal — althans voorshands — niet uit een bestaande centrale kunnen worden betrokken, daar zich in de nabijheid der Hoogeveensche Vaart geen hoogspanningsleidingen, uitgaande van een bestaande centrale, bevinden en er geenszins zekerheid bestaat, dat dergelijke leidingen binnen afzienbaren tijd zullen worden aangebracht.



89
Stichting van een afzonderlijke centrale voor de levering van de voor het drijven der pompen benoodigde energie verdient, met het oog op de, vooral tengevolge van de lange leidingen, hooge daaraan verbonden kosten, geen aanbeveling.
De totale aanlegkosten der uit te voeren werken worden, blijkens het bovenstaande, bij de voor den oorlog geldende prijzen, geraamd op:
verbetering van het 6« pand / 162000. —
negen gemalen „ 367000.—
Te zamen . / 529000.-
of op rond ƒ 530000.- ;
de jaarlijksche exploitatiekosten der 9 gemalen op / 15000. -.
Welke de aanlegkosten na den oorlog zullen zijn, valt niet bij benadering te voorspellen.
De exploitatiekosten der 9 gemalen zullen waarschijnlijk niet veel meer bedragen dan het bovengenoemd bedrag.












BIJLAGE A.
Maandelijksche gemiddelde Waterstanden
op de
verschillende panden
der
HOOGEVEENSCHE VAART
1900—1915 JUNI—NOVEMBER.
De waterstanden lager dan 0.20 M. — K. P. zijn vet gedrukt. De cijfers geven aan den waterstand in c.M. beneden kanaalpeil:



AANDUIDING
der MAAND. 1900 1901 1902 1903 1904 iq05 ; 1906 ; 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1915 PANDEN.
juni 6 12 9 2 11 12 I 2 I 6+16 | 27 I 8 18 i 2+ 2+1 18
!e Pand JuH 15 28 1 8 - 6 23 1 5 3 1+ 19 11 i 4+ 20 ; 9 ! 3+ I 2+ 15
MEPPELERSLUIS— Augustus 1 35 6 '3 38 j 19 13 1- 7 0 j 1 49 9 5 1 1 +
Pftftr.ATSiiiK September .... 6 25 4 0 3» I 7 8 6 j 3 | 7+ 1+ 60 9+ 11 6 2
ROOGATSLUIS. Q {Q 5 | 17+ | 28 0 1 3 8 ï 7+ 0 26 2+ ; 3 0
November .... 2 6 4 I 4+ 4 l+ 1+ 2+ j 6 4 j 6 f 3+ 8 ■ 0 7 \ 1
juni 0 1 1+ 3+ 1 4 I 7 1+ 3+ 1+ 18 I 1+1 12 [2+ 2+ 1 18
2e Pand juli 7 24 I 7 I 4+ 24 24 1+ 2+ 16 3 ; 3+ | 14 \ 6 3+ 2+ 1 17
ROOGATSLUIS— Augustus 1+ ( 45 ! 3+ 3+ ; 39 . j 35 7— 2+ 7 2+ 3+ j 47 \ 10 j 0 1
n«FN«niK September .... 2+ ! 13 j 3+ 3+36 7 3- 0 j 0 1 : 2+ 64 0 0 5 +
OSSENSLUIS. 3J ■ 2 ; ^ , ?+ 30 | 2+ 3+ 1+ 6 3+ 3+ | 22 ! 2+ 1+ 1+ j +
November . . . . j 2+ j 3+ j 2+ 3+ j 3 j 2 + j 3+ j 3+ j 4 j ■ 2+ ' 3+ 2 : 3+ j 2+ 1+ j 1 +
! Juni 7+ 1 7+ 9+| 6+1 6+1 2+ I 6+ 7- 3 + 2 6 r 1 j 4+ 6+ 2+ 6
3e Pand Juli 4+ i 7 5+ 6+ ! 6 j 8 ! 4+ 6 + 2+ j 4+ ; 6+ \ 5 3+5+2+6
OSSENSLUIS- Augustus 4+ 20 9+ : 6+ j 16 12 | 3+ 6+ 5+ j 5+ | 5+ 1 29 ! 2+ . 5+ 0 > 2+
fphtfn^hf «j! me September .... 5+ ; 5 8+ 6+ H ! 2 ' 6+ , 3+ 6+ | 1 6+ | 49 4 + 4+ | 2 +
ECHTENSCHE SLUIS. ^ • 3+ : ^ ^ ^ &+ . &+ | ^ & ?+ 6+ ; l2 , 4+ 5+
November .... 74- > 7+ | 5+ 8+ 0 j 4+ j 7+ j 7+ 4 6+ | 7+ j 4 + ?+ 5+ 3+ [ 2 +
Juni 0 1+ I 2-1+13 4 1- 0 ! 10 ' 8 | 0 5 5+ ! 6+1 3 7
4e Pand ; Juli 1 1 10 j 3-0 14 j 14 4 1+ 4 | 7 j 3+ 9 3+ 5+ 1+ 12
ECHTENSCHE SLUIS— : Augustus 1+ 20 1- 0 27 18 6 0(2 4 0 34 t 2+ 0 ; 2 2+
MiFiTWFRDiir,«ims September .... 0 11 1+ 0 24 n n 4 1 1+ , 1+ 57 7+ j 3- 5
NIEUWEBRUGSLUIS. 2+ 3 Q 2+ 2, 4 10 4 3 3+ 0 26 1 3+ 1 7-1' 1
November .... 3+1 0 | 2+ j 9 i 2 + 2 6 3 2+ 4+ 2 ; 7+ 1- 5+ 3+
Juni 12 15 ! 4- 2 22 9 1 1: 5 24 6 3 2 0 8 15
5e pand JuH 1Q ,, ,3_ 3 34 i6 8 I 2 \ 5 1 27 0 12 7 1+ ■ 5 ; 29
NIEUWEBRUGSLUIS— Augustus 6 15 13- 3 44 24 11 5 10 22 4 37 12 7 7 1 10
vffnfsiitk September . ... 12 11 5 3 42 25 20 13 8 6 0 53 0 7 . 2 8
VEENESLUIS. ? ? n_ , I 40 h 14 15 12 I 3+ 1+ j 34 3 j 18 14 9
November . ... , 4 ■ 6 4 3 32 1 5 11 J 15 j 0 3+ 11 2+ 19 3 4
Juni 28 27 1 2 8 29 28 1 7 6 22 I 37 20 40 27 j 17 17 31
6e pand Juli 28 46 31 12 48 47 28 12 40 47 12 55 i 34 7 9 49
VEENESLUIS- Augustus 15 I 68 34 5 63 58 43 22 50 37 12 j 80 48 21 14 26
wnnprKrHF «HIK September . ... 18 76 13 3 72 60 52 35 44 16 12 95 8 37 31 24
NOORDSCHE SLUIS. J? \ ?] R Q ?8 34 38 42 54 5 14 87 15 42 34 30
November .... 12 44 10 i 6 j 68 | 17 29 34 j 63 8 j 10 56 j 6 ! 34 j 20 23
Juni 26 19 7 8 15 17 11 6 j 13 26 21 29 10 7 1 23
7e Pand Julj 24 29 16 10 37 35 h 9 29 31 11 41 15 4 1 31
NOORDSCHE SLUIS- Augustus 12 54 20 8 50 53 23 17 39 26 7 64 26 5 3 5
KAIFFSIMK September .... 11 59 17 3 56 49 30 25' ! 32 11 5 85 3 17 15 3
KALFFSLUIS. 10 I 40 13 2 61 j 18 38 33 j 40 2 11 74 4 18 16 15
November .... ; 6 25 15 4 '3 17 16 j 43 6 8 39 5 13 10 j 18
Juni | 2+1 2 2+ 2+ 6 17 11 5 12 35 11 1 1 1 j 4 1 1+ h
8e Pand ! Juli 3+ 8 14 23 34 14 9 29 j 41 ! 10 10 7 j 0 ! 3+ j 20
KALFFSLUIS— Augustus 4+ 24 20 2+ 24 45 16 26 39 j 37 6 26 8 3 2 5
HFFM^k-FR^l UK September .... 0 22 19 0 I 32 37 13 30 35 20 4 43 2+ 9 8 2
HEEMSKERKSLUIS. : 4+ ? ; ? 3+ 3q 3 ? 35 45 3+ 9 34 2+15,4 6
November .... 3+ 1 2 2+ 15 0 1 23 ! 46 3+ 3 10 1+ 1 1 6
Juni 12 11 1+ 1+ 13 22 15 27 i 18 29 I 23 18 6 3 j 13 j 20
9e Pand Juli 3 15 16 2+ 21 ! 31 I 13 36 j 32 34 21 17 16 10 13 32
HEEMSKERKSLUIS- Augustus 0 26 26 2 20 46 11 45 j 40 36 15 25 19 14 24 24
RIIKSGRFNS September .... 5 17 13 1 S 19 40 13 47 46 26 15 44 2 23 35 | 4
RIJKSGRENS. Qitober 5 7 1 0 32 ! 2 8 48 57 3+ 22 35 1 23 31 19
November .... 0 | 4 1 2+ 3+ | 16 j 2 3 41 56 3+ 7 j 14 2+21 2 | 18






BIJLAGE B.
Begrooting van kosten der verbetering van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart bij handhaving der bestaande richting.
Prijzen voor den oorlog.
ï Hoeveel- Eenheids- Totaal
OMSCHRIJVING. Bedrag.
neid. prijs. 6 bedrag.
le gedeelte.
ingespoelde grond baggeren . 1500 M3. ƒ 1.— ƒ 1500.—
vaste ,, „ • 3300 „ „ 1.25 „ 4125.—
voorziening fundeering vonders 1 stuks „ 200.— „ 200.—
/ 5825.—
Onvoorzien ± 121/! °/o • • » 775.
Totaal le gedeelte .... ƒ 6600.
2e gedeelte.
beschoeiing 950 M. ƒ 32.— / 30400.—
ingespoelde grond baggeren . 1200 M'. „ 1.— „ 1200.—'
vaste „ „ . 5100 „ „ 1.25 „ 6375.—
voorziening fundeering vonders 3 stuks „ 200.— „ 600.—
/ 38575.—
Onvoorzien ± 12°/0 . . „ 4825.—
Totaal 2e gedeelte .... ƒ 43400.
3e gedeelte.
ingespoelde grond baggeren . 2500 M3. / l„— / 2500.—
vaste „ „ 26500 „ „ 1.25 „ 33125.—
graven . . 2000 „ „ 0.75 „ 1500.—
kieltuin 3800 M. „ 0.70 „ 2660.—
grond aankoopen . .... 3500 M*. „ 1.80 „ 6300.—
voorziening fundeering vonders 4 stuks „ 200.— „ 800.—
/ 46885.—
Onvoorzien ± 12'/, °/0 . . „5815 —
Totaal 3e gedeelte .. .. ƒ 52700.
Algemeen totaal . . / 102700.— of rond , 103000.—



BIJLAGE C.
Begrooting van kosten der verbetering, gepaard met gedeeltelijke omlegging, van het 6e pand der Hoogeveensche Vaart,
Prijzen voor den oorlog.
Hoeveel- Eenheids- Totaal
OMSCHRIJVING. . ... Bedrag.
neid. prijs. bedrag.
l l
le gedeelte.
ingespoelde grond baggeren . 1500 M8. ƒ 1.— / 1500.—
vaste „ „ . 3300 „ „ 1.25 „ 4125.-
voorziening fundeering vonders 1 stuks „ 200.— „ 200.—
/ 5825.—
Onvoorzien ± 12'/, °/0 . . „ 775.—
Totaal le gedeelte .... / 6600.—
2e gedeelte.
beschoeiing 770 M. / 32.— / 24640.—
vaste grond baggeren . . . 7200 M3. „ 1.10 „ 7920.—
voorziening fundeering vonders 1 stuks „ 200.— „ 200.—
jaagvonder over „Het Haagje" 1 „ „ 1800.— „ 1800.—
brugwachterswoning .... 1 „ „ 2500.— „ 2500.—
ƒ 37060.—
Onvoorzien ± 12'/, 0/„ . . „ 4640.—
Totaal 2e gedeelte .... ƒ 41700.—
3e gedeelte.
beschoeiing 20 M. / 32.— ƒ 640 —
grond graven of baggeren. . 30000 M3. „ 0.70 „ 21000.—
grond aankoopen 10.32 H.A. „ 3600.— „ 37152.—
2 woningen aankoopen ... „ 6000.—
afwerken jaagpad „ 300.—
jaagvonder over Krakeelsche
Opgaande ...... 1 stuks „ 1500.— „ 1500.—
jaagvonder over Noordsche
Opgaande 1 „ „ 1800.— „ 1800.—
draaibrug over nieuwe kanaal 1 „ „ 5000.— „ 5000.—
ophaalbrug „ „ „ 1 „ „ 11000.— „ 11000.—
Transporteeren . . ƒ 84392.— / 48300.—



(OMSCHRIJVING. Eenheids" Bedraj? Totaal
heid. prijs. ë' bedrag.
Transport . . f 84392.- / 48300.-
■pambrug over het nieuwe kanaal 1 stuks / 6000.— „ 6000 — brugwachterswoningen ... 3 „ „ 2500.— " 7500 —
—
ƒ 97892
Onvoorzien ± 12'/a % . . * U208.-
, ƒ110100.Verkoop grond 6.75 H.A. / 6000.— „ 40500.—
Totaal 3e gedeelte .... ' f 69600
4e gedeelte.
ingespoelde grond baggeren . 2000 M9. ƒ 1 — ƒ 2000 —
vaste » » • 21000 „ „ 1.25 „ 26250!-
..... » graven. . 1600 „ „ 0.75 „ 1200.—
E"eItum 3000 M. „ 0.70 „ 2100 —
grond aankoopen 3200 M2. „ 1.80 „ 5760 —
voorziening fundeering vonders 3 . stuks „ 200.— 60o!—
f 37910
Onvoorzien ± 12'/, •/„ . . * 4790."-
Totaal 4e gedeelte .... „ '
/ 42700.-
5e gedeelte.
ingespoelde grond baggeren . 1000 M3. „ 1.— ƒ 1000 — Onvoorzien 100
Totaal 5e gedeelte .... ƒ 1100 —
Algemeen totaal . . ƒ161700.— of rond , 162000.—



BIJLAGE D.
Begrooting van kosten der beschoeiingen, ontworpen tusschen de Zuidersche brug en den „Hoek Noord" en langs „Het Haagje" te Hoogeveen.
Prijzen voor den oorlog.
i C/3
OMSCHRIJVING. 1 f * 1* |l J £ BedraS-
< -j — eo — " E "g
Voor 9.60 M. beschoeiing.
Gecreosoteerd grenen beschoei-
ïngspalen 8 4.50 - - 36 M. ƒ1. / 36.-
Meskant bezaagd eikenhout voor
deksloof 1 10.68') 0.25 0.18 0.48 Ms. „90.- „ 43.20j
Meskant bezaagd vurenhout voor ï&m
watergording 1 10.80») 0.20 0.15 0.32 „ „45.- „ 14.40
Gecreosoteerd meskant bezaagd 1
vurenhout voor beplanking . — 9.60 1.18 0.05 0.57 „ „55.— „ 31.35
Gecreosoteerd meskant bezaagd . i
vurenhout voor tengels . . 5 9.60 .0.07 0.02 0.07 „ „ 55.- „ 3.85| Meskant bezaagd vurenhout voor
damwand 1 9.60 2.25 0.06 1.30 „ „50.- „ 65.-
Gecreosoteerd meskant bezaagd J
vurenhout voor ankerplaat . 4 1.- 0.23 0.05 0.05 „ „55.- „ 2.75
Gecreosoteerd grenen ankerpalen 8 2.50 — — 20 M. „ 0.75 „ 15. J
„ ankerbalken 4 1.— — - 4 „ „ 0.90 „ 3.601
Gesmeed ijzer aan ankers enz.. 100 K.G. „ 0.25 „ 25. j
Tijdelijke afdamming .... " lo ~~
Grondwerk "
ƒ 267.13Ï
Onvoorzien ± 12'/, °/o , 32.85
Totaal voor 9.60 M. . . . ƒ 300.-4
of per M. f 31.25 of rond ƒ 32.— |
1) Waarvan 1.08 M. voor 2 lasschen.
2) „ 1-20 „ „ 2 „



BIJLAGE E.
Over den invloed, welke de bemaling van het bovenpand der Drentsche Hoofdvaart op de, op dit pand voorkomende, waterstanden heeft.
De, aan weerszijden van de Drentsche Hoofdvaart in de gemeenten Smilde en Assen gelegen, terreinen zijn voor het grootste gedeelte op het peil van het bovenpand van dit kanaal (11.60 M. + N. A. P.) verveend. Voor zoover deze terreinen deel uitmaken van het Waterschap „de Molenwijk" geschiedde de vervening op een hooger peil n.1. 13.03 M. -4- N. A. P. De oppervlakte der wateren, gemeen liggend met het bovenpand der Drentsche Hoofdvaart (verder „het bovenpand" genoemd), bedraagt ongeveer 180 H.A., die der wijken in het waterschap „de Molenwijk" (verder „de Molenwijk" genoemd) ongeveer 24 H.A.
De vaststelling der peilen van het bovenpand en van de Molenwijk geschiedde gelijktijdig en uitgaande van dezelfde overwegingen, zoodat op grond hiervan te verwachten valt, dat de hoogte van de gronden — en dus van den grondwaterstand - gelegen tusschen de wijken van het waterschap „de Molenwijk" ten opzichte van het peil der Molenwijk ongeveer dezelfde is, als die van de gronden tusschen de wijken, gemeen liggend met het bovenpand, ten opzichte van het peil van dit pand.
Is deze veronderstelling juist, dan mag - daar het verlies aan schutwater per etmaal, zoowel voor het bovenpand als voor de Molenwijk gemiddeld een schijf van 5 m.M. bedraagt - verwacht worden dat, wanneer er geen kunstmatige aflating of voeding plaats heeft, de waterstanden op het bovenpand en op de Molenwijk ten opzichte van de betreffende kanaalpeilen aan elkander gelijk zijn. Bij zomerwaterstanden op het bovenpand lager dan 0.15 M. — K. P. en hooger dan 0.35 M. — K. P. heeft noch aflating, noch kunstmatige voeding plaats. Gedurende de 24 zomermaanden der jaren 1888-1912, dat op het bovenpand een waterstand van 15 a 35 c.M, - K. P. voorkwam, verschilden de gemiddelde waterstanden ten opzichte van de betreffende peilen op dit pand en de Molenwijk slechts 1 c.M. Zij zijn dus aan elkander gelijk te stellen.
Hieruit mag de gevolgtrekking gemaakt worden, dat — indien er niet gemalen wordt en er geen water wordt afgestroomd — de waterstanden van het bovenpand en van de Molenwijk ten opzichte van de betreffende kanaalpeilen aan elkander gelijk zijn.
Indien de gemalen, dienende tot'voeding van het bovenpand, met vol vermogen werken, brengen zij gemiddeld per dag een schijf van



17 m.M. op dit pand. Dit gescfiiedt, wanneer de waterstand tot lager dan 0.50 M. — K. P. gedaald is.
Er is nagegaan, hoeveel de waterstand in de Molenwijk lager was dan die van het bovenpand (beide ten opzichte van de betreffende kanaalpeilen), wanneer de waterstand op de Hoofdvaart 50 a 75 c.M. — K.P. bedroeg. Als gemiddeld over 10 maanden werd hiervoor 26 c.M. gevonden. Hetzelfde is ook nagegaan voor maanden, gedurende welke de waterstand op het bovenpand lager was dan 75 c.M. — K. P. Als gemiddelde over 6 maanden werd 28 c.M. gevonden.
Op grond van het bovenstaande mag worden aangenomen, dat de bemaling van het bovenpand, welke dagelijks een schijf water van 17 m.M. op dit pand brengt, ten gevolge heeft, dat op dit pand een waterstand wordt gehandhaafd, welke rond 25 c.M. hooger is, dan zou voorkomen, indien niet gemalen werd.



BIJLAGE F.
Berekening van het gemiddeld aantal maaluren.
1900—1915.
Aangenomen laagste waterstand, waarnaar het vermogen der gemalen is bepaald:
7e pand .... 0.61 M. — K. P. 8e „ .... 0.46 „ — „ 9e „ .... 0.57 „ — „
RECAPITULATIE.
AANDUIDING I Aantal maaluren 1900-1915 ten I Totaal ^ behoeve van de voeding van: der maaluren
GEMALEN. 9e pand. 8e pand. 7e pand. Totaal. gemiddeld
per jaar.
Noordsche en lagere sluizen Kalffsluis
neemskerksluis
2399 6001 6852
324 817
5536
8259 6818 6852
516 426 428



Gemiddelde Aantal maaluren m
waterstand in cM. met gemaal:
Jaar. Maand. onder Heems-| „ ,„ No<"'dsiih6- Toelichtingen.
°nder 0.20 M. kerk- ^ enJZ K-P. -K.P. sluis. slu- 5£
1 ! I
I I I I I I I
I. Ten behoeve van de voeding van het 9e pand.
1901 Augustus 26 6 84») 74') 291)
1902 Augustus 26 6 84 74 29
1904 Juli 21 1 14 13 5 October 32 12 169 148 59
1905 Juni 22 2 28 25 10 Juli 31 11 155 136 54 Augustus 46 26 365 320 128 September 40 20 282 247 "9
1907 Juni 27 7 99 87 35 Juli 36 16 225 197 79 Augustus 45 25 352 307 123 September 47 27 380 332 133 October 48 28 394 344 138 November 41 21 296 259 104
1908 Juli 32 12 169 148 59 Augustus 40 20 282 247 99 September 46: 26 365 320 128 October 57 37 520 455 182 Novtmber 56 36 506 441 176
1909 Juni 29 9 127 111 44 Juli 34 14 197 172 69 Augustus 36 16 225 197 79 September 26 6 84 74 29
1910 Juni 23 3 42 37 15 Juli 21 1 14 13 5 October 22 2 28 25 10
1911 Augustus 25 5 70 62 25 September 44 24 338 295 118 October 35 15 212 186 74
1913 September 23 3 42 37 15 October 23 3 42 37 15 November 21 1 14 13 5
1914 Augustus 24 4 56 49 20 September 35 15 212 186 74 October 31 11 155 136 54
1915 Juli 32 12 169 148 59 Augustus 24 4 56 49 20
6852 6001 2399
i) Het gemaal bij de Heemskerksluis is in staat 42 M8. per minuut te verzetten. Voor de voeding van het 9e pand is, wanneer zonder bemaling de waterstand tot 0.57 M. — K. P. zou dalen, 42 M8. per minuut gedurende 17 uren per etmaal of 520 uren per maand noodig.
Om op het 9e pand gedurende de maand Augustus 1901 een waterstand van 0.20 M. — K. P. te handhaven, had moeten zijn gemalen met het gemaal aan de
Heemskerksluis ^ X 520 uren
== 84 uren.
Voor deze voeding hadden de gemalen aan de Kalffsluis en de Noordschesluis, welke achtereenvolgens in staat zijn 48 en 120 M:j. per minuut te verzetten 74 en 29 uren moeten werken.



Gemiddelde Aantal maaluien
| waterstand in cM. met gemaal:
Jaar. Maand. | onder Heems. I Noordsche- Toelichtingen.
t „ °-20 M- kerk- eVager
1 , |-K.P. sluis. | |
I I ! I |
II. Ten behoeve van de voeding van het 8e pand.
1901 Augustus I 24 4
September 22 2
1904 Juli 23 3 Augustus 24 4 September 32 12 October 39 19
1905 Juli 34 14 Augustus 45 25 September 37 17
1907 Augustus 26 6 September 30 10 October 35 15 November 23 3
1908 Juli 29 9 Augustus 39 19 September 35 15 October 45 25 November 46 26
1909 Juni 35 15 Juli 41 21 Augustus 37 17
1911 Augustus 26 6
September 43 23
October 34 14
101) 41) 5 2 8 3 10 4
30 12
48 19
35 14
63 25
43 17
15 6
25 10
38 15
8 3
23 9
48 19
38 15
63 25
65 26
38 15
53 21
43 17
15 6
58 23
35 14
817
324
!) Het gemaal bij de Kalffsluis is in staat 48 Ms. per minuut te verzetten. Voor de voeding van het 8e pand is, wanneer zonder bemaling de waterstand tot 0.46 M. — K. P. zou dalen, 6 M3. per minuut gedurende 17 uren per etmaal of 520 uren per maand noodig. Deze hoeveelheid water wordt door het gemaal bij de Kalffsluis in 520: 8 of 65 uren verzet.
Om op het 8e pand gedurende de maand Augustus 1901 een waterstand van 0.20 M. — K. P. te handhaven, had moeten zijn gemalen met het gemaal aan de 4
Kalffsluis 26 X 65 uren = 10 uren.
Voor deze voeding had het gemaal aan de Noordsche sluis, dat in staat is 120 M3. per minuut te verzetten, 4 uren moeten werken.



Gemiddelde Aantal maaluren
waterstand in cM. met gemaal;
Jaar. Maand. ond Heems_ Noordsche- Toelichtingen.
°jtr 0.20 M. kerk- ^ «'^ K-R -K.P. sluis. *»• ffi
I I I I | |
III. Ten behoeve van de voeding van het 7e pand.
1900 Juni 26 6 — — 461) Juli 24 4 — 30
1901 Juli 29 9 — — 68 Augustus 54 34 — — 258 September 59 39 — — 296 October 40 20 — — 152 November 25 5 — — 38
1904 Juli 37 17 — — 129 Augustus 50 30 — — 228 September 56 36 — — 274 October 61 41 — — 312 November 43 23 — 175
1905 Juli 35 15 — — 114 Augustus 53 33 — — 251 September 49 29 — 221
1906 Augustus 23 3 — — 23 September 30 10 — — 76 October 38 18 — — 137
1907 September 25 5 — — 38 October 33 13 — — 99
1908 Juli 29 9 — — 68 Augustus 39 19 — — 144 September 32 12 — — 91 October 40 20 — — 152 November 43 23 — — 175
1909 Juni 26 6 — — 46 Juli 31 11 _ _ 84 Augustus 26 6 — — 46
1911 Juni 29 9 — — 68 JuH 41 21 — — 160
Augustus 64 44 — 335
September 85 65 — — 495
October 74 54 — — 410
November 39 19 — 144
1912 Augustus 26 6 — — 46 1915 Juni 23 3 — — 23
Juli 31 11 — — 84
5536
l) Het gemaal bij de Noordsche sluis is in staat 120 Ms. per minuut te verzetten. Voor de voeding van het 7e pand is, wanneer zonder bemaling de waterstand tot 0.61 M. — K. P. zou dalen, 72 M3. per minuut gedurende 17 uren per etmaal of 520 uren per maand noodig. Deze hoeveelheid water wordt door het gemaal bij de Noordsche sluis in 0.6 X 520 of 312 uren verzet.
Om op het 7e pand gedurende de maand Juni 1000 een waterstand van 0.20 M. — K. P. te handhaven, had moeten zijn gemalen met het gemaal aan de
Noordsche sluis ^ X 312 uren
of 46 uren.



BIJLAGE Gf
Het nuttig effect van een tweetal bestaande turf-zuiggasinstallaties.
Vanwege het Departement van Justitie zijn met de turf-zuiggasinstallatie (50 P. K., Systeem Crossley), welke de Electrische Centrale te Veenhuizen drijft, in 1913 uitvoerige proefnemingen verricht. Zij leerden, dat van 14—22 Juli, toen de motor ongeveer volbelast liep, 5020 K.G. turf, met een gemiddeld watergehalte van 45.3 °/0 werd gebruikt, hieronder het turfverbruik gedurende de uren, dat de motor niet werkte, niet begrepen. In dien tijd werd 2553 K. W.-uur aan het schakelbord afgegeven, hetgeen ongeveer overeenkomt met 4000 E. P. K.-uur. Het verbruik heeft dus per E. P. K.-uur ongeveer 1.255 K.G. turf met een watergehalte van
45.3 °/0 bedragen, hetgeen overeenkomt met een verbruik van —
100—25
X 1.255 = 0.91 K.G. turf met een watergehalte van 25 °/0 ').
De verbrandingswaarde van luchtdroge turf uit Veenhuizen (d. i. turf met een Vatergehalte van 25 °/0) bedraagt ongeveer 3600 calorieën per K G. 2).
Het totale rendement van deze zuiggasinstallatie bedraagt dus bij volle belasting:
60 X 60 X 75 . 0.91 X 3600 X 427 °f °ngeveer 192 ^
Door de Ingenieurs J. Rutten en Chr. Muller is het brandstofverbruik
van een turfzuiggasinstallatie (90 P. K. Systeem Deutz) onderzocht 3). Het
verbruik is volgens die Ingenieurs per E. P. K.-uur bij volle belasting te
stellen op 1.525 K G. turf, met een watergehalte van 59.28 u/0, hetgeen
. ... 100—59.28
overeenkomt met een verbruik van inn——- X 1-525 = 0.83 K.G.
100 — 25
turf met een watergehalte van 25 °/0.
De verbrandingswaarde van de hier toegepaste lucht-droge turf (watergehalte van 25 °/u) bedroeg 3970 calorieën.
Het totale rendement van deze zuiggasinstallatie bedroeg dus 60 X 60 X 75 0.83 X 3970 X 427 °f °ngeveer 192 °^
') Zie: „Over de beteekenis van turf voor de industrie", door E. C. Verschoor, Chemisch Weekblad 1914, bl. 987.
2) Zie: „Turfvergassing" door A. ten Bosch NJzn. e.i. en E. C. Verschoor sch. i. (Uitgave A. E. Kluwer, Deventer) bl. 9.
8) Zie: „Beproeving eener turf-zuiggasinstallatie" door J. Rutten, t. en Chr. Muller, w.i. „De Ingenieur" 1912 bl. 837 e.v.



BIJLAGE H.
Over den tijd, gedurende welken nog turf uit de Drentsche venen zal kunnen worden betrokken.')
In den regel geschiedt in de verschillende veenterreinen de opleg der hoofdwijken met een snelheid van 200 M., die der plaatswijken met een snelheid van 100 M. per jaar. Hiervan uitgaande, kan het veen ver¬
graven zijn van:
het Waterschap Barger-Westerveen na ongeveer 15 jaar.
„ Oosterveen van de Dr. Veen- en MiddenKanaal-Mij n ■ 45
„ Waterschap Barger-Erfscheidenveen . . . . „ „ 10 „
» „ Barger-Oosterveen , „ 55 „
„ Klazienaveen 45 ,
„ Waterschap Barger-Compascuum „ „ 55
» „ Emmer-Compascuum „ 20
„ Veenschap Emmer-Erfscheidenveen . . . . „ „ 46 „
„ Waterschap Weerdinge m n 40
„ Veenschap Roswinkelerveen „ „ 50
» » het Zwartenbergerveen . . . . „ „ 25
>i » Zwartenberger-Compascuum . . . „ „ 45 „
„ Amsterdamsche veld 75
„ Veenschap de Coevorder- en Dalervenen . . „ „ 35 „
„ „ Oostopgaande n 20
„ Waterschap Zwindersche Veld „ '■ 8 „
de Geeser Veenmarkte f n 10
het Waterschap Exloo 25
» „ Valthe n n 40
„ Schoonebeekerveen 100
Daar de opleg hier en daar nog al eens vertraagd wordt, kan het opgegeven aantal jaren veilig met gemiddeld 20 worden verhoogd. Voor de vijf hoogste cijfers wordt dan 75, 75, 70, 95 en 120 gevonden. De mogelijkheid is intusschen niet uitgesloten, dat later, wanneer slechts enkele veenterreinen over blijven, de opleg sneller zal geschieden om in de behoefte te voorzien.
Intusschen kan aangenomen worden, dat naar alle waarschijnlijkheid nog wel gedurende 80 jaar voldoende veen aanwezig zal zijn.
!) Het in deze bijlage medegedeelde is ontleend aan gegevens, welke verschaft zijn door den Ingenieur, Chef van den Provincialen Waterstaat in Drenthe.



BIJLAGE K.
Begrooting van aanlegkosten van negen zuiggasgemalen bij de sluizen van de Hoogeveensche Vaart, dienende tot voeding van dit kanaal,
Prijzen voor den oorlog.
Hoeveel- Eenheids- Bedrag Totaal OMSCHRIJVING. I van het
heid. prijs. onderdeel. bedrag.
A. Krachtwerktuigen.
Elk krachtwerktuig, bestaande uit:
een generator; „ cokesreiniger (scrubber); „ teerafscheider; „ houtwolreiniger; „ zuiggasmotor; „ luchtdrukaanzetinrichting met
luchtperspomp; „ benzine-aanzetinrichting (reserve); „ riem-exhauster; „ hand-exhauster (reserve); „ zuig- en perspomp; „ waterreservoir van gegalvaniseerd
ijzer, waaruit de watervoorziening
van gastoestel en voor afkoeling
van motor geschiedt; „ tusschendrijfwerk, waaraan gekoppeld teerafscheider, luchtcompres-
sor, riem-exhauster, vacuumpomp
en zuig- en perspomp; alle buisleidingen; „ drijfriemen.
Oemaal Meppelersluis.
Turf-zuiggasinstallatie, als boven omschreven, type Crossley S, 2a (48 P.K.) / 7700.-
Vracht en montage „ 450.—
Schroeftakel, beschermingshekken en
vloerplaten voor afdekking pijpgeulen „ 600.—
4 P.K. benzinemotor „ 660.—
1 stuks ƒ 9410.— f 9410.— Transporteeren . . ƒ 9410.—



muQ^MDm/iKis* Hoeveel- Eenheids- Bedrag Totaal OMSCHRIJVING. ; van het heid' P"ls- onderdeel. bedrag.
Transport . . / 9410.
Gemalen Roogat-, Ossen-, Echtensche-, Nieuwebrug-, Veene-enNoordschesluizen
Turf-zuiggas-installatie, als boven omschreven, type Crossley S, ï6 (85 P.K.) ƒ11155.—
Vracht en montage n 550.
Schroeftakel, beschermingshekken en
vloerplaten voor afdekking pijpgeulen „ 650.
4 P.K. benzinemotor n 660.
6 stuks ƒ13015.— „ 78090 —
Gemalen Kalff- en Heemskerksluizen.
Turf-zuiggas-installatie, als boven omschreven, type Crossley SU9 (27 P.K.) „ 5535.—
Vracht en montage n 290.
Schroeftakel, beschermingshekken en
vloerplaten voor afdekking pijpgeulen „ 575.—
4 P.K. benzine-motor n 660.
D D . . fc 2 stuks ƒ 7060.— „ 14120 — ƒ101620.—
B. Pompen met toebehooren.
Gemalen Meppeler-, Roogat-, Ossen-, Echtensche-, Nieuwebrug-, Veene- en Noordsche sluizen.
Wood-vijzelpomp, type 48* .... „ 5000.—
Vacuumpomp 200.—
Zuigmond, gegoten ijzeren zuigbuis en gegoten ijzeren aansluiting aan
persleiding van gewapend beton . „ 2700.— Vracht en montage „ 800.
n , ,** „ l /. . 7 stuks ƒ 8700.— „60900 — Gemalen Kalff- en Heemskerksluizen.
Wood-vijzelpomp, type 32" ... . „ 3250.—
Vacuumpomp 150.
Zuigmond, gegoten ijzeren zuigbuis, en gegoten ijzeren aansluiting aan
persleiding van gewapend beton . „ 1400.—
Vracht en montage n 400.
2 stuks ƒ 5200.— „ 10400.— „ 71300.— Transporteeren . . ƒ 172920.



Hoeveel- Eenheids- Bedrag Totaal OMSCHRIJVING. van het
heid. prijs. onderdeel. bedrag.
Transport . . ƒ 172920.—
C. Gebouwen met inbegrip van de toevoerleiding van het water.
Gemalen Meppeler-, Roogat-, Ossen-, Echtensche-, Nieuwebrug-, Veene- en Noordsche sluizen.
Gebouwen lang 10.75 M., breed 10 M.
Grondwerk, afdammingen enz.... ƒ 800.—
Gewapend-beton fundeeringsplaat en plaat voor afdekking rioolkelder enz.
50 M3. a ƒ40 — „ 2000.—
Gewapend-beton fundeering opgaande
muren 10 M3. a ƒ50.— . ... . „ 500.—
Bezaagd dennen- of vurenhout (dam-
wand) 1.8 M3. a ƒ50.— .... „ 90.—
Metselwerk van klinkers in sterke
basterd mortel (beneden peil) 80 M
a ƒ21.- „ 1680.—
Metselwerk van klinkers in sterke basterd mortel (opgaande muren)
45 M3. a ƒ 22.— „ 990.—
Stampbeton onder pomp, motor, generator, scrubber enz. en voor vloer machinekamer en generator-ruimte
35 M3. a ƒ15— „ 525.—
Ramen en deuren „ 450.—
Kapspant, gordingen, dakbeschot, goot
en pannen-dakbedekking .... „ 500.—
Turf-opslagplaats boven generator en
trap naar deze opslagplaats ... „ 300.—
Verven, aftimmeren enz....... „ 665.—
7 stuks ƒ 8500.— / 59500.—
Gemalen Kalff- en Heemskerksluizen.
Gebouwen lang 8.50 M , breed 8 M. 2 stuks „ 5250.— „ 10500.— „ 70000.— Transporteeren . . ƒ242920.—



omc^hdiix/.m^ Hoeveel- Eenheids- Bedrag TotaaI OMSCHRIJVING. van het heid- P"is- onderdeel. bedragTransport . . ƒ242920.—
D. Persleidingen.
Gemalen Meppeler-, Roogat-, Ossen-, Echtensche-, Nieuwebrug-, Veene- en Noordsche sluizen.
Persleiding van gewapend beton, lang
70 M. met inwendige middellijn
van 1.50 M. en 4 uitloopstukken,
elk lang 6 M., met inwendige middellijn van 0.80 M ƒ 3600.—
Fundeeringsplaat van gewapend beton,
lang 70 M., breed 1.50 M., dik
0.15 M. en 4 fundeeringsplaten van
gewapend beton, lang 6 M., breed i
1 M., dik 0.15 M., voorzien van
opstaande randen. 20 M3. gewapend beton a / 40.— „ 800.— Grondwerk - 400.
7 stuks / 4800.— ƒ 33600.—
Gemalen Kalff- en Heemskerksluizen.
Persleiding van gewapend beton, lang 70 M., met inwendige middellijn
van 1 M „ 1600.—
Fundeeringsplaat van gewapend beton, lang 10 M., breed 1.20 M., dik 0.15 M., voorzien van opstaande randen.
13.5 M*. gewapend beton a / 40.— „ 540.— Grondwerk 260.
2 stuks / 2400.— „ 4800 — „ 38400.—
E. Woningen, bergplaatsen voor turf
en magazijn.
Woningen der machinisten met inbegrip van den aankoop van grond 9 stuks „ 3500.— „31500.—
Bergplaatsen van turf 9 „ n 700.— 6300.
Werkplaats tevens magazijn. . . . 1 „ „ 2400.— 2400.— „ 40200.—
Transporteeren . . / 321520.



Hoeveel- Eenheids- Bedrag Totaal OMSCHRIJVING. _ van het
heid. prijs. onderdeel. bedrag.
Transport . . ƒ321520.—
F. Remmingwerken.
Remmingwerken, samengesteld uit beslagen eiken palen, zwaar 25/25 cM., lang 5 M., waarvoor een eiken gording, zwaar 20/25 cM.
Bij de Kalff- en Heemskerksluizen 8 palen, bij de overige sluizen 14 palen :
beslagen eikenhout 36 M'. ƒ 90.— ƒ 3240.—
Bij de Kalff- en Heemskerksluizen 13 M. gording, bij de overige sluizen 22 M. gording:
meskant bezaagd eikenhout ... 9 „ „ 120.— „ 1080.—
gesmeed ijzer 1000K.G. „ 0.25 „ 250.— „ 4570.—
ƒ 326090.—
Onvoorzien en toezicht + 12'/, °/0 „ 40910.—
ƒ367000.— Bedrag der raming |367000.—



BIJLAGE L.
Begrooting van exploitatiekosten van negen zuiggasgemalen bij de sluizen der Hoogeveensche Vaart, dienende tot voeding van dit kanaal.
Prijzen voor den oorlog.
Bedrag Bedrag OMSCHRIJVING. * 8 van het Totalen. der P°st- onderdeel.
A. Personeel.
/ Hoofdmachinist.
Bezoldiging / 1000.—
Reis- en verblijfkosten „ 400.— ƒ 1400.—
1 machinist in algemeenen dienst.
Bezoldiging . .- „ 300.—
Reis- en verblijfkosten „ 200.— „ 500.—
9 machinisten.
Bezoldiging , 500.— „ 4500.—
Hulppersoneel tot hulp en ter vervanging van de machinisten, gedurende tijden, dat langer dan 10 uren per etmaal gewerkt wordt; per gemaal 100 uren
a f 0.30 „ 270. - / 6670.—
B. Brandstoffen.
Gemaal Meppelersluis.
600 maaluren; 120 M3. per minuut 0.76 M. opvoeren; dus 12000 W. P. K.-uur; nuttig effect Wood-vijzelpomp 60 %, dus 12000 W.P. K.-uur = 2000Ó E.P.K.-uur;
20000 E.P.K.-uur a ƒ 5.95 per 1000 E.P.K.-uur rond „ 120.—
Gemaal Veenesluis.
600 maaluren; 120 M3. per minuut 1.82 M. opvoeren; dus 30000 W. P. K.-uur; nuttig effect Wood-vijzelpomp 75 °/0, dus 30000 W. P. K.-uur =. 40000 E. P. K.-uur;
40000 E. P. K.-uur a f 5.95 per 1000 E. P. K.-uur rond „ 240 —
Transporteeren . . / 360.— / 6670.—



OMSCHRIJVING. ^dn* ' het Totalen.
. " s" onderdeel.
Transport . . ƒ 360.— / 6670.-
QemaUn Roogat-, Ossen-, Echtensche-, Nieuwebrug- en Noordsche sluizen.
600 maaluren; 120 M3. per minuut gemiddeld 2.15 M. opvoeren; dus 35000 W. P. K.-uur; nuttig effect Wood-vijzelpomp 75 °/0, dus 35000 W.P. K.-uur = 47000 E. P. K.-uur;
47000 E.P.K.-uur a ƒ5.95 per 1000 E. P. K.-uur rond ƒ 280.
Voor 5 gemalen 1400.
Gemaal Kalffsluis.
500 maaluren; 48 M3. per minuut 1.50 M. opvoeren; dus 8000 W.P. K.-uur; nuttig effect Wood-vijzelpomp 75 %, dus 8000 W. P. K.-uur = 11000 E. P. K.-uur;
11000 E.P.K.-uur a ƒ5.95 per 1000 E. P. K.-uur rond 70.
Oemaal Heemskerksluis.
500 maaluren; 42 M3. per minuut 1.55 M. opvoeren; dus 7300 W. P. K.-uur; nuttig effect Wood-vijzelpomp 75 °/0, dus 7300 W. P. K.-uur = 10000 E. P.K.-uur;
10000 E.P.K.-uur a ƒ5.95 per 1000 E. P. K.-uur rond n 60. 1890.
C. Smeermiddelen, pakking en overige machinekamerbehoeften.
Zuiggasinstallaties.
Per 1000 E. P. K.-uur ƒ 1.50; dus voor 20000 -f- 40000 + 5 X 47000 -f 11000
+ 10000 of rond 320000 E.P.K.-uur „ 480.—
Pompen.
600 maaluren van 7 pompen met een waterverzet van 120 M3. per minuut a ƒ50.— per 1000 maaluren .... „ 210.— .
500 maaluren van 2 pompen met een waterverzet van ± 50 M3. per minuut
a ƒ30.— per 1000 maaluren , 30.— „ 240.— „ 720.—
Transporteeren . . / 9280.



Bedrag Bedrag OMSCHRIJVING. van het Totalen. der post. onderdeel, |
Transport . . ƒ 9280.—
D. Onderhoud.
Zuiggasinstallaties.
Per 1000 E. P. K.-uur / 4.—, dus voor rond 320000 E.P.K.-uur / 1280.—
Pompen.
600 maaluren van 7 pompen met een waterverzet van 120 M3. per minuut a ƒ 25.— per 1000 maaluren . . . . ƒ 105.—
500 maaluren van 2 pompen met een waterverzet van ± 50 M3. per minuut
a ƒ15.— per 1000 maaluren .... „ 15.— „ 120.— Gebouwen.
1'/» °/o van de volledige aanlegkosten van gebouwen, persleidingen, woningen, bergplaatsen voor turf, magazijn en remmingwerken, ad 1 '/8 X ƒ (70000 -f
38400 -f 40200 + 4570) rond ... „ 2600.— „ 4000.—
/ 13280.—
Onvoorzien ± 12 '/a °/„ - 1720.—
ƒ 15000.—
Bedrag der raming ƒ 15000.—
PRO MEMORIE.
Afschrijving.
0.7 °/0 der volledige aanlegkosten ad ƒ367000.— / 2600.—
Rente.
4 '/j °/0 der volledige aanlegkosten ad ƒ 367000.— / 16500.—







































^^^^ 'Vivetoe^utoO' ft