1 H&ll^dl HfcJ BUS Knfl
H I ■





















„Hy steigert steil, van kreits in kreits, op ons gezicht" (bladz. 1)



J. V. VONDELS
LUCIFER.
PRyECIPITEMQUE IMMANI TURBINE ADEGIT.
MET TWAALF PRENTEN IN KLEUREN NAAR SCHILDERIJEN VAN H. F. DE GRIJS
UITGEGEVEN TE AMSTERDAM DOOR DE UITGEVERSMAATSCHAPPIJ „ELSEVIER" IN HET JAAR MCMXVI.






Den onverwinnelijcksten VORST en HEERE,
Den Heere
FERDINANDUS
DEN DERDEN,
G E K O R E N
ROOMSCHEN KEIZER,
Altijt Vermeerder des Rijcks.
Elijck de Goddelijcke Majesteit in een ongenaeckbaer licht gezeten is; zoo zit oock de weereltsche Mogent** heit, die haer licht uit Godt schept,
en de Godtheit afbeelt, in haeren glans verheerlijckt: maer gelijck de Godtheit, of liever opperste Goetheit, den aller minsten en ootmoedigen, met den toegangk tot haeren troon, begenadight; zoo
gewaer-



gewaerdight de tijdelijcke Mogenthcit ook den allerkleensten dat hy zich eerbiedigh voor haere voeten vernedere. Op deze hoop verstout zich mijne Zanggodin, van verre, aen uwe Keizerlijcke Majesteit op te offeren dit treurspel van Lucifer, wiens stijl wel rijckelijck de deftigheyt en staetigheit vereischt, waer van de Poëet spreeckt:
Omne genus scripti graoitate Tragozdia vindt;
Hoe hoogh men draoe in stijl, en toon, Het Treurspel spant alleen de hoon;
Doch wat aen de vereischte hooghdraventheit des stijls ontbreeckt, dat zal de tooneelstof, titel en naem en doorluchtigheit des persoons vergoeden, die hier, ten spiegel van alle ondanckbaere staetzuchtigen, zijn treurtooneel, den hemel, bekleet; waer uit hy, die zich vermat aen Godts zijde te zitten, en Gode gelijck te worden, verstooten, en rechtvaardighkjck ter eeuwige duister-
nisse



nissc verdoemt wert. Op dit rampzalige voorbeelt van Lucifer, den Aertsengel, en eerst heerlijcksten boven alle Engelen, volghden sedert, bykans alle eeuwen door, de wederspannige geweldenaers, waer van oude en jonge historiën getuigen, en toonen hoe gewelt, doortraptheit, en listige aenslagen der ongerechtigen, met glimp en schijn van wettigheit vermomt, ydel en krachteloos zijn, zo lang Godts Voorzienigheit de geheilighde Maghten en Stammen hanthaeft, tot rust en veiligheit van allerhande Staeten, die, zonder een wettigh Opperhooft, in geene burgerlijcke gemeenschap kunnen bestaen: waer om Godts Orakel zelf, den menschelijcken geslachte ten beste, deze Mogentheit, als zijn eige, in eenen adem, bevestight, gebiedende Gode en den Keizer elck hun recht te geven. Christenrijck doorgaends, gelijck een schip in de wilde zee, aen alk kanten, en tegenwoordigh van Turck en Tarter, bestormt, en in noot van
schip-



schipbreucke, vereischt ten hooghste deze eendraghtige eerbiedigheit tot het Keizerdom, om den algemeenen erfvyant des Christen naems te stuiten, en den Rijcksbodem en zijne grenzen, tegens den inbreuck der woeste volcken, te veiligen en te stereken; waerom Godt te dancken is, dat het hem beliefde 't Gezagh en de Kroon des H. Roomschen Rijcks, voor 's Vaders overlijden, op den jongsten Rijcksdagh, in den Zone, FerdinandlïS den Vierden, te verzekeren; een zegen, waerop zoo vele vóleken moedt draegen, en de tooneeltrompet van onze Nederduitsche Zanggodinne te moediger, voor den troon van Hooghduitschlant, den overwonnen Lucifer, in Michaëls triomfstaetsie, ommevoert.
uwe keizerlycke majesteits
allerootmoedighste dienaer
J. V. VONDEL.



Op de
AFBEELDINGE
van
Keizerlijcke Majesteit,
FERDINANDUS
DEN DERDEN;
Toen Ioachimus Sandrart van Stockou my, uit Weenen in Oostenrijck, zijn Majesteits afbeeldinge, met haer loofwerck en cieradcn, vereerde.
DEUS NOBIS HJEC OTIA FECIT.
Zon van Oostenrijck verheft haer schoone straelen, Uit schaduwen van kunst, veel schooner in ebc oogh, Dewijlze, in haeren troon gestegen hemelhoogh,
Zich niet ontziet zoo ïaegh op ons gezicht te daelen.
De derde FERDINAND, geschapen tot regeeren, Gelijck een tweede August, en Vader van de pais, Zijn' Zoon de heirhaen wijst naar 't hemelsche palais,
En leert met wapenen van Vrede triomfeeren.
Gezegent is het Rijck, gezegent zijn de volcken,
Daer zijn voorzienigheit genadigh 't oogh op houdt,
En hem de Weeghschael wort van 't heiligh Recht hetrout.
Een Arent broght zijn zwaert en scepter uit de woleken. Een kroon verciert het hooft, ter heerschappy gewyt: Dit Hooft verciert de Kroon, en schept een' gulden tijt.
B E-



BERECHT
aen alle
KUNSTGENOOTEN,
en Begunstigers der Tooneelspelen,
| Ier wort u, om uwen kunst-yver weder t' ontsteecken, en uwen
' geest teffens te stichten, en te verquicken, het heiligh treurtooneel,
idat den Hemel afbeelt, opgeschoven. De groote Aertsengelen,
Lucifer, en Michaël, elck met hunne aenhangelingen van wederzijde gesterckt, komen de stellaedje stoffeeren, en hun rotten spelen. Het tooneel en de personaedjen zyn zeker zoodanigh, en zoo heerlijk, datze eenen heertijcker styl vereischen, en hooger laerzen dan ick haer weet aen te trecken. Niemant, dit de spraeck van d' onfeilbaere orakelen des goddelijcken Geests verstoet, zal oordeelen dat wy een gedichtsel van Sabnoneus bybrengen, die midden in Elis, op zynen wagen en metaele brugh, Iupyn braveerende, en met een brandende fackel den blixem en donder nabootsende, van den donder geslagen wert: nochte wy vernieuwen hier geen grijze fabel van den Reuzenstrijt, onder wiens schorsse de Poizy haere toehoorders reuckelooze verwaentheit, en godtlooze kerckschenderyen zocht te verkeren, en natuurkennis in te boezemen; namelijck, dat lucht, en winden, in den hotten buick en het zwavelachtige ingewant der aerde, beslooten, by wykn ademtoght zoeckende. met gewelt van geborste steenrotsen, roock en smoock, en vlammen, en aerdtbevingen, en schriskettjck gehot, uitbersten, en hemel' hoogh opgesteegen, in het neerstorten, den gront van lant en zee met assche en steenen bestulpen, en ophoopen. Onder de Profeeten verzekeren ons van den afval des Aertsengels, en zynen aenhang, Izaias, en Ezechiël; by den Euangelist, Christus, het atterwmerachtighste orakel, ons met eene stem uit den hemel bevolen te hoorent Sint Peter, de Prins der Apostelen,



en endettjck Iudas Thaddeus, zyn getrouwe Apostel; wekker spreucken waerdigh zijn in eeuwigh diamant, en waevdigher in onze harten geprint te worden. Izaias roept; O Lucifer, die vroegh opgingt, hoe zytghe ter aerde geploft? die de volcken quetste, in uw harte spraeckt: lek wil in den hemel stygen, mynen stoel boven Godts gestarnte verheffen, op den bergh des verbondts aen de noortzyde zitten. Ick wil boven de hooge woleken steigeren, den Allerhooghsten gelyck worden: maer ghy zult ter helle toe, in den poel des afgronts, vernedert worden. Godt spreeckt door Ezechiël aldus: Ghy zyt een uitgedruckte gelyckenis, vol wysheit, en volkomen schoon. Ghy waert, in de weelde van Godts paradys, bekleet met allerhande kostelycke steenen, sardis, en topazen, en jaspis, en chrizoliten, en onix, en beril, safier, en karbonkel, en smaragden: gout was uw cieraet. Op den dagh uwer scheppinge waren uwe schalmeien vaerdigh. Ghy breide u uit, gelyck een beschaduwende Cherubyn, en ick zette u op Godts bergh. Ghy wandelde midden onder de blakende steenen. Ghy waert volschapen in uwen tredt, van den dage uwer scheppinge aen, tot dat men u op boosheit betrapte. Beide deze spreucken zyn, naer den letterlycken zin, d' een van den Koning van Babiion, d' ander van den Koning van Tyrus te verstaen, die, by Lucifer, in hunne heerlyckheit en hooghmoet, gekken, bestraft en gedreight worden. JEZUS Christus ziet mede op den val van den weerspannigen Lucifer, daer hy zeght: Ick zagh den Satan, gelyck eenen blixem, uit den hemel vallen: en Thaddeus ontvout den afval der Engelen, en hun misdaet, en de straf daer op gevolght, zonder eenige bewimpelinge, beknopt op deze wyze: Doch hy heeft de Engelen, die hunne hoogheit niet bewaerden, maer hun behuizinge verlieten, met eeuwige banden van duisternisse, tegens het oordeel des grooten Godts bewaert Wy stuiten dan met deze goude spreucken, en inzonderheit met Judas Thaddeus, leerling en afgezant des hemelschen Leeraers, en Konings aller Koningen, gelyck op eenen diamanten schik, alk de pykn der ongeloovigen, die de zekerheit van der Geesten afval zouden durven in twyfel trecken. Behalve dit onderstut ons ten overvloei doorgaends d eendraghtige en eerwaerdighste aeloutheit der godtvruchtige Outvaderen, die in den gront dezer geschiedenisse overeenstemmen: doch om de Kunstgenooten niet op te houden, zullen
we



we ons met drie plaetsen genoegen: <f eerste getrokken uit den heiligen Cypriaen, Bisschop en Martelaer te Karthago, daer hy schryft: Hy, die te vore door een Engelsche Majesteit ondersteunt, Gode aengenaem en waert was, borst, toen hy den mensch naer Godts beelt geschapen zagh, door eenen boosaerdigen naeryver uit, hem door ingeven van dien naeryver niet eer ten val brengende, voor dat hy zelf door dien naeryver ter neêr gestort lagh, gevangen eer hy ving, bedorven was eer hy hem bedorf; terwyl hy, van Nydigheit aengeprickelt, den mensche van de genade der sterfelyckheit, hem geschoncken, beroofde, en zelf oock verloor het gene hy te vore hadde. De groote Gregorius bestelt ons de tweede spreuck: Dees afvallige Engel, geschapen om boven d' andere regementen der Engelen uit te blincken, is door zyn hoovaerdy zulx ter neder gestort, dat hy nu de heerschappye der stantvastige Engelen onderworpen blyft Her derde en leste bewys scheppen wy uit de predikatiën van den honighvloeienden Bernardus: Schuwt de hoovaerdy: ick bidde u schuwtze toch. d'oirsprong van alle overtredinge is hoovaerdy, die Lucifer zelf, klaerder dan alle starren uitblinckende, met een eeuwige duisternisse heeft verdonckert zy heeft niet alleen eenen Engel, maer den oppersten van alle Engelen in eenen Duivel verandert. De Hoovaerdy en Nydigheit, twee oirzaecken of aenstokers van dezen afgrysselycken brant van tweedraght en oorloge hebben wy uitgedruckt, onder het gespan van twee bestarnde dieren, den Leeuw, en den Draeck, die voor Lucifers oorloghswagen gespannen, hem tegens Godt en Michaël aen voeren; aengezien deze dieren twee zinnebeelden van deze hooftgebreken verstrecken: want de Leeuw, der dieren Koning, gemoedight door zyne krachten, acht uit verwaentheit niemant boven zich zeiven; en de Nydigheit quetst met hare tong den benyden van verre, gelyck de Draeck, met het schieten van zyn vergift, zynen vyant van verre quetst. Sint Augustyn, deze twee hooftgebreken Lucifer toe-eigenende, maelt ons den aert der zelve levendigh af, en zeit dat de Hoovaerdy is een liefde tot zyn eige grootsheit, maer de Nydigheit een haetster van een anders gehtck: waer uit klaer genoegh blyckt wat hier uit geboren wort: want een iegelyk, zeit hy, die zyn eige grootsheit bemint, benyt zijns gelycken, naerdienze met hem gelyckstaen; of benyt zynen minder, op dat
die



die hem niet gelyck werde; of die grooter zyn dan hy, om dat ze hoven hem staen. Nu dewyl de dieten zelf van verdoemde Geesten misbruickt en bezeten worden, gelyck in den aenvang de Paradysstang, en in de heUeeuwe de zwynskudden, die met een groot gedruis in zee stortten; en dewyl de gestatnten aen den hemel zelfs by dieren afgetekent, oock by de Profeten gedacht worden; gelyck de Pleiades of Z&venstar, en Arcturus, Orion, en Lucifer, zoo gelieve het u de weeligheit en leerzaemheit der tooneelpoëzye te vergeven, dat de rampzalige Geesten zich op ons tooneél hier mede wapenen, en verweeren: want den helschen gedroghten niets eigener is dan slimme streken, en het mishruick der schepselen, en elementen, tot afbreuck van d eere en den naem des Aüerhooghsten, zoo verre hy dit gehengt. Sint Jan, in zyne Openbaringe, beelt de hemelsche geheimenissen, en den stryt in den hemel, door den Draeck uit, wiens staert nasleepte het derde deel der starren, by de Godtgeleerden op d afvallige Engelen geduit; waerom men in Poëzyè de gebloemde wyze van spreken niet al te neuswys behoort te ziften, nochte naer de scherpzinnigheit der schoollessen te regelen. Oock moeten wy onderscheiden de tweederhande personaedjen, die dit tooneel betreden, namelyck quaetwillige en goede engelen, die een ieder hun eige rol speelen: gelyck Cicero en de voeghelyckheit zelf ons elcke personaedje, naer heuren staet en aert, heren uitbeelden. Ondertusschen ontkennen wij geensbts dat heilige stof den tooneel' dichter nauwer verbint, en intoomt dan weereltsche historiën, of Heidensche ver zier seis; onaengezien d oude en befaemde hantvest der PoSzye, by Horatius Flakkus, in zyne Dichtkunste, met deze vaerzen uitgedruckt: De Schilder en Poëet ontflngen beide een maght Van alles te bestaen wat elck zich dienstigh acht Doch hier dient inzonderheit aengetekent hoe wij, om den naeryver der hooghmoedige en nydige Geesten te heftiger t'ontsteken, den Engelen de geheimenis van het toekomende menschworden des Woorts, door den Aertsëngel Gabriël, Gezant en Geheimenistolck der Godthet, eenighzins ontdecken; hier in [onder verbeteringe] volgende, niet het gevoelen der meesten, maer zommiger Godtgeleerden, naerdien dit ons treurtafereel rycker stof en luister byzet; zonder dat wy evenwel, in dit punt, noch in
andere
l



andere omstandigheden pan oir zaken, tut, plaetse, en wyze [waer pan wy ons dienden, om dit Treurspel krachtiger, heerlycker, gevoeghelycker en leerzamer uit te poeren;] de rechtzinnige waerheid opzettelyck willen in het licht staen, of iet, naer ons eige ponden, en goetduncken, past stellen. Sint Pauwels, Godts geheimenisschryver aen de Hebreen, verheft zelf, benydenswaerdigh genoegh, tot afbreuck pan het Ryck der logenen en verleidende Geesten, de heerlyckheit maght en Godtheit pan het menschgeworden Woort, door zyn uitstekentheit boven alle Engelen, in naem, in zoonschap, en erfgenaemschap, in het aenbidden der Engelen, in zyne zawinge, in zyne verheffinge aen Godts rechte hant, in de eeuwigheit zyner heerschappije, als een Koning over de toekomende weerelt, en de oirzaeck en het einde aller dingen, en een gékroont Hooft der menschen en Engelen, zyne aenbidders, Godts boden, en geesten, gezonden tot dienst der menschen, erfgenamen der zaligheit, welcker natuur Godts Zoon, de Engelen voorbygaende, in het bloet van Abraham aenneemt. By gelegenheit van deze onschu.lt achte ick niet ongerymt hier ter loop iet aen te roeren tot onschult van tooneel en tooneeldichteren, die Bybelstof voorstellen, naerdienze by wylen opspraeck onderworpen zyn; gelyck trouwens menschen zinnelyckheit verscheiden is, en d' ongelycke getempertheit der herssenen veroirzaeckt dat d'een treek tot een zelve zaeck heeft, die den anderen tegens het hart steeckt. Alle eerlycke kunsten en oefeningen hebben hare be-yveraers, en tegenwryters, oock hun recht gebruick, en misbruick. De heilige treurspeldichters hebben, onder de oude Hebreen, tot hun voorbeelt den Poëet Ezechiël, die den uittoght der twalef Stammen uit Egypten in Griex nagelaten heeft; onder d' eerwaerdige Outvaders hébben zy het groote licht uit den Oosten, Gregorius Nazianzener, die zelf den Gekruisten Verlosser in Griecksche tooneélvaerzen uitbeelde; gelyck wy noch van wylen den Koningklycken Gezant, Hugo de Groot, dat groote licht der geleertheit en vromicheit onzer eeuwe, Sint Gregorius spoor naer strevende, voor zyn treurspel van den Gekruisten, in Latyn beschreven, en dien onvergangklyken en stichtigen arbeit eer en danckbaerheit schuldigh blyven. Onder d' Engelsche Onroomschen heeft de geleerde pen van Richard Baker, Lucifer en al den handel der oproerige Geesten, oock vry breet in
't rijmeloos



't rymeloos uitgestreken. Wel is waer dat de Vaders der oude Kercke de gekristende tooneelspeelders buiten de gemeenschap der Kercke keerden, en het tooneelspel van dien tut heftigh bestreden: maer let men'er wel op, de tut en reden van dien was heel anders gelegen. De weerelt lagh toen noch diep, op vele plaetsen, in Heidensche afgoderye verzoncken. De gront des Christendoms was noch onbestorven, en de tooneelspelen werden Cybele, der gedroomde Goden moeder, een groote afgodinne, ter eere gespeelt, en gehouden voor een verdienstigh middel om hier door lantplagen van den hals des volcks af te keeren. Sint Augustijn getuight, hoe de Heidensche Aertspriester, een bedienaer van Numaes instellingen en afgodendienst, te Rome, ter oirzaecke van een zware peste, de tooneelspeelen eerst instelde, en door zyn gezagh bekrachtighde. Scaliger zelf bekent dat ze. om de gezontheit des volx te verwerven, door ingeven van de Sibille ingestelt waren: in voegen dat dit spélen eigentlyck streckte tot een krachtigh voedtsel van de blinde afgoderye des Heidendoms, en verheffinge der afgoden: een ingekankerde gruwel, wiens uitroien den eersten kruishelden, en de gedurigh worstelende Kercke op zoo veel zweet én bloet stont, maer nu lang uitgestorven, geene voetstappen in Europa laet. Dat dan de H. Outvaders die tooneelen hierom, en te gelyck om het bederf der zeden, en andere openbare en schaemtelooze misbruicken van naeckte jongelingen, vrouwen en maeghden en andere vuilicheden bestraften, was noodigh en loflyck, gelyck het in dien gevatte noch zoude zyn. Dit nu overgeslagen, laet ons het nut en den oirbaer van stichtelycke en vermakelycke spelen niet te licht wechworpen. Heilige en eerlycke voorbeelden dienen ten spiegel, om deught en Godtvruchtigheit t' omhelzen; gebreken, en delenden, daer aen gehecht, te schuwen. Het wit en ooghmerck der wettige Treurspelen is de menschen te vermorwen door schrik, en medoogen. Scholieren, en opluickende jongkheit worden door spelen, in talen, welsprekenheit, wysheit, tucht, en goede zeden, en manieren, geoefent, en dit zet in de teere gemoeden en zinnen, een ploy van voeghelyckheit en geschicktheit, die hun, tot in den ouderdom toe, byblyven en aenhangen: ja het gebeurt by wylen dat overvliegende vernuften, by geene gemeine middelen te buigen, noch te verzetten, door spitsvondigheden en hooghdravenden tooneelstyl geraeckt.
en.



en, buiten hun eigen vermoeden, getrocken worden: gelyck een edele luitsnaec getuit geeft, en antwoort, zoo dra heur weergade, van de zelve nature en aert, en op eenen gelycken toon, en andere luit gespannen, getokkelt wordt van een geestige hant, die, al speelende, den tuimelgeest uit eenen bezeten en verstookten Saul dryven kan. De historiën der eerste Kercke bezegelen dit met de gedenckwaerdige voorbeelden van Genesius en Ardaleo, beide tooneelspeelders, in den Schouburgh, door den H, Geest verlicht, en bekeert; terwylze, onder het spelen, den Christenschen Godtsdienst willende beschimpen, overtuight wierden van de waerheit, dieze geleert hadden, uit hun deftige speelrollen. doorgaends beter gestoffeert met pit Van wysheit dan laffe redenen, uren lang in den wint gestroit, en eer verdrietigh dan leerzaem. Men worpt ons, ten opzicht van Bybelstoffe, voor, dat men geen spel met heilige zaecken behoorde te spelen; en zeker dit zou wat schyns hebben in onze tale, die juist het woort van Spel medebrengt: maer wie' slechts een woort of anderhalf Griecks kan uitstamelen, weet wel dat dit woort by Griecken en Latynen geen gebruick heeft in dien zin: want Tragoedia is een koppelwoort, en betekent eigentlyck Bockezang, naer der herderen wedgezangen, ingestelt om met zingen eenen Bock te winnen, uit welcke gewoonte de treurzangen, en sedert de tooneelspelen, hunnen oirsprong namen; en wil men ons immers dus ongenadigh knuffelen om het woort Spel, waer blyvenwe dan met orgelspel, Davids harp- en zangspel, en het spel van Hen snaren, en ander fluit- en snarespel, by verscheidenheit van Onroomschen. in hunne vergaderingen ingevoert? Wie dan dit onderscheit vat, zal wel, het misbruick der tooneelkunste bestraffende, het rechtmatigh gebruick niet ongenadigh vallen, en dezen heerlycken ja Goddelycken vont, een eerlycke uitspanninge en honighzoete verquickinge van 's levens moeielyckheden, de jeught, en kunstbeminnende burgerye niet misgunnen; op dat wy, hierdoor gemoedight. Lucifer met meer yvers ten Treürtooneele voeren, daer hy, endelyck, van Godts blixem getroffen, ter helle stort, ten klaren spiegel van alle ondanckbare staetzuchtigen, die zich stoutelyck tegens de géheilighde Maghten, en Majesteiten, en wettige Overheden durven verheffen.
INHOUDT.



INHOUDT.
Ucifer, d' Acrtsengel, opperste, en doorluchtighste boven alle Engelen,
■■—' hoovaerdigh en staetzuchtigh, uit blinde liefde tot zyn eige, benyde Godts onbepaelde grootheit, oock den mensch, naer Godts beelt geschapen, en in het weeligh Paradys met de heerschappye des aerdtbodems begiftigt. Hy benyde Godt en den mensch te meer, toen Gabriël, Godts Heraut, alle Engelen voor dienstbare Geesten verklaerde, en de geheimenissen van Godts toekomende mensch worden hun ontdeckte; waer door het Engelsdom voorbijgegaen, de waerachtige menschelycke natuur, met de Godtheit vereenight, een gelycke maght en Majesteit te verwachten stont: waerom de hoovaerdige en nydige Geest, poogende zich zeiven Gode gelyck te stellen, en den mensch buiten den hemel te houden, door zyne medestanders, ontelbare Engelen oprockende, wapende, en tegens Michaël, 's hemels Veltheer, en zyne heir krach ten, onaengezien Rafaëls waerschuwinge, aen voerde; en afgestreden, na de neêrlaegh, uit wraecke den eersten mensch, en in hem alle zyne nakomelingen, ten val broght, en hy zelf met zyne weêrspannelingen ter helle gestort, en eeuwigh verdoemt wert.
Het tooneel is in den hemel.
PER-



PERSONAEDJEN.
Belzebub. j
Belial, > wederspannige Oversten. Apollion. j
Gabriël, Godts Geheimenistolek. Rey van Engelen. Lucifer, Stedehouder. Luiciferisten, Oproerige Geesten. Michaël, Veltheer. Rafaël, Bescherm-engel. Uriël, Michaëls Schilknaep.
LUCI-



LUCIFER.
TREURSPEL.
HET EERSTE BEDRYF. Bekebub. Belial. Apollion.
9€18f Yn Belial ging heene op lucht en vleugels dryven,
«KOm uit te zien waer ons Appollion magh blyven. Vorst Lucifer zondt hem, tot dezen toght bequaem, Naer 't aertrijck, op dat hij eens nader kennis naem' Van Adams heil en staet, waerin d' Almogentheden Hem stelden, het wort tyt om weder van beneden Te keeren hier te stede: ick gis hy is niet veer. Een wacker dienaer vlieght op 't wencken van zyn' Heer; En stut zyn meesters troon getrou met hals en schouder.
Beli. Heer Belzebub, ghy Raet van 's hemels Stedehouder, Hy steigert steil, van kreits in kreits, op ons gezicht. Hy streeft den wint voorby, en laet een spoor van licht En glanssen achter zich, waer zyn gezwinde wiecken De woleken breecken. hy begint ons lucht te riecken, In eenen andren dagh en schooner zonneschyn, Daer 't licht zich spiegelt in het blauwe kristalyn. De hemelklooten zien met hun gezicht, van onder, Terwijl hy ryst, hem na, een ieder in 't byzonder, Verwondert om dien vaert en goddelycken zwier, Die hun geen Engel schynt, maer eer een vliegend vier. Geen star verschiet zoo snel. hier komt hy aengesteegen, Met eenen gouden tack, en heeft de steile wegen Voorspoedigh afgeleit. Belz. Wat brengt Apollion?
Apol. Heer Belzebub, ick heb, zoo vlytigh als ick kon, Het laegh gewest bespiet, en offere u de vruchten, Zoo diep beneden ons, in andere zon en luchten,
Ge-



LUCIFER.
Gesprooten: oordeel, uit de vruchten, van het lant, En van den hof, door Godt gezegent, en geplant, Tot wellust van den mensch. Bek. ick zie de goude blaeden Met perlen van de lucht, den zilvren dau, gelaeden. Hoe lieflyck rieckt dit loof, dat zijne verf behoudt! Hoe gloeit dit vrolijck ooft van karmozijn, en gout! 't Waar jammer zoo men dit ontwijde met de handen, 't Gezicht bekoort den mond. wie zou niet watertanden Naer aerfsche lekkernij? hy walght van onzen dagh, En hemélsch mann', die 't ooft der aerde plucken magh. Men zou ons Paradijs om Adams hof verwenschen. 't Geluk der Engelen moet wijeken voor de menschen.
Apol. Niet waer, heer Belzebub? al schijnt de hemel hoogh, Wij leggen veel te laegh. hetgeen ik met mijn oogh Gezien heb, mistme niet. 't vermaeck van 's weerelts hoven. Een eenigh Eden gaet ons Paradijs te boven.
Beb. Laet hooren watghe zaeght: wy luistren t'zamen toe.
Apol. 'k Verzwijgn mijn heenevaert, om niet te reppen hoe Gezwint ick nedersteegh, en zonck door negen boogen, Die, sneller dan een pijl, rontom hun midpunt vloogen. Het radt der zinnen kan zoo snel niet ommeslaen, In ons gedachten, als ick, laeger dan de maen En woleken, afgegleên, bleef hangen op mijn pennen, Om 't Oostersche gewest en lantschap t' onderkennen, Op 't aenacht van den kloot, daer d' Oceaen om spoelt, Waer in zoo menigh slagh van zeegedrochten woelt. Van verre zagh men hier een' hoogen bergh verschieten, Waer uit een Waterval, de wortel van vier vlieten, Ten dale nederbruischt. wij streecken steil, en schuin Voorover met ons hooft, en rusten op de kruin Des berghs, van waer men vlack de zalige landouwen Der onderweerelt en haer weelde kon aenschouwen.
Belz. Nu schilder ons den hof, en zijn gestaltenis.
Apol. De hof valt ront, gelijck de kloot der weerelt is. In 't midden rijst de bergh, waer uit de hooftbron klatert,
2 Die



„De hof valt ront, gelijck de kloot der weerelt is,



LUCIFER.
Die zich in vieren deelt, en al het land bewatert, Geboomte en beemden laeft, en levert beecken uit, Zoo klaer gelijck kristal, daer geen gezicht op stuit. De stroomen geven slib, en koesteren de gronden. Hier worden Onixsteen en Bdellion gevonden. Hoe klaer de hemel oock van starren blinckt, en barnt; Hier zaeide vrouw Natuur in steenen een gesternt, Dat onze starren dooft, hier blinckt het gout in d' aderen. Hier wou Natuur haer' schat in eenen schoot vergaderen.
Bek. Wat zweert 'er voor een lucht, waer by dat schepzel leeft?
Apol. Geen Engel, onder ons, zoo zoet een' adem heeft, Gelijk de frissche geest, die hier den mensch bejegent. Het aengezicht verquickt, en alles streelt en zegent: Dan zwelt de boezem der landouw' van kruit, en kleur, En knop, en telgh, en bloem, en allerhanden geur, De dau ververschtze 's nachts, het rijzen en het daelen Der zonne weet zijn maet, en matight zoo haar straelen. Naar eisch van elcke plant, dat allerhande groen En vrucht gevonden wort, in eenerley saizoen.
Belz. Nu maelme de gedaente en 't wezen van de menschen.
Apol. Wie zou ons Engelsdom voor 't menschdom willen wenschen, Wanneer men schepzels ziet, die 't al te boven gaen, En onder wiens gezagh alle andre dieren staen. Ick zagh den ommegang van hondertduizent dieren, Die op het aertrijck treên, of in de woleken zwieren, Of zwemmen in den stroom, zoo ieder is gewent, En leven schept in zijn byzonder element. Wie zou een ieders aert en eigenschappen raemen Als Adam! want hy gafze op eene ry haer naemen. De berghleeuw quispelde hem aen met zijnen staert, En loegh den meester toe. de tiger ley zijn' aert Voor 's Konings voeten af. de lantstier boogh zijn' horen, En d' olifant zijn' snuit, de beer vergat zijn' toren. Griffoen en adelaer quam luistren naer dien man, Oock draeck, en Behemoth, en zelf Leviatan.
4
Noch



TREURSPEL.
Noch zwygh ick welck een lof den mensch wort toegezongen
En toegequinckeleert van 't lustprieel, vol tongen;
Terwijl de wint in 't loof, de beeck langs d' oevers speelt,
En ruischt op een muzyck, dat nimmer 't hart verveelt.
Had zich Apollion in zynen last gequeeten,
Hy had ons hemelryck in Adams Ryck vergeeten. Belz. Wat dunckt u van het paer, dat ghy beneden zaeght? Apol. Geen schepsel heeft om hoogh myne oogen zoo behaeght
Als deze twee om laegh. wie kon zoo geestigh strengelen
Het lichaem, en de ziel, en scheppen dubbele Engelen,
Uit klaiaerde, en uit been. Het lichaem, schoon van leest,
Getuight des Scheppers kunst, die blinckt in 't aenschijn meest,
Den spiegel van 't gemoedt. wat lidt my kon verbazen;
Ick zagh het beelt der ziele in 't aengezicht geblazen.
Bezit het lyf iets schoons, dat vint men hier by een.
Een Godtheit geeft haer' glans door 's menschen oogen heen.
De redelycke ziel komt uit zyn troni zwieren.
Hy heft, terwijl de stomme en redenlooze dieren 1 Naer hunne voeten zien, alleen en trots het hooft
Ten hemel op naer Godt, zyn' Schepper, hoogh gelooft. Belz. Hy looft hem niet vergeefs voor zoo veel rycke gaven. Apol. Hy heerscht, gelyck een Godt, om wien het al moet slaven.
D' onzichtbre ziel bestaet uit geest, en niet uit stof.
Z' is heel in ieder lidt. het brein verstreckt haer hof.
Zij leeft in eeuwigheit, en vreest noch roest, noch schennis.
Z' is onbegrypelyck. voorzichtigheit en kennis,
En deught, en vryen wil bezit ze in eigendom.
Voor haere majesteit staen alle Geesten stom.
De wyde weerelt zal eer lang van menschen krielen.
Zy wacht, uit luttel zaets, een' rycken oegst van zielen;
En hierom huwde Godt den man aen zyn mannin. Belz. Wat dunckt u van zyn ribbe, en lieve gemalin? Apol. Ick deckte mijn gezicht en oogen met mijn vleugelen,
Om mijn gedachten en genegentheên te teugelen,
Zoo dra zy my gemoete, als Adam met der hant
5 Haer



LUCIFER.
Haer leide door het groen, by wijlen hielt hy stant,
Beschoudeze overzy, en onder dat beloncken
Begon een heiligh vier zijn zuivre borst t' ontvoncken:
Dan kuste hij zyn bruit, en zy den bruidegom:
Dan ging de bruiloft in, met eenen wellekom
En brant van liefde, niet te melden, maer te gissen;
Een hooger zaligheit, die d' Engelen noch missen.
Hoe arm is eenigheitl wy kennen geen gespan
Van tweederhande kunne, een jonkvrouw en een' man.
Helaes! wy zijn misdeelt: wy weeten van geen trouwen, Van gade of gading, in een' hemel, zonder vrouwen.
Belz. Zoo wort 'er met der tijt een weerelt aengeteelt?
Apol. Door een genot van 't schoon, in 's menschen brein gebeelt, En ingedruckt met kracht van d' opgespanne zinnen. Dat houdt dit paer verknocht, hun leven is beminnen, En wederminnen met een' onderlingen lust, Onendelijck gelescht, en nimmer uitgebluscht.
Belz. Nu pasme deze bruit naer 't leven af te maelen.
Apol. Dit eischt Natuurs penseel, geen verf, maar zonnestraelen. De man en vrou zijn beij volschapen, evenschoon, Van top tot teen. met recht spant Adam wel de kroon, Door kloeckheit van gedaente, en majesteit van 't wezen, Als een ter heerschappy des aerdtrijx uitgelezen: Maer al wat Eva heeft vernoeght haer bruigoms eisch; Der leden tederheit, een zachter vel en vleisch, Een vriendelijcker verf, aenminnigheit der oogen, Een minnelijcke mont, een uitspraeck, wiens vermoogen Bestaet in eedier klanck; twee bronnen van yvoor, En wat men best verzwyge, eer dit een Geest bekoor'. Bejegent Engelen, hoe schoonze uw oogh behaeghden; Het zijn wanschapenheén by 't morgenlicht der maeghden.
Belz. Het schijnt ghy blaeckt van minne om 't vrouwelijcke dier.
Apol. Ick heb mijn slaghveêr in dat aengenaeme vier Gezengt. het vielme zwaer van onder op te stijgen, Te roeien, om den top van Engleburgh te krijgen.
6 Ick



TREURSPEL.
Ick scheide, doch met pijn, en zagh wel driewerf om.
Nu blinckt geen Serafijn, in 't hemelsch heilighdom,
Als deze, in 't hangend hair, een goude nis van straelen,
Die schoon ge watert van den hoofde nederdaelen,
En vloejen om den rugh. zoo komtze, als uit een licht,
Te voorschijn, en verheught den dagh met haer gezicht.
Laet perle en perlemoer u zuiverheit beloven;
Haer blanckheit gaet de perle en perlemoer te boven.
Belz. Wat baet al 's menschen roem, indien zijn schoonheit smelt, En eindelijck verwelckt, gelijck een bloem op 't velt?
Apol. Zoo lang die hof beneên niet op houde ooft te geven, Zal dit gezalight paer by zulck een' appel leven, Die daer in 't midden groeit, bevochtight van den stroom, Waer by de wortel leeft, dees wonderbaere boom Wort 's levens boom genoemt, zijn aert is onbederflijck. Hier door geniet de mensch het eeuwigh en onsterflijck, En wordt den Engelen, zijn' broederen, gelijck, Ja overtreftze in 't eindt; en zal zijn maght en Rijck Verbreiden overal, wie kan zijn vleugels korten? Geen engel heeft de maght zijn wezen uit te storten In duizent duizenden, in een oneindigh tal. Nu overreken eens wat hier uit worden zal.
Belz. De mensch is machtigh dus ons over 't hoofd te wassen.
Apol. Zijn wasdom zal ons haest verschricken, en verrassen. Al duickt zijn heerschappy nu laeger dan de maen; Al is die maght bepaelt; hy zal al hooger gaen, Om zijnen stoel in top der hemelen te zetten. Zoo Godt dit niet belet, hoe konnen wy 't beletten? Want Godt bezint den mensch, en schiep het al pm hem.
Belz. Wat hoor ick? een bazuin? gewis bier wil een stem Op volgen: zie eens uit, terwijlwe hier verbeien.
Apol. D' Aertsengel Gabriël, gevolght van 's hemels Reien, Genaeckt in 's Hooghsten naem, om uit den hoogen troon T'ontvouwen, als Herout, het geen hem wiert geboön.
Belz. Ons lust te hooren wat d' Aertsengel zal gebieden.
7 Gabriël.



LUCIFER.
Gabriël. Rey van Engelen.
HOort toe, ghy Engelen: hoort toe, ghy hemellieden. De hooghste Goetheit, uit wiens boezem alles vloeit Wat goet, wat heiligh is; die nimmer wordt vermoeit Door weldoen, noch verarmt van haer genadeschatten, Tot noch met geen begrijp der schepselen te vatten; Dees Goetheit schiep den mensch haer eigen beelt gelijck, Oock d' Englen, op dat zy te zamen 't eeuwigh Rijck Het noit begrepen goet, na 'et vierigh onderhouden Der opgeleide wet, met Godt bezitten zouden. Zy boude 't wonder lij ck en zienelij ck Heelal Der weerelt Gode en oock den mensche te geval; Op dat hy in dit hof zou heerschen, en vermeeren; Met al zijne afkomst hem bekennen, dienen, eeren; En stijgen, langs den trap der weerelt, in den trans Van 't ongeschapen licht, den zaligenden glans. Al schijnt het Geestendom alle andren t' overtreffen; Godt sloot van eeuwigheit het Menschdom te verheffen, Oock boven 't Engelsdom, en op te voeren tot Een klaerheit en een licht, dat niet verschilt van Godt. Ghy zult het eeuwigh Woort, bekleet met been en aren, Gezalft tot Heer, en hooft, en rechter, al de schaeren Der Geesten, Engelen en menschen te gelijck, Zien rechten, uit zijn' troon, en onbeschaduwt Rijck; Daer staet de stoel alreê geheilight in het midden. Dat alle d' Engelen hem passen aen te bidden, Zoo ras hy innery, wien 't menschelijck gestalt, Oock boven ons natuur verheerelijckt, gevalt. Dan schijnt de heldre vlam der Serafijnen duister, By 's menschen licht, en glans, en goddelijcken luister. Genade dooft Natuur en al haer glansen uit. Dit 's noodlot: dit 's een onherroepelijck besluit. Rey. Al wat de hemel stemt, zal 't hemelsch heir behagen. Gab. Zoo past u trou in Godts'en 's menschen dienst te dragen:
8 Naerdien



„Hoort toe, ghy Engelen: hoort toe, ghy hemellieden."



LUCIFER.
Naerdien de Godtheit zelf de menschen zoo bemint.
Wie Adam eert, het hart van Adams vader wint.
De mensch en Engel, beide uit eenen stam gesprooten,
Zijn medebroeders; uitgekore lotgenooten,
Des Allerhooghsten zoons en erven, zonder smet.
Een onghedeelde wil en liefde zy uw wet.
Ghy weet hoe 't Engelsdom moet onderscheiden worden
In dryderhande ry, een negenvoudige orden;
De hooghste in Serafijn, en Cherubijn, en Troon,
Die zitten in Godts Raet, en stereken zijn geboön.
De middenry bestaet uit Heerschappyen, Krachten,
En Maghten, die op 't woort van Godts Geheimraet wachten,
Tot 's menschen nut, en heil, en hulp in 't algemeen.
De derde en laeghste ry, gewijt uit Vorstenhefn,
En groote Aertsengelen, en Engelen, moet duicken
Voor 't woort der middelrye, en laten zich gebruicken,
Beneden het gewelf van zuiver kristalijn,
In hun' byzondren last, zoo wijt 't gesterrent schijn'.
Wanneer de weerelt koom' zich verder uit te spreiden,
Wort elck van deze ry in zijn gewest bescheiden,
Of weet zijn eige stadt, en huis, en wat persoon
Zijn zorgh bevolen blijft, ter eere van Godts kroon.
Getrouwen, gaet dan heene, onsterffelijcke Goden,
Gehoorzaemt Lucifer, verknocht aen Godts geboden.
Bevordert 's hemels eer, in 't menschelijck geslacht,
Een ieder in zijn wijck, een ieder op zijn wacht.
Laet zommigen voor Godt de schael vol wieroock branden,
En brengen voor Godts troon der menschen offerhanden,
En wenschen, en gebeên, en zingen 's Godtheits lof,
Dat zich de galm verspreie in 't eeuwighjuichend hof.
Een ander draey' gestarnte en ronde hemelklooten,
Of zett' den hemel op, of hou de lucht geslooten
Met woleken, om den bergh te zegenen om laegh,
Met eenen zonneschijn, of versche regenvlaegh
Van manne en honighdau, daer Godt wort aengebeden,
10 Door



TREURSPEL. Door d' eerste onnozelheit, de burgery van Eden. Wie door de lucht, en 't vier, en aerde, en water rent, Die maetige op zijn pas een ieder element, Naer Adams wensch, of legg' den blixemstrael aen banden, Of breidele den storm, of breeck' de zee op stranden. Een ander sla de treên des menschen gade op 't velt. De Godtheit heeft zijn hair tot op een hair getelt. Men draegh' hem op de hant, dat hy zijn' voet niet stoote. Wort iemant, als gezant, gezonden van een' Groote Aen Adam, 's aertrijcks Vorst, dat hy zijn' last verricht'. Zoo luidt mijn last, waer aen de Godtheit u verplicht.
Rey van Engelen. Zang.
\ \ 7Ie is het, die zoo hoogh gezeten,
▼ * Zoo diep in 't grondelooze licht, Van tijt noch eeuwigheit gemeeten,
Noch ronden, zonder tegenwight, By zich bestaet, geen steun van buiten
Ontleent, maer op zich zeiven rust, En in zijn wezen kan besluiten
Wat om en in hem, onbewust Van wancken, draeit, en wort gedreven,
Om 't een en eenigh middelpunt; Der zonnen zon, de geest, het leven;
De ziel van alles wat ghy kunt Bevroên, of nimmermeer bevroeden;
Het hart, de bronaêr, d' oceaen En oirsprong van zoo veele goeden
Als uit hem vloeien, en bestaen By zijn genade, en alvermoogen,
En wijsheit, die hun 't wezen schonck Uit niet, eer dit in top voltoogen
Palais, der heemlen hemel, blonck;
11
Daer



LUCIFER. Daer wy met vleuglen d' oogen decken,
Voor aller glansen Majesteit; Terwijl we 's hemels lofgalm wecken,
En vallen, uit eerbiedigheit En vreeze, in zwijm op 't aenzicht neder?
Wie is het? noemt, beschrijft ons hem, Met cene Serafijne veder.
Of schort het aen begrijp en stem?
Tegenzang.
Dat 's Godt. Oneindigh eeuwigh Wezen
Van alle ding, dat wezen heeft, Vergeef het ons; ö noit volprezen
Van al wat leeft, of niet en leeft, Noit uitgesproken, noch te spreecken;
Vergeef het ons, en schel ons quijt Dat geen verbeelding, tong, noch teken
U melden kan. ghy waert, ghy zijt, Ghy blijft de zelve, alle Englekennis
En uitspraeck, zwack, en onbequaem, Is maer ontheiliging, en schennis:
Want ieder draeght zijn' eigen naem, Behalve ghy. Wie kan u noemen
By uwen Naem? wie wort gewijt Tot uw Orakel? wie durf roemen?
Ghy zijt alleen dan die ghy zijt, U zelf bekent en niemant nader.
U zulx te kennen, als ghy waert Der eeuwigheden glans en ader;
Wien is dat licht geopenbaert? Wien is der glansen glans verscheenen?
Dat zien is noch een hooger heil Dan wy van uw genade onöeenen;
Dat overschrijt het perek en peil Van ons vermogen, wy verouden



TREURSPEL.
In onzen duur; ghy nimmermeer. Uw wezen moet ons onderhouden. Verheft de Godtheit: zingt haer eer.
Toezang.
Heiligh, heiligh, noch eens heiligh,
Driemael heiligh: eer zy Godt. Buiten Godt is 't nergens veiligh.
Heiligh is het hoogh gebodt. Zijn geheimenis zy bondigh.
Men aenbidde zijn bevel. Dat men overal verkondigh'
Wat de trouwe Gabriël Ons met zijn bazuin quam leeren. Laet ons Godt in Adam eeren.
Al wat Godt behaeght, is wel.
13
HET



LUCIFER.
HET TWEEDE BEDRYF.
Lucifer. Belzebub.
GHy snelle Geesten, houdt nu stant met onzen wagen: Al hoogh genoegh in top Godts Morgenstar gedragen; Al hoogh genoegh gevoert: 't is tijt dat Lucifer Nu duicke, voor de komst van deze dubble star Die van beneden rijst, en zoeckt den wegh naer boven, Om met een' aertschen glans den hemel te verdooven. Borduurt geen kroonen meer in Lucifers gewaet; Verguit zijn voorhooft niet met eenen dageraet Van morgenstarre en strael, waer voor d' Aertsenglen nijgen; Een andre klaerheit komt in 't licht der Godtheit stijgen, En schijnt ons glansen doot; gelijck de zon, by daegh, De starren dooft, voor 't oogh der schepselen, om laegh. 't Is nacht met Engelen, en alle hemelzonnen: De menschen hebben 't hart des Oppersten gewonnen, In 't nieuwe Paradijs: de mensch is 's hemels vrient: Ons slavernij gaet in. gaet heene, viert, en dient, En eert dit nieuw geslacht, als onderdaene knapen: De menschen zijn om Godt, en wij om hen geschapen, 't Is tijt dat 's Engels neck hun voeten onderschraegh', Dat ieder op hun passé, en op de handen draegh', Of op de vleugels voere, in d' allerhooghste troonen: Onze erf nis komt hun, als uitverkore zoonen. Onze eerstgeboorte leit nu achter, in dit Rijck. De zoon des zesten daghs, den Vader zoo gelijck Geschapen, strijckt de kroon, met recht is hem gegeven De groote staf, waer voor alle eerstgeboornen beven, En sidderen, hier geit geen tegenspraeck: ghij hoort Wat Gabriël bazuint voor 's hemels goude poort. Belz. O Stedehouder van Godts opperheerschappyen, Wy hooren 't al te wel, en, midden in 't verblyen
14 Der



„Ghy snelle Geesten, houdt nu stant met onzen wagen



TREURSPEL.
Der Reien, eenen klanck, die 't eeuwigh feest bedroeft.
De last van Gabriël leit klaer: dat woort behoeft
Geen Cherubijnetong om ons den zin t' ontvouwen.
Men hoefde Apollion naer d' onderste landouwen
Niet af te vaerdigen, om nader ga te slaen
Wat Adam al bezit, zoo laegh beneên de maen:
Het blijckt hoe heerlijck hem de Godtheit begenadight,
Oock door een lijfwacht van veel duizenden verdadight,
En hanthaeft in zijn' staet en aenzien, min noch meer
Of hy gehuldight waer tot aller Geesten Heer.
De poort des hemels staet voor Adams afkomst open,
Een aerdtworm, uit een' klomp van aerde en klay gekroopen,
Braveert uw mogentheit. ghy zult het Menschdom zien
Zoo verre boven u, en, vallende op uw knien,
Met nederslaghtigheit en neergeslagene oogen,
Aenbidden zijne maght, en hoogheit, en vermogen.
Het zal, verheerelijckt van d' aïlerhooghste maght,
Zich zetten aen de zy der Godtheit, in zijn kracht,
En heerschen, langer en noch wijder dan de ronden
Der entlooze eeuwigheit, aen tijt noch plaets gebonden,
Om Godt, haer middelpunt en omloop, te gelijck
Zich draeien, zonder rust. wat hoeft men klaerder blijck
Dat Godt de menschen wil verheffen, ons verneêren;
Wy zijn ter dienstbaerheit, de menschen tot regeeren
Geboren, legh voortaen den scepter uit der hant:
Een laeger is 'er, die de kroon daer boven spant,
Of spannen zal eer lang. legh af uw morgenstraelen
En hulsel voor dees zon, of pas haar in te haelen
Met zangen, en triomf, en goddelijck cieraet.
Wy zien den hemel haest veranderen van staet.
De starren zien vast uit, en wijeken met verlangen,
Om met eerbiedigheit dit nieuwe licht t' ontvangen.
Luc. Dat zal ick keer en, is het anders in mijn maght.
Belz. Daer hoor ick Lucifer, en zie hem, die den nacht Van 's hemels aengezicht verdrijven kan, en jaegen.
16 Waer



LUCIFER.
Waer hy verschijnt, begint het heerlijck op te daegen. Zijn wassend licht, het eerste en allernaeste aen Godt, Vermindert nimmermeer, zijn woort is 't hoogh gebodt; Zijn wil en wenck een wet, van niemant t' overtreden. De Godtheit wort in hem gedient, en aengebeden, Bewieroockt, en ge viert: en zou een laeger stem Nu dondren uit Godts troon? gebieden boven hem? Zou Godt een' jonger zoon, geteelt uit Adams lenden, Verheffen boven hem? dat waer het erfrecht schenden Van 't alleroutste kint, en zijn stadthoudery Ontluisteren, naest Godt is niemant groot als ghy. De Godtheit zette u eens in glorie aen haer voeten: Geen mensch verstoute zich onze orden om te wroeten, En dit bezworen Recht t'ontwyden, tegens reen; Of al den hemel raeckt in 't harnas tegens een. Luc. Ghy vat het recht: het past rechtschape heerschappyen Geensins haer wettigheit zoo los te laten g lij en: Want d'oppermaght is d'eerste aen haere wet verplicht; Verandren voeght haer minst, ben ick een zoon van 't licht, Een heerscher over 't licht, ick zal mijn recht be waer en: Ick zwicht voor geen gewelt, noch aertsgeweldenaeren. Laet zwichten al wat wil; ick wijck niet eenen voet. Hier is mijn Vaderlant. noch ramp, noch tegenspoet, Noch vloecken zullen ons vervaeren, noch betoomen: Wy zullen sneven, of dien hoeck te boven komen. Is 't noodlot dat ick vall', van eere en staet berooft; Laet vallen, als ick vall' met deze kroone op 't hooft. Dien scepter in de vuist, dien eersleip van vertrouden, En zoo veel duizenden als onze zijde houden. Dat vallen streckt tot eer, en onverwelckbren lof: En liever d'eerste Vorst in eenigh laeger hof, Dan in 't gezalight licht de tweede, of noch een minder. Zoo troost ick my de kans, en vrees nu leet noch hinder. Maer hier komt 's hemels tolck en wackere Her out, Met Godts geheimnisboeck, zijn zorge toebetrout.
17 Het



LUCIFER.
Het waer niet ongeraên hem nader t'ondervragen. Ick wil hem tegentreên, en altreen van den wagen.
Gabriël. Lucifer.
HEer Stedehouder, hoe? waer heene leit de reis? Luc. Naer u, Herout en tolck van 't hemelsche palais. Gab. My dunkt ick zoude uw wit aen 't voorhooft kunnen gissen. Luc. Ghy die den duistren gront van Godts geheimenissen Door 't licht van uw vernuft ontdeckt, en openbaert, Verlichtme met uw konst. Gab. wat is 't dat uw bezwaert? Luc. Het raetslot en besluit der Godtheit, die de waerde Des hemels laeger schat dan 't element der aerde, Den hemel onderdruckt; het aertrijck uit een' poel Door alle starren voert; het menschdom op den stoel Der Englen zet; berooft hun 't Recht der eerste gaven; Gebietze om 's menschen nut te zweeten, en te slaven. Het Geestendom, ge wijt tot amptenaers van 't hof Des hemels, zal voortaen een' aert worm, uit het stof Gekroopen, en gegroeit, ten dienst staen, op hem passen, En, in getal en staet, ons over 't hooft zien wassen? Waer toe vernedert ons d'oneindige Gena Zoo vroegh? wat Engel paste op zijnen dienst te spa? En hoe waert mooghlijck dat de Godtheit zich zou mengelen Met menschen? de natuur der uitgekorene Engelen Voorbyslaen, en zijn' aert en wezen storten in Een lichaem? d' eeuwigheit verknoopen aen 't begin? Het hoogste aen 't allerlaeghst? den Schepper aen 't geschapen? Wie kan uit dit besluit den zin te zamen raepen? Zal 't eeuwighschijnend licht nu schuil gaen in den nacht Der weerelt? zullen wy, Stadthouders van Godts maght, Voor dit geleent gezagh, een wulpsch vermogen, knielen? Ontelbre lichaemlooze en godtgelijcke zielen Zien buigen voor een grot en zackende element, Daer Godt zijn majesteit en wezen inneprent? Wy Geesten zijn te grof om dit geheim te vatten.
18 Ghy,



TREURSPEL.
Ghy, die het slot bewaert van Godts geheimnisschatten, Ontvou ons, magh het zijn, dit donckere geschil. Uit uw gezegelt boeck: ontvou ons 's hemels wil.
Gab. Zoo veel 't geoorloft zy te melden uit Godts bladen. Veel weeten kan altijt niet vordren, zomtijts schaden. De Hooghste ontdeckt ons slechts wat hy geraden vint. Het al te stercke licht schijnt Serafijnen blint. De zuivre Wijsheit wou ten deel' haer' wil bezegelen, Ten deele ontsluiten, zich te schicken en te regelen Naer heur gestelde wet, dat voeght den onderzaet, Die aen zijn meesters last en wil gebonden staet. De reden en het wit waerom wy namaels wachten, Na 'et overleven van een tafel erfgeslachten, Den Heer, die, Godt en mensch geworden in der tijt, Den scepter voeren zal, en breet en overwijt De starren, aerde, en zee, en al wat leeft regeeren, Verberght de hemel u: de tijt wil d'oirzaeck leer en. Gehoorzaemt Gods bazuin: ghy hebt zijn' wil gehoort.
Luc. Zoo zal een vreemdeling, een worm, het hooghste woort Hier boven voeren, en een ingeboren zwichten Voor vreemde heerschappy? de mensch een' zetel stichten, Zoo verre boven Godt? Gab. genoegh u met uw lot, En staet en waerdigheit, u toegeleit van Godt. Hy hief u in den top van alle Hierarchijen: Doch niet om iemants glans en opgang te benijen. De wederspannigheit verplet haer hooft en kroon. Indienze wederstreef des Oppersten geboön. Uw aenzien schept zijn licht alleen uit Godts vermogen.
Luc. Ick heb tot noch mijn kroon voor Godt alleen geboogen.
Gab. Zoo buighze oock voor 't besluit der Godtheit, die het al Wat wezen heeft uit niet, of namaels wezen zal, Bestiert tot zeker eindt, hoewel wy 't niet beseffen.
Luc. Den mensch in 't heiligh licht der Godtheit te verheffen, Den mensch, zoo hoogh met Godt vergodlijckt in zijn troon, Te zien het wieroockvat toezwaeien, op den toon
19 Van



LUCIFER.
Van duizentduizenden eenstemmige kooraelen;
Verdooft de majesteit en diamante straelen
Van onze morgenstar, die straelt nu langer niet;
En 's hemels blijschap slaet aan 't quijnen van verdriet.
Gab. De zaligheit bestaet in een gerust genoegen, In 't stemmen met Godts wil, en zich naer hem te voegen
Luc. De majesteit van Godt en Godtheit wort verkleent, Indienze haer natuur met 's menschen bloet vereent, Vereenight, en verbint. wy Geesten grenzen nader Aen Godt, en zijn natuur, als zoons van eenen Vader Geteelt, en hem gelijck, indien 't geoorloft is Te stellen tegens een deze ongelijckenis Van een oneindigheit en 't eindigh; de bepaelde By d'onbepaelde maght. indien de zon verdwaelde Uit haere streecke, en zich bekleede met een' smoock, Om al den aerdtkloot toe te lichten, uit een roock, En zwarten damp; hoe zou de vreught der weerelt sterven! Wat zou het aertsch geslacht al glans en leven derven! De zon al majesteits ontbeeren, in haer' loop! Ick zaegh den hemel blint, de starren overhoop, Wanorden orden en geschicktheit overrompelen, Indien de bron van 't licht haer klaerheit quam te dompelen In 't graf van een moerasch. verschoonme, ö Gabriël, Indien ick uw bazuin, de wet van 't hoogh bevel, Een luttel wederstreve, of schijn te wederstreven. Wy yvren voor Godts eere: om Godt zijn Recht te geven, Verstout ick my, en dwael dus verre buiten 't spoor Van mijn gehoorzaemheit. Gab. ghy yvert krachtigh voor De glori van Godts naem; doch zonder t'overwegen Dat Godt het punt, waerin zijn hoogheit is gelegen, Veel beter kent dan wy; dies staeck uw onderzo eek. De menschg e worden Godt zal dit geheimnisboeck, Met zeven zegelen geslooten, zelf ontsluiten. Nu smaecktghe niet het pit, maer ziet de schors van buiten. Dan zal men d' oirzaeck zien, de reden, den waerom
20
Van



TREURSPEL.
Van zijn verholentheên, en diep in 't heilighdom
Der heilighdommen gaen. nu voeght het ons te duicken,
En dezen dageraet t aenbidden, te gebruicken
Met danckbaerheit, tot dat de kennis in haer kracht
De twijfeling verdrijf gelijck de zon den nacht.
Nu leeren wy allengs Godts wijsheit tegenstappen,
Eerbiedigh, en beschroomt. zy openbaert by trappen
Het licht der wetenschappe en kennisse, en begeert
Dat ieder, op zijn wacht, zich onder haer verneêrt.
Heer Stedehouder, rust, en hanthaef d' eerste ons wetten:
Ick ga, daer Godt my zent. Luc. men zal 'er scherp op letten.
Belzebub. Lucifer.
DE Stedehouder hoort waer dit plakkaet op draeit, Dat Gabriëls bazuin zoo trots heeft uitgekraeit. Hy gaf Godts oogmerck u, oock scherp genoegh, te ruicken, Men zal uw mogentheit aldus de vleugels fnuicken. Luc. Zoo licht niet: neen gewis, men kan 'er in voorzien.
Geen minder droome hier zijn' meerder te gebiên. Belz. Hy dreight weêrspannigheit haer hooft en kroon te pletten. Luc. Nu zweer ick by myn kroon het al op een te zetten, Te heffen mynen stoel in aller heemlen trans, Door alle kreitsen heene, en starrelichten glans. Der heemlen hemel zal my een palais verstrecken, De regenboogh een troon; 't g est arren te bedecken Mijn zaelen; d'aertkloot blijft mijn steun, en voetschabel. Ick wil op een karos van woleken, hoogh en snel Gevoert door lucht en licht, met blixemstrael en donder, Verbrijzelen tot stof wat boven, of van onder Zich tegens ons verzet, alwaer 't den Veltheer zelf; Ja eerwe zwichten, zal dit hemelschblaeu gewelf, Zoo trots, zoo vast gebout, met zijn doorluchte boogen Te barsten springen, en verstuiven voor onze oogen; 't Gerabraeckt aertrijck zien als een wanschapen romp; Dit wonderlijck Heelal in zijnen mengelklomp,
21
En



LUCIFER. En wilde woestheit weer verwarren, en verkeeren, Laet zien wie Lucifer durft trotsen, en braveeren. Men daege Apollion. Belz. hier treedt hy voor den dagh.
Apollion. Lucifer. Belzebub.
OStedehouder van Godts onbepaelt gezagh, Orakel, in den Raet der onderdaene Goden, Ick offer u mijn' dienst, en wacht op uw geboden. Wat eischt de majesteit van haren onderdaen? Luc. Het lust ons uwen zin en inzien te verstaen, Op een gewightigh stuck, dat zalme niet miducken. Het wit is Michaël de slaghveer uit te rucken, Op dat ons toelegh niet op zijn vermoogen stuit'. Hy voert met zijnen arm zoo veele Orakels uit, Als oit de Godtheit heeft met haere hant gedreven In eeuwigh diamant: daer wordt de mensch geheven In top der hemelen, door alle kreitsen heen, En ziet het Engelsdom zoo diep, zoo laegh, beneên Zijn voettapijt, in stof vast grimmelen, als wormen. Het lustme met gewelt dien zetel te bestormen, En op te zetten by dat opzet, in een' slagh, Al teffens wat mijn staet, en star, en kroon vermagh. Apol. Een loffelijck bestaen: dat uwe kroon vermeere, En aenwasse op dien voet. ick reken my tot eere Te raden, onder u, tot zulck een brave daet. Het zy die recht en wel, of averechts beslaet, De wü is prysselijck, al wou het niet gedyen. Maer om niet reuckeloos noch radeloos te stryen, Hoe treet men allerbest tot zulck een stout bestaen? Hoe veilighst tegens 't punt van 't raetslot aengegaen? Luc. Men kante hier met list ons eigen raetslot tegen. Apol. Dat zeggen heeft wat in. geleende maght te weegen In eene zelve schael met d'Almaght; haer gewight Weeght over. wacht uw kroon: wy vallen veel te licht. Belz. Zoo licht niet, of de kans zal eerst in twijfel hangen,
22 AP°l-



TREURSPEL.
Apol. Van wien, of hoe, of waer dien aenslagh aengevangen? Het overpeinzen quetst alree Godts majesteit.
Luc. Men hou haer ongequetst, en stappe met beleit Die steile steilten op, en noit gebaende rotsen. Beleit en moedt verwint, en durf gevaeren trotsen.
Apol. Geene Almaght, noch haer kroon: men koomze niet te na, Ten zy men leeren wil met naberou te spa. De minder moet gedwee voor zynen meerder wijeken.
Luc. Laet d' Almaght rusten: zet gelijckheit en gelijcken Te zamen. laet eens zien wiens wapen zwaerder weegh'. Ick zie ons vyanden gevlught, den hemel leegh Met eenen slingerslagh; ons heiren overladen Van heerelij eken roof: dan wyder zich beraeden.
Apol. Ghy weet wat Michaël, Godts Velt heer, al ver mag h: Godts regementen staen verplicht aen zijn gezagh. Hy draeght den sleutel van het wapenhuis, hier boven. De wacht is hem betrout. hy houdt op alle hoven Getrou een waeckende oogh, zoo dat er niet een star Van al het hemelsch heir, in 't minst, zich reppen dar. Noch op dien hemeltoght uit zijn gelit verroeren. Men vangt haest aen, maer zulck een oorlogh uit te voeren, Dat draeft ons maght voorby, en sleipt een' langen staert Van zwaricheden na. wat tuigh, wat stormgevaert Kan tegens hem bestaen, en d'opperbenden sloopen? Al zette 's hemels slot zijn diamantpoort open, Het vreesde list, noch laegh, noch overrompeling.
Belz. Indien men ons besluit bekrachtigh' met de kling, Ick zie de morgenstar op onzen hoogen standert Braveeren, 's hemels staet en heerschappy verandert.
Apol. De Veltheer Michaël voert, ruim zoo trots en fier, Godts wonderlijcken Naem in 't velt van zijn banier, De zon in top. Luc. wat baet een naem met licht geschreven? Een heldenstuck, als dit, wort geensins doorgedreven Met tittelen, en pracht, maer dapperheit, en moedt, En treken, van vernuft en loosheit uitgebroet.
23 Ghy



LUCIFER. Ghy zijt een meester, tuck om Geesten in te luien, Te rijgen aen uw snoer, te leiden, op te ruien. Ghy kunt bederven zelfs de vroomsten van de wacht; En leeren weifelen wat noit op weiflen dacht. Begin, wij zien Godts heir gereeten aen twee deelen; De hoofden en de leen aen 't muiten, en krackeelen; De meeste maght alree geblintdoeckt, en verdooft, En Oversten en elck vast roepen om een hooft. Indienghe een vierde deel op onze zy kunt troonen, Men zal u kloeck beleit met eere en ampten kroonen. Ga hene, en overlegh dit stuck met Belial: Het moet 'er duister zijn, daer hy verdoolen zal. Zijn troni, gladt vernist van veinzen en bedriegen, In 't mommen niemant kent, die haer voorby kan vliegen. Ick stijgh te wagen: legh het over met u twee. De Hofraet is vergaert, en wacht ons komst alree. Men zal, zoo dra ghy komt, u beide binnen roepen. Heer Overste, bewaeck de hofpoort met uw troepen
Belial Apollion.
GOdts Stedehouder dient zich van ons beide om hoogh. Apol. Wy vliegen te gelijck, als pijlen van zijn' boogh. Beli. En doelen op een wit, doch hachelijck te raecken. Apol. Sta vast, de hemel wil van dezen aenslagh kraecken. Beli. Laet kraecken al wat wil: het moet 'er nu op staen. ■ Apol. Hoe grijpen wij dit stuck met kans en voordeel aen? Beli. De wapens dienen ons: men moet van 't heir beginnen. Apol. De hoofden eerst, met een de stoutsten zien te winnen. Beli. Door iet wat glimpelijx, en met een' schijn verbloemt. Apol. Zoo geef het dan een' naem: laet hooren hoe ghy 't noemt. Beli. Men hanthaef 't Engelsdom, zijn hantvest, eer, en staeten.
En kieze een hooft, waer op zich ieder magh veriaeten. Apol. Dat hebtghe recht gevat: ick wensch geen schooner stof. Noch zaet tot muitery, om burgery en hof Te schennen tegens een, en schaeren tegens schaeren: 24 Want



T REURSPEL.
Want ieder is gezint zijn' staet en eer te waer en,
En wettigheit, waer toe d' Almogentheit hem riep,
Eer zy de menschen vormde, en zoo veel spader schiep.
Het hemelsche palais is ons tot erf gegeven.
Den geesten, die dus hoogh op hunne vleugels zweven,
En, vry van lichaemen, niet zacken naer om laegh,
Past beter dit gewest dan 't aertsch geslacht, te traegh
Om tegens zijn natuur te kiezen deze boogen.
Hier valt de dagh te sterck, te krachtigh, en hunne oogen
Verdraegen geensins 't licht, ons vroeger aengewent.
De mensch bewaere dan zijn eigen element,
Als andre dieren: hy genoegh' zich met de paelen
Van zijnen rijcken hof. het rijzen en het daelen
Van zon en maen verdeel' de maenden, en het jaer.
Hy neem' den ronden loop der heldre starren waer.
Hy nuttige zijn ooft en al den geur der kruiden,
En keer' zich oost, en west, ten noorden, en ten zuiden.
Dat zy zijn tijtverdrijf: en wat behoeft hy meer?
Wy kennen nimmer hier een' aertschen opperheer.
Zoo sluit ick. kuntghe, help dien zin beknopter uiten.
Beli. Den mensch in eeuwigheit ten hemel uit te sluiten.
Apol. Dat klinckt alle Engelen te wonder wel in 't oor. Dat vlieght, gelijck een vier, van 't een in 't ander koor, Door negen Ordens heene, en alle Hierarchijen.
Beli. Zoo zal men allerbest versufte traegheit mijen. Ons heil en uitkomst hangt aan snelheit, en aen spoet.
Apol. Niet min aen kloeck beleit, en dapperheit, en moedt.
Beli. Die zal, door toeval van ontelbre vaenen, groejen.
Apol. Zy morren vast: men moet hier heimlijck onder roe jen. Zich mengen in dien hoop, en voeden hun beklagh.
Beli. Dan diende Belzebub, een Vorst van groot gezagh, Zijn wapen aen hun klaght en wettigheit te hangen.
Apol. Niet plotsling, maer allengs, en als door zijde gangen.
Beli. De Stedehouder met zijn tegenwoordigheit Bie zelf de stercke hant aen zulck een trots beleit.
25
Apol.



LUCIFER.
Apol. Wy zullen in den Raet zijn' zin en voorstel hooren: Hy veinze voor een poos, en geve in 't endt de spooren Aen 't opgeruide heir, verlegen om een hooft.
Beli. Aen 't hooft hangt al de zaeck. hoe veel ghy hun belooft, Zy zullen zonder hooft dien optoght niet beginnen.
Apol. Wat ree gewonnen is, behoeft men niet te winnen. Wie meest gequetst wort in zijn heerlijckheit, en staet, Dien geit het eerst; die stapp' vooraen, en sla de maet In zoo veel duizenden. Beli. De billijckheit en reden Vereeren hem dees kroon: doch eerwe dieper treden, Zoo laet ons al 't gevaer eerst weegen, niets bestaen, Of al de Hofraet steeck' hier zelf zijn zegel aen.
Rey van Engelen. Zang.
HOe zien de hoffelijcke gevels Zoo root? hoe straelt het heiligh licht Zoo root op ons gezicht, Door woleken en bedroefde nevels? Wat damp, wat mist betreckt Dat zuiver, noit bevleckt. En loutere saffier? Die vlam, dien glans, dat vier Van 't heldere Alvermogen?
Hoe schijnt ons nu de diepe gloet Der Godtheit toe, zoo zwart als bloet? Die flus zoo klaer alle oogen
Verheugde? wie begrijpt, wie kent Deze oirzaeck, onder d'Engelsdommen,
Die, boven Adams element, Noch flus op galm van keelen zwommen; Op lucht van Geesten, in den glans, Die galery, en tin, en trans, Gewelf van koor en hof vergulde,
26 En



TREURSPEL.
En met een ziel van vreught vervulde Al wie hierboven leeft, en zweeft? Wie is 'er, die ons reden geeft?
Tegenzang.
Toen wy, op Gabriëls bazuinen,
Ontvonckten, en een nieuwe wijs
Aenhieven, Godt ten prijs; De roozegaerden, en de tuinen
Van 't hemelsch paradijs,
Door zulck een' dau en spijs Van lof en zang verblijt,
Ontloocken; scheen de Nijt Van onder in te sluipen.
Een groot getal der Geesten stom,
En bleeck, en dootsch, ging, drom by drom, Misnoegend heenedruipen.
De winckbraeu hing verflenst op 't oogh. Het gladde voorhooft zette een rimpel.
De hemelduiven, hier om hoogh, Onnoozel eerst, oprecht, en simpel,
Aen 't zuchten sloegen, zoo het scheen;
Als of de hemel viel te kleen Voor haer, toen Adam wiert verkoren, En zulck een kroon den mensch beschoren.
Dees smet ontstelt het oogh van 't Licht.
Z' ontsteeckt die vlam in Godts gezicht.
Wy willen ons uit liefde in 't midden van hun mengen, En deze oploopentheit weer tot bedaeren brengen.
HE



LUCIFER.
HET DERDE BEDRYF.
H
Luicifevisten. Rey.
Oc kan men in zijn waen zoo vroegh bedrogen worden! Hoe is 't alree verkeert! wy schatten niemants Orden
Geluckiger dan d'onze, in dit opgaende Rijck,
Ta achtten onzen Staet den Oppersten gelijck,
Ën onveranderlijck, en boven 't aertsch gezegent;
Wanneer ons Gabriël met Godts bazuin bejegent,
En uit de goude poort verbaest met dit gebodt,
Het welck al 't Engelsdom versteeckt van 't hooghste lot.
Hun uit den vollen schoot der Godtheit eerst geschonken.
Daer leggen wy te laegh, en zien de schoone voncken
En straelen van onze eere en heerlijckheit geblust,
De gansche Hierarchy des hemels ongerust,
Den mensch, in top van Staet en maght, zoo trots verheven,
Dat wy, als slaven voor zijn heerschappye beven.
O onverwachte slag, en staetverwisseling!
Och treurg enooten, zet u hier in eenen ring
In 't ronde: zet u hier te zamen: helpt ons treuren,
En zuchten: het is tijt ons feestgewaet te scheuren,
Te klaegen: niemant kan ten minste ons dit verbiën.
De blijschap smilt, en zal nu d' eerste droef heit zien.
Helaes, helaes, helaes, gebroeders, hemelreien,
Leght af uw hooftcieraet: verandert uw lievreien,
En vrolijckheit in rou: slaet neêr uw aengezicht.
Zoeckt schaduwen, als wy. de droefheit schuwt het licht.
Een ieder volge ons stem, en bange jammerklaghten.
Verdrinckt in jammer: zinckt in droevige gedachten.
Het klaegen helpt, en zet de droefheit oock van 't hart.
Nu schept in kermen lust: het kermen heelt de smart.
Nu roept uit eenen mont, en volleght ons misbaeren.
Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaeren!
28 Rey-



TREURSPEL.
Rey. Wat weeklaght hoort men hier? onaengenamen toon, De hemel yst hier af. dees lucht is niet gewoon Te hooren een muzijck van druck op nooten galmen Door 't juichende gewelf, triomfen, kransen, palmen, En harpen passen ons, en snaeren. wat wil dit? Wie of hier hangends hoofts in een gekrompen zit, Veriaeten, en bedruckt, en zonder noot beladen? Wie geeft hun treurens stof? wie kan deze oirzaeck raden? Mijn Reigenooten, volght: 't is noodigh dat men vraegh' Naer d'oirzaeck van hun leet, en deze donckre vlaegh Van droefheit, die den glans van onze pracht ontluistert, Het licht van 't eeuwigh feest benevelt, en verduistert. De hemel is een hof van weelde en vreught en vree. Hier nestelt aen dit dack noch rou, noch hartewee. Mijn Reigenooten volght, en troostze in hun bezwaeren.
Lui. Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaeren!
Rey. Genooten van ons heil en blijschap, broeders, hoe? O zoons van 't vrolijck licht, hoe dus bedroeft te moe? Wie geeft u stof aldus te jammeren, te treuren? Ghy had begonnen 't hooft ten hemel op te beuren, Te bloeien in den dagh, die neêrstraelt van Godts glans. De hemel broght u voort, om vlugh, van trans in trans, Van 't een in 't ander hof, te steigeren, te zweven, In 't onbeschaduwt licht, vernoeght, verzaet te leven, Op een geduurigh feest, te smaeken 't hemelsch mann' Van Godts onsterflijckheit, in een gerust gespan Van feestgenooten. hoe? dit voeght geen burgeryen Van Englestadt, ö neen: dit voeght geen Heerschappyen, Geen Maghten, Troonen, noch geen heerschend Hemelsdom, Ghy kropt uw droefheit in, en zit versuft en stom. Laet hooren wat u deert: ontdeckt het uw gespeelen. Ontdeckt uw hartquetzuur, dat wy die mogen heelen.
Lui. Och broeders, vraeghtghe noch met errenst wat ons let? Ghy hoort, zoo wel als wy, wat Gabriël trompet: Hoe wy, door 't nieuw bevel, van onzen staet vervielen
29
In



LUCIFER.
In ecne slavcrny der aerde en zoo veel zielen Als uit een luttel bloets en zaets te spruiten staen. Wat is by ons alree mishandelt, of misdaen, Dat Godt een waterbel, vol wint en lucht geblazen, Verheft om d' Engelen, zijn zoonen, te verbazen? Een basterdy verheft, gevormt uit klay, en stof? Wy waren pas gewijt tot pylers van zijn hof, Bekleedden onzen plicht, als trouwe rijxgenooten, En worden op een' sprong gebannen, en gestooten Uit deze waerdigheit, verdruckt te streng, en straf, De handvest en het Recht, dat ons de Godtheit gaf, Wort ingetrocken, en, in stede van regeeren Met Godt, en onder Godt, zal Adam triomfeeren, En heerschen, in zijn bloet en afkomst, onbepaelt. De Zon der Geesten is te plotseling gedaelt. Och lotgenooten, volght ons droefheit, en misbaeren. Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaeren!
Rey. Ontsteltghe u om den last van Godt en Gabriël? Dit schijnt een razerny. wie durf het hoogh bevel Berispen? wie verwaent de Godtheit wederstreven? Wy zijn gehouden Godt zijn Recht en eer te geven, Te rusten in zijn wet. wie treet hier in geschil Met Gods almogenheit? zijn wenck, en woort, en wil Verstrecke ons eene wet, en maet, en vaste regel. Wie tegenspreeckt, die breeckt des Alderhooghsten zegel. Gehoorzaemheit behaeght den Heerscher in dit Rijck Veel meer dan wieroockgeur, en goddelijck muzijck. Ghy zijt [och, weest zoo trots en hoogh niet in uw wapen,] Tot onderdaenigheit, tot heerschen min, geschapen. Och medebroeders, staeckt dit kermen, en geklagh, En buight u onder 't juck van 't eenigh hooftgezagh.
Lui. Zeght liever: onder 't juck van grimmelende mieren.
Rey. Wanneer het hem behaegh' moet ghy u laeten stieren.
Lui. Wat hebben wy verbeurt? geeft reden, en bescheit.
Rey. Verbeurt? ghy quetst Godts kroon door ongeduldigheit.
30 Lui.



TREURSPEL.
Lui. Wy klaegen van verdriet, en enckel ongenoegen. Rey. In ste van uwen wil gerust naer Godt te voegen. Lui. Wy steunen op ons Recht, ons wettigh toegestaen. Rey. Uw Recht en hantvest blijf' de Godtheit onderdaen. Lui. Hoe kan de meerder voor een minder zich verneêren? Rey. Die zich gelaeten stelt. Godt dienen is regeeren. Lui. Gewilligh, zoo de mensch regeere daer beneêri. Rey. De mensch leeft met zijn lot vernoeght, al is het kleen. Lui. Den mensch is boven dat een hooger lot beschoren. Rey. Na menige eeuwen wordt zijn opgang eerst geboren. Lui. Een eeuw beneden is om hoogh een oogenblick. Rey. Het ga zoo 't wil, zoo 't moet, zoo d' Oppermaght dit schick'. Lui. Men had ons nutter dees geheimenis gezwegen. Rey. De Godtheit openbaert haer hart, tot u genegen. Lui. Noch milder tot den mensch: zy zet hem boven aen: Rey. Verknocht met Godts natuur, een wonderlijck bestaen. Lui. Och Engelsdom, wou Godt zich paeren met uw wezen! Rey. Wat Godt behaegt, en schickt, dat wort met recht geprezen. Lui. Hoe heeft hy 's menschen peil alree zoo hoogh gemerckt! Rey. Het is al wel, al goet, wat Godt bepaelt, en werckt. Lui. Hoe wil de mensch de kroon der Engelen verdooven! Rey. Alle Engelen zullen Godt in 't lichaem zien, en loven. Lui. Zy zullen slijck en stof aenbidden in het stof? Rey. Bewieroocken Godts naem, met geur, en prijs, en lof. Lui. Den mensch bewieroocken, van hooger hant gedwongen?
Apollion. Belial. Rey.
'/ï mompelen alree? ghy hoort een' strijt van tongen. Beli. Wat schaeren treuren hier, gedompelt in den rou. De sluiers om de borst, en lenden? niemant zou Begrijpen dat men dus, in 't midden van de Geesten, Op 't eeuwige bancket, en d' endelooze feesten, Kon treuren, zaegh men niet dit jammerlijck getal Verflensen van verdriet, wat ramp, wat ongeval
31 Ontstelt



LUCIFER. Ontsteltze? Broeders, hoe? wat's d'oirzaeck van dit kermen? Beledight iemant u? men zal uw Recht beschermen» Wat deert de Broeders? spreeckt: laet hooren wat u deert. Rey. Zy klaegen dat de staet der menschen triomfeert, Door Gabriëls bazuin, en opstyght boven d' Engelen; Dat Godt zijn wezen wil met Adams wezen strengelen; De Geesten onderworpt het menschelijck gebiet. Daer hoort ghy kort en klaer den gront van hun verdriet. Apol. Zoo groot een ongelijck valt lastigh te gedoogen. Beli. Het overtreft bykans ons krachten, en vermogen. Rey. Wy bidden dat ghy toch dien twist met ons beslecht. Apol. Wat raet? hoe paeit men hen? zy steunen op hun Recht. Rey. Wat Recht? die wetten geeft vermagh de wet te breecken. Apol. Hoe kan Rechtvaerdigheit een onrecht oordeel spreecken? Rey. Bestraf Godts oordeel eens, en schrijf hem wetten voor. Beo. De vader leer' het kint hem volgen op zijn spoor. Rey. Zijn spoor te volgen is het zelve als hy te willen. Apol. Verandring van Godts wil veroirzaeckt dees geschillen. Rey. Hy zet den eenen van, den andren op den troon.
De minder waertste wijck' voor eenen waerder zoon. Beli. Gelijckheit van gena de Godtheit best zou passen. Nu durf de duisternis het hemelsch licht ontwassen. De kinders van den nacht braveeren zelfs den dagh. Rey. Wat adem haelt, met recht den Schepper dancken magh, Die elck zijn wezen gaf, en mindre en meerder waer de. Wanneer het hem belieft zal 't element der aerde Veranderen in lucht, of water, of in vier; De hemel zelf in aerde; een Engel in een dier; Een mensch in Engleschijn, of onbegrepen wonder. Een maght regeert het al, en keert het bovenste onder. Wat d' aUerroinste ontvangt is loutere gena. Hier geit geen willekeur, hier komt vernuft te spa. In d' ongelijckheit is Godts heerlijckheit gelegen. Zoo zienwe tegens 't lichtste het zwaerste zwaerder weegen. Dus steekt het schooner af op 't schoon; de kleur op kleur; 32 De



TREURSPEL.
De diamantsteen op turkoisblaeu; geur op geur;
Het stercke op flauwer licht; gestarrent tegens starren.
Ons schicken is den Staet van dit Heelal verwarren,
Misschicken al wat Godt geschickt heeft, en beleit;
En wat het schepsel schickt, dat is wanschapenheid
In 't allerminste lidt. men staeck' dit murmureeren.
De Godtheit kan den Staet van 't Engelsdom ontbeer en.
Zy is met niemants dienst beholpen, eeuwigh rijck,
En heerelijck, behoeft zy wier oock, noch muzijck,
Noch geur, haer toegezwaeit, noch lof, haer toegezongen.
Ondanckbre Geesten, zwijght: betoomt u snoode tongen.
Ghy weet Godts reden niet: genoeght u met uw lot,
En onderworpt u Godts en Gabriëls gebodt.
Apol. Is dan de Staet en 't lot der Geesten onbestendigh? Zoo staenze glibberigh, zoo zijnze aireede ellendigh.
Rey. Om dat een minder zal regeer en in dit Rijck? Wy blijven diewe zijn: geschiet ons ongelijck?
Beli. Zy zijn de naeste aen Godt, hun' toeverlaet, en vader, En lagen hem aen 't hart: nu leit een minder nader.
Rey. Zich over 's anders heil bedroeven, is gebreck
Van liefde, en rieckt naer nijt, en hooghmoet. laet dees vleck Op Englezuiverheit en louterheit niet kleven. Elckandre, in eendraght, liefde, en trou, voorby te streven, Behaeght den Vader, die het al in orden schiep.
Beli. Zy houden d'orden, daer de hemel hen toe riep;
Maer kunnen traegh verstaen des menschen slaef te worden,
Rey. Dat 's ongehoorzaemheit: zoo spattenze uit hun Orden. Ghy ziet hoe 't hemelsch heir, geharrenast in 't gout, En in 't gelid t gestelt, zijn beurt en schilt wacht houdt; Hoe deze star gedaelt, en gene, in top daer boven, De klaer ste een minder klaer e in luister kan verdooven; Hoe d' eene een kleiner ronde, en d' andre een grooter schrijft; De laeghste hemel snelst, de hooghste langsaem drijft En evenwel verneemtghe, in deze oneffenheden Van ampten licht en kreits en stant en trant en treden,
33
Geen



LUCIFER.
Geen tweedraght, nijt, noch strijt: des Albestier der s stem Geleit dit maetgezang, dat luistert scherp naer hem.
Beli. 't Gestarnte blijft in staet, daer Godt het in wou scheppen. Behaeghde 't hem den Staet der Englen niet te reppen, Zy weecken geen gestarnte, in eendraght, noch in pais, Noch steurden met geklagh de rust van dit palais.
Rey. Zie toe, en wacht u wel deze ongenoeght te stijven.
Apol. Wij wenschen dat dees lucht en wolck magh overdrijven, Eerze uitberste, en 't gewest des hemels zette in vier. Zy groeien in getal, wie stiltze? wie komt hier?
Luicifevisten. Belzebub. Rey.
HElaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaeren? Belz. 't Gaet wel: wij groeien aen: onze Engelen vergaeren. En steecken vol misbaer, de hoofden vast by een. Wat port u Engleburgh met kermen en gesteen T' ontrusten? kan de bloem der zaligheit verflensen? Gerust bezitten al wat eenigh Geest kan wenschen Van Godt, den zegenaèr, vernoeght u dat noch niet? Zoo staetghe u zelfs in 't licht, en koestert een verdriet, Waer van ick d' oirzaeck noch beseffen kan, noch raeden. Houdt op van kermen: scheurt velttekens, en gewaeden Niet langer, zonder reen, maer heldert uw gezicht, En voorhooft met een' strael, ö kinders van het licht! De schelle keelen, die met zang de Godtheit dancken, Zien om, en belgen 't zich, om dat ghy valsche klancken En basterttoonen mengt, in 't goddelijck muzijck. Uw bittre weeklaght steurt de maet van 't hemelrijck. 't Gewellef huilt u na. de rougalm, in den hoogen Gesteegen, rolt al voort, van d'eene in d'andre boogen: En zonder misdaet wort, door zulck een ongeluit, De wasdom van Godts naem en glori niet gestuit. Lui. Heer Overste, op wiens wenck ontelbre keurebenden Zich wapenen, ghy komt van pas om onze elenden Te zalven, en den smaet en onverdienden hoon
34 Te



TREURSPEL. Tc schutten door uw maght. zal Gabriël dc kroon Der heilige Engelen op 't hooft van Adam zetten, Door Adams erfgenaem Godts eerstelingen pletten? Wy waren nutter niet geschapen, eer de zon Te wagen steegh, en licht den hemel geven kon. De Godtheit koos vergeefs de Geesten tot trouwanten Van 't onbeweeghbre hof, indienze zich wou kanten, En spitsen tegens 't Recht der geesten, zonder schuit Tot wederstant geterght, uit noot, en ongedult. Wy juichen, in den lof der Godtheit opgetoogen, Aenbaden, wieroockten met schaelen, neighden, boogen, Onze aengezichten neer. de hemel gaf gehoor, Verslingert op den dans des galms, van koor in koor, Ja smolt van volle vreught op tongmuzijck, en harpen; Toen Gabriëls bazuin zich plotseling quam werpen Met dezen donderslagh in 't midden van Godts eer: Daer lagen wy verbaest, verstroit, verdruckt ter neer. De blyschap gaf den geest, de zwangre keelen zweegen. De jongstgeboren streeck de kroon, den staf, den zegen; En d'outste zoon, onterft by d'Oppermajesteit, Gemerckt bleef voor een' slaef. dat valt gehoorzaemheit, Godtvruchtigheit, en liefde, en trouwe, uit Godts trezooren, Ten deele, dompelt haer in rouwe, ontvonckt den toren, En wraeckzucht, om den mensch, uit een' gerechten haet, Te smooren in zijn bloet, eer hy der Englen Staet Verplette, en zij geboeit, als snoode en arme slaven, Gedwongen worden naer zijn zweep en wil te draven; Gelijck hy daer beneên de dieren houdt in dwang. Heer Overste, ghy kunt der Geesten ondergang Verhinderen, en by hun hantvest hen bewaren: Beschutze door uw maght: wy staen gereet uw scharen, Uw' standert, en uw heir te volgen: treek maer aen. 'tls eerlijck voor zijn eere, en kroone, en Recht te staen. Bek. My deert uw ongelijck. ó Koning aller Heeren, Verhoe dit liever, geef geen stof tot muitineeren,
35 Noch



LUCIFER.
Noch tweedraght. geef geen stof tot wederspannigheit.
Wat raet? hoe stil ick u, en d' Oppermajesteit? Lui. Zy quetst het heiligh Recht, aen d' Engelen geschoncken. Beis. Het Recht te quetsen kan den onderzaet ontvoncken,
Een vier ontsteken, daer de lucht afbranden zou.
O averechts en loon van onbevleckte troul
Hoe zullen wy ons best in dees vertwijfling draegen? Lui. Men trooste zich een kans, een' stouten sprong, te waegen. Belz. Waer toe zich zelfs gewaeght? men ga een' zachter gangk. Lui. Hier geit alleen gewelt, en kracht, en wraeck, en dwangk. Belz. Men kon, waer 't mogelijck, een veiligh middel kiezen. Lui. Met uitstel zal men hier niet winnen, maer verliezen. Belz. Men geef zijn ongelijck met reden te verstaen. Lui. De reden heeft hier uit: men zet ons onder aen. Bel. Met smeecken moght ghy best en eerst uw' wensch verwerven. Lui. Het stuck ontdecken, is den handel gladt bederven. Belz. Men kan dien aenslagh naeu ontveinzen voor het licht. Lui. Wy groeien maghtigh aen, en staen in evenwight. Belz. De kans begunstight hun, die met Godts Veltheer vechten. Lui. Hier is met sufferye en schrick niet uit te rechten. Belz. Wat zeit Apollion hier toe, en Belial? Lui. Zy trouwen onze zijde, en stereken het ghetal. Belz. Hoe heeft men dit verhaest? het is nu ver gekomen. Lui. De hemel vloeit ons toe van zelf met volle stroomen. Belz. Betrout u op geen heir, vol lichte weifelaers. Lui. Wy zien alree meer kans, en voordeel, min gevaers. Belz. Wie reuckeloos begint, beroem' zich van geen voordeel. Lui. Aen d' uitkomst hangt het al, voor d' uitkomst dwaelt het
Dit gansche leger eischt u tot een opperhooft, (oordeel.
En leitsman op dien toght. Belz. maer wie is zoo berooft
Van zinnen, dat hy uw gerechtigheit verdadigh',
Én 's hemels heirkracht terge? ay, weest u zelfs genadigh.
Verschoonme van dien last: ick kieze geene zy.
Men legge met verdragh deze ongelijckheit by. Rey. Gebroeders, geeft gehoor, houdt boven aen met smeecken.
36 BV



TREURSPEL.
By Godt, door middelaers: men wint met tusschenspreecken.
Gemackelijcker velt dan door dien stellen wegh
Van oproer, handelt koel met raet, en overlegh.
Wij willen te gelijck uw Recht om hoogh verweer en.
Bedaert: ghy quetst de kroon van Godt, den Heer der Heer en. Lui. En ghy ons wettigheit: verstout u hooger niet.
Heer Belzebub, aenvaert dit wettige gebiet.
En zet de hair en schrap: wy volgen u te gader. Belz. O yveraers, bedenckt, bedenckt u liever nader.
Ick wil u voortreên naer den troon van 't groot palais,
En ons gerechtigheit bemiddelen door pais,
En onderling verdragh, gewilligh, onbedwongen. Rey. Houdt stil: houdt stil: ghy wort van Michaël besprongen.
Aer zijn we? wat gedruis verneemt men hier alree? Dit schijnt een hor van twist en oproer, niet van vreê, Gehoorzaemheit, en trou. Prins Belzebub, wat reden Beweeght u, als een hooft van wederspannigheden, Dien oploop, zwanger van een goddeloos verraet. Te stijven tegens Godt, ons aller toever laet? Belz. Genade, ö Michaël gewaerdigh ons te hooren, Eer ghy een vonnis velt, uit yverigen tooren, Ter eere van Godts Naem. belast ons met geen schuit. Mich. Ick zal uw onschult dan aenhooren met gedult. Belz. De t'zamenrotting van zoo menigh duizent troepen, Gesteurt om 't hoogh gebodt, ten rijxtroon uitgeroepen, Op Gabriëls bazuin, vereischte een tusschenspraeck, Tot slissing van dien brant; waerom ick van hun zaeck En klaghten kennis koom te nemen, om het muiten, By alle middelen en mooghlijckheën, te stuiten: Zy vaeren echter voort, al razende en ontzint Aan 't hollen, buiten spoor, en dringen 't klaghtbewint Met kraght ons op den hals. ick poogh de maght te scheien, [Laet tuigen van mijn trou dees Godtgetrouwe Reien,]
Michaël. Belzebub. Luiciferisten.
37
Te



LUCIFER.
Te raeden hunne klaght te storten voor Godts stoel; Maer yvre vruchteloos, in 't midden van 't gewoel, En oproer, als een zee ten hemel toe verbolgen. De Veltheer tre nu voor: wy staen gereet te volgen, Indien hy middel ziet tot slechting van 't geschil.
Mich. Wie durf zich tegens Godt en zijnen heilgen wil Verzetten? wie dus stout den oorloghsstandert planten, In 't koningkrijck van pais? indienghe door gezanten Wilt handelen om hoogh, tot voorstant van uw lot; Wy willen uwen zoen bemiddelen by Godt, Of anders wacht uw hooft: dit zal u niet gelucken.
Lui. Zoudt ghy met wapenen ons heiligh Recht verdrucken? Zy zijn den Veltheer niet tot zulck een eindt betrout. Wy steunen op ons Recht: Rechtvaerdigheit is stout.
Mich. D' inspanner tegens Godt is allerminst rechtvaerdigh.
Lui. Wy dienen Godt: hy kenne ons tot zyn diensten waerdigh. De hemel blijve maer in zijnen eersten stant. Men steil' geene amptenaers van 't hemelsch Vaderlant Beneden 't aertsch geslacht: dat staet de Hierarchyen, De Troonen, Maghten, hooge en lage Heerschappyen Der Geesten, Englen, en Aertsenglen nimmermeer Te lijden: neen, geensins; al zoude uw blixemspeer Doorstooten borst aen borst, en d' allertrouste harten: Wy laten ons geensins van Adams afkomst tarten.
Mich. Ick wil dat elck vertrecke, op 't wencken met mijn hant. Hy kant zich tegens Godt, en Godtheit, wie zich kant Meineedigh tegens ons. vertreckt naer uwe vaenen. Dat past soldaten, en gehoorzaeme onderdaenen Des hemels, wat ge welt, wat moetwil drijft men hier! Wie anders oorelooght dan onder mijn banier, Beoorlooght Godt, en is een vyant van zijn Rijcken.
Lui. Wie op zijn Recht staet, hoeft voor geen gewelt te wijeken. Natuurelijck is elck beschermer van zijn Recht.
Mich. 'k Gebiede u datghe flux de wapens nederleght. Door t' zamenrotten wordt uw eer en eedt geschonden.
38 Lui.



„Dit schijnt een hof van twist en oproer, niet van vreê...."



LUCIFER.
Lui. Natuur heeft d'Engelen door eenen bant verbonden Elckandre bij te staen; oock wort niet een alleen Geraeckt in dit geschil, maer 't raeckt ons in 't gemeen.
Mich. Zoudt ghy met wapenen den hemel dan beroeren? Die zijn u niet betrout om tegens Godt te voeren. Misbruicktghe uw maght, zoo vreest des Allerhooghsten maght.
Lui. De stedehouder wort alle oogenblick verwacht. Hy is in aller yl gedaghvaert, en ontboden. Wy willen al op een, en Goden tegens Goden Opzetten, liever dan van ons gerechtigheit Aftreden door gewelt. Mich. zoo groot een onbescheit Verwacht ick nimmermeer van 's hemels Stedehouder.
Lui. Het zweemt naer onbescheit een' eersteling, een ouder Te stellen onder 't juck des jongsten, als een' knecht. Dat d' Engel de natuur der Engelen bevecht', En tegens zijns gelijck, in staet, en aert, en wezen, De wapens voere, wort met onbescheit geprezen.
Mich. Hardneckige aert, ghy zijt geen zoonen meer van 't licht, Maer eer een bastertslagh, dat voor geen Godtheit zwicht. Ghy terght den blixemstrael, en onverzoenbren toren: Volhartghe, wat een ramp en val is u beschoren! Ghy luistert naer geen' raet, noch onderwijs: laet zien Wat d' Allerhoogste stem ons boven zal gebién. Welaen, ick wil dat zich d' oprechte en vroome Reien En schaeren daetlijck van rebelle rotten scheien.
Lui. Laet scheiden al wat wil: wy houden ons by een.
Mich. Getrouwe Reien, volght Godts Veltheer. Lui. treckt vry heen.
E Veltheer vaert naer Godt, om over u te klaegen. Schept moedt: Vorst Lucifer, gesteegen op zijn' wagen, Wordt herwaert aengevoert. ghy moet u kort beraên. Een heirkracht, zonder hooft, kan nimmermeer bestaen. Wat my belangt, die last valt my te zwaer te tillen. Luc. De gansche hemel waeght en dreunt van uw geschillen.
Belzebub. Lucifer. Luiciferisten.
40
De



TREURSPEL.
De keurenenden staen gereten en gedeelt,
Het oproer slaet al voort, de hooge noot beveelt
Hierinne te voorzien, en onheil voor te komen.
Lui. Heer Stedehouder, wijck en toevlucht aller vroomen, Wy hoopen nimmermeer dat ghy, als Michaël, Den hals van 't Engelsdom tot eene voetschabel Van Adams afkomst zult verworpen, en verdoemen, En zulck een' smaet en hoon vergulden, en verbloemen Met schijn van billijckheit, en stijven door u maght Den opgang van den mensch, een grof een aertsch geslacht. Wat wieroock schenckt hy toch den schaers van hem gezienen? Waerom belast men ons een' snooden worm te dienen, Te draegen op de hant, te luistren naer zijn stem? Schiep Godt de hemelen en Englen slechts om hem; Wy waren nutter noit geschapen, noch geworden. Ontfarm u, Lucifer, gedoogh niet dat onze Orden Zoo laegh vernedert werde, en zonder schuit verzinck', De mensch, gelijck een hooft der Englen, straele, en blinck', In 't ongenaeckbre licht, waer voor de Serafijnen, Al bevende van angst, als schaduwen, verdwijnen. Indien ghy u verneêrt zoo groot een ongelijck, Tot voorstant van ons recht, te slechten in dit Rijck, Wij zweer en uwen arm eendraghtigh t'onderstutten. Aenvaert dees heirbyl: help, och help ons Recht beschutten. Wy zweeren u met kracht, in volle majesteit, Te zetten op den troon, aen Adam toegeleit. Wy zweeren uwen arm eendraghtigh t'onderstutten. Aenvaert dees heirbyl: help, och help ons Recht beschutten.
Luc. Mijn zoonen, op wier trou geen vleck van ontrou hecht, Al wat de Godtheit wil, en van ons eischt is recht. Ick ken geen ander Recht; en stutte, als Stedehouder Der Godtheit, zijn besluit en raetslot met mijn schouder. Den scepter, dien ick voer, ontving mijn rechte hant Van zijn Almogentheit, als een genadepant En teken van Godts gunst en liefde tot ons allen.
41
Is



LUCIFER.
Is nu zijn hart en zin op Adam juist gevallen,
En lust het hem den mensch, in volle heerschappy,
Te zetten boven aen, en, boven u en my,
Te kroonen, schoon we noit in onzen plicht bezweecken;
Wat raet hier toe? wie wil dat raetslot tegenspreecken?
Indien hy Adam noch een zelve heerlijckheit,
En d'Engelsche natuur gelijck, hadt toegeleit,
Dat waer verdraeghelijck voor alle hemeltelgen,
Gesproten uit Godts stam: nu moghten zy 't zich belgen,
Zoo belghzucht geene vleck om hoogh gerekent waer.
Maer hoe men 't vat, dit loopt van wederzy gevaer,
Het zy men zwichte uit schroomte, of moedigh wederstreve.
Ick wensche dat hy u dees belleghzucht vergeve.
Lui. Heer Stedehouder, ay, aenvaert dien heirstaf toch, En hanthaef 't heiligh Recht: wy volgen in uw zogh. Wy volgen, streef vooruit op uw gezwinde veeren. Wy willen sneuvlen, of zeeghaftigh triomfeeren.
Luc. Dit strijt met onzen eedt, en Gabriëls gebodt.
Lui. Dat strijt met Godt, en zet het Menschdom boven Godt.
Luc. Laet Godt zijn eer, en stoel, en majesteit bewaeren.
Lui. Bewaer uw' eigen stoel: wy willen, als pylaeren, U stutten, en den staet der Engelen met een. Geen mensch zal onze kroon, Godts kroon, met voeten treên.
Luc. De Veltheer Michaël, ge wapent onder 't zegenen Van boven, wil ons flux met al zijn heir bejegenen. Zijn heirkracht by uw maght, wat is 't een groot verscheel!
Lui. Is 't geene helft, ghy sleipt een' staert van 't derde deel Der Geesten mede, indienghe u geeft op onze zijde.
Luc. Dan is de kans gewaeght, ons gunst verloren by de Verdruckers van uw Recht. Lui. de moedt, de dapperheit, De hoon, de smaet, de spijt, de wanhoop, het beleit, De wraeck, het ongelijck, niet anders te beslechten, En wat hier aenhangt, zal ons stijven, onder 't vechten.
Belz. Wy hebben 't heiligh Rijck alleen in onze maght. Wat raetslot men besluit', de wapens geven 't kracht,
42 En



TREURSPEL.
En nadruck. zoo wy slechts ons in slaghorden stellen; Wat nu noch weifelt stracx op onze zy zal hellen. Luc. Ick troostme dan gewelt te keer en met gewelt. Belz. Zoo stijgh de trappen op, ó allerbraefste Helt.
Heer Stedehouder, stijgh dien troon op, datwe u zweeren. Luc. Vorst Belzebub, getuigh, en ghy, doorluchtste Heeren, Apollion, getuigh, getuigh, Vorst Belial, Dat ick, uit noot en dwang, dien last aenvaerden zal, Tot voorstant van Godts Rijck, om ons bederf te keeren. Belz. Nu brengt den standert voort, dat wy den stander zweeren,
Getrouwigheit aen Godt, en onze Morgenstar. Lui. Wy zweeren te gelijck by Godt, en Lucifer. Belz. Nu brengt het wieroockvat, ghy Godtgetrouwe schaeren: Bewieroockt Lucifer met wieroockkandelaeren, En schaelen, rijck van geur. verheerlijckt hem met licht, En glans van tackelen, verheft hem met gedicht, Gezangen, en muzijck, bazuinen, en schalmeien. Het voeght ons, hem aldus met staetsi te geleien. Heft op een' heldren toon, Ter eere van zijn kroon. Lui. Op, treckt op, ö ghy Luciferisten, Volght dees vaen. Ruckt te hoop al uw krachten, en listen.
Treckt vry aen. Volght dezen Godt, op zijn trommel, en trant.
Beschermt uw Recht en Vaderlant. Helpt hem Michaëls heirkrachten stuiten.
Houdt nu moedt. Helpt den hemel voor Adam nu sluiten,
En zijn bloet. Volght dezen Helt, op zijn Bazuin, en trom.
Beschut de kroon van 't Engelsdom. Ziet, ay ziet nu de Morgenstar blincken.
Voor die pracht Zal des vyants banier haest verzincken,
43
In



LUCIFER.
In den nacht;
met triomf kroonen Godt Lucifer. Bewieroockt hem: aenbidt zijn Star.
Rey van Engelen.
Zangk.
WAer zijnwe toe ghekomen, Dat 's hemels burgertwist De regementen splist, En 't zwaert is opgenomen, Te zinneloos en blint? Wie 'er van ons benden
Hij sneuvelt, of verwint, Geluckigh? die d'elenden
Van hunne broedren zien, En Rijx- en Reigenooten?
Of die verwonnen vlièn, In ballingschap gestooten?
O zoons van eenen Godt, Waer toe verdwaelt uw lot?
Tegenzang.
Helaes! waer toe verdwaelen
De Geesten? wat verleit
Hen uit de zekerheit Van hunnen Staet en paelen
Te spatten, zonder noot? Zich op het spits te waegen?
Ons weelde was te groot, Te dertel om te draegen;
De hemel niet genoegh Om Engelen te paejen:
De Nijdigheit most vroegh






LUCIFER.
Dit zaet van oorlogh zaejen,
In 't vreedzaem Vaderlant. Wie leit dien twist aen bant?
Toezang.
Is dit krijghsvier niet te smooren,
Door een maght van hooger hant, Wat wil blijven in zijn' stant?
Staetzucht zal alle Orden stooren: Hemel, aerde, zee, en strant Zullen staen in lichten brant.
Staetzucht, eens door triomfeeren Als gewettight, zal verwoet
Godt en alle maght braveeren.
Staetzucht kent noch Godt, noch bloet.
46
HET



TREURSPEL.
HET VIERDE BEDRYF.
Gabriël. Michaël.
r^\E gansche hemel gloeit, in eenen lichten brant
*S Van oproer en verraet. 'k verdaegh u, als Gezant Van Godt en zijnen stoel, nu daetlijck op te trecken, Met eenen gloet van vier en yver deze vlecken Te branden uit Godts naem, en 't zuiver Hemelsdom. Vorst Lucifer braveert: hy roert trompet, en trom.
Mich. Is Lucifer, helaes, in zijne trou verandert?
Gab. Des hemels derde deel heeft reede zijnen standert, Die valsche Morgenstar, gezworen, zijnen troon Bewieroockt, als een' Godt, en met een' lastertoon Van goddeloos muzijck hem eere toegezongen. Zy komen herwaert aen in volle kracht gedrongen, En dreigen schrickelijck de poort van 't wapenhuis Te rammen met gewelt. een woest en wilt gedruis Van onweer buldert vast, van boven, en van onder. Het weerlicht, stormt, en raest. de blixem, en de donder In arbeit, schudden vast de pijlers van ons hof. Men hoort geen Serafijns, noch wedergalm van lof. Een ieder zit in druck gedompelt over d'ooren. Dan zwijgen plotseling, dan huilen al de kooren Der Engelen, van druck, en medelijden, om Den blinden afval van 't gezalight Engelsdom, En d' Engelsche natuur, 't is meer dan tijt om heden Te quijten uwen plicht, en op uw heilige eeden [Die ghy, als Veltheer, op het punt des blixems zwoert, By Godt en zijnen naem,] te passen. Mich. wat vervoert Godts Stedehouder dus zich tegens Godt te kanten, Als een verwaeten hooft van dolle vloeckverwanten?
Gab. De hemel weet hoe noode ick Godts gerechte zaeck Verdadige, op dees wijs. hoe bitter wil de wraeck
47 Hem



LUCIFER.
Hem treffen! want men weet geen middelen te vinden, Om dit verdoolt geslacht rampzaligen en blinden Te leiden op de baen, de heirbaen van hun trou. Ick zagh Godts blyschap zich zelf met een wolck van rou Beschaduwen; in 't endt de wraeck een vlam ontsteecken In d' oogen van het licht; eer, om dien slagh te breecken, Het last gaf tot den toght. ick hoorde een wijl het pleit, Hoe d'opperste Genade, en Godts Gerechtigheit Elckandre in wederwight, met pit van reden, hielen. Ick zagh de Cherubijns, hoeze op hun aenzicht vielen, En riepen vast: gena, gena, ö Heer, geen Recht. Men had dit zwaer geschil gezoent, en schier geslecht; Zoo scheen de Godtheit tot genade en zoen genegen: Maer als de wieroockstanck in top komt opgesteegen, De smoock, die Lucifer om laegh wort toegezwaeit, Met wieroockvat, bazuin, en lofgezangen, draeit De hemel zijn gezicht van zulcke afgoderyen, Gevloeckt van Godt, en Geest, en alle Hierarchyen. Gena had uitgedient. waeck op, in 't harrenas. De Godtheit daghvaert u, eer 't oproer ons verrass'. Betem met uwen arm de woeste Behemotten, En Leviathans, die dus godtloos t'zamenrotten. Mich. Uriël, schiltknaep flux, men breng' den blixem hier, Mijn harnas, helm en schilt, breng herwaert Godts banier. Men blaze de bazuin, te wapen, flux te wapen. Ghy Maghten, Troonen, wat getrou is, en rechtschapen, Dat wapen' zich met ons. ghy regementen voort, Een ieder in 't gelidt: de hemel geeft het woort. Men blaze de bazuin: men sla de holle trommels, Verdaghvaerde in der yl ontelbre dicke drommels Gewapenden. blaest op: ick schiet de wapens aen. Het geit Godts eer alleen, het moet'er nu op staen. Gab. Dit harnas past zoo braef, alwaer 't u aengeschapen. Hier komt de veltbanier, waer in Godts naem en wapen U toestraelt, en de zon in top u heil belooft. 48 Hier



„De Godtheit daghvaert u, eer 't oproer ons verrass'....



LUCIFER.
Hier komen de Kornels u groeten, als het hooft Van 't heir der hemelen, die Godts bardere zwoeren. Schep moedt, Vorst Michaël: gy zult Godts oorlogh voeren.
Mich. Zoo zal ick. hou mijn woort om hoogh: wy trecken heen.
Gab. Wy volgen uwen toght met wenschen, en gebeén.
Lucifer. Belzebub. Luiciferisten.
HOe staet het met ons heir? hoe is 't 'er mee gelegen? Belz. Het heir verlangt, gereet, om onder uwen zegen, Te vliegen regelrecht op 't spits van Michaël. Lui. Zoo doet het: ieder wacht op Lucifers bevel, Om teffens d' armen en hun vleugels eens te reppen, Dien grooten vyant lucht en winden t' onderscheppen, En, als hy leght in zwijm, te ketenen met kracht. Luc. Hoe talrijck is het heir, waer in bestaet ons maght? Belz. Die groeit alle oogenblick, en bruist uit alle transen Ons toe, gelijck een zee van vier en heldre glansen, 'k Vertrou het derde deel des hemels houdt ons zy, Is 't niet de halve streeck: want Michaëls gety Verloopt alle oogenblick, en ebt aen alle kanten. De helleft van de wacht en eerste hoftrouwanten, Uit ieder Orden, van een ieder Hierachy, Verzweeren hunnen Heer, Vorst Michaël, als wy. Men ziet 'er Cherubijns, Aertsengelen, Serafijnen De vaenen voeren, zelf het paradijs, aen 't quijnen Geslagen van verdriet, verschiet zijn groente, en verf; En waer men d' oogen keert, daer schijnt een wis bederf, En boven 't hooft een buy en donckre wolck te hangen. Dat voorspoock spelt ons heil: men heeft slechts aen te vangen. Ghy draeght alree de kroon des hemels op uw kruin. Luc. Die klanck behaeghtme meer dan Gabriëls bazuin. Hoort toe, en geeft gehoor, beneden deze trappen. Hoort toe, ghy Oversten: hoort toe, ghy Ridderschappen, En luistert wat wy u vermelden, klaer, en kort. Ghy weet hoe verre wy alree zijn uitgestort
50 In



T R E U R S P E L.
In wraeckzucht tegens 't Hooft der opperste palaizen,
Dat het een dolheit waere, op hoop van zoen, te deizen;
En niemant denckén durf deze onuitwischbre smet
Te zuivren door gena: dies moet de noot een wet,
Een wisse toevlught van te wancken noch te wijeken
Verstrecken; ghy, met kracht en zonder om te kijeken,
Dien standert en mijn star verdadigen, met een
Den vrygeschapen Staet der Englen in 't gemeen.
Het ga zoo 't wil: volhardt groothartigh, onverdrietigh:
Geen almaght heeft de maght dat zy geheel vernietigh'
Het wezen, dat ghy eens voor eeuwighlijck ontfingt.
Indienghe fel en fors met uwe heirspits dringt
In 't hart van 's vijants heir, en komt te triomfeeren,
Zoo zal de tiranny der hemelen verkeeren
In eenen vryen Staet, en Adams zoon, en bloet,
Gekroont in top van eere, en met een' aertschen stoet
Omcingelt, uwen hals niet boeien aen de keten
Van slaefsche dienstbaerheit, om hem ten dienst te zweeten,
En onder 't kooperen juck te hijgen, zonder endt.
Indienghe my voor 't hooft van uwen vrydom kent,
Gelijckghe uit eenen mont dien standert hebt gezworen;
Zoo staeft den eedt noch eens eenstemmigh, dat wy 't hooren,
En zweert getrouwicheit aen onze morgenstar,
Luc. Wy zweeren te gelijck by Godt en Lucifer.
Belz. Maer zie hoe Rafaël, verbaest, en vol medoogen Met zijnen vredetack van boven komt gevloogen, Om uwen hals, op hoop van stilstant, en verdragh.
Rafaël. Lucifer.
f~\Ch, Stedehouder, mont van 't goddelijck gezagh,
v-' Wat heeft u buiten 't spoor van uwen plicht gedreven?
Zoudt ghy den Schepper van uw glori wederstreven?
Lichtvaerdigh weifelen, en wancklen in uw trou?
Dat hoop ick nimmermeer, helaes, ick zwijm van rou,
En blijve om uwen hals beklemt, bestorven hangen.
51 Luc.



LUCIFER.
Luc. Oprechte Rafaël. Raf. mijn blyschap, mijn verlangen, Ick bidde u hoorme. Luc. spreeck, zoo lang het u behaegh'. Raf. Genade, ö Lucifer, verschoon u zeiven: draegh Geen harnas tegens my, die treurigh smilte, en quijne Van druck om uwent wil. ick koom, met medecijne En balsem van gena, gesteegen uit den schoot Der Godtheit, die, gelijckze in haeren Raet besloot, U, boven duizenden gekroonde Heerschappyën, Gezalft heeft op den stoel van haer stadthouderyen. Wat dolheit is het, die uw zinnen dus verruckt? Zy had haer zegel en gelijckenis gedruckt Op uw geheilight hooft, en voorhooft, overgooten Met schoonheït, wijsheit, gunst, en water komt gevlooten, En stroomen, zonder maet, uit aller schatten bron. Ghy blonckt in 't paradijs, voor 't aenschijn van de zon Der Godtheit, uit een wolck van dau en versche roozen, Uw feestgewaet stont stijf van perlen, en turkoozen, Smaragden, diamant, robijn, en louter gout. De zwaerste scepter wert uw rechte hant betrout, Zoo dra ghy steeght in 't licht, en, op bazuin en bommen, Door 't blakende gesternte en steenen quaemt te brommen: En zoudt ghy reuckeloos u storten uit dien troon? Verreuckeloozen al dat heerelij ck, en schoon? Zoudt ghy uw glansen, die de hemelen verderen, Ons licht verduisteren, in eenen knoop van dieren, En mengsel van gedierte en ondier onder een, Griffoensklaeu, draeckenhooft, en andre gruwzaemheên Misscheppen onbedacht? en zouden 'shemels oogen, De starren, u zoo laegh berooft zien van vermogen, En eere, en majesteit, door 't schenden van uw trou? Dat keer' de goede Godt, wiens aenschijn ick aenschou. In 't zaligh licht, daer wy, geheilight alle zeven, Hem dienen voor zijn' troon, en sidderen, en beven Voor zulck een Majesteit, die op ons voorhooft straelt, Verquickt en leven geeft wat leeft, en adem haelt.
52 Heer



„mijn blyschap, mijn verlangen, ick bidde u hoorme."



LUCIFER.
Heer Stedehouder, magh mijn bede uw hart beweegen; Ghy kent mijn zuiver wit, en hart, met u verlegen. Ruck af dien trotsen kam: schud uit dit harrenas: Smijt neder uit dees hant de heirbijl, de rondas Uit d' andre. hooger niet: legh neder, och, legh neder, Legh neder, strijck van zelf den standert, en de veder Van uwe vleugelen, voor Godt, en zijnen glans; Eer hy u uit den troon, den allerhooghsten trans Van eere, nederklincke aen gruis, en stof te mortel, Ja zulx dat van den stam der Geesten tack, noch wortel, Noch geen gedachtenis, noch leven overschiet; 't En waere een leven van elende, van verdriet, De Doot, de Wanhoop, en een worm, een eeuwigh knaegen, En knersetanden moght den naem van leven draegen. Verneer u: staeck dien toght: ick offere u gena Met dien olijf tack: grijp, of echter't is te spa. Luc. Heer Rafel, ick verdien noch dreigement noch toren Myn helden hebben Gode, en Lucifer gezworen, En, onder 's hemels eedt, dien standert opgerechtr Men stroie wat men wil den hemel door: ick vecht, En oorloge onder Godt, tot voorstant van zijn kooren, De hantvest, en het Recht, hun wettigh aengeboren, Eer Adam zijne zon zagh opgaen, eer de dagh Zijn paradijs bescheen, geen menschelijck gezagh, Geen juck van menschen zal den neck der Geesten plaegen, Geen Engelsdom den troon van Adam onderschraegen, Met zijnen vrijen hals, gelijck een dienstbaer slaef, 't En zy de hemel ons in eenen poel begraef', Met zoo veel scepter en, en kroonen, glans en voncken, Ais ons de Godtheit uit haer' boezem heeft geschoncken, Voor eewigh, en altijt. laet bersten al wat berst: Ick hanthaef 't heiligh Recht, door hoogen noot geperst, En, na veel wederstants, my entlijck overdrongen, Op 't klaegen en gekerm van duizenden van tongen. Ga heene, bootschap dit den Vader, onder wien
54 Ick



TREURSPEL.
Ick dus, voor 't Vaderlant, den standert voere, en dien'.
Raf. Och Stedehouder, wat verbloemt ghy uw gepeinzen. Voor 't alziende oogh ? ghy kunt uw oogmerck niet ontveinzen. De strael van zijn gezicht ontdeckt de duisternis, De staetzucht, daer uw geest zoo grof van zwanger is, En reede in arbeit gaet, om dit gedroght te baeren. Waer bergh ick my van schrick! hoe ryzen al mijn haeren! Verdwaelde Morgenstar, verschoon u zelve toch. Ghy kunt d' Alwetentheit niet paeien met bedrogh.
Luc. Wat staetzucht? heeft mijn plicht in eenigh deel ontbroken?
Raf Wat hebt ghy in uw harte al heimelijck gesproken? Ick wil in 's hemels top, door alle woleken heen, En boven Godts gestarnte opstijgen, van beneên, Godt zelf gelijck, geen maght bestraelen met genade, 't En zyze aen mijnen stoel het leen verheergewaede: Geen majesteit braveer' met scepter, nochte kroon, Ten zy ick haer beleene uit mijnen hoogen troon. Bedeckt uw aengezicht: valt neder: strijekt uw pennen, En wacht u, boven ons, een hooger maght te kennen.
Luc. Hoe nu toe? ben ick dan Godts Stedehouder niet?
Raf Dat zijt ghy, en onthngt van 't onbepaelt gebiet Bepaelde mogentheit, en heerscht uit zijnen naeme.
Luc. Helaes, hoe lang? tot dat Vorst Adam ons beschaeme, En, boven de natuur der Engelen, zijn lot Uit 's hemels schoot ontfange, en aenzitt' neffens Godt?
Raf Wil d' opperste Monarch zijn maght met mindren deelen; Ta d' eerste kroon den mensch opzetten, en beveelen, Hem wijden tot een hooft der Geesten, boven al Wat kroon en scepter voert, of namaels voeren zal; Zoo leer ootmoedigh u Gods raetslot onderwerpen.
Luc. Dat is de wetsteen om dees heirbyl op te scherpen.
Raf. Ghy scherptze reuckeloos voor uwen eigen neck. Bedenck eens waer wy staen. de hemel kan geen vleck Van afgunst, haet en nijt noch hovaerdy verdraegen. De Wraeck des hemels dreight dees schantvleck uit te vaegen.
55 Hier



LUCIFER.
Hier helpt geen veinzen, och, of voor d' alziende Zon, Het aldoordringende oogh, ick deze lastren kon Bedecken. Lucifer, waer is uw glans gebleven?
Luc. Mijn glans is Adam en zijne afkomst lang gegeven. Men noem' my langer niet den eerstgewijden zoon. Den oudsten erfgenaem. Raf. Vorst Lucifer, verschoon U zeiven: onderworp u't opperste behaegen. Gewaerdigh ons dat wy die blijde tijding draegen Naer boven: ieder ziet mijn weerkomst te gemoet. Ick valle ootmoedigh dus uw heerlijckheit te voet. Om Godts wil, wacht u toch weerspannig en te stijven, Die op uw' wil en wenck, als op hun aspunt, drijven. Zoudt ghy, in wederwil van 't hemelsche palais, Dees lucht, vol heiligheit, vol vrede, d' eerste reis, Met duizentduizenden in 't harrenas, beroeren? Op trommel en trompet den oorloghsstandert voeren. En kanten tegens Godt, den stereksten worstelaer?
Luc. Men kant zich tegens ons. was Adams afkomst maer Een' zeiven staet en stoel, als d' Engelen, geschoncken, Dat scheen verdraeghelijck: nu vliegen vast de voncken Van dezen hemeltwist door alle daken heen. Zwijgh Engelsdom: verhef eerbiedighlijck het leen Van al wat ghy bezit aen Adam, en zijn neven. Den mensch weerstreven, is de Godtheit wederstreven. Hoe magh het Godt van 't hart, dat hy zoo laegh, zoo diep Vernedert dien hy tot den grootsten scepter schiep? Een edelmoedigheit, geheilight tot regeeren, Voor eenen minder zich zoo zwaerlijck kan verneer en, Van heerlijckheit ontkleèn, en opstaan uit haer' staet, En stoel, dat zy vervloeckt den glans en dageraet Van haeren opgangk, en veel liever had gebleven Een schaduw, zonder verf, een niet, en zonder leven: Want niet zijn, overtreft verkleening duizentwerf.
Raf. Geleende heerschappij staet los, en is geen erf.
Luc. 'k Misdanckme dan dit leen, als 't immers leen moeten heeten.
56 Ka/



TREURSPEL.
Raf. Be waer uw ampt: of is zijn ooghmerck u vergeten? De Stedehouderschap uw wijsheit wert betrout, Op dat ghy ' t al in ruste en orde houden zoudt: En hebtghe tegens Godt het panser aengeschooten, Als een meineedigh hooft van blinde bondtgenooten?
Luc. Wij schoten slechts, uit noot en nootweer, 't panser aen; Zoo luttel wouden wy de Godtheit wederstaen. De reden spreeckt, al waer 't dat schilt en wapen zweege. Wy vrijen onzen Staet: benijt men ons die zege?
Raf. Geen zege is heerelijck, daer, in een zelve Rijck, Slaghordens van een' Staet bestrijden haers gelijck: En deerlijck is het, zoo gebroeders van eene Orden Door hun gebroeders zelfs in 't endt verwonnen worden. Om onzent wil, om Godt, en zijn gedreighde straf. Och Stedehouder, voer uw regementen af: Voer af, en laet u toch vermorwen door gebeden. Ick hoor, 't is schrickelijck, alree de ketens smeden, Om, na de neêrlaegh, u, geketent door de lucht, Te voeren in triomf, ick hoor alree gerucht, En zie allengs het heir van Michaël genaecken. Het is hoogh tijt, hoogh tijt dien dollen toght te staecken.
Luc. wat baet het, schoon men zich op 't uiterste bera? Hier is geen hoop van pais. Raf. 'k verzeker u gena, En stelme, als middelaer, om hoogh voor u te pande.
Luc. Mijn Star te dompelen in duisternisse, en schande: Mijn vijanden te zien braveer en op den stoel 1
Raf. Och Lucifer, waeck op. ick zie den zwavelpoel. Met opgespalckte keel, afgrijslijck naer u gapen. Zult ghy, het schoonst van al wat Godt oit heeft geschapen, Een aes verstrecken, voor het vraetige ingewant Des afgronts, nimmer zadt, en nimmer uitgebrant; Dat hoede Godt. och och, bewilligh onze bede. Ontfang dien tack van pais: wy offren u Godts vrede.
Luc. Of ergens schepsel zoo rampzaligh zwerft als ick? Aen d' een zy flaeuwe hoop, aen d'andre grooter schrick.
57 De



LUCIFER.
De zege is hachelijck, de nêerlaegh zwaer te mijden.
Op 't onwis tegens Godt en Godts banier te strijden?
Den eersten standert op te rechten tegens Godt,
Zijn hemelsche bazuin, en openbaer gebodt?
Zich op te worpen, als een hooft van Godts rebellen,
En tegen 's hemels wet een wederwet te stellen?
Te vallen in den vloeck der snootste ondanckbaerheit?
Te quetsen de genade en liefde en majesteit
Des rijcken Vaders, bron van alle zegeningen,
Die noch t' ontvangen staen, en wat wy reede ontflngen?
Hoe zijn we nu zoo wijt verzeilt uit onzen plicht 1
Ick zwoer mijn' Schepper af. hoe kan ick voor dat licht
Mijn lasterstucken, mijn verwatenheit vermommen?
Hier baet geen deizen, neen, wy zijn te hoogh geklommen.
Wat raet? wat best geraemt in dees vertwijfeltheên?
De tijt geen uitstel lijdt, een oogenblick is geen
Genoeghzaemheit van tijt; indien men tijt magh noemen
Dees kortheid, tusschen heil en endeloos verdoemen.
Maer 't is te spa, en hier geen boete voor ons smet.
De hoop is uit. wat raedt? daer hoor ick Godts trompet.
Apollion. Lucifer. Rafaël.
HEer Stedehouder op? het is geen tijt te marren: De Veltheer Michaël, in aentoght met zijn starren, En regementen, daeght u uit in 't vlacke velt. De tijt gebiet dat ghy u in slaghorden stelt. Treek op, treek op met ons: wy zien den stryt gewonnen. Luc. Gewonnen? dat 's te vroegh: de strijt is niet begonnen.
Men weegh' dien zwaeren slagh en oorlogh niet te licht. Apol. Ick zagh alree den schrick in Michaëls gezicht, En al zijn benden doots schier omzien naer de hielen. Wy willen, twijfel niet, haer sloopen, en vernielen. Hier komen d' Oversten met onzen standaert aen. Luc. Een ieder in 't gelidt, een ieder kenn' zijn vaen. Nu rustigh de bazuin en krijghstrompet gesteecken.
58 Apol.



TREURSPEL.
Apol. Wy wachten op uw woort. Luc. zoo volgt ons op dit teken.
Raf. Helaes, hy stont aireede in twijfel, en beraet: Nu voert hem Wanhoop aen. helaes, in welck een' staet Van jammernissen stort d' Aertsengel al de zijnen 1 Nu magh hy nimmermeer in vreught om hoogh verschijnen, 't En zy de Godtheit dit medoogende belett'. Ghy Hemelreien, komt, en geeft u in 't gebedt: Misschien of noch dien slagh te schutten waer met smeecken. Het bidden kan een hart van diamantsteen breecken.
Rey van Engelen. Rafaël.
OVader, die geen wieroockvat, Noch gout, noch lofzang waerder schat Dan godtgelatenheit en stilte
Van 't schepsel, dat uit nedrigheit Behaegen schept aen uw beleit, En in uw' wil zich zelf versmilte; Ghy ziet, ö aller telgen stam, Hoe 't hooft der Geesten zijnen kam Durf kanten tegens uw behagen; Hoe hy trompet en trommel roert, En blint, van Staetzucht aengevoert, U terght op zijnen oorloghswagen. Ontferm u over 't lasterstuck, En keer, och, keer het ongeluck Van duizentduizent lotgenooten, Die al te jammerlijck misleit, Met zulck een wederspannigheit Het harnas hebben aengeschoten. Raf Verschoon genadigh, och verschoon Den Stedehouder, die de kroon Der kroonen op zijn hooft wil zetten, Om neffens u, en bovenal Te triomfeeren. och, wie zal Hem zuiveren van zulcke smetten?
59
Rey.



LUCIFER.
Rey. Gedoogh niet dat de schoonste ziel, Waer op uw oogh genadigh viel,
Gedoogh niet dat d' Aertsengel sneve. Hy boete deze ondanckbre daet, En blijf' gehanthaeft by zijn' staet.
Dat uw gena zijn schuit vergeve.
60
HET



TREURSPEL.
HET VYFDE BEDRYF.
Rafaël Uriël
DE gansche hemel, van den gront op tot de kruin Der aertspalaizen, juicht op Michaëls bazuin, En zwaeiende banier, de veltslagh is gewonnen. Ons schilden schitteren, en scheppen nieuwe zonnen. Uit elcke schiltzon straelt een triomfanten dagh. Daer komt Uriël zelf, de Schiltknaep, uit den slagh, En zwaeit het vlammend zwaert, dat, scherp van wederzijden, Gewet van 's hemels wraecke en gramschap, onder 't strijden, Door schilt, en harrenas, en helm van diamant, Gevaeght heeft, slinx en rechts, al wat de horens kant En opsteeckt tegens Godts doordringende alvermogen. Gestrenge Schiltknaep, die het scherprecht uit den hoogen Bekleet, en 't ongelijck, dat tegens 't eeuwigh Recht Zich opworpt, met een' slagh rechtvaerdighlijck beslecht; Gezegent is 't geweer, gezegent zijn uw armen, Die d' eer van Englestadt hanthaven, en beschermen. Wat leghtge al prijzen in, by d' Oppermajesteit 1 Verhael ons toch den strijt: ontvou ons al 't beleit, En 's hemels eersten toght: wy luistren met verlangen. Uri. Uw lust ontvonckt mijn' geest om rustigh aen te vangen, Dien vreesselijcken storm t'ontvouwen op een ry. Geluckigh vecht het heir, dat Godt heeft op zijn zy.
De Veltheer Michaël. [verwittight uit den hoogen, Door 's hemels afgezant, die neder quam gevlogen, Noch sneller dan een star, die door de lucht verschiet, Hoe Lucifer zoo trots zich tegens 't hoogh gebiedt Had opentlijck gekant, gereet hen aen te voeren, Die hem bewieroockten, zijn starre en standert zwoeren;] Schoot voort, op 't aenstaen van den trouwen Gabriël,
61
Het



LUCIFER.
Het schubbigh panser aen, en gaf terstont bevel Aen al zijne Oversten, en hoofden, en Kornellen, De heir en, in Godts naem, in hun geleên te stellen, Om met gemeene maght en kracht, op 't luchtigh ruim, Van 't zuivre hemelsblaeu al dit meineedigh schuim Te vaegen, al dit spoock in duisternis te dompelen, Eer zy op 't ongezienste ons moghten overrompelen. Op dezen last vergaêrt Godts heir kracht in der yl Slaghordenswijs, zoo snel gelijck een vlugge pijl, Gedreven van de pees. men zagh ontelbre drommen, In een driekantigh heir, aen alle kanten brommen, Gelijck een driehoeck steeckt en straelt op ons gezicht. Men zagh een enckelheit in een driepuntigh licht, Zoo spiegelgladt, gelijck een diamant, geslepen; Een heirspits, eer van Godt dan eenigh Geest begreepen. De Veltheer, met den gloet des blixems in de hant, Hiel recht voor Godts baniere, in 't hart van 't leger, stant. Wie moedt wil houden, en triomf en zege baeren, , Die moet voor al het hart verzeekren, en bewaeren.
Raf. Waer bleef 't verwaten heir, dat ons bestormen wou?
Uri. Het quam vol moedts ter baene, en had zijn eerste trou Gehoor zaemheit en eer en eedt en al verg eet en, Te heiloos en verwaent op Godt en ons gebeeten. Het groeide snel, en wies, gelijck een halve maen. Het wet zijn punten, zet twee horens op ons aen; Gelijck 't gestarrent van den Stier de hemeldieren En andre monsters, die rontom hem heenezwieren, Met goude hoornen dreight. de rechte horen wort Vorst Belzebub, op dat hy ons de vleugels kort', En zijne wacht betrout; Vorst Belial de slincken. Men ziet hen beide om strijt in hunne rusting blincken. De Stedehouder, nu Veltmaerschalck tegens Godt, Verzekerde den buick des legers, om het slot, Der regementen knoop, in 't midden te bewaeren. De trotse standert, daer de dagh scheen op te klaeren,
62 Uit



TREURSPEL.
Uit zijne morgenstar, wert van Apollion Gehanthaeft, achter hem, zoo moedigh als hy kon, In zijnen vollen krits, om hoogh ten toon gezeten.
Raf. Helaes, wat durf, wat durf d' Aertsengel zich vermeten! Och, of ick hem by tijts tot afstant had gebroght. Beschrijfme niettemin het aenzicht van dien toght. En in wat schijn de Vorst de benden quam geleien.
Uri. Omringt van zijn staffiers, en groene lievereien, Hy, wrevligh aengevoert van onverzoenbren wrock, In 't gouden panser, dat, op zijnen wapenrock Van gloeiend purper blonck, en uitscheen, steegh te wagen, Met goude wielen, van robijnen dicht beslagen. De Leeuw, en felle Draeck, ter vlught gereet, en vlugh Met starren overal bezaeit op hunnen rugh, In 't parrele gareel, gespannen voor de wielen, Verlangden naer den strijt, en vlamden op vernielen. De heirbijl in de vuist, de scheemrende rondas, Waer in de morgenstar met kunst gedreven was, Hing aen den slincken arm, gereet de kans te wagen,
Raf O Lucifer, ghy zult dien hooghmoedt u beklagen. Ghy fenix, onder al wat Godt daer boven looft, Hoe steeckt ghy, onder 't heir, zoo fier met hals en hooft, En helm, en schoudren uit! hoe heerlijck past u 't wapen, Als waer 't natuurelijck uw wezen aengeschapen! O hooft der Engelen, niet hooger: keer weerom.
Uri. Zoo stonden zy gekant, en slaghree, drom by drom, Een ieder op zijn lucht, en hoefslagh, en by rijen Gesnoert aen hun gezagh, om 't schoonst van wederzyen; Wanneer de dolle trom en klinckende trompet Zich mengen, het geluit geweer en handen wet. En steigert in den trans van 't heiligh licht der lichten; Een klanck, waer op terstont een zwangre wolk van schichten Geborsten, slagh op slagh, een gloênden hagel baert, Een' storm en onweer, dat de hemelen vervaert, De hofpijlaeren schudt, de kreitsen, en de starren,
63
Ver-



LUCIFER.
Verbijstert in hun ronde en ommeloop, verwarren,
Of zwijmen op de wacht, en weten niet waer heen
Te drijven, oost of west, of boven of beneên.
Al weerlicht wat men ziet, al wat men hoort is donder.
Wat bÜjfter in zijn' stant? het bovenste raeckt onder.
De heiren, na 'et gedreun van 't eerste schutgevaert,
Geraecken hantgemeen met knods, en hellebaert,
En sabel, speer, en dolck. het gaet'er op een kerven,
En steecken. al wat kan, wat toeleit op bederven,
Op schenden, rept zich nu, bederft, en treft, en schent.
De broederschap heeft uit, en niemant ziet noch kent
Zijn' medeburger meer. men ziet 'er parle huiven,
Gekrolde vlechten hairs, en pluim, en pennen stuiven,
En schitteren, in 't vier der blixemen gezengt.
Men ziet turkoisblau, gout, en diamant gemengt,
En perlesnoer, en wat de hairlock kon verderen.
De vleugels, half geknot, gebroke pijlen zwieren
En zweven door de lucht, een gruwzaem veltgeschrey
Verheft zich uit den stoet der groene lievery;
Daer lyt het kryghsheir last, geperst uit noot te deizen.
De dolle Lucifer hervat den stryt drie reizen,
En stut de flaeute van zyn regement zoo trots,
Gelyck het zeegedruis al schuimende op een rots
Gestuit wort, reis op reis, en meer niet uit kan rechten,
Raf. Gewis het heeft wat in de Wanhoop af te vechten.
Uri. De dappere Michaël laet blaezen: Eer zy Godt. De regementen, op die leus en zyn gebodt, Gemoèdight, te gelyck aen 't steigeren, en stygen Naer boven, om de loef van 's vyants heir te krygen; Dat styght met een om hoogh, maer met een' traeger vaert, En raekt in 't ende in ly: als of men hemelwaert Een' valck zagh, van om laegh, op zyne wackre pennen Zich geven in de lucht, eer hem de reigers kennen; Die sidderen van schrick, in 't bosch, by eenen beemt, Zoo dra het hooge nest dien vyant daer verneemt.
64 D*



TREURSPEL.
De reiger schreeut, en styght, en, bang voor 's vyants pooten, Verwacht hem op den beek, om door de borst te stooten, Van onder, als hy ploft van boven op den buit.
Raf. O Lucifer, wat raet! het ziet'er schricklyck uit. Ghy zweeft hier op een vlackte, en zonder poort, en wallen. Een gruwelycke Orkaan wil plotsling u bevallen, En zincken in een' poel, en afgront, zonder gront.
Uri. Wat gaf 't een schoont verschiet, om laegh een hallef ront, Of halve maen; om hoogh een driekant spits t' aenschouwen; De regementen, die zich sluiten, en ontvouwen, Op 't wencken van hun hooft, een ieder in zyn vaen, Te zien zoo pal, gelyck metaele muuren staen, Als op een wederwight van lucht en eige zwaerte, Met al hun slingertuigh, geschut, en stormgevaerte. Zy hangen even als men zich een wolek verheelt, Een wolek, waer in de zon met heure straelen speelt; En schildert en schakeert door luchte regenbogen. De hemelsche adelaer, zoo steil in top gevloogen, Bespiet Godts vyandin, de havicksvlught, beneên. Hij klapt van moedigheit zijn pennen tegens een, Misguntze 't weiden niet, en vruchteloos braveer en, Terwijl hy vlamt om haer te zitten in de veeren, Te pionderen eerlang van haere gladde pluim; Zoo ras de kromme beek en klaeu, op 't luchtigh ruim, Het aes bevalle, of drijf voorwint af, uit zijn oogen. Dus komenze afgestort, en stroomen uit den hoogen, Gelijck een binnenzee, of noortschen waterval, Die van de rotsen bruischt, en ruischt, met een geschal Dat dier en ondier schrickt, in diepgezoncke daelen; Daer steenen, van de steilte, en dicke waterstraelen, En masten, zonder tal, verpletten, en vertreên Wat tegens woest gewelt van stroom en hout en steen Niet opgewassen is. de heirspits treft den navel Der halve maene fel met roode en blaeuwe zwavel, En vlammen, slagh op slagh, en donderkloot op kloot.
65 Dat



LUCIFER.
Dat baert een luchtgeschrey. het hart van 't heir in noot,
Begint van langer hant den wrevelen t'ontzacken.
De boogh der halve maene, aen 't kraecken, en aen 't knacken,
Zoo stijf gespannen staet [want deinden krommen vast]
Dat hy in 't midden moet bezwijeken voor dien last,
En springen, wort hem flux geen' ademtoght gegeven.
De trotse Lucifer, dan hier dan daer gedreven,
Schiet toe op dit geschrey, en geeft zich rustigh bloot,
Om zijn groothartigheid in 't nijpen van den noot,
Te toonen voor de vuist, op zijnen oorloghswagen.
Dat geeft den flaeuwen moedt. hy schut de wreetste slagen
En scheuten op 't gebit van zijn verwoet gespan.
De Leeuw en blaeuwe Draeck aen 't woeden, vliegen van
Zijn hant, op elcken wenck, met vreeselijcke driften.
D'een brult, en bijt, en scheurt, en d'ander schiet vergiften,
Met zijn gesplitste tong, ontsteekt een pest, en raest,
En vult de lucht met smoock, dien hy ten neuze uitblaest.
Raf. Hier wil de barrening van boven hem beknellen.
Uri. Hy zwaeit de heirbyl vast, om Godts banier te vellen, Die neêrstyght, en waer uit Godts naem een schooner licht En schooner straelen schiet in 't gloên van zyn gezicht. Men dencke eens na of hy dit voorspoock ons benyde. De heirbyl in zyn vuist, aen d' eene en d' andre zyde, Den toescheut stuit, en sloopt, of schutze op zyn rondas, Tot dat hem Michaël, in 't schittrend harrenas, Verschynt, gelyck een Godt, uit eenen kring van zonnen. Zit af, ö Lucifer, en geef het Godt gewonnen. Geef over uw geweer, en standert: stryck voor Godt. Voer af dit heiloos heir, dees goddelooze rot, Of anders wacht uw hooft, zoo roept hy uit den hoogen. D'Aertsvyant van Godts naem, hardneckigh, onbewogen, En trotser op dat woort, hervat in aller yl Den slagh, tot driewerf toe, om met zyn oorloghsbyl Den diamanten schilt, met een Godts naem, te kloven: Maer wie den hemel terght gevoelt de wraeck van boven.
66 De



TREURSPEL.
De heirbyl klinckt en springt op 't heiligh diamant
Aen stucken. Michaël verheft zyn rechte hant,
En klinckt den blixemstrael, gesterckt door 't alvermogen,
Dien wrevelmoedig en, door helm en hooft, in d' oogen
Al t' ongenadigh dat hy achterover stort,
En uit den wagen schiet, die omgeslingert, kort
Met Leeuw en Draeck en al, den meester volgt in 't zincken.
De standert van de star vergaet hier op het blincken,
Zoo ras Apollion myn vlammend zwaert gevoelt,
Den standert geeft ten roof, daer 't barrent en krioelt
Van duizentduizenden, om 't hooft der helsche schaeren
In 't vallen, voor den val en neërsmack, te bewaeren.
Hier yvert Belzebub: daer trotst ons Belial.
Dus wort de maght ontsnoert, en met den zwaeren val
Des Stedehouders breeckt de boogh der halve maene
In stucken. echter komt Apollion ter baene
Met zoo veel monstren als de kloot des hemels draeght.
De Reus Orion schreeut, dat al de lucht vertsaeght,
En pooght met zyne knods ons heirspits 't hooft te kneuzen,
Die op Orions past, noch knodzen, noch op Reuzen.
De Noortsche Beer en op hun achterklaeuwen staen,
Om met een dommekracht in 't hondert toe te slaen.
De Hydra braeckt vergift, en gaept met vyftigh keelen.
Ick zie een galery, vol oorloghs tafereelen,
Geboren uit dien slagh, zoo wyt men af kan zien.
Raf. Gelooft zy Godt: valt neër: aenbidt hem op uw knien. Och Lucifer, helaes, waer blyft uw valsch betrouwen ? Helaes, in welck een' schyn zal ick u lest aenschouwen ? Waer is uw klaerheit nu, die allen glans braveert?
Uri. Gelyck de klaere dagh in naer en nacht verkeert, Wanneer de zon verzinckt, vergeet met gout te brallen; Zoo wort zyn schoonheit oock, in 't zincken, onder 't vallen, In een wanschapenheit verandert, al te vuil; Dat helder aengezicht in eenen wreeden muil; De tanden in gebit, gewet om stael te knaeuwen;
67 De



LUCIFER.
De voeten en de hant in vierderhande klaeuwen; Dat glinstrend parlemoer in eene zwarte huit. De rugh, vol borstlen, spreit twee draeckevleugels uit. In 't kort, d'Aertsengel, wien noch flus alle Englen vieren, Verwisselt zyn gedaente, en mengelt zeven dieren Afgryslyck onder een, naer uiterlycken schyn; Een' leeu, vol hoovaerdy, een vraetigh gulzigh zwyn, Een' traegen ezel, een rinoceros, van toren Ontsteecken, eene sim, van achter en van voren Al even schaemteloos, en geil en heet van aert, Een' draeck, vol nyts, een' wolf en vrecken gierigaert. Nu is die schoonheit maer een ondier, te verwenschen, Te vloecken, zelf van Godt, van Geesten, en van menschen. Dat ondier yst, indien 't de blieken op zich slaet, En deckt met damp en mist zijn gruwelijck gelaet. Raf Dat leert de Staetzucht Godt naer zijne kroon te steecken. Waer bleef Apollion? Uri. hy zach zijn ty verstreecken, Op 't ondergaen der sterre, en vloodt: een ieder vloodt. De hemelsche kortou van boven, schoot op schoot, Met weerlicht blixemen en donderen aan 't rollen. De monsters, in het licht geklautert, holp aen 't hollen, En groeide in zulck een jaght. wat was 't een dwarreling Van buien ondereen! hoe ruischt 'et hier! wat ging, Wat ging 'er een gety! ons maght, van Godt gezegent, Ruckt voort, en treft, en sloopt voor 's hants wat zy bejegent, Wat green hier overal, waert 't op een vlughten ging, Een wilde woestheit, een gestalt ver wisseling, In leden, en in leest! men hoortze brullen, bassen. D'een janckt, en d'ander huilt, wat zietmen al grimmassen In Engletronien nu zweemen naer de hel, En helsche gruwzaemheên. daer hoor ick Michaël, Om triomfant in 't licht met Engleroof te praelen. De Reien groeten hem met lofzang, en cimbaelen, Schalmeien, en tamboer, zy treden hier vooruit, En stroien lauwerloof, op 't hemebche geluit.
68 Rey



Met Leeuw en Draeck en al, den meester volght in 't zincken."



LUCIFER.
Rey van Engelen. Michaël.
GEzegent zy de Helt, Die 't goddeloos gewelt, En zijn maght, en zijn kracht, en zijn standert Ter neder heeft gevelt. Die Godt stack naer zijn kroon, Is, uit den hoogen troon. Met zijn maght in den nacht neêrgezoncken. Hoe blinckt Godts Naem zoo schoon! Al brant het oproer fel, De dappre Michaël Weet den brant met zijn hant uit te blusschen, Te straffen dien rebel. Hy hanthaeft Godts banier. Bekranst hem met laurier. Dit palais groeit in pais, en in vrede. Geen tweedraght hoort men hier. Nu zingt de Godtheit lof, In 't onverwinbaer hof. Prijs en eer zy den Heere aller Heeren. Hy geeft ons zingens stof. Mich. Gelooft zy Godt; de Staet hier boven is verandert. D' Aertsvyant leit 'er toe. hy laet ons zynen standert, En Morgenstar, en helm, en vaenen, en rondas, Dien afgejaeghden roof aen 's hemels heldere as, Met juichen, en triomf, en eere, en lofgezangen, Bazuinen, en trompet, ten klaer en spiegel hangen Van wederspannigheit, en Staetzucht, die den kam Verheffen tegens Godt, den onverzetbren stam, En oirsprong en de bron en Vader aller dingen, Die wezen en natuur en eygenschap ontfingen. Men zal niet meer den glans der Oppermajesteit Bezwalckt zien door den damp van snoode ondanckbaerheit. Zy zwerven in de lucht, en tuimelen, en woelen, 70 Heel



„Gezegent zy de Helt, die 't goddeloos gewelt..



LUCIFER.
Heel diep beneden ons gezicht, en deze* stoelen, Benevelt, en verblint, en ysselijck misvormt. Zoo moet het gaen, die Godt, en zijnen stoel bestormt. Rey. Zoo moet het gaen, die Godt, en zijnen stoel bestryden, Den mensch, naer 't hemelsch beelt geschapen, 't licht benijden.
Gabriël. Michaël. Rey.
HElaes, helaes, helaes, hoe is de kans gekeert! Wat viert men hier? 't is nu vergeefs getriomfeert: Vergeefs met wapenroof en standerden te brallen. Mich. Wat hoor ick, Gabriël? Gab. och Adam is gevallen; De vader en de stam van 't menschelijck geslacht Te jammerlijck, te droef alree ten val gebraght. Hy leit 'er toe. Mich. dat is een donderslagh in d'oor en. Al yze ick, my verlangt die nederlaegh te hooren. Heeft dan 't verwaten Hooft het aerdtryck oock bestreen ? Gab. Hy ruckte, na den slagh, 't verstroide heir by een, Doch eerst zyne Oversten, die voor elckandre gruwen; En zette zich, om 't licht van 't alziende oogh te schuwen, In eene holle wolek, een duistre moortspelonck Van nevlen, daer geen vier dan uit hun blieken blonck; En, midden in den ring des helschen Raets gezeten, Hief uit zyn' zetel aen, te helsch op Godt gebeeten: Ghy maghten, die zoo trots voor ons gerechte zaeck, Dien afbreuk hebt geleën; nu is het tyt om wraek Te nemen van ons leet, en listigh, en verbolgen, Met onverzoenbren wrock den hemel te vervolgen, In zyn verkoren beelt, en 't menschelyck geslacht Te smooren in zyn wiegh, en opgang, eer het maght In zyne zenuw kryge, en aenwinne in zyne erven. Myn wit is Adam en zyn afkomst te bederven. Ick weet, door 't overtreën der eerstgestelde wet, Hem aen te wrijven zulck een onuitwisbre smet, Dat hy, naer lijf en ziel, met zijn nakomelingen Vergiftight, nimmer zal ten zetel innedringen, 72 Waer-



TREURSPEL. Waeruit men ons verstiet: edoch gebeurt het al' Dat iemant bovenstijge, een kleen, een dun getal, • En noch door duizent doön, en arrebeit,- en lijden, Zal steigren tot den Staet en kroon, dieze ons benijden. Elenden zullen zich terstont, op Adams spoor, Verspreiden zonder endt, de wijde weerelt door. Natuur zal van dien slagh getaistert, schier verteeren, En wenschen in een Niet of mengelklomp te keeren. Ick zie den mensch, die naer het beelt der Godtheit zweemt, Van Godts gelyckenis verbastert, en vervreemt In wil, geheugenis, en zyn verstant ontluistert, Het ingeschapen licht benevelt, en verduistert, En wat den dagh beschreit, in 's moeders bangen schoot, Gevallen in den muil der onvermybre Doot. Ick wil de tiranny verheffen, altijdt stouter, En u, mijn zoons, gewijt tot Godtheên, op het outer, In kereken, zonder tal, tot aen de lucht gebout, Vereeren offervee, en wieroockgeur, en gout, Oock zoo veel menschen, als geen tong vermagh te noemen, En al wat Adam teelt in eeuwigheit verdoemen, Door gruwelstuck op stuck, Godts naem ten trots begaen. Zoo dier wil hem mijn kroon, en zijn triomffeest staen.
Mich. Verwaten vloeck, zoo trots de Godtheit noch braveeren! VVy willen u eer lang dat lasterstuck verleeren.
Gab. Aldus spreeckt Lucifer, en zendt Vorst Belial, Op dat hij datelijck den menschen breng' ten val. Dees schiet de boosheit zelf, de listighste aller dieren, De slang aen, om met glimp van woorden te verderen Het lockaes, 't welck aldus d'onnoosle schepzels ving, Daer zy geslingert om den tack der kennis hing. Heeft Godt, op halsstraf, u zoo dier, zoo streng, benomen Den vrydom van dit ooft, den smaeck van 't puick der boomen? Neen Eva, simple duif, geensins: ghy zyt verdwaelt. Aenschou eens, bid ick u, dien appel, ay, hoe straelt, Hoe glodt dit ooft van gout en karmozyn te gader!
rioe



LUCIFER. Hoe noodt u dit bancket! ay dochter.tre wat nader: Hier nestelt geen venyn in dit onsterflyck loof. Hoe lockt dees vrucht ! ay pluck: ay pluck vry: ick beloof U weetenschap, en licht, wat deistghe, bang voor schennis' Tast toe, en wordt Godt zelf, in wysheit, en in kennis, En weetenschap gelyck, en eere, en majesteit, Hoe zeer hy 't u beny. zoo vat men 't onderscheit Het wezen en den aert en d'eigenschap der zaecken. Terstont begint het hart der schoone bruit te blaecken, T'ontvoncken, en zij vlamt op d'aengepreze vrucht. De vrucht bekoort het oogh, het oogh den mont, die zucht. De lust beweeght de hant al bevende te plucken. Zoo plucktze en proeft, en eet (dat wil haer afkomst drucken!) Met Adam, en zoo dra hunne oogen opengaen, En zy hun naecktheit zien, bedeckenze, met blaên, Met vijgenloof, hun schaemte, en schande, en erfgebreken, En gaen zich in geboomte en schaduwen versteecken, Versteecken, maer vergeefs, voor 't aldoordringende oogh. De lucht betreckt allengs, zy zien den regenboogh Gespannen, als een bode en voorspoock van Godts plaegen, De hemel treurt in rou. geen handenwringen, klaegen, Noch schreien helpt den mensch en zijne weergade, ach, Het weerlicht, reis op reis: het dondert, slagh op slagh. Al wat men hoort en ziet is schrick, en angst, en zuchten. Zy vlughten voor hun schim, maer kunnen niet ontvlughten Den worm, die 't hart doorknaeght, het overtuight gemoedt. Zy knickebeenen beide, en struicklen, voet voor voet. Het aengezicht ziet doots, en d'oogen, diep verdroncken In traenen, zien geen ücht. hoe is de moedt gezoncken! Hoe stack hy flus het hooft zoo moedigh in de lucht! Het ritslen van een bladt, of beeck, een klein gerucht Verbijstert hen; terwijl een zwangre wolek komt daelen. Die scheurt, en baert allengs een licht, en glans, en straelen, Daer d'Opperste uit verschijnt, in dien bedruckten staet, En dondert met zijn stem, die hen ter aerde slaet. 74 Rey-



„O Adam, dondert Godt, waer zijt ghy toe geraeckt."



TREURSPEL.
Rey. Och och och och, de mensch waer nutter noit geschapen. Dat leert zich aen een vrucht, een' mont vol saps, vergaepen.
Gab. O Adam, dondert Godt, waer zijt ghy toe geraeckt. Vergeefme, ö Heer: ick vlught uw aenzicht, bloot, en naeckt. Wie leerde u, vraegt hem Godt, uw schaemte en naektheit kennen? Durft ghy uw lippen aen verbode vruchten schennen? Mijn gade, mijne bruit bekoorde my, helaes. Zy zeght: de slimme slang bedrooghme met dit aes. Dus schuift elck van den hals den oirsprong der gebreken.
Rey. Gena. wat vonnis wort op dit vergrijp gestreecken?
Gab. De Godtheit dreight de vrou, die Adam heeft verleit, Met ween, en baerens noot, en onderworpenheit; Den man met arbeit, zweet, en zorge, en lastigh slaven; Den acker, die den mensch ten leste zal begraven, Met onkruit, en veel ramp; de Slang, om 't loos misbruick Van haer doortrapte tong, zal kruipen op den buick, Langs d' aerde heene, en slechts by stof en aerde leven. Maer om den armen mensch een' vasten troost te geven, In zulck een jammernis, belooft de Godtheit trou Te wecken, uit het zaet en bloet van d' eerste vrou, Den Stereken, die de Slang, den Draeck, het hooft zal pletten, Door erfhaet, van geen tijt noch eeuwen te verzetten. En schoon dat felle Dier hem naer de hielen bijt, Noch triomfeert de Helt met eere, na dien strijt. Ick koom uit 's Hooghsten naem dat onheil u ontvouwen. Stelt daetlijck orden, eerze ons moeite op moeite brouwen.
Mich. Uriël, Schiltknaep, die het heiligh recht bewaert, En reuckeloosheit straft; grijp aen uw vlammend zwaert: Vliegh heene naer om laegh, en drijfze beide uit Eden, Die d' eerste wet zoo blint zoo reuckloos overtreden, Bewaeck den ingang van 't ontheilight paradijs, En keer de ballingen met kracht af van de spijs, Den boom, die 't leven reckt. gedoogh niet datze pluicken D' onsterfelijcke vrucht, en 't hemelsch ooft misbruicken. Ghy wort op schiltwacht voor den hof en boom gestelt.
76 Dat



».....en drijfze beide uit Eden"



LUCIFER. Dat Adam buiten zwerve, en, vroegh en spade, velt En klaigront ommeploegh', waer uit hem Godt bootseerde. Ozias, aen wiens vuist de Godtheit zelf vereerde Den zwaren hamer van gekloncken diamant, En ketens van robijn, en krammen, spits van tant, Ga heene, vang en span het heir der helsche dieren, Den Leeu, en feilen Draeck, die tegens ons banieren Dus woeden: vaegh de lucht van dees vervloeckte jaght, En boeize aen neck en klaeu, en ketenze met kracht. Dees sleutel van den put des afgronts en zijn holen Wort, Azarias, u en uwe zorgh bevolen. Ga heene, sluit in 't hol al wat ons maght bestrijk Maceda, neem dees torts, die vlam is u gewijt. Ontsteeck den zwavelpoel, in 't middelpunt der aerde, En pijnigh Lucifer, die zoo veel gruwlen baerde, In 't eeuwighbrandend vier, gemengt met killen vorst; Daer droefheit, Gruwzaemheit, Versteentheit, Honger, Dorst, De Wanhoop, zonder troost, de prickel van 't geweeten, En onverzoenbaerheit, een straf van 't boos vermeeten, Versteecken van den glans der Godtheit, in dien roock, Getuigen 's hemels ban, gevelt op 't heiloos Spoock; Terwijl 't beloofde Zaet, verzoenende Godts toren, Herstelle uit liefde al wat in Adam wert verloren. Rey. Verlosser, die de Slang het hooft verpletten zult, 't Vervallen Menschdom eens van Adams errefschult Verlossen t' zijner tijt, en weer, voor Evaes spruiten, Een schooner paradijs hier boven opensluiten; Wy tellen d'eeuwen, en het jaer, en dagh, en uur, Dat uw gena verschijn'; de quijnende Natuur Herstell', verheerelijcke, in lichaemen, en zielen; Stoffeerende den troon, daer d'Engelen uitvielen.
U I T.
78