en welke omstandigheden het bedrijf werkt niet te duur gekocht, want door de op die wijze verzamelde kennis, kunnen de fouten die in de leiding van het bedrijf worden gemaakt, opgespoord en vermeden worden. Is b.v. het aantal uren distributie in een bepaald tijdvak te hoog, dan kan gezocht worden, wat er de oorzaak van is, het verschil in prijs van hand- en machinezetsel kan nauwkeurig worden berekend, in hoeveel tijd matrijzen van de zetmachine zijn versleten of onbruikbaar geworden, een nauwkeurig vergelijk van kosten en productie tusschen de verschillende systemen zetmachines enz. kan gemaakt eveneens worden. Deze meer gedetailleerde kennis, niet berustende op onbewuste voorliefde of tegenzin, op niet nauwkeurig gecontroleerde en critisch bekeken ervaringen, maar berustende op exacte cijfers, zal het geheele bedrijf op een hooger peil brengen. HANDZETTERIJ. Formulier 8 (voorzijde). van tot 192 Naam . Nummer 7~ S 8i 9 ; ,j t 1 f van de NAAM AARD ORDER S g ë% JS 5 oa4>§ I 1 order i ^(SqS--0 gJB-n| . Maandag Totaal Totaal Woensdag Totaal Transporteeren Formulier n (achterzijde). vand" NAAM AARD ORDER % 1 I | ]j | L ] f order 3 co. Z cu 2 «i "ig H £ Transport [ Donderdag Totaal I i i || Vrijdag ITotaal | Zaterdag Totaal Weektotaal I 14a DE KOSTPRIJSBEREKENING iH^^^iat men 21 over algemeen zoo weimg gelegen laat liggen aan deze zoo nuttige en voor llïllIPP ^et bedrijf zoo noodige kennis, is te betreuren. Indien het uit onwil voortkomt, is er niet veel tegen te doen, komt het uit onverstand voort of is het een gevolg van laksheid, van gemakzucht of het opzien tegen de moeite, die het zal veroorzaken, dan kan een bespreking en uiteenzetting er van uit een oogpunt van belang voor het bedrijf, welhcht eenige verbetering brengen. Dat het noodzakelijk is een kostprijsberekening in een industrieele onderneming te hebben, zal ieder die eenig gevoel voor administratie bezit, direct toestemmen, want dit is gewoonlijk het groote verschil tusschen een handelaar, een winkelier en een industrieel, dat de eersten nauwkeurig weten wat hen de producten, die zij straks gaan verkoopen hebben gekost, terwijl een industrieel, die om welke redenen dan ook geen kostprijsberekening heeft gemaakt van zijn producten, de producten, die door hem worden verkocht en aan de markt worden gebracht, altijd ten dien opzichte in het duister tast. De industrieel, die geen kostprijsboekhouding heeft, weet nooit, hoe laag hij in gevallen van scherpe concurrentie kan en mag gaan, wil hij nog winst maken. En aan dat euvel gaat helaas ons bedrijf nog maar al te zeer mank, en het zal bij het steeds hooger worden van het tarief een gevaar voor dat tarief opleveren. Kent men zijn kostprijs dan zal men tegen beter weten in niet gemakkelijk daar beneden rekenen, kent men zijn kostprijs niet, dan is het mogelijk, althans men zal zich dan hchter er toe laten H3 verleiden om zelfs beneden het tarief te calculeeren ook al loopt men daardoor de kans zich een boete op den hals te halen. Ook daarom, als steun tot het handhaven van het tarief is de invoering van een kostprijsberekening in elke zaak van zooveel gewicht, maar bovendien zal ook het tarief op een betere basis komen te rusten, indien het de resultante is van de gegevens van een groot aantal Zaken, dan eerst kan het ^iefdeuitdrukking worden van de bestaande verhoudingen en van de bestaande toestanden. Er is evenwel nog een zeer belangrijke factor, die de kennis van den kostprijs voor den bedrijfsleider van zoo'n groot gewicht doet zijn. Hij moet de kostprijzen van elk uur werkzaamheid in de verschillende afdeehngen van zijn bedrijf kennen. Die wetenschap, die kennis stelt hem in staat om de meest economische, de meest zuinige arbeidsmethode toe te passen, wat hij thans door gebrek aan die kennis niet kan en zich slechts laat leiden door een overtuiging die niet gebaseerd is op weten en hij er dus eigenlijk maar een gooi naar doet. Allereerst mag de vraag worden gesteld, wat is de kostprijs van een product i En dan kan het antwoord niet anders luiden dan dat de kostprijs van een product is de som van alle kosten die noodwendig het bedrijf heeft moeten maken om tot dat product te komen.En waar in ons bedrijf het product verschillende soorten van bewerkingen ondergaat, voordat het geheel gereed is, waar het eerst in de zetterij daarna in de drukkerij en daarna in de binderij moet worden bewerkt, spreekt het ook van zelf dat al deze werkzaamheden, zoo uiteenloopend van aard niet onder één prijs kunnen worden gebracht en dat deze verschillende werkzaamheden dienen te worden gesplitst om van elk dier werkzaamheden een zuiver beeld te krijgen, ook wat de kosten betreft, die elk dier werkzaamheden met zich medebrengen. een zaak nooit anders dan na verloop van een korter of langer tijd kan worden vastgesteld en liever een langeren dan een korteren tijd, omdat over een langeren termijn de verschillende omstandigheden beter gelegenheid hebben zich te nivelleeren, en dan dient er tevens rekening mede gehouden te worden dat de verkregen uitkomsten slechts betrekking hebben op het tijdvak waaruit die cijfers en gegevens stammen. Met ander woorden dat de verkregen resultaten vaststellen den kostprijs over een verleden tijdperk en dat voor de toekomst gesteund moet worden op de gegevens van dat verleden. Door het verzamelen van feiten en gegevens leert men zijn zaak kennen, de zwakke steeën en de sterkere kanten er van doen zich kennen en gewapend met dien langs proefondervindelijken weg verkregen wetenschap kan in verband met de thans heerschende omstandigheden een bijkans juiste kostprijs voor elke bijzondere werkzaamheid worden vastgesteld, Hoe worden nu de verschillende kosten over de verschillende afdeelingen verdeeld!1 Moet deze verdeehng plaats hebben naar een en dezelfde maatstaf of moet elk dezer kosten elk afzonderlijk worden beoordeeld om naar hun aard over de verschihende afdeelingen van de onderneming te worden gesplitst?" Bij het beantwoorden van deze vragen moet op den voorgrond .staan, dat de verdeeling van de kosten zoo consciëntieus mogelijk moet geschieden en dat bij eiken post nauwkeurig gevraagd moet worden hoeveel daarvan redelijkerwijs op deze of op gene afdeeling komt!" Voor dit doel wordt een staat ontworpen, waarop alle kosten die in den loop van eer jaar zijn gemaakt, voorkomen. Die staat wordt zoo ingericht dat die bewuste kosten direct over de verschillende afdeehngen' kunnen worden gesplitst. De staat, in de gefingeerde [zaak, bestaat uit 14 kolommen. In de eerste 149 kolom komt een omschrijving van den aard der kosten, kolom 2 het totale bedrag der kosten, terwijl in de volgende kolommen dat totale bedrag over elk der afdeehng is gesplitst. De bedoeling wordt duidelijk gemaakt in de staat, welke aan het einde van dit hoofdstuk is tusschengevoegd. De hieronder volgende bespreking bedoelt een commentaar op deze staat. Verondersteld is, dat aan huur over het afgeloopen jaar betaald is ƒ 6000.— en dat wordt in de betreffende kolommen geschreven, dan dient vervolgens nog nagegaan te worden, hoe dat bedrag van ƒ 6000.— over de verschillende afdeelingen te splitsen is. Bij deze eerste posten wordt wat uitvoeriger verwijld, omdat, is dit be grepen en wordt de strekking van wat er gebeurt duidelijk, de volgende posten minder moeilijkheden zullen opleveren. Naar welken maatstaf moet dus deze huur van ƒ 6000.— worden verdeeld?" Hier dient wel in in het oog te worden gehouden, dat waar hier sprake is van huur, het gebouw evengoed het eigendom van de drukkerij zou kunnen zijn. Is dat het geval dan verandert er niets, want in plaats van huur moet dan rente, (resp. hyphotheek-rente) grondlasten, algemeen onderhoud enz. worden gerekend. Moet dit bedrag nu gelijkelijk ten laste worden gebracht over de 12 afdeehngen waaruit deze gefantaseerde drukkerij bestaat?" Dat zou niet redelijk zijn want de afd. zetterij is 5 x grooter dan de afdeehng machinezetterij en het papiermagazijn is 1V2 grooter dan de binderij. Indien elke afdeehng voor een gelijk bedrag werd belast, zouden de kleinste afdeehngen naar evenredigheid veel te zwaar belast worden. En waar de huur betaald wordt voor zekere ruimte, moet ook elke afdeeling belast worden voor dat gedeelte wat zij van die totale ruimte in beslag neemt. Er wordt dus op gemeten het oppervlak van al de afdeelingen en 150 ^ C5i daaruit blijkt dat de oppervlakte van de zetterij tot de machine-zetterij, de drukkerij, de binderij, papiermagazijn en kantoorlokalen staat resp. als 10:2:10:2:3:3. Wordt het bedrag van ƒ 6000.— naar die verhouding verdeeld, dan moet de zetterij worden belast met ƒ 2000.-, de machinezetterij met ƒ 400.—, de drukkerij met ƒ 2000.-, de binderij met / 400.— het papiermagazijn met ƒ 600.— en de algemeene kosten met ƒ 600.—. Nu moet alleen de afdeehng drukkerij nog weer gesplitst worden, omdat de persen direct met de daaropkomende kosten belast worden. Ook hier wordt weer gemeten en de ƒ 2000.— waarmee de drukkerij belast werd, wordt verdeeld naar den maatstaf van de ruimte, die elke pers in de drukkerij inneemt. Ook hier wordt gezocht naar een verhouding en deze blijkt te bestaan voor de persen A,B, C, D, E, F, G resp.als 10:8:6:5 «.5:3:3. De ƒ 2000.— huur waarvoor de drukkerij was belast moet dus over de 7 persen naar de zooeven genoemde verhouding worden verdeeld. Pers A wordt dan belast . met ƒ 500.—, B met ƒ 400.—, C met ƒ 300.—, D met ƒ250.—, E met ƒ 250.—, F met/150.—,G met/150.—. De kosten van schoonhouden van de diverse lokalen kan naar denzelfden maatstaf worden verdeeld, tenzij door bijzondere omstandigheden het schoonhouden van een of meer lokalen naar verhouding tot-de andere meerdere kosten met zich brengt. Bedoelde lokalen moeten dan ook voor dat meerdere extra worden belast, wat in de hier behandelde zaak niet het geval is. De kosten van schoonhouden tot een bedrag van ƒ 600.— worden dus naar dezelfde evenredigheid verdeeld over.de afdeelingen als dat bij de huur het geval was. Voor onkosten gebouw is ƒ 320.— betaald. Dit waren verbouwingskosten, die door den eigenaar van het perceel niet werden gedragen. Toch was deze verbouwing 155 gebezigd. En in deze gefingeerde zaak is naar dien maatstaf het bedrag, wat vrij kwam voor het papiermagazijn, waar niet werd gestookt, gevoegd bij de zetterij, waar na een nauwkeurige controle ook meer brandstoffen werden verbruikt. Vervolgens krijgt het materiaal op de zetterij een beurt. In deze onderneming is een bedrag van ƒ 32.000 besteed aan zetterij-materiaal, daarbij is inbegrepen bokken, kasten, loketten, steenen, enz. Wanneer we dit zuiver specifïceeren dan is aan lettermateriaal een factuur-bedrag aanwezig van ƒ 20.000, aan bokken, kasten, enz. ƒ 6000, aan wit en ander gerief ƒ 6000. Het lettermateriaal is het meest aan slijtage onderhevig en wil de drukkerij op peil bhjven, dan moet dit materiaal ook weer spoedig vernieuwd worden en bij een voortdurend gebruik moet iedere zetterij in staat zijn om na verloop van een 5-tal jaren zijn lettermateriaal te kunnen vernieuwen. Om daartoe in staat gesteld te worden moet er elk jaar 20% worden afgeschreven. De afschrijving op lettermateriaal is dus ƒ 4000. Op wit en gerief, dat veel langer mee kan bij oordeelkundige behandeling behoeft maar 10% te worden afgeschreven, terwijl op het meubilair in de zetterij met 5% afschrijving kan worden volstaan. Het bedrag voor afschrijving op wit, gerief enz., wordt ƒ 600, en op het meubilair der zetterij wordt het ƒ 300.—. Wanneer er nu nog 5% rente moet worden berekend voor het in die afdeeling vastgelegde kapitaal (5% van ƒ 32.000 is ƒ 1600.—.) dan moet in totaal voor dezen post de zetterij met / 6500.— belast worden. De volgende post is papier voor proeven. Dit wordt ten laste gebracht van de zetterij en machinezetterij, omdat ook het tarief bij den prijs van het zetten, het maken van de eerste proef inbegrijpt. Deze verdeeling heeft ook alweer plaats in de juiste verhouding van het verbruikte i56 papier voor iedere afdeeling. En iedere afdeeling wordt met dat bedrag belast. Vervolgens is er aan zetmachine-metaal een bedrag van ƒ 7200.— uitgegeven. Dat zetmachine-metaal moet voortdurend worden omgesmolten, opnieuw worden gelegeerd en dat brengt noodzakelijk kosten met zich mee. Bovendien heeft door het omsmelten een zeker loodverhes plaats. Er moet dan ook steeds worden nagegaan hoe groot dat verhes aan lood is, opdat daarvan de juiste kosten kunnen worden berekend. Het omsmelten heeft plaats in een omsmeltoven en ook op dit instrument moet worden afgeschreven en rente worden berekend, van het daarin vervatte kapitaal. Voor het omsmelten is eveneens brandstof noodig en gewoonlijk wordt daarvoor gas gebruikt. Waar het niet mogelijk is dit gas door middel van een tusschenmeter te scheiden van het gas, dat voor andere doeleinden wordt gebruikt, en dus over één gasmeter loopt, moet nauwkeurig worden nagegaan hoe groot het verbruik is speciaal voor het omsmelten voor het lood en met dit bedrag moet dan de machineZetterij worden belast. In totaal moet bij gevolg de machinezetterij van deze gefingeerde zaak worden belast met het loon voor het omsmelten van het lood en wel ƒ 150.—, voor gasverbruik ƒ 620.—, loodverhes ƒ 350.—, afschrijving omsmeltoven ƒ 80.—, rente ƒ 40 — en aan rente voor het totaal bedrag van het aangeschafte lood ƒ 360.—. Hierna volgt de post assurantie. Het totale bedrag hiervan moet over de afdeehngen worden verdeeld naar verhouding van het in die afdeelingen belegde kapitaal. De verdeehng er van blijkt uit de onkosten-specificatielijst. Vervolgens moet over de verschillende afdeehngen worden verdeeld een post verhchting. De vraag mag hier ook weer worden gesteld, welke maatstaf moet bij dezen 157 post worden aangelegd, want de moeilijkheid doet zich ook hier voor dat de electrische stroom niet voor elke afdeeling afzonderlijk wordt geleverd en dat ook gewoonlijk geen tusschenmeters worden geplaatste Wanneer zich in enkele afdeelingen van het bedrijf geen buitengewone omstandigheden voor doen, dat bijv. een of meer afdeehngen slecht voorzien zijn van daghcht en daardoor het branden van hcht over dag noodzakelijk is, dan is de eenig-juiste verdeehng van de totale som van het voor verhchting uitgegeven bedrag deze te doen plaats hebben over het aantal hchtpunten. Zijn er wel bijzondere omstandigheden dan dient ook met die omstandigheden rekening te worden gehouden en in dat verband de verdeehng van het bedrag uitgegeven voor verhchting te doen plaats hebben. Op de zetterij zijn 20 hchtpunten de machine-zetterij, 1, pers, A, B, C, D, E, ieder 2, Pers F en G ieder 1, op de binderij 2, waarvan er een slechts nu en dan licht geeft, op het papiermagazijn 1, welke gewoonlijk niet brandt, en op het kantoor 5, zijn er op gangen en portalen ook nog lichtpunten, dan kunnen deze buiten beschouwing blijven, omdat deze lichtpunten ten gerieve van de verschillende afdeehngen aanwezig zijn en door hun gering aantal de verdeeling zooals deze thans voor de onderneming is verondersteld niet ten gunste of ten nadeele van de een of andere afdeehng kunnen beinvloeden. Het bedrag aan verlichting, waarvoor in het bedrijf wat thans behandeld wordt ƒ 600.—, is besteed, moet dus worden verdeeld naar de verhouding zooals zoo even is verondersteld en daarbij wordt rekening gehouden met de bijzondere omstandigheden, die voor de binderij en het papiermagazijn gelden. De zetterij wordt dan belast met ƒ 300.—, de machinezetterij met ƒ15.—, pers A, B, C, D, E ieder met ƒ 30.—, F en G met ƒ 15.—, binderij rekening houdende met het feit dat i lichtpunt niet voortdurend zooals het andere brandt, ƒ 25.—, papiermagazijn, waar slechts nu en dan verlichting noodig is, ƒ5.— en kantoor ƒ 75.—. Het gasverbruik, totaal ƒ 700.—, is uitsluitend beperkt tot de machinezetterij, de binderij en het kantoor. Op de binderij blijkt voor het koken van lijm en stijfsel slechts een ƒ 20.— gebruikt te zijn, de machinezetterij heeft voor de zetmachine verbruikt ƒ 600.—, het resteerende bedrag van ƒ 80.— moet dus op kantoor voor verschillende doeleinden gebruikt zijn. Elk dezer afdeelingen worden met deze bedragen belast. Er is ƒ 1000.— aan drijfkracht betaald. De splitsing van dit bedrag over de verschillende afdeelingen kost nog al wat hoofdbreken. Hoe moet dit bedrag nu verdeeld worden?1 Er zijn verschillende machines, wier stroomverbruik per uur voor ieder niet gelijk is, bovendien loopt de eene machine een aantal uren meer dan de andere en aan elke machine kunnen we geen electriciteits-meter plaatsen. Indien dat wel het geval was, dan was de moeilijkheid van het berekenen van den verbruikten stroom voor elke machine opgelost, de meter gaf zulks aan en elke machine werd belast met het aantal verbruikte kilowatt-uur. De totaal verbruikte stroom over het tijdvak waarover de berekening loopt is bekend, er moet dus worden gezocht naar een oplossing waardoor het mogelijk wordt het totale bedrag betaald aan stroom te sphtsen naar het juiste verbruik voor elke machine. Welke gegevens moeten daarvoor verzameld worden?1 Ten iste moet bekend zijn wat elke machine afzonderlijk per uur verbruikt en ten 2e, hoeveel uren stroomverbruik iedere machine *in het tijdvak waarover de berekening loopt, heeft. Uit de daarvoor aangelegde statistiek ziin deze 158 ss 134 komst betaald moeten worden). Het totaal van eiker dag wordt opgeteld, en de totalen van de drie eerst< da gen van de week worden ook weer opgeteld en getransporteerd naar de achterzijde, wat met deze hei totaal van de geheele week geeft voor elke zetter. Deze gegevens over de geheele week worden van alle Zetters weer opgeteld en overgebracht op een weeklijstje. Er is dan een voUedige specificatie verkreger over het tijdsverloop van een week voor de geheele handzetterij. Deze gegevens kunnen worden overgebracht op een maandlijstje en deze maandhjstjes worden weer tot een jaar zamen gevoegd. En dit vormt aan het eind var] het jaar de totaalsom van de verrichte werkzaamheden in de zetterij. Een practisch en tijdbesparend overbrengen en verzamelen van al deze gegevens wordt aanschouwelijk voorgesteld in het reeds meer genoemde werk van den heer Sepp. Door het toepassen van deze methode groeit geleidelijk week na week de specificatie en aan het eind ran het jaar is een prachtig overzicht verkregen op welke ivijze de uitbetaalde arbeidsuren zijn besteed, en welke werkzaamheden daarvoor verricht zijn.- Voor de machinezetterij wordt een dergelijke specifi:atie ingevoerd. Ook van deze machines is het van het grootste belang te weten het aantal uren dat er werkelij k geproduceerd wordt, hoeveel uren er aan het doen van :orrectie verloren gaan, hoeveel uren de machine, door ivelke oorzaken dan ook, stilstaat enz. Uit formuher 9 blijkt hoe deze gegevens verzameld firorden, hier is alleen de achterzijde van het werkMiefje opgenomen om niet in herhalingen te vallen. Dok van de volgende formuheren is om dezelfde reden ïlechts de achterzijde in model gebracht. Voor elke pers afzonderlijk moeten eveneens de ver- 135 schillende werkzaamheden van dag tot dag worden genoteerd om eveneens aan het eind van het jaar een volledige specificatie te verkrijgen van die werkzaamheden. Dit kan op formulier 10 geschieden. Bovendien wordt op deze werkbriefjes notitie gemaakt van het aantal toegestelde vormen en het aantal druks, die elke pers afzonderlijk maakt. Veel oponthoud veroorzaakt een dergelijke verzameling niet en voor het maken van de kostprijsberekening geven ze een waardevol materiaal en ook voor andere doeleinden zijn verschillende conclusies uit dergelijke statistische gegevens te trekken, die voor het geheele bedrijf van belang kunnen zijn. Dit geldt voor de werkzaamheden van de binderij ook. (Formulier n) In het algemeen wordt nog veel te veel opgezien, tegen werkzaamheden die op administratief terrein liggen. Eenerzijds is dit een gevolg van de overweging, dat het tijd, dus ook geld kost, maar anderzijds wordt door zeer velen het groote belang van het verzamelen van cijfers niet ingezien. Toch is dit min of meer kortzichtig, want niet alleen is het bezit van een statistiek van belang voor de onderneming, maar eveneens, zoo niet nog meer, is het in het belang van het geheele bedrijf. Zooals de toestand thans is, moet elk bedrijf leergeld betalen, maar worden de statistische gegevens aan een centraal punt samengebracht en verwerkt, dan kunnen de ervaringen wederzijdsch worden uitgewisseld en elk individueel bedrijf zou economischer kunnen arbeiden. Worden de gegevens uit den dagelijkschen gang van het bedrijf practisch gerangschikt en steeds van dag tot dag bijgehouden — en hierop dient natuurlijk nauwkeurig gelet te worden —dan valt de tijd daaraan besteed wel mee, en is de wetenschap onder welke verhoudingen 15: noodzakelijk en wel ten behoeve van verschillende afdeelingen opdat een vluggere afwikkeling der werkzaamheden er door werd bevorderd. Het totaal bedrag dezer kosten moet worden gesplitst in verband met de verrichte werkzaamheden en dus ten laste worden gebracht van de afdeehngen ten wier behoeve deze uitgaven noodzakelijk waren. In dit geval moest de zetterij belast worden met ƒ 160.—, de machinezetterij met ƒ 100.—,de binderij /15.—, papiermagazijn ƒ 15.— enopalgemeene kosten, — het kan geen kwaad dit nogeens te herhalen — kosten, die niet direct op een van de direct-productieve afdeehngen ten laste kan worden gebracht, ƒ 30.—. Aan onderhoud van en reparaties aan de machines is een bedrag van ƒ 500 ten koste gelegd. Dit bedrag kan niet gelijkelijk over de verschillende in het bedrijf staande machines worden verdeeld, want dan zouden machines belast kunnen worden met kosten voor herstelling, die voor die bewuste machines niet zijn uitgevoerd. Begrijpelijk is dus dat deze kosten moeten worden gebracht ten laste van die machines, waarvoor de uitgave is geschied. In het onderhavige geval blijkt uit de nota's dat de herstellingskostenvoorde machinezetterij bedroegen ƒ 20.—, voor pers A / 60.— voor pers D ƒ 300.— en voor de binderij ƒ 120.—. Dien overeenkomstig worden dus ook de betreffende afdeehngen met die bedragen belast. De machines hebben niet het eeuwige leven, er moet op worden afgeschreven, d.w.z. voor er sprake'kan zijn van winst te hebben gemaakt door middel van die verschillende machines, moet er eerst een bepaald bedrag worden gereserveerd, waardoor de onderneming in staat is om na verloop van korter of langer tijd, wanneer de machines zijn versleten of onbruikbaar zijn geworden, nieuwe te kunnen koopen. Met dat bedrag voor afschrijving moet in de allereerste plaats elke machine worden 153 belast, dat bedrag moet door de machine vóór alles worden opgebracht, dat bedrag, met andere woorden, moet in den kostprijs worden begrepen. Nu kan er verschil van meening bestaan omtrent den tijd waarin geacht kan worden, dat de machine onbruikbaar is geworden. Een machine kan 10 jaar, kan misschien ook wel 20 jaar mee, een groot aantal factoren kunnen daarop invloed oefenen, maar met zekerheid valt daaromtrent niets te voorspellen en omdat dit niet met wiskunstige zekerheid is vast te stellen, valt het ook moeilijk een juist, percentage te bepalen dat elk jaar moet worden afgeschreven. Er zijn dan ook verschillende methoden, die worden toegepast en een sohde zaak, die liever het zekere voor het onzekere neemt, zal liefst iets meer dan iets minder afschrijven. In het algemeen wordt aangenomen, dat een machine na tien jaar van voortdurend gebruik zijn beste tijd heeft gehad. Er moet, wil na verloop van dat tijdperk een nieuwe machine zijn gereserveerd ook elk jaar 10 % van het factuurbedrag worden, afgeschreven. Het is zeer waarschijnlijk, dat vóór de invoering van het tarief er in het algemeen wel heel wat minder dan dat percentage op de machines zal zijn afgeschreven, maar een gezonde basis werd op die wijze in die ondernemingen niet gelegd. Behalve de afschrijving van 10% moet ook van het bedrag aan geld, dat in de machines is gestoken minstens 5% aan rente worden berekend. De vraag is zelfs zeer gewettigd, of met het oog op den thans geldenden hoogen rentevoet, in de praktijk een hooger percentage niet redelijk zou zijn. Voor deze berekening, waar het niet zoozeer om de cijfers, dan wel om de methode te doen is, zal deze 5% maar gehandhaafd blijven. Wordt aangenomen dat voor deze gefingeerde onderneming in de machinezetterij ƒ 12.000 aan kapitaal is vastgelegd en 154 dat voor pers A ƒ 9000.—, pers B ƒ 8000.—, pers C ƒ 5000.—, pers D ƒ 2000.—, pers E ƒ 2000.—, pers F ƒ 1000.—, en pers G ƒ800.— en voor de binderij ƒ 2200.— zijn vastgelegd, wat totaal ƒ 42000.— is, dan is het totale bedrag aan afschrijving ƒ 4200.—, aan rente ƒ 2100.—, dan moet dat geheele bedrag van ƒ6300.— naar verhouding van het vastgelegde kapitaal in iedere afdeehng worden verdeeld. De machinezetterij wordt dan belast met ƒ 1800.—, pers A met / 1350.— pers B met ƒ iaoo.—, pers C met ƒ 750.—, pers D met ƒ 300.—, pers E met ƒ 300.—, pers F met ƒ 150.—, pers G met ƒ 120.— en de binderij met ƒ 330.—. Op het meubilair, en hier wordt bedoeld het meubilair op kantoor, moet ook worden afgeschreven, dat meubilair is voortdurend aan waarde-vermindering onderhevig en die waardevermindering moet ook het bedrijf vergoeden. Ook hier wordt 10% afgeschreven van den oorspronkelijken prijs en 5% rente, terwijl bovendien aan onderhoud een bedrag van ƒ 50.— is gespandeerd. Dit bedrag van ƒ 350.— is natuurlijk niet direct op de zoogenaamde productieve afdeehngen van het bedrijf te brengen en wordt dus voorloopig op algemeene kosten ondergebracht. Vervolgens is er een post brandstoffen. Indien het mogelijk is om deze brandstoffen voor elke afdeehng van het bedrijf afzonderlijk te houden, dan is het ook zeer gemakkelijk om het bedrag aan geld daarvan ten laste te brengen van elke afdeehng, waarin die brandstoffen zijn verstookt. Dit is natuurlijk niet altijd mogelijk en dan is de eenige juiste verdeeling om het te doen naar verhouding van den kubieken inhoud van de lokalen, terwijl daarbij tevens rekening kan worden gehouden met andere bepalende factoren. Is de hpogte van alle lokalen gehjk, dan kan het vloeroppervlak eveneens als maatstaf worden IÓ2 en uit die gegevens zou dan het verbruik van den inki van elke pers per jaar blijken en dit zou kunnen worder genoteerd in de desbetreffende kolommen. Maar waar op de accuratesse en de stiptheid van hei personeel in het algemeen niet valt te vertrouwen, zot een controle over dat inktverbruik op de bovengeschetst* wijze heel wat last veroorzaken en practisch onmogehjl blijken te zijn. Er moet dus op een andere wijze hierin worden voorzien, we moeten ons in dat opzicht zooveel mogelij t trachten te behelpen en daarbij zooveel mogelijk rekening houden met de bestaande omstandigheden. Met deze omstandigheden zijn bedoeld de grootte van de pers, het aantal stroomuren, dat de pers in hel jaar, waarover de berekening loopt, heeft gemaakt, de soort werk dat de pers gewobnlijk verricht en in verband daarmee de soort en den prijs van den gebruikten inkt. Heeft een pers voortdurend krantenwerk mei betrekkelijk goedkoopen inkt, dan zal de verhouding weer even anders zijn dan voor een pers, die gewoonlijk en dan in grootere of in kleinere oplagen inkt, in verschillende kleuren gebruikt. In verband met al deze amstandigheden, die voor elk bedrijf natuurlijk verschillend zijn, maar uit de statistische gegevens, welke ieder in zijn eigen bedrijf moet trachten te verzamelen wel bekend kunnen zijn, moet een verhoudingsgetal worden bepaald, waarnaar het totale bedrag van den /erbruikten inkt moet worden verdeeld over elke pers. Dit verhoudingsgetal kan ieder jaar anders zijn, indien al. de omstandigheden of de bepalende factoren verindering en wijziging hebben ondergaan. Blijkt het ïene jaar na het andere dat de omstandigheden zich liet wijzigen, dat de onderhnge verhoudingen tusschen le prestaties van de verschillende persen ongeveer 103 gelijk blijft, dan kan het verhoudingsgetal wel als vaststaand worden aangenomen en met het totale bedrag aan verbruikten inkt per jaar kan naar die verhouding elke pers worden belast. Op onze staat is een totaal bedrag van ƒ 2400,— inkt verbruikt en in verband met de zooeven genoemde bepalende factoren is na rijpelijke overweging dit bedrag verdeeld. Pers A werd belast met ƒ 550.—, pers B met ƒ 415.—, pers C met ƒ 555.—, pers D met ƒ 420.— pers E met ƒ 150.—, pers F met ƒ 175.— en pers G met ƒ i35«—• Met het verbruikte leggerpapier dient op dezelfde wijze te worden gehandeld. Ook daar zal het wel practisch onuitvoerbaar blijken dit voor elke pers apart te houden en elke pers te belasten met het juiste voor iedere pers verbruikte leggerpapier. Is het wel mogelijk en dit geldt natuurlijk eveneens voor den gebruikten inkt, dan verdient het zeker aanbeveling zulks te doen, want bij het samenstellen van onze kostprijsberekening, kan niet gehoeg den nadruk worden gelegd op de meest waarheidsgetrouwe verdeeling der kosten. De ƒ 178.— aan leggerpapier verbruikt voor alle in ons bedrijf staande persen is resp. als volgt verdeeld: ƒ 50.—, ƒ35.—, ƒ 20.—, ƒ 18.—, ƒ 25.—, ƒ 15.—,f 15.—. Het rollengieten kan zoowel in eigen bedrijf geschieden als dat het in een daarvoor speciaal ingericht bedrijf plaats heeft. In beide gevallen moeten de kosten, die dit opnieuw gieten der rollen met zich brengt, gebracht worden ten laste van de pers waarvoor zulks noodig is geweest. Het totale bedrag van ƒ 422 wordt dan ook verdeeld overeenkomstig de feiten. Pers A ƒ 100.—, B ƒ 150.—, C ƒ 25.—, D ƒ 62.—, E ƒ 25.— F ƒ 10.— G/5o.-. Premie ongevallen-verzekering, de zegels invaliditeits- I64 5 wet worden gebracht ten laste en in evenredige verhouding van elke afdeeling waarin personeel ten wier behoeve deze uitgaven zijn geschied, werkzaam is. De verdeehng van dit bedrag ƒ 672.34 levert dus geen moeilijkheden op. Ten behoeve van het personeel in de zetterij is aan premiën ongevallen-verzekering en aan zegels voor de invaliditeits-verzekering betaald ƒ 465.02 met dit bedrag wordt dus eveneens de kosten van de zetterij verhoogd. Met het resteerende bedrag worden op dezelfde wijze de andere afdeehngen belast: machinezetterij ƒ 17.57, de persen achtereenvolgens ƒ 31 —* f 29.12, ƒ 28.30, / 21.10, ƒ 14.90, ƒ 12.30, ƒ 10.—, binderij ƒ 30.29 en het papiermagazijn in verband met het voor die afdeehng uitbetaalde loon ƒ 12.74. Bureaubehoeften. Het bedrag aan deze kosten komt natuurlijk ten laste van de rubriek algemeene kosten, omdat het op geen enkele andere afdeehng onder te brengen valt. Dit bedrag is groot ƒ 400.—. Met reis- en verblijfkosten, die niet verhaald kunnen worden op het een of ander werk ter wier behoeve deze uitgaven zijn gedaan, moeten ook de algemeene kosten worden belast. En waar dat bedrag niet zoo heel groot is nl. ƒ 60.— is dat ook zoo bezwaarlijk niet. De post Expeditie blijkt met een nog al groot bedrag in de boeken voor te komen. Deze expeditiekosten, zijn kosten die niet op bepaalde orders zijn^verhaald kunnen" worden. Worden deze kosten door de klanten vergoed of wordt het bedrag van het afgeleverde drukwerk met de kosten van expeditie verhoogd, dan komen deze kosten ook niet in de onkosten-specificatie voor. Komen ze, zooals in dit geval, er wel in voor, dan kunnen deze kosten niet anders dan ten laste van de Algemeene kosten komen, omdat ze onder geen enkele andere rubriek te plaatsen zijn. x6S Vervolgens komt de post salarissen. Onder salarissen wordt hier verstaan, het bedrag uitgekeerd aan niet direct-productief-medewerkend personeel en het bedrag dat de patróón zich zelf toekent voor de door hem verrichte werkzaamheden. Dit niet direct-productiefmedewerkend personeel bestaat uit kantoorpersoneel en toezichthoudend of leidend personeel op de zetterij, machinezetterij, drukkerij, binderij en papiermagazijn. Voor zoover het toezichthoudend- of leidend personeel betreft op de zoogenaamde productieve afdeehngen van het bedrijf moet het door hen ontvangen bedrag worden gebracht ten laste van de afdeeling waarin hunne diensten noodig zijn. Dit kan nog al eens aanleiding zijn tot eenige moeilijkheid om een juiste basis te vinden voor de verdeehng van dat bedrag. Een algemeene regel is hieromtrent moeilijk te geven, omdat de omstandigheden in de verschillende ondernemingen soms zoo geweldig uiteenloopen. In de eene zaak is een algemeene bedrijfsleider, met onder zich een meesterknecht op de zetterij en een meesterknecht op de drukkerij, die, wanneer de binderij en het papiermagazijn niet van al te grooten omvang zijn, eveneens met het toezicht daarop belast is. In een andere zaak is een chef die zich belast ziet met de regehng der werkzaamheden van het geheele bedrijf en bovendien zoo nu en dan als vertegenwoordiger de klanten moet bezoeken. Het spreekt natuurlijk van zelf, dat in verband met al deze verschillende werkzaamheden het bedrag van het salaris van dezen functionaris ook op verschillende wijzen over de verschillende afdeelingen van de zaak moet worden verdeeld. Hierbij dient zoo consciëntieus mogelijk te werk worden gegaan en het bedrag moet zoo juist mogelijk worden verdeeld en men moet zich daarbij noch door voorkeur, noch door tegenzin laten 170 De Porto's ƒ 150.—, die ten behoeve van de zaak worden uitgegeven worden gebracht te laste van de algemeene kosten. Rijwiel-onderhoud ten behoeve van de expeditie, een bedrag van ƒ 115.— komt eveneens op algemeene kosten. Het reinigen en verloren gaan van en slijtage aan Handdoeken, ten behoeve van het personeel, een bedrag van / 220.—, wordt verdeeld naar het gebruik in elke afdeehng. De zetterij wordt dien overeenkomstig belast met ƒ 140.—, de machinezetterij / 4.—, de persen A, B, C, D, E, ieder ƒ 8.—, F en G ieder ƒ 4.— en de algemeene kosten met ƒ 20.—. Het verbruik aan zeep wordt eveneens naar dien maatstaf verdeeld en waar het totale gebruik biervan is / 150.-— blijkt uit onze verzamelde gegevens dat op de zetterij ƒ 60.— is verbruikt, machinezetterij ƒ 2,—, het personeel van de persen A tot G resp. ieder ƒ 12.— terwijl ten laste van F en G elk ƒ 6.— wordt gebracht. Op algemeene kosten / 10.—. Er is ten behoeve van het papiermagazijn een bedrag van ƒ 8000.— als magazijnpapier vastgelegd. Even zoo als dat voor de andere afdeehngen het geval is geweest, moet ook van dit bedrag 5% worden gebracht ten laste van de betreffende afdeeling. Dat wordt dus ƒ 400.—. Bij het opmaken van onze inventaris van het papiermagazijn bhjkt, dat er ƒ 150.— papier minder aanwezig is dan dat het magazijnboek aangeeft. Alle pogingen zijn aangewend om na te gaan waar dat papier is gebleven maar zonder resultaat. Dat is dus een verliespost dat zijn kosten die op onze onkostenspecifïcatielijst niet mogen ontbreken. Zoo zou het natuurlijk ook kunnen voorkomen dat er op het magazijn papier aanwezig was, dat tengevolge van atmosferische of andere invloeden in waarde was achteruitgegaan. De vermindering van deze I7i waarde moet ook uitdrukking vinden op onze lijst. Dat verschil in waarde is onkosten geworden en daarmee moet het papiermagazijn worden belast. Hier zal aan het opsommen en vervolgens het sphtsen van de kosten een eind worden gemaakt. In de practijk zal het wel blijken dat er nog een groot aantal kosten zijn, die in deze specificatie-lijst niet voorkomen. Maar het is nu, nadat reeds zoo'n groot aantal verschillende onkosten zijn behandeld, elk afzonderlijk naar zijn aard is ontleed en vervolgens is gesplitst over de verschillende afdeelingen, vrijwel overbodig nog meerdere kosten op deze wijze te gaan verdeelen. Het systeem, op welke wijze al deze kosten moeten worden gebracht ten laste van de verschillende afdeeling is hiermee wel grondig behandeld en het zal dan ook wel zoo goed begrepen zijn, dat andere kosten die in de practijk nog bovendien zullen voorkomen naar de thans behandelde methode zullen verdeeld kunnen worden. Als resultaat van dit moeizaam verzamelen van de kosten en daarna de sphtsing ervan over de verschillende afdeelingen, waaruit het bedrijf bestaat, is nu verkregen de totale kosten, die ten behoeve van elk dier afdeelingen moest worden gemaakt terwille van een goede productie in het bedrijf. Er begint nu eenig perspectief in deze handelwijze te komen. Wanneer we nu weten hoe groot de kosten zijn, die ten behoeve van de verschillende afdeelingen van de zaak zijn gemaakt, dus van elke afdeeling, van elke machine zoo nauwkeurig mogelijk is berekend hoeveel van het totaal der gemaakte kosten direct ten behoeve van deze of gene afdeeling, van deze of gene machine is gemaakt, dan is nog niet het eind van deze verdeeling bereikt, want één groep van kosten nl. de zoogenaamde algemeene kosten, die niet direct ten laste van de direct- 172 productieve afdeelingen is gebracht kunnen worden, moet nog over deze afdeelingen worden verdeeld. Deze algemeene kosten moeten evenals de andere kosten, die speciaal ten behoeve van een afdeehng of een machine worden gemaakt, worden opgebracht door het geheele bedrijf dus door de zoogenaamde productieve afdeeling, dus met deze algemeene kosten moeten de speciale afdeehngskosten worden verhoogd, en het verdeelen van deze algemeene kosten over de verschillende afdeehngen in ons bedrijf levert nog al moeilijkheden op. Want wat moet de maatstaf zijn bij deze verdeehngS* Moeten deze algemeene kosten worden verdeeld naar verhouding van de door elke afdeehng gemaakte kosten, zooals de heer Binger dat in zijn bekend werk over „Administratie en kostprijsberekening in boekdrukkerijen" doet?1 Of moet de verdeeling dezer kosten plaats hebben naar verhouding van de opbrengst van elk der afdeelingen, zooals in „De Kostprijsberekening" van den Heer Houtwipper wordt aangegeven!' Of moet de verdeehng plaats nebben naar verhouding van de grootte der afdeehngskosten plus het in die afdeehngen uitbetaalde loon?' Een wijze van behandeling dezer moeilijkheid, die ook nog al toepassing vindt. Er zijn nog andere manieren waarop deze algemeene kosten kunnen worden verdeeld nl. naar verhouding van het in elk der verschillende afdeelingen vastgelegde kapitaal, of uitsluitend naar verhouding van het in elke afdeeling uitbetaalde loon. De geleerden zijn het omtrent de verdeeling dezer kosten niet eens, en ieder die in zij n zaak een kostprijsberekening wil toepassen zal naar eigen inzicht en eigen overtuiging deze algemeene kosten over de verschillende afdeelingen moeten gaan splitsen. Dat de wijze waarop de verdeeling dezer algemeene kosten plaats heeft, overgelaten wordt aan eieen 173 inzicht en dat daarvoor niet één algemeene stelregel wordt toegepast is jammer, omdat daardoor het maken van vergelijkingen tusschen verschillende zaken zoo uiterst moeilijk is, maar bovendien, belemmert het in niet geringe mate het verzamelen van de gegevens , voor de samenstelling en contröleering van de tarieven. Want willen de tarieven in ons bedrijf waarde hebben, dan moeten zij zijn gebaseerd op de kostprijsberekeningen van een zoo groot mogelijk aantal'drukkerijen, en passen deze drukkerijen een verschillend systeem van verdeehng toe, dan zullen de onderlinge verschillen niet alleen een gevolg kunnen zijn van de reeks van verschillende factoren die deze drukkerijen in verband met de soort en de hoeveelheid van het werk, de inrichting der werkplaatsen en de regehng der werkzaamheden beïnvloeden, maar bovendien kunnen de verschillen voortvloeien uit de wijze waarop de algemeene kosten over de verschillende afdeehngen zijn gesphtst. Dit gebrek aan eenheid en daardoor het verschil in uitkomst zal in veler oogen de waarde van een kostprijsberekening zeer verminderen en de sympathie voor de invoering ervan zeer bekoelen en de lakschen, die opzien tegen het werk dat een kostprijsberekening met zich brengt een wapen in de hajficl geven om er in het geheel niets van te willen weten. Oppervlakkig beschouwd is voor het maken van deze gevolgtrekkingen aanleiding, maar bij dieper inzicht zal moeten worden erkend, dat het maken van een technisch-administratieve boekhouding eerst van deze latere tijden is, dat het verzamelen van gegevens, het maken van statistieken omtrent bedrijfsresultaten, een voortdurend onderzoek naar de up- en downs van de zaak nog een betrekkelijke jonge wetenschap is, dat het verwerken van al deze gegevens nog niet op een weten- § ABOLF MEIER & Co. g UTRECHT AMSTERDAM TELEFOON No. 1151 PRINSENGRACHT 463 telegram-adres: adomeco J§^> 3 ^...^........^^ © PAPIERGROOTHANDEL : 1 =— 11 FABRIEK van ALLE SOORTEN KAARTEN || SPECIALITEIT: B OUD-HOLL ANDSCH EN ROUW *B | HL VAN RIJMENAM | jj| DEN HAAG-TELEFOON 4453 EN 4454 ^ ELECTR. BOEKBINDERIJ EN LINIEERINRICHTING VOOR ALLE WERKEN LOSBLADIGE CATALOGI IN DIVERSE UITVOERING H MODELLEN NA AANVRAGE H H EH Ö kantoorboekenfabriek I I A. KAPSENBERG & Zonen I WIjNBRUGSTRAAT No. 6 en 8 | ROTTERDAM H U r». ' :; p ra u | ; | h UITSLUITEND INGERICHT VOOR | W DE VERVAARDIGING VAN REGIS- U W " TERS MET EXTRA LINIATUUR" U G0 : • U m B ra u ra u ra B ra B ra - m u ra •- « g ra b .ra S frinr ra I CD 1 ra S gj GROOTSTE LINIEERINRICHTING g 03 HIER.TER STEDE - BOEKBINDERIJ |f Hl P ER FOREEREN - NUMMEREN tt KBikraraiHKraBSKraKrawKraraBSKwraK G-W.CPaardekooper ||U KEIZERSGRACHT 485 IlpT ||e amsterdam ^fcg TELEFOON C. 4385 IPfëfè pIP boekbinderij pl| MODERN INGERICHT BEDRIJF I WED. H. BONTAMPS J AMSTERDAM VENLO ROTTERDAM " """""'""""""""""'''"""'"ijl I PAPIER EN ENVELOPPEN I \de schakel I g ORGAAN VAN DE NEDERLANDSCHE VEREENIGING ffi VAN CHEFS IN HET GRAFISCH BEDRIJF ONDER REDACTIE VAN D. f. BUYS VERSCHIJNT EENS PER MAAND TEGEN EEN ABONNEMENTSPRIJS VAN f 2.50 PER JAAR i s ö s ADMINISTRATIE -ADRES: '§ J. PETERSSEN Jr„ BORGERSTRAAT 207, AMSTERDAM | 0 * | éÊk RAADPLEEGT WÊtt IN DE EERSTE ^^W^ PLAATS BIJ UW PRIJSBEREKENINGEN DE ALPAMY COLLECTIES EN PRIJSCOURANTEN DAARDOOR VINDT GIJ IN DEN KORTSTEN TIJD HET MEEST GESCHIKTE EN KUNNEN VEEL TIJD EN MOEITE WORDEN BESPAARD ALP AM Y AMSTERDAM ROTTERDAM-DEN HAAG-GRONINGEN-UTRECHT LONDEN - WELTEVREDEN IN HET BOEKDRUKKERIJBEDRIJF REDACTEUR VAN „DE SCHAKBjfci NEDERLANDSCHE VEREENIGING VAN CHEFS IN HET 6RAPHISCH BEDRIJF KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK liiiiiiiiiwininifliiiiiiiiiii 1477 9711 N.V. DRUKKERIJ „EXE NIEUWE TIJD", AMSTERDAM. DE BEDRIJFSLEIDING IN HET BOEKDRUKKERIJBEDRIJF DOOR D. J. BUYS REDACTEUR VAN „DE SCHAKEL* NEDERLANDSCHE VEREENIGING VAN CHEFS IN HET GRAPHISCH BEDRIJF ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ I EEN WOORD TER INLEIDING | Een nuttig werk heeft de schrijver van dit boek verricht. Want wel wordt er dikwijls geklaagd over de ongeschiktheid van den een of ander, maar met klagen alleen, wordt niets verbeterd. Het leven, de toekomst van een mensch mag niet afhankelijk gemaakt worden van het toeval. En dat is, helaas, voor hen, die de moeilijke taak van leider van een drukkerij op zich namen, maar al te dikwijls het geval geweest. Door schande en schade moest men wijs worden. Hoe menig energiek mensch, die trachtte een sportj e op den maatschappelij ken ladder op te klimmen, heeft zijn leven niet vergald en verbitterd gezien, omdat hij de kennis, die hij noodig had, niet had kunnen vergaren en zoodoende wetens, doch niet willens, te kort schoot in de taak, welke hij zich op de schouders had genomen. Men moet gelegenheid kunnen vinden zich voor te bereiden voor de taak, welke men later hoopt te vervullen. En het is een gelukkig verschijnsel, dat er menschen gevonden worden, die hun gaven, ervaring en tijd willen geven, om anderen ten deze opzichte te dienen. Met groote belangstelling en ingenomenheid hebben wij den arbeid van den schrijver van dit werk begroet, omdat wij uit ervaring weten, welk een nuttige en moeilijke arbeid er door den Heer Buys mede verricht wordt. • Moge de schrijver door warme erkentelijkheid en veler belangstelling beloond worden voor zijn nobel werk, om anderen van dienst te zijn. Dit boek is een aanwinst voor onze vakliteratuur en kan uitnemend dienst doen bij het onderwijs in de bedrijfsleiding. Wij wenschen den schrijver veel succes! Amsterdam, Juli 1921. L. RONNER. VOORWOORD bedrijfsleiding in de Boekdrukkerij is, voor \ zoover bekend, tot nog toe niet een onder: werp van een meer diepgaande behandeling mf&wmmm geweest mer te lanue. ucpoguigci iuc, wcik.c in de hier volgende bladzijden wordt gewaagd, zal dan ook in zeker opzicht pionierswerk zijn en zeer waarschijnlijk zal het er dan ook wel de sporen van dragen. De leemten er in zullen in de toekomst moeten worden aangevuld, de fouten, die het nog aankleven zullen dan ook moeten worden hersteld; de bezwaren er tegen onder het oog moeten worden gezien. De bedrijfsleiding is in ons vak nog niet geworden een wetenschap, de praktijk van velen heeft zich nog niet geconsolideerd in een theorie, welke ons wederom in onze praktijk een steun zal bieden bij de moeilijkheden, die zich van tijd tot tijd voordoen. Ook is deze kennis in ons bedrijf nog altijd te veel verwaarloosd, of liever, en dat is misschien juister gezegd, heeft de ontwikkeling in dit bedrijf de behoefte er aan niet zoo dringend gevoeld. Maar toch zal nu en in de toekomst door de steeds hoogere eischen, welke door het personeel worden gesteld er veel meer aandacht aan gewijd moeten worden. Ook de vakscholen zullen, willen zij met hun tijd meegaan, op hun lesrooster voor dat gebied van onderricht een grootere plaats moeten inruimen, want het bijbrengen van uitsluitend technische kennis en technische vaardigheid is niet voldoende, de kennis van de meest practische arbeidsmethoden, de bedrijfsadministratie, het geven van leiding met de meest economische middelen tot het voordeeligste resultaat, i moeten eveneens behooren tot wat de leerlingen moet worden bij gebracht. Deze kunnen dan in de toekomst de verkregen theoretische kennis toetsen aan hun ervaringen en op die wijze voortbouwen op die hunner voorgangers. tDat zal het geheelè bedrijf ten goede komen. Het boekdrukkersbedrijf is tot op zekere hoogte een achterlijk bedrijf gebleven. Achterlijk althans ten opzichte van de ontwikkeling naar het grootbedrijf; een ontwikkeling die overal in het maatschappelijk leven valt waar te nemen. De oorzaak van deze achterlijkheid is vooral te zoeken in het feit, dat het voor het grootste deel nog handwerk is en doordat het ingericht is tot de levering op bestelling. Het heeft zich niet, zopals het textiel-, het ijzer- en staalbedrijf en nog vele andere bedrijven, kunnen ontwikkelen tot het grootbedrijf en zooals deze het kleinbedrijf kunnen verdringen. Dit blijkt ook zeer duidelijk uit de statistiek van de bij de samenwerkende Patroonsbonden aangesloten drukkerijen. Deze statistiek leert ons dat van de ± 1100 aangeslotenen er 101 zijn met o gezellen. 468 „ „ 1—5 215 „ „ 6—10 „ Er zijn dus 784 drukkerijen, die werken met een personeel van o tot 10 personen. Vervolgens zijn er 298 drukkerijen, welke werken met een personeel van 11 tot 50 man en ten slotte nog 46 met een personeel van 51— 300 man. Het grootbedrijf komt zooals uit deze statistiek blijkt slechts sporadisch voor en daarom is er in dit werkje ook geen afzonderlijke bespreking aan gewijd. Dit neemt evenwel niet weg, dat wat in algemeenen zin over het middelmatige bedrijf is gezegd van toepassing kan worden gebracht op het grootere, vooral wanneer de leidende gedachte, welke bij het opstellen van deze 2 regelen heeft voorgezeten, niet uit het oog wordt verloren. De aanleiding tot het in druk geven van deze leiddraad tot de bedrijfsleiding in het boekdrukkersbedrijf was het feit, dat schrijver door de afdeeling Amsterdam van de Nederlandsche Vereeniging van Chefs in het Grafisch bedrijf was uitgenoodigd over dat onderwerp een cursus te leiden, aan het einde waarvan hem te kennen werd gegeven, dat het voor de pers wel kon worden geschikt gemaakt, waardoor ook anderen hun kennis er door zouden kunnen verrijken. Het denkbeeld leek niet verwerpelijk, de bouwstoffen voor den cursus werden omgewerkt en de volgende bladzijden zijn er het resultaat van. aar hier of in de volgende hoofdstukken gesproken wordt over den bedrijfsleider, dan wordt daar mee bedoeld de patroon zoowel als de chef, de meesterknecht of hnr hü anders wordt genoemd. In sommige bedrijven is het namelijk de gewoonte, dat de leiding van het technische deel van de zaak wordt gevoerd door den patroon, in andere is daar uitsluitend de chef mee belast. In hoeverre de eerste regeling juist is, valt zonder kennis van den aard van het bedrijf en de omstandigheden waaronder het werkt, moeilijk te beoordeelen. In het algemeen is een sphtsing tusschen technische en commercieele leiding aan te bevelen, omdat door deze specialisatie, elk op zijn gebied het hoogst bereikbare kan presteer en. Uit den aard der zaak is den patroon, door diens opvoeding, opleiding en andere factoren, meestal de commercieele leiding toegewezen, terwijl met het technisch beleid een vakman wordt belast. Maar toch dient deze vakman méér dan uitsluitend vakman te zijn. Hij heeft meerdere kennis noodig en dient bepaalde eigenschappen te bezitten, die hem voor de functie van bedrijfsleider geschikt doen zijn. Deze bepaalde eigenschappen en deze verèischte kennis te schetsen van hem, die de taak op zich heeft genomen om leiding te geven in het bedrijf, moet noodzakelijk voorafgaan aan de nadere omschrijving en preciseering van bedoelde taak. Ook een beschouwing over de persoonlij ke eigenschappen, die de bedrijfsleider moet bezitten,dient eerstin heth'chttewordengesteld,alvorens Zijn veel omvattende functie te kunnen behandelen. 4 Deze voorafgaande omschrijving van de persoonlijke eigenschappen van den bedrijfsleider is noodzakelijk tot goed begrip van het systeem van de bedrijfsleiding, dat hier wordt voorgestaan en past dus ook in het kader daarvan. Er is geen enkel bezwaar in te brengen, waar hier de vrijheid wordt genomen dezen man te schetsen, de voorstelling zoo ideaal mogelijk te maken en een omschrijving te geven van een bedrijfsleider, die als model zou kunnen dienen. En al zal niemand dat ideaal ook maar in de verste verte kunnen benaderen, er naar te streven moet toch doel, ja zelfs plicht zijn. Aan dezen volmaakten bedrijfsleider kunnen dan ook de allerhoogste eischen worden gesteld. Hij moet iemand zijn, die alles moet weten, alles moet zien en alles moet kunnen doen. Hij moet zich niet uitsluitend bezighouden met klein, ondergeschikt, detailwerk, maar mag daarentegen bij de afwikkeling en afdoening zijner dagelijksche werkzaamheden, die hij zich aanwennen moet in breede, forsche trekken voor zich te zien, geen enkel détail, hoe gering ook verwaarloozen. Hij ontwerpt het plan, dat anderen moeten uitvoeren, maar ook op deze uitvoering moet hij nauwlettend toezicht houden. Al kan hij niet overal tegelijkertijd zijn, toch moet zijn tegenwoordigheid gevoeld worden. Hij moet door zijn voortdurende oplettendheid anderen de overtuiging bijbrengen dat aan de scherpte van zijn blik niets ontgaat, dat zijn waakzaamheid in het volbrengen van zijn taak elke onregelmatigheid of verzuim bij anderen doet ontdekken. Daarenboven omvat zijn werkzaamheid zooveel, is zij zoo uitgestrekt, dat hij er al zijn energie en al zijn krachten aan kan wijden. Deze technische leider, die volkomen op de hoogte moet zijn van zijn taak, dient een volledige kennis te 5 hebben van de in zijn werkplaats voorkomende moeilijkheden. Indien mogelijk, moet hij in alle onderaf deelingen van het bedrijf zoolang werkzaam zijn geweest, dat hij de in die branches voorkomende détails van iederenspecialen arbeid machtig is. Hij kan zich daardoor niet alleen volkomen rekenschap geven van den arbeid der gezellen, die onder zijn leiding zijn geplaatst, maar daarbij eveneens zonder daardoor te veel hun initiatief te belemmeren, hen den weg te wijzen om hen het werk te vergemakkelijken, de moeilijkheden er van te voorzien en hen deze onder het oog te brengen. Tijdens het werk Zelf kan hij de resultaten beoordeelen en de fouten, die het aankleven aanwijzen en verhelpen. Is hij in verschillende functies werkzaam geweest en heeft hij daarbij zijn oogen goed den kost gegeven en tevens zorg gedragen zijn algemeene ontwikkeling niet te verwaarloozen, dan was hij in de gelegenheid zich een grondslag van algemeene kennis eigen te maken, die hij door de aanhoudende dagelij ksche ondervinding, die hij opdoet, steeds zal verdiepen en verbreeden. Dit Zal hem in staat stellen een onbevangen blik en een ruim gezichtsveld te behouden en onbevooroordeeld te staan tegenover alles, waarmede hij in het bedrijf heeft rekening te houden. Vakman moet hij zijn,niets, wat ook maar eenigszins hetzij rechtstreeks of zijdelings in betrekking staat tot zijn vak, mag hem vreemd zijn. En omdat zijn bezigheden zoo veelomvattend zijn, moet hij ook vooralles geschiktheid bezitten en er een open oog voor hebben. Deze technische, zoowel als zijn algemeene kennis geven hem een overwicht op het personeel, dat onder zijn leiding staat. Terzelfder tijd, dat hij meester is, moet hij ook leer- 6 ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ ling zijn, maar een leerling van een speciaal genre. Zijn opvoeding moet hij nimmer als voltooid beschouwen, zijn kennis en zijn ontwikkeling moeten zich weten aan te passen aan elke andere zaak, aan elk soort werk en hij moet aan elke moeilijke omstandigheid het hoofd weten te bieden. Van alles wat hij bestudeert, alles wat hij ziet, wat men hem laat zien, zelfs van de fouten en tekortkomingen, die hij in zijn naaste omgeving of wel elders waarneemt, moet hij weten te profiteeren en dit tot zijn eigen voordeel en ter vermeerdering van zijn kennis weten aan te wenden. Deze leertijdis langademig, want elke dag brengt nieuwe ondervindingen en uit de telkens weer nieuwe gebeurtenissen moeten de juiste gevolgtrekkingen worden gemaakt en deze moeten in het geheugen goed worden bewaard om op het juiste moment en op de juiste plaats van dienst te kunnen zijn. Is de bedrijfsleider chef of meesterknecht of anders gezegd is hij in dienstbetrekking, dan wordt hij meer dan eens als volkomen overbodig beschouwd, even nadeelig voor de belangen van den patroon als van het personeel, omdat zijn tegenwoordigheid niets anders doet dan de onkostenrekening van de zaak verhoogen. Maar niets is minder juist dan dat. Zijn aanwezigheid isnoödzakelijk, zijn functie is geen sinecure, vooral wanneer de patroon zijn geheele aandacht heeft te wijden aan het commercieele gedeelte van zijn onderneming. De volledige leiding van een drukkerij is een zoo gecompliceerde bezigheid, dat een band, een schakel tusschen de verschillende afdeelingen, waaruit het bedrijf bestaat, noodigis, om het werk met het minst mogelijke tijdverlies te doen gereed maken. Die schakel, die de onderlinge verbinding tusschen de verschillende afdeelingen heeft te betrachten, is de bedrijfsleider. 7 Hij heeft de algemeene leiding over al de afdeelingen, hij is het centrale punt, van waar uit het werk moet worden geregeld. Deze centralisatie, deze eenheid van georganiseerde leiding voorkomt wanorde, die niet kan uitblijven, wanneer elke afdeeling aan zich zelf wordt overgelaten. Conflicten met de clientèle, conflicten tusschen de verschillende afdeelingen onderling, het te laat gereed komen van orders, welke op een bepaalden tijd zijn beloofd worden er door vermeden en bovendien bevordert deze centralisatie de economie in het bedrijf. Als centraal punt van de geheele bedrijfsorganisatie moet de chef of meesterknecht ook uitsluitend de volle verantwoordelijkheid tegenover de commercieëele leiding in het bedrijf dragen. Het is een fout aan deze verantwoordelijkheid ook maar het minste of geringste te tornen. Evenmin moet er van de zijde van den patroon in de door hem genomen maatregelen worden ingegrepen. Dat verzwakt zijn verantwoordelijkheidsbesef en belemmert zijn initiatief. Hij moet zijn het middenpunt, waar alles samenkomt, van waaruit alles wordt geregeld. Bij hem is de plaats, waar alle voorkomende gebeurtenissen, praktische wenken, zoowel als herinneringen aan te verrichte werkzaamheden moeten worden medegedeeld. Hoe zelfstandiger hij tegenover het personeel staat, hoe meer hij het bewustzijn heeft van de volledige verantwoording te dragen van wat er in de technische afdeeling voorvalt, des te beter zal hij de juiste en krachtige besluiten kunnen nemen, des te meer zal hij het geheele bedrijf in de hand hebben en des te meer zal het bedrijf ook kunnen voortbrengen. Als algemeene regel moet worden aangenomen, dat de bedrijfsleider niet direct met de clientèle verkeert, en deze liefst nimmer bezoekt. Dat wil niet zeggen dat zijn 8 functie hem er niet de noodige capaciteiten toe verleent, maar het behoort niet tot zijn effectieve taak, het is zijn werkkring niet. Hoe nuttig het ook zijn kan dat een bekwaam vakman de orders met de clientèle bespreekt, de uitvoering ervan met haar regelt, aan den bedrijfsleider moet die taak niet worden toegewezen. Doeltreffender is het een bekwaam vakman, die aan de technische kennis de noodige commercieele paart, uitsluitend deze bezigheid op te dragen. De bedrijfsleider mag deze beide posten niet waarnemen. Bedrijfsleider zijn in de volle beteekenis van het woord, sluit gelijktijdig commercieëele bezigheden uitoefenen in het kantoor buiten, en daaronder is eveneens de omgang met de klanten begrepen. De bedrijfsleider behoort zijn taak te vinden in het bedrijf, in de technische afdeeling, doet hij anders dan leidt de onderneming schade. Zoogenaamde bedrijfsleiders, die van dezen regel afwijken yerwaarloozen hun eerste en voornaamste taak of liever ze zijn eigenlijk geen bedrijfsleiders meer. Er moet een zuivere scheidingslijn worden getrokken tusschen de eene en de andere bezigheid. En wanneer het geval zich voordoet, dat een bekwame vakman uit het bedrijf wordt gehaald om deel te gaan nemen aan de commercieele leiding van de zaak, dan moet hij in de technische afdeeling oogenblikkelijk door een ander vervangen worden, opdat deze weer al zijn aandacht uitsluitend zal kunnen schenken aan de regeling van de productie. De bedrijfsleider zal ook niet alles zelf willen doen. Hij moet alles aanduiden, desnoods voordoen, maar niet allés zelf willen uitvoeren. Daarvoor moet hij zijn personeel hebben. Hij moet zooveel mogelijk van alle handenarbeid afzien, in het heel kleine bedrijf natuurlijk uitgezonderd, opdat zijn aandacht van zijn eigenlijke 9 taak niet worde afgeleid. Hij moet zich niet bezighouden met allerlei moeilijk smoutwerk, met het snijden van ondergrondplaten of andere moeilijke werkjes, die alleen hem kunnen worden overgelaten, omdat hij er de vaardigheid toe bezit of omdat, zooals het heet, de man toch zijn tijd productief moet maken. Evenmin mag hij belast worden met haastwerk, omdat dat eveneens te veel zijn aandacht verdeelt en hem te veel enerveert en hem ongeschikt maakt kalm tegenover gerezen moeilijkheden te staan. Hoe meer de bedrijfsleider aan dergelijke bijzondere werkzaamheden is gebonden, hoe meer het geheele bedrijf aan zijn blik onttrokken wordt. Hij moet het hoofd vrij kunnen houden, hij moet van af een hooger standpunt op het werk kunnen neerzien, er heer en meester over kunnen zijn, er boven staan, niet er midden inzitten, of er tegenover staan als tegenover een dreigend gevaar, dat hem beklemt en benauwt, hij moet de regeling van werkzaamheden in elk opzicht weten te beheerschen en daarvan door niets worden afgeleid, eerst dan kan hij al zijn gaven ontplooien, eerst dan kan hij het bedrijf brengen, waar hij wil. Hij zelf kan nog zoo vlijtig zijn en er een eer in willen stellen, direct tastbare resultaten van zijn arbeid te zien, het genot van den arbeid te willen doorleven, de schijn van arbeidsschuwheid te willen vermijden en daarom de gewoonte aannemen zelf stevig aan te pakken en direct-productieven arbeid te leveren, maar wanneer intusschen zijn ondergeschikten niets uitvoeren, komt het werk niet op tijd klaar, wordt de productiviteit niet tot het bereikbare opgevoerd en streeft hij door zijn ijyerzijndoel voorbij. Zelf hard bezig zijn en tegelijkertijd toezicht houden, leiding geven en economisch den gang van den arbeid regelen, gaat niet te samen. IO Den bedrijfsleider moet tijd gelaten worden om te leiden, te beslissen, te contröleeren en toezicht te houden, dan kan hij zijn volle aandacht wijden aanzijn feitelijke taak om het geheele ingewikkelde raderwerk van het bedrijf in elkaar te doen grijpen zonder stagnatie, zonder schokken of stooten. Administratieve kennis is voor den bedrijfsleider eveneens noodzakelijk. Al behoeft hij de moderne boekhouding niet in haar perfectie te kennen, het strekt tot aanbeveling ervan op de hoogte te zijn, omdat hij dan beter in staat is, de waarde van de boekhouding met het oog op de kennis van het bedrijf in al zijn onderdeden en de onderlinge verhouding van de verschillende afdeelingen er van, te leeren waardeeren. Kennis van vreemde talen is eveneens aanbevelenswaardig. Hoe meer algemeene ontwikkeling, hoe ruimer kijk hij heeft over zijn omgeving en hoe sterker hij staat in de uitoefening van zijn functie. Zijn kennis van de Nederlandsche taal dient van dien aard te zijn, dat hij deze zonder grove fouten tegen stijl en grammatica kan schrijven en bij het voeren van zijn correspondentie zij hij kort, duidelijk en zakelijk. De functie van bedrijfsleider is er een van routine, van ondervinding en van ervaring. Indien hij met vrucht de belangen, die hem zijn toevertrouwd en die hij vertegenwoordigt, wil behartigen, dan zijn zijn moeiten en zijn zorgen veelvoudig. Zijn intellect moet steeds werkzaam zijn tot het vormen van combinaties, en die ten doel hebben den vooruitgang en den bloei-van de zaak te bevorderen. Hij moet in de zaak zijn het vliegwiel, dat de rustige gang van de geheele machinerie, die het bedrijf heet, waarborgt. Niemand, die niet zelf de functie van bedrijfsleider heeft waargenomen of nog waarneemt en dit consciën- ii tieus deed of doet, weet hoeveel zorgen, hoeveel moeiten, daaraan verbonden zijn. Want niet alleen dient hij den dagelij kschen gang van het bedrijf te regelen, de voorkomende moeilijkheden te overwinnen, te zorgen dat alles op tijd gereed is, hij moet zich bovendien ook op de hoogte stellen van alle nieuwe technische vindingen, deze onderzoeken, er de voordeelen van beoordeelen, met zijn tijd meeleven en door middel van de literatuur op het gebied van zijn vak er den vooruitgang in al zijn phasen volgen en met omzichtigheid de voordeelen, welke de nieuwere vindingen in het bedrijf bieden, overwegen. Eveneens moet hij zich, in alle problemen welke zijn vak hem biedt trachten in te werken en een oplossing er voor trachten te vinden. Door een volhardenden ijver, door een voortdurende tegenwoordigheid van geest, door een onophoudelijke waakzaamheid, weet de bedrijfsleider van af het inschrijven van de order tot aan het bezorgen van het bestelde werk, de werkzaamheden tot een bevredigend resultaat te regelen. Vooral ook dient hij de bekwaamheid te bezitten om aan zijn ondergeschikten op een zeer preciese, duidelijke wijze hun taak te omschrijven en heeft hij afdeelings-chefs onder zich, dan zal hij dezen het gewicht van hun verantwoordelijkheid doen beseffen en bij hen het persoonlijk initiatief weten te ontwikkelen. Zijn geheugen moet groot zijn en zijn voorzichtigheid en activiteit immer waakzaam. Hij is het, die zorgt voor het materiaal, voor het onderhoud ervan, en het gebruik, en er op let of het in overeenstemming is met de eischen van het onderhanden zijnde werk. Hij is bijvoorbeeld niet eerder tevreden, dan nadat het personeel van de zetterij voorzien is van alle materialen, 12 ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ welke voor een volmaakt practische en handige uitvoering van het werk noodig zijn. Om met goed gevolg te kunnen slagen is methode noodig, orde onontbeerlijk. De bedrijfsleider moet met een vaste wil een precies afgebakend doel voor oogen houden en al zijn energie en al zijn streven ondergeschikt maken om dat doel te bereiken. Dat doel moet zijn in den minst mogelijken arbeidstijd de hoogst mogelijke productie te verkrijgen. Onophoudelijk moet hij zich onledig houden het aantal indirecte of improductieve uren te verminderen. Levendig moet bij hem het besef zijn dat verhes van tijd, schade berokkent en dat raaterieele schade op den duur lang zoo kostbaar niet is als het verhes van telkens korteren of langeren arbeidstijd. Steeds moet hij er voor waken dat verhes tot een minimum te beperken, dat moet hij als zijn systeem aannemen. De bedrijfsleider is dan ook het hoofd dat denkt, dat ontwerpt, dat doet uitvoeren, maar daarenboven moet hij zijn de verpersoonlijking van de orde, de geincarneerde methode. Tevens moet zijn methode helder, klaar en duidelijk zijn, zijn orde strikt en onveranderlijk. Die eenheid van gedachten, die methode, die regelmatigheid in het gebruik der middelen moet aan elk, die daarmee in aanraking komt, het gevoel geven, dat er bewust naar een doel wordt gestreefd, en wel in een rechte lijn, zonder overhaasting, noch onrust, maar toch met vlugheid, en met vertrouwen omdat men de zekerheid van den goeden uitslag heeft en men dus niet behoeft te weifelen. Er zou in zeker opzicht gezegd kunnen worden, dat van het geestelijk evenwicht van den leider, ook dat van het geheele personeel afhangt, omdat hij is de ziel van het organisme, dat de zaak is. Hij wekt door dit geeste- i 13 lijk evenwicht, deze gemoedsrust, door deze zekerheid van optreden, vertrouwen. Het personeel voelt zich te staan onder zelfbewuste leiding, de onrust, de zenuwachtigheid, het enerveerend gejaag wordt daardoor voorkomen. De bedrijfsleider moet dan ook nooit, zelfs indien het werk zich nog zoo ophoopt, zijn kalmte en Zijn tegenwoordigheid van geest verhezen; zich niet door die bergen van werk, die zich in zijn geest als een dreigend spook schijnen voor te doen laten intimideeren. Zelfs te midden van het onophoudelijk gebel van de telefoon met vragen of dit en of dat werk nog niet gereed is, moet hij zich niet van den eenmaal zich voorgenomen weg laten afdringen. Hij moet niet in een zenuwachtig jagen, dan bij deze en dan weer bij gene van zijn personeel, zijn eigen gejaagde stemming suggereeren. Ons vak is geen vak, waar met nerveus jachten op den duur een hoogere productie verkregen wordt. Dan kan hij beter en verstandiger kalm voor zijn schrijftafel gaan Zitten om na te denken en te overleggen hoe en op welke wijze het werk het meest voordeelig kan worden geregeld en toch aan alle wenschen zooveel mogelijk te gemoet gekomen kan worden. Na verloop van een kwartier of een half uur kan hij met behulp van een potlood en een stukje papier een regeling en een verdeeling hebben uitgewerkt, die tot een bevredigende oplossing leidt. Dan voelt hij zich weer meester van de positie en voelt hij zich niet langer meer de gevangene van het werk, dan wordt hij niet meer geleid dpor het werk, maar hij leidt het werk, hij heeft het geheel in de hand, hij staat er boven en is er heer en meester over. Laat hij zich te veel beinvloeden door de dringende verzoeken om spoediger aflevering, maakt hij zich daarbij zenuwachtig en wordt hij ook al gejaagd en geagiteerd, dan verliest hij licht zijn zekerheid en laat zich spoediger verleiden tot het geven van elkaar weersprekende orders, wat weer tijdverlies en oponthoud tengevolge heeft en dus zeker niet tot het gewenschte doel: spoediger aflevering, voert. Hieruit volgt eveneens dat het een voorname eigenschap van den bedrijfsleider moet zijn consequent te blijven, zich zelf nooit te weerspreken, noch in woorden noch in daden. Hij dient er voor te waken nimmer orders of aanwijzingen te geven, welke voor tweeërlei uitlegging vatbaar zijn. Denkt hij hier niet aan of verwaarloost hij dezen stelregel, geeft hij dus zijn instructies niet duidelijk genoeg, dan zal de juiste uitvoering van het werk er onder lijden en tevens heeft het dit slechte gevolg, dat elke gezel de gewoonte aanneemt om maar op goed geluk het hem opgedragen werktedoen,omdathijtochnietop de aanwijzingen van den bedrijfsleider vertrouwen kan. Tegenover de klanten, voor zoover hij er mee in aanraking komt, moet hij zich nimmer onnadenkend uitlaten, waardoor hij in tegenspraak zou kunnen komen met een zijner gezellen, of een ander, die hem eventueel tijdelijk heeft moeten vervangen. Deze regel is dikwijls zeer moeilijk na te komen, omdat het beste paard wel eens struikelt, maar doet zich zoo'n geval voor dan is het beter eerlijk de fout te erkennen, dan de verantwoordelijkheid af te wentelen op ondergeschikt personeel, dat ten slotte toch niet aansprakelijk is. Dit besef van verantwoordelijkheid, deze eenheid van leiding, deze eenheid van handelen maakt indruk, wekt vertrouwen, zoowel binnen de grenzen van het bedrijf als daarbuiten. Worden deze eenheid en vastheid van lijn niet betracht, dan is het resultaat wanorde met de gevolgen ervan: verminderde productie en verspilling i 15 van krachten, en tegenover de buitenwereld: de slechte reputatie van te zijn een zaak waar geen orde heerscht, geen accuratesse wordt gekend. De klanten blijven ten slotte weg omdat zij telkens onaangenaamheden hebben en het personeel loopt er de kantjes af. Behalve deze zin voor orde en voor eenheid en vastheid in de leiding, moet de bedrijfsleider tevens de eigenschap bezitten zijn medewerkers, elk voor het hen geëigende werk te kunnen kiezen. Hij moet de capaciteiten van elk zijner ondergeschikten door en door kennen. Hij moet weten wie voor het eene en wie voor het andere werk de meeste geschiktheid bezit. De aanleg, de ambities van den èen zeer goed weten te onderscheiden van den aanleg van den ander. Bij deze aangelegenheid komt vooral naar voren welk een goed menschenkenner de bedrijfsleider moet zijn. Bij intuïtie moet hij voelen, welke man het best voor een bepaald werk geschikt is. Het is een gave, om de juiste man op de juiste plaats te weten te brengen en hij zal zich wel eens in de keuze vergissen. Maar blijkt het een vergissing te zijn, dan is het zaak deze zoo spoedig mogelijk te herstellen, want geen andere overweging mag bij de keuze voor de een of andere functie in de zaak gelden dan uitsluitend het belang van de onderneming. Zijn de juiste menschen gekozen en staat ieder voor de hem aangewezen taak, dan is de controle op de kwaliteit en de kwantiteit van het werk niet zoo lastig meer, omdat deze omstandigheden een vertrouwen in het personeel hebben doen groeien. Alles kan dan regelmatig afloopen en zich afwikkelen, eenvoudig en snel, zonder overhaasting en zenuwachtig gejaag. In de regeling van het werk behoeft dan geen stagnatie te komen en verliezen bij de bewerking of verspilling van arbeidskracht kan tot een minimum worden beperkt. 16 c De bedrijfsleider moet de noodige aanwijzingen kunnen geven bij aankoopen. Hij moet weten welke voordeelen de eene machine heeft boven de andere. Weet hij het niet, dan moet hij er zich, op welke wijze dan ook, van op de hoogte stellen. Ook dient hij te weten, welke machine zich voor speciaal werk leent en welke weer minder. Zijn bekwaamheden moeten zich ook nog op ander gebied uitstrekken. Het verdient althans aanbeveling dat hij op de hoogte is van de arbeidswet en de veiligheidswet voor zoover de bepalingen dier wetten betrekking hebben op het boekdrukkerijbedrijf. Ook de bepalingen van de door de samenwerkende Patroonsvereenigingen en de gezellen-organisaties overeengekomen Collectieve Arbeids-overeenkomst dient hij ter dege te kennen, omdat daardoor conflicten met het personeel kunnen worden voorkomen eenerzijds en anderzijds hij niet te vrijgevig wordt met het verleenen van gunsten, die spoedig omgezet in rechten hem aan handen en voeten binden. Vervolgens dient hij het prijsberekenen volgens de door de patroonsvereenigingen vastgestelde tarieven meester te zijn en zich op de hoogte te houden van de daarin plaats vindendewijzigingen enaanvullingen. In een werkje als dit zou het leveren van een commentaar op de tarieven van de boekdrukkerij-bonden zeer zeker op zijn plaats zijn geweest. In deze tarieven komen een min of meer grooter aantal bepalingen voor, die een nadere toelichting en verduidelijking behoeven, te meer omdat elke nieuwe editie met meerdere wordt aangevuld, waardoor ze steeds ingewikkelder worden. Deze tarieven zijn nog niet in een stadium van volgroeidheid getreden, en dat is dan ook de oorzaak dat van een behandeling ervan op deze plaats is afgezien. Onder de kleine dagelij ksche plichtjes van den 17 bedrijfsleider is eveneens te rangschikken het zich op de hoogte stellen en houden van alles wat de onderneming op een meer of minder verwijderden datum zou kunnen interesseeren en hiervan bijtijds het vereischte gebruik te maken. Blijkt het nl., dat voor de copie van periodieken of het voorbereidende werk ervoor door den besteller niet tijdig genoeg wordt gezorgd, dan moet de bedrijfsleider deze daaraan direct herinneren. Ook dient hij het als zijn taak te beschouwen te berekenen of een oude machine, die niet veel meer kan produceeren, of waarvan de kwaliteit van het afgeleverde werk te wenschen over laat, niet evengoed of misschien nog beter door een nieuwe, ook al kost deze thans meer, kan worden vervangen. Ook het lettermateriaal moet zijn aanhoudende zorg hebben. Veel gebruikte letter of veel slechte letters tusschen het zetsel doen het toestellen op de machine veel langer duren dan strikt noodzakelijk is, en dat tijdverhes komt niet een enkele maal voor, maar herhaalt Zich telkens en telkens weer bij iederen vorm. Dit verhes is niet direct tastbaar waar te nemen en ten overvloede past een ieder zich aan deze fout in het bedrijf aan, toch mag het niet over het hoofd worden gezien, want wanneer een drukker gemiddeld twee vormen per dag afdrukt en het veranderen van de slechte letters in iederen vorm hem een uur tijdverhes bezorgt, dan is het verhes aan tijd voor de machine aan het einde van de week reeds twaalf uur. Wordt het verhes per uur gesteld op een bedrag van / 4»—> wat volstrekt niet te veel is voor een snelpers, dan wordt dat per week ƒ 48.—, en per jaar ƒ2400.—, en voor dat bedrag kan heel wat nieuwe letter gekocht worden. De bedrijfsleider geeft géén werk onderhanden, dat niet volledig gereed is om bewerkt te kunnen worden. 18 Duidelijk en met weinig woorden moet hij kunnen verklaren wat er aan moet worden verricht en hoe. Hij moet zich van te voren een klaar beeld hebben gevormd, hoe de uitvoering van het werk moet geschieden. Hij dient het geheele werk in zijn gedachten reeds gereed te hebben. Aan zijn schrijftafel is hij de architect, die het bestek en de teekeningen vooraf ontwerpt om het vervolgens naar dat plan door zijn personeel te doen vervaardigen. Vóór de verzending der proeven kijkt hij na of het werk niet slecht is uitgevoerd en of alle aanwijzingen in acht zijn genomen. Hij regelt en houdt toezicht op het bewaren en het opbergen van zetsel om te voorkomen dat uitsluitend de klant het voordeel trekt van het staand zetsel, dat improductief materiaal vertegenwoordigt den korteren of langeren tijd dat het zetsel is opgeborgen en waarvan, zoo hij niet oppast, der onderneming de voordeelen van het opbergen en bewaren ontgaan. Wanneer het materiaal wordt opgeborgen om later voor het zelfde doel nog eens te worden gebruikt, dan mag dat niet dan onder de meest ernstige motieven geschieden, nagelaten dient het te worden, indien de onderneming van het buiten gebruik stellen van dat materiaal geen vruchten plukt. Bij de behandeling van de werkregeling wordt er op het laten staan van zetsel nog wel nader teruggekomen. Dit is een zeer belangrijke kwestie, die de volle aandacht verdient, te meer omdat de economie in een bedrijf eischt inzicht en weloverwogen schikkingen te stellen boven sleur, traditie en gewoonte. Een goede bedrijfsleider is niet naar waarde te schatten, wanneer hij de bijzondere eigenschappen van tact en inzicht er voor bezit. Bezit hij deze, dan moet hem 19 ook van de zijde van den patroon het volle vertrouwen geschonken worden en als gevolg daarvan hem ook de meest mogelijke vrijheid worden gelaten. Hij moet in zeker opzicht carte blanche hebben. Hij staat ook op een zeer bijzondere plaats tusschen drie elkaar in belangen opzicht tegenstrijdige elementen: de patroon, de klanten en het personeel. Daardoor is ook zijn verantwoordelijkheid zoo bijzonder groot omdat ze drievoudig is. Tegenover den patroon dient hij de belangen van de onderneming te behartigen als waren ze de zijne; tegenover de clientèle moet hij de hem verstrekte aanwijzingen, betrekking hebbende op de door hen gedane bestellingen volgen en deze met zorg en tot hun volle tevredenheid afleveren; tegenover de gezellen moet hij zijn de leider, de meerdere, maar tevens de raadgever en hun pleitbezorger en bemiddelaar bij den patroon. Aan zijn tact worden dus de grootst mogelijke eischen gesteld en het volbrengen van deze taak kan hem worden vergemakkelijkt door den patroon, zoo zij beiden tot eenheid van inzicht zijn gekomen over den te volgen weg. Dit is trouwens een eerste voorwaarde voor den bloei van de zaak. Bovendien moet het gezag van den patroon het gezag van zijn chef hooghouden. Hier is het ook alweer de eenheid van handelen bij de leiding, dat de zaak ten voordeele kan strekken. De bedrijfsleider houdt er toezicht op, dat het werk niet te lang duurt, komt het voor dat een werk langer onderhanden is geweest, dan dat in normale gevallen mag worden verondersteld, dan doet hij naar de oorzaken daarvan een onderzoek, is er aanleiding voor deze vertraging aanwezig geweest, dan tracht hij dit zoo spoedig mogelijk uit den weg te ruimen. Veel kan er tot de verhooging van de productie toe bijdragen, dat de lokalen, waar wordt gewerkt, licht zijn, 20 van een goede ventilatie zijn voorzien, zindelijk zijn en dat de gezellen er zich niet al te onbehagelijk thuis voelen. Hij moet er ook niet tegen op zien om verbeteringen ten gerieve van het personeel aan te laten brengen waar dit gebleken is noodig te zijn. Deze uitgaven brengen hun rente dubbel en dwars op. De werklieden moeten in den bedrijfsleider zien een onpartijdige, welwillende, degelijke leider. Komen er onaangenaamheden voor, dan zal hij die langs minnelijken weg trachten te schikken, maar hij moet daarbij zijn ernstigen, onverzettelijken wil laten blijken, niet met zich een loopje te laten nemen en als het moet hen, die niet binnen de perken der redelijkheid blijven, te verwijderen. Rechtvaardigheid en het objectief beoordeelen der feiten moeten den grondslag vormen van zijn handelen. In zijn omgang met het personeel zij zijn houding waardig en vrij van misplaatste kameraadschappelijkheid en familiariteit, welke altijd een nadeeligen invloed oefenen. Evenmin is het noodig om ter wille van het ophouden van zijn gezag, een zekere soort verwaandheid te toonen of van zijn macht misbruik te maken en zich te laten voelen. Een gevoel van eigenwaarde gepaard aan den noodigen ernst zullen aan zijn prestige geen schade doen. Hij, die zelf wil gerespecteerd en geacht worden, moet beginnen met zijn gelijke of zijn ondergeschikten te respecteeren. Gesprekken of gedachtenwisseling over technische onderwerpen met zijn ondergeschikten zullen hem in hun oogen niet verlagen evenmin indien hij naar hun goed gedocumenteerde argumenten ter bevordering van den gang der werkzaamheden luistert. Indien zij in de verdediging van hun ideeën blijken geven van juist inzicht en goed overleg, doet hij verstan- > 21 dig daarin belang te stellen. Ook zij hij niet doof voor de door het personeel aangegeven verbeteringen. Er is geen beter middel de interesse voor de zaak op te wekken, dan juist dit en er kan soms zeer goed gebruik gemaakt worden van ervaringen van het personeel, dat in sommige opzichten de moeilijkheden van het werk beter kan beoordeelen dan de leider, daar deze het werk zelf niet uit te voeren heeft. Zijn prestige en zijn moreel en geestelijk overwicht worden niet geschaad, indien de bedrijfsleider, vooropgesteld dat hij er den tijd en de gelegenheid toe heeft, luistert naar de bezwaren van zijn eersten zetter of naar die van een leerling. Het is zelfs zeer wenschelijk om alles wat de menschen hebben te zeggen, aan te hooren en daardoor vertrouwen te wekken. Het gevoel van saamhoorigheid wordt er door bevorderd en de onderneming vaart er niet slecht bij. Een onophoudelijk contact met de werklieden, die den ganschen dag onder dezelfde omstandigheden leven op de werkplaats, kan juist door de bijzondere plaats, welke de chef inneemt, als vertrouwensman tusschen patroon en gezel zooveel nut afwerpen. Het is misschien overbodig er aan te herinneren, dat in alles en voor alles de bedrijfsleider door zijn uitingen en door zijn gedrag blijk moet geven van de grootst mogelijke eerlijkheid en strikte rechtvaardigheid. Bij hem moet het woord vertrouwen niet een ijdele klank zijn. De intenties van zijn ondergeschikten moet hij niet met wantrouwen tegemoet treden, tenzij onweerlegbaar is vastgesteld dat zijn goed vertrouwen wordt beschaamd. Ook dient hij er voor te waken, geen daden te verrichten, die kwaadwilligen met eenigen grond van waarschijnlijkheid verkeerd zullen kunnen uitleggen. Wil hij de achting en de eerbied van zijn ondergeschikten ver- 22 dienen, en zijn gezag over hen bestendigen, dan moeten ook al zijn daden met dezen opzet in overeenstemming Zijn. Hij blijft overigens steeds het middelpunt van alle werkende krachten, hij doet deze nauwkeurig in elkaar grijpen, hij wijst ze den weg naar het doel: de meest economische productie. Indien hij zijn vertrouwen in de juiste personen heeft gesteld, dan zal de zaak zonder buitengewone moeite marcheeren. Tegenover zijn ondergeschikten moeten zijn „standjes" zeldzaam zijn en dus niet te veel voorkomen, komen ze wel veel voor, vallen er geregeld over het minste of geringste woorden, maakt hij bij kleine tekortkomingen van het personeel zich driftig en laat hij zich door zijn hartstocht meesleepen dan sorteert het op den duur niet het minste effect 'meer. Daarentegen moet hij met zijn aanmoedigingen niet al te spaarzaam zijn. Een woord van lof of van tevredenheid ter juister tijd en plaatse gesproken heeft heel wat meer invloed en er wordt veel meer mee bereikt dan het den geheelen dag maar door in ruzietoon uitdeelen van berispingen. Voor beide partijen maakt dat het leven ondragelijk en duurzaam resultaat wordt er niet door bereikt. De onderlinge verhouding tusschen hem en het personeel trachte hij zoo aangenaam mogelijk te doen zijn. Hij beschouwe de gezellen als menschen, behandelehen niet als minderwaardigen, hij late hen voelen, dat hij overtuigd is van hun menschenwaarde. Hij moet niet den schijn aannemen, alsof hij zich ver boven hen verheven acht. Niet door woord of gebaar elk oogenblik toonen, dat hij de meerdere is, dat kweekt verzet. Het door uiterlijkheden ophouden van zijn gezag is het ware prestige niet en hij wordt achter zijn rug om deze hebbelijkheden uitgelachen. 83 Vooral zij hij strikt eerlijk en hij trachte dit steeds te doen blijken. Eveneens moet hij bij de beoordeeling van gemaakte fouten of nalatigheden de meest strikte rechtvaardigheid betrachten en de juiste oorzaken er van trachten op te sporen en dien overeenkomstig handelen. Zijn houding zij immer waardig en correct. Hij moet ook in moreel opzicht een ieder tot voorbeeld kunnen Zijn en nimmer aanleiding geven dat het personeel hem ook maar het geringste kon verwijten zelfs wat zijn levenswandel buiten de werkplaats betreft Onder zijn leiding moet ieder voelen deel te nemen aan een gemeenschappelijk werk. In zijn verhouding tot het personeel en eveneens meer particulier tegenover zijn afdeehngschefs — indien hij deze op zijn werkplaats in dienst heeft — zij hij, hoewel hij vertrouwelijk en vriendschappelijk met hen omgaat, toch op zekeren afstand, hij moet er zich voor wachten kameraadschappelijk-familiaar met hen te verkeeren, waardoor hij zijn prestige zou verliezen: niettemin moet hij er eveneens voor waken hen uit de hoogte te behandelen en daardoor de sympathie — het beste hulpmiddel ter bevestiging van zijn gezag en geestelijk overwicht — te verliezen, welke hij bij een goede samenwerking in het belang van het geheele bedrijf noodig heeft. De bedrijfsleider moet alle dagelij ksche gebeurtenissen in de onderneming kennen en heeft hij afdeehngschefs onder zich en loopt door de een of andere oorzaak de regeling van het werk in de war, dan wachte hij er zich wel voor persoonlijk in te grijpen. Tegenleiding te geven in het reeds door anderen vastgestelde plan, moet hij in elk geval trachten te voorkomen en er slechts in de uiterste noodzakelijkheid toe overgaan. De op- of aanmerkingen, die hij noodig oordeelt te maken, richt hij te 24 1 gelegener tijd en nooit in tegenwoordigheid van het personeel tot de afdeelingschefs zelf. Tevens maakt hij van die gelegenheid gebruik om onder beleefde maar niettemin energieke termen de begane fouten en tekortkomingen onder het oog van den betrokkene te brengen of wanneer deze in het tegenovergestelde geval lof heeft verdiend, dat ook te doen blijken. Zijn betrekkingen met de chëntèle moeten zich uitsluitend bepalen tot de techniek van het vak. Tegenover deze, voor zoover hij er dan mee in aanraking komt is hij beleefd en staat nerf met zijn ervaring door middel van goeden raad terzijde. Alles moet hij doen hen ter wille te zijn voor zoover daardoor de goede gang van zaken in het bedrijf niet wordt belemmerd. Hoe moeilijk is het soms niet om aan de exhorbitante eischen van den klant te voldoen, maar daaraan moet hij weerstand weten te bieden. Hij mag niet toelaten, dat de goede regeling in zijn bedrijf wordt gelegd in de handen van de klanten, dan heerscht er weldra in zijn werkplaatsen een volslagen anarchie en waar de zaak rendabel zou kunnen zijn, levert ze na verloop van korten tijd een verlies op. Hij moet deze klanten door een sterke en goed geargumenteerde overtuiging van hun overdreven eischen doen afzien. Zijn welsprekendheid moet bedaard en met klem van redenen zijn. Hij moet ook in dat opzicht weer de noodige tact paren aan menschenkennis en wellevendheid. Bij zoo'n gelegenheid moet hij toonen de belangen van de zaak niet ondergeschikt te willen maken aan die van den klant. Hiermede is een, misschien nog niet eens volledige schets gegeven van den persoon van den bedrijfsleider benevens van de capaciteiten, welke hij dient te bezitten, 5 35 welke kennis hij dient te hebben en welke eigenschappen de zijne dienen te zijn. Ook zijn verhouding tot het personeel is hier min of meer uitvoerig geschetst. Een korte samenvatting van het behandelde in de voorgaande regelen zij nog als besluit aan dit hoofdstuk over den bedrijfsleider toegevoegd. Deze samenvatting van alles wat den bedrijfsleider betreft zou als volgt moeten luiden: Zijn capaciteiten moeten zijn: Volledige technische kennis, administratieve kennis, kennis van prijsberekenen, van vreemde talen en een breede algemeene ontwikkeling. Zijn bijzondere eigenschappen: zin voor orde, methodisch denken, accuratesse, innerlijke beschaving, waardoor rust en kalmte in zijn optreden, geestelijk evenwicht. Zijn omgang met het personeel: waardig doch tevens welwillend, rechtvaardig en consequent. Zijn taak: de meest practische verdeeling en regeling van het werk en het in elkaar doen grijpen van de verschillende werkzaamheden der diverse afdeelin gen van de onderneming, waardoor de grootst mogelijke arbeidsbesparing wordt bereikt. I DE INRICHTING VAN HET BEDRIJF | lóór elke afdeeling afzonderlijk wordt beI sproken, zullen eerst vooraf dienen te gaan | eenige algemeene opmerkingen, die betrek- Iking hebben op het gansche complex van lokalen, dat een drukkerij wordt genoemd. Bij het inrichten van een nieuwe drukkerij of het verbouwen van een reeds bestaande, dient er in de allereerste plaats rekening te worden gehouden, dat de lokalen gezond zijn gelegen, goed verlicht, gemakkelijk toegankelijk en in een goede, in verband met de te verrichten werkzaamheden juiste, onderlinge verbinding. Vaak, zeer vaak, zelfs wordt met dezen laatsten eisch geen rekening gehouden. De verschillende lokalen worden voor een bepaalde afdeeling geschikt gevonden en hoewel ze geen practische verbinding onderling hebben, ja soms zelfs een tijdbesparende regeling van het werk in den weg staan, toch als zoodanig ingericht. Deze lokalen mogen voor de gezondheid geen schadelijke eigenschappen bezitten, dat wil zeggen, ze moeten droog zijn, en goed geventilleerd, goed onderhouden en gemakkelijk gereinigd kunnen worden, zoodat er geen onaangename geur behoeft te heerschen en de gezondheid van het personeel er niet kan worden aangetast, geen plaats dus waar de microben en ziektekiemen vrij spel hebben. De bedrijfsleider mag bij al de kennis die hij overigens moet bezitten tevens hygiënist zijn, tot wiens taak ook behoort ziekten te voorkomen en de verwoestingen van de tuberculose, welke in het boekdrukkersbedrijf nog zooveel offers vraagt, tegen te gaan. Hij dient te 27 waarschuwen tegen ondoordachtheid en onzindelijkheid, waaruit gevaren kunnen ontstaan, welke een voortdurend en langdurig contact met het lood, met stof en andere onreinheden opleveren. Eveneens moet hij er voor zorgen, dat op bepaalden tijd — en liever een keer meer dan een keer minder — de lokalen worden gereinigd en zoodra noodig de wanden en het plafond worden gewit of wit worden geschilderd. Zijn plicht is het om geen enkele maatregel na te laten, om de gezondheid van het personeel te beschermen. Dit gedeelte van zijn taak is daarom niet gemakkelijk, omdat hij over het algemeen in dat opzicht weinig medewerking van het personeel heeft. Het zindelijk houden van de lokalen moet schijnbaar door het personeel nog worden geleerd. Het laten slingeren van papier, van etensresten, het spuwen op de vloeren moet oogenbhkkelijk achterhaald worden en desnoods met straffen worden tegengegaan. Onderlinge invloed schijnt slechts bij uitzondering tot het goede doel te leiden. Het toetreden van het daghcht tot de werkplaatsen moet ruim, liefst zelfs overvloedig zijn. Er zijn helaas nog vele werkplaatsen waar midden op den dag slechts weinig daglicht kan doordringen. Dit is een zeer groot bezwaar, want het belemmert de voorspoedige afwerking van het onderhanden zijnde werk en eischt het voortdurende gebruik van kunsthcht, waardoor behalve het stijgen der onkostenrekening het gezichtsvermogen van het personeel wordt benadeeld. Het daglicht is zonder tegenspraak het beste; het voldoet het meest aan de wetten van de gezondheidsleer. De inrichting van het menschelijk oog is het meest op het daghcht berekend. Maar niet elke werkplaats verkeert helaas in de omstandigheid van dit licht ruim te genieten, vooral niet de ondernemingen welke in de eroote 28 steden zijn gevestigd. Zijn deze inrichtingen voorzien van lantaarns met zoogenaamd noorderlicht, dan verkeeren ze in de meest gunstige omstandigheden, maar zonder kunstlicht 's avonds en ook 's morgens vroeg kunnen zij het in de wintermaanden toch ook niet stellen en naar plaatselijke omstandigheden zal er dan ook öf van gas öf van electrisch licht gebruik gemaakt moeten worden. Wil er door den gezel zonder tijdverhes worden gearbeid en bovendien zijn gezichtsvermogen niet al te zeer worden vermoeid dan is de toevoer van overvloedig licht noodzakelijk. Voor een goeden toegang tot de localen moet eveneens worden gezorgd. Hinderlijk en lastig is het, wanneer de onderneming deze niet bezit en dit tot gevolg heeft dat bijvoorbeeld het personeel voor de ontvangst en de aflevering van goederen verplicht is door andere localen zijn weg te nemen om daar soms den arbeid te belemmeren of zelfs geheel te beletten. Eveneens dient er op gelet te worden, dat bij het inrichten van de onderneming de lokalen zooveel mogelijk in hun onderling verband zijn gelegen, dat bijvoorbeeld het papiermagazijn zich niet bevindt zoo ver mogelijk van de drukkerij; de drukkerij van af de zetterij niet anders te bereiken is, dan bijvoorbeeld door het kantoor, dat de binderij en de expeditie door een andere afdeeling van elkaar gescheiden zijn. In het vorige hoofdstuk is in overdrachtelijken zin gesproken, dat de bedrijfsleider moet zijn het middelpunt van de zaak, in de letterlijke bet eekenis van het woord moet de plaats, waar gewoonlijk de bedrijfsleider zijn eigen werkzaamheden verricht, zooveel mogelijk in het centrum van de onderneming gelegen zijn. Een verbinding met de stadstelefoon en een huistelefoon of een 29 spreekbuis met alle andere afdeelingen van het bedrijf is noodzakelijk. Goed licht op die plaats en een goede gelegenheid om toezicht te kunnen houden op het personeel, vervolgens veel ruimte tot het opbergen van mappen voor de verschillende en in verschillende stadia van uitvoering zijnde orders, is eveneens een eisch, die gesteld mag worden. Ook moeten in of op zijn schrijftafel de verschillende modellen voor de innerlijke organisatie van het bedrijf, die hij dagelijks noodig heeft voor de hand liggen en deze practisch en wel overlegd geordend zijn. De Zetterij. Het is van het grootste belang voor den ondernemer van de zaak, dat vooral de zetterij ruim van lucht en licht is voorzien. Het hcht — en dat geldt speciaal voor de zetterij — speelt een zeer voorname rol en het beste systeem in de voorziening daarvan, het systeem dus, dat het meeste licht verschaft, is, hoe duur ook, toch nog het goedkoopste. Gewoonlijk zal het niet gemakkelijk zijn, vooral — zooals reeds gezegd is — in de groote steden niet, om ten opzichte van het daglicht het volmaakte te bereiken. Het kost gewoonlijk heel wat hoofdbreken om elke gezel in de zetterij een maximum hcht te waarborgen. Het meeste hcht voor de letterkasten is verzekerd door deze zoo langs de vensters te plaatsen, dat het hcht ten opzichte van den zetter, welke voor deze kast staat, links invalt. Het spreekt vanzelf dat niet alle bokken dit licht kunnen ontvangen, want de bokken, welke tegenover deze eerste staan, zullen het licht van rechts ontvangen, tenzij gebruik gemaakt wordt van het nieuwe Amerikaansche houtwerk, wat zoo is ingericht, dat de zetter aan den tegenovergestelden kant staat, waar 30 ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ de kasten zijn ingeschoven en deze plaats bijgevolg vrij moet worden gehouden. Wordt dit moderne houtwerk niet gebezigd en laat de ruimte op de zetterij dit toe, is het dus niet noodzakelijk dubbele rijen bokken te plaatsen, dan kan de plaats waar het hcht rechts invalt, benut worden door er zetsel of distributie neer te zetten. Dit heeft ten overvloede nog dit voordeel dat de zetters niet vis-a-vis staan. Toch zullen de verst van de vensters verwijderde bokken, dit voor den zetter in zijn arbeid eerste levensbehoefte moeten ontberen. Bovenlicht is dan ook boven alles te verkiezen. Is dit niet aanwezig en zijn er in de zetterij nog eenige donkere hoeken, dan worden daar de minst te gebruiken letterkasten geplaatst. Het groote belang van veel ruimte wordt door het directe belang van den ondernemer niet altijd begrepen. Beslissend zijn ook hier weer de plaatselijke verhoudingen, meestentijds groeit het bedrijf in de voorhanden zijnde ruimte in, wordt langzamerhand grooter, zonder dat de ruimte waarover de onderneming beschikt, daarmede gelijken tred houdt. Bovendien moet daarbij niet uit het oog verloren worden, dat de aanschaffingen voor de zetterij van nieuw materiaal gewoonlijk nog al groot zijn, vooral omdat een ongekende hoeveelheid er van aan de markt komt en steeds naar nieuwe uitingen wordt gezocht om aan de steeds wisselende smaak van hetpubliek te kunnen voldoen, wil de zaak in dat opzicht niet achter blijven, dan is het noodzakelijk, dat zoo nu en dan het een en ander wordt aangekocht of aangevuld. In bijna elke zetterij breekt dan ook het moment aan, dat het nieuwe geen plaats meer kan vinden en het overal maar wordt ingestopt. Het eigenaardige feit doet zich hierbij voor dat gewoonlijk veel meer nieuws wordt aangeschaft, dan dat van het oude kan worden opgeruimd. Er wordt boven- 31 dien zoo moeilijk toe overgegaan oude schriften naar de hel te verwijzen, vooral niet, wanneer het meer verouderd dan verbruikt materiaal betreft. Het komt toch ook nog wel eens voor, dat dit oude materiaal goed te gebruiken is, en gewoonlijk is verouderd maar nog bruikbaar materiaal meer waard dan hel. Het gevolg van deze overweging is in bijna elke zetterij gebrek aan berging. Nu is het zonder twijfel een voordeel de beschikbare ruimte zoo practisch mogehjk te benutten, een voordeel dat in vele bedrijven tot een hoöge kunst is geworden, maar dat mag zich tpch niet zoo ver uitstrekken, dat de arbeid van den gezel er door wordt belemmerd. Er dient dan ook bij nieuw in te richten drukkerijen wel degelijk rekening gehouden te worden voor eventueel vergrooten. Eveneens moet het vermeden worden de letterkasten zeer hoog of zeer laag in stellingen te plaatsen om daardoor ruimte te winnen. Beter is het om over wat meer ruimte de beschikking te hebben en den zetter niet te verplichten met gebogen knieën of op zijn teenen staand te arbeiden of naar een plaats te moeten zoeken om zijn kast neer te zetten, waardoor weer zooveel kostbare tijd verloren gaat. In heel veel drukkerijen gaat er door dit gebrek aan ruimteonopgemerkt veel kostbare tijd verloren; in de eerste plaatsdoordat de een aanhoudend voorden ander moet uitwijken en vervolgens omdat zelfs in de bokken waarvoor éen gezel staat, kasten worden ingeschoven, welke elk oogenblik van den dag blijken noodig te zijn. Veel hoofdbreken kost ook het opstellen van de bokken, en wel zóó, dat de plaatsen welke het meest bezocht moeten worden voor allen met het minst mogelijken tijdverhes bereikbaar zijn. Het is daarom ook noodig om de zetterij in te deelen 32 naar het speciale werk, dat er verricht moet worden. Gewoonlij k is er een speciale smout- en een speciale platafdeeling. Op grootere drukkerijen, waar weer ander speciaal werk wordt vervaardigd, worden weer andere speciale afdeelingen geformeerd en telkens moet daartoe worden overgegaan als daartoe de behoefte wordt gevoeld en het belang van de onderneming dat meebrengt. Deze specialisatie en het vormen van aparte afdeelingen ligt in de lijn van de ontwikkeling van het bedrijf. ' Als regel moet worden aangenomen, daar waar het ook maar eenigszins mogelijk is en dus de ruimte het toelaat, aan eiken smoutzetter een tweetal bokken ter beschikking te stellen; op de zoogenaamde platzetterij kan volstaan worden met aan eiken bok één zetter te plaatsen omdat deze uit den aard zijner bezigheden niet zooveel ruimte noodig heeft. Toch moet worden getracht om ook hier een enkele bok, op een plaats door velen gemakkelijk te bereiken, vrij te laten, om daar een vette, een cursief, welke telkens moet worden gebruikt op te plaatsen. De steenen voor het inslaan van de vormen voor de persen, moeten liefst zoo weinig mogelijk verwijderd zijn van de drukkerij of van de plaats, waar door middel van een lift of ander hulpmiddel de zetterij met de drukkerij in verbinding staat. Het voor afdrukken gereed staand zetsel moet ook weer in de onmiddellijke nabijheid staan van de steenen op een daarvoor bestemde en uitsluitend voor dit doel gebruikte plaats. Dit voorkomt onnoodig zoeken en dus oponthoud. Voorts is het aan te bevelen om bij het plaatsen van steenen voor het inslaan en uitbinden der vormen er liever een te veel dan een te weinig aan te schaffen. Het werk van de gezellen moet zooveel mogelijk verlicht 33 worden, er mag geen oponthoud* ontstaan bij het overslaan of opnieuw inslaan der vormen, de eene vorm moet niet op den andere behoeven te wachten, omdat dit weer stagnatie in het werk van de drukkerij ten gevolge heeft. Wanneer het doel van de innerlijke organisatie: de meest practische en dus de meest voordeelige regeling van den arbeid in het oog wordt gehouden, dan biedt de zetterij met zijn betrekkelijk groote en bovendien veelzijdige en veelsoortige inventaris een gunstig veld voor de ontwikkeling van het organisatie-talent van den bedrijfsleider. Ten overvloede is uit een oogpunt van voordeel en winst de zetterij het zwakste punt van het bedrijf. Hier moet aan kleine en schijnbaar kleine dingen worden gedacht, hier mag niets worden verwaarloosd. Het is onder meer een verkeerde zuinigheid, om op de kwaliteit van de in de zetterij benoodigde houten inventaris te beknibbelen en zich deze van minderwaardig gehalte aan te schaffen. De juiste zuinigheid wordt betracht bij de besparing van tijd en plaatsruimte, waardoor zelfs een eerste klas modelinrichting binnen betrekkelijk korten tijd kan worden afgeschreven. Daarom moeten oude scheeve bokken, met slecht sluitende riggels, in welker naden vuil en loodstof zich ophoopt, en waarinde kasten slechts met moeite heen en weer zijn te schuiven en dan nog op gevaar af dat deze in pastei vallen, die bovendien veel plaats innemen en weinig berging toelaten, worden verwijderd. Eveneens dient te worden gehandeld met letterkasten, waarin de letters onder de afscheidingen door wegglijden, waarvan de randlijsten geheel of gedeeltelijk zijn afgebroken, waardoor menige regel en menige haak schrift in pastei is gevallen. Ook letterborden, die vol breede naden zitten en waarop geen zetsel kan worden af- of opgeschoven zonder dit in gevaar te brengen, moeten door andere 34 worden vervangen. Ditzelfde geldt ook voor verloopen haken, onhaaksch geworden galeien of galeien, waarvan de opstaande kanten loszitten. Het is niet te gelooven, hoeveel schade vele ondernemingen door het nalaten van verbeteringen zich op deze wijze hebben berokkend. Dit indirecte, nauw merkbare verhes, dat zich telkens en telkens weer herhaalt en zich dien overeenkomstig vergroot is moeilijk in een cijfer uit te drukken, en dit is oorzaak dat zoo vele zaken deze schijnbare kleinigheden verwaarloozen, wat niet het geval zou zijn indien het besef levendig was dat vele kleintjes een groote maken. Tot een goede inrichting behooren ook in voldoende mate hulpwerktuigen, welke den arbeid verhchten en waarvan het ontbreken langdurig oponthoud veroorzaakt. Tot die hulpwerktuigen behoort een goede proefpers, waarop zonder veel tijdverlies debenoodigde proeven kunnen worden getrokken. Dat iedere zetter zijn eigen haak en zetlijnen, twee of drie galeien, els en corrigeerlood heeft, is wel te verwonderen. Al het andere hulpmateriaal in de zetterij is eigendom van de zaak, maar met dit gereedschap schijnt uit traditioneele overwegingen een uitzondering gemaakt te moeten worden. Toch kan deze gewoonte heel wat nadeel met zich sleepen, wanneer dergelijk materiaal door den tand des tijds in quahteit achteruit gaat. Dan wordt van de zijde van het personeel tegen vernieuwing met het oog op de kosten nog al opgezien. Het zou dan ook aanbeveling verdienen, dat overal met deze gewoonte werd gebroken en dat elke onderneming dit gereedschap het personeel in gebruik afstond onder aansprakelijkheid voor het eventueel vermiste. Bovendien is het aan te bevelen met de smoutzetters niet al te zuinig te zijn en dezen voor allerlei soorten 35 werk voldoende uit te rusten. Terwijl ten overvloede nog op een daarvoor bestemde en voor iedereen toegankelijke plaats voldoende galeien in verschillende grootten aanwezig moeten zijn. Het ijverzuchtig verstoppen van deze hulpmiddelen door enkele zetters, die meenen daarvan het uitsluitend gebruiksrecht te bezitten, moet worden tegengegaan. Een goede zaag en een paar scherpe beitels, die eveneens goed onderhouden dienen te worden, om bij het op maat brengen van chché's te gebruiken, dienen aanwezig te zijn. Moeten er groote herstellingen of veranderingen aan de cliché's aangebracht worden, dan is het verstandiger deze naar een clichémaker te zenden, dan om zelf met een zaag of een stompe beitel het hout van de chché te bewerken en de kans te beloopen er nog schade aan te veroorzaken bovendien. In het algemeen dient er oordeelkundig en voorzichtig met dergelijke werkzaamheden te worden gehandeld, te spoedig verloont een zetter door gebrek aan de daarvoor benoodigde hulpmiddelen en deskundige kennis een hooger bedrag dan het in orde maken van een chché bij een chemigrafische inrichting kost. Over het algemeen wordt dit door het personeel weinig beseft. Het wil er zelfs een zekere bekwaamheid en handigheid in zien met goed gevolg de chché's voor het beoogde doel in orde te brengen en vraagt zich niet af hoeveel tijd op die wijze verspild wordt. Deze fout wordt niet alleen door het personeel begaan, ook vele patroons en meesterknechts vervallen in dat euvel en niet alleen onopzettelijk, maar ook omdat zij zich hun hulpbehoevendheid schamen en uit verkeerd geplaatsten trots wordt veel tijd verprutst, die beter besteed had kunnen worden. De bedrijfsleider, die zich rekenschap geeft van alle handelingen in het bedrijf, moet er dan ook voor waken, dat een dergelijke tijdverspilling niet plaats heeft en het 36 personeel moet aan een dergelijke regeling gewend worden. Hoe zeer het ook juist gezien is om bij de aanschaffing van nieuwe letters en ornamenten eenige restrictie te toonen, zoo verkeerd is het een overgroote spaarzaamheid te betrachten bij den aankoop van wit, gerief en op vulmateriaal. Wordt de Inventaris van de zetterij uitgebreid met smout- en boekletter of ornamenten, dan mag dat nooit anders geschieden dan naar behoefte, en vooral voor groote kwantums moet dit met het oog op de bruikbaarheid en een veelvuldig gebruik in de toekomst, wel overwogen en met de noodige ernst plaats hebben. Daarentegen moeten alle soorten wit en ander gerief in ruime mate voorhanden zijn, hiervan kan een zetterij bijna niet genoeg bezitten. Is er voortdurend gebrek aan, dan werkt dit zoo deprimeerend op het personeel, dat alle werkzaamheden veel en veel te lang duren. Hier moet weer het scherpe doorzicht van den bedrijfsleider beslissen, dat het juiste midden weet te houden tusschen te veel en te weinig. Wat betreft het kleine wit, zooals regletten, interlinies, uitvulwit, kwadraten enz, verdient het aanbeveling om op verscheidene bokken telkens tusschen twee smoutzetters in, een geriefkast te plaatsen, waarin een volledige collectie van dergehjk wit kan worden opgeborgen. Behalve het groote voordeel dat niet voortdurend naar al het grootere of kleinere wit behoeft te worden gezocht en dat de zetters voortdurend van de eene naar de andere plaats behoeven te loopen, voorkomt het tevens dat allerlei klein wit, wat als fouten in verschillende kasten wordt gevonden öf in de hel terechtkomt öf als een hoopje pastei zich in den bok bij den zetter bevindt. Bij het plaatsen van dergelijke geriefkasten kunnen al deze gevonden fouten direct in deze kast worden opge- 37 borgen, Zeer practisch ingerichte geriefkasten levert de lettergieterij „Amsterdam." Heeft een zetter van een bepaald soort materiaal een grootere hoeveelheid noodig, dan loont het de moeite om dit van de daarvoor bestemde plaats te halen. De beste plaats voor het opbergen van het kleine wit, interlinies, tabelwit enz. is langs de wanden en zóó, dat het vanaf de plaats van den zetter zichtbaar is. Ook dit voorkomt vergeefsche wandelingen. De daarvoor benoodigde loketten, kunnen in verband met de plaatselijke omstandigheden door een timmerman worden vervaardigd. Is de zetterij al te uitgestrekt, dan verdient het aanbeveling om het materiaal niet op één plaats op te bergen, maar dit naar gelang van de grootte van het lokaal op twee of meerdere plaatsen. Ook dit weer met de bedoehng dat deze plaatsen door elk der zetters in korten tijd bereikt kunnen worden. Het formaatwit, zoowel ijzer als dat van specie, hetwelk gewoonlijk voor het inslaan van de vormen wordt gebezigd, wordt het beste onder de steenen opgeborgen en dus in het directe bereik van den inslaander. Wat nu de plaatsing van de letters in de zetterij betreft, moet het volgende worden opgemerkt. Hoe overzichtelijker letter en materiaal gerangschikt zijn, hoe gemakkelijker ze te bereiken zijn, des te vlugger zullen nieuwe gezellen zich in werken, en des te vlugger kan het werk gereed gemaakt worden. Veel te veel tijd wordt in vele zaken door nutteloos zoeken verloren en wordt dat een gewoonte, dan verliest het personeel het besef, dat tijd geld kost, en dit geldt de laatste jaren nog veel meer, dan dat vroeger het geval was. Alles moet in de zetterij een vaste plaats hebben en er moet nauwkeurig op gelet worden of dat alles wel op de daarvoor aangewezen plaats staat. De distributie moet 38 niet her en der verspreid, tusschen goed schrift en op andere onmogelijke plaatsen worden neergezet. Het moet, wat het platwerk betreft, elk naar soort en grootte zijn onveranderlijke plaats hebben. Het smoutwerk op borden of op galeien en loketten langs den wand moet eveneens gescheiden worden in goed schrift en distributie. Is dat niet het geval dan geeft het voortdurend aanleiding tot het maken van fouten. Goed schrift wordt gedistribueerd en distributie blijft staan, niettegenstaande er materiaal in vast zit dat telkens en telkens weer noodig blijkt te zijn. Bovendien geeft het aanleiding tot herhaaldelijk vragen en ook dat moet voorkomen trachten te worden. Elke zetter moet weten waar hij het goede schrift kan neerzetten en waar hij de distributie moet vandaan halen. Maar dan moet ook al dat schrift zijn onveranderlijke goed en zichtbaar aangeduide plaats hebben. Een gebruikte en niet meer ter bestemden plaatse gezette kast, een willekeurig weggelegde galei, achteloos neergesmeten haken, op den grond of in, op of tusschen de bokken liggend gerief enz, zijn evenzoovele schadeposten en men onderschatte niet, wat in den loop van een jaar door wanorde verloren gaat. Is ieder ding op zijn plaats, dan weet ieder, die het noodig heeft, zonder tijdverhes het te vinden. Zoowel het personeel van de zetterij als van de andere afdeelingen van het bedrijf moet deze stelregel goed worden ingeprent. Voortdurend moet er op gelet worden, dat door een ieder daaraan de hand wordt gehouden en het besef moet levendig worden gehouden, dat nalatigheid in dat opzicht niet als een gering vergrijp wordt beschouwd. Orde moet er in alle afdeelingen heerschen en daaronder is ook begrepen, dat elk ding zijn vaste plaats in het bedrijf heeft en dat na gebruik het op die vaste plaats weer terugkomt. ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ 39 Er zou zelfs veel voor te zeggen zijn om als wandversiering en tevens als herinnering aan het personeel zoowel in de zetterij, als in de andere afdeehngen van de onderneming werd aangebracht de woorden: „Een plaats voor elk voorwerp en elk voorwerp op zijn plaats. Om een goed overzicht over de voorhanden zijnde lettersoorten en ornamenten te hebben is tweeërlei noodig: ie een goede aanwijzing van alle bokken en kasten en 2e een letterproef. Wat het eerste betreft doet men goed elke rij bokken van een letter te voorzien en de bokken elk afzonderlijk te nummeren en wel van een van te voren vastgesteld en onverwisselbaar cijfer — voor kleinere bedrijven is zulks overbodig. Terwijl de verschillende kasten in een bok wederom van een volgnummer worden voorzien. Weet men het nummer van den bok en dat van de letterkast, dan kan men gemakkelijk een lettersoort vinden. Naast de nummering moet er tevens voor worden zorg gedragen, dat iedere letterkast voorzien is van een etiket, waarop duidelijk staat aangegeven de lettersoort en het corps van de letter, welke zich in die kast bevindt. Voor dat doel worden het best metalen raampjes gebruikt, waarin een stukje karton kan worden geschoven, dat gemakkelijk kan worden verwijderd, indien de kast een andere bestemming krijgt. In de zoogenaamde Hamilton-kasten van de Lettergieterij „Amsterdam", is een inlaat gemaakt, waarin het stukje carton waarop de omschrijving van den inhoud van de kast staat, kan worden ingeschoven. Deze methode heeft veel voor boven de zooeven genoemde metalen raampjes, omdat aan deze laatsten de kleeren van de zetters bhjven haken en soms beschadiging er van veroorzaken. Het beplakken van de kasten is minder oogehjk. 40 Bij het aanschaffen van nieuwe letter of ornament of bij het installeeren van een nieuwe drukkerij, moet de keus weloverwogen zijn, en niet te veel beinvloed door de goedgedrukte, meestal in eenige kleuren, voorbeelden van lettergieterijen. Liever worden minder uiteenloopende soorten gekozen, maar meer corpsen van een dezelfde soort. Het meest practische is wel om van elke lettersoort, welke aangeschaft wordt, een gansche serie van corps 6 tot 36 te nemen. Er wordt daardoor meer eenheid en soberheid in het drukwerk gelegd en wordt deze geheele serie in één bok geplaatst, dan wordt heen en weer geloop vermeden. Vooral voor het zetten van advertentiën bereikt men daardoor een besparing van tijd, en wellicht was het aspect van de advertentie-pagina's van zeer vele bladen dan wat oogelijker.'Door de aanschaffing van deze volledige letterseries is ook de smoutzetter in staat zijn werk vlugger gereed te maken. Om van alle lettersoorten de corpsen boven 36 punten aan te schaffen, is niet raadzaam. Groote letters nemen veel plaats in, de aanschaffingskosten zijn hoog en het gebruik is naar verhouding van de kleinere corpsen zeer gering. Het is nu eenmaal noodzakelijk ook eenige grootere lettersoorten op de zetterij te hebben, omdat ze ook wel eens een enkele maal gebruikt moeten worden, maar waar dit gebruik zoo sporadisch voorkomt, moeten deze groote corpsen slechts bij enkele lettersoorten, en dan de meest courante, worden gekocht. Oneconomisch is het om al de soorten van de grootere corpsen te voorzien. De letterproef is van niet minder gewicht. Deze moet smaakvol worden uitgevoerd, opdat de klanten, indien hij hen wordt voorgelegd een goeden indruk van de Zaak meenemen. Maar in de eerste plaats moet daarmee geen rekening worden gehouden, want de letterproef moet in hoofdzaak hulpmiddel zijn in het bedrijf 41 en geen reclamemiddel voor de zaak. Aan te bevelen is een niet te groot, handig formaat, dat evenwel een mogelijke groote breedte van de voorhanden letters toelaat. De lettersoorten moeten naar verwantschap worden gerangschikt en liefst van af het kleinste corps tot de grootst voorhandene op één pagina worden gezet. Soorten, waarvan slechts enkele grootten aanwezig zijn, kunnen met andere waarbij dat ook het geval is, op dezelfde bladzijde staan. Van iedere lettercorps moeten eenige regels gezet worden en de tekst daarvan voor de geheele letterproef een en dezelfde zijn, opdat er gelegenheid zij de verschillende lettertypen onderling naar hun breedte te kunnen vergelijken. Deze verschillende lettersoorten worden dan van een nummer en een letter voorzien overeenkomende met het nummer en de letter, welke zij innemen op de zetterij. Er behoeft dan niet bij het onderhanden geven van de bestelling de naam en de grootte van de te gebruiken lettersoort vermeld te worden, er kan worden volstaan met de aanduiding van letter en cijfer. Na de lettersoorten kunnen dan volgen het siermateriaal, de ornamenten en vignetten. Ook deze kunnen indien zij er zich toe leenen, in een enkelen regel worden gezet, waarachter dan tevens wordt geplaatst het aantal, dat er van is aangeschaft. Er valt dan later altijd na te gaan hoeveel stuks van elk ornament oorspronkelijk aanwezig is geweest en er behoeft niet langer te worden gezocht, indien dat aantal is bereikt en er nog meerdere noodig zijn. Behalve dat al het voorhanden materiaal overzichtelijk gerangschikt moet zijn, gemakkelijk te vinden, en naar soort en hoeveelheid gemakkelijk te overzien, is het ook een eerste eisch en daar mae vooral wel de noo- 43 dige aandacht aan geschonken worden — dat geen zetmateriaal zich op een andere plaats bevindt, dan de daarvoor bestemde. De slechte gewoonte van zoovele zetters, om op een verborgen en voor hen alleen toegankelijke plaats zoogenaamd te smouten, waar ze meermalen te gebruiken regels, wit en ander materiaal ter zijde zetten, om dat bij voorkomende gelegenheden te gebruiken, deze slechte, maar bovendien zeer nadeehge gewoonte moet worden tegengegaan en worden uitgeroeid. Hoe voordeelig het voor den enkehng bij tijd en wijle moge zijn, zoo hij niet naar materiaal behoeft te zoeken, voor het belang van het bedrijf is het schadelijk. Er is daardoor een veel grootere voorraad materiaal noodig, dan wanneer het gezamenlijke materiaal ter beschikking staat van het gezamenlijke zetterij-personeel. Deze slechte gewoonte is op vele werkplaatsen zoo ingeworteld, dat het van de zijde van den bedrijfsleider heel wat geduld en voortdurend nauwkeurig toezicht zal eischen om aan dien misstand een einde te maken. Toch moet met krachtige hand worden ingegrepen en blijkt er dan van sommig materiaal te weinig aanwezig te zijn, dan moet ook oogenbhkkelijk worden bijbesteld. Ook wat het opbergen van defekten betreft, wordt nog al eens gezondigd tegen de regels van orde en systeem. Op zeer vele werkplaatsen bestaat de slechte gewoonte om defekten en losse letter, welke niet in de kasten kan worden geborgen, in zakjes papier te wikkelen en ze in den een of anderen hoek van een zetkast of een bok of een stelling onder te brengen, met het zeer slechte gevolg, dat zijn deze letters noodig, ze nergens zijn te vinden, of dat alles overhoop gehaald moet worden, wat weer veel tijdverlies veroorzaakt, die niemand vergoed. Het doelmatigste is, daarvoor een speciaal gemaakte defektenkast aan te § 43 schaffen en deze hefst in denzelfden bok te schuiven als de letterkasten geschoven zijn, waartoe de defekten behooren. Blijkt het aantal defekten van enkele lettersoorten op den duur — want het aantal defekten en de soort is gewoonlijk nog al eens wisselend — niet groot genoeg te zijn om een dergelijke defektenkast te kunnen gebruiken, dan wordt ten overvloede ook nog een speciaal daarvoor ingericht lokettenkast met laadjes aangeschaft, waarin naar aard en soort de defekten worden opgeborgen, terwijl elk laadje voorzien wordt van een etiketje, waaruit duidelijk de inhoud blijkt. Is er niemand van het personeel aangesteld om toezicht op deze defekten te houden, dan moeten ze onder het directe beheer komen van den meesterknecht, welke die kast moet afsluiten. Slechts dan is een goed overzicht mogelijk en slechts dan is het te vermijden, dat nieuw materiaal wordt aangekocht, terwijl het nog in groote hoeveelheid voorhanden is ergens in een hoek van de zetterij. Een nauwlettende controle is eveneens nog noodig over de nieuw gekochte letter. Ook dit behoort tot den taak van den bedrijfsleider. Hij doet het verstandigst, niet alleen aan de hand van de factuur de pas geleverde lettèr te wegen, maar ook van de pakken nieuwe letter, Zooals ze zijn ontvangen op de proefpers een afdruk te laten maken. Deze afdrukken geven een in alle opzichten juist beeld, wat de lettergieterij heeft geleverd en tevens een controle over eenigszins beschadigde letters en over het eventueel te veel of te weinig geleverde.Deze afdrukken, op een velletje 40 post getrokken zijn voldoende. Er wordt de naam van den leverancier, de datum en de hoeveelheid der levering bij geschreven en daarna wordt het gehecht en geplakt in een voor dat doel bestemd boek. Dit boek wordt daardoor een volledig letter-inventaris-boek en het geeft bij nabestelling in- 44 lichtingen omtrent hoeveelheid, prijs en herkomst. Bijzonder moeilijk en het veroorzaakt tevens veel last, is het, een overzicht te krijgen over de chché's van een drukkerij, wanneer dikwijls groote geïllustreerde catalogi voorkomen, waarvan de uitgevers de chché's den drukker ter bewaring geven. De bij het siermateriaal behoorende galvano's worden onder deze rubriek niet begrepen. Deze worden eenvoudig opgeborgen bij het betreffende ornament, zijn ze daar niet onder te brengen, dan moet daarvoor met anderen, die in het zelfde geval verkeeren een laadje worden ingeruimd, waar ze na gebruik weer worden opgeborgen. Voor alle overige chché's is het het beste groote laden te maken, iets hooger dan letterhoogte, opdat ze niet beschadigd kunnen worden en ze daarin te leggen. Deze wijze van opbergen heeft dit groote voordeel — al neemt ze ook meer ruimte in beslag — dat de chché's direct kunnen worden gevonden en niet stapels verlegd behoeven te worden, wanneer ze boven op elkaar liggen. Het voortdurend verplaatsen van chché's bij het zoeken van enkelen, werkt het beschadigen in de hand. Het naast elkaar in laden plaatsen vergemakkelijkt het overzicht. Deze laden moeten dan ook weer worden genummerd en voordat de chché's worden opgeborgen, moet er eerst een afdruk van worden gemaakt en deze in een boek worden geplakt, waarbij dan tevens het nummer van de lade wordt vermeld, waarin deze cliché thuis behoort. Bovendien worden er, behalve dit boek, ook nog aparte kaarten gemaakt en wel voor elke firma, die chché in bewaring heeft gegeven, één. Het doel hiervan is om bij het opzoeken van een chché niet verplicht te zijn het geheele boek met de afdrukken van de chché's S 45 Formulier 1 a|b|c|d|e|f|g|h|i|)|k|l|m|n|o|p|q|r|s|t|u|v|w|x|y|z NAAM WOONPLAATS a b Datum , , OMSCHRIJVING DER CLICHÉS AFDRUK | TERUGGEZONDEN Jaartal _ ' Lade Aantal i i T o-tvangst | STAAND ZETSEL Boek | Blad Datum Jaar Aan 12 3 45678 9 10 Dit model en eveneens de hier nog volgende zijn ontleend aan Chr. E. Sepp, „De Administratie in Boekdrukkerijen". Waar genoemde auteur in het voorwoord van dat werk wijst op het streven naar eenheid in de Boekdrukkerijenbonden ten opzichte van verschillende verhoudingen in ons bedrijf, daar besluit hij met de vraag: „Waarom zou geen eenheid kunnen bestaan in de administratie, waardoor eenheid in de wijze van kostprijsberekening mogelijk wordt!"' Waar ook schrijver dezes een warme voorstander is van die eenheid in administratie meent hij in den geest van genoemden auteur te handelen om op deze wijze die eenheid te helpen bevorderen. In deze regelen wordt het meer commercieele gedeelte van die administratie niet behandeld. Aan die lezers, die ook in die materie zich willen bekwamen, wordt het werk van den heer Sepp met warmte aanbevolen. Het is verkrijgbaar bij de N.V. Drukkerij „De Nieuwe Tijd". te doorloopen. Er wordt dan op de kaart gezocht van de betreffende firma, omdat de herkomst van de gezochte cliché bekend is en op de kaart is alles te vinden wat noodig is te weten. Formulier i geeft een verkleinde reproductie van een dergelijke kaart. Het formaat behoeft niet al te klein te zijn, en hangt voor een deel af van de doos waarin de kaarten worden opgeborgen. Het alphabet bovenaan dient om van achteraf te worden weggeknipt tot aan de letter waarmee de firmanaam begint, welke bij (a) wordt ingevuld, (b) dient voor de woonplaats. In kolom i wordt vervolgens de datum van ontvangst geplaatst, kolom 2 bevat het jaartal. In kolom 3 wordt zoo goed mogelij k een omschrijving gegeven van de voorstelling van de cliché. Dit zal zoo nu en dan wel eens moeilijkheden opleveren, toch dient getracht te worden deze omschrijving zoo juist mogelijk te doen zijn, omdat dit het zoeken vergemakkelijkt. Kolom 4 verwijst naar het nummer van de lade, waarin de cliché zich bevindt en wanneer er meerdere exemplaren van de zelfde chché voorhanden zijn, wordt dit ingevuld in kolom 5. Zijn er een groot aantal chché's voorhanden, en daardoor onmogelijk de afdrukken er van, in één boek te plakken dan worden er vervolgboeken gemaakt welke voorzien worden van een volgnummer. Ter verificatie van de omschrijving kan dan in kolom 6 het boek en in kolom 7 het blad worden nagezocht waar de afdruk zich bevindt. Worden de chché's verzonden dan kan in kolom 8, 9 en 10 daarvan aanteekening worden gedaan. Zouden de chché's altijd naar den eigenaar teruggezonden worden, dan zou kolom 10 overbodig zijn, maar de opdracht wordt wel eens gegeven de chché's naar een andere firma te zenden, b. v. per post, zoodat er geen gelegenheid bestaat hiervan een recu te ontvangen en 47 dan verdient het aanbeveling te weten, wanneer, naar wien en op welke wijze de chché's verzonden werden. Voor zeer vele drukkerijen is het noodig een administratie aan te leggen voor zetsel dat blijft staan. Wanneer er niet te veel is, dat veelvuldig hetzij periodiek, hetzij met kortere of langere tusschenpoozen terugkomt, dan is een administratie daarvan minder noodig, omdat de bedrijfsleider het dan niet uit het oog verliest. Blijft er evenwel veel staan, dan kan een kaart worden ingericht op de zelfde wijze als die voor de chché's. Ook de wijze van opbergen kan op die manier geschieden, het zetsel wordt in een stevige kap gepakt, een afdruk van den inhoud wordt er op geplakt en het wordt opgeborgen in een lade van een voor dat doel ingerichte kast en wordt dan overeenkomstig de chché's behandeld. Toch mag hier nog wel even de opmerking worden gemaakt, dat niet te lichtvaardig er toe wordt overgegaan, zetsel te laten staan. Er bestaat op zeer veel werkplaatsen de neiging om heel veel zetsel, waarvan de kans bestaat, dat het terugkomt voor dat doel te laten staan. Er wordt daarmee een fictief voordeel nagejaagd, wat inderdaad wel eens een nadeel zou kunnen blijken te zijn. Er wordt op die wijze een hoeveelheid materiaal vastgezet en aan het gebruik onttrokken, dat gebruikt, eenige soms vele malen meer dienst had kunnen doen en daardoor de rente-opbrengst van de zetterij had kunnen verhchten, wordt het opgeborgen dan brengt het slechts renteverhes. Bovendien wordt bij een slechte administratie van dit zoogenaamde staand-zetsel wel eens vergeten, dat het nog staat en wordt het nogmaals gezet. Er dient dus wel nauwkeurig overwogen te worden, wanneer zetsel kan blijven staan en zoo daartoe wordt overgegaan en in dat zetsel veel courante lettersoorten zijn gezet, dan 48, '. 49 is aanvulling van die lettersoort zeker gewenscht, opdat niet door zoeken naar die letters veel tijdverlies op de zetterij wordt veroorzaakt. Het toezicht op de defektenkast, de clichékast en de kast voor het zetsel-dat-staan-blijft, behoort bij den bedrijfsleider te berusten, tenzij de inrichting zoo groot is, en zijn taak zooveel omvattend, dat hem daartoe de gelegenheid ontbreekt. De grondregel in elk goed georganiseerd bedrijf moet zijn: elk op zich zelf afgerond gebied van werkzaamheden zoodra mogelijk te speciahseeren, en daarvoor personen aan te wijzen, die de volle verantwoordelijkheid er voor dragen. Heeft dus door den omvang van de onderneming de bedrijfsleider geen gelegenheid zich met die werkzaamheden te belasten, dan moet hij daarvoor iemand uit het personeel kiezen, die de meeste geschiktheid voor dit werk bézit. Die geschiktheid bestaat in: zin voor orde en accuratesse, terwijl het bovendien een voordeel is, indien hij een zekere autoriteit bij het personeel bezit. Dit wat betreft de inrichting van de zetterij. De Machinezetterij. Het spreekt van zelf dat dit lokaal ook licht en luchtig moet zijn en liefst worde het vermeden deze afdeeling onder te brengen op de handzetterij. Het leven, het gedruisch, dat deze machines maken en de monotype spant in dat opzicht wel de kroon, is zóó hinderlijk voor de zetters, werkt zóó enerveerend, heeft zoo'n slechte invloed op hun zenuwen, maakt de menschen zoo prikkelbaar, dat dit even zoovele redenen zijn hiermede niet te beginnen. Een afgesloten ruimte in de onmiddellijke nabijheid van de handzetterij is dus boven alles te verkiezen. Toch verdient het aanbeveling, indien de ruimte in dat lokaal het toelaat er een paar of zooveel bokken 49 4 als de behoefte dat noodzakelijk maakt, te plaatsen voor het doen van de correctie. Hoe dichter dit in de buurt van de machines geschiedt, hoe minder er behoeft heenen weer geloopen te worden. Ook voor het opmaken van de pagina's, indien het geen krantwerk betreft, kan het om dubbel werk te vermijden aanbeveling verdienen dit werk in de nabijheid van de machines te doen geschieden. Een groot aantal galeien dient in deze afdeeling ook aanwezig te zijn, opdat de machinezetter al zijn aandacht kan bepalen tot zijn machine en hij geen omkijken heeft naar zijn zetsel. Een werkbank, voorzien van het meest geschikte gereedschap en dit alles op een daarvoor bestemde plaats geborgen, zoodat ook hier zoeken naar het benoodigde wordt voorkomen, dient ook in deze afdeehng aanwezig te zijn. Dit gereedschap moet ook weer niet uit zuinigheidsoverwegingen van minder goede kwaliteit zijn. De machinezetter moet het beste hebben wat op dat gebied te verkrijgen is. Hij moet niet zich behoeven te behelpen en de overweging, dat hij het er wel mee doen kan, kost op den duur meer dan de aanschaffing van het meest practische gereedschap, al is dat dan ook wat kostbaarder. Alle verbeteringen, welke de productiviteit van de machines kunnen verhoogen, dienen te worden aangeschaft, hierbij dient wel rekening te worden gehouden met het soort van de machine, wat voor het eene systeem geschikt is, is dat minder voor het andere. Automatische zelfontstekers, welke op een van te voren vast gestelden tijd de gastoevoer voor den loodpot openen en dit zelf ontsteken of de electrischen stroom voor dat Zelfden doel inschakelen, zijn voor de regelgietmachines met voordeel aan te wenden, maar weer minder geschikt voor de monotype, omdat deze meer tijd aan onderhoud en ohën vordert en er dus bij het van te voren 50 De tekst van dit werk is geheel gezet met de Monotype. I 51 verhitten van den loodpot geen tijd voor de productie wordt gespaard. Wat de aanschaffing van de eene of de andere soort zetmachine betreft, hierover valt het moeihjk een onbevooroordeelde meening te uiten. Hetspreektvan zelf dat de vertegenwoordigers van de diverse systemen elk het systeem dat hij aan de markt brengt als het beste, het voordeehgste, of het voordeeligste in verband met de aanschaffingskosten, het sterkste, met nog een reeks prachtige eigenschappen meer, voorstelt. Er is waarschijnlijk op dit oogenblik in ons land nog niemand, die zooveel kennis van de verschillende systemen heeft kunnen opdoen, waardoor hij in staat is een onbevooroordeeld vergelijk tusschen de een of de andere machine te kunnen maken en dit met feiten en gegevens loopende over een of meer jaren kanaantoonen welke machine inderdaad het beste en het goedkoopste in het gebruik is. Daarbij komt nog en dat maakt de vergelijking nog moeilijker, dat niet iedere machine zich practisch voor elk werk leent. Algemeen staat wel vast dat de monotype-zetmachine meer geschikt is voor het maken van beter boekwerk, terwijl de regelgiet-macbines practischer zijn voor het krantenbedrijf. Het zetsel van dit werk is geheel met de monotype-zetmachine vervaardigd en is van handzetsel niet te onderscheiden. Afbeeldingen van deze machine, welke uit een toetsenbord en een gietmachine bestaat, zijn op pag. 51 en 53 te vinden. Van de voor het krantenbedrijf zoozeer geschikte Linotype-regelgietmachine is een afbeelding op pag. 55 weergegeven. Deze machine wordt voortdurend verbeterd en verschillende modellen zijn thans verkrijgbaar, welke een groot aantal mogelijkheden bieden. Door het gebruik van verschillende lettercorpsen in één regel is 53 ! 53 voor het zetten van advertenties een groot voordeel te bereiken. Wanneer de medewerking van alle zetmachinebezitters kon worden verkregen en het bondsbureau zou zich als centraal-punt met het verzamelen van de gegeven willen en kunnen belasten, dan zou na verloop van eenige jaren door het bijhouden van een in bepaalde rubrieken verdeelde statistiek, waardevol materiaal kunnen worden verkregen, waaruit meer wetenschappelijke conclusies Zouden zijn te trekken. Deze wetenschappelijke onderzoekingen zouden voor het geheele boekdrukkersbedrijf een aanwinst zijn, omdat niet meer in den blinde behoefde te worden getast en meer algemeen vaststond de waarde van elke machine voor een bepaald soort werk. Dit is niet het werk van den enkeling, dit moet in aller belang gezamenlijk worden verricht. Het spreekt haast van zelf, dat de bekwaamste en dus de bestbetaalde operateur aan de machine in den regel het goedkoopste is. Niet alleen de meerdere productie van den goeden operateur maakt dat deze meer waarde heeft voor het bedrijf, maar ook en vooral door de nauwkeurige en ervaringrijke behandeling van de machine, waardoor hij in staat is reeds bij voorbaat storingen tot een minimum te beperken. Bovendien is hij in staat lichte storingen, die nimmer uitblijven, zelf te kunnen herstellen en verhoogt door die kennis en ervaring de productiviteit en het voordeel van de machine ten zeerste. Bij de aanschaffing van reservedeelen zij men niet te zuinig. Een kleine voorraad reservedeelen is steeds noodig om niet op het ongelegenste moment genoodzaakt te zijn de machine te moeten laten stilstaan. Deze onkosten brengen vooral wanneer daardoor stagnatie, wat bij spoedwerk nog hinderlijker is, wordt voorkomen, ruimschoots hun rente wel op. 54 'i Linotype-regelgietmachine 55 Ook bij deze afdeeling is noodzakelijk de meest stipte orde bij het opbergen van de verschillende benoodigde materialen, ook ten opzichte van de reserve-deelen, mei een nauwkeurige aanduiding op de verschillende loketten en kastjes van het daarin zich bevindende. Ook moet in de letterproef van de handzetterij worden opgenomen een afdruk van het voorhanden letter- en siermateriaal van de zetmachines. De Stereotypie-inrichting. In een meer of minder groot aantal drukkerijen is een stereotypie ingericht. Een inrichting, waarvan de meeste drukkers, vooral zij, die een kostprijsberekening hebben gemaakt, wel spijt zullen hebben gehad. Het bezit van een stereotypie-inrichting lijkt voor verschillende doeleinden aanbevelenswaardig; er kan zoo gemakkelijk zetsel door verveelvuldigd worden, waardoor het aantal druks kan worden verminderd bij groote oplagen van klein werk; het lettermateriaal, dat bij groote oplagen aan bovenmatige slijtage onderhevig is, kan er door worden bespaard; bij de verwachting van herdrukken kunnen de platen worden bewaard in plaats van het dure zetmateriaal, enz. Inderdaad blijken deze vermeende voordeelen, in ondernemingen waar zulks niet voortdurend voorkomt eerder nadeelig dan voordeelig te zijn. In kleinere drukkerijen, die het twijfelachtig voorrecht hebben in het bezit te zijn van een styp-inrichting, die zoo nu en dan slechts kan worden gebruikt, en waar dan een zetter of een drukker als nevenvak het beroep van stereotypeur moet uitoefenen, Zullen de kosten van een onder die omstandigheden vervaardigde styp enorm hoog zijn. Dit wordt veelal door het gebrek aan een goede kostenberekening over het hoofd gezien en ondoordacht wordt oo deze wiize 56 2 veel meer geld uitgegeven, dan de kosten zijn van stypen die in een speciale inrichting zijn vervaardigd. Kleinere en middelmatig groote drukkerijen, die voor een bekwaam vakman-stereotypeur niet voortdurend bezigheid hebben, doen veel verstandiger, omdat het veel goedkooper is, de styps door een speciaal bedrijf te laten maken, dan kan met recht de voordeelen, die het stereotypeeren biedt ten volle worden genoten. ' * ^^^^^^^^ Matrijzen-pragepers Win kier In krantenbedrijven, waar een rondstyp voor de rotatiemachines noodzakelijk is, staat de zaak eenigszins anders. In de meeste gevallen is de stypeur niet den geheelen vollen dag nuttig bezig en onder die omstandigheden kan ook daar een vlak-styp met voordeel worden gebruikt. Blijkt in een bedrijf de noodzakelijkheid van een styp-inrichting en de mogelijkheid van een voordeelige exploitatie ervan, dan moeten ook de meest practische machines er voor worden aangeschaft. 57 Het dagbladbedrijf, met zijn razende haast, met zijn Zucht om de laatste nieuwtjes nog in verschillende edities op te nemen, heeft een zeer grooten invloed gehad op de ontwikkeling van de machinerieën in de stereotypie en steeds worden nog meerdere verbeteringen aangebracht. Oorspronkelijk werden de matrijzen op de lettervorm geklopt, daarna is het geprobeerd met de droog-kalander-stereotypie, waarvan het resultaat minder goed was, thans schijnt met veel succes gebruikt te worden de matrijzen-pragepers Winkler, welke èn vlug èn goed werk levert. Een afbeelding van deze pers gaat hiernevens. Bovendien zijn in Engeland en Amerika eveneens de smeltovens en gietapparaten zeer verbeterd, waardoor eveneens een groote besparing van tijd wordt verkregen. De Auto-plate en Auto-shaver zijn bekende namen. Een nog betere constructie moet weer de automatische gietmachine van Winkler, Fallert & Co. zijn. De Drukkerij. De kostbaarheid van den tijd van de machines en de schade, die door het stilstaan van de machines ontstaat, maakt het tot een dringenden eisch om in de drukkerij Zoowel als in de machinezetterij alle maatregelen te treffen, die een ononderbroken arbeid waarborgen. Hiertoe behoort een doelmatige verdeeling van de beschikbare ruimte, die zich natuurlijk noodwendig aan de gegeven omstandigheden moet aansluiten. Weinige ondernemers zijn zoo gelukkig, om vanaf den aanvang van hun bedrijf hun ruimte zoo in te deelen, dat zij bij iedere machine ruimte en hcht in voldoende mate ter beschikking hebben. Van invloed bij de vraag der ruimteverdeehng is bovendien de drijfkracht. Er is een onderscheid te maken tusschen de drijfkracht van het 58 i geheele bedrijf en de drijfkracht voor elke pers afzonderlijk. In het algemeen kan worden vastgesteld dat het meest practisch, het eenvoudigst, het zuidelijkst en het meest voordeehg is de electrische drijfkracht en dan op deze wijze dat elke machine zijn eigen motor heeft. In groote steden en daar waar electrische stroom is te verkrijgen, worden dus geen moeilijkheden ondervonden, wel daar, waar dat niet het geval is. Het meest geschikt voor het in beweging brengen van de persen zijn die motoren, die weinig toeren maken en verbonden met een regelbaren aanzet en bovendien met een drukknopuitschakelaar. De snelheid van een gewone snelpers moet van 600 tot 1200 druks per uur te regelen zijn en het doen stilstaan van de machine moet door een enkele beweging kunnen geschieden, d.w.z. dat na het omdraaien van een kruk of een druk op den uitschakelaar, de machine zonder tweeden handgreep tot stilstand moet kunnen worden gebracht. Dit plotseling kunnen stoppen van een pers kan heel wat schade door onachtzaamheid of ongeluk veroorzaakt voorkomen en dit stop-mechanisme moet niet te hooge eischen van tegenwoordigheid van geest aan het bedienend personeel stellen. Het verlangen naar veel ruimte in de drukkerij vindt zijn oorzaak daarin, dat om een vlug doorwerken op de machine mogelijk te maken, het papier in de onmiddellijke nabijheid van de pers moet hggen opgestapeld, terwijl de afgedrukte vellen eveneens niet al te ver moeten worden neergelegd. Dit bespaart menigvuldig oponthoud en verkort den tjjd tusschen het af- en aanzetten van de pers. De oppervlakte voor het wegleggen van het gedrukte werk laat zich bovendien vermeerderen door rekken, waar planken ineevoesd kunnen worden. Deze hulp- 59 middelen verdienen vooral in die ondernemingen aanbeveling, waar veel mooi drukwerk met autotypiën en kleurenwerk wordt vervaardigd, wat om goed te kunnen drogen en om het overzetten te voorkomen niet in hooge stapels kan worden neergelegd. De planken van deze rekken moeten er dan ook niet vast in bevestigd zijn, maar er ingeschoven kunnen worden, zóó, dat een bepaald aantal druks met het bord gelijktijdig weggebracht kan worden. Op deze wijze heeft het pas afgedrukte werk het minst te lijden. In plaats van deze rekken of stelhngen kan ook gebruik gemaakt worden van bakken met opstaande zijkanten, welke op zoo'n wijze kunnen worden vervaardigd, dat op elkaar geplaatst deze opstaande zijkanten in elkaar sluiten en hoevelen er ook boven op elkaar geplaatst worden, ze toch een zekere stabiliteit houden. Het maken van speciale afdeehngen in de drukkerij, Zooals dat in de zetterij mogelijk en wenschelijk is, kan alleen in heel groote bedrijven worden doorgevoerd. Wat reeds besproken is bij de behandeling van de zetterij ten opzichte van orde, netheid en het aanwijzen van vaste plaatsen voor bepaalde hulpmiddelen, dat geldt eveneens voor de drukkerij. Aanbeveling verdient het om vooral wat de snelpersen betreft voor elke pers een hamer en dresseerplank, een borstel en een bus met benzine, terpentijn of een ander reinigingsmiddel beschikbaar te stellen en eiken drukker de zorg daarvoor op te dragen en er voor verantwoordelijk te stellen. Dan behoeft de een niet op den ander te wachten, want men Zal altijd zien, dat meerderen die hulpmiddelen tegelijkertijd noodig hebben, en tevens wordt voorkomen dat de een den ander de schuld geeft voor het zoekraken ervan. Smeer- en poetsmateriaal moet onder beheer van den nne 60 eersten drukker or bij grootere zaken, onder den aideelingschef en liefst op een speciaal daarvoor ingerichte plaats worden opgeborgen en alleen toegankelijk voor den verantwoordelijken persoon. Bijtijds dient hij te waarschuwen indien aan een of ander gebrek begint te komen. Dit geldt eveneens voor het vernieuwen van de rollen en het bestellen van inkt. Hierbij dient nog even de opmerking te worden gemaakt, dat in het algemeen en dat geldt dus ook voor de andere afdeelingen van het bedrijf in principe nooit anders dan door bemiddeling van den bedrijfsleider het kantoor zich met die bestellingen belast. Het bestellen, prijsaanvragen, het vergelijken met prijzen, welke vroeger er voor betaald werden, behoort tot het commercieele gedeelte van de zaak, en uit een oogpunt van orde moeten de werkzaamheden van het technische gedeelte scherp gescheiden blijven van het commercieele. Wel dient met het oog op kwaliteit, bruikbaarheid en de kennis van het personeel ten opzichte van bepaalde eigenschappen van de benoodigde ingrediënten voortdurend overleg gepleegd te worden met de technische leiding, maar de bestellingen geschieden van uit het kantoor. Er zijn helaas wel eens reizigers van leveranciers, die het personeel moeilijke oogenbhkken bezorgen. De meeste drukkerijen hebben in de laatste jaren er van afgezien hun eigen rollen te gieten en terecht, nu speciale inrichtingen zich met die zorg belasten, en op die wijze specialiteiten in die branche worden gekweekt, is het hoogst bereikbare te verkrijgen en kunnen zij ook geheel beantwoorden aan de eischen, welke er aan gesteld mogen worden. Er dient eveneens gezorgd te worden voor een stofvrije kast voor het opbergen van de letterrollen, waarin deze liever vertikaal dan horizontaal worden geplaatst. 61 Een bergplaats voor de verschillende inktsoorten dient ook aanwezig te zijn. De verantwoordelijkheid voor de goede verzorging van de aangebroken busjes, vooral wat de kleurinkten betreft, dient aan één persoon te worden opgedragen. Deze geeft de inktbussen uit en let er nauwkeurig op, dat ze terugkomen en dat ze goed verzorgd weer bij hem worden gebracht om ze weer in de daarvoor bestemde bergplaats te sluiten. Vervolgens moet in de drukkerij ook gezorgd worden voor een goede en practische gelegenheid voor het wasschen der vormen, ook deze dient zoo weinig mogelijk verwijderd te zijn van de persen. Blijkt dit door plaatselijke omstandigheden niet wel doenlijk, dan verdient het aanbeveling een vormenwagen aan te schaffen, omdat het sparen van lichamelijke arbeidskracht van het personeel het goedkoopste is en ongelukken met het wegdragen van zeer zware vormen worden voorkomen. Van welke grootte en van welke constructie de persen zijn, welke moeten worden aangeschaft, hangt af van de soort van werk, waarin de onderneming zich is gaan specialiseeren. Is er veel boekwerk, dan blijkt een dubbel royaal formaat het meest practische. Zijn de oplagen gewoonlijk niet groot en zijn de te drukken formaten nog al eens afwisselend, dan verdient het geen aanbeveling een inlegapparaat er aan te bevestigen. Is zulks niet het geval en is het gewoonlijk geen werk dat door zijn aard een langzamen gang van de machine eischt, dan kan een snelloopende machine met inlegapparaat de juiste diensten bewijzen. Voor dagbladen met groote oplaag is noodzakelijk een rotatiepers en de grootte daarvan en tevens haar capaciteit is weer afhankelijk van den omvang van het blad dat moet worden gedrukt. 62 Dagbladen met kleine oplaag en geringen omvang kunnen volstaan met een dubbele pers of een Heureka. Bij de aanschaffing van de voor het bedrijf benoodigde persen moet niet uitsluitend gelet worden op de goedkoope offerten. Voorzichtigheid is in dit verband zeer raadzaam. Van fabrikanten welke ter goeder naam en faam bekend staan is het veiliger koopen dan van nieuwe kortelings opgerichte fabrieken. Mogelijk is het, dat van deze zeer goede, degelijke machines zijn te betrekken, maar het blijft toch altijd een proefneming, die slecht uitvallen kan, en niet elk bedrijf mag die risico op zich nemen. Fabrieken met een goede reputatie kunnen ook wel eens een machine leveren, welke minder goed of in het geheel niet voldoet, maar deze kans is toch altijd iets geringer. Ook voor degelpersen moet naar behoefte en in verband met het soort van werk worden gezorgd. Maar met nadruk moet er op gewezen worden, dat er geen persen worden aangeschaft, op voorstel en op aandrang van vertegenwoordigers, van verschillende fabrieken welke op bizondere, frappante eigenschappen vooral de aandacht vestigen en gekocht worden verleid door die vermeende voordeelen, maar die niet bij voortduring in het werk kunnen worden gesteld. Noch persen met een groot drukoppervlak, waarop eens per week een blad moet worden gedrukt, dat in betrekkelijk korten tijd moet worden geleverd en waarvoor voor het overige deel van de week geen emploi kan worden gevonden; noch persen met bizondere groote capaciteit, welke 4000 a 5000 ex. per uur leveren, maar wegens gebrek aan voldoenden toevoer slechts enkele dagen per week werkzaam kunnen worden gesteld. In het algemeen kan wel worden gezegd, dat dergelijke persen slechts in enkele, hoogst enkele bedrijven met voordeel kunnen 63 worden geëxploiteerd, omdat oplagen in ons land zier tot enkele duizenden bepalen en niet in de tien- er honderdduizenden loopen. Bij het aanschaffen van minder courante persen, wal grootte en capaciteit betreft, moet voorzichtig worder overlegd en berekend, of in verband met het te verwachte werk bedoelde persen voldoende rendabel zijn temaken. Over het algemeen wordt met het oog op vermeende vooruitzichten veel te lichtvaardig tot den aankoop var bijzondere persen besloten, en vele van deze persen staan ongebruikt, omdat het werk, waarvoor ze bestemd waren, slechts een korte levensduur heeft gehad. Boekbinderij. Een volledige boekbinderij inrichten is over het algemeen genomen voor een drukkerij niet noodzakelijk, noch gewenscht. Voor een groot deel hangt het af van den aard van het werk, dat op die onderneming wordt gereed gemaakt en dan zal deze afdeeling zich logisch uit het bedrijf ontwikkelen. Als begin voor een binderij worden vereischt een snijmachine en de binder, die haar bedient. Buiten de allerkleinste ondernemingen is het wel wenschelijk hiervoor een bekwame kracht te nemen, omdat met onbekwame hulp te veel risico wordt geloopen. Toch dient in het oog te worden gehouden, dat er voortdurend werk voor dezen gezel moet zijn, is dat niet het geval of is zulks twijfelachtig dan is het verstandiger al het werk buitenshuis te geven en dan liefst bij een binder in de naaste omgeving. Er mag in het algemeen en in het bijzonder in een bedrijf als het onderhavige niet lichtvaardig worden omgesprongen met improductieve uren. Met den meesten nadruk mag telkens en telkens wel herhaald worden, dat alles wat in het bedrijf wordt ondernomen en elke reeeline. welke 64; wordt getroffen, steeds tot uitgangspunt moet hebben het verminderen van de improductieve uren. Is er dus voor een binder in een drukkerij niet voldoende productieve arbeid te verrichten, dan is het beter dien werkman niet onder het personeel op te nemen en het noodzakelijk te verrichten snijwerk voor de kleinere persen— wat in zoo'n geval niet al te veelvuldig zal voorkomen — door een drukker te doen gereedmaken ook voor de expeditie kan deze dan zorgen. Toch dient in dit geval weer nauwlettend te worden toegezien of door een dergelijken maatregel de productiviteit van den drukker niet lijdt. Want dan zou de zuinigheid de wijsheid bedriegen. Is de toevoer van dien aard dat daarvoor niet behoeft te worden gevreesd, dan kan successievelijk worden overgegaan tot het aanschaffen van verschillende machines en het in dienst nemen van personeel. De boekbinder ziet dan het aantal van zijn mannelij ke of vrouwelij ke krachten uitbreiden. Daar in het grootste deel der benoodigde machines niet veel kapitaal wordt vastgelegd, is het voor de binderij niet zoo strikt noodig, dat al deze machines bij voortduring in het bedrijf zijn gesteld. In deze afdeeling brengen ze, daar de rente en afschrijving niet veel gewicht in de schaal leggen, ook bij een gedeeltelijk gebruik, dit nog wel op. Het belangrijkste in deze afdeehng zijn wel de loonen en het bedrag hiervan kan steeds in verband met den toevloed en de afname van het werk worden verhoogd en verlaagd. In dit opzicht kan de binderij zich gemakkelijk aanpassen aan de behoefte van de drukkerij. Het is evenwel niet verstandig om een niet volkomen bevoegde en bekwame kracht te nemen, die het beheer over de binderij voert en de verantwoordelijkheid voor de werkzaamheden draagt. Er kan te veel schade worden veroorzaakt door i65 onbekwame handen, zelfs al komen er geen andere werkzaamheden voor dan het snijden van het papier voor de persen en het aftellen er van, benevens de zorg voor de expeditie. Bij de aanschaffing van elke machine moet algemeen de overweging gelden, dat elke arbeidsparendemachine, die geschikt is om den levertijd te bekorten en die tevens voldoende loonend in bedrijf kan worden gesteld, moet worden gekocht. Blijkt de toevoer van het werk voor die speciale machine niet voldoende te zijn om dit mogelij k te maken, dan is het verstandiger om — zooals reeds gezegd is — het werk door een binder elders te doen gereed maken. Wat de situatie van de binderij betreft, dat wil zeggen, haar plaats ten opzichte van de andere afdeelingen van de onderneming, het meest aanbevelenswaardige is het, haar in de onmiddellijke nabijheid te brengen van de drukkerij, het papiermagazijn en de expeditie. Een binderij neemt in het bedrijf een betrekkelijk groote ruimte in beslag. De opstelling van verschillende machines, als snijmachine, vouwmachine, perforeermachine, nietmachine, bordschaar, pietpers benevens de werktafels en naaibanken, veroorzaken, dat, wat de ruimte betreft, de afdeeling binderij tot de duurste mag worden gerekend. En met het voortdurend kostbaarder worden van de ruimte in gebouwen, met den steeds stijgenden rentevoet, mag de vraag zeker wel eens overwogen worden, of het bezit van een binderij, waar niet bij voortduring volop werk is en de inbeslag genomen ruimte, dus ook wordt benut, in het drukkerijbedrijf wel loonend is en of niet veel voordeehger door een binderij en brocheerinrichting, al het voor de drukkerij benoodigde werk kan worden gereed gemaakt. Er zijn drukkerijen, waar bij gebrek aan goed overleg en ten- 66 8 gevolge van vastingeroeste gewoonten een paar mannelijke of vrouwelijke bindersnaarverhouding wel3a4maal meer ruimte noodig hebben dan de zetters op de zetterij en onder die omstandigheden is de bovengeuite vraag Zeker de aandacht wel waard. Indien elke drukkerij een goede kostprijsberekening had, dan zou de vraag spoedig beantwoord zijn en dan . Zou niet veel bind- of brocheerwerk meer in eigen beheer worden uitgevoerd, omdat men langzamerhand wel tot de erkenning zou komen van de waarde der specialisatie. Het Papiermagazijn. Zonder papiermagazijn kan een drukkerij het niet doen. Toch is er een groot verschil tusschen de bedrijven in de groote steden, waar zich de papierhandelaars bevinden en in de provincie waar zulks niet het geval is. Genen zijn er dan ook veel beter aan toe dan dezen. Wanneer men bedenkt dat het papiermagazijn, zooals elke opslagplaats van koopmansgoederen, kapitaal is, dat geen rente opbrengt, zoolang het niet wordt verhandeld, dan ligt het voor de hand, dat men zal trachten de papiervoorraad zoo klein mogelijk te doen zijn. En het spreekt dan ook van zelf dat in de groote steden, waar de papiergroothandelaars hun opslagplaatsen hebben, over het algemeen niet veel papier in huis zal worden genomen, tenzij uiterst voordeelige inkoopen van courante soorten kunnen worden gedaan. Behoudens dat geval is het voor den drukker niet noodig om zooveel soorten papier, die zoo nu en dan in kleine hoeveelheden voorkomen in zijn papiermagazijn op te stapelen. De leveranciers kunnen ieder oogenbhk leveren. Het geheim van de organisatie van het papiermagazijn bestaat hierin, niet meer te koopen dan strict noodig is. Het is bovendien gemakkelijker een magazijn ? 67 met een beperkten papiervoorraad te beheeren, dan een welvoorzien. Er wordt gekocht en nog eens gekocht voor imaginaire behoeften en aan het eind van het jaar staat men verbaasd, over zooveel niet gebruikt papier en het kapitaal dat het vertegenwoordigt. Wellicht had dat geld veel beter en veel voordeeliger besteed kunnen worden. Anders staat het met den drukker in de provincie, die voor alle mogelijke gevallen zich moet voorzien en voorraad moet hebben. Deze moet van de meest courante soorten en naar gebleken behoeften opslaan, toch gaat hij hierbij oordeelkundig te werk en zorgt steeds tijdig bij het verminderen van de verschillende soorten bij te bestellen opdat hij eventueel niet verlegen behoeft te zitten. In de stad heeft de drukker in zijn kantoor alle monsters van de verschillende handelaren in overzichtelijke kasten, niet naar de leveranciers gerangschikt, maar naar de soorten. Vreedzaam liggen gelijke en bijna gelijksoortige papieren van de verschillende firma's bij elkaar, daardoor vergemakkelijkt hij het overzicht over den prijs en maakt een vergelijken in verband met de kwaliteiten en prijzen mogelijk. Langen tijd is er geen gelegenheid geweest om dezen arbeid- en tijdbesparenden maatregel toe te passen, omdat door de papiergroothandelaren geen monsters meer werden uitgegeven. Aan dien toestand komt nu langzamerhand weer een einde. De prijzen toonen weer wat meer stabiliteit en het tijdroovende zoeken naar het voor het gevraagde werk meest geschikte papier zal wel weer spoedig tot het verleden behooren. Het papiermagazijn moet zich, — zooals reeds gezegd — liefst zoo dicht mogelijk in de nabijheid bevinden van de drukkerij en de binderij en liefst in een 68 lokaal dat op dezeilde temperatuur kan worden gehouden als de drukkerij. Er moet getracht worden naar het bezit van een droog en goed te luchten lokaal. In een vochtig vertrek vermindert de kwaliteit van het papier, de gesatineerde soorten en het kunstdruk verliezen dan hun glans en hoeveel schade kan dat de zaak niet berokkenend Toch is het niet moeilijk het papier doelmatig te bewaren. De riemen worden het liefst in hun kappen gelaten en deze kunnen dan ook wel in het licht blijven staan. Het felle licht en vooral het zonlicht moet uit het lokaal geweerd worden, want papier, dat niet goed verpakt is, kan dat niet verdragen. Indien het niet mogelijk is de kleine partijen en het onverpakte papier in een stofdichte kast te sluiten, dan verdient het wel aanbeveling, het in een stelling te leggen, welke met een donker gordijn kan worden afgesloten, opdat het niet verkleuren kan. Over de rangschikking van het papier in het papiermagazijn is het volgende te zeggen: grootere partijen papier worden in stapels op den grond boven op elkaar gelegd. Onverschillig, waarvan de grondstof van dé vloer van het papiermagazijn is vervaardigd, wordt het papier nooit direct daarop gelegd, steeds worden een of meer kratten gebruikt om het daarop te leggen. Vermeden moet worden papier in balen te laten hggen of balen langeren tijd staande te bewaren. Papier van elke kwaliteit of soort lijdt daaronder, vooral de drukbaarheid. Hoe gelijkmatiger en vlakker het papier wordt opgestapeld des te beter past het zich aan bij de temperatuur en het vochtigheidsgehalte van de lucht, welke zich in het lokaal bevindt en des te minder komen er plooien, des te minder is het geweld. Zeer hooge stapels kunnen desnoods worden gevormd, indien er maar hier i 69 en daar dubbele kratten tusschen worden gelegd, waardoor het papier in vlakke ligging blijft. Verschillende soorten moeten niet op elkaar worden gelegd, omdat zulks het spoedig van magazijn halen van soorten, welke toevallig onderaan liggen, verhindert, om niet te spreken over de schade en het verhes, dat het papier lijdt bij het telkens en telkens verplaatsen. Kleinere papierhoeveelheden, doozen met couverts en briefpapier worden liefst in stelhngen gelegd. Ook hier dienen zoo weinig mogelijk verschillende soorten op elkaar gelegd te worden. Als regel moet gelden, dat er geen pak, geen papierstapel, geen doozen van welke soort of hoeveelheid ook, in het papiermagazijn aanwezig zijn, zonder duidelijke aanwijzing omtrent den inhoud. Hiervoor kunnen cartonnen strooken dienst doen volgens bijgaande modellen. Formulier 2 is bestemd voor papier, dat op magazijn wordt gehouden en niet direct voor bepaalde orders behoeft te worden gebruikt en waarvan de bestemming, dus nog niet is bepaald. De kaart is voorzien van een datum en een volgnummer, dat overeenkomt met de copie, welke op dun papier in een boekje is verzameld. Komt er besteld papier van den papierleverancier, dan wordt van diens factuur de verschillende gegevens in dat boekje ingevuld, nadat de kaart met een velletje carbon er onder gelegen is. Hierdoor wordt dan èn de kaart èn de copie, welke op kantoor blijft, verkregen. De bovenzijde van de kaart kan worden omgevouwen en dit gedeelte kan tusschen een paar riemen van het pas ontvangen papier worden gestoken. Formulier 3 wordt op dezelfde wijze ingevuld, maar dit geschiedt oogenblikkelijk vóór of na het doen van de bestelling en komt dan ook direct in handen van den beheerder van het oaoiermacaziin. oodat deze weet zoodra 70 < (Formulier a) MAGAZIJN DATUM, 19 No. LEVERANCIER SOORT FORMAAT GEWICHT (Formulier 3) DIRECTE ORDERS DATUM, 19 No LEVERANCIER j» SOORT FORMAAT GEWICHT BESTELD TELEFOON GEHAALD PER BRIEFJE D° BESTEMD VOOR OMLOOP No ONTVANGEN 72 het papier wordt ontvangen waarvoor het bestemd is, want dit formulier wordt uitsluitend gebruikt voor papier,.dat reeds een bestemming heeft en voor dat doel is besteld. Om een en ander te vergemakkelijken en mondelinge mededeelingen overbodig te maken, wordt op deze kaart nog bijgevoegd op welke wijze het besteld is, voor wien het is bestemd en voor welke order, wat dan geplaatst wordt achter het woord „Omloop no....... Al deze maatregelen zijn noodig om abuizen en fouten te voorkomen. Voor de administratie van het papiermagazijn op het kantoor dienen de formulieren 4 en 5. Heeft de onderneming veel papier van derden in magazijn, bijv. van uitgevers of tusschenpersonen, dan is een behoorlijke administratie daarvan strikt noodig. Formulier 4 is voor dat doel te gebruiken. Het alphabet bovenaan dient om de letters na de beginletter van den naam van den klant weg te knippen. De kaarten kunnen dan in alphabetische volgorde worden geplaatst. Onder „Benaming" komt de omschrijving van de papiersoort, die de klant hetzij rechtstreeks, hetzij door bemiddeling van den papierleverancier zendt. Is dit laatste het geval, dan wordt de naam van dezen leverancier in de aangegeven kolom vermeld. In de volgende kolom wordt ingevuld de datum van ontvangst; daarna de hoeveelheid gesplitst in riemen en vellen; vervolgens de verbruikte hoeveelheid en voor welke order onder de rubriek „Omloop No."; de laatste kolom eventueele bemerkingen. Komt er papier voor verscheidene orders bestemd dan wordt daar onder een aantal regels naar schatting vrij gehouden, wat het overzicht van het verbruikte papier aanmerkelijk vergemakkelijkt. Formulier 5 is bestemd voor het papier dat in magazijn wordt gehouden voor eventueele orders. Deze worden gealphabetiseerd naar de soort papier. Houtvrij, 73 (Formulier 4) ABCDEFGH1JKLMNOPQRST U V W X Y 2 Naam van den Cliënt: p * I Hoeveelheid II Verbruikt» hoeveelheid I B'-mln« Leveranc.er [Ontvangen^ | ■ ^ ■ ye| |0m|oopNo (Formulier 5) A BCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ Soort* ... Soort i . Soort Soort Gewicht — - Gewicht Gewicht : Gewicht Formaat , kleur Formaat kleur Formaat kleur Formaat kleur Rubriek Rubnek Rubriek - Rubriek I"' I Ontvangen Afgeleverd '"' I Omvangen Afgeleverd Omvangen Afgeleverd _ Ontvangen Afgeleverd ~\ i I Hoeveelhvid Hoeveelheid ^ p^ Hoeveelheid g Hoeveelheid | pjjj> Hneveelhe.d | Hoe.eelhe.d c p noch een systeem uit een te zetten ^^^^^ dat voor de zoo groote verscheidenheid van ondernemingen zonder meer kan worden overgenomen. Daarvoor zijn de verhoudingen te verschillend, dat bleek ook reeds in de vorige hoofdstukken bij de behandeling van enkele andere onderdeden van de bedrijfsleiding. De behoeften in kleinere bedrijven zijn verschillend van middelmatige en grootere bedrijven. Bovendien wisselen de eischen wederom naar den aard van het te leveren werk naar gelang er sprake is van krant-, boek-, of handelsdrukkerijen of van gecombineerde uit een of meerdere van deze soorten. Niets is bij de innerlijke bedrijfsorganisatie zinneloozer dan het slaafsch navolgen van anderen. Wat voor de een goed is, is dat minder voor de ander en zoo ook omgekeerd. Overal moet het goede genomen worden, waar het te vinden is en de ervaringen van anderen pasklaar gemaakt worden voor eigen behoeften. Dat bevordert het zelfstandig handelen en daardoor worden moeilijkheden beter overwonnen. Wat hierboven gezegd is, geldt eveneens voor de modellen, die hierachter zullen volgen. Dit zijn volstrekt geen standaard-modellen, waarvan gezegd kan worden zóó moeten ze er uitzien anders zijn ze niet goed. Hierin kunnen ook naar behoeften wijzigingen en veranderingen worden aangebracht. Het doel is hier niet om voorschriften, wenken, modellen en voorbeelden te geven, die gedachteloos moeten worden nagevolgd, maar meer om tot zelfstandige toepassing er van op te wekken en 109 ze als leiddraad dienstig te doen zijn naar eigen behoeften in verband met eigen omstandigheden. Toch zou er iets voor te zeggen zijn, indien een zekere eenheid in de administratie van de boekdrukkerijen werd betracht, vooral met het oogmerk om meer eenheid te brengen in de wijze waarop de kostprijsberekeningen tot stand komen, dit zou de mogelijkheid scheppen tot het maken van onderlinge vergelijkingen en van hoeveel waarde zou dit niet zijn voor de samenstelling van de tarieven! Thans volgt ieder, voor zoover hij een kostprijsberekening heeft ingevoerd, zijn eigen methode, die zooals in het volgende hoofdstuk zal worden aangetoond tot een verschillend resultaat kan leiden. Een poging om tot die eenheid te geraken, is door den heer Sepp gewaagd met „de Administratie in Boekdrukkerijen", om die poging te steunen en het goede doel te bevorderen zijn aan dat werk de modellen ontleend. Vanaf het oogenblik dat de bestelling wordt aangenomen, doorloopt deze met een omloopformulier, orderbrief, werkbrief of hoe het ook anders genoemd mag worden, alle afdeelingen, waar er aan gewerkt moet worden en keert dan weer tot het uitgangspunt terug. Van het kantoor gaat dus de bestelhng naar den bedrijfsleider of meesterknecht, van dezen naar den zetter, dan weer naar den meesterknecht terug voor het verzenden van de proef, na terugkomst er van naar den papiersnijder, vervolgens naar den drukker, naar den binder en komt ten slotte weer op kantoor, nadat alles door den bedrijfsleider is gecontroleerd. Het begin of het uitgangspunt van de bedrijfswerkZaamheden is dus het kantoor. Voor een regelmatige en winstgevende uitvoering van een order hangt alles af, of de resultaten van de bespreking en de vaststelling ui i IIO van de uitvoering met den klant» bij het aannemen er van, juist, kort en duidelijk op het omloop-formulier zijn aangebracht. Om een grondige bespreking met voorbeelden en monsters toegelicht, te bevorderen, moet in het kantoor een volledige verzameling voorhanden zijn van het reeds vroeger afgeleverde werk. Deze verzameling moet zich op tweeërlei gebied uitstrekken. In de eerste plaats een verzameling van verschillende drukwerken gerangschikt naar de soorten. Een aparte verzameling dus van bijvoorbeeld prijscouranten, een van nota's, een van kwitanties, een van briefhoofden, een van brochures, een van boekwerken enz. Vervolgens een verzameling samengesteld naar de klanten, d. w. z. voor iederen klant wordt een volledige collectie van het voor hem uitgevoerde werk aangelegd. Hiervoor kunnen gebruikt worden dezelfde mappen of tabfolders, welke worden gebezigd voor het opbergen van brieven en evenals deze kan het drukwerk alphabetisch en chronologisch worden opgeborgen.Onder letter A, komen eerst als onderverdeeling „Diversen A" het afgedrukte werk van klanten, die slechts zoo nu en dan enkele orders hebben, vervolgens komt ook onder A voor, het werk van meer belangrijke klanten, voor wier werk dan een eigen map disponibel wordt gesteld. Op de zelfde wijze wordt met de volgende letters van het alphabet gehandeld. Deze mappen worden in een daarvoor bestemde kast opgeborgen en de inhoud kan door de alphabetische volgorde en de geleidkaarten gemakkelijk gevonden worden. De eerst besproken verzameling kan in enkele mappen worden opgeborgen, wat onder een bepaalde rubriek zich rangschikken laat in een daarvoor bestemde map, en onder diversen wat niet tot een bepaalde in categorie behoort. De mooiste en de beste modellen kunnen daarvan nog gescheiden worden en deze in monsterboeken worden geplakt, eveneens weer naar soorten onderverdeeld. Aanbeveling verdient het ook om deze modellen op dun registerkaartenkarton of taai omslagpapier te plakken en er zoo een losbladig boek van te vormen, ze kunnen er dan, wanneer ze getoond moeten worden, worden uitgehaald en andere, nieuwe kunnen er steeds worden tusschengevoegd. Een dergelijke volledige modellenverzameling kan den klanten bij de bespreking van werk van dienst zijn en zij kunnen hun wenschen ten opzichte van uitvoering en papier kenbaar maken. Dit wordt genoteerd op het omloop-formulier en de desbetreffende arbeider weet hoe het moet worden uitgevoerd, daardoor wordt het aanhoudend vragen zooveel mogelijk beperkt, want geheel en al zonder mondelinge toelichtingen zal het wel niet altijd kunnen. Aan het begin van de uitvoering van een opdracht staat de inschrijving in het zoogenaamde orderboek. Als een belangrijke stelregel moet bij het zaken doen worden aangenomen, dat alles wat in het bedrijf moet worden uitgevoerd, bewer kt en verricht, zooveel mogehj k wordt genoteerd,wordt opgeschreven .Er mag,en dat geldt voor alles wat in het bedrijf moet plaats hebben, in geen geval vertrouwd worden op de herinnering van wie ook, de mogehj kheid bestaat dat er iets vergeten wordt, maar soms is het ook noodig, dat anderen het werk moeten overnemen, hetzij door ziekte of een andere noodzakelijke verhindering en dan moeten alle bijzonderheden gevonden kunnen worden. Het ontbreken van één mensch in het bedrijf mag nooit aanleiding geven, noch tot het stilstaan ervan, noch tot oorzaak hebben het foutief of niet geheel volgens opdracht uitvoeren 113 van het bestelde werk. Bovendien kan zelfs de meest accurate iets vergeten, wat, niet verloren kan gaan indien het schriftelijk is vastgelegd. Nog een belangrijk motief, een motief van zeer veel gewicht voor het schriftelijk memoreeren van verschillende bijzonderheden het werk betreffende is, dat de bedrijfsleider bij de groote haast en de spoedige aflevering, en nog andere moeilijkheden, die het tegenwoordige zakenleven kenmerken, het hoofd vrij en helder moet houden. Gaat hij zich bèlasten met het memoreeren van allerlei soort van dingen die evengoed, zoo niet beter door het papier dan door de hersenen bewaard kunnen worden," dan doet hij veel meer werk dan strict noodig is. Iedere ontlasting is in dat opzicht nuttig en bevordert des te meer zijn eigenlij ken arbeid. De bedrijfsleider moet niet rusteloos den geheelen dag zich bezighouden met de gedachte: „heb ik niets vergeten." Dat maakt hem te rusteloos. Schrijft hij alles op, dan is met het grooter worden van zijn rust en kalmte zijn arbeidzaamheid eveneens veel grooter en vruchtbaarder. Het Orderboek. De opdracht, de bestelhng wordt, zooals uit het voorgaande reeds bleek, in het orderboek geschreven. De vorm van dit boek kan er ongeveer als volgt uitzien: a ««lil! 2 No. Naam Adres Aard van het werk 4 :s ïjï Q £ a tS'i De eerste kolom bevat de datum van de bestelhng. Slechts dan wordt orde en regel in het bedrijf gekregen, slechts dan worden abuizen en vergissingen voor- 113 8 komen, of het verloren gaan van een bestelhng of een verschil van meening met een klant, wanneer iedere order direct na de opdracht wordt ingeschreven en alle bijzonderheden direct genoteerd worden. De tweede kolom heeft een doorloopende nummering, welke ieder nieuw jaar weer van voren af aan begint. Iedere bestelling heeft een nummer. Voor grootere werken, werken van zoodanigen omvang, dat in de laatste afdeehng er reeds aan gewerkt wordt terwijl in de eerste afdeehng de werkzaamheden nog lang niet zijn geëindigd, kunnen ingeschreven worden onder een grooter aantal volgnummers, hetzij dit per vel of per twee vellen geschiedt, dit hangt voornamelijk af, hoe het werk zal worden gedrukt, en de bedoeling van deze maatregel is om te voorkomen dat het omloop-formulier op verschillende afdeehngen van het bedrijf tegelijkertijd behoeft te zijn. Dit geeft maar aanleiding tot zoeken en heen en weer geloop. Kolom 3 en 4 bevatten de naam en het adres van den besteller. In kolom 5 wordt de aard van het werk omschreven. Liefst zoo kort mogelijk, maar niet op een wijze, dat het aanleiding tot verwarring of verwisseling zou kunnen geven. In kolom 6 wordt de oplaag genoteerd. Terwijl kolom 7 opgeeft den prijs, indien deze vooruit is moeten worden opgegeven, wordt in de laatste kolom genoteerd de datum van de aflevering van het werk. Het Omloop-Formulier. Omdat het niet noodig is alle bizonderheden het werk betreffende in dit orderboek te plaatsen, daar dit toch op het kantoor blijft en de opgaaf van het werk naar de technische afdeelingen moet worden verzonden, worden al deze bijzonderheden op het omloop-formulier 114 5 geplaatst. Dit omloop-formulier, waarover hiervoor reeds eenige malen is gesproken, heeft, zooals zijn naam reeds aanduidt tot doel, de order, de opdracht te begeleiden en dient als drager van alle aanwijzingen, die op de bestelling betrekking hebben. Zoowel de aanwijzingen voor de juiste uitvoering van het werk, als de bijzondere wenschen van den klant worden er op vermeld. Ook de omschrijvingen en nadere aanduidingen van den bedrijfsleider moeten er zoo duidelijk mogelijk op vermeld staan, zoodat noch een nadere verklaring in het algemeen, noch verdere vragen noodig zijn, noch twijfel bij de uitvoering van de opdracht kunnen ontstaan. Wordt aan dezen regel niet stipt de hand gehouden dan is het gevolg tijdverhes en het maken van fouten. Bij dit omloop-formuher is tevens ruimte en gelegenheid geboden tot het opschrijven van de voor dat bepaalde werk besteede arbeidsuren en gebruikte materialen om later deze gegevens te kunnen gebruiken bij het vaststellen van den prijs. In de volgende bladzijden wordt in verkleinde afmetingen het bedoelde omloop-formulier gegeven. Dit model kan worden gebracht op een half vel post (28 x 44 c.M.) op 4 pagina's dus elke pagina op formaat 22 x 28 c.M. maar kan ook vergroot worden op een vel schrijf (34 X 43 c.M.) 4pag. (elke pag. 2ix/2 X 34 c.M). Het invullen van dit omloop-formulier heeft als volgt plaats. Bovenaan links komt het volgnummer, overeenkomende met het nummer in het orderboek. Vervolgens de datum, waarop de opdracht werd gegeven, daarna de naam van den besteller en zoo noodig diens adres. Achter het woord „Artikel" wordt een korte omschrijving gegeven van den aard van de bestelling. Vervolgens de oplaag van de tijd van levering. Met de proef aan een ander dan den besteller worden gezonden, dan wordt dit achter „Proefzenden aan" ingevuld. Het vak daarnaast wordt ingenomen door de omschrijving van het te gebruiken papier. Hoewel het gebfuik van het papier het laatst aan de beurt komt, hoewel het papier pas aan de orde komt, indien al de voorbereidende werkzaamheden in de zetterij zijn afgeloopen, moet toch het eerste werk na het inschrijven van de order de zorg zijn voor het papier, indien dit ten minste door het bekend zijn van den oplaag en de te gebruiken papiersoort, mogelijk is. Is het papier op magazijn, en dat kan op de magazijn kaart, formulier 5, reeds besproken bij de behandeling van het papiermagazijn, even worden nagezien, dan is er niets anders te doen, dan dit te noteeren in dat bewuste vak met aangifte van de daarvoor te gebruiken hoeveelheid met inbegrip van den daarvoor benoodigden inschiet. Is het gevraagde papier niet op magazijn en is de oplaag bekend dan moet het oogenblikkelijk besteld worden. Deze bestelhng gaat naar de expeditie, welke voor de bezorging zorg draagt of indien de hoeveelheid de moeite waard is, wordt het schriftelijk of telephonisch den papierleverancier opgegeven. Tevens wordt op de kaart (formulier 3 zie bladz. 72) een volledige omschrijving gegeven van het bestelde papier en deze kaart gaat naar den binder of naar hem, die voor de ontvangst van het papier zorg draagt. Komt het papier van den leverancier of is het door den loopknecht gehaald dan weet de man die belast is met het ontvangen van , dat papier uit de aanteekeningen op de bewuste kaart (form. 3) voor welke order het bestemd is en kan er dus de bedoelde kaart aanhechten, totdat hij order krijgt het te snijden op het formaat dat op het omloop-formulier is aangegeven, zoodra hij deze voor dat doel. ontvangt. 116 No. OMLOOP-FORMULIER Datum Papiersoort formaat riem mag.papier Naam in c.M. X gewicht vellen papiervan aantal riem , , I cllent I stuks 'Artikel leverancier — Papiersoort QDlaa„ formaat riem • mag.papier ë in c.M X gewicht Tijd van leveren , , . vellen papiervan 3 aantal riem "stükT Proefzenden aan leverancier I OPMERKINGEN voor: L , ZETTERIJ DRUKKERIJ Formaat papier te drukken met *) te zetten (met) aantal aantal formaat groep vormen druks in c.M * aantal kleuren , X X loket schuif X Clichéoppervlakte ' auto I'jn «) indien niets vermeld met zwarten inkt. EXPEDITIE BINDERIJ Wijze van verpakking: I Snijden hoekformaat Afleveren aan pakjes Paraaf voor I papiersnijden I Proef gezonden: Terug ontvangen: Revisie gezonden: Terug ontvangen: ZETTERII: Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Naam van den Zetter £ ,_• Si: c . Si g ^ Si' c j Si ■= I j Si c • 5 « 8 1? I S ES t 8 ES S 8 Eg f | Eg | o Eg I N g-5. 8 " §■£ * " §•£ 3 " &| ADVERTENTIËN, enz. INSLAAN, VERANDEREN, EXTRA CORRECTIE: l l l TOETSENBORD: Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag GIETMACHINE: DRUKKERIJ: ■ j Toestellen | Maandag | Dinsdag | Woensdag | Donderdag 1 Vrijdag Zaterdag ; *XZr p-^Te^^t^T^T ^1 dW>^| dW. dhr. ^1 div. | A | B | C | D | E F BINDERIJ: Naam van Aard der den binder werkzaamheden Datum N0 Naam >... Woonplaats Straat Aantal Omschrijving Aantal Kostprijs Kostprijs Verkoop Tarief Verdeel, uren per uur bedrag bedrag bedrag yoor Ver— " 6 koopboek n . .. . ( Binnenwerk Papier v. dir. orders > l Omslag n . .. f Binnenwerk .Papier van magazijn i ; l Omslag, Handzetten Toetsenbord Zetmachine Aantal □ p. regel , p. pag , tot af. {Letter , pCt Gemengd zetsel „ . Vreemde talen „ . . , Andere verhooging. Gemengd zetsel, kleine letter,noten, interlinies, j kantteekeningen, ka-. ders, opmaken, initialen , ] clichés, annonces, formules, tabel- en staat- >. ij werk, blanco pagina's. formaat aantal druks pers Inslaan, toestellen en i " , drukken •• >'• ; Verhooging t ■. j Autotypiën, kunstdruk, I brons copiëer-mkt, | J tusschenleggen. ( .......... Klasseverhooging pCt ' Extra correctie • ». e cliché Pikeeren< ... I lijn Binden (binder ) Linieeren (linieerder ) Cliché's (clichémaker ) Winst pCt .■ ( Snijden vouwen ex a slagen Onkosten „, , .. < nummeren Binderij perforeeren Verpakken ( pakjesè ) Algemeene onkosten (vracht) Totaal Opgegeven bedrag . Factuurbedrag . . . •. Is de oplaag en de papiersoort, die voor het werk moet worden gebruikt, nog niet bekend, dan blijft dit vak voorloopig blanco, totdat het wordt ingevuld zoodra de proef voor afdrukken terugkomt. Waar het meer dan eens voorkomt dat verschillende papiersoorten voor een en het zelfde werk moeten worden gebruikt, is op het omloop-formulier ruimte gelaten om nog een papiersoort daarop te noteeren. Mocht het noodig zijn nog meerdere papiersoorten er op te noteeren, dan kan dit door middel van een strookje, er aan gehecht door een papierbinder, geschieden. Achter de ruimte die bestemd is voor het invullen van het te gebruiken papier, bevinden zich vakjes waarin staat mag. papier, papier v. div. orders, papier van cliënt. Het doel van deze vakjes is om de herkomst van het papier aan te geven ter vergemakkelijking van de administratie op kantoor. „Papier van cliënt" wil zeggen dat het papier door den klant voor de bewuste order is bijgeleverd. „Papier v. div. orders" wil zeggen papier dat voor de bewuste order expres is . besteld moeten worden en „mag. papier" wil zeggen dat het gebruikte papier van het magazijn is gekomen. De administratie is, bij het terugkomen van het omloop-formulier, indien het werk dus afgeleverd is, door het verstrekken van deze gegevens zonder verdere navraag onmiddellijk in staat de berekening van de order te maken en kan op de magazijnkaart (formulier 5) de gebruikte hoeveelheid papier afschrijven. Vervolgens komen de opmerkingen voor de zetterij: op welk formaat, aantal malen zetten of te zetten met welke letter, tevens of het in kleuren moet worden gezet en bovendien is er ruimte gelaten om door den zetter te worden ingevuld, op welke plaats het bewuste zetsel is te vinden. Dit laatste natuurlijk met de bedoe- 121 ling om onnoodig tijdverlies door zoeken naar het zetsel te voorkomen. Onder de rubriek zetterij komen nog een paar regels voor, waarop genoteerd kan worden de oppervlakte in c.M. van eventueel in het werk voorkomende autotypiën en lijncliché's, dit ter vergemakkelijking van de berekening volgens het tarief. Daarna volgen de opmerkingen voor de drukkerij voor zoover die direct kunnen worden ingevuld. Meestentijds wordt deze rubriek niet ingevuld op kantoor maar door den bedrijfsleider, die over betere gegevens beschikt in verband met het vrijzijn der persen en met de bekwaamheid van den drukker en met de geschiktheid van de pers voor dat bewuste werk. Het aantal vormen, het aantal druks en in welken groep van het tarief het moet worden berekend, vult hij eveneens in, opdat de berekening op het kantoor ook volgens het tarief geen verdere navraag meer behoeft. De expeditie wordt weer op kantoor ingevuld, indien het moet worden afgeleverd aan een «ander adres dan aan dat van den besteller. Wordt een bijzondere verpakking vereischt dan is er eveneens gelegenheid dit aan te geven. Doen zich deze gevallen niet voor, dat kan dit vak blanco blijven. Het met een i-punts vette lijn omhaalde vakje in de afdeehng expeditie, dient om een eenvoudige paraaf of kruisje of ander teeken te plaatsen, wanneer het adresje met het recutje is geschreven,' en voor den expediteur zijn klaargelegd. Er kan dan altijd gezien worden of voor de expeditie is gezorgd ja dan neen. In het vak bestemd voor aanwijzingen voor de binderij zijn een tweetal omlijnde vakjes evenals dat voor de expeditie het geval was. Het bovenste vakje dient om een notitie te plaatsen omtrent het snijden n.1. of het pa- 183 S pier is gesneden moeten worden of het zwaarder is dan 150 Gr. per M. enz. Dat is ten behoeve van de berekening volgens het tarief. In het tweede omlijnde vakje zet de papiersnijder of hij, die met de verzorging van het papier belast is, zijn paraaf, opdat duidelijk blijke, dat het papier voor den druk gereed ligt. De overige ruimte kan worden benut voor een duidelijke en preciese omschrijving van de werkzaamheden die door den binder aan het werk moeten worden verricht. Moet het werk, in plaats van op de eigen binderij naar een andere inrichting worden verzonden, hetzij naar een binder, hetzij naar een linieerder, dan kan daarvan mededeeling worden gedaan in hetzelfde vak en moet voor dat doel een werk- of orderbriefje worden geschreven. Deze werk- of orderbriefjes kunnen er als volgt uitzien: In de eerste plaats het ordernummer, waaronder met kleine letter het verzoek aan den binder of linieerder wordt gedaan, dit nummer op zijn factuur te herhalen. Daardoor worden abuizen en verwisselingen voorkomen en bij het ontvangen van de factuur is het voor den boekhouder gemakkelijk na te zien, op welk ordernummer de onkosten door den binder buitenshuis of den hnieerder gemaakt, moeten worden geboekt. Vervolgens wordt er den naam van den linieerder of binder opgeschreven en daarna wat hij ontvangt en ten slotte moet er heel duidelijk en met zoo weinig mogelijk woorden op omschreven worden, wat hij precies met de zending moet doen. Blijkt het niet wel mogelijk hem dit onder woorden aan het verstand te brengen, dan verdient het aanbeveling een model te laten gereedmaken, geheel zooals het worden moet en dit aan het 123 orderbriefje met een papierbinder te bevestigen. Ook deze handelswijze heeft de strekking abuizen en misverstand, die door mondelinge boodschappen kunnen ontstaan en waarop, indien het uitsluitend aan misverstand moet worden geweten, weinig verhaal is, te voorkomen. Vervolgens staat er ook nog een clausule op voor een aanwijzing, waar het werk moet worden afgeleverd. Wordt het werk buitenshuis verder gereed gemaakt, dan moet dat in het vakje bestemd voor de notities de binderij betreffende op het omloop-formulier ten duidelijkste blijken, want het is dan een aanwijzing voor den expediteur de zending voor dat doel in te pakken en aan het betreffende adres te doen bezorgen, voorzien van de voor den binder of hnieerder noodige gegevens. Komt dan het omloop-formulier weer op het kantoor terug, dan is het eveneens een aanwijzing voor degeen die het omloop-formulier heeft te calculeeren, dat het werk bij een ander nog onder handen is en nog niet kan worden berekend. Hij legt dan dit omloop-formuher nog zoolang terzijde in een daarvoor bestemde map, totdat hij van den binder of hnieerder de nota voor dien post ontvangt. De geheel en al onderaan geplaatste rubriek: „Proef gezonden" „Terug ontvangen", „Revisie gezonden" en „Terug ontvangen" dient tot invulling van den datum en het verdient aanbeveling dit steeds in te vullen. Deze maatregel voorkomt veel onaangenaamheden met klanten, die steeds weer op spoed aandringen en wel eens vergeten zijn, wanneer ze de proef of de revisies hebben teruggezonden. Pagina 2 en 3e van het omloop-formuher doet dienst om de uren op te schrijven, welke door de zetters, de drukkers en de binders aan dat bepaalde weijrk zijn L ' besteed. Dit moet gespecificeerd worden oo?e?even. 124 zooals de rubrieken op het omloop-formulier dat aangeven. Onder de afdeehng binderij is een groote ruimte gelaten om te kunnen worden benut er eventueel verbruikte materialen te noteeren of andere van belang zijnde mededeehngen. De vierde pagina wordt ingenomen voor de berekening nadat het werk is afgeleverd en alles wat op het werk betrekking heeft, op het omloop-formuher is genoteerd. Deze berekening moet op kantoor geschieden. Daar wordt de prijs op drieërlei wijze berekend. Ten eerste wordt de berekening gemaakt naar den kostprijs, ten tweede naar het verkoopbedrag, dus de kostprijs verhoogd met een van te voren vastgesteld winst-percentage, daarna wordt nog eens de berekening gemaakt volgens het tarief. Verkregen wordt daardoor een volledig overzicht van dat bepaalde werk, wat de kostprijs en de tariefprijs betreft. Door het vergaren van deze kennis, zoowel wat elke order afzonderlijk betreft als van alle orders over een bepaald tijdsverloop, kunnen vergelijkingen worden getroffen en de noodige conclusies worden getrokken, waardoor de bloei en de vooruitgang van de onderneming kunnen worden bevorderd. Is de opdracht in het orderboek geschreven, de omloop zoo volledig mogelijk ingevuld, dan komt deze met de copyën, chché's enz. op de zetterij. De meesterknecht of de algemeene bedrijfsleider ontvangt dit omloopformulierta'en het is dan een bewijs van een zorgvuldig, duidelijke invullen ervan, wanneer niet nog eens mondelinge verklaringen daarover behoeven te worden gedaan. Na het ontvangen van het omloop-formuher met alles wat er op betrekking heeft, bestudeert de bedrijfsleider nauwlettend het werk, dat er aan moet worden verricht stelt zich od de hoogte van den levertijd en overdenkt de 125 126 indeeling van de uitvoering. Moet er door den linieerder, den binder buitenshuis of door eenige andere afdeehng vooraf eenige werkzaamheden aan worden verricht, voordat het kan worden gezet, dan maakt hij zulks onmiddellijk in orde, zoodat dit voorbereidende werk direct zijn beslag kan krijgen. Wat met dit voorbereidend werk is bedoeld werd reeds in een vorig hoofdstuk besproken. Is dit in orde gemaakt of was dit alreeds in orde, dan wordt het omloop-formulier met de daarin zich bevindende copy in een daarvoor bestemde map gelegd, waarop gezet zou kunnen worden „te zetten copyën". Uit de map „te zetten copyën" gaat het omloop-formuher en waar hier in het vervolg over omloop-formulier wordt gesproken, wordt hier bedoeld, de omloopformulier met alles wat er bij behoort, manuscript, correcties, revisies, enz. — naar den zetter. In grootere bedrijven ontvangt de zetterij-chef het. Waar niet direct aan begonnen kan worden, blijft nog zoo lang bij den chef in de bewuste map, welke dan een verzameling wordt van nog niet behandelde opdrachten. Komt de order aan de beurt en heeft de zetter zijn werk er aan verricht, dan wordt op de proefpers er een proef opgetrokken, welke eerst naar den corrector gaat om ze van zet- en kastfouten te zuiveren. Dan wordt er weer een proef op getrokken en deze wordt met het omloop-formulier den chef of bedrijfsleider overhandigd. De zetter heeft op het omloop-formulier de tijd, welke hij aan dat werk besteed en de soort der werkzaamheden door hem er aan verricht nauwkeurig en overeenkomstig de waarheid ingevuld. Is het een werk vaneenigen omvang, waaraan meerdere gezellen staan te zetten, dan zorgt de opmaker of een voorman voor de invulling ervan. De grootste nauwkeurigheid moet hierhii in arhf worden genomen, ook wanneer meer tijd is noodig geweest dan strikt genomen daarvoor gerekend zou kunnen worden. Het is beter een onaangename waarheid dan een aangename leugen te ontdekken, want het veronachtzamen of het niet juist invullen van den werkelijk gebezigden tijd, wreekt zich later aan het geheele bedrijf bij de vaststelling van den kostprijs. Ook de voor de correctie en andere verbeteringen of veranderingen verbruikte tijd moet zorgvuldig worden genoteerd. Behalve het noteeren van den tijd op het omloopformulier, moet dit ook nog geschieden op de werkbriefjes. Deze werkbriefjes worden dagelijks opgehaald en vergeleken met het desbetreffend omloop-formulier, die eveneens voor dat doel worden bijeengezameld om na deze bewerking weer te worden bezorgd op de plaats waar ze vandaan gekomen zijn. De beste regeling is om eiken man van het personeel een map of portefeuille bij zich te geven, op het formaat van het omloop-formulier en daarop zijn naam te vermelden, 's avonds na afloop van de werkzaamheden worden deze mappen, nadat de daarin zich bevindende bescheiden zijn ingevuld op een daarvoor bestemde plaats neergelegd, waar de chef of bedrijfsleider ze kan vinden om ze 's morgens vroeg te contröleeren. Deze controle is noodzakelijk, opdat niets vergeten worde. Is een nauwkeurige controle op de productie van plat- of machinezetter noodzakelijk, dan moet deze het aantal door hem gezette regels eveneens op zijn werkbriefje invullen. Dit dient natuurlijk nog even opnieuw gecontroleerd te worden, of het totale aantal klopt met het door ieder opgegeven aantal, bovendien moet nog even worden nagegaan wat de handzetters betreft, de tijd aan distributie besteed, maar dit levert indien er steeds aan één werk wordt gezet niet zooveel moeilijkheden op. Moeilijker wordt het indien er tel- 127 kens aan klein werk wordt gewerkt. Daarom is het in het algemeen niet goed om zetters afwisselend te laten Zetten en distribueeren, omdat dit de controle ontzettend bemoeilijkt, vooral indien het aantal zich niet tot een paar man beperkt. Ook het distribueeren vansmoutwerk moet doorloopend over een bepaalden tijd geschieden, hetzij een morgen tot den schafttijd of 's middags van af den schafttijd of den geheelen dag. Toch is het verkeerd van de veronderstelhng uit te gaan dat de invoering van deze werkbriefjes hoofdzakelijk en uitsluitend dient om controle te kunnen oefénen op de productie van eiken zetter, wat zoo dikwijls wordt gedacht en uitgesproken. Integendeel, hoofdzaak bij het naar waarheid invullen van deze werkbriefjes is om jaar na jaar een volledig overzicht te kunnen samenstellen van de verrichte werkzaamheden in dat tijdvak. Daarom staan er behalve zetten en distribueeren ook nog andere werkzaamheden op, welke voor een deel op het omloop-formuher worden geplaatst voor een ander deel niet. Dit volledige overzicht is noodzakelijk bij de berekening en de juiste bepaling van den kostprijs waarop in een volgend hoofdstuk nader zal worden teruggekomen. De bedrijfsleider heeft dus het omloop-formulier met de door den corrector gecorrigeerde proef ontvangen. Deze proef wordt aan den besteller verzonden en het omloop-formuher gaat in een map, waarop staat „ter correctie verzonden proeven", nadat er eerst de datum van verzending op de daarvoor bestemde plaats genoteerd is. Komt de proef terug en wordt revisie verlangd, dan gaat het omloop-formuher met de proef weer naar de Zetterij, de revisie wordt gemaakt en deze wordt weer verzonden Zooals dat met de eerste proef is geschiedt en «8 § het omloop-iormulier wordt weer zoolang in de bewuste map opgeborgen tot dat de proef voor afdrukken terugkomt. Komt deze terug, dan moet allereerst op het omloop-formuher worden nagezien of er al voor het papier gezorgd is. Is dat niet het geval, dan moet hij, die met het bestellen van het papier belast is, er onmiddellijk voor zorgen en hij vult dan tevens op het omloop-formuher op de daarvoor bestemde plaats, hoeveelheid en soort in. De bestelhng komt bij de expeditie, indien het papier bij den papierhandelaar moet worden gehaald of indien dit niet het geval is, wordt de bestelling per post of per telefoon gedaan. Het omloop-formuher komt dan bij den binder, waar bij gevoegd is de kaart voor directe orders (formulier 3), zoodat hij, zoodra het papier van den leverancier komt, weet, voor welke order het bestemd is. Behoeft het papier niet besteld te worden, is het op het magazijn aanwezig, dan ontvangt de binder eveneens het omloopformulier, waarop evenals bij het niet aanwezig-zijn van het papier duidelijk aangegeven staat, hoe het papier moet worden gesneden, indien het althans gesneden moet worden. Op het door hem voor den druk gereed gemaakte papier, schrijft hij den naam van den besteller en het nummer van het omloop-formuher. De omloop-formulieren komen dan weer terug bij den chef of bedrijfsleider, welke ze weder in een map lJgt, waarop staat „Voor afdrukken gereed". Van uit deze map wordt bepaald in welke volgorde en voor welke pers de orders moeten worden ingeslagen en is de vorm ingeslagen — en de bedrijfsleider dient er voor te zorgen dat voor zoover er „voor afdrukken gereed" werk is, dat nimmer een drukker op een vorm moet behoeven te wachten — dan ontvangt de drukker het omloop-formuher, gaat daarmee naar de binderij of 129 9 130 naar de plaats, waar het voor den druk gereed gemaakte papier wordt nedergelegd en vindt het gemakkelijk omdat het ordernummer en de naam van den besteller er opgeschreven staat. Verwisselingen zijn dan slechts bij groote onattentie mogelijk, overbodig zoeken naar nog niet gesneden of gereed gelegd papier wordt steeds bespaard. Van den drukker gaat het omloop-formulier met de oplaag naar den binder. De drukker moet uitsluitend aan deze afleveren. « De binder of expediteur controleert de hoeveelheid van het door den drukker afgeleverde werk en het omloop-formulier met een tweetal modellen van het afgeleverde werk gaat dan weer terug naar den chef of bedrijfsleider die deze opbergt en een map „afgedrukt werk." Zoo spoedig mogelijk worden de omloop-formulieren uit deze map gecontroleerd en volledig, althans wat het technische gedeelte betreft, ingevuld om ze daarna met de modellen op het kantoor te geven waar ze worden uitgerekend. In het orderboek kan dan tevens worden genoteerd, dat de bestelling is geëxpedieerd. Om nog even te herhalen in een kort, gecomprimeerd bestek, overzichtelijker dus, doet het omloop-formulier de volgende wandeling door het bedrijf: Van kantoor naar den bedrijfsleider. Van deze naar de map „te zetten copyën". Van hier naar den zetter. Van den zetter naar den bedrijfsleider terug in de map „in proef gezonden". Na terugkomst van de proef voor afdrukken, naar den binder voor het in orde brengen van het papier. Van den binder naar den bedrijfsleider in den map „voor afdrukken gereed". Van deze map naar den man belast met het inslaan der vormen. Van dezen naar den drukker en van den drukker weer naar I3i den binder en door diens bemiddeling naar de expeditie en daarna naar den bedrijfsleider ter contröleering en vervolgens naar kantoor ter berekening. Is het omloop-formulier dan eindelijk weer op het kantoor aangeland, dan is het technische gedeelte van de behandeling van de order afgeloopen en begint de commercieele. In de eerste plaats wordt nagegaan of het gebezigde papier van magazijn is of dat het voor die bewuste order is besteld, overeenkomstig hiermee wordt dit op de daarvoor bestemde kaarten afgeschreven en op deze wijze wordt de inventaris van het magazijn bijgehouden. Daarna wordt de berekening gemaakt naar de door het omloop-formulier verschafte gegevens van zetterij, drukkerij, machine-zetterij en binderij en zooals reeds werd gezegd op drieërleiwijze: kostprijs, verkoopprijs en tariefprijs. De modellen worden in de daarvoor bestemde mappen opgeborgen en nadat de factuur vanhet werk is gemaakt en verzonden, moet er alleen nog maar voor het binnenkomen van dat bedrag worden gezorgd. De Klantenkaart. Alvorens het omloop-formulier op te bergen in daarvoor bestemde portefeuilles en gene wordt daarin op volgnummer gelegd, moeten al de gegevens daarvan, maar meer gecomprimeerd, worden overgebracht op een kaart, waarvan formulier 7 een voorbeeld geeft. Voor eiken klant, wordt een dergelijke kaart in gereedheid gebracht. Alle gegevens van het omloop-formuher, die van belang zijn voor de finantieële uitkomst, vinden daarop een plaats. Deze kaarten worden alphabetisch gerangschikt en er is dus altijd gelegenheid om voor eiken klant, het werk dat reeds vroeger door hem besteld werd, na te zien, zonder dat daarvoor het omloop-fprmuher behoeft te worden opgezocht. | i.l 1-1 U j 133 Werkbriefjes. Nog een enkel woord over de werkbriefjes. Het doet er ten slotte niet toe, hoe deze zijn samengesteld of het dagbriefjes zijn of weekbriefjes of dat een werkboekje wordt ingevoerd. Hoofdzaak is, dat alle verschillende soorten bezigheden van dag tot dag door eiken man afzonderlijk worden ingevuld. Dit is van het grootste belang voor de samenstelling van de kostprijsberekening. Het gebruik van deze werkbriefjes heeft een tweeledig doel. In de eerste plaats geven ze gelegenheid tot het verzamelen van het aantal uren en de soort der werkzaamheden van elke order afzonderlijk, maar bovendien verschaffen ze gelegenheid tot het verzamelen over een korter of langer tijdsverloop van de zoogenaamde productieve en improductieve uren. Deze kennis is strict noodig voor het maken van een kostprijsberekening. Dagelijks moet gespecificeerd worden opgegeven welke werkzaamheden zijn verricht. Op welke wijze deze specificatie in de zetterij plaats heeft, blijkt uit formulier 8. Van dit formulier is opgenomen, zoowel de voorzijde als de achterzijde. In de eerste kolom wordt het nummer van de order geplaatst. Dit vergemakkelijkt het overbrengen en contróleeren van den besteden tijd op het omloop-formulier. In de tweede kolom wordt den naam van den besteller genoteerd en de derde kolom bevat den naam van het onderhanden zijnde werk bv. nota, kwitantie, brochure over...... roman van...... enz. In de volgende kolommen worden de werkzaamheden genoteerd, zetten, correctie, opmaken, inslaan, distribueeren, opruimen, indirect loon (en hieronder wordt dan verstaan bezigheden die niet op een bepaalde order kunnen worden gebracht, of verzuimen die volgens de collectieve arbeidsovereen- Formulier 8 (achterzijde). van de NAAM ' AARD ORDER I I I ï I ri* J Ü |jè-f ^ o 5 I order N ' § Lf* i. ° Q 3 Ü-2 l° ë ! . I I u I o a - I - ■£ H > j I i Transport | Donderdag Totaal Vrijdag Totaal Zaterdag Totaal Weektotaal | Formulier g (achterzijde) ~T Gieten g i v s S •« "3 _a Nummer Hsl*- — i ï ^ T; 8 m '3 ti« van de NAAM AARD ORDER tS = SI § S ? -a "c ° 4i 1 B S ° § ff order S'Ës Siï S O" .« f" s * <" Transport Donderdag Totaal Vrijdag Totaal Zaterdag Totaal Weektotaal I Formulier 10 (achterzijde). van de NAAM AARD OROER 1>J èJ gj illjol 1 I 1-f li order ; *&jHn "j °| J||IJ| H 1 j j-5 jg ■ Transport Donderdag Totaal I Vrijdag Totaal Zaterdag {_ Totaal | | I Weektotaal I I I I I 144 De velschillende kosten, die dus moeten worden gemaakt, moeten wil er een juist beeld van de onderlinge verhoudingen in de zaak verkregen worden, eveneens naar de, in het bedrijf aanwezige afdeelingen worden gesplitst. En de splitsing van die kosten zal hier worden gedemonstreerd naar de kosten van een geheel en al gefantaseerde zaak, en met den meesten nadruk wordt er gewaarschuwd, dat dit slechts een gefantaseerde zaak is en dat de cijfers, hier gebruikt eveneens gefantaseerd zijn. Er is dus niet de minste waarde aan deze cijfers te hechten en bovendien kan op grond van deze cijfers ook niet één enkele conclusie ten opzichte van de practijk worden getrokken. De cijfers hebben als zoodanig niet de minste waarde. Ze worden alleen maar gebruikt om een duidelijk beeld te geven van de methode, waarop men tot een kostprijsberekening kan komen. De hier gefantaseerde drukkerij, is er een van niet te groote omvang. Dit is met voordacht gedaan. Volgens de statistiek uit het Jaarboekje van de Patroonsorganisaties was het aantal groote zaken met een personeel van over de i po man zeer gering, maar niettegenstaande uit dezelfde statistiek bleek dat het kleinbedrijf van tot een man of 15 een overwegend groote plaats in het aantal van de Hollandsche drukkerijen inneemt, is toch deze gefantaseerde drukkerij van een grooteren omvang genomen. Deze zaak nl. heeft een kapitaal van ƒ 120.000 waarvan een / 90.000 is vastgezet in de totale inventaris van die zaak en een / 30.000 als bedrijfskapitaal dienst doet. Zooals reeds in den aanvang is gezegd moeten alle door deze zaak te maken kosten worden gesplitst naar een bepaalde verhouding — die straks nader besproken Zal worden — over de verschillende afdeelingen, waaruit de zaak bestaat of indien de kosten voor een bepaalde afdeehng worden gemaakt, direct ten laste van die af deeling worden gebracht. Moet onderzocht worden wat de kosten zijn van elk uur werkzaamheid in een bepaalde afdeehng in het bedrijf, dan moet begonnen worden met al deze kosten, die ten behoeve van een bepaalde afdeeling worden gedaan, te verzamelen; om na verloop van een bepaalde termijn—hetzij een maand, een kwartaal of een vol jaar — te weten, de totale som, welke die kosten in elke afdeehng afzonderlijk hebben bedragen. Er zijn, zooals bekend is, een aantal kosten, welke niet direct-opvallend-waarneembaar worden gemaakt voor een bepaalde afdeeling in dat bedrijf, maar welke ten behoeve van het geheele bedrijf gemaakt worden. Huur, licht, brandstoffen, drijfkracht, water, gas, enz. behooren daartoe, en nu levert het eenige moeilijkheid op, om te beslissen naar welken maatstaf en naar welke verhouding deze kosten moeten worden verdeeld over de verschillende afdeelingen waaruit dezegefantaseerdezaakbestaat. Eerst zal eens even vastgesteld dienen te worden, uit hoeveel en welke afdeelingen de zaak bestaat. In de eerste plaats is er een zetterij, vervolgens een machinezetterij, een drukkerij, een binderij en een papiermagazijn. De kosten, die ten behoeve van deze vijf afdeehngen worden gemaakt, kunnen eenvoudig ten laste van deze afdeelingen worden gebracht, maar al dadelijk doet zich dan de moeilijkheid voor dat er een aantal kosten zijn, die niet direct op één van de vijf afdeelingen kunnen worden gebracht, zooals bureaubehoeften, salarissen van directie en kantoorbedienden, enz. Om die moeilijkheid te ontkomen worden deze kosten voorloopig op een aparte afdeehng gebracht, die algemeene kosten wordt genoemd en waar dus de kosten worden ondergebracht, welke niet direct op een van de afdeehngen der zaak gebracht kunnen worden. 145 10 Vervolgens doet zich nog een moeihjkheid voor, die wel niet direct zoo in het oog valt als de vorige, maar waarmee toch rekening dient gehouden te worden. Waar hier als uitgangspunt wordt genomen, dat voor elke soort werkzaamheid in het bedrijf een prijs moet worden bepaald per uur en als er dan nagegaan wordt, welke werkzaamheden'er alzoo in het bedrijf worden verricht om tot het volledige product te geraken, dan valt het onderscheid tusschen handzetten, machinezetten, drukken en binden te goed op om lang stil te staan het onderscheid tusschen die verschillende werkzaamheden aan te toonen. Een ieder voelt dat deze verschillende werkzaamheden niet onder dezelfde omstandigheden en onder dezelfde verhoudingen geschieden, dat elk dezer werkzaamheden een apart geheel vormen. In de afdeehng drukkerij, zijn verschillende soorten persen, groote, kleine, met en zonder inlegapparaat, persen voor speciale doeleinden, enz., en dan kan de vraag gesteld worden: is nu een uur drukken op de eene pers hetzelfde als het drukken op de andere, met andere woorden, zou het geen verschil maken in de kosten, wanneer er een uur gedrukt wordt op een kleine pers of op een grootere!* Gebruikt de grootere pers niet veel meer stroom dan een kleinere!* Zijn de aanschaffïngskosten en dus ook rente en afschrijving voor een grootere pers niet grooter dan voor een kleinere!" Worden deze vragen zoo gesteld, dan blijkt duidelijk, dat de afdeehng drukkerij weer onder-verdeeld moet worden, willen de kosten van elke pers afzonderlijk berekend kunnen worden. Er kan nu tweeërlei geschieden. Alle kosten, die ten behoeve van de drukkerij worden gemaakt, kunnen voorloopig op de afdeeling drukkerij worden gebracht, om later deze kosten weer naar een bepaalde verhouding of maatstaf over elk van de i46 * 147 machines te splitsen, maar de geheele drukkerij kan ook direct gesplitst worden en voor elke pers kan een afdeehng worden geformeerd en alle kosten direct gebracht op de afzonderlijke persen. Hier zal de laatste methode worden gevolgd, omdat dit juister en zuiverder zal blijken. Om misverstand te voorkomen is in dit verband nog even de opmerking te maken, dat wanneer een bedrijf twee of meer persen bezit van hetzelfde systeem, dezelfde grootte, dezelfde capaciteit, deze gezamenlijk onder één afdeeling kunnen worden gerangschikt. Dit geldt eveneens voor de afdeehng machinezetterij. Is daar slechts één systeem zetmachines voorhanden, dan wordt de afdeehng zetmachines als een ondeelbaar geheel beschouwd, zijn twee of meer soorten zetmachines in gebruik, dan wordt elke soort tot een afdeehng geformeerd. Zoo is het ook noodzakelijk, om indien de binderij zich tot een grooteren omvang ontwikkelt en verschillende machines daar hun intrede doen, ook elk dezer machines zoo zij tot een van elkaar afwijkende soort behooren tot een aparte afdeeling te formeeren. Ook kan het voorkomen op grootere zaken, dat het aanbevehng verdient om de zetterij te sphtsen in een afdeeling handelsdrukwerk en een afdeehng boek- en krantzetterij, zelfs kan het noodzakelijk zijn een nog verder doorgevoerde splitsing te bewerkstelligen, maar dit is geheel en al afhankelijk van den aard van het bedrijf. Op al die uitzonderingsgevallen in te gaan is niet noodzakelijk, maar er moet toch wel de aandacht op gevestigd worden, dat er altijd rekening gehouden moet worden met de zeer uiteenloopende omstandigheden waaronder de verschillende zaken hun bedrijf hebben geregeld. Wat voor de eene zaak goed is kan voor een andere wel eens niet op zijn plaats zijn en omgekeerd. Bij de splitsing van een zaak tot verschillende afdeehngen moet zeer consciëntieus te werk worden gegaan en met de eventueel veranderde omstandighedei dient voortdurend rekening te worden gehouden. In deze gefantaseerde zaak bhjkt het, dat wanneer d< drukkerij direct gesplitst wordt, in het aantal persen, di< er in aanwezig zijn, — veronderstelt is, dat geen gelijk vormige persen er zich bevinden, en dat het aantal 7 is — dat de geheele zaak bestaat uit 12 afdeehngen, te weten Zetterij, macriinezetterij, drukkerij A — we geven vooi het gemak elke pers maar een letter, — B, C, D, E, F, G binderij, papiermagazijn en algemeene kosten, dit laatst< zooals reeds gezegd voor het onderbrengen van d< kosten, welke niet direct op de een of op de anden afdeehng te brengen zijn. Deze laatste kosten zullen ovei de productieve afdeelingen van het bedrijf worden verdeeld naar een verhouding, die nog aan een nader onderZoek onderworpen zal worden. Nog even moet stilgestaan worden, bij een misvatting die er ten opzichte van de kostprijsberekening nog voortdurend bestaat. Velen meenen dat a priori is vast tt stellen de kosten van een uur werkzaamheid in de verschillende afdeelingen van het bedrijf. Om tot het vaststellen hiervan te geraken wordt door hen een begrooting gemaakt van de zeer waarschijnlijke kosten en afschrijvingen die in de verschillende afdeelingen moeten plaats hebben. Bij het bedrag van deze kosten wordt het loon van den arbeider geteld en vervolgens wordt een schatting gemaakt van de door den arbeider te maken productieve uren, en uit deze zeer twijfelachtige gegevens wordt dan de kostprijs van een uur zetten, een uur drukken vastgesteld. Dit is de juiste manier niet. De kostprijsberekening moet worden opgebouwd uit gegevens, uit feiten, uit ondervindingen door middel van cijfers uitgedrukt en niet uit veronderstellingen en waarschijnlijkheden. Het spreekt dan ook van zelf dat de kostprijs van 148 gegevens bekend er kan dan ook bij benadering berekend worden, hoeveel stroom elke machine ongeveer in dat bedoeld tijdperk heeft verbruikt. Hoeveel elke machine ongeveer per uur aan stroom verbruikt is ria te gaan door de bedoelde machine een uur te latên werken en alle andere machines in het bedrijf te laten stilstaan. Wanneer dit moet worden onderzocht voor een pers, dan verdient het aanbeveling deze pers te belasten met een middelmatig zware vorm, omdat de Zwaarte van den vorm invloed heeft op het stroomverbruik en het toch de bedoeling moet zijn naar een zoo zuiver mogelijke verhouding te zoeken. Is dit voor alle machines onderzocht, dan is de onderlinge verhouding tusschen stroomverbruik van de verschillende machines niet moeielijk te bepalen. Er moet dan nog slechts worden nagegaan het aantal stroomuren, welke elke machine in het tijdperk waarover het onderzoek loopt, heeft gemaakt. Ook hierin voorziet de statistiek. Op de werkbriefjes, waarover in het vorige hoofdstuk een beschrijving is gegeven, is gelegenheid zich al de gegevens, dievoorditdoelnoodigzijn,teverschaffen. Opdit oogenblik is verondersteld, dat het aantal stroomuren van elke machine, bekend is. Er is dus gezocht naar de verhoudingsgetallen van het stroomverbruik van elke machine en de statistiek verschaft het aantal stroomuren van elke machine. Wanneer nu het verhoudingsgetal van het stroomgebruik, dat voor elke machine is vastgesteld, wordt vermenigvuldigd met het aantal stroomuren van diezelfde machine en deze berekening wordt voor alle machines gemaakt, dan worden op die wijze de nieuwe verhoudingsgetallen verkregen, waarnaar het totale bedrag van stroomverbruik moet worden verdeeld over elke machine. De wijze waarop deze berekening tot stand komt, 159 mag wel eenige nadere opheldering door middel van cijfers hebben. Deze gefingeerde zaak zal ook in deze wel weer hulpmiddel zijn, om een en ander te verduidelijken. Na zeer consciëntieus onderzoek is het tenslotte mogelijk geweest om de verhoudingsgetallen van het gebruik van den stroom voor elke machine vast te stellen. Indien de zetmachine in een bepaald tijdsverloop een stroomverbruik heeft van een hoeveelheid uitgedrukt door het getal 9, dan heeft in dat zelfde tijdsverloop pers A eèn stroomverbruik dat uitgedrukt kan worden door het getal 40, voor pers B geldt dan het getal 30, pers C 25, pers D 20, pers E 20, pers F 10 en pers G 10. Respectievelijk is het aantal stroomuren van elk dezer machines 1667,1250,1000,1400,1500, 550,1500,1400 stroomuren. Er moet dus vermenigvuldigd worden hen vaste verhoudingsgetal voor het stroomverbruik per eenheid met het aantal stroomuren van elke machine. Voor de zetmachine is de uitkomst 9 x 1667=15.003 voor pers A 40 x 1250=50.000 ,, „ 630X1000=30.000 „ „ D 25 x 1400=35.000 „ „ 020x1500=30.000 ,, „ E20X 550=11.000 „ „ F 10 x 1500=15.000 ,, ,, G 10 x 1400=14.000 200.003 Naar de verhoudingen van deze getallen moet dus de ƒ 1000.—, betaald voor het stroomverbruik, worden verdeeld over de verschillende machines. En waar we hier zien, dat de som van deze getallen precies 200 x 1000 is, moeten we elk dezer getallen door 200 deelen 160 i6i verbruik te hebben verdeeld. Volgens deze berekening moet dan de machinezetterij worden belast met ƒ 75.—, pers Af 250.—, pers B ƒ 150.—, pers Cf 175.—, pers D ƒ 150.—, pers E ƒ 55.—, pers F ƒ 75.—, pers G ƒ 70.—. Het waterverbruik is eveneens een post die niet zoo gemakkelijk te verdeelen valt. Met zekerheid is wel na te gaan het waterverbruik van de zetmachine voor het afkoelen van de gietvormen. Overigens wordt op elke afdeeling water gebruikt voor het handen-wasschen en in de drukkerij bovendien nog voor het wasschen der afgedrukte vormen. Een verdeehng is moeilijk te maken en waar we met zekerheid weten dat van het totale bedrag ƒ 200.— van watergebruik er ƒ 50.— voor de zetmachine is verbruikt kan de afdeehng machinezetterij met ƒ 50.— belast worden en de resteerende ƒ 150.— op algemeene kosten worden gebracht. Hierbij is tevens de opmerking op zijn plaats, dat over het algemeen getracht moet worden alle onkosten zooveel mogelijk direct op de betreffende afdeelingen te brengen. Hoe minder groot de algemeene kosten zijn, die naderhand over de andere afdeelingen moet worden gesplitst, hoe zuiverder de kostprijsberekening wordt, omdat de verdeehng der algemeene kosten nog al wat moeilijkheden met zich brengt. De post drukinkt levert ook nog wel wat moeilijkheden op voor de verdeehng over de in het bedrijf werkzaam zijnde persen. Wanneer er voortdurend met accuraat en stipt personeel wordt gewerkt, dan zou de moeilijkheid niet zoo bijzonder groot zijn, elke drukker zou dan een lijstje van den voor elk werk verbruikten inkt kunnen samenstellen, voor zoover dat practisch mogelijk is of hij zou, wanneer hij voortdurend met dezelfde soort zwarten inkt werkt, het gewicht van den verbruikten inkt per week of per maand kunnen opgeven i66 "^.C* .Sixt^. .NSJIi'. .^Jf^". .vyj^', .^J^^". o^ï^^ •^3C5^ >^j£&. >^Jt^. ï^aÉ?^ J^JlJ^ .^Jt?^ ï^y^5. ^?ï!^5^ .5y(i5. leiden. In de zaak, die op het oogenblik besproken wordt is het bedrag aan salarissen als volgt verdeeld: De zetterijchef is tevens belast met de leiding der werkzaamheden van de machinezetterij. Het totale bedrag van zijn salaris is gesplitst over deze beide afdeelingen, naar verhouding van den door hem besteden tijd aan elk dezer afdeelingen. De zetterij wordt belast met ƒ2800.—, de machinezetterij met ƒ 500.—. Van den drukkerijchef, die ook geen direct-productieven arbeid verricht en bovendien de werkzaamheden van de binderij, het papiermagazijn en de expeditie regelt, is het salaris minder gemakkelijk te verdeelen. Wanneer we eerst van zijn salaris aftrekken een bedrag, overeenkomstig de tijd die hij besteed aan de werkzaamheden ten behoeve van de binderij en papiermagazijn en we stellen dat voor de binderij op ƒ200.— en het papiermagazijn op ƒ 100.— dan kunnen we het overige bedrag van zijn salaris brengen ten laste van de persen, naar verhouding van het arbeidsloon door de gezellen bij deze persen genoten. We moeten dan de persen in de bekende volgorde weer belasten met ƒ 640.—, ƒ 620.—, ƒ 590.—, ƒ 440.—, ƒ 290.—, ƒ 230.— en ƒ 190.—. Het overige bedrag aan salarissen uitgegeven en op het kantoor genoten, wordt gebracht ten laste der algemeene onkosten. Dit bedrag is in het onderhavige geval ƒ 13400. Neemt de patroon of de eigenaar van de zaak het standpunt in, dat hij voor de door hem verrichte werkzaamheden geen salaris behoeft te rekenen, maar dat de vergoeding voor die werkzaamheden moet komen uit de door de onderneming gemaakte winst, dan behoeft op deze onkosten-specificaüelijst dat bedrag niet voor te komen, maar dan moet wel de winstmarge iets hooger zijn. Waar in deze zaak van het in machines eh materialen 167 vastgelegde kapitaal overal 5% rente ten laste is gebracht van elk van de betreffende afdeehngen, daar moet ook van het zoogenaamde bedrijfskapitaal 5% ten laste komen van de zaak, om zoodoende bij den kostprij s inbegrepen te hebben het volle bedrag aan rente over het geheele kapitaal dat oorspronkelijk in deze zaak werd gestoken. Daar dit bedrag aan rente niet over de verschillende afdeelingen direct kan worden gesplitst, wordt dit bedrag op algemeene kosten gebracht. In den aanvang is reeds gezegd dat het bedrijfskapitaal ƒ 30.000 groot is. De algemeene kosten worden dus met 5% hiervan belast, wat een bedrag is van ƒ 1500.—. In de meeste zaken komt het wel eens voor, dat er slechte betalers zijn, dat niet alle debiteuren aan hun verplichtingen voldoen. Het eene jaar zal dit bedrag aan oninbare vorderingen iets grooter of iets kleiner zijn dan in het andere, maar toch zal zelfs bij de grootste omzichtigheid bij het leveren van werk aan klanten, een dergelijke schadepost toch nog wel eens voorkomen. Moeten de kosten van een verleden tijdperk worden gesphtst over de verschillende afdeelingen van een bedrijf om na te gaan hoe groot de kosten in dat tijdperk voor elk dezer afdeelingen is geweest, dan moet noodwendig ook deze schadepost, als kosten, bijna onvermijdelijk aan het bedrijf verbonden, uitdrukking vinden op deze onkostenspecifisatielijst. Wordt dus op de balans een bedrag aan oninbare vorderingen afgeschreven dan moet ook dat bedrag op de onkostenlijst voorkomen, wil er een zuiver beeld van de totale kosten gekregen worden. Dit bedrag kan op algemeene kosten worden gebracht, maar waar getracht moet worden deze rubriek zoo klein mogelijk te houden, kan eveneens zoo niet beter, elke afdeeling belast worden met het bedrag, waartoe elke afdeehng heeft medegewerkt om r68 het totale bedrag samen te stellen. Dit totale bedrag is in het thans besproken geval ƒ 800.—. Voor/200.— was daarvan berekend aan handzetsel, ƒ 100.—aan machinezetsel, ƒ 200.— aan drukwerk geleverd door Pers A, ƒ 50.— door Pers D en / 50.— door Pers F. De binderij had ƒ 50.— bijgedragen en aari papier was voor ƒ 150.— besteed. Met deze bedragen worden dan ook de resp. afdeelingen belast. Vervolgens komt er een post uitgekeerd loon bij ziekte. Dit wordt verdeeld overeenkomstig de uitkeering in de verschillende afdeehngen. De zetterij wordt dus belast met.de uitkeering, die daar heeft plaats gehad, wat een bedrag is van ƒ 150.—, Pers B met / 50.—, Pers C met ƒ 25.— en pers D eveneens / 25.—. De verdeeling van deze kosten kan ook anders gescheiden, wanneer nl. de omstandigheden anders zijn. Wentelt nl. de onderneming het risico af op een ziekteverzekeringmaatschappij, dan moet de premie voor die verzekering ten laste worden gebracht van de verschillende afdeelingen, naar verhouding van het in die afdeelingen betaalde loon. Deze laatste wijze van doen verdient natuurlijk aanbevehng boven die hier gevolgd is, omdat gene een meerdere stabiliteit in de kosten brengt. Zoo goed als er in de meeste ondernemingen wel eens oninbare vorderingen voorkomen, zoo goed komt er ook wel eens misproductie voor. Welke voorzichtigheid ook in acht wordt genomen, hoeveel goede maatregelen er ook worden genomen om misdruk te voorkomen, hoeveel oplettendheid er ook betracht wordt, toch zal dit euvel in ons bedrijf zoo nu en dan wel eens voorkomen. Ook deze kosten, zijn kosten welke onvermijdelijk aan de productie in het boekdrukkersbedrijf zijn verbonden. Ook deze risico, die de onderneming loopt, moet in den te berekenen prijs worden inbegrepen wil men niet voor 169 minder aangename verrassingen komen te staan. Ook dit moet in den kostprijs worden begrepen. De verdeeling van deze kosten kan evenzoo als bij de kosten van oninbare vorderingen geschieden. In dit geval is er een totaal bedrag van ƒ 500.—, wat verdeeld wordt over pers C met ƒ 150.—, pers G / 50.— en papiermagazijn ƒ 300.—. Vervolgens is er nog een post diverse kleinere kosten, als paginatouw, verschillende kleinere benoodigdheden voor zetterij en binderij, die niet tot den inventaris kunnen beschouwd worden te behooren, en dus als onkosten moeten worden geboekt. In verband met de aanschaffing ten behoeve van welke afdeeling, worden deze bedragen ten laste gebracht van die afdeelingen. Het totaal bedrag dezer kleine kosten is ƒ 100.—, waarvan ten behoeve der zetterij ƒ 60.— is uitgegeven, van de machinezetterij ƒ 20.— en van de binderij ƒ 20.—. De uitgaven van petroleum en benzine bedragen ƒ 130.—. Dit bedrag moet verdeeld worden naar verhouding van het gebruik dat van deze ingrediënten ten behoeve van elke pers wordt gemaakt. Het meest practische met het oog op de contróle op dit verbruik zou zijn voor elke pers nauwkeurig dit verbruik te noteeren. Waar dit uit den aard der zaak heel wat moeilijkheden oplevert, en niet goed uitvoerbaar is, moet een andere weg worden ingeslagen om dat te berekenen. En dan kan de grootte van de pers als maatstaf dienen, bovendien kan het meerdere gebruik van kleureninkt voor een bepaalde pers, eveneens als een. maatstaf voor de verdeehng van dit bedrag worden toegepast. In de thans besproken zaak zullen we het bedrag als volgt verdeelen: machinezetten ƒ 10.—, pers A ƒ 40.—, B / 36.—, C ƒ 20.—, D ƒ8.—, E ƒ 8.—, F ƒ 4.—, G f d.—. 174 1 schappelijke bodem staat, dat eerst door het voortdurend verzamelen, schiften en herzien van de verkregen cijfers een op wetenschap gegronde methode kan worden verkregen, die eenheid in deze chaos zal weten te brengen. Daaraan mede te werken moet ieders taak zijn, omdat deze kennis het geheele bedrijf ten goede zal komen. En hij die dit diepere inzicht heeft en beseft van hoe groot belang een kostprijsberekening voor een industriëele onderneming is, zal zich niet door deze wisselvallige uitkomst en het gebrek aan zekerheid laten ontmoedigen, maar medewerken om' de collectieve kennis van het bedrijf te bevorderen. Om een zoo veelzijdig mogelijk inzicht te geven van de wijze waarop de algemeene kosten kunnen worden verdeeld over de z.g. productieve afdeelingen, zullen hier een viertal methoden worden behandeld. In de allereerste plaats zullen de algemeene kosten worden verdeeld naar verhouding van de in elke afdeehng gemaaktekosten. In totaal zijn de kosten groot ƒ 55755.34 de algemeene kosten zijn groot ƒ 18613.—,de afdeehngskosten zijn dus groot ƒ 37142.34. Wanneer nu de alg. kosten moeten worden verdeeld over de afd. kosten dan kan dit het meest praktisch geschieden door na te gaan welk percentage de alg. kosten van de afd. kosten zijn. Dit blijkt te zijn 50 %. Wanneer nu het bedrag van elk der afd. kosten wordt verhoogd met 50 % van dat bedrag, dan- is het totale bedrag aan alg. kosten over de afdeehng waarin de zaak is gesplitst, verdeeld. Het volgens onze optelling verkregen bedrag van direct verdeelbare kosten op de zetterij is ƒ 13493.02, wordt dit bedrag verhoogd met 50 %, dan is het verhoogd met het evenredige aandeel van de algemeene kosten en wordt dit toegepast op al de andere totale kosten van de andere afdeelingen. dan i^y. y^/. >zx£< >^^y?cy^ ^ wel moeten worden uitbetaald, maar waar voor de werkzaamheden niet direct den klant in rekening kunnen worden gebracht. De machines moeten worden schoongemaakt, gesmeerd, de machines staan ook wel eens bij gebrek aan werk stil. Op de zetterij valt wel eens iets in pastei, er blijft hier en daar wel eens wat gerief liggen, dat moet worden opgeruimd, het zetsel moet ook gedistribueerd worden, er is ook wel eens een slappe tijd, waarin de werkuren niet alle direct productief Kunnen worden aangewend. Al deze bizonderheden van elke afdeeling afzonderlijk moeten worden verzameld. Voor dit doel worden de in het vorige hoofdstuk beschreven werkbriefjes gebezigd. Daarop wordt van week tot week kolomgewijze de verschillende werkzaamheden genoteerd en successievelijk over een geheel jaar verzameld. Dan blijkt aan het einde van het jaar hoeveel productieve uren er in een bepaalde afdeeling zijn gewerkt. Uit de verzamelde kosten die op een bepaalde afdeehng van de onderneming drukken, blijkt dan hoeveel of die productieve uren hebben gekost. Is de berekening zoover gevorderd, dat de kosten van een afdeeling bekend zijn en bovendien het aantal productieve uren, dan is door een eenvoudige deeling de kosten van één productief uur gemakkelijk te vinden en dan is tevens gevonden de kostprijs per uur van een bepaalde werkzaamheid in de onderneming. In het onderhavige geval, bij de gefingeerde zaak, die hier wordt behandeld, zijn het aantal productieve uren in de zetterij 41000, de machinezetterij 1667, pers A 2000, pers B 1300, pers C 1800, pers D 1750, pers E 1200, pers F 1900, pers G 1900 en binderij 3000 productieve uren. De uitsluitend afdeehngskosten in de zetterij waren f 13493.02, deze kosten worden met 50% verhoogd 177 om de alg. kosten naar verhouding over de afdeehngen te verdeelen, welk bedrag ƒ 6746.50 is, bovendien wordt het betaalde arbeidsloon ƒ 66432.00 bij deze kosten geteld, zoodat het totaal der kosten vallende op de zetterij bedraagt ƒ 86671.53. Er zijn 41000 productieve uren in de zetterij gearbeid. Deze 41000 kosten dus ƒ 86671.53. Een uur heeft dus gekost ƒ 2.12. Voor de andere afdeelingen is deze berekening op dezelfde wijze te maken, zooals het staatje hierachter opgenomen, duidelijk weergeeft. Hiermede is de eerste methode behandeld, waarop de kostprijsberekening kan worden gemaakt, de methode namelijk, waarbij de algemeene kosten verdeeld worden over de afdeelingen naar verhouding van de directe kosten, die elke afdeeling heeft. Bij de tweede methode — en het verschil tusschen deze, en de volgende methoden en de vorige is uitsluitend te vinden in de wijze waarop de algemeene kosten over de afdeelingen worden verdeeld, — heeft de verdeeling der algemeene kosten zoo plaats, dat deze kosten ponds-ponds-gewijze worden gebracht op de afdeelingen naar het bedrag van de directe afdeehngskosten plus het arbeidsloon. Het totaal van directe afdeehngskosten plus arbeidsloon verhoudt zich tot het totaal der algemeene kosten als 100:14. Wanneer dus het bedrag van de directe afdeehngskosten plus arbeidsloon met 14 % wordt verhoogd dan is het totaal der algemeene kosten over de afdeelingen verdeeld. De uitkomst van den kostprijs per uur wijkt dan af van den uit de vorige methode verkregen prijs. Bij de derde methode heeft de verdeeling der alge-; meene kosten plaats uitsluitend naar verhouding van het in de afdeelingen uitbetaalde loon. Waar het arbeidsloon zich tot de algemeene kosten verhoudt als 100 : 19.3, moeten de bedragen van in de afdeelingen uitbetaalde loonen met 19.3 % worden verhoogd om de algemeene kosten over de afdeelingen verdeeld te hebben. Bij de vierde methode worden de algemeene kosten verdeeld naar verhouding van het in die afdeelingen vastgelegde kapitaal. Uit het bijgaande staatje blijkt, wat de resultaten van deze verschillende methoden van berekening zijn. Er worden nog wel andere methoden toegepast, die noodwendig ook tot andere resultaten moeten leiden. Het heeft geen zin al die methoden hier te bespreken en er een berekening van te maken, te meer niet omdat enkele dezer methoden zeer onlogisch zijn. Wel blijkt hoe noodzakelijk het is om ten opzichte van deze kostprijsberekening tot meerdere eenheid te komen en hoeveel steun de prijs-tarief-commissies dan aan de verstrekte gegevens zullen hebben bij het vaststellen van de tarieven. SLOTWOORD. ^^^Sen enkel woord aan het slot vandeze bespreking ||l^^^|van de bedrijfsleiding in het boekdrukkerijWÈmÊÊÈÈl bedrijf zi) hier nog een plaats gegeven. WaarilifeEöa^Ël schijnlijk zijn in deze verhandehng enkele onderdeden te uitvoerig behandeld, andere daarentegen te stiefmoederlijk bedeeld. Het spreekt van zelf, dat er bij sommige punten langer stil gestaan had kunnen worden en meer nog in détails had kunnen worden afgedaald. Maar zooals in de inleiding reeds gezegd is, dit werk is pioniersarbeid geweest en er kleven dus als zoodanig nog de noodige fouten en tekortkomingen aan. De bedrijfsleiding is nog niet ten volle uit het gebied der ervaring, uit dat der practijk opgeheven naar het gebied der theorie, der theoretische bespiegelingen in ons bedrijf. Wel zijn zoo nu en dan en hier en daar over enkele onderdeelen der bedrijfsleiding theoretische beschouwingen gepubhceerd, maar een totaal en afgerond geheel is in onze vakliteratuur nog niet verschenen. Met de beschouwingen vervat in de voorgaande hoofdstukken is getracht een denkbeeld te geven van de eischen die aan de moderne bedrijfsleiding mogen worden gesteld, daarbij is wd afgedaald tot verschillende détails, maar tevens is getracht de groote lijnen niet uit het oog te verliezen. Het grondbeginsel, het culminatie-punt, waar steeds en immer weer de aandacht op gevestigd moet blijven, waaraan alle energie en werkkracht moet zijn gewijd, dat is: geen tijd verloren laten gaan. Bij de regehng van het werk, bij de verdeeling van 179 den arbeid, bij de indeeling en inrichting van het geheele samenstel der verschillende afdeelingen, die te samen de onderneming vormen, moet steeds in het oog worden gehouden: dat alles verricht moet worden met inzicht, met overleg en doelbewust om daardoor in het bedrijf te bereiken het grootst mogelijke nuttige effect, ook al heeft dit tengevolge dat er moet worden gebroken met sleur, gewoonte en traditie, dat bovendien, het werk, de order nimmer de leidende rol vervult en de regeling der werkzaamheden nimmer aan het bloote toeval mag worden overgelaten, maar dat alles ondergeschikt moet worden gemaakt aan den wil van den bedrijfsleider. ONKOSTENSPECIFICATIE-LIJST . KOSTPRIJZEN - —| c ^TT^ = « f -S f Drukkerij '5 § f ? g jg 3 Ö Drukkerij | .S « AARD DER KOSTEN -S | "6 S I "g '| & _ g 2 S s S « ^ CQ N 2" AjB|c|DjEjF|G|^ ^2 ^ Nj2NA iBlcjplEjF|G » fa 5 ï i 2 | 3 i 4 j 5 j 6 i 7 f 8 | 9 j ÏÖ j 0 | Ï2 i Ï3 j Ti . , , , , ,. . ,„.,, 1 j j j j j j j j j j 1 1 De verdeehng der algemeene kosten over de afdeehngen naar verhouding van die kosten (3U 70) Huur van het gebouw f 6000—f 2000.-f 400.-f 500.-f 400. —f 300.-f 250.-1' 250. —f 150. —f 150.—f 400.-f 600.-f 600.- ^ ^ I ^ I I J- I ! | J wL,n7 cQ , cn4 74\ Schoonhouden idem I 600.-1 200.-! 40.-1 50.- 40.- 30.- 25.- 25.- 15— 15.- 40.- 60.-1 60.- Afdeehngskosten 13493.02 5473.37, 3934.30 3227.12 2755.80 2147.10 1220.90 927.80 850.20 1307.59 1804.74 Onkosten nebouw 320 - 160 - 100 - - - - - - - - 15 - 15 -1 30 - Algemeene kosten (50ü 0 dezer afd. kosten) 6746.51 2736.78 1967.25 1613.56 1377.90 1073.55 660.45; 486.40| 425.10 653.78 902.37 Machines Arbeidsloon 66432— 2510—! 4428.57'4160.- 4042.85|3014.27 2128.56 1757.17J428.58'4328— r820—| Onderhoud en reparatie . . 500— - 20— 60— - - 300— - - - 120— - - Totaal 86671.53 10720.35110330.32j9000.68l8176.55j6234.92 4009.91 3171.37|2703.88 6289.3714527.11 Rente"'™92100—) 1800—1350— 1200— 750— 300— 300— 150.- 120— 330— - - Productieve uren 41000 j 1667 2000 j 1300 j 1800 1750 1 1200 1900 \ 1900 3000 1 Onderhoud 50-1 Kostprijs per uur 2.12 j 6.43 5.17 j 6.93 | 4.54 ; 3.56 | 3.34 1.67 | 1.42 2.10 | Afschrijving 200— \ — — ! 350— De verdeeling der algemeene kosten over de afdeelingen naar verhouding van het bedrag van afdeehngskosten "F arbeidsloon Rente 100—1 Brandstoffen 600—1 260— 40— 50— 40— 30— 25— 25— 15— 15— 40— - 60— Afdeehngskosten + arbeidsloon 179925.02 7983.57 8363.07 7387.12:6798.6515161.37 3349.46[2684.9712278.78 5635.59 3624.74 Zetmateriaal Algemeene kosten (14 % van dit totaal) 1' 189.50 1117.69 1170.82 1034.19j 951.81 j 72259 468.72| 375.89j 319.02 788.98 507.46 Afschrijving letter 4200— 1 Totaal 91114.52 9101.26 9533.89 8421.31 7750.4615883.96 3818.18 3060.86;2597.80 642457 4132.20 gerief 600.— l^cnn meubilair, enz.. 300—! |65W)~ - -- -- -- -- - _ Productieve uren 41000 1667 2000 1300 1800 1750 1200 1900 1900 3000 Papiertevoor proeven::::: : MO- 150- 50- - -- - - -- -- _ Kostprijs per uur 2.22 5.46 4.77 6.48 4.31 | 3.36 3.18 1.61 1.37 2.14 Zetmachmemetaal De verc)eeiino der algemeene kosten over de afdeelingen naar verhouding van het bedrag van het arbeidsloon Omsmeltloon 130.— • Gasverbruik 620— Afdeehngskosten 13493.021 5473.571 3934.5013227.12 2755.80j2147.10il220.90: 927.80 850.20 1307.5911804.74 Loodverhes 350—1 ,,m _ _ Arbeidsloon 66432— 2510.-! 4428.57 4160— 4042.85 3014.27j2128.56 1757.17 1428.58 4328— 1820— Afschrijving oven 80— i iouu— Algemeene kosten (19.3% v/h arbeidsloon) 1282L37j__ _484.43_| 854.7 ij 802.88 780.27 581.75| 4.0.81 339.13; 275.71 835.30| 351.26 Rente, idem 40— Totaal 92746.391 8468.— 9217.78 8190— 7578.9215743.12 3758.27 3024.10 2554.49 6470.89 3976— metaal 360— J Assurantie 138— 48— 30— 13.50 12— 7.50 3— 3.— 1.50 1.20 3.30 12— 3.— Productieve uren 41000 1667 l 2000 1300 1800 1750 1200 1900 1900 3000 Verlichting 600—i 300— 15— 30— 30— 30— 30— 30— 15— 15— 25— 5— 75— Gasverbruik 700— - 600— j 20— - 80— Kostprijs per uur 2.32 | 5.08 ! 4.61 1 6.30 4.21 | 3.28 | 3.14 | 1.59 1.34 2.16 Drijfkracht 1000— — 75— 250— 150— 175— 150— 55— 75— 70— - - - , , u 1 . • a m i- * 1 a i, 1 Watergebruik 200 — — 50 — — — — — — — — — — 150 — De verdeeling der algemeene kosten over de afdeehngen naar verhouding van het in de afdeehngen vastgelegde kapitaal rDrukinkt'l 2f°0- - - 1550— 415— 555. - 420— 150— 175- 135— - - Afdeehngskosten 13493.02! 5473.571 3934.50]3227.12|2755.80|2147.1011220.90 927.801 850.20| 1307.59 1804.74 Leggerpapier 178.- - - 50— 35— 20— 18— 25— 15— 15— - - - Arbeidsloon 66432— j 2510-| 4428.57j4160.-[4042.85 3014.27|2128.56 1757.17 1428.58:4328.— 1820— Rollengieten 422— - - | 100.— 150—! 25— 62—j 25— 10— 50— - - - Algemeene kosten 6617.60j 4136—1 1861 ■ 20| 165_4.40| 1034. — ] 413.60| 413.60 206.80, 165.44j 454.96 1654.40 Pr^^tav3^S^in9 672.34 465.02 17.57 31- 29.12 28.30 21.10 14.90 .2.30 10- 30.29 12.74 - Totaal 86542.62 .21.9.57 10224.27 9041.527832.65 5574.97 1763.06 2891.77 2444.22 6090.55 5279.14 Bureaubehoeften 400— — - — - — ■'— — — ~j — - Productieve uren 41000 ! 1667 ; 2000 1300 j 1800 1750 1200 1900 1900 3000 Reis-en verblijfkosten 60— — — — — — — — — — . — — 60— Expeditie 1500— - _ — -_- — — - — _ 1500— Kostprijs per uur i 2.11 j 7.26 5.11 j 6.96 \ 4.35 3.19 3.14 1.58 | 1.29 j 2 03 Salarissen 20000— 2800— 500— 640— 620— 590— 440— 290— 230— 190— 200— 100— 13400— Kapitaalrente 1500— — - — - — ----- 1500— Afschrijving oninbare vorderingen I 800— 200— 100— 200— — — 50— — 50— — 50— 150— — Uitkeering bij ziekte 300— 150— — — 50— 25— 25— — — — — — 50— Misproductie 500— — — — — 150— — — — 50— — 300— — Div. kleine kosten 100— 60— 20— — — — — — — — 20— — — Petroleum en benzine 130— — 10— 40— 36— 20— 8— 8— 4— 4— — — — Porto 150— — __________ 150— Rijwielonderhoud 115.— — — — — — — — — — — — 115.— Handdoeken 220— 140— 4— 8— 8— 8— 8— 8— 4— 4— 8— - 20— Zeep 150— 60— 2— 12— 12— 12— 12— 12— 6— 6— 6— — 10— Papier Rente 400— y _ _________ 550 __ Voorraadverschil 150.— ) j Totaal der kosten f 55755.3413493 02: 5473.57 3934.50 3227.12 2755.80 2147.1011220.90 927.80 850.20 1307.59 1804.74 18613.— Arbeidsloon j 96050—166432—! 2510— 4428.57 4160— 4042.85 3014.27 2128.56 1757.17 1428.58 4328— 1820— N.V. INDUSTRIE & HANDELMAATSCHAPPIJ „GRAFIA" DIRECTEUR HERMAN LEVÉE HAARLEMMER-HOUTTUINEN 199-213 AMSTERDAM - TELEFOON NOORD 5473 B II AFDEELING INDUSTRIE: Specialiteit: Drukinktfabriek AFDEELING HANDEL: Machines en Materialen voor de Grafische Bedrijven KIDD'S Engelsche Drukinkten PENROSE Artikelen EVANTOL_Z___ ! i i ELECTRISCHE BOEKBINDERIJ EN BROCHEERINRICHTINQ ♦ VOOR ALLE WERKEN ♦ SPECIAAL INGERICHT VOOR GROOTE PARTIJEN SNIJWERK I ■ ..fi f 6 1 6 I tl I AMSTERDAM j DIRK VAN HASSELTSTEEG 30 1 . TELEFOON NOORD 5846 ■ § È electrische boekbinderij met grootbedrijf v/h GEBR. KLISTERS, AMSTERDAM .^^H;H!!l!i;0*£^IRAAT 49'55 ' telefoonnr. zuid 4466 Meest Moderne Inrichting voor alle werken als: ^^ékwïï.""9 ~_r__9M__^___l __£____QK&__i_____ Kwitantieboeken "wfcKf-~ WKê en Bonboeken | I ^g^^^^^^r||^y^^^^ Perforeer- en ^—ü&Mjy^ en Stempel- _tf*^_t^_S»^^lSlfl^b Monster- _WM^^J___ïr? Sb_P_T en Staalboeken ^^^^^^^^^^^^ '^Af " Enveloppen, Verpakking, iHiniiiiiiiiiinii iiiiiiiniiiiiiiiiiiuiiiii artonnage speciaal ingericht voor uitgevers^ > GEBR. FRENCKENi* £; WEERT $ KOUDLIJM, voor machine- en handwerk- alle soorten & GOMLIJM, voor gommeeren van papier : : g; ENVELOPPEN LIJM, ' & $ ZWARE GOMLIJM, v.hoekhechtmachines-enboekbinderswerk 'ifc ^ PLANTENLIJM, voor papier en cartonnage werk $ GEPREPAREERDE ^ V STIJFSELS, voor elk doel lM >: v ^ Gebruiksmonsters vrij ter beschikking. '4.' Het is Uw belang ze bij behoefte aan kleefstoffen te vragen. 11 W. A. RUDER || || AMSTERDAM - ELANDSGRACHT 12 jj i j ATELIER VOOR HAND- EN PERSVE'r'G'ULDWERK • | VOOR BOEKBINDERIJEN EN DRUKKERIJEN EN RELIËFDRUK VOOR STEENDRUKKERIJEN MESSINGSTEMPELS WORDEN DOOR ONS NAAR TEEKENING VERVAARDIGD I { OPGERICHT 1894 TELER 4238 N. I1 Chr.Hostmann-Stcinbcrg^sthcFarbcnfabriken | i Ges. tn. b. H. — CELLE (HANNOVER) — GegrOndet 1817 i FABRIKEN SCHWARZER UND BUN TER BUCH- UKD. STE1NDRUCKFARBEN - RUSS- UND FIRN1SFABRIK Pramiiert: PARIS, LONDON, WIEN, BERL1N, LüTTICH. ; Vertreter: W. LËNNHÖFfV AMSTERDAM, DEN TEXSTRAAT 5. ; I . 1 N.V. „ESVEHA" * PAPfcERHAMBEL EN KANTOORBOEKENFABRIEK VOORHEEN PH. SIMONS & Co. DEN HAAG AMSTERDAM - ROTTERDAM PAPIERG«OOTHAN_>EJ_.. - RUIM GESORTEERD IN ALLE*»*PIEREN H VOOR HET GRAFISCH BEDRIJF. || f BAUERSCHE GIESSEREI SCHRIFTGIESSEREI FLINSCH ERAN KEURT AM MAIN" £ettergirfci/en / fdhriéken van Ropeeen'lijaen / Photochemigvafie / Oahanoplastiek filialen in teip;ig,3arcélona en IDadrid'/Cxpott naar alle'landen Leveranciers der eerite Staatf ,'6amlels-enCourantendcuhherijen Betrooml met de hoogste onderscheidingen Ruim SCXO man personeel Opgericht 1S27 '^Qertegemvoocdigec: ¥'. LENNHOFF / AMSTERDAM ^S), Den Texstmot 5 / Tel. Zuid 5242 I TYPOGRAFISCHE UITGAVEN ] 1 ^ N.V. DRUKKERIJ „DE NIEUWE TIJD" | f RAAMGRACHT 20 AMSTERDAM TELEFOON 7923 N. | AUGUST IJ N-PAPIER 1 Formaat >/2 vel royaal 32 X 50 c.M. Per boek van 25 vel fr. p. p. netto f 1.25 | f PRACTISCHE WENKEN VOOR DEN DRUKKER | I Twee honderd raadgevingen, wenken en hulpmiddelen, alphabetlsch ge™*- \ | schikt door A. BUYS Tweede druk Prijst 1.50 | HOE MOET IK TOESTELLEN? I Een leidraad voor den drukker bij het toestellen en afdrukken van de: meest voor- g • 1 kamende vormen door M.RAUCH Uit het Dultsch bew. door S.BONTE Prds f 1.75 | TYPOGRAFISCH VADEMECUM • 1 Beknopte Handleiding voor den Typograaf door T. T. WINKLER 2e druk f 2.— | ! De Kostprijsboekhouding voor Boekdrukkerijen | door G. HOUTWIPPER, Leeraar M.O. Boekhouden en Boekhouder der Stadsdrukkerij te Amsterdam | Prijs f 2.50 ingenaaid Gebonden f 3.50 | HET TYPOGRAFISCH VAKONDERRICHT IN VERBAND MET HET LEERLINGWEZEN = Handleiding voor den Leermeester-Gezel en den Leerling onder redactie van j = i RONNER directeur der Amst. Grafische School, met medewerking van % I Ll R0N, v d KAMP%n C H. LINDEBOOM, (Leeraren-Drukkers) en H. F. v. d. MEER (Leeraar Machinezetten) 1 HANDZETTEN, MACHINEZETTEN, DRUKKEN, prijs per deel. . . f5.— KLEUR EN INKT ï Eene verhandeling voor den boekdrukker over het ontstaan,, de.harmonie en • j § i! keuzé[ der kleuren, de samenstelling en het gebruik van inkt, door A. BUYS , | f7.-ingenaaid met 13 bijlagen Gebonden f8.- j DE MODERNE BOEKDRUKKER i door E J DE GROOT, Directeur der Stadsdrukkerij te Amsterdam | Een standaardwerk, dat in het bezit behoort te zijn «n «f^beoehnw d« | typographle I DE ADMINISTRATIE IN BOEKDRUKKERIJEN I Een aantal modellen van Boeken, VerzamelstaUn Tabellen en K«rte" vf°°rr i gebruik in Boekdrukkerijen met verklarenden tekst doorXHR. E. SEP'l' zeeraar 1 M. O. Boekhouden, Directeur N. V. Drukkerij De Nieuwe Tijd PrUs f o.