VAN HET DROEVE BLIJDE LEVEN
gedachten van een christen-socialist
döör S. K. BAKKER
NED. HERV. PREDIKANT
j. p. honnef, rotterdam



KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
2289 4684









VAN HET DROEVE BLIJDE LEVEN






jazz?/
VAN HET DROEVE BLIJDE LEVEN
GEDACHTEN VAN
EEN CHRISTEN-SOCIALIST
DOOR
S. K. BAKKER
NED. HERV. PREDIKANT
TWEEDE DRUK
J. P. HONNEF — ROTTERDAM






BIJ DEN TWEEDEN DRUK
Tien jaren geleden vérscheen dit bundeltje voor het eerst.
Voor dezen tweeden druk liet ik enkele stukjes weg en voegde er eenige nieuwe bij, zoodat het ongeveer de helft grooter is geworden.
Ik hoop, dat sommigen er voor hun innerlijk leven iets in mogen vinden, dat hen helpen kan, 's levens lasten met een opgewekt hart te dragen, en vreugde te vinden in den strijd.
S. K BAKKER.
Zwolle, Januari 1917.






GODS SOCIALISME KOMT
God leeft.
Leven is werken.
Gods werken is scheppen.
Seheppen is licht brengen, waar duisternis heerscht, is orde geven aan wat in verwarring neerligt.
God leeft. Dat beteekent dus, dat Hij nu, in onze dagen, de duisternis verdrijft en de verwarring, dat Hij Zijn licht giet over de wereld, waaraan Hij bezig is, een strenge orde te geven.
God leeft. Dat is alzoo een overweldigend heerlijke waarheid. Dat is voor hem, in wiens ziel zij staat als een berg van zekerheid, om op te springen van vreugde, om los te bersten in luid gejubel, en in zijn oogen is het licht en om zijn lippen straalt een klare lach.
God leeft.
Uit den nacht rijst in rooden gloed de zon.
En rondom wordt gehoord 't geweld van mokers, die de wereld splijten en uit haar gruizels zal een tempel rijzen van een hechte pracht.
7



O, de duisternis, die over deze wereld hangt!
Wie ziet het licht, Gods gouden licht?
Niet de duizenden, die het moordend leven klemde in zijn greep, zij gaan onder na slechts bang en zwak verweer.
In groote steden dorren ze weg, Gods kinderen, in vunze kelders en muffe achterkamers, waar Gods lieve zon nooit schijnt, waar nooit Zijn frissche wind den eeuwigen stank verdrijft..
In de heidekrotten verworden ze, Gods kinderen, waar de herfstwind door de reten jaagt en vocht het legerstroo verteert.
De honger kwelt ze — honger op Gods rijke aarde!
De nood drijft meisjes in de hel. Gods vreugde zingt daar niet.
Sterke mannen gaan door de straten met de armen slap langs hun lijf, vragen, of zij mogen werken. Kinderen Gods, die vragen, of ze mogen werken in Gods wereld!
Vrouwen zijn er, die haar zoon beweenen, wijl hij viel in den krijg, dien hij zelf niet zocht en begreep.
Mannen staan voor mannen, deemoedig 't hoofd buigend, maar in hun oogen grimt de opstandige haat.
Het klompenvolk klotst langs de straten in den vroegen schemer, bakt brood voor brave renteniers, houwt steenen voor de tempels waarin Gods eere wordt bezongen, weeft laken, datwel-
8



gedane priesters tooien zal, en giet kanonnen, die straks een vorstelijk huwelijk zullen wijden met hun geweldige stem.
Daar zijn moeders, in wier schoot giftige arbeid 't kind vermoordde, dat zij met zorg verwachtten.
Daar is gedreun van hamers, en drijfriemen gonzen, werklijven bukken in heet gezwoeg, oogen turen fel in hevige aandacht — maar Gods leeuwrik zingt daar niet en Zijn frissche beken zijn verpest.
Diep in de aarde wringen de werkers hun naakte lichamen door nauwe gangen en houwen de kool, waarmee straks de stoker zijn dreunende machine voert.
En de verwarring die er in deze tijden is!
Wie ziet een vaste orde?
Goed willende menschen bekampen elkaar fel en de een zegt van de ander, dat hij dwaalt en ten verderve gaat en leidt.
In vele stukken ligt uiteen, wat vastgesloten éénheid wezen moest.
Klasse vecht tegen klasse en bitterheid woont in vele harten. Wie door God werden bestemd tot elkanders hulp en steun, leven naast elkaar en de een begrijpt niet des anderen gedachten en begeerten. De een prijst warm, wat de ander hevig laakt.
Velen meenen God te dienen — zij zien niet, dat boven het altaar, waarvoor zij knielen, mammons wreede tronie grijnst.
Sommigen vloeken God, zeggen, dat Hij, de
9



Eenige, die waarachtig leeft, niet is — hunne handen zijn* ijverig bezig in Zijn heiligen dienst.
Daar zijn er, wier mond het „zalig, zalig" naspreekt — zij laten Gods kinderen verkommeren in zwaren nood.
Sommigen spreken woorden, hard van haat — in hun oogen is een zegening en zij dragen de erbarming in hun handen.
O, de duisternis, die over deze wereld hangt!
En de verwarring die er in deze tijden is!
Wie ziet het licht, Gods gouden licht?
Wie ziet een vaste orde?
Maar God leeft.
En Hij zal Zijn zon doen rijzen uit den duisteren nacht.
Reeds brandt op de kim de nieuwe dag, Gods nieuwe dag, de lichte dag van Zijn prachtig rijk, waarin de vreugde schijnen zal om aller hoofd.
Maar God leeft.
Hij is bezig deze wereld te vergruizelen. Hoort, Hij zwaait den moker. Hoe dreunen de slagen! Het kraakt en splijt en valt alom!
De moker in Zijn hand is het socialisme.
En straks zal Hij 't gebruiken als een hoeksteen, waarop de nieuwe tempel wordt gebouwd, onder welks dak al Zijn kinderen zullen wonen, en op welks top zal vlammen het kruis van goud.
10



DE MENSCH
Zijn woonplaats is de aarde, een wereldbol tusschen millioenen andere. En op die aarde is hij als een zandkorrel in het duin, als een grassprietje op verre weiden, als een golf in de zee, als een blad in een bosch, dat in zomerdosch prijkt.
Geslachten komen en geslachten gaan, duizenden, misschien millioenen jaren reeds, en onder de milliarden, die waren, en onder de milliarden die zullen zijn, is hij er één. Of één mensen leeft of sterft, de historie gaat haar gang. Of hij in vreugde jubelt-of in doodsangst kermt — zijn roep versterft in 't groot geluid der millioenen.
Óp 't slagveld staan duizenden tegenover elkander. De geweerkogels fluiten, met doorboorde borst valt een soldaat neer; zijn plaats wordt dadelijk door een ander ingenomen- Wat is die ééne onder de vele duizenden? Hij is slechts bekend bij zijn stamboeknummer. Het nummer blijft, alleen de man, die de plaats vervult, heeft
11



een ander inzicht dan de vorige. Overigens is alles gelijk.
Maar die soldaat, die daar viel, één van honderdduizend, heeft in zijn vaderland achtergelaten een jonge vrouw, die hij voor kort als een stralende bruid in zijn woning voerde, een vader, wiens steun hij was, een moeder, die hij op handen droeg.
Nu wordt diezelfde man, die oogenschijnlijk als haast niets gold, het middelpunt van heel een wereld van hoop en vreeze, van smart en vreugde.
Zoo is hij klein en groot, de mensch.
Hij is een wereld in het klein.
Al wat daarbuiten wordt gevonden, is ook in zijn hart.
De zelfzucht strijdt er met de toewijding, haat met liefde, en de leugen voert er een geduchten kamp tegen de waarheid.
Daar leeft de blijde hoop en de lichte vreugde lacht er. Ook woont er de vale teleurstelling en de donkere droefheid zit er neer.
Het zondig begeeren verheft er zijn stem, het zuivere verlangen ook.
Het berouw weent en vredes wiekslag suist er soms.
De vervloeking is er, ook het gebed. De nijd huist er, en het vertrouwen is er geen vreemde.
De martelende twijfel woont er wel, het geloof bouwt er een hechten tempel. Hij is een zoon der aarde.
12



Hij wroet in de modder van den zinnelijken lust. Hij brandt van wraakzucht.
Hij schraapt geld. Hij steelt, hij moordt.
Maar hij is ook een kind des hemels.
Hij is hongerende en dorstende naar de gerechtigheid.
Hij tracht naar reinheid. Hij offert zich voor de waarheid.
Een vat vol tegenstrijdigheden.
13



ZONDAARS
De uitspraak, dat de mensch tot niets goeds in staat is, doet hem onrecht.
Want reeds een enkele blik op de werkelijkheid leert ons het tegenovergestelde.
De pleegzuster aan een ziekbed, de strijders voor de vrijheid van 't geknechte volk, de martelaren aan het kruis, een moeder bij hare kinderen, ze getuigen door hunne daden allen, dat de oude catechismus de menschelijke natuur niet billijk en zuiver beoordeelt.
Maar de uitspraak, die er naast staat, dat de mensch geneigd is tot alle kwaad, is in haar onverbiddelijke scherpte volkomen waar.
Geneigd tot alle kwaad!
Daar is geen zonde denkbaar, of er zijn wel menschen geweest, die er zich aan schuldig hebben gemaakt.
Moord en diefstal, ontucht en bedrog, ijdelheid en eigengerechtigheid — wie zal ze alle noemen?
14



En geen mensch is er, of hij draagt den aanleg tot deze zonden in zich.
Daar is niemand, die niet wel eens in hevigen toorn losbarstte.
Geen mensch kan zich beroemen, dat nooit een onkuische gedachte in hem opwelde.
Wie is er, in wiens .hart de begeerte naar eer en roem nimmer sprak?
En zou er wel eenig mensch ter wereld zijn, die zeggen kan, dat hij altijd waar is geweest?
Wij zijn geneigd tot alle kwaad.
Wij liggen allen onder den ban der zonde.
Nu is daar geen durende levensvreugd dan in reinheid, dan in vroomheid die rijk is aan sterke zuivere daden.
En wij, zondaars derven deze blijdschap.
Wie de vreugde van het zuivere leven heeft gezien, en iets verstaan heeft van de hooge blijdschap, die in waarheid is, voelt zich in zijn zonde ongelukkig en ellendig.
En uit zijn ellende roept hij om heil, om licht, om verlossing uit dezen zwaren nood.
Maar er is uitkomst.
Wij behoeven niette blijven dolen in duisternis.. Wij behoeven niet tc blijven schreien in felle smart.
Wij behoeven niet onder te gaan in de ellende onzer zonden.
Tot ons komt God, de Heilige, die het kwaad
15



niet dulden kan en die het daarom straft, maar ook de Barmhartige, die den zondaar in liefde gedenkt en hem helpen wil, om uit zijn nood en pijn weg te komen.
Tot ons komt God de Vader, die het kind niet alleen laat in zijn angst, zijn kleinheid, zijn armoe. Hij komt met schatten in Zijn handen en een belofte in Zijn stem.
Hij zegt ons, dat wij te groot en te goed zijn voor het kwaad, dat Hij ons, Zijn kinderen, voor beter, reiner dingen heeft bestemd dan voor een leven, waaruit de vreugde is weggevreten door de zonde en hare pijn.
En dat wij daarom niet mogen berusten in het kwaad, maar dat wij al onze krachten moeten inspannen om er ons uit los te strijden, en dat Hij ons in dien strijd wil steunen met Zijn kracht.
Wie deze belofte eenmaal heeft vernomen, richt zich op, om de zonde te weerstaan.
En als hij zich vastklemt aan Hem, Die het leven van zijn leven is, de kracht van zijn kracht, dan zal de zonde hem niet den dood brengen, maar door Gods heiligende kracht zal hij het vreugdevolle leven zien.
16



HET LIED DER MENSCHHEID
Wie ooit het lied beluisterde, dat de menschüeid in den loop der eeuwen zong, zal hebben vernomen dat daarin telkens werd herhaald éénzelfde strofe, dat daar al weer doorklonk éénzelfde toon. Het lied der menschheid! Machtig en vol klinkt het door de hooge zalen van den tijd Het zingt van een geweldige worsteling om het licht te vinden. Uit den donker schrijden ze voort, de dichte drommen, de oogen gericht naar de verre kimmen, waar het licht gaat rijzen De weg is steil en vele zijn de gevaren. Maar er is een diep enjrterk begeeren, om alle moeiten te overwinnen. Daar zijn er die struikelen, die vallen en bezwijken op den tocht. Daar zijn er die moedeloos worden en aan den kant gaan neerzitten, het hoofd gebogen, de handen slap neerhangend, maarzij vermogen niet, de langzame opmarsch tegen te houden. Van dezen heldentocht zingt het lied.
Het zingt van blijdschap, van den reinen kinderlach, van de lichte vreugde der jonge jaren, als
17



een hemel van blij verwachten is opengegaan, van de voldoening om wélgeslaagde-arbeid, om behouden thuiskomst, om trouw-volbrachte plicht. Daar is een juiching van heldere klanken, als het vermeldt, hoe na angstig-doorwaakten nacht de glorieuse morgen rees, hoe een vurig-begeerd doel eindelijk werd bereikt, hoe menige stormig-begonnen dag eindigde in een stillen, vredigen avond.
Het klaagt ook over zonde en schuld. Van den duisteren nood der booze begeerten zingt het, hoe die ellende en jammer bracht, altijd weer, bij allen, ja, bij allen. Die ging altijd mee, toen de menschen rondzwierven als herders en hunne tenten, sloegen, nu hier, dan daar; en later, toen ze de akkers ploegden en het rijpe graan in volle garven tastten in de schuur, toen ze de steden bouwden met de sterke wallen; later ook, toen ze de wijde zee bevoeren en vreemde dingen leerde kennen in de verre landen; altijd woonde onder de menschen de zonde.
En dat lied vertelt ook, hoe altijd met de menschen is meegegaan die donkere gestalte met de omsluierde trekken, die wij smart noemen. Ze heeft gewoond in de tent van den nomade, ze is meegetreden naar den akker als de landman de ploegschaar dreef door de vette aarde, ze zette zich neer aan zijn sponde en maakte zijn nachten tot een kwelling, ze dwaalde door het vaartuig dat de groote Oceaan bevoer, ze sluipt tusschen de machines van de gonzende fabriek en
18



vertoont zich in het kantoor van den handelsman.
En nu klinkt door alles heen altijd en overal weer die ééne kreet; uit allen nood en alle blijdschap, uit alle licht en alle duisternis stijgt altijd weer omhoog die ééne bede om — veiligheid Dat is het, wat de menschen van alle tijden en alle plaatsen altijd weer begeerd hebben te weten dat ze veilig zijn en welbewaard, dat hun leven niet is een doelloos heen en weder trekken van donkerheid tot licht en van licht naar donkerheid, dat het niet is een zinneloos klagen en juichen, maar dat over al dat woelen en dringen waakt een eeuwige trouw, dat geen zucht en geen traan tevergeefs is, dat alle zoeken, alle worstelen, alle nederlaag en alle overwinning ten slotte zijn rechtvaardiging vindt en zijn verheerlijking in de zekerheid, dat boven alles uit kan stijgen een diepe vrede.
Want altijd hebben de menschen diep in hun ziel geweten, dat het leven zonder licht en zonder hoop is, dat alles op den duur ondragelijk moet worden, dat het arme menschenhart nooit en nergens rust kan vinden, als daar niet is de sterke zekerheid, dat een goddelijke glimlach over alles gaat.
Ja, dat ruischt er door het lied der menschheid: het nooit ophoudende verlangen naar de zekerheid van een eeuwige Goedheid, die eenmaal alles wèl zal maken.
Wat uit eigen krachten kan de mensch het niet vinden. Die zijn te klein.
19



Wie zijn wij menschen, wij, veel-wetende,knappe, altijd verderstrevende, nimmer rustende menschen, dat wij in alle verwarring, in alle moeite, in allen nood uit eigen kracht dien vrede zouden kunnen vinden, die ondanks duisternis en bitterheid het leven goed maakt en schoon? Wie is er die in groote zelfverzekerdheid durft zeggen: ik kan mijzelf bevrijden van alle kwaad, ik kan mijzelf losmaken van mijn zonden — ach wij armen, wij kleinen.
Eén ding is ons noodig te weten: dat daar boven alle dissonanten uit klinkt een wonderbare harmonie, waarin alle stemmen, alle klachten hun oplossing vinden.
Wie dat weet, die weet genoeg. Wie daarvan ooit iets zag, die weet te danken voor het leven, die kent het licht, die smaakt iets van de goddelijke vreugde.
20



VREEMDELINGEN?
.... Maar, wanneer wij deze wereld hebben leeren kennen als het land waar wij thuis hooren, waar ons werk ons wacht, waar wij onze krachten hebben te geven aan wat voor ons ligt, dan zullen wij tegelijkertijd ervaren, dat wij hier naar ons diepste wezen eigenlijk nooit geheel thuis raken.
Dit is het liefelijke van een thuis, dat het kind er zijn vrede vindt, dat het er zich veilig voelt. En nu gebeurt ons dat nooit, wanneer wij leven midden tusschen de dingen der wereld in, en wij leven daarin met ons hart. Want dat heeft meer noodig. Wee U als Ge volkomen denkt te kunnen opgaan in Uw gezin, in Uw zaak, in de politiek. Want dan blijft het allerdiepste onbevredigd. Dat roept om een andere levensfeer.
Als Ge mij nu vraagt, om dat nauwkeurig te omschrijven, dan moet ik echter mijn onvermogen erkennen. Want waarop ik nu het oog heb, is zoo teer en zoo hoog, dat het nooit
21



precies in woorden kan worden omschreven. Nu moet ge niet fijntjes glimlachen en denken: daar hebt ge het weer; als het er op aankomt dan zwijgen zij, die er juist zooveel over spreken, dat men boven deze wereld zal uitgaan en zijn diepste heil zal zoeken in het meer-dan-aardsche. Want dat is nu eenmaal nooit volkomen juist in menschelijke woorden te zeggen.
Als Gij vanavond thuis zit en uw jongste komt op Uw knie zitten en vleit zich tegen U aan, en ik zou U dan vragen: beschrijf mij nu eens in preciese woorden, wat Ge voor Uw kind voelt, dan zult Ge dat heel goed weten, maar Ge kunt -het mij niet zeggen.
Weet Ge wat ik bedoel, wanneer ik spreek van die andere sfeer, waar we ons naar ons diepste wezen thuis voelen?
Dan denk ik aan die woorden uit de bekende psalm: Gods verborgen omgang vinden zielen, daar Zijn vrees in woont, 't Heilgeheim wordt aan zijn vrinden naar Zijn vreêverbond getoond. Aan dat woord van Jezus: Zalig zijn de reinen van hart, want zij zullen God zien. Aan dat andere woord, dat God is bij de ootmoedigen en de verslagenen van hart. Aan dat andere, dat zalig zijn die treuren want zij zullen vertroost worden.
Het wordt van Jezus verteld, dat hij midden tusschen de menschen leefde. Daar deed hij zijn werk, daar sprak hij zijn woord. Maar telkens als het avond geworden was, zoo lezen wij, ver-
22



liet hij de scharen en ging naar een berg, alleen, om te bidden.
Daar vond zijn ziel die landen, waar hij waarlijk thuis was, daar voelde hij zich omringd door een vaste trouw, daar gewerd hem ook de kracht om straks weer in de wereld te gaan, — als een vreemde, die er zich toch thuis weet, — als een huisgenoot, die er zich toch vreemd voelt.
De ouden zeiden: hier op aarde is het niet, het waarachtige leven smaakt Ge slechts in den hemel. Wij willen dat met hen meezeggen, maar het verstaan, niet als zouden wij later naar den hemel gaan, doch zoo, dat wij nu reeds in dit leven boven de sfeer van het aardsche uit in de hooge dingen des geestes het terrein vinden, waar de diepste verlangens onzer ziel bevredigd worden.
Wij zijn, zeker, uit de aarde aardsch, maar wij gaan niet in de aarde op.
Neen, geen vreemdelingen. Hier zijn wij thuis. Hier wijst God ons onze taak.
En toch — hoog omhoog, het hart naar boven, hier beneden is het niet.
23



DE MENSCH EN ZIJN LEED
Neen, in de branding van het leven zelf komen wij met de algemeene overtuiging, dat in Gods wondere wereld het lijden een noodzakelijk bestanddeel is, niet uit. Het leven plaatst ons niet voor het algemeene, maar voor het bijzondere. Wij zien niet het kwaad, maar dit bepaalde kwaad. Wij ondergaan niet het lijden, maar een bepaald fel-doorleefd leed. En dan komt elk oogenblik weer de pijn om 't niet verstaan van de noodzakelijkheid van het geziene of ervarene.
Daar ligt een moeder op haar ziekbed — en haar kroost verwildert, wordt een buit der hel. Dat ziet Ge, en Ge peinst en zint — maar de eeuwige noodwendigheid van deze tragedie ontgaat U, moet U ontgaan, omdat gij maar een arm, onwetend mensch zijt, die 't goddelijk verband der dingen niet kunt doorschouwen. En daarom staat Gij er voor, en het slaat Uw geloof diepe wonden en het waarom wil maar niet weg uit uw ziel. Maar het antwoord wordt U niet gegeven. Het antwoord moet Ge vinden — en dat is het, waar ten slotte alles op neer komt — in de dingen
24



van Uw eigen leven. Want door hoe vaste koorden wij ons ook met anderen verbonden weten, zelf ervaren kunnen wij zijn leed niet en daarom kunnen wij het ook nimmer in het rechte licht zien en er het juiste oordeel over winnen. Met het zelf ervarene hebben wij te maken — en daarmee moeten wij ons leeren verstaan. Van -eens anders leven, van eens anders lijden moeten wij afblijven; de groote vraag is, hoe wij het eigene in ons leven opnemen en verwerken.
Het leven wordt ons niet gegeven als een schoon geordend geheel. Wij hebben tot taak het te zetten in 't licht van 't eeuwige, om het zoo vast en hecht en hoog te maken, dat het boven de verbrokkeling uitstijgt. En daarin hebben wij ook te verwerken het lijden, dat ons persoonlijk treft. Dit is vaak zwaar en droef, en een mensch barst wel in wilde vertwijfeling uit. Maar ook op het waarom, dat uit zijn ziel opschiet, wordt hem het antwoord onthouden. De eeuwigheid geeft ■ons geen rekenschap van wat zij ons zendt. Zoo is dit roepen en vragen vruchteloos. En velen, die dit hebben ervaren, slaan zich in vertwijfeling op de borst en de tranen in hun oogen willen niet drogen en het klagen van hun hart wordt niet stil, hun geloof zakt ineen, hun moed breekt. Zoo overwint het lijden velen.
Omdat zij niet hebben verstaan, het lijden te overwinnen.
25



De groote vraag in ons leven is niet, of wij de eeuwige, goddelijke beteekenis van het ons gegeven leed verstaan, de groote vraag is, hoe het ons zal vinden, of het ons zal breken, of dat wij het door eigen innerlijke kracht zullen herscheppen tot een zegen.
Dengenen, dieGodliefhebben, werken alledingen mee ten goede, alle dingen, ook de donkerste.
God liefhebben — dat is de stille aandacht voor de eeuwige dingen, dat is dorst naar gerechtigheid, dat is honger naar waarheid, dat is verlangen naar reinheid, dat is de rechte richting van de ziel naar het allerhoogste.
Zoo een vast, innerlijk-gedegen, zuiver-willend mensch, die den moed en de trouw bezit, om heel de werkelijkheid eerlijk en onbevangen aan te zien, hem werkt alles mee ten goede, omdat hij boven zijn lijden staat, omdat hij zich zelfs door de zwartste duisternis niet laat verbijsteren op zijn weg, omdat hij ook in het scherpste leed zich een zoon der eeuwigheid weet.
Zoo houden wij ons leven in ons eigen hand.
God zendt ons in zijn ondoorgrondelijke almacht booze en goede dingen, voorspoed en tegenspoed.
Aan ons, om dit alles in Zijn kracht te dwingen, ons te zegenen, ons te helpen, dichter bij Hem te ^ komen, en zoo te winnen aan rijkdom en blijdschap.
26



VAN DE LIEFDE
.... Als we van haar spreken, dan denken we immers vóór alles aan eenheid. Daarom zeggen wij, dat wij ons land en ons volk liefhebben, wijl wij ons daarmee door nauwe banden verbonden weten, of liever, wijl wij daarmee één geheel vormen.
Wij moeten niet denken dat onze persoonlijkheid beperkt is tot ons klein lichaam. Als Gij hier wandelt door de stad, waar Ge opgegroeid zijt, waar Ge om zoo te zeggen elk huis kent,, waar Ge het water in de grachten hebt zien schuimen onder het geweld van den storm, waar Ge in den zoelen zomeravond de witte zwanen zich hebt zien spiegelen in het donkere rimpelooze vlak, dan voelt Ge U hier thuis. Want met dit alles zijt Ge zoo innig samengegroeid dat het een stuk van U zelf geworden is. In de straten, in de boomen die zich rijen aan onze singels, in den toren die zoo hoog boven de huizen-
2T



massa uitsteekt, leeft Gij zelf en dat alles leeft in U. Dat hoort tot Uw wezen, dat zijt Gij zelf. En daarom hebt Ge dat alles lief. En als ge er van wordt losgerukt, dan is het, alsof U een stuk van Uw eigen leven werd ontnomen. Natuurlijk heeft niet ieder dit even sterk. Bij wie het zoo krachtig is, dat ze zichzelf in het andere hebben verloren, wordt het ziekelijk. En als ze hun land, hun stad moeten verlaten, komt het heimwee, dat is het wee om het heim, het huis, wijl daarin het eigen leven schuilt.
En uit eenheidsbesef wordt ook geboren die andere smart — het medelijden. Waarom is Uw vreugde weg, als Ge in een ziekenhuis rondgaat en Ge ziet daar die gekwelden, wier leven bitter werd verwond? Omdat Ge u niet buiten hen kunt plaatsen, omdat Ge niet zeggen kunt: het gaat mij niet aan, dat daar een moeder wordt weggerukt van haar kinderen, het gaat mij niet aan, dat daar een sterke jonge man wordt gesloopt, het gaat mij niet aan dat een kind moet kreunen van pijn. Gij kunt dat niet zeggen, omdat Ge U één met hen weet, omdat Gij in Uw hart voelt kloppen hun leven, omdat gij in hun oogen speurt Uw eigen ziel. Zoo voelt Ge hun wonden als Uw eigene, zoo brandt hun leed in Uw hart. Dat is het mede-lijden, dat als een smartenkind uit de liefde wordt geboren.
28



Liefde kan niet ledig blijven. Als Ge zelf geslagen wordt, verweert Ge U, als de ander wordt getroffen voelt Ge de geesel als op Uw eigen rug en Ge gaat naast hem staan, weert af, helpt, tracht balsem te gieten in de wonden. De Liefde zegt niet, ach hoe jammer en gaat voorbij. Zij stijgt af, knielt bij den geslagene neer, verpleegt zijn wonden, beurt hem op het eigen rijdier en brengt hem daar, waar 't veilig is.
Eén is. er geweest, die dit alles in zijn onuitsprekelijken rijkdom heeft beleefd. En daarpm kon hij ook een tipje oplichten van de sluier, die ons het groote geheim der wereld verbergt. Daarom wist hij, dat wat daar in hem zelf leefde ook was het diepste wezen der dingen. En zoo vertolkte hij het mysterie door den heiligen Vadernaam.
Dit was het evangelie dat hij bracht, dat Heilige Liefde de wereld samenbindt, dat geen mensch verlaten en verstooten is, maar dat ook dé allerkleinste omvat wordt door een eeuwige trouw. Zoo als een moeder haar kind troost, zoo zal God U troosten. Dat wist Jesaja voor het Joodsche volk. Onze Vader — dat wist Jezus Christus voor elk mensch. Zalig, wie het met hem weet.
2>



GOD IS LIEFDE
Er is wellicht geen uitspraak, die met zóóveel dankbaarheid aanvaard en met zóóveel wrevel verworpen is als deze.
Ik ken geen woord, waarover het zoo moeilijk is, iets te zeggen, zonder met zich zeifin tegenspraak te komen, zonder verkeerd begrepen te worden.
Ik ken geen woord, waarmee het zoo gemakkelijk is den spot te drijven, als dit, geen woord, van welks moeilijkheid men zich zoo licht met -enkele banaliteiten kan afmaken, als dit.
Wanneer ik het ondersta, er hier wat van te zeggen, dan besef ik heel goed, dat er velen zullen zijn, die zeggen: dit bevredigt mij allerminst, zoo is het niet. En dan geef ik dadelijk toe, dat het wel heel anders wezen kan. Maar voor mij is het zoo. En wijl het voor mij -zoo is, is de waarheid, waarop dit woord ons stamelend wijst, mij tot een kracht en een vertroosting.
Ik kan Gods liefde niet vinden in de natuur.
30



In de natuur zie ik, zeker, de ontzaglijkheid der eeuwige, alles-omvattende orde. En voor de stille glansen van den sterrenhemel, voor de wijdheid der eindelooze zee, voor de trotsche grootheid der bergen buig ik mij vol diep ontzag. Het wonderfijne samenstel van een bloem, de gouden schoonheid van het herfstig bosch ontroert mij. Maar ik weet ook, dat daar midden in die majesteitelijke pracht, alle dagen, alle dagen een felle strijd gestreden wordt om het leven. Leven teert op leven.
Daar zijn de loerende oogen van het roofdier, de angstschreeuw van den vogel is er om zijn vernielde nest, en de onrust van de hinde. O, zeker, daar is ook de trouw tot in den dood van 't moederdier voor zijn jong, daar is ook de hulp in nood van de een voor de ander, het parelende lied van de nachtegaal is er in de zoele lentenacht, maar dwars door dit alles heen gaat als een wilde zwarte veeg de nimmer ophoudende strijd van allen tegen allen. Ongetwijfeld daar is een orde, ontzaglijk sterk, nimmer te verbreken, maar wat die ons predikt, waarheen die ons wijst, is niet te omschrijven met het woord liefde.
Hier is de onontkoombare noodwendigheid, hier is de volstrekte wetmatigheid, hier is een wonderbare verhevenheid, die ons stil maakt door haar majesteit, maar hier is niet dat teere, fijne, dat we Liefde noemen.
Ik kan Gods Liefde niet vinden in de historie. Want ook daar zie ik dezelfde wet. De wet van
31



den strijd. Hij werkt alle dingen. Uit Hem en door Hem en tot Hem zijn alle dingen. En nu weet ik, dat het gaat uit de duisternis naar het licht Nu zie ik, dat het gaat naar de menschwording der menschheid. Maar dat is een weg van bloed en tranen. Volk vecht tegen volk, eeuwen lang. En de rookende puinhoopen, de tranen in de oogen der bruiden, de weeklachten der kinderen, de leugen, de haat, de nijd, de wrok ten doode toe, ze staan geschreven op elke bladzijde van het levensboek der menschheid. En om dat alles is het, dat ik niet zeggen kan, dat de historie mij predikt, dat zij is gewerkt door een Macht die wij voor alle dingen Liefde moeten noemen.' Ja, daar is ook de orde, daar is ook de wet — maar de Liefde, neen. Toch — God is liefde.
Hij is niet enkel de God, wiens kracht en macht wij zoo geweldig ervaren in natuur en historie, Hij is ook de God van ons hart.
Daar, waar de oorsprongen van ons diepste leven zijn, daar werkt Hij. Hij is in de wilde stem der orkanen, in de schittering der zon op de deinende zee — maar Hij is ook in de fluisterende sprake van ons diepste zelf.
En daar — in de binnenkamer, waar de stem van de wereld zwijgt, waar de natuur en de historie ver van ons zijn — daar ervaren wij van onzen God andere dingen dan koude strenge orde en ijzeren wetmatigheid.
32



Daar wordt ons gesproken van heilige plichten die wij hebben te vervullen. Daar wordt ons aangezegd, dat wij boven het dierlijke uitmoeten, dat alleen in het rijk des geestes ons eigenlijk tehuis is. Daar brandt de straf, als wij den lust kozen tegen den plicht, daar vlijmt het verwijt wanneer wij beneden ons zelf bleven, daar is ook de stille zegening der vergiffenis als het weerbarstig hoofd in deemoed werd gebogen, daar heft de goddelijke vertroosting ons boven de smarten uit, die 'twreede leven sloeg, daar wordt de kracht vernieuwd om naast de waarheid te staan en naast het recht. Daar ervaren wij, dat wij in deze vreemde wereld niet alleen op de eigen kleine kracht zijn aangewezen, maar dat Een, machtiger dan wij, ons steunt en schraagt. Daar ervaren wij dat een Wonderbare Trouw ons zeer nabij is. En daarom, daarom is het, dat wij ondanks alles durven zeggen met een rustige verzekerdheid: God is Liefde.
3»



1
GETHSÉMANÉ.
Het leed gaat geen enkele deur voorbij. Als een vrouw met bleek gelaat in zwarte kleeding gaat het door de wereld.
ÜtOveral gaat ze binnen, ongenood, onverwacht. Ze is sterk: als ze ergens heen wil, laat ze zich door niets terughouden. Wie zij met hare handen aanraakt, voelt de smartlijnen trekken om zijn mond en de lach in zijn oogen verstart.
Daar is niemand, die haar niet meermalen voor zich ziet staan. Zij is er, als een zware ziekte ons besluipt en felle pijn door onze leden wroet. Hoe traag kruipen de uren en wat zijn de nachten lang!
Zij is er, als we geroepen worden bij het doodsbed van een geliefde, met wiens heengaan een zware droefheid over ons leven valt. Hoe knaagt <iie pijn om 't scheiden; de oogen branden en de borst schokt van heftigen snik.
Zij is er, als een teleurstelling plotseling doet
34



ineenstorten torens van hoop en kasteelen van vreugdevol verwachten. Wat zagen wij de toekomst blijde tegen; hoe goed zou 't alles voor ons worden! En nu' liggen al die schoone bouwsels vergruizeld voor ons.
Zij is er, als de laster op ons toeschuifelde en we konden ons niet tegen haar giftige beten behoeden. O, zich onschuldig te weten en dan onmachtig te staan tegenover valsche aantijgingen.
Nu is er niemand ter wereld, die het leed zoekt
Naar onzen ingeboren aard schuwen wij het en als we konden, zouden wij het graag ontloopen. Wij dragen het vaak onwillig, morrend, met een vloek in het hart.
Ook gebeurt het, dat wij zelf leed over onze hoofden brengen. Als wij de wereld ingaan met een groot verlangen om te bevorderen, wat wij goed weten en waar en rechtvaardig, dan komt het voor, dat de onwaarachtige onrechtvaardige wereld zich tegen ons verzet en ons pijnlijk laat gevoelen, dat we tegen haar wenschen ingaan. Dat is wel zeer bitter. Goede bedoelingen miskend te zien, vijandschap in plaats van aanmoediging te ervaren bij een zuiver streven. Dan is wel onze eerste gedachte, af te laten van ons pogen en ons te voegen naar wat de wereld wil, te ontloopen den strijd, en het leed te laten liggen.
Maar dit zou niet goed zijn.
Het is Gods wil, dat wij berustend zullen aanvaarden het leed, dat Hij ons brengt door 't levens-
35



lot, het leed van ziekte en dood en menigvuldige teleurstelling, dat wij zullen volharden in den goeden strijd voor Zijn heilig rijk, wat er ook van kome.
En nu is dit de opgave, waarvoor elk mensch zich telkens weer geplaatst ziet, dat hij Gods wil als het een en het al in zijn leven zal erkennen, dat hij den eigen eindigen wil zal ombuigen naar den wil des Oneindigen.
Het zijn de moeilijkste uren in het leven, waarin de mensch zijn Gethsémané betreedt, om daar in zware worsteling die geloofsberusting te verwerven, die hem doet zeggen: niet gelijk ik wil, doch gelijk Gij wilt. Vader! Maar voor wie den hoogen moed heeft, den olijvenhof in te treden, staat geschreven deze verheugende profetie, die eerst recht verstaan wordt door hem, aan wien ze voltrokken is: bidt en U zal gegeven worden. Wie in deemoed binnengaat — en met een ander hart gaat niemand in — zal uitgaan als verwinnaar en als een koning zal hij zijn tusschen de menschen.
36



ZIE, DE MENSCH
Eenvoüdige woorden, zonder hoogere bedoelingen uitgesproken, krijgen vaak door tijd en plaats waarop ze werden gezegd, dieper klank en rijker zin.
Zoo is het ook met dit woord, dat Pilatus sprak, toen hij Jezus toonde aan het volk.
Het krijgt een algemeen menschelijke, een eeuwige beteekenis.
Jezus Christus, de doornen om de slapen, ée spotmantel om de leden, de rietstaf in zijn hand, dat is de mensch, zooals hij is en zooals hij wezen moet
De mensch zooals hij is.
Want het leven van den mensch is lijden.
Een lijden van zeer bijzonderen aard.
Immers wat is de mensch?
Van Gods geslacht noemde Paulus hem. Jezus sprak van een kind van den hemelschen Vader.
En in die omschrijving vinden wij de .ver-
37



klaring, waarom op den bodem van den levenskelk altijd een bittere druppel ligt, waarom door den zang van ons leven een lang aangehouden klacht -klinkt.
Wij dragen in ons iets van het Eeuwige. Het al-leven, dat de wereld draagt, dat draagt ook ons.
Maar wij hebben het goddelijke niet onvermengd. Het oneindige, waaraan wij deel hebben, krijgt in ons een gestalte der eindigheid. Het eeuwige openbaart zich in den tijd, het volstrekte is in ons tot betrekkelijkheid geworden. Het goud van het goddelijke is bij ons verborgen in het slijk van het aardsche. En daarom is menschenleven ook menschenlijden-
Naar het volstrekte gaat ons begeeren uit. Maar we kunnen slechts het betrekkelijke bereiken.
Wij dorsten naar het eeuwige, maar we moeten leven in het tijdelijke.
Wij wenschen één te worden met den Vader, maar in de verbijstering der aardsche dingen vinden wij Hem nooit volkomen.
Het moet, zoo begeeren wij, een Godsrijk worden, maar het wordt slechts een menschenrijk.
De waarheid begeeren wij in de diepe oogen te zien, maar het eind is altijd dwaling.
Naar volmaaktheid gaat ons zuiverst begeeren uit, maar wij blijven in de zonde.
Koningen zijn we naar onze afkomst, maar de wreede werkelijkheid drijft den spot met ons en slaat ons in 't gezicht.
38



We dragen een kroon, maar ze wondt onze slapen. Purper siert onze leden, maar het is beslijkt en vol gaten.
We zwaaien een scepter, ach hij is zwak als een rietstaf.
Jezus Christus, gesmaad en gehoond, dat is het leed van een mensch zooals hij is.
Maar ook, zooals hij worden moet.
Want Jezus is hier niet alleen, niet vooral de lijder, hij is vóór alle dingen verwinnaar.
Hierin ligt zijn zegepraal, dat hij onder alles, wat de menschen hem brachten, de rechte richting niet verloor, zijn ziel hoog en zuiver wist te bewaren.
Dat was zijn glorie. Dat moet onze glorie worden. Midden in de woeling der wereld moeten wij onszelf bewaren, onszelf, dat is onze goddelijke ziel, dat is het heilig licht van binnen. Levende in het vleesch, moeten we nochtans leven uit den geest. Wandelende op de aarde, moeten we aan Gods hand gaan. Dan verwinnen we de wereld.
39



IN DE LIJDENSWEKEN
Twee groote lijders staan in den bijbelgeteekend, een in het Oude, een in het Nieuwe Testament, Job en Jezus — maar hoe verschillend, Over Job komt het als een stormwind, het gaat door hem heen als een wilde brand. Het slaat hem als een geesel zoo fel, en hij kan er niet aan ontkomen. Hij moet het ondergaan. Maar dit is niet iets bijzonders. Dit is, hoewel het in zijn geval tot een schrikkelijke hoogte stijgt, algemeen inenschelijk: dit had ieder kunnen treffen.
Maar Jezus wacht niet, tot het komt, hij zoekt het op, hij had het kunnen vermijden en zie, hij gaat er dwars door heen.
Job, dat is de lijder, die niet anders kan. Jezus dat is de lijder, die niet anders wil.
Jobs lijden is in de gegeven wereld een natuurlijke noodzakelijkheid. Jezus lijden is een zedelijke noodwendigheid.
Daarom staan wij er Ook anders tegenover.
Job beklagen we. Wie denkt er aan, Jezus te beklagen? Hier kan alleen sprake zijn van eer-
40



biedige bewondering. Job staat in zijn lijden naast ons. Jezus staat hoog boven ons.
In Jobs lijden herkennen wij het eigen leed. In Jezus smarten voelen we iets, dat ver staat boven de sfeer, waarin voor medelijden plaats is.
Jobs 1 ij den, dat is de manifestatie van 's menschen onmacht
Jezus lijden, dat is de openbaring van 's menschen kracht
Job, naakt, arm, berooid, dat is de mensch in zijn armzalige nietigheid.
Jezus, op de via dolorosa, dat is de mensch in zijn goddelijke hoogheid.
Het heilig moeten.
Wat is dit toch, dit onontkoombare moeten? Het is sterker dan wij. Het werpt al onze spitsvondige, uit begeerte naar vreugde en lust geboren redeneeringen omver, het vraagt niet naar wat ons aangenaam is, noch naar wat ons voordeel geeft, net is als de drijver met geweldige roede, die ons voortjaagt niet op onze, maar op zijne wegen. Het is sterker dan wij, het is als een vreemde, dwingende macht en toch is het ons niet vreemd, -toch groeit het uit ons eigen wezen op. Het is ons eigen diepste zelf en toch is het meerder dan wij.
Het is het eeuwige Wereldstreven, dat zich in ons openbaart en ons gebruikt om zijn doeleinden te verwerkelijken, het is de eeuwige Almacht,
41



die zich in ons doet gevoelen als onverbiddelijke!! plicht, het is God, die ons roept, die ons dringt om in te gaan in Zijn arbeid, om te volbrengen Zijn wil.
Uw wil geschiede.
Een mensch kan God weerstaan. Hij kan zeggen: ik wil niet, wat Gij wilt. Hij kan zeggen: ik heb de vreugde liever dan het leed, ik heb den vrede liever dan den strijd en daarom ga ik niet, waar Gij mij roept. Hij kan zeggen: ik bekommer mij niet om het recht, als de strijd daarvoor mij in moeilijkheden brengt, ik bekommer mij niet om het gebod der liefde, als zij mij smarten geeft Hij kan dat zeggen. En velen hebben het gezegd. Velen hebben de Godsstem tot zwijgen gebracht uit vrees. Velen, die den weg wel kennen, betreden dien niet, omdat ze daar het kruis zien dreigen. Dat zijn de laffen.
Hun straf is zwaar: de onaandoenlijkheid, de dorheid, het triestig hijgen naar wat er zoo aan kleine genietinkjes van het leven afvalt, het onvermogen om de groote dingen groot te zien, dat is de straf.
Maar wie het durft wagen, op de wegen Gods te gaan, die vindt het heil. Dat is het wonderbaar heerlijke, dat wie in Gods kracht het lijden aandurft, het reeds heeft verwonnen. Het heeft alleen verschrikkingen voor den zwakke, voor den sterke buigt het zich.
42



HET KRUIS
Ziet, ze gaan ter poorte uit, mannen en vrouwen en kinderen, in veel-kleurige kleedij.
Hoort ze praten, lachen, schertsen, de mannen, hoort ze spotten ook met wreedheid in hun stem.
Hoort ze weenen, de vrouwen, in veelheidvan tranen.
Hoort het nieuwsgierig vragen der kinderen, niet ophoudend, al aandringend, om toch maar te weten, waarom nu vlijmt die spot, waarom nu klagen die stemmen, vol van tranen.
Hoort hen vragen, wie het is, die bleeke man, dien ze nu gaan kruisigen daar boven op den heuvel, en waarom hij gedood zal worden, en waarom hij die balk moet dragen, en of dat ook erge pijn doet, als straks de nagels gedreven worden door zijn handen.
De bleeke man wordt moe en kan niet meer. Het zware hout wordt hem te zwaar. En de
43



soldaten, ziet, ze stompen hem, opdat hij verder ga. Doch hij kan niet meer. En vloekend dwingen zij een ander, de last voor hem te torschen. Vlugger gaat het nu bergopwaarts.
De zon staat hoog aan wolkenloozen hemel.
Golgotha lijkt te vlammen in haar gloed.
Met stille oogen, een pijnlijke trek op 't zacht gelaat hangt daar de lijder aan het kruis.
O, die oogen, ze zien als naar heel verre landen. ^ Hoort, hij bidt nog om vergeving voor wie dit leed brachten.
Om hem nog diezelfde menigte, nog die mannen, spottend, honend, nog die vrouwen, hartstochtelijk weenend, nog die kinderen, maar nu met wijdopen oogen, schuw zich bergend bij moeder, o zoo stil.
Zoo was het in Jeruzalem langen tijd geleden.
En dat kruis is vermolmd en men weet niet meer het graf van den lijder.
Maar door de eeuwen heen is de heugenis van dezen dag bewaard.
En telken male als die dag weerkomt met zijn ó^oef herdenken, komt het christenvolk in vele kerken samen en staart op het beeld van dien man van smarten, die daar hangt aan het kruis, met zijn diepe oogen met zijn „groote liefde en eindloos leed."
Want altijd heeft men gevoeld, dat men hier -stond voor het mysterie.
44



. Hij wordt bewonderd en gezegend wanneer hij optreedt als de brenger van een goede boodschap, en het zalig zalig spreekt over de reinen van hart, over de treurenden, over de armen van geest.
Hij wordt toegejuicht, als hij den strijd aanbindt tegen een harteloos, ijdel farizeeïsme, en den schriftgeleerden een zevenmaal herhaald „wee u" toeroept.
Maar men buigt zich voor hem in deemoedigen eerbied, wanneer hij 't kruis draagt, wanneer hij geduldig en kloek aanvaardt het leed, het leed, dat de menschen hem aandoen, wijl hij niet aflaat van 't volbrengen van des Vaders wil, zooalsdie hem was geopenbaard.
Het is niet door een ongelukkig toeval, dat hij zijn leven uitsnikte op Golgotha.
Hij heeft gezien, dat het kruis moest komen op zijn weg.
Hij had het kunnen laten liggen.
Hij nam het op.
En wat hij zelf deed, hij eischt het van zijn volgelingen.
„Wie zijn kruis niet op zich neemt, is mijns niet waardig." Ons kruis.
Hij bedoelt hier niet voornamelijk 'tleed van ziekte en dood en ongeval. Dat wordt ons opgelegd.
45.



Maar het kruis dat wij moeten opnemen, dat is "vooral het leed, dat over ons komt, wijl wij hebben durven aanbinden den strijd voor Gods koninkrijk.
Dat kunnen we laten liggen.
Doch wie dat doet, wie de rust meer bemint <lan den heiligen strijd, wie 't kruis om Gods wil niet durft te aanvaarden — de vrede Gods blijft verre van hem. En de zaligheid van des Vaders gebenedijde kinderen wordt nooit zijn deel.
46



ZEGEPRAAL
O, de vreugde der Paaschmorgenklokken.
Als een jubelende menigte in een blij-bevlagde stad, die den overwinnaar groet, als hij na felbevochte zege huiswaarts keert, zoo gaan de klanken door de lucht. Als kinderen, die onbewust verheugd om de frischheid van hun jong, sterk leven, de straten vullen met hun klaar geluid — zoo zingen de stemmen uit den hoogen toren.
En de lucht is blauw en de zon maakt alles licht Het is alles zoo goed en zoo sterk vandaag.
De smart is nu heen, de smart om het leed, dat als een zware nevel wel hangt om ons hart. En de twijfel is nu heen, de twijfel, die dikwijls knaagt aan onze verzekerdheid van Gods liefde. De onrust ging, die sproot uit bange weifeling, of 't gekozen pad wel het goede was, En de vrees ook of al ons goede willen en al ons goede pogen soms niet ijdel was.
47



Het is nu alles licht en sterk in ons.
Want wij weten nu, dat het sterke zuivere leven onverwoestbaar is, dat, wat uit God geboren is, niet sterven kan. Wij weten nu, dat, wie de heilige levensrichting vond, verwinnen zal de macht der zonde.
Christus is opgestaan — de oogen straalden en er was een klank van zegepraal in de stem, als de oudste christenen elkander op Paaschmorgen met die woorden begroetten.
Christus is opgestaan. Het graf kon hem niet houden. De overwinning was niet op Golgotha voor een machtig farizeeërdom, maar de zegepraal is voor den herrezene in des Arimatheërs hof.
Verdichting, legende, — goed, maar onder dienbonten schijn weten wij een stralend-blijde waarheid.
Deze, dat God nooit aan het kwade de zege laat, dat machtiger dan alle macht van zelfzucht en eigenwaan Zijn heerlijke liefde is.
O, dit steeds te weten, zóó te weten, dat het als een onwrikbare zekerheid staat in onze ziel!
O, dit steeds te weten, zóó te weten, dat het als een juichend lied door onze harten gaat: God regeert!
Zij wisten het, op hunne wijze, maar zij wisten het, die oude Christenen.
En dat blijde weten wijdde hun gansche leven. Zij klemden de tanden opeen en zij balden de
48



vuist en hun oogen straalden — zoo hebben zij de wereld overwonnen.
Maar wij, die zoo goed kunnen redeneeren en zoo logisch kunnen denken en zoo groot gaan op ons kunnen, wij nemen aan, dat het wel zoo wezen kan, maar wij bedenken toch ook, dat er zooveel pleit tegen Gods wijs bestuur en machtige liefde. Wij bepraten zoo liefelijk de vroomheid en bezingen de vrijheid, maar we zijn bij dat alles zoo zwakjes, zoo zwakjes, wij stormen niet de wereld door, als sterke, wèl-geruste helden. Wij, armen!
Maar Paschen komt. En de aloude mare, nu met een nieuwen klank, wordt gedragen door de lucht.
De blijde boodschap van God, die de waarheid een zegepraal heeft bereid, die de liefde doet triomfeeren over haat en nijd, die de reinheid redt uit slijk van zonde, die groote dingen doen wil aan zijn arm, zwak kind.
Christus is opgestaan: God regeert en niet het kwaad!
O, de blijde boodschap ! O, de vreugdevolle mare van dezen dag!
Dat onze harten opengaan en hooren. En blij worden van sterk geloof....
*9



BLIJDSCHAP
Er wordt dikwijls beweerd, dat het christendom den menschen een in-droevige levensbeschouwing geeft, wijl het ellende en leed verheerlijkt, door ze met een goddelijken schijn te omgeven.
Dit oordeel is in elk opzicht onjuist en toont, dat wie het uitspreekt, zelfs nog niet begonnen is het christelijke alfabeth te leeren spellen.
Daar is ongetwijfeld een soort christendom, dat men het best het kanaanietische zou kunnen noemen, dat lust heeft in strak ooggestaar, in droef lippengeplooi, in somber hoofdgebuig, dat een zekere wellust vindt in 't spreken over hel en verdoemenis, dat liever den dood aanziet dan het leven en gemeenzamer is met tranen en geklaag dan met gelach en met jubel.
Met het waarachtige christendom heeft dit echter niet meer dan den naam gemeen.
Jezus bracht immers een blijde boodschap. Hij wilde zijn blijdschap geven aan zijn leerlingen. Hij sprak van de vreugde van het Vaderhuis. En van een feestmaaltijd, van een bruilofts-
50



disch vertelde hij menig keer. 't Liefst sprak hij een belofte van zaligheid.
Zoo moet de doorgaande stemming van den christen een blijde zijn. Paulus heeft in een zijner brieven dit zeer sterk uitgedrukt, toen hij zijn lezers toeriep: Verblijdt u ten allen tijde!
Nooit droevig zijn, nimmer het hoofd laten hangen, altijd opgewekt, dapper, frisch het leven aankijken!
Velen verstaan dit woord blijdschap echter niet. Zij meenen, dat die stemming bedoeld wordt, die men het best met het woord „ vroolij kheid" aanduidt.
Dat is echter geheel iets anders.
Vroolijkheid ligt aan de oppervlakte van het leven. Blijdschap ligt meer in de diepte.
Vroolijkheid is als tintelende wijn bij 't feestelijk samenzijn, blijdschap als de stille glimlach van om de lippen van een, die 't leven kent.
Vroolijkheid is als een beekje, dat van de bergen bruist, lustig en vluchtig, blijdschap is als de zee, rijk en diep.
Vroolijkheid kan ontaarden, blijdschap nooit.
Vroolijkheid kan bedwelmen, kan ons de dingen onzuiver doen zien, het leven verkeerd doen begrijpen; blijdschap maakt ons nuchter en wakker doet ons de wereld en het leven recht verstaan.
Vroolijkheid zet de zorgen voor een wijl aan kant en denkt er niet over na, doet alsof zij er niet zijn; blijdschap worstelt met de zorg en overwint ze, ontwringt haar een zegen.
51



Nu is het christendom de godsdienst niet der vroolijkheid, maar der blijdschap.
En naar Paulus' woord moeten wij altijd blijde zijn. Onder voorspoed en tegenspoed, onder leed en zorg en moeite, onder druk en vervolging moet deze stemming de onze zijn: het leven is goed en ik dank God, dat Hij het mij gaf.
Velen zeggen, dat het dwaasheid is, dit van een mensch te eischen.
Maar nu leert het christendom ons juist, dat het kan en hoe het kan; nu wekt het christendom, zoo het ons werkelijk levensbezit werd, deze stemming in ons hart.
Het predikt ons den Vader, Die ons liefheeft, Die ons in Zijn goedertierenheid veilig door moeiten en zorgen heenleidt, Die ons nooit alleen laat, den Vader, Die zich openbaart aan wie hem in deemoed zoeken.
Onvergankelijke schatten zijn bij Hem te verkrijgen : een goed geweten, vrede des harten, sterk vertrouwen op de zekere zegepraal van waarheid en gerechtigheid, heilige vertroosting en fleren moed.
En wie deze dingen heeft vernomen, die heeft altijd reden tot blijdschap in overvloed, die kan nog lachen onder tranen en in de bitterste zorgen wanhoopt hij niet. Hij ziet over deze wereld heen in een andere, en wat hij daar aanschouwt doet zijn oogen blinken met een ondoofbaren glans.
Wie God kent als den Vader, is altijd blijde.
52



BIJ DEN EERSTEN MEI
De zon is er met haar licht, haar warmte. Zij maakt de dagen blij en helder, zoodat ze als vroolijke ruiters met wapperenden helmbos door de wereld draven.
De hei is er, de bruine hei, die ligt te stralen in den goudgloed van den avond.
En de zee is er, de eindelooze, met haar witgekuifde golven, met haar altijd-doore wisseling van licht en schaduw, met haar altijd nieuwe schoonheid.
En de bosschen zijn er, de stille, donkere bosschen met het gesuis van den wind door de boomen.
In dit alles is een groote stille vreugde voor den mensch van dezen tijd. Het leven is zoo druk en vergt zoo veel, het roept ons hier en werpt ons daar, zoodat onze zenuwen voortdurend gespannen zijn.
Voor wie zoo door de wereld gaan moet, is
53



het een diepe vreugde, wanneer hij eens uit de drukte weg kan gaan, om weg te droomen aan de wijde zee, om stil te liggen in het bosch, aan niets té denken en maar te luisteren naar den wind, die door de dennen zingt, om doelloos te dwalen over de hei onder een klaren avondhemel.
De kunst is er met haar blijdschap van kleuren en klanken. Zij streelt niet alleen de zinnen, maar leert ook het leven dieper verstaan. De mensch wordt door haar omhoog geheven, boven het gewone dagleven uit. Hij leeft door haar in een andere wereld, een wereld van schoonheid, en niemand keert daaruit terug, die niet wijzer werd en beter. Wie deze wereld nooit kende, wie altijd over 't zelfde platgetreden paadje gaan moet, met zijn hoofd vol kleine dorre gedachten en zijn hart vol kleine dorre verlangens, die leert moeilijk de eigen ziel verstaan en de diepe zin des levens omgaat hem licht, en een zeer zuivere vreugde blijft hem verre.
Ja, God heeft het leven wél rijk gemaakt en de wereld wél schoon en goed.
En God is goed.
Hij biedt het allen aan, dat goede, vreugderijke.
Hij laat de zon schijnen over aller hoofd, en aller oor gaf. Hij het gehoor, om te hooren naar Zijn stem, als Hij spreekt in windgezang en boomgesuis. Aller oogen gaf Hij het gezicht, om zich te verblijden in de duizend kleuren, waarmee Hij de wereld tooide. En de kunst schonk
54



Hij als kostelijk kleinood, opdat allen daarvan zouden genieten.
Maar de menschen! Ze zijn zoo dom.
Ze gaan weg van de zee, ze gaan weg van de hei en de stille donkere bosschen ontvluchten ze. In groote steden, in nauwe straten, in kleine kamertjes verbergen ze zich. En fabriekswalm ademen ze in, in plaats van dennegeur. En 't geluid van electrische trams hooren ze in plaats van het zeegeruisch. Over harde, koude keien gaan ze, en de hei is zoo wijd en zoo warm.
O, de domme menschen.
Ach de menschen! Ze zijn zoo wreed.
Ze laten duizenden werken den lieven, langen dag.
In de fabrieken werken ze, de duizenden. De machine stampt en de raderen snorren. Het is er heet en benauwd. De zon wordt een verschrikking.
En jonge meisjes zitten op ateliers, vier, vijf hoog, en ze zien de wolken zeilen langs den blauwen hemel, maar zij mogen er zich niet in verheugen — de naald roept, de vreeselijke naald.
Op de locomotieven staan ze, en ze vliegen langs groene weiden, waaruit de leeuwerik stijgt. Zij zien het niet. Zij mogen turen of het sein wel veilig staat; en 's avonds als de maan blinkt
55



aan den klaren hemel, mogen zij denken aan groene en roode lichten.
En over de aarde bukken ze zich. De wind mag stormen, de zon mag schroeien, zij spitten en wieden en maaien van vroeg tot laat.
Aldoor, aldoor; werkdagen rijen zich aan werkdagen, jaren aan jaren.
'tls één martelend gezwoeg.
Ze hebben het opzien verleerd.
In hun rust is slechts verademing, geen verheuging.
De natuur bloeit niet voor hen. En Gods wereld heeft voor hen geen lach.
Van kunst verstaan ze niets,
Wat klein, arm genot tusschen hun werkdagen, dat is alles.
O, de wreede menschen!
Maar 't wordt anders, 't wordt beter.
Zij ontwaken, de verworpenen, de verdoemden.
Ze staan op, en roepen om hun recht.
Ze roepen om hun deel van Gods rijke gaven.
Ook wat zon, en wat licht, wat blijdschap van kunst en wetenschap.
Zij ontwaken, de een na den ander.
En heffen in den schemerenden morgen hun vaandel.
Rood en blij blinkt het. En ze zingen hun lied. Trots en blij klinkt het als van wie weten te zullen overwinnen.
56



WANDELEN NAAR DEN GEEST
Eenige mannen, vol Heiligen Geest, welsprekend getuigend van wat hun het hoogste gold in leven en in sterven, en door hun woord velen opwekkend, om hunne "partij te kiezen — dat zag 4e eerste Pinksterdag na Jezus' dood.
En elk jaar weer wordt er op dien dag veel -gesproken over de kracht en de werkzaamheid van Gods Heiligen Geest, met verwijzing naar de vurige woorden der apostelen.
Het is goed, dat er van die dagen zijn, waarop wij onszelf trachten te doordringen van wat hoog is en heilig. In den sleur van 't gewone leven loopen we toch zoo licht gevaar, al onze aandacht te bepalen bij wat vlak voor oogen is. En licht komen we eindelijk zoover, dat wat daarboven uitgaat, buiten onzen gezichtskring valt, dat wij menschen worden zonder bezieling, plat en nuchter, wier leven één groote mislukking is.
Daarvoor kunnen wij alleen bewaard blijven,
57



indien wij ons stellen onder de strenge tucht van Gods Geest, zoodat wij, gelijk de apostelen, profeten worden, dat is: vertolkers van de heilige dingen Gods.
Dat bezield-zijn door den Heiligen Geest wordt vaak verkeerd begrepen. Het Pinksterverhaal zelf geeft trouwens aanleiding genoeg tot misverstand. Velen toch meenen, dat het geestdriftig, vurig spreken over wat hoog is en gewijd, reeds aantoont, dat Gods geest macht .heeft over hem, die getuigt.
Toch is dat zoo niet. Der apostelen welsprekend getuigenis alleen was nog geen afdoend bewijs, dat zij waarlijk mannen des Geestes waren; dat bewees echter wel hun volgend leven, hun geduldig, ijverig eh standvastig werken voor de uitbreiding van het Godsrijk, bewees het eenvoudig, eerlijk, liefdeleven hunner eerste gemeente.
Een vurig getuigenis bewijst hoogsten, dat de ziel van den spreker voor een oogenblik onder den indruk van Gods Majesteit is. En zoon indruk kan spoedig verdwenen zijn. Er zijn vele menschen, de ervaring leert het dagelijks, die dadelijk door iets groots worden meegesleept,, die er in mooie woorden over weten te spreken, die gauw klaar zijn, om zich op te werpen als. profeten eener nieuwe waarheid — en de heele wereld staart hen aan en zegt bewonderend: wat een bezieling! — doch die geen kracht, geen wiL
58



tot doorzetten hebben en derhalve o zoo spoedig verslappen in hun ijver. Ze zijn als een stroovuur, dat wel even helder brandt, doch het duurt maar een oogen blik, dan is het uit.
Het woord is maar weinig, de daad is alles.
„Het doen is het rechte leven".
Of wij kinderen des Geestes zijn, moeten blijken uit ons leven. De gestadige, moeitevolle strijd voor waarheid en recht, het stil-eerbiedig dienen uit liefde, het met volkomen overgave zich wijden aan wat door zijn heiligheid onze harten heeft veroverd — dat zijn de bewijzen. En dit alles is veel moeilijker dan het vurig getuigen; dit eischt onze heele persoonlijkheid, niet maar voor een enkel uur, maar alle dagen weer, ook in de kleine dingen des levens.
Wij staan hier voor een gebied, waarin nog: vele verborgenheden zijn. Soms schijnt het wel, alsof daar geschiedt een plotselinge openbaring van Gods geest, alsof een onwillig stug menschenhart met één slag wordt gewonnen voor des Heeren dienst. Maar in de meeste gevallen is „wandelen naar den geest" de vrucht eerst van veel bidden en vasten". Wie Gods geest niet begeert, wie er niet om roept en schreit, maar traag en werkeloos wacht op een dadelijke uitstorting, komt bedrogen uit. God wil zijn geest wel zenden, maar wiens verlangen niet zuiver is en sterk, die ervaart Zijn zegen niet. Zoo ergens, dan geldt hier: bidt en u zal gegeven worden.
S9



ZOMERSCHE GEDACHTEN
Dezer dagen smaakte ik het zeer eigenaardige genoegen, door een van de mooiste gedeelten van ons land te fietsen.
Eigenaardig, want het stemde dankbaar en bitter tegelijk. Dat is een van de lasten, die een christen in deze tijden te dragen heeft, dat zijn genieten zelden zonder wrange bijsmaak is. Want hij kan zich niet losrukken van de werkelijkheid zooals hij die heeft durven opmerken, hij kan zich niet gedachtenloos verheugen in den schoonen schijn.
De wijde, wijde hei golvend onder een diepblauwen hemel -waarlangs groote witte wolken zeilen. De beukenlanen, koel en hoog met hier en daar een heldere plek zonlicht. De donkere dennenbosschen met hun lange stille zangen. De stramme knoestige eiken, de lichte fijne berkenstammen.
God is groot! De hemel en de aarde roemen Zijn majesteit!
Een woonwagen, groezelig geel geverfd. Man en ▼rouw treken samen met een magere hand hun .thuis" den heuvel op. Een kind schreit binnen
60



in. „Zoo schiep God den mensch als zijn evenbeeld. Als beeld van God schiep hij hem; man en vrouw schiep hij hen. Toen zegende God hen."
Nu komen de villa's, wit met roode daken. In de serre's, vriendelijk door veel bloemen, zitten de menschen. Pensiongasten, tientallen» honderdtallen. Fleurige jonge meisjes, bruin van de zon, kinderen wier heele wezen vertelt, dat ze onbezorgd genieten, ouderen gemakkelijk neerzittend in rustige welbehaaglijkheid.
Stil voornaam liggen de ouderwetsche groote buitens in een rijkdom van hoog opgaande boomen.
In een ervan is een bruid. De eene landauer na de andere rijdt voor. Daar is een pracht van wèl-gedragen toiletten.
Weelde is toch een kostelijk ding. Het is de overwinning op de natuur. Zij treedt den mensch tegen als een wilde vijandige macht, die het op zijn verderf toelegt. Zij houdt haar schatten zorgvuldig verborgen. Ze kleedt zich in geheimen. Maar de mensch stelt zich te weer. Hij klemt zijn tanden op elkaar en balt zijn vuist. Zij zal hem dienen. En ze dient hem. Zij opent haar schoot — daar liggen haar schatten, zwart en blank en geel. Zij openbaart hem de wondere krachten, die in het water liggen verborgen en onthult hem het geheim van de bliksem. Dat alles neemt hij tot zich en ze worden werktuigen in zijn hand. En hij bouwt zich fabrieken, en
61



weeft tapijten, waar de voet in wegzinkt, en in zijn auto glijdt hij langs de wegen, en met een enkele beweging maakt hij zijn donker huis hel licht. Eén wèl-gestookte haard weert in den winter alle koude buiten.
Elk weelde-ding spreekt zoo van een titanenstrijd, waarin menschelijke begeerte, menschelijke wil, stoute durf en nooit-verbroken energie de reuzenmachten der natuur hebben geknecht. Het is de triomf van den geest over de stof.
Wij rijden de groote stad binnen. Eenige mannen zwoegen een kolenschip leeg. Hun oogen lichten vreemd uit het kolenstof, dat hun bezweet gelaat zwart maakt. Hun voeten gaan moeilijk onder de zware last.
Op hun knieën liggen de straatmakers en verwerken de zware bazaltkeien. Een venter schreeuwt zich heesch om zijn wormstekige peren kwijt te raken. Vier hoog hangt een vrouw haar wasch buiten 't raam.
Een loopmeisje zwoegt met een reuzendoos. De orgelman, jas en vest uit, draat zich wat centen bij elkaar.
Dit is de vloek van onzen tijd, dat deze twee bij elkander behooren: weelde en ontbering, dat de overvloed van de weinigen onderstelt de ellende der velen. Dat maakt beide tot een gruwel.
Daar leven in ons land vlak naast elkaar twee
62



soorten menschen, die zoo ver van elkaar af leven, dat de een de ander niet meer verstaat. Dat zijn degenen die de auto's maken en zij, die er in rijden, dat zijn degenen, die de kolen delven en zij, die er hun open haard mee stoken.
Toen kwam de zee, de eeuwig wisselende, de eeuwig gelijke.
Ook daar hetzelfde: de badgasten, die van het zilte water en de frissche westenwinden nieuwe kracht vragen voor hun door nietsdoen verslapt lichaam. (Ik weet natuurlijk wel, dat er onder de badgasten zijn, die vacantie nemen van hun hard werk. Maar zouden al die honderden uiterst gedistingeerde dames ook zoo hard werken, of al die saletjonkers, die er flaneeren met ontzenuwd lichaam?) en de van den morgen tot den avond zwoegende kellners, de op fooitjes-grage badknechten.
Ik kan er in komen, dat een Christen meent het socialisme niet te kunnen aanvaarden, maar ik kan niet begrijpen, hoe zoovelen, die het toch waarlijk niet aan vroomheid ontbreekt en die den moed der waarheid bezitten, rustig en kalm deze ellendigheden aanzien, dat ze niet opstandig worden en gaan haten een maatschappij, die alle dagen weer een felle spot drijft met de zuiverste idealen van het christendom.
63



STA STIL EN LET OP GODS WONDEREN
... Wij leven hier met elkander op de aarde, en wij snellen in vliegende vaart vele dagen voort om haar te omreizen — en toch is zij slechts een klein sterretje, dat maar aldoor wentelt om haar groote zonnemoeder, een klein sterretje, een van de talloos velen, die daar als milliarden fonkelende droppelen door de oneindigheid zijn gestrooid. En dat wentelt alles in vaste banen, dat gaat alles naar strenge regel, dat luistert alles naar éénzelfde wet, en dat alles schittert en tintelt en vonkt en straalt daar in de stille zomernacht boven onze hoofden — een wonder Gods.
Op dit oogenblik ligt daar buiten de zonnegloed over de verre groene weiden en de golvende korenvelden, op dit oogenblik zingt de wind zijn weemoedig lied door de hooge dennen, en de zee wiegt als een moeder de golven op haar machtige schoot, en de wind doet de koppen schuimen en de zon strooit er haar diamanten over en straks breken ze tegen 't stille strand; nu staan daar in' het verre zuiden onder een
64



eeuwig blauwen hemel de reuzenpalmen te wuiven met hun machtige kruinen en de vogels met hun roode en gele en groene veeren zitten op de takken; nu liggen in het barre noorden deeindeJooze sneeuwvelden in een ontzaggelijke verlatenheid, nu boort de Himalaya zijn toppen door de wolken, nu drijft de adelaar op zijn breede wieken over de Alpen, nu duikt de walvisch in de diepten der zee en de tijger sluipt loerend door de wouden van Indie, - o bedenkt, dat dit alles nu, op dit oogenblik, zoo gebeurt op onze aarde, dat daar altijd door, altijd door heel die schoonheid is en heel die geweldige rijkdom van leven, en dan zult ge den adem inhouden en zeggen: God is groot. —
Gij houdt van bloemen en bewondert ze. Hoe sierlijk is die kelk gevormd, hoe teer van kleur hoe fijn van nerf zijn die bladeren - deze stille eenvoudige pracht riepen zon en wind en regen te voorschijn uit één klein zaadkorreltie — een wonder Gods.
Daar ligt een kindje in de wieg. Och zoo teer, zoo hulpeloos, zoo volmaakt afhankelijk van de warme liefde zijner ouders, het kan niets, het weet niets en het denkt niets. Maar dat kleine hulpelooze wezentje is een mensch in wording — hij draagt mét zich den zegen en de vloek, en bergt in zijn hart den hemel en de hel, hij is in den tijd geboren en zal in den tijd vergaan, maar hij voelt de eeuwigheid in zijn ziel, hij is be-
65



perkt in zijn kunnen, maar strekt zich uit naar de volmaaktheid, zijn weten is begrensd, maar hij wil de oneindigheid peilen met zijn denken. Zoo'n klein kind in de wieg, zoo'n wordend mensch — een wonder Gods.
Nietwaar, als dit alles tot u komt, wanneer gij de drukte der wereld buiten u hebt gesloten en getreden zijt in de stilte, dan wordt u dit tot een zegen.
Want als gij, al is 't ook maar voor één oogenblik, de dingen in 't licht der eeuwigheid hebt gezien, dan weet ge, dat veel van datgene, waaraan wij menschen vaak zoo'n waarde hechten en waarover we ons bezorgd maken, waarover we toornen en twisten, toch eigenlijk nietig is, en dat er maar enkele dingen zijn, waard, dat gij er u met hart en ziel aan geeft.
En, ziende op God, wiens leven alles vervult, wiens kracht alles draagt, zult ge 't goddelijke in de eigen ziel voelen groeien en ge zult straks de wereld weer binnengaan, vaster, reiner, rustiger dan voorheen.
Doch dit is wel de grootste zegen die gij uit het stil staren op Gods wonderen meedraagt, dat gij verzoend wordt met het leven, ook wanneer dat tot u komt met nood en pijn.
Het heerlijkste van de met God doorleefde stilte is wel, dat zij den grooten vrede brengt.
66



TWEEËRLEI WIJSHEID
Wijs is, wie zoekt de dingen die in dit leven de hoogste waarde hebben. Wie ze verwerpt, mag dwaas genoemd wórden.
Nu is er tweeërlei oordeel over wat de moeite waard is, het oordeel van den wereldschen en dat van den godsdienstigen mensch.
De wereldsche mensch hecht de hoogste waarde aan wat uiterlijk is, en blinkt. Het streven naar dit alles acht hij de hoogste wijsheid, deze dingen te verwerpen dunkt hem dwaasheid.
Daar is de gezondheid. Zij wordt genoemd de grootste schat. Wie nimmer door ziekte werd gekweld, is in de oogen der wereld een gelukkig mensch.
Daar is de rijkdom. Wie veel geld heeft en een grooten staat kan voeren, wordt licht benijd. Ook rijk te zijn, en zoo geëerd en ontzien te worden door anderen, wèl, dat lijkt velen het hoogtepunt van heil.
67



Daar is de macht, het zitten in 't gestoelte der eere. Eenig eereambt te verkrijgen, ouderling te zijn of burgemeester of kamerlid, — wanneer een mensch dat heeft bereikt, wat blijft hem dan nog te wenschen over?
Daar is het rustige, ongestoorde leven zonder veel beslommeringen en drukten. Wanneer het leven gaat als langs eens effen glij baantje, zonder horten en stooten, dan mag men zich wel zalig prijzen.
Wie derhalve zijn zinnen zet op rijkdom, wie eere-ambten weet te verkrijgen, wie tot macht en aanzien ziet te komen, of wie zoekt het rustige, wèl-aangename leven van een rentenier, wie zich daarom niet vermoert met andere lastige vragen, wie wat weet te geven en te nemen, hen noemt de wereld wijs.
Alzoo is dit hare levensles: bemoei u niet met dingen, die u niet aangaan, maar pas op, dat een ander u niet te slim af is, wees verstandig, vóór alle dingen verstandig, blijf koel en nuchter en laat u niet verleiden tot dwaze dweeperijen.
Maar de godsdienstige mensch ziet het leven anders en legt aan wat het biedt een anderen maatstaf aan.
Hem gelden 't hoogst de geestelijke goederen. Daarin vindt zijn diepste wezen bevrediging. En hij acht het wijs, daarnaar te streven.
Daar is de reinheid van hart. Wie hiervan
68



iets het zijne noemen mag, heeft 's levens hoogste zaligheid beproefd. Daar is de waarheid. Wie haar zoekt en bekampt al wat haar licht verduisteren wil, zal naast vele doornen rozen vinden op zijn weg.
En de gerechtigheid is er. Wie den honger daarnaar kent, mag zich gelukkig prijzen: hij zal verzadigd worden.
Daar is het vroom stille-zijn in de binnenkamer. Wie dat kent, zal zich telkens voelen aangegord met hooger kracht om te doen, wat hij weet als goed en rechtvaardig, en wanneer hij in droefheid neerzit is de vertroosting nooit verre van hem.
Wie nu zoekt de reinheid van hart, wie de waarheid en de gerechtigheid dient en de plaats des gebeds niet onbetreden laat, hem noemt de godsdienstige mensch wijs.
Zoo is daar tweeërlei wijsheid.
Maar rijkdom kan vergaan en gezondheid is een wankel bezit, doch de waarheid verduurt der lijden knaging. Roem is dikwijls niets dan schijn, doch de gerechtigheid blijft. En de reinheid des harten geeft dieper rust dan vele renten kunnen geven.
Daarom is de wijsheid der wereld arm en dor, ja zij is niets dan dwaasheid.
Maar waarachtig is de wijsheid, die alle dingen ziet in Gods licht. Wie haar zoekt vindt den vrede.
69



KINDEREN
Ze zijn als de jonge lente, vol levenskracht. De velden groenen, in den akker spruit het zaad, de zware knoppen van de kastanje springen open, om het dak is veel rumoer van vogels. Zoo spelen de kinderen den ganschen dag, de vreugde blinkt hun de oogen uit, hun helle lach schatert door den tuin.
En als de lente zijn ze vol belofte. Als reuzebruidsbouquetten staan de vruchtboomen, voorspellen blinkend ooft. Zoo spreekt uit het kind de profetie van een dadenrijk leven.
Maar gelijk in een lentenacht een koude vrieswind de fijne blaadjes wel* verschrompelt en de bloesems wel vernielt, zoo zijn daar ook booze machten, die de blijheid van het kinderleven knakken en de rijke beloften ijdel maken. Daar is ontzaggelijk veel kinderleed.
Ik bedoel niet de traantjes om een regendag, als op mooi weer gehoopt werd, niet het treuren
70



om een verloren stuk speelgoed. Och, als de zon weer schijnt, zijn die tranen vergeten en uit een eindje touw en een garenklosje wordt mooier speeltuig nog gemaakt. Maar ik bedoel dat leed, dat in de jeugd wonden slaat, waarvan de teekens heel het leven blijven.
Daar is allereerst het kapitalisme waardoor het kind, dat zonder vreugde en spel niet leven kan, misbruikt wordt als arbeidskracht, waardoor aan het kind de ouderlijke hulp en steun ontroofd wordt.
Daar is de zonde der vaderen, die aan de kinderen bezocht wordt, ja tot in het derde en vierde geslacht.
Daar is de domme liefde van vele ouders, die bang zijn, om verkeerde neigingen die in 't jonge hart hebben post gevat, met kracht tegen te gaan.
Daar is de afschuwelijke levenswijsheid, die velen hun kinderen al zoo vroeg inprenten, dat rijkdom en genot de hoogste levensgoederen zijn.
En de ijdelheid, die door met de kinderen in eenig opzicht te pronken, zichzelve te verheffen waant.
Zoo lijdt het kind dubbel door onze slechte maatschappij en doordat de ouders zich in menig opzicht bezondigen aan wat er voor heiligs en teers leeft in het kinderhart.
En er groeien harde, zelfzuchtige menschen uit en ziekelijke, veel te vroeg oude stumpers, wier levenskracht in hun jeugd vernield werd, en voor wie de zon der vreugde nooit helder scheen.
71



Zij vroegen 't leven niet. Is het daarom niet onze dure plicht om te trachten hun, wat zij niet vroegen, te maken tot een kostelijke gave, waarin zij kunnen roemen?
Zij zijn de hoop der toekomst. Is het niet onze taak, als wij iets voelen van de verplichting, die wij tegenover de gemeenschap hebben, om hen te doen groeien tot een sterk en rein geslacht, ui staat tot groote daden?
Als wij hooren de „noodkreet der kinderen" en we zien, waarom ze lijden, voelen we dan niet ter wille van hen, in wie wij zelf verjongd opstaan, de noodzakelijkheid om de oorzaken van hun leed weg te nemen, om den strijd aan te binden tegen dit driewerf vervloekte kapitalisme en tegen de eigen zonde?
72



IN DUISTERNIS De ziel als een bloem.
ZiLheC? hf U?ht lief' het tintelende licht der vreugde dat het leven maakt tot een zon-doorvloten landschap - en het zachte, rustige licht van den vrede heeft zij lief, waarbij hef leven lijkt een zee, vol blank maanlicht. Als de zon verduisterd is door zware wolken, dan treurt de de bloem en zi, durft Tiaar hart niet ontsluiten. En wanneer de dagen komen, dat de zon aan kracht verliest, haar licht gaat dooven, dan welkt
leven ~ ^ ka" ZOnder licht niet
Er kwijnen vele menschenharten heen, omdat ze aldoor moeten leven in duisternis.
In de steden welken ze neer, waar fabrieksschoorsteenen rooken en de drijfriemen gonzen en de raderen snorren, waar gewerkt wordt twaalf veertien uren lang, waar de arbeid drukt als lood' zoo zwaar, waar de vreugde van met eigen handen
73



iets te scheppen vermoord wordt door geestelooze handgrepen, tot in 't oneindige herhaald. Zij dorren weg op 't land, waar lage loonen 't leven maken tot één zware zorg, om vrouw en kind te kleeden en te voeden van enkele guldens. Hier is het leven één lange dag van mist en nevel — de wereld is klein, het zonnig vergezicht ontbreekt.
Daar wordt geroepen om het stralende licht van de vreugde.
De ziel in duisternis.
Als de dood is gekomen en een onzer lieven wegnam — o de kilheid van den dood, o het verscheurde leven! Als we ons bedrogen zagen in een vriend, en we hadden als ons vertrouwen op hem gesteld — o de bitterheid der ontgoocheling! Als een lang gekoesterde verwachting ijdel bleek — o het grievende der teleurstelling!
Als we ons bedrogen zagen in onszelf; wij hadden het goede ernstig gewild en nu deden we toch het kwade — o de pijn der zonde.
De ziel in duisternis....
En ze gaat tastend en zoekend haar weg, of is stil en weent en roept om 't blanke licht van den vrede.
74



TEN DEELE
... Hoe meer een mensch weet, hoe bescheidener hij wordt, hoe ootmoediger hij in de wereld staat. Want hoe verder onze kennis rijkt, hoe scherper wij gaan inzien, dat er nog zoo ontzaggelijk veel te weten overblijft. Hoe meer raadselen wij ontwarren, hoe donkerder de raadselen worden, die nog om een oplossing vragen.
Het gaat daarmee als met een mensch, die op een berg klimt. Wanneer hij op den vlakken grond staat, lijkt de wereld hem klein, heel goed te overzien, maar bij elke schrede die hij hooger klimt, wijkt de gezichtseinder terug. En als hij de hoogste top beklommen heeft, staart hij in de nooit te doorkruisen oneindigheid.
Zo gaat het met de man van wetenschap. Elke nieuwe ontdekking die hij doet, elke nieuwe vondst verwijdt zijn horizon, ja, maar maakt ook het ge bied van het onbekende grooter.
Men zou, zoo is eens in een treffend beeld op-
75



gemerkt, onze kennis kunnen vergelijken met een -cirkel. Wat daarbuiten ligt, is het onbekende. Hoe grooter nu de kennis wordt, hoe wijder de omtrek van de cirkel is, hoe meer punten van aanraking met het onbekende er komen.
Daarom is de mensch, die het meest weet, ook het bescheidenst.
Daar is een tijd geweest, dat men vaak de uitspraak hoorde, dat de wetenschap eens alle raadselen zou oplossen. Die woorden worden nu door geen enkel man van wetenschap meer gesproken, omdat men zich klaarder bewust geworden is van haar taak en haar vermogen. En daarom zwijgt ze juist op die vragen waarop wij het allerliefst een antwoord begeeren.
Als ze ons heeft blootgelegd het geheele samenstel van de wereld, als ze ons vertelt van het stormen der orkanen en het bloeien der bloemen, als ze ons verklaart het ruischen van de beek en het zingen van den vogel en we vragen dan: welaan dit alles is wonderbaar schoon en verheven, maar wat beteekent dit alles, ligt daarin een diepere bedoeling, een hogere zin verscholen, dan staart ze ons aan met een stillen glimlach en zegt: daartoe reikt mijn inzicht niet, dat blijft voor mij een verborgenheid.
Als ze ons heeft blootgelegd de wording van den mensch, als zij ons zegt, hoe hij denkt en voelt en begeert, hoe hij groeit, hoe hij sterft, en wij vragen: dat is buitengewoon belangwekkend,
76



maar zeg mij: wat beteekent dat menschenleven, waartoe leidt het, wat is zijn bestemming, dan opent ze hare lippen niet en laat ons zonder antwoord.
En dan komt eindelijk de eeuwige vraag naar God! Is daar een verheven bovenmenschelijke Macht, aan Wier wil alle dingen onderworpen zijn, in Wie alles rust, Die in een verheven wijsheid alles leidt, of niet? De wetenschap antwoordt: zoo ver reikt mijn blik niet, daarover komt mij het oordeel niet toe. Ik kan niet verder komen dan tot de erkenning, dat wij aan alle kanten omringd zijn door het mysterie.
Ten deele is alle kennis, hoe breed ook en hoe diep, nooit meer dan ten deele. Dat stemt wel bescheiden. Maar dwaas is hij, die daarom op haar zou schelden. Is dit al niet een rijke winst, dat zij ons tot aan het mysterie voert — dat is tevens tot aan het geloof?
Want wat is geloof eigenlijk anders dan een zich deemoedig buigen voor het levenswonder, dan het aanvaarden van de waarheid, dat daar een wonderbaar geheim om ons en in ons is, dat geen wetenschap, geen kennis ons verklaart, maar waarvan wij willen vertrouwen, dat ons leven daarin veilig rust.
God — wat is dat woord anders dan het stamelend uitzeggen van het vertrouwen, dat de wereld naar haar diepste wezen niet zonder zin is, maar
1T



dat daar een verheven wijsheid in alle dingen ligt verborgen.
God — wat is het anders dan het uitspreken van het besef, dat ook aan ons klein leven een doel is gesteld, en dat we dan alleen veilig gaan, wanneer we ons laten leiden door dat geheimzinnige daarbinnen, dat ons spreekt van plicht en roeping.
We kennen ten deele — maar daar is boven de kennis uit een dieper weten, dat ons, neen, niet alle geheimen van hemel en aarde verklaart, maar dat ons wel zooveel zegt, dat wij daarbij veilig en sterk kunnen leven en rustig kunnen sterven, verzekerd, dat deze hele wereld is omsloten in -een allesomvattende trouw.
78



BIJ DEN HERFST
„Het eene geslacht gaat, het andere komt en de aarde blijft eeuwig bestaan. En de zon, gaat op, de zon gaat onder en spoedt zich naar haar plaats, waar zij alweder opgaat. De wind gaat naar het zuiden en loopt om naar het noorden; altijd door loopt de wind rond en telkens opnieuw vangt hij zijn omloop aan. Alle stroomen vloeien naar de zee, maar de zee wordt niet vol; naar de plaats waarheen de stroomen vloeien, daarheen vloeien ze altijd maar door. Al die dingen zijn vermoeiend, onuitsprekelijk. Het oog krijgt niet gedaan met het zien, het oor geen rust van het hooren".
Aldus klaagt de Prediker, die naar zijn zeggen eenmaal kpning was in Jeruzalem. Het is de klacht van een levensmoede die alles heeft genoten, wat er te genieten valt en nu, nadat hij het ontoereikende van het aardsche ervaren heeft, zich met een zucht afkeert: het is een eeuwig eenerlei;
79



de stroomen gaan en de zee wordt toch niet vol. Het is alles ijdelheid.
We worden er tegenwoordig weer sterk aan herinnerd, dat we leven te midden van een eeuwige onbestendigheid. Het trof mij van morgen weer hevig, toen ik reed door een van die lange lanen waaraan deze welhaast schoonste streek van ons vaderland waar ik tijdelijk woon, zoo rijk is. Verleden jaar heb ik de blaren geel en bruin en rood zien worden, alsof het bosch zich, voor het sterven ging, nog met zijn rijksten pronk wou tooien. En in dit voorjaar, gingen de knoppen zwellen en het werd een vreugde van fijn groen.
Toen kwam de zomer met zijn zware weelde van donker loof en nu is daar al weer het rood der eiken en het zilvrig wit der berken blinkt al weer lichter door de nog maar schaarsche blaren.
Straks komt de wintersche dorheid en als de lente luwt zal ik mij weer verheugen om het jonge groen, en met een jaar zal ik weer zien hoe de wind de gele blaren jaagt door het bosch. En dat zal zoo zijn tot het einde mijner dagen, alle jaren weer hetzelfde.
Zoo zagen het duizenden geslachten voor mij en zoo zullen duizenden geslachten het na mij zien. En met henzelf gaat het niet anders. De jongen worden oud en de ouden sterven weg. Ze hebben geweend en gelachen, gehaat en bemind en dan komt de stille dood en als het mos op hun grafsteen groeit is hun heugenis zelfs uit de
80



harten verdwenen. Een ander geslacht zingt en schreit en tobt en plaagt zich zelf en gaat ook weer voorbij. Het is de vaste onvastigheid. Het onbestendige is het eenig bestendige, en het eeuwige vergaan is het eenige wat eeuwig blijft.
Zoo is het. Maar er is ook nog wat anders. Want deze oneindige rijke steeds veranderende werkelijkheid is maar verschijning, is maar de veelkleurige openbaring van een leven dat zich in de wisseling zelve steeds gelijk blijft. Zoo verandert de mensch. Zijn lichaam wordt anders, de tijd ploegt zijn voorhoofd en verft zijn haren wit, zijn denkbeelden wijzigen zich, wat hij zijn wijsheid waande wordt hem dwaasheid en de dwaasheid van vroeger is hem wijsheid van nu, zijn idealen verreinen zich en zijn verwachtingen worden bescheidener, 't wordt alles anders, maar het is hetzelfde ik dat zich in deze steeds wisselende vormen openbaart en door alle veranderingen heen zich van zichzelf steeds dieper bewust wordt, de met zijn bestaan gegeven mogelijkheden langzaam aan verwerkelijkt.
Zoo is ook dit worden en vergaan geen fraai doch doelloos spel, maar er is een Alomvattend Leven dat door de tijdelijke verschijningsvormen heen zich ontplooit tot steeds dieper schoonheid. Wolken en winden, stroomen en zeeën, bloemen en boomen, en menschen en volken, ze komen uit den nacht, lichten in den lichten dag en vergaan in het duister, maar wat blijft dat is het Goddelijk
81



Leven, dat steeds rijker zich ontplooit. Voor wie dat zag is het eind der wijsheid niet dat het alles ijdelheid is, maar in een diepe vreugde weet hij zichzelf te stemmen tot de belijdenis dat het ondanks de weemoed van het eeuwige vergaan toch al heerlijkheid moet zijn.
«2



HET EEUWIG EVANGELIE
De schrijver van het boek der Openbaring spreekt ergens van „het eeuwig evangelie".
Die uitdrukking klinkt onwaarschijnlijk in een wereld, waarin naar het woord van den Griekschen wijze alles „vloeit", waar alle verschijnselen meegevoerd worden in den altijd voortvloeienden
stroom van worden en vergaan. Alles is vergankelijk. Wat is er onder de zon, waarvan men zou kunnen zeggen: zie, het blijft?
Menschen, ze worden geboren, groeien op, welken neer en sterven.
Volken, ze schitteren een wijle aan den hemel der geschiedenis als heldere sterren, maar hun glans dooft en ze zjjn niet meer.
Waar is de wijsheid van 't oude Egypte, wat bleef er van de macht van 't Babylonische rijk; waar is de glans van Israël, toen David 't volk bestuurde, waar is de glorie van 't wereldbeheerschende Rome?
83



't Is alles heen.
De menschen bouwden gedachtenstelsels, wonderkunstig en fijn — „wat eens de wijzen als waarheid verkondden, straks komt er een wijzer, die 't wegredeneert".
Geen wereldbeschouwing hield stand voor het zich verhelderend begrip. Alles heeft zijn bestemden tijd.
En in zoo'n wereld, waarin alles het merk der vergankelijkheid draagt, te spreken van een „eeuwig" evangelie, dat klinkt wel ongerijmd.
Toch is het dat niet.
Want in deze wereld van onbestendigheden is er toch .iets, dat naar zijn wezenlijken aard zichzelf gelijk blijft.
Dat is het menschenhart.
Zeker, de menschen veranderen in menig opzicht, ze gaan anders, helderder denken, ze ontwikkelen zich, ze zijn veel knapper en geleerder dan het voorgeslacht — maar naar hun diepste wezen blijven ze, die ze altijd zijn geweest.
Als de dood in hunne woning komt en een hunner lieven wegrooft, en ze loopen in droefzwart gewaad in plechtigen ommegang achter de doodenbaar, schreit dan hun ziel niet even goed als voor 20 eeuwen naar troost?
Als het leven met teleurstellingen zwaar en pijnlijk sloeg, verlangen ze dan niet dat er balsem worde gegoten op de schrijnende wonden?
84



Wanneer een ongedacht geluk hen blij maakte, is daar dan geen danklied in hun ziel?
En als iemand tot het besef zijner zonden kwam, zal hij zich dan niet op de borst slaan en uit de diepten omhoog roepen om verlossing?
Nog, als in de dagen, toen de psalmist zijn hartstochtelijk lied zong, zijn er, wier ziel, als een moegejaagd hert naar frissche wateren, schreeuwt naar God, dat zij Hem mogen zien en vinden Zijn heil.
■ Zoo is het menschenhart door alle wisseling der eeuwen heen zichzelf gelijk gebleven.
En daarom blijft het evangelie ook eeuwig zijn beteekenis behouden. Want het is niets andera dan een antwoord op 's menschen diepste verlangens, een antwoord, dat voor alle tijden bevrediging schenkt aan 's menschen innigste begeeren, wijl het zegt dit ééne:
„arme, kleine menschen, met uw nooden, uw zonden, uw bekommernissen, uw onrust, daar is voor u vrede te verkrijgen en zaligheid. Gij staat niet alleen in uw leven, God waakt over u. Hij heeft u lief. Werpt daarom al uw bekommernissen op Hem".
Of hebben de menschen daaraan wellicht niet meer genoeg in onzen tijd?
Is het niet meer een blijde boodschap, dat de wereld niet maar is de vrucht van blind toeval, maar dat alles geschiedt naar de liefdevolle leidingen eener Almacht, dat de mensch niet in
85



onrust en vermoeidheid behoeft onder te gaan, doch dat God hem in liefde aanziet en rust en vrede voor hem heeft weggelegd,
dat wie in zware worsteling is tegen zijn zonden, bij God kracht kan erlangen tot overwinning?
Ja, een eeuwig evangelie.
En zalig wien het gegeven werd, er iets van te verstaan.
86



DORST
Hij is wel een van de verschrikkelijkste kwellingen, die de mensch kan ondergaan. Reizigers die in de woestijn het spoor bijster raken en dagen lang moesten ronddwalen, zonder dat hun een droppel water over de lippen kwam, vertellen ons hoe de begeerte naar water hen bijkans tot waanzin bracht. En zij zeggen, dat het hun een alles-overweldigende vreugde gaf, wanneer zij eindelijk een bron vonden, waaraan zij zich konden laven.
Wanneer in de gelijkenis van den rijken man en den armen Lazarus geschilderd wordt, hoe de rijke pijnen lijdt in de hel, terwijl Lazarus de vreugde geniet van bij Abraham in den hemel te mogen verkeeren, laat de dichter den rijke vragen, of Lazarus niet mag komen, om hem één enkele droppel water te geven tot lessching van zijn dorst. Want dat is de ergste foltering, die hij moet verduren.
87



De dorst brandt als een verterend vuur en drijft den mensch om zijn uiterste krachten in te spannen ter verkrijging van wat dienen kan, om dat vuur te blusschen.
Daar zijn ook begeerten der ziel, die hevig en fel zijn als de dorst en die zoo den mensch er toe dringen, al zijn vermogens aan te wenden, om die begeerten te bevredigen.
Ik denk aan den roem. Een grooten naam te hebben, die doorklinkt tot in verre tijden, dat lijkt velen zoo begeerenswaard, dat al hun streven, al wat ze denken, al wat ze doen, daarop is gericht. Tot waanzinnig wordens toe kan dit verlangen iemand kwellen. Zoo stak de Griek Herostratus, die beroemd wilde worden en geen kans zag, het door zijn gaven zoover te brengen, een der schoonste tempels van zijn vaderstad in brand, om toch maar roem te verkrijgen, zij het dan ook een van zeer twijfelachtig gehalte.
Daar is de macht. Om maar tot velen te kunnen zeggen: doet dit en zij doen het, gaat daarheen en zij gaan, om een gansche Wereld aan zijn voeten te hebben en daarboven te tronen als heerscher, daarvoor hebben niet weinigen hun gansche leven gearbeid.
En het goud is er. Wij spreken graag van gouddorst. Om meer, al meer te bezitten, om het geritsel van steeds meer bankpapier te hooren, om den stapel effecten al grooter te zien
88



worden, daarvoor geven velen al hun krachten.
Waarom is dit alles zoo?
Om het geluk, om het zich-wèlvoldaan-gevoelen. Want de begeerte is niet naar roem, om den roem zelf, niet naar macht om 't heerschen zelf, niet naar goud om 't blinken der schijven, maar om 't geluk, dat naar verwacht wordt, deze dingen zullen geven.
Het is alzoo de hevige dorst naar geluk, die de menschen doet zoeken naar roem en macht -en goud.
Eilacie — zij komen bedrogen uit.
Want zij krijgen niet, wat zij verlangen.
Verkregen roem mag een wijle zoet zijn en streelend voor onze eigenliefde — hij laat het hart onbevredigd.
Het bewustzijn van te kunnen heerschen mag genoegdoening geven aan onze ijdelheid — ons hart blijft vragen naar geluk.
En goud — ach hoe hooger de stapel wordt — hoe dieper de ziel gaat weten, dat ook goud geen heil vermag te geven.
Daar is maar één bron, waaruit het water welt, dat onze dorst naar heil kan lesschen. En wie er eens uit dronk, zal nooit meer dorsten.
Dat is God.
Uit Hem zijn wij geboren. Uit Hem vloeit ons het heil toe. Ons arm hart vraagt en klaagt
89



en zoekt en dwaalt en vindt geen ruste dan in Hem.
Hij is de goede Herder, Die Zijn schapen, zijn dorstige schapen, wil leiden aan zeer stille wateren.
Als wij naar Hem luisteren,
als wij ons laten grijpen door de hand, die Hij in Zijn ontfermende liefde ons reikt,
als wij ons gewillig door Hem laten leiden,
dan zal het ons nooit, neen nooit weer dorsten.
90



BEHOUDZUCHT
Er ligt iets heel aantrekkelijks in dat zich hechten aan wat oud is en door den tijd eerwaardig, werd.
Het is ook iets zeer natuurlijks.
Men is als 't ware samengegroeid met wat men langen tijd heeft gekend. Het is een stuk van het eigen leven geworden.
Een huis, waarin wij jaren hebben gewoond, waarvan wij ieder hoekje, elk steentje kennen, waar aan haast alle dingen een geschiedenis is verbonden, waar wij vreugde smaakten en in tranen neerzaten, zoo'n huis wordt ons zeer lief. Het hoort bij ons. Het kost ons moeite, het te verlaten. En het uur, waarin wij het vaarwel moeten zeggen behoort niet tot de prettigste van ons leven.
Nog sterker is die gehechtheid, wanneer het oude, langgekoesterde denkbeelden betreft, 't Geloof der vaderen is ons als vanzelf zeer lief. Wat wij als waarheid en wijsheid hebben gehoord uit
91



vaders mond, wat moeder ons in stille uren aan geloof heeft gegeven, dat laten wij niet maar zoo dadelijk varen, want dat heeft juist door hen, die het ons gaven, een glans van heiligheid gekregen. Wanneer ons later meeningen worden verkondigd, die daar tegen ingaan, dan zijn wij in 't eerst niet geneigd, daaraan veel gehoor te schenken. Het is immers zoo heel anders dan vader en moeder ons leerden en dus zal het ook wel niet goed wezen.
Het zijn waarlijk de slechtste karakters niet, die zoo denken en gevoelen. Zij geven daardoor blijk, den kinderlijken eerbied voor hunne ouders te hebben bewaard. Zij, die zich dadelijk maar met iedere nieuwe meening ingenomen toonen, en zich daarvan voorstanders noemen, zijn de soliedste geesten niet. In dat zich spoedig en gemakkelijk losmaken van het oude ligt iets wufts, dat weinig vertrouwen geeft op de degelijkheid der nieuwe overtuiging. Het toont, dat het oude nooit werkelijk eigendom, nooit een stuk van het leven is geweest. Wie dadelijk, als vliegen op de kaars, op 't nieuwe licht afgaan, zijn de ware broeders niet.
Toch mag die liefde voor wat door de vaderen overgeleverd werd, nooit oorzaak worden, dat het nieuwe verworpen wordt, enkel omdat het nieuw is en afwijkt van wat eens als waarheid werd aanvaard.
^2



Dat wordt echter heel dikwijls gedaan. En dan wordt diezelfde behoudzucht een kwaad, oorzaak, dat men zijn plicht verzaakt. Wij hebben nu eenmaal op geen enkel gebied de volle waarheid in ons bezit. Wij zijn onvolkomen wezens en hebben dus uitteraard een onvolmaakten kijk op de dingen om ons heen.
En wanneer nu anderen komen met andere inzichten, dan is het gansch niet onmogelijk, dat zij dieper en juister zagen dan wij, dat zij meer van de waarheid grepen dan wij vermochten te doen. Daarom is het plicht, om, wanneer op een of ander gebied een nieuwe overtuiging zich als een juistere en betere komt aanmelden, die zoo ernstig te onderzoeken als in ons vermogen ligt.
En blijkt het ons dan, dat het nieuwe juister, waarachtiger is dan wat wij eens als waarheid aanvaardden, dan mogen we niet anders doen dan het aannemen op straffe van iets van onze eerlijkheid in te boeten en schade te lijden aan onze ziel. Het moge pijnlijk zijn en groote moeite kósten, wij kunnen ons toch op den duur nooit gelukkig voelen bij wat wij als onwaarachtig hebben leeren kennen. Voor het goede mogen wij nooit het betere verwerpen. Dat ware ongeloof. En dat ongeloof heeft de zegepraal van menige goede zaak reeds vertraagd. Niemand is geheel vrij van deze zonde.
De apostel zegt: onderzoekt alle dingen en behoudt het goede.
93



VRIJHEID
Er is geen levend wezen, dat zich rustig en gelukkig voelt in uiterlijke gebondenheid.
De gevangen leeuw slaat zijn klauw tegen de tralies van zijn kooi en tracht ze te breken.
De hond rukt aan zijn ketting, of hij niet los kan komen.
Niets anders doet de mensch.
De slaaf vervloekt zijn ketenen, de gevangene zijn kerker.
De knaap verlangt naar den tijd, dat hij groot zal zijn en onder het toezicht van zijn ouders vandaan, om naar eigen wil zijn leven te richten.
Want wij zijn aangelegd op vrijheid, die eigenlijk niets anders is dan zelfstandigheid.
Elke uiterlijke, ons opgelegde dwang, elke niet-zelf-gekozen keten voelen wij als een beleediging van onze persoonlijkheid.
Zoo wordt het gevoeld door den enkelen mensch, zoo is het ook altijd ervaren door de gemeenschap, door de volkeren.
Waar ooit een volk of een gedeelte van een
94



volk verdrukt werd, daar heeft het een tijd lang morrend mogen berusten, op den duur werd toch de vrijheidsdrang te machtig. En dan zijn ze opgestaan en hebben gevochten voor wat hun onontbeerlijk leek. Al is deze uiterlijke vrijheid goed en noodzakelijk en waard dat er om gestreden wordt, hooger staat die vrijheid, waarbij een mensch zelfs in banden welbewust een eigen levensrichting kiest — en volgt
Het kind, dat zegt: ik lieg niet, want vader heeft het mij verboden, is niet vrij.
De man, die zegt: ik lieg niet, omdat ik liegen slecht vindt is vrij.
Zoo is vrijheid heerschappij over zich zelf.
Iemand, die met paard en wagen langs den weg rijdt en zijn dier niet meester is — het maakt onverhoedsche zijsprongen die den wagen op gevaar van kantelen brengen — eindelijk slaat het op hol, zonder dat de bestuurder er iets tegen doen kan — met zoo iemand is te vergelijken de onvrije, de mensch die zijn toevallige lusten en neigingen volgt. Dat zijn de paarden die zijn levenswagen trekken, waarheen zij willen en hij zit er hulpeloos bij en vermag niets.
Maar de vrije mensch is als de voerman* die zijn paarden met sterke hand in bedwang houdt; wil een van de dieren al eens uit den band springen, de teugel wordt wat strakker aangetrokken om den onwillige tot rede te brengen en zoo stuurt hij de paarden, waarheen hij wil.
95



Zoo is de vrije mensch. Hij heeft zijn hartstochten in bedwang.
Hij zegt: zoo wil ik, dat het zijn zal. En zoo gebeurt het. Hij is als een zeeman, die op wijde wateren zwerft. Hij staat aan 'troer. De wilde stormen waaien en dreigen 't schip uit de koers te slaan, hij omklemt met vaste hand het stuurrad en tegen storm en hooge zeeën in brengt hij het schip waarheen hij wil.
Zoo heerscht hij over zijn lot.
Het leven mag komen met zijn droefheid, zijn angsten zijn verschrikkingen, hij verliest de richting waarin zijn levensboot moet gaan, niet uit het oog. Al drukt het leed, al dreigt het lot, hij gaat zijn eigen 'weg.
Om deze vrijheid te verkrijgen, moet de mensch zich in dienstbaarheid begeven.
Hij moet zich zelf stellen onder den tucht van Gods wil, gelijk hij dien verneemt in zijn hart.
Wantdaardoor alleen kan hij deel krijgen aan die eeuwige dingen, die aan de ziel kracht en moed geven om de zware worsteling met het leven aan te durven, en daaruit de zege weg te dragen, zoodat hij in de wereld staat als een koning, een heerscher.
Daar is voor een mensch geen vrijheid te verkrijgen dan door gebondenheid aan God.
Slechts wie den hoogen moed heeft, in deemoed te zeggen: God, Gij zijt mijn Koning, zal de ware vrijheid vinden.
96



AAN DOKTOR MAARTENS SCHIM
Zij noemden u. Maarten Luther, het beest met de diepe oogen in den kop. Wat de oogen betreft, hadden zij gelijk. Wèl waren ze diep: Gij hadt immers den Heer gezien. Daar in de kloostercel, daar raakte Hij u aan, en gij moest worstelen om van Zijn licht een glimp te zien. Toen is het ontstoken in uw hart en durend scheen het uit uw oogen.
Het heeft gevlamd uit de woorden, waarmee Gij dien kwanselenden schavuit tegentraadt. Hoe snel had zijn heilloos doen een einrle.
97
riet lichtte den in hoogheid gezetenen, toen Gij daar in Worms zoo dapper stand hieldt. Wat waren zij klein naast u.
Het blonk den Satan tegen, toen hij u tartte op den Wartburg. Hoe haastiglijk is hij weggeduisterd.
Het gloriede in dien sterken zang van Hem, die u was een vaste burg, een toevlucht en een



hulp in allen nood. Hoe stonden daar die woorden, kloek en krachtig, elk een held.
Ja, dokter, gij waart een geweldig man. Tegen de duisternis hebt gij gezegd: ga heen. Entegen het licht: ga schijnen. Toen is het licht geworden.
Gij hebt tegen den tijd gezegd: laat dit werk rusten en zet een nieuwen arbeid op. Hij heeft naar uw bevel gedaan. De kleuren van het nieuwe weefsel gloeien feller dan van 't oude.
Uw gang was zwaar. Nog hooren wij in 't schrijden der eeuwen de dreuning van uw tred.
Daar lagen rotsen op den steilen weg, dien de menschheid moeizaam ging. Zij verloor haast den moed en wilde gaan zitten aan den kant en maar rustig terugzien naar 't afgelegde eind. Toen hebt gij uw arm opgeheven. De hamer was zwaar in uw vuist.. Hoe spatten ze tot gruis, de harde steenen. En de menschheid kan voortgaan. Ay, Luther, wèl waart gij groot. Een man.
In den krijg. Ook in den vrede.
Toen ook, toen gij „meister Peter, den barbier" dien vriendelijken brief schreeft, waarin gij hem raad gaaft, hoe te bidden tot den Vader.
Ook in dien brief aan uw zoontje, waarin gij verteldet van dien mooien tuin vol bloemen en sappige vruchten en kinderen, die mogen rijden op kleine paardjes met gouden teugels en zilveren zadels.
Ook toen gij uw moeder een troostbrief zondt in de dagen harer krankheid.
58



Ook toen gij stondt aan 't sterfbed van uw kind en door dien nood heen den Vader wist te vinden.
Gij hadt ook uw fouten, dokter. Wij zien ze wel. Ook gij hebt soms gedwaald. Uw optreden in den boerenkrijg was niet zooals het zijn moest en tegen Zwingli waart gij klein.
Maar door uw fouten en dwalingen heen bleeft gij toch een dapper held, met het zwaard in de vuist en een gebed in uw hart en daarom met een licht in de oogen en een lied in uw mond.
Ja, gij zijt ons wèl kloek voorgegaan.
En zoo wij u wilden eeren, zouden wij niet veel moeten praten over u, doch doen naar uw voorbeeld, moesten wij als gij worstelen om de kracht Gods en dan met Zijn leven in ons hart het zwaard voeren in den feilen strijd tegen alles wat vrijheid belaagt en vroomheid een dwangbuis aan wil trekken.
Wij moesten u laten rusten in uw graf en naar uw bedoelen in onzen tijd het werk trachten te doen, zooals gij het zoudt hebben gedaan, wierd uw vierkante gestalte nog onder ons gezien.
Dat ware de beste eer, die wij u konden brengen.
Waarlijk, wij beproeven het wel.
Maar ach, ook doen wij u groote smaadheid aan. Ja, groote smaadheid.
Want wij onzien ons niet, onze armoe te verbergen achter de breede plooien van uw toga.
99



Gij, met uw brandend hart, met uw dapperen geest, met uw diepe oogen, gij die met den Heer hebt geworsteld als Jacob met den engel in wilden stormnacht, Gij die den Satan hebt gegeeseld, tot hij wegkroop ...
Ach, doktor Maarten, wèl zijn wij soms ver geweken van uw pad.
Uw arme, geslagen, lichtende, dappere, worstelende ziel, wij nemen haar in onze handen en toonen haar aan de menschen om te verbergen, hoe vaak het onszelf aan ziel ontbreekt.
Wij halen u uit de angstige stilte der cel en zetten u voor de schare te kijk.
Wij herhalen zoo vaak de lichtende woorden, die gij te Worms spraakt, tot ze dof worden als beduimeld kristal.
En als wij over profeten spreken, dan breekt eerst recht uw glorie aan. De slotkapel, Wor-ms... ach Luther, ze moeten dekken ons gebrek aan profetische geestdrift. En uw geweldig lied, waarvan elk woord uit de diepte uwer ziel naar boven werd gestuwd — wèl zaagt gij de grimmige hel met haar duizendtallen, wél wildet gij goed en bloed u laten nemen om Gods wil, wèl zoudt gij vrouw en kinderen een graf gedolven hebben, zoo 't moest om 's Heeren wil te doen, wél wist gij den hemel open en Gods koninkrijk uw erfdeel —
wij durven deze ontzaglijke dingen laten zingen
100



(vierstemmig), door lieve meisjes in een feestelijk versierde zaal na een joyeus diner...
Ach, doktor, wat durven wij al niet.
Voorwaar, wij hebben ons aan u vergrepen.
Vergeef ons.
Maar het zal anders worden. Waarlijk, dat zal het. Wij zullen u laten rusten.
Alleen op uw dag, den dag van uw opstandigen daad, zullen wij naar uw kloeke gestalte wijzen en zeggen : daar staat hij, een zondaar als wij, nochtans een krachtig held met den glorieschijn der kinderen Gods om zijn hoofd.
Maar overigens... wij willen worstelen om dat zelfde licht, dat in uw oogen brandde, en dan zal uw woord, nü ons woord, klinken in dezen onzen wilden tijd, en dan zal in onze handen zijn uw zwaard, nü het onze, om neer te slaan wat de duisternis en de knechtschap liever heeft dan de heilige, stralende vrijheid.
101



TWEE WEGEN
Wijd is de poort en breed is de weg, die tot het verderf leidt.
De poort is eng en de weg is nauw, die tot het leven leidt.
Zoolang de menschen menschen blijven, zullen deze woorden een niet zeer opwekkende waarheid verkondigen.
Deze waarheid, dat het veel gemakkelijker valt, het kwade te doen dan het goede.
Twee dingen kunnen wij bereiken:
het verderf, dat is de verwording van het beste, dat wij meekregen, de ontaarding van wat er voor goddelijks leeft in onze harten, de heerschappij van de duistere machten van zelfzucht en hartstocht, de zedelijke dood; en het leven, dat is het deel hebben aan het eeuwige, het zich omstraald weten van waarheids licht, het zich veilig voelen onder liefdes hoede.
Doch het begin voorspelt het einde niet.
De deugd is streng en hard en spoort tot zwaren arbeid.
102



En wie zij tot dat werk roept, zien wel de zware moeiten, die hen wachten, doch de blijde uitkomst laat zich slechts vermoeden.
De zonde is verlokkend, eischt zoo weinig en belooft zoo veel.
Zij toont een weg met rozen bestrooid, maar het sombere verschiet is voor het oog verborgen.
En wijl wij graag geneigd zijn, alleen het oog te richten op wat vlak voor ons is, en heel vaak niet denken aan wat verder ligt, komen wij er gemakkelijker toe, het kwade te doen dan het goede
Wijd open staat de poort en breed, licht te. begaan is de weg aan zondes hand. O, zij is zoo'n vriendelijke leidsvrouw en onder haar opwekkend woord zijn wij gauw een heel eind'gevorderd. En wij letten er niet op, hoe zij, de leidsvrouwe langzamerhand van gedaante verandert, tot zij op eens blijkt geworden van een prettige makker een meester. Hij staat achter ons, de zweep in de opgeheven hand, en drijft ons voort, meedoogenloos. Al hoe wij mogen smeeken, hij laat niet los. Wij mogen rechts gaan, of links, hem ontloopen kunnen wij niet.
De deugd staat streng en wijst naar het nauwe, steile pad.
Zij zegt weinig. Bid en werk, luidt haar woord. En wie haar duiding volgt, moet zich reeds aanstonds schrap zetten. Want de moeilijkheden, die hij heeft te overwinnen, zijn er vele.
Doch zij gaat met hem mee — en als hij ernstig
103



worstelt, staat zij hem bij, reikt hem de hand helpt hem tot overwinning.
En hoe verder hij gaat, hoe vaster hij de zwarigheden aangrijpt, hoe krachtiger zij helpt, hoe vriendelijker zij hem aanziet, tot hij zich blij en veilig onder hare hoede voelt.
Telkens weer in ons leven komen wij op zoo'n "tweesprong.
Dan moeten wij kiezen.
Een harde keuze is het vaak. Aan geliefde zonden zegt niemand graag vaarwel. En de moeiten van den strijd schuwen we.
Maar voor wie de beweging van zijn ziel kent, en geen vreemdeling is in het eigen hart, voor wie van het opperste leven een glans heeft geschouwd, is de keuze niet moeilijk.
Hij zal trachten in te gaan door de enge poort.
104



ALS 'T JAAR WEGGAAT
Wij staan tot het leven in een dubbele verhouding. Zooals daar buiten de boomen staan — de zon doet in 't voorjaar de knoppen zwellen, zoodat ze openbersten in fijn teer groen, en de najaarsstormen zwiepen de takken en rooven hun tooi en de winter bedekt ze met rijp — zoo laten wij het leven over ons komen, het leven met zijn zorgen en moeiten, met zijn vreugde en verschrikkingen, met zijn storm doorwaaide nachten en zijn zonverheugde dagen.
Maar wij staan nog in een andere verhouding tot het leven. Zooals een kunstenaar staat voor een stuk ruw marmer en hij kapt en beitelt en hij schuurt en polijst, totdat uit dat uit het marmer een heerlijk beeld geworden is, zoo staan wij ook voor het leven, om er door den arbeid onzer handen iets moois en iets goeds van te maken.
Wij ondergaan het leven, en tegelijkertijd vatten wij het aan. Het leven maakt ons tot wat wij zijn en tegelijkertijd maken wij het tot wat het is.
Wij aanvaarden het lot, zooals het ons gegeven wordt, en, het aanvaardende, herscheppen wij het tot iets anders.
105



Dat is de tweeëenheid van passiviteit en activiteit, van lijdelijk ondergaan en herscheppende daad.
Wat heeft dit jaar, dat straks verzinkt in den nacht van 't voorbije, ons gebracht en wat hebben wij daarmee gedaan?
Droeve en blijde dingen bracht het ons.
Elk huis heeft zijn kruis. Die oude versleten woorden worden nu weer nieuw en van een sterke, levende waarheid. Daar is in menige huiskamer een ledige stoel. In menig hart is nu een klacht omdat veel liefs in dit jaar voor altijd is heenging. En in deze dagen komen onze dooden weer bij ons en wij doorleven nog eens al de bitterheid van hun verlies.
Toen wij dit jaar binnentraden, zijn zeker velen onzer het binnengegaan met stouten moed en blijde hoop. Maar het lot scheen wel den spot te drijven met onze liefste wenscben. Hoe menige teleurstelling woog zwaar op onze ziel.
Zoo kwam het leed tot ons in velerlei gestalte. Wat hebben wij er mee gedaan?
Wel ons, als wij 't hebben aangegrepen, als wij er mee in de eenzaamheid zijn gegaan en er mee hebben geworsteld, totdat het ons zijn zegen heeft gegeven. Want ook de smart bergt een zegen in de donkere plooien van haar kleed.
Maar ook de voorspoed, de blijdschap is wel tot ons gekomen, ongedacht vaak.
106



Wat hebben wij daarmee gedaan?
Ik geloof, dat vele menschen beter tegen de smart kunnen dan tegen de vreugde. Met hun rampen gaan ze nog worstelen en elke worsteling staalt en verheft, in hun vreugde verdrinken velen.
De voorspoed is op zich zelf nog geen zegen, hij heeft er wel een, maar alleen voor hem, die door krachtig willen hem dwingt te geven wat hij aan goede dingen bezit.
Ook met de blijdschap moeten we inkeeren in de binnenkamer. Dan eerst kan ze ons helpen het rechte leven te vinden.
Want daar gaat het om, om het rechte, dat is het op God gerichte leven.
Als wij in dit jaar de heilige richting niet verloren, dan was het, wat het ons ook mocht brengen zeker goed voor ons.
Maar de tijd staat niet stil.
Als wij 't oude nog nastaren, dan grijpt het nieuwe jaar ons reeds aan en dwingt ons verder te gaan, roept ons tot nieuwen strijd.
Waar het ons voeren zal, weten we niet. Maar dit is wel heel zeker, dat, wanneer wij onze ziel geven in Gods hand, d.w.z. wanneer wij het willen wagen met de waarheid, met de liefde, met de gerechtigheid, wanneer wij in ootmoed willen aanvaarden, wat ons gegeven wordt te lijden en te genieten, dat dan het licht altijd zal stralen in onze ziel.
107






INHOUD
Gods Socialisme komt 7
De mensch 11
Zondaars 14
Het lied der menschheid 17
Vreemdelingen? 21
De mensch en zijn leed 24
Van de liefde 27
God is liefde 30
Gethsémané 34
Zie, de mensch 37
In de lijdensweken . . 40
Het kruis 43
Zegepraal 47
Blijdschap 50
Bij den eersten Mei 53
Wandelen naar den Geest 57
Zomersche gedachten . 60
Sta stil en let op Gods wonderen 64
Tweeërlei wijsheid 67
Kinderen 70
In duisternis « 73
Ten deele 75



Bij den Herst 79
Het eeuwig Evangelie 83
Dorst 87
Behoudzucht 91
Vrijheid 94
Aan dokter Maartens schim 97
Twee wegen 102
Als 't jaar weggaat 105