Hij droeg 'n „fruntje", kraag en bolhoed, 'n buis, hij rookte 'n sigaar, hij had witte handen en sprak van „sivoeplee" en „merci", dat ie van den brouwer gehoord had op 't kantoor waar ie rekeningen schreef.
„Joa toch, joa toch, 't is den beste klare, da wit te, hij het altijd goei goed, den baas 1"
„Zoo, kom 'r dan moar gaauwkes mee af, meske," riep de Zuute, z'n hand al uitgestrekt.
„Kom Merianneke kom!" zong de snerpende piepstem.
„Hier dan!" kwam ze met 'n zwart gelakt blaadje waarop, tusschen doorgeroeste plekken, overloopende glaasjes stonden. „Ge kregt 'm al vruug onder 't nuske," lachte ze en nadat de borrels op tafel gezet waren, slierde ze met 'n eigenaardigen armzwaai de gestorte druppels in de ruimte.
„Béter te vruug as te laat deurske1), want zoo lank ge 'm nog lust, is 't noit nie te vruug," en in één teug verdween de inhoud van 't glas in Keeske's mond.
„Toch 'n scon koppel... heur-de... 'n verduld scon koppel !" knauwde Rien, die 't jonge paar, bij de wegkromte nog had nagestaard.
„Joa, hij bekomt 'n goei*vrouw oan Hanne, da za 'k nie zegge," beweerde de Zuute met vertrokken lippen. „Daar goan ze, daar!" en hij dronk z'n glas ineens leeg.
„Nou of ie," smakte de Geitenboer, „en rrrijk is ze, en hij het ok meer as niks!" patste ie, z'n leeg glas op tafel.
„Ze het toch 'n scon kast vol me oud linnen zoo dik as enne plank, da 'r grutmoeder zoaliger gesponne het van eige geteuld vlas; 'n kast die klipt as enne vlégel,"2) babbelde Marianne er tusschen.
„Ze kenne d'r mee oanvange, da's maar zéker; 't stuk bezije
1) meisje. «—
2) klipt as enne vlégel: klinkt als 'n klok.
5



't Rik veld is 't haar en da eind tusschen de kampen van Giel, de Elewousche Tiend, is pachtland," beweerde de Zuute met 'n verbitterd lachje over z'n zoetsappig gezicht.
„Nie veul weerd!" bromde de Geitenboer met z'n lage, losse stem 'r tusschendoor. ,,'t Kekt zoo wit of 't onder de kalk leet."
„Kunstmest!" piepte Keeske.
„Daar hè 'k niet op!"
„Land... land... land da houdt altijd ze'ne weerde, da ga altijd omhoog, as ge 't nie uitmarregeld... veul.., heel veul wa béter as huize, as geld... en pampiere!" knauwde Rien.
„Dieë kunstmest daar hed de 't nie zuiver mee," beweerde de Zuute.
„'k Hè 't 'r ok nie op," dreunde de Geitenboer.
„Veul wa béter as pampiere en hujze," ging Rien nadrukkelijk voort... „Ze kenne d'r nie mee goan slèpe... ze kenne... 't oe nie in den brand stèke en ge teult er op, wa da 't 't best lijdt!"
„Dan, dan zaaide ik d'r dubbeltjes op, wie wet of ge geene guldes ogstte," lachte Keeske onder 't aanstekken van 'n zwartbruine reuzensigaar die onbeholpen tusschen z'n lippen dwaalde.
Blauwe sigarendamp mengde zich tusschen grauwgrijze pijpenrook.
„Daar hed de de kemikelingl) weer," zeurde de Zuute met z'n hoofd in de richting van Keeske.
„Stèk toch liever 'ne pijp oan!" raadde de Geitenboer.
„Merci!" en hij blies in den vuurmond van z'n sigaar dat de vonken er af spatten.
„As ge land goed gèft wa 't toekomt... veul mest hier in 't
1) komiek.
6



moare 'k la me nie op me'ne kop zitte door zoo'n vernepe dink 1" en hij stampte met z'n knuppelachtigen stok 'n daverslag op den grond.
'n Klein kind begon te schreeuwen uit 't achterhuis.
„Kom, ben de beleuterd... we vatte d'r nog enne. Kom Merianneke!" riep de bakker 't meisje terug, dat op 't kindergeschreeuw was weggeloopen. Blauwgrijze rook was bijna ondoorzichtbaar geworden om 't tafeltje, waar ze op hunne krakende stoelen zaten te draaien.
„Verdrejt, daar hèd de Brord!"
„Wel allejennig, dar hed de 't verlore scoap!"
„Kum maar gaauwkes en vat 'r enne. Allaaa alléee... op oewen trouw, daar, daar ga-de," knauwde Rien.
„Perficiat!" lachte Keeske en z'n groote sigaar wipte naar boven, z'n mondhoeken trokken omhoog. Hij rekte zich zoover mogelijk uit; z'n duimen dwaalden naar z'n schouders.
Ze schoven 'n stoel bij en Brord, strijkend met de hand over 't gezicht, bleef maar steeds staan kijken.
„Nou, nog 'n rundje, Merianneke, zet oe dan; ge kunt, ge zult nog lang genog aan Hanneke's rokken bengelen!" bromde de Geitenboer en hij deukte Brord op den stoel neer.
„Nou... enne wa is 't nou me de herremenie?" vroeg de Zuute. „La we alles te proat bringe veur da we ,,'t Gaauwd Kapperke" veur ennen doodelzak oanzien!"
„Joa... nou... de herremenie mot speule, da sprekt van eiges war nou, enne nou ha k van zoo de gedacht gehad..." *)
'n Reiziger kwam in, monsterde met halftoegeknepen oogen waaraan pijpendamp 'hinderlijk scheen, de mannengroep; hij zette zich aan 'n tafeltje dicht bij den toonbank en begon aan Marianne de deugden van 'n gramofoon uit te leggen.
1) ha'k van zoo de gedacht gehad: had ik zoo gedacht.
11



„Neeë, ik geleuf nie da de baas d'r veul de gedacht op het. Kèk, we hebbe hier meziek zat: enne herremenie, en enne goei!" Ze bracht z'n glas, gooide met 'n schel oprinkeltje 't geld in den toomla die ze door 'n forschen schok van 'r lichaam toeduwde; de scheef inwrikkende la hosseboste en kreeg toen nog 'n paar flinke stooten.
„Waar nou ? Zijn ze hier nou zoo op enne grammefoon ?... Zoo'nen groten horeasze op 'ttramstasion hebbe.. .wit te wel?"
„O.. .^zoo'ne janker! Neeë, dar hebbe we 't niks nie op heur de!" riep de Zuute.
De reiziger ontvouwde z'n Maasbode en drong niet verder aan.
„Nou, we hadde van zoo de gedacht gehad: ikke en Hanneke, da we de herremenie tracteere wille!" „Verduld!" „Pofferdikkie!"
„Ennen eet veur negentien man Merianneke!"
„Ach!... enne... mot da hier geprutst wurde?" kwam Marianne van achter den toog.
„Nou, as de kiep ze'ne garst krègt, valt 'r duk wanève veur de mussche!" knikte Keeske en hij blies weer in z'n reuzensigaar. „Nou heur, nou krège we verduld enne sepée gelijk 't grót volk, gelijk bij den brouwer," lachte Keeske die zich zoo behaaglijk voelde met z'n vollen borrel, met z'n goeie plaats, met z'n dikke sigaar en in 't vooruitzicht van z'n „sepée".
„Maar toch, maar toch, wa zulle we feste! Lank leve Brord en Hanneke hoera! Daar goan ze!" riep de Zuute, wiens triest gezicht bij 't vierde glas altijd wat opklaarde, dan „dan kwamp ie wa over de beroerderigheid hène."
„Dan, heur is, dan zul de veul pistelers motte hebben," opperde Rien, die uit begon te rekenen hoeveel broodjes ie zou kunnen leveren.
12



„Pistelèrs!" spotte Keeske, „zeg toch pistolets," en bij lachte met wijd open mond, zoodat z'n sigaar over zijn bultje tuimelde en aschvlokjes over zijn jas stoven.
„Nou," bromde de Geitenboer, „hij zal toch eiges wel wète wa da ie bakt 1"
„Kom Merianneke, wa vat te gij ? Hed de ons al gedronke ? Vat'n lekker zuut borreltje, gaauwkes!" drong Brord aan.
„Nou, dat sla ik nie neer," lachte ze en ze schonk zich wat strooperig vocht in, dat sterk naar annijs rook. „Brord en Hanne, daar gaan ze heur, lank zulle ze léve in de glorijaaT' , „En wa men de gij, kan da hier klar komme Merianne?" vroeg Brord opstaande uit den kring»
„Joa, da wit 'k zoo net nie... 'k zal de vrouw roepen." Ze ging de binnendeur uit en kwam terug, gevolgd door 'n zware boerenvrouw, die 'n frisch kind op den arm had.
„Enne sepée veur nègentien man," kondigde Keeske alvast met z'n piepstem aan.
„Zoöó, nou... negentien man, da's geene gekheid, dan mot te diep invatte," zei ze met 'r lijmerige stem, „wit te da wel?"
„Neeë, da's zeker geene gekheid," beaamde Brord, „moare ik ha van zoo de gedacht gehad..."
„Enne... mot da hier geprutst worde?"
„Netuurlijk 1" knipoogde de Geitenboer.
„As ge 't mé bród en mik afkon, da waar toch veul gemekkelijker en veurdèlliger," meende Rien, maar hij vond geen bijval.
„Snijbön he'k nog zat in den inmoak!" „Ah, snijbön mé worst jong, feruit moar!" watertandde de Zuute.
„Joa, nou da's 'n goei ête, 'n verduld goei ète!"
„Nou, ik ha dan van zoo de gedacht... la 'k 's prakke-
13



zeere... jao... 'nrösrxrt1) snijbön waar? En'n vat 2)errepels."
„We hebbe zoon gróte ketels nie," bracht Marianne onder de aandacht.
„Die vat ik maar bij de gebuur... Enne... joa... la kèke... twintig el worst ?" „Joa, joa!"
„Nou heur effekes : puddings kun de bij mijn vatte, 'k hè ze in pekskes!" riep de bakker.
„Joa moar heur 's hier, da's nou zoon oarig gepruts, daar
kan 'k m'n eige nie mee ophaauwe," lijmde ze Stil Kar-
lieneke," schudde ze 't kind dat 'r haren van onder de muts wegtrok. „Nie aan moeders scon muts ügge te frotte... wil de 't loate!"
„Da ga van eiges," lichtte Rien knabbelend toe. „Ge kökt... stil nou... ge kökt elk pekske me 'n halve pint röme... dan ... dan bin de d'r al, da ken 'n klain kijnd wel!"
„Goed, feruit! dan 'n Keulsche pot puddings!". riep Brord die den bakker ook wat gunde. *
„En 'n vaatje bier waar?"
„Hoerah! hoerah! veur Brord en Hanne. Lank zulle ze leve, goed zulle we feste."
„Nou!... Maar dan mag je wel zorgen dat d'r een dokter in den omtrek is," vond de reiziger, die met z'n knijpoogjes ineens groot van verbazing over z'n Maasbode, boven z'n bril uitkeek.
1) Kleine inmaakpot.
2) Groot vierde mud.
14



II.
ET dak was op de nieuwe, platte boerenwoning van Brord en Hanne; enkele dorpelingen stonden met welgevallen er naar te kijken.
Op diezelfde plek had vroeger 'n oud huis gestaan, half overlommerd door platanen waarvan de gulden bladeren steeds vielen op 't doormos te rietdak, dat avondzon, vaak met zoo'n warmen groenbronzen glans kon overlichten. Dat ingegroeide oude huis, half met klimop overrankt, was omgeven geweest door laurierkers boschjes waar zoo heerlijk 't licht op spiegelen kon, bij zon, na regen; waar zoo zoete amandelgeur uit opsteeg als de roomkleurige bloemsems openknopten. In hun geheimzinnige schaduwholentjes hadden nachtegalen gejubeld en genesteld boven teergroen van varenveders. Maar 't vogelgezang was overstemd geworden door snerpende fluitdeunen van werkvolk, door dreunende mokerslagen en 't voortdurend geronk van de zaag. Boomen waren geveld, struiken uitgehakt en weggesleurd. Op die plek stond nu 'n nieuw huis dat rook naar verf, naar versch gezaagd vurenhout en naar kalk van metselwerk; dat nieuwe dak en die naakte muur zagen zoo bloederig rood, of ze gevild waren; 't huis stond daar zoo kaal, nuchter, zoo alleen voor de uitgestrektheid van de akkers, aan eene kant afgezet met piekende dennen; zwartgroen, stug, afwerend, ongenaakbaar met hunne verdiepingen van heen wijzende twijgen vol naaldenscherpte en met nijdiggedoorne braamranken aan hun voet. Uit wijde verte klonken tinkelend, fijne, zwakke geluidjes op; joelig en met schelle gilletjes er tusschen.
„Zoo is 't toch veul wa béter, kék zoo ken de wijnd en de locht 'r rontelom speule."
„En 't zonneke ken d'r in braaje!'' vonden twee oude boertjes.
1*>



„Joa joa, 'n scon huizinge toch."
„De stal die mot 'k nog 's effekes zien; d'r is enne geut waar altijd maar deur, varsch woater deurhène lupt; da, da's 'n goei dink, waar nou?" en hij keek met z'n bijziende oogjes de goot langs.
Gezang, gejoel, gelach werd duidelijker, kwam meer en meer nabij, enkele klanken waren op te vangen: „In... de... glo... ri... ja lank-... lank... léve... glo... ri... ja!"
„Ah kumaan, daar hed de de heele gansche meidenfesite," lachte 't oud boertje, wijzend met z'n pijpenroer naar de dennenlaan.
„Joa, daar komme ze af; ach da jonk volk toch. Heur wa'n lawijt!"
En daar kwamen ze tusschen 't zwaar-groen van dennen: risten van zes, van tien, van twaalf, alle joelende, blozende jonge meisjes in 't bruin, in 't paars in bolletjesblauw, bijna alle met ruitjesboezelaars voor. 't Haar meestal gescheiden en met 'n wrong in den nek gelegd: blond, rossig, geel of vlaskleur; heel enkele donkerharigen waren in de groepen. Hun overbruisende jeugddrang zoo lang verdoken en verstomd, zoo steeds onderdrukt in dagelijkschen zwaren arbeidsgang, barstte los in schelle juiching en jubelde uit in drieste zang. 't Verlaten zandplein was op eens, al leven, beweging en kleur; 'n joeling van vreugdig geschater en vroolijk geschetter: dolle lachjes, afgestompte gilletjes en leutige deuntjes dwarrelden dooreen. Uit de verte gezien moest 't zijn, als 'n troep kwakende, snaterende beweeglijke bonte vogels die daar neergestreken waren. Eene meisjesgroep droeg de „krön"; 'n groot zwaar ding in den vorm van 'n koningskroon, geheel bewerkt met papieren bloemen; hard roode rozen, fel blauwe asters, schril purpere pioenen, alles dooreen gedot, geperst en geslingerd om 't nieuwe grenenhout. Franjes van goud
16



klaterpapier hingen wijduit naar omlaag. Schrille, helle, harde kleuren, hinderlijk aan de oogen. „Ach wan scon krön toch!"
„Joa waar, kenne we nie scon sieren, z'is zoo zwaar," torste 'n blondje, „ze valt bekant uit de hand, en 'k bin zoo slap van 't lache!" proestte ze.
„Ge kent 't deurskes, ge kent 't," bibberde 't stemmetje van den ouden boer in wiens oogjes nog wat jeugdig vuur glimmerde.
„Waar, waar mot ie nou hangen ?" vroeg 'n blondje buiten adem.
„Hier, vat aan, 'n hurtje, zoo r— onder 't bovenlicht — waar nou?"
„Joa — daar kèkt ie scon."J) Ze scharrelden zoolang totdat 't reuzending in de deuropening stond.
Met oogen waar dolle schik in glinsterde, kwamen uit de lange laan, meisjes aangesleept met vier wortellooze dennen. Aan eiken hoek van 't huis werd er een in den zanderigen grond gezet en doorweven met papierslingers van brandende kleuren; oranje, vlamrood, hoog geel en fel purper.
»De krön mot hangen onder 't bovenlicht, daar kèkt ie 't scönst!"
„Joa moare, hij is zwaarder as enne scup vol eerd.2) Ge kunt 'm nie heffe." „Nou dan?"
„Joa da, da mot 't mansvolk doen," knikte 'n blozende deern. „Zoo gij, gij wilt 'r weer gelijk mansvolk bij!" „De krön mot hange! Ken de gij 't doen? Driek, Pauwke? Phien, Piëta?"
1) kèkt ie scon: staat ie mooi.
2) scup vol eerd: schop vol aarde.
2
17



„Ikke? Nou ik gef 't nie gaauwkes gewonne!"
En Piëta probeerde, maar 't gevaarte was niet te verwrikken.
Bij verre buren werden touwen en ladders gehaald.
„Laat Marianneke goan, die het geene scrik veur mansvolk !" stelde er een voor.
„Joa haal de gij mansvolk. Vat Eimbert bij z'n vesje en Sjaan bij zè'ne kraag!"
„Nou, 'k zit alle daag 'r mee opgescept, ga de gij moar naar da mansvolk!" riep Marianne terug.
„Eimbert en Sjaan ga 'k roepen!" zei 'n sproetige meid, „die zijn op werk hier in den omweg, joa, ik doe 't, 'k goa!"
„Ge zult toch wijzer zijn? Hed de geen verstand?"
„Joa, nou 't mot toch furt goan!"
„Kom, wa geft 't; 't is klaren dag!" riep 'n zwartoogige meid en ze schoot 'r arm in die van de sproetige en ze holden over veld en akker weg.
„Ach da ze toch geene scrik hebbe, ze gaan .Eimbert en Sjaan toch hoale!"
„Die hebbe nerregent scrik af!" zei Doca en ze oogde hen lang na.
„Lank zelle ze léve... lank zelle ze leve," begon er eene die de danspas in de beenen voelde. Ze werd door alle gevolgd in 't versche, nieuwe huis, waar nu in bont gewoel en hard gezwets de meisjes op vensterkozijnen, op drempels en stoepjes dooreen zaten, lachend, zingend, giebelend.
„Kom de gullie Janske, Mieke, 'k hè 'n builkel), Tönieke, Francien! 'n builke!" wenkte ze.
„Ze het 'n builke!" zoo vlogen er drie op en ze schaarden zich om Doca die in 'n grauw zakje, pepermunt had meegebracht.
1) zakje lekkers.
18



„Ah ! ze het pepermunt, ze het pepermunt!"
„Kom wa ken 't scelle, zoo'ne duurt is 't nie, 'k trakteer alleman," en ze ging met 't zakje rond.
„Allaa Mieke vat'r is enne uit m'n builke, kom Sietje, of hed de t'r nie op ? O Merianneke gaauwkes vat te gij diep in!"
„Gij bint nog 's 'ne rejoale heur de Doca. Wa hed de 'n scon purreper kleed aan. Bin de d'r al achttien?"
„Joa toch!"
Heel het nieuwe huis was doortrokken van scherpe pepermuntlucht.
„Ge mot oe de hoare wat sconder opzette," zei Francien die uit 'n ander groepje kwam, dat wit geschort en gekuifd was, 'n groep die blijkbaar de spotlust van de boerendochters opwekte.
„Joa, gullie kunt scon 'n scuin kuif ke zette," riep Marianne. „Zoo kenne wullie 't nie moar ze daauwe d'r strooi onder!"
„Of 'n haffelke peerdenhoar!"
„Joa nou, zoo ken de gullie 't nie!" riep Francien: 'n slanke, bleeke meid met wit geborduurd schort voor; ze keek de naakte metselwanden rond of ze 'n spiegel zocht en schaterlachte om 'r dwaling, toen ze overal de kale muurwanden aanzag.
„Neeë die zul de hier nog nie vijnde, zoo wijd zijn ze hier nog nie!"
„Kek me nou al da jonkvolk is oan," bibberde weer de stem van. 't oud boertje, dat door 't raam kwam kijken; z'n pijpendamp krulde naar binnen en mengde zich in pepermunt, verf en kalklucht.
„Zeg, grutvoadersJ), geen mansvolk achter de kijkgloazen!" lachte Francien.
„Boven de jaare meske! bove de jaare!"
1) grootvader.
19



„Mansvolk is mansvolk, joa, ge het nog zoo'n hel engskes as 'n jongkerel!"
„Kom vat te gij d'r is enne ?" hield Doca hem 't builtje voor.
„Nou, ik spoar 't veur de vrouw die het 't 'r zoö op!"
„Dan nog enne, kom ?" schudde ze 't zakje, „veur de vrouw, kom?"
,,'t Is zat, 't is zat!"
'n Uitgelaten groepje begon te zingen, hard geschoeide voeten trapten op de maat; gingen al verder en wijder van den grond en eindigden in onbeholpen, schurende danspassen.
In 'n ander vertrek zongen vier meisjes uit de congregatie; Doca gaf den toon aan, maar 't zuiver, helder klinkend liedje werd overstemd door 't wilde rumoer van uit 't voorhuis. Twee oudere meisjes bleven afgezonderd en deden elkaar met geheimzinnige gebaren vertrouwelijke mededeelingen, waarbij ze zich hoe langer hoe dieper in 'n hoekje terugtrokken.
„Daar hed de mansvolk: Eimbert en Sjaan van Mieke!"
,,'k Mende da Eimbert den stek1) al bekant op ha!" riep 'n brutaaltje uit de groep.
„Neeë, hij het te veul over 't vrouwvolk geprakkezeerd," lachte Sjaan, „toen het ie 'm maar weer afgeleed!"
„In de kast van Doca, die het 'r 'n plekske veur ingeruimd," schimpte er een, gauw de hand voor de mond, nadat 'r bewering zoo gul hard uitgeroepen was.
Ze gierden 't alle uit „Zoo! O! Da's waar! In de kast van Doca's!"
Doca was vuurrood geworden. Eimbert gooide hard z'n gereedschap op den grond, zoodat stof opvloog.
„Nou, nou, 'k hè ze moar veur 't kiezen," knikte Sjaan naar de blozende groep. „Wïe zou de gij vatte?"
1) Pastoorssteek.
20



„Ikke?" vroeg Eimbert droogjes.
Van uit de bonte, joelende, lachende groep werden er een paar naar voor geduwd, niet met zachte beweging. Onderdrukt gegiegel en hooge, Verknepen gilletjes, sneden door 't rumoer.
„Nou wie mot 'r nou oan?" riep Sjaan den zwaren ijzeren katrolhaak vertoonend.
„Daar meug de Doca's aan hange!" riep de brutale Francien, die 't zoekend oog van Eimbert naar Doca niet uit kon Staan. Francien, die witgeschort en schuingekuifd was, die bij ,,'t heerenvolk" diende, die 'r woordje wel wist te doen, die al wat meer met 't „mansvolk" vertrouwd was en die gebannen was uit de congregatie.
„Neeë meske, la de gij Doca's moar me vree, die is op d'r plek in de congergatie — die, die hangt en gift d'r eige nie op kóp!), deurske!" en hij rameide z'n katrolhaak in de zolderingbalk met slagen die daverden door de verstomde meisjesgroepen.
„Z'is lillek in de 're stert, genepen,"2) proestte er een achter d'r hand.
„Joa, joa, 't drupt 'r venendig in d'eugskes!" 3) zoo verkneep 'n ander 'n lachje.
„Die de scoen past, treedt 'r mee furt!" 4) riep 'n gulle boerendeern die „Francien nie lije" kón.
Francien trok 'n mondje, nam 'r japonplooien wat bijeen en of 't boerengedoe 'r wat te min was geworden, trok ze zich terug en stak 'r arm door twee andere witgeschortten.
1) op kóp: te koop.
2) Z'is lillek in de 're stert genepen: Ze is leelijk aan de tand gevoeld.
3) 't drupt 'r venendig in d'eugskes: ze kijkt leelijk op 'r neus.
4) Die de scoen past, treedt 'r mee furt; Die de schoen past, trekt hem aan.
21



„Ach hoe scon da ze toch hangt!"
„Fijn gesierd: kek toch, rooisig en blaauwsig en purreper en gaauwd, alles ondereene."
„Lank zelle ze léve! lank zelle ze leve in de glorija!" En ze begonnen rond de trapleer te dansen, waarop de beide jongens stonden.
„Lank zelle ze léve! Lank zelle ze léve in de glorijaaa!" lachten ze.
„Lank, heur nou? Lank zelle ze léve me 't vrouwvolk onder de vuut!" zong er een.
Ze gierden en gilden 't allen uit. „Is me da lache!" proestte er een.
„O genade ik ken nie meer van den leut!" riep een ander, de wat verzakte haren ordenend.
,,'k Mende te stikke!" zoo wreef 't blondje d'r lachtranen met 't voorschoot af.
„Pas nou moar op en ga trug uit, of we loaten ons perdoes in 't vrouwvolk valle."
„Ach toch!"
„Haauw op toch Sjaan!"
„O... kek... doar, d'r hed de 't jong koppel, fel in tijds hangt de krön!"
„Brord en Hanne! Ze komme. Ze komme. En heel de herremenie d'r achter, kèk ze treeje! Mot te gij d'r nie bij met oewen gróten horen, Eimbert?"
Eimbert liet z'n gereedschap waar 't was en ging den stoet met z'n klarinet tegen.
't Paar naderde: Brord 'n beetje beduusd, schoorvoette z'n huis binnen. Hanne blij lachend zag op naar de kroon. „Moar toch, moar toch! Ach wa'n scon krön, zoo'n scön hè 'k van me léve nog nie gezien!" bewonderde Hanne. „Ach wa moi gesierd! Wa 'n fijne bog!"
22



„Enne ♦.. motte wullie daar nou onder ?" vroeg Brord traag volgend.
„Joa, da mot te zeker!" "j
„Kom Janske, Mieke, Paauwke, gij aan den kop, ik aan de stert. Kom, rontelom." En ze grepen elkaar bij de handen en maakte 'n rondedans om 't huis met wijd open deur waar 't jonge paar onder de kroon stond.
De harmonie stelde zich vlug op en speelde hard, in luid getetter van schelle klanken, begeleid door den meisjeszang: Lank zelle zè léve, en z'n vroüwke daarbenève, in ... de ... gloo ...ri... jaaa! in... de... gloo... ri... jaaa. Hoe langer hoe vlugger werd de dans, feller en wilder speelden de muzikanten met opgeblazen wangen en puilende oogen.
't Was 'n schril, bont tooneel op 't goudzanderige pleintje; 't kleurige nieuwe huis met bonte, dansende jeugdkrans onder 'n fel blauwe lucht met helle zonneschijn die flikkerstraalde op hard-glimmende koperinstrumenten en scherpe bloemen tinten.
Doodstil op den achtergrond stond pal de schutterskoning, tevens „vendelzwaaier", 'n jongen met 'n verzworen neus en 'n plat gezicht. In z'n verweerde hand rustte 'n reusachtig vaandel met de Brabantsche kleuren, waarop met gouden letters: „Tot onderling genoegen", stond. Heel ernstig keek ie van onder z'n rossige, hoogen, zijden hoed, die met bloemen van klaterpapier versierd was: de „scuttersköningshoed" J).
Nauwelijks had de harmonie afgespeeld de verschillende stukjes, of hij trad met kleine berekende pasjes naar voor. De dansende meisjes hielden stand; hijgend veegden ze zich wangen en voorhoofd af. Hun lied was op eens verstomd. Hij groette eerst deftig met z'n vaandel: plechtstatig van rechts naar links, dan rolde hij 't geheel uit, sloeg er onophoudelijk
1) schutterskoningshoed.
23



wat afdwaalde naar z'n beesten. In geheimzinnig gesmiespel, met handenmimiek en voetgestamp gepaard, fluisterde ze aan Hanne's oor: „Joa, joa, da's woarheid heur de, woarheid. Hoe toch enne getraauwde mins daar oarigheid in het, om me jonk gezelle te dolle as 'n jonk veul, da mag Lief Heerke wète, moar ik nie Hanne."
„Nou joa, 't waar 'n grót trouwfèst me herremenie en al 't mansvolk; dan ken de d'r toch nie allennig tusschenuit; da kun de dan toch ok mè hande vatte l) da da nie ken."
„Joa, gij gift 'm scon gelijk, da wit 'k goed, moar ge zult nog wel 's verkruise, gij!"
„Ach kom Mechelmeuke," vat strakskes me ons moar is 'n lekker tas koffie in ons nei huis, dan bekom de."
„Joa, gij, gij, ge wilt nie zien meske, wa 'n ander ziet; ge bint ziender oog blijnd 2)\"
„Meske? Vrouw Boerdonk heur de!" lachte Hanne, zich wat in postuur' zettend.
„Joa, joa, da's nou flaauw proat. Ik kum daar moar op oan: da ie 't nie scon aangeleed het, na ze 'nen trouw."
„Nou joa, da he 'k veur dees keer vergève; eene mins mot vergève en vergète, waar nou?"
Brord draaide weer wat bij, schakelde de bonte wat losser en riep om versch stroo aan Doca, die op een leertje stond te zingen.
„Enne ze zullen oe 't slimste nie an de oore gebloaze hebbe, meske," en ze fluisterde weer geheimzinnig en wees met d'r kromme vinger in de richting van 't „Kapperke".
Hanne keek wat beteuterd. Nou, 't kon d'r nie verscele wa ze veur kwaai proat vergöide. Ze zou d'r nuske d'r moar heele-
1) mè hande vatte: begrijpen.
2) zienderoog blijnd: ziende blind.
38



gansch nie oan stöte. Brord waar hare mins nou, allennig van Kaar en hij waar goed van grond en goed kerksch; hij waar wel enne goei plakker;. ze gink gtöt op zoo 'ne mins. Ze gink nie op 'n ander oan, ze bleef bij d'r eige gedacht; loat Mechelmeu moar mè d'r geheimkes en d'r zachte weuredjes; zij vergoapte d'r eige 'r toch nie oan. Ze kon toch geen kwaai proat heure van anderman; hoe kon de 't dan lije van oe eige mins. Ze kende Brord as d'r eige en as d'r wa oan 'm mekeerde, nou, da zou zij dan wel teuge goan, veur haar dee ie veul. Ben de gek, ze het 'm nie belakke 1), toch nie. Ze zou 'm wel keere en as ie te wijd gink, hem richten2). En as ge enne mins zoudt willen die geenen enkelen borrel vatte... nou... dan... kon de wel mè 'n keerske gaan zuuke... die ware d'r gelijk nie. Kom, ze gink moale in d'r nei koffiemeulen en in d'r bont kanneke koffie zette.... joa... joa, ach wa ha ze d'r toch oarigheid in," zoo verkneuterde ze zich, terwijl ze uit manden alles bijeen zocht.
Doca zat gehurkt voor de vuurplaat en blies vlam in 't zacht knappend hout, dat spoedig oplichtte.
Hard knerpten de koffieboonen krakkelkrakend in den molen en wild draaiend zong ze:
„Ik zag den hemel opèn staan, Daar ware zóóveel kleine engelen"
„Tot hen zou ik, zoo gaarne gaan!"
viel Doca met 'r lief stemmetje in.
„Zoó, ik kum op de koffie afgezet; 'k rook 'm op den dries" en hij wreef zich verlegen lachend de handen.
„As ge oe moar bij 'n tas koffie houdt, minske," kwam Mechelien uit den stal en ze zette zich vol en breed en gul tusschen
1) belakken: belasteren. — 2) richten: terecht brengen.
39



IV.
HET was al einde Mei. In malsche weligheid, onderstovende zonnewarmte, groensappig en dicht bijeengehalmd lagen breede, groote vakken roggeaan weerskanten van 't aardappelenveld, uitgestrekt tot aan 't dennenlaantje. Door 't open raam luwde zomerzoelte en bloemengeur naar binnen.
„As 't toch 's zoo mag blijve wasse, Brord, hè ? Wa zal 't 'ne goei ógst géve; kèk hoe moi gruunzig. De koei ken ze d'r bekant te merrege en 't avend nie langes geleid krijge, zoo bijt 't 'r den tong af," smakte Hanne, 't gordijntje wat op zij geschoven, als om van die Weelde in alle volheid te genieten. En d'r oog weidde in die uitgestrekte zije-zachte halmenzee: goudgroen, dauw-bekraald.
„Joa nou," knikte Brord, „of 't 'r goed bijsta ons rog, veul sconder as van Krabbe en Gradus: breejer van halm en ge ziet 'r bekant geene bochtJ) in."
„Neeë, heelegansch geene bocht!"
„Wa hè we van doen Brord, zeg de gij 't moar?" vroeg ze, de tafel afruimend, waarna ze de stoelen in strakke ris tegen den muur plaatste.
,,'k Ha van zoo de gedacht gehad: As 'k nou 't alderèrst d' errepels gink dubbe ... enne... danne... Kom effekes na buiten?" riep ie wenkend.
„Nou, mijn docht, erst den bón inlegge... 't waar Zondag den bönzaaier 2), moare op Zondag kun de geen bón inlegge, da sprèkt van eiges," zei ze, 'n blauw linnen boezelaar voorbindend, ,,'t wurdt hög tijd, wit te da wel? Furt, klein wriemelknupke," lachte ze om 't jong katje, dat met de zotste sprongen 'n citroengele vlinder najoeg.
1) bocht: onkruid. — 2) bönzaaier: den datum om boonen te zetten.
41



„Erst de stoak en dan de bon d'r rontelom," stelde Brord voor, „want as 't nog 'n bietje nachtvurst gèft, dan wurde ze nog oarig wa bescut door de stoak."
„Joa, moare kèk 's aan: as d'r nou s veul régen kumt, dan lupt al da nat, moar langes eiken stoak en da sijpert van böve na beneê tusschen de zaadbón en ge wit goed, da die geen nat lije kennen... da wit alle man!"
„Joa, da wit 'k goed, moare hoe dan... wa dan ?" drentelde ie besluiteloos den muilen akker over.
„Erst de bón en dan de stoak!" besliste ze.
„Nou wit 'k 't heelegansch nie meer," verzuchtte ie, uit 't veld geslagen.
„Kom, op mijn vertrouw, leg ze zonder: drie treekes en dan... drie treekes en dan... Doe de gij 't ok zoo ?" „Zoo leg 'k de flodderbón l)!"
„Toch nie, da ga zoo," en ze duwde met 'r vinger in den weeken grond: zoo een tree... en zoo." „Joa, joa!"
„Hed de gezien da oan dees jonk appelbumke den bluij al zit?''
„Hè 'k gezeen!" keek ie omhoog in de rooswitte bloesem. „As 't moar nie geleeje het van dieë verdulde nachtvurst."
„Toch nie!" tikte ze tegen 'n bloesemvolle tak.
„Wit te nog nie, kun de erst gewaar wurde as ze d'r eige zette."
„Joa, moar de bieë die luste den blom nog," wees ze naar omhoog waar honderden bijen den bloesem omzwermden.
„O dan hoef de nie te bange," beweerde hij, 'n klos dik touw te voorschijn brengend.
Ver over de velden klonk 't „Ave Maria", dat Doca in den wijd openen stal zong. Tusschen de beuken kweelde 'n merel
1) flodderbón: tuinboonen.
42



z'n fleemzoete, verdragende fluittoontjes. 'n Witgehuifde kar bolderde bellend stoothortend in de dennenlaan, de voerman striemde kletsepletsend, felle zweépslagen door de lucht.
Hanne hield 'n eind van 't touw gestrekt in de hand en hij telde langs de akkerbreedte vijf pas; bijna met z'n oog op de lijn, rekkend en trekkend keek ie of 't touw wel zonder bochten was.
„Zoo nou, nou op 't striepke heur de, en om de vijf treekes 'n nieuw lijn," bedisselde Hanne.
't Klein katje sprong van uit 'n aardgeul en bracht 'r 'n kronkel in. „O gij klein sta-in-de-weegke, 'k zal oe..."
„Ken 't nie urn de vier treekes, dan krèg de d'r bekant zeuve meer op!" overzag ie.
„Neeë toch nie, want dan vatte de stoake mekaare de zon af en ge kunt 'r in den pluktijd nie deurhènne zonder de range1) te warre."
„Nou, furt dan," en hij klomperde met de lijn en den boonzetter den akker over, in zich zelf herhalend: vijf treekes en d'r in, vijf treekes en d'r in; dan met 'n dof patsje sloeg ie den boonzetter op den grond, legde vijf witte boonenin 't gevormde cirkeltje en krabde er met z'n handen wat aarde overheen, 'n spel waarop klein katje trillend van begeerte en met schitteroogjes zat te loeren, totdat 'n brutale vink pienkend aanvlerkte, naar 't rafelig touweinde tippelde en met alle kracht trok, om wat pluis voor z'n nestbouw. Rrrits, bij had juist nog 'n pluisdotje kunnen bemachtigen waarmee ie de dennen invloog vóór de kat 'r berekenden sprong kon genomen hebben.
Zoo, nou gink 't goed, joa goed. As ie moar eenmoal wist wa da ie van doen ha, en hóe ie most oanvatte, dan kon ie volhaauwe, nou, dan kon ie vreed plakke, ure, ure achtereene.
1)rangen:ranken.
43



„Nou dan ken 'k wel gemist, waar?" vroeg Hanne; de poes opvattend ging ze 't hofje door, waar ze 'n paar fluweelbruine fletten afplukte.
Hanne die waar nou weer veul meer om oan te vatte en te wète altijd hél gaauwkes, zoo moar ineene, net wa of ze doen gink en da waar nou oarig, 't kwam bekant altijd goed uit, joa goed, en da, neeë da kon hij nou nie, hij wist noït nie hoe ie aan zou vatte; as ie moar 'ne keer aan den gank waar, dan, dan plakte ie, da ie nie meer wist van afscaaie, da ze 'm d'r duk nie los van koste krège. Moï op 't striepke ware de lijnen, nou recht as 'n keerske. Zie de, hij ha d'r oarigheid in, as ie aan 't end moar 's 'ne „goei" kreg, jong da gaf wel moed heur de, nou, neeë, da moste ze nou zoo heelegansch nie eweg flakke als de kèl zoo dreug woar van 't zonneke da al zoo gloeiig gink braaje .,,'t waar Zaterdaggemiddag en merrege dan waar 't Zondag... Ze zouwe wel af komme me hèl de clubs... toen ie te merrege opstond ha ie d'r al de gedacht oan gehad; den Zondag, de kerk, en den borrel overhands. Met z'n aard-handen streek ie over z'n gezicht, kijkend door 't dennenlaantje in de richting van beukendreef en straatweg waar 't „Gaauwd Kapperke" onder de linden verdoken lag. Ach, kèk, hij mocht Hanne verduld geer, da sprak van eiges, anders ha ie d'r toch nie de gedacht van gehad, d'r veur ze'ne vrouw te vatte: jong, ze waar zoo'ne goei en zoo'ne hel en zoo n scon en da waar nou goed, moare al waar de nou enne getrouwde mins doarum kon de nog wel 's en keer na 't „Kapperke" goan. Hij bedronk z'n eige toch noit nie al vatte 'n ie wel is duk diep in. Zondaggenavend gink 't mansvolk toch gelijk op herrebergbezuuk en dan bleef 't vrouwvolk onder mekoare buurte]) of kaarte, da waar toch altijd zoo. Ge kon toch nie thuis blijve te zitte, da
1) buurte: buurtbezoek brengen.
44



waar nou al te gekkelijk, da dee geene mins. Ze zouwe den gek wel me oe néme, fel eender as mé den postboi: as die en brief afgaf in 't Kapperke, dan kwamme ze'm mé 'n glaaske rome onder 't nuske. Wa vatte ze dieë mins d'r dan tussche, pofferdikkie! Hij wou nie geer, da ze hem d'r zoo tusschen vatte, want hij kon alles goed lije, moare nie da ze den gek mè oe name, da kon ie nie.
Wa stonde ze moi recht op 't striepke ze'ne bón. As 't weerke zoo bleef, nou... la kéke dan, dan moste ze d'r over twaalf daag opstoan, da waar de Woensdag of den Donderdag. As dan dieë verdulde kerkkaauwe of dieë meer kal ven1) ze maar nie in 't eugske krège, want dan waar d'r veul verlore gevalle. Hè, 't zonneke vuulde ge al goed, da zette oe den kop in den brand en da laaide oe oog blijnd; verduld 't waar nog maar Mei, 't wermste most nog komme. Hij scaaide d'r toch nie af, geene menuut veur den tijd: ze móste d'r in... Maandag d'errepels dubben en weië. De rog, da waar pelzierig goed, dar had de geenen umzien na tot 't afgepikt wierd, as d'r geenen tègestot van hoagel of plesregens kwamp, neeë dan had de d'r geenen umzien na. Hij, hij zag 't al veur z'n oog in den Augustus, da in de scuur den kapdeur openklipte en dan kwam 't binne me perdsvrachte vol, scon, geef, dik en dreug van korrel in den halm. Wa zou ie plakke om 't allegaar dreug en goed bekwaam binnen te krijgen, joa 't waar oe bestand2). Nou enne Hanne zou 'm nie aan motte joage tot plakke, — pofferdikkie neeë, ze moste veuraan komme joa, want as ge getrouwd waart, ge most ok rekening goan haauwe op vermeerderink van 't huishaauwe, da most zéker. Nou hij zag ze geer, dieë klain jong die van oe aige ware en Hanne, wa zou ze ze viere 3), wa zou ze d'r 'n oarigheid in hebbe! Vier en veertig
1) meerkollen. —■ 2) bestand: bestaan. <— 3) vieren; verwennen.
45



rij! Wa 'n bón, wa 'n bón. Eerst toen 't schemerde rekte ie z'n leden waarvan de botten kraakten; hij nam z'n gereedschap en klomperde langs de ijle scheutjes die 'n heg moesten worden.
„Hè 'k me nie gespoeidl), lachte Hanne, „de woonstee geboend, de stal uitgespuuld en gezand, 't stupke, 't bovenlicht, de raam rontelom, gerijfd... en daar kumt Doca's uit den kamp met de beeste en we vatte 'n taske koffie, da zal deügd doen. 't Zal ons bekwikkelen."
„En mijn bón zitte d'r in, ge mot moar liever komme kèke."
„Ach toch, hed de ze d'r gelijk in ?"
„Allegaar," en hij liet zich op den biezenstoel neer vallen, gooide z'n pet wat achterover en stak z'n armen over elkaar. „Hè hè... nou zit 'k en 'k hè geene moed meer om 'n pèpke op te stèke!"
„Zoo dan!" kwam Hanne met 'n tabaksbuiltje en lucifers, „zoo kun de oan den brand komme!" Ze nam met den tang wat asch uit 't vuur, maakte er 'n hoopje van óp den grond en zette daar de koffiekan op. „ Daar hed de Doca's al met de beeste, al de weggedoolde scaapkes, die komme op de 're stal af!"
„Aveé, aveé, aveé Ma... ri... i... jaaa!" deinde 't stemmetje van Doca over 't stille, verlaten veld en haar Mariablauw kleedje schemerde tusschen 't dennengroen.
Met schuddende rompen, staartsliertend, kopschokkend renden ze de opengapende staldeur binnen. De ruitjes rinkelden even door de dreuning.
„Kum gaauw!" riep Hanne naar buiten.
,,'k Bin d'r!" zei Doca, nadat ze hare beesten had aangebonden. Ze kwam binnen met 'n blij lachje naar de prutsende koffiekan.
„Kum zet oe?" noodde Hanne.
1) gespoeid: voortgemaakt.
46



„Hè hè!" rekte Brord zich, voor ie aan kwam zitten. „Is da plakke!" lachte Hanne, 'n verwaaide lok onder de muts duwend.
't Begon te donkeren. Twee rose wolkengleuven, waarin de zon was heengezonken, striemden glanzend tusschen 'n grijze lucht achter de dennen; er blonk nog wat purperlicht in violette schemering vóórdat alles vergrijsde en verduisterde.
„Hè, hè! Nou kumt 'n mins nog wel wa meer toe as 'n taske koffie, men ik," verzuchtte Brord en hij knikte, schoof z'n stoel wat achterover, leunde met z'n hoofd tegen den muur en blies tabaksrook uit; ,,'k tracteer van dees avend."
„Da zeet ie nou moar klaar veur de leut *), want ach hij is toch zoo'nen koffieboer," lachte Doca met 'r vinger wijzend dat z'n kom al leeg was.
„Wil de ennen babbel2)?" plaagde Hanne, hem dicht genaderd, in de oogen ziende. „Hè, jungske, ennen babbel?"
„Neeë, geene zuutigheid," weerde ie af, ,,'k ha nou, 'k ha nou geer..."
„Strakskes as 't lampke oangestökt is, bekom de gebraai errepels me hamspek uit 't scaauwke, hè, hè?" vroeg ze met opeengenepen lippen, „zoo'n scon hamspek!"
Hanne in over en weer geloop, licht kletserend met borden en vorken, maakte 't avondeten klaar. De spekham spatte met doffe plofjes in de pan en zilte, prikkelende braadlucht verdreef violiergeur van buiten, rosgele lampenschijn verjoeg 't bedeesde manezilverlicht dat bleekjes in schuine vakken muur en vloer beschenen had.
Sneüeke, de hofhond, sloeg aan; kleine voorzichtige pasjes doften in 't zand, onderdrukte stemmen klonken tusschen 'n
1) klaar veur de leut: enkel voor gekheid.
2) babbel: babbelaar.
47



piepend lachje. Vlak tegen 't raam, werd tusschen twee handen 'n plat, rood gezicht gedrukt.
„Ach, wa 'n scrik toch!" riep Doca en ze trad achteruit. „Wa 'n grote scrik: d'r he 'k 't niks nie op, neeê."
„Heerke-lief is me dè versciëte!" zei Hanne en ze sloeg 'n kruis,
Klein katje was met twee sprongen onder 't kabinet en beloerde van daar onder uit, 't gezicht tegen 't raam. De hond blafte verwoed.
„Hi, hi... hi... hi, kèk toch 's oan, kèk ze mè d'r gedrieën! Wij komme den kluis is afbijnde, minskes!"
„Ha, volk op den herd!" lachte Brord. „Kom in en zet oe, manne!" Hij stond op en stak handen in de zakken.
„Joa, we motte ou hebbe; 't is Zoaterdaggenavend enne moeders de vrouw die mot d'r kijnderkes hellepe," lachte Keeske, dat ie schaterde; z'n brutale oögen naar Hanne, die bleek werd en rilde.
„Wa zit te d'r hier toch scon in!" bromde de Geitenboer en z'n ruige kop keek om den deurhoek. „Nou, nou, cente zat!"
't Katje zat venijnig te blazen onder 't kabinet, Snelleke blafte nog steeds.
„Haauw de toch, lillek bist!"
„Hè... nou... zet oe dan?" haperde Hanne, „vat 'n stuk mè ons mee?"
„Neeë, geen stuk motte wullie van oe hebbe, wij wille... oewen mins heelegansch, joa... toch!" knorde de Geitenboer en hij stond daar, groot en breed, ruw en ruig; wat vies in de nieuwe, heldere omgeving. „Nou," en hij wiegde zich op z'n bespijkerde schoenzolen en op z'n hielen heen en weer.
„Wij motte oewen mins, heelegansch en onverdèld," piepte Keeske: z'n duimen in vestarmgaten; zich uitrekkend om ook
48



wat grootte en overmacht te toonen; dan pikte hij 'n spat van Brord's vest weg.
„Kom, wullie moake d'r hier 'n fest Van," lachte Hanne, met tegenzin 'n paar stoelen aanschuivend. Ze rook den drankadem van den Geitenboer.
„Heelegansch en onverdeld!" herhaalde Keeske en hij kéék Doca brutaal aan.
„Neeë, kèk nou, daar mag ie z'n eige nie van aftrekke!"
„Neeë, da ga nie, Hanne," kwam Brord met 'n paar pas in de richting van 't kabinet, waar ie, uit 'n bonte kom wat geld grabbelde en bij zich stak. ,,'k Ha nou van zoo de gedacht. Ach verlamde hond, haauw den muil toch!"
,,'t Is goei volk!" brulde de Geitenboer naar buiten.
„Goei volk?" dacht Hanne hardop.
„Heur nou... van zoo de gedacht, da gij me Doca 's gink ète en da ge veur mijn bewoarde; 'k hè toch geenen honger."
„Bah! foei toch! dieë akelike mins, die d'r aan zat te loere, da kon ze gelijk nie hebbe, ze gink nog liever," en vlug achter den breeden kerel om, wipte Doca naar buiten.
„Neeë, da kon ze gelijk nie hebbe, as zoo'n mansvolk in oe oog zat te loere... dan... o... dan kon ze goed enne klepel vatte en 'm ne slag op ze 'ne kop géve en da waar toch te dol, want ze deene oe gelijk niks; kèke da waar vrij."
Vlug schoot Brord 'n jas aan en opgemonterd ging ie met 't tweetal mee. Hanne zag hen na in 't fletse maanlicht... Ze zuchtte; „da ha Brord nou nie motte gedoan hebbe... Werum da verduld volk 'm nie mè vree liet ? Hij waar toch nou geene jongkerel meer. „Ach, Brord is zoo'ne goei, wit te, veuls te goeiig en hij... hij tracteert ze, da het ie al z'n leve gedoan, ze wete da gaauwkes en da valt in de goesting, begrèp de mijn ?"
„D'r eige dubbeltjes da's heet vuurijzer om aan te vatte,
4
49



„Wa hed de?" vroeg Brord, die druipnat aankwam, z'n doorgesijpelden pet uitslaande, waarna ie z'n modderige klompen buiten uitschopte.
Vlug verwisselde ie van kleeren. „Da's nog 's 'n wijf da ik hè!"
„As gij moar zuut zijt, menneke, dan, dan kon 'k zöovèul veur ou doen, en ze maakte 'n alles omvattende beweging met *r armen.
„Wel verduld nog toe, bin 'k dan geene zuute ? Bin 'k enne kwaoi?" vroeg, ie, met z'n handen in de zakken en ging vlak voor haar staan. „Wa is 'r veur kwaoi an mijn... hè... wa?"
Ze lachte 'n beetje moedwillig.
„Nou?... Hed de geene proat, meske?"
„Meske? Zoaterdag en Zondagge'n avend dan bin de gij duk.. . geene goei. Joa, joa, kèk maar nie zoo vreed!"
„Kum... la nou, la nou... na oe kèke. Ge... ge gunt oewe mins toch wel is 'n uurke pelzier? 'k Ha van zoó de gedacht..."
,,'k Hè nöit nie gewète da, da, zoo'n scon pelzier waar!" zei ze met bijeengetrokken wenkbrauwen en genepen mond.
„Nou, nou goat 't ziender oog wasse en kèk, kèk... 't zonneke," kwam Doca glunder lachend in.
,,'k Hè er repels mè jonk wurtelkes onder eene, da het alleman geer," zei Hanne opscheppend, „en ze zijn net zoo zuut as Brordus," lachte ze.
„Ze zijn nog zuuter as Brord Boerdonk," lachte Doca, blazend over d'r bord.
,,'k Hè strakskes effekes Eimbert te proat gehad enne hij hè 'gevroage of ie 't avend, as ie afgewerkt waar, mag komme buurte, me ze'ne meziekhöre. Hij speult toch zoo scon! 't Sconst van hèl de herremenie! Wit te da wel?" vroeg Brord.
„Joa, 'k heur 'm duk in den beemd." tw-
Da waar nou of ze wel dooreene geschokkeld wierd. De
57



blijheid die vloog in d'r op; als 'n veugelke zong 't van binnen. Ach, hij daar, zoo... enne danne... meziek en op 'ne scon avend. O, wa waar ze verblijd... wa waar toch alles scon en goed... alle man waar goed veur d'r: Hanne... Brord... moeders... en Eimbert, Eimbert! Ze kon 't bekant nie verhaauwe om rechtaf te zinge 't alderhoogste hed. As ie afgewerkt waar... op 'nen avend. Wanneer zoü 't toch zijn? Ze dee op alle scon avenden d'r Meriablaauw kleed oan, da zou ie geer zien. Dan zat ie daar bij 't stuupke en zij...
„Gij meugt hellepe dubben... hè meske? deurske?"
„Wat zeg de nou?" vroeg ze, steken blijvend in 'n hap. O, ze prakkezeerde allènnig over Eimbert.
„Ga de mee noar d'akkers? Ge meugt, oanvatte, dubben."
„Nou, 'k doe geer, dubben 1"
„Effekes 'n pèpke opsteke en dan d'r moar weer op oan!" „Doe de geen sloapke? Ge waart om vijf uur al in den bón?" vroeg Hanne.
„Neeë, geenen tijd... kom furt moar weer," jachtte ie, toen z'n pijp was opgestoken, „zoo, zoo, danne kumt 't gewurm niet op oe gezicht," en hij smeet 't lucifertje op den grond.
„Moar toch!" riep Hanne, die achter hen aan ging. „Ach, moar toch... kèk toch!" Wa staa ons flodderbön d'r toch scon op, kek toch, 't is klaren blom!" riep ze verrukt de witzwarte leeuwenbekbloempjes die aan volle trossen geperst zaten, bekijkend. „Kek toch is!"
„Joa... enne ze zitte taai.,. vuul de. Ze zulle d'r nie gaauwkes afvalle!"
„Da zal wa géve," glunderde ze, „en ik hè ze toch zoo geer!"
„En ge makt 'r zooveul veur! Enne... nou, kom effekes na ons snijbön." Hij overzag z'n akker met tevreden lach. „Zie de, d'r mekeert 'r nou geene enne, kèk moar liever," wees ie naar
58



de rijen kale boonenstaken die als 'n reuzig hekwerk 'n groot akkergedeelte besloegen. „Hè, kèk daar... zijn ze, de kop met de stèrt nog in den grond." Als op 'n voorgetrokken streepje, zoo gelijk afgemeten kwamen de boonen uit den grond gekeken : dikke sappiggroene haken die juist 'n kluitje aard hadden opgetild. Zie, de kop nog onder, nou lichten ze d'r eige d'r uit, en hij morrelde met z'n platte, ruige vingertop in de aarde.
„Joa joa, da zie 'k 't goed; 'k hè wel dukker de bön uit den grond zien treeje, menneke, moare ze stoan d'r scon op, da s zeker," zei ze 'n zonnedronken kever wegslaande.
,,'t Bruijt nou zoo malsch," smakte ie. Op den doorzogen, lossen bodem brandde 't Meizonnetje; dunne grijze damp wasemde omhoog, luw, en lauw was die aardesmeuling, de zichtbare levenwekkende kracht die heel hun welzijn uitbroedde.
„Joa, zoo is 't toch wa goed. Zoo twee daag van da weerke, doe meer as twee wek zonnedreugt."
„Zoo is 't goed. As 't zöo moar mag zijn 'n wekske of wa," zei ie met 'n verzuchting naar omhoog.
„Moar duk 'n scietgebeedje veur doen, waar Hanne," knikte Doca en ze begon zacht te zingen.
„Kom, kom, geenen tijd, minskes: Borden afwasschen," zoo ging Hanne, en Doca volgde, Brord naar 't aardappelveld.
Ze kropen op hunne knieën tusschen de pollenrissen door, in gedwongen, strakken houding, om toch geen lootje van 't broze, volle loof te knakken.
,,'t Ga nog al mè den bocht," vond Doca, die om de twaalf pol 'n hoopje getrokken onkruid stapelde. „Nie veul nètelel), waar nou ?" Omziende bemerkte ze dat Brord juist uit 'n, aan den mond gebracht fleschje, 'n slok nam. Daar verscöt ze gelijk af; ze ha net zoo'ne blije gedacht al moar oan Eimbert. Op
1) nètele: brandnetels.
59



welken avend of ie toch wel af zou komme. Zondaggen avend dan ha al da mansvolk oan niks nie de gedacht as oan 't „Gaauwd Kapperke" of den „Gaauwen Zon' ... ach, da waar wel 'n gaauwen blink in d'r eugskes... bah toch... foei toch 1 Ach... Eimbert die zou toch nie zooas... Brord... Lief Heerke, daar most ze nou ineene over prakkezeere. Ze leunde even achterover, gesteund op hare klomphielen, keek ze in 't groene verschiet.
„Kom, meske, furt; 'k bin 't van ou nie gewend, da ge tukt."l)
„Daar hed de scon gelijk af," beaamde ze en ijverig werkte ze weer voort.
„Ge zult de knieës wel vuule, waar?"
„Nou da's niks nie erg."
,,'t Avend as ge afgewerkt bint, meug de rustel" ,,'k Ken d'r tège!"
't Was 'n stille avond geworden: van zwoele vocht na zomerregen; geur van masthout, van meibloesem uit doornheggen luwde over de velden.
„Zoo, kek nou? Fel eender as bij 't grót volk en nou zitte we gedrieën bijeene, " zei Hanne blij-lachend en ze ging binnen om stoelen aan te dragen.
„Ge het 't nie aan Hanne's te zegge wa ge in den achtermiddag van me gezien het," fluisterde Brord, de hand over 't gezicht strijkend.
„Hè?" Én Doca verschoot van kleur. -„Wa nou toch?"
„Wit te wel?"
„O!" dieë slok uit da fleschke, schoot 'r te binnen. „Ikke, ikke, 'k zal niks zegge," zei ze met 'n vreemden klank in 'r stem. „Wa... nie 'n wit. wa nie 'n scaadt!" „Hè?... da... wit 'k zoo naauw nie! Men-de gij da?"
1) teut
60



„Wa 'n hell) dink waar Doca's toch," vond ie, „wel wa tè hel."
Hanne kwam en plaatste drie stoelen pal tegen den huismuur. „Hè, kèk... Hoe hed de gullie 't bij mijn?"
Ze wist nie hoe 't nou kwamp, moar ze ha nou ineene me Hanne van doen, en da waar nou... toch... wa vremd.
,,'t Is om te bekwikkele," vond Hanne in volle, kalme rust zich neerzettend. „Ach wa is 't hier goed."
„Heur den malder!" 2)
„En de karrekiet; die wönt3) in 't lank groes böve 't slooike en 'ne botvink wet 'k in de mast te wöne!" beweerde Doca ineens dieprood geworden. Ze begon aan 'r schortband te peuteren en duwde met 'r voetpunt kuiltjes in 't zand. Hij kwam... Eimbert me ze'ne gróten hóren. Wa duurde, wa duurde, wa duurde da lank veur da ie de maste langes waar.
„Ach, zöo, kek daar hed de den Eimbert al!" riep Hanne.
„Ge doe goed," knikte Brord, „zet oe, de vrouw vat nog wel 'n stoel; stek 'n pèpke op en vat 'n taske koffie mè 't vrouwvolk."
„Daar hed de mijn," knikte ie met verlegen lachje de donkere oogen naar Doca. ,,'t Is al goed, al goed; mak moar geenen trubbel," weerde ie af, toen Hanne opstond en hij zette zich op 't raamkozijn. „Ge ziet, 'k laat 'r geen vuur op uitgoan." 4) Z'n stem klonk zacht, week en bijna droef. Geen stem van den buitenman die gewoon is weer en wind te overschreeuwen.
„Joa joa, ge mot meziek speule," knikte Hanne met 't oog op de klarinet. „Doe de 't geer?"
,,'k Doe 't zéker geer... as 't... as 't zoo'n bietje donker wurdt, waar?"
1) hel: slim. —> 2) malder: meerl. — 3) nestelt. 4) geen vuur op uitgoan: geen gras over groeien.
61



„Dan mot te speule van 't „Herderke" en van „Stille nacht, Heilige nacht", toch zoo scon!" „Joa 'k ken 't allegaar," knikte hij.
Hanne zat met de handen in den schoot. Doca scheurde roggespiertjes van een. Eimbert trachtte met z'n ruige hand wat glans op z'n klarinet te wrijven. Brord deed onrustig. Of Doca 't toch nie aan Hanne zeggen zou? Hij wist zoo naauw nie, as zoo'n vrouwvolk ondereene waar dan kwam 'r wa op de proat, heur de. Hij ha nou wel groten zin in ennen borrel, moar Hanne die keek 'r zoo vreed na, of ie wel enne moord begink en wa waar nou, ennen borrel veur 'ne manskerel? Nog minder as niks!
Op doffe, zware nevels die wasemden boven 't bouwland glom al flauwtjes wat zilvering van maanlicht; 'n verdoold zwaluwpaar zwenkte onder 'n fijn gepieper uit den stal en plonsde de lucht in. Vleermuizen doorlijnden met hoekige, scherpe bochten de ruimten, zwarte figuren tegen den nog gloedbonten avondhemel, 't Was koeler geworden, huiveringen trilden over hunne ruggen, nog klam van 't werken.
Eimbert keek rond, zette z'n hand in de zij, streek verlegen over z'n gezicht, schraapte de keel en ging wat verzitten. Eindelijk bracht ie de klarinet aan de lippen en begon:
Ze had zoo geer meegezongen van „Hoor hoe de avondklok klept!" moar ze dorst nie; ze vuulde da ze veuls te veul gink bève, joa, ach ze bèfde weer as 'n strooispierke, as ie zoo moi speulde. Hoe kón ie 't toch ?
„En nou 'n „Ave" da heur 'k toch nog 't alderliefst?" verzocht Hanne.
Nou da dee ie veul liever as deundingeskes, gelijk alleman geer heurde. Wa waar ie nou toch verlucht da ie gekomme waar, 't waar alles nou zoo klaar en zoo licht en hij waar zoo verblijd, hij zou nou uit klare goei zin, wel de sconste meziek
62



kenne speule. Dan waar 't goed speule jong, as dieë vuurzon verdoken waar achter 't weikamp en dieë akkers zoo onder den doenst lagen en as ge bekant niks meer heurde as zoo'n gemiespel, dan, dan kwamp zoo stillekes aan, de meziek oe in den kop, da wist ie nou gelijk nie, moare dan speulde ie van eiges.
Al was 't ordinaire instrument wat pieperig van klank en wat mager van toon, 't spel was toch zuiver en diep gevoeld; 't klonk lief over 't veld in dien stilzachten Meiavond.
Wa zag ie nou wondergeer na Doca's, ach zoo geer. Ze waar toch 'n aldersconst deurske. Hij most moar na d'r kèke en dan zag ie nou 't al donkerder wierd die eugskes as klain lichtsterkes mèt zoo 'ne glinzer d'r in. Ge wist nie wa da ge gewaar wierdt as ge d'r al moar na keek, moar ge vuulde geene grond meer onder den vuut; allènnig hemel böve den kop.
Doca zat in stille verbijstering; ach wa kón ie toch scon meziek, 't trok oe duk, koud over den rug, ge zoudt moar wille da ie noit nie d'r van afscaaide, da ie moar speulde, hel den nacht door. Ge zag in oe verbildings van alles: engelen in 't scienwit me scienwitte lelieblom in d'r hand en me gaauwd en zulversterrekes in d'r lange haarbusselsl), die zongen van God en van hemel, op scienwitte wolleke en van wijd, heel wijd eweg heurde ge meziek... meziek... Ach... scon... toch...
1) haarbussels: haartressen.
63



VI.
CH, wa is 't werm, daar!" kwam Hanne met moe sleependen pas van achter uit den hof. „Kek, wè 1n scon , scelerten!"l) ze plooide 'r boezelaar los.
„Ach joa, en ze zijn al bekwoam ook," vond Doca, die 'r hand door de geplukte peulen liet spelen. „Joa scon!"
Hanne viel neer op 'n stoel en veegde 't rood-bekraalde gezicht af. „En ge het hier nog niks om de zon te keeren," verzuchtte ze, knipoogend tegen de felle stralen die onbeschut, bruusk invielen en vakken van goud licht op den witblauwen muur wierpen. Bij 'n onverwachte beweging ruizelde 'n wolk van vliegen omhoog, 'n bonte vlinder wiekte binnen en zette zich vleugelpronkend op Doca's bloemen voor 't Lieve-Vrouwebeeld.
„Neeë, zoo lank dieë buinkes nog nie bekwoam zijn om de zon te keeren, besciet 't nog niks nie, waar Hanne?" vroeg Doca, schouderophalend naar de spichtige lindenstammetjes ziende, die nog maar heel mager in 't loof zaten.
„Volgend veurjoar zijn ze bekwoam, dan zal 't zonneke ons nie meer stèke. Moar la 'k nie morre... sund veur LieveHeerke, 'k hè 't zoó goed, foei toch! Brord zal 't zonneke vuule, heur de — nou, 't wurdt erg, erg," beweerde ze met saamgenepen lippen.
„Wa zette ze uit?"
„Joa... heur moar," wees ze met 'r hoofd in de richting van den kamp, toen de wedstok met scherpe, schelle gierhalen over de zeis trok.
„O jennig, zitte ze al in 't groes2). Ach nog 's toe, wa zelle ze de're rug vuule, ach Heerke, wa zelle ze braaie! Nou, 't is toch zoo gloeiig, zoó heèt!"
I) scelerten: peulen. 2) groes: gras.
64



„Wille we na ze toe... 'n eind den polder in ?... Kanneke bier bringe?"
„Joa heur, we zijn d'r in 'n ummezien," zei Doca, vlug van boezelaar verwisselend.
„Da zal bekwikkele, waar?"
„Da geleuf 'k... nou!" Ze namen 'n koelkan uit den kelder en heten die koudloopen onder de stalpomp.
„Bier is toch geene kwoai drank, waar Hanne?" vroeg Doca en ze vulde kruik en kan. „Waar nou?"
„Toch nie, meske... moare... 'k hé 't 'r ok nie op as ze d'r veul van vatte." Ze gingen met kruik en koelkan naar den kamp. Er trilde geen windzucht, de hemel was witblauw, zonder wolk, zonder nevel, zonder waas. Oppermachtig heerschte de zon, de gouden schitterzon, strak en hevig lichtend uit de gloeiende hartekern van hittebrand en laaienden gloed. Er priemden stralen naar omlaag, die als heete ijzers brandden op de lichamen van zweetende maaiers met gekromde ruggen, vuurrood gebrand. Over 't verbladderd vel schuurden de kleeren bij hunne armbewegingen pijnlijk wondend, heen.
Ze stonden daar 'n oogenblik als versuft in die schrille lichtzee, in die vuurzon; met vertrokken gezichten, die vrees uitdrukten ; de oogen waren ontstoken, de lippen verdroogd. De adem werd snikkend en moeilijk uitgestooten, nu en dan vielen de armen slap, ze staakten; even rondkijkend in den gloeienden lichtbrand.
„Ge zoudt 'r hartstikke dód bij neer kenne valle, daar!" riep 'n arbeider met vreemden, verwaasden blik rondkijkend, ,,'t Is verduld; ge haauw 't nie langer en... as ge neerkwaakt... val de verlore."l) Hij keek hulpzoekend rond of ie gevaar vermoedde, dat ie onmachtig was, af te keeren.
1) as ge neerkwaakt.
5
. val de verlore: als je neervalt, ben je verloren.
65



't huis, telkens ineenkrimpend als 'n lichtstraal uitschoot en 'n donderslag verdreunde.
„O Heerke, ach sta ons bij," bad ze, toen 'n tak van 't lindeboompje tegen de ruit werd gesmakt en kalkbrokken naar omlaag vielen.
„Da's erregent ingesloage," meende Hanne, met angstoogen naar stal en schuur ziende, toen weer 'n dreunslag met afgeknapte knetteringen verratelde.
Stil werd 't; angstig spannende stilte na 't donderend suisen bruisgeweld van windgeloei en boomgekraak. Een nachtvogel schreeuwde aanhoudend klagend. Opeens ontlating: na enkele, dikke droppelen, loosde zich 'n slagbui, hard, ratelend neerpletsend en verspattend met terugdansende druppels.
„La me toch licht moake, dan het 't nie zoo'n scrikkelijk oog," vond Hanne.
„Da helpt toch niks nie," meende Brord en hij wankelde naar de tafel, tastend naar lucifers. Bijna zonder ophouden flitsten lichtscheuten.
„Veur 't oog dan moar," zei Doca, en 'r stem sloeg over toen 'n bliksemflits in 'r oog viel. „Hè, 'tis toch zoo'n duvelsch licht, ge kunt 't nie lije!" klaagde ze.
„Ge mot 't overloate; we zijn in Gods hand," zei Hanne, meer gelaten; ze vouwde d'r vingers, knielde naar 't LieveVrouwebeeld en bad zonder ophouden.
„Ach da 't nou toch moar gedoan waar," verzuchtte Doca. „Of Eimbert d'r scrik af ha? O, lieve God, spoar hem," bad ze in 'r onrust.
Brord liep gejaagd in de kamer heen en weer, telkens 'n stap terug gaande als 't weer lichtte. Ach, wa vuulde ge oe aige op zoo'n momente akelik. Ha ie nou moar hott nie te veul drank gepruufd, want nou kwam de teuge oe aige op, nou had de den grotsten angst en da, joa da.... da dee oe 't gewète da
74



nie... neeë da nie gerüstig, nie zuiver waar. En zoo'ne slag zoo n vuurlicht kon oe dód zijn en... dan, dan stond de veur Ood ze ne rechterstoel, 't Angstzweet kraalde op z'n voorhoofd. Hij viel op z'n knieën neer bij Hanne en bad met haar De Wetterregens hielden nog aan; 't water stroomde en lekte en brobbelde met wilde bruising in den ondergrondschen put De regen geleek 'n grauwgrijze waterval met helle glimmering, nu en dan door bliksem overlicht.
Eindelijk verademde men wat, de beesten werden rustiger, bnelleke kroop van onder de bedstee uit. Met een verzuchting staarde Brord naar buiten waar 't wat oplichtte.
Het razende suis-, storm- en dondergeweld was eindelijk, emdelijk verstomd, de natuur had als in reuzenmacht geslagen, gebulderd, als in razernij gegeeseld en gewond. Nu was die vernieling uitgeraasd, lag alles in stille gelatenheid, lag alles dood. Ue wind was in rust, de hemel werd doorzichtiger. Tusschen wolkenhorden, uit diep open lichtgleuf, keek de maan verheven, koud en bleek.
„Ach ons rog!" klaagde Brord. „En d' errepels?" „Effekes kèke?"
„Wa mèn de gij? 't Valt noït nie mee!"
» k Bin toch neisgierig!i) Joa kum?" wenkte Hanne en ze nam lucifers. „ k Bin neisgierig!"
,,'k Ha de gedacht... om merrege... kèk, *t licht nog 'n beetje m de vert.
Hanne opende. Met verkwikkende koeling in de nog broeiwarme, droge atmosfeer, kilde gezuiverde, vochte luchtstroom binnen. Brord nam de lucifers van Hanne over; ze hepen achter elkaar, tot bij 't roggeveld. Hij stak lucifer na lucifer
1) neisgierig: nieuwsgierig.
75



aan, die meest weigerden in dien nat opstijgenden damp.
„De rog is weg! kèk moar liever," lichtte hij met 't mieserig flauw vlammetje, 't groen, dat plat neerlag, de halmen tegen den grond, 't zand over den kop gespat.
„Ach... kèk... nou! Ah wa heèt 't 'r langes gehad. Ach, Heere!" Hij voelde 'n krimping door heel z'n lichaam, 'n drukking op de maagstreek, ,,'t Leèt!" zei ie kort en hard.
,,'t Stond 'r zoo scon bij, ach hoe spijtelijk," klaagde Doca. „Moar... mè wa zon... zou 't dan nie... Zou 't dan nie?"
,,'t Leet er en d'r zou, d'r zou niks nie. In drie daag is den bocht d'r overhène gescöte, wa 'k oe zeg."
„Ach... En d' errepels?"
„Plat as ne spekstruif!" riep ie, met lucifers bijlichtend.
„Die zijn nog op te polle," *) bukte Hanne om nabij te zien.
„Zal 'k de lanteern hoale?" vroeg Doca.
„Neeë, neeë, we zulle 't merrege zien, gelijk zien in de blakke zon. Zién zulle we 't genog. Oppolle? Zeuve daag errebeid veur twee man!"
„Neeë, die, die zette den kop weer omhoog, wa 'k oe zeg!" en ze knielde weer op den grond.
,,'k Geleuf 't nie!"
„En ons flodderbön?"
,,'k Kek nie wijer!" mompelde Brord.
„Ach... den blom leet 'r onder," klaagde Doca weer, „ach Hanne toch."
„Kom moar, kom?" En hij ging verder, niet meer uitziende naar 't omringende.
„Joa, we meuge nie morre; 't is Lief-Heerke's wil, we zijn 't allennig nie, die 't lije!" bemoedigde Hanne.
Zwijgend gingen ze naar binnen.
1) op te polle: met aarde aandrukken.
76



verdoken zon, dan wierd alles zoo'n bietje rooisig, jong da zag ie toch zoo geer, zoó geer. Hij zou 't noit nie oan 'n anderman zegge, ach Heerkes neeë, ze zouwe wel screeuwe van den lach en ruupe: „Eimbert is zot gewurde, bring 'm is gaauwkes na Kouwater."J) Hé dan vuulde ie z'n eige toch zoo pehaerig of ie wel, joa, of ie wel van klare verblijing, grót uitstak boven alle man. Dan waar 't duk zoo oarig; fel eender as in 'nen dröm; 't waar dan of ze'ne gedacht heelegansch nie meer bij die dinger rontelom ware, neeë... of ze, joa, door scon, hel peerden me felle dartelbeene2) weggetrokke wierde, of ze rije ginke op lochte wolleke: rooisig en gaauwd, recht, recht den hémel binnen. Wa ha enne mins toch nog veul van doen mè ze'nen ingekeerde3) doening.wahaietochnog veul te scaauwe oan dinger die geen man, geen man toch öit oan de wèt kwamp. As ie nie rontelom Doca's kon zijn, waar ie zoo geer allènnig. Joa, hij waar zoo geer oan 't prakkezeere over zoo'n dinger. Hij zou Doca nou 's goed, goed vastzetten in ze'ne gedacht, geen oogenblikske veurhène loate gaan, d'r al moar bezien, al moar, want da waar nou duk zoo oarig, zoo vremd, as ie nou trugkwamp 't avend in z'n kosthuis op da eng zulderke en de kijnder die tierden en de vrouw treiterde en dan me al da lawijt, waar ie ineene zoo stom en zoo leeg da ie Doca's nie meer in ze'ne gedacht kon zette en daar, daar zou ie om kenne screeuwe. Hij wilde geer 'n ander kosthuis, moare... ze waar wedevrouw me zes kijnder, ze most al aanvatte wa da ze kon en hij Zou d'r geen stukske bród uit de mond wille stöte.
Hij kwam op den dries onder de warrige krioeling van ganzen, kippen en kuikens. Doca strooide er onder met volle hand.
1) Koudewatcr, Krankzinnigengesticht in Brabant.
2) felle dartelbeene: vurig trappelende pooten.
3) ingekeerde: inwendige.
82



en Doca's 't stalwerk, groes bijeene late rijfen. Er most gespaaid, joa, Brord móst spaaie, da most; ge kon geen perd vatte en den baas onbekwaam op z'n bed haauwe, dan gink 't trug uit. O Heerkes, d'r bulderde wa... in 't mastenpad, joa, 'n stötswage... O Jeekes... as 't Brord waar, die ze thuis brachten... erregent gevalle... Ze stond op, stak licht aan. Hee, ze kon bekant nie van den klaren angst... Heere God, sta me bij. Hè, ze bèfde as 'n strooispierke... O as ie nou 's thuis wierd gebrocht, ach... wa zou ze strakskes toch zien? As ie 's zoo, zoo onbekwoam waar as enne dooie... as... enne die verdronke waar... verdronke joa vèr... dron... ke. Gróte genadige God, Heilige Moeder gèf me kracht en sterkte. Ze had kleeren aangeschoten, en nam 'n stallantaarn. Ze ging langzaam den hof door, den dries langs naar de dennenlaan. Ze heurde... gekerm, joa, joa... heur... akelik gekerm... Ach lieve God!
„Wa daar? Heèè?!"
„Wa hed de opgelaaje?" vroeg ze in angst en beven, toelichtend met 'r lantaarn: 'n man met 'n handkar.
„Wa hed de gij daar mee van doen? Geiter, hè 'k opgelaaje veur merktgoed." Ze hoorde versmoord geblaat van pasgeboren geitjes en zag beweging in toegesnoerde zakken.
,,'k Mende ... da ... 't wa anders waar, 'k dacht, da... da me 'ne mins... 'n ongeluk waar overkomme..." stotterde ze.
„Nou moare... heur is... danne... nou dan zei dieë mins van ou, duk genog, diep invatte as ie mot gelaaje wurde op enne stötswage. Pofferdikkie! Nou!!..."
Ze ging weer met 'r lantaarn, 't hoofd diep, diep naar omlaag door de vage duisternis van den mistnacht. Ach, ze gink nog moar wa ligge me d'r kleer oan.
Den lantaarn het ze branden. Hanegekraai scheurde de stilte,
87



zwaluwen begonnen te pieperen, ganzen snetterden en bij de buren klonk de dorschvlegel al.
Eindelijk, eindelijk, schuifelvoetstappen in 't zand. Heur nou... hij waar... neeë hij waar nie allènnig. Met verzeeuwd gezicht, verwaasd, glasachtig oog, tusschen de „Zuute", die doodsbleek en den Geitenboer die paarsrood zag, kwam ie ingestrompeld.
O, ze zat d'r eige te vernijpe om dieë twee nie op 'r vesje te tuffel). Ze bèfde en ze rilde da 'r tand khpperde op mekoare. D'r eige maar stillekes haauwe tot ze ewèg ware. Zonder 'n enkel woord hielp ze hem z'n kleeren afnemen uit z'n onzeker tastende handen, duwde hem zacht naar de bedstee, als ie telkens wankelde. Hij bracht hikkend, lallende geluiden uit. Met ver boven haré krachten gaande heffing, tilde ze hem wat op tot ie eindelijk lag... daar!... hè... nou waar veur 'n oogenblikske dieën angst toch opgehaauwe, nou waar ze dan toch uit dieën onzekerigheid. Hè, hij lag, daar; gijnder sloegen ze den vlégel al da 't klipte. Ze waar zoo muij, ach zoo muij en ze most oanvange in de plek van sloape, da waar wa anders. Ze riep Doca en zonder veel spreken haalden ze samen 't vee dat naar den kamp moest, ze maakten vuur aan, spoelden emmers, standen en roompotten die ze buiten ten onderst boven te drogen zetten. Onder 't zwaar geronk van Brord, aten ze hun brood met koffie, dan togen ze naar 't veld met tweeduizend koolplanten die gepoot moesten. Hè, ze kon 't nie uitstaan van Brord, die daar lag te ronkelen as 'n verreke, ze kreg 'nen afkeer van 'm en ze ha toch zoo me Hannekes van doen. „Ge zult ok nie veul gesloape hebbe van den nacht, gij ? neeë waar Hanne?"
„Nie veul! Kèk, heur wa 'n lage wijnd zet 'r nou toch op."
1) op 'r vesje te tuffe: 'n pak slaag te geven.
88



„Hed de nog kenne sloape? Dieë Brord toch!" „Ach zoo as da ga, waar?"
„Ze kenne nie ligge blijve... merregen is al de kracht d'r uit," zei ze, de slappe plantjes in den kop ziende. „Daar, zekennen geenen halven dag meer lije, da zie 'k goed."
Er was geen zon, 'n koele wind scheerde over de velden, wolken zetten zich hoog op tot bergen van wit met grijs en grauw; ingezogen en opgeblazen, als reuzengebergten schoven ze over 't luchteblauw met haastige vaart, afgescheurde rafels en flarden achterlatend. In boomen kraakten de zweepende takken, in 't akkermaalshout rilde 't gebladerte, in 't lage riet floot 'n bibberende triller. Eène kraai tornde met taaie volharding vergeefs tegen den wind op.
,,'t Wurdt enne vreede wijnd, we zeilen 't nie gemekkelijk hebben!" overschreeuwde Hanne 't suisgeweld. Hunne boezelaars woeien over 't gezicht, 't haar warrelde los en plaagde in hunne oogen, 't opstuivend zand trikkelde tegen hunne, naar den grond gebogen gezichten.
„Ik goa op de knieës, dan waaie de kleer oe nie over den kop!" riep Doca.
,,'k Heur geen weurd!" gilde Hanne. „Op de knieës!" riep ze, 'n lijn uitgooiende waarlangs geplant moest worden. „Gij de goater, ik den inpöt!"
Doca maakte met de vuist 'n kuiltje en Hanne zette de plant en duwde ze aan. „As 'r veul wijnd is, zei 't nie règene."
„De wijnd is omleeg, dan komt 't toch."
Ze lagen in de zandaarde geknield, telkens en telkens dé haren wegstrijkend die over 't gezicht woelden. De plantjes moesten met aarde bedekt worden anders slierden ze 't veld over. „Wa zulle ze toch veul lije, dreuge wijnd deugt heelegansch nie veur pötgoed. Ach minske, we hebbe d'r nog geen vijftig; 't zal avend wurde. D'r zijn 'r zat me kwoai vuut, kek,"
89



vertoonde ze 'n plant met knolwortel, „die gooi de d'r moar uit hène."
„De wijnd bloast oe doof, waar?" riep Doca.
„En da hoarengefriemel in d'oog makt oe blijnd. Ach Heere... mins... wie is d'r nou ?" speurde Doca, turend in de dennenlaan. „Da wou 'k zoo gezeed hebbe... Ach minske... 't is me'neer pastoor. En Brord die leet daar .— ach toch!" Hanne het 'r plantjes in den steek. „Nou, zie de gij moar hoe veer ge kumt, 'k mot hène!" Hij stond lang op den drempel, pastoor Derstael, luisterend naar 't zware gesnork van Brord. Hij zag naar binnen in 't leege vertrek waar geen huisvrouw in bedrijvigheid heen en weer ging. Pijn deed hem de aanblik in dat pas ingezegende huis, nog kortelings met vreugde en in geluk betrokken: de man lag z'n roes uit te slapen en de vrouw, die zijn taak nu moest waarnemen, was niet op hare plaats. Hoe moest dat gaan als kinderen daar zorgen eischten en hunne belangen gelden deden. Hij schudde meewarig 't witte hoofd want hij zag hun jong geluk bestookt en aangerand. Hij wist bij ondervinding uit jarenlang aangehoorde biechten, hoe zwaar die drankbekoring was. Hij voelde al den tegenstand van Brord en hoorde al z'n uitvluchtswoorden, hij zag z'n angstige blikken al, die te zeggen schenen „kom niet tusschen mij en de flesch," waarrond hij angstig de vingers zou krommen, 't Was zoo'n ingekankerde gewoonte, dat herbergbezoek. O, het zou zoo moeilijk zijn hem daarvan af te brengen. Hij moest met fijne vingeren aantoetsen de snaar die in zoo'n grof gemoed zou kunnen meetrillen.
De klok was afgeloopen, 't vuur was uitgedoofd, nog wat zwarte roetflappers hipten, door tocht bewogen, stuiptrekkend op en neer tusschen aschvlokken. Hanne kwam verwaaid met verschoven kleeren en verwoelde haren binnen. Ze liet den pastoor in 't kelderkamertje. Ze kon nog niet op adem komen.
90



„Je maakt je te moe Hanne, werken op 't veld met zoo'n weer dat is niet goed."
„Zet oe, zet oe. Joa, wa zal 'k oe zegge me'neer pastoor, 't is Brord z'n errebeid, da wist 'k goed, moare kek... hij... 't woar gester fèst... danne..." Ze zocht naar woorden maar ze vond er geen. D'r lippen bewogen, d'r mond vertrok met vleugen van zenuwrukjes.
„Ja ja, schrei maar eens uit, doe dat, 't zal goed doen. Je hebt me mets te zeggen, ik begrijp alles wel."
't Gesnork van Brord zaagde door.
„Ach 'k hè zoo geer da ge komt!" verzuchtte ze snikkend in 'r schort. „Wa doe 'k 'r veur, wa doe 'k 'r teuge?" Ze keek hem aan, 'r zachte oogen eèn vraag. „Hij is... toch... zoo'ne goei..."
„Zeker... dat is ie, en je moet 'm 'r niet hard om vallen, dat helpt toch niet. We zullen 't hem wel onder 't oog brengen... 't beste maar hopen!"
't Gesnork had opgehouden; er knerpte voetgeschuifel over de plavuis, waar tusschen gescharrel met kleeren, door flakkerde. Dan gebrom en geknor: „Och Heere... is 't weer in dieën tijd? Bin de gij daar Hanne? Hoe loat is 't en teuge wie..." Hij stond in de deuropening met gekreukte, verhavende kleeren; z'n gezicht was bleek, z'n gebolde oogen zwommen in 't nat.
„Ik ben zoo 's naar Hanne komen zien, dat heeft zezoo graag!''
Hij slofte bij, den dranklucht wasemde nog uit hem.
„Zou de gij oe nie 'n bietje gaan wassche?" ried Hanne.
„Ah me'neer pastoor... 'k mende... da 'k heurde..." hij schraapte en met schorre stem: „Nog gezond?"
.„Ja ja, we zijn alle nog gezond, maar Hanne ziet 'r toch niet meer zoo blozend uit als voor 'n maand of drie, vier, nee,nee!"
Hij zag z'n vrouw in 't beschreid gezicht. „Toch nie ? mèn de ?"
„Nee, dat Zeggen er meer Brord. Dat zeggen er meer." Z'n
91



vrouw zou toch wel 'n teer plekje zijn in z'n gemoed, ,,'t Is nou ook wel d'r eigen schuld zeg ik al; dat is geen werk voor 'n vrouw, om lang in zulk weer op d'akker te werken, nee, nee, dat mag ze niet, nee." *
„Ach daar kan 'k wel teuge me'neer pastoor, moar 'k hè van den nacht..."
„Misschien niet veel geslapen, nee, nee!"
Brord draaide van 't eene been op 't andere. „Nou, maar daar heb ik, oude man, me niet mee te bemoeien," zal Brord zeggen, „die weet als 'n aanstaand vader wel, wat goed voor z'n vrouw is, die zal ze wel verzorgen... ja, ja, hè... Brord ? Jij zult wel weten wat goed voor 'r is en zelf wel doen waar zij niet tegen kan. Ik kwam je vragen of je Zondagavond — jij hebt verstand van den moestuin — eens kwam, om 't een en ander te bekijken. Kom dan Zaterdag nog 's hooren of 'k Zondag niet uitgeroepen ben... hè ?... afgesproken ? Ja, ja, goed zoo!" Hij nam Brords breede, verweerde hand die besluiteloos, dwalend uitgestoken werd. Z'n oog zocht den verdoken blik van Brord en hij zag 'm lang aan, als wilde ie door de drankbenevehng, waarin ie nog gevangen scheen, doordringen.
Zoo, dat was 't eerste aanvatten, nou met beetjes en stukjes verder strompelen, met kleine, zekere pasjes. Hij wilde zoo zielsgaarne de reddende hand leenen aan dien zwakken kerel, aan die brave vrouw; 't ongeluk afweren van dat bedreigde huiselijk geluk.
Die vaste dagen van herbergbezoek, moest hem 'n anderen weg opengesteld worden; 'n zacht, treffend woord nu en dan zou wel indruk maken, hoopte hij. Ingebogen, stap na stap, hijgend, onzeker in zijn gang tegen den wind die hem den adem bijna ontnam, hem gierend langs 't oor streek en rukkend aan de flakkerende soutane trok, vervolgde hij z'n weg.
92



IX.
BRORD stond gebogen over 't wijde aardappelveld met druipend nat loof, dat slierig en slijmerig neerlag, 't Regende gestadig door, uit 'n weeke, grijsgrauwe lucht, die met zwaren druk neerhing over dampige, klamme atmosfeer. Het kleffe aardezand hing vol aan druipnatte pollen, die ie met z'n riek*) uit den grond lichtte. Tusschen slappe, taaie wortels bengelden ze: hard en jong en versch, de aardappelen die hij er af pluisde, en in 'n nooit falenden worp, met 'n riekpunt, juist knikkerde waar ie ze hebben wilde: klein bij klein en groot bij groot; zoo lagen al bunders overspreid, witgele bespatte bollen over zwarten kluitgrond.
Wa 'n nattigheid; da waar nou om zes uur al oangevange en de locht zat nog dik en verduld vol. As 't merrege moar dreug waar, dan nog 'n daagske, want anders kwamen ze nat aan de merkt en da waar kwoai, nou! En ze moste d'r uit, da vruugsoort, 't waar al op 't end van den Augustus; d'r most weer gespaaid en gruunvoer2) of spurrie gezaaid. Hij klopte z'n pijp op de hand uit, da gaf toch niks nie, in dieë nattigheid hield de d'r den brand nie in.
Verduld watte kerels zaten d'r weer oan dieë stronk, veertien, zestien, achttien... meroakels veul heur de, da waar nog enne goei gedacht gewést van Hanne, om na dieën onweer van nieuws af oan op te polle, want, gijnder in da huukske, wa vergête waar, doar ware d'r umtrent zoo veul nie oange wasse en nie zoo 'n scön ok. Hij zou d'r is wa mee vatte veur Hanne, dieë aldergrutste. Goei zin ha ze wel in dees letste daag en hij wist verduld goed werum, hij ha in geen twee wêk 't „Kapperke" gezien en... nou man... da... da waar d'r na de're zin. Me'neer
1) riek: hooivork. — 2) gruunvoer: knollen.



't nie goed waar da 'k 'r hène gegaan waar? Werum kwam de nie Eimbert? Werum toch nie?"
„Umda"... hij nam z'n gereedschap van de eene hand in de andere.
„Umda*?" vroeg ze hem met angst in 't oog starend. „Umda... joa... umda 'k 'r ou toch nie geer zag... nou wit te 't!"
„... Dan, dan waar 't ok nie goed da 'k er hène bin gewest." Ze moest telkens slikken of iets dat in de keel zat, niet weg kon en om 'r mond trokken droevige vleugjes. O Eimbert toch, dan hè 'k nie goed gedoan. Ze bracht 'r boezelaarspunt aan de oogen en schreide.
Hij stond op z'n vingers te bijten en klemde met een hand z'n gereedschap vast.
„Nou meske, ach deurske, wa, wa doe de nou toch... da, da mot te nou nie doen! Kek, heur gij mot nie screeuwe, da, da kan 'k nie lije." Hij gooide z'n gereedschap in 't natte gras en trok aan 'r boezelaar.
„O Eimbert," snikte ze ineens... ,,'k wit nie Eimbert, moar 'k bin gelijk zoo oarig, zoo vremd, ach!"
„Gij... ge zijt 'n goei, braaf meske!" keek ie op 'r neer. „Joa, da, da bin de. Ik, ik zie oe zoö geér!"
„Is da waarheid? Toch?" Zonnig lachje lichtte over 't tranenbekraald gezicht. „Eim... bert!"
„Joa... joa, ou en geenen ander," zei ie ineens.kort afgebeten. „Heur nou... meske ? deurske? Doca? Zie de mijn geer?"
„Ou en geenen ander, Eimbert! Dan," snikte en lachte ze, „dan, joa dan is mijn gebed verheurd."
„Is... da... waarheid ?"
„Da is 't!"
„O moar... dan... wij, wij getweeë. Doca en ikke... Ach, meske, deurske wa zal da dan toch scon zijn!"
103



„Joa, joa, waar Eimbert? Ik durst 't noit nie denken,'k durst noit nie..."
,,'k Durst 'r me 'ne gedacht noit nog nie op te loate wasse en ach, nou is 't zoo; goei meske!"
Ze keerden door de beukenlaan terug.
104



X.
HET was nog heel vroeg, frisch en koel op dien Octobermorgen. In de schuur klepten de vlegels met dofzwaren bons op den dorschvloer. Brord, 't koewachtertje en 'n arbeider sloegen om beurten: 't ging in driemaat, steeds gelijk in tempo. Daar tusschen roffelde in razende, snelle rakkeling de wanmolen, in beweging gehouden door Doca. In 't halfdonker van de schuuromgeving, zwart, bruin en grauw, kwamen de figuren flauwtjes belijnd uit. Enkel 't blonde hoofd van Doca stond daar verlicht als in 'n gloriewolk van glinsterend stroostof dat haar wentelend rad in voortduring opwoelde: 'n wolk die door invallende zonnestralen met 'n felle lichtscheut, 't stroopoeder aantoetste en goudbeglansde.
Toen 't eindelijk acht sloeg, wierp men de vlegels neer. Ineens stilte, na 't paffend geklep en rommelend geroffel. Brord bukte zich om de graankorrels in 't licht, op z'n hand te bekijken ; alle kwamen om hem heen staan.
„Wa doe 't?" vroeg Hanne die kwam roepen voor 't koffiedrinken.
„Ze zijn magerkes... en scimmelig; van zes bussels nog geene maat geeve rog! Da's dunnekes, plat en vermuft en verstikt,'' beweerde de arbeider die de bruinzwarte korrels door z'n handen het geulen.
„Neeë, nie veul scons," hoofdschudde Doca.
,,'t Zal nie veul besciëte," meende 't koewachtertje.
„Joa... zie de... we zijn 't allennig nie gewest," verzuchtte Hanne.
,,'t Is 'n scaai... 'n scaai.., wa 'k oe zeg..."
„Nou joa, daar kenne we nie over legge te screeuwe, daar kum de geen treeke verders mee. As 't al gedurscht is, valt 't gelijk nog mee!" Zoo prakkezeer de gij duk, moare ik wit goed
105



wa ik zie... en dan toch dursche en nog 's dursche om 'r van te hoale wa ge d'r van krège kent; dag in dag uit errebeiers vatte die ok dag in, dag uit, lön en kost hebbe.
„Joa ge kunt alles nie allennig en... kom... ge mot 'r nie over tuttelel) en prakkezeere, bin de gek, eikendeen hettegestöt. In 't bangst geviel verköpe we de bonte, die geft navenant nie veul en dan is 't veurdelhg ze van de hand te doen..."
,,'t Is allegaar zoo spijtelijk!"
„Da is 't zeker... moar we hebben 't ons eige nie angedoan en da's enne gróte trost; as 't door kwoai beheer waar, ha 'k 'r groten spijt af moare waar ge nie veur kunt daar leg de oe bij neer," zei ze schouderophalend en in langzaam gedrentel het ze 't volk voor zich uit gaan. „Enne kèk... wij köpe d'r nou toch wa anders bij," lachte ze met 'n geheimzinnig knipoogje en wat gedaalde stem.
„Da's waarheid ok... zou 'k scon vergète," zei ie weer heel opgemonterd.
„Nou... kum... da zou de gij vergète, ge goat 'r nog al nie grót op!" pochte ze, 'n dwalende herfstdraad afwerend.
,,'t Zal me wa géve zoo'ne kriedup!"
„Da zal 't zeker, hèl veul zal 't géve," zei ze met 'n mooie lach waar heel haar innerlijk gevoel in weerstraaide.
De oude arbeider was blijven stilstaan en overzag de akkers.
't Was zoo'n stille najaarsdag met gouden zonneschijn, tintelblauwe lucht en met zilverwazen in wijde verte. In de zon gloeide 't gebladerte vurig met brons en gulden tuiten tusschen geel, goud, rood en oranje; fel kleurig en heet onder 't verschkoele luchteblauw. De klanken waren zoo ijl van toon en droegen zoo ver, zoo ver dat 't vreemd aandeed: menschenstemmen, paardenbellen, hanengekraai, hondengeblaf.
1) tuttele: zeuren.
106



„Hoïogst l...1) nie toegevalle waar ?"
„Om de weergoai nie," bromde Brord, handen in de zakken, 't gezicht weer heel betrokken en versomberd; „de rog bezonders tègengestöte me scimmel en zucht; joa umda 't plat gelege het, want ach mins veur da onweer... 't waar 'n lust as ge d'er 't oog op lee 1 In hèl den omweg bekant geen sconder rog... moar... joa... den bocht d'r overhène gewasse..."
„Joa, dan, dan is 't zoo goed as vertrutst... spijtelijk I Spijtelijk. En den boeket ?"
„Boeket moi, vol, da za 'k nie zegge, moare kèk da is geenen teult waar nou ? Ha 'k 'r de gedacht op gehad..."
„Nou moare over d'errepels kenne we tevree zijn, scon errepels, bezonders de rooi, zestig centen 't vat en hoè vèul vat?" bracht Hanne onder 't oog.
„En de kölsplant tweeduzend... gelijk vervrète door de rups en 't gewurm... Nou, nou ha 'k van zoo de gedacht: 't overjaar gelijk alles me errepels te poten, gelijk alles," en hij maakte 'n wijd armgebaar over z'n akkers.
„Neeë, mot te noit nie doen, bin de verlore gevalle," hoofdschudde de oude en naar binnen slijferend zette hij zich tusschen Doca en 't koedrijvertje vlak voor den opgetorenden boterhammenhoop.
„Als 'k in 't vruugjaar gelijk alles 's vol me errepels geleed ha hè... nou?!"
„Goed, goed, 'k gif 't grif gewonne..."
„Kom manne! bidde en toevatte waar nou?" noodde Hanne.
,,'k Gif 't grif gewonne da 't van den achterweg el gezien, veurdelliger waar gewest, moar as ge dan de ziekt d'r in het? Hed de niks... heel... gansch... niks, van al de akkers, 'k Bring d'r in elk geviel peeregiane 2) in, as 'k da gedoan ha,
1) hoïogst: hooioogst. •—
2) peeregiane (peruguano): kunstmestsoort.
107



ware nou m'n scon kölsplant nie veur 't gewurm gewest." . „Nou ik haauw 't me de potstal," knikte de oude, happend in z'n roggebrood.
„Joa moare ik he 't nou gezien, gezien me eige oog, waar Hanne... nou zeg's wijer ?" v.
„Ik ken nie lije da ge me zoo beziet, da kan 'k nie lije van 't mansvolk," zoo wëerde Doca de bewondering van 't koedrijvertje af, met 'n handslag in de richting van z'n oogen.
„Kèke da sta vrij!" riep ie met 'n korten hoofdknik z'n oogen vlak boven de koffiekom waaromheen ie z'n zanderige vingers geklemd had.
„Toch nie!"
„Toch wel 1 Dan mot te gij moar nie zoo'n oarig deurske zijn, da ken ik nie gebètere. Kèke, kèke da... sta... vrij," knikte ie, achter elk woord 'n slokje koffie slurpend.
„O toch zoo scon, neeë veur 'n oarigheid mot te gaan kèke, kèke sta vrij!"
,,'t Koewachtertje schoot in 'n onbedaarlijken lach en keek, 't hoofd naar Doca overgebogen, haar met gesperde oogen aan.
„Wa nou?" vroeg Hanne in verwondering.
,,'k Ha over 't kölsveld van Verbraake's die het nou bijeene, sevooie gepöt en 't eene halft me peeregiane gemest en d'ander halft me potstalmest enne... nou mot te toch zien dieën on... der... sceit... Ach man... op 't striepke af," beweerde Brord, „op 't striepke af, zijn de köl veul gróter, veul sconder en bekant zonder gewurm... kèk, als 't van gezondigheid zoo hard wast, dan, dan hebbe ze veul kracht om deur 't gewurm hène te wasse, zoo had ik de gedacht," knikte ze.
„Zoo... nou... moare da wil 'k dan wel is geer zien me eige oog," vond de arbeider.
„Da mot te zien, zeker, da mot te. Ach man, wa zul de d'r
108



over stuite!l) Ik he 't nou geperbeerd veur den ersten maal. Kom vat nog 'n stukske mik en 'n sneeke brod?" noodde Hanne.
„Joa joa, goei ete in oe lijf, gèft goei moed," beweerde Brord.
„Nou... moare 'k la 't er nie gaauwkes bij," lachte de oude en hij hield z'n koffiekom op en hapte weer in 'n versche roggeboterham.
„Kom furt, we trekke weer oan den errebeid!" riep 't koewachtertje zich uitrekkend, en hij ging voor. De andere volgden. De vlegels klepten weer met alle kracht om de magere graankorrels uit te slaan. Doca stond weer in haar gloriewolk van goudstof; 't koewachtertje kon er z'n verwonderde oogen nie afhouden. Fel eender als zoo 'nen bög om 't hoofd van de heilige Meria.
Naar den avond had Hanne verlangd, want as ge 't nie mè eige volk afkon dan waar 't nie pelzierig in oe huis, ge kon dan me oewen mins nie 's proate over da, waar ge zoo geer van heurde, of alleman stak 'r ze'ne neus in.
„Enne hoe zal 't nou heite?" vroeg ze met aaiende beweging de kleertjes vouwend en schuin zag ze naar Brord, die er lachend op neer keek.
„Nou, wit te gij 't?"
„Gij, gij mot 't wète!"
De moegespeelde kat wilde zich op 'r schoot ineenrollen. „Neeë, neeë daar is furt geen plekske meer veur ou heur de, da is furt gedoan mè oe gestritsel."
„Neeë gij, gij zijt zooveul as den boas, gij mot 't zegge. Willebrordus is 'n scon naam, Willebrordus, nou ik vijn't wel."
„Enne... as 't 'n deurske is?"
„As 't 'n deurske is ? Joa, wa men de gij ?"
1) stuite: 't prijzen.
109



Doca was bezig in 't knollenveld. Ze had ze opgehoopt, ze had er bergen van gestapeld. Ze had zich begraven in 't sappig malsche, frissche groen en ze trok en raapte nog meer, zoodat enkel 'r blozend hoofd er boven uitstak.
„Ge het me in geen tijd 'n weurdje toegestöke."
„O... gij, Eimbert?"
„Had de de gedacht oan mijn, deurske?"
„Toch wel!" Ze groef en dook en plukte met 'r handen in 't groen.
„Of ik duk de gedacht an ou he?... Eimbert... ik... Da wit de Lieven Heer!"
„Moar ge... ge doe zoo oarig. Ge kent me toch lije, meske?... Zeg 't... Zeg 't nou 's rechtaf?" verzocht ie, en wierp wat groen uiteen, om 'r beter te kunnen zien. „Ge mot zegge, net wa da d'r is, want da 'r wa is, och, da vuul 'kzoo goed," daalde z'n stem met weekzachten klank in die trieste berusting.
„As gij wète... kon, hoe ik... hoeveul ik... hoe gèer ik oe zag... O... Eim... bert!"
„Ge bint zoo* 'ne goei," zei ie zacht. „Ge... ge het toch geene scrik van mijn? Ge wit toch goed Doca, da 'k tusschen mijn bidden in, an ou gedacht he, en dan, dan is 't goed, waar nou?"
„Ge bint alles, alles veur mijn," zoo het ze ineens 'r vastgehouden gedachten los, met angst als 'n verborgen schat, die haar verboden was te vertoonen. „De zie oe zöo geer. O Eimbert, 't is zoo 'ne gróte zége as ge iemans mint. 'k Hè nog noit nie oan iemans anders de gedacht gehad. Van de merregen tot avend, altijd waart gij 't, en 'k zag oe tusschen den errebeid en in me 'ne gedacht; 'k waar toch zoo blijd van 't zomer, as 'k oe dan weer zag in den boekendreef, dan kon 'k zinge van klare verblijing da 'k oe zien zou. Da's waarheid, Eimbert."
Hij zag haar maar steeds aan.
8
113



„Nou dan, Doca... nou dan? Werum goei meske, hè de oe in den 1 etst en tijd afzijdig gehaauwe?"
„Kèk is, heur is Eimbert, 'k prakkezeer d'r zoo over, waar," zei ze, terwijl hare groote lichte oogen in z'n donkere blikken drongen en rusteloos hare handen woelden en doken in 't groen. „Kèk is... Hanne en Brord... die, die zijn ok zoo verblijd me mekoare gewest... Ze zien mekoare nog geer, da zal 'k nie zegge, moar... wa... is daar tusschen komme spöke!"
„O!... O!... o... hed de daar scrik veur ?"
„Ach da mansvolk," hoofdschudde ze en tranen kwamen te voorschijn.
„As ik ou... zeg..."
„Brord het ok zoo duk gezeed, dat ie noit..."
„As ik oü beloof..."
„Brord het ok zoo duk beloofd."
„As ik... nou... moar... joa... ik bin Brord nie, meske." „Da is waarheid, moare..."
„Ik vat toch nie te veul. Noit nie al te veul, noit nie!" „Brord vruuger ok nie."
„Nou ?... Ik bin zoo verlocht, zoo verblijd da gij me geer ziet, da ik alles, joa alles veur ou wil doen enne... wil loate. As gij wist... o... Enne, 'k hè zoo 'nen oarige gedacht, waar? Mot te heure... 'k he mijn lön nie af te geve, war? Ik spoar wa, da 'k ken en 'k gif 't óu om te bewoare.
As 'r... dan... meske, as 'r dan oït 's ennen trouw van komt!"
„As 't God belieft, Eimbert," zei ze, met verlichting in 'n zware zucht.
„Enne we hebbe dan wa bijeene..."
„Dan leg ik 't mijn d'r bij; ach joa... enne gulde mag ik eiges vatte van 't lön, enne dan de perfljte; alles doe 'k bijeene. Ach Eimbert, as 't dan is oït... Ik hè d'r zoo'ne scik in, Eimbert."
114



■schokkende huilzuchtjes uit 't doorsuikerde mondje, veroordeelde ze de gloeiende kachel met 'n aanwijzing van 't popperig vingertje: „Taauwt!"
„Joa, de kachel is staauwt, heel staauwt," beaamde moeder. „Zij de gij... moar zuut, joa, zij de gij moar zuut," zuchtte ze, t wollen mofje wat opstroopend.
„Ga de gij moar mè moeders mee," paaide ze 't opnieuw schreiende Karlieneke al maar sussend, terwijl ze met haar heenging, de achterdeur uit.
„Niks toch wa zoo'ne venendige pijn doe, as branden,'' vond Marianneke, nadat ze met 'r tanden 'n kurk van 'n flesch had gebeten en getrokken.
„Nou wa 'k oe zeg!" En uit alle groepen gingen verhalen op, van brandwonden, die met dit of met dat middel genezen werden.
„Hoeveul ken de d'r zoó wel stoan?" vroeg Keeske, en met bewondering in de verwaasde oogen, keken allen den reuskerel aan die weer nieuwen aanvoer1 bij Marianneke haalde.
„Nou, 'k roak 'r den tel bij verlore'"
„Van zoo ne gróte?
„En men de gij, da ie over zij gaat? Neeë, nog zoo vast op de bien als t beste perd, man."
„Da, da, da doe Brord 'm nie na," lachte de Geitenboer.
„Marianneke vlug nog enne!" riep Brord.
,,'k Zal nie zegge da 'k 't nie ken, moare 't stopt bij mijn me de dubbeltjes, wit te!"
Telkens en telkens, met 'n hort, rukte Marianne de wijde toomla open om er 't geld in te storten. Met 'n maagduw stompte ze die weer hossebossend en rukkend toe. Dan schonk ze weer en hield 't oog op de luidruchtige groepen, waar telkens n glas omhoog gehouden werd met den uitroep van „Kom Marianneke, kom?"
Zacht, tusschen alle schrille lachgeluiden, vuistdaveringen en
121



't glazengerinkel, klonk nog steeds uit 't achterhuis 't eentonig schreien van klein Karlieneke.
Brord uitte met tranen in de waterige oogen z'n jammerklachten over 't slechte jaar.
„Wel verdorie, as ik ou waar zou'ik me toch nie kepót werreke... Kom Merianneke 'n rundje... Wa zou 'k m'n aige toch viere man. Wa bin de toch ennen ezel!" riep de reus, tegen z'n zwaar bespijkerde schoenzool de pijp uitkloppend.
„Hè?" vroeg Brord.
„Wel ge bint nie wijs!"
„Ikke?"
„Joa, gij! Pruuf nog moar 's enne keer. Santjes waar," zei ie, ,'t glas van Marianneke's blaadje voor Brord op tafel plaatsend. „Santjes!" bracht ie 't dadelijk aan den mond.
„Zou de gij oe kepót werreke as ge in Brord z'n plek waart ?"
„Om de weergoai nie!" brulde de Geitenboer, z'n pijp stoppend.
„Wa zou 'k toch 'n ploegperd vatte!"
„En ik!"
„Nou!"
„Dan hed de de helft nie van doen!" „Ge het 't gemekkelijk en ge wint tijd!" „Joa, ge wint tijd!" piepte Keeske. „Da doe de," knabbelde Rien.
„Kom, we zitte hier nou en we zijn gelijk op de proat en da mag 'k nou wel..."
„Zoo te goei trouw waar?" vroeg Rien, verborgen in pijpendamp.
„Joa 'k... da zeg ik: 'k zou alleman geene veurslag géve, kun de begrèpe, moar nou, mijnen hit wil 'k... allaa, umda 't nou Brord is." Hij leunde met z'n bovenlijf over tafel, 't hoofd naar Brord, en met z'n zwemmende oogen die van Brord zoe-
122



kend. „Allaaa, 'k wil 'm misse... daar, joa, nou furt d'r mee n scon bist \"
„Nou!"
„Welk?"
„Me'ne Rus. Ge kunt 'm verdorie zien, want hij sta buiten, kum dan? Hij stond op en ademde uit, met 'n vervaarlijk gesnuif. Zn bolle, in vocht bewegende oogen loerde wreed naar Brord, die wankelig opstond.
Allen volgden.
De mannenstoet zeulde schuin af, de herbergdeur uit en allen stonden in den zwaren mist om 't ijzerschimmeltje, dat hijgde met gesperde neusgaten.
„Is 't geen scön?" En hij duwde 't met 'n geniepigen kneep m zn 7'' zoodat '* k°pïe wat fierder omhoog ging.
„Gij het 'r nou zooveul as verstand af," knipoogde ie de Oötenboer met beteekenis toe. „Wa vijn de gij d'r af ? Hè? Nou? Alles vet en vleesch.... kracht!"
duurkoV^ Z°U '* Va"e M k Br°rd Waar' niC 9°eik°p' dan
„Ge het scon proate!" zei Brord, ,,'k hè d'r nog nie de gedacht oan gehad.
t „Vier joar! da zie de goed!" en ruw opende hij den bek van t gemonsterde diertje, dat gelaten tusschen hen in stond te suften met weer verzonken kop. „Sterk in 't kruis en fel op de biên, bromde hij, knijpend in de gewrichten.
Toen ze weer gezeten waren en de borrel nog eens en noneens omgewipt was, sloeg ie z'n slag.
„Tweehonderd miserabele guldetjes... wa... wa is da nou veur ou. t Is da k sebiet geld nódig hè veur 't merktvee oan de boeren, moar kom... 't is geene prijs. Nog 'n rundje
123



„Ach 'n werkperd; da moak de d'r af. Ge het 'm nie te jage en te kuure, hij ga van eiges."
„Ploegen is zwoar werk veur zoo'nen..."
„Hier, hier in... in de zandgrond ? Joa heur de, geer bin ik m nie kwijt Nie... nie... offe, heel geer! 'k gif ou de gelegendigneid... Hanne zal d'r oarigheid in hebbe
„Nou!"
„Of ze!"
„En ge het plaats zat!" knauwde Rien, wiens neus tusschen de meelwitte wangen vurig begon te glimmen.
„Nou, veul tijd hè 'k nie !" riep de veekooper, opstaande. „JNou of noit nie; wa zeg de gullie?"
Even 'n oogenblik van spanning.
De onzekere hand van Brord sloeg in den reuzenknuist en de koop was gesloten.
Waggelend met z'n paardje aan de lijn strompelde hij den straatweg af, uitgelachen door velen.
Telkens stuitte ie, hield dan stand, leunend tegen 'n boom of ^Sfi i1 araskantic- Hiti« gedwee en geduldig, stond pal of sukkelde met den zwaaienden Brord voort.
125



XII.
DOODSTILLE vrieskou heerschte in Januari; onder wazen en zilversluiers tintelde 't frischblauw van 'n effen winterhemel. Zwaar omrijpt stonden de boomen: t klein gewirwar van twijgen dicht omglinsterd met ijskristal. Stam en hoofdtakken lijnden fluweelzwart in 't ongerepte wit en de komende zon, legde 'n zwak, rose licht op boomkruinen en op 't blauwwit van den kouden, sneeuwen grond, waaruit stralende vonkeltjes opschitterden. Om 't witte rietdak van schuur en stal hingen de webben als losse kantillefranjes met flikkerend kraal in dof blanke weving: 't omrijpte gaas van hoenderhokken geleek matzijden tulle waarachter bonte kippen zich in stomme staring bewogen. Heel in de verte vervaagde 't zuiver wit van boom en heestertwijgen, daar waasden nevels met dien doffen weerglans van paarlgrijs onder licht. De verkilde atmosfeer deed ijzig aan en 't was zoo stil, zoo stil; er leefde niet, er bewoog niet in die wijding van witte, stille doode praal.
Binnen brandde 'n fel houtvuur van hard knepperende sparren die vurig gepunt tusschen harstakken en eikenkloven opblonken, 't Rook naar brandend hars dat heel de kamer doorgeurde. Oranje vonken glommen tusschen grauwen rook die naar de roetzwarte schouw heenkronkelde. Ze zaten dicht op 't vuur. Hanne met 'n vatsmand stroodroge boonen die ze overvlug pelde in haar werkschort. Doca sneed haastig, blanke knollen aan blokjes voor den sopketel van 't vee. Klein katje was 'n groote, bezadigde poes geworden die geen pootje meer uitstrekte naar 'n wegrollenden knol uit Doca's hand. Ze kon uren zitten op dezelfde plaats bij 't vuur in beschouwing van omhoogkronkelenden rook. Uit die houcling werd ze zoo nu en dan opgeschrikt door 'n felle knap van 'n mastappelzaadje.
126



Dan sprong ze 'n eind achteruit om weer heel voorzichtig, heel nieuwsgierig, sluipend nader bij te komen en zich opnieuw te verdiepen in 't brandend vraagstuk.
't Geweldig snorken van Brord dat heel het huis doorklonk was als n voortdurend gezaag dat hen door de ziel ging, dat hen vervolgde door huis, door stal en hof; steeds 't zagend geronk dat hun gedachte met verbittering vervulde.
„Hij het 't nou al zoo duk beloofd, waar Hanne," fluisterde Doca.
„Joa... joa... al... zoo duk \"
„Zou zoo'ne mins da nou nie kenne loate, Hanne?" en de groote yraag die ze 'r eigen toekomst aanpaste, lag weer in Doca s klare, lichte oogen, die vraag bleef er in en zou 'n om oplossing bedelende smeeking worden.
„Ik ik ... weèèèt 't nie, daar !" verzuchtte ze moedeloos t hoofd schuddend, „ik ken 'r mè m'n verstand nie bij." Ze stond gejaagd op en ledigde 'r boezelaar vol boonen in 'n groote zeef.
„Wa zou de gij doen as ge in mijn plek waart, Hanne ? Zeg de gij t mijn is te goeie trouw," fluisterde ze wat dichter aanschuivend, met 'n harden knoers van stoelpooten over zanderige plavuis.
„Wil de gij da geer wète ? Moar ge... heur de, ge meug 't noit oan iemans zegge. Niemans het 'r mee van doen."
„Neeë noit nie, Hanne, d'r zeg 'k „werachtig" op, noit nie! 1 och nie, da zou lillek zijn waar Hanne?" Ze sneed zich in den vinger.
„As ik... nou... nog jonkmeid waar... zoo gèer as 'k Brord mag en k wist da zoo'n dinger me boven den kop hingen... k zou nie tróuwe... toch nie...!" zei ze met geknepen lippen r tranen verbijtend.
Ze zwegen lang. Docak gedachten gleden weer naar
127



,,'t builke..." stil joa, ze ha 'n geheimke, 'n zuut geheimke waar ze zoo geer over prakkezeerde! In 'r kamerke, öp 'n huukske, van 't bankske, in 'r kasje, daar lag 't op den blink, moï opgepoetst, alle Vrijdag. Zeuven en twijntig dalve gulden, scon veur den trouw, veur 't huisroad, zeuven en twintig! 't waar da moeders nou ziek gewurde waar da ze die 'n deel van d'r lön verzeet ha, anders waar 't nog meer, moar daar ha ze geene spijt af, toch nie, neeë.
„Of ie 't perd wel gevoeierd het? 't vrêt toch zooveul veur niemendal; ha ie 't toch teugezommerdag gevat," verzuchtte Hanne.
„Gij most nog 'ne keer na me'neer pastoor gaan," opperde Doca, 'n lap om 'r bloedvinger windend. „Joa da mos te doen, toch Hanne."
„Ach dieë goei mins doe al, wa da ie ken. Wa heet ie al nie me Brord ligge proate, 'm alles nog 's te goei veur gehaauwe. Keeske, de Geitenboer, de Zuute, Rien, hij is ze veur den kop eweggaan bezuuke en d'r gezeed da ze grote zund doen om Brord zoo duk in de bekoring te bringe... Wil de geleuve da 'k geene zin in ète he, as 'k 'm zoo heur oangoan?" wees ze met 'r hoofd in de richting van Brord. „Ach moak 'r toch geene proat buitenaf over meske?" smeekte Hanne.
„Van mijn zal geen man oït wa an de wêt komme; 'k hè d'r eiges te veul wêt af, 'k hè d'r toch zoo'ne scrik veur,... enne... 'k zie 'm toch zoo geer, zoo gèer," huilde ze 'r boezelaar voor de oogen.
,,'k Wil 't goed geleuve, joa, joa goed; da ge scrik het veur den trouwdag."
,,'t Is enne bezuuking van Onze Lieve Heer, ge mot 't lije dat sprèkt van eiges, moar 't valt oe zwoar te drage. Hè, ge
1) veur den kop eweg: een voor een.
128



zoudt 't zoo'ne mins wel in wille stampen," zoo duwde ze met 'r handen, „in... willen stampen, da ie teuge z'n eige is. Ach Heerke nog 's toe!" zei ze ineens vuurrood wordend met 'n pijntrek op 'r gezicht. „Wa hed de toch?"
,,'k Hè me'n eige wel verhève. Me Brord te heffe, da is 't. Hij is toch zoo'ne zwoare mins."
„Wa akelik toch Hanne!" Da's toch wel erg. Me neer dokter vroage?"
„Nou hè 'k toch niks geenen honger en niks geene zin om oan da ète te zitte prutse. We vatte moar 'n stuk bröd mè spek. Brord die, die hè d'r toch geene smoak in."
„Mijn goed heur de!"
„Ach mins wa nou?" vroeg ze toen de deur werd opengestooten en de breede, zwart gemantelde figuur van Mechehen op den drempel stond voor den sneeuwen achtergrond. Ze keek loerend rond, en stak luisterend den vinger omhoog, „geene sloapende honden wakker moake," fluisterde ze wijzend in de richting van Brord.
„Kum gaauwkes en warm oe; 't is buiten venendig kaauwd; 'k ken den ijsblom nie van de ruit stöke."
„Joa 'k hè gróte kaauw," schuifelschouderde ze, de voeten bij 't vuur brengend. „Hoe is 'tl Ête gullie nie?" vroeg zenaar 't vuur ziende waarover de groote sopketel hing te dampen.
„Niks geenen honger!"
„Kom, toen... 'k zoo jonk waar as gij, ha 'k altijd honger... moare nie veur mijn, heur de, 'k hè al geëete, dus daarvandoan nie, moare," en met geheimzinnige blikken, onderdrukte stem, ingekrompen figuur en beweeglijke vingers, begon ze: „ k. wèt toch 'n middel waarmee ge 'm d'r scon, scon afhelpt." Ze hield zich even in en bezag hen om beurten.
„Geene hekserijen, waar Hanne!" riep Doca.
9
129



„Neeë, daar he 'k 't nie op."
„Kijnder hebbe d'r eige d'r heelegansch nie mee te moeie," snibde ze tegen Doca, wien ze den rug toedraaide. „Doe dieë kat ewég; alle katte kenne hekse. Ge loat 'm belèze en overlèze door Gret Meg, wit te wel, dieë Rooijsche? die het 'm moar te belèze en ach hij kwékt!) nie meer na den drank, dan kregt ie 'r gróte tègenzin in... joa... da's waarheid... toch 1 Driek Kneuter, waar nou, die 't lirium ha...' wit te wel, die zoo wijd eweg waar... ach mins, hij tracht 'r nie meer na en Giel de Snuivert wit te... waar ok weer ? doe 'r moar vraag na. Joa nou, nou Grèt Meg, zou 'k mène," en ze trok 'r tandelooze mond tot 'n tuitje. „Ze het 'r enne van de vallende ziekt ok afgehollepe, enne ge het 'r niks veur te géve. Ze doe 't veur 'n iedereneen nie, moar as ik 'n weurdje sprek..."
,,'k Hè 't'r toch niks nie op!" hoofdschudde Hanne. ,,'k Tel 't niks nie."
„Had de na mijn geluisterd; hoe duk hè 'k nie gezeed: Brord is oan de pruuf, vat 'n ander... nou... joa, die gloeiig vuurijzer oanvat, brandt ze'ne vingers, da sprèkt van eiges."
„Brord waar geene pruuver, hij vatte nie meer as 't ander mansvolk, toch nie, 'k ha 'm noit nie onbekwoam gezien, toch nie; moare 't zijn al dieë lamkerels die 'm oanzette en bestöke en die op ze'ne traktoasie 't oog geleed hebbe en hij is goed en hij is reijaal... enne..."
„Joa, daar stek de gij 't nou op, enne, danne alles bijeene, 't huis daar leet hier ok geene zégen op, 't he hier vruuger wat te keer gegoan, minske, minske, 't ha hier nie veur niks den roep da 't spökte."
„Hè, haauw de toch!" griezelde Doca.
„Joa, da jonk volk wil van niks wète, van niks heure. Gij ok
1) kwekt: taalt.
130



meske, zij moar niet te gaauw, vat nie den erst den best. Veur de 'ren trouw is 't mansvolk de zuutigheid eiges. Moar as d'r geen keere of richte meer oan is en ge vuult da den haam oe um den nek leet, dan kumt 't geween en geknoers," zei ze ineens 't hoofd opheffend om de uitwerking van 'r woorden waar te nemen op hun vertrokken gezichten. „En... joa... meske, ou moeders wit 'r ok af, die ken d'r ok 'n weurdje over valle loate... 'k zal de dood in d'r graft nie oanvatte, moare oe vader zoaliger..."
„Mechel toch! Zoo'n dinger mot te nou gelijk nie zegge, waar Hanne?"
„Nou... joa, me oewen dol kop zou de d'r ok inholle. Ge mot bij jonk volk wel is enne keer de stekskes bij den inpöt') stèke. Ze nam uit 'r hóóg opgebolden zijzak, kousjes en sokjes, die ze plat streek en voor Hanne op tafel legde. „Wa poetsig waar, wa oarig toch!"
„Wa 'n vuutjes, wa klain liefkes, ach!" riep Doca, weer wat opgebeurd toen Hanne blijlachend 't kleine goed in ontvangst nam.
„Joa waar? Moar wit te gij, da, as de vaders veul oan de pruuf zijn, da 't op de kijnder zooveul as trugwerkt?"
„Ach Mechel toch, gij zint nou allegoar op 't kwoai en werum toch, werum mot te..."
„Ach Heerke lief!" verzuchtte Hanne. „Is... da woarheid? Ik goa 's na me neer pastoor over alles proate. Joa, Zondagl gemerrege uit de hoogmis, goa 'k effekes."
't Gesnork hield op; 't ruige gezicht van Brord kwam tusschen de gordijnen uit. Verzeeuwde trekken, suf van uitdrukking, bolle, roodomrande oogen, waar niets uit sprak.
„Nou ge het oe daggeld weer is 'n enkel keerke versloape,
1) puntjes, op de i zetten.
131



gij, da helpt in de huishaauwing," knikte ze hem toe en haakte den wijden mantel vast.
„Ach, moei de gij oe d'r nou nie mee, da hè 'k nie geer," fluisterde Hanne.
„Joa, zéker 'n eugske toenijpe, neeë daar bin'knie van thuis, toch nie, van mijn kregt ie wa verdient is; ik vier 'm nie, toch nie, zoo 'nen ongeluksmoaker! Nou de zégen me oewen Brord! En gij meske, ge meugt 's naar moeders afkumme, ze wordt bekant dol van 't rimmetiek! Ze ken nog nie meer treèje."
„Ach! herm toch, merrege meug ik na moeders, waar Hanne?"
„Joa toch!"
Versche, koude winterlucht blies naar binnen, Met 'r wijde passen maaide ze door 't onbesmette wit.
„Fel eender as ennen duvel in den hémel," wees Doca de zwarte figuur onder de teere witte boomen na.
Doca was naar den stal gegaan. De sopketel boven 't vuur stond te prutsen. Hanne nam 't zware ding af! Wat 'n venendige pijn. Ze kon 't nie lije en ze most. Doca kwam te hulp en samen droegen ze den kokenden reuzenketel weg.
Brord scharrelde overeind. Ach... o... ach, 't waar weer zoo mè 'm; wa ha ie 't weer d'r nève gedoan. Och man! nou lag toch alles ten onderst böve... en Hanne's en Doca's... ze'ne goei veurnemes! Hè, hij telde z'n eige niks nie, daar! Hij kon z'n eige veur den kop sloan, joa goed. En as ie toch nagink, wa ha ie veur oarigheid oan dieën drank,... onbekwoam waar ie d'r af. Hoe kon ie toch zoo teuge z'n eige zijn? Hè wa waar ie vertold en verhaffeld1). Hij zou ze'nen dollen kop is in 'n emmerke varsch woater stèke as 't vrouwvolk uit de stal eweg waar.
1) vertold en verhaffeld: versuft en verhavend.
132



XIII.
HET was felle, harde vrieskou; grijze nevel lag als versteven adem in ijzige atmosfeer. De koele, bleekgele zonnebol verdook zich achter 'n breede bank en ovcrlichtte nog met dien killen weerglans van ijs, donkere tinkleurige wolken die hingen over hardkouden, stijfgevroisen aarde en verstold water.
Heel uit wijde verte drongen de geluiden door, fijntjes klein optinkelend in ijle, droge lucht. Hondengeblaf, 't kriskassen van schaatsenrijders, schelle opklank van stemmen.
De schaatsen onder den arm was Eimbert ook op weg naar de ondergeloopen polders waar ruim baan was. Da dee ie wa geer, daar kon ie mee furt jong en 't viel zoo goed da 't nou 'ne Zondag waar, want deur de week, waar d'r geene gelegendigheid veur. As ie in 't mastepad waar, kon Doca's 'm zien en dan waar Hanne de vrouw, zóo nie, of ze kreeg 'n half uurke vrijaf om den polder in te goan. 't Ha geen pas, da sprak van eiges, 't vrouwvolk da mocht de scaats nie onder, moare jong wa zou da nou 's oarig zijn as ie me Doca's achter 'm an, 'n boantje afkon. Wa ha ie toch scon van d'r gedreumd; 't waar fel eender of ie d'r nog veur z'n oog ha;
Da ze 'n scienwit kleed aan ha, lank en sleperig en d'r hoare •ha ze bezije d'r gezicht neerhange mè 'n scaai!) waarin te midde 'n gaauwd sterreke stond. Ze gink as in 'n percessie mè klain treekes furt en in d'r kleed ha ze scienwitte zomerlelies die ze al moar hène strooide veur 't beeldeke van Heilige Meria en dieë blom roakte noit nie op, noit nie, ze ströide toch al moar deur, al moar deur, as 'n kemuniebruidje. Daar keek ie in ze'ne gedacht al moar op, da zag ie zoo hel, zoo
1) scaai: scheiding.
136



goed, da kon ie z'n eige al weer veur de verbüdings bringe, moare... zoo in d'r doening van alle daag, dan kon ie ze nie veur ze'ne verbildings krijge. 't Gink hoe 't er gink moar 'n petretje most ie van 'r hebbe, joa da most, as ie eiges is 'n perfijt ha, want eiges waar ze veuls te fijntjes1) neeë, dübbelke bij stuiverke gink in 't builke... daar ha ze nou oarigheid oan zoo n deurske, 'n ander maid hink 't oan d'r lijf, hink 't op den blink. Ze waar zoo'ne goei. Van de merrege ha ie d'r al gezien gehad in de Hoogmis; wa ha da meske gebeeje, gebeeje of ze wel wa afgesmèkt ha uit den hemel en hij zoo'ne gek ha de gedacht gehad: Zou ze nou Lieve Heer vroage of ie de'ren Eimbert op 't goei pad zou haauwe? Ze zag 'm wa geer moar ze ha wel gróten, gróten angst umda Hanne 's zoo slecht in deren trouw waar gevare. Brord was enne goei, moare hij ha 't toch op dieën drank veuls te fel. Ze waar ok 'n alderliefst deurske, alleman mocht d'r lije, de're moeder, me neer pastoor, Brord, Hanne! Hij ha weer zoo'n meroakels verlange om 'r te zien; d'r purperen kleed zou ze oan hebbe da wist ie bekant zeker; da waar nou duk zoo oarig, moar d'r ware, dinger die ie gelijk secuur wist da ze ze doen, of da ze ze loate zou, joa toch!"
In groepjes van vier in risten, bijeen geschoolde benden slierden ze over 't ijs, de boeren in hunne harde, stijve jassen en hunne wijduitloopende broeken die over vetleeren laarzen slobberden. Ze reden woest en wild met krachtige zwaaiingen als losgelatene, die in de wijdte, in volle vrijheid hunne kracht mochten botvieren. Stampvoetend met blauwe neuzen en paarse wangen stonden vrouwen en meisjes op den kant. Ze werden nu en dan door 'n paar jongens aangesproken of toegeschreeuwd.
1) fijntjes: zuinig.
137



Eimbert had aangebonden, hij zwierde met forschen draai bijna den halven plas om. Nie al te veer, dan verloor ie Doca's nog uit 't oog. Tusschen de masten, 't zeuventiende bumke kon ie 'r al gewaar wurde, ha ie afgeteld. As d'r nou moar niks in de weeg gekomme waar da ze heelegansch nie ewèg kon, of da Hanne's gezeed ha: „Meske ga toch nie, la de jong goan; 't is nie veur oe best, kèk is hoe 't mijn vaart me Brord." Neeë... joa... toch, kèk ze waar d'r, joa ze kwam afgezet me Hanneke; hè, nou, nou, waar 't of 't ineenelocht en licht en pelzierig waar. Daar kwam ze, Doca's me d'r purperen kleedje aan. Wa 'n oarig deurske toch... kek ze parmentig treeje. Nou ha ie, wa ie geer ha, nou waar hel den dag goed.
Een zwerm jongens kriskrasten ip woeste vaart over 't ijs, ze zwaaiden om den postbode en schreeuwden van „beentje lichten" en „bokspringen". Hij zwierde er tusschen door en met 'n scherpen inkras stuurde hij naar den graskant en lachte Doca en Hanne tegen.
„Ach, wa ken de gij 't, wa hed de 't zéker!" lachte ze in bewondering z'n zwieren volgend.
„Joa da mot ok!" en met z'n schaatsuiteinde sloeg ie sterretjes in 't ijs zoodat er stukken omhoog sprongen, dan reed ie achteruit, maakte 'n zijshert, 'n forschen zwaai om 'n groep boeren en dan weer naar Doca.
„Wa hebbe ze 't toch op dieën postböi gelaaje?" vroeg Hanne, die toekeek hoe tien, twaalf man 'n jongen kerel opdrongen naar den kant.
„Joa da is 'r enne uit dieë kante van Holland van doan, die kenne ze hier toch nie te goed zette... enne... danne... 't is r enne die noit, noit niks vat, nog geenen borrel, nog geen enkel gloaske bier, niks van al da gerij!" knikte hij.
„Ach!.. . moar toch!... Is da waarheid? Is da wel zuivere waarheid?" vroeg Hanne ongeloovig.
138



„Joa toch... toch j"
„Ach.. . nou... moar daar zou ik as 'k enne jonkmeid waar, is 'n eugske op geleed hebbe."
„Ach wa lillek, wa lillek doen ze toch!" en ze werd op eens wit; „Keeske, kek nou, Keeske wil 'm tóch de kijnderlurk in den mond stèke, kek toch... kek toch. Eimbert ga, gadegij..."
„Zij toch nie zoo'nen stommen boer... en la dieë mins me vree!" riep Eimbert.
„Hij wil nie eenskes getrakteerd!"
„Daar het ie scon gelijk in!" vond Hanne.
„Mot ie toch eiges wète. Ach wa hé 'k nou toch me dieë rnins van doen, waar Eimbert?"
„Hij het 'n eugske op Dina's van Vurst en hij is 'n buitendorpsche jong, 'ne vrèmde."
„Ach, ach, wa kenne die boere toch vreed zijn," hoofdschudde Doca, 'npaar stappen in de richting wagend als wilde ze te hulp komen, toen van alle kanten de jongen werd opgedrongen in de richting van 'n vies herbergje „De gestroopte haas".
„Is da nou uit?" kwam Eibert. „As ie nie getracteerd wil, dan wil ie nie! Keer de gullie, mè oe boerenstrèke!"
„Joa, as gij de scaats onder het, dan hed de gróte proat, moare in 't „Kapperke" hed de zooveul nie te vertelle."
„Nou... kum, bin de van veurnème om dieë mins me vree te loate?"
,,'k Zou béter zegge, da ge Duvelsche Bas gink roepe om ons d r achter te zette," smaalde 'n jonge boer, met handen in de zakken, krinkels makend over 't ijs.
„He, hij, hij mende 't oog te legge op Drieka's van Vurste!" riep n krombeenige magere jongen, met veel te groot hoofd.
„Enne... enne... enne... wa hed de gij daar teuge?" vroeg Eimbert.
139



„Buitendorpsche jong!" en hij stompte nijdig met z'n schaats op 't ijs.
„Nou... moare... as ikke dieë Drieka van Vurste waar, danne: buitendorpsch offe binnendorpsch, 'k zou toch goed wète wie 'k vatte as 'k 'n deurske waar, joa goed?" lachte 'n oolijk oud boertje.
„Is dat nou eindelijk is gedaan ? Wil jij me 'n dienst doen en iemand zenden naar den veldwachter!" riep de in 't nauwgebrachte postbode, boven de boerenhoof den uit, naar Eimbert.
„Hij is d'r verduld niks te goed veur," schreeuwde er een uit de groep.
„Daar zal ik nou 's veur zurrege, wacht 's effekes!" zei Hanne volijverig en ze zocht 't koewachtertje uit 'n jongensclub en droeg hem wat op, waarna ze hem iets in de hand stopte.
Hij smeet z'n schaatsen uit, ging op 'n draf, handen in de zakken, dwars 't veld over op den straatweg aan, nagejouwd door den krombeenigen jongen met 't groote hoofd.
,,'t Zou toch wa möis zijn da ge drinken most as ge d'r heelegansch geenen zin in ha, as ge d'r 'n afkeer van ha!" riep Hanne driftig.
„Nou, nou ga 't vrouwvolk d'r eige d'r mee moeie!" pieplachte Keeske.
„Da mekeert 'r nog oan!"
„Joa da, da mekeert 'r zéker aan!"
„Ken wel gewaar wurde da 't 'r nie langes de kaauw kleer hène gaat, da... ze wèt wa 'ne borrel kost..."
„Ze zouwe 't enne mins teuge z'n eige in de kèl gieten': 't is gróte scand!"
„Moei de gij oe mè oewen eigen Brord."
„Joa ze... ze zouwe 't 'm de kèl ingiete..."
„Wa zijn da nou veur meniere?"
,,'t Is gróte, gróte schand!" riep Doca.
HO



„En as enne mins toch al 'n bietje slap op de bien is, hoe haauwt ie z'n eige dan gericht?" hoofdschudde ze, aan Brord denkend.
Nu en dan klonk 't pieplachje van Keeske die als 'n autoriteit op de groep afkwam met kleine pasjes en sarrende uitdrukking in z'n gezicht. „Wa wil dieë mins?" vroeg ie met gezag.
Die... die... die wil niks!"
„Da's nie veul?"
„Hij wil nie getracteerd! zoo'nen dreugzand." „Wel dan, dan mot ie 't leeren!"
Doca was opeens weggeslibberd over 't ijs. Ze ging op 'n lange sliert kleine jongens af, die als niiniatuurboertjes gejasd, de baan afreden.
„Hoolijs jongens, hoolijs! Haal gaauwkes dieën boerentroep uiteene, furt, spoei oe! Ge zijt zoo sterk, da kun de hendig, gaauw, dan kreg de snoepcente!"
„Wa da ge nie kent da mot te leere," piepte Keeske weer.
En al de jongens zetten zich schrap, ze krasten af en met kracht, onder 't brullend en gillend geroep van „Hoolijs!! Hoolijs!!" drongen ze de boerengroep uiteen. Alles was weggestoven, hier en daar krabbelde 'n gevallene op. Verwenschingen werden naar de jongens geschreeuwd die zicH weer opstelden in 'n lange sliert, om hun snoepcenten te gaan opeischen.
Zoo gauw hij er kans toe zag, bond de postbode af. Hij ging naar Eimbert en pruttelde dat ie 'r 'n politiezaak van zou maken, 't er nie om de weerlicht nie bij zou laten zitten.
„Doe da nou nie man, wa 'k oe zeg, want dan hed de hier oe leed nie over te kèke l) as ge da doen zou... nou....da
1) leed nie over te kèke: leed niet te overzien.
Hl



pèpere ze oe, zoo in, da ge geene rust in aige huis en hof meer het. Doè 't niè."
Keeske was gevallen en wreef zich de veruitstekende borstkas. De jongens lachten. „Da mot verduld veul pijn doen as ge op zoo'n sionsheuvelke valt!" riep er een wijzend naar 't bultje, iets waarover de geitenboer hem ondér z'n knuisten nam.
I „Kum, ga de gij me ons mee?" suste Hanne de postbode, die dreigend om zich heen keek, „dan kun de 'n bietje bekommen, hier is 't nou toch niks meer gedoan. Ze loate oe toch nie mè vree," zei ze Keeske den rug toekeerend die met z'n sarlachje op hen toekwam.
Eimbert bond overvlug af, hij had begrepen dat Hanne met den postbode kon voorgaan en dat er 'n momentje met Doca voor hem overschoot.
„Ach Eimbert, as 'k 't toch zoo van den dag in den nacht , mot oankèke, da gemartel me Brord dan... dan kun de toch gemekkelijk me hande vatte da 'k... da... scrik veur den trouw hè. As Brord weer scon belofte maakt, bij al wa 'm heilig en zoalig is, om noït nie meer z'n eige te bedoen en as ie dan overdag weer te snuiven en te ronken leet!" zei ze met walging. „Wa scrikkelijk toch veur Hanne's, waar Eimbert!"
„Joa meske, moar zoo, zoo is ie nou onder de hand gewurde door dieën drank, da zegt me'neer pastoor eiges. Joa deurske," zoo boog ie zich, om onder de overhangende mutskant, haar aan te kunnen zien.
„Kek ge mot mijn toch geleuve waar. As ge, as ge mijn nie geleuft, dan hed de op mijn geen vertrouw en ge wet hoe scrikkelijk geer 'k ou toch zie, da wit te goed, joa goed!" Hij hield even z'n pas in om de uitwerking van zijne woorden beter te kunnen waarnemen op 'r gezichtje waaromheen de witte linten flapperden.
142



„Da wit 'k goed Eimbert en da, ach da heur 'k toch zoo geer!" verzuchtte ze.
„Nou meske moar da hoef de toch nie uit te zuchten waar ? Ge het veur mijn niet te bange."
Ze peuterde aan de franjes van 'r kardinaal. „Ach as 'k... as 'k ou nie zoo geer zag, joa zie de, dan zou 'k 'r nie over uitzuchte toch nie: dan ha 'k doalijk gezeed: Eimbert van ennen trouw kumt bij mijn... noit!" En ze weerde heftig af.
„Ach wa ken ik toch doen om ou te loate geleuve?" hoofdschudde ie.
„Wille wij getweeë Zondagge-middag na loate Mis na me'neer pastoor goan Eimbert?" fleemde ze. „Is da goed?" „Mijn goed Doca's, mijn goed?"
„O d' r is nog meer, denk is? Drie kwartjes bij gekomme," lachte ze: ,,'t kalf is verkocht, 'k hè d'r de perfijt af. Joa drie kwartjes scon opgetoets in 't builke. 'k Kijk 'r alle avend na. As wij toch hène goan om te vatte wa da wij van doen hebbe in onze huishaauwing, fel eender wel as 't grot volk na stad goan om alles moi netjes te köpe."
„Ach meske toch! Zoo'n huiske aan den inweg daar hek 't zoo op."
„Ik ook, zoo diep in den kamp, oan 'n zandweegske!" „Joa, nie oan den Idinkerweg ?" „Neeë, nie oan den Idinkerweg!"
Voor ze binnenging schraapte ze de voeten aarzelend op de stoepsteentjes. Eimbert keek nog drie. vier, vijf maal om, voor ie met de postbode heenging.
„Is... Brord; is ie hène gegoan?" vroeg Doca rondziende.
„Joa,... ewèg!"
„Na... na me'neer pastoor?" zei ze vertroostend, Hanne nog 'n kans gevend op beter.
„Ach neeë, neeë, 't waar nie veur niks da ie ons: 't vrouw-
143



volk, zoo oanzette om in den polder kèke te goan. Ik, 'k ha d'r al de gedacht op, moare ge wilt op 't alderkwoaist nog zoo ineene nie prakkezeere," verzuchtte ze, de bebloemde muts afleggend, waarna ze 'n ruitjesschort voorbond.
't Werd feller koud; ijzige noordoostenwind stak gierend op en blies over kale velden en harde akkers, door naakte boomen die kraakten en steunden. Uit 'n zwaar overwolkten hemel van grauwgrijs, spikkelden kleine sneeuwtjes, die verdwarrelden tusschen 't opwaaiend zand van den grond. Door kieren en riggels, door de schouw blies venijnige wind, die rillen en huiveren deed. De sneeuw viel dichter en voller, hoopte zich op enkele plaatsen al hoog op.
't Werd weer 'n angstnacht voor Hanne die trachtte te luisteren naar elk gerucht boven den loeienden storm uit. As ie nou bevange door kaauw in enne sneeuwhoop viel en heelegansch overgesneeuwd wierd, dan, dan waar ie verlore gevalle ... ach Heerke, ach mins... goa nou 's gerustig sloape... da kón de toch nie. Zou ze me Doca's 'n eind den weeg op? Heur dieën ijswijnd. Daar kon enne mins, die nie vast op de biën stond, nie teugenop. Ge verkromp van kaauw. As ie toch neerviel... opstoan da kon ie nie. Heur de sneeuw die speierde en ruizelde en tikkelde teuge de ruite. Ach, verbildt oe, da ie nou erregent neergesmakt waar. Ga nou moar zuuke, 't waar bekant 'n half uur gaans. Zou ze Doca's roepen? Ze ha geene rust... zoó... zoó bij den pakzak neerligge blijve da kon ze nie. Bidde ?... 'n Onze Vader ? Wees gegroet? Ach Heer, heb erberreming mè enne zondige mins! Zou ze d'r uit trekke, hène gaan, zuuke, zuuke... 't waar geen doen, ge zoudt eiges ok verlore valle... Ach, as ge toch johkmeid waart, ge gink zoo gemekkelijk tot ennen trouw en ge wist toch moar nie wa oe böve den kop stond. Waar zat nou zoo'ne mins? Nog in 't „Kapperke"... weer 'n percesverbaal? Of d'r uit gedrève in
144



de sneeuw... Merrege dan brachte ze 'm thuis... död, verstève, bevroren, blaauwsig. Ze trilde en beefde, bad bij tusschenpoozen, ging nu en dan 'r bed uit, om te kijken over de witte eindeloosheid van akkers en velden.
Wa, wa, wa heurde ze toch? As de wijnd effekes afliet? Heur... heur... in... in de perdstal... da... neeë, da waar geen gebolder van wijnd. Da mekeerde d'r nou nog moar an, da 'r vremd volk ingeslope waar en erregent verdoke zat. Ach toch... wa 'n gestamp en 'n gemier. Joa, in den perdstal... Brord ha geslote me den grindel, da wist ze goed, moare, waar ie bekwoam gewest toen ie hènegegoan waar? Bij zoo'ne mins waar de d'r noit nie secuur af. Drafke voeierde ie nog bij dag, om nie me vuurlicht in de stal te gaan. Heur zoo'n lawijt! Zoo'n grót geweld hield geen vremd, weggedoke volk. Ze richtte zich vervaard op en keek met groote schrikoogen uit 't raam, waar 't bleekwitte sneeuwlicht inviel. Ze stond op, pijnlijk kreunend; hè, da wierd toch noit nie béter, wa ha ze d'r eige lillek oan den tand gevat om zoo'ne zwoare rnins te heffe: wuujende pijn as ze d'r eige uitboog. O Lieve Heere, sta toch bij... wa 'n gestamp! Zou ie Draf ke uitgeslöte hebbe ? Verbüdt oe da Drafke veur den stal te trappelbeene stond. Ach herm in zoo'ne venendige kaauw, da waar toch te erg. Ze most d'r uit. Ze most zien wa 'r nou gebeuren gink, joa ze stond 'r veur; scrik en pijn, joa da most ze moar nie kenne. Lief Heerke wist wa da 'r op 'r aige herd veurviel. Zou Keeske of den Geitenboer den gek mè 'm gestoke hebbe, 'm in den stal gegrindeld hebbe. Joa, ze most gaan. As Brord in dinger te kort gink, móst Zij oanvatte; furt d'r mee; geene kaauw vuule, geene pijn vuule, om niks nie prakkezeere as um dageen wa ze te doen wist. Gaauwkes 'n scietgebeedje. Ze waar bekant verstève en toch gloeisig heet in den kop. Nou. Ze krabbelde op. Neeë, dieë pijn waar te erg, daar most ze me'neer dokter over te sproak staan;
10
145



't kon nou in dees tijd heelegansch geen goed doen. Ze wikkelde zich in 'n wollen doek, stak met versteven hand 'n lantaarn aan, die niet kon uitwaaien. O, 't waar of ge bevriezen gink, kek toch, druppelkes op toafel waren ijs gewurden. Heeè. As nou Brord erregent gevalle waar, dan bevroor ie gelijk waar ie lag. Ze klappertandde en bibberde. Door vorst uitgezet, haperde de deur, die door rukstompjes en duwtjes eindelijk week. IJswind gierde door d'r kleeren heen, joeg scherpe sneeuwtjes in 'r gezicht, flepperde 'r doek over d'r hoofd, blies tranen in de oogen, floepte met scheuten in de telkens doovende lantaarn. De schouders hoog opgetrokken, met èene hand 't walmend licht beschuttend, doorwaadde ze sneeuwhoopen en bereikte ze, uitglibberend over ijsbobbels, de staldeur die lang tegenstand bood. Harde ijskegels van den dakrand braken en vielen. Dwaze slagschaduwen van 'n vatsmand met 'n kop er op, deden 'r 'n neergehurkten kerel vermoeden. Ze drong terug, de adem bleef weg, de hartslag verstilde. Met 'n stuipenden ruk trok ze zich achteruit, toen stampend getrappel de steenen bebonkte. Hijgend schuifelde ze weer bij, d'r oogen priemden in de duisterhoeken, zochten angstig. Ze zag Draf ke nerregent. De staldeuren sloegen met dreungeweld open en toe, open en toe. Ach God, sta me bij! Daar lag Draf ke! en ze trad omzichtig met 'r lantaarn naar den duisterhoek, dien ze belichtte met flapscheuten. 't Dier lag op den grond, sloeg met den kop tegen de klinkers dat 't bloed langs den bek droop, de glasachtige oogen puilden, de romp was ontzettend gezwollen, de huid nat van zweet. De pooten trappelden, de staart zwiepte, blijkbaar van woedende pijn. Ach heve God, wa kon da zijn. De lantaarn rinkelde in 'r sklderhand. In doodsbenauwing staarden de goeiige paardenoogen uit den moeilijk opgeheven kop.
„Ach herm toch! Ach 't stomme, erreme bist. Wa kon ie
146



toch hebbe? De zweet ruizelde langes ze 'ne romp. Ze kon 'm nie hellepe, ze wist nie wa, 't waar."
„O daar, daar hed de 't al... zoo'ne, ach kêk zoo'ne stomme Brord, daar zag ze 't: De haverkist stond open, Brord vergète te sluite en Draf ke z'n eige losgerukt en z'n eige te borste geëte. Stomme, stomme Brord toch! Neeë daar waar geen hellepe oan. Hè, 't erm bist sloeg ze'ne kop op dieë harde klinkers. Da waar 't woeste gestamp, nou wist ze 't, joa nou wist ze 't goed. Draf ke lag te sterreve, daar. Brord ze'ne sculd weer. Ze gink Doca 's roepe, allènnig kon ze 't nie lije. Kum, kum, gaauw, kum toch! Drafke leet te sterreve!"
„Hè, wa... Bevroren van kaauw?" klonk 'r half verstikte stem van onder de dekens uit.
„Ach neeë, kèk moar liever."
Bibberend kwam Doca aangehuiverd; op bloote voeten baadde ze door sneeuwhoopen en met slaapoogen volgde ze 't flakkerend licht van Hanne.
„Ach, 't erm bist, hè de wuijenste pijn."
«Ach! Kek toch Hanne!" en ze kneep Hanne in den arm. „ k Ga, 'k wil hène naar den perdendokter... ikke wel, 'k doe 't Hanne!"
"^V^c k°n hellepe joa; moare kek, hij is inwendig geborste! Ze wees op de bijna leeggegeten haverkist.
„O Hanne toch!" stampvoette ze huilend met 'r bloote voeten op de steenen. ,,'t Is toch God geklage. Zoo'nen Brord toch die nie en wet wa da ie meer doe of loat. Is ie, is ie d'r nog nie?" keek ze schichtig om zich heen.
„God wit waar ie erregent in de sneeuw is neergevalle," huilde Hanne.
„O wa is da akelik scaauw," huiverde ze.
„Ach heur wa ie steunt, ach heur toch? Drinke géve?" huilde ze met de handen voor de oogen.
147



„Joa, 't is wel scrikkelijk!''
Doca slierde trossen stroo aan, die ze 't dier onder den zenuwtrekkenden kop en onder de trappelende pooten schoven.
„Ach da we nou toch nie hellepe kenne," klaagde ze. ,,'k Gaf 'r alles veur, alles, erm, erm bist!"
Huilend en jammerend stonden ze in dien ijzigen nacht bij 't stervende dier, tot 't den laatsten adem had uitgereuteld. Hanne met angstgedachten aan Brord, Doca opnieuw weer aan 't wankelen gebracht in 'r zoet, wenkend trouwplan.
148



XIV.
BLEEK Februarizonnetje lichtte over de akkers. In fruitboomen was al wat knopzwelling waar te nemen. Over 't gore wintergras van veekampen schemerde 'n teergroen waasje. Met korte vleugelslagjes pieperden en ruzieden de spreeuwen in hooge boomtoppen, 't Tuinkruipertje zong al z'n hed van dunne, hooge toontjes in vlierstruik en wilde kamperfoelie die uitgebot was. Op 'n luw plekje onder de elzenhaag wroette 'n meerl tusschen dorre bladeren waaruit 'n bosje vastenavondzotjes de kopjes opstaken; wit en groen.
Op 'n met onkruid overweven, dorren akker stond Brord te spitten: Hiep 'n instek, flap 'n hurtje eerd bezije'), 'n deel mest 'r in. Zoo moar rij op rij, wel, joa zooveul rijkes, zwoaren, zwoaren errebeid, jonk; ge vuulde oe sconke krakke en dieën erm, dien erm wier bekant lam; 't waar wel den alderzwoarsten errebeid, den eersten omspit. O, o, o da land, dieë groten polder, dieën wijen akker; 't waar allegaar grot, en veer en wijd. Ieder spierke, 't zei toch wa, elk spierke en halmke bocht, elk strooike, most toch me oe hand gevat wurde, uitgetrekke, weggedoan en nie in de mest, pas op, heur de, want dan kreg 't overjaar van elk kurrelke, 'n haffelke bocht in oe pótgoed, neeë diep, diep ingegrave most 't wurde. Daar ha ie weer 'ne gank en 'n nest van de veenmol; die noakende niksdoener vrat oe de plant bij 't wurtelke af en dan lag d'r oe slaai, of oe bón, of oe ert, slap neer. Hij ging voorzichtig 't gangetje met woelenden vinger in den grond na, tot ie in 'n kuiltje stuitte. Joa, zie de, vier, vijf eikes en hij vermorzelde de slijmerige knikkertjes onder den klompvoet: daar meroakels getuig! Hè, hè, 't waar of den errebeid 'm zwoarder afgink
1) flap 'n hurtje eerd bezije: flap 'n schopje aarde op zij.
149



dan vruugers; hij wierd toch nie oud? Ha ie Draf ke nog moar, al waar 't dan geen ploegperd hij zette toch 'n uur of drie errebeid af en da waar meer dan hij, zes. Wa waar 't toch spijtelijk. Hoe kon ie toch zoo gewest zijn... de hoaverkist open, 't perd d'r veur. Hij ha d'r eiges geen begrip af, hij woar toch zoo woakzaam altijd gewest. Joa... Zondagge 'n avend ha ié vergète de bout op 't blijnd te legge... Doca d'r nog de gedacht oan gehad. Hij kon z'n eige duk nie zette as ie 't 'r weer nève gedoan ha. Kom, hij most nog 's effekes hène want hij heurde 'n screeuwke, joa, da waar nie 't gezoag van den rommelpot, toch nie, 't waar 'n screeuwke van z'n eige jong. Wa da nou oarig waar; al ha ie veur dieë tijd duzend klain kijnder geheurd, hij ha d'r nog geen acht op gegève en ... nou... 't zijn ? Hij heurde 't al van zóo veer... wa aige toch veul weerd waar.
Brord stak de spa in den grond en klomperde over kluiterige aarde op de hofstee aan. Mechehen stond in 'r volle rokkenbreedte in de deuropening.
„Zuutjes Brord, zuutjes, waar klain kijnder zijn, altijd zuutjes doen; de klompen uit, op de vloersmat, zoo, nou kun de binnen treeje." En op de voetpunten, met geheimzinnige handengebaren en oogengedraai, stapte ze hem voor naar de wieg.
Over alles lag 'n waas van vreugde en vrede: hooge, dankbare stemming lichtte over hun wezen in die fluisterstille kamer, onder gedempt licht. 'nTorenhooge beschuitstapel prijkte op 'n feestelijk aangerichte tafel.
„Hij lacht, en kek, wa ie dubt me z'n hendjes?" zei Hanne. die, wat bleekjes en smalletjes, gebogen stond over 'n wieg waar ze de zwaargroene gordijnen van opgetild hield.
Doca met 'n geheimzinnig lachje, kwam wëer even om den hoek gluren.
„Gij verkekt al oewen tijd!" lachte Hanne.
150



,,'k Hè 'r toch ok zoo'nen oarigheid oan, da wit te toch nie Hanne. Wa 'n eugskes, wa 'n mundje. Joa 'k ga Weer, 'k zal me spoeie, 'k ben al gelijk oan den errebeid!" riep ze, zich weahaastend, van uit de schuur.
„Kèk toch wa 'n kriedupke, en wa 't al hel kèkt; klain, klain wriettelkneupke, wa da ge d'r bint. Joa, joa, da's voaders, maak de gij moar 'ne vust tege 'm," knikte Mechehen toen 't duimgroote knuistje boven de dekens uit kwam.
„Ach zoo oarig toch as ge da heurt," lachte Hanne en 'r bleeke wangen werden rood bij 't kraaigeluidje uit de wieg. „Ach wa heur 'k 't toch geer, gij ok Brord?" En heel 'r hoofd verdween onder den wiegenkap. Ze flepperde met 'r mutsenlint en knikte speelsch en blij. „Wa is 't toch 'ne zége, wa is 't toch 'ne scat?" kwam ze met vochtige oogen, weer uit 'r gebukte houding.
Mechehen boterde beschuiten en bestrooide ze met anijsmuisjes; telkens keek ze weer in de richting van de wieg en naakte dwaze gebaren met de hand die 't zuigelingenoog nog niet in staat was te volgen.
„Nou, nou mot te nie gaan Brord, nou mot te effekes wachtte en alles ligge loate," zei ze, met 'r lepel 'n kruisje over de stapels makend. „Is da nou nie zoo 't heurt ? en nou is gelijk de koffie heet en nou is 't tractoasie. En, kek 's oan, de gebuur die hebben ons bedocht, kèk toch, kek!" Zoo vertoonde ze kleinkindergoed. „Joa, joa, ze zijn gelijk met den „krommen erm"!) gewest."
„Verdreit nou da's ter eere," lachte ie, aanschuivend. „Zoo, ok met den krommen erm? Ach dan hè da vrouwvolk allegaar hgge te frotte en te poppe2) veur ons klain."
1) krommen erm: Brabantsche gewoonte: buren die met den arm onder 't voorschoot geschenken in de luiermand komen brengen.
2) poppe: peuteren.
151



„Joa," vertoonde Hanne, „dit van Miète van Kees, ence dit van Sie de Mulder en hier van Drieka van HannUs; oarig waar, zoo'n veurspelleke ?"
„Joa alles „ter eere" veur da klain, klain krïedupke. Joa klain spinneke umda gij d'r zijt," en ze stak 'n kaars aan roor 't Mariabeeldje. „Wa oarig, wa poetsig leet ie daar toch, waar Hanne, ge kunt 'r nie genog 't oog op legge." |
„Dieë Doca's toch, da meske is d'r me geene klèpel af te sloan, ze ken d'r nie van afscaaie."
„As ze eiges is zooveer is," wees Brord in de richting van de wieg, „dan is ze heelegansch overstuur."
„Ze is d'r toch nog effekes negentien; te vruug ennen trouw, is duk berouw," vond Mechehen. Brord zat aan, met z'n rug naar de buitendeur gekeerd. Hanne zóo, dat ze de wieg in 't oog had. Mechelien deelde eerst „bröd me bescuite" en voor de „vastelavend": spekstruif.
„Wij komen..."
„Hier zijn wij, enne..."
„Wij komme oe allegoar fielceteeren me de geburt van oewen jongen zón," piepte Keeske die, met gemaakte kleine pasjes, gevolgd door Rien en den Geitenboer, binnen kwam
„En da gullie nog lank en veul pelzier van oewen zón mag hebbe," kwam Rien.
„En da ie enne flinke mins mag wurde," hoestte de Geiten-A boer, z'n ruige handen wrijvend.
Mechehen sloeg 'n kruis; Hanne was met tweë pas bij de^ wieg waarover ze beveiligend den arm gestrekt hield. Doca liep weg.
„Zet oe?" noodde Brord.
Hanne verroerde zich niet. Brord schoof en sleepte onhandig de stoelen aan, stootte met z'n voet onzacht tegen de wieg, zoodat 't opgeschrikte kind begon te huilen.
152



,,'k Hè d'r ok nog geen gruun van geëte1), da zie de; wakker gescupt, da zie de."
Sleepstaartend, ooren in den nek, vluchtte poes onder 't kabinet.
„Nee, da zie 'k," piepte Keeske, 'n vies gezicht trekkend. Hij zocht met duimen naar vestarmgaten, maar z'n duffelsch jasje zat vastgeknoopt.
„Wij zijn oan de tractoasie, man!"
„Zoo, zit de gij al vol zuutigheid?" vroeg de Geitenboer, de ooren toestoppend, de oogen naar de wieg.
„Toch nie, zet oe, vat oan!"
Hanne wiegde en dreigde met de oogen.
„'k Wit wel wa 'k liever hè en gij Brord?"
„Wullie doen 't nog smaUekes over, waar? Wij motte 't toch viere, 't geburtefèst en da gelijk me vastelavend, da's dubbel en dik."
„Joa, 'tis 'n vasteloavendzutje2), ons jong," lachte Brord.
„Zoo n test hed de zoo duk nie in oe léve, 't is wel 't grutste test van den trouw. We hebbe ons plekske besteld in 't „Kapperke"!"
„Joa! Ik kum achtermekoare," haastte Brord.
„Dieë Bartje den honingboer, vijftien joar getrouwd en nog geen jong en wa zou z'n wijf d'r geld veur geve!"
„Vastelavend da, da doen we toch viere. Waar is da deurske hier? Wa is da toch scaauw, da kun de gelijk 'n inkhoren3) nie bij de stert vatte!" lachte Keeske, en hij draaide op z n hak om, zoekend naar Doca.
„En dan sciet ze oe nog uit de vingers," lachte de Geitenboer.
1) 'k hèd'rnog geen gruun van geëte: 'kweet 'r nog nietmeeomteoaan.
2) yastelavendzutje: vastenavondzotje. - 3) inkhoren: eekhoren.
153



„Nou minskes tot 't avend, waar?"
„Ge zult toch nie, waar Brord?" vroeg Hanne, toen ie was opgestaan. „Ge kunt 't toch zoó niet late verlöpe, zoo'n grót gebeure. Bescuit mè anijsmuiskes is goed veur vrouwvolk."
„Zoo'n minse... zoo'n minse behekse al 't goei; joa toch, ze zijn van den duvel bezète. As ge zoo'n minse in oe huis kregt, gooi de Gods zégen d'r uit en ge kregt er den vloek in, da's woarheid," schimpte Mechehen, met d'r koude, strakke oogen 't drietal naziende en dan, met geheimzinnige gebaren, prevelend, scheen ze iets af te weren. Ze nam wijwater en duimelde 'n kruisje op 't voorhoofd van den pasgeborene.
„Gij mè dieë heksekunste!" smaalde Brord, zich gereed makend.
„Da kan noit nie kwoad! D'r zijn wel kwoaier dinger, Brórd, d'r zijn wel kwoaier dinger!" riep ze hem na.
„Ge mot oe nie loate beproate door Mechehen, da tel 'k niks nie! 'k Hè ou de beloft gedoan da.,, da wit te wel," kwam ie ongeduldig weer terug.
„Joa, de beloft hed de duk gemakt, zoo duk!"
„Ge mot oe nie loate beproate."
„Daar het Mechehen niks mee van doen. Ik zeg 't oe, veur óns eige best!"
„Vruuger zag de zoo fijntjes nie."
„Toen, toen zag 'k 't van bezije, moar nou, nou hè 'k 'r altijd 't oog op geleed."
„Mè mijne gank het niemans wa van doen," zei ie stroef.
„Ikke toch wel Brord?"
„Nou gij kumt 'r toch niet bij te kurt, gij ?"
„Toch wel! Toch wel, haauw is effekes, wij zulle d'r gelijk veul bij te kort komme, da hed de toch eiges gewaar gewurde bij den kóp en den aflöp van Draf ke. 'k Ha 't oe nie meer veur de vuut wille legge, moare om 't zoó ewèg te proate, da
154



ga ok nie. Ge zeet, van Mechelien, belèze en beheksen, moar ik geleuf da Keeske en den Geit, Rien en de Zuute, ou beheksen " „Aauwwèvekesproat!" i) riep ie, boos de deur achter zich toeslaande.
Ze zaten verslagen voor de aangerechte tafel toen Doca weer binnen kwam.
In de verte klonk 't geroffel van den rommelpot: eentonig stroef geknor als van 'n amechtig varken en dreunerige kinderstemmen zongen voor de deur *t liedje dat langs velden en in dorpen overal gonsde:
Vrouw 't is vastelavend, We komme nie thuis veur 't avend t Avend in de moanescijn As vaders en moeders na bed toè zijn. Dan danse wij op klömpe! Gekke Griet vertél het niet Want onze Tan is dronken.
Daar böve in die scaauwe
Daar hange de worste oan taauwe,
Vat moar van de lange
En laat de korte moar hange.
'k Hè gezongen en niks gehad,
Gef me n stük van 't verrekesgat,
Snij moar diép
Snij moar diép Snij moar in me'ne vinger niè.
Rommelpotterij
Rommelpotterij Gif me 'n centje dan ga 'k veurbij!
1) aauwwèvekesproat: oude-wijvenpraat.
155



XV.
GURE Maartsche dagen waren voorbij gestormd met hagel en sneeuw en regenbuien. April was niet groeizaam geweest en 't had veel gekost, eer er gespit, gemest, gezaaid en gepoot, en gewied was op de akkers die 't vroegst hun gewas moesten voortbrengen. Door sterken wind opgedreven, joegen zware, donkergekopte wolken over 't frissche hemelblauw. Ze overschaduwden ineens de naastbije akkers en vervaagden alle glans. Duister overwolkt was al 't omringende en 't vogelgejubel verstilde. Kletterbuien vielen met harde druppelen en doorweekt werd de mulgespitte aarde. Maar heel diep, daar in de verte, daagde weer 'n blank, teer zilverig hcht: vreemde glans van onder die grauwzwarte wolkenlagen uit. Snel, als 'n gloedgolf vloeide dat hcht aan, over de velden, en naar gelang 't naderde, werd 't sterker en voller totdat 't weer blijde, gouden zonneschijn was, die glinsterend straalde en spiegelde over 't jong-groen. De akkers werden gestoofd in die goeddoende koestering, waaronder groeikracht smeulde en broedde. Warme zon deed over 't kil geregende land 'n grijze vochtdamp opstijgen. De meerl kweelde weer zoete lonkende, zachte fluittoontjes, 'n vink sloeg er forsch doorheen. Zwaluwen pieperden in schel, druk geschetter. Ze zwierden in heerlijk geplons door de zwoele vochtlucht met sierlijke zwaaiing.
„Zoo, zoo wurdt 't goed," verzuchtte Hanne, as 't zonneke weer bhj sceen dan ginken dieë lilleke, zwerte gedacht van enne rnins ok hène. „Joa scon scon," knikte ze naar Doca die bloemen schikte voor 't Mariabeeldje.
„Hè pinksterleliesl) sieren zoo scon, waar Hanne en petu-
1) pinksterlelie: paarse iris.
156



nekes1) en kruinagel ok? Ruik toch 's!" en ze slierde Hanne met 'n seringtros langs den neus.
„Heèè ge snuift 'r hel den zomer mee in," lachte ze genotvol met toe oogen. „Ze ruike toch zoo zuut."
„Zoo, nou hè 'k gesierd en gelucht2) veur de meimaand," knikte ze, 't hoofd in schuine richting, de versiering bekijkend en telkens weer de aangestoken kaarsjes verzettend.
„Kum de gij moar, me'ne gróte, gróte scat,'' zoo wipte Hanne d'r jongen uit de wieg. Hij waar toch zoo hefkes en zoo oarig. As ie wakker waar kon ze naar hartelust d'r mee dulle en dutse. Hij lachte zoo poetsig en... ze zou 't nie aan 'n ander denke te verproate moar hij trok fel eender op 't „Heilig kind" van 'n bidprintje net zoo'n runde wangeskes, zoo'n blaauw eugskes en zoo'n kriekemundje.
„Wa hef kes wurdt ie; wullie zelle 'm altijd Meriablaauwe kleedjes aandoen, waar Hanne? Of scienwit Hanne, scienwit!''
„Joa scienwit me hemelsblaauw; we droage 'm oan de heilige Maagd op, hij wurdt 'n Meriakiendje, joa m'n jungske. Wa doe Brord toch... ach is ie.,. is ie weer in 't scuurke oan 't rommele ?" vroeg ze, om zich heen ziende. „Hij het daar zoo duk niks van doen. Ge kunt zoo'ne mins toch nie, as 'n hundje natreeje om te zien of ie... en ach, da hielp toch nie, dan vat ie ze'ne flesch toch mee na 't veld... Joa, 't stuk van de scoortiend da most er oan urn de scaai me Draf ke wa te overdekke, da kon nie anders, moar 't waar spijtelijk. En om de bonte te verköpe, dan boerde ge, me twee koeikes, da gink nie. Ga de gij 's gaauwkes na 't scuurke Doca, enne... enne... haal me duukskes veur 't klain. Kek 's wa of Brord 'r doende is?" vroeg ze, spelend met 'r jongen die op 'r schoot lag te spartelbeenen. ,,'k Wit nie wa ie toch uitricht en hij doe 't 'r zoo duk nève."
1) petunekes: primula-veris. — 2) gelucht: gelicht.
157



Doca ging en pakte doeken van 't rek. „Hed de scrik van mijn, Brord?"
„Toch nie.., 'k zuuk, 'k zuuk brandhout, rijs," zei ie, z'n handen over 't gezicht strijkend en scharrelend in 't hout tot Doca weer was heengegaan.
Nou joa, den borrel kwam enne mins toe, heur de; dan kwamp 'r wa leve in 'm, dan waar ie 'n ander mins, dan waar ineene alles goed en dan ha ie zoo dieë venendige gedacht nie, da ie 't 'r duk nève dee.'Dan kon 't 'm zoo niks nie moale of Hanne kwoai zin ha, of Doca's zwert keek en dan, dan waar 't of 't gedoe op d'akkers van eiges weer terechte gink, of 't alles zoo fijntjes en zoo krek nie neudig waar. Joa, hij ha nog zat in z'n fleschke; ha ie hel den veurmiddag al de gedacht op gehad, nie vol, moare toch nog zat, stillekes verdoke achter den houtmijt, daar ha geen man erg in. Hier, hier in zoo'n struizelgat... ze... ze zouwe toch nie... joa daar... z'n beef band krampte om de flesch. „Nou fijntjes oan, zuutjes oan doen, heur de, want, waar 't alderlaatste druppelke deur 't kèlsgat dan... waar 't ewèg, leeg, op. Kèk nog, nog fel, nog gelijk veul." Zoo hield ie de flesch tegen 't hcht. „Nog wa bewoare 1... Ben de gek, ha ie 't gehad, dan ha ie 't gehad... joa, kum, hij ha nog land en da waar geld zat, kon ie genog borrels veur kópen, duzenden." Hij zette de flesch aan den mond en klokte den drank naar binnen. „Ge, joa ge mocht nou zegge wa da ge wilt heur,'t maakte oe toch tierig en locht. Ge krèg scik in alles en ge vuulde de beroerderigheid zoo nie, ge kon oe eige goed lije... Hè... hè," hoestte en proestte ie, „as ge oe in den drank verstokte da waar toch zoo benaauwd. Joa ge kon oe eige nou wel lije, moare te merrege vruug dan, dan stond de d'r anders veur... nie zoo goed, nou, d'r moar nie de gedacht op hebbe veur den oogenblik. Kum nog enne goei vatte? Joa furt, 't waar nie va 'n ander, 't waar 't zijn... toch moar 'n bietje zuutjes an doen...
158



want waar 't letste dropke d'r uit, dan waar 't leg... óp... uit... ewèg. Ha ie niks meer veur merrege. Nou... kum, daar, daar gink 't letste slukske. Nou most ie over d'akkers, 'n bietje achterom, zuutjes na binne zien te komme of Hanne zwert keek of Doca's stom waar? Hij waar nie zat, toch nie... neeë zoo'n bietje in de larie, moar da ha ie geer. Joa 't vrouwvolk waar binne, hè doar stöte ie z'n vuut, dieë verdulde molshöp ware ok ieveres en overal. Hanne zag ie goed, ze ha 't klain op slob." Hij knikte.
Hij stond even voor 't raam en ging dan binnen, kwikte op 'n stoel neer. „Poes, poes, poeske!" Hè, hij zag alles rontelom goed, joa goed... Hanne die zee wa, 't gink 'm koud langes z'noore.dawaarnouwelpelzierig. „Poes, poes!"... Hè, Doca's keek lillek, he, he... 't kon 'm gelijk nie zooveul verschelle al gink huis en hof op ze'ne kop stoan. As hij, as hij ze'ne borrel nog moar ha, en da zou ie nog lank hebbe... O jennig, hij, hij treede d'r nève. Den veeköper die, die kon wa veul hebbe, die kon 't verdroage en den Geit en de Zuute... ge, ge merkte noit nie wa an hullie. Ze, ze ware toch bekwoam, zij." Hij wilde opstaan en bonsde tegen den muur met z'n hoofd. Hij lachte huilerig en tastte onzeker naar z'n slaap. „As ie... as ie nou moar lag, as ie moar 'ne keer lag. Ze'ne kop wierd gloeiig... zoo dutselachtig, zoo dol. Ze'ne kop gink de locht in, hi... hi... hi..."
Met behulp van Doca, die op 'n stoel was geklauterd, werd ie in bed geheschen. „Neeë, hef de gij moar nie minske, loat mijn moar, gij het enne keer bekant ou hart uit 't lijf gebeurd. La mijn moar, zei ze en flink aanpakkend onder z'n armen sjorde ze hem over de bedsteerand.
„Joa, en da wurdt toch noit nie béter," klaagde Hanne, de hand op de pijnlijke plek.
„Wit te nog nie."
159



„Toch nie, 'k wil d'r teugen ingaan, moar 't ga nie," verzuchtte ze. „Ach, daar leet ie én hoe kumt ie nou van den avend in de kerk bij de predecoasie ? 'k Hè me'neer pastoor de beloft gemakt, da ie gaan zou en bij dees gelegendigheid zal ie ok te biecht en ten Högtij."
„Toch zoo'nen overscöne prèk van de poaters redèmpteristen," beweerde Doca.
„Joa, ze zijn d'r èxpres veur hierhène gekomme, waar Hanne ?"
„Joa, um 't mansvolk 't kwoai veur te haauwe van den drank. En... as... dan zoo'ne prédecoasie geene vat op 'm hè, dan, dan het niks meer vat op 'm," verzuchtte Hanne.
De los neervallende buien waren afgedreven, de wind ging meer naar 't zuiden; 't werd 'n stille meiavond.
Klokken luidden als 'n roep, die ver en wijd heendroeg over de akkers.
De gloedroode zon was ten halve onder gegaan achter zwaargrijze streepwolken met gulden kartelrand omvat, 't Straaluitschietende halfrond was ombrand door gloeiend oranje, dat meer naar den voorgrond ineensmolt .met vurig, hoog geel en dichterbij, vervloeide in warme tint van groengoud. De kleurenpraal was nog overlaaid door purperglans, die witte schubwolkjes, week rose aantintte. Ver-weg, waar fljnbleekdemaan verscheen, was de lucht helder, klaar-blauw. Zuiver, rein, frisch deden die koele tinten in nuchter, naakt hcht tegenover glans en weerglans van dien heete kleurenbrand.
Uit paden, lanen, over beemden, van uit verre polders kwamen ze, de kerkgangers, met haastigen pas, de mannen stappend maar door dik en dun, de vrouwen zwart of wit gemutst, hunne wijd uitstaande rokken wat opgeheven om avonddauw te ontwijken.
De sonore kerk was open, de ruimte lag groot en wijd en
160



hoog en kil onder bogen van 't duister gewelf, tusschen sombere zuilenrijen, in gedempten toon van bruin en grijs, tegen 't koude spookbleeke muurwit. Kaarskronen spreidden cirkels van geelbleek trillicht over donkere wriemeling van menschen en teekende geheimzinnige schaduwfiguren groot en zwart, streng en scherp van lijn tegen muurwit. Door 't zachte stralen van die altijd lichtende Godslamp, glorend als 'n steeds open oog, was 't altaargoud en purper zwak en wazig beglansd en als door n gouden lichtwolk omgeven, oversluierd en bewaard. Als zware last drukte 't duister tusschen de vier biechtstoelhoeken. Naar die donker, stille welven werd met schichtig oog gespied. Veel geheimzinnigs lag immers daar verzegeld. 'tWas of daar nog iets rondwaarde van biechtelingenangsten, of nog verzuchtingen nasuisden van loodzware gewetens. Tusschen die enge wanden, voor die deur met dof-laken beslag, wrong nog iets na van wanhoop en vertwijfeling. Daar broeide en smeulde 't berouw nog, over hunne zonde. Aandacht vergende stilte die er heerschte, werd telkens weer even onderbroken door tuffend kaarsgespetter, dof gefronsel van kleeren, bedrukt keelgeschraap, vergeefsch bedwongen hoesten, wreede knoersing van spijkerschoenen en stoelpooten over zanderige steenen. Bijna vergane wierooklucht walmde nog tusschen waskaarsendamp in kil vochtige kerkatmosfeer.
Brord zat ineengedoken tusschen twee boeren; hij had zich wat verkrompen, de schouders omhoog, de rug gebogen, jaskraag op, petklep voor de oogen. Z'n hart hamerde of z'n lichaam van binnen gebeukt werd. Hij zat er versuft bij, nog met de overdoezelde gedachten, dat die volle kerk, die kaarsenbrand, heel de plechtige doening alleen voor hem daar was. In wazige woeling, zag ie 't geen om hem heen gebeurde, want z n oog bleef star gevestigd op 'n zwarte vlek vol nagelkrabben op de bank, waar z'n ruige handen 'n rozenkrans bevingerden.
11
161



De sacristydeur werd geopend: de pater. Hij stond even in de puntig oploopende deur, waarachter 'n hel hcht scheen en z'n gestalte, groot, breed en forsch, in zware plooiing van zwart, lijnde massief van vorm in die belichte spitsboog. Geflakker van kleeren, zachte, zekere stap verklonk en boven het menschengewemel van daar beneden, stond hij en bad met zacht, weeke stem, vol en warm; met woorden die zoet aandeden en streelden. Als 'n hef koozing daalden die klanken over de in hard en stug gewroet vereelte gemoederen van z'n gehoor.
Dan begon de rede: z'n kalm, waardig gebaar ging als 'n zegening boven hunne hoofden. Z'n milde woorden, ze drongen tot in de diepst geheimzinnige kerkhoeken, tot in die mystieke schrijn van relequiën en 't was alsof ze stil daar liggen bleven voor eeuwig bewaard bij précieuse kerkschatten. In de streelende woorden waarmee hij z'n gehoor tot zich gelokt had, kwam langzamerhand wat meer gloed, legde hij meer klem. Z'n statige zinnen vloeiden door de ruimte met treffende, waardige woorden, die trage geesten opwakkerden en die tot inspannend luisteren dwongen. Dan, speurend naar allen kant als wilde hij de verschillende elementen waaruit z'n gehoor bestond, bijeengaren, toetste hij bij deze en gene 'n gevoelssnaar aan, met z'n scherp, donker oog vluchtig de gezichtsuitdrukking waarnemend. En... dan... langzaam aan, tred na tred om spanning op te wekken en te doen groeien naderde hij z'n ontzettend doelpunt. Hij onthulde, scheurde bedeksels aan flarden, ontblootte zacht vierend windsel na windsel van de groote wonde plek die 't zachte Brabantsche volk verkankerde. Met driftigen aandrang, als wilde hij met de macht van z'n woord en z'n zielvolle overtuiging de traagste denkers en beseffers vlak voor die bloedige, huiveringwekkende plek sleepen en sleuren, overtuigde hij, en legde den vinger er op, het hen schouwen en rillen, toonde de diepe inzwering die maar steeds
162



nabloeden en lekken zou als 'n langzame, zekere krachtsvervloeiing, die verslappen en verzwakken zou en die sporen moest slaan in 't verschiet.
Zware klanken van z'n machtig orgaan daverden door 't gewelf, vaak met fel uitschietende woorden als bliksemflitsen die de schuldigen raakten. Z'n oog met begeesterden blik schitterde en hij voelde zelf den weerslag van z'n taal; hij aanschouwde die in vochtige oogen, in angstig verwrongen gezichten, in hun deemoedige houding. Pijnlijke rilling scheen door heel de menigte te zijn gevaren.
Zoekend de meest afgelegen paden was Brord alleen huiswaarts gekeerd; hoofd naar omlaag, handen diep in de zakken, pet over de oogen.
Ach lieve God; 't waar of ie stuk gesloage waar. Joa, da ie door z'n eige sculd veul te kort kwamp wist ie: hij ha z'n eige duk gebiechte en me'neer pastoor en Hanne en Mechel, ze hadden 't 'm duk gezeed moar da ie nou zooveul kepot sloeg, daar, daar ha ie toch de gedacht nog nie an gehad. Ach, lieve, lieve God, scenk me toch de genade om noit nie meer me 'ne hand uit te stèke naar dieën onzoalige flesch, want anders... is alles, alles verlore gevalle, alles. Hanne, z'n jong, z'n huis, z'n hof, alles, 't Waar ok duk zoo vremd als ie de gedacht ha: nou, nou he 'k 't overwonne dan, dan ineene of ie 'n ander mins, of ie z'n eige nie meer waar, stak ie d'r ze'ne hand na uit, vatte ie den borrel en ach joa, als ie d'r enne of twee gepruufd ha, dan waar alles fel anders, dan nam ie 't mè z'n eige zoo naauwkes nie meer, dan kwamp d'r zoo 'nen dolhgheid over 'm da ie nerregent meer om gaf. En hij wist gelijk nie werum, moar dan vuulde ie z'n eige zoo pelzierig, zoo vrij en zoo locht, o zoo locht!
Aan de huisdeur stonden Hanne en Doca; ze wachtten de kerkgangers op, die over velden en langs binnenpaden in groepjes terugkwamen.
163



Eindelijk, heel alleen, kwam Brord aangeslopen; Hanne volgde hem in huis, ze schoof den grendel toe als ze met hem binnen was.
Heel Doca's gezicht lachte. Wa 'n knap manskerel waar Eimbert, nou kèk toch: niks inmekoare gewerkt gelijk de boerejong en zoo recht op ze'ne gank. Zoo'n trouw oog ha ie en as ie d'r anlachte, da dee oe is wa goed.
„Ach meske, deurske 't waar toch zoo scon, ge kent 'r oe geene verbildings van moake as ge da nie eiges geheurd hè," zoo kwam Eimbert vlug op haar toe.
,,'k Waar d'r toch ok zoo geer gewest, moar ge kent duk nie, wa da ge geer wilt," zoo berustte ze, „waar Eimbert?" zong 'r stemmetje weer achterna, ,,'k Ha al moar de gedacht an ou. Ach wa ha 'k 't toch geer da Doca's 't heure kon, joa want, kèk dan most ze vuule, hoe 't mijn deurdringt en dan kregt ze 'n goei vertrouw da ik me noit nie zal bezondigen, zoo mende ik," verzuchtte ie, 'n meidoorntak afscheurend. „Waar 't zoo scon?" vroeg ze, 'r schortband rimpelend.
„O toch zoo scon!"
Toen ze even zwegen hoorden ze van uit binnenshuis flauw, de weifelende woorden'van Brord tusschen de ferm en flink uitgebrachte gezegden van Hanne.
„As da oe, as da oe nie anvat dan, dan joa dan bin de van steen en van ijzer, daar 1"
„As ie 't nou nog nie loat... d'r zullen d'r veul die 't geheurd hebben mee winnen: al diegeen die 't op 'r eige doening kenne anpasse. Da geleuf ik zeker, ze zulle den drank nie meer anvatte," verzuchtte hij.
,,'k He 't vertrouw toch nie op Brord en 'k ha 't toch zoo geer veur Hanne waar? 'k Hè duk zoo mè 'r van doen."
„Joa ge zou 't 'r wel in willen stampen dieë wèt, da ie 'n kwoai veur z'n aige en veur alle man wurdt, joa joa!"
164



„'k Hè... Eimbert: 'k hè 'r weer wa bijgeleed," zei ze geheimzinnig knipoogend: „kwartje van de perfijte en nog wa van me'nen huur die 'k gebeurd ha, hè, Eimbert toch!"
„Nou en dees week 't mijn, dan ga 't goed furt. Zou 't nou 'n joar over, nie kenne as 't zoo goed furt ga, men de gij? Wachte in zoo'n grote verlanges, duurt lank meske!"
„Joa da doe 't zeker, 'k Hè 't al duk uitgecijferd," lachte ze, „dan hebbe wij gelijk, zeuven en vijftig guldes bijeene," telde ze op 'r vingers. „Wa 'n hoop geld waar. Da ha 'k toch noit; nie kenne prakkezeere. En wa we van noode hebbe... 'k hè 't gelijk in me'ne gedacht: mot te heure," keek ze hem lachend in de oogen: „toafel, zes stoelekes, kasje me vier bankskes, pot. en pan, wa voatwerk, bedgerij, wa hofgerij, wa linnen, enne... danne... 'n „Ecce Homo" zoo'n scilderijke teuge de muur, klain spiegelke. Enne, dan..." telde ze op... „danne..."
„Ge het moar veur 't commedeere," lachte hij, „geld zat meske!"
„Joa woar ? nerregent veur te laate. Enne zoo'n scienwit scaaigerdijn1) zou da scrikkelijk duur zijn Eimbert, die zie 'k toch geer van zoo'ne fijne kant as 't kleed van Lief Vrouwke; duur waar? 'k Zal is me moeders proate... moar ach, ze heurt nie geer van me nen trouw, nie da ze oe nie mag, da nie, moar kèk ze verspeult mijn nie geer, waar?"
„Wie zou ou geer verspeule? Geen man."
„Ach herm, ze lupt furt mè 'n krukske, zöo het ze 't in de biën, zóo het ze 't op 're gank. 't Huiske is ok veuls te vocht en te brak, zeet me'neer dokter, 't sta mè hoog water duk half onder."
„Spijtelijk as ge oud wurdt!"
„Ze is d'r nou nog geen vijftig, neeë." •
„En ken ze nie erregent anders wóne?"
1) scaaigerdijn: scheigordijn.
165



„Die huiskes zijn nie duurköp waar, geen man wil d'r in."
„Ach joa daar stokt 't duk voor," zei ie, 'n meidoorntak tegen z'n been tikkelend.
Met 'n zoet woord van afscheid ging ie door de zwartduistere dennenlaan naar de beukendreef waar 't even opengebotte loof krielfljne kantfiguren op 't maanlichte blauwwit van den grond teekende.
Wa waar 't nou toch goed, wa waar 't nou toch scon ... heur... 't ieder keer zong 't nachtveugelke in 't korthout van den beemd. Heur! En 't stritselde zoo effekes in dieë bómtop en plonskes heurde ge in 't slooike tusschen de kampen en zoo 'n oarig gemiespel in da riet. Ach da, da heurde ie nou allegoar zoo geer, da waar nou duk gelijk as zuute, fijne meziek. He, nou Doca's an ze'ne zij, dan waar ie nog veul meer verblijd. Nou zou hij goed, hêl den nacht erregent kenne zitte, daar op dieë wilgenstump en nie sloape, neeë, nie sloape gaan. Hel den nacht stiüekes zitte en kèke en heure, niks nie doen as kèke en heure. Da dee ie toch zóo geer. Wa waar ie toch ennen oarige. Hij geleufde da 'r geen man zoo gek waar as hij. Joa as ie da nou, as ie da nou oan 'n anderman zei, wa zouwe ze den gek mè 'm stèke... derüm noit, noit nie an iemans zegge; an Doca's, da sprak van eiges." Hij zette zich op den boomstronk om te hooren en te zien.
166



XVI.
ACH Heerke, daar ha ze nou heelgansch de gedacht nog nie an gehad, daar! As ge jonkmeid waart, wie dacht 'r dan an ziek zijn en an mesères, da waar nou 't letst waar ge over prakkezeerde en daar lag ze nou mè 'n gevuul of de re hand en de 're vuut angebonden ware en of hel de doening stil stond, of niks meer goed gink. Doca? Joa Doca's kon veul, moar ze ha moar twee hand; de doening van huis en stal kwam veur haren part, as Brord onbekwoam waar; 't meske dee toch veul meer as da ze gelijk kon. Kèk, 't vuurke gink uit. Kom, 't klain most z'n bekumst hebbe. Joa, m'n dupke, m'n klain kriedupke; moeders ken ou nog wel vatte al goa ze kepót van de pijn. Hè, 't waar angevange me dieë heffing, toen waar d'r wel wa verscöte. Me bietjes en bietjes wierd dieë pijn erger. Doca kwam met 'n schuimende kan melk binnen. Ze boog zich over de bedstee en schonk 'n kom vol. Ze scheen niet meer zoo guitig en vol levenslust, d'r lichte oogen tintelden niet meer van zoo blijden glans. „Hoe sta 't bij 't vee?" „Nou, de bonte gift bekant nie." „Ge verzurgt ze toch goed, meske?" „Nou, twee keer daags verstraauw ik zel) gelijk en ze wait z'n best, waar? Moar ze is nie jonk meer."
„Wa tuttel t Brord nou weer; hij hè ze'nen tijd zoo nódig op d'akkers; d'errepels motte uitgedaan, 't Is 't trubbeligst van hel den zommerdag die Julimoand. Ge ken toch veur elleken klipklap, geenen errebeier vatte." „Neeë da ga zeker nie."
1) verstraauw ik ze: geef ik ze versch stroo.
167



„Römc is toch moar flaauwkcs," zei ze, de leege kom teruggevend.
„Joa moar 't doe goed, waar Hanne?"
,,'k Hè 't er toch niks nie op, 't strijdt me te veul. 't Vuurke is uitgevoenkt, zie de? 't Is ok zoo.werm."
„Ach Heerkes joa en 'k hè bekant geenen tijd. 't Is furt zoo loat. Ach, wa zal 'k me motte spoeie, 'k krijg nie ten halve gedaan," klaagde ze, neergehurkt bij den haard, de aschflappers met 'n handveger wat verspreidend. „Moar gaauwkes 'n busselke hout vatte, as de wèrhcht, want d'errepels motte te vuur en ze zijn nog nie eenskes gesceld."
„Ach gif 'm 's hier bij ze'ne moeder? Joa, joa hij mag komme," en ze stak de handen uit naar 't jongske dat Doca, lachend en knikkend uit de wieg nam. 'n Luiersliert veegde langs den grond.
„Kom moar, 'k zal oe verzurrege, m'n jungske, m'n kriedupke, me'ne klaine mins. Joa, nou zie ie moeders, nou lacht ie mè hel z'n mundje, waar jong?" Ze knuffelde en streelde 't kind.
„Hij lacht Doca's ok an, waar jong, waar?" klonk 't zangerig stemmetje. „Kum gaauwkes, 'k mot furtdoen, 'k mot me spoeie."
Ineens terwijl Hanne zich oprichtte werd ze weer gloeiend rood en viel in 't kussen terug. „Ach Heerke-lieve toch!" „Zoo'n pijn?" „O!!"
„Wa zei me'neer dokter ok da 't waar?"
,,'t Waar oan de niere," zei ze verkrinkelend, ,,'k ha tóch enne losse nier en nou me dieë heffing," 'r voorhoofd werd overkraald van zweet, „toen dieë heffing da waar nie goed, toen is 't ontstöke, zoo zei ie. 'k Waar nog nie enskes an de wèt da enne mins niere ha, en gij ?"
168



„Joa moar of ge nou van 't katje of 't hundje gebète wurdt, da's ok fel eender. Hèèe..."
„O... Heèè... nou, 'k begin weer 'n bietje tot m'n eige te komme..." verzuchtte ze, den dekenstapel terugschuivend, om 't kind te kunnen verzorgen, ,,'k Ha zoo geer eiges de bon geleed, joa waar, 'k hè zoo 'ne goei hand veur zaaie, moar 't ga nie, neeë 't ga nie. He, as ge dan wilt en ge kunt nie, da's toch zoo meroakels. 'k Ha de gedacht om Mechehen komme te laate... moar 'k doe 't nie geer," zei ze, toen Doca met 'n boezelaar vol rijshout terugkwam dat ze tegen 'r knie stuk brak om te stapelen op de vuurplaat, ,,'t Is dan weer zoo vreed veur Brord, ach en da's ok nie goed, neeë da's nie goed," verzuchtte ze. „Hè 'k bin toch zoo gejage. 'k Zou d'r goed uit kenne springe. Zou 't branden men de gij ?"
„D'r kumt al 'n vlammeke in," beweerde ze, met bolle wangen blazend in 't flauwtjes knapperend vuurtje waaruit dikke smook opwalmde.
„D'r uit kenne springe? Neeë pas op heur de. Ge mot oe goed, goed viere, het me'neer dokter zóó gezeed. Waar de gij na dieë pijn moar gaauwkes gaan te ligge."
„Joa... ge gaat 'r zoo ineene bij neerligge! 'k Ha ok zoo 't vertrouw, da Brord na dieë prèk tot 'n inkeering waar gekomme. Joa, daar ha 'k toch zoo om gebeeje moar 't... ha nie gemeuge..."
,,'k Prakkezeer d'r nie meer over en 'k proat 'r gelijk nie veul van. 't Is mijn kruis en ik mot 't droage zonder morre."
,,'t Is wel heel erg waar Hanne ? Hè da mansvolk me dieën drank," hoofdschudde ze.
„Joa 'k ken goed geleuve da gij, as 't oit zooveer kumt, teugen den trouw opkèkt."
„Da doe 'k zéker. Ach 't vringt me zoo en 't strijdt me zoo. Hij is toch zoo'ne goei jong, hij zie me toch zoo geer, wij zijn
169



zoo op mekoare, moar... duk... as 'k alles zoo ankèk van Brord, zou 'k zoo ineene eweg kenne treeje na Eimbert en zegge, da'r noit wa van ennen trouw zal komme." Ze snikte met 'r boezelaarpunt aan de oogen met 'n zenuwtrekkend mondje.
„Joa joa, um zoo me öpe oog in oe ongeluk te treeje; 't is geene gekkigheid, 't Is geen treekemede vuut; 't is wijer ewèg. Ge ziet 'r 't end nie af," verzuchtte ze.
Doca schoot op, uit 'r duistere gedachte toen Brord inkwam. Ze ging langs hem heen de deur uit, naar buiten.
Hij zag er opgezet uit met verwaterde oogen en 'n blauwroode neuspunt.
Hè werum kwamp ie nou? Ze wou da ie nie gekomme waar, da ie op d akkers an den errebeid bleef. Joa, moar 't waar toch 'r eige mins, waar ze 't zóo op ha; ze mocht 'm toch nie hène wensche, da waar nie goed.
„Hoe veer zij de op d'akkers?"
„Ken Doca's nou nie 's 'n lutske hellepe? Da ken toch hendig ?"
„Ach, ze het nog zooveel van doen da ze d'r bekant nie deurkomt. Ze he nog nie eenskes tijd, potoasie kloar te moake."
,'kGa me'ne stal uitboenen," kwam Doca, ,,'t vee na den kamp bringe, 't scupke uitkeere1), 't kopergerij van den blink nog poetsen, me'ne wasch spuule, 't beddegerij en nog zooveul..."
„Da sprekt van eiges, ik bin hier vastgehaauwe, ik kan niks nie. Zul de gij nie vergète Snelleke te voeiere veur da ie merrege angespanne wurdt, anders wurdt 't nog vergète."
„Te werlicht joa, merrege merktdag!" zei ie glunder.
„Enne zurg de gij, den ploeg tege 't scot te zette? da niemans in t halfdonker d'r op ken treeje."
1) 't scupke uitkeere: 't schuurtje uitvegen.
170



- —6
MAURICE GILLIAMS j
Een leven geheel gewijdaan kunst
>or FREDDY DE VREE
De dichter, romancier en essayist Maurice Gilliams, die gisteren op 82-jarige leeftijd in Antwerpen overleed, verliet de laatste jaren nog maar zelden zijn ruime flat met de verzameling boeken en kunstvoorwerpen die hem lief waren. Zowat een keer per maand liep de schrijver van De man voor het venster een paar honderd meter naar de Antwerpse Plantentuin, die hij in zijn novelle Flora Diabolica omschreef als een universum van initiatie in de verboden wereld van de seksualiteit. De plek die hij beschrijft, het raam van de verdoemde openbaring, werd vorig jaar afgebroken om plaats te maken voor de uitbreiding van het aanpalend ziekenhuis. In dit ziekenhuis was Gilliams' echtgenote sinds enkele weken opgenomen en het was tijdens een bezoek aan haar dat hij aan een hartaanval bezweek.
Zo eindigt een bestaan geheel gewijd aan kunst en voorlopig gevat in vier niet zeer omvangrijke deeltjes getiteld Vita Brevis. Vorig jaar verscheen een aansluitend fotoboek met dezelfde titel waarin onder meer een tweejarige Gilliams recht in de camera staart met al iets van-die mysterieuze helderheid die hij in zijn Ars Longa nastreefde.
Maurice Gilliams was in de eerste plaats een modern schrijver omdat het hem niet ging om verhalen of uitgesponnen metaforen maar om de kunst als expressie van een idee. Hij voelde zich verwant met de Franse en Duitse romantici en in stilistisch opzicht was hij verwant aan Georg Trakl. In zijn streven naar de formulering van kunst als idee komt hij dicht bij de Franse dichter Paul Valéry. Namen die niets afdoen aan zijn fundamentele oorspronkelijkheid, maar slechts een klimaat van geestelijke verwantschap willen oproepen.
Gilliams oefende scherpe kritiek uit op de Vlaamse romantici en in de veroordeling van hun gezapige poëzie beleed hij in feite meteen zijn eigen credo: "Wat zij van hun avontuur in geschrift brachten is van anecdotisch belang. Maar nergens is het uitgegroeid tot een verbeten, diep ontgoochelde of geestdriftige getuigenis van een moment opstandig leven. De dichters in die dagen hebben niet iets vurigs rerlangd, dat boven het werke- , Ijk vervulbare reikt, waaraan de feëxalteerde volbloed romanti- i
cus zich dadelijk herkennen laat; en ook de teleurstelling van het onvervulbare heeft dus niet zijn diepe sporen van leed en wanhoop achtergelaten in hun werk zoals dat bijvoorbeeld bij de Duitse en Engelse dichters het geval is.
Zodra onze romantici over de natuur gaan dichten, hebben zij niet de wil en het verlangen om buiten zich gebieden te ontdekken, waar zij het eigen leed en de eenzaamheid aan herkennen".
Nederland
Dat thema van de eenzaamheid vormt de kern van het oeuvre van Maurice Gilliams. Al in 1922 — hij is nauwelijks volwassen — schrijft hij in de novelle Het verlangen: „Ik bezit noch kind noch kraai en ik weet niet hoe ik bemind wil zijn". Maurice Gilliams was in het Frans opgevoed. Zijn vader bracht hem in 1914 naar Amsterdam om zijn Nederlands bij x schaven. Het is het begin van Williams' grote liefde voor Neierland, in Vlaanderen voelde lij zich steeds miskend. Dat ïem de grote prijs voor de Nelerlandse letteren in 1982 in Den Haag door de Koningin verd overhandigd vervulde hem net blijdschap. Die reis naar )en Haag was tevens zijn laatste •ezoek aan Nederland.
In zijn dankwoord herhaalde Maurice Gilliams het credo waarop zijn oeuvre steunde: het onwrikbaar geloof van de kunstenaar boven zichzelf uit te leu*nen stijgen en aan het idee dét men van zichzelf heeft vorm te geven. In zijn dagboek had-hij het als volgt uitgedrukt:
„Het doel van mijn kunst js niet schoonheid te scheppen^. |k wil voor mijzelf zichtbaret! i verkrijgen; spijt de intieme vernederingen die mij treffen, wil ik al schrijvende een leyepdWidee worden in de tijd, om^mijzelf te overtreffen en er iet&mede terug te winnen dat veHoreki ging. Laat me dit verloren gegine gemakkelijkheidshajye het geloof van mijn jeugd noemetr?Y I Men kan niet over Maumde Gilliams schrijven SPi^Ojeli te citeren, mede omdj£ njjepanp zo indringend over zichzelf wilt te schrijven als hij. Alle streven naar perfectie bevat efn^mLyaln onuitgevoerde wanhnoopsdaden, schreef Gilliams. Wanhoop dreijf hem, maar hij cultiveerde deze wanhoop en temperde haar tegelijkertijd door de elegante verwoording van verkoelde emoties. Naast Vita Brevis bestaat een omvangrijk onuitgegeven oeuvre waaronder de roman Gregoria — vierhonderd pagina's — waarin Gilliams onder meer zijn Amsterdamse periode en zijn eejjsfe huwelijk beschrijft.
Maurice Gilliams was zijn leven lang door zwakte geplaagd, maar hij was geen wereldvreemde en geen efebe. Zijn favoriete1 televisieprogramma was Catch. Zijn eigen favoriete sportafitivi-j teit in zijn jeugd: pjfjtpoJ^Siéten.
Hij was een hartettjk'-en gul gastheer in zijn appartement waar enkel een diffuÈ8°ficht in de voorkamer binnenvférF. Daar kon hij uren praten öv£f=ëen verleden waarvan hij i#:g6Schriftein alleen het rampzalig!?'ffitöèp, hij beleefde de vreugde orii te bestaan in het innerlik licht van de omgang met geestgenoten: één van hen was de door hem zeer bewonderde Peter Benoit.
Maurice Gilliams zelf had muziek gestudeerd en de weerslag daarvan vindt men in de constructie van zijn werk. In zijn dankwoord aan koningin Beatrix zei Gilliams: „De overtuiging dat men er te veel is, is realisti-, scher dan de verwaandheid dat men onmisbaar is." Gelukkig was hij als kunstenaar geen realist.



NRC HANDELSBLAD Dinsdag 19 oktober 1982
Moskou wacht
met concessies
'tot 5 voor 12'
Door onze redacteur ROB MEINES
BRUSSEL, 19 okt. — Pas om "vijf voor twaalf' zullen de Russen bereid zijn concessies te doen bij de onderhandelingen over vermindering van kernwapens in Europa (INF) in Genève, meent Eugene Rostow, hoofd van het Amerikaanse Bureau voor wapenbeheersing.
De Russen zullen met concessies wachten tot het moment dat de Navo-landen beginnen met de feitelijke plaatsing van kruisraketten en PërsKihgs-II, zei Rostow gisteren in Brussel. „Voor die tijd moet de publieke opinie geen beweging verwachten in de Sovjetpositie".
De Amerikaan sprak op een persconferentie. Rostow heeft gisteren een overleg gevoerd met de Belgische regering over de voortgang van de INF-onderhandelingen in Genève. Vandaag is hij in Den Haag. Samen met de leider van de Amerikaanse onderhandelingsdelegatie, Paul Nit'ze, heeft Rostow het afgelopen weekeinde ook gesprekken gevoerd met de vertegenwoordigers in Brussel van de Navo-landen.
Volgens bronnen in het Navohoofdkwartier hebben de beide Amerikanen daarbij duidelijk gemaakt dat de Sovjet-delegatie de voortgang in de gesprekken probeert te stagneren. De reden daarvan is, volgens de Amerikanen, dat het nog steeds niet duidelijk is of landen als Nederland en België inderdaad tot stationering van kruisraketten zullen overgaan.
Daarnaast is er nog geen begin van een discussie in de Navo over wat er moet gebeuren als deze beide landen niet tot plaatsing van hun elk 48 kruisraketten overgaan. De vraag is of ze elders in West-Europa moeten worden gestationeerd of dat deze 96 raketten in het geheel niet moeten worden opgesteld.
Rostow zei gisteren in Brussel dat de Navo-landen „kalm en zonder opwinding moeten wachten op het moment dat Moskou bereid is concessies te doen". Het voorstel dat de Verenigde Staten met steun van de Navo in Genève op tafel hebben gelegd is de zogenaamde nuloptie: geen stationering van kruisraketten en Pershings II in ruil voor ontmanteling van SS-4, SS-5 en SS-20-raketten aan Sovjet-zijde. Een verwachting in Navo-kringen is dat dé SovjetUnie uiteindelijk niet bereid zal zijn verder te gaan dan een „aanzienlijke vermindering".
Dat zou — in deze opvatting — betekenen dat in elk geval een deel van de kruisraketten en Pershings in West-Europa moet worden opgesteld.
Peronistische betogers gaan me gisteren ongeveer 30.000 mense op 17 oktober 1945 de macht o*
Aan gastvrijheid
In Zuid-i
PARIJS, 19 okt. — Nazi-oor logsmisdadigers en neo-fascistei 'die in Europa door de politie wor den gezocht, hebben sinds d< Tweede wereldoorlog altijd eei toevluchtsoord kunnen vinden ii Zuid-Amerika, ook al moeten z< daar af en toe verhuizen wegen: de val van een hun gastvrij gezinc militair regime.
Een onderzoek op het subconti nent wijst uit dat er naar schat ting zo'n 40.000 gevluchte nazi' zitten in Zuid-Amerika, vooral i Chili, Argentinië, Brazilië, Pars guay en Bolivia. In de loop de jaren zijn velen er in geslaagd i het vergeetboek terecht te kome en zijn zij opgegaan in de allan bestaande Duitse „kolonies" i deze landen.
Met de komst van een burgei president in Bolivia (10 oktober lijkt een traditioneel toevluchts oord voor oorlogsmisdadigers er rechts-extremisten, die vaak nau we banden hebben met de cocal nesmokkel, afgesloten te worden. Zo werd op 11 oktober de Italiaan Pierluigi Pagliai, die volgens del Italiaanse justitie betrokken waJ bij de aanslag op het station val Bologna in 1980, in Santa fl (Oost-Bolivia) aangehoudc ■ overgedragen aan de Jtali JÊk politie, die met eerispeciaal^M



„Joa, joa minske, toch, d'r hè 'k goed de gedacht an."
„Joa 'k mot woakzaam zijn, da mot 'k. Ge het 't 'r nou al zoo duk nève gedoan, 'k wil ou da nie veur den vuut legge, moare oppasse is de bödscap, waar? Wa bring de nog an de merkt?"
„Scon kropslaai, flodderbón, capcijnders en errepels; toch zoon scon slaai, nou I" Hij boog zich over 't rustig slapendekind.
„Ach Brord," weerde ze af, „ge, ge ruikt zoo... zoo oarig, na dieën, dieën drank," en ze legde hare hand op 't kindermondje.
„Zóo, mag da nou nie?" vroeg ie, groote oogen opzettend.
„Joa toch, da meug de, zéker"... zei ze, „moar 't waar umda ge zoo oarig rook. Hier, kus ons klain."
„Ach, ga hène!" zoo trok ie terug.
„Brord, doe nou nie lillek teuge mijn; da ken 'k nie lije. Heur is! riep ze de bedstee uitkijkend. „Ken de merrege vruug 't drijverke nie loate merkte? d'r ga zoo'nen tijd mee hène."
, "^f kcn *e d r nou ^ Van flodderbón, capcijnders enne bezië? Hij haalde de schouders op.
„Of Doca's; dan laat 'k Mechelien roepe enne..."
„Weer Mechel in huis hoale ? Daar hed de 't eiges ok nie op gelaje!' pruttelde ie, schoppend tegen 'n rammelaar die op den grond lag. „As 'k vruug ga, bin 'k veur 't „Angelus" trug."
„Verleje wek waar 't laat Brord, veul laat."
Hij stampte met den klomvoet.
.,'k Zeg 't teuge ou veur eigen best. Ge mot nie zwert1) wurde... •
Hij ging; de deur hard achter zich toeslaande. Hanne viel zuchtend in t kussen terug.
Bij 't dagekrieken was Brord den daaropvolgenden morgen heen gereden: z'n kar opgeladen met marktgoed. Doca had navraag gedaan aan boeren uit den omtrek die met hunne leege
1) zwert : boos.
171



wagens waren weergekeerd. Hij was op de stadsmarkt met den veekooper gezien in de „drie Sterren". Ach, me dieë mins, die waar wel 't alderergst, die ie ha kenne antreffe, dan zou d'r nie veul van terechte komme. Nou, 't wierd zuut jesoan al avend. Ze zou 't moar nie an Hanne overbringe, die most d'r eige over niks moeilijk moake want dan zou ze nie béter wurde. 't Gink haar eiges, wa Brord ambelangde, niks nie oan, en wa moalde 't haar al nie den ganschen dag deur den kop, hoe zou 't dan mè Hanne te kwoai zijn. Heèè, heèè, ze waar nou toch rechtaf muij. „Joa, al waar de jonk en sterk ge vuulde toch ok te lange lest oe erremen en oe biën," verzuchtte ze; en even zich neerzettend op den putrand, voelde ze die rust als 'n zaligheidje. Nog geene Brord... niks nie... ge heurde geene kar... wa zou 't toch weer géve? Kum, ze gink Hanne nog verzurrege en 't klain.
„Ga, de gij nou sloape meske, want ge zult 'r bekant bij neer~ valle. Kum, 't is loat. Op Brord kenne we toch nie wachte. Ach, waar 'k toch moar weer béter, da 'k toch moar op de biën waar.''
„Joa minske, geduld; me rust mot dieë verscote nier weer op z'n plek komme, zoo het me'neer dokter gezeed. Geduld en oe eige viere," zei ze, dekens en lakens glad trekkend. „Wil de geleuve da 'k in geen twee nacht 'n eugske gesloape hè ? En nou bin 'k weer in den gróten angst over Brord."
„Da mot te nou moar 's van oe afsloan, zoo, nou... enne dan... nou ga de moar an niks nie denke as an sloape. Veur zattigheid is barmhertigheid, mot te nou moar is geleuve."
,,'k Bin toch zoo muij; 'k zou goed kenne screeuwe, zoo muij as 'k toch bin."
„Dan gaan we ok sloapen," zei Doca onder 'n hardgrondigen geeuw.
„Moar 't klain het nog niks geene zin, kèk hij leet z'n eige 't elkenkeer urn en um. Zul de sloape, gij klaine mins."
„Kum zij nou zuut," suste Doca, hem in de wieg koesterend.
172



Hij begon te knorren, te trappelen, te huilen en 't duurde nog lang voordat de wakkere jongen tot bedaren, tot slapen gekomen was.
't Had al één uur geslagen toen Brord eindelijk kwam aangestrompeld. Hij wankelde van boom tot boom, klampte zich eyen aan t houten hekje en scharrelde dan naar de schuur om z n flesch te zoeken. Met brandende lucifers, haspelde ie tusschen de houtmijt, dronk 'n paar slokken en krabbelde langs de muren om de huisdeur te vinden. Eindelijk lichtte ie den klink Hij zwaaide naar 'n bedstee, smeet 'n paar kussens in den kamerhoek en kwakte met 't hoofd er op. Zoo... hij... lag, nou kon m den neele, gansche boel niks meer, geen spierke verscelle.
t Waar zoo'n oarig geknipper... zoo n gekrak... zoo'n geweld en n lawijt... ze wist nie, moare... 't waar nie zuiver .. dachti Hanne, slaapdronken en moeilijk wat overeind komend Kèke gaan?... O... kèk Brord waar thuis en ze ha 'r toch niks niks van geheurd. Ze ha wel scrikkehjk gedreumd van melkstanden die umgestöte wierden en van 't vee da balkte en.. heur toch. da, da waar geenen dröm. Hè da waar nou al zoo duk da n feilen drom alles in de beroerdigheid gezet hè Minse me grinzende tand en gróte klepels en roere... moar nou... ze waar klaar wakker.
„Brord! Brord! Halloo, hoe loat kan 't wèze?" Brord z'n gesnork zaagde door. t „Ach mins! Brord heur? 't Vee... 't vee! O Lieve Heer God' t waar nie zuiver. Heur da geknipper... Brord! Brrrord!" rJrord z n gesnork zaagde door.
Verbildt oe nou toch 's, da 'r wa waar. Heur 't vee! Ze móst d r uit... ze móst; d'r waar zoo'n geknister, zoo'n geknieper, da waar geene wijnd, zooveul wijnd waar d'r nie. O Heere
r°T l t £°0 n fd ücht deur densPÜt van 't blijnd. O! Heer in den hemel! Ze stapte de bedstee uit, greep 'n enkele rok die
173



ze in haast over d'r hoofd gooide. Furt! „Doca! Doca!" Krom, ingedeukt van pijn liep ze naar 't gootskamertje om Doca te wekken. Door de blindkieren scheen hel hcht. Alle Heiligen! Ze klampte zich aan 'n stoelleuning, haalde 't raam omhoog, smeet de buitenblinden terug en ze keek in 'n vlammenvuur van schuur en stal... „Brord!" stootte ze 'm met 'r voet aan. „Doca, Doca!" gilde ze met verschorde stem. „Help, help!" Brord snorkte door.
Ze trok Doca op, die met versuft, slaapdronken gezicht 't bed uit waggelde. „Hè, hè, wa, wa nou... Jezus Maria!" gilde ze terugwijkend.
„Hier... 't kijnd, eerst de wieg, èwcg naar buiten, furt! gaauw!" En ineengedoken, maar forsch aanpakkend, gooide ze de buitendeur open. Vlammenpunten tipten als uitgestoken slangentongen naar binnen.
Op bloote voeten, in nachtkleeren, droegen ze de wieg met 't schreeuwend kind naar buiten. „Hier op 't blakke veld, hier!" Alsof 'n duivel hen op de hielen zat, hepen ze struikehg en stooterig over den ongelijken akker. „O heve God!" huilde Hanne, zich wringend van pijn, telkens met ontzetting achterom starend.
In zwaar-donkeren nacht was 't 'n felle brand, die den hemel met hel-rooden gloor bescheen. Hoogoptrekkende vlammen lekten, aaiden en fleemden langs vonkende gevels en stijlen. Door tochtwind telkens gedoofde laaiing, doemde met woeste scheuten en vleugen weer doldansend óp. Poffend geknepper van nat hout en 't splijten van dakriet werd begeleid door steeds aanwakkerenden loei van vlamgeflakker. Zwaargrauwe rookkrinkels gingen in trage stijging omhoog, opbuilend, dik zwellend; op de flanken bloedrood aangegloeid. Ze kronkelden zich als pijn-gewonde, slangerige drakenhjven in wrongen en bochten. Angstloei en getrappel van aangebonden koeien klonk
174



door 't schril varkensgekrijsch en 't wanhoopsgeblaat van 'n geit. Roeterige walm smeulde door stank van wol, leerschroeiing en kalkbrand. Over den grond gingen verkoolde papieren, verzengde bladeren en hooislierten als 'n saamscholing van stuiptrekkende vleermuizen. Vonkenregen als 'n hellefontein werd met kracht uit 'n kraterachtig gat van 'n hooiberg gespuwd om langzaam, zwirrelwarrelend weer neer te dalen. Felle stralenglinsters braken opkoperenmelkstandenuitde schuurmet dwaze, spokerigeschimhchten. Geraamten van manden stonden hellicht, tegen roetzwart uitbrandsel: 'n gouden hekwerk gelijkend. Geknipper van glas, schervengerinkel, knetterde tusschen gekraak van loslatend gebint, afschuivende steenen en dondering van bezwijkenden muur. Uit bijenkorven, met gaten als ingegloeide oogen en vertrokken brandwonden, toortsten, hooge, blanke vlammen van gloeiende was, als akelige doodskoppen stonden ze daar, saamgeschoold met vervlammende hersenen. Opgeschrikte nachtuilen krijschten, groote cirkels beschrijvend, boven den brandplek, als raven die al op aas afkwamen.
Die vuurpoel was als 'n hellaai in die vreedzaam kalme, doodstille nachtomgeving.
„Gaauw! Brord! 't Vee, 't vee! O lieve God, Brord, 't vee!" huilde nietig klein en ijltjes de verschrikte menschenstemmetjes tusschen 't woest geraas, in de hellefurie van hcht.
„Hier!... daar!... neeë... gaauw!" Ze gingen binnen tusschen fleemende vlammentongen door, trokken 't lichaam van Brord over den grond. „Oe kleer Doca, oe Weer; zoó sta de in den brand. Och God, help, help!" Hanna viel struikelig neer in 'n kerming van pijn. Doca trok en sleepte 't lichaam met horten en stooten naar buiten. Hanne hielp weer. „Daar, hier! in den grip!" Ze sjouwden tot aan 'n greppel en heten 't zware lichaam daarin glijden. „Nou 't vee, ach ons vee! O Heer
175



God, hoe kun de 't anzien!" bibberde Hanne. „Gaauw, furt."
Ze stond voor de breede staldeuren die éen vuurhaard waren.
„Ge meugt nie!" gilde Doca, met de handen voor de oogen. „Ge zult nie!" Ze trok en duwde Hanne weg van de brandende staldeuren. Met 'n sprong was ze weer binnen in de woonkamer, waar zware stankrook en hittelaai broeiden. O ze stikte bekant, gaauw... bier... furt... 't kasje... 't bankske... 't builke. Den ajem bleef trug, gaauw, z'n geld. Ze vuulde 't, ze ha 't... ewèg 'r mee. Ze struikelde 't trapje af. Heèè, ze ha 't, ze ha 't, heèè!... Gaauwkes! na de gebuure! Ze motte 't perd anspanne! Jage, jage na 't polderhuis! Jagemotteze!Gaauw!"
Zoo vlug ze bij machte was, holde Doca met 'r kousenvoeten, over kluiterige akkers, naar de buren, 't geldbuiltje stijf in 'r hand geknepen.
176



XVIL
PER kar van de „gebuur" waren in dien nacht van den brand alle huisgenooten bij Mechehen onder gebracht. Hanne lag ziek in 't vochtig kelderkamertje, waar, door zware volle linden zon en hcht werden onderschept. Trieste groene schemering vaalde in 't somber vertrekje. Onophoudelijk schreide 't kind, dat in z'n wieg naast de bedstee woelde. Met overgloeide wangen, roodgerande oogen en dordroge lippen lag Hanne daar te hijgen met stootenden adem.
Brord zat achter, buiten, op 't erf gehurkt tegen 'n boom, z'n armen om de knieën, die hoog opgetrokken waren; zoo zat ie wezenloos te staroogen. Doca was bezig .de lange, ruime kamer uit te vegen; ze werd door Mechehen telkens met onzachte woorden terecht gewezen. Snelleke lag buiten ineengedrongen tegen den deurstijl te janken.
„Laat dieë hond dan toch ze'ne muil haauwe, Hanne is veul ziek, veul ziek, " pruttelde Mechehen, met wijde stappen de kamer door sloffend. „Koest, koest, gij lillek bist," zoo deed ze met groot gedruisch de deur open. „Ik zal oe!" dreigde ze. „Ach, moar hij is nog heelegansch nie gevoederd!" „Joa, daar hè 'k nog al den tijd véur en gij mot ok 'n bietje aveceeren; over 'n lutske komt me'neer dokter en die mot 't proper vijnde, al zijn we mè nog zooveul man op den herd," kreunde ze, stijf voorover buigend om 'n mattepluis op te rapen.
Doca werkte, veegde, stofte, schuurde; moar zoo oarig waar alles, of wel 'n ander 't dee en zij eiges d'r geene wet af ha. Want ach, zei eiges, zij ha moar enne gróte, gróte, zwerte gedacht. O! O! O! .. Zij... most... eiges... van dees avend... *t builke vatte... naar Eimbert gaan... zegge, zegge mè d'r eige mond: da 't uit most zijn, da ze niks as tegestöt en ongeluk in ennen trouw zag. Joa, da most. Da ha ze laate wasse in d'r
12
177



gedacht en nou, nou waar 't 'r zoo vast in as ennen bóm die nie uit de eerd te heffe waar. Joa, as 't half nège op den tore sloeg, as ze afgewerkt waar... Nog veul liever liep ze in de Wiel... moar 't most, 't móst 'n gebeur wurde. •»
„Moar heur is, da lijdt nie langer, da ga zoó moar nie," hoofdschudde Hanne, als Doca met 'n arm vol luierdoeken naar de wieg kwam. „Waar is Brord?"
Doca haalde 'r schouders op. „As ge ment da ge 'm erregent gewaar wurdt, sciet ie ewèg. Hij... 't is of ie scaauw is gewurde, waar Hanne?" vroeg ze, 'n luiertip in den mond om schuin te kunnen vouwen.
„Da hjdt zoo nie... da ga zoo moar nie, gij Doca... gij..."
„Joa, wa?"
„Gij mot 'm zuuke waar, en zegge da ie hier, hier kumt. Wij zijn hier op scupstoelkel) al zoo lank; d'r mot gesproke en gericht wurde," verzuchtte ze.
Tegen den avond, toen 't schemerdonker was geworden, schoorvoette Brord binnen, op den voet gevolgd door Doca, die 't deurtje in z'n rug duwde en sloot.
„Bekant weer hènegeslipt, op stap na ,,'t herbergske", 'k hè 'm toch bij ze'ne jas motte vatte!" riep Mechehen door de deurspleet.
Hij stond suf en verwezen te kijken.
„Bin de bij oe verstand Brord?"
„Hè... ikke?"
„Joa gij, da wou 'k wète?"
„Toch wel!" Hij keerde zich naar 't raam en bleef daar staan, handen in de zakken, den rug naar Hanne gekeerd. „Da zou 'k mène."
„Zoo, dan verstoa de me gelijk, want da wou 'k wète, zie de."
1) scupstoelke: schopstoel.
178



„Toch wel!"
„Nou dan," kwam ze met 't hoofd te voorschijn en hield 't gordijntje wat opgetrokken. „Gij... gij mot de stekskes bij den inpöt zetten. Gij bint den mins, den boas en... d'r ken geen vuur op uitgaan. Da kan hier langer zoo nie lije."
Hij hoestte schor en ruig, maar zei niets.
„Nou?"
„Hè?" ;
„Joa... 't is 'n heet vuurijzer om oan te vatte, moar 't mot."
„Daar, joa daar motte we over prakkezeere..."
„Ge mot tot 'n end komme... wa 's da nou?" vroeg ze, met moeite zich hooger oprichtend.
„Joa... nou... ken de eiges... da... da wit te eiges."
„Of wil de gij hier zoó op 'n ander blijve? Zoo zitte te koekstöve?"
„Toch nie, da nie... moare..."
„Nou, wa dan?"
„Joa, ikke veur mijn... 'k hè d'r eiges wet genog af... joa... da 's, da 's woarheid."
„Da helpt allegoar niks nie, daar komme we geen treeke wijer mee, geen treeke."
„Joa, 'k hè veul vertrubbeld..."
„Bekant alles!" verzuchtte ze, „en hoe duk, hoe duk ha ik oe al gezeed, na secertoaris te gaan veur de brandasseransie ? Hoe duk het Mechel 't oe ok gezeed? Moar neeë... gij..."
' Hij leunde van 't eene been op 't andere, verzette z'n pet, diepte de handen nog wat verder in de zakken.
„Nou d'r is heelegansch nie veul over te prakkezeere en te wekke of te wège, d'r is moar enne weeg ope. Ge bint toch bekwoam?"
„Joa," kwam ie ongeduldig, zich omdraaiend.
„Joa, 't waar geen meroakel as ge nie bekwoam waart.
179



't Polderland en de kamp onder de veurtiend da mot d'r an. Gij goat te merrege na meneer netoaris en ge zeet dageen, wa geen uitweeg lije kan. Daar kan geen vuur op uitgaan." „Hé?... 'tPolderland?!"
„ Joa,'' zei ze beslist, „en van d' opbringst 'n klain huiske vatte en 't leve haauwe van 't bouwstuk en den hof... scroal..." „Moar minske toch!" „Wit te gij béters?" „Ikke?"
„Joa, gij Brord. As ge beters wet mot te ge 't zegge..." „As we nou... as we nou... 'k ha van zoo gedacht," zei ie, de hand langs 't gezicht strijkend... „As we nou..." „Furt dan!"
,,'nBoerderijke nog konnen pachte..."
„Da 's niks gedoan... da wit te eiges 't best, alle, alle pachtboere die ik, en die gij wit, gaan, trug uit, al errebeie ze tot in den nacht, en dan mot te oanvange me 'n errebeier te vatte teuge hög lön..."
,,'k Hè nóg altijd geboerd, 'k hè noit nie in 'n klain huiske gewónd... noit nie..."
„Joa, da zie de; wa nie 'n is, ken wurde, enne... la... 'k er nie over prakkezeere, moar wij zijn nog moar in den anvang, we zijn nog nie op 'n end," verzuchtte ze, muggen wegslaande die zeurden om de kinderwieg. „Neeë, ge mot de koei bij de hores vatte. Over 't klain, ken ikke en Doca's nog regeere, moar over 't grót nie, da ga nie. D'r valt nie teuge te doen, wa mot, da mot."
En 'r hoofd viel weer zwaar terug in de kussens.
,,'k Ken nog road vroage."
„An de kammeroads uit 't „Kapperke"? Doe da nie Brord." Hij stapte de trapjes af en de kamer door waar Doca hem
180



in wilden ren voorbij liep, alsof ze wegvluchtte. In 'n draf, nauwelijks omziende, stak ze 't weiland over; 't geld in 't builtje rinkelde waar ze ging. Ademsnakkend stond ze even stil, den weg verkennend dien ze te gaan had. Het sloeg half negen op den toren, lang trilden die klanken na over veld en dorp. Het begon flauwtjes te regenen, toen de schemer inviel. Nou most ze over dweers 't bouwland langes. „O God gif me de kracht en de moed," stond ze weer even stil bij 't eikenbosch je. Hè, ze waar d'r hel lefdag noit zoo onbekwoam gewest, ze schokkelde op de bien en ze bèfde, as 'n ströispierke. Nou ze most hène, ze most furt, dieë weeg langes 't groeskantje. Ach, da enne mins veur z'n eige toch zoo vreed most zijn, da waar toch scrikkelijk. Furt, 't most nou 'n gebeur wurde, ze ha 't lank genog onder 't oog geleeje. Zon kon d'r langes de Knijnevlucht komme, dan waar ze d'r nie zoo gaauw, kon ze nog 'n rozenhoedje bidde om de kracht. Ze nam 'r rozenkransje uit den zak en over den kluiterigen grond, liep ze te prevelen, telkens even naar boven ziende, als met verstandhoudende bede om hulp van omhoog. Ach, ach, nou gink ze me vijf, zes weuretjes alles vertreeje, mè eige vuut.
Hier in 't wegelke kon ze nie dwalen. O, o, over 'n kertieke, neeë over 'n lutske dan waar 't huiske in 't zicht. En ze nam 't wegje dat veel verder om was, maar dat 'r uitstel verleende. Bidde, moar bidde, nie prakkezeere en weer begon ze te prevelen, liep in langzame regelmaat; iets plechtigs kwam in haar gang: ze liep met kleine, zekere pasjes, zooals ze ging wanneer ze meetrok in 'n processie, 't Builtje hield ze tegen zich aangedrukt.
't Werd donker, twee lichtjes priemden in 't grauwe avondzwart, ze liep angstiger, dicht tegen 't struikgewas. Ze heurde wa, joa... vuutstap... zoo'n oarig geklomper, ze heurde wa, moar ze zag nog niks. Joa, 't waar iemans... 'ne manskerel...
181



Ze ha groten scrik. Joa, o joa, nou, nou wierd ze 't 'n bietje gewaar... enne zatte mins... hij gink wijd over zij. O, daar, daar waar ze nou toch zoo veur gaan bange, da ze gelijk rilde en bèfde. In zattigheid stak al wa lillek waar, wa laag waar, wa ongeluk gaf. Huij! Huij! Kek ie wijd over zij gaan. Ze keerde om en sloop wat terug, verborg zich achter zwaar ineengegroeid akkermaalshout. O, da zat mansvolk; ze kon Brord nog nie meer zien, daar! Heur ie martele om furt te komme... heur, over 'n lutske pofte ie in 't zand... nou, hij waar eindelijk ver genog hene gehompeld. Heur toch! rilde ze, 'n kruis slaande, toen ruwe vloekwoorden van den dronkaard hardop klonken in de stilte.
Ach... heur toch, Eimbert; hij speulde meziek,zuute, zachte meziek. Ach, wa heurde ze da toch geer, Eimbert! Eimbert!! 't Was nu heel donker geworden; de beukenkruinen waren nog maar flauwtjes tegen de lichtlooze lucht gelijnd. Ze ging van boom tot boom. Ach... strakskes, over 'n lutske, dan, dan... zou ie nie meer speule. Heur toch, fel eender as 't nachtveugelke zoo 'n zuut gefluit. D'r lippen vertrokken, d'r mond plooide zich droef... Al zeuve... al twaalf... al zestien... heur wa moi ie toch speulde... al achttien, nog enne... nou... waar 't letst. Kek, nou zag ze 't hcht van z'n lampke... En hij speulde nog moi meziek... en... enne. He... nou... furt... nog tien treekes, dan... waar ze d'r. Hè, 'n kaauwen trek, strisselde over de 're rug en d'r tand khpperde in de 're mond. Onwillekeurig liep ze op 'r voetpunten nog 'n eindje langs den slootberm.Tegen den laatsten, zwaren boomstam leunde 'r bevend lichaam, ze gluurde vandaar, achter 't zandwegje waar z'n hcht brandde. Wa lichtte 't hoog en fel! O Lieve Heer, hoe zou 't toch over 'n uurke zijn? Nou... kum... furt, 't waar of ze. wel me taauwe getrokke most wurde. Nog gaauwkes 'n gebeedje om kracht. Ze zat geknield achter den boomstam,
182



hare oogen hechtten zich aan 't stralend lichtje, 't Waar of 't nog feller branden gink, of 't gloeiiger wierd. 't Beurde hcht in da ijselijk pekzwart donker, 't Pintelde moi me stralekes, fel eender wel as de gloria die afscheen van 'n heiligenbeeld. Kek, nou wa 't afsceen. En heur wa ie toch moi speulde... 't makte oe zuut verblijd en ge most 'r gelijk van screie... Ze had daar lang geknield liggen staroogen achter den zwaren beukenstam ... heel lang... Toen ineens doofde 't hcht en was *t stil— Daar stond ze verlaten, in eenzaamheid, in doodstilte, in grafzwarte leegte. Ze bleef stil, .vreemd, verwezen, ontdaan. — Maar dan, ineens rees ze op... Neeë, ze gink nie, ze dee 't nie... Ze kón nie. Hij, hij waar gelijk alles veur d'r, hem ewèg stote da waar erger as den död. Ze kon 't nie, ze gink nie! En heel, heel langzaam keerde ze weer terug.
183



XVIII.
HET was 'n heete dag dien laat sten van Augustus; in helle zonnelaai brandde de witte huizen van den dorpsstraatweg achter 't bestoven dorgroen van lindenloof. „Zou d'r wel veul volk zijn met dieë gróten hit?" kwam Mechehen, d'r zweetbekraald hoofd met 'r rooden zakdoek afvegend, toen ze 't opkamertje binnenstapte, ,,'t Is, 't is veuls te heet en eikendeen het 't trubbelig mè rogtijd... enne... danne d'r rust op da gedoente daar ok geene zége." Ze dopte 'r vingers in 't wij watersbakje en maakte 'n kruisje op 't voorhoofd van 't kind. ^Waar nou? Da hed de nou eiges gezien, daar hè 'k 't zoo duk over te proat gehad..." Hanne zei niet veel. Ze was opgestaan tegen 't verbod van den dokter in. Ze was vermagerd en oud geworden, vaal bleekte de groene schemer over d'r ingekuilde wangen, 't Gebluscht oog had 'n starende uitdrukking. Ze kón, ze kon 't nou nie verhaauwe in bed, nou waar ze toch zóo gejage. Ze wou 't gelijk zien en kón 't gelijk nie zien, wa strakskes 'n gebeur gink wurde. Ze ha d'r zoo'ne gróten angst, zoo'ne gróte scrik veur en ze gink 't zien me eigen oog wie d'r langes kwamp, wie naar 't „Kapperke" gink want o... nou hink 'r in al dieë herreberge, nou al wel twee wek lank, zoo'n grót, pampier, dik geletterd: ze ha ze zoo duk zien wapperen en waaie dieë pampiere op de muurkes van dieë herreberge.
„VERKOOPING" van Polderland en Veekamp te Zanddijk,
en dan 'n dikke striep.
A.D.B . van Langerman, Notaris te Zanddijk zal op Dinsdag den 31 Augustus
184



Vcrkoopcn:
4 hectaren goed onderhouden polderland en 3 hectaren veekampen onder de Verst, toebehoorende aan, en op verzoek van, Wilbrordus Boerdonk."
Joa zoo, zoo zou 't 'r staan, grót geletterd op rooisig pampier, zoo ha ze 't dagen lank en nachten lank al in d'r verbildings gezien.
Telkens het Mechehen 'r werk in den steek, veegde 'r handen langs 'r voorschoot en ging naar 't voorhuis. Ze lichtte den klink, loerde den dorpsweg af en ging dan weer naar binnen. „Nou, nou geleuf 'k wel da 't nog druk lupt; joa kek moar, daar ga 't Haffelke en Peer van Goske en Pieëte, ze gaan me goei scik, kek moar;" zei ze, 'n eindje van 't kleine raampje teruggaande om Hanne er ook 'n kijk op te gunnen. „Zie de goed?"
Hanne zei niets.
„Wie zou da gezeed hebbe twee joar trug?"
Telkens gingen 'n paar mannen voorbij in hun Zondagsche jas. Ter sluiks keek Hanne.
„De Zuute ok, kek de Zuute en de Geitenboer. O die, den dieë, da is toch zoo'nen gladden oal, da wit te nie, kek, dan zet ie hog in, — köpe ken ie nie — 't is gróte scand, hij doe 't allennig veur 't slaggeld, da sprekt van eiges. Hij verdient 'r bij umda ie 't oan durft en 't is oewen scaai ok, waar nou ? Kèk, kèk nou, neeë nou zie ie Brord nie zitte teuge den bóm in den hof, neeë nou zie ie 'm nie... neeë, nou valt 'r geene tractoasie meer te hoale en de Zuute kèk, de Zuute ga ok ze'ne weeg, neeë... nie».. nie hierhène kèke menneke, toch nie... toch nie..."
't Kind in de wieg werd onrustig; vhegen, klein en groot ruizelden door 't vertrek, omkringden de wiegenkap en dwaalden in de bedstee met 'n zeurig, eentonig gezoem. Hanne nam
185



't jongske en legde 't op 'r schoot, ze knikte 'm met ji weemoedig lachje toe waaruit alle geluk, speelschheid en moedwil verdwenen waren.
„Daar, kèk daar, daar ga me'neer netoaris, nou ga 't anvange... volk genog, da mekeert nie," zoo gluurde Mechehen tusschen 't dichte lindenloof. ,,'t Is werm hè; 't klain is ok trubbelig. Gef 'm toch 'n dutske of z'n fleschke."
Doca kwam binnen met 't verlangde. „Daar, zoo, daar klain hef!" zoo stak ze 'm 'n versche flesch toe. Hij hapte gulzig, de knuistjes er om heen.
„Durst van de hit waar? Joa, m'n menneke.Wa ie toch oarige krullekes kregt, da zie 'k toch zoo geer," lachte Doca flauw. Ze sloeg al maar vliegen weg, die even hardnekkig terugkwamen.
„Joa waar? 't Is toch zoo'n lieveke!" zei Hanne, over 't kinderkopje strijkend. „Ach herm toch..." Ze drukte 't jongske teg^en zich. „Hij hè d'r ok veul mee geleeje dieën avend... nou... of ie... geleuf da moar en Doca's ok; ze zag d'r vruugers zoo scon uit en nou kekt ze moar wit*). Waar is Brord?" fluisterde Hanne. Doca vragend aanziende, steeds vliegen afslaande.
„Die zal in ,,'t Gestropt Kenijn" zitte!" zei Mechehen overluid, „of in ,,'t Karweike"."
Doca knikte van neen en wees in de richting van 't schuurtje.
„Daar ga de Mulder ok, zou die d'r 'n balleke na gooie, joa, allennig, wil 'k mene, om Peer van Joske op te jage, geleuf da moar. Nou is 't in volle gank... wa zal 't zijn?... wie zal 't zijn? Wie zal 't wèze. Ach, ach... daar, d'r is me'neer pastoor, wel wel!"
„Hoe is 't met de zieke?" vroeg ie, zacht en behoedzaam binnentredend.
1) kekt ze moar wit: ziet ze maar bleek.
186



„Daar, doe de 'n goei werk an, me'neer pastoor," knikte Hanne. Doca ging zuchtend aan 't werk.
Medhehen was naar buiten gegaan toen ze, aan groepjes, mannen in overdruk gepraat weer terug zag komen.
„Nou... enne... wie zal t zijn?" vroeg ze, geheimzinnig en vertrouwelijk op Peer van Joske afstappend, 'n dik rond boertje met slimme oogjes, 'n grauwe stoppelkin en bruin doorrookte lippen.
„Wel ikke! Wie anders dacht de gij?"
„ Al...'t polderland ?" I ,
„Joa, joa joa! Hè 'k 'n slagske na gesloage, nou is 't t mijn;
knikte hij. ,
„En heur d'r is... Kon d'rnou geen rundje op over? bromde de Geitenboer, die met z'n hooge vetlaarzen door dik en dun kwam aangestapt.
„Om de werlicht nie," lachte 't ronde boerke slim, „neeë*, k he ou wel in me'ne zak menneke. Gij het hoog, veuls te hoog ingezet; as 'k 't nie zóo d'r op gelaje ha, dan ha 'k ou an de broek geloate... joa... joa toch; dan kon de dokke van dageen wa ge nie het. Neeë, ge het oe slagske gesloage; neeë, neeë van mijne rundjes zul de gij nie over zij gaan, menneke.'
„Daar zulle we 't lirium nie van krijge," lachte de Zuute.
„Om de werlicht nie en da hoeft ok nie ok."
,,'t Is om 'n prikske," knauwde Rien, meelpoeier van z'n jas slaande.
„Nou?"
„Wa?"
„Hoeveul?" t „
„Zeuven en dertig honderd, nie me den kóp d'r bij. „Ach... ach... moar toch, moar toch! 'n bedroefd bietje,'' hoofdschudde Mechehen, ,,'t valt oe altijd uit de hand, da 's waarheid. Joa, 't is land en 't is erf waar geene zégen op rust,
187



da hè 'k zoo duk gezeed, verzuchtte ze, den Geitenboer op zij duwend.
„Nou hekske, 'k la me moar nie verdaauwe... zeg 's..."
„Neeë, gij, gij het genog verdaauwd, da wit te gullie goed, gullie allegoar, da ge van veul wa 'n gebeur gewurde is, da gullie daar sculd an het."
„He, wullie?" vroeg de Zuute, met z'n onnoozelst gezicht.
„Kum 's hier minske. Moak 't ou nie druk... la 'k oe 's hellepe..." en Keeske nam met veel vertoon 'n pluis van Mecheliens jak en blies die de lucht in.
„Oe vliegerke blonneert!) nie!" lachte ie, toen 't pluisdotje aan 't boerke z'n pet kleven bleef.
„Joa gullie!" zei ze nijdig. „Gij het Brord wa duk tot drinke oangezet. En da, da's gróte scand, da het me'neer pastoor oe al zoo duk gezeet, duk, duk zat."
„Wij zulle, zeg is gaauwkes, wij zullen oewen zuute Brord nie meer oanklampen, heur de."
„Joa nou 't veulhcht te loat is," zei ze stroefweg. „La-da, verduld jong!" keef ze op n kleinen jongen, die met z'n schoenen 'n stofwolk opwierp.
„Ach kromme ouwe... verheks de gij oewen goei Brord moar tot 'n blauwknupke. Zet 'm in 't kruisverbond."
„Hoor eens vrouw Walgaai?"
„Ach me'neer dokter zij de gij 'tl"
't Volk ging uiteen.
„Neen, 'k ben al bij de zieke geweest," zoo hield ie haar terug, toen ze 'm voor wilde gaan.
„Maar je hadt 'r in bed moeten houden en rustig moeten laten; ik had dat zoo stellig gezegd," zei ie, met hard verwijt.
1) blonneert: balloneert.
188



„Ach, dan toch... me'neer dokter die, die, die telt 't wel veul, die kèkt 't zoo zwert an."!)
„Nee, nee vrouw Walgaai. Ik wilde dat jij 't niet zoo hcht telde... Waar is die man?"
„In 't scupke!" wees Doca, die met 't jongske op 'r arm uit 't voorhuis kwam. Hij volgde achter 't huisje om, de beide vrouwen, die schoorvoetend naar 't achtererfje gingen.
„HéBrord! Brord dan toch, hé! Me'neer dokter wil'n weurdje valle loate... neeë nou, nou is ie mè geene riek te voeiere."2)
Hij lag op de steenen met 't hoofd op wat afgezakt stroo.
Met blijkbaren tegenzin zocht Doca 'm wat overeind te trekken.
Me'neer dokter, me'neer pastoor, ze hadde niks nie te zegge, niks, da waar moar om scrik op te jage, hij hield z'n eiges veur de stomme.
,,'t Is met zoo heel goed met je vrouw!" klonk de sombere stem van den dokter.
Da waar moar um 'm angst op 't lijf te jage, wist ie goed, da zee alleman. Wa hadde ze me hem van doen? Hij, neeë, hij wou nou heelegansch niks meer wète van geenen hemmel of eerd. Al da geleur oan z'n oore. Dan Mechelien, me d'r geheks, dan dieë spin van Doca, dan me'neer pastoor, me'neer dokter... Hij wou da ze 'm me vree heten, allegoar. Hij kon niks meer lije, nou gink alles moar zooas 't 'r gink, enne hij ha van zoo de gedacht; 't geld van 't polderland gaauwkes bij me'neer netoaris te vatte, 't waar toch ok 't zijn. Nou deur ze'ne sculd alles zoo waar gegaan, nou... Waar waar nou dieë flesch?... hier, daar, joa! 'n grót deel geld vatte en dan, dan ha ie altijd den dees... enne... danne.... zoo, zóo bij z'n verstand, zoo
1) kekt 't zoo zwert oan: ziet 't zoo donker in.
2) mè geene riek te voeiere: voor geen rede vatbaar.
189



weer den borrel. Kloar zien en kloar vuule, da 't zoo mè 'm gink, da kon ie nie en da wou ie nie... Land verkocht, 't scon polderland... heur... heur ze lache; 't waar zeker goeiköp gegaan... Nog moar 's an de flesch... As ie geen cente d'r meer veur ha, dan kon ie poffen zooveul ie moar wou. Hanne... Eyertske, z'n jong... nog enne slok, gaauwkes da ie dutsig wierd, da ie van geenen hemmel of eerd meer afwist... zoo... en nog... en nog... ^
„Hoe hed de 't nou?" vroeg Doca, Hanne in bed helpend. „Hoe hed de 't?"
„Neeë, nie goed!" klappertandde ze. „Zet ze'ne wieg dicht 'r an toe, zoo, da 'k 'r bij kan, da 'k m' zien kan."
,,'k Blijf bij ou van den nacht, joa daar in da huukske ga 'k leggen op 'n enkel kussen."
„Neeë minske da hoef de nie," bidderde ze.
In zware koorts lag ze te hijgen en onrustig en gejaagd bleef ze heel den nacht.
190



XIX.
NOTARISKLERK had 't geld gebracht en uitgeteld voor Brord en Hanne. 'n Arbeidershuisje was in den omtrek van hun bouwland zoo spoedig mogelijk gekocht om te voorkomen dat Brord te veel in handen kreeg. De hoogstnoodige meubelen had Mechehen aangeschaft en nu wachtte men op 'n stillen, zachten dag om Hanne te vervoeren. September werd guur; 'n kille wind scheerde over de velden en kampen, sloeg ongenadig 't nog zoo volle groen aan flarden en bhes er doode tinten in. 't Verkeer op de akkers nam af, de meisjes zaten bij de brandputten en waschten groenvoer. Ze bonden de koeien aan palen die de drijvertjes in den grond sloegen; ieder heest met de poot aan 'n laag paaltje, 't stukje speurie in 't bereik. Ze rekten zich de halzen, spanden tot brekens toe de lijn om verder dan ze konden te grazen in 't mollig, malsch speuriegroen.
Eindelijk kwam er 'n kalme dag; doodstil was 't; 't gebladerte hing, onder zwaren Mammen mist, triest omlaag. De aanhoudende zuidwester had de landen overspoeld, uitgestrekte velden en kampen stonden onder, daar rezen dan als verhavende haarpruiken, wilgenknoeten uit op. De dijken lagen hoog gerugd; lange groene strooken tusschen 't water, dat onbewogen bleef, triest en grauwzwart. In 't hofje stond alles natkil, bladeren hingen zwaar neer, koud bekraaldalsbepareld met doodzweet na stervensstrijd. Bij boomstamhekken van 'n half overspoelde boerderij druilden nog wat groezelige schapen samen, de pooten in soppigen grond, de koppen over 't sombere water.
Doca had Evertske aangekleed, heelegansch scienwit, da zag Hanne zoo geer.
„Moar da's toch niks gedaan," pruttelde Mechehen, „kek,
191



hij krooitover de vloer en makt z'n eige pekzwart; ennen bonten boezel en 'n bruin jekske waar gelijk zoo goed."
,,'t Sta 'm toch zoo poetsig," vond Doca, 't kind terug trekkend, dat salpeter van den muur peuterde en in den mond stak.
,,'t Zou nou toch enne goei dag géve waar?"
„Me'neer dokter moar vrage; as 't nóu nie ken, ken 't noit nie," verzuchte Mechehen.
Hanne lag te prevelen met heete gloeiing over ingetrokken kaken, met verdoft oog als overwasemd glas, waarin weinig weerspiegeling, oogen die lagen in zwarte schaduwholten, waar 't ruim geworden vel over plooide.
„Hoe is t nou?" kwam buurvrouw, zich uitrekkend om in 't hooge raampje te kijken. Ze hield voorzichtig met beide handen 'n wasemenden pot in de hoogte. „Lekker vet suupke... zal ze af bekomme."
„Nou, da zal d'r goed zijn!" zei Mechehen, die 't aannam en in de hand hield.
„Ze zie d'r toch scon uit, waar?" zei buurvrouw, naar binnen glurend in de bedsteediepte.
„Ze het duk koorsen in 't hoofd en da, da's gevoarlijk, moar, moar meneer dokter, o hij kèkt alles zoo zwert an."
„Men de gij? Zoo'nen Brord zou toch veul, veul op z'n gewète hebbe!"
„Da zeg ik wa duk!" knikte Mechehen.
„Joa... ach, alleman, hel Zanddik sprekt 'r scand af, gróte, gróte scand!"
,,'t Is toch ok wel schrikkelijk geleupe. Ha ze mijne road gedaan; 'k ha 't niks nie op 'n nei huis, waar diëen aauw brak ha gestaan, 't Waar d'r nie zuiver ok," lichtte ze met geheim* zinnig gebaar en oogengedraai toe.
1) krooit: kruipt.
192



„En veur de 'ren trouw?... waar ie toch?"
„Ach Brord het 'm altijd gelust, moar zijn ze jonkgezel dan hed de daar zoo geen erg in: eikendeen lust zennen borrel, moar kek, dan kumt 't noit zoo an de lichte, moar bin de getrouwd; dan valt 'r oe oog op... nou... enne... danne... drupt 't oe later lillek de eugskes vol, waar?"
„Heur ze kermt, ach herm!"
„Enne die kwoai koorsen, die drijven al oe krachten eweg," fluisterde Mechehen, nog steeds met 'n pannetje in de hand. „As ze bij d'r verstand kumt, dan gèf 'k 'r 't suupke; ze het 't 'r toch zóo op!"
„Nou enne, ge wit 't waar?... in 't hulleke van den nacht... al is 't ten ontij, ge kunt bij ons teréchte, we zijn gelijk veur oewen hulp, nou wit te 't: Knillis spant den hond an en hij jaagt 'r mee na me'neer dokter, na me'neer pastoor."
„Joa, joa, dièë nacht van den brand het ok zoo alderscrikkelikst truggegewerkt, da kun de me hande vatte!"
„Hoe ijsselijk, hoe ijsselijk toch ok waar? Dan mot te ziek zijn en dan zoo 'n scrikkelijke dinger d'r bij! Nou ge wit 't waar?" knikte ze, toen 't dokterswagentje stand hield voor de deur. Ze trok 'r hoofd schielijk terug waarbij 'r muts haken bleef aan 't raamkozijn.
Mechehen zette de soeppan even op tafel en, naar buiten ziende, zei ze met overtuiging: „En nou men ik, da 't wel gaan zal; zoo'ne stillen dag krijgen we nie gaauwkes weer en Hanne 's, is nie slechter, toch nie. As nou van den achtermiddag, de kar..."
„Nee, nee, nee... Er mag volstrekt niet vervoerd worden, geen kwestie van," klonk z'n kalm beslissende stem door 't gekreun van Hanne, 't geratel van Mechehen en 't geschrei van Evertske, die met z'n hoofdje tegen den muur in den versten hoek gekropen was. „En dan, dan vrouw Walgaai, zal er
13
193



van nacht iemand bij moeten blijven," zoo keerde hij zich van de patiënte* af, naar Mechehen. „Och me'neer dokter!"
„Ach!" kwam Doca, die 't huilende kind opnam en suste.
„Moar toch! ons Hanne," sloeg Mechelien de handen ineen.
„Ik zal van den nacht wel bij 'r bhjve, da hè 'k al duk gedaan," verzuchtte Doca met angst in de oogen, gespannen trekken en tranen in de stem.
„Da's goed kind... maar denk er aan, zorg dan, dat jeindet inslaapt!"
„O toch nie, daar het me'neer dokter nie veur te bange..." „En als de pijn te hevig wordt... moet ik dadelijk geroepen worden."
„Ach!"... zij gink nie tot ennen trouw, neeë, zoo schoot telkens in Doca's gedachte.
„Moar me'neer dokter toch... ons Hanne; ze waar toch zoo 'n sterk meske, ach ze waar toch zooveul weerd. Ze werkte bekant teuge 'n manskerel op... Ze... zal... toch... nie... Ze kan toch nie?"
„Ja, d'r zijn reden genoeg voor die instorting, niemand, niemand bij 'r laten... altijd maar kalmeeren. Op tijd de medicijn ingeven. Zoo rustig, zoo kalm mogelijk houden. Bediening zou goed zijn voor den nacht. Nou, je hebt me goed begrepen niewaar?" vroeg ie, ieder afzonderlijk aanziende voor ie wegging.
„Toch!"
„Joa toch me'neer dokter!" „Ach Mechel!"
„Moar meske!" sloeg Mechehen de handen weer omhoog. „Heerke Lief 't kan toch nie!"
„Ze zie d'r toch nog zoo scon uit, waar?" fluisterde Mechehen, in de bedstee ziende.
194



„ Ewèg! ewèg!'' smiespelde Hanne, of ze met 'n armbeweging iets versmeet.
„Ze is weer nie bij d'r verstand. Ze het de koors weer in 't hoofd," fluisterde Doca. „Is da gevoarlijk?"
„Moar me'neer dokter kekt toch alles zoo zwert an, z' is nog zoo'n jonk wijf," vond Mechehen en ze verslikte tranen.
„Ach herm!" huilde Doca met vernepen mond ,,'t jungske!" ze nam 'm op en kuste de tranen weg die over de wangetjes kraalden.
„Nie an denke, meske, nie over prakkezeere; 't waar toch tè erg!" Met veel vertoon, stoelen en tafel op zij duwend, knielde ze met 'n knik neer op den grond voor 't kruisbeeld en begon hardop te bidden, 't Bedeesd stemmetje van Doca antwoordde heel zacht.
„In 't scupke! Achter den houtmijt!" riep Hanne.
„En dan da... da huiske?" keerde Mechehen zich ineens om. „Da is gekocht."
Doca bad voort, langzaam en zacht met bevende stem.
„Vat 't ewèggg!" riep Hanne... en weer in heel ander, in diep vertrouwehjken toon: „neeë me'neer pastoor. Toch nie me'neer dokter."
„Ach wa ze d'r nève proat, heur toch?"
Doca legde de omgewoelde dekens glad.
Hanne prevelde bijna onverstaanbaar:... „kom 't weegske in... 'k wurd % toch zoo moei, neeë, neeë 'k... ken dieën berg nie op, ken nie," en ze viel uitgeput terug op 't kussen en dan weer opvliegend: „ Evertske valt... en... o... in' t diepst!'' en ze wrong 'r handen, met ontzetting, de doodsangst in 'r trekken.
„Ach, wa, wa zal 't géve!" schrikte Doca. „Gebuure'... hoale?"
195



„Toch nie... neeë, d'r mag geen man bij." „Klempke loate belèze? Hij kumt gelijk as 'k roepe loat." „Neeë, me'neer dokter het 't 'r nie op!" fluisterde Doca. Evertske, de uitgestrekte armpjes naar z'n moeder, werd door Mechehen getild in de bedstee.
Met kracht sloeg Hanne alles wild en woest van zich af. „Ach, wa nou toch?"
„Ze is niks nie goed heur de. Ze sta me niks an."
„Waar is Brord?" keek Doca angstig zoekend rond.
„Joa, Brord. In 't „Karweike!" In 't „Kapperke" is ie verlore gevalle, daar ga ie nou al te wijd over zij, daar lustte ze 'm nie meer," zei Mechehen met hooge stem die snerpte door de stilte. ,,'k Zie oe nie geer... ewêggg... ewèggg... zeg ik oe," sloeg ze naar alle kanten.
Evertske begon eentonig, zacht klagelijk te huilen, met angst in de oogjes, telkens 't kopje gericht naar z'n moeder wier hoofd tusschen 't wit, even opschemerde uit duister inhoekende bedsteediepte, want 't werd donkerder, zwaar onderschepten breede lindentakken 't laatste hcht, dat groenig, triest inviel. Fqsforglimmering dwaalde op 't koperplaatje aan den voet van 't' zwart crucifix.
„De middelcijne!" zoo verzuchtte Doca, 't kind aan Mechehen overreikend. „De middelcijne," en ze schonk stortend, bevend 'n tinnen lepel vol. „Kom Hanne, hier, daar zal de af bekomme!"
,,'t Zal oe bekwikkele!" zei Mechehen, met overdreven gebaren 't kind sussend en wiegelend.
„Neeë, neeë!" sloeg ze den voorgehouden lepel weg; „ik kan 't nie zien... altijd dieën drank!"
„Ach... wa ze ver ewèg is," hoofdschudde Doca.
„Ge doe 't lomp!"
„As gij 'r mond openhaauwt?"
196



„Ge het scon proate, gij. Gebuure roepe?"
„Ach neeë toch. Nog enne keer perbeere, wacht, in 't taske giete en danne..."
„Ge krègt 't 'r nie in, toch nie," pruttelde Mechehen, 't schreeuwend kind schokkend en stootend in 'r arm.
„Hanne, Hanneke, hef oe op, hef oe op, hef oe; drink 's minske, 't zal oe goed doen."
Ze hield 'r ruwe, droge lippen saamgeperst.
„Ach," verzuchtte Doca, als hulpzoekend om zich heenziende, toen Hanne wild 't kopje van zich afsloeg. „Ewèg, ewègg," gilde ze, zich opheffend en huilend op onderworpen toon: „Ach lieve Heer, alles, alles, alles is verlore gevalle, gelijk alles... O, o," ze lispelde in devote bidhouding en zonk dan zwaar kreunend neer.
„Ach!" verzuchtte Doca, de rustelooze handen vattend.
„Neeë, neeë, 'k bin ou veul geerder uit den weeg as da 'k oe veurtreej I" weerde ze af.
„Ze ment da Brord 't doe. Wa is da ijselijk, wa is da scrikkelijk!"
„O wa he 'k da noï!" huilde Doca. „Noit ga ik tot ennen trouw," dacht ze weer.
„.nVaderonske, kum!" wenkte Mechelien, 't snikkende kind in de wieg leggend.
Onder zware, diepe verzuchting baden ze, neergeknield, de oogen sm eekend omhoog.
„Neeë, neeë, da ga zoo moar nie!" vloog Hanne overeind, „da ga zoó nie. 'k Zal, neeë moar wacht, ik zal 's effekes... Gaauwkes veur 't te laat is!" Ze sloeg met forsche armbeweging al 't dek weg, gereed om uit 'r bed te stappen.
„O Lieve Heer!" schuifelde Mechehen overeind. „Vat an Doca's! Vat an!"
„Ge meugt nie!" riep Doca, haar terughoudend. „Kumkum,
197



stil toch! Trug minske!" zoo worstelde ze met de opgewonden zieke.
„O wa nou toch?"
„Stillekes Hanne, Hanneke toch! Kum ga 'n bietje sloape... heur toch... Ik bin 't... Doca's!"
„Ga me uit de weeg zeg 'k oe!" riep ze, Doca in d'r haar vattend. Met overslaande gilstem „uit... de... weeg!... 'k zal gaan... 'k mot gaan!" j
Stuipend begon klein Evertske te huilen, met uitbrekende smartsnikken en opschokkende vlagen; 't waren hartscheurende kreten: diep-droeve uiting van kleinkinderzieltje in reddeloozen nood.
Doca ontroerde toen ze die woeste oogen, verbeten lippen en wegslaande handen zag, ,,'k wil, heur de... 'k zal, heur de... 't mot... joa... 't mot; 'k ken 't zoo nie langer lijêèè!" overgilde ze 't sussend stemmetje van Doca.
„O, wa nou toch?... Zuut dan moar m'n menneke," keek Doca even naar 't kind om.
„As ze moar leet... as 'k 'r moar 'n bietje kon ewègyringe, as 'k 'r moar kon richtte," zuchtte Mechehen, vechtend met de weerbarstige handen. „Gaauwkes 'n bietje ijskil woater over d'r hoofd, gaauwkes, uit 't putemmerke... hier... neeë daar... gaauw... ze glipt..."
Doca hep met 'r hoofd tegen de deur.
„Ach wa 'n trubbel... Stil menneke... hij... pas op, hij valt. Ach, vat 'm gaauw!"
Met 't schreiend kind op den arm ging Doca water halen. Mechehen wierp de zieke wat over 't hoofd. Opsnikkend, uitzuchtend, onder trillingen huiverde ze. Ademstokkend begon ze te hikken, zakte wat weg en gleed moe achterover.
Even was er verademing.
Biddend hep Doca heen en weer; ze verschikte iets bij de
198



bedstee, nam schoenen weg, vatte kleeren van 'n stoel, ze verzette de medicijnflesch en raapte Evertske's speelpop van den grond.
Afgemat van 't vechten met de patiënte, viel Mechehen even op 'n stoel. „As ze toch sloapen kon, wa zou d'r da goed doen."
„De middelcijne!"
„Joa, wa nie kan, da kan nie. Me'neer dokter het scon proate. Goï de gij ze moar na binne, ze proetst ze gelijk toch weer uit. 'k He gröten scrik om 'r den nacht mee in te gaan. Ge kunt ze me geen twee man baas. Ach, ach!"
„As ze moar sloapt, as ze moar rust, ach herm!"
„Geleuf da ze veul te verslikke het gehad, da ze veul vervrète het van dieën..."
„Nou geleuf da!" verzekerde Doca en hep sussend met 't kind heen en weer door 't kamertje; maar Evertske bibberde, snikkend tusschen z'n aanhoudend zacht trillend gehuil, waar geen eind aan scheen te komen.
„Nou komme ze... joa, furt alleman," lachte Hanne... „nou kumt 't, joa... zoo hè 'k 't geer... trubbel van belang... m'n eige d'r mee moeie... ha, ha, ja toch wel... allegaar blaauwsig en rooisig..." noemde ze op... „me'neer pastoor hè d'r eiges oarigheid oan... deurskes en jongens, jongens en deurskes!" riep ze opvhegend, de vervallen kaken in lach, met 'n lonk in de verzonken oogen... ,,'t wurdt goed waar... ge het scone gesierd... scone gesierd. Kom!" zoo vloog ze weer overeind, beide handen uitgestrekt: „rontelom..."
„Ach wa scrikkelijk toch, heur de ?" huilde Doca, die Evertske weer in z'n wieg legde. „IJselijk!... Ach herm... over de 'ren trouw..."
„Aha deurskes en jongens, jongens en deurskes: Lank zelle ze léve in de gloriejaa! Joa... rontelom!"
199



„'t Is scrikkelijk. O Heerke, la zoo'n dinger toch nie toe," verzuchtte Mechehen.
Ze trappelde tusschen de dekens, zwaaide en wenkte met armen en handen, ze zong, ze lachte.
„Ach God! zij nou stil," zoo drong Doca haar wat terug, „zij nou stille. Ge maakt oe eige d'r over hène."
Mechelien sprenkelde telkens water over d'r hoofd.
Als aangestipt rood, brandde gloeiplekken op 'r uitstekende kaken, de oogen glimglansden nog uit holle diepten.^e verboog zich pijnlijk, lachte en fluisterde vertrouwelijk met verstandhouding tot 'n denkbeeldig iemand, om dan op eens in wilden triumf te zingen van „Lank zelle ze léve in de gloriejaa."
„Ach hoe ijst da toch. O wa scrikkehjk!"
„As da zoo den nacht inga is 't furt te erg," verzuchtte Mechehen, terugtredend en de als haken om 'r arm geklampte hand van Hanne loswringend.
,,'k He zoo me d'r van doen!"
„Wa het ze nog 'n macht. Hoe is 't meugelijk."
„Zij nou stille Hanne?" vroeg Doca weer.
„Joa, daar ha de nie de gedacht van joa, joa, Lank zelle ze léve in de gloriejaaa, in de gloriejaaa!"
„Zij toch stil!" smeekte Doca tusschen 't gezang. „Kek nou Hanne. Heur de nou Hanne? Kum is hier... kum... zoo... 'k vat oe. Zuutjes vatte Mechel... zooöo Hanne... mot te gaan liggen... heur de... joa zuutjes gaan hgge sloape... zoo... zuutjes... rusten... joa zoo zuutjes he?... hè... zoo!" en met vleiende, zoete woorden had ze haar neergelegd.
„Joa... joa... op me'ne rug, gaan hgge te wensche... joa."
Evertske had zich in slaap geschreid.
Bij buren die sluiten gingen, pofte nu en dan 'n buitenblind hard toe; en knarsten sloten en grendels, 't Geblaf van 'n hofhond en 't ganzengesnater, 'n opbleèrende schaapsschrei, alle
200



leven was nu verstild. Nu en dan verklonk nog 'n hoornsein van heel ver uit 't kanaal, als 'n noodschrei. 't Werd zoo stil, heel stil, druppelengelek van doodszweet bekraalde bladeren porten in 't mulle zand voor 't stoepje.
„God! Mechel ze leet zoo stil!" fluisterde Doca, op 'r knieën vallend voor de bedstee.
„Ach wa zal 't géve van den nacht. Wa ze stil leet!"
„Wa ze wit wurdt!" fluisterde Doca.
„Scienwit!"
„Mechel! Mechel! 't... 't kan toch nie, waar?" verzuchtte Doca met schrikoogen, waarin de angstvraag lag uitgedrukt.
„God wit 't allennig!" Ze viel op 'n stoel met d'r handen op de knieën, d'r hoofd omlaag.
Met d'r oogen wenkte Doca, tot Mechehen's hoofd bij d'r oor was.
„Heur is... Bin de gij... duk gewest... bij... bij... bij iemans... dieë... dieë..."
Met vergrootte oogen knikte Mechel beteekenisvol. „De död ijst zoo, waar?"
„La ons bidde!" zei Mechehen ernstig, diep in vollen toon na geheimzinnig gefluister.
Ze knielden neer bij 'n stoel. Vreemd aandoende als prevelzuchten uit 'n andere wereld zoemde 't door de doodstilte. Tusschen dat kreunzuchtgeprevel door, klonk nu of dan in heel anderen toon 'n gebroken smeekbee als 'n afdwingende vraag recht naar omhoog. Behoedzaam, om de stilte niet te schenden, 't kleerengeruisch vermijdend, ging Doca's hoofd over den bedsteerand, om toe te zien.
't Kaarsje spetterde... ze schrikten beiden en zagen om; 't hcht verflauwde wat, 't danste op en neer en verwrong de zwarte schaduwfiguren op muurwit. Evertske kreunde. Ze baden weer door, in weekzacht gezoem. Zuchten van Hanne
201



begonnen op snikken te gelijken. Mechelien stond ineens op; ze rilde.
Doca klappertandde.
Zoetjes stritselde iets tegen 't buitenblind.
„Hè?"
„Ge...strit...sel... van blaaikes," fluisterde Mechehen. „D'r is geene wijnd," schudde Doca 't hoofd, ze trok 'r schouders omhoog. Toen werd er geklopt.
Over Doca's gezicht trokken angstvleugen, ze kromp terug. „Ope make ?" „Nee!" schudde ze.
„Hè?" Mechehen wenkte. „Kom getweeën?"
Huiverkil sloeg nachtlucht naar binnen, 't kaarslicht verwoei. Ze sidderden en weken terug voor 't nachtzwart.
„Ken 'k hellepe?... 'k ha geene rust. Hoe is *t?" werd er gefluisterd.
Even verademden beiden, even vervloog hun angststemming in 't vooruitzicht van troost, van hulp, van steun bij doodsnood.
„Me'neer pastoor!" knikte Mechehen.
„Aaachü 'kZal zurrege," werd er gefluisterd.
„O Mechel!" klaagde Doca.
Fluisterbiddend, op kousenvoeten, zich zoetjes bewegend, spreidde Mechehen een blank kleed over 't kastje, ze bracht kandelaars te voorschijn en plaatste kaarsen er op en 'n palmtakje voor 't zwarte kruis. Haar schaduw bewoog tusschen de uitschitterende lichten, groot gelijnd op 't muurwit.
Bij de gebuur werd 'n deur geopend; met 'n ophitsend woord trok de hond aan. In 'n hollen toon bolderde 't leege wagentje over de Idinkers.
Hanne lag zwaar te hijgen, nu en dan happend naar lucht.
202



„Bijluchten?" fluisterde Mechelien.
Doca nam 'n kaars. Met angstuitdrukking op 't gezicht zagen ze op Hanne neer.
De oogen waren strak, starend zonder bewustzijn, als verdoft glas waar niets meer in weerspiegelt. Wasgele tint spreidde zich over holle kaken, over lippen die nog prevelden.
„Hanne! Hanneke, ge kent me toch, ge kent me toch nog, waar?" vroeg Mechehen met harden stemklank, ongemeend in die fluisterstille, kamer.
Enkel de rustelooze vingers bewogen, onzeker plukkend en pluizend aan dekens.
Telkens met inspanning luisterde Mechehen, 't hoofd tegen 't raam gelegd.
„Kan nog nie," hoofdschudde Doca.
't Was weer zoo stil; 't druppelengelek, 't plots verspatten van 't ineens wegdeinend kaarslicht, 'n ademsteuning van Evertske eri heel even 't snikken van uit de bedstee.
„Brord?" vroeg Doca.
„Béter van nie," vond Mechehen, dieinfluisterzuchten weer doorbad, steeds maar bad.
Eindelijk, eindelijk zwakjes nog; bolderdreuning van 'n wagen, diep in de verte.
„Heur?"
„Joa!"
„Nog nie te laat, Goddank!" verademde Mechehen.
Langzaam stapvoette 't paard, met hortende stooten botsend op de klinkers. Met 'n dof gebonk hield eindelijk de wagen stil voor de deur.
Met den pastoor schuifelden geburen stil naar binnen en knielden neer voor verspreid staande stoelen. Heel vreemd weer, in huiverstille stemming die zwaar hing en drukte op allen, sloeg opeens de diepe stem van den priester aan: 't statig
203



gescandeerd Latijnsch gebed voor de stervende, ging als 'n doodsklok over de geknielden met neergebogen hoofden. De laatste Sacramenten werden toegediend. Bij 't slotgebed antwoorden allen: een dofiFe gonzing van lage, zware stemmen. Geburen schoven weer behoedzaam, geruischloos weg, uit enge, bedrukte, dompe atmosfeer. Met ontsteld gezicht fluisterde de pastoor in meewarig hoofdschudden met Mechelien, voor hij weer heenging. Ze bleven alleen met de stervende. Het snikken werd zwakker... en flauwer... Dan meens ' n heldere blik, hcht met uitdrukking in de oogen, dan 'n trekking van al de leden als 'n uitstrekken: 'n hgging tot eeuwige rust. 't Snikken ging met wijder tusschenpoozen... nog eens... nog eens... .en niet meer.
204



XX.
HET was 'n donkere, volgeloopen lucht, zwaar van regen, die zich niet ontlastte; 't regende enkel, gestorven bladeren, ze daalden zonder dwarreling. Hanne was dien morgen weggedragen uit Mechehen s huis. Dorpelingen hadden met booze oogen gezien naar de zich weglcrimpende figuur van Brord, achter Hannes lijk. Verontwaardiging groeide in hunne harten bij 't heendragen van die jonge doode en dreiging was in menig oog, in menige stem.
„En nou zei de gij van den avend in oe scon huis trekke, waar nou?" En Mechelien's stem snerpte door 't stille, leege, donkere huis, toen ze de „rouwfalie" met 'r bevende handen, drie, viermaal uitgeslagen en overgevouwen had.
„Joa, da waar 't kwoaiste nie," zei Brord, die in den deuropening stond, somber en gelaten. „En ge laat Evertske hier!" „Die, die... zal... die, doe Doca's verzurrege..." „Doca trekt nie me oe mee;" besliste ze, muts en kerkboek in 'n kastje bergend. „Werum nie?"
„Ken de toch me hande vatte," smaalde ze, de schouders even optrekkend.
„Wa... wa mot 'k... dan... me Evertske anvange?" stond ie schokkend te huilen.
„Daar kun de gij niks mee anvange en da meug de ok nie. Ge het Hanneke's al d'r onder gedaauwe, ge zoudt 'r oe kijnd... ok gaauwkes onder gedaauwe hebbe. Gij kunt 'r niks mee anvange. Ach man, de burregemester zou 't oe gaauwkes afvatte, gelijk bij zotte Kroel. Da ga teugeswoordig zóo moar nie. Ge kunt tevree zijn, da ik d'r veur zurrege wil en da doe 'k om Hanne's, moar nie veur ou."
205



„Ik zal oe nie langer in de weeg zijn," keerde hij zich.
,,'k Zou oe ok nie langer meuge," zuchtte ze, 'n kruis achter z'n rug gevend.
Evertske kreunde. Hij barstte uit, in 'n schokkend gehuil.
„Mot Tc dan... dan heelegansch alleen huizen?"
„D'r is 'r geene die me ou wil huizen. Ga veur de cente die ge nog het in 't hefdehuis, gelijk me'neer pastoor oe gezeed het, daar vatte ze oe den borrel af en as ge da nie wilt... danne... dan... wit te oe aige weeg." Ze knikte wijzend naar de deur.
Hij ging, maar schoorvoette terug. „Evertske, Evertske..."
„Ach wa? As ge hart veur oe kijnd ha dan, dan... Ik zeg 't oe ten goei. As ge oe kijnd nog wil, laat, laat oe den borrel afvatte, ga na 't hefdehuis. 't Is er toch geenen hel."
Met z'n mouw streek ie langs z'n waterige oogen. „Da's... da's toch ok geen doen. Kan ik daar dan gaan... te zitten... zoo moar?"
„Wa zal da ou moake. 't Zal nog scon zijn as ze ou doar wille, want geen man het geer me ou van doen, niemans!"
„Niemans... Geen man!" snikte hij.
„Waar zijn nou oe kammerade? De Geit, Rien... de Zuute... nou... Kum," zoo weerde ze z'n gehuil af „as gij Hanne en oe kijnd geer gemeuge ha, dan had de 't zoo veer nie komme loate, dan had de Hanne's nie zoo getempteerd da ze nou in d'r graft leet. Zoo'n scon, jonk maid. 'tls God geklage!" beefde d'r stem. „En nou wit te 't, man."
„Ik zal," kwam ie dichter bij en sloeg met z'n vuist op tafel, „ik zal van nou af an, geenen borrel... meer anvatte, ik zal, da's nou gróte waarheid... geene..."
„Neeë!" zei ze \rtnnig, 't hoofd vooruitgestoken, „da hed de wel duzendmoal an Hanne's gezeed, daar kon de Hanne 'n lutske mee opstèke moar mijn nie. En nou... as ge hart veur
206



oe kijnd het, dan ga de na 't hefdehuis, dan is d'r nog kèk na, da ge oit den borrel laat; wil de da nie, dan wit te oe aige weeg."
Ze hield de deur open. Hij keerde zich langzaam om en hep achter, over 't erf, langs 't dichte akkermaalshout, handen weer diep in de zakken, petklep overgetrokken, geld in den eenen, 'n flesch in den anderen zak.
Toen 't donker geworden was, kwam Doca van 't zoldertje met roodgeschreide oogen, vertrokken, wit gezichtje, 't haar slordig opgewrongen, 'n kreukelig, oud zwart kleedje aan.
„Ga de al? Hed de alles bijeene gevat meske?"
,,'k Hè alles gevat: 't leet gelijk bijeene veur den voerman."
„Hij is ewèg!" verzuchtte Mechelien. „Moar nie na 't liefdehuis ... neeë... Nou, God is 'm genadig!"
,,'k Zou nie geer in ze'ne scoen treeje," zuchtte Doca en ze keek verwezen om zich heen.
Nou... 't waar tijd... kom furt! weer nam ze 'r builtje gekneld in 'r hand; ze keek even, schuw om zich heen, liep met 'n paar dronken passen tot op den straatweg en dan in een hol, in een draf, gedachteloos, wild als 'n vervolgde waanzinnige, die maar één uitweg in 't kranke brein heeft vastgeschroefd: Daar hènegaan en 't zegge, veur da ie kon prakkezeerê want as ie gink prakkezeere, wa gink zegge, zuut en zacht, dan wierd ze slap, dan, dan kón ze nie teuge 'm in. Gaauwkes, spoeie, na 't ergste, 't gróte, 't zwerte heUedüik, waar ze den dag en den nacht op gekèke ha. Furt, gaauw, gaauw furt! Hène gaan en zegge. Ze rende hoe langer hoe wilder, den kortsten weg, over akkers en kampen, ze sprong over slooten. De beuken gingen aan 'r oog voorbij, 't zijlaantje struikelde ze in, 't half gesloten deurtje hep ze open, 'n kind duwde ze omver, sloeg strompelig trapjes over, gooide de deur open en zette vlak voor Eimbert's verschrikt gezicht 't geldbufltje op tafel: „Daar Eimbert noit ga 'k tot ennen trouw!" hijgde ze.
207



,,Wa nou, meske?"
„Noit nie!"
„Wa 's da nou?"
„Neeë," weerde ze af.
„Bin de... bij... oe... verstand?"
„Béter te half gekeerd as te heele gedwoald... Daar Eimbert "t builke," wees ze met schrikoogen en bestoven gezicht op 't gekoesterde builtje. Hij was opgestaan, wilde 'r bij de hand vatten, maar ze keerde zich ineens om en coffelde de trap af.
„Meske! deurske! Da meug de nie, da kun de gij nie! Da, da's erger... as 't ergste! Meske, deurske, Doca!!!"
Ze holde den weg op, de laan door, dwarspad langs, de heikant tot bij 'r moeder, daar viel ze de deur in.
„Wa nou?" riep 'n vroeg oude vrouw die kwam aangestrompeld op 'n kruk. „Wa... hed-de gij?" vroeg ze in verbijstering opkijkend naar 't vertrokken gezicht de heet hijgende mond en de starrende oogen.
,,'k Hè^ 't gezeed... 't is gedoan... 't is uit... 't is ewèg!"
„Wa?"
,,'k Hè 't Eimbert gezeed; noit ga 'k tot ennen trouw, noit!" Kreunend wrong ze zich in 't donkerste bedsteehoekje, trok 't blokgordijntje voor 'r gezicht, draaide, 't stijf ineen en zette 'r tanden er in.
„Joa deurske, joa meske... joa, 'k wil 't goed geleuve," slijferde 't vrouwtje hompelend naar 'r toe. „Joa kijnd... joa, ge het 'r al de mesèrie van gezien... ge het scon gelijk... 't is waarheid: 't mansvolk is noït nie te vertrouwe... Kèk vaders zoaleger... 'k Zal 'm in z'n graft nie hard valle, moare ge wit 't, waar... Ach herm... dan... dan blijf de gij moar... he'we 't niet vet, dan he'we 't moager... Bring de gij oe gebrekkelijke moeder moar an d'r end."
208



Op dien doodstillen avond werd 't druk in de kom van 't dorp. Ze kwamen bijeen met kapotte muziekinstrumenten, met zwarte pannen en potten, met smidshamers, poken en tangen, met kindertrompetten, gedeukte emmers, roestige vuilnisblikken. Ze haalden steeds meer aan en gooiden alles bijeen. Ze kwamen met 'n teerton op schragen, in pek gestoken boonenstaken, vurig gloeiende lampions.
Met de schrijnend valsche harmonica vooruit, trok de wilde stoet zotdansend 't dorp langs, nagestaard door meewarig hoofdschuddende vrouwen. Zwartgemaakte jongens droegen de onderschraagde teerton, waar hooge vlam uitlaaide, met helle oranjegloed uitschijnend. De ruige kop van den Geitenboer, stak woest schreeuwend boven allen uit. Hij brulde hard beukend met 'n smidshamer, op 'n voor zijn maag hangenden ijzeren pot. Stijf beenig dansende boeren sloegen potdeksels tegeneen, jongens bliezen op venijnig valsche pieptoeters, fluiten en trompetten. Ze droegen hoogop hun vurig gloeiende lampions. De „Zuute", lijkbleek, betrommelde met ijzerstaven 'n blikken emmer. Kerels met brandende pekstokken sleurden rinkelend, kettingen mee en alles schreeuwde en tierde van: „Zoó doet 't duveltje!"
Rien, meelwit tusschen al dat blaakzwart, sloeg vuilnisblikken tegeneen. Keeske, de kap van 'n cape als 'n duivelshoren omhooggezet, slierde 'n eindelooze ris aangeregen groenteblikken achter zich aan, met slangerige wendingen. Heendwalende hchtvleugen toetsten geheimzinnige plekjes aan, deden iets opschrikken in 'n holle wilg, iets verplonsen in 'n diep verscholen watertje, iets kraken in 'n donker boschje. In oordoovende joeling, in rumoer van piepgetoeter ging het verder, met wilde uitkreten, met rinkeling van kettingen en hoog uitsnerpende krijsching, met harde ranseling en beuking van schetterslagen op blik en op ijzer.
H
209



Daar waar ie nou in z'n aige doening, zoo keek ie 't lage arbeidershuisje met de karige meubels aan. Alles waar gelijk ewèg en nou stond ie z'n aige in de lichtel). Alles ha ie gelijk verbroddeld en vertrubbeld. Nou... wa nou?... Wa waar 't stil, zoo ijsselijk grimmehg... O wa scrikkelijk... nou waar Hanne in de eerd... onder 't groes... en Evertske bij dieë aauw heks. Ach herm, da klein truttelmenneke. Doca's ok ewèg, alles, alles ewèg, furt, ewèg. O... zie de, as ie nou bleef prakkezeere wierd ie gek, dol, dan wierd ie roazend... „dulleme, dulleme nog toe!" stampte ie op den grond. O wa 'n wijnter stond hèm te veur, 0...0...0... Hij waar 'n lillek, 'n kwoai, 'n slecht... Moar heur de: „zoo bij oe verstand, zoo weer van den dees," nam ie de flesch, dan, dan kón ie gelijk nie prakkezeere, dan gink 't in oe sloape, dan gink 't död, dan kwam de over oe aige hène. O... joa... joa, veur een dink ha ie dan moar te zurrege, da waar 't èene: da dees, dees, altijd vol waar, zoö leeg, zoö vol, da most, dan kon ie 't verslikke, alles, alles... z'n gewète nie... o me'neer pastoor ha 't duk zoo scon gezeed ... joa, wel duk, moar o, hij waar zoo'ne kwoai. Wa, wa waar ie gewest veur Hanne... o... gaauwkes me dieë flesch en hij klokte de helft naar binnen, zich verslikkend, in doodsbenauwdheid hoestend, proestend, hikkend, met puilende oogen en paarsrood gezicht... Zie de, nou kwam 'r al gaauwkes ennen duzel over oe... Ach wa 'n akelike huizinge... geen vee... niks... nou waar ie ennen errebeiersmins... veur... zoo... lank... da duurde... Joa, nou kwamp 't alles al gaauwkes bezije oe... dan, dan vrat 't oe nie meer zoo op. Ineene moar alles vatte?Niemans zag 't, niemans heurde 't meer, Hanneke's nie... God... oe gewète... Joa, moar hij waar toch al zoó veèr ewèg... da alderlaaste stukske kon ie d'r wel bij lije. Moar
1) stond ie z'n aige in de lichte: was ie zichzelf tot last.
210



nou, nou wierd ie zoo dutsig in den kop. Alles ineene moar ewèg spuule, kom... furt... hij dronk weer. Aauw, 't gink ineene na de kop... nou wierd ie wel dol, moar nou vuulde ie de stekkelkaantjesJ) al nie meer zoo... ach... ach. 'n Oarig gescokkel in de bien... O... wa 'n gloeikop toch... hè... Gegrissel in z'n oore... enne... joa... zie de... de bieste kwamme... ha ie nog 's enne keer gehad. Wild sloeg ie om zich heen: „ewèg... daar... furt... furt lillek getuig... daar, daar." Hij sloeg met z'n pet om zich heen, verloor z'n evenwicht en lag midden in 't vertrek op de plavuizenvloer... Heur... nou... meziek, lawijt,... o nou gink ie heelegansch overstuur... Hij zag bekant nie; ze'n kop stond in vuur... de bieste... Hij trappelde met z'n voeten. O, hij vuulde ze'n eigen nie meer. Grimmelige wriemelsterrekes... streepkes... draaiding eskes .,. spetten kepot vlak veur z'n oog... Ou... ou... hé... meziek... lawijt... meziek. Hé, ze'ne kop... O ze'ne kop wierd kloar vuur... of ie brandde... 't scot 'm z'n oog uit. Huij... hou... hé... benaauwd... woater... O alles scokkelde en bèfde, alles gink ondereene... O... ze'ne kop wierd opgehève na umhóg... aah... aaah! Hij, hij kon z'n eige nie teugehaauwe en hij, hij kon nie vatte, niks nie... 't gink aÜes trug uit, alles... O wa 'n gedol... wa 'n lawijt... hellelawijt.
In helsch lawaai kwam de stoet aan geschetterd en alles drong binnen met oordoovend getoeter, gegil, gekrijsch van: „Zoö doet 't duveltje."
Hij werd gepord, geprikt, geslagen, geduwd en geknepen. In doodsbenauwdheid begon ie te nijgen, onder die door vuurgloed beschenen kop van den Geitenboer, van 't duivelig Keeske, de spokige Rien, de lijkbleeke Zuute.
„Ze vatte mijn!... Ze slepe mijn!... O... na de hel...
1) stekkelkaantjes: stekelige kantjes.
211



O help... genade... gaauw help! O... de Zuute 'nen dooie... Keeske 'nen duvel... O... O!" Hij wrong zich stuipig om en om, verkrinkelde zich in doodsbenauwdheid, met waanzinnige oogen, afwerende handen, door afschuw en ontzetting verwrongen gezicht. Nou... o... nou gink ie den eeuwigheid in... de hel... den eeuwigheid... de hel in...
212



























BRORD EN HANNE



Van de schrijfster verschenen vroeger: Drie Gratiën, Geheiligd Vuur, Peccavi en Uit 't Hart van Brabant.



1"> T"V l-^k H—V. ■■—I -m -r t t -m —. _ _ _
MUKU ÜJN HAJNNÜ
DOOR
MARIE GIISEN
ROTTERDAM MCMXVI W. L. 6 J. BRUSSE'S UITGEVERS-MAATSCHAPPIJ






I.
ZE kwamen de hooge raadhuistrap afgestapt; zij heel vlug, struikelig, gereed dadelijk den weg te volgen, hij langzaam, drentelend achter haar aan; besluiteloos kijkend. Ze had 'n dof, zwart trouwkleedje aan en de witbebloemde muts van geelachtige kant sluierde over schouders en rug.
„Nou kun de nöit nie meer trug, heur de," knikte ze 'r man tegen met 'r frisch, blond gezicht en bij 't vriendelijk lachje kwamen 'r zuiver witte tanden bloot.
„Neee tóch nie," hoofdschudde hij, de ruige hand over z'n voorhoofd strijkend. Hij was 'n flink uitgegroeide kerel, zonverbrand en wat verweerd.
„Nou menneke, nou bin de toch zoo vastgeklonken as de kluis J) oan 't biën van 'n jonk perd," piepte Keeske den bult, ;ook een van de huwelijksgetuigen, die met z'n stekende zwarte oogjes naar Brord opkeek; 'n sarlachje om den wijden mond.
„Nou, nou kumt ie nie wijer as de scortenlinter 2) van Hanne's!" riep de Geitenboer met z'n schorre, losse stem. In 'n paar stappen was 4e allen voor.
„Ge het scon, scon... weerke op oewen trouwgank!" knikte Rien de bakker, die langzaam afgestapt kwam en naar de lucht keek. „Da vangt goed oan!" lachte Kees, z'n duimen in de vestarmgaten en draaiend op z'n hiel. Rien sloeg z'n jas wat af en verzette de hooge zijden pet op z'n dikken, meeldoorpoeierden haarbos. Opgeblazen zag ie er uit met wangen als kadetten en witte, bemeeïde stoppelwenkbrauwen. „Joa... joa... scon... scon weerke." Hij knabbelde maar steeds op iets en dat gaf altijd hapering in z'n gezegden.
1) kluister. — 2) schortenbanden.
1
1



„Heur effekcs?"
„Wullic bestellen vast 'n huukske!" riepen Peer de Zuute en de Geitenboer. Ze snelden de andere trapzijde langs, om toch maar vlug in ,,'t Gaauwd Kapperke", te zijn.
Men stond nog even, besluiteloos op 't doodstille marktpleintje. Dan slenterden allen • de dorpsstraat door, 't jonge vrouwtje bijna altijd 'n paar pas vooruit. Achter Rien den bakker en Kees den bult, kwam Mechelien: 'n kromme, oudere vrouw met zwarten plooiigen kapmantel om, die iets tooverheksachtigs aan haar verschijning gaf. Ze verhaastte hare wijde passen en fluisterde met geheimzinnige gebaren wat in Hanneke's oor.
Ze liepen verder den straatweg langs, waar hier en ginds 'n boerderij lag, omgeven door bloeiende meiboomen, blank en rozig tusschen trilfijn jong groen, 't Was 'n frissche lucht van tintelig blauw waarop wolkenstapels van schittersneeuwwit blonken, 't Zonnige pad was beteekenend met krielfijne schaduwfiguren van pas uitgeschoten groen aan naakte takken.
Ze hielden stand bij ,,'t Gaauwd Kapperke": 'n lage herberg, half verdoken achter platgeschoren linden. De zware, groene buitenluiken waren wat vermeuteld, ijzerstangen, tusschen groenbeslagen paaltjes, roestig, en de kleine ruitjes verweerd. Boven houten spijlhorren kwam 't zoetsappig gezicht van Peer de Zuute en de ruige kop van den Geitenboer kijken. Hanneke versnelde haar stap nog wat. Brord keek schuw naar binnen en lachte goedig. Rien de bakker kwam te voorschijn en Kees schaterlachte; 't breede hoofd op 't' dunne nekje schudde. „Kom menneke, kom binnen, kom binnen en zet oe, of is de kluis al tè vast oangeklonke ? Kom, kom ge zult oe toch nie loate kenne oan 'n enkel randje?"
Brord deed 'n paar pas in de richting der deur en stond weer besluiteloos.
2



„Moar heur is, gij kunt toch alleman trakteere al bin de d'r eiges nie bij," stelde Mechelien voor en met 'r volle mantelbreedte stond ze tusschen Brord en de herbergdeur.
„Nou dan?" vroeg Hanneke en ze krulde 't lange, witte I lint van 'r muts op den vinger. „Hoe wil de Brord?" vroeg ze, haar man vast in de oogen kijkend.
Brord streek met de hand weer langs 't gezicht. „Joa,... hè ?... joa... wacht effekes."
„Scon weerke," kwam Rien uit 't lage deurtje kijkend nog eens verkondigen, „en 'tblèft... joa 't... blèft scon," al I knabbelend keek ie naar de lucht.
„De kluis is veuls te vast," pieplachte Keeske; hij kwam voor 't raam en haalde de hooge, knoestige schoudertjes op, of ie zeggen wilde: „D'r is niets meer aan te doen."
„Nou... ik, ik goa effekes, waar nou... 't is nou veur de tractoasie: de man, heur de Merianneke; de man vier randjes... neeë vijf veur mijne rekening, heur de Merianneke, op mè 'nen trouw I" riep ie naar binnen.
„Hij wou geer, da ie da lachen van Keeske nie te zien kreeg en toch most ie 'r na kèke, da waar nou zoo verduld vremd,, „Nou... dan, dan, dan wit te 't waar Merianneke?"
,,'k Wit 'r alles af!" riep ze lachend terug.
„Kek Keeske grinzen!" fluisterde Mechelien.
„Lank léve Brordus en Hannekes!" klonk het. „Joa we 1 zulle fèste op oewen trouw!"
Ze lachten. Mechelien knikte en ging steeds vlugger en gejaagder, als vreesde ze nog iets uit ,,'t Kapperke".
Brord keek nog telkens om, toen ging ie naast Hanneke den straatweg langs, de breede beukendreef door, naar 't dennepad om de vorderingen van hun nieuw huis te zien.
't Was 'n koele, lage gelagkamer in ,,'t Kapperke" waar 't zonlicht tusschen uitspruitende linden met lichtgroenen schijn
3



inviel. Zes tafeltjes, gelijk van vorm, stonden tegen blauwwitte muurwanden, om elk tafeltje waren vier biezen stoelen geschaard ; 'n stralenflikkerende koperen aschbak stond op elke tafel. Met bestudeerde figuren, die ronde franje-matjes nabootsten, was om eiken stoel en tafelgroep, zand gestrooid. Boven de deur hoekte een zwart omlijst driekantje, met 'n goudstralend oog in hardblauw gevat, waaronder in groote letters:
„Gods oog ziet u Hier vloekt men niet."
Langs den muur hingen reclameplaten met fel gekleurde figuren tusschen verkoop-aankondigingen met reuzenletters er op; door tocht bewogen verwoeien ze zacht knitterend op en neer. Groote petroleumlamp met blikken overkapping hing onder 'n zwartgeblaakte balkenzoldgring. Voor lage raampjes stonden houten spijlhorren waar altijd bromvliegen tusschen zeurden.
Achter de zinkbeslagen toonbank stond Mariarineke: 'n gezonde deern met paarsroode wangen, weggetrokken, geelig haar, heel kleine vinnige oogjes en lippen van rauwe vleeschkleur.
„Kom Merianneke, kom Merianneke, kom?" riep Keeske en sloeg met z'n vlakke hand op tafel. „De borreltjes!"
„O, da mansvolk is toch nie tevree veur da ze den pruuf van den drank hebbe!" zei ze, dikke, gegoten borrelglaasjes op de toonbank plaatsend.
„En enne goèi!" riep de Geitenboer met z'n schorre, losse stem.
„En enne vól!" zei de Zuute in z'n handen wrijvend, 't oog naar de flesch.
„Kumt ze uit den kelder, Merianneke ?" snerpte Keeske, die niet zoo gauw tevreden bleek, want hij was „geenen boer".
4



zand... da in d' erste plek,... en as ge den bochtl) en... be... zonders de pijmvlagge d'r uithoudt... enne ge kunt 't wa sproeie bij felle dreugt dan... dan lévert 't, dan gèft 't... dan ken zoo'ne beste, malsche grond z'n eigen kracht nie," knauwde hij of ie den malschen grond onder z'n tanden had.
„En de koei van Brord, vlak die nie uit... scon, scon bieste, al den drie," vond de Geitenboer.
„Joa béter as geiteminnekes!" plaagde Keeske.
„Nou joa, zij kenne rèskeere: als d'r van haar enne koei kapot ga, dan, nou dan vatte ze 'n ander, moar alleman ken de scaai niet lije; drie geit géve meer as eene koei en ze vrète bekant nie zoo veul." Hij strekte zich uit, waarbij z'n spijkerlaarzen over de zanderige plavuis schuurden en z'n stoel kreunde.
Forsch paard voor 'n lompe dreunkar hield stand, vaten werden afgerold; de kelderluiken achter de toonbank klepten open en de dikke baas, 'n bachusfiguur, kwam te voorschijn uit donkeren achtergrond waaruit zure bier- en duffe kelderlucht opsteeg. De reclameplatéft verwoeien en bolderden op, de lamp schommelde en 'n achterdeur sloeg dreunend f oe. Twee mannen met schootsvellen voor, rolden vaten naar binnen die met behulp van den vetten baas, den kelder in gesjouwd werden.
„Ah, d'r kumt weer zat binnen," riep de Zuute.
„Joa, nog geene krimp heur manne," knikte de baas.
Of 't zoo van zelve sprak, schonk Marianneke 'n borrel in en of 't ook van zelve sprak, wipten ze die gelijk in één teug keg. Ze verdwenen weer met 'n „goeien dag saam!" de een zich met de mouw 't voorhoofd afvegend, de andere z'n kleeren versjorrend.
„Scendelsche zijn toch vreed volk!" vond Marianneke, hen nastarend. >
1) onkruid.
7



Baas verdween in z'n onderwereld en de kelderluiken gingen weer toe.
„Kom Merianneke kom, 't mo wa vlug goan, anders dan komme we achter."
„Joa, ik spoel me al," lachte ze en schonk en bediende vlug weer .op nieuw.
„Zoöö, gen dag, Merianneke, 'k heur oe goed, maar ik zie oe nie. Waar bin de, Merianneke?" kwam 'nklokhelder, hoog meisjesstemmetje, dat zoo zuiver aandeed tusschen al dat grove mannengepraat en herberggedoe. 'n Blond kopje stak even om de buitendeur... „O... o... minske toch, wa 'n mansvolk" en felblozend trok ze zich weer terug. „Daar hè 'k groten scrik af. 'k Mende toch, Merianneke, 'k mende toch da 'r zoo vruug nog geen man in ,,'t Kapperke" waar!"
„Ach Heerkes, ze zijn d'r al zoo vruug en ze zijn d'r nog zoo laat!" riep Marianne en ging naar buiten.
„Wa 'n meiske fijn," piepte Keeske.
„En ik kum vroage," zoo boog ze d'r hoofd wat geheimzinnig naar Marianne. „Ik kom oe vroage, of da gij... ik kum van Brord en Hanne, wit te wel?..; De kap is op 't nei huis/ wit te da?"
„Zoo, is de'kap d'r op ? Nou, dan is 't sieren veur de deurskes war?" knikte ze.
„Joa enne ze zijn van de merrege getrouwd waar, en ze goan dijnsdag in 't huis en de krön is af. Toch zoo n scon krön! Ach, zoo scon! En nou kom de gij ok sieren en feste, waar Merianneke ? Hed de geene scrik veur al da mansvolk?" vroeg ze, den rug naar 't raampje draaiend, waar vier gezichten zich boven de horren verdrongen, „Merianneke, hoe durf de gïj achter dieën toonbank veur al da mansvolk te staan! Wa zou 'k 'r toch veur bange!"
„Ikke nie," lachte Marianne, de handen over elkaar wrij-
8



vend: „ik hè nog veul meer scrik veur 't vrouwvolk; diè zijn me duk nie wel!"
„En ge komt ok waar Merianneke? Merrege en dynsdag meidenfesïte... we zullen fèste nou, nou 1 En 'k wit nog wa scons !" knipte ze geheimzinnig 'n oogje: „D'r wordt vendel gezwaaid en de herremenie1) speult."
„Ach wa 'n grutsigheid; da doen ze anders maar allennig wel, wel veur enne koning waar?"
,,'t Zal 'n scon fest zijn; gij mot 'r bij komme heur de!"
„As hier de vrouw veur wil komme, dan ken ik ewèg."
,',Da doe ze wel, waar ? Alle meskes komme; die van uit den kerkenhoek en die uit de durpstraat ; ze komme gelijk," zoo babbelde ze met 'r lief stemmetje. „En heel de herremenie wurdt getracteerd, joa toch!"
„Ons herremenie?"
„Joa „Tot onderlings genoegen"!"
„Is da nou Tilleke van Geurte?" vroeg de Zuute, toen Marianne voetschrapend binnenkwam.
„Neeê, 't is Doca van Versmolde, van 't kerkepad." „Ach, een van dieë klain kijnder?" „Joa ze wordt 'r, men ik, negentien." ,,'n Scon meske!" vond de Zuute.
„Joa 'n oarig dingeske is 't gewurre," vond Marianne, „en zoo hel en zoo rap. Ze het d'r eige verhuurd bij Brord en Hanne."
„Zoöö... zooö... nou 'n bietje scraal," critiseerde de Geitenboer.
„De kap is op 't nei huis; 't is sieren veur ons deurskes en de herremenie mot speule en alleman wurdt getracteerd." „Moar de herremenie!" riep de Zuute die z'n lidmaatschap
1) harmonie.
9



vóelde, danne hadde wullie d'r toch van motte afwète? As d'r gespeuld mot wurre?"
„Da had de zéker!" brulde de Geitenboer. „Moanus is toch dirrecteur^die.., die zal 't.. wète," knauwde Rien en hij blies in z'n doovende pijp waarbij z'n wangen vervaarlijk opbolden.
„'k Ga gelijk na Brord, dan wète we wa!" schoot Keeske uit, spatjes van z'n jas afkrabbend.
„Neeë heur, d'r zit geen fiezelke meer op," beweerde de Geitenboer.
„Nou ge kunt 't nie wète, al zijn 't geene spatters van 'ne mestkar!" schimpte hij 'n beetje kwaadaardig, ,,'k zie nou eenmaal nie geer enne bespatte jas."
„Zoo... moare... 't vrouwvolk da kèkt naar ou toch niè, bespat of niè bespat; da's gelijk!"
Kees bekeek alles behalve vriendelijk naar den Geitenboer want 'r was 'n teere snaar aangeroerd. Hij ging met kleine, trotsche pasjes den straatweg op, duimen in de vestarmgaten. Jong, ze mosten 'm nie venendig moake; dieë weergaaische Geitenboer... moar hij zou 's niks trug zegge, al dieë kwalijkheden dieë ze scimpten op da dingeske wa ie veur den boeg ha, dieë, dieë krège ze thuis, vruug of loat; hij zette ze te wéke... wacht moar.
„Ge mot 'm nie in ze'ne stert nijpe, want dan mak de 'm venendig!" waarschuwde Rien.
„Joa goed enne wel, maar hij het mijn ok nie te goan verachte. Hij het niks meer as z'n wèklön, as ie te merrege onbekwoam wurdt en den brouwer gift 'm gedaan, danne dan... sta ie op de klinkers!" zoo hoestte en keelschrapte de Geiteboer.
,,'t Zijn zoo z'ne meniere," vond de Zuute die nog eens proefde.
„Joa... meniere daar he'k noit wa mee van doen gehad,
10



mee heen en weer, zoodat 't doek flakkerde. Langzamerhand kwam er wat meer rapheid in z'n bewegingen, werden de zwaaiingen wat vlugger en iets wilder. Met driftige, onverwachte wendingen bracht ie er slangerige bewegingen in, waarbij 't doek verfladderde en flebberde door de stille lucht. Draaiend zwierde hij 't boven z'n hoofd in zoo'n vlugge, stormende verweging dat geel en goud door 't zwart heen scheen te vlammen. Nog vlugger, veel driftiger werd 't geflapper dat in razende, rollende draaiingen door de lucht kronkelde en tuimelde in slierten, in bochten en wrongen van in- en uitvallende plooien. Boven z'n hoofd, op zij uit, langs z'n beenen, 't ging nog razender, nog doldriftiger, steeds woester. Er was geen teekening, geen kleur meer te onderscheiden; 't was of daar 'n wentelend ding van zelve door de windstille lucht als 'n levend, vurig monster krampachtig bewoog zonder voortstuwende kracht.
Vlug brak de harmonie op, werd 't vaandel ingepalmd en gingen instrumenten in hulzen.
„Kom, spoei oe op de tractoasie ^aan, deurskes en jongens! Kom furt!"
,,'t Waar bliksems möi heur de, da kan toch maar geen man as Verdage; hoera veur Verdage da's de sconst vendelzwaaier uit hel, hèl den omweg! Kom, Verdage an den kop, dan de herremenie, dan 't jonk koppel en achter: de deurskes!"
„Joa joa joa!" lachte Hanne, wij, wij wète waar 't scaait!" en ze ging naast Brord tusschen de harmonie en de meisjes, die de danspas nog in de beenen en de „gloria" nog in 't hoofd hadden. Zingend, lachend en in luidruchtig gepraat met overdreven gebaar stapten ze voort.
In de lage, wijde kamer van Mechelien, bij wie Hanne was
1) traktatie.
24



grootgebracht, stonden aaneengeschakelde tafeltjes van verschillende grootte, waaromheen biezenstoelen vanallerlei vorm. 'n Dik, gegoten bierglas met labden lepel er in, stond voor elke plaats en op iedere tafel stond 'n opgestapelde berg krentebroodsneden. Met luchtigen tred, overgloeide wangen en deunende wijsjes neuriënd, traden de meisjes, de voeten even schrapend, naar binnen. Ze duwden, ze trokken, ze drongen om toch maar vlug de f eestkamer in te zijn. En hun begeerige oogen gingen over de traktatie. „Kijk nou 's!"
„Wan traktoasie — moar toch!" „Krintemik!l) Ach! En wa veul!" „Bier mè suiker!" „Wa zulle we zuut wurde I"
„Joa, deurskes, meskes, kom in, zet oe en vat aan?" noodde Mechelien. „Ge het zoo scon gesierd veur ons Hanne, ge meugt 'r wel is enne keer op drinke en op ète! Zet oe!" 1
Hanneke maakte zich baan door de meisjes; ongemerkt duwde ze Brord wat naar binnen.
Met diepen ernst, geheimzinnige gebaren en oogverdraaiïng, wenkte Mechelien, Brord die schoorvoette en tusschen de opdringende Harmonieleden was geraakt.
„Hi... hi... hi... daar hed de nou Brord den huisvoader!" klonk 't piepstemmetje van Keeske.
„Nou moar hij ga me ons, joa heur de, Hanne ken d'r léve lank nog oarigheid zat van 'm hebbe!" vond de Zuute.
„Ach kèk nou, o jeekes! Ach! Kek ze kèke! O al da mansvolk sta veur op 't stoepke!"
Een paar meisjes, die al de jongensgezichten zoo vlak voor zich niet konden uitstaan, schoven in den uitersten hoek van
1) krentebrood.
25



't vertrek. Een bedeesd blondje sloeg 'r schort voor de oogen. Enkele brutaaltjes drongen hunne gloeiende hoofden tegen de ruiten, trokken leelijke gezichten of wuifden gekscherend tegen de jongens die al dichter en dichter aan 't raam drongen; de handen bezijden de oogen om goed naar binnen te gluren. Een klopte heel onzacht tegen de ruiten en allen stoven voor 'n oogenblik achteruit.
Doca hield zich iets verborgen. „Ze zag Eimbert geer, moar nie onder al da volk, foei neeë."
„Kek Griel, z'n oogen zijn bekant zoo groot in ze 'ne rooien kop, as van z'n eigen mestkalf," lachte er een.
„Joa toch!"
„Wullie kenne toch nie feste zonder 't festverreke," kwam de geitenboer met z'n losse stem Verkondigen.
„Neeë da ga nou nie, hij zal oe nie ontglije Hanne, daar hoef de nie veur te bange, toch nie," piepte Kees, achter den geitenboer uitkijkend.
„Kek ze glunderen!" gichelden ze voor 't raam, ,,'t is veur Stieneke: Harrie Van mester, zuukt Stiene. Ze duwden elkaar met 't hoofd bijna tegen de ruit."
,,'k Hè 'n scon peperkoek gemakt më letterkes d'r op van „^?vTellekom hier","' knabbelde Rien, die ook binnen drong, „dan mot ie er toch eiges bij zijn?"
„Jos het 'n boordje om ze 'ne zwarten hals, fel eender alsof ze kalk om 'ne kachelpijp gesmeerd hebbe. Wa 'n jong toch!" lachte Francien.
„En 'n daske me moanblaaier het ie oan!" gierden ze aan 't raam.
„Kom, hij mot 'r toch bij zijn, oewen Brord!" bromde de geitenboer.
,,'k Bin gaauwkes trug Hanne!" zei Brord heel zacht en ze namen hem mee.
26



Mechelien schudde 't hoofd en sloeg 'n kruis.
„Nou.... zet oe, vat aan, meskes, deurskes? Kom Paauwke, nève Riena, Doca nève Hanne,*Merianneke gij nève mijn; ge zijt wel de oudste waar nou? Vat aan, 't is oe gegève."
Hanna schonk uit 'n tuitkan de glazen overloopend en 't „Lank zelle ze léve in de gloo... ri... jaa!" werd begeleid door getrappel van spijkerige schoenen op zanderige plavuis.
27



III.
EEN ruwe kar, hoog opgestapeld, stond voor 't nieuwe huis. Brord, Hanne en 'n „gebuur" droegen in: biezenstoelen, vurenhouten tafels, 'n glibberig gladde kast, klok, biezenmatten, beddengoed dat uit manden puilde, met linnen zwaar gevulde laden, 'n buikig kabinet met koper beslag.
„Ach ik hè der toch zoo'n oarigheid oan en gij Brord?" lachte Hanne, 'n mand binnen sjouwend.
„En ik Hanne! Waar 't kanménet?" vroeg ie, haast bezwijkend, buiten adem, onder den last van 't groote meubel dat ie binnen sjorde met hulp van den gebuur.
„Hier, kek bier, oan dees kant, dan komme de kannekes en 't kopergerij moi te veur op den blink."l)
„Joa joa, 't sta goed, hel goed, zet de gij moar al de spele 2) daar, waar ge ze geer het." f>0M
„Zooö... zooó... pas op, da ge oe nie verheft Brord," waarschuwde ze; in d'r lieve oogen wat angst.
En 't lompe meubel werd neergeblokt tegen de vochte muur., „Toch nie!" blies ie even uit, handen op de heupen gesteund. ,,'t Sta daar verduld goed!"
„Nou!" knikte ze, met 'n schortpunt 'n paar.denkbeeldige krassen verwijderend. „Ach, mins, nou zou 'k gelijk alles wille oanvatte," zei ze, in drukke bereddering de tafel verzettend en stoelen er rond schuivend... „hè ? Zoo ? Kek nou ? Zoo ?"
,,'k Ha van zoo de gedacht. .. dan hè de béter op d' akkers 'toog geleed..."
„Joa, joa; hier ons toafel, 'n stoel veur mijn en doar 'n stoel veur ou, kêk toch, kêk! Wa oarig," lachte ze dartel in 't gevoel
1) op den blink: te pronk. — 2) zaken.
28



van weelderigheid, dat 'r overstelpte in haar eigen huis, eigen hof en tusschen eigen meubelen. „Joa, nou, nou ken 'k toch gelijk doen zooas ik 't geer hè,"al zet 'k alles op ze 'ne kop waar?"
„Joa 't is 't óns, waar? En wa 'n sconen uitkijk over d' akkers hène, deur 't mastenweegske in den boekendreef in den omdraai van den klinkerweg.'
„Joa scon, enne... danne 'n vuurke in 't scaauwke," wees ze handenwrijvend naar de haardplaat. „Ach wa zitte we dan hier in ons aige, oarig te koekstöve!" lachte heel haar blozend wezen.
„Nou da zeg 'k met ou, Hanne! Hoe... hoe hed de 't nou bij mijn?" En hij streek over z'n kin.
„Ach mins!" zei ze, de armen even slap langs 't lijf en hem vol en eerlijk aankijkend met tusschenpoozen d'r woorden uitend: „As 'k nou op me 'ne... rug gink... liggen te wensche... uren lank,.. 'k zou nie béter en nie meer wille... Is da geene zégen 'van Lief Heerke?"
„Da, da is 't gelijk!"
En toch, terwijl ze dat alles zei, borrelde uit 't diepst van 'r gedachten iets omhoog, iets hinderlijks, dat ze niet onderdrukken kon. „Nou joa, nou heur de, da geprakkezeer most moar is uit zijn; heelegansch völmoakt kon de 't op den eerdböjem!) ok nie hebbe. Zoo'n tikkelke van wa, da ge nie geer ha, da waar d'r toch altijd en da waar gelijk wel goed veur enne mins; die most nou nie alles hebbe, fel eender, wa da ie geer ha... Kek toch 's oan, wa scon beddeloakes... zoo het geen man ze hier in den omweg... nog eiges gesponnen... grutmoeders zoaliger," zoo wreef ze over 't plankdikke, harde linnen.
1) aardbodem.
29



„Ach, verduld... daar d'r hed de ze mè d'r gedrieën: de rooi, dieë heks 't erst; kêk ze d'r enne gank in zette ? Nou 't zei d'r deugd doen in ons neië stal." Met 'n rukstomp wierp ie de nog slecht sluitende deur open om den koedrijver tegen te gaan, die in 't dennelaantje met z'n eigenaardig ver klinkenden kreet: „ Aaaiii!... aaaooo!..." achter drie zware koeien aankwam. „Ik ga ze d'r eiges inlije; wacht effekes 1"
Met de handen in de zij, in wijde rokkenbreedte stond ze lachend in de deuropening: „Dieë rooi daar he 'k 'ttochzooop!"
„Joa, 'n scon bist, moare de bonte gift meer, zoo'n goei rome, vette röme heur de," smakte hij of ie ze proefde.
Zacht poften de koepooten stuivend door 't geel zand. Staartzweepend en kopschokkend kwamen ze voort. Ze loeiden en deden onrustig, toen ze in den nieuwen stal aangebonden werden. Daar stonden ze; iets angstigs toonde zich in hun rondkijken met de goeiige bolronde oogen. De roze neuzen snoven, de ooren bleven stijl als vingen ze weinig vertrouwde geluiden op; ze stampten en loeiden.
„Joa joa, as ge d'r 'n daagske in bint dan zei de nie meer screeuwe, dan wil de nië meer na oe aauw kot, trug!"
„Nou is 't hier al daalijk eige, as ge veul vee om oe héne het, waar?" meende Brord, en hij bracht een armvracht stroo aan.
„Zoo, 'k struizel 'tonder ze; dan hebbe ze daalijk den aard!"
„Da zou 'k geleuve," vond 't koedrijvertje die z'n hand ophield.
„Daar, vat 'r ennen borrel veur in 't Kapperke."
,,'n Glaaske bier!" knikte Hanne. „Ach, ach, da's nou spijtelijk!" riep ze, toen 't langs de bonte hare pooten pletste.
„Nou," lachte 't koejongske, z'n dubbeltje omhoog gooiend en weer opvangend, „ge kunt ze toch geene luier oanbijnde
1) aanbinden.
30



Hij kriewelde met z'n afgeschilferden stok, waaraan nog 'n wilgenblaadje floste, de bonte tusschen de horens, „Neeë, da ga zeker nie!"
„Ze hebbe den veurgesternacht nog veul te keer gegoan, waar ? Van de herremenie hebbe ze mekoare me de meziekhores op de 're kop gesloage!"
„Nou ga de gij moar gaauwkes, veur 't klain vee, waar?" zoo spoorde Brord hem aan. „Kom menneke!"
„Nou, enne, enne da heit dan, „Tot onderlings genoegen"," grinnikte hij, „en d'r ware d'r veul die nie meer wiste woar 't scaaide en de Zuute is bij Neliske te pas gekomme en Keeske, dieën drankwage..."
„Nou, 't waar fèst, mot te nie uitvege," zei Brord, de hand over 't gezicht wrijvend.
„Dieën drankwage die is nie eenskens thuis gewest."
„Spoei oe nou veur 't klain vee, 't stalgerij mot 'r veur den achtermiddag nog ingedrage..."
„Is ie nie thuis gewest?" vorschte Hanne en 'n klein rimpeltje diepte zich tusschen de wenkbrauwen.
„Hij is in ,,'t Gaauwd Kapperke" geblève!"
„Ach!"
„Joa, ze zijn toch scrikkelijk te keer gegoan, ze hebbe mekoare nog gevat... wit te gij da nie Brord?" „Ikke?" weifelde Brord.
„D'r zijn toch weer geen messer bij te pas gehaald?" vroeg Hanne.
„Neë, moar me dieë gróte meziekhöres hebbe ze mekoare blauw gesloage... pats... pats, pats, zoó!" hij had z'n klompen uitgetrokken en sloeg ze tegen elkaar, „zoó, zoo I'
,,'tZal zoo veer niegegoan zijn. Ga de gij nou moar gaauwkes!"
„Enne m'neer pastoor telt 't niks nie en den burregemèster telt 't niks nie... nou... 't is ok gróte scand, waar?"
31



„Veul kwaai proat!" knikte Brord. „Nou, da geleuf 'k toch nie!" „Nou, goa de?"
„Joa, 'k goa... 'k goa al!" en fluitend ging ie.
Ze drentelden den buitenkant van den stal om, terwijl 't koedrijvertje zingend langs de slootglooiing üep die 't aardappelveld afsloot.
„Kek toch 's," boog Brord zich over den valen akker, „daar he 'k nog nie eenskes erg in gehad... kek ons errepels stöte d'r eige d'r uit!"
„Joa toch," knikte Hanne, zich diep bukkend.
„As 't weerke 't zoo houdt," keek ie even naar de lucht, „dan staon ze d'r in vier daag bóvenop."
„As 't gelijk nie vriest in den vruugmerrege
„Kek? Daar en daar!"
„Joa, joa... ginds en dist2), waar d' eerd zoo'n bietje opsceurt, zit 'n gruunkupke onder," en ze peuterde met 'r vinger 'n verscholen loot op. „En kèk 's effekes da klain stukske hier bezije, waar nog 'n kniinagel3) en 'n meiboske sta, vatte we veur 'n blomhofke waar ?" En ze schraapte met de hak van 'r schoen 'n kantig vak in 't geelbruine zand. „Daar, wa rooi reuskes, hier petunekes en wa bruidstraan om bij Lief Vrouwke te zetten... hè... en hier 'n palmpaasche en 'n pinksterlelie, waar? Scon? Daar is 't nog tijd zat veur, waar?"
„Joa toch! da zul de hebbe!"
„Joa, zoo'n blomhofke, daar zitte we zommerdaggenavend as we afgewerkt zijn... hé?"
,,'k Hè d'r ok veul aorigeid aan, heur de, 'k wor nott nie meer vrijgezel."
„Zie de wel!"
1) vroegen morgen. — 2) hier. — 3) sering.
32



„Heur de bonte; die het nou nog 't mist den kolder in!" en hij ging den stal binnen.
,,'k Goa me 'ne gerdijn hange^n 't scilderijke.d'rmottemijn mee hellepe ?" vroeg ze binnengaande, en ze spijkerde en scharrelde om 'n, in zwarte lijst gevatte plaat, 't „Heilig Avondmaal" voorstellend, op goede hoogte te hangen. „Kek toch, kek toch... hoe scon, geen in den omweg die 't zoö het als wüllie."
„Wel 'n zégen 1"
„Da is 't!" beweerde ze weer.
Langs de bremglooiing op 't zanderige dennenpad kwam zeer langzaam 'n donkere figuur op de hofstee aan. „Daar, daar hed de meneer pastoor al!" „Veur de inzegening!"
Brord werd wat onrustig, streek herhaaldelijk met z'n hand over t gezicht en Hanne verzette stoelen en schikte meubels.
„Dag saam! En hier waar de neie meid!" klonk uit de staldeur 't helder stemmetje van Doca. „Hier bin 'k, en m'n kasje da kumt zoo daalijk; ach toch zoo'n scon, hè 'k van moeders gekrege, me drie bankskes d'r in, veur al m'n goed in te ruime. Zoo, enne... hed de al 'n werkske veur me?" vroeg ze, de breede muts afleggend.
„Hoe kum de gij hier afgezet?" vroeg Brord.
« t Waar toch zoo besteld, da 'k teuge 'n uur of drie zou af komme?" zei ze, 'n schortje uit de vouwen slaande om voor te binden.
j j *" °'' * ^rat^' Grad net me onderweeges opgelaaie enne hed de gezien: daar kumt meneer pastoor veur de inzègening."
t Was of 't nauwbewoonde huis opeens vervuld was met nog meer levendigheid en jeugdfleur.
„Zoo, hè," draaide ze zich naar alle kanten rond voor Brord en Hanne. „Nou bin ik oewe maid en nou zeg de gij wa me te doen sta."
3
33



„Joa, da waar ok zoo besteld, moar ik ha oe nie dist uit zien komme..."
„Welkom in de nieuwe woning, Hanna! Willebrord!"
Pastoor Derstael. Hij stond even in de deuropening; z'n fijn en bleek gezicht was ingevallen en met rimpeltjes door gleufd, die als zooveel bij telgroefjes samen droegen tot lijning van 'n edel hoofd met zilvergrijs haar.
„Joa, ge kunt hier 'n goei werkske verrichte, me neer pastoor !" vond Hanne die 'n kraaknieuwe biezenstoel toeschoof.
„D'r ha 'k ook zoo de gedacht van: 'n goei werk," mompelde Brord en z'n oogen dwaalden langs den priester.
„Wel, wel, dat ziet er hier fonkelnieuw uit," knikte hij, om zich heen kijkend. „En je hebt alles binnen, zie ik?"
„Joa, 't sta bekant op z'n plek; of neeë, of joa, bekant."
„Ach, da aauw kraainest daar zou de as jonk getrouwd volk toch ok geen oarigheid in hebbe, waar nou me'neer pastoor ?"
„Enne ze wilde wel da 't daar spókte."
„Kom, kom, met zulke praat moet je je niet ophouwe.., spoöökte!"
,,'t Wou wel gezeed zijn, moare 'k geleuf 'r nie oan."
„Kinderpraat Hanne. En je zult goed begrijpen, dat ik, zooals dikwijls gedacht wordt, den zegen niet breng om spoken te verdrijven; ik kom om Gods zegen af te smeeken: dat al 't geen hier gebeuren mag en groeien en bloeien gaat tot je geluk en tot je zaligheid mag zijn."
„Ach, dag me'neer pastoor, wa bin 'k nou toch blij da 'k oe zie," zoo kwam Doca weer te voorschijn.
„Zoo... kleine Dominica, mijn klein klapekstertje, jij hier?"
„Joa, he 'k daar nie goed oan gedoan, me'neer pastoor, om bij Brord en Hannekes te komme ? Darmee vat ik wa van moeders af, waar? Is 't nie goed gedoan?" vroeg ze, de lichte, klare, open kinderoogen vlak in de zijne. „Joa, waar?"
34



„Zeker, zeker, daardoor verlicht je je moeders taak, m'n kind; werken is zalig en 't vernedert den mensch niet." „En 'k doe 't zoo geer!"
„Da's braaf m'n kind." Z'n stem klonk rustig-beschaafd tusschen 't hard gepraat van hen die gewoon waren, weer, wind en afstanden te overschreeuwen.
Hanne bracht 'n flesch te voorschijn waaruit 'n palmtakje stak.
Omflakkerd door de lange soutane ging de priester voor. Zijn hand sprankelde gewijd water door huis, door hof en over akkers. Hanne ging met diep gebogen hoofd, Brord, de slappe pet tusschen z'n vingers en Doca achteraan, steeds biddend, zonder op te kijken.
„En nou zal ik me'neer pastoor danken en nou zal 'k eens 'n glaaske.
„Nee, nee, dank je Brord. Ik wilde juist eens 'n enkel woordje met je praten. Denk eens na; je bent getrouwd en d'r rust nu meer verantwoording op je daden, begrijp je; ik bedoel, dat je nou ook voor de vrouw, voor Hanne leeft en werkt en je weet dat je nog al eens toegeeft aan... aan... die gewoonte van... herbergbezoek. Den avond van je kerkelijken trouwdag... toen... is er zoó gefeest..."
„Joa kèk... moare... da waar nou..."
,,'k Weet wel dat 't niet meer gebeuren zal, dat hoop en dat vertrouw ik ook Wülebrord. Ik waarschuw je maar enkel!"
„Joa, dieë lilleke drank van da mansvolk," hoofdschudde Hanne. „Moar nou zal 't toch veur 't lest gewest zijn, da zèg ik."
„Je moest toegeven en in 't kruisverbond gaan, dan ben je uit de verleiding, hé?"
„Da's niks veur mijn. Ach... kèk... as "k nou wil... ik... 'k kan 'm goed loate, joa goed!"
35



„Nou dan, dan moet je maar eens flink zijn en eens willen!" knikte de priester met beslissing en overtuiging in z'n stem, „beloof dat nou maar eens aan Hanne, aan je eigen, beste, brave vrouw, kom?"
Twee dikke tranen bibberden langs de verweerde wangen van den forschen, grooten kerel; hij veegde ze met z'n ruige mouw af en deed met Hanne den priester uitgeleide langs de akkers, 't dennelaantje in.
Toen» ging Hanne vlug en kittig vooruit om verder alles te schikken. Ze vroeg Doca, hout van de mijt te halen en een vuur aan te leggen. „Joa, ze waar nou de vrouw eiges en ze most over alles gaan en 't wierd druk me de meie." Ze voelde zich gewichtig in d'r drukte en bereddering. „Joa, nou waar ze de vrouw over huis en hof, da waar pelzierig en ze zou wel zurrege da alles van 'n gladdig boantje liep." l)
Brord kwam langzaam na: „Joa me'neer pastoor die ha scon gelijk, da ha ie zéker... enne hij kon 'm goed loate, den borrel, joa goed; moare kèk zoo 'ne mins gelijk me'neer pastoor, die heelegansch allennig veur z'n eige waar, die kon da zoo nie wète, die ha nöu nie de gedacht da 'ne plakker2) d'r duk verlanges na ha... nou as ge zoo vreed3) geplakt ha, zoo'n vier uur achtèreene in 't blakke veld me den braaizon op oewen kop, of vier uur achtereen in 'ne slagrège ha gemaid; as ge dan 'ne borrel ha, waar 't geen gloeiig vuurijzer om oan te vatte.4) Jong, doar bekwam de af, doar bek wikkelde ge van... dan waar de weer die ge zijn most. Enne hij waar zoo nie... hij kon nie as enne blaauwkneuper doen... joa, dieë waare van 't kruisverbond teugeswoordig... hij ha d'r enne gezien:
1) van 'n gladdig boantje liep: glad van de baan ging.
2) arbeider. — 3) hard.
4) geen gloeiig vuurijzer om oan te vatte: geen gloeiend ijzer om aan te pakken.
36



dieën postbooi, die, ge wist bekant nie hoe 't meugelijk waar, moare 't waar toch woarheid... moar ach, hij geleufde da zoo'nen blaauwknooper toch in z'n eenigheid d'r ok wel 's enne vatte; ben de nou... niks is ok maar niks? Enne... wa ze zoo 'ne melkvent belachte... nou... as ie in 't „Kapperke" 'ne brief afgaf dan, dan gink Keeske, de Zuute, ze ginken 'm mè 'n tas!) koffie tège. Dan bin de toch ook uit, as ze oe zoo belache!"
Met 't hoofd overgebogen en met 'r wijde passen, zwart gemanteld, kwam Mechelien 't erf opgestapt.
„Zoo, daar zit nou 't jonk volk! Enne 'k kom 's gaauwkes vroage: Is meneer pastoor d'r al gewest veur... ?"
„Joa toch!" verzekerde Brord, 'n molshoop uiteen schoppend.
„Da's goed; dan bin 'k grót gerust, grót gerust."
„Joa, moare 't is hier geenen uitdrijving van den duvel of van 'n spök gewest... mot te nie geleuve!"
„As moar huis en erf ingezegend is, da drèft toch uit. Ge zit 'r hier scon in, nou... neeë heur de, zoo het alleman 't nie, pas op!" En d'r onder uitkijkende oogen beloerden alles.
Ze ging den breeden stal door, stak de deel over met 'r wijde passen, schudde geheimzinnig gebarend 't hoofd, deed met duim en vinger of ze geld telde en keerde ineens in 'r volle breedte, rits naar Brord, die achter haar aan slenterde met handen in de zakken.
„Het me'neer pastoor nie 'n weurdje loate valle 2) over 't hèrremeniefèst, want, ach minske, Hanne, 't waar meer as erg, tè èrg. Wa 'k daar wel nie van geheurd hè... 't is scand, rechtaf scand veur enne getraauwde mins," hoofdschudde ze, Hanne wenkend, die schoorvoetend nabij kwam, terwijl Brord
1) kop. — 2) 'n weurdje loate valle: 'n woordje gezegd.
37



Brord en Hanne. „Da me'neer pastoor eiges huis en hof het ingezegend, da 's veul weerd, joa veul."
„Dan zal 't spökgerij ons me vree laate!" lachte Doca, „waar Hanne, waar Brord?"
„Joa, lach de gij moar; ge zult nog wel is anders lache, meske. 't Waar toch waarheid da 't op dees plek noït nie zuiver waan Wa hadde ze d'r 'ne trubbell) mee gehad... ach mins haauw d'r stil af; om overhandse 2) nacht da gebots en geklop en gerij of 'r wel duzend waages veurbij ginken en ge zag d'r geen enne oóó... oóö... da waar toch 'ne straf van den hemel."
„Nou joa Mechelmeu, la we da nou weer nie op de proat bringe," pruttelde Hanne en ze gaf 'n elleboogduw, als wilde ze 't weg stooten.
„Hed de van oe gewaaide palm-paasche, klain stekskes in d' akkers gestèke en de beeldekes gelocht?"
„As da mot, zal 't nog gelijk gebeuren. Ach wa hé 'k toch goed den aard!" lachte ze, koffie in de groote bonte kommen schenkend, „en kèk me da vuurke in 't scaauwke!"...
„Joa, da gift zoo de gedacht of ge heelegansch ingewönd bint," vond Brord.
Mechelien sloeg 'n kruis.
„Is da mijn part, Hanne?" wees Doca naar de vierde kom.
„Da is 't kijnd, joa, ge vijnd hier 'n lekker taske koffie en 'n goei brok en 'ne werme bedkoets. Ge zult nie slecht bekomme bij Brord en Hanne."
„Ik, ik bin toch zoo blij da 'k hier beland bin. Daar, lang zelle ze léve in de glorijaa!" lachte ze met 'r koffiekom in de hoogte.
1) trubbel: drukte.
2) overhandse: om den anderen.
40



moar van andermans land kun de goed plag stèke !"!) smaalde Doca.
,,'t Is lekker hamspek, moare 't sta mijn ineene tège," zoo schoof Hanne 'r bord van zich. „Ga de gij moar sloape, meske, ge mot merrege na de vruugmis en ge het oewen slaap wel neudig."
„En gij dan?" vroeg Doca. „Gij ook, waar Hanne?" „Ikke?"
„Ge mot toch ook sloape war? Joa, Hanne, toch!" .
„Nou ik wacht op Brord en 'k hè toch nog floskes 2) aan dieë gerdijn te zette, da werkske mot ok nog gedoan..."
„Nou, daar hed de oe toch nie mee te spoeie; laat we gelijk goan waar Hanne... want kèk danne zit te gij hier moar... zoo... te prakkeseere."
„Toch nie! Gelijk nie; 'k kan da tuttelwerkske nog goed doen. Zie de... gij het gróte sloap!" wees ze naar Doca die 'n geeuw onderdrukte.
Doca ging en Hanne bleef alleen met 'r werk waaraan ze toch niet bezig bleef. Ze wist nou nie, ze kon ook nie wijs uit Brord wurde, daar, ze kón 't gelijk nie vatte... zij waar toch hel anders. Ze zou daalijk teuge d'r eige ingaan, moar, noit wist ie van bescaait. As ie wa most aanvatte dan waar ie noït tot aanvange te brengen en kek nou, toen dieë Geitenboer en da lillek, akelik dink afgezet kwam... of ie gaauwkes kon spoeie. Hij waar toch zoo'ne goei... Ze zou 't 'm nog 's enne keer te goei zegge, da most hellepe. Mechelmeu, die gink 'r veul te raauw teugenin: van da ie enne kwoai dronk over z'n eige ha, en dit, en da; nou en da kon ze gelijk nie heure, neeë... ze
1) van andermans land kun de goed plag stèke: van 'n andermans leer kan je goed riemen snijden.
2) floskes: kwastjes.
50



wilde en ze kon 't nie heure. Ze zou in diep vertrouw 't is 'ne keer teuge me'neer pastoor te spraak bringe, da zou ze. Nou gink ze veur de' re stoel moar wa ligge: anders prakkezeerde ze moar te veul. En voor 't verlichte Mariabeeldje knielde ze neer en heel lang, bad ze.
't Waar zoo stil! Wa waar 't toch stillekes. Hè ze wierd d'r koud af... zoo allènnig in dieë nacht waar ze nou nog nolt gewèst. As 't moar nie duk zoo waar, want ze ha 't 'r niks op. Merrege, dan waar 't Zondag, joa dan bleef 'r geen man op den herd, geen man. Ze ha toch wel is oit geheurd, of 't nou woarheid waar, da wist ze gelijk nie, moar da na de Moaskant, hooger op, da 't mansvolk gelijk Zondaggenavend thuisbleef bij de wèf kes en de kijnder; die doar nie op den herd bleven, da ware drankwages!). Da waar dan toch wel 'n goei land veur 't vrouwvolk heur de... nou!... Wa duurde zoo 'ne nacht lank, en sloap had de heelegansch nie.
Uit den stal klonk telkens geritsel, gesjor en gestruizel van de aangebondene beesten, 't Klein katje kwam pootjesrekkend en gapend te voorschijn uit 'n hooge stoof, 't Lang neerhangend, zachtbewegend klokgewicht schitterde, in de ineens wakkere oogjes. Ze ging op 'r gemak er voor zitten, kopje schuin, pootje opgeheven, de zacht slingerende beweging volgend. Met fluweelzacht duwtje werd 't gewicht even aangetoetst, nog eens en nog eens. Ze scheen tot overtuiging gekomen van 't gevaarlooze van zoo 'ne plomp ding en 't kreeg flinke, ferme patsen zoodat 't krachtig heen en weer slingerde.
„Hier, gij klainen aap, mot te gij den boel hier in ongeree brengen! Gij klain pinègelke!"2) riep ze, 't klein ding opvattend, waarbij ze de uitgestoken nageltjes vermeed.
„Wa kum de gij doen, meske ?" vroeg ze Doca die op kou-
1) dronkaards. —* 2) pinègelke: stekelvarkentje.
51



sen, slaapdronken, met 'n dieprood kleurtje en ineengekrulde haren, knipperoogend tegen 't licht, naar binnenkwam.
„Ge mot gaan sloapen gij, ge prakkezeert... 't is al loat, waar Hanne? ga sloape."
„Joa, nou, kek nou... 'k wacht nog moar effekes... hij kumt furt en hij zal nog wel wa wille ète, waar?"
„Zou de mène ? Werum komt ie zoo laat, Hanne, werum?"
„Kèk nou da klain haffelkeJ) aan de gewichtsteen; meug de nie doen," en ze nam 't diertje weer op, dat 't oog dadelijk op hare bewegende haarlokken kreeg, den altijd tot spelen gereede poot opgeheven.
„Ga de gij moar sloapen, meske, want hij kumt furt."
,,'k Ha geer da gij sloape gink, moare kèk, da zul de gelijk nie kenne," zei ze 't katje streelend dat 't kopje in d'r elleboog wegboorde; „ik hè 't 'r niks op gelaaje op dieë Geitenboer en da Keeske en dieë Zuute en wa, wa hebbe ze nou toch gelijk mè Brord van doen, hij is toch enne getrouwden mins, waar Hanne ? Gij zult 't er toch ook nie op gelaaje hebbe... ik ken ze nie zette... da mansvolk, ik tel 't niks niè." 2)
„Ach... 't is veul om ze'ne tractoasie, da is nog zoo van vruugers, ze kenne 'm nie vermisse. Enne hij is zoo'ne goei..."
„Lillek volk as ze 'm toch roepe komme allennig om ze'ne tractoasie. Da ken 'k nou nie lije en gij, Hanne?" Hoe vin de gij da nou?"
„Joa meske... as de werachtige Jozef is veur ou kumt, dan mot te kenne lije, alle meniere van 't mansvolk."
Da waar nou zoo oarig ... as Hanne zoo is 'n weurdje vallen het, van de „werachtige Jozef" dan, dan zag ze ineene zoo kloar, zoo goed Eimbert veur d'r oog. Wa of da nou waar ?
1) haffelke: hoopje.
2) ik tel 't niks niè: ik heb 't 'r niets op begrepen.
52



Ze gaf niks nie om 't mansvolk, niks nie... moar... Eimbert... Eimbert! As ze ze'ne noam moar heurde dan waar 't wel of ze wa, joa wa scons, joa, of ze wa heiligs da van 'r eige woar, aangeraake hadde. Ze ha zoo geer da ze ze'ne naam is heurde en toch kon ze d'r veur bange... oarig toch. „Ach Hanne?"
„Kum meske toch, 't wurd al 'n bietje graauw, 'k heur... 'k heur ze komme," jokte ze. „Furt!"
Doca wierp 't katje in Hanne's schoot en stoof heen. Ze zou moar aüènnig wachte... wachte...
53



V.
HET land werd zachtjes beregend, de aarde was zwartbruin, vochtig doortrokken; te veel regen was beter nog dan te helle zonneschijn in die droge, zanderige streek, in die mulle, rullige zandaarde van den bodem, van hunne aarde, waarop ze leefden, die ze beteelden, die hun bijna alles was; die hen koesterde en teisterde, 't Bebouwde land dat ze bij welige zomers in groene belofte, wassende in sappigheid, met smullende oogen aanzagen, waarin ze met oogstgrage handen arbeidden, dat ze in rijpe, gouden weelde, in overvloed gezien hadden en waaruit ze bij rijken oogst, de volle schoven omvatten als in 'n juichende omhelzing. Bonkige, ruige, ruwe kluitenmassa waaruit ze hun bestaan moesten persen en wringen; de grond waar striemende regens hun de vocht tot in de knoken joeg, waar de wind hen vaak doof bulderde, de zon hen blind en dol stak; 't zand waar ze bij droog, zonnig zomertij hunne taai volhardende kracht, hun lust, hun moed, hun zweet in begraven wisten als 'n rentelooze nietigheid. Die beploegde, overegde, bezaaide, gewiede, losgehouden bunders, bij bunders, die zé vaak in uitgedroogden staat, machteloos moesten aanstaren met weemoed en met wrok, omdat die ritseldroge halmen, die van ongediert vervretene boomen met uitgemergelde wortels, geen levenssap hadden kunnen zuigen uit de dorre zandwoestijn.
„Da doe nou gelijk zoo goed as da ge werm en verdreugd van dorst bint en ge krègt volop te drinken," vond Hanne, die aan de geopende deur stond en toekeek.
„Joa hè, nou het 't den aard, geleuf da moar; zoo 'ne malsche rège hèt 't vee ok geer!" riep Doca. „Nou!"
54



„Dan is 't nie zoo branderig en ze hebbe geene ploag van 't gewurm1), waar Hanne?"
,,'t Valt 'r malsch uit, moare Brord zal 'n nat pekske hoale. As ie nie klokke twaalf af kumt zal 'k... wacht effekes, 'k zal wa dreugs veur 'm uitligge... 't is zoo frottig, da nat goed aan oe lijf." En ze ontsloot 't kabinet, waarin ze scharrelde.
„Ge bint toch enne goei, gij!"
„Da zou de gij ok geer doen veur oewe mins," en ze patste 'n paar stukken hard, grof linnen op tafel.
„Da... joa, da zou 'k zéker, o da zou ik geer doen!" knikte ze, 'n z war en ketel boven 't vuur hangend. „Eimbert 1 O, ze hadde moar een weurdje los te loate dan zag ze Eimbert; nou... nou zag ze 'm tusschen de vlammekes van 't vuurke. Ach zoo'n goei, zoo'n braaf jong toch. Me'neer pastoor die, die ha 't grót op Eimbert en da waar 'n goei teeken. Ze vuulde da ze zoo röd geworden waar as 'ne kernèlisrös 2), toen Hanne weer zoo wa losliet. Ze hurkte om 't vuurke wa aan te bloaze, dan viel 't nie zoo in 't eugske, dan had de toch enne rooie kop. Zou ze 't Hanne zeggen?... zou ze... d'r viel niks nie te zeggen... da ze Eimbert... da ze Eimbert in d'r verbildings duk zag?"
„Moar meske toch! Ge blaast 'n vuur van hel en duvel."
„Joa, 't zal gaauwkes op de kók zijn!" Ze stond openstreek de verwarde haren wat weg. 't Waar bekant twoalf, strakskes zou 't kleppe... heur ? Nou most ze d'r eige inhaauwe urn nie te zingen. Als 'n losgelaten vogel vloog ze den hof door, tusschen de akkers, door 't dennenlaantje om de beesten te halen. Ze keek in de koker diepe beukendreef met verlangend oog en lette niet op de kletterregen. Joa, joa, ze waren 't wel, de drie
1) gewurm: vliegen, horsels en dazen.
2) kernèlisrös: pioen.
55



mennekes en de grutste, de middelste, de sconste, da waar hij, Eimbert, die van z'n werk kwam. Hè, wa waar da toch, ze ha zoo'n gróte verlanges om 'm, al waar 't moar effekes, te zien, en toch ze bèfde d'r veur as 'n strooispierke1). Ze most is prakkezeere; hoe waar da nou toch in z'n werk gegaan? Toen dieë keer toen ie kwamp om de krön in 't nei huis te hange, joa da waar wel veur den ersten keer... Joa... joa, da ie d'r zoó ha oangekèke... Ze wist eiges nie hoe en ze kon noit nie lije da 't mansvolk d'r beloerde, moare zoo as hij, Eimbert, 'r bezag, heel lank mè zoo'n trouw, zoo'n goei oog, da waar zoo vrèmd... joa, of ie gezeed ha, da ie d'r geer zag. Zou ie nou duk over d'r prakkezeere ? Ze zou 't geer willen. Nou kon ze ze'ne stap al heure... nog effekes, ach... hoe kon 't toch, da ze zoo overstuur waar?
„Goei middag, Doca!"
„Goei middag, Eimbert, goeien daag saam!"
Hij zei noït anders; hij keek zoo hel effekes in d'r oog enne... danne... waar 't of ze uit gewroetsel en gewierrewar van verlanges, ineene heel in ruste waar... hè... of ze veur den branderigen durst, deur 'n slokske drinke bekwikkeld waar. Nou waar ze gerustig en kon ze d'r beeste koppele en te vol uit 'n „Ave" zingen. Zou da nou zijn umda ge iemans geer zag en geer meugde? Ze zou 't wel mène. Eimbert waar... o... hel anders dan al 't mansvolk bijeene. Hij kon zoo moi meziek speule, ge wierd nott nie muij om naar 'm te heure. „Stille nacht, heilige nacht," daar wier de koud af, as ie da speulde en 't „Ave" en ach hij kon 't zoo scon. Hè ze wierd zoo nat; nou vuulde ze de rège, nou wierd ze 't gewoar in 't blakke veld.
Toen de beesten ingeleid en aangebonden waren, wachtte Hanne met 't middageten.
1) strooispierke: rietje.
56



„Furt manne!" maande Brord aan. Hij strekte denhals en sperde z'n neusgaten als 'n amechtig, afgebeuld paard. Hij streek den wedstok over de schitterzeis en gaf zich wat op uit z'n verzakte houding.
Hanne hield de kan omhoog. „Hé! kèk, kèk!"
„Ah... bier!... bier!..." klonk 't als 'n uitkomst.
„We versmachten, daar!" zoo wierp er een z'n zeis weg en hij viel op 'n bijeengeharkten grashoop, met 'n slappe, onmachtige uitsmijting van z'n laatste krachten; z'n hoofd zwikte neer als van 'n doode. 'n Paardenhorzel zette zich op z'n klam voorhoofd ; hij sloeg er niet naar.
Met gretigheid, 't elkaar betwistend, zwelgden ze 't bier, tot de laatste druppel uit de koelkan was.
„Ach, 'k hè mè dieë mins van doen," klaagde Doca, „hier is z'n deel bier," zei ze, de kruik onder 'n grashoop duwend. ,,'k Blijf in den polder... la 'm toch ligge, daar!" wierp ze den rijfjongen!) de onbeheerde zeis voor den voet.
,,'k Zal 't groes bijeene rijfe, da ken toch, waar Brord? Da zal 't 'm toch nie doen; rijf en ken ik."
„Joa, vat oan moar."
,,'k Zal 't avend wel overwerreke. As ie 'n uurke gelège het, bekwikkeld ie wel," zei ze, graaiend en grissend 't gras op regelmatig van één gestapelde hoopjes; harkend of ze nog geen warmte voelde.
„Ach, 't is hier fel enne vuuröve," verzuchtte Hanne. „Nou Doca's kon intreeje veur dieë mins; zij kon nou moi wa zien te prutse oan da klain goed; da dee ze toch zoo geer." Ze ging vlug, om gauw uit dien hittebrand te zijn, dwars den akker over, den greppel van 't aardappelveld door, recht op huis aan. Uit 't buikig kabinet nam ze kleine kinderkleertjes, die ze
1) rijfjongen: jongen die harkt.
66



voor zich uitspreidde op tafel. „Wa 'n oarig spul toch, ach wa prutsig, kèk nou, hier d*>ermkes uit en daar 't kupke uit... ach wa klain liefkes," aaide ze er overheen. Zij nam naaigerij en werkte met ijverige toewijding.
„O Heere... lieve... Hemelsche goedheid; 't is sund da 'k 't zeg, moare wa is 't toch werm! Ach nog 's toe!" kwam Mechelien, ze gooide 'r kapmantel af, zuchtte en steunde.
„Moar minske!" riep Hanne, na 'n draadje te hebben afgebeten, „wie, wie doe nou ook mè zoo'n weer, as d' ooievaart bekant van de nest valt, zoo'ne mantel om?"
„Nou, 'k blèf toch wédevrouw!"
„Dan, had 'n locht, zwart kardinaalke omgedoan."
„Ach... ach... moar toch... wa, wa zie 'k nou toch ?" riep ze, met t roode zakdoek 't natte gezicht afvegend. Ze kwam bij Hanne en keek toe, met oogen groot gesperd van verwondering.
„Joa, joa," knikte Hanne, d'r vingers liefkoozend over 't poppengoed strijkend.
Met 'r bijziende oogen vlak er op, schudde Mechelien zonder ophouden 't hoofd.
Dieprood werd Hannes gezicht; ze lachte met dikke tranen in de oogen. ,,'t Is 'n zége, waar?" en weer aaiden hare handen over 't kindergoed.
„ Moar toch, moar toch! Moar meske toch. Wa zul de gij doen mè zoo'n klain kriedupke?" Ze had zich met breede schoot op 'n stoel gezet, ze wiegewaagde met hoofd en beenen en suste of ze 'n kindje in d'r arm had. „Enne... enne, wa zeet Brord d'r wel af?"
„Nou, da kun de denke... 't is zoo'ne gróte zége... waar nou?"
„Ach, wa 'n prutsig, wa 'n poetsig klain spulleke toch, kèk nou, kèk? Wa liefkes!"
67



„Joa waar; wa zal 'k 'r toch oarigheid in hebbe."
„En ikke, ikke toch ok, kèk nou... Ach, wit te wa ? ik zal sukskes braaie, en mutskes braaie!), da doe 'k toch zoo geer, zoo'n poetsig klain dingeskes, kèk toch 's wa oarig" en d'r oude vingers dwaalden met begeerte in den greep naar 't kleine goed.
,,'k Leg 't ewèg, daar kumt Doca's," wees ze knipoogend met 'n hoofdbeweging naar de deur. „En zoo'n jonk deurskes die hebbe d'r nog niks mee van doen, waar?"
„Neeë, neeë minske, daar mot te moar niks af zegge waar, 't zijn eiges nog kijnder waar?"
Hanne pakte in der haast alles bijeen en sloot 't weer weg.
„Ach ge verbrandt lévend daar op dieën blakken kamp, daar kun de 't nie verhaauwe, brrr, da mansvolk het kwoai uurkes, da zeg ik; hé, 'k ga effekes onder 't pumke in de stal... ge zoudt versmelte," kwam Doca.
„Moar Mechelien toch, hed de gij dieë mantel oan gehad met dieën dikken wolkap?"
,,'k Bin toch wédevrouw!"
„Hoe waar 't mè dieë mins?"
„Hij is weer n bietje bekwikkeld, ze hebbe bier in ze'ne mond loate löpe, nou is ie weer furt goan doen!"
„D'r waar d'r enne van z'n eige afgegoan," lichtte Hanne toe.
,,'t Is geen meroakel me zoo'nen hit. Wa 'n scon scelerten en wa vèul toch! Veuls te veul veur ennen eet veur oewen gedrieën", vond Mechelien, de peulen met 'r handen grissend.
„Ge mot 'r wa vatte! Wc hebbe d'r zat. Vat 'n deel, kum!"
„Nou, 'k zeg nie neeë..." wa zeg de gij, Doca ?"
„Toch nie Mechelien, niks afsloan as stekende heurs 2), waar Hanne?"
1) sukskes braaie, en mutskes braaie: sokjes breien, en mutsjes breien.
2) stèkende heurs: stekende horzels.
68



't Klein katje kwam klagerig mauwend van buiten en legde zich met ver uitgespreide pootjes midden in de kamer op de plavuizen. v
„Ze hèt 't ook werm, de pinègel!"
Mechehen maakte nog steeds gebaren, gaf knipoogjes en zag met half verdoken blikken naar 't kabinet met veel gewilde geheimzinnigheid, waarvan Doca niets begreep.
„Wa hed de gullie toch?" vroeg ze verwonderd, van de een naar de ander ziende. „Hè 'k wa geks oan 't lijf," bekeek ze \xt u hebbe miin daar m dieë kamp toch nie..."
'au' Wc1.' * * niks weerde Mechehen af.
„Ach wa hè 'k 't werm en gij ? Ach minske!" pufte ze.
„Joa, gullie het wèl wa, ge het wèl wa! Waar Hanna T
„Neeë. moare... heur... 'k zal 't nou toch moar zegge..." haperde Mechehen die 't over 'n anderen boeg wierp, bij zoo n dinger meug de nie prakkezeere van s „wa nie 'n wèt, wa nie n pijnt, i) da ga bij alle dinger nie."
Hannes gezicht verstrakte. „Wa hed de nou?" vroeg ze met bijgetrokken wenkbrauwen. „Gaauwkes, want 'k mot veuraon moake; 'kmot me spoeie, waar Doca? Mot ik me toch me spoeie?
„Spoei de gij oe moar meske, gij het 'r nie mee van doen. Neee heur s, kèk s, smiespelde ze en keek naar buiten, in de richting waar Brord aan 't werken was. „Hij het 't weer zoó hoofdrchSddr* en Zondaflflenavend'ach ach» minske,"
„Nou joa, dat wit 'k goed, moare 't zal nou nie meer geoeure... het ie mijn eiges gezeed."
„Enne geleuf de dè?" lachte ze fijntjes met geknepen mondje waar ontelbare rimpeltjes omheen trokken.
1) pijnt: deert.
69



„Joa as... as gij nie te goei heurt, dan, dan moar te kwoai, moar ge mot 'r 'n stekske veur stèkeda zeg ik oe."
„Ach Mechel... heur 's, ge mot oe alles zoo moar nie loate zegge, 't ken goed, kwoai proat zijn van de minse die 'm nie geer meuge," vond Doca. „Joa toch, da's zoo duk."
„Heur zoo'ne helle, kleine heks nou, neeë meske, 'k hè 't van den Geitenboer en van de Zuute eiges en dieë, dieë wète 't scon."
„Joa minske, ik zeg 't veur oü, ik zal d'r m'n eige nie veur opbloaze, kun de begrijpe..."
„Joa joa, ik goa te beevaart veur enne goei intensie gelijk me'neer pastoor zeet... Onze-Lieve-Vrouw van den Bosch.., 's nachts te vuut hène en te vuut werum... zes ure gaans!" beweerde Hanne.
„Da's enne goei gedacht. O joa, ik goa d'r mèe hène, zoo zéker!"
Hanne s gezicht betrok.
„En dat wanneer?" vroeg ze opstaande.
„O dieë werreme mantel," verzuchtte ze, 't zware ding omhangend, ,,'n goei gedacht. Joa, 'k zal 't me'neer pastoor zegge da 'k ók te beevaart goa, 'n goei gedacht!" zei ze, al maar knikkend en met grijpvingers de grootste helft peulen naar zich toe halend, waarover Doca verwonderde oogen opzette.
Hanne schoof er nog wat bij,knoopte alles in 'n doek: „Zoo, kèk, nou hed de 'n goei haffelke."
„Ook bedankt, waar?" knikte ze en de peulen verdwenen onder den kapmantel. „Enne;... enne... mompelde ze, moeite doende om 'r mantel vast te haken. „Over da ander kom ik nog wel 's proate," zei ze bukkend om met 'r bijziende oogen den drempel te zoeken... ,,'s kèke... dijnsdagge'n avend?"
1) stekske veur stèke: stokje voor steken.
70



„Joa, joa!"
Ze ging, om oogenblikkelijk met 'n paar wijde passen terug te keeren. „De ketoèn en de sjetJ) zei 'k veurscieête..." „He?Wa?"
Ze fluisterde in Hannes oor met veel geheimzinnigheid in gebaren, maar met zoo doordringend gemiespel, dat Doca wel iets verstond van „sukskes" en „mutskes".
„O neeë, moar da hoef de nie veur tescieëte, hier, daar," zoo telde Hanne wat geld, dat ze uit 'n kommetje van boven op 't kabinet haalde, in d'r gekromde hand.
„Ach! 't is of 'r vuur uit de lucht valt, oe vuut brandt in de scoen as ge in da heet zand ga treeje," smachtte ze, in 't tot witte asch verpoeierde zand stappend.
„Joa, waar 't moar avend."
«En geen wulkske oan de locht. 'k Hè niks geene zin in ète en gij?"
„Nou... ikke toch wel. Joa, da meug 'k nie zegge da 'k geene zin hè!"
„Daar bin de jonk veur deurske."
1) ketoèn en sjet: katoen en sajet.
71



VII.
AFGEMAT en uitgeput was Brord dien avond komen binnenvallen. Z'n kleeren zaten verplakt aan z'n lijf en dikke druppels hars, gesmolten uit 't masthout gevallen, kleefden op z'n mouwen. Ze waren allen moe en hadden eindelijk hunne bedden opgezocht, die warm gestoofd waren en waarin hittegloei nog nabroedde.
Doca kon den slaap niet vatten; ze most al door moar prakkezeere werum Eimbert nie waar gekomme. Ach, ze kon toch zoo'n gróte, gróte, gróte verlanges na 'm hebben; altijd onder den errebeid deur, al moar denke: wa zou ie nou doen, waar zit ie, waar sta ie, wa zeet ie, wa prakkezeert ie toch... duk aan haar? Ze ha 't wa geer. En as ie gelijk 'n wèkske nie kwamp, dan waar ze toch zoo gejage, dan gink ze mè 'n onrust rontelom, dan mende ze da ie nie de gedacht an d'r ha, da ie op 'n ander deurske 't oog geleed ha, of ok mende ze duk, da 'r kwoai minsepraat tusschen stak; daar ha ze toch zoo de scrik af, van kwoai minsepraat. En kwamp ie weer, dan waar alles, alles ineene goed, en alles waar scön en ze waar verblijd en dan waar 't of 'r nöit nie wa kwoais mè 'r te gebeuren stond. Ze ha toch zoo'nen gróten trek um wa veur 'm te doen, wa veur 'm te kópen; ze mocht wel eiges 'n bietje afhaauwe van d'r lön: 'n pèpke, 'n kniepbeurs1), 'n builke segoare. Ze zou 't Hanne vroage of da paste; neeë, ze geleufde nie da 't paste, toch nie. Veur 'm bidde, da mocht en da dee ze.
't Dreunde dof in de verte, telkens en telkens weer 'n dommeling. Als dwaallichten schoten nu en dan flauwe bliksemflitsen over 't veld. 't Was nog stil; de weekblauwe nachthemel was helder besterd. Als 'n huivering liep voortdurend 'n hooge
1) kniepbeurs: beurs.
72



wind door de boomtoppen, ruischend door de peppels als ver verwijderd zeegebruis. De rommelingen naderden meer, ze dreunden steeds door. Snelleke jankte klagend. Ineens gierde n lage, ruwe windvlaag als 'n vernielzucht uit 't westen, 't Zand stoof hoog op tegen de ruiten. De beuken schudden hunne lange takkenarmen, die kraakten en steunden in hunnen machtigen wrong. In de dennen gilde 'n hoog gefluit. Donkere floersen dreven uitvloeiend over den sterrenhemel. Blauwwit priemden bliksemflitsen uit aard-zwarte lucht en geweidia knetterratelend klonk 'n zware donderslag, die nog nagrommeldeals ngebrom.na n vreeselijke verwensching. De beesten loeiden onrustig en trachtten zich van de ringen los te rukken • ze stampten en zweepstaartten onophoudelijk. Brord was opl gevtogen, z n oogen beschuttend tegen *t bliksemgeflits.
„U, lieve God, bescerm en bespoar ons!" mompelde Hanne, telkens n kruis slaande. Met vaste hand zocht ze wat kleeren bijeen. Helle bliksemscheuten overlichtten telkens deakkersen stelden alles met brutale schrilheid ineens uit weeke, zware duisternis, voor hun verschrikte oogen. Hanne verkromp en bad zonder ophouden.
A ^Sfq /Bnk*nd1 f* Sne11^ aan de deur, hij had zich van de kettmg losgetrokken.
„Ach... la 'm binnen ?"
wBr?rlOPun£!e;Lde dcur woci ^ mt 2'n areep. Koele, versch-fnssche lucht overgolfde dompig heetebroeiatmosfeer t zand van den vloer verstoof, de lamp slingerde, gordijnen bolden op, t licht bij de beeldjes werd uitgeblazen en de stoo^ steenval verwoei Snelleke kwam sleepstaartend in: 'n eind bedste te aansliercnd. schoof ie jankend onder 'n
Geheel gekleed kwam Doca binnen. Met 'n palmtak en wijwater in de hand bezegende ze, in siddering biddend heel
73



Den volgenden morgen verzuchtte Brord: „Waar 't nog moar zoo geweldig heet as gister en stond 'r ons rog nog moar, en lagen ons errepels d'r nie bij neer."
't Was buiten een en al verwoesting. De boomen stonden zoo vreemd verslagen, met gebogen kruinen, met verwrongen takken en geknakte twijgen, met versche houtwonden van afgescheurde armen en met verhavend gebladerte. Verstomming zat nog in de lucht.
Brord liep heel langzaam, klomperend, handen in de zakken, wenkbrauwen bijeengetrokken, oogen naar den grond, om ineene nog nie gelijk alles gewaar te wurde, om ineene de scrik nog nie zoo te vuule. 't Afgekeerde groes op den kamp... da, da, da zou ie 't avend wel zien, joa, want 't scaauwde nou zoo vreed in oe oog, da kón ie nou nog nie zien... 't zou zwemmen, in de plek van dreugen en 't waar toch gelijk al 't wijnterveevoeier*). Hij liep langs den meersch... 'n eind om, nève de heg van Hente's fruithof... neeë, hij wilde 't nog nie gewaar wurde. Moar 't stuk rog achter dieë hooge maste; 't kón nog goed zijn, da de rog daar veul meer bescut veur de wijnd waar gewest... hij zou zien; neeë heur, neeë, dito van 't eigeste, t lag plat me den graankop geplekt oan den grond, poffen dikkie! Hij liep, hij doolde, hij... hij wilde nog niet. Maar buiten z n wil brachten z'n beenen hem toch vlak voor 't gisteren gemaaide veld en met moed van wanhoop overzag ie ineens heel de uitgestrektheid: 'n zonnestraal lachte er even overheen, met schrille schittering, de grashoopen waren tot op de helft verzakt, drijfnat lagen ze in 'n dunnen, opstijgenden waterdamp. As strakskes de zon goed door kwamp en ze blève zoo hgge, gink 't merrege tégen den avend al oan 't bruuie en rotte. '
1) wijnterveevoeier: winterveevoeder.
77



Hij was thuisgekomen, aan 't raam gaan zitten, staroogend, met de handen onder 't hoofd. „Wa zul de?" vroeg Hanne.
„D'r is nou geenen errebeid... d' errebeid is... zooveul as... gedoan."
,,'t Is ok 'n hel dink, waar ennen boer veur sta, da's zéker, moare kek, we hebbe 't me alle man gelijk."
„Joa moare, wa mot 'r dan? 'k Zal van den avend 's heure wa d' ander doen. 't Waar Zoaterdagge'n avend, da kwamp goed."
„Ge het geenen tijd te verlieze, Brord. 't Is 'n tègenstöt da is 't zeker, moar welken boer kumt 'r zonder tègenstöt en we..." „Joa... joa..."
„Tot nou toe hebben we zége gehad. We meuge nie morre."
„Ge het scon proate. Ge mot 'r oe sconke moar 's oan gewage hebbe," mompelde hij.
Ze stonden naast elkaar, beiden met de handen in de zij en staarden uit 't venster op de vernieling.
•„Ach, 't is zoo spijtelijk; 'k zou d'r over kennen screeuwe2), daar... moare... kèk, d'r mag geen vuur op uitgoan, waar nou... Tijd vervierd, alles vervierd." 3)
Hij keerde zich om. „Joa, nou... wa mot 'r ? 't is alles gaauwkes gezeed... moare... hoe... wa ? 'k Hè van niks de gedacht, as da alles vertrutst is en vertrutst blèft... da, da ken de nie teugegoan."
,,d' Errepels gelijk op loate polle, joa, ennen errebeier d'r in, en gij en ikke en Doca's d'r in — 't huiswerk da ken van den avend, da, da kumt van eiges terechte. En in den groeskamp, joa drie mannekes om de groeshoopen uiteene te rijfen, da 't
1) tegestót: tegenslag. <— 2) screeuwe: schreien.
3) tijd vervierd, alles vervierd: tijd vermorst, alles vermorst.
78



dreugen kan als d'r zon kumt; joa, zoo ligge blijve kan 't nie," zei ze, met 'n beslissenden hoofdknik.
„Enne... enne, waar zuuk de gij die mennekes nou, in den hooitijd?"
„Die za 'k wel vijnde."
„En is da veurdeel, men-de gij ?"
„Van nou bekèke toch wel, want as ge bij den pakzak neerleet... da's heelegansch geen veurdeel."
,,'k Hè d'r m'n eige kapot op geplakt," pruttelde hij, schoppend tegen 'n stoelpoot.
„ Ach... daar zit den boer eiges, heur de," bromde de Geitenboer en hij stond, of. ie uit den grond kwam, ineens op den drempel, de klompvoeten tegen elkaar slaande, met los keelgeschraap lachte hij.
„Op werrekendag?!" riep Doca in verwondering.
„Joa, 't is om 'r veur altijd bij neer te goanzitte!" gromde Brord en hij bleef heen en weer drentelen.
„Kèk... of ie...of ie 'nevlègelkhp gehad hè," piepte Keeske, die hijgend nakwam.
Doca liep weer weg; da mansvolk zag ze zoo noï.
„Hed de scrik van ons, deurske?"
„Joa, gróten scrik! 'k Hè gróten scrik van ou allegaar!"
„Of ie ze'ne Zondagstuiter verlaptl) het," knauwde Rien; hij spuwde achter zich voor ie inkwam.
„Nou, hed de me'nen hof en menen kamp en d' akkers bekèke?"
„Joa, joa, mijn hofke da leet 'r ook bij neer!" „Hoeveul bunder?" vroeg Rien spottend aan denGeitenboer. „Joa... die 't smal het, stoa 'r smal veur, da sprekt van eiges, moar ik hè d'r nou ok geen gemeur van."
1) Zondagstuiter verlapt: Zondagsduit verbrast.
79



„Nou, dan mot te mijn scon bezittings 's goan zien," spotte Keeske met hoogen lach, duimen in de armsgaten.
Hanne was geschrikt. Ze ha de scrik toch gevuuld as 'n stomp teuge 't üjf; alles stond daar van binnen effekes stil — daar, en nou ineene begon 't me klain tikkelkes te mokkeren en da waar nou zoo benaauwd, da den ajem gelijk ewèg bleef.
„Joa heur de, enne mins mag z'n eige wel is verzette," vond Keeske.
„Waar 't nie béter as ge hier bleef... 'k zal oe dan wel trakteere, hier," zoo flapte ze er uit.
„Om 'ne traktoasie is 't nie van doen," smaalde de Geitenboer ; ,,'n drupke en 'n slukske da kenne wij nog bekomme, al zijn we nou nie zoo rrrrijk," besloot ie,-kijkend over de akkers.
Ze ving 'n donkeren blik van Brord op. „Nou moar, da waar nog zoo'ne kwoai gedacht nie," vond Brord.
„Neeë, neeë, om den duvel nie," piepte Keeske, 'n sigaar uit z'n cartonnen koker aanstekend met z'n witte handen, waarmee ie tusschen al die ruwe knuisten heel wat respect inoogstte. „Neeë, neeë... wij willen ok 'n stukske van oewen zuuten Brord," en 'n lucifer aanstrijkend, keek ie spottend Hanne in 'r oog. 't Stak 'm altijd, zoo'n bietje, vuulde ie, as getrouwde luikes zoo poeskes oarig teuge mekoare ware. Hij, hij zou nolt nie trouwe, hij zou 't noït nie belève.
He, hij waar d'r geen weurd meer weerd, daar! O, ze vuulde da 't om Brortl waar, die Keeske dan wel geer zou meuge; moar zij, ze ha da akelik vernepen dink, de deur wel in ze'ne rug wille daauwe om 'm d'r buite te zette, daar. En... nou... daar... Ze ginken... ge hoefde nie te vroage waarhène...
80



VIII.
IN de beukendreef, zoo dicht van gaaf, flossig neerhangend loof, lichtte de zon nog. Roodgouden gloeiing tintte op de flanken van hunne zware stammen, die geleken op bronzen zuilen: sterk, massief, solide, glanzend als gepolijst. Oud geworden zonder kankering van sijpelende wonden, van overgroeid ontuig of woekergewas, zonder smet of blaam stonden ze daar fier gerijd, edel in vollen, waardigen ouderdom. Er lag iets beschermends in de zacht neerhangende lijning van veruitgespreide, takkenarmen waartusschen ze 't teer, klein gevogelte in bescherming namen en waaronder ze 't trilfijne loover van opgaande rankjes aan hun reuzenvoet beveiligden.
In de dennenlaan donkerde het al, tusschen 't zwartgroen van sombere masten met hier en ginds 'n felle opgloeiing van heetgele brem op 't dofgouden zandpad. De lucht was egaal groengoud; op den achtergrond enkel 'n paarlgrijzen bank waarin de zon, omneveld en omraadseld, was heengezonken, 't Was heel stil.
Da ha ie toch zoo geer as 't alles gelijk zoo stil waar, dan kon de zoo goed prakkezeere, vond Eimbert, die alleen in de kokerdiepe beukenlaan ging met z'n klarinet onder den arm. De boekendreef door, 't mastenpad langes en daar waar ie d'r al, bij haar, bij Doca's, bij ze'ne Doca... nou, zoo veer waar ie nog nie. Hij liep hoe langer hoe meer gejage; hé... ach... as ie nou hier in dees boekendreef liep mè haar, me Doca's, ach as 't toch zoo veer is waar... ach moar neeë, hij most 'r nie te vast ze'ne gedacht op loate wasse want jong, 't zou toch zoo'nen tègestot wèze. As 't oït nog goed kwamp dan zou toch ze'nen ersten gank hier in dieën dreef zijn, me Doca's aan ze'ne zij. Werum kon, werum mog da nou nie? 't Wierd al zoo zuutjes aan avend: scon mè da rooisige vuurlicht van zoo'ne
6
81



Toen zochten ze hun hokken; 't kakelend gesnater verstilde, de waggelganzen vooruit, kippen gingen op stok. 't Werd stiller, heel stil. Hanne peuterde aan klein naaigoed. Doca had 'r breisokje gauw verstopt tusschen 't dichtgroen van den meidoorn : 't stond zoo oarig as ze daaraan braaide.
„Daar doe de toch 'n goei werk van bermhertigheid mee, da ge ons wa veur komt speule!" zei Hanne met 'n vermoeiden lach op 'r versmald gezicht.
„Enne... Brord?" vroeg ie, om zich heen ziende, „hij zal toch afgewerkt zijn?"
„Joa da is ie... moare 'k wit zoo naauw nie waar ie hène is. Ach hij zal gaauwkes trug zijn."
„D'r is toch geen fest van de herremenie of van 't scuttersgild?" vroeg Doca. -
„Jaarfèst van 't scuttersgild. Ze hebbe 'n vat bier... moare... 'k ha veul groter trek hier hène te gaan," zei ie, Doca aanziende met verlegen blik.
„Daar hè de goed aan gedoan," knikte ze met 'n hef lachje, omdat ze dat antwoord zoo graag hoorde. Ze peuterde met 'r breipen door d'r wolkluwen, onhandig en beverig. Poes kwam met glinsteroogjes op het gevallen kluwen af. Ze tolde er mee door 't gras, stopte 't ding in 'n opgewoelden molshoop, verborg 't achter 't putemmertje en... of er geen kluwen meer voor 'r bestond, zette ze zich bedaard op de stoepsteentjes en likte 't zand uit 'r glanspelsje. Dan ineens vloog ze weer verwoed op het verstopte kluwen af, ranselde 't ding, en reeg 't aan éene nagel van de opgeheven poot om 't bij d'r schuin gewend kopje te brengen.
Allen zagen naar 't katjesspel en lachten. Moar hij most nou moar al z'n oog hebbe op Doca's. Ze kon zoo zuut lache en dan kon ze zoo goeiig wa zegge ook van 'n anderman; ze prakkezeerde altijd moar op 't goei! Wa waar ze nie verblijd gewest
83



da ze bij Brord en Hanne ha meuge komme omda ze verdiene gink veur moeders, 't Wierd weer donker, 't waar nou zoo mol stillekes, hè nou, nou kwamp de meziek weer van eiges. Hij speelde.
En Doca ving in zalig verlangen alle tonen op die zacht verklonken, 't Vogelgejubel was verstild, nog de donzen toon, 't zwaarmoedig gekoer van 'n boschduif, klonk van uit de beukenkruinen.
Strakskes dan, dan zou ie 'r toch 'n weurdje zeggen, da zou ie wel effekes doen. Doca, 'k zie oe zoo geer. Strakskes as Hanne hene gink, dan, dan waar d'r veul gezeed. Ze had fel eender zoo'n oog as Sinte Elizabeth in 't klein kappeüeke, joa fel eender zoo'n klaar glinsig oog, moi toch!
,,'t Buukske van 't „Heilig hart", mag ik da wel weer trug Hanne?" vroeg ie, de klarinet gesteund op de knie.
,,'k Zal 't zuuke," zei ze, vlug opstaande.
Doca kuchte en streek 'r schortje glad. Ze sloeg 'r oog naar omlaag onder z'n vraagblik.
„Doca?" Hij zag 'r aan. Ze streek een verzakte haarlok wat achter 'r oor.
Da ie ze'ne praat nou nie vijnde kon, wa waar da nou oarig, nou kon ie 't zegge. Hij was opgestaan. Doca ook; ze greep mis naar de dartelende poes.
„Ach, wa 'n oarig dink toch waar? Gij het 'r oarigheid oan?"
„He... joa... da he'k zeker 1"
„Doca! Ge bint... ge wet nie alles... wa 'k..."
„Eimbert!"
„Hier hed de oe buukske van 't „Heilig hart"." „Nou waar 't best meugelijk, da ge geer wa anders gehad ha as koffie," verontschuldigde Hanne zich. „Toch nie, toch nie, 'k hé geer koffie ook."
84



„Daar hou de ok oe verstand bij," lachte Doca hem hef tegen. „Joa waar Hanne?"
„Joa, enne da ken enne mins nie misse," hoofdschudde Hanne. „Zoo... ga-de weer? En kum de weer gaauwkes? We zien oe geer komme."
Hij zag Doca lang aan en ging toen heen, zacht loopend door zandpaden.
„Ik men, deurske, da gij Eimbert, wèl zoo geer ziet as 't ander jonk volk." M/y
Doca stond meidoornblaadjes af te rissen met volle handen.
„Nou meske? 't Zou geene scand zijn. Toch nie. En 't is veul wa béter as ge 't oanziet mè kloar oog as da ge 't verduikt in oe eige... En hij ziet oe ok geer."
„Zou de da mène Hanne, Hanne," en ze pakte Hanne hardhandig bij den arm. „Zou de gij 't mène, joa?"
„Joa heur, 't mansvolk ken wel 's oarig om 'n deurske henedroaje, da wet 'k ook goed, moare hij is zoo'ne zekere, hij doe nie lichtelijk wa, da ie nie ment."
„Hoe vin de gij Eimbert, Hanne, da mot gij mijn zegge, waar? Gevalt ie ou, Hanne?"
„Joa... hij... hij het zoo geene proat, waar?"
„Neeë, moar die zooveul proat hebbe da zijn de rechte ook nie duk, waar Hanne?" zei ze, stoelen binnendragend. „Hij prakkezeert duk. Neeë, proat hèt ie nie veul."
„Daar hed de scon geüjk af, deurske. Kom, goa sloape meske, 't wurdt loat, we ruime af." En terwijl ze ruimden en sloten, baden ze 'n rozenkransgebed met zacht dreunend geprevel.
Ze ha meer dan geer nog wa over 'm geproat en geheurd, ach zoo geer, want ze waar zoo verblijd as 't over hem gink, hel den dag zou ze over 'm wille heure, over 'm wille prakkezeere. Eimbert, wa ie toch scon speule kon... hè... zoo...
85



scon. 't Waar zoo'n goei jong. Hij ha de gedacht gehad om wa te zegge,... te vroage, joa, de ha zij eiges gevuuld aan hel de re doening.
„Ge zult toch ok goan sloape, gij, ge het zooveul geplakt en 't is geen kijnderwerk, errepels uitdoen," ried ze Hanne, die nog geen aanstalten tot slapen maakte.
,,'k Hè nog zooveul, zooveul te bidde... veur... veur 'ne goei intensie." En ze viel op 'r knieën voor 't Lieve-Vrouwebeeld en ze bad „om Brord op 't goei pad te meuge haauwe as 't 'r zoalig waar." 't Was heel laat toen ze met stijve knieën van de plavuis opstond om eindelijk te gaan slapen. Bij elk gerucht luisterde ze gespannen, iedere stap, die dofte in de nabijheid, volgde ze met 'r gedachten. Ze waar zoo muij... ach, en ze ha 't zoo duk benaauwd. Ze kon d'r eige gelijk nie bukken en ze ha, hel den dag errepels uitgedoan. Joa, da waar neudig, want Brord waar den veurmiddag, hel nie bekwoam gewest. Nou heurde ze toch vuutstap... joa... neeë... joa. Ze richtte zich op. Neeë, 't waar niks. Zou ze moar weer opstoan, d'r eige oantrekke?l) Da gink toch nie, dan kon ze wel elk kertierke d'r op aftrekke. Ach, waar ie toch maar binne, heèe. Wa kon ze toch venendig wurre op dieë Keeske, dieë Geitenboer, dieë Zuute. Brord eiges waar 't nie, ach Heerekes, neeë. Hè, ze wierd nog zot van al da prakkezeere. Ach, as da d'r nou nie is tussche kwamp, wa ha ze dan oarigheid teuge Féberwari as d'r 'n klain kriedupke kwamp... moare daar ha ze nou al de gedacht op gehad; as Brord nou zoo'n klain jonk van hem eiges ha, waar 't dan nie goed meugelijk, da ie daar dan zoo'n oarigheid in ha, da ie gelijk nie meer oan hel 't „Kapperke" prakkezeerde. Joa ze zou d'r moar veul veur bidde. Merrege... heurde ze niks?... hè... neeë. Merrege, la kèke, kool planten
1) oantrekke: aankleeden.
86



pastoor die... die ha 'm ennen haam om den nek geleedl), nou of ie die nie vuulde, enne da waar nou wel goed, moare... hij het z'n eige nou nie heelegansch lije en da kruisverbond, da krege ze 'm nie in, me geene perdskracht; wel dan waar de fel eender as enne blauwkneuper, as 't 'm te vervèle begos, zette ie z'n eige d'r dwers veur. Ennen boer die in de hèt en in zoo 'nen nattigheid te veld is, kumt wel 's wa anders toe as 'n taske koffie van 't vrouwvolk. En hij gink ze'ne kammeraads ok nie uit 't eugske verlieze, da nou nie: as ge nog jonk waart dan maak de geer leut en Keeske kón leut moake... wa ha ie toch duk ze'ne buik vast motte haauwe van den bermhertigen lach, toen dieën dreugspier 2), dieën postboï in 't „Kapperke" kwamp, zoo 'nen manskerel die altijd aan z'n moeders rokken bungelde, die goed wète wou da ie noit niks gebruikte... Toen dieë Keeske, dieë dolle Keeske na den achterdeel, waar 't vrouwvolk zat, gegoan en dieë, die kumt me 'n kijnderlurkflesch 3) en, en die ha ie den boi onder 't neuske gehaauwe. Wa hadde ze gelache, dieë Geitenboer, dieë Rien, ze'ne dikke kop waar bekant geborsten; ach, ach, en wa waar dieë mins mè 't kwoai vuur in ze'ne kop hènegetreeje 4).
He, ze konnen 'm 't woater wel afvringe; hij zou enne boalzak op ze 'ne kop goïe, want 't waar geen doen, 't hemd plekte 'm oan 't lijf en 't woater lekte 'm uit de broekspijp en uit de mouwes, waar da sloddernat loof over hène druppelde. Hèè, hè, 't waar geen doen. Zondagge'navend gink ie vruug, zou ie ze is goed tracteere, de Geitenboer waar toch ok moar ennen erremen bliksem en de Zuute, die 't in z'n vak nie vijnde kon, die stierf nog 'r is in z'n vak. Joa, Zondag dan zou ie... 't gink
1) haam om den nek geleed: halster om den nek gelegd.
2) dreugspier: saaiert.
3) kijnderlurkflesch: kindermelkflesch.
4) mè 't kwoai vuur in ze'ne kop hènegetreeje: woedend weggeloopen.
94



wel enne verkeerden gank as 't duk gebeurde, da kon ie gewaar wurde oan me'neer pastoor, oan Hanne, oan Doca's, die kon 'm duk bekèke of ze wel vieselijk van 'm waar en... hij leunde even op z'n ingepiekte riek... dieën drank, ha ie die nou, zoó, zoó geer, kón ie 'm nie loate? Joa, daar, hij kon 'r duk mê ze 'n eige verstand nie bij, hij wist 't nie, daar... Hij zou nou Zondagge'navend is teuge z'n eige zegge: „vier, vier borrels en geenen eene meer, al gink hel 't „Kapperke" op ze 'ne kop stoan."
Met 'n gezicht waar de blije lach als 'n zonneglimp over heen lichtte, met tinteling van pret in de oogen en buiten adem van 't stevig loopen, kwam Doca over den veldzoom aangestormd.
„Wa nou?"
„De vrouw, Hanne, vijnd 't goed, enne... enne, of gij 't wilt ? Of 'k meug ? Kek... zie de niks Brord ?" wees ze. „He.. . neee... wa/
„Den bessem uit 't dak bij... bij de gebuur," hijgde ze.
„Bij Hente's? Zijn ze uit? Waarhène?"
„Na Kevelaar-percessie.;. alleman... Doorke allennig is d'r om 't vee te verzurrege... enne... nou... het ze vrijhofJ)... da sprekt van eiges," lichtte ze toe; „kèk, den bessem uit 't dak. Kek den bessem!" lachte ze, ,,'k meug wel effekes, waar Brord, 'k bin nog noït nie op 'n vrijhof gewest en as de naaste gebuur nie komme, dan is d'r geen man, waar Brord?"
„Joa, enne... as d'r geen deurskes komme dan kumt 'r geene jong wil de zegge, 'k Hè 't niks op vrijhof," hoofdschudde ie, met z'n riek 'n aardappel wegblikkerend. En Doorke is zoo'ne gek; ze is me veuls te scon veur 'n boerendeurske; de sconigheid zit me n karrevracht op 'r kleed en ze het me ennen blom-
1) Als alle huisgenooten uit zijn, is 't de meisjes geoorloofd jongelui op t erf te ontvangen en wat te schenken; als teeken dat 'r „vrijhof is steekt men den bezem uit 't lage dak.
95



poffer op de muts vol gruinigheid, waar enne gait, zat an het."
„Ge bint toch ok jonk gewest?" 't rood vleugde over d'r wangen, de tandjes beten in d'r lip, d'r handen pluisden aardappelen van 'n sledderig-natte pol. In de klare, lichte oogen lag 'n onderworpen smeeking. As... Eimbert... is kwam... o, as ie kwam ?
„Nou... moare nie langer as 'n half uurke, heur de."
Ze holde door de nattigheid over 'n berm, langs struiken, met 'n hortje over 'n sloot naar 't bonte hofje vol zonnebloemen en dahlia's, die stonden te druipen.
„Daar kom ik af!" kwam ze buiten adem.
Doorke keek uit 't ver geopend raam en lachte met 'r gullen, wijden mond en bijna weggescholen oogjes. „Zouen d'r veul komme, men-de gij? 't Régent z'n best."])
„As 't nou twaalf geklipt het.komme ze hendig van alle kant," meende Doca, op 'r voetpunten zich rekkend om ver uit te kijken.
„Kèk, kèk. O, 'k hè groten scrik, Doorke toch!"
Proestend trok Doorke 't hoofd naar binnen. „Sjaan en Giel kommen af, kèk toch!"
„La me d'r in, gaauwkes! gaauwkes!" riep Doca, gejaagd binnendringend, en met 'n rukstomp deed ze de deur in 't slot. Elkaar aan rokken en boezelaars trekkend, verborgen ze zich achter 't buikig kabinet. De hofhond begon nijdig te blaffen.
„Stil gij P
„Haauw de gij den mond, ze meugen niks heure, dieë weergaaische jong!"
,,'k Zit hier zoo ingewronge en truggedaauwe," proestte Doca.
„Lach nie meske!"
„Ge treedt me op me'ne vuut!"
1) z'n best: stevig door.
96



„Joa, gij stöt me de hoare uit den draai. Tree nie zoo op m'n kleed, m'n goei, blauw kleed. As 't sceurt!"
„As 't sceurt ken 't mansvolk 't betoalen, 't is hunne sculd da we verdoke zitte." Ze fluisterden, giechelden bijwijlen met n uitgier, of 'n onderdrukt geschater.
De vink in 't kooitje begon te zingen.
„Stil... haauw doe, bist!" Doorke bracht 'r hoofd wat naar voor en loerde achter den kabinetshoek. „ Ze... o... kek toch! Ze stoan te loere én ze druipe gelijk van 't nat. Kèk Sjaan, hij loert t alle kant!"
„Ge vernijpt me."
„Ze zuuke, ze zuuke... ze kèke..." Op 'r knieën kroop ze 'n eindje voort en hief 'r hoofd even boven 't raamkozijn. „Ze zuuke ... 't alle kant... o... ze kèke, ze kèke in de verrekeskooi! ]) gierde ze.
„Is me da lache... heeè... o... 'k ken nie meer," en ze kromp, vuurrood van inspanning, om 'r onbedaarlijk gelach in te houden, weer met 'r handen voor den mönd in d'r hoek terug. „Stil nou," stompte ze Doca, die 'n uitgier deed.
„Heè!... Holla... heèèè! Waar zit nou da vrouwvolk, veur den weergoai!" klonk 't barsch.
„Wij komme nie allennig op dieën koalen bessem afgetreeje,
„Haaa... daar... daar hed de Mieke, Mieke van Dina's en ze hè toch zoo'n goei zin en ze lacht toch zoo oaria!" rieo ojaan. °
„En ze betoalt zoo rejaal de 're tol!" riepen de jongens.
„Nee meske, ge kunt 'r nie in, d'r is geen man in huis, gij blèrt nier, zoo in den drop, anders... wel dan he wullie niks as de nattigheid d r af."
1) verrekeskooi: varkenshok.
7
97



„Meske, Meske nie veur niet Haauw deur, sluip deur, Meske, Meske nie veur niet Geen maal veur niet deur!"
schreeuwden ze.
Op handen en voeten was Doorke van achter 't kabinet uitgekropen, ze lichtte met eene hand geluidloos den knip, met de andere bedekte ze d'r proestenden lachmond.
Sjaan en Giel hadden aan weerskanten van de deur post gevat, de oogen onafgewend, van de in 't nauw gebrachte Mieke, die tusschen de natte struiken verdoken stond.
Doorke wenkte met 'r arm uit de even, opengapende deur.
Ineens, vlug als 'n kat, rende Mieke toe. Sjaan had 'n schortslip die kraakte, en tusschen de open en toeslaande deur raakten 'r kleeren bijna beklemd; maar ze was binnengeloodst, onder 'n hard gelach en 'n gierend gejuich. Buiten adem, in 'n afgeknepen hijg, vroeg ze door 't open raam: „ En nou wil de... wel geer... oe tolgeld, waar ? Daar dan!" en ze maakte 'n langen neus.
„Wij zulle oe nog wel is enne keer hebbe!"
Toen Doca die jongensgezichten brutaal naar binnen zag gluren, week ze verschrikt terug. Ze ha nie goed gedoan van te zijn gekomme, dacht ze ineens.
Sjaan rukte 'n druipende zonnebloem af en stak die op z'n maag. „Kèk, zoo doet 't grót volk duk," zei ie, z'n gezicht in de raamopening.
„Me 'n fijn rooi reuske joa, moar toch nie me zoo 'nen pompernikkel," vond Doorke.
„Da... da... da is op z'n hart... da's nou z'n vlammig hart," knikte Giel.
„Zoo, is da z'n vlammig hart... enne... enne löp de gij... daar mee rontelom? Löp de gij daarmee op köp?" vroeg Mieke.
98



„Joa... 't is.., 't is merktgoed, wit te, 't is merktgoed," knikte Giel weer. f
„Kun de afbieë?" vroeg Doorke lachend.
„Nou... 't is... kek, 't is van klaar gaauwd," streelde ie z'n bloem.
„O Kristeziel... o... 't zit... 't zit vol gewurm, da gaauwd hart van ou... oorgewurm en duuzendpöt, bah nog 's toe, 't kruipt 'r gelijk uit!"
„Joa, 't is al geen gaauwd wa d'r glinst!" vond Giel.
„En da wil de gij 't vrouwvolk oanprisseteere?"
„Da's moar buitenaf!" zoo sloeg ie 'n paar oorwormen weg. „Den, den ingekeerde doening is fijn, man."
„Neeë 't kumt... uit 't hart... uit 't hart, menneke... ge bint nie zuiver, 'k zal ou is wa géve!" riep Doorke.
„Wa, da goed is veur vermeutelde!) harten vol gewurm!" lachte Mieke met 'n lonk in d'r knijpoogjes, 'n flesch hooghoudend, waarna ze glazen aanbracht, die Doorke onzacht op tafel patste.
„Joa heur... joa, goed veur hartgewurm en ennen natten rug," lachte Sjaan, den overloopenden borrel aannemend, die hem door 't geopende raam werd toegestoken. „En Doca die kèkt zoo lillek," gluurde ie diep naar binnen. „Ach... ach... da's waarheid ok: Hed de me'nen Eimbert nie gezien?" en hij schudde meewarig 't hoofd, steeds, dieper binnen glurend. '
Doca week in 'n hoek terug. O, ze ha niks, niks nie geer da Eimbert op de proat kwamp.
„En gij Doca, wa zal 't zijn op 't vrijhof: drank?" vroeg Doorke, de flesch gereed tot schenken.
„Toch nie, neeë, neeë," weerde ze schichtig en verschrikt af. „Toch nie, neeë."
1) vermeutelde: vermolmde.
99



„Nou 't vrouwvolk bier me suiker," vond Doorke, en ze vulde uit 'n kan drie glazen met donkerbruin, strooperig bier. Uit 'n grauw zakje schepte ze met langen, looden lepel, suiker,die 't aangeroerde bier heel hoog op deed schuimen en overloopen.
„Heeë, heeë, ik ha gelijk toch zoo 'nen feilen dorst!" riep Mieke en vatte met gretig verlangen aan.
„Nou... heur... nou... hier... wacht," wenkte en lachte ze. „Deurskes en jonges, jonges en deurskes, da we... da we mekoare nog duk op 't vrijhof meuge zien, waar?" en door 't geopend raam stootten de bierglazen tegen de jeneverglazen.
„Lank zelle we leve in de glorijaa!" zong Mieke, met 'r lippen vol bierschuim.
'n Oogenblik heerschte volle rust. De regen verminderde.
„Gaauw Bossche kerremis, waar?" vischte Doorke.
„Nou la kèke... me boeketógst,"*) rekende Giel uit.
„Meug de gij?" vroeg Sjaan verlangend.
„Ikke? Kun de begrijpe; ik meug nie van Verlène, 'k meug nie van* me'neer pastoor, 'k meug nie van thuis,'' schudde Mieke met opgetrokken bovenhp.
„En Doorke?" vischte Sjaan.
„Nou, ze... ze zien me nog... joa nog wèl zoo hef in de kenaal vallen as na Bossche kerremis trekke."
„Zoo... nou... dan bin de zéker, gelijk enne félle kerremisgek, gij!" meende Giel. -
„Wil de dieë proat is trughaauwe, vreed jong," en ze gooide met 'n mastappel die bij den haard in 't brandstapeltje lag.
Doorke lepelde 't laatste strooperig restje van haar bier. Sjaan ving in z'n handkuil wat water op uit 'n lekgoot en spatte de meisjes in 't gezicht. Giel zocht kluitjes aarde waar ie mee op Doca trachtte te mikken.
1) boeketögst: boekwijtoogst.
100



„Daar... gij... klain... ver...doken... oarig dink!" gooide ie na elk woord 'n kluitje.
„Hé... haauw... verhef oe nie, nie wijer.., heur de, trug... nie wijer as zóó," en lachend trok Doorke 'n streep op 't kozijn: daar 't mans-, hier 't vrouwvolk en geen striepke wijer. Heur, heur de da 't klipt? En nou gef ik ou eikendeen nog enne goei, en dan kenne we nie langer me oe gescore zijn, heur de. O zoo."
„Joa krek zóo."
De jongens vatten hun borrel, dronken dien in één teug uit en riepen van „tol betoale", maar onder luid gelach en afwerende gilletjes pofte Doorke 't raam toe.
Ze dropen af; Sjaan wierp z'n wormstekige zonnebloem tegen 't raam, dat Doorke nog gierend van lachen even omhoog schoof om 't ding weer weg te gooien. „In de modder leet 't, heur, inde modder! in de modder!" lachten ze. De zware wolken braken, 't blauw fleurde versch-frisch tusschen 't weeke grauwgrijs; flauw zonnestraaltje bracht spiegeling op 't druipend loof dat glinsterde en schitterde, waaruit 't straalde met gloedbont kleurenspel.
,,'k Ga gaauwkes, 'k zou moar 'n half uurke," kwam Doca van den achtergrond.
„Gij het geene goei scik!"
„Toch wel, moar 'k waar nog noit nie op 'n vrijhof gewest, zie de, noit nie!"
„Ge bint toch nie scaauwl) veur 't mansvolk, gij ?" vroeg Doorke met 'r lange lepel al de suikerrestjes uit bierglazen snoepend.
„Toch nie, moare... 'k mot me spoeie. Haauw doe waar en ok bedankt. Ge kumt 't moar is werum hoale," en ze ging met gebogen hoofd, wat sleepend van tred den dries over. Neeë
1) scaauw: schuw.
101



heur de, ze gink noït nie meer. Da mansvolk, da oe me zoo'n felle, hel oog bekeek, da kon ze gelijk noit zette. Ze wist nie werum, moar da waar d'r dan, of ze wel deur d'r hène keke; ze kón 't nie lije!
Ze hoorde 'n voetstap achter zich en dorst niet op kijken. As d'r is enne achter d'r woar? Dieë Giel, dieë Sjaan. O ze kon nie lije da Doorke's en Mieke's zoo malgek deene. Ze liep vlugger en vlugger de beukendreef in, waar zonneglimpertjes 't op 't vochte loof spiegelden.
„Kom de... kom de?"
't Waar Eimbert! „Bin de gij 't? 'k Verscoot," en ze sloeg de hand op 'r hart.
„Van mijn hoef de nie te versciëte, toch nie!" Ze trilde en roodde, zag naar omlaag, d'r voeten schuifelden in 't doorweekte zand.
„Neeë da, da hoef ok nie..." stamelde ze, moar ach 'k verscöot toch. Ach... heèè 't waar of 'r van binnen in d'r weze wa vernepe wierd toen ze 'm heurde, toen ze 'm zag. 't Maakte d'r heelegansch aan 't bève. „O... Ach Eimbert, Eimbert toch!"
„Verscóte... van mijn? Da... da... da mot te nie doen. Da... hoef de nie te doen."
„Neeë, neeë," lachte ze, d'r trouwe oogen ineens opgeslagen, „da zal 'k ok noit nie meer Eimbert," zei ze peuterend aan 'r boezelaarsband.
Nou, zou... ie d'r toch wa zegge... joa bij dees gelegendigheid. Moar 't waar toch zoo oarig, zoo vremd...
„Ge bint 'n goei meske. Zul de... noit nie meer van mijn versciëte?"
„Neeë... ach... 'k... 'k bin op 't vrijhof bij Doorke gewest ... zie de... enne... enne... omda gij d'r nie waart, ha 'k 'r geenen aard. En urn da gij d'r nie waart mende 'k, da... da
102



„Prakkezeer is?"
„Ik zeg niks anders as Hanneke," zei ie eenvoudig. „Neeë, da heur 'k zoo duk!... Is 't ou fel eender?" „Gelijk gij wilt."
„Dan na vaders zoaliger," zei ze ferm beslist: „IJvert of Everdine... ok 'n scon naam, hè? Ach Brord toch... gij zijt nie zoo verblijd as ikke!"
„Joa toch... nou, we wète allegaar dat 't 'n zége, 'n grote zége is."
Hanne ging met zware tranen in 'r oogen naar 't Mariabeeld, zooals eiken avond. Brord volgde en ze baden samen: „Van alle bekoring?" smeekte ze met stemverheffing.
„Verlos ons Heer?" bromde Brord, met weeke stem.
Joa heur, nou kreeg ie toch 'n jonge zón of 'n dochter. Hij wierd 'n vader, da waar 'n hel dink, nou... dan, dan mos te eiges goed veurgoan... Joa, as me'neer pastoor dan zoo oan de proat gink over alle man die te veul vatte, dan, dan... gelijk dieë Peer, die z'n eige bot gedronke ha en z'n wijf as 'ne koale rat, de hei op gedrève ha... en dan dieë Kurle-vet, dieën drankwage en... Verbeere. O man, wa zou ie 'r gelijk veul kenne vernoeme. Hè neeë, daar nou moar nie lank over prakkezeere, dan gink alles in de beroerderigheid. Hanne, z'n eige, goei Hanne, as enne koale rat achter te loate. O mins, d'r mocht ie de gedacht nog nie oan hebbe. Ach, 't beste waar, kèk, hij most z'n eige kenne en zoo 'n bietje teuge z'n eige ingaan... wel zoo wa meedoen, moar, noit nie te veul. Ha ie d'r nou zoo'nen gróten trek in ? Hij wist 't gelijk nie wa 'm na den borrel hènetrok me perdskracht. „Ge mot zelf in den eersten plaats meewerken door je gedrag, Brord, en dan zal God je helpen en je houden op 't rechte pad." Da, joa da ha me'neer pastoor wel scon gezeed. Nou, hij, hij ha 't z'n eige zoo zeker veurgenöme: drie borrelkes, nie meer. Een uurke achtereene in 't
110



„Kapperke", nie meer. Ze moste nou ok nie zoo oanvure, dieë Kees, dieë Geit en dieë Rien; de Zuute kon ok veul lije, zij wierden d'r nie dol af, zij konden 't verwerreke. Nou zou ie 't te merrege oan Hanne zegge, dan... ach wa zou ze scon verblijd zijn... nou... enne kèk nou. Nou as ie gelijk wist da ze d'r zoo verblijd mee waar, dan kon ie, zoo as me'neer pastoor zei, daaraf wel vuule da ie d'r mè ze'ne „drankzucht" joa da ha ie gezeed, veul verdriet dee, als ie te veer waar gegaan. En 't waar zondig, joa, toch! Hè enne mins most toch gelijk alles kenne en alles doen wa da goed veur 'm waar, noit most ie z'n eige in 't gewir zitte
En Brord had weken lang niet meer dan drie borrels gedronken, nooit meer dan een uur achter elkaar in 't „Kapperke'' doorgebracht.
Hanne hoopte en vertrouwde weer.
1) in 't gewir zitte: in de war zitten.
111.



XI.
ALLERHEILIGEN was voorbij; 't ging tegen den winter. De boerderij lag nu vereenzaamd, afgezonderd, in diepe stilte verzonken, vaak gingen dagen heen dat geen mensch te zien was. 't Verkeer op 't veld was afg^loopen. In de ontbladerde beukenlaan hokkelde soms 'n witgehuifde vrachtkar waarvan de eentonige bellenklank verdoft tot hen doordrong. De kluiterige akkers lagen ontdaan, overweven met wat bruin gewirwar van dood onkruid, graskampen hadden 'n goorgroene kleur en de verre beemd stond onder water; daar scheerden witte kokmeeuwen gillend overheen en zwarte kraaien hielden zich op aan den schuimoverspuwden oever. Telkens klonk hun doordringend krijschgeschreeuw. 't Knollenveldje lag als 'n groene oaze midden in grauwe akkers. In 't bloemhofje op 't erf, stonden nog groezelig, vuile dahlia's als gewurgd, bengelend over krachtelooze stengels; hier en daar wat asters met ver uitgepuilde zaadharten, boven vies en verslapt loof; rozestruiken piekten hun doorntakken tusschen onkruid en vale bosjespalm.
't Hooi was vochtig" en muf binnengekomen zoodat men bang was voor broei: dagelijks ging Brord naar zolders en hooimijten, wrong er 'n stok, waaraan ie 'n spons bevestigd had, diep in, om op zijne manier temperatuur op te nemen. De rogge was voor 't grootste gedeelte verkocht met veel schade, boekweit was noodig voor heel den winter, kippenvoer. Aardappelen waren gaaf aan de markt gebracht, daarover viel niet te klagen. Snijboonen hadden door roest en sclümmel geleden, die hadden arbeids- en materiaalkosten lang niet opgebracht. Driemaal daags moest men nu toch te velde om knollengroen uit te rukken, te wasschen aan den brandput en te snijden in den grooten sopketel voor 't vee.
112



„Enne ge zult noït geene spijt hebbe da ge mijn gevat he. Da... ach, da wèt 'k gelijk zoó zeker."
„Wij getweeë in 'n klain huiske?" lachte ze gelukkig en ze knikte hem toe: „Ach joa, waar Eimbert?"
„Ik errebeid z'n best, eiken dag nog 'n uurke over; da gift..."
„En we vatte wa meubelkes... Zou 't oit zijn? Joa?"
,,'n Klain huiske erregent woar 't scon is en we zulle 't avend, as we afgewerkt zijn, oan 't deurke zitte... ikke speule... gij luistere... deurske tóch!"
„Ach Eimbert, wa zal toch alles goed zijn en scon... moeders mag ou ook geer."
„Enne wij krège de zége van me'neer pastoor, dan... dan zijn wij rrrijk, waar nou ?"
„Joa joa!"
,,'t Is 'ne gróte zege da wij mekoare hebbe!"
Brord kwam met den wagen om groen te laden. Eimbert hielp opstapelen, de groene dotten en bossen, waar frissche waterkralen afdruppelden, werden op en in geperst tot 'n hoogen toren.
„Scon gruunvoeier."
„Joa, moare 't is al voeier wa 't vee het; tot Suntemethijs, motte ze d'r mee furt! 't Hoi is meroakels kwoad en 'n onneuzel bietje."
„Joa, tegestöt hè elleke mins, bezonders den boer, die 't zoo uit de klare locht op ze'ne kop valt, waar?"
„Da zeg ik ok duk," kwam Hanne, die naar 't groenvoer had uitgekeken.
,,'t Overjaar kan 's veurdellig zijn, waar?" vond Eimbert, die weer z'n weg ging en telkens omzag.
„Neeë, kèk van zoo'n dinger hè 'k nou niks geene scrik, toch nie. Kek, we zijn jonk, we motte dan moar 's wa vreeder oanvatte," beweerde ze. „We hebbe mekoare, we hebbe huis
115



en hof, ik bin in de zoalige verwacht, da's alles toch zoo goed," vond ze, met 'r mooien -tevreden lach. „As we ons aige 't ongeluk nie aan doen... wa, da van Lieve Heer kumt, da mot te oanvatte zonder te morre." Ze gooide met 'r voet 'n molshoop uiteen. „Veul gewroetsel van de mol, heur de."
„Komt me 't hoog woater; komme ze allegaar na 't dreug," pruttelde Brord, zwenkend met z'n wagen.
„Nou loat ze: die zulle ons den död-ok nie oan doen."
„Gij het teugeswoordig den aard genog," lachte Doca, die binnenging door Hanne gevolgd. „Moar gij ok deurske, nou öf ge." Hij stuurde op den stal aan en riep de beesten toe, die 't groen in 't oog kregen.
„Joa meske, ge zijt hel genog om te wète werum 'k goei zin hè... ge wet... 't nou goed. Zou de gij d'r geenen oarigheid in hebbe... hè... in... zoo'n... klain kriedupke," lachte ze, 'n kindersokje van tafel nemend. „Hè... ?"
„Ach wa 'n vuutje! Hoe poetsig toch waar ? Wa zulle we 't viere, zoo'ne klaine. 'k Zal d'r 'n oarigheid oan hebbe, gewit 't nie. Ik wou geer da 't moar gaauwkes kwamp. Zeg 's Hanne," fluisterde ze, geheimzinnig rondziende, „ikke en Eimbert, we spoare... joa... veur... veur... wit te wel!"
„Ach ze het Eimbert weer op den tong. Waar 't hartje van overgoat is 't mundje vol." •
,,'t Is van den achtermiddag fest van de herremenie, wit te wel ?"
„Ach!" schrikte Hanne schuin overleunend met pijnlijke trek de hand in den rug leggend. „Joa... toch!" „Hè?"
„En zou Brord 't wète men de gij?" „Nou... toch... wel," zei Doca. „Hoe, werum zeg de gij da."
116



„Hij vat ze'ne scoen en makt ze scon, zie ik," knikte ze, de oogen op de schuurdeur gericht. „Ach!"
„Hoe wit te gij 't?"
„Van Doorke!" zei ze roodend. „Ze komme allegoar."
,,'t Is toch 'n kruis," hoofdschudde ze en ineens betrok en verstrakte d'r gezicht weer. ,,'t Gink in de letsten tijd nou goed, zou ie 'r nou weer mee oanvange?"
„Hed de weer pijn?" vroeg Doca.
„As 'k umleeg ga, is 't fel eender of 'r wa lossciet, hèèè. Wa da mag zijn?"
„Mè heffe is 't oangevange ?... Me opheffe van Brord, joa werum mijn nie geroepe?
Toch moar 's oan me'neer dokter vrage," raadde Doca, „die gift oe wa middelcijn en da helpt zéker," ze ging met 'r zwaren, gloeienden ketel drie stap en dan rusten, weer drie stap, weer rusten. Ze plaste uit den stalpomp koud water bij, zette de troggen aan en met plompe, langgesteelde potlepel deelde ze porties op eiken trog. De beesten frozelden wat en kauwden kwijlerig, de vierkante neuzen telkens aflekkend met hun ruige rasptong. De geit blèerde onophoudelijk, tot ze groenvoer kreeg, waarin ze viesneuzerig rondsnuffelde voordat ze zich er aan waagde. Joa heur, Brord gink; hij waar al bekant oangedoan.
„Zeg de gij is, Hanne veur da ge trouwen gink?..." vroeg ze, weer naar binnen rinkelend met den leegen ketel.
-Wa^nou?" vroeg Hanne, luisterend naar Brord, die met z'n schoenen bezig was.
„Waar Brord as jongkerel ok al gek op den borrel?"
„Joa... nou... zoo... gelijk al 't mansvolk!"
„ Wa akelik is dieën drank tóch!"
„Ach meske, zwijg d'r over stil!"
117



„Daar hè 'k toch zoo'nen scrik veur, Hanne, zoo 'ne groten scrik."
„Ga ze moar mè 'n keerske zuuke, die 'm nie geer lus te, vijnde zul de ze nie, haauw da toch veur 't oog,meske. Brord,"keerde ze zich, „Brord! Ik geleuf da gij mijn verzeit het, da ge nie, as 'n uurke in 't „Kapperke"..."
„Joa, joa, moare nou is 't heelegansch 'n ander geviel, daar kan 'k nie van afzien."
„Zouwe ze 't nie zonder ou kenne besteke? Ze zijn allegoar hel genog," knikte ze.
„Neeë, da ga nie, moare, loat zal 't nie wurre, da verzeg ik ou," en hij ging, Hanne en Doca met bezorgde gezichten achterlatend.
De vrienden stonden bij den ingang van 't „Kapperke", Keeske kwam lachend te voorschijn, duimen in de vestarmgaten. Rien, wit bestoven, knabbelde ,,'n wellekom hier", de Geitenboer daverde, 'n vuistslag op tafel: „Ah, 't verloren lammeke! 's Kèke, waar zijn de scortelinter van Hanne s doorgesnee je?"
Allen lachten; Keeske piepte er z'n hoog gilletje tusschen.
„Neeë, neeë, hij bleef nie meer zoo lank ewèg; ze namen alle den gek met oe en da, da kón ie nou nie lije.
In 'n hoek zaten drie boeren en 'n lange, magere onderwijzer kaart te spelen en daar tegenover stonden om de tafel nog netjes geschaard.de vier stoelen, heel onnoozel of ze nooit met ruwe dreigementen boven boerenhoofden gezwaaid waren. In dikke blauwe tabaksrook broeide heel het vertrek. Een vuurrood gestookte potkachel stond middenin en daarbij speelde kleine Karheneke, die telkens op 'r te lange jurk trapte.
,,'k Sla oe deur de ruit!" bulderde een van de kaartspelers.
„Mijne koning!" zoo werd 'n beduimelde heer op tafel gegooid met 'n vuistdavering.
118



„Furt me klain gesnor!" raapte er een 'n slag van tweeën en drieën op.
„'k Vat 'm böve de heupen!" riep er een, die met troefaas 'n slag van vijven en zessen pakte.
„Gaauwkes na moeders, Kerlieneke!" waarschuwde Marianne van achter den toom. Ze had 't druk met bedienen en schonk 'n wijnglas vol in, voor Verdaveren: 'n groote, vierkante kerel, met blauwe veekooperskiel aan, hooge zijden pet op en 'n karremanszweep in de reuzenvuist.
t Kind trok met 'n in den mond natgemaakt vingertje figuren door 't strooizand.
„Gaauwkes na moeders heur de Kerlieneke!"
»Joa, joa... zie de, Merianneke ken mijn nog, ze wet da 'k 'r nie vies af ben," en in één slok was 't groote glas leeg. „Zoöö, heèè, dan, dan bin de eerst mins," knikte hij naar 't viertal, waarbij de Zuute doodsbleek aanschoof.
„Joa, da's allegoar kracht, da gift macht," knikte de Geitenboer, en hij wees op 'n leege stoel, die de reuskerel innam en die kraakte en steunde onder z'n gewicht.
Tusschen opstaan en vallen liep Karlieneke struikehg 'n ingeslopen hond achterna. Ze vatte met beide handjes 't groote dier bij den staart: „Juu, juu perd, juu!"
De hond rukte zich met 'n nijdig gegrom los en zwaaide daardoor 't kind tegen de gloeiende kachel. ^ De reuskerel nam haar op en slierde haar tegen den muur of r 'n kalf te hanteer en viel.
Moorddadig geschreeuw overkrijschte 't gezwets, gelach, voetgeschuifel, glazengerinkel. Tusschen jenever-, bier- en tabaksdamp mengde zich schroeilucht van vleesch en wol.
Moeder kwam met angstig gezicht van achter, in de deuropening. Ze vatte Karlieneke op en suste 't kind hortend op den arm:„zijmoarzuut"enzeduwde'tgebrandearmpjetegen'rwang.
119



„Niks as bröddèg1) oplegge," knauwde Rien nabijkomend.
„'n Scienwit stukske papier!" raadde Keeske.
„Gaitenhoar!" 2) adviseerde Geitenboer.
„Ach, doe 't mundje moar gaauwkes ope. Kèk 's, wa *k hè?" kwam Marianneke, met 'n looden lepel, overkrisselend van suiker.
„Ach, herm klain Kerlieneke!" riep Brord, „ze krijgt fcuijkskes van oome Brord. Gaauwkes, haal kuukskes!" en hij grabbelde geld uit z'n zak.
„Moanblaajer oplegge!" riep een, van de spelers.
„Neeë, zuivere, klare snevel3) da brandt tège," schreeuwde de reuskerel en hij nam 'n glas op, werkte zich met z'n armen tusschen de anderen door en gooide wat van den inhoud over 't gebrande armpje.
Meester's hoed was in 't gedrang verduwd.
„O, da's nie erg, die, die... ken lezen en schrijveji," zei ie, 't verhavende ding opnemend.
„Joa," schaterlachte Keeske, „da zal veur de werlicht wel uitkomme. Dieën hoed, wel die het meer as twintig joar op oe lees- en scrijfkop gestoan; as die nog nie léze of scrijveken, leert ie 't noit nie."
„D'r hed de de kemiekeling weer," wees de Zuute naar Keeske.
De op z'n pooten getrapte hond liep jankend weg.
Rillend en snikkend, met 'n van tranen overkraald gezichtje, | hapte Karlieneke met 'r bevende lipjes naar de toegestoken suiker. De vochte, porceleinblauwe oogen staarden met angst en verwijt iri de mannengroep, als om uit te vorschen, wie dat haar aangedaan had. En dan tusschen droef natrillende en op-
1) bröddèg: brooddeeg. — 2) gaitenhoar: geitenhaar. 3) snevel: jenever.
120



„Is 't 'n prijs'?" vroeg ie, zich in postuur zettend en met wreede oogen 't vijftal beziende, of ie meende: zeg 't anders als je durft I
Van uit de kaartspelersgroep klonk 'n afkeurend gemompel. Hij keerde zich met z'n in de vuist geklampte zweep naar de spelers, zoo dreigend, dat ze zich van op- of aanmerkingen maar verder onthielden.
„Neeë, neeë, da is 't weerd!" bromde de Geitenboer.
„Joa, 'n scon bist en taj!" .zei Rien knabbelend.
„Enne dan gif ik grif toe: as 't ou nie ansta dan gif de 't net zoo trug en ik ou 't geld. Is, is da dan 'n waag, hè? Is 't? Hèè?"
„En ge vat 'r 'n karreke bij en ge roept mijn Zondagge'nachtermiddag en we rije den „gróte Vuurst" um en we legge hier is an en daar is an," piepte Keeske, 'n versche sigaar aanstekend.
„Kom, da zal Hanne pelzierig vijnde, dan ga de Zondaggemiddag me 't vrouwvolk uit."
„Hanne zit gelijk liever in 't lof en daar zit ze goed!" riep Marianneke die 'r zoo nu en dan eens 'n ernstig woordje tusschen wilde.
De stoel onder den veekooper begon vervaarlijk te kraken en te steunen; hij leunde achterover, blies bolle rookwolken over de hoofden en begon: „k... da's nou nie om te verköpen, da's gekheid; op Bossche merkt verkoop 'k wa, da 'k wil. Moar loope kan ie, ach man! Van den Bosch in een ajem, de kenaal langes; gelijk in drie kertier! 's waarheid! Gelijk!"
„Toch waar?"
„Toch! Verlamde stoel... 'k bin geene jonge juffrouw, 't ding is kruislam, daar!" versmeet ie z'n stoel en nam 'n andere waar ie zich eerst van de stevigheid vergewiste. „Ik gef ou de verzèkering..."
„Joa moare is 't 'n werkperd?" vroeg Brord.
124



Hanne kwam binnen. Ze sprak niet, deed met blijkbare inspanning wat huiswerk. „Hoe loat mag 't wèze?" „Ge het 't klokske veur oe, waar?" „Wa hed de gij?" vroeg ie, lettend op hare bewegingen. „Wuyende pijn." „Zóo, as da, as da moar goed is."
„Goed, neeë da is 't zéker nie." Ineens draaide ze zich om en stond voor z'n verslapen gezicht met waterige oogen. Ineene vuulde ze zoo'ne weerzin, kon ze 'm nie lije. Me neer pastoor ha gezeed: noit nie hard d'r teugenin, ,,'k hè m'n eige verhève; 'k hè ou in bed gehève daar kon 'k geenen ander bij hoale umda niemans d'r ze'ne neus in te stèke hè, waar?"
Ze draaide hem den rug toe. In voortdurende bereddering bleef ze bezig, nu en dan 'n pijnschreeuw onderdrukkend. Hij kon nie oan z'n werk goan en hij kón 'r nie bij neer blijve zitte. Hij kon z'n eige nie zette, hij wist geen blijve mè z'n eige, daar. Hij dwaalde besluiteloos wat rond.
„Ge, ge... sta me in de weeg? 'k Bin hier doende."
„Sta ik oe in de weeg Hanne!"
„Ge kunt me uit den weeg gaan, waar?" zei ze haar rok optrekkend door 'r schorteband.
Hij scharrelde de deur uit en klomperde langs de witte akkers ; de handen diep in de zakken, 't hoofd omlaag.
„Ach nog 's toe, dan, dan, waar ie zoo onbekwoam gewest da... da Hanne, da ie door Hanne in z'n bed gehève waar ö^urde, wa missehjk as ie doar de gedacht zoo oan ha, foei toch. Hij klotste 't wit van z'n klompen en kwam weer in. Hij zou s proate, zoo... zóo gink 't nie langer want doar, doar waar t end van ewèg. Zich wat kleinen nietig krimpend, kwam ie voor r staan, ,,'k 'k Hè d'r eiges wét af, Hanne!"
„Da wil 'k goed geleuve, moare waar 't dan nie beter as ge
133



d'r wèt af ha, veur da ge na 't „Kapperke" gink, en veur da de kammeraden oe in den erm hadde ?" vroeg ze de beeldjes verzettend. „Hed de gij daar nou toch zoo'ne gróten trek in? Kun de gij dieë verlamden borrel nie loate as ge dan toch wèt, goed wèt, da alle man die 't goed me oe mène, oe wel honderd keer waarscaauwe ? Ge vuult toch da we d'r mee trug uit gaan. Ge het 'n oud perdje gevat veur grof geld, 'n perd da we niet van doen hadde. Ge bint in dage nie bekwoam tot den errebeid... en... en... enne waar mót da hène ? Da, da vraag ik ou ? Kek 's?" zei ze, 'm recht en frank in de oogen ziende: As ik nou ou waar, dan zee'n 'k teuge m'n eige: ,,'k vat noit geenen borrel meer umda 'k goed wet da 't grote zund is, umda 't mijn onzoalig moakt en alleman in huis... nou... en... danne dee 'k 't ok nie en dan waar alles goed. Ga in 't kruisverbond."
„Da's, da's niks veur mijn."
„Ach gij, ge het geen verstand, daar!"
„Joa, da, da ga zoo moar nie... 't vrouwvolk het scon proate. Ge kunt toch ok nie den gek me oe loate stèke, toch nie!"
Hij viel moedeloos op 'n stoel neer.
„Wa doe ou da volk? As gij 't te goeie en te waare ment dan kun de 't loate. Joa alleman ken toch eiges doen wa da ie eiges wil," riep ze hard en beslist, „moare... gij... zie de, gij wilt nie."
,,'k Wil wel, toch wel, 'k..."
„Gij ment da ge al 'ne flinke manskerel bint as ge zooveul, of zooveul borrels achtereen kan vatte... Nou ge zult op zoo'ne wijs enne manskerel wurde, Brord. Geleuf dieë pruuvers moar en me'neer pastoor nie en mijn nie. Ge zult 'r wijd mee komme: ga moar hène... Ze zette oe 't geld uit oewen zak. Kèk is, we hebbe nou zoo'ne gróte zege, we hebbe 'n scon huis en hof, we hebbe geene krimp. Ach Lieve Heer, 't waar alles mè ons zoo scon en zoo goed en gij, gij vertreej 't te willes en te wète's me den klomp vuut, daar!"
134



„Ik he zooveul gebeeje..."
„Joa joa, moare bidde en nie meewerreke da's ok niks gedoan. Lieve Heer, joa Lieve Heer die wet ok da gij kent wille. Da, ga zoo moar nie; 'n gebeedje enne dan bin 'k uit de bekoring, neeë ge mot eiges wille."
Hij zat versuft met diep ongelukkig gezicht te staroogen.
.,Hed de gij zin in ète?" vroeg ze ter loops.
„Neeë, toch nie."
„Wullie ok nie, dan loate we 't 'r moar overhène gaan veur dees daag."
135