PROTECTIE IN FRANKRIJK | EN ZIJNE KOLONIËN



KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
2289 7042









PROTECTIE IN FRANKRIJK EN ZIJNE KOLONIËN.






PROTECTIE IN FRANKRIJK EN ZIJNE KOLONIËN
ACADEMISCH PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN DOCTOR IN DE STAATSWETENSCHAP AAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM, OP GEZAG VAN DEN RECTORMAGNIFICUS Dr. S. MENDES DA COSTA, HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT DER GENEESKUNDE, VOOR DE FACULTEIT IN DE SENAATSKAMER TE VERDEDIGEN OP DINSDAG 5 OCTOBER 1920, DES NAMIDDAGS TEN 3V2 UUR, DOOR Mr. JAN EGBERT GLIM, GEBOREN TE AMSTERDAM.
A. H. KRUYT,
— UITGEVER
— AMSTERDAM






AAN MIJN VADER, AAN DE NAGEDACHTENIS MIJNER MOEDER.






Aan het einde van mijne academische studie, bij het voltooien van dit proefschrift, is het mij eene behoefte een woord van hartelijken dank te richten tot alle hoogleeraren, die tot mijne wetenschappelijke vorming hebben bijgedragen. U, Hooggeleerde van Embden, zeer gewaardeerde promotor, ben ik in het bijzonder dankbaar voor de uiterst welwillende wijze, waarop Gij mij te allen tijde Uwe hulp en voorlichting verleend hebt.



J



INHOUD
Hoofdstuk I \
Bladz.
De handelspolitiek van Frankrijk van Colbert tot 1914 1—34 § 1 Protectie onder het ancien régime (1—5).
Begin eener vorming van één tolgebied, 1. — Scheepvaartpolitiek, 2. — Koloniale politiek, 3.
§ 2 Protectie vanaf de revolutie tot 1860 (5—18).
Eenheid van tolgebied, 5. — Verhouding van moederland tot koloniën (assimilatiebeginsel), 6. — Scheepvaartacte van 1793, 7. Restauratie, 9. Landbouwbescherming, 9. — De échelle mobile, 9. — Formeel herstel van het pacte colonial, 10. — Bescherming der scheepvaart, 12. — Surtaxe de pavillon, 12. — Uitvoerpremie, 13.
Juli-monarchie, 14. Ontwikkeling van het entrepot, 14. — Het transito, 14. — Admission temporaire, 14. — Handelsverdragen met België en Sardinië, 15.
2e Republiek, 16. Voortzetting der protectionistische politiek, 16. 2e Keizerrijk, 16. Vrijhandelspolitiek van Napoleon III, 16. § 3 De liberale periode van 1860—1870 (18—23).
Handelsverdrag met Engeland (1860), 18. — Intrekking van de échelle mobile (1861), 19. — Vrijzinnige scheepvaartpolitiek, 19.
— Opheffing van het pacte colonial, 19. — Afschaffing der invoerrechten in de koloniën, 20.
§ 4 Overgang tot protectie 1870—1892 (23—27).
Scheepvaartwet van 1872, 23. — Herziening der tariefwet in gematigd protectionistischen vorm (1881), 24. — Verhooging der landbouwbescherming, 25. — Suikerwetgeving (1884), 25.
— Regeling der invoerrechten op wijn, 25. — Toloorlog met Italië (1888), 26. — De'koloniën gaan tot het heffen van invoerrechten over, 27.



Bladz. 1—34
§ 5 De tegenwoordige tarieven (27—34).
De tariefwet van 1892, 28. — Aanzienlijke verhooging van rechten,
28. — Verleening van premies aan de zijde-, vlas-en hennepcultuur, 29. — Regeling der invoerrechten op katoenen garens,
29. — De handelsbetrekkingen tusschen moederland en de geassimileerde koloniën, 30. — De tarieven voor de niet-geassimileerde koloniën, 31. — De wijzigingswet van 1910, 33.
Hoofdstuk II De handelsbetrekkingen met het buitenland . . 35—47
Principieele verandering in het karakter der handelsverdragen, 35. — Toloorlog met Zwitserland (1893—1895), 36. — Verdrag met Zwitserland (1895), 37. — Verdrag met Rusland (1895), 37. — Verdrag met Italië (1898), 37. — Nieuw verdrag met Zwitserland (1906), 38. — Modus vivendi met Spanje (1906), 39. — Regeling der handelsbetrekkingen met Amerika (1893—1910), 39, _ Verdragen met Canada (1893—1907), 40. — Toepasselijkheid der handelsovereenkomsten op de geassimileerde koloniën, 42. — Afwijkingen, 42. — Opzegging der handelsovereenkomsten, 43. — De meest-begunstigingsclausule, 43. — Duur en vorm der nieuw te sluiten handelsovereenkomsten, 46.
Hoofdstuk Hl
De ontwikkeling van den landbouw, de industrie en den handel onder het protectionistische stelsel 48—84
§ 1 De landbouw (48—64).
De ontwikkeling der tarweproductie, 48. — Tarweprijs, 50. — Geleidelijke verhooging der veetollen (1885, 1887, 1892, 1898, 1903), 51. — De resultaten, 54. — Veestapel, 55. — Vleeschprijzen, 57. — Bescherming van den wijnbouw, 58. — Ongunstige gevolgen, 60. — De vlas- en hennepcultuur, 63.
§ 2 De industrie (65—75).
De zijdeindustrie, 65. — De wolindustrie, 68. — De katoenindustrie, 70. — De mijnindustrie, 71. — De productie van kolen, 72, ijzererts, ijzer en staal, 75.



Bladz. 48—84
§ 3 De handel (76—84).
Langzame ontwikkeling van den buitenlandschen handel, 76.
— De schadelijke werking van de protectionistische politiek, 77. — Ontbreken van vrije zonen, 78. — De regeeringspolitiek inzake kapitaalexport, 79.
Hoofdstuk IV
De ontwikkeling der koloniën onder het beschermende stelsel 84—118
§ 1 De geassimileerde koloniën (84—111).
Algiers, 84. — Tunis, 90. — Indo-China, 96. — Madagascar, 100. — Guadeloupe, 102. — Martinique, 104. — Réunion, 105.
— Guyana, 106. — Nieuw-Caledonië, 107. — Saint-Pierre en Miquelon, 109. — Gabon, 110.
§ 2 De niet-geassimileerde koloniën (111—118).
Fransch-West-Afrika, 111. — Fransch-Equatoriaal-Afrika, 114. — Bezittingen in den Grooten Oceaan,.116. — Fransche kust van Somaliland, 118.
Hoofdstuk V
Bescherming van scheepsbouw, scheepvaart, groote zeevisscherij 119—140
De eerste premiewet (1881), 119. — De resultaten, 120. — De tweede premiewet (1893), 121. — Gevolgen, 122. — De derde premiewet (1902), 123. — Technische fout der wet, 125. — De resultaten, 126. — De kierde premiewet (1906), 127. — Conclusies, 129. — Oorzaken van de stagnatie der handelsvloot, 130. — Premieverleening aan de groote zeevisscherij, 134.
Slot 141—146






HOOFDSTUK I. De handelspolitiek van Frankrijk van Colbert tot 1914.
§ 1. Protectie onder het ancien régime.
Stichter van de fransche protectionistische politiek is Colbert.
De toenmaals heerschende mercantüistische theorie paste hij consequent toe op de nationale industrie, den zeehandel en de koloniën. Zijn zorg voor de industrie uitte zich niet alleen in het stichten van nieuwe fabrieken, ruime subsidieering, uitvaardigen van gedetailleerde reglementen met betrekking tot de productie, maar ook in zijne tolpolitiek, waarmee hij den invoer van vreemde fabrikaten en den uitvoer van grondstoffen trachtte te belemmeren, den invoer van grondstoffen en voedingsmiddelen te begunstigen. Alleen bij eenheid van tolwezen kon eene dergelijke politiek kans van slagen hebben, eene eenheid, waarvan hij den grondslag legde door de noordelijke provincies de z.g.n. „cinq grosses fermes" tot een tolgebied te vereenigen. De zuidelijke „les provinces réputées étrangères" behielden hun eigen tarief. De overige „les provinces a l'instar de 1'étranger" met inbegrip van de vrijhavens. Duinkerken, Bayonne, Marseille en Lorient dreven vrij handel met het buitenland. Daar zijne tarief wet van 1664 de industrie niet voldoende beschermde — de Engelsche en Hollandsche concurrentie nam niet noemenswaardig af, — verhoogde hij in 166." de meeste rechten tot ongeveer het dubbele. Een tarieven-oorlog met Holland en Engeland volgde, die voorzoover Holland betrof eindigde met den vrede van Rijswijk
1



2
(1697) maar met Engeland voortduurde tot den vrede van Versailles (1783).
Met zijne scheepvaartpolitiek bepogde hij eenerzijds uitschakeling van de concurrentie der hollandsche vloot, anderzijds versterking der fransche marine.
Hij bepaalde, dat ieder vreemd schip, dat eene fransche haven binnenliep, 50 sous per registerton had te betalen, voor de hollandsche schepen verzachtte hij deze maatregel in 1662, zij waren het tonnengeld slechts eenmaal per reis verschuldigd, en de helft, als zij op hun terugtocht fransch zout meenamen. In 1667 trok hij die gunsten weer in. Scheepvaart tusschen Frankrijk en zijn koloniën werd krachtens het pacte colonial de nationale vlag yoorbehouden.
Scheepsbouwindustrie en reederij werden gesubsidieerd; de scheepsbouwers ontvingen voor ieder schip grooter dan 100 register-ton 100 sous per ton als premie, de reedersvoor ieder schip, dat zij in het buitenland kochten 4 livres per ton. Vreemde reeders, die zich in de fransche havenplaatsen vestigden, ontvingen niet alleen geldgeschenken, maar genoten ook vrijdom van belasting.
Zijne scheepvaartpolitiek zou echter nauwelijks succes hebben gehad, ware hij er niet in geslaagd het arbeidersvraagstuk op bevredigende wijze op te lossen. Hij stelde in de inscription maritime, eene instelling die heden nog bestaat en een der redenen is geweest, om aan de reeders eene premie te verleenen.
In de behoefte aan manschappen voor de oorlogsvloot werd tot nog toe voorzien, door ze eenvoudig van de koopvaardijschepen af te halen en tot dienst nemen te dwingen, een pressysteem, dat en voor de oorlogs- en voor de koopvaardijvloot nadeelige gevolgen had, want de matrozen deserteerden en gaven er den voorkeur aan in buitenlandschen dienst te treden. Colbert nu verplichtte alle zeelieden zich in een register te laten inschrijven en naar gelang van hunne indeeling in vier klassen, om de drie, vier of vijf jaar een jaar op de oorlogsvloot te dienen. Gedurende hun diensttijd ontvingen



3
zij loon, bij invaliditeit pensioen ten bedrage van de helft van hun soldij. Werden zij in dienst ziek of gewond, dan hadden zij aanspraak op geneeskundige behandeling op kosten van het schip met behoud van hun volle gage.
Colbert's koloniale politiek kwam neer op een uitbuitingssysteem ten gunste van het moederland. In het bekende pacte colonial1) was de verhouding van Frankrijk tot de koloniën aldus gerégeld: De koloniën mochten alleen aan het moederland hunne producten verkoopen; de nationale industrie wilde men, met uitsluiting van de buitenlandsche, aldus van grondstoffen verzekerd zien ; ten einde te verhinderen, dat de koloniën het moederland concurrentie zouden gaan aandoen, was het stichten van koloniale industrieën verboden. Hunne waren konden de kolonisten alleen uit het moederland betrekken, waardoor dit van eenen blijvenden afzet van zijne producten verzekerd was. Om smokkelhandel te vermijden, was het noodzakelijk de koloniale handel aan de nationale vlag voor te behouden, een handel, die slechts aan geprivilegieerde Compagnieën toegestaan was; niet alleen werden dus vreemdelingen maar ook Franschen, die geen deelhebbers in de betrokken maatschappij waren, uitgesloten. Dat alleen aan handelscompagnieën een dergelijk monopolie verleend werd, vindt zijne verklaring in de toenmaals bestaande verhoudingen. De vaart naar de koloniën duurde lang en was aan veel gevaren onderhevig, alleen eene sterke onderneming met monopolie-positie kon een dergelijk risico dragen.
Een van de eerste maatregelen van Colbert was dan ook de talrijke kleine concurreerende maatschappijen door 2 groote te vervangen, de Compagnie des Indes Occidentales en de Compagnie des Indes Orientales.
De West-Indische Compagnie kreeg het handelsmonopolie met Noord-Amerika, West-Indië en West-Afrika, benevens vrijstelling van invoerrechten voor verschillende waren, boven-
1] Met den naam pacte colonial wordt aangeduid het geheel van wetten, edicten en reglementen, die de handelsbetrekkingen van Frankrijk met zijne koloniën regelen.



4
dien eene premie van 30 livres voor iedere ton uitgevoerde en 40 voor iedere ton uit de koloniën ingevoerde goederen! Verdere inkomsten van de Compagnie bestonden in de tolheffing. Zoo werd b.v. in Canada door haar een uitvoerrecht, op pelswerk geheven; in West-Indië werden fransche waren door haar met een invoerrecht van 3%, de vreemde met 8u/o belast.
Ondanks alle begunstigingen was zij na een tienjarig bestaan niet meer in staat haar taak naar behooren te vervullen Na hare opheffing in 1674 werd de handel met de betrokken koloniën aan alle Franschen toegestaan.
Een langere levensduur was de Oost-Indische Compagnie beschoren. Haar monopolie-positie en talrijke andere gunsten deden haar tot eene zekere bloei komen. Later in verval geraakt, werd zij met andere maatschappijen door John Law tot ééne onderneming samengesmolten, de Compagnie perpétuelle des Indes (1720). Een windhandel in haar aandeelen, gepaard met eene bovenmatige uitgifte aan papieren geld leidde tot eene algemeene débacle, een staatsbankroet was het gevolg. De maatschappij wist er boven op te komen en ontwikkelde zich tot een van de krachtigste der compagnieën. De afstand van Indië in 1763 maakte aan haar bloei een einde, ui 1790 werd haar monopolie opgeheven en de handel op lndië aan alle Franschen toegestaan.
Over het algemeen hebben de talrijke bevoorrechte koloniale ondernemingen niet aan de gestelde verwachtingen beantwoord. De oorzaken zijn velerlei.
Gebrek aan commercieel inzicht van hunne leiders, die hunne positie meer aan gunsten dan aan ervaring te danken hadden, voortdurende en kostbare strijd tegen de inboorlingen, het ontbreken van emigratie (de eigenlijke kolonisatie werd door colbert geheel verwaarloosd), het scherp doorgevoerd handelsmonopolie zijn de hoofdoorzaken hunner mislukking geweest.
De protectionistische politiek werd na colbert voortgezet, vooral als strijdwapen tegen Engeland; door prohibitieve



5
rechten, in- en uitvoerverboden deed men elkaar wederzijds afbreuk. Eerst het handelsverdrag van Eden 1786 maakte aan dezen economischen oorlog een einde. De engelsche wetten, die iedere handel met Frankrijk verboden, werden opgeheven, het prohibitieve recht op engelsche katoenen weefsels werd door een recht van 10 a 12% ad valorem vervangen.
De handel zou echter slechts korten tijd van deze overeenkomst genieten. De revolutie brak uit en de strijd werd hervat.
§ 2. Protectie van af de revolutie tot 1860.
De fransche revolutie met hare schijnbaar cosmopolitische grondbeginselen: gelijkheid, vrijheid en broederschap, heeft wel allerlei privilegies, monopolies en binnenlandsche douanebarrières afgeschaft, doch niet radicaal met het handelspolitiek verleden gebroken; de consequentie van de vrijheidsgedachte, een vrij ruilverkeer, werd niet getrokken, maar eene nationaal-protectionistische politiek gevoerd. Wat COLBERT niet gelukt is, van Frankrijk één tolgebied te maken, dat heeft 1'Assemblée Constituante tot stand gebracht, eene hervorming van groote beteekenis en van blij venden aard. De bestaande middeleeuwsche tolwetgeving was dermate ingewikkeld, dat NECKER kon zeggen, dat in iedere generatie nauwelijks twee menschen daarin volledig weg wisten, dat men bijna twintig jaar noodig had om gegevens voor eene oplossing te verzamelen 1).
Bij de wet van 5 November 1790 werden voor Frankrijk de bijzondere tollen afgeschaft en een uniform tarief geëischt, hetwelk door eene commissie voorbereid, 15 Maart 1791 aangenomen werd.
Fabrikaten werden met een matig invoerrecht van 7 tot 15 % belast, grondstoffen en levensmiddelen in het algemeen vrijgelaten. Het aantal onbelaste artikelen bedroeg niet minder dan 177. Er waren weinig in- en uitvoerverboden: 22 in- en 32 uitvoerverboden.
x) De studie in 1767 begonnen, was in 1786 voltooid.



6
Ten aanzien van de verhouding tusschen moederland en koloniën vond eene nieuwe gedachte, het assimilatie-beginsel, ingang. Zij werden niet langer meer als uitbuitingsobject maar als integreerende bestanddeelen van het rijk beschouwd. Les colonies sont des parties integrantes du territoire national luidde de Wet van 8 Maart 1790. De handel met de koloniën was een handel tusschen broeders, een handel van de natie met een deel van de natie, zoo heette het.
In dien gedachtengang was voor tolbarrières tusschen moederland en koloniën geen plaats. Vandaar dan ook, dat voorgesteld werd alle invoerrechten op de producten uit de koloniën af te schaffen. Maar vreemd genoeg, de afgevaardigden der koloniën maakten bezwaren, van oordeel, dat de belasting op de koloniale producten slechts door den consument gedragen werd, en noch de cultuur noch hun debiet schaadde. Zij drongen er op aan, dat de koloniale waren in Frankrijk niet bevoorrecht zouden worden.
Het decreet van 29 Maart beperkte zich tot het heffen van een matig invoerrecht van 3% op suiker, koffie en cacao en 15% op indigo, terwijl een reeks koloniale producten vrij in Frankrijk ingevoerd kon worden.
Frankrijk's tweede parlement, de Conventie hief alle tollen tusschen moederland en koloniën op. De desbetreffende wet van 11 September 1793 hield in:
1. alle koloniale producten, mits voorzien van een bewijs van oorsprong, kunnen vrij uit- en ingevoerd worden.
2. alleen bij wederuitvoer over land of op vreemde schepen naar het buitenland is tol verschuldigd. Wederuitvoer op fransche schepen is tolvrij.
De scheepvaart, in die dagen niet bijster bloeiend — het aandeel van de fransche vlag aan den eigen handel bedroeg slechts 20%, terwijl Engeland met 40% en de overige zeevarende mogendheden ook met 40% daaraan deelnamen — meende men het beste te kunnen beschermen, door de vreemde concurrentie uit te schakelen.



7
„La meilleure protection, c'est la prohibition." Een acte van navigatie van 21 September 1793, is geheel in dien geest opgesteld. Krachtens artikel 3 konden geen vreemde grondstoffen, voedingsmiddelen en fabrikaten in Frankrijk of zijne koloniën ingevoerd worden dan direct door fransche schepen of door vaartuigen van het land van waar de goederen afkomstig waren. Uitsluiting dus van het indirect verkeer (le pavillon tiers). Alhoewel het artikel slechts sprak van vreemde koopwaren, paste de administratie het ook toe op producten uit de koloniën afkomstig. De kustvaart werd in artikel 4 aan de nationale vlag voorbehouden. Artikel 2 bepaalde, dat geen schip als Fransch beschouwd zou worden, als het niet in Frankrijk gebouwd was, niet geheel aan Franschen toebehoorde, en zoo niet de officieren en drie vierde van de bemanning Franschen waren:
De zeeoorlog maakte eene strenge Hoepassing van de wet onmogelijk. Reeds te voren had een decreet van 19—21 Februari 1793 alle havens van de fransche koloniën voor Amerikaansche schepen geopend, eene bepaling, die bij decreet van 26 Maart 1793 uitgebreid werd, door aan alle neutrale schepen toe te staan de koloniale producten naar Frankrijk te vervoeren.
Een besluit van het 'Comité du salut public van 24 Januari 1795 veroorloofde den franschen koopheden neutrale schepen voor de kustvaart te gebruiken, bovendien mochten zij gedurende den oorlog hun schepen onder neutrale vlag laten varen.
Niet alleen van de scheepvaart-, maar ook van de tariefwetgeving werd afgeweken. Eenerzijds werden tal van invoerrechten verlaagd of opgeheven, anderzijds in- en uitvoerverboden uitgevaardigd, meerendeels tegen Engeland gericht, eene politiek, die met den vrede van Amiens (1802) tijdelijk gestaakt werd, maar na hervatting der vijandelijkheden in 1803, in nog scherper en vorm gevoerd. De afkondiging van de blokkade van alle fransche havens van Brest tot Hamburg beantwoordde Napoleon met het decreet van Berlijn



8
(21-11-1806), waarbij hij de Britsche eilanden voor geblokkeerd verklaarde.
De gevolgen der blokkade bleven niet uit. In de engelsche havens hoopten de goederen zich op, in Frankrijk, geheel verstoken van koloniale waren, stegen de prijzen tot ongekende hoogte. Zoo kostte suiker te Parijs 6 frcs per pond, in Londen 6 sous, het suikerverbruik daalde van 30 tot 8 millioen kilogram, de suikerschaarschte blijkt uit het feit, dat het pubhek suiker trachtte te koopen bij de apothekers.
Door de enorme uitbreiding van den smokkelhandel was handhaving van het uitsluitingsstelsel op den duur onmogelijk, de oorlogvoerenden gingen er toe over eene wettelijk geregelde contrebande in het leven te roepen, door tegen betaling van een vast bedrag invoerlicenten af te geven. Op die manier werd de blokkade voor den fiscus een bron van inkomsten.
Merkwaardig is het wel, dat Napoleon aan deneenen kant de engelsche katoenen stoffen onverbiddelijk in het openbaar Uet verbranden, aan den anderen kant met het verleenen van licenten zoo vrijgevig was, dat Engeland de afgifte tegen ging werken.
De val van het eerste keizerrijk, gevolgd door den vrede van Parijs, ontnam wel aan den economischen strijd tusschen Engeland en Frankrijk haar verbitterd karakter, maar deed het ultra-protectionisme niet verdwijnen. De fransche producenten tijdens den oorlog tegen buitenlandsche concurrentie hetzij door wettelijke- hetzij door feitelijke onmogelijkheid van vreemden invoer beschermd, wenschten hun monopolie op de fransche markt niet prijs te geven. Al mocht de regeering eenen meer gematigde politiek voorstaan, de kamers, waarin dank zij het beperkte stemrecht1) de groot-industrieelen en grondeigenaars de meerderheid vormden, waren daarvan niet
!) Stemgerechtigd waren slechts zij, die 30 jaar oud en 300 frcs. aan directe belastingen betaalden. Het stemrecht was aldus een monopolie van omstreeks 100.000 personen. Herbert, Modern Europa 1789—1914, blz. 61.



9
gediend, het eigenbelang gaf den doorslag. De verhooging der ijzerrechten geeft hiervan een treffend bewijs.
Gedurende den oorlog was buitenlandsch ijzer niet ingevoerd.
In '14 werd zweedsch en russisch ijzer op de fransche markt aangevoerd, dat 30 a 40 % goedkooper was dan het binnenlandsche. Door eene verhooging van de rechten op ijzer bij de wet van 21 December '14 kon het ijzer uit het Noorden, dat nog op de oude manier met den hamer bewerkt werd, en waar men hout stookte, geweerd worden, maar niet het engelsche, waarbij men reeds van steenkolen en pletmolen gebruik maakte. De industrieelen gesteund door de boscheigenaren, die de vervanging van houtskool door steenkool bij de bereiding van ijzer wenschten tegen te gaan, eischten nogmaals verhooging. Een prohibitief recht van 120% van de waarde, werd gelegd op ijzer naar het nieuwe procédé gemaakt.
Tijdens de Restauratie werden niet alleen de oude invoerverboden gehandhaafd, maar verschillende nieuwe er aan toegevoegd.
Waar de industrie een zoo groote mate van protectie genoot, kon het niet uitblijven, dat ook de landbouw zijn deel in de bescherming vroeg.
Waren tot nog toe de landbouwproducten in het belang der volksvoeding in het algemeen vrij van rechten, de Restauratie brak met deze traditie en stelde het belang der producenten op den voorgrond.
De eerste tariefwetten van 1816 en 1817 bevatten slechts matige rechten, het recht op graan bedroeg 0.50 centimes per hectoliter, als het op vreemde schepen aangevoerd werd, in het tegenovergestelde geval kon het vrij ingevoerd worden.
De wet van 1819 echter voerde in Frankrijk in het stelsel van de échelle mobile, eene veranderlijke korentol, naar gelang van de graanprijzen; daalde de graanprijs dan steeg het invoerrecht, en omgekeerd, bij een zeker maximum werd in het geheel geen tol geheven.
Voor de uitvoering van het systeem werd het land in drie klassen verdeeld, iedere klasse in 8 secties, in iedere sectie



10
2 of 3 markten aangewezen, uit wier koersen men de gemiddelde prijs berekende.
Maandelijks werden de doorsneeprijzen voor iedere sectie door den minister gepubliceerd.
Als norm werd een invoerrecht op tarwe van 25 centimes per hectoliter, en op meel van 75 centimes per quintaal vastgesteld, aangevoerd op fransche schepen, anders 1 fr. meer. Daalde de tarweprijs in de drie klassen respectievelijk op 23, 21, 19 frcs. dan werd het invoerrecht met 1 fr. verhoogd. Iedere franc prijsdaling deed het invoerrecht met een gelijk bedrag stijgen.
Bij een prijsniveau van respectievelijk 20, 18, 16 frcs. was de graaninvoer verboden. De invoer van maïs en rogge was bij prijzen van 17, 15, 10 frcs. verboden.
Het suppletierecht voor meel bedroeg het drievoud van dat voor graan.
Het doel van het systeem der échelle mobile prijsschommelingen zooveel mogelijk te voorkomen en de gemiddelde graanprijs op 19 a 20 frcs. te houden werd niet bereikt. Het stelsel gericht tegen den invoer, vermag niets tegen eenen overvloedigen binnenlandschen oogst, bovendien werkt het veeleer prijsschommelingen in de hand, daar de termijnhandel door het onzekere tarief zoo goed als onmogelijk gemaakt wordt.
Het stelsel bleef echter gehandhaafd, werd zelfs in 1821 nog eenigermate verzwaard. In plaats van 3 klassen werden er 4 ingesteld, het minimum invoerrecht werd in de 4 klassen geheven bij prijzen van 26, 24, 22, 20 frcs., de invoer was verboden, wanneer de prijzen respectievelijk beneden 24, 22, 20, 18 daalden.
Ten opzichte van de koloniën herstelde de Restauratieregeering formeel het pacte colonial. De handel met het buitenland werd wederom verboden, het koloniale privilegie opnieuw ingevoerd door de invoerrechten op fransche koloniale producten te verlagen (wetten van 17 December 'Hen 7 December '15).



-11
Consequent doorvoeren van het oude handelsstelsel was echter onmogelijk, door de gewijzigde omstandigheden waren tal van uitzonderingen noodzakelijk. Zoo werd bij eene koninklijke ordonnantie van 5 Februari 1826 voor de Antillen — toen de voornaamste koloniën — de invoer van bepaalde vreemde waren op schepen van iedere natie toegestaan.
Voor Réunion werd ter wille van zijne handelsbetrekkingen met het nabijgelegen Mauritius, dat sedert 1814 Engelsch bezit was geworden, het uitsluitingsrégime verzacht.
Aan de fransche bezittingen in Indië, zijnde handelsfactorijen, bleef het handeldrijven met het buitenland veroorloofd.
Senegal werd eerst als eene handelsfactorij behandeld, later, toen de regeering besloot er eene plantage kolonie van te maken, werd de invoer van buitenlandsche producten in de streken voor de cultuur aangewezen, verboden. Voor het eiland Gorée was het uitsluitingsstelsel niet van kracht, wel was de handel met Frankrijk aan de nationale vlag voorbehouden, maar de producten van niet-Europeesche landen konden onder iedere vlag ingevoerd worden.
Guyana, eene kolonie van weinig beteekenis, bleef voor den vreemden handel open, door het tolstelsel werd echter de fransche handel begunstigd. Het invoerrecht voor fransche waren, aangevoerd op fransche schepen, bedroeg in het algemeen 2%, voor vreemde waren, ook al werden zij op fransche vaartuigen ingevoerd, 5 a 10%. Bepaalde producten waren zelfs verboden. Het uitvoerrecht bedroeg 72%» wanneer de goederen onder fransche vlag naar Frankrijk, 2% als zij naar het buitenland verzonden werden.
In het algemeen paste de regeering het uitsluitingsbeginsel teg enover de koloniën meer of minder streng toe, naar gelang van het belang, dat het moederland bij de koloniale markt had.
Tengevolge van den oorlog was de koopvaardijvloot zoodanig verzwakt, dat ze niet meer in behoorlijke mate in het transport kon voorzien, en de regeering wel genoodzaakt was vreemde schepen in de havens toe te laten.



12
Het verbod van indirect verkeer krachtens artikel 3 der acte van navigatie van 21 September 1793, werd ingetrokken, en door eenen nieuwen vorm van bescherming der nationale scheepvaart vervangen, namelijk een extra-heffing op koopwaren, aangevoerd op vreemde schepen.
Deze surtaxe de pavillon, ingesteld bij de wet van 17 December 1814, voor sommige producten, die eene belangrijke vracht verschaften, werd bij de wet van 28 April 1816 verder gedifferentieerd, naar gelang van de herkomst der waren.
De bedoeling van de differentieele rechten was, dat de fransche schepen zelf de producten van het land van oorsprong zouden gaan halen, van daar dat het invoerrecht het hoogste bedroeg, wanneer de koopwaar op een vreemd schip of over land ingevoerd werd. Om het ontstaan van markten tusschen Frankrijk en de productielanden tegen te gaan, nam voor fransche schepen het invoerrecht geleidelijk af, naarmate het ladingspunt verder verwijderd was; hoe verder toch de vreemde markt van Frankrijk afgelegen, des te minder was hare concurrentie te duchten, des te lager kon ook het invoerrecht zijn. Zoo bedroeg b.v. voor 100 kilogram koffie het invoerrecht :
1/ aan gene zijde van Kaap uit de fransche ) de Goede Hoop . . 50 fr. koloniën aandezezijdevanKaap
op fransche { .. T_ .... v v
, Uil UllUC OJ ,,
schepen. I , . . u_i__j„„ ok
uil auucic uici euiupccawis lauucu . 7j „
uit entrepots van Europa en van de Middellandsche zee . . . . . . 100 „
B) bij invoer op vreemde schepen 105 „
Naast deze protectie dient nog vermeld te worden, die
welke het gevolg is van de surtaxe d'entrepot, Surtaxe d'entrepöt1), is eene belasting, die geheven wordt
!) Terecht merkt Pallain op in zijn Douanes francaises I blz. 74, dat het juister zou zijn, het een taxe- of droit d'entrepöt te noemen, daar het recht ook geheven wordt van koopwaren, die vrij van invoerrecht zijn.



13
van niet-europeesche producten, niet direct van een land buiten Europa ingevoerd. Het doel van deze taxe is de directe betrekkingen tusschen Frankrijk en de overzeesche landen te bevorderen en dientengevolge de ontwikkeling van eigen koopvaardijvloot. Met het douanerecht heeft ze niets gemeen, aangezien bij de douanerechten rekening wordt gehouden met de waarde van de producten, terwijl dé surtaxe d'entrepöt uniform de verschillende koopwaren treft.
De bevoorrechte positie van de fransche reeders werd nog belangrijk versterkt door de regeling der uitvoer-premie.
Aan den exporthandel werd om met succes te kunnen concurreeren, in den vorm van eene premie, eene zekere vergoeding voor de al te hooge invoerrechten op de grondstoffen, gegeven. De berekening was echter zoo, dat de premie het invoerrecht op grondstoffen, aangevoerd op vreemde schepen, niet ten volle dekte, daarentegen bij invoer op fransche schepen belangrijk overschreed. Voor den fabrikant was het dus van belang materiaal te gebruiken op fransche schepen aangevoerd, daar hij bij uitvoer van zijn fabrikaat dan niet alleen het invoerrecht, maar bovendien eene premie ontving.
Ten slotte waren zekere scheepvaartrechten o.a. het tonnengeld (het tegenwoordige kadegeld), de laad- en losrechten voor fransche schepen lager dan voor vreemde vaartuigen.
Het stelsel van de diff erentieele rechten stuitte echter wegens zijn prohibitief karakter op verzet van de Veréenigde Staten.
Amerika, dat in dien tijd o.a. jaarlijks 100.000 balen ruwe katoen aan Frankrijk leverde, dulde niet, dat deze uitsluitend op fransche schepen vervoerd zouden worden. Als repressaille maatregel besloot het Congres een aanvullingstonnengeld van 18 dollar per ton op alle fransche schepen, die in Amerikaansche havens kwamen, te heffen (15 Mei 1820). Frankrijk bepaalde daarop 26 Juli 1820, dat Amerikaansche schepen, die Zijn havens binnenliepen, 90 frcs per ton hadden te betalen. Daar de Amerikaansche katoen niet gemist kon worden, was men gedwongen ze over een derde land in te voeren. De hoogere vrachtkosten werden door eene premie van 10 frcs



14
per kilogram voor invoer van katoen onder fransche vlag, afkomstig uit havens buiten Europa, met uitzondering van die van Amerika, gecompenseerd.
Aan dezen tarievenstrijd maakte het handelsverdrag van 24 Juni 1822, een einde, waarbij het beginsel van reciprociteit voor het direct verkeer aanvaard werd. Voor het indirect verkeer bleven de surtaxes gehandhaafd. Een zelfde regel werd in een verdrag met Engeland (1826) opgenomen. Juli-mo- jje regeering van LOUIS PHILEPPE, wel geneigd tot eene narchie. gematigd protectionistische politiek, vermocht door den tegenstand van de groot-grondeigenaars en groöt-industrieelen, die, niettegenstaande het kiesrecht ietwat was uitgebreid 1), nog eene invloedrijke positie innamen, in de tariefwetten geen principieele veranderingen aanbrengen. Toch hebben zich in deze periode eenige liberale instituten ontwikkeld, namelijk het entrepot — het transito en de admission temporaire.
Onder het anciem régime bestond het entrepot slechts voor den handel met het Noorden en met de koloniën. De wet van 8 floréal an XI gaf eene algemeene regeling, doch sloot waren, wier invoer verboden was, uit; overigens was het entrepot in beginsel alleen in de zeehavens.
In 1832 ontving het stelsel eene belangrijke uitbreiding, bij de wet van 9 Februari 1832 werd het ook toegelaten voor koopwaren, wier invoer verboden was, eene wijziging, daarom van belang, omdat in dien tijd het invoerverbod vrijwel regel was. Krachtens de wet van 27 Februari 1832 konden in de steden, die daartoe het verzoek deden en de kosten te hunnen laste namen, entrepots gesticht worden.
Het transito stelsel is eene aanvulling van het entrepot.
Vóór de Revolutie was de doorvoer van koopwaren over fransch territoir naar het buitenland slechts voor producten uit de fransche koloniën toegelaten.
De wetten van 17 December 1814 en 21 April 1818 stonden
1) De kiescensus werd tot 200 frcs verlaagd, de erfelijkheid van het pairschap afgeschaft. Herbert blz. 82.



15
het tegen betaling van zeker recht ook voor bepaalde vreemde waren toe, met uitzondering van die, waarvan de invoer verboden was. Krachtens de wet van 9 Februari 1832, was in het algemeen de doorvoer van alle koopwaren, ook wier invoer verboden was, veroorloofd. Slechts 24 soorten waren uitgezonderd. Het transito-recht werd verlaagd, en in 1845 afgeschaft.
De admission temporaire heeft voor de industrie dezelfde beteekenis als entrepot en transito voor den handel.
In beginsel stelt het vrij van invoerrechten en surtaxe d'entrepöt de vreemde koopwaren, die in Frankrijk eene verdere bewerking ondergaan met de verplichting ze binnen eenen bepaalden tijd uit te voeren of in entrepot te geven.
Met de admission temporaire bereikt men hetzelfde doel als met eene export premie of drawback, namelijk de industrie in de gelegenheid te stellen met succes op de wereldmarkt te kunnen concurreeren.
Van de beide stelsels is de admission temporaire tegenwoordig het meest in gebruik. De wet van 5 Juli 1836 heeft het instituut ingesteld, in artikel 5 geeft zij de regeeringx) de bevoegdheid, de admission temporaire te verleenen. Van 1837 tot 1850 zijn een twaalftal concessies gegeven; tegenwoordig bedraagt het aantal ongeveer 80.
De uitsluitingspohtiek van de kamers was voor het sluiten van handelsverdragen niet bevorderlijk. Van de weinige toenmaals gesloten handelsverdragen zijn de voornaamste die met België en Sardinië.
De snelle ontwikkeling van de Zollverein maakte Frankrijk bezorgd, dat ook België, Holland en Zwitserland zouden toetreden.
Pogingen tot vorming eener douane-unie met België mislukten door de krachtige bestrijding der industrieelen in beide landen. Een handelsverdrag van 1842, waarin de rechten op
!) Krachtens artikel 13 van de wet van 11 Januari 1892 kan admission temporaire slechts door eene wet verleend worden.



16
garens en weefsels uit vlas en hennep, voor België verlaagd werden, werd den kamers eerst in 1845 voorgelegd, deze beperkten den duur tot 1846.
Een nieuw handelsverdrag voor zes jaar, waarbij de hoeveelheid in te voeren textielgoederen tegen het gereduceerde tarief bepaald was, werd door de kamers niet zonder verzet goedgekeurd.
Het handelsverdrag met het koninkrijk Sardinië, waarbij Sardinië zijn rechten op wijn en brandewijn verlaagde, Frankrijk zijn tol op vee met Vs verminderde en de sardinische schepen met fransche gelijk stelde, vond al evenmin instemming bij de kamers, de geldigheidsduur werd van 6 tot 4 jaar beperkt.
2e Repu- Tijdens de tweede Republiek bleven de kamers, alhoewel bliek met algemeen stemrecht gekozen, even protectionistisch als onder de Julimonarchie. De vrijhandelsgedachten in Engeland door Cobden gepropageerd, vonden in Frankrijk slechts bij de liberale economen instemming. Tot verbreiding van de liberale beginselen hadden deze de Journal des Economist es (1841) en de Société d'Économie Politique (1842) gesticht. De leer van den vrijhandel werd krachtig door FrÉDÉRIC Bastiat verdedigd in zijn Sophismes en Pamphlets (1844—50), in zijn Harmonies économiques (1850) en in zijn weekblad le Libre Echange.
Onmiddellijk succes had hun campagne niet, eerst onder het tweede keizerrijk vond eene radicale verandering van handelspolitiek plaats. 2e Kei- Napoleon III was een overtuigd vrijhandelaar, langen tijd zerrijk. had hij in Engeland gewoond en was van de vrijhandelsbeweging getuige geweest.
Om de handelspolitiek meer in liberale richting te leiden stonden de regeering 3 middelen ten dienste:
1. indienen van wetsontwerpen,
2. ingevolge de wet van 17 December 1814 was de regeering in geval van noodzakelijkheid bevoegd, bij decreet



17
de rechten op grondstoffen voor de industrie en op levensmiddelen voorloopig te verlagen, mits deze decreten den kamers voor het einde der zitting ter goedkeuring werden voorgelegd, 3. het sluiten van handelsverdragen, die de goedkeuring der kamers niet behoefden. Het senatus-consultum van 1852 bepaalde in artikel 3: les traités de commerce faits en vertu de 1'article 6 de la constitution ont force de loi pour les modifications de tarif, qui y sont stipulées.*)
In de eerste acht jaren heeft de regeering van de tweede methode een ruim gebruik gemaakt. Talrijke decreten hebben de tarieven gewijzigd.
De admission temporaire werd voor verschillende grondstoffen verleend o.a. die noodig waren voor de scheepsbouw industrie. Het invoerverbod van vreemde schepen werd vervangen door een recht van 10 %.
Om de duurte der levensmiddelen te bestrijden werden de rechten op vee en vleesch verlaagd. De échelle mobile werd bij een decreet van 18 Augustus 1853 tot 31 December opgeschort en deze opschorting van jaar tot jaar tot 1859 verlengd.
Met het vragen van de goedkeuring der Kamers op deze decreten haastte de regeering zich niet. Negen en tien jaar later werden de meeste eerst door de wet bekrachtigd, bij sommige werd dit geheel nagelaten.
Na de wereld-tentoonstelling van 1855, meende de regeering, getroffen door de superioriteit van de fransche industrie, het oogenblik gekomen, eene verstrekkende hervorming in de tariefwetgeving aan te brengen. Een wetsontwerp van 1856, waarbij de invoerverboden ingetrokken werden en vervangen door beschermende rechten, bij de kamers ingediend, werd echter zonder onderzoek door de protectionistische meerderheid verworpen.
') Krachtens art. 8 van de constitutie van 1875 kan de president handelsverdragen slechts ratificeeren na machtiging door eene wet.
2



18
De onverzoenlijke houding der kamers, de ontstemming van de industrieelen en landbouwers tegen de decreten, waren voor de regeering redenen, langs anderen weg haar doel te bereiken, namelijk door het sluiten van handelsverdragen.
§ 3. De liberale periode van 1860—1870.
Het land, waarmee napoleon in de eerste plaats een handelsverdrag wilde sluiten, was Engeland, niet alleen economische- maar ook politieke motieven bepaalden hier zijn gedragslijn.
Daar tengevolge van den italiaanschen oorlog en de versterking van de fransche vloot tusschen beide landen eene verwijdering ontstaan was, zou eene liberale regeling van hunne handelsbetrekkingen, eene politieke toenadering vergemakkelijken.
Geheime onderhandelingen door MlCHEL Chevauer en cobden gevoerd, leidden tenslotte tot het sluiten van het verdrag van 23 Januari 1860, 10 Maart bij keizerlijk decreet openbaar gemaakt.
Frankrijk verbond zich alle invoerverboden in te trekken en te vervangen door invoerrechten, die in geen geval hooger mochten zijn dan 30 % en van ai 1864. 25 % van de waarde. Engeland verplichtte zich de rechten op de meeste fransche industrie- en landbouwproducten af te schaffen, en die op wijn en brandewijn aanzienlijk te verlagen.
In de aanvullings-ver dragen werden deze beginselen nader uitgewerkt en de rechten in het algemeen lager dan het maximum vastgesteld, met uitzondering voor de ijzerfabrikaten.l)
Op den grondslag van het verdrag van 1860, sloot Frankrijk achtereenvolgens met de voornaamste europeesche landen handelsverdragen. In 1861 met België, in 1862 met de Zollverein, in 1863 met Italië, 1864 met Zwitserland, 1865 met Zweden en Noorwegen, met de Hanze-steden, met Nederland, met Spanje, in 1866 met Oostenrijk. In al deze verdragen,
1) De persoonlijke invloed van den groot-industrieel Schneider op den. Keizer moet hieraan niet vreemd zijn geweest.



19
evenals in dat van 1860, was de meest begunstigings-clausule opgenomen.
De door de handelsverdragen in het invoertarief gebrachte veranderingen betroffen voornamelijk fabrikaten, eene verlaging van rechten op grondstoffen en dientengevolge eene terzijdestelling van de exportpremies werd dus noodzakelijk.
Nu de belangen-gemeenschap eenmaal verbroken was, bestond er geen reden meer, landbouw én scheepvaart langer te beschermen, en het oude koloniale stelsel in stand te houden.
Dienovereenkomstig werden bij de wet van 5 Mei 1860, de invoerrechten op een zeker aantal grondstoffen afgeschaft.
De wet van 15 Juni 1861 trok definitief de échelle mobile in, stond de vrije uitvoer van graan toe en bepaalde het invoerrecht op 0.60 centimes en 1 fr. 20 de 100 kilogram, naar gelang de aanvoer over land, op fransche schepen geschiedde, of op vreemde vaartuigen. Bij decreet van 13 November 1867, werd deze surtaxe de pavillon afgeschaft. De wet van 16 Mei 1863, waarbij tal van decreten goedgekeurd werden, deed de uitvoerverboden, de uitvoerrechten en exportpremies vervallen.
Eene radicale verandering onderging de scheepvaart-wetgeving. Bleven de industrieelen nog in zekere mate beschermd, de reeders en scheepsbouwers zouden bijna al hun privilegies verhezeni
Het invoerverbod Van vreemde schepen reeds opgeschort bij decreet van 17 October 1855, werd tengevolge van het verdrag van 23 Januari 1860, definitief ingetrokken. Bij verdrag van 16 October 1860, werd het invoerrecht voor houten schepen op 25 frcs, voor ijzeren vaartuigen op 70 frcs per ton gesteld, hetgeen voor de eersten met 5 a 6 %, voorde laatsten met 8 a 10 % van de waarde overeenkwam. Daarmee was het monopolie van de fransche scheepsbouwers ter zijde gesteld. In 1861 werd dezelfde gunst aan Amerika toegestaan.
Werd door opheffing van het pacte colonial voor de drie suikereilanden, Guadeloupe, Martinique en Réunion (3 Juli 1861) aan de reeders reeds een belangrijk privilegie ontnomen,



20
de scheepvaartwet van 19 Mei 1866, hief voor hen bijna alle bescherming op. De tonnengelden en surtaxes de pavillon, die door hunne feitelijke uitsluiting van de vreemde vlag, de nationale scheepvaart beschermden, werden afgeschaft. De invoer van vreemde schepen en de fransch-verklaring (francisation) *) werd toegestaan tegen betaling van het geringe recht van 2 frcs.
Van de ultra-protectionistische acte van navigatie van 1793, bleef voor de reeders alleen nog de bepaling over, dat de kustvaart aan de nationale vlag voorbehouden werd.
Teneinde de scheepsbouwers in staat te stellen met het buitenland te concurreeren, liet de wet den vrijen invoer van scheepsbouwmateriaal toe.
In aansluiting met de liberale wetgeving voor het moederland, kwam ook in de verhouding tot de koloniën een principieele verandering.
De constitutie van 1852 liet de grondregeling voor de koloniën aan den Senaat over, het dientengevolge uitgevaardigde senatus-consultum van 3 Mei 1854, verdeelde de koloniën in 2 groepen. 1° Martinique, Guadeloupe en Réunion, waarvoor een conseilgénéral2) ingesteld werd en wier handelsstelsel slechts door eene wet geregeld kon worden, 2° de overige koloniën, zonder conseilgénéral, bleven aan decreten onderworpen. De wet noodig voor de verandering in het douanestelsel van de Antillen en Réunion werd 3 Juli 1861 bekrachtigd.
De handelsbetrekkingen der koloniën werden door genoemde wet aldus geregeld:
1. Alle, in Frankrijk toegelaten, vreemde koopwaren, kun-
a) Francisationacte, waarbij een schip voor fransch verklaard wordt.
2) De conseilgénéral kon over alle vragen van koloniaal belang geraadpleegd worden, stemde over de plaatselijke uitgaven, de belastingen noodzakelijk tot dekking van deze uitgaven, met uitzondering van de douanetarieven, de buitengewone bijdragen en de leeningen. vgl. ARNAUD et Méray blz. 148.



21
nen tegen een gelijk recht ook in de koloniën, door schepen van iedere mogendheid ingevoerd worden.
2. De koloniën kunnen hunne waren zoowel naar het moederland, als naar het buitenland uitvoeren. Met uitzondering van suiker, melasse, geconserveerde vruchten, koffie en cacao kunnen alle koloniale producten in Frankrijk vrij van rechten ingevoerd worden.
3. De handel tusschen Frankrijk en zijne koloniën is aan vreemde schepen toegestaan, tegen betaling van een surtaxe de pavillon van 20 frcs per ton voor de Antillen en 30 frcs voor Réunion.
Drie jaar later werd deze wet ook voor Senegal en Guyana van toepassing verklaard (decreet van 24 December 1864).
Genoot door deze regeling, gebaseerd op de assimilatiegedachte, de invoer uit het moederland nog eene zekere bescherming, de scheepvaartwet van 19 Mei 1866, maakte door afschaffing van de surtaxes de pavillon, hieraan een einde.
In hetzelfde jaar ging de Senaat nog een stap verder door aan de 3 genoemde koloniën toe te staan zelf hun handelspolitiek te bepalenDe conseilsgénéraux waren van nu af bijna volledig meester over hunne tarieven, in zooverre beperkt, dat hunne desbetreffende besluiten de goedkeuring van het moederland behoefden, eene gematigde autonomie dus.
De in het artikel genoemde, octroi de mer, zijn als fiscale rechten bedoeld en worden ten behoeve van het gemeentebudget geheven, doch kunnen eene protectionistische werking hebben.
't Is namelijk een twistvraag, in hoeverre de eigen productie der koloniën met dergelijke rechten belast mag worden. Wordt zij vrijgesteld, dan is het octroi de mer voor haar eene bescherming tegen buitenlandsche en fransche waren.
De conseilsgénéraux maakten van hunne bevoegdheid een
1) Senatus-consultum 4 Juli 1866 art. 2: Le conseilgénéral vote les tarifs d'octroi de mer, sur les objets de toute provenance, ainsi que les tarifs de douane sur les produits étrangers, naturels ou fabriqués, importés dans la colonie.



22
ruim gebruik, ze schaften alle invoerrechten af en verhoogden het octroi de mer.
De koloniën hebben zich daarbij niet slecht bevonden.
De prijzen van de invoerartikelen daalden, haar handelsomzet nam toe. Minder gunstige gevolgen had haar vrijhandelspolitiek voor het moederland, de fransche invoer nam af, de buitenlandsche belangrijk toe, hetgeen uit de volgende cijfers blijkt.
Invoer uit Frankrijk in 1865 in 1000 frcs. uit het buitenland
Martinique 17.335 9.964
Guadeloupe 12.897 3.819
Réunion 14.431 12.010
44.663 25.793 1880.
Martinique 14.037 17.327
Guadeloupe 11.632" 13.585
Réunion 9.199 24.795
. 34.868 55.707
Te oordeelen naar de belangrijke en talrijke wijzigingen, die tijdens de regeering van Napoleon, in de tarieven, in de scheepvaartwetgeving, ën in het koloniale stelsel aangebracht werden, scheen de liberale politiek stevig gefundeerd; de protectionisten echter hadden hun verzet slechts tijdelijk opgegeven, wachtten de gelegenheid af den strijd te hervatten. Naarmate de termijn naderde, waarop de handelsverdragen opgezegd konden worden, hernieuwden zij hunne aanvallen, de omstandigheden waren hun hierbij bijzonder gunstig.
De crisis van 1866 in Engeland, de Secessieoorlog in Amerika, de strijd tusschen Oostenrijk en Duitschland, de troebelen in de Zuid-Amerikaansche Republieken, hadden eene ongunstige werking op de wereldmarkt, de fransche industrie leed onder overproductie, de buitenlandsche handel bleef stationnair. Het viel den tegenstanders van Napoleon niet moeilijk de algemeene malaise te wijten aan zijne liberale handelspolitiek en een onderzoek omtrent de industrie en de scheepvaart uit te lokken.



23
Door den oorlog van 1870 werd de arbeid echter onderbroken. § 4. , Overgang tot protectie 1870-1892.
Na den vrede van Frankfort had de nieuwe regeering, waarvan de beide protectionisten, Thiers als president der Republiek en POUYER- Quertier als minister van financiën, deel uitmaakten, allereerst het financieele probleem op te lossen. De verhooging van invoerrechten op koloniale waren en spiritualiën, waartoe bij de wet van 8 Juli 1871 besloten werd, was een zuiver fiscale maatregel. Het tweede voorstel, om de grondstoffen noodig voor de industrie te belasten, werd na eene lange discussie en met belangrijke wijzigingen 26 Juli 1872 aangenomen. .De toepassing echter stuitte op internationale moeilijkheden. In de bestaande handelsverdragen toch, was voor de meeste producten in kwestie vrijstelling van rechten verleend.
Onderhandelingen met Engeland en België aangeknoopt, leidden niet tot het gewenschte resultaat. Waar dientengevolge de wet practisch van geen beteekenis was, werd ze het volgende jaar ingetrokken.
Evenmin had de regeering succes met haar scheepvaartwet van 30 Januari 1872.
Eene surtaxe zou geheven worden bij invoer op niet-fransche schepen, en eene surtaxe d'entrepöt. Het invoerrecht op buitenlandsche schepen werd aanzienlijk verhoogd. Bedroeg het tot nog toe 2 frcs. per ton, thans werd het gesteld op 40 frcs. voor houten- 50 frcs. voor houten en ijzeren- en 60 frcs. voor ijzeren schepen.
Edoch in het handels- en scheepvaartverdrag met Oostenrijk van 11 December 1866, dat eerst in 1877 opgezegd kon worden, was de gelijkstelling van de oostenrijksche met de fransche vlag bepaald, eveneens was het invoerrecht van 2 frcs., en de vrijstelling van rechten voor scheepsmateriaal er in opgenomen. Krachtens de clausule van meestbegunstiging genoten ook de andere staten, met wie Frankrijk handelsverdragen gesloten had, van deze voorrechten. Aangezien de



24
oostenrijksche regeering, gesteund door Bismarck, niet genegen was van hare voorrechten afstand te doen en ook in Frankrijk zelf tegen de surtaxe de pavillon verzet was, werd zij bij de wet van 27-7-1873 ingetrokken. Tevens werd eene commissie ingesteld om den toestand van de handelsvloot te onderzoeken; hare arbeid heeft den grondslag voor de eerste premiewet van 1881 gelegd.
Mocht voorloopig nog het liberale stelsel gehandhaafd blijven, toch erkende men algemeen de noodzakelijkheid het algemeene tarief te herzien, wijl het totaal verouderd was, nog invoerverboden bevatte en ten opzichte van landen, waarmee Frankrijk geen handelsverdragen gesloten had, bezwaarlijk was toe te passen.
Een wetsontwerp door den minister van handel, Teisserenc oe bort, in 1877 ingediend, waarin hij voor de rechten van het algemeene tarief meerendeels die van het conventioneele overnam, kwam wegens kamerontbinding niet meer in behandeling. Na de verkiezingen, die eene verzwakte liberale meerderheid brachten, diende Teisserenc de Bort een nieuw ontwerp in, waarin de rechten voor het generale tarief gemiddeld 24 % hooger waren dan die van het conventioneele. Het wetsontwerp kwam eerst in 1880 in behandeling, werd, nadat het parlement verschillende rechten verhoogd had, 7 Mei 1881 aangenomen.
De nieuwe tariefwet was matig protectionistisch.
Grondstoffen voor de industrie en voedingsmiddelen waren meerendeels vrij van rechten of zeer laag belast. De rechten op fabrikaten bedroegen in het algemeen 24 % meer dan die van het oude conventioneele tarief. De rechten naar de waarde waren vervangen door rechten naar het gewicht.
De regeering had echter aan de kamer belangrijke concessies gedaan 1° de rechten op te nemen in de handelsverdragen zouden in geen geval lager zijn dan 24% van het generale tarief, 2° rechten op graan en vee zouden niet in de handelsverdragen opgenomen worden, 3° de conventioneele rechten zouden uitsluitend naar het gewicht zijn.



25
De eerste concessie maakte het de regeering onmogelijk den contracteerenden staten eenige belangrijke verbetering van de status quo in de richting van vrijhandel aan te bieden. Door de tweede voorwaarde bleef de gelegenheid bestaan de bescherming voor den landbouw te verhoogen, wat vrij spoedig plaats had.
In 1882 was eene financieele crisis uitgebroken, die in 1883 ook de industrie trof. Eene algemeene prijsdaling trad in, en kwam eerst in 1887 tot staan. De algemeene malaise, die den landbouwers in het bijzonder trof, was de aanleiding tot het verleenen van protectie aan den landbouw, De eersten, die bescherming ontvingen waren de suikerproducenten. De bestaande surtaxe van 3 frcs op de ruwe beetwortelsuiker gaf geen voldoenden steun tegen de duitsche en oostenrijksche concurrentie. Bij de wet van 29 Juli 1884 werd de surtaxe op buitenlandsche ruwe suiker gebracht op 7 frcs en tevens de suikerbelasting anders geregeld.
Was deze tot nog toe gelegd op het fabrikaat en geheven naar een vermoedelijk rendement, berekend met de polarimeter, thans werd ze gelegd op de grondstof, den beetwortel en geheven naar een wettelijk rendement. Daarmee wilde men den landbouw aanmoedigen bieten met een rijker suikergehalte voort te brengen en de industrie om hare extractie methode te verbeteren. Gelijktijdig werd voor de koloniale suiker de belasting met 12% verlaagd.
Van groot belang voor de landbouwers was de wet van 28 Maart 1885, waarbij het recht op tarwe en meel tot 3 en 6 frcs verhoogd werd. Haver, rogge, gerst tot nog toe vrij, werden met 1 fr. 50 c. belast. Eene tweede wet van denzelfden datum verhoogde de rechten op vee.
Aangezien het verwachte resultaat uitbleef, werden de rechten op tarwe en vee opnieuw verhoogd in 1887.
Vermelding verdient ook nog de regeling betreffende den wijn. De fransche wijnbouwers waren steeds voorstanders geweest van verlaging van invoerrechten, van eene protectionistische politiek vreesden zij, dat repressaille-maatregelen



26
speciaal tegen den wijnexport het gevolg zou zijn. Zij veranderden echter van meening, toen de phylloxera een groot deel der wijnstokken geheel verwoestte, en de productie zoodanig daalde, dat ze zelfs niet meer in de behoeften van het eigen land kon voorzien. Men klaagde niet alleen over "het lage invoerrecht, maar nog meer over den spaanschen invoer van vervalschten wijn. Krachtens een handelsverdrag met Spanje kon de spaansche wijn, die niet meer dan 15.9 graad alcoholgehalte bevatte, in Frankrijk tegen betaling van 2 frcs per hectoliter ingevoerd worden. Waar alcohol iri Frankrijk met 15674 frcs. per hectoliter belast was, was het voor de importeurs niet alleen voordeelig spaanschen wijn in te voeren, die, behalve 10 tot 13 % natuurlijke spiritus, 5 tot 2% toegevoegde aldohol bevatten mocht, maar er ontstond tevens een aanzienlijke invoer van vervalschten wijn. Een hectoliter kunstwijn bevatte, behalve water en kleurstof, ongeveer 15 liter spiritus, die in plaats van 15 X 1.5674 = 23.43 frcs als wijn slechts 2 frcs te betalen had. Door strenge maatregelen trachtte de douane den frauduleusen invoer in 1888 te verhinderen, bovendien werd aan de spaansche regeering verzocht van spiritus een accijns te heffen. Daarop werd in Spanje bij de wet van 26 Juni 1888 een accijns van 72 pesetas per hectoliter ingevoerd. In het volgende jaar werd deze op aandrang van belanghebbenden tot 25 pesetas verlaagd. De fransche regeering wist echter gedaan te krijgen, dat in het nieuwe spaansche toltarief van 1 Januari 1892 de accijns op 160 pesetas vastgesteld werd1).
De overgang tot landbouwprotectie bracht Frankrijk direct in conflict met Italië. 16 December 1886 zegde Italië zijn handelsverdrag op, en daar partijen tot geen overeenstemming kwamen, brak een toloorlog uit (1888). Beide landen pasten hun generaal tarief toe. Aangezien het italaansche in het algemeen hooger was dan het fransche, werd dit bij de wet van 27 Februari 1888 verhoogd. Italië antwoordde met een nog hooger
!) A. GWINNER. Die Handelspolitik Spaniens. Schriften des Vereins für Sozialpolitik. dl. 51 blz. 118-122.



27
repressaille-tarief. Daar een aantal reducties op het algemeen tarief alleen in het fransch-italiaansche verdrag waren opgenomen, werden ook tegenover andere landen, de desbetreffende rechten van het generale tarief van kracht.
De protectionistische reactie beperkte zich niet tot het moederland, maar strekte zich ook over de koloniën uit. Om aan de klachten van de fransche exporteurs, die in de koloniën schadeloosstelling voor den teruggang van den handel met het buitenland hoopten te. vinden, te gemoet te komen, trachtte de regeering door dreigementen en beloften de conseilsgénéraux te bewegen de vrijhandelspolitiek te laten varen. Eenerzijds dreigde zij de openbare werken, die met subsidie van het moederland, in de koloniën uitgevoerd werden, stop te zetten, anderzijds beloofde zij de koloniale suiker voorkeur te verleenen. De in het uitzicht gestelde tolbegunstiging was voor de suikerkoloniën, die door de geweldige prijsdaling der rietsuiker 1), in eene noodpositie geraakt waren, bijzonder aanlokkelijk.
Dientengevolge gingen dan ook Guadeloupe in 1884, Martinique en Réunion in 1885 er toe over matige invoerrechten op buitenlandsche waren te heffen.
In Algiers werd in 1884 het gematigde invoertarief van 1867, door het fransche algemeene tarief behoudens enkele wijzigingen vervangen, de algerijnsche invoer in Frankrijk was voortaan vrij. In 1887 werd ook het algemeene tarief voor de bezittingen in Achter Indië van kracht.
§ 5. De tegenwoordige tarieven.
Was het fransch tarief tot nog toe matig protectionistisch, al spoedig kwam daarin verandering mede op voorbeeld van het *
*) Bedroeg de prijs van 1 K.G. ruwe rietsuiker in 1881 nog 0.62 centimes, in 1884 daalde ze tot 0.37 centimes. Van den duurzamen lagen prijs (1885: 0.40; 1886: 0.37; 1887: 0.32; 1888: 0.37; 1889 : 0.40; 1890: 0.32 Annuaire statistique 1914-'15 blz. 85*) maakte het moederland gebruik om voortdurend druk uit te oefenen op de koloniën, de tarieven op buitenlandsche waren te verhoogen, waartegen de rietsuiker in Frankrijk grootere voorkeur verleend werd.



28
buitenland. Sommige landen hadden reeds hun tarieven verhoogd. Amerika door de Mac Kinley bill 6 October 1890. Rusland 13 Juli 1891, Roemenië 7 Juli 1891, Zwitserland 10 April 1891, andere bereidden eene herziening voor, Frankrijk volgde.
De regeering zegde de handelsverdragen, die 1 Februari 1892 afliepen, op, en diende na eene uitgebreide enquête een wetsontwerp in, hetgeen na uitvoerige besprekingen en niet zonder belangrijke wijzigingen 11 Januari wet is geworden.
In beginsel was het een autonoom stelsel, maar het liet toch overeenkomsten met andere landen toe, doordat het een dubbel tarief aannam: een algemeen tarief, toepasselijk op landen, waarmee geen conventie*) gesloten werd, en een minimum, dat in zijn geheel of gedeeltelijk toegestaan werd in ruil voor begunstigingen van andere zijde. De gemiddelde afwijking tusschen beide tarieven bedroeg 20 a 25%. Het maximum tarief zou regel, het minimum uitzondering zijn.
Het was sterk gespecialiseerd, niet minder dan 721 posten kwamen er in voor, t>54 in het invoertarief, ongeacht de nummers bis en de talrijke onderverdeeling van nummers, en 3 in het uitvoertarief; 37 producten van buiten-europeeschen oorsprong, uit europeesche landen ingevoerd, en 27 producten van europeeschen oorsprong, als zij niet uit het land van oorsprong ingevoerd werden, werden door surtaxes d'origine getroffen.
De rechten waren aanzienlijk verhoogd. Naar eene berekening van de administratie, zou de toepassing van de nieuwe tarieven, gesteld dat de invoer niet verminderde, eene meerdere ontvangst van 212 millioen voor het algemeene en 115.5 miUioen voor het minimum tarief opgeleverd hebben.2)
Ten behoeve van den landbouw werden de rechten op vee,
*) Het woord convention of arrangement wordt meestal gebruikt voor overeenkomsten waarin geen tarieven zijn opgenomen. In het tegenovergestelde geval spreekt men van traité (Tarifvertrag).
*) In 1891 bedroegen de invoerrechten 393.600.000 frcs; in 1893: 452.500.000 francs.



29
vleesch, gevogelte, conserven, boter, kaas, eieren en visch verhoogd, hetzij door eene directe verhooging in beide tarieven of door overname van de rechten uit het bestaande algemeene tarief in hét minimum tarief.
Belast werden o.a. haver, gerst, boekweit, aardappelen, brood, fruit, groenten en hout.
Voor wijn werd eene tarifeering aangenomen naar gelang van het alcoholgehalte. Naar het algemeen tarief waren wijnen met een alcoholgehalte van minder dan 11 graden belast met 1.20 frcs en naar het minimumtarief met 0.70 frcs per graad. Bedroeg het alcoholgehalte meer dan 11 graden, dan was bovendien voor ieder en graad boven 11, de accijnsbelasting van 156.25 frcs per hectoliter verschuldigd. Daarentegen bleven wol, zijde (in cocons of ruw), huiden, vlas, hennep, en oliezaden, grondstoffen voor de industrie niettegenstaande verzet van de landbouwers onbelast. Voor de vrijstelling van zijde, vlas en hennep, verkregen zij echter compensatie in den vorm van eene productie premie.
In de premies heeft de wetgever een geschikt middel gezien om de tegenstrijdige belangen der verschillende productietakken te verzoenen.
De bescherming der fabrikaten werd in doorsnee met 69 % verhoogd. Van de 1200 artikelen, die de vierde af deeling van het tol-tarief in 420 nummers bevatte, waren ongeveer 60, die of Frankrijk niet produceerde of als grondstoffen voor belangrijke industrieën dienden, vrij van rechten.
Vermelding verdient nog de regeling der rechten op katoenen garens. De katoenspinners hadden eene verhooging van recht gevraagd, de wevers van gemengde stoffen verklaarden, dat iedere verhooging op garens, den productieprijs van hunne weefsels duurder maakte, en hun de concurrentie op de buitenlandsche markt onmogelijk maakte. Het conflict werd aldus opgelost. De rechten op garens werden verhoogd, maar bij den uitvoer van weefsels 60 % van het invoerrecht op katoenen garens, waarmede zij vervaardigd waren, teruggegeven; als basis nam men voor de garens van No. 1 tot 49, het invoer-



30
recht van No. 26, voor No. 50 tot 99, dat van No. 76, van No. 100 tot 149, dat van No. 126, voor No. 150 en daarboven, het recht van No. 171. De teruggave kon op die manier in sommige gevallen eene exportpremie bevatten.
De nieuwe tariefwet bevatte tevens bepalingen voor de koloniën (met uitzondering van Algiers en Tunis), zij werden in twee groepen verdeeld: 1° de geassimileerde: Martinique, Guadeloupe, Guyana, Saint-Pierre.Miquelon, Réunion,Mayotte, Gabon, Indo-China, Nieuw-Caledonië; 2° de niet-geassimileerde: Fransch-West-Afrika (met uitzondering van Gabon), Tahiti, fransche bezittingen in Indië, Obock, Diégo-Suarez, Nossi-Bé en Sainte-Marie de Madagascar. In de eerste groep zijn bij decreet van 23 Mei 1896, de Comoren, en bij de wet van 16 April 1897 Madagascar opgenomen. Saint-Pierre en Miquelon zijn krachtens de wet van 11 November 1912 overgebracht naar de tweede rubriek, hetzelfde wordt voor Gabon en Nieuw-Caledonië voorgesteld (wetsontwerp van 12 December 1912.)
De handelsbetrekkingen tusschen moederland en geassimileerde koloniën zijn aldus geregeld:
Invoer in de koloniën.
1. Waren uit het buitenland zijn bij invoer in de koloniën in beginsel aan dezelfde rechten onderworpen als bij import in Frankrijk. Daar het moederlandsche tarief niet ongewijzigd op de koloniën, wier economische verhoudingen geheel verschilden, toegepast kon worden, bepaalde art. 3 § 4, dat bij decreet de producten aangewezen zouden worden, die bij uitzondering aan een speciaal tarief onderworpen zouden kunnen worden.
Het fransche tarief werd eerst van kracht na uitvaardiging van een decreet binnen een jaar, dat de uitzonderingen bevatte. •
De excepties bestaan in reducties of in vrijstellingen en betreffen voornamelijk levensmiddelen; voor fabrikaten is het nationale tarief verminderd o.a. in Mada-



31
gascar voor katoenen weefsels, meubelen, houten artikelen; in Indo-China voor producten van chineeschen oorsprong; in Nieuw-Caledonië voor metalen, metaalwerk, houtwerk1).
Deze uitzonderingstarieven bevatten meerendeels een kolom, vervingen het algemeen- en het minimumtarief, eerst in 1911 houden de desbetreffende decreten twee kolommen in, een algemeen- en een minimum tarief.
De surtaxes d'entrepöt worden in de koloniën niet geheven.
2. Waren uit het moederland en zijne koloniën worden vrij van tolrechten in de geassimileerde koloniën ingevoerd.
Op den regel dat producten van de eene fransche kolonie vrij in de andere ingevoerd worden, maakt de wet van 19 April 1904 eene uitzondering met betrekking tot artikelen uit Fransch-Indië. Deze zijn aan dezelfde rechten onderworpen als die van de meest-begunstigde vreemde landen, met uitzondering van een jaarlijks te bepalen hoeveelheid „guinées", die vrij in de andere bezittingen ingevoerd mogen worden.
Invoer in Frankrijk.
In beginsel genieten de producten uit de koloniën tolvrijheid. In het belang van de binnenlandsche productie zijn hiervan uitgezonderd: suiker en hare derivaten; uit een fiscaal oogpunt de eigenlijke koloniale waren, zooals cacao, koffie, peper, vanille enz. Krachtens de wet van 5 Augustus 1913, kunnen deze waren met uitzondering van peper, sedert 1 Januari 1914, vrij in Frankrijk ingevoerd worden.
De tarieven voor de niet-geassimïleerde koloniën worden bij decreet vastgesteld. In- en uitvoerrechten komen niet in iedere kolonie voor. Tolbegunstiging genieten de waren uit het moederland in Senegambië, de Zuidzee-bezittingen en het Nigergebied — met uitzondering van de Ivoorkust en Dahomey. Voor deze laatste bepaalt art. 9 van het voor dertig jaar
1) De uitzonderingen zijn uitvoerig vermeld bij Arnauné blz. 404.



32
gesloten verdrag van 14 Juni 1898 tusschen Frankrijk en Engeland, gelijkheid van behandeling van scheepvaart, handel, douane en belastingstelsel,
In de overige koloniën, namelijk de oost-indische bezittingen en de kust van Somaliland worden geen invoerrechten geheven.
Voor de Congo is de gelijke behandeling van fransche en vreemde producten een gevolg van de Congo-acte van 1885 l). Artikel 4 van genoemde acte had voorgeschreven, dat gedurende 20 jaar geen invoerrechten geheven mochten worden.
Krachtens de Brusselsche declaratie van 27 Juli 1890 kunnen de staten, die gebied hebben liggen in het conventioneele Congo-bekken, invoerrechten heffen tot een maximum van 10 %, differentieele rechten zijn echter verboden. Een protocol van 8 April 1892 geteekend te Lissabon, vestigde eene douaneunie tusschen Frankrijk, Portugal en den onafhankelijken Congostaat, waarbij een eenvormig invoerrecht van 10 % en uitvoerrechten van 5 tot 10 % werden vastgesteld.
Deze schikking oorspronkelijk voor 10 jaar geldig werd 10 Mei 1902 voor onbepaalden tijd, met eenen opzeggings-, termijn van drie maanden verlengd. Door Frankrijk werd dit verdrag 2 Juli 1911 opgezegd, de status-quo voorloopig gehandhaafd tot het decreet van 10 October 1912, waarbij het tegenwoordige tarief vastgesteld is.
Krachtens art. 1 van dit decreet betalen alle waren onverschillig herkomst, bij invoer 10%, voor enkele bedraagt het echter 5% en 3%
Waren uit de koloniën zijn bij invoer in het moederland in beginsel aan het minimum tarief onderworpen. Hierop bestaan drie uitzonderingen:
1. Suiker is met hetzelfde recht belast, als die welke uit de geassimileerde koloniën afkomstig is.
2. De guinées uit Pondichéry. Deze konden krachtens art. 3 van de wet van 1892 in Frankrijk vrij ingevoerd worden. Om de ontwikkeling van deze industrie, eene gevaar-
*) FleISCHMANN. Völkerrechtsquellen blz. 197.



33
lijke concurrent voor het moederland tegen te gaan, bepaalt de wet van 19 April 1904, dat aan weefsels slechts voor 2.000.000 kilogram en aan garen 1.500.000 kilogram vrij in Frankrijk ingevoerd mag worden. 3. Artikel 3 § 2 laat toe, dat producten uit de niet-geassimileerde koloniën vrij of tot een lager tarief dan het minimum ingevoerd worden. Zulke begunstigingen worden b.v. toegestaan voor hout, palmolie en koffie uit FranschWest-Afrika, voor vanille uit Tahiti, maar voor een jaarlijks te bepalen bedrag, bananen uit Fransch-Guinea, tot eene bepaalde hoeveelheid, cacao uit Dahomey, Ivoorkust en Guinea eveneens met beperking der hoeveelheid. De tarieven van 1892 zijn in den loop der jaren op sommige punten gewijzigd,x) eene bijzondere bespreking verdient echter de wijzigingswet van 29 Maart 1910, Waarbij een groot aantal rechten herzien werden, niet minder dan 454 nummers werden veranderd, 54 nummers er aan toegevoegd. Het algemeene tarief is systematisch verhoogd. De afwijking tusschen dit tarief en het minimum is in het algemeen op 50% gebracht. Het karakter van het algemeen tarief is dientengevolge veranderd. De wetgever van 1892 dacht zich dit als een basis voor onderhandeling, het moest regel zijn, het minimum slechts uitzondering, in de practijk echter werd het minimum tarief regel, het algemeene vond slechts bij uitzondering toepassing. De wet van 1910 heeft zich hierbij niet alleen aangesloten maar het repressaille karakter van het generale tarief nog wat versterkt.
Het aantal vrijstellingen is aanzienlijk verminderd, echter zijn voor een dertigtal artikelen de invoerrechten verlaagd en zelfs tien nieuwe vrijstellingen opgenomen.
In het algemeen is deze herziening eene belangrijke verzwaring van het protectionistische stelsel geworden.
Om te vermijden, dat de plotselinge toepassing van deze verhoogde rechten storing zou brengen in het economisch
J) Arnauné blz. 338.
3



34
leven der koloniën, bepaalt art. 7, dat de tarieven eerst van kracht worden, wanneer bij decreet*) de producten zijn vastgesteld, die bij uitzondering aan eene bijzondere tarifeering onderworpen zijn. Deze decreten werden 30 Juni 1911 uitgevaardigd. Zij bevatten echter onbeteekenende verbeteringen, practisch bepalen zij zich tot handhaving van de vroegere uitzonderingen, met enkele wijzigingen en toevoegingen.
!) Te voren werden deze decreten slechts door 2 ministers gecontrasigneerd, dien van koloniën en dien van handel.
De wet van 1910 eischt het contrasign van 3 ministers, koloniën, handel en financiën, waardoor het toestaan van speciale tarieven verzwaard wordt, vgl. Girault blz. 102.



HOOFDSTUK II. De handelsbetrekkingen met het buitenland.
De aanneming van een dubbel tarief zou ook in het karakter der toekomstige handelsverdragen eene principieele verandering brengen. Had Frankrijk tot nog toe onder meer verdragen met daarin opgenomen tarieven, voor een bepaalden duur, meestal 10 jaar, gesloten, voortaan zou het zich bij conventie alleen verplichten het minimum tarief geheel of gedeeltelijk toe te passen. Men wilde niet meer gebonden zijn, maar meester over de tarieven blijven, zoodat ze ieder oogenblik verhoogd konden worden, zonder dat de contracteerende staten zich daartegen konden verzetten. Een dergelijk beginsel is echter weinig bevorderlijk voor eene gunstige regeling der handelsbetrekkingen, hetgeen al terstond bij de eerste onderhandelingen bleek.
De handelsverdragen met gebonden tarieven, die Frankrijk met Zweden en Noorwegen, Nederland, België, Spanje, Portugal en Zwitserland gesloten had, waren opgezegd. Geen dezer staten, met uitzondering van Zweden en Noorwegen, was tot het sluiten van eene conventie bereid. Nederland achtte het minimum tarief onvoldoende, doch verleende Frankrijk eenzijdig meest-begunstiging. België wees het minimum tarief af, stond echter bij decreet van 30 Januari 1892 zijn conventioneel tarief toe, mits Frankrijk het als meestbegunstigd land behandelde. Meest-begunstiging wordt hier dus wederkeerig verleend, zonder dat eenige duurzame overeenkomst vooraf gaat, een toestand, die natuurlijk ieder oogenblik veranderd kan worden.



36
Met Spanje en Portugal werd evenmin overeenstemming bereikt, en 1 Februari 1892 trad wederzijds het algemeen tarief in werking, hetgeen een toloorlog zeer nabij kwam1).
Daar Zwitserland over eenige rechten van het minimum tarief wenschte te onderhandelen, en Frankrijk hierop inging, besloten beide staten elkander tot 1 Januari 1893 als meestbegunstigd te behandelen.
Onder die omstandigheden werd het minimum tarief door een decreet van 30 Januari 1892 van toepassing op Zweden en Noorwegen, Nederland, België en Zwitserland en op: Engeland, Duitschland, Oostenrijk-Hongarije, Rusland, Turkije, Denemarken, Mexico, Perzië, de Zuid-Afrikaansche Republiek en Servië, die tengevolge van niet opgezegde verdragen recht hadden op de behandeling van meest-begunstigd land.
Onderhandelingen met Spanje werden hervat; tengevolge van de geringe toegevendheid van beide kanten moest men zich met een modus vivendi tevreden stellen.
De spaansche producten werden aan het minimum tarief onderworpen (decreet 27 Mei 1892), de fransche aan het conventioneele, voorloopig voor een jaar. 26 December 1894 werd deze modus vivendi, voor onbepaalden tijd verlengd, met een opzeggingstermijn van drie maanden.
Een ontwerp handelsovereenkomst met Zwitserland, waarin Frankrijk zijn minimum tarief, dat voor 55 artikelen gereduceerd zou worden, toestond, terwijl Zwitserland zijnerzijds zijn nieuw conventioneel tarief zou toepassen, maar het voor 36 artikelen zou verlagen, werd door de fransche kamer van afgevaardigden verworpen. Een breuk der handelsbetrekkingen tusschen de beide staten was daardoor onvermijdeÜjk geworden. Zwitserland verklaarde den toloorlog, door de fransche producten aan een differentieel recht aanzienlijk hooger dan het algemeen tarief te onderwerpen. Frankrijk paste zijn maximum tarief toe. De tarievenoorlog duurde betrekkelijk kort, tot 1895, maar deed aan den wederzij dschen handel enorme af-
1) De nieuwe spaansche en portugeesche tariefwetten van 1892 waren sterk protectionistisch.



37
breuk. De uitvoer van Frankrijk naar Zwitserland daalde van 227.9 mill. frcs. in 1892, op 129.9 in 1894, de invoer van Zwitserland in Frankrijk van 91.9 mill. in 1892 op 66.6 in 1894. Nieuwe onderhandelingen in 1895 geopend, leidden tot overeenstemming, Frankrijk zou voor 29 artikelen zijn minimum tarief verlagen, Zwitserland zou Frankrijk als meest-begunstigd land behandelen. De reducties zijn in het minimum tarief opgenomen bij de wet van 16 Augustus 1895. In strijd met het protectionistische beginsel, dat men niet over het minimum tarief onderhandelen zou, had men toch onderhandeld, maar de vorm was in acht genomen; niet in het handelsverdrag, maar in de wet, waren de nieuwe rechten opgenomen. In eene handelsovereenkomst met Rusland van 5 Juni 1893 stoorde men zich ook niet aan den vorm. Rusland verbond zich zijn minimum tarief voor 52 artikelen te verlagen, Frankrijk zou het recht op petroleum met 50% verminderen, het gereduceerde petroleumrecht was in de overeenkomst vastgelegd. Alhoewel deze conventie geenszins met de protectionistische theorie strookte, werd ze toch bij de wet van 30 Juni 1893, waarbij tegelijk het minimum tarief voor petroleum gewijzigd werd, goedgekeurd.
Overeenkomsten werden nog gesloten met Montenegro 28 Februari 1893, met Roemenië 28 Februari 1893, met Servië 5 Juli 1893, waarin wederzijds- meest-begunstiging toegestaan werd.
Eene handelsovereenkomst met Italië van 21 November 1898 maakte aan den tienjarigen toloorlog een einde. Italië stond Frankrijk zijn conventioneel tarief toe, met een aantal reducties, Frankrijk aan Italië zijn minimum tarief, behalve voor zijde en zijden waren, die aan het algemeen tarief onderworpen bleven, bovendien behield de fransche regeering zich het recht voor, de rechten op wijn met een alcoholgehalte van 12 graden tot 12 frcs. per hectoliter te verhoogen. De herziening van het duitsche tarief van 25 December 1902, in werking getreden 1 Maart 1906, was voor Zwitserland aanleiding zijn tarief te verhoogen. De nieuwe tariefwet van 10



38
October 1902 trad 1 Maart 1906 in werking. Daar de conventie van 1895, waarin meest-begunstiging bedongen was, voor Frankrijk niet meer hetzelfde voordeel gaf als te voren, werd deze 27 Mei 1905 opgezegd. Eene nieuwe overeenkomst werd gesloten, waarbij beide landen zich niet alleen verbonden wederzijds hun laagste tarief toe te passen, maar tevens bijzondere voordeelen stipuleerden in 2 tabellen aan de conventie toegevoegd, in een der tabellen waren voor 54 artikelen reducties op het fransche minimum tarief opgenomen; terwijl latere wijzigingen, der rechten in de 2 tabellen slechts toegepast konden worden 12 maanden na de bekendmaking daarvan aan de tegenpartij. Bij de wet van 21 November 1906 was het minimum tarief met de conventie in overeenstemming gebracht.
Hier was men dus nog verder van de protectionistische leer afgeweken, niet alleen dat men beneden het minimum tarief was gegaan, maar voor 54 artikelen was men absoluut gebonden, zoowel tegenover Zwitserland als ten opzichte van die landen, die in Frankrijk meest-begunstiging genoten.
Niet alleen tegenover Zwitserland, maar ook tegenover andere landen had men zijne theorie moeten prijs geven. In eene nieuwe conventie met Rusland van 29 December 1905 werden, behalve voor minerale oliën tevens voor 17 andere producten, voor den russischen handel van belang, de tarieven vastgelegd; in eene overeenkomst met Roemenië van 6 Maart 1907, zijn eveneens eenige rechten van het minimum tarief gestabiliseerd. Genoemde overeenkomst is voor onbepaalden tijd aangegaan, met eenen opzeggingstermijn van 3 maanden.
Tengevolge der opzegging van een modus vivendi van 1894 met Spanje, werden in 1906 onderhandelingen aangeknoopt. Het nieuwe spaansche tarief van 1 Juli 1906 was ultra-protectionistisch, het bevatte 2 kolommen, waarvan de eerste, vrijwel prohibitief, toepasselijk was op de niet contracteerende landen, de tweede op die staten, waarmee overeenkomsten gesloten werden. Men kwam in zooverre tot overeenstemming, dat Frankrijk zijn minimum tarief aan Spanje toestond,



39
in ruil voor het hooge conventioneele spaansche tarief. Deze modus vivendi van 2 December 1906 is voor onbepaalden tijd aangegaan met eenen opzeggingstermijn van 3 maanden.
Ten slotte is ook met Portugal overeenstemming bereikt 17 Februari 1911. Portugal verleent Frankrijk meest-begunstiging en bovendien voor verschillende waren gereduceerde rechten, Frankrijk staat Portugal en den eilanden Madera, Porto-Santo, benevens den Azoren, zijn minimum tarief toe.
Sedert 1911 is het fransche minimum tarief op alle landen in Europa toepasselijk.
De conventies, gesloten met landen buiten Europa, verleenen in ruil voor meest-begunstiging meerendeels het minimum tarief in zijn geheel. Aan enkele staten is het echter slechts voor een zeker aantal producten toegestaan, o.a. aan de Vereenigde Staten van Amerika en aan Canada.
Het Mac Kinley-tarief (1891) was sterk protectionistisch; vrijgesteld van invoerrechten waren alleen suiker, melasse, koffie, thee en ruwe huiden, terwijl aan den president de bevoegdheid voorbehouden was, deze vrijstelling in te trekken, ten opzichte van landen, die de amerikaansche producten zoodanig belastten, dat er geen reciprociteit meer bestaan zou. Ten opzichte van Frankrijk zou aan de vereischte reciprociteit voldaan zijn, wanneer het minimum tarief verleend werd, voor vleeschconserven, tafelfruit (met uitzondering van rozijnen), hout en hop; de waarde van den jaarlijkschen invoer van deze artikelen naar Frankrijk was ongeveer gelijk aan de waarde van den jaarlijkschen franschen invoer van huiden, suiker en melasse in Amerika. De wet van 27 Januari 1893 machtigde de regeering het minimum tarief op deze artikelen toe te passen. Terecht merkt Bajkic op, dat het wel wat euphemistisch is, deze regeling eene conventie te noemen, daar ze maar een zeer gering aantal producten betrof. In 1892 bedroeg de waarde van den totalen handel tusschen beide landen 773.5 mill frcs., de waarde der artikelen, waarover onderhandeld was, slechts 18 mill. Tenvolge van het in werking treden van het Dingley-tarief van 24 Juli 1897»



40
werd in de regeling van 1893 eenige wijziging gebracht. Genoemde tarief wet had huiden en suiker belast, maar in artikel 3 waren enkele artikelen opgesomd, waarvoor een gereduceerd tarief verleend kon worden, met name voor wijnmoer, wijnsteen, brandewijn en andere spiritualiën, champagne en alle andere mousseerende wijnen, wijnen, vermouth, schilderstukken en beeldhouwwerk.
Amerika verleende Frankrijk dit gereduceerd tarief in ruil voor het minimum tarief voor de producten in de wet van 27 Januari 1893 genoemd en bovendienvoor spek en varkensvet. 20 Augustus 1902 werd deze regeling ook voor Algiers en Porto-Rico van kracht. 28 Januari 1908, verkreeg Frankrijk reducties voor champagne, en verleende van zijn kant het rninimnm tarief voor koloniale waren uit Porto-Rico (met uitzondering van suiker en tabak) en voor minerale olie uit Amerika.
De regelingen van 1898, 1902 en 1908 werden door Amerika tegen 31 October 1909 tengevolge van het nieuwe douanetarief, het Payne-Aldrich-tarief, opgezegd. Met ingang van 1 November 1909 werden alle amerikaansche producten bij invoer in Frankrijk aan het algemeen tarief onderworpen. Het Payne-Aldrich-tarief was ultraprotectionistisch, het was een dubbel tarief, een maximum en een minimum. Het minimum tarief werd slechts aan die landen toegestaan, die de amerikaansche producten niet aan „undue discrimination" onderwierpen. Teneinde eene breuk te vermijden, verleende Frankrijk aan de Vereenigde Staten, in ruil voor hun minimum tarief, zijn minimum tarief, herzien bij de wet van 29 Maart 1910, voor 92 producten, en handhaafde voor 23 artikelen zijn vroeger algemeen tarief, voor de overige koopwaren gold het nieuwe maximum tarief.
Met Canada is eene eenigszins analoge regeling getroffen, 6 Februari 1893, geratificeerd 4 October 1895. Canada stond voor eenige fransche producten tolreducties toe. Namelijk: op wijnen werd de surtaxe van 30 % ad valorem ingetrokken, de rechten op zeep werden met de helft, die op noten,



41
amandelen en pruimen met een derde verminderd, en overigens aan Frankrijk, Algiers en koloniën meest-begunstiging verleend. Frankrijk paste het minimum tarief toe op de volgende canadeesche artikelen: vleeschconserven, gecondenseerde melk, eenige vischproducten, vruchten, hout, huiden, schoenen, meubelen en houten zeeschepen, en beloofde bovendien voor deze waren meest-begunstiging.
In 1897 kwam in de canadeesche handelspolitiek een nieuw beginsel. De wet van 1897 stelde naast een algemeen tarief, een voorkeurstarief, met reducties van 8% tot 1 Juli 1898 en vanaf dien datum tot 25 %, dat aan landen toegestaan zou worden, die de canadeesche producten even gunstig zouden behandelen.
Dit voorkeurstarief werd terstond aan Engeland verleend. Waar de meeste handelsverdragen van Engeland de clausule van meest-begunstiging bevatten, werd de bedoeling van Canada, om alleen Engeland voorkeur te verleenen, niet bereikt. Vandaar dat eene wet van 13 Juni 1898, de wet van 1897 in dien zin wijzigde, dat uitsluitend aan Engeland en zijne koloniën de reductie van 25% verleend werd, in 1900 werd deze reductie op 33V3 % gebracht.
Canada had dus nu een drieledig tarief: een algemeeneen britsch voorkeur- en een conventioneel tarief.
In 1907 is dit stelsel in dien zin herzien, dat het britsche voorkeurstarief niet meer bestond in eene uniforme reductie van 3373% op het algemeene tarief, maar voor elk artikel berekend is geworden. Tusschen het algemeene- en het britsche voorkeurstarief is een intermediair tarief opgenomen, dat aan die landen toegestaan wordt, die aan de canadeesche waren voldoende voordeden geven. Op den grondslag van dit drieledig tarief is met Frankrijk eene handelsconventie gesloten 19 September 1907, waarbij aan Frankrijk het tusschentarief voor 98 artikelen is verleend, een speciaal tarief voor 11 artikelen, lager dan het intermediair- en zelfs in 3 gevallen beneden het voorkeurstarief, benevens meest-begunstiging, en aan Canada het minimum tarief voor 158 artikelen.



42
De fransche producten waren, behalve wijnen, spiritualiën, oliën en eenige voedingsmiddelen, voornamelijk fabrikaten. De canadeesche artikelen betroffen vee, dierlijke producten, verschillende levensmiddelen, hout, meubelen, metalen en metalen waren, weefsels, garens, leerwerk, muziekinstrumenten, rijtuigen, houten zeeschepen.
De conventie was voor 10 jaar gesloten, met de bevoegdheid ze twaalf maanden van te voren te kunnen opzeggen.
Gelden de handelsovereenkomsten, die Frankrijk met vreemde staten gesloten heeft, ook voor de geassimileerde koloniën?
In beginsel wel; uit de bepaling van artikel 3, van de wet van 11 Januari 1892, dat vreemde koopwaren in de koloniën dezelfde rechten als in Frankrijk te betalen hebben, volgt logisch, dat landen, die in Frankrijk het minimum tarief genieten, ook in de koloniën en Algiers, daar aanspraak op kunnen maken. In den eersten tijd heeft men ook die consequentie getrokken, doch later ging men eene andere opvatting huldigen. Men vond het buitensporig zonder eenige compensatie ook voor de koloniën het minimum tarief te verleenen aan landen, die aan fransche producten voordeelen toestonden, welke slechts equivalent warén voor het minimum tarief in Frankrijk. Vandaar de neiging om in de handelsverdragen de koloniën uit te sluiten, of bijzondere voorwaarden te stellen. Het eerst komt dat tot uiting in eene handelsovereenkomst met Haïti van 31 Juli 1900, welke alleen voor Frankrijk en Algiers geldt. Ook in latere conventies worden de koloniën uitgesloten o.a. in de handelsverdragen met Bulgarije 13 Jan. 1906, met Servië 5 Jan. 1907, met Roemenië 6 Maart 1906, met Portugal 17 Februari 1911.
Soms wordt de gelegenheid opengelaten de overeenkomst alsnog voor de koloniën van kracht te verklaren. Zoo bepaalt artikel 9 van de conventie met Japan 19 Augustus 1911: dat de beschikkingen eerst voor de fransche koloniën van kracht zijn na eene verklaring tusschen de beide regeeringen. *)
*) De fransche regeering heeft genoemde conventie van toepassing verklaard voor Guyana, Martinique, Saint-Pierre, Miquelon, Nieuw-Caledonië.



43
Overeenkomsten echter, die alleen de clausule van meestbegunstiging bevatten, zonder de koloniën en Algiers te noemen, zijn stilzwijgend voor deze laatsten van kracht.
Maar de meest-begunstiging wordt anderzijds niet zoo ruim opgevat, dat ze ook het voorkeurstarief, dat het moederland aan de koloniën verleent, betreft.
• Het verkeer tusschen moederland en koloniën staat buiten de meest-begunstiging. In de handelsverdragen van Tunis heeft men het noodig geacht dit ten deele uitdrukkelijk te stipuleeren, dat krachtens het recht van meest-begunstiging geen aanspraak op de aan Frankrijk toegestane gunsten gemaakt kan worden; de voorkeur, die Tunis in Frankrijk geniet wordt wel niet vermeld, maar het zal toch wel de bedoeling geweest zijn, ook deze van meest-begunstiging uit te sluiten.
De beslissing der fransche regeering van 23 April 1918, alle handelsconventies op te zeggen, stelt het tariefprobleem opnieuw aan de orde. Een drietal redenen hebben voornamelijk tot dezen stap geleid.
Ten eerste het bestaan van de meest-begunstigingsclausule, waaraan men haar algemeen, automatisch karakter wil ontnemen. In de tweede plaats bevatten de conventies bepalingen omtrent de scheepvaart, omtrent de vestiging van vreemdelingen in Frankrijk en de uitoefening van hun beroep, die men wenscht te herzien.
Tenslotte zijn er conventies met gebonden tarieven, met Zwitserland, Roemenië, Japan, die voor eene harmonische wijziging der tariefwet eene belemmering vormen.
In de toekomstige verdragen wil men meest-begunstiging alleen aan een bepaald land verkenen, en dan nog slechts voor bepaalde koopwaren. Het is ontegenzeggelijk waar, dat de meest-begunstigingsclausule, de onderhandelingen niet vergemakkelijkt en het sluiten van voordeelige verdragen
0
Fransch-Indië, Somalikust, Réunion, Madagascar, Guadeloupe (Journal Officiel 13-10-1912).



44
bemoeilijkt, doch wanneer men zoover gaat, dat men ze heelemaal niet meer opneemt, en er zijn protectionistische milieus, die eenen dergelijken eisch stellen, o.a. de Fédération des Industriels, dan mist men eenen voornamen waarborg voor de toekomstige conventies, de voordeelen, die voor bepaalde waren bedongen worden, krijgen dan zeer betrekkelijke waarde.
Immers vandaag zal men zich tegenover land A verbinden zijn bepaalde waren tegen een verlaagd invoerrecht toe te laten, maar door afwezigheid van de meest-begunstigingsclausule is er geen beletsel, morgen land B te beloven, dezelfde artikelen aan éen nog lager recht te onderwerpen, eene ongelijke behandeling, die allicht tot ontevredenheid en wrijving aanleiding zal geven.
' Wanneer men echter de meest-begunstiging alleen voor bepaalde producten wil verleenen, dan heeft de clausule alle beteekenis verloren; het begrip van meest-begunstigd land sluit in zich, dat ze op alle koopwaren toepasselijk is. De rechtvaardigheid eischt, dat alle industrieën van de contracteerende landen op gelijken voet behandeld worden, en de eene niet aan de andere opgeofferd wordt, hetgeen het gevolg is, als meest-begunstiging tot enkele producten beperkt wordt.
Wat voor de waren geldt, geldt ook voor de landen.
Wanneer alle staten op voet van gelijkheid behandeld worden, dan is er voor geen reden zich verongelijkt te achten en tot repressaille over te gaan.
Het groote voordeel van de meest-begunstiging, mits algemeen opgevat, acht ik haar matigend karakter, ze is een rem tegen het opdrijven der tarieven.
Het discrediet, waarin de meest-begunstiging vervallen is, vindt voornamelijk zijnen grond in het feit, dat ze in artikel 11 van het vredesverdrag van Frankfort1) was opgenomen. Duitschland, zoo redeneerden de protectionisten, kon zijn tarieven ongehinderd verhoogen, terwijl het van zijn kant van
1) FlEISCHMANN. Völkerrechtsquellen blz. 103.



45
de gunsten, die Frankrijk aan andere landen toestond, genoot. Zij vergeten dan maar, dat het een protectionist is geweest, POUYER QUERTTER, die het artikel in het verdrag heeft doen opnemen, uit vrees dat Duitschland zijne markt voor de fransche producten zou sluiten. De clausule heeft ook voor Frankrijk haar nut gehad, want toen Duitschland, na de verhooging van het fransche tarief van 1910, de fransche producten aan eene differentieele behandeling wilde onderwerpen, was juist de meest-begunstiging de groote belemmering, evenmin heeft men langs een omweg door specialisatie der tarieven zijn doel bereikt.
Een ander bezwaar tegen het niet meer onvoorwaardelijk opnemen van genoemde clausule is, dat men dan een veelvuldig tarief krijgt, reeds thans is het fransche tweeledige- en ten opzichte van Amerika drieledige tarief vrij gecompliceerd, maar dan wordt het nog erger en staan de douaneambtenaren voor eene vrijwel onmogelijke taak.
Ten einde fraude te voorkomen, zal men een nauwlettend onderzoek naar den oorsprong van de waren moeten instellen, men zal dan in het buitenland eenen controledienst moeten instellen, om na te gaan, of ieder land wel zijn eigen waren in Frankrijk invoert, of de gunst, die men aan het eenen land verleent, niet tevens aan een ander ten goede komt, en dat in eenen tijd, waarin er alles aan gelegen is, eene betere verstandhouding tusschen de staten te scheppen.
De meest-begunstigingsclausule heeft niet alleen betrekking op tarieven, maar ook op de vestiging van vreemdelingen en de uitoefening van hun beroep. De contracteerende staten waarborgen in dat geval wederzijds aan de burgers van het andere land eene gelijke behandeling, als hun eigen landgenooten genieten. Moet Frankrijk voortaan daaromtrent geen bepalingen meer opnemen, en vreemden invloed gaan weren ? Uit een commercieel oogpunt lijkt mij dat niet erg verstandig.
Frankrijk met zijne stagneerende bevolking kan vreemde immigratie niet missen1). Wat de vreemde ondernemingen
4 JOUHAUX: Ware Frankrijk beperkt geworden tot een industrieel natio-



46
betreft, deze zijn eenerzijds een gevolg van gebrek aan energie bij de Franschen, anderzijds een uitvloeisel van het beschermende stelsel.
Het is namelijk een bekend verschijnsel1), dat, wanneer de douanetarieven al te hoog worden, de vreemde industrie zich in het beschermde land gaat vestigen, onder dien invloed zijn in Frankrijk o.a. vreemde ondernemingen gesticht op het gebied van de electrische-, chemische- en zijde industrie.
Ook zijn in het buitenland tal van fransche ondernemingen werkzaam, door het uitsluiten van de vestigingsclausule, zouden deze in de eerste plaats getroffen worden.
Het is in het welbegrepen eigenbelang van Frankrijk inde nieuwe verdragen de clausule van meest-begunstiging, èn ten opzichte van de tarieven èn met betrekking tot het statuut van vreemdelingen algemeen en onvoorwaardelijk op te nemen.
Een tweede vraag is: voor hoe lang en in welken vorm zullen de nieuwe handelsovereenkomsten gesloten worden? Zal men het stelsel van 1892 voortzetten, of overgaan tot het sluiten van handelsverdragen met gebonden tarieven, op langen termijn? Het laatste acht ik wel zoo wenschelijk. Dat meesterschap over de tarieven, waarop de wet van 1892 is gebouwd, heeft niet zooveel beteekenis; sedert 1892 heeft men maar eenmaal eene algeheele herziening van het tarief gehad, namelijk in 1910 en ook toen was men over het tarief niet volkomen meester, de conventie met Zwitserland van 1906 belette verschillende rechten te verhoogen. Een bezwaar tegen het systeem van 1892 is, dat het niet soepel genoeg is, men kan alleen het minimum tarief aanbieden, dat in
nalisme en had het in zijn bedrijven alleen Franschen uit Frankrijk, dan had het zijn werkplaatsen, behalve die voor weeldeartikelen en zelfs deze min of meer, kunnen sluiten.
Le Travailleur du Batiment, avril 1916 vgl. Socialistische Gids 1916 blz. 681.
*) Vgl. voor het oprichten van zwitsersche filialen in het buitenland tengevolge van het protectionisme: P. moride. Les maisons a succursalesmultiples en France et a l'étranger 1913 blz. 22 ev; voor duitsche filialen: H. Hauser Les methodes allemandes d'expansion éccnomique blz. 239.



47
beginsel onaantastbaar is, de tegenpartij is dan tot veel concessies niet bereid.
Voor landen, die eigenlijke handelsverdragen sluiten, hebben conventies met Frankrijk niet veel waarde; de zekerheid, dat gedurende eenigen tijd het tariefstelsel stabiel blijft, ontbreekt ten eenen male, ze zullen ze meer als eene aanvulling van hun handelsverdragen beschouwen.
Blijft Frankrijk bevoegd zijn tarief te allen tijde te herzien, dezelfde bevoegdheid bezit natuurlijk de tegenpartij dan ook, en Frankrijk ondervindt daarvan direct den terugslag in zijn conventies met andere staten. Toen Duitschland zijn tarieven, tegen den tijd dat zijn verdragen van 1891—1893—1894 ten einde hepen, ging verhoogen (wet van 25 December 1902), volgde Zwitserland en Rusland dat voorbeeld, met het gevolg dat Frankrijk op den grondslag van zijn oud tarief verplicht was nieuwe conventies met laatstgenoemdelanden te sluiten. Terwille van het meesterschap over de tarieven heeft men de vastheid van het conventioneele stelsel opgeofferd.
Reeds voor den oorlog heeft het autonome tarief van Frankrijk bij Duitschland verzet ontmoet, en drong men er op aan met Frankrijk een handelsverdrag op langen termijn te sluiten. De mogelijkheid is lang niet buitengesloten, dat landen, die eigenlijke handelsverdragen sluiten, speciale maatregelen zuilen nemen tegen staten met een autonoom tarief. Voor landen met een grooten uitvoer is er alles aan gelegen, dat zij gedurende zekeren tijd verzekerd zijn van de stabiliteit der buitenlandsche tarieven; die zekerheid kan hun gegeven worden door handelsverdragen op langen termijn.
Waar Frankrijk door zijn vergrooting van grondgebied een groot export-land kan worden, waar het bovendien ten eenen male onzeker is, hoe de tarieven der vreemde staten in de toekomst gewijzigd zullen worden, is er alle reden voor, dat Frankrijk zijn conventie-politiek laat varen en overgaat tot het sluiten van handelsverdragen op langen termijn.
i



HOOFDSTUK HL
DE ONTWIKKELING VAN DEN LANDBOUW, DE INDUSTRIE EN HANDEL ONDER HET PROTECTIONISTISCHE STELSEL.
§ 1. De landbouw.
' Frankrijk is in aanzienlijke mate een landbouwstaat. Volgens de volkstelling, van 1906, maakten de landbouwers 43.60% van de geheele „actieve" bevolking uit. Van de totale oppervlakte ten bedrage van 52.952.579 H.A. werden in 1913.36.542.666 H.A. of 68.9% voor landbouw gebruikt. Uit deze cijfers ziet men, van hoe groote beteekenis de economische toestand van den franschen landbouw voor geheel Frankrijk is. In hoeverre de protectionistische politiek voor den landbouw het gewenschte resultaat gehad heeft, zal aan de hand van de statistiek voor enkele belangrijke landbouwproducten onderzocht worden. Zoo heeft zich de tarwe productie-consumptieinvoer en prijs als volgt ontwikkeld.
» o £ o «ft o3 o S <» ft ffi o
1882 6.908 122.2 17.68 17.6 139.7 2151 3.70
1883 6.804 103.8 15.25 13.9 117.7 19.16 3.11
1884 7.052 114.2 16.20 14.8 129. 17.76 3.39
1885 6.957 109.9 15.70 8.9 118.8 16.41 3.12
1886 6.956 107.3 15.42 9.8 117. 16.54 3.06
1887 6.967 112.5 16.14 12.2 . 124.7 17.71 336
1888 6.978 98.7 14.15 155 114.2 18.79 2.98
Vervolg op volgende blz.



49
Jaar
Bebouwde
vlakte 1000 H.A.
Productie 1000 H.L.
Rendement per HA. H.L.
Netto invoer millioenen H.L.
Consumptie in Frankrijk millioenen H.L.
Gemiddelde prijs per H.L. frcs
Consumptie per inwoner
1889 7.039 1083 15.39 15.6 123.9 18.09 3.23
1890 7.062 116.9 16.55 145 131.4 18.96 3.42
1891 5.760 77.3 13.41 27.4 104.7 2054 2.73 Gemiddeld 6.848 107.1 1553 15 122.1 1855 3.20
1892 6.987 109.5 15.67 25.7 135.2 17.84 5.53
1893 7.073 97.8 13.82 13.3 111.1 16.21 2.89
1894 6.991 1225 17.52 165 139 14.84 3.62
1895 7.002 120 17.13 6.4 126.4 1406 328
1896 6.870 119.7 17.42 2.2 121.9 1433 3.17
1897 6.584 86.9 13.19 6.9 93.8 18.80 2.43
1898 6.964 128.3 18.40 26 154.3 19.62 3.98
1899 6.940 128.4 18.50 1.7 130.1 15.02 3.32
1900 6.864 114.7 16.71 1.7 1165 14.45 2.99
1901 6.794 109.6 16.12 2.3 111.9 15.16 232
1902 6.564 115.5 17.60 3.7 119.2 16.21 3.06 Gemiddeld 6.865 1143 16.64 8.1 122.4 15.87 3.16
1903 6.479 128.4 19.81 4.1 1325 17.03 3.39
1904 6529 106.3 16.13 3.6 109.9 16.31 2.81
1905 6.510 118.2 18.16 23 120.6 17.56 3.25
1906 6.517 114.5 1757 4 118.5 17.61 3.02
1907 6.577 132.9 2030 45 137.4 18.03 350-
1908 6.564 112 17.06 15 112.4 17.25 2.86
1909 6596 1255 19.13 1 126.4 1&15 321
1910 6.554 90.8 13.85 8.2 99.1 19.10 2.51
1911 6.433 111 1736 28.6 139.6 2038 3.53
1912 6.572 118.5 18.03 9 127.7 2139 332 Gemiddeld 6.533 115.8 17.72 6.7 122.4 18.26 3.13
Uit deze tabel blijkt, dat de tarwe productie zich gunstig ontwikkeld heeft. Wel is de oppervlakte eenigszins afgenomen, maar de totale productie is toegenomen) waaruit wij kunnen concktdeeren, dat de . invoerrechten niet tot gevolg hebben gehad, dat de landbouwers nagelaten hebben hun land beter
4



50
te bewerken; het rendement per hectare is in de derde periode belangrijk hooger dan in de eerste. Verder zien wij, dat de netto-invoer, de invoer met aftrek van den uitvoer, belangrijk is afgenomen, terwijl de totale consumptie vrij constant is gebleven, m. a. w. de hooge invoerrechten hebben Frankrijk instaat gesteld in toenemende mate in eigen tarwe behoefte te voorzien.
Niettegenstaande het hooge invoerrecht van 7 frcs per 100 K. G., is de tarweprijs eenigszins gedaald, hij zou ongetwijfeld zonder invoerrechten veel sterker gedaald zijn, want alleen wegens de hooge tollen is de tarwe in Frankrijk duurder dan in het buitenland, hetgeen uit het volgende overzicht blijkt.
Prijs Prijs Prijs PrijsverschiltusschenParijs
r te Parijs te Londen te Brussel en Londen en Brussel
fr. fr. fr. fr. fr.
1901 20.40 16.53 16.30 3.87 4.10
1902 21.88 17.19 15.76 4.69 6.12
1903 22.90 16.95 16.28 5.95 6.62
1904 22.17 17.91 16.28 4.26 6.62
1905 23.51 18.62 17.62 4.89 5.89
1906 23.70 17.78 16.81 5.92 6.89
1907 23.99 19.35 18.73 4.64 5.26
1908 22.60 19.79 19.69 2.81 2.98
1909 24.32 22.72 21.90 1.60 2.42 '1910 26.25 19.24 19.77 7.01 6.48 Gemiddeld 23.17 18.60 17.91 4.56 5.34
Daar de tolverhoogingen in 1885 op 3 frcs en in 1887 op 5 frcs niet tot gevolg hadden, dat de prijs zoodanig steeg, als de agrarische protectionisten wel wenschten, naar hunne meening moest de prijs 19 a 20 frcs per H.L. zijn, om de productiekosten te dekken, — hernieuwden zij in 1893, toen de prijs nog lager was dan in 1885, hun klachten. Opnieuw werden de rechten op tarwe verhoogd van 5 op 7 frcs, de



51
prijsstijging bleef echter uit, wel nam de invoer belangrijk af. Bedroeg deze in 1894 nog 17.047, in 1895 daalde hij tot 6.669 en in 1896 tot 2.526 duizenden hectoliters. Toen in 1898 wegens den slechten oogst en de onzekerheid in den handel tengevolge van den spaanschen-amerikaanschen oorlog, de prijs tot 30 frcs steeg, maakte de regeering van haar recht gebruik en schorste tijdelijk van 5 Mei tot 1 Juli den tol op tarwe, en verlaagde den meeltol tot 1 fr.
De maatregel heeft gunstige gevolgen gehad, de invoer van 1898 bedroeg 26.787, de consumptie was zeer aanzienlijk 154.301.
De verbouw van de overige granen is in Frankrijk van minder beteekenis, zoodat eene bespreking daarvan achterwege kan blijven. Een tweede voorname tak van het landbouwbedrijf is de veeteelt. Geleidelijk heeft deze eene zeer groote bescherming gekregen.
Was tot 1881 het vee met lage tollen belast, voor ossen 3.60 frcs, voor koeien 1.20 frcs, voor schapen 30 centimes, hierin kwam verandering tengevolge van de landbouwcrisis, die Frankrijk omstreeks 1880 meemaakte, de veetollen werden verhoogd, die voor ossen op 15 frcs, voor koeien op 8 frcs, voor schapen op 2 frcs. Aangezien geen verbetering intrad, werden bij de wet van 28-3-1885 de rechten nogmaals verhoogd, voor Ossen op 25 frcs, voor koeien op 12 frcs, voor schapen op 3 frcs. De prijzen bleven dalen,-hoewel de invoer iets afnam en de uitvoer steeg.
Invoer
1885 1886 1887 uitvoer 1885 1886 1887
p. stuk.
Paarden 12.021 11.691 10.212 25.502 28.337 34518
Runderen 152.061 154.712 99.029 62.898 93.016 92.755
Schapen 1.956.124 1.629.421 1.259.612 31.024 41.161 50.732
Vleeschprijs per kilogram (in frcs) te Parijs:
le kwaliteit 1885 1886 1887
Ossen 1.59 1.53 1.38
Koeien 1.51 1.46 1,32
Kalveren 1.94 1.93 1.80
Schapen 1.84 1.79 1.70



52
Opnieuw werden de tollen verhoogd (1887), die voor ossen op 38 frcs, voor koeien op 20 frcs, voor schapen op 5 frcs, voor kalveren van 4 op 8 frcs. De vleeschprijzen begonnen nu geleideÜjk te stijgen. Zij bedroegen per kilogram (in frcs) voor:
le kwaliteit 1888 1889 1890 1891
Ossen 1.43 1.45 1.61 1.59
Koeien 1.37 1.38 1.56 1.55
Kalveren 1.81 1.84 1.91 1.90
Schapen 1.81 1.91 2.12 2.06
Varkens 1.26 1.37 1.44 1.38 e totale productie echter nam eenigszins af:
Aantal 1887 1891
Paarden 2.908.527 2.883.460 Ezels en muildieren 623.854 595.764
Runderen 13.395.259 13.661.533
Schapen 22.880.190 21.791.909
Varkens 5.978.916 6.096.232
Geiten 1.544.546 1.480.229
Invoer Uitvoer Dieren 1888 1889 1890 1891 1888 1889 1890 1891
Paarden 12.115 12.157 14.258 16.007 37.933 35362 28.418 24103 Runderen 74257 81.375 99576 82.735 92.755 88.646 59.129 47372 Schapen 1513389 1.348.631 1.142.036 1.171.275 38.730 16579 10.463 9.668
Terwijl de invoer alleen maar bij schapen afnam, en overigens eenigszins toenam, ging de uitvoer van alle diersoorten zeer aanzienlijk terug.
Bij de wet van 1892 werden de rechten op vee opnieuw verhoogd, de invoerrechten werden niet meer berekend per stuk maar per levend gewicht.
Generaal tarief. Minimum tarief. Ossen levend gewicht 10 frcs.
Koeien ,, „ 10 „
Kalveren ,, „ 12 „
Schapen ,, „ 15 „
Varkens ,, „ 8 „



53
De verdere ontwikkeling van de veeteelt, na het inwerking treden van het nieuwe toltarief, was allesbehalve gunstig. De veestapel was in het algemeen afgenomen, de invoer sterk toegenomen, de uitvoer aanzienlijk terug gegaan, de prijzen terug geloopen.
De varkensteelt maakte hierop eene gunstige uitzondering, de invoer bedroeg in 1892 21.381.
in 1893 4.016. de uitvoer in 1892 144.783.
in 1893 201.209. de prijs steeg van 1.40 frcs. in 1892, tot 1.46 in 1893, tot 1.59 frcs. in 1894. De voorspoed was van korten duur, de prijs daalde in 1895 op 1.38 frcs., in 1896 op 1.10 frcs., in 1897 op 1.20 frcs., de invoer steeg : 1894 49.424, 1895 84.939, 1896 75.713. de uitvoer daalde: 1894 40.342, 1895 16.758, 1896 41.538.
Opnieuw werden de rechten op varkens, varkensvleesch, -spek en -vet verhoogd.
In hetzelfde jaar werden ook de rechten op paarden verhoogd. De buitenlandsche handel met paarden was in het midden der tachtiger jaren actief. In 1893 bedroeg het uitvoeroverschot nog 9000 stuks, in 1894 echter steeg de invoer, daalde de uitvoer.
1894 invoer 21.031, uitvoer 22.416.
1895 „ 36.467, „ 21.484.
1896 „ 32.912, „ 20.945.
1897 „ 37.111, „ 23.841.
Bij de wet van 9-4-1898 werden de rechten als volgt gewijzigd :
Oude recht. Generaal tarief. Minimum tarief.
Paarden v. 5 jaar en ouder 30 fr. 200 fr. 150 fr.
Paarden beneden 5 jaar 30 „ 150 „ 100 „
Veulens 20 „ 75 „ 50 „
Muildieren 5 „ 50 „ 30 „
Voor de paardenfokkerij heeft deze wet gunstige gevolgen gehad. De invoer, die in 1899 nog 28.086 bedroeg, daalde in 1900 tot 17.207, en behoudens eene stijging in 1903, is bij



54
regelmatig gedaald, terwijl de uitvoer steeg; ook is het aantal paarden toegenomen.
In 1903 heeft men opnieuw de rechten op vee en vleesch verhoogd, en een dubbel tarief ingesteld. De rechten zijn meerendeels verdubbeld en bedragen thans:
Generaal tarief. Minimum tarief.
100 kilo levend gewicht. Ossen 30 frcs. 20 frcs.
Koeien 30 „ 20 „
Kalveren 40 „ 25 „
Schapen 40 „ 25 „
Varkens 25 „ 15 „
Geiten per stuk 4.50 „ 3 „
Wanneer wij de ontwikkeling van den in- en uitvoer van vee en paarden en van den veestapel nagaan (zie tabellen blz. 55, 56), dan is deze in het algemeen vrij bevredigend. De invoer van runderen is aanzienlijk terug gegaan, de uitvoer aanmerkelijk gestegen, terwijl de productie is toegenomen. Even gunstig is de in- en uitvoer en de productie van paarden. Een eenigszins ander beeld geven de cijfers voor schapen, de invoer is afgenomen, dat deze nog vrij aanzienlijk is, is het gevolg "van den grooten invoer van schapen uit Algiers, die vrij van rechten zijn. Bijna alle schapen, die Frankrijk thans invoert, komen uit Algiers.
De uitvoer van schapen is toegenomen, de productie echter is vrij sterk achteruit gegaan, doch dat is een gevolg eenerzijds van eene buitengewone sterfte onder de schapen, anderzijds van eene prijsdaling der wol, door den grooten invoer van wol uit Rusland en Australië. Het houden van schapen is niet loonend genoeg meer1).
De invoerrechten op varkens hebben niet kunnen verhinderen, dat de invoer vrij sterk is toegenomen; de uitvoer is gedaald, de varkensstapel is eenigszins vooruit gegaan. De cijfers voor muildieren en ezels zijn bepaald ongunstig,
1) Vgl. Réforme sociale No. 43-—44 1917 blz. 276.



55
toenemende invoer, afnemende uitvoer, daling van aantal.
Tamelijk ongunstig zijn ook de cijfers van den in- en uitvoer eri productie van geiten.
De vleeschprijzen hebben zich voor de landbouwers niet ongunstig ontwikkeld (zie tabel blz. 57). Toont de tweede periode eenen onbeteekenenden teruggang, de derde geeft eene vrij aanzienlijke stijging.
VEESTAPEL. Statistique agricole (in 1000-tallen).
Jaar Paarden Muil- Ezels , Un Schapen Varkens Geiten
dieren deren
1885 2.911 238 387 13.104 22.616 5.881 1.483
1890 2.862 230 371 13.662 21.658 6.017 1.505
1895 2.812 211 357 13.233 21.163 6.306 1.509 -
1900 2.903 205 356 14.520 20.179 6.740 1.557
1905 3.169 - 198 365 14.315 17.783 7.558 1.476
1910 3.197 192 360 14.532 17.110 6.900 1.417
1911 3.236 194 360 14.435 16.425 6,719 1.424
1912 3.222 196 358 14.705 16.467 6.903 1.408
1913 3.222 188 356 14.787 16.131 7.035 1.434



IN- EN UITVOER VAN VEE EN PAARDEN 1882—1913. Statistique agricole (in 1000-tallen).
Jaar Paarden Muildieren Ezels Runderen Schapen Varkens Geiten
invoer uitvoer Invoer uitvoer Invoer uitvoer invoer uitvoer invoer uitvoer invoer uitvoer invoer uitvoer
1882 2 04 13.1 0.7 10.5 2.3 0.7 194.4 85.6 2.166.5 31.3 155.6 64.9 5.6 2.8
1885 12.1 255 0.2 17.9 2.2 0.7 152. 58.1 1.956.1 .31. 124.5 89.2 3.6 3.6
1890 14.7 28.4 0.3 152 2.7 0.5 99.5 59.1 1.142. 10.4 93.8 86.2 3.9 2.7
Gemiddeld
1882—1802. 14.2 26.2 0.4 17.3 23 0.6 133. 71.0 1.681.5 28.6 113.6 83.2 33 3.5
1892 14.3 21.7 03 15. 2.6 0.3 36.6 55.6 1.401.0 11.0 21.3 144.7 1.3 3.0
1895 36.4 21.4 1.6 7. 65 0.3 148.9 21.1 1.786.9 9.6 84.9 16.7 2.7 2.7
1900 17.2 20.4 2.1 7.8 3.7 0.4 23.4 39.0 1.094.0 12.0 9.0 19.0 0.9 3.4
Gemiddeld
1803-1903. 24 22 1.8 8.3 4.3 0.3 70.2 30.5 1.420.5 11.7 28.7 56.0 1.5 3.1
1903 19 19 1.8 10.1 4.3 0.4 42.4 355 1.664.1 18.7 12.3 58.0 3.8 3.1
1905 17 21 2.2 8.9 5.3 0.3 27.6 45.8 959.7 21.6 9.2 57.7 1.0 2.5
1910 11 30 1.8 14.4 3.6 0.4 44.7 154.6 1.272.8 40.4 l&l 130.0 2.3 2.9
1911 9 35 1.4 17.7 3.8 0.4 24.7 165.2 970.5 45.3 218.9 33.3 1.3 2.7
1912 7 36 1.8 14.6 4.1 0.4 19.4 115.1 814.7 42.7 396.9 33.4 0.7 2.7
1913 13 31 1.1 15.7 4.7 0.4 17.7 747 1.290.9 56.5 59.4 50.5 1.9 2.4
Gemiddeld
1004—1914. 12 28 1.9 13.8 4.5 0.4 32.4 83.6 1.128.4 36.6 143.1 58.9 2.0 2.7
ON



VLEESCHPRIJZEN TE PARIJS.
Statistique agricole.
Jaar Ossen Koeien Kalveren | Schapen I Varkens fr! f7 fï! I tï. f7
1882 1.70 1.58 2.13 2.09 1.52
1883 1.81 1.69 2.17 2.13 1.43
1884 1.69 1.63 2.03 1.99 1.36
1885 159 1.51 1.94 1.84 1.40
1886 133 1.46 1.93 1.79 1,47
1887 1.38 1.32 1.80 1.70 1.31
1888 1.43 1.37 131 1.81 1.26
1889 1.45 1.38 1.84 1.91 1.37
1890 1.61 1.56 1.91 2.12 1.44 1891 1.59 1.55 1.90 2.06 1.38
': Gemiddeld 155 1.50 134 134 130
1892 " 1.53 1.45 135 133 ÏM
1893 1.51 . 1.44 1.96 1.87 1.46
1894 1.66 1.58 2.15 1.94 159
1895 1.58 1.52 2.08 2.01 1.38
1896 1.53 1.50 1.70 1.97 1.10
1897 1.46 1.44 132 1.83 1.20
1898 1.45 1.40 1.88 1.84 1.45
1899 1.44 1.41 1.96 1.93 1.52
1900 1.44 1.35 1.93 1.92 1.46
1901 1.49 1.43 1.92 2.00 1.43
1902 1.45 1.40 1.98 2.05 1.49
Gemiddeld Ï5Ö 134 133 133 | 1.40
1903 1.52 TH 137 213 \AS
1904 151 1.48 1.95 2.13 1.32
1905 155 1.51 1.99 2.13 1.47
1906 1.47 1.44 2.06 2.08 1.61
1907 1.63 1.59 2.18 2.27 1.87
1908 1.64 1.61 2.17 238 1.72
1909 1.64 1.64 2.08 2.28 1.44
1910 1.70 1.68 2.24 2.24 1.61
1911 135 1.84 2.46 2.43 2.01
1912 1.82 1.82 2.30 2.47 2.09
1913 1.78 1.80 2.54 254 1.85
Gemiddeld 1.65 1.64 j 2.19 238 159



58
Een andere voorname productietak is de wijnbouw.
Vóór het optreden van de Phylloxera, die een groot deel van de fransche wijnstokken geheel verwoestte, en de wijnbouwers in eene benarde positie bracht, had de wijnbouw zich flink ontwikkeld, hetgeen uit de volgende cijfers blijkt:
Bebouwde Productie
Jaar oppervlakte millioenen 1000 H.A. H.L.
1850 2182 45.3
1855 2175 15.2
1860 2205 39.6
1865 2294 68.9
1870 2238 i) 54.5
1875 2421 83.8
De uitvoer was steeds grooter dan de invoer. Volgens annuaire statistique bedroeg de in- en uitvoer:
Invoer Uitvoer
Jaar 1000 H.L. 1000 H.L.
1837-1846 3.6 1362.5
1847-1856 93.7 1732.3
1857—1866 183.3 2158.8
1867—1876 407.3 3235.0
Welke werking de Phylloxera heeft gehad, zien wij uit de volgende getallen:
!) Met aftrek van Elzas-Lotharingen.



59
Bebouwde Gemiddelde
Jaar oppervlakte P™*ucUe Invoer Ultvoer opbrengst
1000 H.A. 1000 H.L. 1000 H.L. 1000 H.L. ^1
1875 2421 83.836 292 3.731 35.00
1876 2370 41.847 676 3.331 17.00
1877 2346 56.405 707 3.102 24.00
1878 2296 48.720 1.603 2.795 21.00
1879 2241 25.770 2.938 3.047 11.00
1880 2209 29.677 7.221 2.488 14.00
1881 2070 34.139 7.839 2.572 16.49
1882 2135 30.886 7.537 2.618 14.46
1883 2096 36.029 8.981 2.541 17.19
1884 2041 34.781 8.130 2.472 17.04
1885 1991 28.536 8.184 2.603 14.33
1886 1960 25.063 11.011 2.709 12.79
1887 1944 24.333 12.282 2.402 12.51
1888 1844 30.102 12.064 2.118 16.32
1889 1818 23.224 10.475 2.166 12.77
1890 1817 27.416 10.830 2.162 15.09
1891 1763 30.140 12.278 2.049 17.09
In het eerste hoofdstuk (blz. 25 en 29) heb ik reeds vermeld, welke bescherming de wijnbouw ontving. Het bleek echter al spoedig, dat het invoerrecht op wijn naar het alcoholgehalte niet doelmatig was. Nieuwe misbruiken bij den invoer waren ontstaan, wijnen met een sterk alcoholgehalte werden zoozeer versneden, dat zij nog beneden de alcoholgrens van 10.9 graden ingevoerd konden worden. Vandaar dat het noodzakelijk was, de invoerrechten op eenen anderen grondslag te baseeren. Als zoodanig kon slechts het volumen in aanmerking komen. Bij de wet van 30 Januari 1899 werd het invoerrecht voor wijnen tot 12 graden bepaald op 25 frcs per hectohter in het algemeen tarief, en 12 frcs in het minimum tarief, voor de graden daarboven bleef de accijns op alcohol verschuldigd.
De wijnbouwers kregen door deze wet meerdere bescherming, want de bestaande tol was niet eenvoudig herleid, maar



60
belangrijk verhoogd; bovendien werden de speciale entrepots voor wijnen afgeschaft.
De protectie heeft echter geen gunstige gevolgen gehad.
De uitvoer (zie tabel blz. 62) toont geen verbetering aan.
De productie is weliswaar aanzienlijk toegenomen, maar de qualiteit is achteruit gegaan; aangelokt door de hooge prijzen, is men wijn van inferieure qualiteit gaan produceeren, die niet verkocht werd, omdat hij niet houdbaar en niet vervoerbaar was. Eene overproductie en eene crisis trad in, die zich vooral in het jaar 1907 scherp deed voelen (mévente du vin). De overproductie werd nog door een ander feit in de hand gewerkt. Het versnijden van den wijn, waardoor eene aanzienlijke hoeveelheid voor den uitvoer geschikt had gemaakt kunnen worden, was onmogelijk, want de goedkoopé italiaansche, spaansche en portugeesche wijnen, die daarvoor gebruikt werden, waren door de hooge invoerrechten geweerd.
De afname van den invoer, die trouwens in de derde periode eene lichte stijging aanwijst, is niet in alle opzichten een gunstig verschijnsel, want de invoer is thans eenzijdig geworden. Den vreemden wijn heeft men kunnen weren, maar niet dien uit Algiers, die vrij van rechten is, en juist die neemt in de laatste jaren aanzienlijk toe.
Zond Algiers van 1890 tot 1899 gemiddeld per jaar 2.806.190 H.L. naar Frankrijk, van 1900 tot 1909 steeg het tot 4.784.847 H.L. De cijfers voor de laatste jaren bedroegen:
1900 2.331.584 1907 5.878.785
1901 2;609.900 1908 6.347.749
1902 4.171.276 1909 6.047.282
1903 4.767.259 1910 6.953.904
1904 5.493.101 1911 7.273.665
1905 4.815.833 1912 7.387.538
1906 5.385.725
Deze toenemende uitvoer, opgeroepen als hij is door het beschermende stelsel, is niet zonder gevaren. Waar in Algiers
1) Cijfers ontleend aan A. PAWLOWSKX Le développement économique de i'Algérie. Journal des Économistes 1914 6me Série XLIII.



61
zelf weinig wijn geconsumeerd wordt, de uitvoer naar het buitenland onbeteekenend is, kan te eeniger tijd overproductie intreden en eene crisis uitbreken, die heel Algiers treft. Aan den anderen kant eischen de fransche wijnbouwers, dat de invoer van wijnen uit Algiers in Frankrijk of beperkt of belast wordt.



Annuaire statistique. Productie, Invoer, Uitvoer, Consumptie van wijn in Frankrijk 1882—1912.
Con- Per Waarde
Jaar Productie Inv0er UitV0Br sumpÜe hoofd per H.L.
1000 H.L. 1000 HectoUters. 1000H.L, Liters frcs
1882 30.886 7.537 2.618 35.805 95 40
1883 36.029 8.981 2.541 42.469 112 37
1884 34.781 8.130 2.472 40.439 106 40
1885 28.536 8.184 2.603 34.117 90 39
1886 25.063 11.011 2.709 33.365 87 40
1887 24.333 12.282 2.402 34.213 89 35.
1888 30.102 12.064 2.118 40.048 105 30
1889 23.224 10.475 2.166 31.533 82 38
1890 27.416 10.830 2.162 36.084 94 36
1891 30.140 12.278 2.049 40.369 | 106 34
Temiddeld | 29.051 10.177 2.384 | 36.844 | 96.6 37
1892 \ 29.082 9.400 1.845 j 36.637 \ 97 31
1893 50.070 5.895 1.569 54.396 143 25
1894 39.053 4.492 1.721 41.824 110 24
1895 26.688 6.337 1.697 31.328 83 31
1896 44.656 8.814 1.784 51.687 133 26
1897 32.351 7.531 1.775 38.107 98 25
1898 32.282 8.603 1.636 39.249 100 30
1899 47.908 8.466 1.717 54.657 140 26
1900 67.353 5.217 " 1.905 70.655 180 19
1901 57.964 3.708 2.022 59.650 153 16
1902 39.884 4.447 2.052 42.279 108 21
Bemiddeld 43.821 6.351 1.788 | 48.384 | 124.8 24
1903 35.402 6.189 1.726 39.865 100 27
1904 66.017 6.686 1.643 71.061 182 19
1905 56.666 5.175 2.606 59,236 152 15
1906 52.079 5.764 2.110 55.733 142 18
1907 66.070 5.923 2.788 69.204 176 17
1908 60.545 6.893 2.273 65.165 166 16
1909 54.446 6.183 2280 58.349 148 18
1910 28.530 7.999 I 2.318 34.211 87 39
1911 44.886 9.232 1.569 52.549 133 30
1912 59.384 9.258 2.060 66.582 168 30
Gemiddeld 52.402 61030 2.137 57.105 145.4 23



63
Ten slotte nog enkele opmerkingen over de ontwikkeling van de vlas- en de hennepcultuur.
Zooals ik in het eerste hoofdstuk vermeld heb, liet de wetgever Van 1892 vlas en hennep onbelast, maar heeft hij eene productiepremie gegeven (wet van 13-1-1892). De duur van deze wet was op 6 jaar gesteld, werd door de wet van 31-31904 opnieuw voor 6 jaar verlengd, en door de wet van 9 April 1910, voor 10 jaar. Laatstgenoemde wet heeft het maximum bedrag aan premies vastgesteld op 2.500.000 frcs. per jaar. Deze som wordt onder de verbouwers verdeeld naar gelang van de bezaaide oppervlakte, met dien verstande dat de premie niet meer bedraagt dan 60 frcs. per hectare.
De premie heeft op de ontwikkeling van den vlasbouw geen invloed gehad. Het aantal bebouwde hectaren in 1913 is niet veel meer dan in 1891, evenmin is de oogst toegenomen. De invoer toont zeer wisselvallige cijfers, naar gelang van den oogst in het buitenland.
Het mislukken van het premiesysteem ten opzichte van vlas is aan 2 oorzaken toe te schrijven: 1°. de concurrentie van Rusland, dat aanzienlijk goedkooper produceert, 2°. de democratiseering van industrieele artikelen heeft eene ongunstige werking op de vlascultuur. Het fijne linnenweefsel is een weeldeartikel geworden, en de massa consumptie richt zich voornamelijk tot katoenen weefsels.
De hennepcultuur toont nog veej ongunstiger cijfers. Het ' aantal bebouwde hectaren is sedert 1891 regelmatig afgenomen, terwijl de invoer is toegenomen.
Aan premies heeft men van 1892 tot einde 1913 een bedrag van meer dan 50.000.000 frcs. uitgegeven, zonder dat men iets bereikt heeft. Wat heeft het voor nut eene cultuur, die bestemd is te verdwijnen, kunstmatig te blijven steunen ? De vlas- en hennepteelt, die veel moeitevollen arbeid vereischt, moet in een land als Frankrijk, dat een chronisch gebrek heeft aan arbeidskrachten, waar de loonen steeds stijgen, wel teruggaan. De premie kan daaraan niets veranderen.



64
VLAS. Statistique agricole.
Productie Gemiddelde Bedrag der
ar Opper- prijs Inyoer premie
aar vlakte. gehekeid zaad . per quintaal per H.A.
H. A. quintalen quintalen fr. quintalen fr.
1885 42.394 380.123 224.756 97.09 — —
1890 32.174 220.343 171221 90.04 — —
1895 34.054 222.819 176.077 83.29 - 68
1900 21.260 194.155 125.150 74.19 821.708 77.50
1905 27.113 206.450 146.020 108.34 910.4 60
1910 21.700 150.170 105.650 11531 808.205 60
1911 24.028 204.132 126.079 128.82 750.338 60
1912 27372 208.991 146.406 135.68 1.057.723 60
1913 30.475 219.708 188.083 110.47 1.128.946 60
HENNEP.
Productie Gemiddelde Bedrag der
af Opper- prijs Invoer premie
aar vlakte gehekeld zaad per quintaal per H.A.
H. A. quintalen quintalen fr. quintalen fr.
1885 64.162 469.070 197.332 83.06 - -
1890 51.990 371.809 170.419 77.97 — —
1895 37.216 272.899 119.629 83.61 — 68
1900 26.790 185.125 85.988 98.08 254340 7730
1905 19.141 166.340 88.470 65.63 198.5 60
1910 13.970 131.470 68.590 84.88 291.629 60
1911 15.675 146.313 89.686 99.64 272.141 60
1912 13.871 138.627 52.181 86.61 262.250 60
1913 12.546 112.931 69.190 88.20 296.249 | 60



65
§ 2. De industrie.
In deze paragraaf zal ik aan de hand der statistiek de ontwikkeling van enkele voorname industrieën onder de heerschappij van het protectionistische stelsel nagaan.
Van de verschillende industrieën is de textielindustrie wel de belangrijkste en onder de textiel industrie neemt de zijdeindustrie historisch de eerste plaats in.
De zijdeindustrie.
Bij deze industrie zijn verschillende bedrijfsgroepen betrokken: 1°. de kweekers van de eieren voor de zijdeteelt (graineurs), 2°. de kweekers van de zijderupsen voor de productie van de kokons (sériciculteurs), 3°. de spinners, die de kokons afhaspelen en de ruwe zijde (soie grège) vervaardigen, 4°. de tweernders (moulineurs) die de ruwe zijde tot garens bewerken, 5°. de wevers die van de zijden garens zijden weefsels maken.
Zooals ik reeds in het eerste hoofdstuk vermeldde, het de wetgever van 1892 de kokons en de ruwe zijde onbelast, doch heeft eene productiepremie ingesteld.
De wet van 13 Januari 1892 heeft aan de kweekers en spinners voor den duur van 6 jaar eene premie verleend, aan de kweekers 50 centimes per kilogram kokons, aan de spinners 100 frcs per ketel voor 2 draden, 400 frcs per ketel voor meer dan 2 draden, voor dubbele kokons 200 frcs per ketel ook voor één draad. Niettegenstaande de premie geen resultaat opleverde, is de wet van 13 Januari door eene wet van 2 April 1898 vervangen, de geldigheidsduur was 10 jaar, doch is 30 Mei 1908 met een jaar verlengd.
Eene wet van 11 Juni 1909 heeft de materie opnieuw geregeld en gedurende 20 jaar premies toegestaan. De kweekers ontvangen thans 60 centimes per kilogram kokons. De spinners 400 frcs per jaar, per ketel voor meer dan drie draden en 200 frcs per ketel voor één draad voor dubbele kokons. Gedurende de eerste vier jaar ontvangen de spinners niet meer dan 6 fr. 50 per kilogram gesponnen zijde, 6 frcs ge-
5



66
durende de daarop volgende 8 jaar, 5 frcs gedurende de laatste 8 jaar1).
De ontwikkeling der zijdeteelt is sedert 1892 bestendig achteruitgegaan, zooals wij uit nevenstaande tabel zien. Het aantal zijdekweekers is aanzienlijk afgenomen. De productie en consumptie van kokons is alleen bevredigend in de jaren 1893—1896, de periode waarin de zijdeindustrie door den toloorlog met Zwitserland door hooge invoerrechten beschermd was. Daarna blijft ze stationnair, en neemt sedert 1910 vrij sterk af. Hetzelfde beeld vertoont de spinnerij. Het aantal spinnerijen, dat in 1892: 238 bedroeg, stijgt sedert 1893 van 252 tot 273 in 1898, neemt sedert dien voortdurend af, en bereikt in 1913 het aantal van 166. Het aantal ketels is stationnair gebleven, van 1893 tot 1898 eene kleine toeneming, daarna wordt het weer minder en in 1912 is het vrijwel hetzelfde als in 1892. Ook de hoeveelheid gesponnen zijde is behoudens enkele zwenkingen vrij constant, is echter sedert 1910 afgenomen.
De zijdeteelt is voor een hoogontwikkeld cultuurland als Frankrijk, met hooge arbeidsloonen, niet loonend genoeg. De boeren in het Zuiden van Frankrijk vinden thans een loonender beroep in de wijncultuur, in de vruchtenteelt, 't Zijn nog alleen kleine kweekers, die er'zich mee bezighouden, en ook die verdwijnen geleidelijk2).
Alleen in die landen, waar de agrarische verhoudingen ongunstiger zijn, bloeit de zijdeteelt vooral in China en Japan. Economisch is m.i. dan ook het verleenen van eene productiepremie niet gerechtvaardigd, de kans op succes is ten eenen male uitgesloten.
!) Voor de vervaardiging van zijde vgl.: ViCTOR Cambon. La France au travail. (Lyon-St. Etienne-Grenoble-DyonJ blz. 67 e.v.
2) La production et la consommation de la soie dans le monde par Pierre Leroy-Beaulieu, L'Économiste francais 8-11-1913.



Annuaire statistique
ZIJDE TEELT ZIJDE SPINNERIJ ^'zijSen weefselsn
12 -o» qS.S .§ .38. b 3 « Invoer Uitvoer
Jaar S ö § 3 S -d^. d §^ d a a § 3 I <* ho^fV waarde h<^- waarde
£ S "3 2^ ! i 1 ^ 1 Sb g < •§ g 2 heid heid
ffi <( " "ff « 5 w< quintalen 1000 frcs quintalen 1000 frcs
1892 227.156 141.487 7.680 0.419 0.358 7.742 238 12.006 726.841 10.2 622 42.3 249.3
1893 225.012 148.971 9.987 1.278 0.300 10.965 252 12.816 736.693 8.8 51.0 35.4 224.5
1894 240.796 154.932 10.584 0.732 0.252 11.064 264 13.296 724.421 7.6 41.9 36.8 223.5
1895 212.427 139.996 9.301 0.761 0.625 9.437 270 13.608 796.633 8.8 50.2 44.3 270.8
1896 221.743 145.310 9.319 1.307 0.315 10.311 280 13.603 835.612 8.8 50.3 42.2 247.0
1897 198.883 133.253 7.760 1.202 0.463 8.498 268 13.570 845.389 9.6 52.0 47.9 270.9
1898 184.980 123.288 6.893 1.116 0.210 7.799 273 14.179 818.934 9.3 50.9 42.9 250.6
1899 182.954 128.114 6.993 1.121 0.071 8.043 257 13.624 769.927 11.4 65.4 45.1 278.3
1900 205584 136.214 9.181 0.605 0.107 9.679 257 13.781 772.516 10.9 62.0 43.0 258.1
1901 205.174 131.694 8.452 • 0.384 0.286 8.550 251 13.575 760.117 13.0 71.3 45.5 266.9
1904 183.443 125.244 7.825 0.745 0.128 8.442 229 13.229 733.590 14.8 80.4 52.1 286.9
1905 189279 125244 8.009 0.610 0.240 8.380 226 13.100 758.415 9.0 48.3 48.9 275.0
1906 178303 122.045 7.520 0.717 0.147 8.091 227 13.369 787.281 8.2 42.8 51.9 307.8
1907 188360 124463 8.396 0.581 0.169 8.809 228 13.624 819.243 9.8 56.2 56.8 355.6
1908 187.073 123.804 8.409 0.484 0.208 8.685 225 13.665 792.597 7.8 46.0 45.6 270.2
1909 183.181 119.067 8.547 0.521 0.181 8.887 219 13.502 788.978 11.0 59.6 54.0 316.9
1910 178.719 114.283 4.270 0.871 0.106 5.034 214 13.366 771.656 10.9 57.3 55.6 332.8
1911 141.724 102.605 5.109 0.673 0.100 5.682 193 12.743 629.023 9.8 50.7 48.8 292.0
1912 132.534 99.630 6279 0.645 0.070 6.853 177 12.069 624963 9.7 51.0 48.7 292.3
1913 126.678 90.517 4423 0.465 0.070 3.818 166 11.285 654.014 8.7 49.4 61.7 385.8



68
Al mag het totaal bedrag, dat men aan de zijdekweekers aan premie heeft verleend, van 1892 tot 1914 93.567.139 frcs., niet zoo groot zijn, principieel is die premie niet te verdedigen.
Wat het verleenen van eene premie aan de spinnerijen betreft, deze is in beginsel niet verwerpelijk, mits de technische uitwerking van de wet zoodanig zij, dat de spinners min of meer gedwongen worden hun materiaal te vernieuwen, maar daarin is de wetgever niet geslaagd. De enquête van 1908 toonde aan, dat men nog steeds hetzelfde materiaal gebruikte en dat het totaal aantal ketels, voor wier verandering de Staat sedert 1892 69 millioen frcs. aan premie had uitgegeven, geen 16 millioen waard was. Of de nieuwe wet van 1909 betere resultaten zal hebben, valt te betwijfelen. De hoeveelheid gesponnen zijde neemt sedert 1909 gestadig af» Het eindresultaat kan eerst in 1929 vastgesteld worden.
Wat den in- en uitvoer van zijden weefsels aangaat, de hooge invoerrechten hebber* den invoer niet noemenswaardig doen afnemen, de uitvoer is zoowel naar gewicht als naar de waarde eenigszins toegenomen.
Over het algemeen bloeit de zijdeindustrie niet bijzonder, een gunstigen invloed heeft het beschermende stelsel op de zijdeproductie niet gehad.
De wolindustrie.
Historisch beschouwd is de wolindustrie eene zuiver fransche industrie, wat de katoenindustrie voor Engeland is, is de wolindustrie voor Frankrijk. Omstreeks 1880 werden Duitschland en Amerika voor Frankrijk geduchte concurrenten. De snelle vooruitgang der wolindustrie in beide landen had spoedig eene groote verschuiving op de wereldmarkt ten gevolge. In 1882 bereikte de fransche uitvoer aan wollen weefsels zijn hoogtepunt; hij bedroeg 401 mill. frcs. Sedert dien is hij regelmatig terug gegaan. In de jaren, die onmiddellijk aan de tarief wet van 1892 vooraf gingen, was de wolindustrie min of meer noodlijdend. De uitvoer aan wollen weefsels, die in 1890 361 mill. frcs. bedroeg, daalde in het volgende jaar tot 327 mill.



69
De tariefwet heeft hierin geen verbetering gebracht. Wel is de invoer eenigszins afgenomen, was de invoer in 1892 nog 56 mill. frcs., in 1913 is deze gedaald tot 44.7 mill. frcs., maar de uitvoer is belangrijk terug gegaan, van 328.5 mill. in 1892 tot 211.2 mill. in 1913. De afname van den uitvoer is het gevolg van 2 oorzaken:
1°. de protectionistische politiek van andere staten, die voor de fransche wolindustrie tot nog toe een groot afzetgebied waren (in het bijzonder Amerika). De uitvoer van wollen weefsels naar Amerika, die in 1895 4.050.419 kg. bedroeg ter waarde van 38.631.233, daalde in 1896 op 2.151.447 kg. ter waarde van 26.752.166, in 1897 op 1.832.243 kg. ter waarde van 20.868.787, en bereikte in 1898 zijn laagste punt 977.106 kg. ter waarde van 12.108.905 frcs.
2°. de verscherpte concurrentie van Engeland en Duitschland op de wereldmarkt.
Terwijl het beschermende stelsel voor de wevers nadeelig is geweest, hebben de spinners er voordeel van gehad. De invoer van wollen garens is afgenomen, terwijl de uitvoer aanzienlijk is toegenomen.
Invoer van wollen garens Uitvoer van wollen garens
, Hoeveelheid Waarde , Hoeveelheid Waarde
Jaar , Jaar
quintalen mill. frcs quintalen mill. frcs
1892 — 12.1 1892 — 20.7
1895 — 13.6 1895 — 31.1
1900 15.3 7.8 1900 68.1 34.6
1905 15.7 8.9 1905 70.8 415
1910 14.1 93 1910 114.9 762
1911 11.0 , 6.8 1911 1183 753
1912 11.4 73 1912 135.3 885
1913 9.6 6.3 1913 133.6 101.8



70
Invoer van wollen weefsels Uitvoer van wollen weefsels
Hoeveelheid Waarde T Hoeveelheid Waarde
Jaar . ' ... > Jaar • ^ i •« x_
quintalen mul. frcs quintalen mill. frcs
1892 — . 56.0 1892 328.5
1895 — 42.0 1895 —- 323.1
1900 44.0 42.0 1900 250.0 227.2
1905 392 38.8 1905 229.0 193.4
1910 41.9 45.1 1910 223.3 212.5
1911 423 44.8 1911 208.7 190.9
1912 44.1 46.5 1912 211.7 190.7
1913 43.2 50.6 1913 182.8 220.2
De katoenindustrie.
Voor de beoordeeling der tariefwetgeving van 1892 voor de katoenindustrie zijn de volgende cijfers van belang.
De consumptie van ruwe katoen bedroeg in de jaren 1882— 1912:x)
. Invoer Uitvoer „ .. Per hoofd der
Jaar 1000 K.G. 1000 K.G. C°™Pfae I bevolking
1882 141.002 29.604 111.396 2.9
1885 131.778 23.726 108.053 2.8
1890 146.740 21.677 125.062 3.3
1895 178.035 36.816 141.219 3.7
1900 193.392 34.510 158.882 4.1
1905 240.000 37.610 202.390 5.2
1910 242.795 84.679 158.116 4.0
1911 318.547 66.111 252.436 6.3
1912 346.160 70.398 275.763 7.0
De consumptie van ruwe katoen is na het inwerkingtreden van de tarief wet van 1892 vrij sterk toegenomen.
De buitenlandsche handel in katoenen garens en katoenenweefsels ontwikkelde zich als volgt:
!) Annuaire statistique 1914—1915 blz. 116.*



71
Katoenen garens Katoènen weefsels
Invoer Uitvoer Invoer Uitvoer
jaar 'jjej h •*« « <3 13 Jaar *s ^ u -tt « « 3 •«
> .2 > .3 ^=3 ?.S ^=3 > .S « s
1892 — 22.5 — 2.8 1892 — 39.1 — 95.5
1895 — 15.4 — 2.6 1895 — 34.5 — 118.3
1900 45.0 14.9 18.1 5.4 1900 42.1 48.4 314.8 174.4
1905 22.6 9.9 77.0 19.3 1905 38.3 55.5 458.7 . 254.5
1910 35.7 29.1 44.1 15.0 1910 48.5 59.1 454.5 328.2
1911 31.3 27.7 46.1 14.6 1911 45.8 57.7 483.4 334.2
1912 32.6 30.7 60.5 16.8 1912 48.8 60.3 581.0 384.7
1913 31.3 32.9 76.4 23.6 1913 47.6 56.2 507.0 384.2
De katoenindustrie is voornamelijk, in tegenstelling met de wol- en zijdeindustrie, op de binnenlandsche- en koloniale markt aangewezen. Dat de beschermende rechten dientengevolge op hare ontwikkeling eenen gunstigen invloed hebben is te begrijpen. En juist de toename van den uitvoer naar de koloniën is de hoofdoorzaak van de gunstige positie dezer industrie; meer dan een derde van den uitvoer van katoenen weefsels gaat naar de koloniën, voornamelijk naar Algiers.
Voor de katoenspinners is het beschermende stelsel aanvankelijk voordeehg geweest. De invoer van katoenen garens nam tot 1900 voortdurend af. De voorspoed is echter niet van blijvenden aard geweest. In de eerste jaren na inwerking treden van het nieuwe tarief zijn er tal van nieuwe katoenspinnerijen gesticht; het gevolg was, dat op den duur het aantal spinnerijen niet evenredig was met het aantal weverijen, en van tijd tot tijd eene overproductie aan katoenen garens ontstond. Sedert 1910 heerschte in de katoenspinnerij eene volledige crisis.
Voor de beoordeeling van de totale industrieele ontwikkeling van Frankrijk is het van belang na te gaan, hoe de mijnindustrie zich ontwikkeld heeft.
De volgende tabel geeft ons een kijk op de productie en consumptie van kolen.



72
PRODUCTIE, NETTO-INVOER EN CONSUMPTIE VAN KOLEN IN FRANKRIJK 1882-1912.
T Productie XT ,. T _
Jaar .„„„ _ Netto Invoer Consumptie 1000 Ton
1882 20.604 10.411 31.025
1883 21.334 11.197 32.439
1884 20.024 11.178 30.941
1885 19.511 10.411 30.035
1886 19.910 9.771 29.619
1887 21288 9.970 31.191
1888 22.603 9.922 32.-674
1889 24.304 9.038 33.511
1890 26.083 9.662 . 36.653
1891 26.025 9.784 36573
Gemiddeld 22,169 10.134 32.466
1892 26.179 10.662 36.573
1893 25.651 10.503 36.379
1894 27.417 - 10.843 38.000
1895 28.020 10.547 38.640
1896 29.190 10.690 39.995
1897 30.798 10.954 41.8,41
1898 32.356 10.816 43.295
1899 32.863 12.344 45.228
1900 33.404 15250 48.803
1901 32.325 14.722 46.773
1902 29.997 14289 44.810
Gemiddeld 30.202 | 12.096 42376
1903 34.906 13.843 48.180
1904 34.168 13.355 47.030
1905 35.928 12.149 48.669
1906 34.196 17.294 51.782
1907 36.754 18.207 55.106
1908 37.384 18.004 54.747
1909 37.840 18.767 56.354
1910 38.350 18.522 56.530
1911 39.230 20.013 59530
1912 41.145 18.752 60.677
Gemiddeld 36.990 16.891 53.861



73
Uit deze statistiek kunnen wij de conclusie trekken, dat de industrieën, die kolen gebruiken, geen bijzondere groote vlucht hebben genomen, maar zich gelijkmatig ontwikkeld hebben.
De geringe beteekenis, die de fransche kolen-productie heeft, wordt door de volgende cijfers geïllustreerd: de kolen-productie bedroeg in 1913 in Groot-Bretag ne en Ierland 292.029 ton, in Dtutschland 277.342 ton, in de Vereenigde Staten 517.035, en in Frankrijk slechts 40.844 duizend ton. De fransche productie kan slechts ten deele in de binnenlandsche behoefte voorzien. Zooals wij uit de tabel zien, wordt de binnenlandsche behoefte, door 36.990 ton inlandsche kolen, en 16.891 buitenlandsche gedekt, meer dan een derde moet uit het buitenland betrokken worden. Het is dan ook begrijpelijk, dat men alles in het werk stelt, om de eigen productie zoo hoog mogelijk op te voeren, en zoo zien wij, dat de toenemende behoefte sedert 1892 meer door de binnenlandsche productie dan door den invoer gedekt wordt. Dat het bestaande invoerrecht op buitenlandsche kolen, hetwelk 12 centimes per ton bedraagt, hiertoe meegewerkt heeft, spreekt van zelf, groot echter kan die invloed niet zijn, aangezien de werking van het invoerrecht reeds bij een transport van 50 K.M. opgeheven wordt1).
Eene consequente toepassing van de protectionistische theorie, die als einddoel stelt de productie zoo hoog op te voeren, dat zij in de eigen behoeften van het land kan voorzien, had moeten leiden tot eene aanzienlijke verhooging van de invoerrechten op kolen. In dit geval hebben de protectionisten de kolen-productie niet als doel op zichzelf beschouwd, maar rekening gehouden met hare beteekenis voor de geheele fransche industrie.
Tenslotte zij nog gewezen op de ontwikkeling der productie van ijzererts, ijzer en staal (zie tabel blz. 75).
Uit die tabel zien wij, dat gedurende de eerste tien jaar na in werking treding van het tarief van 1892, de productie
l) Volgens de douane-commissie van 1900.



74
geleidelijk is toegenomen, sedert 1903 zich sneller ontwikkelt. Vooral de toename aan ijzererts is opmerkelijk. Bedroeg deze in 1902 nog slechts 5 millioen ton, in 1913 is ze tot bijna 22 millioen ton gestegen. Bij gebreke aan voldoende kolen om het erts te bewerken, wordt een groot gedeelte uitgevoerd.
In 1913 werd 10 millioen ton, ter waarde van 60 millioen frcs uitgevoerd.



mammmmmmmmmmr mpii .niuvi.iriii m u.i. .
Annuaire statistique. FRANSCHE PRODUCTIE VAN IJZERERTS, IJZER EN STAAL 1882—1913.
Ijzererts Gietijzer Ijzer en staal Andere me-
Jaar Gewicht Waarde Prijs per Aantal Hoog- prodUctie Prijs per Waarde Productie Waarde ^^la»"
1000 ton mill. frcs ton frcs ovens andere ^00 ton ton frcs 1000 frcs 1000 ton 1000 frcs frcs
1882 3.467 16.8 4.86 167 43 2.039 91 185.236 1.531 376.192 29.996
1885 2.318 8.9 3.80 106 26 1.631 62 100.684 1.336 254.990 20.417
1890 3.472 12.4 3.57 110 9 1.962 70 137.620 1.407 298.728 30.476
. 1892 3.707 12.6 3.40 101 6 2.057 61 124.869 1.511 331.784 38.613
1893 3.517 11.7 3.33 100 6 2.003 58 116.735 1.472 307.072 40.444
1894 3.772 12.3 3.26 93 6 2.069 57 118.002 1.459 296.452" 37.782
1895 3.680 11.7 3.18 92 7 2.003 55 111.322 1.470 300.447 37.056
1896 4.062 12.8 3.16 99 8 2.339 56 132.238 1.744 335.908 40.688
1897 4.582 15.0 3.03 104 7 2.484 58 145.605 1.779 254.260 43.689
1898 4,731 16.0 3.39 104 7 2.525 63 159.292 1.940 401.323 49.965
1899 4.986 18.2 3.65 105 8 2.578 72 186.710 2.074 478.215 58.922
1900 5.448 20.6 3.78 111 13 2.714 82 221.594 1.935 512.232 54.165
1901 4.791 17.7 3.65 96 14 2.389 70 171.831 1.743 393.676 54.408
1902 5.004 18.3 3.69 93 12 2.405 68 160.613 1.885 397.676 49.791
1903 6.220 22.9 3.65 104 10 2.841 64 183.352 1.896 384.732 57.797
1904 7.023 26.9 3.78 104 6 2.974 65 193.121 2.069 392.762 56.458
1905 7.395 28.3 3.82 110 6 3.077 68 210.078 2.112 394.387 68.820
1910 14.606 67.5 4.62 113 4 4.038 78 315.538 2.850 577.536 | 83.151
1911 16.639 77.5 4.65 118 2 4.470 76 339.136 3.220 652.087 99.759
1912 19.160 92.9 4.85 127 2 4.939 3.775 —
1913 21.918 107.7 4.91 129 2 5.207 — 3.592 130.081



76
§ 3. De handel.
De buitenlandsche handel heeft onder het protectionistische stelsel zich niet bijzonder gunstig ontwikkeld.l) Wanneer wij de tienjarige periode voor in werking treding van het tarief van 1892 vergelijken met die na in werking treding daarvan, dan zien wij, dat de totale invoer eenigszins is afgenomen, maar de uitvoer niet noemenswaardig is toegenomen. Tot 1898 is de uitvoer in een staat van stagnatie, sedert dien komt er eerst eenige verbetering. De afname van den invoer is voornamelijk het gevolg van den sterk verminderden invoer aan voedingsmiddelen, waaruit wij de conclusie kunnen trekken, dat het beschermende stelsel voor den landbouw, in zijn geheel genomen, niet zoo slecht is geweest. De cijfers van dén invoer aan grondstoffen wijzen er op, dat de industrie zich langzaam maar geleidelijk ontwikkelt. De invoer aan fabrikaten is niet noemenswaardig toegenomen.
Gedurende de derde periode ontwikkelt de handel zich wat gunstiger. Zoowel de in- als de uitvoer zijn vrij sterk toegenomen. De toename van den invoer is grootendeels het gevolg van den vermeerderden invoer aan grondstoffen.
De vermeerdering van den totalen in- en uitvoer is niet alleen eene vermeerdering in waarde, maar ook in gewicht. Bedroeg het totaal gewicht in 1898 33 millioen ton van 1000 kilo's, in 1913 was het 66 milhoen. Nemen wij den uitvoer alleen, dan komen wij nog tot een beter resultaat. Werd in 1898 7 miüioen ton uitgevoerd, in 1913 werd het cijfer van 22 milhoen bereikt, meer dan het driedubbele.
Vergelijkt men echter de ontwikkeling van den franschen export met dien van de drie groote export-landen Engeland, Duitschland en de Vereenigde Staten, dan zijn de resultaten minder bevredigend. Want van 1898 tot 1913, is de uitvoer van Duitschland met 168 %, die van Engeland met 115%, die van de Vereenigde Staten met 100%, die van Frankrijk slechts met 95% toegenomen en de fransche uitvoer in 1913 ten bedrage van 6.880 mill. frcs is klein vergeleken
1) Zie tabel blz. 83.



77
met dien van Engeland in hetzelfde jaar ten bedrage van 13.247 mill. frcs, met dien van Duitschland ten bedrage van 12.600 mill. frcs, met dien van de Vereenigde Staten ten bedrage van 12.421 mill. frcs.
Het aandeel van Frankrijk in den totalen wereldhandel neemt af. Was dat in 1890 11.3%, in 1900 daalde het tot 10%, in 1910 tot 9.4%, in 1912 tot 9%.
Dat is het nadeelige gevolg van de protectionistische handelspolitiek, verminderde geschiktheid voor concurreerend optreden op de wereldmarkt, het onbeschermde gebied, welk nadeel niet opweegt tegen het voordeel, dat de handel met de koloniën steeds toeneemt. De fransche uitvoer bestaat in aanzienlijke mate uit luxe artikelen, is dientengevolge op welgestelde landen aangewezen, de koloniën komen daarvoor nauwelijks in aanmerking.
Al mag een vrij ruilverkeer voor de ontwikkeling van den buitenlandschen handel wel zoo verkieselijk zijn, toch hoeft eene protectionistische handelspolitiek voor den uitvoer niet noodzakelijk schadelijk te zijn, veel hangt er van af, hoe ze wordt toegepast; in Frankrijk is die toepassing echter van dien aard, dat deze wel nadeelige gevolgen heeft gehad. In dit verband herinner ik aan het karakter der handelsverdragen 1) door Frankrijk gesloten. Doordat men in beginsel het sluiten van handelsverdragen met gebonden tarieven voor langen duur verworpen heeft, mist de handelspolitiek de stabiliteit, den onontbeerlijken grondslag voor de groei van den buitenlandschen handel.
De schadelijke werking van de protectionistische politiek voor de ontwikkeling van den buitenlandschen handel komt vooral uit ten opzichte van die landen, waarmee men den toloorlog niet vermeden heeft, of waarop men langen tijd het algemeene tarief heeft van kracht verklaard. De resultaten daarvan zien wij uit achterstaande tabel. De handel met Spanje heeft nimmer meer die hoogte bereikt, die hij vóór 1892 had, met Zwitserland treedt eerst eene belangrijke verbetering in
1) Vgl. Hoofdstuk O.



78
1906 in. De tarievenoorlog met Italië is van blijvend nadeel geweest. Bedroeg Frankrijk's aandeel in den totalen invoer in Italië in 1886 21.3%, het aandeel van Italië in den totalen invoer in Frankrijk in hetzelfde jaar 42.8 %, voor 1913 waren deze cijfers respectievelijk 7.8% en 9.2 %1).
De werking van den toloorlog en het algemeen tarief op den buitenlandschen handel van Frankrijk.
Invoer (in millioenen frcs)
Uit: 1887 1892 1894 1900
Spanje 356.7 278.1 174.7 220.
Italië ' 307.7 132.4 121.6 148.7
Zwitserland 104.8 91.9 66.7 107.2
Portugal 38.3 8.1 8.3 11.3
Roemenië 35.5 36.1 29.9 26.1
Uitvoer (in millioenen frcs.) Naar: 1887 1892 1894 1900
Spanje 140.3 134.6 108.7 135.3
Italië 192.1 132.6 98.1 155.7
Portugal 22.1 13.8 12.3 22.1
Roemenië 5.2 8.5 7.4 3.7
Een ander nadeel voor den exporthandel is het ontbreken van vrije zonen. De vrije zone is een terrein, dat ten opzichte van de tariefwetgeving exterritorialiteit geniet, de ingevoerde producten kunnen binnen de vrije zone eene verdere bewerking ondergaan, om vervolgens weer uitgevoerd te worden.
Bij het bestaan van vrije zonen zou eene aanzienlijke hoeveelheid koopwaren, die thans slechts doorgevoerd worden, eerst verder bewerkt kunnen worden. Dat de doorvoer vrij groot is, blijkt uit het verschil, dat er tusschen generalen- en specialen handel bestaat, welk verschil voor het tijdvak 1906—1913 gemiddeld 22% bedroeg, terwijl b.v. voor Duitsch-
!) Journal des Économistes 1915 deel III XL VU blz. 52.



79
land, waar wel vrije zonen zijn, dit verschil voor dezelfde jaren ongeveer 7 % was
Niet alleen voor den handel, maar ook voor de scheepvaart is de vrije zone van belang. Zij zou de koopvaardijvloot de noodige vracht kunnen verschaffen, die haar nu maar al te vaak ontbreekt, en de concentratie van vracht bevorderen. De zwakke toestand der handelsmarine is ook al niet gunstig voor den export. De tarieven zijn te hoog, op tal van landen ontbreken regelmatige lijnen2).
De buitenlandsche handel zou zich nog veel ongunstiger ontwikkeld hebben, wanneer Frankrijk niet een aanzienlijk bedrag in het buitenland belegd had. Volgens de schatting van Neymarck bedroeg dit in 1912 40 milliard frcs. De regeeringspolitiek in zake kapitaal-export is echter van dien aard, dat zij op den duur het land in het algemeen en den handel in het bijzonder meer schade aandoet, dan voordeel brengt. In Frankrijk is voor het verkrijgen der officieele noteering van effecten de toestemming van de regeering noodig.
Men onderscheidt aan de fransche beurzen twee noteeringen: de officieele noteering (cöte officielle) en de banknoteering (cöte en banque). De eerste wordt na een grondig onderzoek door het Syndicat des Agents de Change verleend. Hierbij wordt met den minister van financiën overleg gepleegd, die wederom bij de buitenlandsche leeningen de toestemming van den minister van buitenlandsche zaken noodig heeft. De banknoteering daarentegen wordt door het Syndicat des Banquiers verleend, zonder dat eenige toestemming van regeeringswege vereischt is.
Deze toestemming is allengs van karakter veranderd.
Oorspronkelijk bedoeld als eene bescherming voor den crediteur, om onsolide debiteuren te weren, laat de regeering zich thans in de eerste plaats door politieke- in de tweede plaats door economische motieven leiden. Alleen leeningen
') Vgl. Zones franches et 1'exportation francaise blz. 18. 2) Vgl. LANDRY. Notre commerce d'exportation blz. 106.



80
van politiek goed aangeschreven staten worden tot de noteering toegelaten, van politiek neutrale staten b.v. de ZuidAmerikaansche Republieken, voorzoover zij aan de fransche industrie groote opdrachten doen.
Beide gezichtspunten acht ik verwerpelijk. Bij het eerste motief wordt een der grondbeginselen van eene verstandige belegging verwaarloosd, t.w. verdeeling van het risico over een zoo groot mogelijk aantal posten; het geringe aantal politieke bondgenooten, het weinig bestendig karakter der vriendschap maakt eene dergelijke belegging extra gevaarlijk en verscherpt de politieke tegenstellingen.
Minder gevaarlijk maar daarom op den duur nog niet voordeehg is het economisch standpunt.
Het zijn toch in de eerste plaats de minder solide debiteurstaten, die zich den eisch, dat zij hunne bestellingen aan oorlogsmateriaal, aan schepen enz. in Frankrijk doen, moeten laten welgevallen, sterkere staten brengen hunne leeningen op die markt onder, waar de emissievoorwaarden het voordeeligst zijn. Tegenover het betrekkelijke voordeel, dat een bepaalde tak van industrie gebaat wordt, staat het groote nadeel, dat het fransche volksvermogen met tal van effecten van twijfelachtig gehalte vermeerderd wordt.
Hei voordeel is daarom zoo betrekkelijk, omdat bij het leggen van eenen rechtstreekschen band tusschen eenen bepaalden kapitaal- en eenen bepaalden goederenuitvoer, de uitvoer allicht minder zal zijn, dan bij een vrij verkeer, wanneer langs eenen omweg de kapitaaluitvoer door eenen goederenuitvoer gevolgd wordt. Gesteld dat Rusland voor legermateriaal in Frankrijk eene leening sluit, doch in den aankoop vrijgelaten wordt, dan ligt het voor de hand, dat deze artikelen uit dat land betrokken worden, waar zij het snelste en goedkoopste te krijgen zijn, b.v. Duitschland. Het is mogelijk, dat Duitschland voor zijne leveranties aan Rusland betaling ontvangt in den vorm van engelsche kolen, en dat Engeland daarvoor door de levering van franschen wijn vergoeding ontvangt. Langs eenen omweg dus is de kapitaal-export



81
gevolgd door een goederen-export. Hoe grooter de internationale arbeidsverdeeling is, des te productiever zal de totale arbeid zijn, des te grooter de uitvoer van ieder land, terwijl een gebonden verkeer juist het omgekeerde tot resultaat heeft.
Het bedingen van handelspolitieke voordeelen, in den vorm van een gunstig' handelsverdrag, heeft niet veel beteekenis, immers de aan de meeste handelsverdragen ten grondslag liggende meest-begunstigingsclausule maakt het toestaan van voordeelen aan Frankrijk vaak illusoir.
Afgescheiden van het nadeel, dat eene financieel-protectionistische politiek voor den handel heeft, is ze ook overigens niet gerechtvaardigd, want eenerzijds dekt de industrie haar kapitaal behoeften meerendeels uit eigenmiddelen (de mijnondernemingen in Noord Frankrijk bv. hebben hun maatschappelijk .kapitaal meestal onveranderd gelaten, het soms nog verminderd, maar nooit verhoogd) en doet maar zelden een beroep op de open geldmarkt, anderzijds vindt het kapitaal door den geringen ondernemingsgeest in eigen land onvoldoende belegging. „Ce ne sont pas les capitaux, quimanquent aux affaires, ce sont les affaires, qui manquent aux capitaux", zegt NEYMARCK te recht.
Al mag men de langzame ontwikkeling van den handel grootendeels toe schrijven, aan de wijze, waarop de protectionistische politiek wordt toegepast, toch dient hierbij een belangrijke factor, die trouwens zijn invloed op het heele economische leven doet gelden, niet uit het oog te worden verloren, de geringe nataÜteit; de bevolkingsdruk, de stimulans om zich in te spannen, ontbreekt.
6



DE BUITENLANDSCHE HAND^ VAN FRANKRIJK
Invoer (millioenen frcs)
Jaar
1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 1890 1891
Gemiddeld
Voedingsmiddelen
Grondstoffen
1892
1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899 1900 1901 1902
Gemiddeld
1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1Q12
Gemiddeld
1913
1.671
1.638 1.438 1.455 1.541 1.423 1.507 1.441 1.445 1.652
1.521
2.376 2.398 2.208 2.023 2.082 2.015 2.021 2.303 2.373 2.447
Fabrikaten
2.225
1.400
2.173
1.061 1.198 1.035 1.007 1.029 1.506 951 819 784 818
1.021
962 817 823 940 1.038 935 952 1.413 2.020 1 803
2.229 2.104 2.101 2.174 2.319 2.348 2.840 3.035 2.813 2.799
775 768 697 610 585 589 579 572 619 RfiS
646
615
Totaal
564 548 583 618 608 618 724 843 772 771
2.476
1.170
1.818
3.021 2.853 3.087 3.687 4.013 3.590 4.113 4.346 4.525 4 81.3
664
3.805
819 832 869 1.000 1.171 1.116 1.181 1.415 1.520 1 R14
1.154
4.946
1.658
4.822 4.804 4.343 4.088 4.208 4.026 4.107 4.317 4.437 47fï8
4.392
4.188
3.854 3.850 3.720 3.799 3.956 4.472 4.518 4.699 4.369 4.394
4.163
4.801 4.502 4.779 5.627 6.223 5.640 6.246 7.173 8.066 8 231
6.129
8.421
Totaal ge' wicht mil' lioenen quii>'
2.244 231.7 228.8 209.4 202.6 207.5 215.3 210.0 227.0 241.9
219.9
225.5
A
225.4 233.9 218.3 226.1 240.5 258.8 253.5 282.7 269.7 264.7
A
2A7A
272.8 266.1 266.9 322.7 336.6 330.9 341.1 357.2 404.3
397.5
IA
..... r.
442.2
1882—1913.
Uitvoer (millioenen frcs)
Annuaire statistique
Jaar
Voedingsmiddelen
1882 1883 1884 1885 1886 1887
1889 1890 18Q1
Setn"ddeld
1892
1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899 1900 1901 ^1902
5en«iddeld
1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912
*Hiddeld
'913
879 849 783 720 731 703 727 837 855 R0P.
789
759
711
666 591 652 721 663 675 769 745 707
690
663 693 780 711 747 747 824 858 737
761
839
Grondstoffen
807 752 759 707 773 805 813 941 897 R.33
Fabrikaten
1.888 1.851 1.690 1.631 1.745 1.739 1.707 1.926 2.001
1 Q28
Totaal
809
823
784 755 874 836 944 932 1.210 1.085 1.018 1.170
1.811
1.879
961
1.176 1.221 1.338 1.475 1.508 1.341 1.694 1.931 1.830
1 Q45
1.546
7.55c?
1.742 1,657 1.909 1.913 1.933 1.916 2.267 2.255 2.249 2.375
2.022
2.413 2.537 2.748 3.079 3.342 2.962 3.201 3.445 3.510 3.918
3.115
4.183
3.574 3.452 3.232 3.088 3.249 3.246 3.247 3.704 3.753 3.570
3.411
3.461
3.236 3.078 3.374 3.401 3.598 3.511 4.153 4.109 4.013 4.252
3.672
4.252 4.451 4.867 5.265 5.597 5.051 5.719 6.234 6.077 6.713
5.423
Totaal gewicht millioenen quin talen
6.880
45.7 47.2 47.5 45.7 47.9 53.4 53.9 64.7 67.4 68.3
54.2
67.4
63.6
63.5
70.0
72.7
78.9
78.1
83.7
86
80
85.3
76.5
83.5 103.8 116.2 116.1 128.5 128.1 142.9 155.1 169.1 203.3
134.7
221.1



HOOFDSTUK IV.
De ontwikkeling der koloniën onder het beschermende stelsel.
§ 1. De geassimileerde koloniën.
Algiers SPECIALE HANDEL VAN ALGIERS.
[(In 1000 frcs.).
Invoer: Uitvoer: , a
.* U TS a -* ■« n « §
Jaar. , g % \£ * 4 :1 Totaal S 'B * •£ -8 :c Totaal g •
1875 146.106 46.674 102.780 108.620 43.785 152.495 345.185
1880 161.660 73.823 235.647 126.851 51.489 178.340 413.987
1885 167.824 54.986 222.646 123.555 69.347 192.902 415.548
1890 194.8641 65.226 260.090 208.473 40.428 248.901 508.991
1895 203.163 52.380 255.543 245.660 38.552 284.212 539.755
1900 259.3551 53.975 313.330 173.467 68.850 242.317 555.647
1905 326.453 1 57.434 383.887 161.247 67.516 228.763 612.650
1910 437.896 74.071 511.967 410.367 102.900 513.267 1.025.034
1911 487.716 83.765 571.481 395.090 114513 509.603 1.081.084
1912 567.140 102.497 669.637 400.545 145.554 546.099 1.215.736
1913 550.359 116.946 667.305 343.565 157.604 [ 501.169 1.168.474
In de handelspolitiek, die Frankrijk tegenover Algiers gevolgd heeft, zijn drie perioden te onderscheiden. De eerste van af de verovering van het land in 1830 tot 1867, de tweede van 1867 tot 1884, de derde van 1884 tot heden.



85
In de eerste periode worden de tolbarrières tusschen Frank' rijk en Algiers geleidelijk verminderd, die tusschen Algiers en het buitenland vermeerderd. Tolbegunstiging van fransche waren bij invoer in Algiers werd het eerst door eene koninklijke ordonnantie van 11 November 1835 verleend. Fransche producten met uitzondering van suiker werden vrijgesteld van invoerrechten, buitenlandsche waren belast met invoerrechten, die lager waren dan in Frankrijk: een vierde van de fransche rechten, als zij van eene vreemde haven, een vijfde, als zij van eene fransche haven afkomstig waren. De invoerverboden werden vervangen door een recht naar de waarde van 15°/o of 12% overeenkomstig dezelfde onderscheiding. In 1843 en 1851 werden de rechten op buitenlandsche artikelen belangrijk verhoogd.
Aan Algiers werd in den eersten tijd geen enkele concessie verleend. De algerijnsche producten werden in Frankrijk als buitenlandsche behandeld. Eerst in 1843 werden eenige grondstoffen uit Algiers in Frankrijk tolvrij toegelaten en eenige andere producten aan dezelfde rechten onderworpen, als voor de overige fransche koloniën golden. In 1851 werd het aantal tolvrij toe te laten waren eenigermate uitgebreid. Vrije invoer echter bleef uitzondering.
Onder den invloed der vrijhandelsbeweging werd het toltarief van Algiers in het jaar 1867 door de wet van 17 Juli principieel veranderd. Krachtens deze wet werden buitenlandsche waren als regel van invoerrechten vrijgesteld, slechts enkele hadden dezelfde rechten te betalen, als in Frankrijk geheven werden o.a. weefsels; andere (o.a. metalen waren, chemische producten, glas, papier) betaalden een derde van de rechten. De producten uit Algiers konden vrij in Frankrijk ingevoerd worden. Van den wederzijdschen vrijdom van rechten was slechts suiker uitgezonderd.
Tengevolge van het nieuwe algerijnsche tarief nam de invoer aanzienlijk toe. Bedroeg deze in 1865,158 millioen, in 1880 was hij gestegen tot 236 milhoen, de buitenlandsche invoer steeg sneller dan de fransche, zooals wij uit onderstaande cijfers zien.



86
jaar 1866 1868 1881
Invoer in 1000 uit Frankrijk
frcs.
uit het buitenland
129.900 116.600 160.868
28.253 63.215 99.779
De tariefwet van 1867 bleef tot 1884 van kracht.
Sedert dien is de fransche tariefwet van 1881 op Algiers toepasselijk verklaard. De derde periode neemt een aanvang en staat in het teeken der assimilatie. De tariefwetten van 11 Januari 1892 en 29 Maart 1910 hebben in het systeem geen verandering gebracht.
De assimilatiepolitiek is zoowel voor Frankrijk als voor Algiers buitengewoon gunstig geweest. Reeds in 1885 liep de buitenlandsche invoer tot 55 milhoen terug en bereikt eerst in 1910 weer de hoogte, die hij in 1880 had, terwijl de invoer uit Frankrijk bestendig is toegenomen. Het aandeel van Frankrijk aan den totalen invoer bedroeg in percenten uitgedrukt in 1880: 68.6, 1885: 75.3, 1890: 74.9, 1895: 79.5, 1900: 80.3, 1905: 84.0, 1910: 85.5, 1911: 80.5, 1912: 84.6, 1913: 82.4. Blijkt uit dit hooge percentage reeds de overwegende invloed van den franschen handel, de verhouding wordt voor Frankrijk nog gunstiger, wanneer wij van den totalen invoer in Al giers dien uit Tunis en Marokko aftrekken, een aftrek, die gerechtvaardigd is, omdat de handel met de beide protectoraten eenerzijds het karakter draagt van eenen binnenlandschen handel, anderzijds de invoer uit beide landen slechts doorvoerhandel is.
Als wij van den totalen invoer in Algiers, die in 1913 667.305.000 frcs. bedroeg, den invoer uit Tunis (6,575.000 frcs.) en uit Marokko (9.947.000 frcs.) aftrekken, blijft er 650.783.000 frcs. over. Frankrijk's aandeel in den invoer was 550.359.000 frcs. of 84.5%. Algiers koopt betrekkelijk weinig van het buitenland, voornamelijk datgene, wat Frankrijk niet kan leveren, zooals koffie, thee, kolen, petroleum. In 1913 kocht Algiers van het buitenland aan koffie voor 14.253.480 frcs. voornamelijk van Brazilië, aan kolen voor 13.729.136 frcs.



87
voornamelijk van Engeland, aan petroleum voor 3.021.874 frcs. voornamelijk van Amerika, aan thee voor 1.187.160 frcs. voornamelijk van China.
Aan den handel van Algiers namen de verschillende landen als volgt deel:
SPECIALE HANDEL VAN ALGIERS IN 1913. (in 1000 frcs.).
Land Invoer Uitvoer Samen
Frank-ijk 550.359 343.565 893.924
Tunis 6.575 14.864 21.439
Marokko 9.947 36.924 46.871
Indo-China 60 5.325 5385
Overige koloniën 67 1.662 1.729
Engeland 20.647 24.037 44.684
Spanje 15.508 10.084 25.592
Duitschland 7.470 13.666 21.136
Amerika 12.984 3246 16230
België 1.684 14.447 16.131
Italië 3.878 7337 11.415
Oostenrijk-Hongarije 5.052 5.791 10.843
Nederland 2.049 8.514 10.563
Buitenland 116.946 157.604 274.550
Totale handel 667.305 501.169 1.168.474
De textielmarkt wordt geheel door Frankrijk beheerscht. Van den totalen invoer in 1913 aan katoenen weefsels ter waarde van 59.892.000 frcs bedroeg die uit Frankrijk 59.072.000 frcs., daarnaast komen de invoeren uit Engeland ter waarde van 272.000 frcs., uit Spanje ter waarde van 180.000 frcs., uit Italië ter waarde van 39.000 frcs., en uit Duitschland ter waarde 38.000 frcs., nauwelijks in aanmerking. Aan wollen weefsels voerde Frankrijk in voor eene waarde van 6.239.000 frcs., het buitenland 569.000 frcs; aan kleederen en linnengoed voerde Frankrijk in voor 16.309.000 frcs., het buitenland voor 740.000 frcs.



88
De fransche industrie ontmoet op de algerijnsche markt alleen eenige concurrentie van beteekenis op het gebied van machines en machine-onderdeelen. In 1913 voerde Frankrijk in voor eene waarde van 22.005.000 frcs., het buitenland 9.091.000 frcs., waarvan Engeland 4.920.000 frcs., Amerika 2.380.000 frcs., Duitschland 908.000 frcs., België 215.000 frcs., Italië 180.008 frcs. Algiers koopt van het buitenland voornamelijk landbouwmachines, waarin Amerika en Engeland specialiteiten zijn.
Een sterke buitenlandsche concurrentie vertoont zich bij den invoer van duigenhout voor de wijnvaten. Van den totalen invoer in 1913, van 7.176 ton, leverde Amerika 4.072-, Frankrijk 2.239., Rusland 315., Italië 283., Oostenrijk 267.
Ook de uitvoer van Algiers wordt, zij het in mindere mate, door de tariefwetgeving beïnvloed. De landbouwproducten, de voornaamste export van Algiers, gaan grootendeels naar Frankrijk. In 1913 voerde Algiers naar Frankrijk uit 4.715.647 H.L. wijn ter waarde van 152.166.000 frcs., ongeveer de halve waarde van den totalen uitvoer aan koopwaren naar het moederland. De uitvoer van wijn naar het buitenland is van geen beteekenis, slechts 137.377 H.L. Aan granen en meel werd naar Frankrijk uitgevoerd voor 46.000.000 frcs., naar het buitenland voor 15.000.000 frcs., waarvan naar Marokko 8.500.000 francs, naar Tunis 2.800.000 frcs. De totale uitvoer aan schapen bedroeg 1.183.817 stuks, waarvan 1.180.774 naar Frankrijk gezonden werden. Aan tafelfruit werd naar het moederland uitgevoerd voor 13,077.000 frcs., naar het buitenland voor 2.870.990 frcs. Grondstoffen daarentegen, die in Frankrijk geen tolbegunstiging genieten, vinden, met uitzondering van wol, voor een groot gedeelte hun weg naar het buitenland.
Het grootste gedeelte van erin végétal1) (7 milhoen) gaat naar Duitschland, Italië en Oostenrijk. Bijna al de alfa2) gaat
1) Crin végétal = vezels van den dwergpalm, die gebezigd worden als vervangmiddel voor het Amerikaansche sisal bij de fabricage van kabels en zakken.
2) Alfa is turksch gras, een vezelachtige plant, die, behalve voor het maken van vlechtwerk, voor de fabricage van fijn papier gebruikt wordt.



89
naar Engeland: de totale uitvoer naar het buitenland bedroeg 8.458.395 frcs., waarvan voor Engeland 7.816.343 frcs. Kurk kocht het buitenland voor eene waarde van 9.777.923 frcs., Frankrijk voor eene waarde van 3.945,500 frcs. Phosphaat kocht Frankrijk voor een bedrag van 2.645.363 frcs., het buitenland voor eene waarde van 10.310.298 frcs.
Ijzererts betrok het buitenland voor een bedrag van 17.460.696 frcs., Frankrijk voor eene waarde van 531.212 frcs. Aan zinkerts werd naar het buitenland uitgevoerd voor een bedrag van 12.338.560 frcs., naar Frankrijk voor eene waarde van 1.218.474 frcs.
Fabrikaten voert Algiers zeer weinig uit. Als wij den export van weefsels en kleederen naar Marokko en Tunis buiten beschouwing laten, is de eenige belangrijke export die van bewerkte tabak; in 1913 werd naar het buitenland uitgevoerd voor eene waarde van 9.531.515 frcs., naar Frankrijk voor een bedrag van 153.569 frcs.
Het aandeel van het moederland in den totalen uitvoer van Algiers is afnemend. Bedroeg het percentage in 1901 nog 84.5, geleidelijk is het gedaald tot 68.5 in 1913. Grondstoffen voert Algiers in toenemende mate naar het buitenland uit.
UITVOER AAN GRONDSTOFFEN NAAR HET BUITENLAND.
. Totale Crin
T uitvoer IJrererts Zinkerts Phosphaat Kurk ■ „ ,
Jaar grond- frcs frcs frcs frcs
stoffen frcs
1893 10.445.772 2.082.084 — 1.793.197 1572.062
1898 28310.544 5.441.745 1.600.438 7.176.286 2.060.828 1368.142
1903 — 4.219.387 6343.669 4.763.710 — —
1908 57.492.123 9.079.025 9.003.615 9.406.123 10.161219 3.670350
1913 85.815.768 17.460.696 12.338.560 10.310.298 9.777.923 7.074018



DE HANDEL VAN TUNIS.
~ INVOER || UITVOER
Aandeel in procenten van: • Aandeel in procenten van:
Jaar Totale | g j , g g Totale g g ! I . • | J J
waarde ine j§> c3 *« "° "c waarde in c jgt "« £ "b o
1000 frcs £ < £ r ^ << J3 1000 frcs £ <i « j S S ■< -
1886 28.498 50.6 2.7 17.7 13.4 . 7.1 8.55 20.059 13.3 11.0 13.3 45.4 6.3 10.7
1887 26.894 50.7 3.0 1.2 12.9 20.3 11.9 20.558 19.4 24.3 10.4 28.9 6.6 10.4
1888 31.328 56.7 3.9 1.9 13.0 13.4 11.1 i 19.661 26.9 21.9 10.6 28.0 4.7 7.9
1889 31.154 53.7 2.7 0.8 10.5 14.7 18.0 18.105 21.4 34.6 12.8 18.0 4.1 8.6
1890 29.195 53.6 2.4 2.0 9.2 25.0 12.8 30.599 36.7 28.0 15.6 10.1 2.0 7.6
1891 48.188 54.7 2.7 1.7 10.5 19.2 13.2 51.289 56.8 14.6 11.6 7.2 1.6 8.2
1892 39.323 52.84 6.78 3.56 11.88 11.10 — 37.203 56.36 16.42 6.93 8.33 ■ 2.6 — 1895 44.086 53.00 3.10 10.30 11.30 10.80 11.5 41.247 63.80 11.20 3.70 11.50 3.60 620 1900 61.514 59.60 3.30 11.02 6.94 0.48 18.66 42.560 51.16 8.99 10.87 14.69 2.97 11.32 1905 90.955 52.67 9.67 8.43 5.92 0.25 23.06 58.277 42.21 11.57 11.51 16.96 2.86 14.88
1910 105.497 56.17 11.72 10.44 5.57 0.19 15.91 120.401 49.32 5.26 8.95 1826 1.19 17.02
1911 121.683 56.94 9.87 10.75 5.12 0.20 17.12 143.661 51.22 4.16 14.18 12.08 0.89 17.47
1912 156.294 51.36 11.41 9.31 5.74 0.16 22.02 154.655 43.82 5.0 8.89 16.33 1.54 24.42
1913 144.255 52.84 9.75 9.98 6.32 I 0.17 20.94 178.664 40.92 4.65 8.73 14.45 1.47 29.78



91
runis. Het regentschap Tunis neemt in de fransche handelspolitiek eene bijzondere plaats in, daar het een autonoom tarief bezit.
Bij de vestiging van Frankrijk's protectoraat in 1881, had de fransche regeering alle bestaande tractaten van andere mogendheden met Tunis gewaarborgd (Barbo-tractaat). Waar deze verdragen de meest-begunstigingsclausule bevatten, kon Tunis aan de fransche producten geenerlei voorkeursrecht verleenen. De fransche regeering knoopte met de mogendheden onderhandelingen aan en slaagde het eerst met Oostenrijk-Hongarije, dat tegen zekere vergoeding afstand deed van het recht van meest-begunstigde natie in Tunis, dat wel gehandhaafd bleef ten opzichte van andere mogendheden maarniet ten opzichte van Frankrijk, (declaratie van 20 Juli 1896). I Achtereenvolgens stemden hier ook in toe: Italië, Rusland, Zwitserland, Duitschland, Spanje, Denemarken, Engeland, Zweden en Noorwegen, Nederland, Griekenland. Tegenover Italië verbond Frankrijk, zich, dat de nieuwe invoerrechten in Tunis, niet hooger zouden zijn dan die van het fransche minimum-tarief (conventie van 26 September 1896). Genoemde conventie was tot 1 October 1905 van kracht.. Engeland bedong, dat zijn katoenen weefsels in Tunis geen hooger invoerrecht zouden betalen dan 5 % van de waarde (conventie van 18 September 1897). Deze schikking zou tot 31 December 1912 duren, en daarna nog 6 maanden, nadat een der partijen het verdrag opgezegd had.
Met uitzondering van deze twee beperkingen was Tunis geheel vrij zijn tariefstelsel te regelen.
Om eene differentieele tolpolitiek voor te bereiden, had Frankrijk reeds te voren bij de wet van 19 Juli 1890 aan de tunesische producten bij invoer in Frankrijk begunstiging toegestaan. De voornaamste uitvoerproducten konden vrij in Frankrijk ingevoerd worden, met name graan, olijfolie, vee. Het invoerrecht op wijn, mits met geen hooger alcoholgehalte dan 11.9 graden, werd vastgesteld op 60 centimes per H.L. Voor een grooter alcoholgehalte werd voor iederen graad meer 70 centimes extra geheven.



92
De overige artikelen, met uitzondering van de eigenlijke koloniale waren van tabel E der wet van 1892, zijn aan het minimum-tarief onderworpen. Aan deze begunstigingen werden echter eenige voorwaarden verbonden.
1. De waren mogen slechts op fransche schepen ingevoerd worden.
2. Ze mogen alleen uit bepaalde havens uitgevoerd worden.
3. Ze moeten voorzien zijn van een bewijs van oorsprong.
4. De hoeveelheid vrij in te voeren producten wordt jaarlijks bij decreet vastgesteld.
In Algiers mogen de producten uit Tunis slechts vrij ingevoerd worden, als zij over land komen, gaan zij over zee, dan geldt de wet van 19 Juli 1890, die Algiers met het moederland gelijkstelt. De fransche koloniën behandelen de tunesische waren als vreemde.
Het tarief van Tunis is bij twee decreten geregeld. Het eerste decreet van 2 Mei 1898, stelt de in-en uitvoerrechten vast. In het invoertarief, dat 827 nummers bevat, komen zoowel rechten naar het gewicht, als. naar de waarde voor, deze laatste bedragen gewoonlijk 8 %. De uitvoerrechten, in 1898 reeds aanzienlijk verminderd, verdwijnen geleidelijk.
Het tweede decreet van denzelfden datum, somt een aantal fransche waren op, die vrij ingevoerd mogen worden, o. a. vee, suiker, metalen waren, garens, weefsels, machines.
Deze tariefregeling, die op enkele punten gewijzigd is, is heden nog van kracht.
Vermelding verdient nog het decreet van 9 Juli 1904 en de fransche wet van 19 Juli 1904, die ten opzichte van de graanproducten, eene douane-unie hebben ingesteld.
Tunis namelijk zond zijn geheelen graanoogst naar Frankrijk, maakte, tengevolge van vrijdom van rechten, daarvoor eenen goeden prijs, en dekte zijn eigen behoeften met russisch graan. Teneinde dit misbruik te keeren, onderwerpt bovengenoemd decreet het graan bij invoer in Tunis aan dezelfde tollen als die van het fransche tarief. Een gelijke maatregel is voor boonen genomen (decreet van 27 November 1907).



93
Het douanestelsel van Tunis heeft een zeer gunstigen invloed gehad op den uitvoer naar Frankrijk. Bedroeg het aandeel van Frankrijk in 1889 slechts 36.7 %, in 1890 steeg het tot 56.8 % (zie tabel blz. 90), in 1895 bereikte het zijn maximum 63.80 %.
De teruggang in de laatste jaren is het gevolg van de ontwikkeling der mijnindustrie.
De productie van lood- en ijzererts, en van phosphaat heeft zich zeer ontwikkeld.1)
Productie van looderts Ijzererts Phosphaat
Jaar Ton Ton Ton
1906 25.000 — 745.600
1907 29.500 400 1.055.200
1908 34.000 97.400 1.298.600
1909 41.600 218.300 1.300.000
1910 37.000 365.800 1.335.300
1911 39.000 403.200 1.592.000
1912 51.300 478.400 1.882.100
1913 59.446 594.199 2.071.500
Vreemde landen koopen in Tunis toenemende hoeveelheden phosphaat en ertsen. De uitvoer van phosphaat heeft eene groote vlucht genomen, deze steeg van 1902 tot 1914 van 6.5 op 49.6 milhoen frcs. Een deel gaat hiervan slechts naar Frankrijk. In 1913 werd van den totalen uitvoer van phosphaat, ter waarde van 49.622.007 frcs., slechts voor 17.463.215 frcs. naar Frankrijk gezonden.
Hetzelfde gebeurt met de ertsen. Ijzererts gaat voornamelijk naar Engeland en Holland. De totale uitvoer in 1913 bedroeg 7.368.801 frcs. Engeland kocht voor eene waarde van 3.460.488 frcs., Holland 3.696.437 frcs. Looderts (totale uitvoer 10.979.196 frcs.) kocht Frankrijk slechts voor eene waarde van 230.877, België daarentegen voor 3.645.327 frcs., Spanje 2.536.910, Engeland 1.044.820. Zinkerts (totale uitvoer 4.994.235 frcs.) kocht
1) Annual Series no 5431.



94
Frankrijk voor 920.070 frcs., België 2.051.400 frcs., Algiers 1.200.465 frcs.
Die producten, welke in Frankrijk begunstigd worden, gaan voornamelijk daarheen; van den totalen uitvoer aan olijfolie, wijn, tarwe, gerst was het percentage voor Frankrijk bestemd:1)
Jaar Olijfolie Wijn Tarwe Gerst
1903 92.33 98.50 96.28 72.23
1904 82.08 98.84 89.17 63.04
1905 68.45 97.58 89.35 56.92
1906 76.17 86.33 97.24 72.26
1907 74.42 76.70 93.95 47.40
1908 79.74 95.78 36.17 46.44
1909 77.07 95.71 91.37 61.14
1910 71.20 98.15 97.75 81.13
1911 77.48 96.32 97.31 51.22
1912 70.48 90.36 98.17 71.03
Wat den invoer van Frankrijk in Tunis betreft, daarop heeft het beschermende stelsel geen grooten invloed gehad, wel stijgt in 1899 het percentage van 55.82 op 61.43, maar van blij venden aard is het niet, in 1913 is het 52.84. Frankrijk beheerscht de tunesische markt niet geheel, met name geldt dit voor machines en machineonderdeelen en katoenen weefsels. Van den totalen invoer in 1912 aan katoenen weefsels, ter waarde van 18.343.916 frcs., bedroeg het aandeel van Frankrijk 6.458.828 frcs., dat van Engeland 6.577.732 frcs., van België 2.955.046 frcs. Van den totalen invoer in 1912 aan machines, ter waarde van 7.605.236 frcs., leverde Frankrijk voor eene waarde van 3.526.025 frcs., Engeland 1.015.018 frcs. Voor de overige invoerartikelen daarentegen heeft de fransche handel het overwicht, zoo bij meel, ruwe metalen, koloniale waren, kleeren.
Wanneer men de katoenen weefsels en machines buiten beschouwing laat, dan betrekt Tunis van Frankrijk al die artikelen, die het leveren kan en koopt van het buitenland
!) Rapport sur la situation de la Tunisie, 1912.



95
alleen die waren, die Frankrijk niet leveren kan, met name kolen, grootendeels van Engeland, timmerhout voornamelijk van Oostenrïjk-Hongarije, koffie van Brazilië, petroleum van Vereenigde Staten en Rusland, maïs uit Argentinië, tabak voornamelijk uit Amerika.
Over het algemeen genomen, heeft het douanestelsel van Tunis op de handelsbetrekkingen tusschen Frankrijk en Tunis eenen gunstigen invloed gehad.
Wat Frankrijk gewonnen heeft, hebben Italië en Malta verloren. Vooral voor Italië is de wet van 1890 noodlottig geweest. Bedroeg het aandeel van Italië aan den uitvoer van Tunis in 1886 45.4 %, in 1891 is het tot 7.2 % gedaald, later heeft het zich eenigermate hersteld, maar voor 1913 is het toch maar 14.45 %. Ook Italië's aandeel aan den invoer is regelmatig afgenomen. De handelsbetrekkingen tusschen Malta en Tunis, vóór de wet van 1890 zeer levendig, zijn daarna aanzienlijk verminderd, en thans onbeteekenend. Voor het overige buitenland heeft het toltarief geen nadeelige gevolgen gehad.
Het aandeel van de voornaamste landen aan den tunesischen handel in 1913 was als volgt:
HANDEL VAN TUNIS LM 1913. (1000 frcs.).
Land Invoer Uitvoer Samen
Frankrijk 76215 73.1M 149.326
Algiers 14.069 8.309 22378
Italië 9.129 25.815 34.944
Engeland 14.399 15.589 29.988
Tripolis 555 12.174, 12.729
België 2.376 9.314 11.690
Duitschland 3.209 7207 10.416
Buitenland 53.971 97244 151.215
Totale handel 144.255 178.664 322.919



96
IndoChina.
DE BUITENLANDSCHE HANDEL VAN INDO-CfflNA. 1885—1913, (in 1000 frcs.).
Invoer van: Uitvoer naar: In- en
Jaar uitvoer
_ . Fr'ansche Buiten- „ Fransche Buiten- „ samen
Frankrijk .... . . Samen Frankrijk , . ,_ . . Samen
koloniën land koloniën land
1885 46.979 4 61.742 108.725 728 1.018 83.716 85.461 194.187
1890 16.715 170 43.364 60,391 2.319 3 54.673 56.995 117.244
1895 28.307 19 60.692 89.018 12.514 237 83.546 96.297 185.315
1900 72.424 1.802 111.817 186.044 31.551 3.282 120.773 155.606 341.651
1905 107.865 4.089 142.606 254.560 30.832 1.921 136.004 168.758 423.318
1910 80.762 4.437 153.487 238.686 63.029 3.598 223.920 290.547 529.233
1911 85.866 6.986 151.290 244.143 59251 1.939 188.957 250.147 494.289
1912 100.381 . 4.171 168.642 273.194 49.349 613 210.773 260.736 533.929
1913 107.087 4.220 194.025 305.332 77.631 5.692 261.936 345.259 650591
Indo-China verkeert tegenover het moederland niet in den zelfden toestand als Algiers of Tunis. Zijn voornaamste uitvoerproduct, rijst, heeft zijne markt niet in Frankrijk maar in het Oosten. In 1913, bij een totaal uitvoercijfer van 285 milhoen (speciale handel), werd aan rijst alleen voor eene waarde van 176 milhoen frcs uitgevoerd, waarvan naar Hongkong (entrepöt) 58.8 mill., Ned.-Indië 19.9 mill., Singapore 18.1 mill., Japan 16 mill., de Philippijnen 8.6 mill., fransche koloniën 5.4 mill., Engeland 3.3 mill., Duitschland 3.5 mill. Een niet onbelangrijk gedeelte ging naar Frankrijk, 38 mill. Hierbij zij opgemerkt, dat de indo-chineesche rijst op de fransche markt beschermd wordt, ze is vrij van rechten, buitenlandsche rijst daarentegen belast (3 frcs. per 100 kilogram voor.paddy, 6 frcs. voor gebroken-, 8 frcs. voor heele rijst). Twee andere producten, die van de invoerrechten voordeel genieten, zijn: maïs en peper. In het moederland wordt van buitenlandsche maïs een invoerrecht van 3 frcs, per 100 kg. geheven, een invoerrecht, dat weinig reden van bestaan heeft, want de binnenlandsche productie is niet alleen verre van voldoende



97
om in de behoefte te voorzien, maar ze neemt ook eenigermate afx). Het invoerrecht heeft echter het onvoorzien gevolg gehad, dat de maïsproductie in Indo-China er door bevorderd werd en de invoer in Frankrijk vrij sterk toegenomen is. Totale invoer uit Indo-China2) (1000 quintalen) (1000 quintalen)
1905 2.824 109
1906 3.683 145
1907 4.277 233
1908 2.444 751
1909 2.845 937
1910 3.898 825
1911 5.008 942
1912 6.070 329
1913 5.908 1.089
Indo-China voerde in 1913 aan maïs uit voor eene waarde van 15.9 milhoen, bijna geheel naar Frankrijk.
Wat peper betreft, deze is in het algemeene tarief met 450 frcs., in het minimum-tarief met 312 frcs. per 100 kg. belast, de geassimileerde koloniën mogen echter eene jaarlijks vast te stellen hoeveelheid tegen betaling van slechts 104 frcs. per 100 kg. invoeren. Tengevolge van deze aanzienlijke reductie zendt Indo-China bijna al zijn peper naar Frankrijk. In 1913 bedroeg de totale uitvoer 4.178.808 kg. waarvan naar Frankrijk 3.514.410 kg. ter waarde van 3.162.969 frcs.
Thee en koffie voert Indo-China nog weinig uit, in 1913 aan koffie voor eene waarde van 442.746, aan thee voor eene waarde van 651.433 frcs., grootendeels naar Frankrijk. Nu deze waren krachtens de wet van 5 Augustus 1913 3) vrij ingevoerd mogen worden, is het niet onwaarschijnlijk, dat de export naar Frankrijk zal toenemen. Deze vrijstelling is voor Indo-China maar een zeer betrekkelijk voordeel, want aan
J) Vgl. HlTffiR, Les céréales blz. 38.
~) Cijfers ontleend aan Hitier, Les Céréales blz. 33.
3) Vgl. hoofdstuk I blz. 31.
7



98
den anderen kant zijn de rechten op thee en koffie bij invoer in Indo-China verhoogd, waardoor de inboorlingen, die chineesche thee van mindere qualiteit gebruiken, in het bijzonder worden getroffen.
Behalve eenige weinige fabrikaten zendt Indo-China nog naar Frankrijk: ruwe huiden (2.7 mill.), coprah (1.6 mill.), vischvet (1.5 mill.), ruwe zijde (0.3 mill), zinkerts (1.6 mill.); deze artikelen, als zijnde grondstoffen, genieten geen bescherming.
Van het protectionistische stelsel heeft Indo-China voor zijn uitvoer maar betrekkelijk weinig voordeel. Frankrijk's aandeel in den totalen uitvoer is dan ook niet groot, in 1913 bedroeg het voor den generalen handel slechts 22.48%.
In den totalen invoer is het aandeel van Frankrijk iets meer, 35%. De indo-chineesche markt wordt door Frankrijk beheerscht op het gebied van katoenen- en wollen weefsels, dranken, bontwerk, staal, enkele metalen voorwerpen. In 1913 voerde Frankrijk o.a. in aan katoenen weefsels voor eene waarde van 34 mill. (totale invoer 36.4 mill.), aan wollen weefsels 2.2 mill. (totale invoer 2.6 mill.), aan wijn 3.5 mill. (totale invoer 3.6 mill.), aan bier 0.6 mill. (totale invoer 0.9 mill.), stalen staven 11.6 mill. (totale invoer 1.6 mill.), rails 0.6 mill. (totale invoer 0.6 mill.). Behalve met Frankrijk (totale invoer uit Frankrijk in den specialen handel 103.2 mill.) staat IndoChina in levendig verkeer met Hong-Kong (64.8 mill.), Singapore (20.8 mill.), China (19.8 mill.), Engeland (4 mill.), Japan (3.5 mill.), Duitschland (2.7 nulL), Amerika (3 mill.), EngelschIndië (2.7 mill.), Nederlandsch-Indië (2.5 mill.) (totale invoer uit het buitenland 127.3 mill.).
Is de assimilatiepohtiek voor Frankrijk, wat zijn invoer in Indo-China aangaat, van voordeel geweest? Raadplegen wij de invoercijfers in den generalen handel, dan zou men de vraag bevestigend beantwoorden. De fransche import is aanzienlijk gestegen; toch is deze conclusie maar tendeele juist, want de toename van invoer is voor een groot deel niet van de tariefwetgeving, maar van eene andere wettelijke regeling het gevolg geweest. In de wet van 1898, waarbij Indo-China



99
gemachtigd werd, eene leening van 200 milhoen frcs. te sluiten voor het aanleggen van spoorwegen, was namelijk bepaald, dat al het spoorwegmateriaal, voorzoover niet in de kolonie verkrijgbaar, van franschen oorsprong moest zijn en onder - fransche vlag vervoerd worden.
Vergelijken wij nu den franschen invoer met den buitenlandschen, dan zien wij, dat de laatste sneller toeneemt, dientengevolge neemt de invoer uit Frankrijk relatief af. Het aandeel van Frankrijk, uitgedrukt in percenten, is als volgt: 1885 : 43.2, 1890 : 27.7, 1895 : 31.8, 1900 : 38.9, 1905 : 42.3, 1910 : 33.8, 1911: 35.1, 1912: 36.7, 1913: 35. De daling van percentage in de laatste jaren wordt mede veroorzaakt, door den in den laatsten tijd sterk toegenomen transito-handel met China, die bij een tolreductie van 80 % in buitenlandsche handen is. De transito-handel bedroeg in 1909 27 mill., 1910 37 mill., 1911 38 mill., 1912 56 mill., 1913 51 mill.
De toepassing van het moederlandsche tarief is voor de fransche industrieelen niet zonder gevaren. Tenvolge toch van het protectionistische stelsel hebben zich industrieën ontwikkeld, waardoor de fransche waren geleidelijk verdrongen kunnen worden. Katoenspinnerijen zijn gesticht te Hanoi, Haïphong, Nam-Dinh. Bier wordt gebrouwen te Tonkin, cement wordt gemaakt te Haïphong. De invoer van bier en fransch cement begint te verminderen. Hetzelfde is het geval met schoenen en aardewerk.
Daar de voorwaarden voor de industrieele ontwikkeling buitengewoon gunstig zijn, aangezien het land bijna alle grondstoffen zelf kan voortbrengen, rijk aan kolen is, de arbeidskrachten in overvloed aanwezig zijn, is het niet onmogelijk, dat de assimilatiepolitiek op den duur in plaats van voordeelig nadeelig blijkt te zijn.



Madagascar.
100
DE BUITENLANDSCHE HANDEL VAN MADAGASCAR. 1892—1913. (in 1000 frs.).
'Invoer van: Uitvoer naar: In- en
Jaar uitvoer
„ , „ Fransche Buiten- „ .... Fransche Buiten- a„„„„ samen
Frankrijk kolon.en ,and Samen [Frankrijk | land Samen
1892 1.604 256 3.262 5.123 1.062 298 1.519 2.880 8.003
1897 9.583 863 7.913 18.359 1.194 326 2.823 4.342 22.701
1898 17.030 1.130 3.468 21.628 1.867 424 2.683 4.975 26.602 1900 34.788 2.042 3.641 40.471 7.310 416 2.898 10.624 51.095 1905 26313 1.086 3.299 31.198 15.485 594 6.771 22.891 54.049
1910 26.650 1.937 4.849 33.437 28.521 1.275 15.642 45.438 78.875
1911 37.109 1.710 5.946 44.764 30.057 1.583 15.895 47535 92299
1912 42.654 1.608 5.772 50.035 41.155 2.310 16.380 59.844 109.879
1913 38.731 1.619 6.398 46.747 34.389 3.133 18.532 56.054 102.802
De economische politiek, die Frankrijk tegenover Madagascar na de annexatie in 1896 volgde, was er op gericht het buitenland, vooral Engeland, van de markt te verdringen. Bij de wet van 16 April 1897 werd Madagascar onder de geassimileerde koloniën opgenomen. Genoemde wet trad in werking bij de wet van 28 Juli 1897, waarin de afwijkingen van het algemeene tarief waren opgenomen. Vrijgelaten werden o.a. steenkolen, hout, zaden; reducties werden verleend voor petroleum, visch en de meeste specerijen, katoenen weefsels en tijken. Daar de invoerrechten op de twee laatste artikelen onvoldoende waren, om de vreemde concurrentie te weren, werden zij bij decreet van 31 Mei 1898 van 35% op 45% verhoogd. Sedertdien tijd vervingen de fransche koopwaren de buitenlandsche. De buitenlandsche handel ontwikkelde zich buitengewoon langzaam, de oorzaak hiervan waren de gebrekkige verkeersmiddelen. Eerst na de voltooiing van den spoorweg van Tananarivo naar de oostkust in 1908, nam de handel snel toe.
Zooals wij uit bovenstaande tabel zien, is het aandeel van



101
Frankrijk in den uitvoer aanzienlijk (61.34% voor 1913). De voornaamste uitvoerartikelen naar Frankrijk waren in 1913: ruwe huiden 10.2 mill. (totale uitvoer 14.8 mill.), goud 5.4 mill. (totale uitvoer 5.4 mill.), geconserveerd vleesch 3 mill. (totale uitvoer 3 mill.), maniok 2.4 mill. (totale uitvoer 2.4 mill.), raphia 2 mill. (totale uitvoer 3.4 mill.), vanille 1.7 mill. (totale uitvoer 2 mill.), varkensvet 1.3 mill. (totale uitvoer 2.4 mill.), caoutchouc 0.8 mill. (totale uitvoer 1.6 mill.), rijst 0.6 mill. (totale uitvoer 2.1 mill.), koffie 0.7 mill. (totale uitvoer 0.8 mill.). Madagascar heeft betrekkelijk weinig voordeel van het beschermende stelsel, voor zoover zijn uitvoer betreft. De meeste artikelen kunnen, ook wanneer zij uit het buitenland komen, vrij in Frankrijk ingevoerd worden. Uitgezonderd zijn: vleeschconserven, maniok, varkensvet, ruwe was, rijst en de eigenlijke koloniale waren.
Wat den invoer aangaat, is die van uit Frankrijk overwegend (82.85% in 1913). Onder de invoerartikelen nemen de katoenen weefsels de eerste plaats in, zij komen bijna uitsluitend uit Frankrijk. De hooge invoerrechten hebben de buitenlandsche concurrentie hier vrij wel uitgeschakeld.
Werd in 1896 door het buitenland aan katoenen weefsels ingevoerd voor eene waarde van 4.9 mill., door Frankrijk voor eene waarde van 1.6 mill., in 1897 door het buitenland voor eene waarde van 6.5 mill., door Frankrijk voor eene waarde van O.5., in 1899 zijn de bordjes verhangen, Frankrijk voerde toen in voor 7.9 milL frcs., het buitenland voor 0.8 mill.
Voor 1913 bedroeg de totale invoer aan katoenenweefsels 18.3 mill. frcs. (uit Frankrijk 17.1 mill.). Andere belangrijke invoerartikelen zijn metalen voorwerpen 5.4 mill., waarvan uit Frankrijk 4.2 mill., metalen 3 mill., waarvan uit Frankrijk 2.3 mill., wijnen 2,7 mill., bijna geheel uit Frankrijk. Alleen de invoer van katoenenweefsels is belangrijk toegenomen, daarentegen is de invoer van rijst aanzienlijk afgenomen. Bedroeg deze in 1901 5.6 mill., in 1913 slechts 9000 frcs.
De assimilatiepohtiek is voor Madagascar buitengewoon schadelijk. De opbrengst der invoerrechten is door wering



102
van de buitenlandsche waren aanzienlijk gedaald, en de belastingen werden aanmerkelijk verhoogd (in 1898 brachten de invoerrechten 1.8 mill., de belastingen 1.2 mill. op, in 1905 0.6 mill. resp. 3.2 mill.). De inboorlingen hebben de waren, die zij verplicht zijn uit Frankrijk te betrekken, niet alleen duur te betalen, maar bovendien worden zij nog door verbruiksbelastingen getroffen. Aan eene verbruiksbelasting zijn o.a. onderworpen alcoholische dranken, tabak, sigaren, sigaretten, weefsels, suiker, petroleum, lucifers, zout, olijfolie, vleesch.
Drukkend vooral is de belasting op katoenen weefsels, die regelmatig is verhoogd (1899 3%, 1900 5%, 1908 8%, 1910 10%.
Behalve verbruiksbelastingen heeft de bevolking nog te betalen een hoofdgeld, eene belasting op geneeskundigen bijstand, en eene veebelasting. Deze laatste heeft tot ongewenschte consequenties geleid. Om aan deze belasting te ontkomen, gingen de inboorlingen het grootste gedeelte van hunne kudden slachten, en het vleesch en de huiden uitvoeren. De aanzienlijke vermeerdering van den export aan ruwe huiden (1895 0.1 mill. frcs., 1909 5.4 mill. frcs., 1913 14.8 mill.) is dus geenszins een gunstig verschijnsel.
DE BUITENLANDSCHE HANDEL VAN GUADELOUPE. 1880—1913. (in 1000 frcs.).
Invoer van: Uitvoer naar: In- en
Jaar uitvoer
' , „, Fransche Buiten- „ - , ... | Fransche Buiten- e samen
Frankrijk , , , „ Samen Frankrijk!, , . . samen
kolomen land | koloniën land
1880 11.632 1.336 13.585 26.553 20.724 237 9.975 30.936 57.439
1885 8.245 1.396 9.914 19.555 .15.885 215 1.918 18.018 37.573
1890 9.657 1.136 12.457 23.250 20572 279 518 21.370 44.619
1805 7.343 716 8.345 16.404 11.526 424 188 12.138 28.542
1900 9.007 884 10.393 20.283 13.958 756 100 14.813 35.096
1905 6.901 333 6.204 13.438 15.035 360 242 15.637 29.076
1910 11.336 635 4833 16.804 23.355 534 165 24.053 40.857
1911 12.362 430 6.591 19383 19.420 570 256 20.245 39.629
1912 12.081 545 6.898 19524 24.994 669 421 26.084 45.608
1913 11.197 314 8.664 ' 20.175 16.402 650 1235 18.287 38.462



103
Voor deze kolonie is de tariefvraag van groote beteekenis, ze produceert uitsluitend goederen voor den uitvoer bestemd en is dientengevolge op vreemden invoer aangewezen. Uit nevenstaande statistiek zien wij, dat Guadeloupe zijn producten voornamelijk naar Frankrijk zendt. In 1913 werd naar Frankrijk aan suiker uitgevoerd 26.612.000 kilogram ter waarde van 6.827.000 frcs., (totale uitvoer 26.636.000 kilogram, waarde 6.834.000 frcs.), aan rhum voor eene waarde van 3.685.000 frcs. (totale uitvoer 3.971.000 frcs.), aan koffie voor eene waarde van 1.548.000 frcs., (totale uitvoer 1.577.000 frcs.), aan cacao voor eene waarde van 1.608.000 frcs. (totale uitvoer 1.608.000 frcs.). Wat ons tevens opvalt, is, dat de uitvoer niet regelmatig is toegenomen, maar aan vrij sterke schommelingen onderhevig is geweest. Dat is het gevolg van de monocultuur. De suikerprijs en de oogst zijn zeer wisselvallig. In 1912 werd voor 100 kg. 42 fr. 81 betaald, in 1913 slechts 25 fr. 65, in 19J2 werden 38.502.000 kilogram ter waarde van 16.484.000 frcs. uitgevoerd, in 1913 slechts 26.636.055 kilogram ter waarde van 6.834.000 frcs.
Wat den invoer betreft, neemt die van het moederland niet zoo overwegende plaats in, als bij den uitvoer het geval is. De invoer uit het buitenland bestaat voornamelijk uitwaren, die Frankrijk niet leveren kan, en uit voedingsmiddelen, die in de uitzonderingsdecreten opgenomen zijn.
De gevolgen der assimilatiepohtiek waren prijsstijging van tal van artikelen, gedwongen koop in het moederland, afname van den invoer uit het buitenland, maar verlies van het buitenland is geenszins winst voor Frankrijk geweest, want de koloniale handel is tot stilstand gekomen.
Dezelfde resultaten vertoonen zich bij Martinique.



104
Martinique.
DE BUITENLANDSCHE HANDEL VAN MARTINIQUE. 1880—1913. (in 1000 frcs.).
Invoer van: Uitvoer naar: In- en
Jaar uitvoer
_ .... Fransche Bulten- „ _ , ... Fransche Buiten- samen
Frankrijk , , ._ . j Samen Frankrijk , , , ■ Samen
koloniën land kolomen land
1880 14.087 979 17.327 32394 24.508 602 8.757 33.867 66.260
1885 8.306 788 12.812 21.906 16.218 263 4.963 21.444 43.349
1890 10.658 1.357 18347 30.262 21.920 250 1.180 23.350 53.611
1895 7.952 879 12.328 21.159 17.836 627 1.183 19.646 40.805
1900 10.610 1.692 12.460 24.763 24.557 996 1.425 26.979 51.742
1905 7.467 452 6.839 14.759 16319 5Q4 1.247 18.069 32.829
1910 10.425 529 8.608 19.563 25.685 1.022 880 27.587 47.150
1911 10.707 773 8.375 19.855 20.914 779 890 22.583 47.438
1912 11.510 442 9.568 21.520 28.574 960 989 30.523 52.044
1913 11.292 572 10.280 22.144 26.869 936 1.092 28.897 51.041
De economische verhoudingen van Martinique zijn vrijwel dezelfde als die van Guadeloupe. Ook deze kolonie moet de meeste levensmiddelen invoeren, voornamelijk uit Amerika. De totale invoer van Amerika bedroeg in 1913 7.553.000 frcs. De uitvoer richt zich bijna geheel naar Frankrijk. In 1913 werd naar Frankrijk uitgevoerd: aan suiker voor eene waarde van 12.198.000 frcs., (totale uitvoer 12.325.000 frcs.), aan rhum voor eene waarde van 11.925.000, aan cacao 1.070.000 frcs. (totale uitvoer 1.071.000 frcs.).
Uit een fiscaal oogpunt heeft de tarief-assimilatie bedenkelijke gevolgen. Sinds geen invoerrechten op fransche goederen geheven worden en de buitenlandsche producten door de hooge rechten geweerd worden, zijn de inkomsten uit de douanerechten vrij sterk gedaald.
Bedroegen de invoerrechten in 1894 voor Martinique 910.000 frcs., in 1911 werd slechts 431.633 frcs. ontvangen.
In een officieel rapport wordt op dit bedenkelijk gevolg gewezen.
In „Statistiques du commerce des colonies francaises pour



105
Kénnioi
1'année 1911" vol II p. 662 vinden wij daaromtrent het volgende vermeld:
„Tandis en effet que grace au tarif douanier les marchandises étrangères sont évincées du marché local, le budget de la colonie s'appauvrit; chaque avantage obtenu par 1'industrie métropohtaine a pour corollaire une diminution de ressources pour les finances locales. Cependant d'année en année les charges augmentent: service de prophylaxie, participation aux dépenses du service pénitencier etc. etc. II n'est pas possible de. demander un supplément de ressources a 1'octroi de mer, quoique ces droits eussent pu rapporter deux fois plus qu'ils ne le font, et cela sans augmentation apparente de charge pour le contribuable et surtout sans préjudice pour le conünerce métropolitain."
Zoowel uit een economisch- als uit een fiscaal oogpunt is de tariefwet van 1892 voor de Antillen nadeelig geweest.
DE BUITENLANDSCHE HANDEL VAN RÉUNION. 1880—1913. (in 1000 frcs.).
1880—1913. (in 1000 frcs.).
Invoer van: Uitvoer van: In- en
Jaar uitvoer
_ , ... Fransche Buiten- „ _ , ... Fransche Buiten- - _ samen
Frankrijk , , . ... , Samen Frankrijk , ... , , Samen oa "c
koloniën land (koloniën land
1880 9.199 1.505 24.795 35.499 18.101 403 5.068 23.572 59.070
1885 4.872 2.200 13.967 21.039 9.686 108 6.436 16.230 37.267
1890 9.921 227 20.166 30.314 15.519 324 1.433 17.276 47.590
1895 9.449 858 13.734 24.041 17.173 561 310 18.044 42.086
1900 13.693 2.752 5.584 22.029 16.192 818 452 17.462 39.491
1910 9.798 6.727 2.328 18.853 16.142 325 448 16.915 35.768
1911 10.861 2.642 9.426 22.929 23.897 765 632 25.294 48.223
1912 13.152 2.846 4.686 20.684 14.938 558 615 16.112 36.795
1913 11.818 9.901 3.217 24.935 15.372 657 564 16.593 41.527
Uit deze statistiek zien wij, dat Réunion, evenals de Antillen, zijn uitvoerproducten bijna uitsluitend naar Frankrijk zendt. In 1913 werd naar Frankrijk uitgevoerd aan suiker voor



106
eene waarde van 8.532.000 frcs., (totale uitvoer 8.870.000 frcs.) aan geranium essence 1.851.000frcs., (totaleuitvoer 1.851.000 frcs.) aan vanille 1.749.000 frcs., (totale uitvoer 1.749.000 frcs.) aan rhum 934.000 frcs., (totale uitvoer 1.128.000 frcs.).
De invloed van de assimilatiepolitiek is duidelijk merkbaar: toename van Frankrijk's aandeel zoowel in den uitvoer als in den invoer, aanzienlijke afname van dien uit het buitenland. In tegenstelling met de Antillen is de invoer uit het buitenland vrij onbeteekenend geworden, welk verschil uit de geographische ligging te verklaren is. De Antillen zijn in de nabijheid van een groot vreemd land, de Vereenigde Staten, gelegen, Réunion daarentegen in de nabijheid van eene engelsche kolonie, Mauritius, en eene fransche kolonie Madagascar. De invoer uit Madagascar is vrij belangrijk, in 1913 werd voor eene waarde van 3.134.000 frcs. ingevoerd.
Het hooge cijfer in 1913 voor invoer uit de koloniën is het gevolg van den aanzienlijken import van rijst uit CochinChina (6.754.000 frcs.).
Het totaalcijfer voor in- en uitvoer wijst er op, dat de handel stationnair is.
DE BUITENLANDSCHE HANDEL VAN GUYANA. 1880—1913. (in 1000 frcs.).
Guyana. _ TT., ,
Invoer van: Uitvoer van: m- en
jaar uitvoer
L . „. I Fransche) Buiten- _ L . ... Fransche Buiten- _ samen
Frankrijk , , .. , . Samen Frankrijk . . ._ , . Samen
[ | koloniën | land - koloniën land
1880 I 5.264 138 2.584 7.987 523 19 64 607 8594
1885 5.606 145 2.022 7.774 4.801 — 30 4.832 12.606
1890 4.071 112 3.706 7.890 3.999 22 288 4.309 12.199
1895 7.525 274 3.181 10.979 8.650 28 308 8.986 19.965
1900 5.974 284 2.695 8.953 6.101 — 396 6.497 15.449
1905 7.812 515 3.113 11.439 8.635 15 1.290 9.939 21.379
1910 8.340 361 3.532 12.233 6.610 20 6.536 11.567 23.801
1911 7.470 404 3.390 11.263 5.515 24 6.364 11.904 23.167
1912 7.155 486 3.215 10.856 6.182 40 5.896 12.117 22.974
1913 8.172 540 3.783 12.495 8.192 49 3.981 12.223 24.717



107
Het voornaamste uitvoerartikel is goud. In 1913 werd aan goud uitgevoerd voor eene waarde van 10.1 mill., waarvan naar Frankrijk 6.4 mill. en naar Zwitserland 3.6 mill. frcs. De goudindustrie heeft snelle vorderingen gemaakt, in 1890 bedroeg de uitvoer daarvan slechts 2.9 mill. frcs.
Behalve goud zendt Guyana nog naar het moederland rozenhoutolie, in 1913 voor eene waarde van 1 mül., caoutchouc, en een weinig cacao. Voor zijn uitvoer is het assimilatiebeginsel vrijwel van geen beteekenis, want zijn voornaamste exportproduct goud wordt op de fransche markt zoo goed als niet beschermd. Vreemd goud is slechts met 10 centimes per kilogram bij invoer in Frankrijk belast.
Wat den invoer aangaat, is het aanzienlijke aandeel van Frankrijk niet het gevolg van de tariefwetgeving, maar van het feit, dat het eiland eene strafkolonie is. Het spreekt toch vanzelf, dat al datgene, wat voor de gedeporteerden noodig is, uit Frankrijk betrokken wordt. De toename van invoer sedert 1895 is grootendeels het gevolg hiervan, dat sinds dien tijd straf gevangenen, die te voren naar Nieuw-Caledonië gezonden werden, naar Guyana gaan. Noemenswaardigen invloed op de ontwikkeling van den buitenlandschen handel heeft de assimilatiepolitiek niet gehad.
ieuwiledonlë.
DE BUITENLANDSCHE HANDEL VAN NIEUW-CALEDONIË. 1885—1913. (in 1000 frcs.).
Invoer van: Uitvoer naar: In- en
Jaar || uitvoer
_ . ... Fransche Buiten- _ „ , .„ Fransche Buiten- - samen
Frankrijk _ . ... , Samen Frankrijk , , . Samen
Koloniën land ' koloniën land
1885 4.979 — 3.518 ' 8.497 — — 4.634 4.634 13.131
1890 4.777 — 6.313 11.090 1.349 — 5.792 7.141 18.230
1895 3.611 199 3.564 7.375 2.308 9 5.462 7.779 15.154
1900 5.864 182 6.116 12.162 3.343 — 5.525 8.870 21.032
1905 5.762 174 4.791 10.727 2.820 19 8.230 11.070 21.797
1910 5.875 225 . 6.589 11.689 3.880 544 5.308 9,732 22.421
1911 7.863 229 7.064 15.156 | 5.447 18 7.636 13.099 28.255
1912 7.685 409 7.223 15.317 5.566 48 8.320 13.935 29.251
1913 8.588 318 8.803 17.808 6.466 214 9.158 15.838 33.546



108
De belangrijkste uitvoerproducten zijn nikkel en chroom.
In 1913 werd hiervan voor eene waarde van 8.4 mill. frcs. uitgevoerd, waarvan naar Frankrijk 1.2 mill. Behalve deze ertsen, zijn de eenige exportartikelen van eenig belang: coprah 1.7 mill. frcs., naar Frankrijk 1.6 mill. frcs., koffie 1 mill. frcs., geheel naaf Frankrijk, geconserveerd vleesch 0.5 mill.. bijna geheel naar Frankrijk, ruwe huiden 0.4 mill., bijna geheel naar Australië. Het beschermende stelsel is voor zijn uitvoer van weinig belang, alleen koffie en geconserveerd vleesch worden op de fransche markt beschermd.
Wat den invoer aangaat, weegt die van uit Frankrijk vrij wel op tegen den buitenlandschen. Niettegenstaande de hooge invoerrechten koopt Nieuw-Caledonië een aanzienlijken voorraad goederen in Australië, voornamelijk levensmiddelen. In 1913 bedroeg de totale import uit Australië 4.5 mill. frcs.
Voor Nieuw-Caledonië is de toepassing van het assimilatiebeginsel bijzonder drukkend. De waren, die uit Frankrijk betrokken worden, zijn duur door de aanzienlijke transportkosten. Door de verplichting van direct vervoer geniet de Compagnie des Messageries Maritimes een feitelijk monopolie en is daardoor in staat haar hooge tarieven te handhaven.
De goederen, die uit Australië komen, zijn met extra hooge invoerrechten belast, want Australië heeft met Frankrijk geenerlei handelsconventie gesloten. Op den invoer uit Australië is dus het algemeene tarief toepasselijk. Het bedrag, dat aan invoerrechten ontvangen wordt, is dan ook groot (1913 744.000 frcs.).
De buitenlandsche handel is jaren lang stationnair geweest, sedert 1910 is hierin eenige verbetering gekomen. De belemmering, die de kolonie in haar economische ontwikkeling van het assimilatiebeginsel ondervindt, heeft men in Frankrijk eindelijk ingezien.
In 1912 is een wetsontwerp ingediend om Nieuw-Caledonië onder de niet-geassimileerde koloniën op te nemen.



109
DE BUITENLANDSCHE HANDEL VAN SAINT-PIERRE
EN MIQUELON. ü 1885—1913. (in 1000 frcs.).
Saint- I ' n r
Pierre Invoer van: Uitvoer naar: In- en
en Jaar I uitvoer
Mi«Ue" Frankrijk ^f"8*6 B,uite°- Samen Frankrijk fransche Bulten" Samen ^en
j0_ koloniën land J koloniën land öaraen
1885 4.038 58 9.123 13.219 15.016 ! 2.107 3.076 1 20.199 33.418
1890 3.835 69 10.196 14.100 9.043 I 2.179 6.113 117.335 31.436
1895 3.392 516 4.257 8.166 7.761 1.195 2.232 11.188 19.354
1900 4.292 89 4.810 9.191 10.576 1.622 1.269 13.467 22.658
1905 2.617 40 2.783 5.440 6.073 233 813 7.119 12.559
1910 2.237 25 2.852 5.114 7.594 516 1.284 9.394 14.508
1911 2.349 28 2.908 5.285 7.228 407. 860 8.495 13.780
1912 2.340 20 2.819 5.179 5.114 343 546 6.003 11.182
1913 2.288 29 2.039 4.357 5.511 296 395 6.202 10.559
De visscherij is de hoofdbron van bestaan voor de bewoners van deze kolonie. In 1913 werd aan vischproducten voor eene waarde van 5.5 mill. frcs. uitgevoerd, waarvan naar Frankrijk voor een bedrag van 5 mill. frcs. De teruggang van den handel is grootendeels het gevolg van de toepassing van het assimilatiebeginsel. Van eene kolonie, die zelf niets voortbrengt en niets kan voortbrengen en gelegen is op een afstand van een 5000 K,M. van het moederland, te eischen, dat zij zich uitsluitend in Frankrijk zal voorzien, is onredelijk. De prijzen van de fransche koopwaren worden te hoog door de aanzienlijke transportkosten, en de buitenlandsche door de invoerrechten, met het gevolg dat de ruil afneemt tot schade van het moederland zelf.
Reeds dadelijk na de invoering van de tariefwet daalde de totale handelsomzet van 23 mill. frcs. in 1891 tot 19 mill in 1892, tot 16 mill. in 1893, en is na eenige stijging vanaf 1904 regelmatig gedaald. En met den handel is ook de bevolking verminderd.
Bedroeg deze in 1906 nog 6482, in 1911 was het cijfer slechts



110
4200. De plaatselijke visscherijvloot is bijna geheel verdwenen. Het aantal vaartuigen daalde van 207 in 1902 tot 29 in 1913.
Bijkomstige factoren hebben het verval van Saint-Pierre en Miquelon verhaast o.a. de fransch-engelsche overeenkomst van 1904, waarbij Frankrijk afstand deed van zijn uitsluitend vischrecht op de French-Shore. Ook is de vooruitgang in de industrie voor de kolonie niet voordeelig geweest. De kabeljauw wordt in het algemeen niet meer ter plaatse gedroogd, maar in verschen toestand naar de stoomdrogerijen in Frankrijk verzonden, slechts eene geringe hoeveelheid wordt nog in Saint-Pierre gedroogd, bestemd voor de Antillen en Canada.
Of de wet van 11 November 1912, waarbij de kolonie van de lijst der geassimileerde koloniën is afgevoerd, in den economischen toestand veel verbetering zal brengen, is, alhoewel mogelijk, toch niet waarschijnlijk, daartoe is het verval te groot. Gabon1). Welken invloed de toepassing van het assimilatiebeginsel op de ontwikkehng van den handel van deze kolonie gehad heeft, is niet na te gaan, daar er geen statistieken van vóór 1892 bestaan, eene basis voor vergelijking dus ten eenen male ontbreekt.
De uitvoer bedroeg in 1913 15.7 mill. frcs., waarvan naar Frankrijk slechts 2.7 mill. frcs. De voornaamste uitvoerproducten zijn: hout 7.3 mill. frcs., (naar Frankrijk 1.5mill.frcs.), walvischolie 5.1 mill. frcs., (naar Noorwegen 4 mill. frcs, naar Engeland 1.1 mill. frcs.) en caoutchouc 1.4 mill. frcs. (naar Frankrijk 0.9 mill. frcs.). Het beschermende stelsel is voor de kolonie, wat haar uitvoer aangaat, van weinig belang;koffie, cacao, vanille en palmolie, die op de fransche markt beschermd worden, voert Gabon maar weinig uit.
De invoer bedroeg in 1913 8.6 mill. frcs., uit Frankrijk 4.6
4 Bedoeld is het oude Gabon. De Fransche Congo is thans in twee deelen verdeeld: het eene deel gevormd door het oude Gabon, gelegen tusschen den grens van Kameroun en de rivier Setté-Poma, het andere gelegen in het conventioneele Congobekken.



111
mill. frcs., uit het buitenland 3.9 mill. frcs. De voornaamste import is die van weefsels, 2.7 mill. frcs. Niettegenstaande de invoerrechten levert Engeland hiervan het grootste deel 1.3 mill. frcs. (Frankrijk 1 mill. frcs.). Metalen voorwerpen en dranken daarentegen komen grootendeels uit Frankrijk. Aan metalen voorwerpen wérd voor 0.9 mill. frcs., (uit Frankrijk 0.6 mill. frcs.), aan dranken voor 0.6 mill. frcs., (uit Frankrijk 0.5 mill. frcs.) ingevoerd.
Vrij zonderling is het, om van alle afrikaansche koloniën alleen Gabon aan het moederlandsche tarief te onderwerpen, zonder dat er eenig verschil in economischen toestand is waar te nemen. Er is alle reden voor de kolonie onder de niet-geassimileerde koloniën op te nemen, zulks te meer, omdat Frankrijk in het conventioneele Congobekken niet vrij is de tarieven te regelen1). Alleen een uniform tarief voor geheel Gabon kan aan den smokkelhandel, die thans welig tiert, een einde maken.
§ 2. De niet-geassimileerde koloniën.
DE BUITENLANDSCHE HANDEL VAN FRANSCH- WEST-AFRIKA. 1895—1913. (in 1000 frcs.).
FranschWestAfrlka.
Invoer van: Uitvoer naar: In- en
Jaar uitvoer
■ .... I Fransche Bulten- I „ _ , ... Fransche I Buiten- _ samen
Frankrijk . , , . Samen Frankrijk , , .„ , . Samen slael1 1 I koloniën land | | kolomen | land
1895 19.687 I 3.239 I 23.957 I 46.883 14.878 I 34 16.983 I 31.895 78.777
1900 25.072 2.943 41.047 69.062 31.754 305 28.744 I 60.803 129.864
1905 41.588 I 3.848 51.437 96.867 26.672 301 29.235 56.208 153.075
1910 69.926 j 3.345 79.824 153.095 71.564 39 53.590 |125.193 278.288
1911 67.574 ) 2.274 80.970 150.818 58.552 76 58.497 117.1251267.943
1912 55.337 2.517 76.928 134.782 57.614 95 60.858 118.567 253.349
1913 66.547 2.310 82.717 151.574 66.349 365 59.430 126.144 277.718
i) Vgl. Hoofdstuk I blz. 32.



112
Fransch-West-Afrika omvat de koloniën: Senegal, OpperSenegal en Niger, Fransch-Guinéa, de Ivoorkust en Dahomey. Opmerkelijk is niet alleen de snelle toename van den totalen handelsomzet, maar ook dat de ontwikkeling van den invoer uit Frankrijk gelijken tred houdt met dien uit het buitenland. West-Afrika geeft het bewijs, dat eene matige bescherming van 7 % voldoende voor Frankrijk is, om te kunnen concurreeren en de toepassing van de assimilatiepolitiek eene onnoodige hardheid is.
De belangrijkste uitvoerproducten zijn: aardnoten, caoutchouc, palmpitten en palmolie. Aan aardnoten werd in 1913 voor eene waarde van 59.8 mill. frcs. uitgevoerd, waarvan naar Frankrijk voor een bedrag van 41.3 mill. frcs. De export van caoutchouc is tengevolge der prijsdaling in dat product belangrijk minder geworden. De export van caoutchouc, die in 1910 37 milhoen bedroeg, daalde tot 29 millioen in 1911, tot 25 milhoen in 1912, tot 15 milhoen in 1913. Meer dan de helft van caoutchouc werd naar Frankrijk gezonden (8.4 mill.), de rest ging naar Engeland (4.9 mill.) en Duitschland (1.7 mill.).
De uitvoer van palmpitten bedroeg in 1913 14.3 mill., het grootste gedeelte ging naar Duitschland (12.5 mill.), een klein gedeelte naar Frankrijk (1.4 mill.).
Aan palmolie werd uitgevoerd voor eene waarde van 6.9 mill., meerendeels naar Frankrijk (5.8 mill.).
Vrij belangrijk is nog de uitvoer van mahoniehout van de Ivoorkust (5 mill. frcs,; naar Frankrijk 2 mill., naar Engeland 3 mül.), en van gom uit Senegal en Opper-Senegal (2.4 mill. frcs., bijna geheel naar Frankrijk).
Op de toename van den uitvoer naar Frankrijk heeft de tariefwetgeving bijna geen invloed, de voornaamste producten worden op de fransche markt niet beschermd, alleen palmolie (vreemde palmolie is belast met 1 frc. per 100 kg., die uit West-Afrika is vrij van rechten).
Wat den invoer betreft, is die van katoenen weefsels het aanzienlijkst, 42 mill. frcs. in 1913. De „guinées" (neteldoek)



113
worden door Pondichéry, Nederland en Frankrijk geleverd, Engeland daarentegen levert het grootste deel van de overige katoenen weefsels. We laten hier een staatje volgen van den invoer van deze artikelen in Senegal:
Landen Jaren
1910 1911 1912 1913
Guinées frcs frcg frcs frcs Percentage van
Frankrijk 593.905 1.013.854 589.546 520.757 Frankrijk in
Fransche de overige
koloniën ■ 1.824.194 2240.400 953.712 660.600 katoenen-
2.418.099! 3254254 1.543.258 1.181.357 weefsels: Uit Frankrijk 1910-1727 buitenl. oorsprong 1.118.532 685.040 995.956 116.118 "2 Holland 337247 1.105.356 223.410 1.180.755 1911:14.77 Anderelanden 19.200 161.348' 33.607 186.918 1912:1635 r 1913:16.37
3.893.078 5.205.998-2.796.231 2.665.148
Overige katoenenweefsels
Frankrijk 1.834.762 2.953592 1.579.172 3.090290
Uit Frankrijk
buitenl. oorsprong 669.871 976266 600.711 228.652 Engeland 7.076.345!10.133.616 6.538.20613.522.971
Duitschland 395.054 547.071 230.419 465.791
Andere landen 648.509 918.029 591205 1.566.668 10.624.54215528.554! 9.539.71318.874.372 Totaal 14517.620.20.734552,12.335.944 21.53952o'
In plaats dat de fransche wevers de oorzaken van hun minder succes (onvoldoende aanpassingsvermogen aan de behoeften der inboorlingen, duurte van hun artikelen, te lange leveringstermijnen) wegnemen, vragen zij alleen eene herziening van het invoerrecht, in dier voege dat de rechten ad valorem vervangen worden door specifieke rechten, wat feitelijk op eene verhooging van invoerrechten neerkomt. Bij decreet van 3 Maart 1914 is deze wijziging ingevoerd, en zijn de rechten naar de waarde vervangen door rechten naar het gewicht.
8



114
In de koloniën Dahomey en de Ivoorkust, waar fransche producten geen bescherming genieten en de inboorlingen geen „guinées" dragen, is het overwicht van Engeland nog grooter. Van den totalen invoer aan katoenen weefsels in 1913 ter waarde van 8.5 mill. voor beide koloniën, leverde Frankrijk slechts voor 0.5 mill.
Is het aandeel van Frankrijk in den import van katoenen weefsels vrij gering, voor andere artikelen daarentegen is de fransche invoer overwegend o.a. voor suiker, wijn, alcohol, metalen en metalen voorwerpen.
In alle opzichten heeft West-Afrika van de tegenwoordige handelspolitiek voordeel.
Terwijl de geassimileerde koloniën onder drukkende belastingen gebukt gaan, is de financieele toestand van WestAfrika gezond. De douaneontvangsten zijn in korten tijd snel toegenomen, van 12.7 mill. frcs. in 1904 tot 23.9 mill. in 1911.
Fransch- Equatoriaal-Afrika omvat de koloniën: Gabon, MiddenEquatoriaal- Congo, Oubangui-Chari-Tchad. Gabon hebben wij reeds Afrika, behandeld, rest ons nog eene bespreking van de overige koloniën. Haar algemeene handel heeft zich als volgt ontwikkeld :
. Invoer van: Uitvoer naar: In- en
Jaar i J uitvoer
Frankrijk Bf^ Samen iFrankriJk F™3!*16 Samen samen
koloniën land ' koloniën land
1898 42 — 757 799 I 107 - 1.317 1.425 2.225
1900 - - 6.461 — - — 4.317 10.778
1905 2.293 3 4.029 6.326 1.410 - 8.009 9.419 15.745
1910 '3.349 5 4.503 7.858 11.630 — 6.679 18.310 26.168
1911 4278 44 7.352 11.675 11.675 — 9.608 21283 32.958
1912 4.281 13 7.979 12.273 9.885 — 9.916 19.801 32.074
1913 4.108 12 8.449 12.569 11.607 — 9.332 20.939 33.508
De belangrijkste uitvoerproducten zijn caoutchouc, ivoor en kopererts. In 1913 werd aan caoutchouc uitgevoerd voor eene



115
waarde van 14.2 mill., waarvan naar Frankrijk voor 11.2 mill., naar België 2.6 mill., aan ivoor voor eene waarde van 2.9 mill. waarvan naar België 2.4 millioen, naar Frankrijk 0.3, aan kopererts 0.5 mill., geheel naar België.
De uitvoer van caoutchouc en ivoor, is in de laatste jaren vrij stationnair, daarentegen is die van kopererts snel toegenomen.
Ivoor Caoutchouc Koperert
ton ton ton
1907 131 1.357
1908 139 1.155
1909 162 1.447
1910 130 1.344 8
1911 140 1.416 1900
1912 132 1.416 1977
1913 126 1.526 1271
Van de invoerproducten is die van weefsels het voornaamste. In 1913 werd aan weefsels ingevoerd voor eene waarde van 3.1 mill. frcs., uit Frankrijk 0.8 mill., uit Engeland 0.7 mill., uit België 1.2 mill. Voor andere waren o.a. dranken, metalen voorwerpen, en wapenen, is de invoer uit Frankrijk overwegend. In het algemeen heeft de handel van EquatoriaalAfrika niet zoo eene groote vlucht genomen als die van WestAfrika. De hoofdoorzaak is hiervan wel het ontbreken van spoorwegen. Terwijl in West-Afrika reeds 2629 kilometers (31 Dec. 1915) in exploitatie zijn, is in Equatoriaal-Afrika nog alles te doen.



116
BUITENLANDSCHE HANDEL. 1895—1913. (in 1000 frcs.).
Bezittingen in den Grooten Oceaan.
Invoer van: Uitvoer naar: In- en
Jaar ' uitvoer
u_ i jiuI Fransche Buiten- _ _ ; Fransche Buiten- _ «ampn
Frankrlikjkolo|rien ^ Samen Frankrijk ^ Samen ^men
1895 446 3 1.991 2.440 234 — I 2.430 2.664 5.104
1900 579 — 2.905 3.484 534 — 3.015 3.549 7.033
1905 590 — 2.438 3.028 434 146 | 2.482 3.063 6.091
1910 1.061 — 4.598 5.659 247 — I 5.784 6.031 11.691
1911 1312 — 5.895 7207 529 — 6.990 7.519 14.726
1912 1.311 19 6.417 7.747 882 — 7.958 8.840 16.487
1913 I 1.472 83 7.4,75 9.030 1.578 — 9.976 11.555 20.585
De handel van de fransche bezittingen in den Grooten Oceaan is langen tijd stationnair geweest. Van 1865 tot 1909 bewoog hij zich tusschen 5 en 8 milhoen frcs., sedert dien is hij snel toegenomen, voornamelijk tengevolge van prijsstijging der vanille en coprah. Coprah, die in 1909, 19 £5 op de europeesche markt noteerde, steeg in 1913 tot 31 £ 15, vanille van 5 frcs. per kilo tot 20 frcs. per kilo. De voornaamste uit voerproducten zijn: coprah, vanille, phosphaat en paarlemoer. In 1913 werd aan coprah voor eene waarde van 4.3 mill. frcs. uitgevoerd, waarvan naar Frankrijk 0.9, naar Amerika 2.1 mill. frcs., aan coprah voor een bedrag van 4 mill. frcs., waarvan naar Frankrijk 0.5 mill. frcs., naar Amerika 3.3 mill. frcs., aan phosphaat voor 1.6 mill.f rcs., aan paarlemoer voor 0.9 mill. frcs. Het grootste deel van de uitvoerproducten gaat naar Amerika (5.7 mill.f rcs.). Frankrijk neemt de tweede plaats in (1.5 mill.f rcs.).
In den invoer neemt Frankrijk den derden rang in, na Amerika (4.2 mill. frcs.) en Nieuw-Zeeland en Australië (1.8 mill. frcs.).
Het aandeel van Frankrijk in den totalen handel is, in aanmerking genomen dén grooten afstand, niet ongunstig.



117
BUITENLANDSCHE HANDEL. 1895—1913. (in 1000 frcs.).
De' 1 1
Fransche Invoer van: Uitvoer van: In- en
Bezit- Jaar uitvoer
tin ff en „ . ... ! Fransche Buiten- „ _ , .., I Fransche Buiten- _ samen
» Frankrijk:. ... , . Samen Franknik, ... , . Samen Mmeu
in Indië i kolomen land |kolomen land
1895 j 315 36 2.175 I 2.526 7.667 400 7.813 15.8801 18.406
1900 894 111 3.035 I 4.030 5.560 951 4.203 10.714 14.743
1905 665 20 5.672 6.356 3.369 2.192 11.625 27.186 33.542
1910 | 562 3 7.812 8.377 21.742 2.903 12.820 37.466 45.843
1911 545 73 | 8.000 8.618 19.611 3.733 14.643 | 37.988 46.157
1912 395 82 I 8.555 9.032 21.735 2.798 12.685 I 37.218 46.250
1913 415 71 | 10.351 20.837 27.488 2.818 13.414 j 43.720 54.557
In de bezittingen in Indië — Pondichéry, Yanaon, Karikal, Mahé, Chandernagor — worden geen invoerrechten geheven, hetgeen zijne verklaring vindt in het bijzonder karakter van deze koloniën, die slechts als factorijen beschouwd kunnen worden te midden van britsch gebied en onbelangrijk voor de consumptie van fransche producten.
De uitvoer bestaat grootendeels uit aardnoten. In 1913 werd aan aardnoten voor eene waarde van 28.5 mill. frcs. uitgevoerd, waarvan naar Frankrijk voor een bedrag van 23.6 mill. frcs. Vrij belangrijk is de export van katoenen weefsels (7.3 mill. frcs.). Het grootste deel gaat naar de engelsche koloniën (3.2 mill. frcs.), de rest naar Frankrijk (2.1 mill. frcs.) en de fransche koloniën (1.8 mill. frcs.).
In den uitvoer neemt Frankrijk de eerste plaats in (62.87 % in 1913).
De voornaamste invoerproducten zijn: 1. katoenen garens (3 mill. frcs.), die uit Britsch-Indië komen en de grondstof vormen voor de textielindustrie in Pondichéry, 2. areca noten (1.5 mill. frcs.) uit de engelsche koloniën, 3. petroleum (1.3 mill. frcs.) uit Amerika. Daar Frankrijk deze drie artikelen niet kan leveren, is het aandeel van Frankrijk in den totalen invoer vrij onbeteekenend (3.82% ui 1913). Dat het vrijhan-



118
Fransche knst van Somaliland
delsstelsel voor de koloniën niet nadeelig is, wordt door de ontwikkeling van den handel in de laatste jaren voldoende bewezen.
BUITENLANDSCHE HANDEL.
1899—1913. (in 1000 frcs.).
~~; 1 n i
Invoer van: Uitvoer van: In- en
"ïaar uitvoer
Frankrijk|*ransche Bulte"- Samen Frankrijk Buiten- Samen samen
| koloniën land 1 koloniën land oamc"
1899 1.372 I — | 2.007 3.279 II 197 - 1.708 1.905 5.284
1900 2.332 20 | 4.762 7.114 432 20 3.016 3.468 10582 1905 1.921 I 1 10.008 11.930 1.272 287 16.660 18.219 30.149
1910 5.241 30 I 15.754 21.025 3.340 497 29.730 1 33.567 54.592
1911 9.585 25 i 23.011 32.621 4203 I 434 40.750 45387 78.008
1912 7.636 13 ; 24.692 32.341 5.146 452 45.022 39.424 77.363
1913 7.832 123 j 25.962 33.917 3.561 626 43517 47.704 81.621
De handel van deze kolonie heeft zich in korten tijd zeer
snel ontwikkeld, sinds de haven Djibouti door een spoorweg met Abyssinia verbonden is. Djibouti is vooral een entrepot voor de Roode Zee en eene transitohaven voor Abyssinia. Voor 1913 bedroeg de réexport 6.7 millioen frcs., de transitohandel 20.2 milhoen frcs. Naar Abyssinia werd voor 4.7 mill. aan fransche koopwaren, voor 15.5 mill. aan buitenlandsche producten, waarvan aan weefsels voor 9 mül. frcs., gezonden.
De voornaamste uitvoerproducten zijn: ruwe huiden, koffie, olifantstanden, ruwe was. Al deze producten zijn van Abyssinia afkomstig. In 1913 werd aan ruwe huiden uitgevoerd voor eene waarde van 9.2 mill. frcs-, waarvan naar Frankrijk voor 0.9 milLfrcs., naar Engeland 1.2 mill.frcs., naar de engelsche koloniën 3.1 mill. frcs., naar Duitschland 2.9 mill. frcs., aan koffie voor 7.2 milL frcs., waarvan naar Frankrijk 1.2 mill. frcs., naar de engelsche koloniën 4.5 mill. frcs., aan olifantstanden voor 1.8 mill. frcs., waarvan naar de engelsche koloniën 0.6 mill., naar Duitschland 0.5 milL, naar Engeland 0.2 mill. frcs., aan ruwe was voor 1.1 mill. frcs., waarvan naar Duitschland 0.8 mill. frcs., naar Frankrijk 0.1 mill.



HOOFDSTUK V.
Bescherming van scheepsbouw, scheepvaart en groote zeevisscherij.
Waar ik in het eerste hoofdstuk vermeld heb, welke maatregelen de staat in het belang van den scheepsbouw en de scheepvaart sinds Colbert tot 1881 genomen heeft, rest mij thans te bespreken, welke bescherming beide bedrijfstakken sedert dien ontvangen hebben, en wat de resultaten zijn geweest.
De commissie van 1873 ingesteld om te onderzoeken, hoe de handelsvloot gesteund kon worden, kwam tot de conclusie, dat alleen het toekennen van premies van staatswege de handelsmarine helpen kon. Het beginsel werd in de wet van 29 Januari 1881 aldus uitgewerkt: In de eerste plaats ontvingen de scheepsbouwers als compensatie voor de invoerrechten op hun materiaal eene bouwpremie n.1. voor schepen van ijzer of staal 60 frcs. per bruto-ton, voor schepen van hout van 200 ton en meer 20 frcs. per bruto-ton, voor schepen van hout kleiner dan 200 ton 10 frcs. per bruto-ton, voor schepen van hout en ijzer 40 frcs. per bruto-ton, voor machines, stoomketels 12 frcs. per 100 kilogram.
In de tweede plaats verleende de wet aan de reeders, als compensatie voor de lasten aan de reederij opgelegd, eene vaarpremie. Voor iedere 1000 mijl, en per netto-ton kregen zij 1.50 frcs. Dit bedrag werd jaarlijks voor de houten- en houten en ijzeren schepen met 7.5 centimes, voor de ijzeren schepen met 5 centimes verminderd.
Voor vaartuigen, in het buitenland gekocht of gemaakt, werd het halve bedrag van deze premie gegeven.



120
De premie werd alleen voor de groote vaart toegestaan, uitgesloten waren de schepen bestemd voor de visscherij in de open zee, voor de kustvisscherij, voor de ondersteunde lijnen, en de luxe vaartuigen.
De duur van de wet op 10 jaar gesteld werd door de wet van 31 Juli 1890 met 2 jaar verlengd.
De resultaten waren voor den scheepsbouw middelmatig. Van 1881 tot 1893 werden op fransche werven 363.491 ton gebouwd, terwijl de tonnage, die in het buitenland werd gekocht of gebouwd, 370.383 bedroeg (vgl. tabel blz. 138).
De, zij het geringe, voorkeur, die de fransche reeders aan de buitenlandsche werven gaven, vindt haaf oorzaak eenerzijds in het feit, dat het buitenland goedkooper en op korteren termijn leverde, anderzijds in den korten duur van de wet.
Terstond na het inwerkingtreden van, de wet bestelden de reeders bij fransche werven talrijke schepen, waarvan slechts een gedeelte op den gewonen termijn IV2 a 2 jaar afgeleverd werd, het andere gedeelte kon eerst wegens de geringe capaciteit der werven, na verloop van 3 a 4 jaar geleverd worden. Voordat zulk een schip in gebruik genomen kon worden, waren inmiddels vijf jaar van den geldigheidsduur der wet verstreken en kon het schip slechts vijf jaar op eene vaarpremie aanspraak maken. Bestelde hij daarentegen in het eerste jaar van den geldigheidsduur van de wet zijn schip in het buitenland, dan genoot hij 9 a 10 jaar eene halve premie. Met het oog op het premiebedrag bestond er dus voor den reeder geen aanleiding in de eerste jaren zijn bestellingen uitsluitend bij fransche werven te doen, vandaar dan ook dat in het begin het buitenland meer tonnage leverde dan het binnenland. Eerst in 1885 wijzigt zich deze verhouding tot 1890, daarna geeft men weer aan het buitenland de voorkeur wegens den duur van de wet en het in dien tusschentijd toegenomen prijsverschil tusschen franschen en engelschen bouw.
Betere resultaten gaf de vaarpremie voor de reederij. Bedroeg in 1880 het aantal stoomschepen 652 met eene tonnage van 277.759, in 1892 was het gestegen tot 1161 met eene ton-



121
nage van 498.562. De tonnage der zeilschepen nam sedert 1880 voortdurend af. Deze vermindering is echter geen ongunstig verschijnsel; stoomschepen hebben meer te beteekenen dan zeilschepen. Men neemt gewoonlijk aan, dat de capaciteit van een stoomschip gelijk is aan drie zeilschepen, en met die verhouding tot grondslag komt men tot resultaat, dat de capaciteit van de geheele vloot in 18801475.000 zeiltonnen bedroeg, terwijl ze in 1892 tot 1904.000 zeiltonnen gestegen was.
De gunstige werking van de vaarpremie blijkt buitendien uit het toegenomen percentage van de fransche vlag aan het scheepvaartverkeer in de internationale concurrentie. Bedroeg dit in de periode van 1875 tot 1881 27.45, van 1881 tot 1893 steeg het tot 31.09. Daarentegen daalde het aandeel van de fransche vlag aan de internationale kustvaart van 1880 tot 1890 van 26 tot 2372 %• wat zijne verklaring vindt in het feit, dat de wet van 1881 de internationale kustvaart geen premie toestond.
De hoofdfout van den wetgever was echter, dat de vaarpremies voor 10 jaar werden verleend, niet vanaf het tijdstip dat de schepen fransch verklaard werden, maar vanaf de inwerkingtreding der wet.
De nieuwe premiewet van 30 Januari 1893 herstelde deze fout en verleende eene vaarpremie voor tien jaar van af het oogenblik, dat de schepen fransch verklaard waren.
In verband met de verhooging van invoerrechten krachtens de wet van 11 Januari 1892 werden de bouwpremies verhoogd, zoodat de staat met de rechterhand weer ten deele uitgeeft, wat hij met de linker ontvangen heeft.
De bouwpremies bedroegen:
voor ijzeren of stalen schepen 65 frcs. per bruto-ton, voorhouten schepen van 150 ton en meer 40 frcs. per bruto-ton, voor houten schepen van minder dan 150 ton 30 frcs. per bruto-ton.
Veranderingen aan een schip waardoor zijn tonnage vermeerderd werd, gaven recht op eene premie in verhouding tot de vergrooting van zijnen inhoud.



122
De vergoeding voor machines werd van 12 op 15 frcs. per 100 kilogram verhoogd, voor ketelvernieuwing van 8 op 15 frcs.
Belangrijker waren de veranderingen in de vaarpremie.
In de eerste plaats werd een minimum grootte geëischt, voor zeilschepen een minimum van meer dan 80-, voor stoomschepen van meer dan 100 bruto-ton.
In de tweede plaats ontving de internationale kustvaart eene vaarpremie ter hoogte van % van het bedrag.
In de derde plaats, en dat is wel de belangrijkste bepaling, schepen in het buitenland gebouwd, ontvingen geen premie.
De vaarpremie bedroeg:
1°. voor stoomschepen per bruto-ton en voor 1000 mijl 1 frc. 10, jaarlijks werd dat bedrag met 6 centimes voor houten- en met 4 centimes voor ijzeren- of stalen schepen verminderd.
2°. voor zeilschepen 1 frc. 70 per bruto-ton, jaarlijks werd dat bedrag met 8 centimes voor houten- en met 6 centimes voor ijzeren- of stalen schepen verminderd.
De wet had allesbehalve gunstige gevolgen. — Weliswaar werd tijdens de periode 1893—1901 in zijn geheel 730.557 ton geleverd, waarvan door het buitenland 271.288 en door het binnenland 458.669 ; op het eerste gezicht schijnt dat voor de fransche werven een gunstig resultaat, maar die 458.669 ton bestond uit niet minder dan 374.990 ton aan zeilschepen en slechts uit 83.679 ton aan stoomschepen. Terwijl in het buitenland de zeilschepen door stoomschepen vervangen werden, vermeerderde de tonnage der zeilschepen aanzienlijk van 396.000 ton in 1893 tot 669.000 ton in 1902, terwijl die der stoomschepen matig toenam van 499.000 in 1893 tot 549.000 in 1902. De voorkeur, die de reeders aan de zeilschepen gaven, vindt in het volgende haar verklaring. Doordat de wet geen premie meer verleende voor schepen uit het buitenland afkomstig, kregen de scheepsbouwers eene monopoliepositie. Het aantal werven, dat zich met den bouw van stoomschepen bezighield, was niet groot, dientengevolge konden zij gemakkelijk de prijzen voor stoomschepen opdrijven, voor de zeilschepen was dit niet mogelijk, er waren veel meer



123
werven en er heerschte dientengevolge concurrentie. Mede in verband met de vrij hooge premie voor zeilschepen was het voor de reederijen voordeeliger zeilschepen te koopen. De scheepsbouwers, die zoo geijverd hadden voor opheffing van de halve premie voor in het buitenland gekochte schepen, waren zelf de dupe geworden van hunne protectionistische politiek. .
De toestand der fransche scheepvaart was in deze periode geenszins rooskleurig. Terwijl het scheepvaartverkeer in de fransche havens van 1893 tot 1902 met meer dan 8 millioen ton was toegenomen, bleef de tonnage van de fransche vlag vrij stationnair, dientengevolge daalt het percentage van 31.09 (periode 1881—1893) tot 22.85 (periode 1893—1902).
De nieuwe wet was nauwelijks eenigen tijd in werking, of er werd al over den toestand der handelsmarine geklaagd. In 1897 werd reeds eene commissie ingesteld om de oorzaken van den teruggang der handelsvloot te onderzoeken en eene nieuwe wet voor te bereiden. Nog voor het afloopen van den geldigheidsduur der wet van 1893 trad reeds op 7 April 1902 de derde premiewet in werking.
De bouwpremie werd niet veranderd, alleen werd een maximum bedrag van 50 millioen frcs. vastgesteld, dat voor den geheelen duur van de wet uitbetaald mocht worden en een maximum brutotonnage, dat voor premie in aanmerking kwam, 300.000 voor stoomschepen en 100.000 ton voor zeilschepen. Jaarlijks kwam niet meer dan 50.000 voor stoomschepen en 15.000 ton voor zeilschepen voor eene premie in aanmerking.
Waar de mislukking van de wet van 1893 grootendeels toegeschreven werd aan het intrekken van de halve premie voor schepen uit het buitenland afkomstig, lag het voor de hand, dat in de nieuwe wet deze fout hersteld moest worden. Dit is in dier voege gebeurd, dat voor schepen van buitenlandsche constructie een „compensation d'armement" verleend werd, een soort van bijdrage in de kosten van het bedrijf. Voor schepen in het binnenland gemaakt kon de reeder



124
kiezen tusschen de vaarpremie en de compensation d'armement.
De bedrijfsbijdrage bedroeg per bruto-ton en per bedrijfsdag voor stoomschepen1} van meer dan 100 bruto-ton:
5 centimes tot 2000 ton,
4 „ van 2000 tot 3000 ton,
3 „ „ 3000 tot 4000 ton,
2 „ boven 4000 ton.
De vaarpremie werd alleen aan schepen grooter dan 100 ton bruto, die in Frankrijk gebouwd waren, verleend.
Zij bedroeg voor stoom- en zeilschepen 1.70 fr. per brutoton. Dit bedrag werd jaarlijks, gedurende de eerste vier jaar na de franschverklaring, voor de stoomschepen met 4 centimes, voor de zeilschepen met 2 centimes verminderd; gedurende de tweede periode van vier jaar met 8 centimes voor de eersten en met 4 centimes voor de tweeden; gedurende de derde periode van vier jaar met 16 centimes en met 8 centimes.
Voor stoomschepen grooter dan 3000 ton bruto werd het oorspronkelijk bedrag met 1 centime per honderd of gedeelte van 100 ton boven de 3000 ton verminderd, met dien verstande dat het bedrag in het eerste jaar niet kon dalen beneden 1 fr. 50 tot 7000 ton; stoomschepen grooter dan 7000 ton ontvingen dezelfde premie als die van 7000 ton.
Voor zeilschepen grooter dan 600 ton bruto, werd het oorspronkelijk bedrag verminderd met 10 centimes per honderd of gedeelte van 100 ton boven de 600 ton tot 1000; zeilschepen grooter dan 1000 ton ontvingen dezelfde premie als die van 1000 ton.
De wet eischte bovendien voor de stoomschepen een minimum snelheid van 12 knoopen. Was de snelheid minder dan 12 knoopen, dan werd de premie met 5% verlaagd, was ze minder dan 11 met 10%; geen premie werd gegeven voor eene snelheid minder dan 10 knoopen.
Geen aanspraak op eene vaarpremie hadden:
^Zeilschepen waren hiervan uitgesloten.



125
lu schepen, die op het oogenblik van hunne franschverklaring ouder dan zeven jaar waren. 2° schepen ouder dan 12 jaar.
3° schepen die, na verlies van hunne fransche nationaliteit, zich voor de tweede maal lieten fransch verklaren.
4° schepen die, sedert hun vertrek uit eene fransche haven tot hunne terugkeer daarin, op minstens het derde gedeelte van het traject niet eene hoeveelheid koopwaren vervoerd hadden, in scheepslasten *) gelijk aan het derde gedeelte van de netto-tonnage.
Deze laatste bepaling werd opgenomen, omdat het onder de wet van 1893 voorgekomen was, dat schepen in ballast voeren, alleen maar om de premie te kunnen ontvangen.
Evenals voor de bouwpremie was ook voor de vaarpremie een maximum bedrag vastgesteld, in zijn geheel 150 milhoen frcs, waarvan 15 milhoen voor de zeilschepen.
De totale bruto-tonnage, die voor eene premie in aanmerking kwam, was gesteld op 600.000 ton; 500.000 ton voor stoomschepen, waarvan 200.000 ton voor stoomschepen uit het buitenland afkomstig, en 100.000 ton voor zeilschepen.
Tenvolge van deze maxima was het noodig, dat de schepen in een register werden ingeschreven en hun een rang verleend werd. Zoodra de 150 millioen bereikt was, werd het register afgesloten; verdere inschrijvingen werden niet meer gedaan. Het was dus zaak voor de reeders zich zoo spoedig mogelijk te laten inschrijven. Er ontstond een wedloop om eenen rang, die door eene andere omstandigheid nog bevorderd werd.
Er bestond namelijk geen overeenstemming tusschen het maximum bruto-tonnage en het maximum aan vaarpremie ^ Voor 600.000 ton zou het premiebedrag niet 150 millioen, maar 238.7 milhoen geweest zijn.
Toen de 150 millioen bereikt waren en het register afge-
!) Scheepslast (tonneau d' affrètement) is 1000 kilogram. 2) Dezelfde fout was gemaakt bij het vaststellen van het maximum bedrag aan bouwpremie en de bruto-tonnage ; vgl. Guckenmusz blz. 127.



126
sloten werd, bleek, dat in plaats van 600.000 ton, slechts 273.221, de vaarpremie deelachtig zou worden. In negen maanden hadden de reeders niet minder dan 273.221 ton besteld; in het binnenland 233.544 ton voor stoomschepen, en 4.041 ton voor zeilschepen, in het buitenland 35.636 ton voor stoomschepen. Deze massa bestellingen vielen juist in eenen tijd, dat terughoudendheid eerder geboden was, want de vrachtprijzen bewogen zich in dalende richting.
In drie jaar was het geheele nuttige effect van de wet, dat zich over twaalf jaar had moeten uitstrekken, uitgeput. In dat tijdsverloop van 3 jaar waren alle schepen, die voor eene vaarpremie of bedrijfsbijdrage in aanmerking kwamen, gebouwd, zoodat er na 1905 tot 1914 voor de fransche werven geen enkel handelsschip meer te bouwen zou vallen.
Teneinde dezen ongewenschten toestand te voorkomen, werd tegen het einde van 1904 wederom eene commissie benoemd, belast met de voorbereiding van een nieuw wetsontwerp. De vierde premiewet trad 19 April 1906inwerking.
Wanneer men de resultaten van de derde premiewet nagaat, heeft men er rekening mee te houden, dat het decreet van 22 Juni 1904, de regels voor de meting van stoomschepen gewijzigd heeft, met het gevolg dat de netto-tonnage alleen door deze reden met 13% vermeerderd is.
Gedurende de periode 1902—1905 bedroeg de tonnage, die fransch verklaard werd, 405.157 1), van de fransche werven 322.629, van het buitenland 82.528 ton afkomstig. Trekt men hiervan af de 132.787 ton aan zeilschepen voor het jaar 1902, wier bouw het gevolg is van de wet van 1893, zoo blijft er 189.642 ton over, die door fransche werven geleverd is, terwijl van het buitenland slechts 82.528 ton betrokken werd. Het aandeel van de fransche werven is aanzienlijk grooter dan in de voorafgaande periode, doch, wat belangrijker is, de bouw van stoomschepen is aanzienlijk toegenomen, die van zeilschepen belangrijk afgenomen. De fransche handels-
!) De cijfers zijn in het vervolg naar de oude meting berekend.



127
vloot neemt dan ook wat de stoomschepen betreft in tonnage vrij belangrijk toe, de tonnage zeilschepen vermeerdert zich niet noemenswaardig.
Het scheepvaartverkeer in de fransche haven neemt toe, het aandeel van de fransche vlag vermeerdert wel, maar niet in dezelfde mate als dat van de vreemde vlag, bovendien heeft men in aanmerking te nemen, dat de toename in 1905 met 1.2 millioen ton voor een deel het gevolg is van de nieuwe wijze van meten. Het percentage van de fransche vlag, dat voor de periode 1893—1901 22.85 bedroeg, daalt voor de jaren 1902—1905 op 18.92 (zie tabel blz. 140).
Het eenige gunstige resultaat, dat de wet heeft opgeleverd, is, dat er in die periode meer stoom- dan zeilschepen zijn gebouwd, overigens is de wet eene mislukking geweest.
De vierde premiewet, die aan den critieken toestand van de fransche werven tegemoet moest komen, heeft rekening gehouden met alle factoren, die de bouwkosten in Frankrijk hooger maken dan in het buitenland. De vorige wetten hadden door het verleenen van eene bouwpremie, slechts ten deele de lasten, die de fransche bouwers te dragen hadden, gecompenseerd. Voor het vaststellen van de bouwpremie was thans rekening gehouden met :
1° den hoogeren prijs van het scheepsmateriaal, tengevolge van de invoerrechten.
2° de mindere productiviteit van den franschen arbeid.
3° de grootere algemeene onkosten, die een gevolg zijn van het geringe aantal en de verscheidenheid der bouwopdrachten.
De bouwpremie was dientengevolge belangrijk verhoogd en bedroeg per bruto-ton.
145 frcs. voor ijzeren- of stalen stoomschepen. 95 „ ,, „ § „ zeilschepen.
Dit bedrag werd in de eerste tien jaar jaarlijks met 4 frcs. 50 voor de stoomschepen, en 3 frcs. voor de zeilschepen verminderd. Na tien jaar werd dit bedrag niet meer verminderd en bleef dus 100 frcs. respectievelijk 65 frcs.
Voor houten schepen werden de oude bedragen gehandhaafd.



128
Voor ketels en machines 27 frcs. 50 per 100 kilogram. De eerste 10 jaar wordt dit bedrag jaarlijks met 75 centimes verminderd, daarna blijft het 20 frcs. Eenerzijds verhoogde de wet de bouwpremie, anderzijds verlaagde zij de bijdrage aan de reederij, want het was nu voor den reeder mogelijk in het binnenland tegen denzelfden prijs als in het buitenland zijn schip te koopen.
De vaarpremie werd vervangen door eene bedrijfsbijdrage, die krachtens de wet van 1902 reeds bestond voor stoomschepen van het buitenland afkomstig.
Per bruto-ton en per bedrijfsdag werd gegeven:
aan stoomschepen: 4 centimes tot 3000 ton,
3 „ van 3001 tot 6000 ton, 2 „ van 6001 ton,
aan zeilschepen: 3 „ tot 500 ton,
2 „ van 501 tot 1000 ton, 1 centime van 1001 ton.
Dezelfde eischen, die de wet van 1902 gesteld had om in aanmerking te komen voor eene vaarpremie, werden thans voor de bedrijfsbijdrage gesteld. Bovendien eischte de wet tusschen de aan- en afmonstering eene gemiddelde dagelijksche prestatie in mijlen. Voor stoomschepen, die bij eene proefvaart 14 knoopen en meer hepen, 90 mijl; 85 mijl, die 12 tot 14 knoopen, 65 mijl, die 11 tot 12 knopen, 55 mijl, die 9 tot 11 knoopen hepen.Voor zeilschepen was de eisch zonder eenig onderscheid 35 mijl.
De duur van de wet werd op 12 jaar gesteld. De wetten van 1893 en 1902 bleven van kracht.
De scheepsbouw heeft sedert de wet van 1906 zich'goed ontwikkeld, vooral in de laatste jaren, hij zou zich nog meer ontwikkeld hebben, wanneer de wetgever van 1906, om de geldelijke offers voor de schatkist te beperken, niet een maximum van 50.000 ton per jaar gesteld had, totdat de wet van 1902 ophield te werken, dat is tot 1912. Het maximum is steeds bereikt, sedert 1912 heeft de scheepsbouw zich snel ontwikkeld, steeg tot 100.000, 150.000 ton per jaar.



129
Gedurende de periode 1906—1913 neemt de tonnage der stoomschepen vrij aanzienlijk toe, van 640.000 ton in 1906, tot 867.000 ton in 1913, terwijl die der zeilschepen afneemt van 677.000 ton tot 602.000 ton. De capaciteit der geheele vloot stijgt van 2501 tot 3203 (zie tabel blz. 137).
Wat het scheepvaartverkeer in de fransche havens betreft, neemt het aandeel van de fransche vlag wel met 3.3 millioen ton toe, doch blijft aanzienlijk achter bij de toename van het aandeel der vreemde vlag. Dientengevolge daalt het percentage verder van 18.92 (1902—1906) tot 17.26 (1906—1913).
De conclusie, die wij uit onze beschouwing over de fransche premiewetgeving trekken, is, dat deze wetten, indien al, dan toch slechts zeer bescheiden resultaten hebben opgeleverd, die geenszins evenredig zijn met de financieele offers. Aan de fransche scheepvaartindustrieën werd van 1881 tot het einde van 1913 totaal aan premies uitbetaald 709 millioen '), waarvan aan bouwpremies 205 millioen en aan scheepvaartpremies 503 milhoen, dat is meer dan 20 milhoen frcs. per jaar. De subsidies, die de mailstoomschepen ontvangen en gemiddeld per jaar 25 millioen bedragen, zijn buiten beschouwing gelaten, op grond, dat wij hier niet met eenen protectionistischen maatregel te doen hebben, maar deze subsidies tot zekere hoogte loon zijn voor bewezen diensten, te weten het vervoer van staatsambtenaren tegen een gereduceerd tarief en het vervoer van de post.
En wat heeft men bereikt? De fransche handelsvloot is van 1880 tot einde 1913 met ruim een half milhoen ton toe-
!) j Totaal aan premies Bouwpremies Scheepvaartpremies
frcs. c. frcs. c. frcs. c.
1881—1893 I 122.715.719 31.676.281 91.039.438
1893—1902 148.751323.78 46.755.796.68 101.995.427.10
1902—1906 141.651.622.39 35.236.991.69 106.414.630.70
1906—1914 296.250.29531 91.861.990.88 204388.304.33
1881—1914 j 709.368.860.38 205331.060.25 | 503.837.80O.13 ~
9



130
genomen, maar andere landen met veel geringer of in het geheel geen premie-stelsel hebben Frankrijk overvleugeld. Nam Frankrijk in het midden van de negentiende eeuw, wat tonnage betreft, nog de derde plaats in, in 1875 daalde het tot den vijfden rang af, in 1900 neemt het nog wel dezelfde plaats in, maar de afstand, die Frankrijk van zijn concurrenten scheidt, is grooter geworden. In 1913 staat het op den zesden rang.
Tonnage (1000 ton) in 1875 1900 1913
Engeland 6.088 9.280 12.106
Vereenigde Staten1) 3.754 5.165 7.887
Noorwegen2) 1.395 1.942 1.767
Duitschland 1.085 1.508 3.320
Frankrijk 1.028 1.038 1.5823;
Japan — 864 2.065
Is het premie-systeem verantwoordelijk voor de stagnatie der fransche handelsvloot? In zooverre allereerst wel, dat de ondernemingsgeest, die toch al bij de Franschen niet groot is, er door verminderd is. De premie is voor de reederijen eene belangrijke bron van inkomsten, en in plaats van zuiver commercieele- zijn zij mede financieele maatschappijen geworden. Niet ten onrechte heeft Caillaux dan ook van „la morphine des primes" gesproken.
De oorzaken van den weinig florissanten toestand der fransche handelsmarine zijn echter van dien aard, dat het verleenen van eene premie geen verbetering zal brengen.
In de fransche havens zijn voor de schepen niet genoeg goederen voor eene volle lading aanwezig. Frankrijk exporteert maar weinig zware massagoederen, de uitvoer bestaat voornamelijk uit goederen van gering gewicht, zooals zijden-,
1) De cijfers voor Amerika bevatten ook de vloot der rivieren en meren.'
2) Sedert 1910 bevatten de noorsche statistieken alleen stoomschepen van 25 ton en daarboven, en zeilschepen van 50 ton en daarboven, te voren alle schepen grooter dan 4 ton.
8) Nieuwe meting. 1.469 oude meting.



131
wollen- en katoenen weefsels, ruwe wol, zijde, kleederen, wijn, die hoogstens als bijlading in aanmerking komen. De weinige vracht, die er nog is, wordt dikwijls door de engelsche en duitsche vaartuigen als bijlading ingenomen, waarvoor wegens het toevalhg en accessoir karakter een lagere vrachtprijs berekend kan worden, dan de fransche schepen eischen. Bovendien heeft Frankrijk te veel havens; het bezit er niet minder dan negen en zestig, de concentratie van vracht ontbreekt dientengevolge ten eenen male.
Geen der havens voldoet aan de moderne èischen van het verkeer. Daarbij komt nog, dat de wetgever en de administratie veel te traag werken. Jaren gaan er voorbij, vooraleer de voorgestelde plannen tot verbetering der havens tot uitvoering komen.
Havre moest van 1877 tot 1894 op de wet wachten, waarbij de middelen voor de noodige verbeteringen toegestaan werden. Voor Marseille werd in 1893 tot het bouwen van een bassin besloten; vijftien jaar later was men nog aan het werk en naar de oude plannen.
Sedert eenigen tijd1) concentreert men zijnen arbeid op een klein aantal groote havens. Er zijn wetten aangenomen tot belangrijke verbetering van Marseille en Havre in 1909, van Bordeaux in 1910; doch wil een haven bloeien, dan dient het binnenlandsch transportwezen zoodanig te zijn ingericht, dat de haven regelmatig van goederen voorzien wordt, dat de vracht geconcentreerd wordt, en dat is in Frankrijk niet het geval.
De rivieren en kanalen zijn met enkele uitzonderingen niet in staat de handelsmarine aanzienlijke vracht te verschaffen, maar groote hoeveelheden gaan over de belgische grens naar
]) Les améliorations maritimes en cours ou projetées (Le Havre et Marseille) par E. Payen, 1'Économiste francais no. 26. 1918.
Der Ausbau des Hafens von Havre seit 1895 von Dr. W. Pothmann. Weltwirtschaftliches Archiv. Chronik 245* April 1918.
Die geplante Hafenerweiterung von Marseille. Weltwirtschaftliches Archiv. Chronik 334* Mei 1918.



132
Antwerpen. De spoorwegen hebben in het algemeen te hooge tarieven; bovendien is er geen samenwerking tusschen de spoorwegen en de binnenscheepvaart, slechts daar hebben zij lage tarieven, waar de scheepvaart dezelfde diensten kan verrichten.
Eene andere oorzaak van de stagnatie der handelsvloot is in de koop- en verkoopgewoonten gelegen. De Franschen koopen onder c. i. f., verkoopen daarentegen onder f. o. b. voorwaarden.
Het gevolg is, dat de buitenlandsche exporteur respectievelijk importeur vrij in de keuze van schip onder gelijke voorwaarden aan de vlag van zijn eigen land de voorkeur geeft.
In dit verband zij er op gewezen, dat in Frankrijk de gecombineerde tarieven (les tarifs soudés) tusschen spoorwegmaatschappijen en scheepvaartondernemingen zoo goed als niet voorkomen % Aan den geadresseerde laat men de moeite te berekenen, wat de koopwaar hem ten slotte kost.
Een andere omstandigheid, die voor de ontwikkeling van de fransche handelsvloot bijzonder ongunstig is, is de geringe emigratie der Franschen, zonder dat zij gelijktijdig de emigratie van vreemdelingen over hun havens wisten te leiden. Jaarlijks emigreeren er slechts 5 a 6000, terwijl voor vele andere zeevarende mogendheden dat cijfer 100.000, 200.000 of zelfs meer bedraagt2). De duitsche scheepvaartmaatschappijen vervoerden vóór den oorlog 3 a 400.000 emigranten per jaar. De emigratie was voor de paquetbooten van de Lloyd en de HamburgAmerika lijn een essentieel element voor haar voorspoed, en een der redenen waardoor zij haar tarieven konden verlagen en dientengevolge de duitsche industrie een goedkoop vervoer konden verschaffen.
Een andere niet minder belangrijke oorzaak der stagnatie
x) Sommige scheepvaartmaatschappijen, met name de Messageries maritimes, zijn met een gecombineerd tarief begonnen, maar alleen met de Compagnie Paris—Lyon—Méditerranée en niet met alle spoorwegondernemingen.
2) La marine marchande et l'émigration par Léon Bazin. Revue de la marine marchande no. 28 1918.



133
is gelegen in de wettelijke regeling, alweder op de improductieve wijze van een nationaal privilegie, der zeemakelaardij. De zeemakelaars hebben in Frankrijk krachtens artikel 80 van de Code de Commerce een drievoudig monopolie.
1° Zij alleen kunnen tot tolk dienen, wanneer in geval van betwisting voor den rechter het noodig is, documenten, cognossementen, zeerapporten enz. te vertalen.
2° Zij alleen kunnen de administratieve formaliteiten vervullen, die noodig zijn bij het vertrek of de aankomst van een schip. Het „droit de conduite" heeft aan de zeemakelaars den technischen naam van „interprètes et conducteurs de navires" gegeven.
3° Zij alleen kunnen als tusschenpersoon optreden voor het vrachtcontract tusschen laders en reeders. Daarentegen is hun krachtens artikel 85 van de Code de Commerce verboden zelf het reedersbedrijf uit te oefenen.
Het resultaat is, dat er in Frankrijk niet genoeg reeders zijn, omdat men, om reeder te zijn, de zeezaken moet kennen en om ze te kennen, men er zich mee bezig moet houden, maar de Franschen hebben dat recht niet. De reeders zijn financiers, administrateurs, maar geen koopheden, daarvoor missen zij de ervaringen van den makelaar. De monopoliepositie van de makelaars is eene ernstige belemmering voor de beroepsvorming van de reeders.
Wanneer de handelsmarine stagneert ligt het voor de hand, dat ook de scheepsbouwindustrie geen groote vlucht neemt. Door het geringe aantal opdrachten kunnen de werven zich niet speciahseeren, zij werken dientengevolge veel duurder dan de engelsche werven.
Op grond van het bovenvermelde meen ik te mogen concludeeren, dat van het verleenen eener premie aan scheepvaart en scheepvaartindustrie voor Frankrijk geen heil is te verwachten, aangezien de voorwaarden voor haar bloei ontbreken.
Tenslotte eene korte bespreking der groote zeevisscherij.



134
Onder groote zeevisscherij (la grande pêche) wordt verstaan: het visschen op kabeljauw in de omgeving van New-Founclland, Ysland, de Far-öer, in de Noordzee, en op eenige andere visschen, die evenals kabeljauw gedroogd kunnen worden, aan de kust van West-Afrika.
Deze bedrijfstak wordt beschermd, eenerzijds door het heffen van invoerrechten op vreemde visch, anderzijds door het toekennen van premies van staatswege.
Het premiestelsel dateert reeds uit den tijd van Colbert, men had hierbij niet zoozeer de bedrijfsbelangen van reeders en visschers dan wel de recruteering voor de oorlogsvloot op het oog. Alhoewel de groote zeevisscherij, door het meer en meer gebruik maken van mechanische kracht, voor de recruteering niet zooveel beteekenis als eertijds heeft, handhaafde de wet van 26 Februari 1911, die de zaak opnieuw regelde, het stelsel en plaatste mitsdien het bedrijfsbelang op den voorgrond.
Twee soorten van premies, worden verleend, eene uitrustingspremie en eene premie voor de vischproducten. De uitrustingspremie verschilt, naar gelang er al dan niet eene drogerij voor de visch is. Voor een schip met drogerij bedraagt zij 30 frcs. per man, indien niet en 50 frcs. per man indien wel voor de drogerij gebruikt.
Voor een schip zonder drogerij is zij 30 frcs. per man.
Voor de visscherij op de Noord-Zee (Doggersbank) wordt zij met de helft verminderd. Vereischte is een minimum verblijf in de betrokken zeestreken en een minimum vangst; zij wordt slecht eenmaal per jaar voor ieder schip toegestaan.
Voor gedroogde visch wordt eene uitvoerpremie van 12, 16 of 20 frcs. gegeven, naar gelang van den afstand van het land van bestemming. De visch, die naar de fransche koloniën gezonden wordt, ontvangt alleen dan de volle premie, wanneer de koloniale invoerrechten gelijk aan of lager dan 10 frcs. per quintaal zijn, de premie wordt met 1 fr. voor iedere franc invoerrecht boven de 10 frcs. verminderd. Bij uitzondering wordt eene minimum premie van 4 frcs. per quintaal toe-



135
gekend voor zendingen stokvisch uit Saint-Pierre en Miquelon naar de koloniën, ook in die gevallen waarin toepassing van de voorafgaande regel tot gevolg zou hebben, dat de premie lager zou worden. Visch bestemd voor Algiers, *) Senegal en Mauretanië, is van het genot eener premie uitgesloten.
Eindelijk om de visschers aan te moedigen de kabeljauwkuit in te zamelen, een product dat, mits behoorlijk gezouten, een uitstekend lokaas voor de sardinenvisscherij is, heeft de wetgever eene invoerpremie van 15 frcs. per quintaal kabeljauwkuit ingesteld. Eene tweede premie van 15 frcs. wordt aan de visschers of vereenigingen van visschers gegeven, die rechtstreeks de kuit van den importeur koopen.
De geldigheidsduur van de wet is 15 jaar, om de vijf jaar worden de premies met 10% verminderd.
Het totaal bedrag, dat jaarlijks aan premie uitbetaald wordt, is zeer wisselend, het laagste bedrag is in 1877 geweest: 1.366.158 frcs., het hoogste in 1910: 6.231.834. Het gemiddelde is ongeveer 3.000.000 frcs. Onderstaande tabel geeft een beeld van de premiebedragen, die in den loop der jaren zijn uitgekeerd.
x Uitrusting- Uitvoerpremie . , ,. Totaal
Jaren . , , voor kabeljauw ..
premie tres. tres. , ., . tres.
kuit tres.
1870 630.680 1.612.674 63.616 2396.970
1880 513.760 1.558.450 88.978 2.161.188
1890 522.140 3.205.488 102.652 3.860.280
1900 635.365 4.814.489 90.315 5.540.169
1910 517.275 5.590.458 124.101 6.231.834
1911 492.275 3.203.957 136.968 3.833.160
1912 420.530 1.940.330 203.426 2.564.290
1913 400.605 2.157.413 181.272 2.739.300
1) Onder de vroegere wetgeving genoten zendingen naar Algiers wel eene premie. De wet van 26 Februari heeft deze afgeschaft, aangezien de buitenlandsche kabeljauw in Algiers door een even hoog invoerrecht als in het moederland getroffen wordt, en de fransche kabeljauwvisscherij dus voldoende beschermd wordt.



136
De uitrustingspremie is langen tijd vrij constant geweest, in de laatste jaren is zij vrij sterk gedaald, een gevolg van de verandering in de visscherij, de zeilschepen met kleine tonnage verdwijnen geleidelijk. In verband hiermee is ook het aantal visschers afgenomen. Eertijds bedroeg dat 13 a 14.000, nu 11 a 10.000. De uitrustingspremie is overigens, maar eene zeer geringe tegemoetkoming in de lasten van de reeders (gemiddeld 1200 a 1500 frcs. voor uitrustingen van 45.000 frcs. van de goeletten uit Bretagne, of 75.000 frcs. voor de driemasters uit Fécamp).
De werkelijke ondersteuning zit in de uitvoerpremie, deze bedraagt ongeveer 10% van de totale waarde van de visch (gemiddelde opbrengst voor de laatste 4 jaar 29.000.000 frcs.).
Met de bescherming van de kabeljauwkuit heeft men weinig succes. Ondanks het invoerrecht van 80 centimes in het algemeen- en 50 centimes in het minimumtarief op vreemde kuit, en ondanks de invoerpremie op fransche kuit, komt het grootste gedeelte kuit uit Bergen. In 1913 bedroeg de totale invoer van de kuit 50.000 quintalen, het buitenland leverde 44.000 waarvan Noorwegen 33.000 de fransche visscherij slechts 60.00.
Wat de extra premie voor de drogerijen aangaat, deze had de wetgever van 1911 wel kunnen laten vervallen, want het aantal schepen met drogerijen is thans vrij onbeteekenend geworden; bedroeg dat in 1902 nog 325, in 1913 slechts 84.
Alhoewel de kabeljauwvisscherij geen groote vlucht heeft genomen, acht ik haar subsidieering toch niet verwerpelijk. Eenerzij ds heeft de oorlogsmarine bij deze industrie belang, anderzijds zouden de fransche visschers zonder bescherming achterstaan bij hun vreemde concurrenten met name de Amerikanen. Doordat deze in de nabijheid van hunne havens de visscherij uitoefenen, kunnen zij lichtere booten gebruiken; voor de Franschen daarentegen zijn door de grootere schepen en langere heen- en terugreis de uitrustingskosten aanzienlijk hooger.
In de laatste jaren neemt de kabeljauwvisscherij eenigermate in beteekenis toe; wat o.a. uit de vermeerdering van het aantal stoomtrawlers blijkt.
Boulogne b.v. rustte voor het eerst in 1903, 4 stoomtrawlers voor de kabeljauwvisscherij uit, in 1913, 42.



DE FRANSCHE HANDELSVLOOT 1880—1913.
Annuaire statistique.
Stoomschepen Zeilschepen Stoom- en zeilschepen
samen _ , .
Jaar tonnage Capaciteit
tonnage f10f)0 tonnage in zeiltonnen
aantal {1000 netto-ton) aantal JJ^, aantal (1000 netto-ton)
1880 652 278 14.406 641 115.058 919 1475
1881 735 312 14.391 602 15.126 914 1538
1882 832 416 14.368 566 15.200 982 1814
1883 895 467 14.327 536 115.222 1003 1937
1884 938 " 511 14.414 522 15.352 1033 2055
1885 937 492 14.329 1 507 15.266 999 1983
1886 951 500 14.400 492 15.351 992 1992
1887 984 507 14.253 465 15.237 972 1986
1888 1.015 510 14.263 451 15.278 961 1981
1889 1.066 493 14.128 440 15.194 933 1919
1890 1.110 500 14.001 444 15.111 944 1944
1891 1.157 521 13.890 426 15.047 947 1989
1892 1.161 499 14.117 407 15.278 906 1904
1893 1.186 499 14.190 396 15.376 895 1893
1894 1.196 492 14.332 398 15.528 890 1874
1895 1.212 500 14.386 386 15.598 886 1886
1896 1.235 503 14301 390 15.536 893 1899
1897 1.212 499 14.352 421 15.564 920 1918
1898 1.209 485 14.406 414 15.615 899 1869
1899 1.227 507 14.262 451 15.489 958 1972
1900 1.272 528 14.313 510 15.585 1038 . 2094
1901 1.299 547 14.393 564 15.692 1111 2205
1902 1.330 549 14.691 669 16.021 1218 2316
1903 | 1.383 585 14.910 650 16.293 1235 2405
1904 1.457 616 696ij 15.057 653 16.5141 1269 13491) 2501 27411)
1905 1.471 629 711 15.284 676 16.7551 1305 1387 2563 2809
1906 1511 640 723 15.488 677 16.9991 1317 1400 2597 2846
1907 1.554 655 740 15.639 663 17.193; 1318 1403 2628 ' 2883
1908 1.608 712 804 15.768 1 648 17376 j 1360 1452 2784 3060
1909 1.670 713 806 15.878 638 17.548 1351 1444 2777 3056
1910 1.726 722 816 15.895 636 17.621 1358 1452 2802 3084
1911 1.780 742 838 15.949 1 625 17.729 1367 1463 2851 3139
1912 1.857 800 904 15.813 614 17.6701 1414 1518 3014 3326
1913 I 1.895 I 867 I 980 15.824 1 602 17.7191 1469 1512 ] 3203 | 3542
x) Nieuwe meting.



FRANSCHVERKLARINGEN. Annuaire statistique.
In Frankrijk gebouwd In het buitenland gebouwd
Zeilschepen Stoomschepen Totaal Zeilschepen Stoomschepen Totaal
Jaar
aantal ton aantal ton aantal] ton aantal ton aantal | ton aantal ton
1872 1109 . 36.237 37 14.470 1146 50.707 82 23.761 32 11.124 114 34.885
1873 910 29.324 27 10.106 937 39.430 54 13.568 13 4.078 67 17.646
1874 862 26.662 27 8.255 889 34.917 66 11.968 15 5.436 81 17.404
1875 712 29.603 28 7.917 740 37.520 78 15.343 16 4.658 94 20.001
1876 770 26.635 26 6.072 796 32.707 52 9.537 11 6.044 63 15.581
1877 847 20.035 22 6.851 869 26.884 36 4.960 16 7.904 52 12.864
1878 783 15.707 19 5.660 802 21.367 42 6.851 25 12.826 67 19.677
1879 700 14.011 28 10.722 728 24.733 47 6.126 17 10.683 64 16.809
1880 720 9.101 43 3.528 763 12.629 42 5.362 45 28.839 85 34.201
Totaal . . . 207.313 73.581 280.894 97.476 91.592 189.068
percentage 73.8 26.2 51.6 48.4
1881 841 11.559 53 9.176 894 20.735 49 5.096 59 29.813 105 34.909
1882 716 12.962 68 43.632 784 56.594 40 4.938 67 . 73.674 107 78.612
1883 754 9.183 50 26.040 804 35.223 34 5.974 47 43.423 81 49.397
1884 836 16.507 46 40.655 882 57.162 43 8.279 28 12.193 71 20.472
1885 595 10.591 26 5.339 621 15.930 42 5.800 19 3.881 61 9.681
1886 672 9.800 27 17.275 699 27.075 42 9.224 21 5.168 63 14.392
1887 587 7.293 40 7.954 627 15.247 52 4.953 28 9.869 80 14.822
1888 666 18.197 70 13.739 736 31.936 63 11.492 25 15.336 88 26.828
1889 579 10.230 60 22.272 639 32.502 54 14.574 33 10.102 87 24.676
1890 567 10.391 38 13.627 605 24.018 76 25.891 45 24.625 121 50.516
1891 698 17.800 52 10.665 750 28.465 62 8.816 32 22.878 94 31.694 y\892 \^ 779 ^ 11.026 ^ 34 ^ 7.578 ^ 813 ^ 18.604 ^ 59 ^ 5.759 ^ 24 8.625 83 14.384
(Totaal . . . ( 145.539 I 7 217.952 I / 363.491 7 7 110.796 1 / 259.587 7 / 370.383
percentage j 40 60 30 70
1893 863 13.058 36 8.737 899 21.795 37 2.970 25 14.647 62 17.617
1894 849 14.218 34 4.022 883 18.240 57 13.813 40 13.052 97 26.865
1895 824 16.940 32 6.005 856 22.945 52 6.822 49 21.593 101 28.415
1896 941 32.519 58 6.599 999 39.118 45 6.165 41 22.790 86 28.955
1897 995 48.966 50 6.814 1045 55.780 55 10.990 40 15.694 95 26.684
1898 894 25.966 53 11.568 947 37.534 50 5.425 62 24.683 112 30.108
1899 705 53.312 48 14.964 753 68.276 50 7.092 48 30.795 98 37.887
1900 814 78.903 54 10.396 868 89.299 77 11.220 49 31.917 126 43.137
1901 924 91.108 41 14.574 964 105.682 47 4.261 44 27.359 91 31.620
Totaal . . . 379.940 83.679 458.669 68.758 202.530 271.288
percentage 81.7 18.3 25.4 74.6
1902 1002 132.787 53 26.745 1055 159.532 51 2.980 48 19.764 ' 99 22.744
1903 960 16.142 62 33.904 1022 50.046 37 2.226 39 23.793 76 26.019
1904 929 13.882 68 . 60.126 997 74.008 32 2.376 54 20.569 86 22.945
1905 1024 16.199 49 33.660 1073 49.859 16 789 45 14.040 61 14.829
| I
Totaal . . . 179.010 154.435 333.445 8.371 78.166 86.537
143.619 1) 322.629 1) 74.157 1) 82.5281]
percentage 55.5 44.5 !__ 89.8
1908 981 11.274 62 20.858 1043 32.132 23 5.573 55 j 24.207 78 29.780
1907 906 10.921 79 20.048 985 30.969 53 5.723 64 j 33.546 117 39.269
1908 849 10.240 69 65.783 918 76.023 29 2.347 50 18.715 79 21.062
1909 868 11.753 82 21.351 9*50 33.104 31 5.561 56 14.950 87 20.511
1910 870 11.008 89 25.922 959 36.930 40 10.103 55 17.489 95 27.592
1911 917 11.913 76 30.189 993 42.102 37 2.757 56 26.214 93 28.971
1912 926 13.078 109 75.898 1035 88.976 56 4.932 76 34.332 132 39.264
1913 929 13.714 88 51.868 1017 14.782 38 3.335 90 57.633 128 60.968 Totaal . . . 93.901 311.917 405.818 40.331 227.086 267.417
276.000 1) 369.901 1) 201.0001) 241 3311
percentage 25.4 743 | ]6J 833 '
i) Oude meting.



HET SCHEEPVAARTVERKEER IN DE FRANSCHE HAVENS 1875—1913. Netto-tonnage der geladen schepen in 1000 ton.
Percentage totaal
Alle vlaggen Percentage voor behou- ,
Jaar (vrije con- fransche den vaart
currentie). vlag. (slechts fran- ,
a . . . verkeer, sche vlag).
1875 12.003 29 10.7 13.470
1876 12.733 27.9 10.4 14.133
1877 I 12.769 28.9 11.3 14.406
1878 j 14.336 27 10.8 16.088
1879 15.415 25 10.2 17.179
1880 I 16.897 26.9 11.1 19.124
Gemidd. | — 27.4S 10.75 ~
1881 17.209 32 11.3 19.421
1882 18.085 30.9 11 20.329
1883 19.495 31.9 11.4 22.022
1884 18.282 34 11.6 20.687
1885 17.851 33.9 12.9 20.911
1886 18.813 32.9 12.9 21.719
1887 19.467 32.9 13.5 22.523
1888 20.007 31.9 12,6 22.892
1889 19.269 31.9 13.3 22.233
1890 20.149 26.9 13.3 23.260
1891 21.934 25.9 12.8 25.135
1892 19.084 28 9.8 22.282
Gemidd. ~ 31.09 ï_2
1893 # 19.193 249" 13 22.086
1894 19.570 25 13.3 22.580
1895 19.203 24 14.6 22.494
1896 20.992 23.9 13.7 24.341
1897 21.665 24 14.2 25.273
1898 23.268 22,9 13.1 26.776
1899 25.409 21 12.8 29.170
1900 27.783 20 11.1 31.255.
1901 27.548 20 12 31.330
Gemidd. [ — 22.85 - 13.08 —
1902 28.190 19 12.1 32.102
1903 29.611 18.3 11.8 33.609
1904 30.132 18.4 11.9 34.226
1905 33.471 20 11.7 37.920 .aal... — 18.92 j 11.87 —
1906 37.136 17.9 10.8 41.679
1907 41.010 16.5 10 45.603
1908 42.799 17.1 10.4 47.781
1909 43.678 17 10.4 48.756
1910 45.275 16.9 10.5 50.603
1911 46.682 17.3 10.8 52.342
1912 48.010 17.2 11 53.995
1913 54.824 18.2 9.5 60.618
Gemidd. 17.26 10.42



SLOT.
Uit de voorafgaande onderzoekingen meenen wij de algemeene conclusie te mogen trekken, dat de beschermende handelspolitiek in zijn geheel voor Frankrijk ongunstig is en geweest is.
Alleen de landbouw en dan nog slechts ten deeleiserwel bij gevaren. De tarweproductie is toegenomen, het rendement per hectare verhoogd, de invoer verminderd, eveneens heeft de veeteelt zich in het algemeen gunstig ontwikkeld, maar voor den wijnbouw is de bescherming schadelijk geworden. De uitvoer van wijn is afgenomen, weliswaar is ook de invoer verminderd, maar doordat deze thans een eenzijdig karakter gekregen heeft, kan deze afname geenszins als een gunstig verschijnsel beschouwd worden. Het beschermende stelsel heeft overproductie uitgelokt, de prijs aanzienlijk doen dalen en ten slotte eene crisis veroorzaakt.
Dé zijdeteelt, de hennep- en vlascultuur zijn niettegenstaande premieverleening teruggegaan.
De industrie verheugt zich niet in eene bijzondere bloei. De zijdeindustrie stagneert, de wolindustrie heeft haar uitvoer aan weefsels terug zien loopen, de katoenindustrie aanvankelijk tot bloei gekomen, verkeerde in 1912 in eene volledige crisis.
De scheepsbouwindustrie heeft tengevolge van de stagnatie der handelsmarine, ondanks groote financieele steun van staatswege, evenmin eene groote vlucht genomen.
De machineindustrie was niettegenstaande de beschermende rechten niet in staat in de binnenlandsche behoefte aan machines te voorzien, voor een groot gedeelte werden deze door



142
Engeland en Duitschland geleverd. Het ontbreekt aan ondernemingsgeest, het protectionisme werkt de verslapping in de hand; men is van de binnenlandsche markt verzekerd, waarom zal men zijn fabrieken moderniseeren of uitbreiden?
Eene andere oorzaak van de langzame industrieele ontwikkeling is gelegen in het feit, dat het land niet rijk aan steenkolen is, deze zwakheid had men echter tot een minimum kunnen reduceeren, wanneer men met meer energie de witte steenkool had geëxploiteerd. ')
Met den buitenlandschen handel is het niet veel beter gesteld. Wel is hij toegenomen, maar deze toename blijft verre ten achter bij dien van andere exportlanden. De protectionisten belemmeren den uitvoerhandel in zijne ontwikkeling onnoodig. Zij verzetten zich tegen de instelling van vrije zonen, uit vrees voor bedrog en voor concurrentie aan reeds gevestigde binnenlandsche industrieën. Beide bezwaren zijn ongegrond: 1° is de wetgeving op bedrog eveneens in de vrije zone van kracht en op dit beperkt en besloten terrein gemakkelijk toe te passen; 2° kan men de vrije zone alleen toestaan voor industrieën, die in het douanegebied geen gelijke hebben. Vrije zonen zijn met eene beschermende handelspolitiek zeer wel vereenigbaar.
Even afkeerig zijn zij van handelsverdragen op langen termijn met gebonden tarieven. Zij wenschen zich niet te binden, maar willen meester blijven over het tarief. De eenige gunst, die men het buitenland wil verleenen, is het minïmiim tarief geheel of ten deele in ruil voor eene gelijkwaardige concessie.
In theorie is het gemakkelijk den eisch van gelijkwaardigheid te stellen, moeilijker is zijne doorvoering in de practijk. Wanneer slechts weinige artikelen een onderwerp van onder-
*) De rijkdom van deze krachtbron wordt op 4.600.000 P. K. bij lagen- en op 5.200.000 P. K. bij gemiddelden waterstand geschat. In 1914 bedroeg de gebruikte kracht 600.000 tot 800.000 P. K. Het fransche Alpengebied alleen kan 15 milliard kilowattuur per jaar leveren, eene energie gelijk aan 20 millioen ton steenkolen.



143
handeling uitmaken, zooals het geval was met Amerika en Canada (1893), kan het beginsel wel tot zijn recht komen, maar wanneer over het geheele handelsverkeer onderhandeld wordt, dan zal het door de veelvuldigheid der belangen uiterst moeilijk zijn vast te stellen, of de wederzijdsche concessies precies tegen elkaar opwegen.
De protectionisten hebben voor hunne theorie eenen toloorlog over gehad.
Immers toen de fransche regeering met Zwitserland in 1892 eene overeenkomst had gesloten, verwierp de Kamer deze, op grond dat het beginsel van gelijkwaardigheid niet gehandhaafd was. „Frankrijk, zoo heette het, was absoluut opgeofferd". De conventie van 1895, die aan den toloorlog een einde maakte, was voor Frankrijk veel ongunstiger, en in afwijking van de theorie, dat het minimum tarief onaantastbaar zou zijn, werd het voor 29 artikelen verlaagd.
Door het vasthouden aan theoretische beginselen, verzwaart men de taak van den onderhandelaar, riskeert eenen toloorlog, verliest zijn invloed óp de handelsverdragenpolitiek van andere Staten, en brengt men in het handelsverkeer een element van onzekerheid.
Het beschermende stelsel is gebrekkig, gekunsteld, ingewikkeld, en in zijn gevolgen voor de beschermde belangen eer schadelijk dan nuttig.
Het gebrekkige zien wij in de geringe soepelheid van het systeem van 1892, in den vorm en duur der handelsovereenkomsten, in het ontbreken van vrije zonen.
Het ingewikkelde in de veelsoortige tarieven: eerstens een maximum of generaal tarief, dan een minimum op die landen toepasselijk, waarmee handelsverdragen gesloten zijn. Een drieledig tarief voor amerikaansche producten, een tarief lager dan het minimum voor zwitschersche goederen. Een speciaal tarief voor koloniale waren. Een afzonderlijk tarief voorden invoer uit Tunis.
Eene surtaxe d' entrepot voor niet-europeesche producten niet direct van. een land buiten Europa ingevoerd, en ten



144
slotte eene surtaxe d'origine voor enkele europeesche waren.
Gekunsteld is het premiestelsel; premie aan de hennepvlas- en olijfcultuur, aan de zijdeteelt, de zijdespinnerij en de scheepsbouwindustrie, de scheepvaart, de zeevisscherij, een stelsel, dat de schatkist meer dan een miUiard frcs. gekost heeft, waarvan de resultaten vrijwel nihil zijn.
De schadelijke werking van de bescherming voor de belanghebbenden is o.a. gebleken bij de suiker- peper- en wijnproductie.
De aanzienlijke bescherming aan de koloniale suiker tegenover de buitenlandsche verleend, heeft den groei van de beetwortelsuiker — de meest gevaarlijke concurrent — krachtig bevorderd, en den suikereilanden groote schade berokkend.
De pepercultuur is tengevolge van de bescherming, die de peper op de fransche markt geniet, in Indo-China onvoorzichtig uitgebreid. De peperprijzen daalden op de europeesche markten omstreeks 1900 scherp, en een deel der plantagebezitters gaf, daar tengevolge van de lage prijzen de pepercultuur niet loonend genoeg meer was, deze op en ging tot meer winstgevende cultuur over.
Mag voor een hoogontwikkeld en welgesteld land als Frankrijk den protectionistischen last licht te dragen zijn, de jonge en betrekkelijk arme koloniën gaan er onder gebukt.
Het is eene dwaasheid, een tarief voor fransche toestanden gemaakt, toe te passen op koloniën, wier geographische- en economische gesteldheid geheel verschillend is, en alleen maar bij uitzondering met de individueele behoeften der bezittingen rekening te houden.
Een van de meest bedenkelijke gevolgen van de assimilatie is, dat ze monoculturen van diverse soort bevorderd heeft. In bijna geen enkele kolonie, waarop de wet van 1892 toepasselijk is, zijn meerdere naast elkander bestaande productietakken van gehjke beteekenis. In Indo-China hangt alles van den rijstoogst af, in Guyana van de goudmijnindustrie, inSt, Pierre en Miquelon van de vischvangst, in Nieuw-Caledonië van de mijnindustie, voor Guadeloupe en Martinique is de



145
suikeroogst nog de voornaamste productie, voor Algiers bestaat de halve uitvoer uit wijn. Deze toestand is èn voor het moederland èn voor de koloniën gevaarlijk, want, afgezien van het goud, zijn al deze producten aan groote prijsschommelingen onderhevig en bjj misoogst kan al te licht eène crisis uitbreken, die dan bijzonder zwaar treft, omdat andere productietakken weliswaar niet ontbreken, maar toch geheel verwaarloosd zijn.
Waarschijnlijk is het, dat de wet van 5 Augustus 1913, de risico van [de monocultuur eenigszins zal temperen, nu krachtens deze wet de eigenlijke koloniale waren in Frankrijk vrij ingevoerd mogen worden.
Het blijft echter eene vraag, of deze tempering van tijdelijken dan wel van blijvenden aard is. Het is zeer wel mogelijk, dat door de groote bescherming, die deze producten thans genieten, de productie onnatuurlijk wordt uitgebreid en nieuwe cultures in koffie, cacao of vanille, ten deele weer met monocultureel karakter ontstaan.
Het assimilatie-beginsel is voor de koloniën nadeelig, voor het moederland van gering nut. Saint-Pierre en Miquelon zijn in hoofdzaak daardoor geruïneerd; de handel van Guadeloupe, Martinique en Réunion verkeert in eenen staat van stagnatie, Madagascar en Indo-China worden in hunne ontwikkeling belemmerd, alleen Algiers maakt eene uitzondering ten goede.
Dat de assimilatie-politiek èn voor Algiers èn voor het moederland gunstige resultaten heeft, is grootendeels het gevolg van de geographische ligging.
In het moederland is er eigenlijk maar eene industrie, die groot belang heeft bij het beschermende stelsel en wel de katoenindustrie. Dank zij de beschermende rechten heeft deze de markten van Madagascar en Indo-China veroverd; aanvankelijk is dat een groot voordeel geweest, maar ook hier heeft de bescherming zich tegen de beschermden gekeerd, want de moederlandsche- en de koloniale markt bleken te beperkt voor de toenemende productie.
10



146
Het geringe nut dat Frankrijk van de assimilatie-politiek gehad heeft, blijkt wel hieruit, dat de koloniën maar in beperkte mate datgene leveren, wat Frankrijk noodig heeft, hetgeen uit onderstaand staatje blijkt.
Invoer uit de koloniën. Invoer uit het buitenland, (millioenen frcs.) ' 1913. (millioenen frcs.)
Ruwe wol 14 634
Ruwe katoen 1.2 576
Graangewassen °1 83 474
Ruwe zijde 1 367
Ertsen 14 280
Huiden 24 220 Koffie 1.9 . 205
Hout 5.7 210
Caoutchouc 19 103
Groenten 6.7 85
Veeren 0.5 . 74
Jute 0.04 73
Cacaoboonen 1.2 47
Onbewerkte tabak 1.3 41
Zemelen 3.2 30
Visch 4 26
Vleesch 0.1 15
Bananen 0.02 10
Slechts voor enkele producten, o.a. rijst en wijn overtreft de koloniale invoer den buitenlandschen.
In 1913 werd in Frankrijk aan wijn ingevoerd uit de koloniën voor eene waarde van 152.3, uit het buitenland voor een bedrag van 117 milhoen frcs., aan rijst uit de koloniën voor 57 mill. frcs., uit het buitenland voor 8 mill. frcs.
Het doel van de assimilatie, de autarkie, is dus in de verste verte niet bereikt.



GERAADPLEEGDE LITERATUUR.
A. Arnauné. Le commerce extérieur et les tarifs de douane, Paris, 1911. Ch. Aagier et A. Marvaud. La politique douanière de la France, Paris, 1911. Ch. Augier. La France et les traités de commerce, Paris, 1906. W. J. Baljkic. Die französische Handelspolitik 1892—1902. Münchener
Volkswirtschaftliche Studiën dl 63. Berlin, 1904. V. Cambon. La France au travail.
A. Devers. La politique commerciale de la France depuis 1860. Schriften
des Vereins für Sozialpolitik, Leipzig, 1892.
B. Franke. Der Ausbau des heutigen Schutzzollsystems in Frankreich und seine
Wirkungen im Lichte der Handelsstatistik. Staats- und sozialwissenschaf tliche Forschunge'n dl 22, Leipzig, 1903. Yves Guyof. L' a. b. c du libre échange, Paris, 1913.
H. Hauser. Les méthodes aüemandes d'expansion économique, Paris, 1915. E. Kaufmann. Die Entwicklung der französischen Volkswirtschaft. (Archiv
für Sozisjwissenschaft 1909). H. O. Meredith. Protection in France, London, 1904.
P. Moride. Les maisons a succursales multiples en France et a 1'étranger, Paris, 1913.
A. Landry. Notre commerce d'exportation avant, pendant et après la guerre, Paris, 1916.
G. Pallain. Les douanes francaises 2e ed. 4 vols. Paris, 1913.
E. Rausch. Die französische Handelspolitik vom Frankfurter Frieden bis zur
Tarifreform von 1881 (Schmoller's staats- und sozialwissenschaftlichen Forscbungen Bd 18, Leipzig, 1900.
F. Sauuaire Jottrdan. La vitalité économique de la France avant et après la
guerre, Paris, 1918.
G. Schelle. Le bilan du protectionnisme en France, Paris, 1912.
S. Schilder. Entwicklungstendenzen der Weltwirtschaft 2 Teile, 1912—1915. Trescher. Vorzügszölle. Ihre Geschichte und Wirkung im internationalen
Waren austausch, Berlin, 1908. Essai sur la politique douanière de la France, Paris, 1919. L'avenir de la France. (Réformes nécessaires), Paris, 1918. La concentration des entreprises industrielies et commerciales (conférences
faites a 1'école des hautes études sociales), Paris, 1913. Les zones franches et l'exportatión francaise (documents et arguments réunis
par la chambre de commerce de Marseille), Paris, 1916, ■



148
Enquête sur la production francaise et la concurrence étrangère:
rapport général sur la section agricole par H. Hitier, Paris, 1917.
n « „ « „ industrielle et commerciale par H. Hauser,
Paris, 1917.
P. Arndt. Wesen und Zweck der Kapitalanlage im Auslande in:
Zeitschrift für Sozialwissenschaft. 1912. H Neue Beitrage zur Frage der Kapitalanlage im Auslande in:
Zeitschrift für Sozialwissenschaft. 1915. ,, Die Kapitafkraft Frankreichs in: Weltwirtschaftliches Archiv, 1916.
B. Dernbarg. Kapital und Staatsaufsicht, Berlin, 1911.
C. K. Hobson. The export of capital, London, 1914.
Koloniën.
A. Arnaud et H. Méray. Les colonies francaises, Paris, 1900.
Augier et Renard. Le régime douanier colonial. Ëtude' de la loi du 5 Aoüt
et du projet de loi du 12 Décembre 1912, Paris, 1914. A. Berlepsch. Frankreichs koloniale Handelspolitik, in:
D,- s Handelsmuseum no. 32, 1911, Wien. R. Ermels. Frankreichs koloniale Handelspolitik, Berlin, 1910. Arthur Girav.lt. The Colonial Tariff Policy of France, Oxford, 1916 (Carnegie
Endowment for International Peace). E. Jung. L'avenir économique de nos colonies, Paris, 1908. S. Laboubée. Notes sur 1'industrie en Algérie, Alger, 1917. E. Levasseur. La France et ses colonies, Paris, 1890—1893, 3 vol. Leroy-Beaulieu. La colonisation chez les peuples modernes 6e ed., 1908, Paris. E. Petit. Organisation des colonies francaises, Paris et Nancy, 1894—1895. T. P. Sevensma. Fransche koloniale handelspolitiek, in:
Koloniaal Tijdschrift no. 5, 1916. W. Treuherz. Die zollpolitische Assimilationsgesetzgebung Frankreichs und
ihre Wirkung auf die Koloniën nachgewiesen am Beispiel Indochinas und
Madagaskars, Jena, 1913. L. Vignon. L'exploitation de notre empire colonial, Paris, 1900. A. Zimmermann. Kolonialpolitik, Leipzig, 1905.
„ Die europaischen Koloniën, Bd IV, Die Kolonialpolitik
Frankreichs, Berlin, 1901.
Scheepvaart
L. Bazin. Comment défendre notre marine marchande, Paris, 1916. P. Cloarec. La renaissance de notre marine marchande, Paris, 1919. H. Curth. Französische Schiffartspolitik wahrend des Krieges mit besonderer Berücksichtigung der deutschen Interessen. Weltwirtschaftliches Archiv, 1918. W. F. Dunmore. Ship subsidies, New-York, 1907.



149
F. Guckenmusz. Die Unterstützung der französischen Handelsmarine durch
Pramien, Hamburg, 1914. L. Rouquette. L'organisation de notre marine marchande, Paris, 1917. J. Ch. Roux. Notre marine marchande, Paris, 1899.
,, Le péril de notre marine marchande in: Revue des deux mondes, 1917.
L. de Seühac. Untersuchung über die Lage der französischen Handelsflotte und der französischen Seeleute. Schriften des Vereins für Sozialpolitik. C. UI.
R. Verneaux. L'industrie des transports maritimes, 2 vol. Paris, 1903. *
Zeevisscherij.
A. Bellet La grande pêche de la morue a Terre-Neuve, 2e ed, Paris, 1902. M. HérubeL Les pêches maritimes, Paris, 1917.
J. Kerzoncuf. La pêche maritime. Son évolution en France et a 1'étranger, Paris, 1917.
Tijdschriften.
L'Economiste francais. Journal des Economistes. Revue de la marine marchande. Weltwirtschaftliches Archiv.
Statistische gegevens. Annuaire statistique de la France.
Tableau général du commerce de la France avec ses colonies et les puissances étrangères. Statistiques du commerce des colonies francaises. Documents statistiques sur le commerce de la Tunisie. Rapport au Président de la République sur la situation de la Tunisie. Statistique agricole annuelle.
Annual series. Diplomatic and Consular reports no. 5431, trade of Tunis, 1913; no. 5444, trade of Algeria, 1913.












STELLINGEN
i
Staatsinmenging in zake kapitaalexport, hetzij om politiekehetzij om economische redenen, is verwerpelijk.
II
Verbruiksvoorraad valt onder het kapitaalbegrip, ffl
Economische machtsfactoren hebben op de economische wetten slechts invloed binnen de grenzen door deze wetten gesteld en door vervulling van de door deze gestelde voorwaarden.
IV
De geboorteteruggang vindt niet zijn oorzaak in het toenemen van welgesteldheid maar in de rationaliseering van den voortplantingsdrang.
V
In wezen bestaat er geen verschil tusschen pubhek- en privaatrecht.



VI
Door verleenen en aanvaarden eener concessie ontstaat eene contractueele verhouding, wier rechtsgevolgen door het burgerlijk recht beheerscht worden.
VII
Een openbaar lichaam is ook dan verbonden, wanneer zijn orgaan, met de uitvoering van een besluit belast, zijne bevoegdheid overschrijdt.
vin
Democratiseering van het buitenlandsch beleid geeft geen meerdere waarborg tot behoud van den vrede.
IX
Het recht der Staten-Generaal tot medezeggenschap in zake buitenlandsch beleid behoeft niet uitdrukkelijk in de grondwet te worden vastgelegd, doch kan middellijk uit hare bepalingen worden afgeleid.
X
De leer, dat alleen Staten subject van volkenrecht zijn, miskent de volkenrechtelijke positie, die de koloniën reeds thans innemen.
XI
Het heffen van beschermende rechten kan in geen geval vergrooting van arbeidsgelegenheid tot gevolg hebben.



XII
De „arbeiterfreundliche" maatregelen der werkgevers, als instelling van kernen of van labour-copartnership, hebben voor de oplossing van het sociale vraagstuk geen waarde. Als regel belemmeren zij deze oplossing slechts.