MARCUS VAN HOUWAERT



Van A. M. de Jong verscheen
BIJ DENZELFDEN UlTGEVER:
ONDERGANG
DE ZWARE WEG, 2 dln.






I.
Er was geen blijdschap in de stem, waarmee Marcus het telegram voorlas: „Benoemd."
En onverschillig drukte hij oom en tante de hand, die hem dringend geluk wensten. Zijn koelheid ergerde tante Josephine en snibbig vroeg ze:
„Ben je d'r niet blij mee?"
„O zeker, tante," antwoordde Marcus mat en niet zonder ironie, „ik ben er dol mee in m'n schik."
„Dat begrijp je toch, Josephine", kwam oom Ernst haastig lussenbeide. ,,'t Is een prachtig begin voor 'em. Is ie ineens van alle gesolliciteer af."
„Dat dacht ik ook zo", zei tante hatelik, „gelukkig, dat je invloed toereikend gebleken is."
Marcus zei niets meer. Langzaam ging hij naar binnen ©n klom de trap op naar z'n kamer. Even Mep hij op en neer, bleef toen staan voor het grote, geschilderde portret van z'n vader en keek naar het trotse gelaat, dat langs hem heen te staren scheen in koele verachting. Wat een hoge gloed was er in die donkere ogen en wat een kracht in dSt fijne, bleke gezicht met die mooi gebogen neus en die hooghartig gesloten mond. Dat was zijn vader en men zei, dat hij sprekend op hem leek. Vaak voelde Marcus zich een beetje verlegen tegenover deze schone, hoogmoedige man en maar aarzelend durfde hij hem met zijn gedachten van liefde en aanhankelikheid tegemoet komen. Nu ook was er iets als schaamte in de blik, waarmee hij naar het portret opzag, een stille vraag om verschoning. Want het was niet Marcus' eigen wil, dat hij onderwijzer zou worden. Hij had zich een ander leven gedacht in zijn stoute jongensdromen, maar — hij was geen meester geweest over z'n eigen toekomst.
Langzaam wendde hij zich naar het openstaande raam en
Marcus van Houwaert. \
1



ging zitten in de oude leunstoel. Beneden in de tuin hoorde hij oom en tante praten en hij onderscheidde z'n eigen naam. Een bittere trek kwam om z'n mond en driftig sloot hij het raam, waardoor plots een dieper stilte in de kamer viel. Daarop ging hij weer zitten, leunde het hoofd achterover en staarde duister voor zich uit. Fijne rimpels lijnden over zijn zeer hoog en blank voorhoofd en een scherpe groef lei zich tussen zijn grote, donkere ogen, waarin een blik kwam, weinig minder koel en hooghartig, dan die van het portret. Zoals hij daar zat, onbewegelik en somber, was hij wél een jonger evenbeeld van zijn vader.
In stille verbazing omgleden Marcus'' gedachten het vaststaande feit, dat hij nu inderdaad onderwijzer ging worden. Het had hem zo lang onmogelik geleken en belachelik. Hij kón zich de toestand niet voorstellen, dat hij daar komen zou aan een volksschool en als minste der onderwijzers daar dag aan dag aan een klas vieze, onwelriekende kindertjes, zoals hij ze gezien had bij zijn proefles, zou leren hoe ze moesten optellen en aftrekken, schrijven en lezen. Hij, Marcus van Houwaert, de zoon uit het oude, trotse geslacht van patriciërs en bankiers, de laatste afstammeling. Tot het laatste ogenblik had hij gehoopt op een wonder, op iets, dat komen zou onverwacht en geheimzinnig, iets stralends, iets, dat wellicht verband zou houden met z'n vader, en dat hem redden zou, dat hem ontheffen zou aan de sfeer van benauwenis, die hem allengs begon te omwolken. En hij wist niet zeker, of hij nu, nu de benoeming een voldongen feit was, nóg niet hoopte. Want Marcus was even twintig en hij had een levendige geest, die zich veel bezig hield met zichzelf.
Stil dwaalden zijn gedachten om en een uiterst pijnlik zelfmedelijden ving aan hem gans en al te overweldigen met zijn diep-weemoedige stemming. Was hij niet altijd ongelukkig geweest? Waren ooit zijn diepste verlangens bevredigd? Wat was dat voor een treurige, vreugdeloze jeugd geweest, de zijne?
Z'n moeder had ie nooit gekend. Wel z'n vader, de grote, slanke man met z'n fijne, zwarte baard en z'n bleek gezicht, z'n trotse, koele ogen en z'n diepe, mooie stem. Zij woonden in Amsterdam op. de Keizersgracht in een groot, statig huis; erwaren meiden en knechts en er was veel geluid in huis van bezoekers, van feesten en diners. De kleine Marcus had een geweldige, alles overheersende liefde voor zijn vader, maar deze merkte hem nauweliks op en er gingen soms dagen voor-
2



stander zich meer opwond. „Daar heb u gelijk in. Maar 't lijkt me niet gezellig, dat eeuwige heen en weer trekken."
Tante keek 'em nijdig aan en at met veel overtuiging door. Oom Ernst plukte aan een stukje brood en begon nog eens:
„Maar dat begrijp ik niet! Wat is dat nou? D'r zijn <Tr toch meer, die dat doen? Wel een stuk of zes, heb ik me laten vertellen .... En as dat nou de enige reden is, kom, dat went wel 1 't Is toch zo'n groot voordeel voor je, als je hier blijft."
Marcus zweeg, en tante zei ongeduldig:
„Ach kom! Eet liever door! Begrijp je nou niet, dat daar wat anders achter zit!"
Oom keek haar aan, uit het veld geslagen. Marcus zag glimlachend op zijn bord en sneed zijn vlees aan kleine stukjes, bedaard. Met stijgend welbehagen voelde hij, hoe ie voor het eerst tegenover hen stond in volle vrijheid en zijn wil kon doen gelden als wet. Hij amuseerde zich om ooms zenuwachtigheid en gebrek aan begrip. Tante was slimmer, die had hem dadelik doorzien.
Oom was verstoord en voelde zich onbehagelik. Langzaam kauwde hij zijn eten. Het smaakte hem niet meer, en dat maakte hem nog korzeliger. Hij had een hekel aan standjes en vond het alleronaangenaamst, dat dit nou net onder het dinée kwam, z'n prettigste uurtje. En 't was beroerd! Waarom
wou die jongen weg? Zou het Stilaan scheen een straaltje
begrip in z'n trage hersens door te druipen. Onaangenaam! Wat zouen de mensen daar nou van denken? Mal was die jongen! Als ie hier bleef, kon ie zich ruimer bewegen, zich beter kleden en in de connecties blijven. Wat moest dat nou worden met dat armzalige tractementje? Zouen de mensen niet zeggen, dat ze hun neef zo gauw mogelik geloosd hadden? Hij zag 'et gezicht al van mevrouw De Prayère en van die ouwe nijdas van een notaris, die overal z'n! lange neus in stak! Wat duivel, ten slotte was zijn naam er ook mee gemoeid. Daarom begon ie nog es op overredende toon:
„Maar Marcus, nou begrijp ik toch waarlik niet, wat je bezielt. Je heb natuurlik niet overwogen, hoe de omstandigheden zullen zijn?"
„Integendeel, oom, ik heb alles al zo'n beetje nagerekend. Ik kan er precies komen. Als ik heel zuinig ben; en dat zal ik zijn, blijft er zelfs nog wat over voor boeken."
„Ja maar, jongen, ik zie niet in "
Tante stond met veel geraas op.
7



„Dx ben klaar," zei ze op scherpe toon, „de heren zullen me wel willen excuseren? Bc heb hoofdpijn gekregen van dit gesprek .... Jansje zal wel afnemen."
„Maar Josephine, wat scheelt je nou?" riep oom verschrikt. „Wacht nou nog even en praat mee. 't Betreft jou toch ook!"
Z'n vrouw zag hem meewarig en spottend aan, zei dan schamper:
„Dank je, m'n waarde. Verspil jij liever alleen je krachten. Ik zie wel, dat meneer z'n besluit genomen heeft. Meneer wil zelfstandig zijn. Dat is onze dank F' en ruiste statig de kamer uit.
Het bloed steeg Marcus naar 'et hoofd. Driftig wierp hij zijn servet op tafel en stond op. Ook oom was opgestaan. Hij keek zijn neef onrustig en onderzoekend aan.
„Nou," zei hij toen, enigszins aarzelend nog, „als tante gelijk heeft "
Hij zweeg en schudde het hoofd, verwijtend en verdrietig. „Nou goed," riep Marcus, luider dan ie van plan was, tante
hééft gelijk. En dat is maar niet zo es een opwelling ik
heb er al lang naar verlangd, vrij te staan en van niemand
meer afhankelik te zijn in niks!"
„Heb jü je afhankel ikheid dlan 20 sterk gevoeld, Marcus? Zijn we niet altijd goed voor je geweest?"
Marcus zag hem aan. Was het niet het beste nou maar in eens alles te zeggen en zo als het ware de schepen achter zich te verbranden? Dan wisten ze meteen, dat ie meer zag en dacht dan ie uitgesproken had in al die jaren.
„Och jawel," begon hij, „u is zeker altijd goed voor me geweest, volgens uw eigen opvattingen. Ik neem aan, dat u trouw uw plicht heeft willen doen, of wat u daar voor hield. Maar dat neemt niet weg, dat u en tante het nooit erg gevonden hebben mij te laten voelen, dat ik u dankbaarheid verschuldigd was .... daar even nog Dat is mij zo vaak voorgehouden, dat ik ben gaan uitrekenen, hoe groot kwantum dankbaarheid ik u wel verschuldigd ben. Ik vin, dat het zó welletjes is, oom, ik wil m'n schuld niet nodeloos vergroten. En daarom wil ik weg." Oom liep heen en weer in de kamer en wond zich op. „Zozo," zei hij met van verontwaardiging bevende stem, „zo denk je dus over ons! Ik moet zeggen: 't is mooi.... Maar weet wel, dat we alles met liefde voor je gedaan hebben! Je was onze neef, de zoon van m'n vrouws broer .... Hebben we niet altijd veel van je gehouen?"
8



Marcus glimlachte bitter.
„Nee, oom," antwoordde hij overtuigd, „nee, u heb geen van beiden ooit van me gehouen .... O, nee, u hoeft dat niet tegen
te spreken, ik kan dat van jaren terug nagaan U heb mij
opgevoed in uw huis uit een soort van welvoegelikheidsge-
voel omdat uw familietrots niet duldde, dat ik in een
weeshuis komen zou."
„Wel nou nog mooier!" stoof oom op. „En dat durf je mij in m'n gezicht te zeggen* mij, die alles voor je gedaan heb F
„Juist,'' ging Marcus voort, uiterst bedaard, maar met snijdend scherpe stem, „U heb alles voor me gedaan. U heb me eten en kleren en een onderdak verschaft. U heb me zelfs onderwijzer laten worden. Ik waardeer dat alles zeer. Ik ben er u werkelik dankbaar voor, zonder ironie. Maar nu moet u ook geen dank eisen voor wat u mij niet gegeven heb: 1 iefde. Want u heb mij nooit lief gehad."
„Dat beweer jij!"
„Nee, oom, u moet dat niet ontkennen: het is zo. En ik kan daar in komen. Ik weet heel goed, wat er vroeger gebeurd is, met m'n vader. Ik heb bier nooit iemand met genegenheid' over m'n vader horen spreken. De enkele keer, dat ik over hem hoorde praten, was dat op schampere toon ...."
„Je vader, Marcus, was ...."
„Och, zwijg liever, oom .ik weet er alles van. Mn vader
was een bankroetier, die een groot deel van uw vermogen in
z'n val meesleepte. Ik weet het wel Maar ondanks dat,
bleef ik zijn zoon .... en had ik alleen hem om in lief de aan te denken .... U was wel edelmoedig, dat u zich bet lot aantrok van de zoon van de man, die u uw geld ontstal."
„Maar, jongen, zwijg toch, zwijg toch van die dingen
ik wor <Fr koud van."
„Nee, oom, laat me liever alles zeggen. Ik wil u niet krenken; ik wil alleen zonder misverstand heengaan. Dat u mij niet kon liefhebben, was uw schuld niet, maar het was toch de oorzaak, dat u en tante alle goeds, dat u mij bewees, beschouwde als een weldaad en — dat ik het ook als zodanig voelde. Als er liefde tussen ons geweest was, zou er van dankbaarheid nooit gesproken zijn en dan zou ik er ook niet toe gekomen zijn, naar m'n .... vrijheid te verlangen. Nou — kan ik werkelik niet langer blijven. Maar u moet niet denken, dat ik u niet dankbaar ben. De weet, hoeveel u voor mij gedaan heb
9



en ik wou, dat ik het u vergelden kon maar ik bezit,
helaas, geen cent "
Z'n toon was al bitterder en scherper geworden. Nerveus liep hij heen en weer met de handen in z'n zakken, af en toe rammelend met z'n sleutels. Hij was bleek en om z'n fijne mond lag een trek, die bijna van haat sprak. Oom was neergezakt in een fauteuil en hoorde verschrikt toe, niet begrijpend hoe die zwijgzame Marcus de dingen zo ijskoud en zo snijdend scherp zeggen kon. Hij voelde, dat de jongen gelijk had, maar tegelijk voelde hij zich verongelijkt en gekwetst. Zuchtend stond ie op, en spijtig zei bij:
„Dat hebben we niet aan je verdiend, Marcus, dat je zó over ons denkt. Je legt alles verkeerd uit, of je begrijpt het verkeerd 'et is heel pijnlik."
„Dat is 'et, oom, maar 'et is toch de waarheid. En ik begrijp ook, dat 'et zo niet blijven mag. Ik wil u niet langer tot last zijn, dat wil ik absoluut niet meer. Ik kan me zelf onderhouen, dank zij u, en nou moet ik dat ook doen." „En als ik het nou es verbied? Ik ben je voogd!"
„Over een half jaar ben ik meerderjarig Waarom wil
u mij toch hier houen, oom? U weet heel wel, dat ik waarheid spreek, dat we elkaar niet verstaan en niet van elkaar houen."
„Ach, wat, jij met je sentimentele praatjes! En wat moeten de mensen d'r wel van denken?"
„De mensen?" herhaalde Marcus minachtend. „Wat gaan ons de mensen aan?"
„Ja, daar denk jij licht over! Ze zullen natuurlik zeggen, dat wij je het huis uitgedreven hebben F
„Kom nou, oom! Zullen wij ons door de praatjes van babbelzieke mensen laten afhouden van wat goed is? Want 'et is heus goed, als ik ga. Voor u en voor mij. Zo kan 't immers^
niet meer gaan na alles, wat ik gezegd heb."
Oom zuchtte diep en schudde verslagen het hoofd.
„Josephien heeft wel gelijk!" zei hij je bent precies je
vader. De heb dat nog nooit zo duidelik gezien als nou 'et
is alleen je trots, die je zo doet spreken. Je ben trots, Marcus, en daarom wil je weg.'
„Goed," antwoordde Marcus koel, „Uc vertrouw, dat de trots van m'n vader mij de goeie weg wijzen zal. Laat ik dan zijn trots hebben 'tis de enige erfenis die-die me heeft nagelaten, die moet ik dan maar in ere houen." „Je bent bitter, Marcus, je bent overspannen."
10



„O nee, oom, dat moetu vooral niet denken. Ik ben integendeel volmaakt kalm Nou, wat denk u? Vin u bet ook niet
bet beste?"
„Zouen we d'r ons nog liever niet 'es op bedenken, Marcus?"
„Over vier dagen moet ik in dienst treden, oom, en morgen ga ik naar Hofwijk om een kamer te huren."
„Tja," aarzelde oom nog, „tja 't blijft een pijnlik geval Ik vin het heel beroerd en onzinnig .... Maar als jij
nou met alle geweld je zin wil doordrijven "
„Goed, oom, dat is dan afgesproken. Zeg u het tegen tante? Ik moet nog even de stad in ...."
Toen Marcus weg was, ging oom naar z'n vrouw, die in de tuinkamer zat en hem vragend aankeek met een boos gezicht.
„De jongen heeft de duivel in z'n lijf," zei oom driftig. Hij liep zenuwachtig op en neer en vertelde onder drukke gebaren zijn gesprek met Marcus, half ongerust, wat Josephine er van zeggen zou. Maar ze liet hem achtereen door uitspreken. Alleen werd ze wat bleker dan ze al was en trokken er scherper lijnen van bitterheid over haar verwelkt gezicht. En toen haar man eindelik uitgesproken had en bijna wanhopig vroeg: „Nou, Josephine, wat zeg je daar nou van?" zei ze met iets van dezelfde klank in haar stem, die oom bij Marcus zozeer getroffen had:
„Wel, laat hem gaan Hij zal het wel gauw te benauwd
krijgen en terugkomen."
Maar oom haalde twijfelend de schouders op: dat kon hij zich niet voorstellen na de manier, waarop Marcus gesproken had.
11



de, twee hoog. Aan de overkant kartelden de daken der huizen regelmatig langs de smalle strook blauwe lucht, waar het licht snel aan 't vervlieten was. Maar nergens zag hij een spikkeltje levend groen .... En straks zou ie gaan slapen in de donkere alkoof, die em absoluut niet aanstond ....
En dan was er nog die duistere onrust, die vage angst voor het werk, dat morgen ging aanvangen. Hij was nog even op de school geweest, Vrijdag, had kennis gemaakt met het personeel en had weer even, vluchtig de klas gezien, waar ie in
werken zou.... een zoodje! Arm, en lel ik En daar zou ie
nou altijd tussen zitten !
Marcus stond op en liep wat door de kleine kamer heen en weer, bleef dan voor z'n boekenkastje staan staren, zonder een boek te zien en plechtig beloofde hij zichzelf, dat ie dat niet dulden zou, dat ie zich uit zou werken boven die benauwde, onwelriekende sfeer van dat armoe-schooltje. Hij zou aktes halen en dan aan een M. U. L. O. school komen. Dan zou ie meer verdienen en middelbaar gaan studeren, Nederlands of Frans of zoiets. En wie weet, welke kansen het lot hem nog bieden zou! Als ie maar doorzette en zich niet uit het veld liet
slaan Er zou een harde tijd komen, maar zoveel te mooier,
als ie d'r zich doorheen sloeg en toch1 nog wat werd in de maatschappij.
Nou moest ie nog maar even uitgaan, de stad in wandelen,
tussen mensen zijn, dat ie z'n eenzaamheid niet zo voelde
Gek toch: nooit waren oom of tante iets van betekenis voor 'em geweest.... altijd had ie geleefd als een eenzame tussen hen en nou ie bij hen weg was, voelde-n-ie een soort gemis, een leegte... Zo sterk was de inwerking van de gewoonte op iemands leven ....
Marcus kon dien avond maar niet in slaap komen. Telkens betrapte hij er zich op, dat ie ingespannen luisterde, of ie 'et stille geruis van de bomen ook hoorde, die vroeger voor het
raam van z'n slaapkamer waren Maar hij hoorde niets
dan het verwijderde geraas van een trein en de fijne kreet van de locomotief, die door de stilte sneed.
En toen na een korte, onrustige slaap vol verwarde en vreemdsoortige dromen, de juffrouw hem wakker riep, viel met drukkende zwaarte ineens het besef over hem, dat het nu Maandag was, dat het nu begon
13



Bij de school was een bedrijvig geroezemoes van spelende, hollende en pratende kinderen. Met een onbehagelik gevoel keek Marcus over de krioeling van al die kleine, armelik geklede wezentjes en hij schrok, toen een schel meisjesstemmetje dicht bij hem gilde:
„Kijk! daar hèjje de nieuwe meester! Die kom bij ons!"
Hij voelde ineens de nieuwsgierigheid op hem aanvallen van al die oogjes, hij voelde hun onderzoekende en weinig welwillende blikken in zijn rug branden, maar liep door met een strak gezicht.
„Kale lefmaker!" schreeuwde plotseling een scherpe jongensstem en er werd gelachen, hevig en opgewonden. Marcus voelde iets als een brandende schaamte, maar als ging het hem niet aan^ zo liep Mj schijnbaar onbewogen verder.
Van de andere kant kwam een onderwijzer van de school aan, een korte, breedgeschouderde man met een dunne, blonde knevel! Marcus herinnerde zich, dat ie aan hem voorgesteld was, maar z'n naam wist ie niet precies meer. Drie jongens waren er bij hem. De een droeg een pak schriften, de ander een rolletje en de derde liep hem wat te vertellen, z'n glunder lachend gezicht schuin naar hem c hoog. Ze draafden naast hem voort om z'n grote passen bij ie houden. De onderwijzer lachte. Andere jongens en meisjes kwamen op hem af, trokken hem aan z'n jas, vroegen en zeiden allerlei dingen door elkaar en in een ogenblik stond hij midden in een kloentje luidruchtige kinderen. Maar hij weerde ze lachend af en Marcus hoorde hem zeggen:
„Nee, jongens! la me met rust, ik mot naar binnen
veel te druk! Voor negenen mot ik nog honderd schriften nazien en tweehonderd puntjes slijpen! Los! anders wor ik kwaad!"
En hij trok z'n gezicht in een uitermate kwaadaardige plooi en grijndse met z'n witte, sterke tanden. De kinderen gierden van 't lachen, huppelden om hem heen en bleven om z'n benen springen tot vlak bij de deur van de school. Marcus voelde een stille weerzin, gemengd met verwondering: hoe iemand zo kinderachtig zich kon aanstellen? Moest dat soms zo? Hij had het toch wel anders gezien. En in ieder geval zou hij daar nooit toe kunnen komen.
Bij de deur zag de andere onderwijzer hem. Hij zwaaide met de hand en wachtte. Half onwillig gingen de kinderen op zij om Marcus door te laten.
14



En de stilte werd dieper. Een glimlach kwam om Marcus' stijf gesloten lippen: hij voelde de angst wakker worden in de kinderen, de vage vrees van licht-verschrikte, schuwe diertjes. Toen een meisje even het hoofd naar hem ophief, zag hij dat ze een grote, blauw-zwarte buil boven haar oog had.
„Hoe kom je aan die buil?" vroeg hij.
Andere gezichten wendden zich naar hen toe.
„Doorwerken," snauwde de scherpe stem van de meester, en verschrikt bogen de hoofden zich weer over de leien.
Het meisje keek hem star aan, haar onderlip trilde, maar ze zei niets.
„Nou?" drong Marcus aan.
En toen zei de kleurloze, eentonige stem van het meisje:
„Gisteravond was me vader met me moeder an 't vechten en toe gooide me vader met een stuk hout naar me moeder en toe kreeg ik 'et tege me hoofd."
Marcus schrok en verbleekte lichtelik. Hij keek nog even in de blauwgrijze angstogen van het kind, die vol tranen liepen, zei toen toonloos:
„Zo" .... .
en liep verder. Er was een vreemd gesuis m zn oren en zijn slapen klopten. Maar gauw beheerste hij zich en trok het geval in de kring van zijn bittere gedachten: het was wel een
fraai zoodje toch, waaronder hij verzeild geraakt was het
scheen heus de moeite waard .... er ontbrak niets aan
Maar telkens werd zijn blik weer heengetrokken naar het arme, spitse, mishandelde gezichtje van het miserabele armoe-
kind God, wat een stakkertje Evenwel, hij moest
daaraan wennen. Dat waren zo de beroerdigheden van het leven, en als je in die omgeving-nog aan meelij wou gaan doen
bovendien, dan was je helemaal goed af Nee, stijf houen,
de afstand zorgvuldig bewaren en niets weten. Je werk doen en zo gauw mogelik er uit, weg uit deze smerige, stinkende
school-van-ellende Hij had niet moeten vragen, hij zou
voortaan voorzichtiger zijn en alleen zich bemoeien met de
kinderen zover ze hem aangingen Stel je voor, zo een
stommiteit Had ie aan z'n eigen beroerdigheid soms niet
ruim genoeg? ....
Een paar keer die morgen kwam meneer Mierema door z'n klas lopen, blijkbaar om eens te zien hoe het ging, maar hij zei geen enkel woord.
o
22



benauwde en hem zeer ongelukkig maakte. Hij zag de school voor zich en de kinderen. Er was geen enkel lichtpunt. 'tWas overal lelik en grauw en somber. De chef, de man van de
vijftien centimeter lucht als die overal zo ruim over
dacht, kon het een prettig mens zijn .... En dan die vertrouwelikheden van die wonderlike, stakkerige Peters met z'n gezin, met z'n ziekelike vrouw, met z'n nare zorgen. Telkens waren brokken van Peter's klagelik verhaal in z'n herinnering teruggekomen en spookten om in zijn gedachten als akelige toekomstbeelden .... Bitterheid vervulde hem. Hij dacht aan het huis van oom Ernst en aan de genoegelikheid van de comfortabele kamers. Weer miste hij het geruis van de bomen voor z'n raam .... Waarom hadden z'n verwanten hem dit aangedaan? Hadden ze hem liever naar het armhuis laten gaan, dan was hij gewend aan ontbering en armoe en had geen behoeften ontwikkeld, waaraan hij nu niet meer kon voldoen. Hij voelde zich als iemand, wien men plotseling de kleren van het lijf getrokken heeft en die bibbert van kou en schaamte te midden van de onverschillige mensen .... hij had wel eens zo iets gedroomd .... dat was buitengewoon pijnlik; niemand lette op je, maar je wist jezelf zo armzalig en bespottelik, zo uitgestoten .... en elk ogenblik konden de anderen het in de gaten krijgen en je gaan uitlachen.
Marcus rilde en stond op. Hij ging naar buiten en liep in de miezerige regen straat in straat uit, langzaam slenterend, doelloos. Maar nergens verliet hem dat grote gevoel van verlatenheid. Het werd steeds erger en nijpender en toen de gedachte bij hem opkwam, dat er op z'n kamer nu misschien wel een brief of een briefkaart van Oom kon liggen, ging hij haastig terug naar huis. En eerst toen hij niets vond, besefte hij, hoezeer hij er behoefte aan had, te ervaren, dat er nog iemand aan hem dacht. Tranen sprongen in z'n ogen, tranen die brandden aan z'n wimpers. Het waren tranen van spijt en van schaamte, zei Marcus bij zichzelf, schaamte, omdat hij zo week en kleinzielig was, zo moe al, nu de strijd eerst een dag duurde.... De strijd, die hij zelf gewild had grotendeels. Maar het waren toch wel tranen van verdriet en .... heimwee ....
Tot zijn oog viel op z'n vaders portret. Toen beet hij de lippen op elkaar en schaamde zich dieper. Lang keek hij naar het bleke, trotse gelaat, dat met koele verbazing od hem neer-
25



zag. Marcus balde de vuisten voor zijn borst en mompelde onsamenhangende woorden. Hij beloofde, dat hij vol zou houden eh rechtop zou gaan, onbreekbaar, stil werkend, vreugdeloos desnoods, maar sterk en doelbewust: hieruit komen en omhoog streven, naar een sfeer, waar een Van Houwaert vrij
kon ademhalen, zonder schaamte weg van dat plebs, van
dit uitvaagsel weg van de duffe mensen uit de school
In bed kwamen weer de klaagliederen van Peters door zijn hoofd spoken, maar spoedig sliep hij in, dodelik vermoeid van deze vreemde dag, deze eerste dag van zijn „vrijheid "
26



week de spanning van de gezichten, toen juffrouw Fine, met haar matte, vermoeide stem, zei:
„Die malle Harder! ... Meneer Van Houwaert denkt geloof ik, dat ie 'et meent F'
Harder lachte, kort en scherp en zei:
„Nou, als ik het meende, zou het nog niet anders zijn, dan het constateren van een feit, niewaar Van Houwaert? En dat kan toch niet bizonder hatelik genoemd worden, wel?"
„Och," zei Marcus koel, „alles hangt af van de manier, waarop het geconstateerde feit belicht wordt. C'est le ton qui fait la musique."
Toen viel het gesprek op de aanstaande schoolvergadering en spoedig daarna luidde meneer Mierema de bel van kwart.
Iedereen ging naar z'n lokaal en de school liep aan.
Marcus stond bij de deur van zijn klas en de kinderen liepen langs hem heen naar binnen. Bedaard gingen ze zitten, fluisterden even en gingen dan aan het werk, dat als altijd op het bord klaar stond. Af en toe keek Marcus de klas in, en een prettig gevoel van tenminste de toestand meester te zijn, kruiste door zijn onrustige gedachten. Toen greep een kléin, klamkoud handje de zijne en het magere armoekindje Piet de Groot zag naar hem op, met een schuw lachje, vertrouwelikheid zoekend:
„Dag, meester."
Marcus trok zijn hand terug, 'keek met weerzin in het groezelige, ongezond-gele gezichtje, dat vreemd-groot boven de dunne, ongewassen nek stond.
„Dag De Groot," zei hij stug, „gauw aan je werk."
,,'k Ben gisteravond na de biëskoop gewees.... met me grote zus," waagde Pietje nog.
„Zo .... nou .... aan je werk maar."
En Pietje liep door. Marcus zag niet de teleurstelling in het ouwelike gezichtje; hij was weer al bezig met zijn eigen gedachten, die gingen over Harders woorden van daareven. Het was waar, wat die gezegd had: Marcus was een vreemde hier, hij was een aristocraat. Hij voelde dat aan de onoverwinneliken afkeer, die deze omgeving hem inboezemde en die hij niet kon wegduwen, met al zijn wilskracht niet.... Of .... wilde hij hel niet? .... Nee, eerlik bekend: hij wilde het ook niet. Hij wou zichzelf blijven zien ,geheven boven dit armelike werfilfüie. hii. de laatste Van Houwaert. hii was hier als een bal-
28



ling en door eigen kracht alleen kon hij er weer uit komen. Ze zagen het dus wel, de anderen? Ze zagen in hem de fijner
bewerktuigde, de mens van ras de aristocraat Als
ze hem er om wilden haten, hem ter zijde wilden duwen,
buiten hun gemeenschapje goed, best het kon geen
kwaad Integendeel, het zou hem nog sterker maken.
Een warm handje streelde over zijn vingers
„Dag meester" ....
Wat die verarmoede wezens toch akelig aanhalig kondten doen! Voelden ze nou nog niet, dat hij niks met ze te maken wilde hebben.
„Dag, meisje...."
Dat was dat ziekelike kind van Huibers, dat mank was en „beeneter" had. Haar linker wijsvinger was niet grooter dan die van een zuigeling en er was een klein, altijd etterend
gaatje bij de knobbel onbeschrijfelik vies. Hij stad z'n
hand in z'n zak en wees het kind zwijgend naar binnen.
Daar' stond Harder voor hem en keek hem vreemd aan. Even scheen het Marcus, dat ie iets scherps wou zeggen, maar daarop glimlachte Harder en zei:
„Den je irijdig op me, Van Houwaert, omdat ik dat zei, daar straks?"
„Wel nee," glimlachte Marcus terug, „hoe kom je d'r bij... Een los daarheen geworpen woord
„Dat was het nu juist niet," zei Harder, ernstiger. „Maar ik had ook niet de bedoeling om je te kwetsen, zie je."
Een ogenblik zwegen ze beiden, onwillekeurig weer ontstemd en gehinderd.
„Nou," zei Harder toen, „daar praten we nog wel es over."
„Best," antwoordde Marcus onverschillig.
„En ne .... Van Houwaert," zei Harder onder het
weggaan, „je mocht wel een klein beetje harteliker zijn voor stumpertjes zoals Grietje Huibers."
„Och kom!" glimlachte Marcus, maar Harder's vreemde blik was hem uiterst onaangenaam.
Toen ging de bel opnieuw en het werk begon.
Hoewel hij het denkbeeld als belachelik en onmogelik verwierp, moest hij toch telkens aan Harder's woorden denken dien morgen. En ook lette hij weer eens meer op de kinderen, dan gewoonlik. Die kleine Huibers was werkelik een buitengewoon zielig schepseltje. Ze had iets vreselik tragies over
29



fijne familie. Ik had er een ouder broertje van m mn klas, maar die is verleden jaar met de tram doodgereden .... Dat wijf is een slet, om de haverklap gaat ze d'r met de een oi andere schooier van tussen en dan komt ze later weer kalm terug. En de vader is een zuiplap, die zich nergens wat van aantrekt en ijskoud berust in de escapades van z'n wederhelft. Wat mot er nou van zulke kinderen terecht komen!"
Peters schudde meewarig het hoofd.
„Tjonge, jonge, wat is-*-er toch een ellende in de wereld^ zei'hij, „de een die zit vol zorg, omdat ie niet weet hoe die door de wereld moet scharrelen, en de ander die gaat z'n eigen te buiten aan allerlei onzin, die z'n hele leven an brokken breekt "
Juffrouw Marie passeerde en vroeg wat er was.
Peters vertelde het haar. Haar ogen lichtten even op en toen zei ze medelijdend:
„Arme stumpers..."
Een ogenblik later stond ze over Anna Loef gebogen en praatte druk met lieve gebaartjes tegen het kind.
Harder wees de twee anderen er op en zei hatelik: ^
„Die staat te vissen naar initerressante bizonderheden
Marcus zag hem verwonderd aan. „Wat bedoel je?" vroeg hij.
„Och," riep Harder met een schouderbeweging als gat hij iemand een duw, „ dat malle, sensuele schepsel... zag je die ogen niet?"
en daarop liep hij weg, stond een paar seconden later midden tussen een troep schreeuwende jongens, die op hem aanvielen; hij verweerde zich hevig en lachte, dat het boven alles uitklonk.
Marcus keek naar juffrouw Marie, die met een rood hoofd nog altijd over het verlegen meisje gebogen stond. Dan keerde hij zich af en kreeg een kleur. Hij schaamde zich over zijn gedachten en hij was boos op Harder, die ze hem te binnen gebracht had.
Het laatste uur kwam meneer Mierema en gaf, tot meerdere stichting en onderricht van „de jongste onderwijzer," een morelles. Dat deed ie altijd voor jonge leerkrachten, zei hij, want de practijk was toch maar alles en nergens leerde je zoveel van dan van het zien van een goede, deskundig gegeven les door een bekwaam en ervaren onderwijzer, een geroutineerd onderwijzer, begreep Marcus wel? En dan zat Marcus er bij en
31



slecht velen. Vooral van deze man, die hij dageliks meer en meer begon te voelen als een heerszuchtig en> kleinzielig machthebbertje. Meneer Mierema merkte niets van Marcus'' ontstemming. Hij glimlachte, knikte goedkeurend en zei:
„Dat is heel goed. Heel goed. Iemand, die in de wereld vooruit wil komen, moet met zo'n onaangename, onredelike vereniging zich niet ophouden."
Matcus keek hem aan. In de wereld vooruitkomen? Dat betekende voor die man hoogstens: hoofd van een school worden. Maar Marcus had andere aspiraties. Hij wou er helemaal uit. Geprikkeld zei hij:
„0, maar met die berekening als achtergrond, zou ik het laf vinden, om geen lid van die Bond te worden .... Ik voel er niets voor. Be zou me daar niet thuis gevoelen, dat is alles."
„Dan moet u maar lid worden van het N. 0. G.," lachte meneer Mierema overtuigend. „Daar zou u beter op uw plaats zijn."
„Of nog minder," zei Marcus bedaard. „Ik voel niets voor die organisaties. Ik kan best op m'n eigen benen staan."
En zondter meer ging hij heen, z'n chef verbluft achterlatend. Meneer Mierema was werkelik onthutst. Driftig streek hij over zijn stoppelig baar en zocht in z'n begripsvermogen rond naar de oorzaak van de eigenaardige verlegenheid, die hij altijd tegenover Marcus voelde en die hij alleen overwinnen kon op de momenten, dat hij hem vaderlike, paedagogiese raad kon geven.
Op een andere dag zei hij, na vieren in de gang, welwillend en goedkeurend:
„Ik merk met genoegen, meneer Van Houwaert, dat u ijveWgëi* is, dan de meeste anderen van het personeel."
Misschien verwachtte hij, dat Marcus gevleid zou zijn en zijn toenadering zou beantwoorden. Maar dergelijke aanvallen hadden op Marcus een geheel andere uitwerking. Zijn trots en stilopstandig gemoed konden het niet verdragen, dat iemand als meneer Mierema, die hij reedis grondig minachtte, hém langs slinkse wegen zocht te naderen. Instinctief sloot hij zich sterker en met een onbewogen gezicht, duidelik verwonderd, vroeg hij:
„Hoe bedoelt n dat?"
„Nou," glimlachte het hoofd,^diè'ïich weer al onbehageïflr voelde onder de blik van Marcus' donkere ogen, die zo koud,
34



te praten over het enige, waar hij geheel van vervuld was: het geval van Jan Rijns. Ze liepen straat in straat uit en het uitt zicht van de buurt werd al armoediger en vuiler. Eindelik kwamen ze in een nauw straatje, waar het onzegbaar morsig was. De keien waren op vele plaatsen stukgereden of uitgebroken en daar waren zwart-bruine modderplassen, waarin vieze kinderen gillend rondsprongen of schuitjes lieten d!rijven van lucifersdoosjes of stukjes hout Ondanks het slechte weer stonden bijna aan al de deuren slordig geklede wijven te kletsen, een wollen doek om de warrige hoofden, de onmogelikste vodden als jakken en rokken om de leden, afgetrapte schoenen of pantoffels aan. Ze keken brutaal nieuwsgierig naar de twee vreemde heren en Marcus hoorde ruwe opmerkingen, platte scheldwoorden achter zich. Hij voelde zich zeer onbehagelik en wenste in stilte, dat ie maar thuis gebleven was. Wat zagen die huizen er onooglik uit, en wat waren die deuren nauw! Waar ze open stonden zag je in een donker portaaltje, met een smalle trap, die in een duister gat omhoog kroop en verdween. Kinderen zag je overal, op de trappen, op de stoepen, in de portaaltjes. Een veeg koud zon*, licht scheerde over de nat blinkende straat en verkilde de indruk van trieste verwording, die Marcus langzamerhand begon te doordringen, tot een gewaarwording van koude schrik. Er huig een duffe, benauwde atmosfeer van zuur stinkende, natte kleren, of van honden, die lang in de regen gelopen hebben ... van gerookte vis en van bedorven groente... „Wonen ze in deze straat?" vroeg hij. „Ja," zei Harder, „een eindje verderop. Wat kijk je raar. Voel je je niet lekker?"
„Nou .... lekker is het woord niet maar eh
't ruikt hier zo onsmakelik."
Harder lachte, een kort, schril lachje. Hij nam een koker uit z'n zak en zei:
„Hier, steek een sigaar op trek maar flink, dan ruik je
't zoo niet Ja, meneer Van Houwaert, hier woont nou het
plebs, het uitschot en zo stinkt het rappalje, dat het geld verdient, waarvoor de sjieke dames fijne odeurtjes kopen. Wat wil je? Zo is het leven, niewaar?"
Een meid met dik, zwart haar, dat schuin over haar blank voorhoofd hing, liep vlak langs hen, beroerde Marcus even met haar schouder en keek schuin naar hem om, een lokkend
lonkie Uit OTfltp rirmkpro nnan rla imllo „
46



Lientje keek Marcus recht in z'n gezicht en vroeg toen driest aan Harder:
„Is dat ook een meester van 't school?"
„Ja, da's een nieuwe meester," zei Harder onwillig.
Lientjes ogen zeiden: „een knappe jongen," maar ze lachte enkel maar, uitdagend en brutaal. Marcus kleurde licht, maar wendde zijn zwarte ogen niet af van het lokkend: vuur in de donkere kijkers tegenover hem.
„Kom, wij gaan door," zei Harder. „Dag Lientje, hou je
goed, hoor De zal toch af en toe es horen, hoe 'et met je
,gaat," dreigde hij lachend, „je was altijd zo'n eigenwijs nest, ik moet je in de gaten houen." En hij stak nu zelf z'n hand uit.
„Doet u maar, hoor," riep ze lachend. „De loop in geen zeven sloten tegelijk Dag meester! Dag, meneer."
Ze gaf ook Marcus de hand. Hij voelde de warmte van het kleine handje vreemd in de zijne, en een eigenaardige ontroering huiverde over hem heen.
„Dag, juffrouw," zei z'n korrekte stem, die toch even trilde, en hij liet haar hand los.
„Zeg maar: Lientje," lachte de meid, en liep meteen weg, schuin voor hen uit, de straat over. Even keek ze nog om, lachte weer, knikte.
„Een verdomde meid," vloekte Harder zachtjes. „Die gaat
•de verkeerde kant op, jong Hoe oud denk je, dat dat
mormel is? Nog geen achttien!"
„Heb je ze in je klas gehad?"
„Ja .... een jaar of zes terug Altijd een mooi kind geweest. En wild, man was geen huis mee te houen. Wel
■een lieve meid toch, een goed hart, maar natuurlik verwaarloosd thuis ...."
„Zeker een mooie meid," zei Marcus vol overtuiging. Harder keek hem aan.
„Heb jij soms zin in d'r?" vroeg hij grof. Marcus kleurde, gekrenkt, en zei kort:
„Dat is niets voor mij, Harder. Onthou dat."
Harder schoot in een lach en riep:
„Wat ben jij toch een type! Je reinste aristocraat....
As je je eigen dat had horen zeggen, jong: „Dat is niets voor mij Onthou dat Koninklüer
Marcus zweeg geërgerd. Een eindje verder bleef Harder voor een winkeltje staan en keek naar het nummer op het bovenlicht.
48



loop ik met u mee. Hier kunnen we tooh niet praten."
Hij nam z'n jas en pet van een spijker, en zocht in een kast. „Waar is me drinkeskruik nou weer?" gromde hij naar z'n vrouw.
„Op de bovenste plank natuurlik," huil-scbold die terug, „jij ken ook nooit es wat zelf vinden Nee an de andere kant Mot je nou weer niks eten?"
„Nee, 'k heb geen trek. 'k Zal straks wel eten, è'k terug
kom 'k Gaan es an de kaai kijken. Misschien, da 'k wat
vin vandaag. Ajuus "
Gedrieën stommelden ze de trap af. Buiten haalde Marcus verlicht adem, voelde zich veel prettiger, als was ie uit een duf en stuikend hol weer plotseling in frisse lucht gekomen .. En toch had daar straks de straatatmosfeer hem al benauwd. Langzaam liepen ze in den kouden wind naast elkaar voort.
Harder begon weer over Jan.
„Vertel me nou es, Rijns hoe is dat nou gekomen?"
„Och ja hoe komme zulleke dinge, hé Van kwaad
tot erger. Je hebt geen opzicht over zo'n kind Die vereniging van Pro Juvetute, die heeft 'em nog een paar keer
d'r uitgehouwen maar nou kon 'et nie meer nou
was 'et te erg Had een laai gelicht, met nog een andere
knul maar die is-t-er tussen uit gekommen, en Jan heeft
'em nie willen verrajen Nou, een agent pakte-n-em
en u weet, hoe die is buskruit zat in de rats
schopte, en beet 'em in ze hand."
„God, God, Rijns," zei Harder, staan blijvend, „ik heb er zo
de pest over in! Jammer eeuwig jammer, inwendig is ie
toch vast geen kwaad jong. 'k Heb altijd best met 'em op kunnen schieten, weet je 't nog?"
„Ja," knikte Rijns, en een flauwe glimlach bracht z'n gezicht in een goedmoediger plooi, „ja, hij moch u ook graag
lijen. Toen wast-ie ook nog niet zó maar op die nieuwe
school, toene me hier terechtgekommen zijn na dat met
me oog, je weet wel, toen is-t-ie achterene door naar de bliksem gegaan Ze kennen 'em daar niet, en meneer Mierema, dat heb ik later van z'n nieuwe bovenmeester gehoord, die had 'em een briefie vooruitgestuurd, dè ze-n-op 'em mosten passen D'r wier straf op 'em gelet, van de eerste
dag af. Z'n meester was reuzestreng, maar Jan had finaal schijt an 'em 'k Heb er een hoop heibel mee gehad."
„Zo," zei Harder nadenkend, „zo daar wist ik niks van,
51



van dat briefie. Die Mierema wist niks van Jan Beroerd
politiesysteem verdomme."
Even liepen ze zwijgend voort. Toen vroeg Harder:
„Enne wat denk je d'r zelf van, Rijns?"
„Ja, wat zal ik je zeggen! 't Is lam, hoor, ik vin 'et erg lam. 'tls je eige jong, hè. 't Was een smeerlap, dat is zo, maar ik
hield toch eerlik gezegd, nog 'et meeste van hèm Daar
kan je nou eenmaal inites an doen. Je oudste en een kwiek
kereltje. En van mijn hield ie ook veel, de rakker al heb
ik 'em dikkels genog smeer gegeven Maar nou gaat ie
weg nou is 't uit."
Z'n stem had een diepe, smartelike toon gekregen en Marcus, die hem van teriijde aankeek, zag, hoe een grote, heldètté traan neergleed in de ruige snor. Hij voelde worgende ontroering in z'n keel kroppen, of ie in huilen uit moest barsten. Hoe vreemd die man over z'n zoontje sprak: precies of 'et gestorven was.
„Nou," kwam Harders stem troostend, „nou, zó erg is 't nou ook weer niet, Rijns. Die paar maanden zijn gauw om. De jongen is niet dood. Hij komt terug en dan zal 'et misschien beter gaan."
Rijns keek hem aan en haalde twijfelend de schouders op, zuchtte ongelovig:
„Misschien ja "
Weer keek Marcus hem aan. Het deed hem onzegbaar leed, de moedeloosheid te zien in heel de houding van deze zware kerel met z'n enorme schouders en z'n grote, verweerde kop. Zacht vroeg ie:
„Hoe is uw vrouw er onder?"
Rijns keek naar hem, als of hij hem nu pas opmerkte.
„Da's meneer Van Houwaert," lichtte Harder in, „een onderwijzer bij ons van school."
',;ö?' zei Rijns achteloos, „me vrouw? Ja, da's eigelik
gek. Die heeft de jongen altijd verwend. Ze was zo allejezis
gek met 'em en nou zit ze de hele dag op 'em te razen
en te tieren Daar ken ik nie bij."
Het gesprek viel stil. Hard klonken hun stappen op de keien. Harder kuchte verdacht sterk. Toen, als om de stilte te breken, vroeg hij:
„Wat doe je tegenwoordig? Heb je nog geen vast werk?"
„Vast werk? Dat krijg ik nooit meer. Nee, ze kenne
mijn nie pruimen met me ene oog. Ik sjouw zo wat an de haven
52



en an de pakhuize maar 't wil niet best. As 'k vijf gulden
baal, knijp ik me handjes samen En nou krijge me de
winter da's een beroerde tijd."
„Ja," zei Harder suffig „Ja, dat is zo Nou, Van
Houwaert.... we moesten hier maar op de tram stappen
't Ga je goed, Rijns en 't beste met de jongen. Ik vin et zo
verdomd jammer F'
„Ja, u moch em graag lije, dat weet ik," zei Rijns met een
dankbare klank in z'n grove stem. „Nou niks an te doen.
Afijn ik dank u wel, meester, 'k vin 'et aardig, dat u zo es
is kommen horen. Dag, heren!"
Hij tikte aan z'n pet, keerde zich toen dadelik om en liep weg. Marcus zag z'n gebogen gestalte tussen de mensen verdwijnen en een zo grote triestheid als hij nooit gekend had, zonk over hem neer. Tranen vertroebelden z'n ogen en heftig beet hij de tanden op mekaar, pogend z'n ontroering te overmeesteren Ze stonden samen op het achterbaloon. Harder
keek nog eens om. Z'n gezicht stond strak en hard. Hij haalde eén nieuwe sigaar voor den dag, beet er de punt af en spuwde die nijdig over het balconhekje op straat, hatelik, als wou hij er iemand mee beledigen. Marcus hoorde hem binnensmonds
vloeken Na een poosje, in een drang om nog wat over
deze trieste zwerver te horen, vroeg Marcus:
„Wat was dat met z'n oog?"
„O, hij was metaaldraaier en toen is d'r op een dag een stukje staal of amaril in z'n oog gevlogen. D'r was niet voldoende voor de veiligheid gezorgd, snap je, en toen heeft z'n baas 'em bepraat, dat ie niet zou aangeven, dat 'et door 'et werk gekommen was. En toen ie in de gaten kreeg, dat 'et mis liep met dat oog, toen was 'et te laat. Een hoop heibel geweest. Bijna of helemaal geen pensioen, omdat 'et niet op tijd ter controle gegeven was. De patroon is beboet.... Nobele vent, die patroon: heeft 'em een glazen oog gegeven en 'em een veertien dagen na z'n terugkomst op de fabriek maar naar huis gestuurd, omdat ie niet meer zo correct werkte .... En die Rijns, overdreven kerel, heeft 'em toen waarachtig dat glazen oog voor z'n voeten an gruizels gegooid .... Stom, hè? had ie ten minste nog een glazen oog gehad en nou heeft ie helemaal niks!"
Harder had haastig gesproken en bij de laatste woorden lachte hij, schril en hatelik, zodat het Marcus pijn deed. Toen ging hij voort:
53



„Da's nou een jaar of wat geleden. Rijns'kon geen werk meer krijgen as draaier. Werd overal om z'n ene oog weggestuurd. Nog al glad, hé? Als je d'r genoeg met twee ogen krijgen kunt, neem je geen incomplete. En nou sjouwt ie zo wat, lijdt honger, dat ie zwart ziet, en is zo langzaam an helemaal
verarmoed is in dat gore buurtje gaan wonen en daar is
z'n zoontje netjes naar de bliksem gegaan as alles meeloopt, wordt dat een volleerde boef. As 't een broertje van jou geweest was, zou die 't misschien tot heel wat anders gebracht hebben, maar nou zit er niet veel anders op, hè? As je-n-een ouwe heer hebt, die zo stom is om een oog te verliezen en je dan in de gemeenste buurt van een grote stad laat opgroeien!.. Onveranitwoordelik, niet?"
Marcus keek star voor zich uit. Een onverklaarbaar gevoel van schaamte kwam zijn denken overheersen en de dingen, die Harder daar zo koud en smalend voor hem openlei, vervulden hem met schrik. Harder keek naar hem en lachte op z'n onaangenaam scherpe wijze.
„Zie je, Van Houwaert, zo komen nou de boefjes in de wereld dat wil zeggen: het eerste geslacht Bedenk
nou es, wat er van de zoontjes van Jan terecht moet komen, jong, en hou dan je hart vast!"
„Ja," zei Marcus zacht, „vreselik Hoe lang heb je die
jongen in je klas gehad?"
„Bijna twee jaar. Leuke knul was 'et. Waarachtig, een fijne straatjongen, maar hij had leiding nodig. Hij was al haast
bedorven door 't wantrouwen As een jongen voelt, dat
niemand 'em vertrouwt, dan verliest ie ook elke prikkel om betrouwbaar te zijn. Z'n noodlotsgevoel wordt 'em de baas en hij laat zich kalm gaan. Mot je 's op letten, wat een ontzettend slechte invloed dat op kinderen heeft, wantrouwen! Met alles. Laat je klas merken, dat je ze verdenkt van wanordelike liefhebberijen en in no time heb j-n-een pan!"
„Ja, dat kan best," gaf Marcus toe. „Misschien zijn de jongens daarom bij Mierema zo onverdragelik lastig!"
„O, natuurlik!" lachte Harder luid op, hatelik „Maar
die maak 'et ook wel wat heel erg, zie je!" i
Harder liep mee naar Marcus' kamer. Ze zaten er wat te praten over de school en over onverschilïqje dingen, maar ze dachten allebei aan het bezoek bij Rijns en aan die gebroken kerel, die zo innig dacht nog over z'n verloren zoontje.
54



Zonder enige aanleiding, zei Marcus in eens:
„Zouen we nou niks voor die man kunnen doen?"
Harder keek hem aan. Z'n gezicht verstarde tot een harde somberheid en hij zei:
„Weldadigheid? Nee! Voor die man kunnen wij niks
doen, absoluut niks. We kunnen werken voor de opheffing van èl de individuen van zijn soort, maar hem tevreden maken met onze overgeschoten brokken, dat is erger, dan z'n totale ondergang."
„Dat meen je niet," zei Marcus warm.
„Dat meen ik wel," schreeuwde Harder bijna. „Met die zogenaamde weldadigheid trap je zulke kerels helemaal de modder in, maak je 't laatste beetje menselikheid en tróts in ze kapot. Je ziet 'et toch op school met 'er klompen en kleren en voeding."
„Zou jij de kinderen dan? ," riep Marcus in de hoogste
verbazing uit.
Harder sprong op en begon heen en weer te lopen.
„Ach," zei hij geërgerd, „nee natuurlik die verschrik-
kelike stumpers.... Maar de ouwers uit ons buurtje, dat tuig, dat zich maar laat drijven, vertrouwende op de publieke
weldadigheid verdomme!... Maar dat begrijp jij toch
niet," zei hij in eens, en stil staande voor het portret van Marcus' vader, vroeg hij:
„Is dat je vader?"
„Ja," zei Marcus, helemaal in de war door Harders uitvallen.
„Je lijkt op 'em," vond Harder, vergelijkend. „Een bizonder mooi portret en een fijne kop Wat was je vader?"
Marcus aarzelde even. Toen zei hij zachtjes, weer met dat vreemde gevoel van schaamte voor hij-wist-niet-wat:
„Bankier."
Harder keek hem even aan. Een vraag kwam hem op de lippen, maar hij weerhield haar en Marcus was hem zeer erkentelik voor die fijngevoeligheid.
„Nou, jong," zei Harder, „ik ga d'r es van door. Me zuster wacht op me met de thee. Ga je soms mee?"
„Nee ik moet nog werken. Een andere keer."
„Kom es een avond oplopen, je zit je hier zo alleen te verkniezen," zei Harder hartelik. „We zullen 'et je wel gezellig maken. Doe je 't es?"
„Graag," stemde Marcus toe, en hij meende dat werkelik.
55



Z'n stille afkeer voor Harder was plotseling weg. Hij begreep hem lang niet helemaal, maar hij voelde een goed hart onder deze schijn van scherpe uiterlikheden eni stilaan ontwaakte een vage vriendschap voor deze door en door eerlike natuur in hem.
Marcus werkte dien avond niet. Hij was moe en het beeld van Rijns en diens gezin kwam hem onophoudelik verontrusten. Hij dacht aan het obscure buurtje, en aan al de walgelike geurtjes, die er hingen; aan het onogelike krot, waar man, vrouw en vijf kinderen in een volslagen verpeste atmosfeer bij elkaar hokten en rillend dacht hij aan de nachten, die daar verleefd moesten woruen ... En die geschiedenis van Rijns ...
hoe onzegbaar triest! Maar .... zo iets dat was toch
natuurlik een hoge uitzondering! Langzaam aan vielen de vreemde ontroeringen weg uit Marcus bewustzijn en alleen bleef over de diepe, hevige walging voor de omgeving, die hij deze middag had leren kennen. Hij verbaasde zich er over, dat Harder, die toch in zekeren zin ook een heer was, zich daar zo gemakkelik en zonder vrees of blijkbare afschuw bewegen kon .... Die toestanden die mensen, die kinderen .... het was allemaal ellendig en treurig, maar het was zo onbeschrijfelik smerig en onschoon .... Moest je je niet verzetten tegen je opkomende gevoelens van meelij en hulpvaardigheid? ... Als je er aan toegaf immers, dan zou je tot hen moeten gaan, zoals Harder deed, en dat — o, hij voelde het aan de vreselike walging, die opnieuw opkroop in zijn keel — dat zou hij nooit, nooit kunnen!... En als je dan tot hen ging, wat dan nog? Wat wou Harder? Weldadigheid, dat was uit den boze, dat wou hij niet! Maar wat dan. Hoe kon je die mensen anders helpen? ...
Die nacht werd hij gekweld door akelige dromen van troepen steegjes-kinderen, die met uitgestrekte handen op hem aan kwamen dringen en hem overstelpten met hun ellende en hun smerigheid, die hem ondanks zijn hevig tegenstreven overweldigden en hem bedolven onder een ontzettenden berg armoe, honger en ellende. En dan weer zag hij Rijns, die hem somber-verwijtend aankeek en de mond opende om een sehrikkelike beschuldiging uit te spreken, waarvoor Marcus vluchten wou .... Maar de benen waren verstijfd onder hem en bevend wachtte hij op het zwarte oordeelswoord, dat evenwel hiet kwam .... Tot Dlotselinor de sombere verschiminff
66



weg was en daar het meisje stond met de zwarte haren en de lokkende ogen, met de mooie mond, die zo uitdagend lachte .. ze naderde hem en haar-weke, blanke armen wilde ze om zijn
hals leggen Gulzig neeg hij naar haar over, maar toen
was ze er niet meer en weer waren het de kleine kinderen met hun verhongerde, verkommerde bakkesjes en hun dunne, pezige nekjes.... een hele, schreiende stoet, dïe op hem
aandrong Tot hij rillend en doodmoe wakker werd en vol
blijdschap erover, dat het allemaal maar dromen waren
57



V.
Al een paar weken was Marietje niet op school geweest, en langzamerhand begon Marcus haar te missen.
Marietje was een van de beter geklede kinderen, altijd zindelik gewassen en met zorg gekamd. Ze had mooi, bruin haar, dat een beetje golfde en een aardig lijstje om haar bleek, smal gezichtje was. En altijd had ze een lintje in die haren, dan eens wit, dan eens rood, eens had ze een helgele gehad, maar toen Marcus gezegd had, dat die niet mooi kleurde, had ze hem nooit meer gedragen. Ze was een stil kind, dat nooit meedeed met de woeste spelletjes van de anderen en soms had ze dagen, dat ze nog dieper bleek dan gewoonlik was en dat haar stille grijze ogen lang voor zich uit konden zien zonder bewustheid blijkbaar. Marcus had haar vooraan gezet. Hij mocht haar wel en op de dagen als ze zo bizonder stil was en hij het merkte, zei hij wel eens een vriendelik woordje tegen haar en dan had ze een blik van dankbaarheid en een bijna onmerkbaar glimlachje, die hem verbaasden en, even, ontroerden.
Nu was ze al een paar weken thuis en Marcus wist alleen, dat ze ziek was. Wat haar scheelde, was hem niet verteld. Op een dag hoorde hij een paar meisjes over haar praten, met gewichtige gezichtjes en een meewarig stemmetje.
„Wat is er met Marietje?" vroeg hij in onwillekeurige belangstelling.
De meisjes keken hem aan, niet gewoon om over hun onderlinge kwesties door hem ondervraagd te worden. Even voelde Marcus hun duidelike verwondering als een verwijt en geërgerd herhaalde hij zijn vraag:
„Nou?"
Toen kwam, gretig, een der meisjes los:
58



„Marietje die is erg slecht, zeg me moeder .... ze het veel koorse.... enne.... meschien mot ze morgen na 't zieke-
huis enne me moeder zeit: ze gaat meschien wel
dood."
Een plotse schrik doorvoer Marcus. Dood? Zou het zo
erg zijn? En daar had hij nog helemaal niet aan gedacht
Dat was erg! Zo'n lief kind Zwijgend keerde hij zich om.
De hele dag wou het hem niet uit de gedachten en voor hij wegging schreef hij Marietjes adres in zijn zakboekje. Vagelik was de wil in hem gekomen om haar vanavond op te gaan zoeken. Dan dacht ie weer, dat 'et onzin was, beproefde zich te stellen op het standpunt, dat ie zichzelf beloofd had, nooit te zullen verlaten: geen contact met de kinderen buiten de school, 't Was al erg genoeg, die grauwe misère, die vieze armoe om je te moeten dulden overdag Maar Marietje was toch wel een lief kind en als het nu zo erg was met 'er?" .... En ze zag er altijd netjes uit, dus blijkbaar waren haar ouders toch in betere doen dan de meeste andere van de schoolkinderen?....
En na het eten, vroeger dan hij ooit de straat op ging, liep hij naar de schoolbuurt terug en zocht naar het huis, waar Marietje woonde.
't Was een stille avond, helder de hemel en een halve maan als een gepoetste zilveren kom. Het vroor en zijn stappen
klonken hard op de droge straat 't Was niet gemakkelik
te vinden.... een doodlopend slopje met hoge huizen, die vreemd voorovernegen.. Eindelik wees een brievenbesteller hem de deur aan: een kelderwoning. Marcus zocht naar een bel, maar vond er geen. Hij klopte op de deur en een ogenblik later ging die op een kier open. Een bleek vrouwengezicht keek om het hoekje. Marcus vroeg:
„Ben ik hier terecht bij Smit?"
„Ja meneer."
„O, ik ben de onderwijzer van Marietje ik kwam es
horen, hoe 'et met er ging."
De vrouw deed de deur verder open en zei: „Kom u binnen, meneer."
Haar stem beefde en grote tranen parelden aan haar wimpers.
Er was een klein voorkamertje, waarin drie vrouwen met witte iakken onder hun vfirnlukte wollen Hnpkfin fin «raals
59



om een tafeltje zaten met een kop dampende koffie in de handen. Hun fluisterend gesprek viel stil, toen Marcus binnen kwam. Hij nam zijn hoed af en groette. De vrouwen namen hem nieuwsgierig van het hoofd tot de voeten op en knikten zwijgend als wedergroet.
„Dit is Marietje d'r meester," zei zacht de vrouw, die hem binnengelaten had.
„Ach," fleemde de middelste der bezoeksters, een dikke schommel met hangwangen en varkensoogjes, „daar doet uwee
goed an, dat uwee 'et schaap nog es kom bezoeken Ze
leit toch zo slecht...."
Een van de andere gaf de spreekster een duw en wenkte met de ogen in de richting van de moeder. De dikke echter duwde de fijngevoelige hand terug en haalde de schouders op met een beweging van „ze-weet-et-ommers-toch-wel."
Toen orakelde de derde:
„Die nieuwerwetse dokters is niks gedaan. Heb ik 'et nie
direk gezeid? Pappen op d'r builde. Geen goud zo goed
Mijn grootmoeder zaliger "
„Kan ik Marietje even zien?" vroeg Marcus.
Een vette walging voor die kletsende wijven steeg hem in de keel en zijn stem sneed zo koud en scherp alle verdere conversatie af, dat de vrouwen mekaar beduusd aankeken en onvriendelike woorden op de punt van hun tong voelden branden, zonder ze nochtans te durven uitspreken in dit huis op dit uur.
Marietjes moeder ging hem voor naar het achterkamertje. Op een kleine withouten tafel stond een olielampje te branden. In een hoek gaapte de donkere holte van een bedstee zonder gordijnen. En in heel de kamer was verder niets meer te zien, dat op enig meubel geleek, dan een deerlik gehavende rieten leunstoel bij de bedstee. Verbaasd en verschrikt keek Marcus in het schaars verlichte vertrekje rond. Duistere, lange schaduwen kropen bevend langs de muren en over den grond. De ramen blonken als de zwarte ogen van den nacht-zelf, die somber naar binnen loerde.
„Ligt ze hier?" vroeg Marcus zacht, diep ontsteld.
„Ja, meneer. Hiernaast mot ik overdag zitten naaien op de machine en meer kamers hebbe we natuurlik niet 1
Ze ging hem voor naar de bedstee, het lampje in de hand. Daar lag, op een helder wit kussen, het hoofd van Marietje, heel bleek en ongelofelik vermagerd. Het donkere haar leek
60



lokten zo spottend en uitdagend Hij dacht er in te lezen:
„kom, schoolmeestertje .... durf je niet?" .... en daarom zei hij gemaakt onverschillig: „Nou, goed."
Op de Groote Markt stapten ze uit. Het was er vrij druk en alsof het zo hoorde stak Lientje dadelik haar arm door de zijne en liep dicht tegen hem aan, praatte met een vertrouwelik opzien naar z'n gezicht omhoog en Marcus voelde zich vreemd beschaamd. Hij verbeeldde zich, dat de mensen naar hem keken en meende op hun gezichten een glimlach te zien, die alles kon betekenen behalve goedkeuring. Hij durfde de portier, die de zware tochtdeur voor hen open hield en losjes aan zijn pet tikte, niet aanzien en met het gevoel, dat alle ogen op hem gericht waren, liep hij door de hel verliehte zaal, stootte een paar maal onhandig tegen een stoel en kreeg een kleur als bloed. Lientje stapte voor hem uit en in haar houding was niets van onzekerheid of verlegenheid. Als in haar eigen huis liep ze om de dichtbezette tafeltjes, regelrecht op een hoek toe, waar het minder vol was. Achter in was een hoekje vrij, afgeschoten door houten, uitspringende schutten. Daar gingen ze zitten. Marcus deed zijn jas uit en zette z'n hoed af. Lientje maakte alleen haar bont los en sloeg die achteruit, zodat haar blanke, sterke hals fel afstak tegen het donkere haar.
Een hele tijd zaten ze zwijgend tegenover elkaar en dronken af en toe van de warme wijngroc, die dampend voor hen stond, twinkellichtjes uitschietend van de felle facetten der geslepen glazen. Om hen zoemden de gedempte geluiden van velerlei soort, die de lucht vulden met de eigenaardige stemming-van-groot-café. De muziek van het strijkje ruiste er tussen door als een begeleiding, die onverschillig geaccepteerd werd. Marcus kwam langzaam aan in een kalmer stemming, dacht, dat het ten slotte toch waarachtig niets bizonders was en hij keek naar Lientje, die de laatste teugjes uit haar glas slurpte en het dan met een zucht en een lachje neerzette:
„Daar knap je van op met die kou eh hoe heet
je eigenlik?"
„Van Houwaert."
„Nou ja! Van Houwaert! Maar je voornaam?" „Marcus."
..Marcus een mooie naam!... 't Evangelie van Mar-
66



cus, dat is er ommers? De kattekezeermeester zei 'et
tenminste." Marcus glimlachte.
„«fa, dat is er, 'et evangelie van Marcus, dat heb je goed onthouen."
„Schoolmeester!" lachte ze.
Marcus' gezicht verstrakte plotseling.
„Noem me zo niet," zei hij. „Daar heb ik een hekel an. Ik ben maar toevallig in 't onderwijs verzeild en ik wil er zo gauw mogelik weer uit."
„Wat je getipf heb!" zei Lientje vol overtuiging. „Niks gedaan onder die eigenwijze armoedzaaiers. En allemaal dooie
dieyen, hoor Meester Harder was wel aardig, maar toch
ook altijd an 't preken."
De herinnering aan Harder was Marcus op dit ogenblik zeer onplezierig en hij dacht wat voor gezicht die wel trekken zou, als hij hem hier met Lientje zag zitten
„Be wou nog wel zo 'n grokkie," vleide Lientje. „Mag 'et?"
„Zeker," zei Marcus onverschillig.
„Je ben een schat," zei Laentje en ze gaf hem een drukje met haar knie, dat hem weer die zonderlinge warmtegolf door het lichaam joeg. Dan Mep ze om het taf eltje heen en kwam naast hem zitten.
„Zo is 'et knusser, hè Marcus?"
Marcus lachte. Een vaag gevoel van overmoed begon hem stil aan te ontheffen aan zijn gewone gereserveerdheid en hij trok haar hand naar zich toe, streelde er zachtjes over en keek naar de spitse vingers met de rose nagels, die sterk blonken.
„Je polijst je nagels," zei hij.
„Nou, waarom zou ik niet?"
Marcus keek haar in de brutaal-lachende ogen en zijn arm gleed over de stoelleuning om haar schouder. Ze leunde willig tegen zijn arm en een rode dronkenschap steeg in Marcus hoofd aan. Hij wenkte de kelner en bestelde nieuwe groc. Dan zei hij tegen haar:
„Je bent reusachtig veranderd, Lientje, sinds een paar maanden."
„Leliker geworden?"
„Nee, veel mooier Maar dat bedoel ik niet Heiemaar je kleding, je houding "
„Jij bent ook veranderd Magerder je hebt lijnen
om je ogen en om je neus .... Heb je verdriet?"
67



en schertsend-meewarrig streelde ze zijn wang. Even schoot
een herinneringsflits in Marcus op aan Marietje maar
snel onderdrukte hij dat gevoel, kijkend in het blozende, lachende gezicht met de dronkenmakende ogen, vlak bij hem.
„Laten we over mij niet praten," weerde hij af. „Jij bent er op vooruit gegaan Ben je nog op die winkel?"
Lientje stiet hem met haar elleboog aan en haar korte gillachje had een schampere klank.
„Ach, ga weg, malle!... Die winkel! Ja, ik ben daar gek! Ik zal van 's morgens tot 's avonds laat in zo'n winkel m'n eigen gaan staan afbeulen voor een paar ongelukkige guldensI'Nee, hoor! ik wil van me leven genieten en laten de stommeriken dan maar werken."
Marcus zag haar verwonderd aan. Wat bedoelde ze? Was ze werkelik al...
„Ja, natuurlik," zei Lientje kort als antwoord op z'n onuitgesproken vraag. „Ik ben bij me thuis weg 'k woon op m'n eigen hier diént bij "
Nog zei Marcus niets. Haar brute openhartigheid verbaasde hem en stond hem eigenlik ook wel een beetje tegen. Maar dan lachte hij in eens, lachte z'n zwaarwichtige bedenkingen
weg Wat kon het hem ook schelen? Deze een van
de onteibaren!... En 't was toch een merkwaardige meid .... ze had iets origineels in haar brutale onbeschaamdheid, die
hij nu plotseling pas goed zag En ze was mooi en lief,
verdomd lief Wat bliksem moest je ook altijd zo zwaar
zitten piekeren en alles duizendmaal overwegen Hij was
toch jong en hij wou leven En deze meid voelde iets voor
hem, hij voelde iets voor haar Nou!... Waarom dan
niet?...
„Kelner! Breng nog twee warme wijngroc!
Het was bij twaalven eer ze op straat stonden. Gearmd liepen ze het plein af en een donkere, stille straat in. Ze voelden de kou niet en met hun gloeiende gezichten dicht tegeneen fluisterden ze en lachten voortdurend. Plots bleven ze staan en Marcus drukte haar vaster tegen zich aan, hief haar gezicht naar het zijne op en kuste haar wild op haar lippen, die ze hem gretig reikte. Hij voelde haar tanden langs zijn lippen en een gloeiing als van schroeiend vuur stroomde door zijn bloed, deed het kloppen in zijn slapen en suizen in z'n oren. Hij hoorde haar fluisterstem lokken:
68



sliep, ver van het gebeuren; van dit ogenblik. En toen zij eindelik weerkeerden en hij een diepe verbazing voelde stijgen over dit wonderlike: dat hij een slapende vrouw in zijn arm
hield, die hij in gloeienden hartstocht had bezeten een
vrouw, die hij te voren maar eenmaal had gezien, terloops, op straat, in 't voorbijgaan eigenlik toen voelde hij tegelijkertijd sterker de stille weerzin groeien, die hij in zich bespeurd had dadelik na de wilde bevrediging. Hij streed niet tegen dit gevoel, hij vergrootte of verdiepte het ook niet door het met zijn verstand te doordringen in z'n gronden. Hij nam alleen, volkomen passief, waar, dat het er was en hij liet het over hem komen, zoals hij in deze wondere uren van verlatenheid alles over zich komen liet, gelaten, zonder tegenstreven, als ging het hem niet aan. En eerst veel later besefte hij, dat er een groot leed in hem was toen, een leed, waarvan hij op dat moment de oorzaken noch de gevolgen kon onderscheiden, maar dat hem rijper maakte en iets in hem open lei voor zuiverder begrip en dieper gevoel, dan waartoe hij vóór dat ogenblik bereid was ....
Hij sloot de ogen en wou slapen, hij was zo moe. Hij moest slapen, hij moest zijn bewustzijn maar dwingen tot rusten, tot droomloos rusten. Maar zijn bewustzijn verliet hem niet. Klaar wakker lag hij en onderging zijn koel voortwentelende gedachten en onderwijl werd al sterker en sterker de weerzin tegen de slapende vrouw naast hem, groeide stilaan tot een vijandigheid als had ze hem beroofd van iets, waarvan hij zeer veel gehouden had zonder het zelf te weten .... als had ze een kwaad over hem gebracht, dat niet meer weg te nemen was, nooit meer....
Dit was de wake der ontgoocheling.
Marcus opende de ogen weer en keek in de donkere hoogte, waar flauwtjes de rechte lijn van de plafondversiering even opschemerden. Hij hoorde een klok slaan, ongewoon helder door die koude, stille nachtstad en telde .... vier zingende slagen, die langzaam wegvielen naar zwijgende verten .... Vier uur .... vier uur.... Een tijdlang rolden de woorden door zijn gedachten als een bal, die heen en weer geslagen wordt
zonder ooit de grond te raken .... Vier uur .... vier uur
vier uur .... het werden klanken zonder betekenis, ze deden
hem vreemd aan wonderlik, als waren het woorden uit
een nooit gehoorde taal, die alles konden beduiden, alleen niet wat ze toch eigenlik zeggen moesten het waren monster-
70



woorden en ze plaagden hem met het duistere mysterie van hun ontstaan .... jj
Dan zei fluisterend een stem dicht bij z n oor:
„Marcus."
Hij schrok en zei terug: „Ja?"
hardop en zijn stem viel in de suizende stilte als een rauwe kreet, die een rilling door hem heen joeg. „Slaap je?" „Nee."
„Schat hou je veel van me?"
Marcus zweeg. Een duistere wil stond in hem op, een wil
om die vrouw te pijnigen, om haar te honen omdat hn
haar haatte. Nu, nu ze sprak, nu wist:hij het zeer zeker: hij haatte haar. Het bekommerde hem niet meer waarom, hij wist alleen, maar dan ook met volkomen zekerheid, dat hij haar haatte. Toch bleef hij onbewegelik liggen en keek recht naar boven, zwijgend, verachtelik.
„Marcus Marcus zeg hou je veel van me r
Nog zweeg hij, maar de prikkelende lust om haar pijn te doen werd sterker. Zij drukte het hoofd dichter tegen zijn schouder en kuste hem in zijn hals, vlak onder z'n oor. Ze
kuste hem lang en heel zacht haar lippen waren week en
warm. Marcus bewoog zich niet, maar langzaam, ijzig kalm zei z'n stem:
„Laat dat ga slapen."
Het was z'n koude heersersstem, z'n scherp, snijdend geluid, waar z'n oom bang voor was en waar de kinderen in de klas het hoofd voor bogen. Lientje kende die stem niet en ze geloofde er niet in. Ze lachte en streelde z'n haar.
„Marcus zoete jongen "
Marcus trok z'n arm onder haar hals weg en, plots besloten, ging hij rechtop zitten. „Ik ga weg," zei hij.
Lientje hield zijn hand vast en drukte haar wang er tegenaan, vleiend als een aanhalig katje.
„Laat je je vrouwtje alleen?" fleemde haar stem.
En Marcus walgde in eens zo diep van dit lieve gevlei, dat hij ruw haar handen van de zijne schudde en uit het bed sprong. Haastig begon hij zich te kleden. Toen kwam haar stem, verwonderd en ongelovig:
„Wat doe je gek! Wil je heus al weggaan?"
71



Hij antwoordde niet, scharrelde in donker rond om z'n vest te zoeken, dat achter een stoel op de grond gevallen was. Lientje zat rechtop in bed. Ze had de dekens tot aan haar hals opgetrokken en keek naar zijn donkere, zwijgende schim. Even lachte ze.
„Jij ben ook een mooie!... Wat is-t-er toch met je? Waarom ga je nou weg?... Heb ie de pest in?... Maar waarom dan?... Zeg dan toch es wat, godverju!" snerpte in eens haar stem driftig op.
Die ruwe vloek deed Marcus goed. Hij voelde er zijn minachtende weerzin door stijgen en nu lachte hij, zachtjes en schamper. Maar nog altijd zei hij geen woord. Z'n hardnekkig en onbegrijpelik zwijgen maakte Lientje razend.
„Dooie suffer! doe dan je bek open .... Wat ben jij voor
een stuk gajes Da's zeker omdat je voor niks met me
meegegaan ben, hè? "
en ze barstte in eens in tranen uit. Marcus sprong met een schok op uit z'n gebukte houding. Dat laaste verwijt trof hem als een zweepslag. Hij voelde, dat hij bleek werd en dan lachte hij, kort en honend en zei:
„Da's waar ik vergat, dat je d'r zo een was Goed,
dat je 't me helpt onthouden."
Driftig rukte hij zijn portemonnaie uit z'n zak en stortte de inhoud uit op de tafel.
„Daar," zei hij grimmig, „heb je alles wat ik heb. Meer kun je toch niet van me verlangen .... Adie!"
En snel liep hij de kamer uit en de trap af. Hij hoorde haar nog even huilen en iets naar hem schreeuwen, maar hij was al beneden, trok de deur open en sprong naar buiten. Met een harde slag viel de deur in 't slot. Alsof er iemand achter 'em was, die hem voortjoeg, zo liep hij de straten langs, het hoofd tussen die schouders getrokken, dé handen diep in de zakken van zijn jas. In zijn hoofd was voortdurend een gedachte als een spotlach: dit onverwachte avontuur, zo vol passie begonnen en zo bitter banaal geëindigd!... Bah! wat een vulgairheid.... hoe had ie zich kunnen inlaten met zo'n straatmeid en behagen kunnen vinden in haar geklets en in
haar grof-sensuele aantrekkelikheid Een mens was dus
wel een laagstaand dier, ondanks z'n verheven pose van bezitter der hogere redikheid .... Belachelik .... en brandendpijnlik
Op zijn eigen kamer kleedde hij zich! naakt uit en sponsde
72



VI.
Dagen lang ging Marcus gebukt onder de zwaarte van een hem tot nog toe onbekend schuldgevoel. Hij sprak er met niemand over, maar zijn gedachten dwaalden schuw om de kern van dat gevoel en trachtten vruchteloos het te doorgronden. En daarom ontkenden zij de redelikheid ervan. Telkens zei het verstand, dat er geen spoor van schuld te vinden was dat alles ging buiten zijn wil en bewustzijn om, dat alles geschiedde uit ijzeren noodzakeliklwSé, de dodelike cmverjrettelikheid, die het leven en zijn wisselvalligheid beheerst. Zelfs had nu niet gefaald door iets te verzuimen .... Wat kon hij verzuimd hebben? Niets kon hij doen, niets had hij kunnen doen .... Marietje was veroordeeld door de vreselike wet van de noodlottige voorbeschikking, zoals heel dit volk, dit zwarte, onogelike plebs was voorbeschikt tot lijden en troostelozen onderaan* .... Ze zagen het zelf niet en dat was hun geluk en tegeliTk hun enige troost.... En het was zijn ellendig noodlot, dat hem gevoerd had tussen deze mensen, en dat hem öun leven af en toe zien deed. Hij wilde wel de ogen sluiten en blind zijn voor hun lelikheid en hun misère, maar hij zat nu eenmaal in de sfeer en onophoudelik toonde dit leven hem zijn af zichtelike verminkingen, zijn weerzinwekkende wonden, zijn stinkende zweren .... Maar hij.... was hij er ook maar in de verte schuldig aan?... Hij kon niets.... Dit hele leven van vervuiling en armoe, van schandelike verwaarlozing en gebrek aan het meest gewone begrip van behoorlik leven hij
stond er tegenover als de verschrikte voorbijganger tegenover de vieze bedelaar, die zijn afgrijselike misvorming ontbloot om meelij te wekken .... En o .... kon hij het maar een aalmoes toesmijten en doorgaan!... Maar hij was er aan geketend, nondlnttiff en voor hoe lang? ...
75



De juffrouw wist niet, of ze boos of bang moest zijn en vrij snibbig antwoordde ze:
.Ja, soms wel Waarom vraagt u dat/
Marcus stikte bijna van het lachen en toen hij weer spreken
k011Mooi zo .... nou, als u mij dan maar nooit van die dingen voorzet, want als ik ze zie, moet ik vast en zeker braken!' De juffrouw keek beledigd. Braken, om iets dat zij hem
voorzette. .... «
„Nou," zei ze ijskoud, „ik zal d'r u niet lastig mee vallen .
Maar ik lust ze best." ... J
Prachtig," gierde Marcus. „Wel bekome het u!... Maar uc eet ze nooit meer!... Be heb ze vandaag zien .... pellen.
De juffrouw keek hem verwezen aan. De overtuiging, dat meneer Van Houwaert bezig was, mal te worden, sprak dmdelik uit haar wijdopen ogen en haar gerimpeld voorhoofd. Marcus ging zitten, roerde in z'n koffie en lachte tegen haar.
„Dag, juffrouw, wel te rusten."
Wel te rusten," bromde de juffrouw en ze verdween haastig" met haar presenteerblaadje onder den arm. Bij de deur keek ze nog even om, toen was ze weg en de deur viel wat harder dicht dan eigenlik met haar bezadigheid overeenkwam.
En Marcus lachte zachtjes voor zich heen en slurpte behagelik de warme koffie. Dan leunde hij achterover in zn stoel en langzaam aan begonnen zijn gedachten regelmatig te werken Hij was blij, dat ie maar es naar Koosje was gaan kijken. De walging, die hem in dat stinkende kleine hokje met de onbeschrijfelik vieze vrouw en de ontzettend verwaarloosde kinderen in de keel gestegen was, wel, die kon hij er voor over hebben. Als met een ponjaardstoot was het juiste inzicht in hem gedrongen en de plotsheid van dit gebeuren had hem verrast en hem misschien wat zenuwachtig gemaakt. Maar nu werd hij kalmer en een heerlike zekerheid, die hij heel den avond al had voelen naderen, kwam zoetjes-aan zijn bange onrust, zijn vage vreesachtigheid van de laatste dagen overmeesteren en glad leggen. Sterker dan ooit had hij nu de overtuiging, dat hij mijlenver van dit smerige paupervolk atstond en ook — mijlen er boven. Dat er tussen hen en hem geen gemeenschap van gevoelens of gedachten was of zijn kon, dat hij rustig kon leven en streven, zonder zich iets aan dit plebs gelegen te laten liggen .... Ze waren zo ontzettend vervallen en gedegenereerd! daar was letterlik niets, dat
79-



hen van het dier onderscheidde, dan de nog zeer gebrekkige en vulgaire wijze, waarop ze hun gedachten uitten .... en dat was nog niet eens sympathiek of aestheties het kwispelstaarten van een hond was minder vatbaar voor misverstand dan hun rauw taaltje, en het was zeker minder weerzinwekkend! Vreselik, wat een zoodje! En daar had ie zich
nou dagenlang angstig gemaakt, in een soort schuldgevoel had ie lopen tobben en piekeren over zijn verhouding tot dat volk!... In een sentimentele bui, gevolg van god-weet-watvoor onbewuste prikkels, had ie zichzelf heimelik aangeklaagd
en een verklaring gezocht vooor de hahaha!... voor de
knaging van z'n verontrust geweten!... Leek het niet te overdreven romantiek van een ouwerwets melodrama?...
Maar nu was hij gerust. Trots had zijn zelfbewustzijn zich weer opgericht en met heldere ogen zag hij de onmogelikheid voor zijn fijn-bewerktuigd wezen om zich af te geven met dit
volk, in welken zin dan ook Waren ze verloren, goed, dan
maar verloren! Wat was er aan verbeurd? Ze voelden het nauweliks Als ze er helemaal ondergingen, wel wat betekende dat dan nog? ... Zoveel te beter De wereld en
het leven zouden er mooier door worden, als deze smerige, walgingwekkende misère weg was voorgoed .... Ja .... z'n meedogenloze gedachte van laatst was wel juist en goed geweest: een flinke hoeveelheid dynamiet en boem!...
de lucht in met het hele stelletje!... Wat een opluchting zou dat zijn! Wat zou de wereld, wat zou het leven veredeld en vermooid zijn na die radicale opruiming, 't Leek wreed misschien maar 'twas het beste Grote gedachten waren
altijd wreed en alle grote daden hadden een wrede betekenis maar ze hadden heilzame gevolgen
Zo dacht Marcus door en hij merkte niet, dat de kachel uitging en dat het kouder en kouder werd in de kamer. Tot hij met een huivering opschrok uit z'n mijmerij en met verbazing bemerkte, dat 'et al over twaalven was. Glimlachend ging hij naar bed, en hij sliep in met de zalige zekerheid, dat hij genezen was van zijn kortstondige ziekte en dat hij weer voor zichzelf de oude zijn kon: overtuigd van zijn meerdere waarde, van zijn fijnere innerlikheid, van zijn schoonere levenswil.... van zijn verheven-zijn boven het gore volkje, dat hem in z'n ellendig verval bijna tot 'zich neer getrokken had. Zo hing alles in het leven van kleinigheden af: een klein vies plebejertje, dat de school verzuimde .... en bezoek aan een garnalenpellén-
80



naar de deur. Onder het heengaan bromde hij, duidelik hoorbaar: * , n
„Fijne maatschappij stele die lefgozers een arm mens
een paar klompen af en dan komt de peliesie ze nog een bandje helpen mooie rotzooi!"
Ze hoorden de agent nog zeggen:
„Weet wat je zegt, man "
en toen was het tweetal dé deur uit.
De dames haalden verlicht adem. Juffrouw Marie had er een kleur van en ze lachte zenuwachtig:
„Wat een brutale vlegel."
„Een proleet," zei'Marcus' scherpe stem.
„En toch ten slotte een stumper," zei langzaam Harder en hij zag met sombere ogen de kring rond, die verbaasd opkeek. Daarna wendde 'hij zich om en liep de trap op naar z'n lokaal. . *.. *.
Toen hij buiten het gehoor was, zei Mierema, overtuigd van
algemene bijval: .„, ... ...
,Wor daar nou es wijs uit! Het ene ogenblik wil ie zeil de vent de deur uitsmijten en het volgende ogenblik noemt ie de
brutale, onbeschaamde rekel medelijdend een stumper!
Daar begrijp ik nou geen sikkepit van."
En hij lachte spottend. Sommigen lachten met hem mee, maar Vos zei: ^
„Dat kan ook aan u liggen."
Het kwam er zo kort en hatelik uit, dat meneer Mierema er een beetje van schrok en daarop geërgerd zei, eveneens hatelik: „, . ..
„Natuurlik een bovenmeester begrijpt zulke diepzinnige dingen niet." ,
Daar zijn zelfs mensen," beweerde kalm en zonder een glimlach Vos, „die geen bovenmeester zijn en die het toch niet begrijpen." „ ... ... .
Even was er een beklemmende stilte, maar Marcus hield net niet uit. Hij lacht» luid op en toen lachten de anderen mee, behalve Vos, die strak naar meneer Mierema keek.
„Die meneer Vos!" giechelde juffrouw Marie. „Die kan zo droogkomiek uit de hoek komen."
In gedachten vulde Mierema aan: „Je zou em dr zo weer in trappen!" maar hij vond het beter om maar niets meer te zeggen, wendde zich met een hevig air van gekwetste majesteit af, én trok aan de bel
84



Heimelik lachend ging Marcus naar z'n klas. Het geval met die Hendriks had hem versterkt in z'n herwonnen oordeel over de ongelofelike stommiteit, de ergerlike, de onbeschrijfelike brutaliteit ook van dit verworden ras, waar geen goed garen mee te spinnen was, dat geen rede verstond en niet vatbaar was kon zijn voor verbetering.... 'tMooiste was nog die fraze over „de maatschappij...." Misschien was die meneer Hendriks nog wel socialist, een partijgenoot van Harder.... Prachtig was dat, die verontwaardiging van dat heer tegen de maatschappij, die hem niet eens in 't gelijk stelde, als hij een troep dooie schoolvossen wou terroriseren.... die nero niet krachtdadig te hulp kwam, als hij een aalmoes eiste als z'n recht.... wat duivel, hè!.... de „bezittende klasse had maar te zorgen, dat het hem aan niets ontbrak, ook al nepaii rustig te lanterfanten heel de dag .... al verdraaide hij het kostelik om voor z'n kinderen te werken .... Konden die arme kinderen niet onderhouden worden door die rijke niksnutters, die bloedzuigers .... die parasieten? .... Hendriks was natuurlik geen parasiet, al werkte hij nooit.... Behoorde hij niet tot het arme, vertrapte „proletanaaf en had ie daarom alleen al niet het „recht'', om te eisen, dat alle levensbehoeften hem verstrekt werden? 0 zo!
Marcus keek die dag z'n klas aan met een zo grenzenloze minachting als nooit te voren. Hij zag ze allemaal als de garnalen-pellende familie, waarvan de verwekker „in de lik zat, en als toekomstige Hendriksen, die teren zouden op de publieke weldadigheid en socialistiese frazen zouden gebruiken om hun treurige luiheid, hun liederlike vadsigheid goed te
PrÊnHhet was, alsof de kinderen zijn gezindheid tegenover hen voelden. Het was angstig stil in het lokaal en onder Marcus' snijdende stem bogen de bleke, ongekamde hoofdjes zich dieper over het werk. En hun vreesachtige deemoedigheid wekte bij Marcus een koud gevoel van trots welbehagen, prikkelde hem ook tot een soort opzettelike wreedheid in zijn stekelige opmerkingen over hun werk en hun uiterhk. Bij een klein, mager meisje ondekte hij ongedierte in de vlassige haren en hij haalde haar voor de Mas, liet de anderen aUemaal ophouden met werken en begon een hatelike preek te houden tegen het bevende luizenkind, dat al gauw stond te huilen en te snikken alsof haar hartje zou breken. De overige kinderen
85



lachten, genietend in de smaad, het huilende meisje aangedaan, genietend met de onbewuste wreedheid, die de menigte immer tegen hei ongeluk te zamen drijft En Marcus zag ook dit, zag deze massa-wreedheid, die niet bedenkt, dat ze zichzelf bespot en krenkt, dat ze zichzelf hoont en pijn doet. Hij verachtte dit hele ras er te dieper om en een ogenblik had ie 'et gevoel, dat ie zelf onmiddellik in huilen zou uitbarsten, in meelij met zichzelf, die zó ver van de plaatsen, waar hij thuis hoorde, vernederd werd door de aanraking met dit afschuwelik minderwaardige en die zichzelf nog dieper vernederde door zich met hen in te laten, hen zelfs tegen mekaar op te jagen, zooals hij nu deed. Boos op zichzelf, joeg hij het stuipachtig snikkende meisje naar huis met de boodschap, dat ze niet eerder terug mocht komen, dan nadat ze gereinigd was. En toen sloeg hij alle vrolikheid bij de rest van de klas neer, door ze met vlijmend sarcasme op hun eigen weinig aantrekkelike hoofden te wijzen en ze bars aan 't werk te drijven.
Toen de klas zo onheilspellend stil te werken zat, kwam Mierema binnen om absenten op te halen. Hij liep op z'n tenen en fluisterde. In de laatste tijd was hij niet meer zo suiker-zoet vriendelik tegen Marcus, maar nu zei hij zachtjes achter z'n hand:
„Dat hebt u toch maar prachtig klaargespeeld, meneer Van Houwaert!.... De oTde nier is uitstekend .... uitstekend!... 'k Wou, dat ik 'et in m'n hele school zo had!"
Marcus glimlachte zelfbewust:
,,'t Kost weinig moeite, hoor!''
„Ja, dat denkt u maar dat denkt u maar! Sommige krijgen 'et nooit zo Peters b.v., nou, daar is 'et
soms méér dan erg en bij meneer Harder bevalt 'et mij
ook niet."
Marcus antwoordde niet, voelde zich gehinderd door die
praatjes over het werk van de kollega's Dat was ook zo
iets fris! Altijd moest je oppassen om niet betrokken te worden in afbrekend geklets over andere vakgenoten, die dat niet konden, of dat maar half, die geen „orde hadden" of op een andere manier minderwaardig waren. Demonstratief geruisloos sloop Mierema de klas weer uit, wenkte bestraffend naar een jongen, die schuw even opkeek. Zachtjes knipte de deur, dan viel weer de dreigende stilte. Marcus ging bij z'n tafeltje zitten en staarde naar buiten, waar donkere woücen langs de hemel joegen als vluchtende spoken Gelukkige wolken,
86



diening door de onplooibare kelners, het licht, de fijne spijzen, de geurige wijn, de zeldzame havanna's
In den avond gingen ze samen naar de opera en toen Marcus zijn oom naar de laatste trein bracht en ze op het drukke perron heen en weer liepen, zei bij:
„Nou hebben we samen meer verteerd, oom, dan ik in een hele maand met m'n werken op school verdien."
Oom keek hem aan, een beetje uit het veld geslagen.
„Ja," lachte Marcus, ,,'t is heus zo! Wat een verkwisting, hè? Schandalig."
Nu lachte oom mee.
„Je bent een socialist,'' schold hij schertsend.
„Pas maar op uw bezit!" dreigde Marcus in dezelfde toon, en toen lachten ze samen, welbewust van hun hoger standpunt, om het grappige idee, dat een van hèn socialist zou
worden....
Ze spraken af, dat Marcus de kerstvacantie in Dorenburg zou doorbrengen. Toen kwam de trein en Oom Ernst vertrok.
Marcus wandelde terug door de stil en stiller wordende straten. Hij was lichtelik beneveld van den wijn en van de f eestelike avond en gouden dromen van een lichtere toekomst zweefden voor zijn geest.... Als hij eens eenmaal zover was, dat ie zulke avonden kon hebben wanneer hij dat zelf wou ... dan werd alles beter .... Dan herinnerde hij zich, dat ie zonder een cent op zak naar z'n povere huurkamer ging en hij lachte stil voor zich heen. Maar in z'n zak balde zich z'n vuist en tussen de tanden mompelde hij:
„En toch .... toch zèl ik er bovenuit!"
92



93
VIL
Marcus lag in zijn eigen bed, in zijn oude kamer in het huis van oom Ernst. Het was de eerste avond van zijn vacantie. Dadelik na afloop van de middagschooltijd was hij weggegaan na een onverschillig: „Prettige vacantie" gewisseld te hebben met de overige leden van het personeel, zelfs met meneer Mierema, die tot rijn verbazing net deed, alsof er niets tussen hen was voorgevallen. Hij had zich naar de trein gehaast en voor het eten was hij aangekomen. Het was een ongekend gezellige avond geworden, stil en warm in de toch wel prettig-
comfortabele kamer, met z'n vriendelike stemming het
gele lamplicht, ooms gemoedelik hoofd, glanzend van genoegen — wonderlik, zoveel genegenheid als die hem toch toedroeg! — tantes ernstig-deftig gedoe rond het theeblad, haar nog mooie, welverzorgde handen ze was ook stil-blij geweest met Marcus' aanwezigheid, al liet ze niet veel merken. Er was niemand gekomen en de avond was zonder een wanklank verlopen, ze hadden allemaal onbewust hun best gedan, elkaar aangenaam te rijn.
En nu lag Marcus in rijn groot houten ledikant en keek tussen de half open gordijnen naar buiten, waar de koude winter-' nacht als een zwartstalen pantser over de wereld welfde. Er was nog geen maan en de sterren schitterden koud en helder in de diep-zwarte duisternis. Een zachte wind bewoog de takken van de bomen voor het raam, de kale, maar even af en toe zichtbare takken, zwarter nog dan de nacht zelf. Rond het huis was de bekende stilte, die hij zo vaak miste in de grote stad, de rustige, hoge stilte van het oude stadje, waarin rijn kinderdromen geleefd hadden, en waar hij, o vaak! ook rijn zwarte gedachten van miskenning en eenzaam leed gedragen had. Maar daaraan wou hij nu niet denken. Hij wou nu alleen zachtjes



koesteren in zijn bewustzijn het heerlike weten, dat hij morgen niet naar die verafschuwde school moest en overmorgen niet en heel de week niet.... En hij zou hier rondlopen in het stadje en overal weer es neuzen en naar de boekenmarkt gaan. Misschien ook ouwe vrienden ontmoeten, al had hij die niet
veel En zo ruim een week in een behoorlike omgeving,
dat was toch veel waard en al die tijd niet de straat zien
met de drukkend-hoge huizen en het smalle streepje lucht, en niet de kinderen van de school, niemand van het personeel.. „ Leven, alsof er geen schoolmeesterij op heel de wereld bestond! Leven als was-ie onafhankelik, als kon-ie doen wat-ie wou!.... 't Waren beroerde maanden geweest, van de zomervacantie af ...., en na de vacantie begonnen er weer beroerde maanden maar nu was het feesttij! niet aan andere dagen denken nu was het goed, nu was het heerlik En gewiegd door zijn rozige gedachten van vrijheid
en heerlik genieten sliep hij in, vast en diep. En het was laat in de voormiddag eer hij beneden kwam.
In de zonnige wintermiddag liep Marcus langs de oude grachten, waar de kale bomen hun spichtig warnet van schijndode takjes hieven tegen fijnblauwe lucht. De aardige geveltjes stonden zo goedig in het zwarte water te kijken en Marcus; voelde weer, hoe veel hij van Dorenburg hield toch, hoe hij deze oude, stille schoonheid liefhad en hoe hij hier thuishoorde, hier aan zo'n spiegelende gracht, in een van die grote patriciërshuizen met hun monumentale deuren, waar zware, koperen kloppers op blonken en een vergulde lantaren in het bovenlicht half buitenstak. Het hele leven was hier anders, rustiger, voornamer, koeler dan in Hof stad. De mensen waren ook anders. Zelfs de werklui zagen er anders uit, meer ouderwets, niet zo brutaal en uitdagend als in de grote stad. Het leven ging hier ook rustiger, koeler en voor wie het goed begreep, trotser voort Maar je moest onafhankelik zijn
eigenlik ook niemand kennen! Zo bijvoorbeeld na heel veel jaren terugkomen, als iedereen je absoluut vergeten was, als je er geen familie meer had, niemand iets van je wist. En dan stilletjes leven in deze oude omgeving, waarvan je veel hield,
met al je ouwe herinneringen, maar onbekend je met
niemand bemoeien. Dan werd-ie opgeschrikt, door een stem, die riep:
„Hé! Marcus!"
94



en opkijkend, herkende hij Wil Berg, waarmee hij op de H. B. S. geweest was. „Hé! Wil! Hoe gaat 'et jou?"
„Best, kerel. God, ik heb je in geen eeuw gezien. Maak je 't goed?" „O, ja."
De ander liep naast hem mee. Hij was een bleke, slanke jongeman, met een scherp getekend gezicht en bizonder zachte, bruine ogen, die je wonderlik afwezig konden aanzien. Hij was zeer modieus gekleed, maar had iets los' aan zich, iets dat niet direct te noemen was, maar dat hem onderscheidde van anderen. Een ogenblik liepen ze zwijgend voort, beiden bezig
met hun herinnering aan elkaar Een tijdje hadden ze
veel met elkaar omgegaan, waren dikke vrienden geweest, maar zoals dat met jongensvriendschap gaat, er was een stille verkoeling gekomen, een oorzaakloze verwijdering, en later
hadden ze elkaar zelden nog ontmoet Marcus herinnerde
zich nu, dat Wil Berg in de handel zou zijn gegaan, maar dat hij was gaan schrijven en nu alleen meer leefde voor z'n litterair werk. Gek, dat-ie eigenlik nooit iets van 'm gelezen had hij moest al een goede naam hebben.
„Moet je ergens heen?" vroeg Berg.
„Nee, ik loop zo maar wat rond."
„Laten we dan een eindje langs de buitenkant stappen. Of heb je geen tijd?"
„0, ik heb al de tijd Vacantie hé."
„Da's waar! Je bent bij 't onderwijs! Bevalt 'et je?"
Marcus trok minachtend r*n neus op en bromde was onverstaanbaars. De ander lachte, keek hem van terzijde aan, zei dan:
„Nou ja, natuurlik heb je 't land aan je werk. Dat hebben we allemaal." „Jij ook?" vroeg Marcus wat verwonderd. „Meestal wel, ja."
„Maar jij werkt toch alleen voor je eigen plezier! Jij kiest je werk zelf." Berg glimlachte.
„Een enkele keer, ja," zei hij. „Dan is het goed. Maar meestal is het omgekeerd, kiest bet werk mij. En dan is 'et wel es een korvee."
Marcus dacht na. Hij geloofde het niet.
„Onzin," zei hij. „Jouw werk is kunst. Ik benijd je."
95



„Niet doen, Marcus," lachte Berg. „Je weet niet, wat je
zegt Ik wou, dat ik ambtenaar was, net als jij. Jij weet
tenminste, wanneer je werk afgelopen is. Ik nooit, ik ben nooit klaar Jij hebt nou vacantie!"
„Jij hebt alle dagen vacantie," riep Marcus.
„ Ja, en daarom heb ik 'et nooit. Kunst, en voornamelik litteratuur is iets, dat je aldoor vasthoudt. Je bent een koelie, een slaaf. Jij leest een boek en je vindt 'et mooi of lelik, en
daarmee uit Ik moet zo'n werk lezen met het idee: let
op straks moet je d'r wat over schrijven Als jij 'et
vervelend vindt, hou je d'r mee op. Ik moet er door en dan moet ik me later nog es tiendubbel vervelen, als ik moet aantonen, waarom het vervelend is."
Marcus keek hem aan en glimlachte.
„Je draaft door!" zei hij overtuigd. „Je hebt een prachtig
leven."
„Dank je," antwoordde Berg droogjes. „Ik wou, dat ik 'et met je eens was. Waarachtig, Marcus, 't is niet zo mooi als 'et wel lijkt Soms heb ik wel es 'et idee, dat je als schrijver die ook aan kritiek schrijven doet, de slaaf bent van iedereen: elke malloot, die 'et in z'n stomme hersens haalt om een boek te schrijven is ten slotte je principaal. Je hebt je met 'em te bemoeien. Je bent net een automaat : stop er een boek in, en er komt een kritiek uit."
„Schrijf dan geen kritieken," vond Marcus.
De ander haalde de schouders op, zuchtte.
„Moet ik wel doen, ik moet toch leven."
„Marcus zag hem verwonderd aan.
„Jij?" vroeg hij. „Je hebt toch zeker geen geldgebrek."
Berg lachte weer, een ietsje spijtig.
„Man, je kent de ouwe heer niet. Als je wist, de scènes, toen ik wegliep van m'n kantoor en de hele boel d'r b^neersmeet, om alleen te leven voor m'n werk, zoals ik het patheties
noemde! Enfin, ik mag nou per gratie gods in huis
wenen, op m'n ouwe kamertje, je weet wel, waar we samen ezelden voor onze repetities. Bc krijg voer voor niks, maar de rest is voor mijn eigen rekening.
„Benepen," zei Marcus uit de grond van z'n hart.
„Misschien! Misschien is 't zo ook beter. Als je werken
moet, werk je misschien het beste."
„Nee," riep Marcus, „dat geloof ik niet. Je moet onafhankelik zijn."
96



„Onafhankelik? Prachtig woord, Marcus maar wie
s er nou onafhankelik? Immers memand. Dacht je dat_ zo'n mar miserabele duiten je onafhankelik maakten? Als je finanieel onafhankelik bent, word je de slaaf van wat anders, van
>en vrouw, van familie, van een trots of een manie On-
ifhankelik is misschien alleen een principiële landloper
)f een gevangene."
Marcus lachte om de paradox, maar was niet overtuigd. 3lotseling lachte Berg hardop en zei:
„Daar loop ik je te befilosoferen of ik je ouwe oom en beichermer ben! En alles en alles ben ik geloof ik twee jaar
mwer dan jij Vertel es wat van je leven op school. Dat
noet wel interessant zijn, zo aldoor tussen kinderen te zitten m van dag tot dag waar te nemen, hoe die wonderlike psy;he's zich ontwikkelen. Ik hou bizonder van kinderen."
Nu schoot Marcus in een lach.
„0, kerel," zei hij schamper, „het is zo ontzettend interessant .... Ik zou jou met je liefde voor kinderen wel es tussen lat paupervolk willen zien zitten! Die wonderlike psyche's! Ia, ze zijn werkelik nog al wonderlik en hun ontwikkeling is log wonderliker! En de omgeving is zo fris! Zo'n scbilderichtig achterbuurtje, dat stinkt en schorem is tot aan de nokken van de daken toe .... En dan de school! De benepen mensjes, en het geestdodende, intens vervelende werk. Aldoor
etzelfde nutteloze geduvel Want wat geeft 'et of je die
kleine proleetjes lezen en schrijven leert! Je kon ze beter methodies leren zakkenrollen, daar zouen ze in de praktijk meer aan hebben."
„Nou draaf jij door!" glimlachte Berg. „Merkwaardig zo als iedereen begint door te slaan, als ie 'et over z'n vak heeft. Als je iemand woedend wil zien, moet je 'm over z'n dageliks werk laten vertellen."
„Ik draaf niet door," zei Marcus stroef. „Ik blijf voor m'n eigen gevoel ver beneden de waarheid.... Je hebt er geen idee van, hoe deprimerend zo'n entourage op je werken kan. Ik moet zo gauw mogelik zien, dat ik er uit kom."
„Wat wou je dan beginnen?" vroeg Berg.
„Nou, ik wou hard gaan werken voor een middelbare akte en dan 1 eeraar worden aan een H. B. S. of zo."
„Dat lijkt me anders ook zo gezellig niet," zei de ander met een lachje. „Als ik denk aan het leven op onze H. B. S. en aan het duffe fledachtenkrineetie daar. dan weet ik niet. of dat
Mavcus van Houwaert. 7
97



vak zooveel aantrekkeliker is of ruimer mogelikheden schept
Uur aan uur, dag aan dag, jaar in jaar uit les te moeten
geven in Frans of Duits of Wiskunde, aldoor precies hetzelfde .... Nee, dan geloof ik, dat je 't als onderwijzer nog plezieriger hebt, meer afwisseling en zo."
„Ja," zei Marcus bitter, „en een honger-salaris en een troep schooiertjes om je heen, die nauweliks genoeg hersens hebben
om je te verstaan En een eigenwijs stelletje collega's,
waarvan de besten alleen nog maar rooie theorièn verkondigen, en ouwers, die er op uit zijn om de school te expMteeren
als instelling van publieke weldadigheid Misschien waa
het beter geweest, as ik maar in de handel gegaan was
Daar heb je tenminste nog kans op iets bizonders en je zit tussen f atsoelike mensen."
„Fatsoenlike mensen P' riep Berg met een spottend lachje. „In de handel? Fatsoenlike jassen en boorden en hoeden, ja,
erg fatsoenlik! Maar de mensen, Marcus? In de handel!
Praat er toch niet van Poenen en winstjagers, het vrese-
likste volk, dat je je bedenken kunt. Be heb ze genoeg gezien in m'n kantoortijd en ik ontmoet ze nog dageliks bij me muis. Nee, ik vind, dat je nog lang het slechtste niet gekozen hebt."
Marcus haalde de schouders op en zweeg. Hij kon het de ander immers toch niet duidelik maken. Na een tijdje zei hij bedachtzaam:
„Laten we d'r maar niet over praten verder, 't Is vreemd, zo weinig als je een ander eigenlik aan z'n verstand kunt brengen. Met al onze zogenaamde intellectualiteit kunnen we de geest van een ander niet eens genoeg benaderen om 'em een juist beeld te geven van onze diepste gevoelens en gewaarwordingen."
Berg knikte, begrijpend.
„Daar heb je gelijk in," zei hij, en na een ogenblik herhaalde hij zachter:
„Daar heb je gelijk m ja Daar zijn van die ogenblikken, dat je voelt, hoezeer ons de macht ontbreekt, een ander in z'n wezen te benaderen. Ogenblikken dat je met wonderlike zekerheid voelt, dat je van de mensen, waar je dacht zeer dicht bij te staan, absoluut niets begrijpt, dat je vreemden voor elkaar bent."
Ze liepen zwijgend naast elkaar voort. Berg sloeg met z'n wandelstok de steentjes voor z'n voeten weg en na een poosje zei hij nog:



„Ieders wezen is als een huis, waarin meer of minder vensters zijn, die vreemden veroorloven naar binnen te zien
Maar het huis heeft vele verborgen hoeken en vensterloze kamers en daarvan weet alleen de bewoner zelf. En misschien is het maar goed, dat vreemde ogen niet al te veel kunnen zien van het eigenlik» daar in dat huis; er is veel dat
verborgen móet blijven voor het welzijn van de bewoner
èn van die zijn woning meent te moeten kennen."
„Toch is het triest," zei Marcus. „Want zo is geen diepe gemeenschap mogelik en blijf t ieder eenzaam in zfn enge kluis.
Dan viel hem iets in en levendiger ging hij voort:
„Misschien zijn dan juist die ogenblikken, dat je je vreemd voelt tegenover je meest intieme vrienden of verwanten de momenten van de grootste en innigste toenadering. Misschien kijk je dan in de donkere, vensterloze kamers, die anders nooit voor je open gaan "
Berg glimlachte.
„Je bent hard tegenover het dageliks leven, Marcus," zei hij, en keek Marcus aan met zijn warme, donkere ogen met een blik, die hem herinnerde aan hun oude vriendschapsdagen. Maar Marcus begreep hem niet en vroeg:
„Waarom?"
„Omdat je met je uitlatingen aanneemt, dat men gewoonlik het meest tevreden is met wat oppeivlakkige, vluchtige inkijkjes zelfs bij de mensen, waar men het meest van
houdt Enfin tenslotte is het maar een beeld geweest, hè dat moet je nooit te veel uitwerken. Dan word
je rethories en daar heb ik als fatsoenlik modern mens een hekel aan."
,,'tHele leven is rethorica," zei Marcus minachtend. „Een geesteloos herkauwen van eeuwig-ouwe gegevens."
„Je had letterkundige moeten worden," lachte Berg, „je geeft goeie epigrammen."
Marcus keek hem zijdelings aan en antwoordde niet. Hij wist niet, of de ander het ernstig bedoelde, of het zo maar voor de aardigheid zei. Maar hij vond het wel plezierig en hij bedacht hoe heel anders je je voelde als je sprak met mensen van gelijke ontwikkeling, van gelijke geestelikë stand. Daar had hij behoefte aan, een behoefte, die af en toe kon aangroeien tot een ware honger, en die hij bijna nooit bevredigen kon. Herinneringen aan vroeger welden in hem op en er was een warme toon in z'n stem, toen hij zei:
99



„Waarom zijn we eigenlik geen vrienden gebleven, Wil?"
„Vrienden?" herhaalde Berg twijfelend. „Vrienden? Zijn we dat ooit geweest? Die korte kameraadschap van de H.B. S., dat noem je toch geen vriendschap .... Vriendschap is een woord, dat veel misbruikt wordt voor allerlei kleine, wel prettige verhoudinkjes, maar het omvat te veel diepe gevoelens om veel te kunnen voorkomen. Er zijn maar een of twee mensen, die ik werkelik mijn vrienden noem."
Marcus voelde zich teruggestoten. Zijn gezicht verduisterde en jaloers zei hij:
„Be heb geen vriend."
„Kom kom!" lachte Berg luchtig. „Niet zo somber! En wat geeft het allemaal als je toch niet in de donkere 'kamers kunt doordringen."
Het gesprek vlotte niet meer. Een eind verder keek Berg op z'n horloge en zei verschrikt:
„Al zo laat! Be moet naar huis! Zeg, Marcus, kom
morgenavond wat bij me pralen. Er komen nog een paar andere lui, jonge schilders. Doe je 't?"
Even keek Marcus hem aan. Wou die 'et weer goed maken met deze uitnodiging? Maar 't was toch prettig, zo'n avond praten., schoot hem door 'et hoofd.
„Graag," zei hij, „hoe laat?"
„Een uur of acht."
„Goed, afgesproken."
Ze scheidden met een handdruk. Berg ging de brug over de stad in en Marcus liep door, de Singels langs onder de zwarte bomen, die zachtjes ritselden in de opkomende wind. Hij dacht na over z'n gesprek met Berg. Dat was toch anders, dan die
eeuwige gesprekken over de kinderen en de school over
armoe en misstanden, over wandplaten en verouderde onderwijstoestanden. Zo'n gesprek gaf je iets, opende af en toe in eens een bizonder inzicht, gaf stof om er over na te denken en
je begrip te verfijnen Wil Berg was een bizondere vent,
en hoe wonderlik kalm en ironies hij over de dingen praatte. En toch wel weer ernstig en diep. Maar zo gemakkelik en gewoon, zonder aanstellerij of artistiekerigheid. Hij moest toch es zien, wat van 'em te lezen te krijgen
Aan het eten vertelde Marcus van z'n ontmoeting met Wil Berg. en dat ze samen gewandeld en jrenraat hadden
100



rende overwinningen, die hij glunderend toeschreef aan zijn strategiese talenten.
De volgende dag was het slecht weer. Er viel een koude regen en een felle winterstorm joeg striemend de zware druppels tegen de ruiten, waar ze in dikke stralen langs liepen, het beeld van de straat en de weinige haastige voorbijgangers verwringend tot malle caricaturen. Stilletjes verdroomde Marcus z'n dag, behagelik gedoken in een diepe fauteuil, in het hoekje bij de haard. Hij las een boek van een Deens schrijver, een boek vol stil-schreiende weemoed om de kleinheid van alle werelds gebeuren, dat zo groot en verpletterend lijkt voor de mens, die het ondergaat. En 's middags praatte hij met Oom en Tante, meer dan een uur lang over allerlei onbeduidende dingen en onderwijl dacht hij aan het boek, dat hij bezig was te lezen en zo af en toe welde even ook de herinnering nog aan gisteren en aan de theorieën over de geheimenissen van ieders geest. En dan was er telkens even de verwondering en de zekerheid van het mysterie om de twee mensen tegenover hem. En ook de stille verbazing, dat al de dingen, die hij wist van zich zelf, toch verborgen waren voor de anderen, die misschien meenden, dat ze hem door en door kenden.
In de schemering werden ze stil. Oom en Marcus rookten zwijgend een sigaar en Tante zat met de handen in de schoot voor zich uit te staren. Marcus keek naar haar blanke handen, die bleek lichtten in de halve duisternis en hij zag, hoe langzaam de glimlichtjes van de markies aan haar vinger doofden. Waar zouden ze nu aan denken, die twee oude mensen? Hun gelaten waren flauw zichtbaar en hun ogen leken holen van
duisternis Daar zaten ze met z'n drieën bijeen en er was
geen enkel geluid, geen enkele gemeenschap ook tussen hen. Stil ging het wondere proces van bét denken in hun hoofden, maar er was geen contact in deze heimelikste aller functies, ieder stond op zichzelf, eenzaam, als waren ze door wereldruimten gescheiden Alleen de woorden brachten een
schijn van aanraking, een schijn van verband. Maar in diepste wezenlikheid bleef ieder op zichzelf, ieder was een mysterie voor den ander, los, eenzaam. Alle mensen waren eenzaam, en ze konden eikaars wezen niet naderen* Was het triestig of moest je daar blij om zijn? In je eenzaamheid lag misschien je grootste kracht Als ie maar zeer bewust die eenzaam-
103



held cultiveerde en jezelf in dat kringetje van hoge alleenheid
tot de grootste volmaaktheid opvoerde Het was misschien
mogelik, hoog en sterk te leven in je eenzaamheid, zelfs in een bestaan als het zijne, dat zo weinig harmonieerde met zijn aard en zijn instincten. Want déze eenzaamheid was een andere dan die, waaronder hij in Hofstad_vaak zo had geleden. Dit was geen toeval, geen gevolg van uiterlike omstandigheden. Dit was de noodlottige eenzaamheid, die het geheim van het leven zelf verpersoonlikte. En al wat noodlottig was, was voor een hoog en sterk karakter te dragen
Hoe vreemd waren eigenlik deze gedachten. En hoe plotseling waren ze gekomen. Zo maar in het gevolg van een toevallig gesprek. Maar dat was een gesprek geweest met een kunstenaar, met een van die bizondere mensen, die dingen weten en zeggen kunnen, die anderen verborgen blijven. Had Wil Berg zonder het te willen of te weten hem misschien over een drempel heen geheven, waarvoor hij lang, aarzelend en
onmachtig om den stap te doen, verwijld had? Misschien.
Helemaal nieuw scheen de gedachte niet voor hem, maar ze was uit het onbewuste plotseling in klaarlichte dag gekomen en werkte met wonderlike kracht in op zijn geest Hij verlangde nu heel sterk naar den avond en naar nieuwe gesprekken, die, wie weet, nog meer nieuwe gedachten zouden brengen en nieuw begrip.
„Kom je laat muis, Marcus?" vroeg Oom, toen hij klaar stond om heen te gaan.
„Be weet het niet," zei Marcus aarzelend. „Daar heb ik niet aan gedacht."
Oom en Tante keken mekaar aan. Toen zei de laatste: „Je moest maar een sleutel meenemen, dan kun je d'r zelf inkomen, als we soms al naar bed zijn."
„Goed," zei Marcus, verwonderd en blij om deze royaliteit, die hij niet gewoon was. Vroeger moest hij om elf Uur binnen zijn en er waren vrij wat scherpe woorden gevallen, als hij soms een beetje te laat was. Ze beschouwden hem nu dus wel als volwassen!
Toen hij even na achten bij Wil Berg binnenkwam, bleek hij de eerste te zijn. Berg verwelkomde hem met een vrolike groet en Marcus voelde een vreemde ontroering, toen hij in de kamer rondkeek. Hij herkende het ouwe „poerhok", zoals ze het indertijd noemden, niet meer.
104



„Wat is 'et bier veranderd)," zei bij, en uit de grond van zijn hart liet hij er op volgen: „echt de werkkamer van een artiest!" Berg glimlachte flauwtjes.
„Dat zijn maar uiterlikheden," zei hij. „Dat zegt niets. De heb kamertjes gezien van de meest bekrompen bourgeoiszieltjes, die er heel wat artistieker uitzagen dan dit hok."
„Maar dit is echt,'' hield Marcus vol, „dat voel je aan alles. Mag ik es rondkijken."
„Ga je gang. Maar steek eerst een cigaret op. Of wil je liever een sigaar?"
„Graag een sigaret."
Langzaam liep hij de kleine kamer rond, de platen bekijkend en enkele kleine schilderijen, bloemenstillevens en een wonderlik geschilderd landschap, dat hij lelik vond, maar waar toch iets in zat, dat hem bizonder bekoorde. Hij bleef er lang voor staan en Berg merkte het op. Hij lachte, maar zei niets. Marcus keek om.
„Vreemd, hè?" zei Berg.
„Ja, maar toch trekt het me aan En ik vind het lelik."
„Straks komt de schilder hier. Moet je er maar es met hem over praten."
Marcus liep verder, keek langs de boeken, die overal op planken tegen de muren stonden, tot bijna tegen de zolder toe. Er lagen er ook op de tafel en op een stoeltje in een hoek stapelden ze zich in zonderling evenwicht tot een ware toren op. Benijdenswaardig, vond Marcus, zoveel boeken te hebben. Op de hoek van een oud kastje vond hij een wonderlik houten beeldje, een soort koningsfiguur, zwart van ouderdom, op sommige plaatsen stuk gevreten van de houtworm. Hier en daar glom er nog een stukje verguldsel op. Hij nam het in z'n handen, en bekeek de kop, die ook beschadigd was.
„Mooi hé?" vroeg Berg. „Dat is m'n grootste schat. Een Davidje, twaalfde of dertiende eeuw. Wonderlik, niet? Er is niet veel gaafs van over, maar wat een volmaakte rust ligt er in die blinde ogen en op heel dat bijna onhandig gesneden
gezicht Wat een voornaamheid ook, en wat een heerlike,
koninklike eenvoud ...."
Marcus knikte.
„Het doet me denken aan ons gesprek van gisteren," zei hij. „Als ik naar de ogen van dit beeldje kijk voel ik, hoe diep onbegrijpelik het wezen van een ander ons is. Dit is een zwijgend mysterie."
105



„En toch," zei Berg met een glimlach, strelend over het vreemde beeldje, „en toch heeft de man, die dit maakte daarmee een van de vensteren van z'n ziel wijd voor ons opengezet Elk kunstenaar is een soort verwoede maniak, die al
de geheimenissen van z'n ziel naspeurt en ze zonder aarzelen aan de wereld openbaart. Stom hè ? Want daardoor krijgt de wereld vat op 'em en daar maakt ze ge woonlik een weinig vriendelik gebruik van. Daar is geen mensensoort, Marcus, dat vroliker uitgelachen en meer gehoond wordt dan de kunstenaar."
„Dat meen je niet," riep Marcus. „De kunstenaar wordt overal geëerd."
„Als ie dood en honderd jaar begraven is," vulde Berg lachend aan.
Er werd gebeld en even later kwamen de twee jonge schilders binnen. Berg stelde voor:
„Van Houwaert De Wilde Greskamp."
Het waren twee zeer verschillende typen. De Wilde was een correcte heer met een gladgeschoren gezicht en zonder enige andere opmerkelikheid aan zich dan een kleurig gebatikte das. Hij had een student of een kantoormens kunnen zijn. De hand, die hij Marcus toestak was blank als die van een meisje en aan zijn vinger flonkerde een zuivere robijn. Zijn rustige ogen zagen Marcus met een scherpe blik aan, maar wendden zich dan onverschillig naar Berg.
Greskamp zag er heel anders uit. Zijn hoekig gezicht was omlijst door dik, donkerblond haar, dat hem, bijna tot op de schouders hing. Een korte rosse baard ruigde om z'n mond en kin en z'n ogen waren van een eigenaardig bleek-blauw, zacht en toch wonderlik sterk van bHk. Hij droeg een breedgerande, zwarte flambard en een donkerbruin fluwelen pak, dat betere dagen gekend had. Zijn handen waren breed' en zwaar, en de nagels waren niet al te nauwkeurig verzorgd, merkte Marcus op. Hij voelde dadelik, dat deze Greskamp de schilder van het vreemde landschap zijn moest.
Het duurde een poosje, eer het gesprek begon te vlotten. Er werd wat gesproken over onverschillige dingen, tot er een onnatuurlike stilte kwam, waarin elk voor zich uit keek en zwijgend rookte. Toen zei Wil Berg tegen Greskamp:
„Zeg Hein, Van Houwaert vond je landschap lelik, maar er was toch iets in, dat hem aantrok, zei hij."
Greskamp keek Marcus aan en lachte met z'n sterke, witte tanden bloot.
lUb



„Prettig," lachte hiL „gewoonlik vinden ze m'n werk niet alleen lelik, maar stoot het ze nog af ook!"
Marcus verzachtte z*n uitspraak:
„Ik vind het vreemd .... zo ongewoon."
„Dat vonden de tijdgenoten van Rembrandt die z'n werk ook," zei Greskamp. „En nou liggen ze in aanbidding voor 'em
neer Vincent van Gogh kreten ze uit voor gek en nou
noemen ze 'm een kuituurfactor!"
„Jonge schilders zijn altijd erg bescheiden in het kiezen van hun voorbeelden," vond Berg met een glimlach.
Greskamp's gezicht verduisterde lichtelik, en De Wilde zei:
„Hein heeft geen pretenties op bescheidenheid."
„Zo min als üj/föviel Greskamp, rood wordend uit, „en zo min als welk artiest ter wereld. Bescheidenheid is goed voor ambtenaren en andere filisters, maar een kunstenaar moet z'n waarde kennen en die hooghouden."
„Van Houwaert is ook ambtenaar onderwijzer,"
merkte Berg onnozel op.
Marcus kreeg een kleur, maar Greskamp zei welwillend:
„Dat zegt niks onder ambtenaren heb je zeer fatsoen-
like mensen,"
zo ernstig, dat de andere drie in een lach schoten. Greskamp keek even uit het veld geslagen, maar De Wilde verklaarde:
„Overigens is het meneer Greskamp's diepste overtuiging, dat er maar één soort mensen op de wereld bestaat, die de moeite en het leven waard zijn: dat zijn de kunstenaars en meer in 't bizonder de schilders en van hen eigenlik alleen de kubisten en futuristen."
Greskamp keek rond met een gezicht van: „nou, dat zullen jullie toch wel met me eens zijn!" en grimmig beet hij De Wilde toe:
„De knappe tekenaars en schilders van mondaine en smerige oppervlakkigheidjes in ieder geval uitgesloten."
„Merci," zei De Wilde met een gracievolle buiging. Berg lachte luidkeels.
„Als jullie vrede sluit, schenk ik thee," riep hij, en Greskamp sputterde:
„We hébben geen ruzie. Gerard weet best, dat ik hem een patente vent vind, maar dat ik z'n kunst verafschuw. Allemaal knappigheden zonder diep gevoel, verbluffend handig, maar om misselik van te worden en voorgoed de pest te krijgen aan wat men in de wandeling schilderkunst noemt."
107



rende massa tegenstrijdigheden blijven, zolang moest er me vaste hand geregeerd worden. Elke regering beging onrecht vaardigheden, dat sprak van zelf, dat zou een^^ciaSes evengoed doen, regering zelf was een uu*iMvuXeM zwart of rood, dat deed niets ter zake ««-vddraigneia
GrëskanTj? *** SDa*dlÜt> net 20 g°ed als ikP' schreeuwde
ai^V° V°°r ^ ^te"»* " -*i Marcus koel, „maar je verast je De aanvaard juist regërkig, met oniechtvakrdigheiden al omdat ze nodig is, omdat het stomme volk èn de sluwe in
witiï661 ^ An100"1 gehouden mo°ten worden,wü de wereld geen schandelike smeerboel worden "
„Onrechtvaardigheid is inzichzelf slecht," riep de ander en lete dat slecht is, kan nooit iets goeds bewerken, daïfaÏÏff gelik ... ADe regering moet uit de wereld weg dan eerst Set STVaIletVrf *l de,menS °Pgroeien to* een goed weïen ta£ ïlf?St °f °nder dwang' maar omdat mens van nature goed is en onze rot-maatschappij als een ziekte on w, inwerkt en hem alle kwaad bijbrengt » P hem
Het was laat in de nacht eer ze afscheid namen.
Berg bracht Marcus een eind weg. Het was nu helder geworden en de sterren fonkelden koud aan de dodere lucht De maan was opgekomen en scheen over de daken van de
toren stond omvloeid van blanke klaarte en de vergulde wE zers blonken vreemd op hebzwarte bord. StilTtonS de EL
Sen^W^68 fe 8piegelen * het wateTvïi de fiïïï t* ?? bomen waren ab schimmen in deze
SSf naCïtuDe °P«^drooKde straten lagen wittig tussen d^
neu1Sen*STSïreid ?" Vele praten en "Wan^nvJf.w' TtSkBm «em weer brokken van het ge¬
sprek te binnen en antwoorden, die hij had moeten Teven d e hij verzuimd had. Zijn ogen prikkelden van rook die als een mist in de kamer gehangen had ' „web je je niet verveeld?" vroeg Berg.
de ^vS11^ÏÏ? ^ gehad'" Marcus *«
„Die Greskamp is een wondere vent," zei Berg een ofxenMit later. „Dat wordt wel iemand. Hij heeft iets verlmd S«ï
Marr.ua e/nt WVi.,.„ . o '
113



114
maar 'et is een echte beer ... absoluut geen omgangsmens.. Hij moet nog leren, de waarheid af en toe te verzwijgen.'
„Dat vind ik juist het mooie in hem!" riep Marcus overtuigd.
Berg lachte zacht.
,Dat is het misschien ook wel," zei hij toen nadenkend.. „Maar hij zou zijn weg gemakkeUker vinden, als hij wat meer sociabel was."
De Wilde is een heel ander type," vond Marcus. "o ja. De Wilde is veel meer man van de wereld. Hij is rijk en" verbazend knap .... Maar hij is lang zo sterk niet als
Greskamp EigenUk een echte decadent."
Een eindje liepen ze weer zwijgend voort. Toen zei Marcus zuchtend: „ ,
Jij hebt 'et toch maar fijn, Wil.... Zon omgeving van artisten is toch heerlik. Helemaal niét dat kleinzielige, afgunstige en kletserige van andere milieu's. De ander schoot in een lach en sloeg hem op de schouder. Naïeveling?' riep hij luid. „Daar zijn geen afgunstiger mensen op de wereld dan artisten en nergens wordt Zoveel kwaad gesproken en zo geraffineerd geïntrigeerd als in kunstenaarskringen! Ze kunnen eikaars bloed wel drinken.
Marcus lachte. Hij geloofde het niet. „En die twee van vanavond dan? Antipoden en toch blijven ze kameraadsohappelik."
Schijn, ltorcus. Ze haten mekaar woedend. Zijn jaloersoft op" eikaars geld en kracht.... Maak je geen illusies, jongen 't Is overal in de wereld hetzelfde."
Maar Marcus schudde het hoofd en wou het niet geloven. En toen hfj m z'n bed nog wat over z'n avond lag te soezen, vond hij zichzelf diep beklagenswaardig, dat hij in zon bekrompen omgeving leven moest en dat er zoveel moois en belangwekkends in de wereld was, dat voor hem verloren bleef...



115
VIII.
gaaS sets rz K^rrj°^Het ™
komen van de heldeïe XS^^S^J^1^ f en hun tintelend-blauwe strak krmwL d zonnetJe
kwakkend. Een paar maal ™ t g06d Was,eK »l*aam vermen van drZmaalscnooren diTh^ ^ tege^ohem aan te spreken nV^ L!? 6 , wel neigmg getoond, haastig groeïmf^o^e^ZnfZt^ ™S zou gaan praten, - het vS dat 16 ^Ver '£et vak absoluut vergeten wou ' * m ^ lavende dagen
naaidefaSl^Van1 ',aVW* met z'n oom « tante
ere van deTfee dSdrtei *dï iKV*"-6611 partiWe was ter geweigerd, vond het onlnLneerde?ang we^ ffij had eerst moeten, m'elTwie hifha^fSmE™' daar aUemaal lui *• «* of een vedbKSde beleSfen * waren Maar tante had zo Sur geSn ên oonT hS* ^«^den al. drongen, dat hii eindelik h»,a ♦ ^ had 20 wa™i aange-
genoegen bSSSlmu^rdl^TZ^ ^V*11^ dat hun ming ia het taS^K™ HifS^de P.rettiee stem"



hii zich buitengewoon prettig gestemd. Even dacht hij aan z n armoedig inkomen en z'n scharrelen om het eind van de maand te halen en hij glimlachte ironies tegen deonbenspelike heer in de spiegel, die niemand voor een schoolmeester zou kunnen verslijten. Maar de mensen, met wie hij aan tafel zou zitten dien avond, wisten het toch allemaal.... tKon Hem niet schelen. Geestelik was hij minstens hun gelijke en als ze hem soms wilden kleineren, zou hij hen wel laten voelen, met wie ze te doen hadden. In de spiegel zag hij het blanke gezicht verstrakken tot een uitorukking van wrevel en trots en weer glimlachte hij onwillekeurig.... Wat een kruidje-roer-meniet was ie toch! De gedachte aan een krenking was al genoeg om hem zich te weer te doen stellen.
* * *
Enny van Weelen maakte een onverbeterlike nijging als antwoord op Marcus' even onberispelike buiging. Maar daarop lachte ze vrolik en stak hem kameraadschappelik de hand toe, ctie hij eveneens lachend schudde.
Het is wel lang geleden, Marcus, dat je me de wiskundevraagstukken in een propje papier toegooide, maar we zijn het toch nog niet vergeten, hè?"
Nee " zei Marcus met een glimlach bij die herinnering.
Hij keek haar eens aan. Ze was slank geworden, bijna even lang als hijzelf en haar blond haar was in een vreemd-ge: draaide* wrong boven haar blank gezicht. Spontaan voegde hij
er achter: „
„Wat had je toen een mooie, lange vlechten, hnny ....
„Dus nou vin je me minder mooi!" riep ze verwijtend. „Je begint niet erg complimenteus, Marcus!"
Marcus keek haar ernstig aan. Onder zijn donkere büfc bloosde ze even, maar ze sloeg haar helle blauwe ogen geen seconde neer en haar lippen bleven lachen. Ze waren zeer rood om haar witte tanden.
„Je bent veel mooier dan vroeger," zei Marcus rustig, „maar je bent'fcelemaal anders."
Even wolkte een lichte ontevredenheid ovér haar vóórboord, maar er kwamen nieuwe gasten en ze wendde zich naar dezen. Over haar schouder zei ze nog: n Je zört aan tafel aan mijn linkerhand zitten, Marcus.
Marcus'liep de salon door naar een paar oude schoolkame-
116



raden, die hem wenkten. Hij glimlachte stil voor zich heen. Wat een onderscheiding! Hoe kwam ze daar in eens zo bö? Er ontspon ach een lachend gesprek van herinneringen aan de school en de leeraars, maar Marcus was er niet bij met ziin gedachten. J J
Verholen gingen zijn blikken telkens naar de slanke meisjestiguur in haar lichtrose zijden janon met de zeer lage hals 6
Wonderlik zoals die meisjes in een jaar of wat veranderen! ln zijn herinnering was ze een langbenig, nog al hoekig kind met een paar brutale ogen en heel lange vlechten. Op die vlechten was ie een beetje verliefd geweest, niet lang overigens. tAi nu was ze een volwassen vrouw. De hoekigheid was verdwenen, ze was slank en haar lenig lichaam bewoog zich zo sierlik en buigzaam .... een jonge panter, dacht hij eventjes en hij glimlachte tegelijk om zijn dwaze vergelijking.
„Wie is dat, met wie Enny staat te praten," vroeg Marcus met de ogen wijzend op een tamelik logge heer, die bizonder dringend tegen haar te redeneren stond.
„Jonkheer Van Tot en Met Boterenstein," grinnikte de ander met een komiek geaffecteerd kraakstemmetje. „Erfgenaam van drie miBioen, verdiend door allerlei vuiligheid om te tovebrengen"" ^ substantie en die voor boter atm de markt te
Lachend keek Marcus hem aan.
„Praat HoUands," zei bij toen. „Wie is 'et?"
„De zoon van Wegener, de boterfabrikant," lichtte de derde ra.. „Ze zeggen, dat ie met Enny gaat trouwen .... Misschien noren we d'r van avond meer van."
hir7S^mSLriep Mamw P**» en mï CT ™* zonder
veïwiS ïr cht?r= J'^^e Partijl" En op hetzelfde moment verweet hij zich die totaal ongegronde bitterheid: wat had hii
ker zei: " h°°rde hij Weer' hoe de eerste^re-
„Maar ze fluisteren ook, dat Enny niks van 'em hebben
moet. dat et maar vrome wensen van de ouwelui zijn." „De Van Welens zijn toch ook rijk?" vroeg Marcus.
"J ' antwoordde de ander, maar de derde haalde
de schouders op en vertelde:
Hfi'mfHt%17°PewW?e^.geruchten omtrent het vermogen van ^verllren^ J ^ ge8Peculeerd hebben en
117



„Onzin," riep de ander. „M'n vader zegt, dat er absoluut niks van aan ia."
Z'n vader was Van Weelens' bankier; de welingelichte derde trok z'n wenkbrauwen op, ongelovig, maar zei niets meer. Marcus lachte en zei:
„Laten we van dat interessante onderwerp afstappen. We Worden er zelf geen cent rijker van, wel'?"
Aan tafel ging het vrolik toe en Marcus praatte veel met Enny over vroeger. Ze wist nog allerlei dingen, waarbij bij betrokken geweest was, en die in zijn herinnering vervaagd waren. De logge meneer Wegener zat schuin tegenover hen en trachtte telkens een gesprek met Enny te beginnen, maar handig ontweek ze zijn vragen en opmerkingen en enige keren vroeg ze zeer opvallend Marcus' mening over iets, dat Wegener gezegd had. Eerst maakte Marcus zich met een beleefdheidje van de lastige interventie af, maar allengs begon hij onder de invloed van de wijn vrijmoediger en vroliker te worden en Enny's blijkbare voorkeur prikkelde hem tot telkens scherper uitingen. Wegener deed z'n best om glimlachend van repliek te dienen, maar Marcus zag de verbeten woede in z'n ogen en dat begon hem steeds meer te amuseren. Hij voelde, dat er iets zijn moest tussen Enny en Wegener en dat het meisje hem gebruikte om den ander te plagen en te prikkelen, maar die rol stond hem op dit ogenblik wel aan en hij speelde hem met steeds groeiende geestdrift. Een heimelik gevoel van haat tegen die rijke patser deed hem behagen scheppen in het prikkelende spelletje en Enny's heldere lach en schitterende ogen wonden hem meer op, dan hij zichzelf wel bekennen wilde.
Er werd koffie rondgediend in de grote salon, waar ze binnengekomen waren en Marcus zag Wegener een paar keer om hem heen draaien, tot ze ten slotte door een gemeenschappelike kennis met elkaar in gesprek werden gebracht. Ze stonden in een kringetje met een stuk of acht en praatten druk en levendig over allerlei onderwerpen. Wegener keek Marcus aldoor aan en toen het een ogenblik stil was en Enny juist op het groepje toekwam met haar moeder en een andere dame, zei hij plotseling, luider dan iemand in de salon sprak:
„Kan ik u een poosje geleden in Hofstad gezien hebben, meneer Van Houwaert, wandelende met een troep onfrisse
vnlVstlriTi d*>rt ïas 9"
118



De drie dames bleven staan. Marcus zag de schrik op hun gezicht, de lichte, nerveuze schrik, die welopgevoede mensen beweegt, als er een te harde klank, een brutaal woord in hun deftige kring opklinkt. Er was een verwonderd en gehinderd zwijgen en ook in andere groepjes wendde men de ogen naar hen heen. Marcus voelde zich bleker worden en een stille woede om deze plompe aanval van de geprikkelde botermeneer schoof even een floers voor zijn ogen. Maar hij dwong zich tot kalmte. Het feit lag er nu eenmaal toe. De vent had hem belachelik gemaakt. Hij moest zich verdedigen. Strak keek hij m de kwade, spottende ogen van Wegener en rustig zei hij: „Zeker kan dat, meneer Wegener. U moet namelik weten, dat ik onderwijzer ben aan een volksschool in Hofstad. Schoolmeester, als dat woord u meer bevrediging schenken mocht.'?
„Ach zooooi" meesmuilde de ander. „Dat moet voor iemand van uw afkomst bij wijlen hoogst pijnlik zijn."
De aanval was zo ploertig grof, dat er een algemeen wrevelig gemompel kwam, dat echter dadelik verstomde, toen Marcus snijdend antwoord klonk:
„Soms is het veel pijnliker, meneer Wegener, in goed gezelschap aangesproken te worden door iemand, die zich niet in zn stand weet te gedragen. Men kan zo iemand moeilik wijzen op z'n onbetamelikheden, omdat de gezelschapsvormen dat met toelaten, begrijpt u?"
Wegener verbleekte op zijn beurt. Op de gümlachende gezichten las hij zijn nederlaag en ergens in een verwijderde hoek van de salon zei een herenstem zacht, maar duidelik verstaanbaar: „Bravo!"
Hij gaf het echter niet op. De zucht om Marcus te beledigen en te kleineren was sterker dan zijn gevoel van schaamte en hij zei lachend;.
„Men proeft uw vak uit uw woorden, meneer Van Houwaert! U zou uw opvoedkundige neigingen zelf s in gezelschap botvieren, als het maar geoorloofd was!"
Marcus lachte ook.
„Br heb een goed hart," zei hij. „Br vind een ongelikte beer een zo onverkwikkelik verschijnsel, dat ik inderdaad zou wttlen trachten hem een beetje nader te brengen tot de staat van beschaafd wezen — als het maar geoorloofd was .... geloof me, meneer Wegener."
Er werd nu op verschillende plaatsen hoorbaar gelachen en
119



sen van Marcus' oude kameraden, die al wat veel gedronken lad en z'n stemming niet meer volkomen meester was, lachte luidkeels, sloeg Marcus op de schouder en riep vrolik: „Die ouwe Marcus! Nog net dezelfde van vroeger!" Wegener stond een beetje beduusd. Ditmaal was de klap zo aard en het sukses zo duidelik, dat hij begreep niet verder te moeten gaan. Woedend keek hij Marcus aan, die kalm glimlachte. Daarop maakte hij een lichte buiging en keerde zich om. Toen zag hij Enny en de twee andere dames, die hun glimlach niet verborgen. Onder Enny's even opflikkerende ogen kromp hij een ogenblik ineen. Dan richtte hij zich op en liep op een ander groepje toe, waar hij een gesprek aanknoopte met een paar vrienden. Marcus keek hem na. Inwendig trilde hij van woede. De schoft! Hoe had ie zich in moeten houden
om hem niet een slag op z'n stomme tronie te geven De
school en al de minderwaardigheid ervan vervolgden hem dus tot hier op deze partij toe. Zenuwachtig rammelde zijn hand met de sleutels in z'n broekzak. Hij keek rond, zonder aandacht, tot z'n ogen die van Enny ontmoetten. Die straalden hem met een vreemde glans tegemoet. Was het bewondering? Vriendschap? Ach, wat een nonsens allemaal! Z'n plezier was
bedorven. Hij ging weg. Zou wel een uitvlucht bedenken. Dan ging ie stilletjes naar de Bodega. Misschien vond ie Berg daar
wel, die kwam er 's avonds veel Hij liep de salon door en
wenkte een bediende, die bij de deur stond.
„Haal m'n hoed en m'n jas even, wil je?" zei hij.
Tegeüjk was Enny bij hem. Ze lei haar hand op zijn arm en vroeg:
„Wat ga je doen?"
„Be ga weg," zei hij. „Je neemt me toch niet kwalik? Ik
eh ik moet nog iemand noodzakelik spreken vanavond."
„Een dame?" vroeg ze met een vreemd glimlachje.
„Hoe kom je daarbij?" zei Marcus, z'n wenkbrauwen fronsend. „Nee, maar heus, Enny, ik ga weg "
Dan voeg hij er stug achter: ^
„Die meneer Wegener heeft gelijk: ik hoor hier niet bij."
Enny maakte een ongeduldige beweging en stampte op de grond.
„Hè, wat zijn julli mannen toch een driftkoppen Waarom wil je m'n plezier nou bederven. Be sta er op, dat je
blijft Straks gaan we dansen. Hoe kun je nou weg-
aaan?"
120



„Och," zei ze, „ik weet het eigenlik niet Ik geloof het
wel. Die man doet af en toe of ie rechten op me heeft. En
Vader en Moeder praten zo wonderlik over 'em net of ze
iets met hem afgesproken hebben."
Marcus lachte bitter.
„Moderne handel in blanke slavinnen, bromde hij grimmig. „Gedekt door het ouderlik gezag en de sanctie van de wet. Enny kleurde.
„God, Marcus," riep ze, „wat gebruik jij een harde woorden, 't Lijkt wel of je socialist bent met je wrange critiek op gezag en wet."
„Socialist ben ik niet," zei Marcus haastig, „maar onze maatschappij, ja, die haat ik die is zo door en door bedorven
en zo gemeen en onrechtvaardig "
„Hoe kom je er toch bij?" riep Enny en uit haar lach was weer alle boosheid weg. „Nou," zei Marcus, „en jouw geval dan?' Ze lachte helderder en tikte hem met haar fijn geschoeid handje op z'n arm. .
Maar er is geen sprake van een geval! riep ze vroliK, „D'r is immers nog niets bepaald. En wat zou de maatschappij daar dan nog mee te maken hebben!"
Marcus greep haar hand en kuste de pols, die boven de handschoen even bloot was. Toen trok hij haar arm door de zijne en keek haaT van terzijde aan. Rustig lag haar hand op zijn arm, als hoorde het zo. Een warm gevoel van kraoht-totbeschermen doorstroomde hem en zacht zei hij:
Laten we niet over zulke nare dingen praten, Enny.... Wat ben je mooi vandaag .... Je ogen blinken zo blij en je
lippen zijn zo rood Je bent heel mooi Enny.
„Mooier dan toen ik lange vlechten had, Marcus? „Veel mooier!.... Waarom denk je daar toch telkens weer aan?" .
Och, Marcus toen ik die vlechten droeg, weet je ....
toén ben ik wel een poosje erg verliefd op je geweest, geloof ik. Maar ik was tegelijk een beetje bang van je. Je was zo
verbazend knap, je wist gewoon alles En dan was je zo
anders dan de andere jongens, veel stiller en je nam de dingen altijd zo koel op .... Weet je 't nog.
Nee," zei Marcus, „natuurlik niet. Dat merk je toch zelt niét op, hoe je bent.... Maar ik ben ook wel een poosje verliefd geweest op je vlechten."
126



mer. En hij werd er ontvangen alsof zijn bezoek een dagelikse gebeurtenis was. Een trilling ging door hem heen, toen hij zag, dat Enny haar lang, blond haar in twee vlechten droeg, die over haar schouders naar voren hingen, precies zoals zij ze droeg op school. Glimlachend reikte ze hem de hand, en het drukje van verstandhouding, dat ze hem gaf, ontroerde hem een ogenblik meer dan hij verwacht had. Verder waren ize heel gewoon tegen elkaar, hoffelik, en een beetje kameraadschappelik, voor zover dat te verklaren mocht zijn uit hun vroegere verhouding van klassegenoten.
„Enny heeft wat hoofdpijn," verklaarde Mevrouw, „daarom heeft ze haar haar los. U ergert u er maar niet te veel aan."
„0, Mevrouw", zei Marcus, „integendeel. Het staat Enny uitstékend en het doet me denken aan vroeger.'"
Dan ontspon zich een gesprek en Marcus sloeg er zich dapper door. Van tijd tot tijd keek hij tersluiks naar Enny, die over een handwerkje gebogen zat en vaak ontmoette hij haar ogen, die stilletjes naar hem lachten. Hoe heerlik, het geheim, dat ze samen wisten en waar de anderen geen vermoeden van hadden. Hij sprak over het boek, dat hij meegebracht had en hij was er zo vol van, dat hij hen allen met zijn geestdrift boeide. Toen hij weg was, zei Enny's vader:
„Een intelligente jongen. Precies z'n vader. Net zo'n trots, hooghartig gezicht, zo koel en gereserveerd en hetzelfde ent» housiasme voor de dingen, die hem eenmaal vast hadden. Z'n vader was een prachtkerel. Aan de hogeschool was ie de afgod van iedereen."
„U hebt met z'n vader gestudeerd hê?" vroeg Enny.
„Ja kind .... Da's lang geleden.... een jaar of dertig. Jammer, dat 'et zo beroerd met 'em afgelopen is Bankroet, en zelfmoord. D'r was geen cent over .... Die jongen zal 'et hard hebben. Onderwijzer aan een volksschool... Niks voor een Van Houwaert."
„Je had moeten horen, hoe ie Wegener van repliek diende," zei Mevrouw. „Dat was eenvoudig verbluffend. Öf ie een lakei te woord stond."
„Wegener was ook vreselik plomp," viel Enny in.
Haar vader keek haar ernstig aan.
„Je moest zo niet over Wegener spreken, Enny," zei hij streng. „Je bent nou wel meerderjarig, maar je moet toch niet vergeten"
Hij beëindigde zijn uitspraak niet. Enny haalde haar schou-
130



ders op en boog zich over haar handwerkje zonder te antwoorden^
Marcus wandelde die week nog een keer met Enny in het bos en op Nieuwjaar kwam hij weer bij haar aan huis. Er waren toen veel mensen en hij kon haar maar even spreken. De volgende dag was de laatste van z'n vacantie en bij had zo dolgraag nog met haar gewandeld, doch het was onmogelik: ze moest op reis. Maar ze beloofde, dat ze hem schrijven zou en dat ie haar ook schrijven mocht: alleen moest ie z'n naam niet op de brieven zetten.
Bij Oom en Tante ging alles rustig z'n gang. Ze leef den met hun drietjes vredig langs elkaar heen en ontweken zorgvuldig alle dingen, die de stemming konden verstoren. Marcus waardeerde het zeer en Tante was eveneens uiterst tevreden over zijn houding. Stilletjes betreurde ze het zelfs, dat hij maar niet hier bleef. Ze waren toch eigenlik te nauw verwant om zo scherp gescheiden te leven, en och, de jongen was altijd wel moeilik geweest, maar nu scheen ie verstandiger geworden... en ook, het was een leegte, als ie weg was: ze waren nu eenmaal al die jaren aan het samenleven gewoon, met conflicten en al. Maar er was geen denken aan, nog eens hét voorstel te doen: Marcus had het zo beslist teruggewezen indertijd en op dat punt toonde hij niet de minste toenadering. Heimelik had ze wel gehoopt, dat ie er een woordje over zeggen zou en Oom Ernst had er zelfs eens even op gezinspeeld. Maar Marcus had het schijnbaar niet opgemerkt en er was verder niet meer over gesproken.
Én zo ging Marcus de laatste avond, na een hartelik afscheid, terug naar HofstadHij had de juffrouw geschreven en de kachel brandde. Er stond een potje thee op tafel. Wel aardig van het mens, dacht Marcus, maar hij had geen zin om daar nu alleen thee te gaan zitten slurpen. De stilte-van-eenzaamheid in de weinig gezellige kamer woog zwaar op hem en de gedachte aan de school en het werk, dat morgen weer beginnen zou, deukte hem als lood. Nu was het weer uit met het vrije, onafhankelike leven, het mooie leven-van-aristocraat. Morgen begon weer het zeurige bestaantje van de armzalige schoolvos, van z'n huurkamer naar school en van school naar z'n huurkamer ellendig, en eindeloos En de kinderen, en de vervelende lessen bah! Hij voelde het gareel weer om z'n schouders glijden, en hoe zwaar het drukte!..
131



Maar de gedachte aan Enny kwam dan alle zwartgalligheid verdrijven en er bleef alleen een zoet-stille weemoed. Nu was ze ver weg, bij haar tante in Arnhem ... Enny ... wat was ze
mooi en hoe wonderlik was het, dat ze ineens zoveel van
elkaar waren gaan houden. Hij voelde plots een bittere jaloezie tegen de mensen, die nu bij haar waren, die haar mochten zien, die haar mochten spreken, haar horen lachen, die naar mooie blanke handen mochten kijken en naar haar heldere
ogen, die bij gekust bad Het leven was wonderlik onlogies!
Al die onverschillige mensen waren vlak bij haar en hij, die van haar hield en van wie zij hield, hij zat hier in die smerige
stad, mijlen ver bij haar vandaan! Dan besloop langzaam
de gedachte aan haar rijkdom zijn geest! Hij poogde haar met zijn eerlike weerzin terug te duwen, maar telkens kroop ze
terug in z'n aandacht Ze was rijk En wat een moge-
likheden opende dat! Maar toch bij zou zorgen, dat
ie ten minste iets daar tegenover kon stellen. De laatste diagen had ie er aan gedacht, voor staatsexamen te gaan werken én dan in letteren of rechten te gaan studeren, 't Was wel moeilik, maar er waren meer onderwijzers, die zo een titel hadden gebaald. En als ie dokter in de letteren was of meester in de rechten,dan hoefde hij er zich niet meer voor te schamen een rijk
meisje te trouwen! Zo suste hij z'n geweten in slaap, maar
diep in z'n hart bleef als een heimelike pijn de stille zekerheid, die zijn trots ontkennen wilde, dat Enny's rijkdom hem niet onverschillig was.
132



IX.
De school was begonnen en Marcus bemerkte tot z'n eigen stille verwondering, dat hij zich niet zo ellendig gevoelde, als hij zich gisteravond' had voorgesteld. Het terugzien van de kollega's had hem zelfs even prettig aangedaan en vooral Harders hartelike handdruk had ie met even ongehuichelde hartelikheid beantwoord. Die Harder was iemand, dat merkte je aan allee. Een ronde, sterke kerel, die wist wat ie wou, en dat doorzette met een harde koppigheid.
En de 'kinderen leken hem niet zo afstotend lelik als ze in z'n herinnering geworden waren. Mali Die hele vacantie had een dag of tien, twaalf geduurd en het leek een geweldige tijd! Maar er was ook veel gebeurd in die wonderlike dagen!.. De kinderen waren hem een voor een nieuwjaar komen wensen en sommigen hadden kaartjes meegebracht, lelike blinkende kaartjes met schreeuwend gekleurde bloemetjes er op en drukke gouden letters. Een had er triomfantelik een echt visitekaartje overgereikt; van z'n vader en moeder: „G. W. Smits en Echtgenoote", ip sierlike, Gothiese letters, prachtig. En de kleine Smits had zo gelukkig geglunderd, dat Marcus even gelachen had en hem een vriendelik tikje op z'n wang had gegeven. En nu keek die kleine Smits telkens naar hem met z'n pientere oogjes, gelukkig en met komieke verering, als wisten ze samen een groot en diep geheim.
En dan was er in Marcus' ziel als een telkens opklinkende juichkreet de gedachte aan Enny, die hij stilletjes z'n meisje noemde. Daar wist niemand iets van en niemand zou daar voorlopig ook iets van weten. Dat was de stille rijkdom van z'n ziel en hij zou er de kracht uit putten, door te zetten tot het laatste. Och, dit hele leven van zwoegen en ploeteren was maar schijn! Een poosje volhouden en dan kwam de schone,
188



stralende werkelikheid eerst: zijn leven met de mooie, voorname vrouw, terug in de stand, waarin ie thuis hoorde, omgeven van al de dingen van geest en uiterlike behagelikheid, die het leven z'n grote waarde gaven.
Om half elf op de speelplaats liep Harder met hem op en neer. De kinderen krioelden schreeuwend door elkaar, 't Was koud en een snijdende Oostenwind blies stijf over de plaats.
„Prettige vacantie gehad?" vroeg Harder.
„Ja," antwoordde Marcus, „buitengewoon. Ik had me d'r
al veel van voorgesteld, maar 't is me nog meegevallen
Ken je Wil Berg?"
„De schrijver?"
»Ja" , ,
„Van naam wel. 'k Heb dikwels wat van em gelezen.
„Hoe vin je 'm?"
„Nou, zo, zo. Ik vind 'em geweldig knap, maar ik hou niet erg van z'n eenzijdige theoriën."
„Zo Weet je, dat ie nog erg jong is? Maar twee jaar
ouwer dan ik. 'k Heb met 'em in dezelf de klas gezeten op de H. B. S. En in de vacantie heb ik 'em ontmoet. Een avond bij 'em op z'n kamer gepraat met nog een paar jonge schilders er bij. Allemachtig aardig. Vreemde lui, die schilders vooral. De ene was een soort kubist en nog anarchist op de koop toe. Daar ben jij een lammetje bij."
Harder lachte.
„Dat zal wel!" zei hij. „Br ken dat soort anarchisten. Van die kwasi revolutionaire typen, die d'r hele leven niet anders doen dan schreeuwen en schelden zonder ooit een hand uit te steken om ook es wat te dóen voor d'r ideaal!"
„Pats! die zit!" riep Marcus lachend uit. „Je begint weer al goed, Harder. Br moest je eigenlik nooit iets vertellen. Jij breekt alles af."
„Nog erger dan jouw anarchistiese kubist?"
Een van de dames hoorde wat Harder vroeg en ze riep:
„Wat zegt u, meneer Harder? Wat is dat voor een vreselik verschijnsel: een anarchistiese 'kubist?"
Harder vertelde haar lachend wat Marcus gezegd had.
„Verechrikkelik," lachte de juffrouw. „En hebt u z'n schilderijen gezien, meneer Van Houwaert?"
„Eentje maar," bekende Marcus „En dat stond me niet
bizonder aan."
134



„Je kan zo'n ding gerust op z'n kop zetten, hè?" stelde de juffrouw voor. „Daar merk je niks van."
„Nou, dit niet," zei Marcus lachend. „Maar misschien zijn er wel zulke, dat weet ik niet."
„Ik zou zulke schilderijen zo vreselik graag es zien," zei de juffrouw. „Die meneer Van Houwaert heeft toch maar interessante connecties."
Dan ging de bel en de klassen liepen te hoop om naar binnen te gaan. Even stonden ze stil in de rij en een huivering ging door de kin derenmassa onder de snijdenden adem van de koude wind.
„Pestweer," bromde Vos tegen Marcus. „En dan mot je zien,
wat die kinderen an d'r lijf hebben Is 'et geen schande,
geen godsonterende schande?"
Marcus haalde verveeld de schouders op, keek es over de rillende kinderen, die stonden te trappelen en zich te schurken van de kou. Daar begon het weer. Het eeuwige gedraai in dat beroerde kringetje van armoe, honger en vervuiling. Opnieuw begon de nooit onderbroken kreet om medelijden aan zijn oren te janken. En wat kon ie er aan doen ? Waarom moest hij dit allemaal aanzien en er zelf ook mee de ellende van
dragen? Het was zijn schuld niet en hij was machteloos
Je zelf sluiten en alleen kijken naar je eigen leven, denken over het probleem, hoe je van je eigen leven wat maken kan en werken voor de verwezenliking van je plannen.... dat was je enige houding, je enige kans.
Hij ging naar binnen en begon te werken. Hij deed z'n best, om nergens aan te denken, om niet te letten op de kinderen. Maar telkens toch dwaalden zijn ogen naar buiten, waar het bleke winterzonnetje langs de daken zilverde en de lucht zo strak koud-blauw was. De wind joeg driftig langs de ramen. Dan zag hij weer langs de banken, waar de kinderen in hun onmogelike vodden in mekaar gezakt zaten te werken. Door de scheuren van de kieltjes vlekte het gore ondergoed en hij ontstelde dieper, toen hij bij een jongetje door een rafelig gat in een verschoten jasje een naakt stukje rug zag, een klein stukje maar, waar precies de scherpe punt van een schouderblad onder spitste.
„Heb je een dikke overjas?" vroeg hij.
Het jochie keek hem verlegen aan.
„Nee, meester," zei hij zachtjes, als schaamde bij zich diep, ..ik heb eeen overias."
135



Marcus keek hem een ogenblik in z'n mager, hoekig gezichtje, waarin de blauwe ogen zo diep en droef glansden, wijs en veel te oud.
„Je moet tegen je moeder zeggen, dat ze dat gat in je jasje maakt," zei hij, „op je rug."
Het jongetje kreeg een kleur en sloeg de ogen neer.
„Me moeder is dood," zei hij toen, nog zachter dan daareven, en hij leek zich heviger te schamen door het opbiechten van deze nieuwe onvolmaaktheid.
„Heb je dan geen Zondagse kleren?" vroeg Marcus, ietwat moeilik.
Het kind schudde het hoofd, boog zich over z'n bank en begon te huilen.
Een ander, ijverig, zwaaide z'n vinger op en zei gauw: „Ze vader heb geen werk, meester .... enne .... ze Zondagse pakkie staat in de lommerd."
Er was even gegiechel, maar het jongetje snikte zo erbarmelik, dat ze allemaal onder den indruk kwamen en stil werden. Een meisje, vergoeMkend, zei:
„Nou, Dirkie kan 'et toch niet helpen?"
Marcus tikte Dirkie op z'n schouder en zei ongewoon zacht:
„Huil jij maar niet, hoor Dirk 't is niks erg, hoor
dat komt wel terecht."
Maar Dirkie begon onder die troostende woorden nog harder te snikken en Marcus liep door, liet hem stilletjes uithuilen. Hij wenkte de andere kinderen door te werken, en deze, met een vroeg begrip van de behandeling der miserabelen, bogen zich over hun lei en keken alleen tersluiks nog even naar Dirkie's opschokkende rug.
Marcus was wrevelig tegen zichzelf. Waarom had ie nou weer de dwaasheid uitgehaald, iets te vragen! Je wist immers van te voren, dat je niet anders dan misère te horen kreeg en ie kon er toch niets aan veranderen. Wat zou 'et geven als ie nou b.v. die Zondagse kleren van dat jongetje uit de lommerd haalde? Volgende week stonden ze d'r weer in en bovendien, waar moest ie 'et van doen, zo'n dwaze weldadigheid? Hij had zelf nog al veel! Over een week zat ie toch al weer op zwart zaad en dan wou ie nog al gaan studeren...
Was ie zelf eigenlik ook geen armoedige hongerlijer?
Als zijn kleren versleten raakten, waar zou ie dan 'et sommetje vandaan halen om nieuwe te kopen? Nee, niet er aan denken, niet ie verdiepen in het leven van die kinderen het
136



155
De waanwijze mensen-van-ervaring dachten, dat ze dit wel
„wagen" konden Hoe zouden ze worden teleurgesteld
en schaakmat gezet door de kracht van de liefde tussen Enny en hem
Driftig liep hij de straat op en zwierf de hele avond door de bijna verlaten straten. Het was hondenweer. Een koude regen sloeg hem in z'n verhit gezicht en onder z'n voeten kletste de smeltende sneeuwpap, maar hij vond alles heerlik en had het de weinige haastige wandelaars wel toe willen schreeuwen ,dat een groot iets voor goed in z'n leven gekomen was, dat hij nu regelrecht afging op een schone oplossing ....
Laat kwam hij thuis en ging aan tafel zitten om nog een brief te schrijven aan Enny, een lange reeks stamelende zinnetjes van opgewonden geluk, 'die hij glimlachend overlas, en niet wegzond.



156
X.
Het werden wonderlike dagen.
Marcus begon met z'n kleren allemaal uit Dorenburg te laten overkomen en hij behield er niets van dan een pak voor school en een voor de Zondag. Z'n keurige gelegenheidskostuums, die Tante voor hem had laten maken, verkocht hij stilletjes, want hij moest geld hebben voor boeken en lessen. Hij schrok er van, zo weinig brachten ze op, maar bij kon nu beginnen en met een geweldige drift, die hem ganselik vervoerde wierp hij zich op de studie: Avond aan avond zat hij te blokken op Griekse en Latijnse grammatica en alleen de Zondagen gunde hij zich verpozing. Hij rookte niet meer, liep een uur de stad door naar z'n leraar om een paar stuivers voor de tram' uit te sparen en toch kwam hij aan 't eind van de maand te kort. Hij peinsde en peinsde hoe hij het zou aanleggen om nog zuiniger te leven, maar het kon niet.
Wat nu? Lenen? Bij wie? Bij Oom Ernst? Nee, onmo-
gelik. Er moest wat anders op gevonden worden. Dan verzon hij een advertentie te plaatsen om lessen te krijgen. En werkelik kreeg hij een paar aanbiedingen: achterlike leerlingen, die bijgewerkt moesten worden.
De een betaalde een gulden, de ander drie kwartjes per uur en ze kwamen alle bei vier maal in de week. Dat was zeven gulden, een waar kapitaal! Maar het kostte hem achtuur werken meer en het vermoeide hem ontzettend. De jongens waren zo vreselik dom en een kleinigheid leidde hun gedachten hopeloos af. Marcus spande zich in om de allereenvoudigste dingen nog voor hen in onderdelen te splitsen en ze hun zo eenvoudig mogelik voor te brengen, maar ze schoten niet noemenswaard op. En Marcus was bang, dat hij ze als leerling verliezen zou, wanneer ze niet overgingen. En wat



157
dan? Hij kon zien juist redden nu, maar hield geen stuiver over. En daarbij z'n taaie blokken in de vreemde studie, die
niet meeviel en weinig interessant was Hij voelde zich
een slaaf en zat soms met de hand onder het hoofd een poos na te denken over de onuiogelikheid om dit leven vol te houden. Maar dan kwam plotseling de gedachte aan Enny. Hij keek naar haar portret, dat altijd voor hem op tafel stond en met een ruk schoot bij weer aan 't werk, de lippen opeengeklemd, een rimpel tussen de ogen, kwaadaardig. Hij moest en zou er door! Hij had een sterk en gezond lichaam en een stel hersens, dat ook wat verdragen kon. Nu leek het bard en slopend maar later, als ie d'r eenmaal was wat zou ie
dan met een genot op deze tijd van ontzettend slaven terug zien als op een proeftijd, die hem gelouterd had tot hoger leven, tot het heerlike geluk van Enny's bezit
Op school bemoeide hij zich bijna met niets en niemand1. Werktuigelik deed hij z'n werk, maar er waren avonden, dat hij zich niet herinneren kon, wat hij overdag eigenlik gedaan
had. Dan lachte hij in zichzelf, met grimmige vrolikheid
Goed zo! die hele schoolmeestersrommel kon wat hem betrof ook verzinken! Hij trok er z'n geld van en dat was de goeie kant, maar anders! En die paar onnozele guldens, moest ie daarvoor soms het beste geven wat ie in zich! had? Kon iemand in redelikheid verwachten, dat hij zich zou afmatten
voor dat hongergeld? Als ie gek was! 'sAvonds,
dan begon z'n eigenlike werk en daar moest ie krachten voor
sparen De kinderen zag hij bijna niet meer. Hij stond
verder van hen af dan ooit en hun zwakke pogingen om tot enige vertrouwelijkheid met hem te komen werden zeldzamer en zeldzamer. Er heerste in de Mas een kille discipline en er werd doorgewerkt onder zijn koude heerschappij, zonder liefde, zonder vreugde.
Ook met de kollegaas sprak hij minder. Hij had Harder verteld, dat ie voor staatsexamen werkte en dan in de rechten ging studeren om er uit te komen. Die had geknikt en niet
veel gezegd. Was ie jaloers? Ook al goed! Een beste
kerel, Harder, maar een echte schoolmeester, en wat had ie
ten slotte aan al die mensen? Ze lieten hem ook zo'n
beetje links liggen. Alleen meneer Mierema behandelde hem met een eigenaardige, vleiende beleefdheid af en toe. Die had ook van z'n studieplannen gehoord en vond het geweldig. Marcus merkte het nauweliks en vervreemdde van dag tot



158
dag meer van zn onmiddelhke omgeving. Al eenzamer werd z'n leven in Hof wijk, en hij merkte het met genoegen op. Helemaal alleen moest hij staan, daar in dat milieu, dat was het ware! Dan eerst kon hij werken zoals het behoorde, en hij vond er soms een vreemd behagen in, de mensen van zich weg te drijven door een hooghartig spottend woord' of een glimlachende, honende opmerking.
De Zondagen waren de oasen in deze woestijn van domheid, zwoegen en slaven. Maar weinig was hij met Enny alleen, doch alles wat lelik, dom en banaal was, week al van hem, als hij haar maar zag. Gelaten verdroeg hij de opzettelike koelheid van haar moeder en voor de irriterende jovialiteit van haar vader bad bij e«n superieure glimlach. Hij voelde voortdurend, dat die hem schatte als ongevaarMk en met zekerheid verwachtte, dat vandaag of morgen de feiten hem gelijk zouden geven, en Marcus wist zo rotsvast, dat hij overwinnen zou, omdat hij het zo sterk wilde, omdat zijn geestdrift zo levend en groot was, dat hij bergen bad kunnen verzetten, als dat nodig geweest was. 0, niets zou hem tegenhouden in deze stormachtige wedloop met het geluk. Telkens als hij die Zondagen 's avonds wegging, voelde hij reuzenkrachten m zich, en het moordende werk, dat hem wachtte, boezemde hem geen vrees in.
Oom en Tante waren eerst stom verbaasd geweest, vooral Oom, die de zaak zuiver materialisties opvatte en grimlachend in zichzelf zei: „Brutale rakker!.... Handige bliksem!'', maar hij was zo verstandig deze overwegingen voor zich te houden. En Tante had al spoedig haar verbazing overwonnen en deed, alsof ze het de gewoonste zaak van de wereld vond, dat Marcus, een Van Houwaert immers, een van de beste partijen uit heel de stad „deed." Het viel ben beiden zwaar over de zaak te zwijgen, maar èn Van Weelen èn Marcus hadden zo sterk aangedrongen, dat ze nergens iets durfden uit te laten. En Oom Ernst was er soms bijna ziek van, dat hij niets vertellen mocht en dan zat hij uren in de huiskamer aBe mogielikheden van het huwelik voor Marcus tot in het oneindige uit te spinnen, tot Tante hem met een bits woord het zwijgen oplegde, en hij zweeg, hoofdschuddend en doorpeinzend, af en toe nog eens een opmerking wagend, waarop gewoonlik niet meer volgde dan een minachtend schouderophalen en een bijbehorende blik. Van Marcus' moeilikheden wisten ze niets. Alleen waren ze soms verwonderd, dat hij



met z'n kleine inkomen zich zo kranig door alles heen sloeg.
In het begin vertelde Marcus 's Zondags, als ze een half uurtje alleen in de serre zaten, wel eens van z'n wilde werkwoede en van de financiële goocheltoeren, die hij moest uithalen om rond te komen. Maar hij vertelde het lachend, als iets vermakeliks, en Enny lachte mee, vond het interessant en ze streelde hem door z'n haar, beklaagde hem met lieve woordjes en herinnerde zich voorbeelden van grote mannen, die ook zulke moeilike dagen gekend hadden. En de ergste dingen, het verkopen van z'n kleren, het afschaffen van elk genotmiddel en dergelijke, vertelde hij haar niet.... En soms overviel hem in eens weer de gedachte, die hij in de kerstvacantie met Wi 1 Berg zo uitgesponnen had: „Nu weet zelfs Enny niet precies alles van m'n uiterlik leven en heel
veel dingen ,die ik denk, vermoedt ze met Zou er in haar
ook wel iets zijn, dat ze me niet wil openbaren?" En dan kon hij soms in een soort berouwvolle behoefte in eens aan 't spreken gaan, aan 't ontleden van z'n gedachten en z'n vage dromen, tot hij opmerkte, dat hij uitsluitend sprak over dingen ,die hen samen aangingen, en niet over de meer speciaal eigene, die alleen hem zelf betroffen. Dan hield ie weer even bruusk op, als ie begonnen was, en Enny keek hem vreemd aan, en zei:
„Ik geloof, dat je nerveus wordt, Marcus Werk je niet
te hard?"
Hij lei z'n hoofd in haar schoot, keek naar haar blanke gezicht en zei: „Voor jou nooit hard genoeg."
„Arme, lieve jongen," zei ze dan zachtjes en haar week, warm handje streelde zijn voorhoofd. Hij sloot de ogen en wist zich onverdeeld gelukkig.
Een paar maanden na het begin van z'n studie merkte hij, dat hij weer te kort kwam. Hij moest schoenen kopen. Hij moest een paar overhemden hebben en z'n schoolpak werd al te kaal. De mouwpanden rafelden en aan de ellebogen waren kleine gaatjes, die met de dag groter werden. Waar moest hij een nieuw vandaan halen? Z'n Zondagse gaan dragen? En Zondags dan? Enny hèd al es lachend gevraagd, of ie een bizonder zwak voor dat kostuum had En als het nu snel
ging verslijten?... Hij kón bij de Van Weelens niet half have-



loos aankomen ... En bovendien voelde hij het als een fysiek onwelzijn, als ie slecht gekleed was .... rwtamn Toen ontmoette hij op weg naar huis de schilder GresMmp Die liep met hem op en bleef wat praten op z n kamerLwg zamerhand .kwam het gesprek op financiële moeilikheden en nTeerSpwelling van openhartigheid vertelde Marcus hem
~&?Wf3S ook als een kapitalist! Als een koning! Een fijne gemeubileerde kamer met pension .... Je kunt de helft goedkoper terecht!" Gretig zag Marcus hem aan.
Je kan bil rnii op m'n atelier komen wonen. Dat ding kost me' SveTguSdeS per week. As jij dr één van betalt en we d? samen. Eten doe je in een gaarkeuken voor een heel Hein beetje. En verder zorg je overal zeil voor.
Marcus dacht na. Eten in een gaarkeuken? Dat klonk wei ^fZZSK. Maar de nood drong,Zo hield ie 'et niet vol. Hij moest iets opgeven: z^n levenswijze öf - z n studie ....
Waarom niet? Ik ben er 's avonds bijna nooit en als ik er oen werk ik zélf. En als ik werk, hoor je me niet. u£L aarzelde nog. Greskamp toonde „O, jehoeft niet, hoor!" zei hij koeltjes. „As et je niet aan
^foteeendeeir' riep Marcus, in eens besloten „Ik neem het aan S zSs. Wat donder, je kunt toch door die malle een*pn 'niet laten hinderen in je werk" ,.
PrSieï mijn idee!" lachte Greskamp. ,^h)d vechten met het cS-Tzoals Thijs Maris zei, maar altijd er boven staan.
%^gauwmnjogelüc. Ik moet eerst met een maand m'n kamér Herzeggen. Voor die tijd praten we nog wel. Ik kom
68 TZ ïitfpÏÏ Groskamp lachende „Boven in de hemel onder de pannen. Maar firn, man, groot en licht „^'^dkoop!" riep Marcus. „En da's 't voornaamste.
Hij kon spoediger verhuizen, dan te ^^V^ve^rtten frouw had „een andere heer voor de kamer en na veertien
160



161
dagen zat Marcus bij Greskamp op bet atelier, 't Was in een oude straat, boven een paar grote pakhuizen: een ruime zolder met gedeeltelik schuine wanden en veel licht achter voor en boven Aan de achterzijde zag het atelier uit op een' zee van lagere daken, met hier en daar wat spichtige boompjes in kleine hofjes en een paar grote oude iepen, dichtbij in een verwaarloosde tuin. J
U lift hé?" mi Gresfcamp handenwrijvend. „Overal vol licht, dat ik net temperen kan als ik zelf wil.... Die ouwer-
hïÏÏt T!,£erels moesten .aM*1 *» ramen °P 'et noorden hebben, hadden zonnevrees! Ik laat de zon zoveel mogelik
bereTkenk d1 09 dC geWeWige °°ntrasten die ikhier
Marcus keek het atelier rond. Het hing vol schilderijen en schetsen, een wemeling van felle kleuren en wonderlik tegente worden m '* be^m 0111 er ^Hg van
u£?a™£et VV V~el ** er wel een beetje uitvallen," lachte Greskamp Hij zette het schuin tegen z'n ezel en bekeek het op een afstandje.
™"»™+StSJ*"^'" 261 hij toen' "Reusachtig van techniek, ™ 1 f klJï- Z° n ePPervlakkig .... Je ziet er niets in van de tragedie van zo iemands leven."
prückeW. ^ Z n 1CVen n0g geen ^ Marcus ge-
M^kramp. haalde. de «^houders op en plukte nadenkend aan z n rossig baardje.
- "™oppervlakkige nonsens," zei hij toen. „Elk leven is een tragedie. Het leven zelf is een tragedie en wat heb ie
SrHer^vlS Van Verte»? Dat is géén2d£
denj Het mysterie ontbreekt er aan.... Kijk es wat een prachtig rythme daar in die kop zit, maar de mS hiffïï
n^tekTnd^W^ "- ^ n^'es gelikt enT adertjes nagetekend. Wat er van je vaders diepste zelf in gekomen w
StePrïevorVm?g °Vergebracht *>or d« nabootsen £ Nog eyen keek hij naar het portret. Dan schudde hii ontevreden z'n ruige kop en keerde zich af. J
„Hier,' zei hij, „op deze divan slaap jij en op die andere daar ,n die hoek, maf ik zelf. Die is wat harder e£ m lootten zijn er meer aan gewend dan de jouwe. Ik heb tweedekens voor ieder een. Dat is te weinig met die SS^ulïS



162
woordig, maar dan gooien we onze kieren d'r maar bovenop en alles wat we aan kleden op den vloer bebben liggen."
Marcus moest lachen om de primitieve leefwijze. Maar het vreemde was het aantrekkelike en hij zou er zich wel in schikken. Niemand wist er van, ook Oom en Tante niet. Hij hoopte nu maar, dat Oom niet weer onverwachts een' visite zou maken op z'n oude kamer en hem er niet meer vinden. Dat zou een consternatie geven!
In een hoek van het atelier was met allerlei kleurige lappen een soort kamertje afgeschoten naast het raam en dat was Marcus' afdeling. Z'n leerlingen kon hij op deze zonderlinge studeerkamer niet ontvangen en daarom gaf ie ze nu bij hen thuis les. Had gezegd, dat ie niet meer in de stad woonde.
Ononderbroken zette Marcus z'n werk voort, 's Avonds zat hij gebogen over z'n boeken en blokte. Meestal was Greskamp uit en het was zeer stil in de grote ruimte. Op de tafel viel de gele schijn van de petroleumlamp en achter Marcus gaapte de vage duisternis, waarin hier en daar witte schimmen spookten van blanke doeken. Buiten was af en toe geratel van voorbijrijdende karren. Soms ook ruiste de regen over het dak en dan boog Marcus zich dieper over z'n werk, behagelik.
Het was een ongeregeld leven. Soms aten ze in geen dagen middageten, leefden eenvoudig op brood, en slappe koffie of thee, die ze zelf zetten. Het eten in de goedkope gaarkeuken was Marcus vreselik tegengevallen. Hij wende er wel aan, maar hij bleef zich verbazen over de geweldige porties, die Greskamp verslond met een plezier en een genot als zat ie
aan het fijnste dinee Ook het slapen was hem in 't begin
moeilik gevallen. Op de smalle divan, zonder enige steun aan de kanten, en dan onder een stapel rommel, die wel zwaar drukte, maar slechts matig verwarmde, voelde hij zich diep etiendig en de eerste avonden had ie heimelik spijt, dat hij dit leven begonnen was. Maar ook dat wende en hij werkte zo taai en volhardend, dat hij meestal als een blok in slaap viel, zodra hij lag, en roerloos liggen bleef, tot het geratel van de wekker hem wakker schrikte. En dan het gescharrel s morgens in het ijskoude atelier, om wat thee te zetten voor het ontbijt Soms was Greskamp het eerst op en dan ging het een beetje, maar die koude morgens waren toch de grootste kwelling van alles. Greskamp veegde zelf elke dag het atelier bij. ai Ko+ ™«,i ohilHne tuinier, linnen, verfschrapsel, as van siga-



ren en van de kachel, alles werkte hij met een bezem naar een hoek bij het trapgat, en eens in de week kwam een pakhuisknecht van beneden „het hok uitmesten" zoals hii het met een beminnelike grijns betitelde. Dan zwabberde hij ook de vloer en voor een week lang was aan hygiëne en zindel ikheid de tol betaald.
Vaak in het begin keek Marcus met een vreemde blik om zich heen, verwonderd glimlachend. „La vie de Bohème," het wonderlike zwerversleven van de jonge kunstenaars, bij had er vaak genoeg van gehoord, en hier was het nu. Hij zat er zelf in, dat wil zeggen: hij leefde in een hoekje, stil voor zich heen, maar dat hoekje lag in het ariistenniiilieu. Het verbaasde hem een beetje, dat dit werkelikheid was, dat hij, Marcus van Houwaert, genoegen nam met dit primitieve leven vol ontberingen, vol gemis aan de allereenvoudigste dingen van behagehkheid en gemak ... Maar spoedig haalde hij de schouders op en wendde zich weer naar zijn werk. Wat kwam het er op aan? 't Was voor Enny en voor de toekomst. Over een jaar of wat kon ie er om lachen, was ie boven alles uit, getrouwd met z'n lieve, fijne vrouwtje, kon ie leven zoals ie wou omringd van aUe comfort en in de verfijning, waaraan hij toch eigenlik zo'n oneindige behoefte had. Dit was de harde proeftijd, maar het was een voorbijgaande faze. Ze moest «Been zo kort mogelik zijn en daarom had ie uitgerekend, dat ie met JuHe of Augustus over een jaar ai wel z'n staatsexamen doen kon. Z'n leraar had de wenkbrauwen bedenkelik opgetrokken, maar ten slotte toegegeven: met Marcus' vorderingen leek het niet onmogelik. En hij verdubbelde z'n ijver werkte nog wat meer en langer.
Tussen Greskamp en hem ontstond een verhouding van zeer goede kameraadschap en een enkele keer zaten ze tot diep m de nacht te debatteren over allerlei vraagstukken van schoonheid of maatschappelik inzicht. Ze waren het nooit eens, maar voelden eikaars oprechte overtuiging en konden zonder wrok naast elkaar leven. Eigenlik waren ze eikaars volkomen tegenstelling: Greskamp was de zoon van een metselaar en z'n gedrongen, sterk lichaam, z'n brede schouders en z n grote knokige handen maakten hem tot een volmaakt proletarierstype; Marcus was in alle opzichiten een aristocraat fijn gebouwd, slank, met lange, spitse vingers en een fijn besneden gezicht. Twee mensen van absoluut verschillend ras. Een enkele maal, heel zelden, kwamen er 's avonds vrien-
63



dien van Greskamp, jonge kunstenaars, schilders en beeldhouwers, ook wel jonge dichters en dan ontstonden er immer woedende disputen .Ze noemden zich allemaal „de jongeren," die samen de toekomst zouden maken en beheersen, maar ze waren het nooit eens over de manier, waarop ze dat bereiken wilden en vielen elkaar aan alsof ze geen erger vijanden op de wereld hadden. Tot ze het plotseling over een der oudere, bekende kunstenaars kregen en dan als een troep verscheurende wilden over hem en z'n naam en z'n werk heenvielen, volmaakt eensgezind in bun razend enthousiasme om neer te halen wat hen de ergste dwaasheid leek, ter wereld denkbaar: het werken der vorige geslachten, het nutteloos uitmelken van oude gegevens, het geesteloos herkauwen van de versleten vormen *uit het verleden. Eerst had Marcus hen zwijgend aangehoord, maar later mengde hij zich in het dispuut, verdedigde de oude kunstenaars en verweet hen hun onevenwichtigheid, hun manie om opzettelik anders te doen, om alles toe te juichen, wat bizar en ongewoon was, alleen maar omdat het bizar en ongewoon was. Wat zij dan weer ontkenden met klem van veel argumenten .... Het was een goede afwisseling voor Marcus onder z'n ingespannen, taaie studie door, maar het was even vermoeiend als deze.
Marcus vermagerde en werd bleek. Enny merkte het op en beknorde hem over z'n te harde werken. Maar hij legde haar uit, dat het niet anders kon .... dat hij zo gauw mogelik door de voorbereidende studie heen moest om héér verovering te naderen. Het gebeurde wel, dat hij Zondags zo zichtbaar vermoeid was, dat het allen opviel. Hij had blauwe kringen onder de ogen en zijn jukbeenderen staken scherp uit. Maar de trek van onbuigzame energie om zijn mond verslapte nimmer en Enny's vader werd er somwijlen stil onder, als hij naar dat gezicht keek, dat smaller en bleker worden kon, maar dat daardoor slechts aan wilskracht won. Hij vroeg zich wel eens heimelik af, of het duistere vuur van deze diepe energie misschien niet inderdaad in staat was, zelfs een meisje als Enny durend te ketenen, en of hij niét beter gedaan had, de verhouding met sterke hand eenvoudig te breken. Maar daar was het nu te laat voor en schouderophalend berustte hij in de toestand, gaf toch niet alle hoop op, dat de zaak een wending zou nemen, zoals hij verwacht bad.
De lente kwam met zoele dagen en door de blauwe, doorschijnende lucht vlogen de trekvogels met blij getater aan.
164



165
Het werken viel Marcus moeiliker. Vage verlangens om te gaan zwerven, om iets uitbundigs te doen waarden door zijn ziel, maar bij dwong al die opwellingen neer en werkte door, somberder dan in de lange winteravonden. Greskamp werd zwijgzaam, en nukkig; zat soms uren met zijn pijp voor bet open raam naar de lucht te staren, liep dan weer tijden lang door het atelier heen en weer als een dier in z'n kooi. Hij had het hard de laatste tijd, verkocht niets meer en zijn krediet bij de verf handelaar was totaal uitgeput. In eens begon hij soms te vertellen van andere jaren, als hij in de lente al vroeg de polder in trok om de geweldige stemmingscontrasten buiten op zijn doek te vangen en hij haalde schetsen en schilderijen te voorschijn, die hij zich herinnerde en smeet ze na een ogenblik verbaasd kijken in een hoek: 't was niks, kinderpraat, vuiligheid .... en nu, nu hij alles zo veel beter begreep
en dieper zag nu kon hij niet voort, moest op z'n atelier
blijven hangen als een slappe vaatdoek. Marcus bezuinigde zoveel mogelik en van z'n salaris gaf hij z'n kameraad een tientje, met de verzekering, dat ie een buitenkansje gehad had en dat ze beslist samen moesten deelen. Greskamp aarzelde niet lang en nam het aan.
Hij kocht in een klein winkeltje verf voor het geld en trok er vrolik op uit, leef de helemaal op en kwam opgewonden thuis 's avonds, vertelde van de wonderen in de polder, van vogels en schuin uit de wolken vallend licht over prachtige groene velden, en maakte Marcus bijna ziek van verlangen naar licht en lucht en ruimte. Eens kwam hij thuis met een wonderlik geschilderd landschap, uitbundig van kleur, fel en hartstochtelik. Marcus begreep er niets van, maar werd aangestoken door de levendige vreugde der kleuren en de volgende dag, een Woensdag, ging hij 's middags met Greskamp mee de polder in. Hij nam een paar boeken mee om te studeren, maar terwijl de ander ais een razende schilderde aan een prachtig vergezicht over een plas met veel opkomend riet en gele dotterbloemen langs dè oevers, lag Marcus op z'n rug in het gras en keek naar de helwitte wolken, die hoog langs de hemel dreven, langzaam gestuwd door de zoele wind, naar ijle verten. Het was donker eer ze in de stad terugkwamen. Greskamp was enthousiast over de prachtige dag, maar Marcus betreurde z'n werkeloze middag en bij bleef langer zitten, om de verloren tijd in te halen. En toch vlotte het werk niet; hij zag aldoor voor zich de blauwe lucht en de wijde velden



en in een opwelling van wanhopige jaloezie zei hij tegen de schilder:
„Julie hebben toch een heerlik leven!.... Zwerven, waarheen je wilt, altijd vrij en met je handen maak je mooie dingen, die blijven jullie kunst is een handwerk, je maakt
tastbare dingen Studie is afmattend en wat geeft het?
wat zie je voor resultaat? Een akte, die je in een la legt en waar memand ooit vreugde van heeft!"
Greskamp troostte hem niet in zijn bitterheid: hij knikte bedachtzaam, blies dikke rookwolken uit zijn pijp naar de zoldering en zei tevreden:
„Ja, dat is zo!"
En Marcus, in nerveuze geprikkeldheid, nam hem dat kwalik en schold hem inwendig voor egoist
Ih die dagen begon Enny's houding tegenover hem te veranderen. Ze werd prikkelbaar en veeleisend. Tot nog toe was ze zeer volgzaam geweest, een lief, verstandig meisje, dat in volle overgave van liefde wachtte. Ze vond de toestand romanties, niemand van de meisjes uit haar omgeving had een dergelijke verhouding en de geheimzinnigheid waarin dat vreemde engagement gehuld bleef, had een grote bekoring voor haar romantics gemoed. Maar de wonderlike invloed van die komende lente deed zich ook bij haar gelden in een nerveuze, ongeduldige stemming en af en toe kreeg Marcus briefjes, die hem het werken nog moeiliker maakten. Ze schreef in korte, opgewonden zinnen over haar verlangen naar hem en meermalen kwamen er toespelingen in voor op het eindeloze wachten, waartoe ze veroordeeld waren, en dat haar af en toe met razende onrust vervulde. Op een mooie Zondagmiddag zei ze:
„Hoe lang zou het nou duren, Marcus, eer we publiek verloofd zijn?"
Marcus trok de wenkbrauwen op.
„Als ik hard werk en gelukkig ben," berekende hi\, „heb ik Augustus over een jaar staatsexamen, en dan kan ik in een paar jaar candidaat zijn, dus „Dus nog een dikke drie jaar," zuchtte Enny. „Dan ben ik
vier en twintig En eer je dan kunt promoveeren, en een
positie hebt...."
Marcus glimlachte verlegen. Hij keek haar aan en haar peinzende blik verontrustte hem. Zachtjes streelde hij haar hand en teder zei hij: 1
166



167
„Niet rekenen, kleine Enny .. We moeten maar hopen .." „Op een wonder?'' vroeg ze ironies.
„Op onze liefde," zei Marcus ernstig en hij drukte haar de hand, als wou hij baar al de moed en de geestkracht geven, die hem zelf bezielden. Maar haar hand lag onbewegelik in de zijne en ze mompelde:
„Arme jongen."
„Rijke jongen," lachte Marcus. „Met de hoop op jou ben ik altijd rijk."
Maar Enny keek hem met een afwezige blik in de ogen en zei nog eens: „Arme jongen."
Dan zwegen ze en keken eenpoos naar de tuin, waar kleine vogeltjes stoeiden en schreeuwden in de groenende kruin van de oude kastanje. Marcus was onrustig geworden en hij voelde iets als een beginnende vijandschap in Enny's duister zwijgen.
Een andermaal was ze luidruchtig vrolik en plaagde hem op allerlei wijzen, prikkelde hem met haar aanhalige maniertjes tot een hevige opwinding, die hem het bloed naar het hoofd joeg, en werd dan plotseling, zonder enige reden, bedroefd Tranen welden in haar ogen en ze keek hem aan, of ze van medelijden met hen beiden wegsmolt. Verwonderd vroeg hij haar, waarom ze schreide, maar ze schudde het hoofd en antwoordde niet. Stil zat ze voor zich te staren, tot ze plotseling zijn hand naar haar lippen bracht en die hartstochtelik kuste. Hij trok z'n hand terug en zei zacht:
„Niet doen, Enny .... dat mag je niet doen. Iemands handen kussen, dat is een bewijs van eerbied .... & moet jouw handen kussen, niet jij 'de mijne."
„0 nee," zei ze dan, „jij bent groter en beter dan ik .... 0, als je wist, Marcus, hoe slecht ik soms zijn kan?"
Marcus schudde het hoofd en lachte zachtjes.
„Onzin," zei hij, „allemaal onzin mijn lieve, kleine
Enny .... je bent een engel."
Dan in een plotselinge opwelling van drift, onverklaarbaar voor Marcus, stiet ze z'n hand weg en zei met scherpe, veranderde stem:
„Je begrijpt er niets van!.... Je ziet niets!"
Verbaasd en bezorgd zag hij haar aan. Hij begreep inderdaad niet, wat ze bedoelde en hce ze tot deze woorden kwam en treurig wendde hij het hoofd af. Tot ze schel lachte en zijn



168
hoofd naar zich toe trok, de haren van z'n blank voorhoofd streek en een paar maal herhaalde:
„Malle jongen! malle jongen f'
terwijl tranen haar over de wangen liepen.
Op zulke dagen kwam Marcus droevig thuis en lag op z'n smalle divan in het donker boven zich te staren zonder de slaap te kunnen vatten. Hij begreep niets van Enny's vreemde manieren, maar voelde wel dat er een strijd achter verborgen was, die hem bedreigde met iets, dat bij zich zelf niet durfde noemen. Hij had het gevoel, dat ze ver en verder van elkaar kwamen en in een verlammend besef van machteloosheid balde hij de vuisten en beet de tanden op elkaar, om zijn opwellende tranen te bedwingen. De Maandag was hem een marteling. Als in een droom ging hij om, deed werktuigelik zijn werk, maar zag niets van de kinderen om hem heen. Hij praatte wat met kollega's, maar herinnerde zich 'smiddags al niet meer, waarover het geweest was. Aldoor waren zijn gedachten bezig met baar wonderlike grilligheid, waarvoor hij geen verklaring vond, maar die hem beangstigde als een dreigend voorgevoel van naderend onheil. Meestal kwam er dan hi de loop van de dag een briefje vol vleiende smeekbeden om vergiffenis voor haar „slecht gedrag," vol betuigingen van aanhankelike liefde, en hij beantwoordde het met een lang epistel, waarin hij haar gerust stelde met zoekende woorden, tot4e in eens ophield met schrijven in het plotse begrip, dat-ie bezig was, zichzelf gerust te stellen. Toch, de spanning was geweken en hij werd inderdaad rustiger, maar diep in zijn ziel bleef een vage angst, een gevoel van onveiligheid, dat hij niet onder woorden durfde brengen, bang, het al te goed te begrijpen.
Dan ging het weer weken lang goed. Enny was gelijkmatiger van humeur en deed haar best, om lief te zijn voor hem en z'n Zondagen te maken tot lichte blijheden in z'n eentonig bestaan van hard werken. Er groeide een nieuwe vertrouwelikheid. Hij vertelde haar iets van z'n veranderde leefwijze, niet veeL alleen, dat hij samenwoonde met Greskamp en zij was vreselik nieuwsgierig naar z'n nieuwe vriend en diens werk. Hij nam tekeningen van hem mee en samen bekeken ze die en Enny trok rimpels in haar voorhoofd van het hevige denken over de ingewikkelde problemen, die Marcus haar volgens Greskamps uitleggingen trachtte duidelik te maken. Eens kocht ze een tekening voor vijftig gulden — van haar overgespaard



169
Kieainggeia, zoais ze Trots verKnaarue, onj nem ie ionen, oai ze ook zuinig kon zijn, en die volgende middag aten Greskamp en hij in een fijn restaurant, vrolik als onbezorgde jongelui, die goed in hun geld zitten. Greskamp meesmuilde en dronk herhaaldelik op de geheimzinnige dame, die zo royaal een tekening betaalde, waar ze onmogelik iets van begrijpen kon, en Marcus glimlachte mee, maar zweeg op z'n toespelingen: ook tegenover hem had hij nooit met een enkel woord over z'n verhouding tot Enny gesproken.
Langzaam aan sliep de vage onrust over de stille verwijdering in en het leven werd weer klaarder. Hij werkte ongestoord door, liet zich door niets afleiden en de dagen vlogen om in een woede van onstuimig doorzetten, die Greskamp in één voortdurende verbazing hield, hoe iemand zo lang en taai over die vreselike boeken kon zitten en blokken, blokken maar. Tot Enny weer onrustiger werd en wispelturig en opnieuw begon met hem te plagen en met onverklaarbare buien van zwaarmoedigheid zijn Zondagen te vergallen. Eens zei ze:
„Je schrijft me veel te weinig, Marcus. Je moet me iedere dag een brief sturen."
„Onmogelik," lachte Marcus. „Ik moet werken!"
„Werken! werken!" smaalde Enny. „Je moet altijd werken. Dat ellendige werk trekt je helemaal van me weg."
„Juist omgekeerd," zei Marcus. „Dat werken brengt me juist veel dichter bij je. Ieder boek, dat ik doorgewerkt heb, is een stap dichter naar jou."
„En toch wil ik, dat je me iedere dag een brief schrijft," riep Enny, stampvoetend als een nukkig kind. „Een lange brief, waarin je me je hele dag vertelt, alles wat je gedaan en gedacht hebt."
„Dat zou m'n halve avond in beslag nemen," zei Marcus, en in een opwelling van geïrriteerdheid voegde hij er aan toe:
„Hoe kun je nou zo dwaas zijn, Enny je wilt zo gauw
mogelik ons engagement bevestigd hebben en nou wil je me van m'n werk houden."
Maar ze was niet voor rede vatbaar, keek boos voor zich en hield vol:
„Je moet me toch elke dag schrijven. A1b je 't niet doet, hou je niet van me."
Marcus lachte haar uit, maar pruilend als een kleine, stoute meid dwong ze hem de belofte af, dat hij het toch doen zou. En die week hield hem in een durende, geprikkelde toestand.



170
Hij deed wat ze geëist had, maar werkte bijna met en s Zondags 'daarop was hij somber gestemd. Zij was integendeel uitermate vrolik en plaagde hem. Hij gaf korte antwoorden enl zij merkte, dat hij ernstig ontstemd was. Toen werd ze boos, toonde zich verongelijkt, en 's avonds gingen ze koel van elkaar. Marcus voelde zich triest en spijtig. Hij 'had graag een verzoenend woord willen zeggen, een aardigheidje om de lucht te zuiveren, om de vrolijkheid op dit ogenblik nog terug te doen keren en tenminste het afscheid te maken tot een moment van blijheid en licht om aan te denken, de lange week van zwoegen, die komen ging. Maar hij vond niets en zij evenmin en zo gingen ze onverzoend van elkaar, beiden verbitterd en boos op zichzelf, omdat ze deze zeldzame dag niet hadden genoten in volle vreugde.
Toen Marcus thuis kwam was er licht op het atelier. Er waren een paar vrienden van Greskamp en ook een jonge vrouw, met kort gesneden zwart haar en een vlammend oranjezijden blouse, zeer laag uitgesneden aan de hals. Ze zat in de schaduw van de lampekap, zodat hij haar gezicht niet duidelik zag. Toen hij bij het trapgat even verwonderd staan bleef, lachte ze en vrolik zei haar stem:
„Dag, Marcus!"
Een rilling voer hem over de rug. Snel zocht zijn herinnering naar het ogenblik, waarop hij deze stem eerder gehoord had en toen ze zich even in het licht voorover boog, herkende hij haar en als een kreet van pijn klonk zijn uitroep:
„Lientje!"
Greskamp lachte vrolik en zei:
„Ja, jullie kennen mekaar, hé? Ze vertelde het me al, Marcus .. Kom bij zitten, de dame izal je een kop thee mschenken."
Marcus ging zitten, zonder haar een hand te geven. Hij was totaal in de war. De koude Novemberavond stond in al z'n afschuwelikheid plots weer voor hem en het verwarde stemmengegons om hem, de lach en de kreten van de schilders zoemden in z'n oren tezamen tot een onduidelik geraas, waarvan hij de zin niet vatte. Ltentje's mooie handen zetten een grote kom thee voor hem op het lage tafeltje en dan kwam ze naast hem zitten en lei haar hand op z'n knie.
„Ben je nog boos op me, Marcus?" vroeg ze. Haar stem vleide wonderlik.
Hij ^schudde het hoofd zonder haar aan te zien en roerde werktuigelik in zijn thee.



171
„Je bent niet aardig geweest, zei ze verwijtend, „om noott
meer naar me om te kijken Be heb erg gehuild toen je zo
ineens boos wegliep."
Marcus keek naar de anderen, maar die waren zo druk aan 't redetwisten, dat ze niet eens hoorden, waarover de twee spraken. Toen keek hij in haar donkere ogen, die naar hem lachten, en een vreemde opwinding overheerste zijn denken.
„Waarom zeg je niets," vroeg ze en lachte zachtjes, met een wonderlik keelgeluid
Hij haalde de schouders op.
„Wat moet ik zeggen," zei hij, „je weet heel goed "
Een plotse schaamte deed hem zwijgen. De gedachte aan
Enny drong hem de woorden in de keel terug Gek ....
de hele dag was bij vervuld geweest van Enny, ze hadden mekaar de korte wijle van samenzijn bedorven en nu voelde hij in de aanwezigheid van die vreemde vrouw ineens, hoe ontzaggel ik groot en hoog z'n gevoel voor Enny was, en hoe hij dat gevoel al door de modder gehaald had, nog voor het in hem aanwezig was. Een stiBe woede tegen Lientje steeg in hem op. Hij trok z'n been terug, zodat haar 'hand slap neerviel en wendde zich naar de anderen, mengde zich plotseUng in het gesprek en viel Greskamp hevig aan over een toevallig woord dat hij opving. Even keek Lientje 'hem onthutst aan. Toen stond ze op en ging naar Greskamp, lei de arm om z'n hals en zei:
„Breng je me even thuis .... ik ben moe." Greskamp stond lachend op.
„De genadige vrouw heeft maar te bevelen," zei hij met een diepe buiging die z'n lang haar over z'n hoofd naar voren deed vallen. Er werd gelachen en vrolike opmerkingen van weinig kiese aard vlogen hem om de oren. Het hele gezelschap stond op om heen te gaan. Lientje kwam op Marcus toe en reikte hem de hand. Aarzelend lei hij zijn hand in de hare en zij drukte die vast en dringend, terwijl ze hem lachend, strak in de ogen keek.
„Dag, aristocraat," zei ze. „Tot ziens, as je weer es in een betere bui ben .... Ik ben niet boos op je, hoor, ik ben niet haatdragend tegen ouwe vrienden.
„Be ben nooit je vriend geweest," zei Marcus stug.
Lientje lachte hem luchtig in z'n gezicht uit en keerde zich om. Als in een droom keek Marcus voor zich uit, luisterde naar het gestommel on de donkere trappen, hoorde nog even



181
haar medelijden met kon overwinnen .... Het doe» Wm2
&* J""! he°8 281MJ- »H«t wordt te l aai"
Hmter drong aan dat-ie blijven zon, maar Marcns at ntat
**■•* Barder»^ ferl&e aantrekkingakracbt tassen de gifachten Xn v,,ï£
filosoof! Allee hSte £eJTET • lA^f^^1*8
■ken. wat ymi Hint* "n„„_.r , jaar or wa« hard wer-
Enn'y Tn rfMom" * '! * to "8«rtoo«b bezit van



182
een Aft* ^W^Je^ddag verdOng Ik?" zei hij opstaande, „k heb mn netó ™ ^* ^ ,derd met dat bliksemse ■kreatuur •. As jij ie* schepsels begrijpt, mag e 't zeggen
"ÏCr ™*^JS^*«* heeft me m'n hele „Ach, kerel. •.. dat w^p eHnn ge ^oseeren en verdomt middag verpest.... *omt mer ^„n, ze
- *
en spottend zei hij: .. ^rekkelMieid hebben
hoonde hl] dan. „Wie prijs we» P onthouden, zich liever maar van ^^«^ d ^ die theorie m
nrÜÜTS-* -ch geérgerd om en schopte een rol papier op zij, die m™* »J Jfg^ boze nadruk. „Je P „'t Hele leven is « van grote dingen, van
stélt je allerlei hoge idealen.en *°^arkomt een doodgegrooUnensoheto prestaties .... vroawtjewnena, en
meer schelen, je fladderts acbter ^ f g liederiMieid
beetje ^^^^^Jlen Zne3e ... •". . . met er ten onder • — »^ ™x „ote vertedering zwol m
Marcus dacht aan knny en wen s jdjn hart. Zacht zei hij: u fd tot ^ vrouw
„Wat je zegt » dwaasheid.... w p



Greskamp keek hem aan en zei honend-
ie^Ukfl^4, 'knmfyaad Pas * maar <* ' •• Weet je, wat ik geloof? .... Dat Zora hier alleen naakt wou komen poseren, omdat ze jou hier dacht te vinden
a» „ weln+ S°l°k spp?* °P- 1)6 sctóktep had precies
de gedachte uitgesproken, die aldoor aan de drempel"van, S
Dte lSshtefSrt f Ve!!fhrfte ogen 288 Greskamp aan. Sein0 uS'trapIif? T^' 2'n *** en *"* ^
183



184
XI.
Op een Zondag, vroeg in de zomer, ging Marcus met Enny wandelen. Schouderophalend berustte de oude Van Weelen in zulke uitstapjes. Sinds enige rijd was de verhouding een publiek geheim in de stad en het leek overbodig, nog langer die absolute geheimhouding Ie betrachten. Daarom konden ze dan af en toe samen wel eens wat wandelen .... iedereen
wist 'et immers toch! i . .
't Was een dag met veel witte wolken, dae heel hoog in Ue •lucht voortschoven en hun schaduwen liepen over de groene landen met wonderlike snelheid Leeuweriken wiekten op uit het eras, stegen zingend in grote kringen hoger en hogerin de helderheid van de atmosfeer, tot ze onzichtbaar werden en alleen hun fijne geluidjes, neerregenend uit de hoogte, nog tekenen waren van hun aanwezigheid. Soms zagen ze er een plotseling naar beneden komen, angstig snel, als een vallende steen; vlak bij de grond sloeg hij eerst zijn vlerkjes uit en fladderend verdween hij tussen het gras.
Dicht naast elkaar liepen Marcus en Enny op een smal paadje, dat zich door de weiden slingerde. Insecten gonsden om hun hoofd en Enny Sloeg er af en toe naar met haar zakdoek. Langen tijd liepen ae voort zonder veel te praten. Marcus voelde zich moe. De laatste weken had h» weer hard aewerkt, avond aan avond, zonder ophouden soms tot diep in de nacht. Z'n ogen stonden groot en het leek als lagen ze dieper in het magere gelaat, als staken de sterke wenkbrauwbogen verder naar voren en als was zijn gebogen neus «beroer geworden. Bijna altijd als hij niet sprak, lagen de tippen vast op elkaar, als versteend in een uitdrukking van ijzeren wilskracht, door niets te breken .... 't Was rustiger geweest, de laatste tijd. Greskamp werkte veel buiten en sprak weinig.



moment van zelfvergeten Het was misdadig geweest...i
En wat nu?
Het schemerde aL toen hij gestommel op de trap hoorde. Hij meende, da het Greskamp was en verwonderde zich, toen er tegen het luik geklopt werd Dan, gemelik, dacht hij aan onwelkom bezoek van een of andere vriend van de schilder, die zeker zou blijven zitten en kletsen over kunst en allerlei nonsens uitkramen Hij was wel in een stemming om dat
gedaas aan te horen ... Weer werd er tegen 'het luik gebonkt, harder. Marcus mompelde een verwensing, maar ging toch naar het luik en lichtte het op. Uit het donkere gat stak het hoofd van Harder omhoog. Die lachte, toen 'hij hem zag en zei: „Zo, zwerver, ik heb je dan toch gevonden.'* Daarop klom hij het atelier binnen en schudde Marcus de hand .
„Al wat opgeknapt? Jezus, kerel wat zie je d'r beroerd
uit! Je moet rusten, ik héb je wel gezegd, dat je 't zo niet vol hield!"
Marcus schudde het hoofd.
„Dat is het niet," zei hij neerslachtig. „Was 'et dat maar .... Hoe heb je me gevonden?"
„Wel, ik ben eerst naar je ouwe kamer gegaan. Daar wisten ze je adres niet Toen heb ik de baas opgezocht en die heeft
me dit huis opgegeven Wat een rare chinees ben je toch,
Van Houwaert!... Hoe kom je hier in godsnaam verzeild?. Is dit jouw atelier? Schilder je?"
„Nee, ik woon hier met een vriend voor de gezelligheid."
Harder trok een lelik gezicht.
„Bizonder gezellig vind ik het niet," zei hij spottend; dan ernstiger: „vertel es op, wat scheelt er aan?"
„Och, niet veel. Een beetje pijn in m'n hoofd ... wat koorts, denk ik. Met een paar dagen ben ik er weer boven op. Ga even zitten?"
Hij wees hem een stoel bij zijn werktafel. Harder ging zitten en keek hem onderzoekend aan.
„Je bent niet in orde, vrind," zei hij na een poosje ontevreden „jhelemaal niet Je bent beroerder dan je zelf denkt"
„Och," antwoordde Marcus met een onwillig schouderophalen. Hij sp eel de zenuwachtig met een penhouder, gebogen over z'n tafel. Een grote behoef te om iemand in vertrouwen te nemen, om eindelik eens te spreken met iemand, die hem zou
194



kunnen verstaan, overviel hem. Nog nooit had hij zich zo veriaten gevoeld, nooit had zijn afzondering hem zo gedrukt. Hoe vaak had hij juist met trots aan dit isolement gedacht en zich sterk en groot gevoeld in zijn eenzaamheid. Maar nu, nu hii zich zo ellendig klein en geslagen wist, nu al z'n mooie dromen misschien in eens breken gingen, nu had hij zo graag een hand gehad- die zich naar hem zou uitstrekken als steun/nu tod hii behoefte aan vriendschap ... En hij had geen enkele vriend..
JïZtT ^t1' ^ er iets m Marcus «"«Nr *n hij wachtte zwijgend, of die hem in vertrouwen zou nemen. In de vallende schemering, die de as van zijn grijze duisternis door het atelier zeefde, zaten ze stil tegenover elkaar. Eindelik zei Harder opstaande: '
™.*?T\.V™ Ho™«iert> ik zal maar gaan .... Je hebt iets, ïïf^tó116 vertrouweling niet.... ie kunt het me niet zeggen, t Beste, hoor, en neem je in acht.T'
70 wli^cï6^88 in j^.^ en zijn vaste handdruk was ^ M?5CUS' ^ m «temming was om spoedig onheerd te zijn, tranen m z'n ogen voelde springenEWi
sloten J ^ V*St' nog aarzetenA Toenzei hij be-
verteSn?* ™** S'A Blijf nog wat> dto ^ Je alles
„Zal ik de lamp voor je aansteken?"
„Nee laat maar uit.... dan kan ik makkeliker spreken." h^Tw** ek verbaa8d naar z'n somber gezicht, maar zonteunS tege?^JaflT » °P ^ ** *»• ^
hJïïïL£Tf*m' m^ haPeren* stom, vertelde Marcus hem de hele geschiedenis van zijn verhouding tot Enny, van
+^F* JWaar°P haar oudters CT tegenover stonden en van de ontzettende angst, die over hem getallen was na wat erTstï
worderf •'5? Mj' ™»*™» het gelieeUtoSSS-
SriWn h™ E^i™* vage vlekken in de duisternis en alleen hun ogen blonken met kleine vonkjes.
Marcus leunde vermoeid in zijn stoel terug, een lichte ontzhnSL^'V^ 'femamd d^noot^maaktffi Tl SLf^^ g ï°im' T* 40011 troosteloos nog in het besef, dat memand aan deze tragiese gang van zaken iets veranderen kon.^
rakter, hè?" J& ^ aan V0Or een ^nder sterk ka-
;Ï95



.96
Het drong niet tot Marcus door, wat de afldw.z^i, Hij hoorde alleen de scherpe, bijna vijandige toon, die hij niet verwachtte, noch ook begreep, en hij antwoordde niet.
„Nou," kwam Harders stem opnieuw, „ik vin jou een verdomde lammeling, as je je eigen door die historie zo laat neerslaan. Wat wil jij van dat meisje?"
Marcus ging rechtop in zijn stoel zitten en keek halt versuft naar het flauw achtbare gelaat over hem. In zijn hoofd; zoemde de zin na: „wat wil jij van dat meisje? .... wat wfl jij
van dat meisje? " zonder dat hij veel van de betekenis
der woorden snapte. En uit de duisternis kwam weer dé harde stem, scherp als een mes, die voortging:
Wil jij dat meisje of wil je haar oenten en het gemakkenke iejïèn, dat daar tegelijk mee komt? .... Of weet je dat zelf soms niet goed?" ..
„Harder P riep Marcus heftig, nu in eens begrijpend, wat de ander bedoelde.
„Ja, ik meen precies wat ik zeg," zei Harder weer, „enj moet geen verstoppertje spelen met jezeff. Als jij van dat meisje houdt om het meisje zelf, dan is er absoluut geen ongeluk gebeurd Veronderstel, dat ze zwanger is, nou, dan trouw je d'r, doodeenvoudig. Willen die ouwers niks van jullie weten, dan laat je ze naar de bliksem lopen en je leeft met je vrouw van je salaris, je lijdt wat honger, je zit in de zorg, nou, wat zou dat? .... As je-neen vent bent, zie je daar met tegen op en daar kom je wel boven uit.... Maar as^ et je inde eerste plaats om het rijke meisje te doen is, om dr lieve dmten dan heb je reden om ontroostbaar te zijn, want dan is er de kans, dat je 'het meisje op je dak krijgt zonder de centen... Haal je een strop!" , , t-. ,
Marcus had met bevende handen de lamp opgestoken. Doodsbleek keek hij naar Harders boos gezicht met de stekende ogen .Hij kon de eerste ogenJblikken geen woord uitbrengen. Alles had hij verwacht, maar die uitval zeker wQ Zw handen, die de tafelrand omklemden, trilden. Eindelik stond hij op, en stotterde: . „
Hoe hoe kun je durf, Je «o iets zeggen
Ik wil je de waarheid zeggen," riep Harder, „en dat schijnt nodig te zijn!.... Kom, kerel, wees ten minste eerlik tegenover je zelf, anders maak je de dingen nog maar beroerder.
Marcus liep heen en weer, zenuwachtig zijn vingers dooreenstrengelend. Dan bleef hij voor Har der staan enzei kalmer:



197
„Je begrijpt het niet."
„Jij begrijpt je zelf niet," zei Harder, „öf je wilt mij
beduvelen. Maar ik begrijp het best."
Marcus werd meer en meer zichzelf meester. Z'n koude trots kwam boven en hij betreurde het, tegen Harder zo vrijuit gesproken te hebben. Koel zei hij:
„Wat je zegt is nonsens Dat komt, omdat je het niet
begrijpen kunt. De dingen zijn te ingewikkeld om zo maar met een enkel woord te worden opgelost Daar zijn zoveel bijomstandigheden! Jij meet alles af naar jouw maatstaf. Jij
kunt öns niet begrijpen Daar sta je buiten."
Harder glimlachte.
„Blij,, dat je 't me niet kwalik neemt," zei hij hatelik. „Natuurlik heb je gelijk. Ik kan jullie niet begrijpen. Ik ben maar een proleet en van de gevoelens en gebruiken in die aristocraties verfijnde kringen heb ik geen begrip "
Marcus keek hem aan.
„Ek heb je niet willen beledigen," zei hij, „al heb je 't mij wel gedaan, en pijnliiker dan je denkt. Maar 't is zo."
. Harder zat nadenkend even voor zich te kijken. Zijn gezicht werd zachter. Hij stond op, en zei met geheel veranderde stem:
,,'t Is mogelik, dat we allebei ongelijk; 'hebben. Neem 'et me niet kwalik, Marcus Ik zie de dingen anders dan jij, nuchterder. Je hebt natuurlik een beroerde tijd en ik heb je werkelik geen pijn willen doen. Denk er es over na, en hou in elk geval je kop boven water. In 't ergste geval spreken we mekaar nog wel nader as-t-er geholpen moet worden, ben
ik tot je dienst. Maar je ziet 'et te zwart in Kom, kom,
waarom zou je d'r in eens aan vast zitten 'Maak je niet
van streek voor je de zekerheid hebt, dat 'et zo is."
Marcus rilde. Hij kon de gedachte niet van zich afzetten, dat alle hoop verloren was. Toch deed Harders veranderde houding hem goed en zijn- Wtelike woorden h^adden hem weer helemaal verzoend, al bleef er een lichte .pijn om zijn ruwe uitval van daareven, het koude oordeel, dat, dit voelde hij weL ongewijzigd bleef.
„Ga hou rustig slapen," ried Harder, „en wacht in alle kalmte af. Neem de zaken wat filosofies en berust in het onvermijdelike."
„Dank je," zei Marcus en met een flauwe glimlach voegde hij er aan toe:
1 <V7



Jïeem de zaken filosofies .... dat zeggen de mensen altijd tegen een ander .... als ze zelf buiten die zaken staan.
Toen Harder weg was, zat Marcus nog lang met de banden onder het hoofd bij de tafel en dacht na, somber gestemd. De woorden van den ander lagen hem zwaar op het hart en hij had al z'n wilskracht nodig, om hun betekenis te ontkennen, om er alle grond aan te ontzeggen. Had ie niet zelf al vaak genoeg aan dit probleem gedacht? Was haar geld hem volmaakt onverschillig? .... Koppig antwoordde hij: „ja en hij riep zich het beeld van Enny voor de geest, zoals het gisteren geweest was, zoo lief en afhankelik .... En dan vroeg hn ach weer af, of Harder dan eigenlik geen gelijk had, of ie metblij en gelukkig kon zijn met het bezit van Enny, los van haar hele omgeving . .. zijn eigen lieve, zoete vrouwtje .... Maar als een berg van ontzetting viel weer de voorstelling op zijn ziel, dat ie met haar in armoe zou moeten leven, zorgen en slaven voor de enkele kost.... Dat hield zij ook nooit uit, en waar bleven dan alle dromen van terugkeer in zn oorspronkelike sfeer?.... En toch.... wou hij niet stijgen door eigen kracht? 0, het was moeilik!
lh durende angst en twijfel gingen de dagen voorbij. Marcus sliep weinig, at haast niets en voelde zich slap en ellendag nerveus. Hij bleef thuis, lag uren op zijn divan en keek geen boek in. Toen, Donderdagsmiddags, kwam er een briefje van Enny, een klein, juichend briefje, dat alle zorg wegnam, hem vertellend, dat er niets te vrezen was. 'jÉm
Met een schreeuw van vreugde sprong Marcus overeind en rende als een malle door het atelier heen en weer, telkens het briefje herlezend, en dan weer sloeg hij aan t hollen, tot hfi tegen Greskamp's ezel opliep en languit met het duig over de grond rolde, waar hij zenuwachtig lachend een hele tijd bleef liggen .... Dan sprong hij op en liet zich op zijn divan vallen. Bijna dadelik sliep hij in en 't was over achten, eer hij de volgende morgen wakker werd helemaal verkwikt. Haastte kleedde hij zich aan en ging naar school, waar hij Harder fluisterend het goede nieuws vertelde. Die lachte en drukte hem met overdreven gebaren de hand
198



XII.
De zomer was verbijsterend schoon. Dagen na dagen stond de zon aan een wolkeloze hemel te stralen en wierp over de bloeiende wereld de verrukking van zijn rijpe liefde. En deze blij-schallende zomer kwam het atelier binnenstormen in wonderlike kleurensymphonieën, die Marcus niet begrijpen kon in hun logies worden, maar die hem verbitterden door hun schaterend geweld van levenskreten, hoog en verrukt. Greskamps werk was als één lange, luide schreeuw van vreugde en overdadige kracht. En zonder onderbreking werkte de schilder voort, stapelde het atelier vol nieuwe doeken, van waaruit het helle zomerlicht de grote ruimte doorgloeide met gelen zonnebrand, met violetten avondschijn, met het blankrozige wonder van den dageraad
Maar Marcus zat over zijn boeken en pompte de bestoven geleerdheid in zijn vermoeide hersens, die dageliks lomer en trager werden en moeiliker opnamen. Greskamp was zelden thuis en als hij er was, sprak hij over mets dan over z'n werk en z n plannen.
„Werken is goddelik," zei hij op een avond, en Marcus, die vermoeid naar zijn geestdriftig gepraat had zitten luisteren, trok een leUk gezicht.
„Vin jij niet?" vroeg Greskamp.
„Misschien voor jou," zei Marcus mat. „Zfc vind het langzamerhand ellendig. Mn werk op school is geestdodend en dat gehengst mer is misschien nog erger."
„Wat zou je dan willen doen?" vroeg Greskamp, en alsof nij een plotse ontdekking deed, herhaalde Inj levendiger:
„Ja, zeg nou es, wat zou je nou eigenlik graag willen doen?"
Marcus haalde de schouders op en prevelde langzaam:
„Rusten.' s



Rusten?" riep de schilder met een helle lach. „Nou, kerel, rust dan! Schei d'r uit met dat gewurm in die rotboeken en doe een jaar later dat suffe examen .... Ook een ongeluk. „Onmogelik," zei Marcus hooMschuddend, „dat kan nu een-
Ernaar," drong Greskamp aan, „as je nou es uitgerust was, helemaal uitgerust, wat voor werk zou je dan willen
doen?" . i. „
„Kalm studeren voor meester m de recmen.
„En dan?"
"ja^wat dan? Je zou toch zeker niet ploertig genoeg rijn om allerlei vieze zaakjes te gaan verdedigen al^advocaat /
Nee ... daar heb ik niet aan gedacht eigenlik Maar
och, as je de meesterstitel hebt, staan er een massa baantjes voor ie open." . < . \ ...
Greskamp sprong op en liep een eindjèhet atelier op. Blijkbaar ergerde hij zich'. , ' x_ x- i
„Nou ja," bromde hij op nijdige toon, „baantjes, baantjes!.. Daar praat ik niet van!.... Maar werken!.... Welk werk zou je willen doen?"
Marcus hief met een moedeloos gebaar de handen op en liet ze dan weer slap op z'n knieën neervallen.
„Be weet het niet," zei hij toen zachtjes en door Greskamps scherp aandringen zag hij voor de eerste maal de diepe leegte van zijn eigenlik bestaan, dat geen bestaan was, alleen maar strijd voor het allereerst nodige: het broodje ... de centen... m schrok er even van en het vervulde hem van een stelle droefenis, maar hij was te vermoeid om er ach dieper m te denken. Vaag hoorde hij Greskamps sterke stem, die sprak met hatelike nadruk: . . . .
„Nou tóe je-n-es, wat een echte bourgeois je m je tart bent.. \ JaSie .... jullie weten niet, wat werken is!.... JuH4*taJan bet werk en je vindt het een straf. As je diep in je ziel kijkt, via,je daar niets dan wat ijdelheid, wat behaagzucht en een behoefte aan luie weelde, aan genieten, aan ontvangen zonder iets terug te geven .... Bah! wat een zielstoestand, wat een ellendig, leeg leven!.... Ik miste liever m n benen, «Hebei, dan dat ik de heerl ike lust in werken wou opgeven, werken, aldoor werken, tot je d'r bij neervalt, opteren als een vlam door het werken, zo maar, voor niéts, zonder dat er iemand achter de deur staat met een beurs vol geld, begrijp



201
je werken zonder andere gedachten dan aan het werk
alleen, aan het werk, dat groeit onder je handen, dat een stuk van je leven neemt, een stuk van je vlees, maar dat in schoonheid en warmte en licht van je uitgaat Jij kent dat niet.
jij en je soortgenoten werken als geboeide slaven, voor dé
kost en wat meer — als je werkt dan altijd! Je werkt om
„omhoog" te komen, maar eigenlik zak je dieper weg in de modder, naarmate je zogenaamd hoger stijgt. Bevredigin s ken
jttftie niet Jullie zijn lelik en donker is het in je niets
schoons gaat van jullie uit, geen licht, geen warmte Jullie
opent je ziel als een geldbuidel, om op te nemen maar je
geeft niets terug, niets uit eigen beweging. Je geeft alleen, wat je wordt afgeperst, en je ben nijdig als een gierigaard^ die ze
een duit van z'n hart scheuren Ik beklaag je, je ben een
stumper Je kent niet de vreugde van den arbeid, je kent
dus de hoogste levensvreugde niet "
Hij b«d zich hevig opgewonden en in het gele licht van de kleine lamp gloeide zijn verbrande kop met een rode glans. Zn wilde haren sprongen als vlammen om z'n rood gezichten z n ogen blonken fel, z'n tanden blikkerden als wou hij bijten. Geboeid zag MarcUs hem aan, volgde aandachtig z'n hartstochtelik betoog, waarvan de woorden stuk voor stuk zwaar als slagen op z'n hart bonsden. Toen Greskamp zweeg, zag hij een tijdlang strak voor zich. Een grote mismoedigheid zonk in hem neer en traag drong het begrip van de grote waarheid van Orreskamps woorden in zijn bewustzijn. Toch moest hij zich verdedigen. Niet alles wat de schilder gezegd had, kon waar Jdjn, mócht waar zijn. Want als alles eens nauwkeurig zo was, dan lag zijn leven aan brokken, in ordeloos, waardeloos puin, dooreengesmeten als vuil.... Hij dwong zich tot een spottende lach en zei:
„Jij heb makkelik praten! Je leeft je eigen innerlik uit en dat noem je dan werken !.... Zo is er weinig kunst aan om de lof van den arbeid te zingen. Maar ik zou jou wel es voor de klas willen zien staan of op een kantoorkruk zitten van s morgens tot 's avonds.
„0," zei Greskamp, „dat is mijn werk niet. Maar je wil toch zeker met zeggen, dat er geen ene schoolmeester i& die met plezier voor de klas staat?"
„Natuurlik' zijn er die!" antwoordde Marcus. „Maar dat zijn uitzonderingen. De meeste mensen hebben de pest an d'r werk. "



202
.Precies," riep Greskamp, „en,dat is de reden, waarom deze fraaie maatschappij vandaag of morge» in mekaar moet
donderen Maar daar geloof jij natuurlik ook niet aan . . .
dus kunnen we d'r gevoegelik over zwijgen. En nou ga ik maffen .En morgen om vijf uur opstaan: ik ga met Versteeg
naar een molen, die we van morgen ontdekt hebben
prachtding! " „ „. . ...
Vijf minuten later sliep hij. Z'n ademhaling ging regelmatig en rustig als van een kind. Toen Marcus naar hem keek, zag hij, dat hij lachte in z'n slaap; zo zacht en innig-blij was dat ruige gezicht, dat Marcus een weke ontroering voelde zwellen in z'n hart en met jaloerse ogen keek hij naar de man, die zo slapen kon en zó lachen .... Wat was hij dan een stakker en een stommeling met z'n gepieker en z'n gemier om „ei' uif te
komen . Werken werken? Dwaasheid 1 Hij was
geen artiest, al had ie 'et wel es gedacht.... Hij moest werk doen om te 'kunnen eten .... hij stond in een stinkende volksschool en verdiende daar z'n centjes .... Het was beroerd, maar het kon tenslotte erger geweest rijn. En dan schoot, als zo vaak in ogenblikken van mistroostigheid en twijfel de gedachte aan Enny in hem op. O! daar had ie even niet aan gedacht! De liefde! Hij was benieuwd te horen, of Greskamp dat ook zou beschouwen als niets in het leven! Of het werk ook mtging boven de liefde! Zachtjes lachte Marcus schamper. Hij stak z'n hand uit, om de schilder bi] z n schouder wakker te schudden en hem die nieuwe vraag toete schreeuwen. Maar hij zag het rustige gezicht, zo vredig en stil-
hlij, en rijn uitgestoken hand viel slap neer Hij kon die
rust niet storen, en och wat gaf het, dat gezwam!.... dat
verdomde gezwam! Vooruit moest ie, vooruit! Hi] wou in
de wedloop niet achterblijven .... hij wou een prijs halen, en daar moest ook voor gewerkt worden, of je 't nou goddelik vond of niet K»*si*i '>'
Op school was het ondragelik warm. 's Morgens al was het in de lokalen bij de zeventig graden en geleidelik steeg en steeg de thermometer en na de middag werd het tachtig en soms nog hoger. Sommige scholen kregen op de heetste middagen vrij, maar meneer Mierema leed hevig aan autonteitenvrees en de schrik «leeg hem om z'n benepen hartje als hij er aan dacht, dat een of andere inspecteur of schoolopziener zou menen, dat de temperatuur met ondragelik was, en dat hu.



die kinderen maar naar hui» gestuurd bad om zelf lekker vrij te zijn. Maar hn, gaf allerlei zeer geldige redenen voor ziin dienstkloppenj: * „De kinderen waren in school beter dan in die benauwde stegen en sloppen of in de nog benauwder kamertjes . En nou leerden ze ten minste nog iets en ze bedreven geen straatschenderij. " 6
Bij zulke opvoederigheden glimlachte Harder en haalde z'n schouders op.
„Ja," zei hij eens, „natuurlik heel waar, meneer Mierema, en dan .... als de schoolopziener soms eens kwam wat een prachtfiguur slaat onze school dan! En z'n hoofd dat
met zulke inzichten leiding geeft! "
Sommigen lachten stilletjes. Vos grinnikte hatelik en anderen keken strak, alsof ze zich geneerden. Meneer Mierema kreeg een kleur, zei niets, droogde met z'n zakdoek z'n voorhoofd af en merkte dan onnozel op: „Wat een temperatuur anders!"
wat voor Harder een aanleiding was om in een luide lach te schieten.
„Altijd dezelfde strijd," dacht Marcus, „dezelfde kleine geschilpunten, die het leven vergiftigden, die je dwongen, voortdurend op je hoede te ziin, altijd klaar om je te verdedigen... Bah, wat een atmosfeer! "
De kinderen waren traag en ruzieachtig. Om het minste of genngste stoven ze tegen elkaar op en de hele dag hadden ze beschuldigingen klaar: meester, hij dit; meester zij dat Jin met hun vuile zweterige handen maakten ze alles smerig, de sohriften, de boeken.... de leiranden droegen korsten vettig yml, en Marcus raakte ze zorgvuldig met geen vinger S v.- ramen «tonden open en de gangdeur eveneens, en toch hing er een vette walm, een vieze stank van zweet en ongewassen lijven, weemakend en onuitsprekelik walgingwekleend. De uren sleepten zich voort in eindeloze verveling en als er naast bij Harder een luid joelend gelach opging, keek
^SSLuT^1 T*1 hbe ™s hetmogelik, indezl'sfeer yrojikh^d te zien of te dulden!.... De kinderen spitsten de
°L •rd*n. ?aflr Marcus, het gerief gereed om ook los te Efn> m Jmoh^d gelach,, alleen van de weeromstuit, maar
ï^f ju6' ^nge ogen dreven alle lachlust terug en zuchtend bogen de warharige hoofden zich weer over lei of Doek .... Nu zat Greskamp ergens in de polder of in het bos
203



en rookte lustig z'n pijp, «dntderde een of ander onbegrijpeHke liohtf antasie en voelde zich als een brtteyfejta hejwater 0 hoe vurig wenste Marcus, dat die schreeuwende levensgenieter nier eens één dag, één enkele maar, m dH stokhokstaan moest en die vieze, van nature stompzinnige kinderen les geven in allerlei vervelende, naargeestige dingen ... hii zou wel anders oordelen over Marcus' afkeer van dit werk! Gelukkig tenminste, dat de vacahÖe naderde! Nog veertien dagen en het zat er op. Dat was een lichtpunt: vier volle weken weg uit al die smerigheid, uit die vieze armoe en die hatelike, tergende domheid .... Vier weken om mens te zifci! .. De hele dag voor je zelf te kunnen besteden .... Dan, bij de gedachte aan dit woord, grijnsde hij onwillekeurig: werken... was het geen dwaasheid, te ontkennen, dat ook dit wérk hem geen bevreding bracht? ... Niets deed het werk hem, niets deed het aan z'n ziel, al wou hij 'et zich wk nog zo graag wijs maken Het was de rijstebrijberg, waar hij doorheen moest! ... De rijstebrijberg? .... daarachter lag Luilekkerland! .... Dus Greskamp had gelijk? .... Er was een verlangen naar Luilekkerland, naar de luie weelde van een vadsig bestaan? .... Met.... met Enny's geld? .... Daar was het weer: Enny's geld!.... 0! was ze maar arm! Was ze maar zo arm als hij, dan was er tenminste niét die onzalige, kwellende twijfel aan de echtheid, aan de waarheid van zijn gevoel... Nee, onzin! Enny arm? Enny moest rijft zijn, moest levenkunnen in weelde, in overvloed. Zonder dat was ze niet• achzelt, was ze niet zijn Enny, z'n mooie, lieve,'tfn prachtige koningin! .... 0, hoe kon hij zeggen te werken zonder doel/1 Zij was z'n doel, en dat was volkomen genoeg. Dat was een ideaal, zo goed als welk ander. Werken om haar te verdienen, wat kon er beter op de wereld zijn!....
Maar het leek of hij Greskamps gezicht zag, spottend en met een grijns als een bloedige hoon, zei diens scherpe stem: „Verdienéh ..!. precies .... Je moet er iets mee verdienen .... En dost' als je je loon binnen hebt, wat dan?
Z'n verhouding tot Enny was na die fatale Zondag een tij£ lang ongewoon innig en teder geweest. TWn heb was het zoete geheim van hun overgave en de daarop gevolgde angst. Soms konden ze elkaar glimlachend zitten aanzien en ze haa> den geen woorden nodig om eikaars gedachten-te verstaan. Maar tegeliikertiiÖ was er een stille angst gerezen, een ge-
204



d ruk en af en toe, verstrooid, zei Marcus eens iets terug, maar soms wist bij niet eens, wat Vos gezegd bad en antwoordde op goed geluk ja of nee. Tot Vos in eens aei:
„Hier is bet. Kom, dan lopen we even binnen,"
„Waar?" vroeg Marcus, hem verwonderd aanziende.
',/Wel, bij Wouters. Daar net zei je ja, toen ik je vroeg even mee te stappen."
„0," antwoordde Marcus onverschillig. „Nou goed dan... wat moet je er doen?"
Vos schoot in een lach en sloeg hem op z'n schouder.
„Je mafte geloof ik!" riep hij. „Be loop 'et je juist te vertellen. Ga maar mee, dan hoor je 't van zelf."
Werktuigelik liep Marcus achter hem aan, een donkere trap op. Met weerzin herinnerde hij zich het bezoek, dat hij eens gebracht had met Harder bij de ouders van die jongen, dienaar de tuchtschool moest, 't Rook hier weinig minder duf en dat trapje was al even knobbelig en glad Idioot, die ie was om maar weer mee te sjouwen !
Op de eerste verdieping waren twee lage deurtjes naast elkaar. Aan een er van klopte Vos. Iemand kwam sloffend op de deur af. Dan keek een mager en droefgeestig vrouwengezicht door een kier naar de bezoekers.
„0, is u 'et meester Vos? Kom u dr maar in Willem heb al verteld, dat u kommen zou."
Ze stapten binnen. Het was een vrij ruime kamer, die er goed onderhouden en kraakzindelik uitzag. Toch rook het er niet fris. Een stuk of vijf kinderen van verschillende leeftijd scharrelden over de grond, spelend met papieren scheepjes en een poppetje, dat telkens in een ander schuitje vervoerd werd. In een hoek was een bedstee en daar tegenover nog een. Een man met een roodbaaien hemd aan, zat, voorovergebogen, een paar sloffen aan z'n blote voeten te werken.
„Me man staat net op," verontschuldigde het vrouwtje. „Hu het nachtdienst van de week. Mot ie om zes uur opkommen.'
De man richtte zich op en groette. Hij was breed van schouders, maar zijn borst leek mgevaWen en z'n gezicht was uitermate mager, scherp getekend en zijn ogen stonden, onnatuiHi-
lik groot, te branden in hun diepe kassen net de ogen
van Leo, vond Marcus.
De vrouw zette stoelen bij de tafel en nodigde de heren beleefd uit te gaan zitten.
„Stil, jullie," kommandeerde de vader tegen de kinderen.
208



„Ga jullie zolang in de hoek bij de bedstee spelen en wees bedaard."
Gehoorzaam kropen de kinderen bij elkaar in de hun aangewezen hoek. Marcus keek medelijdend naar de bleke kleuters, die schuw in de richting van de vreemde gasten gluurden. Blijkbaar zag de man die blik, want verklarend zei hij :
„Ja, meester, we motte ze wel stil in een hoekie zetten,
anders kenne me mekaar niet verstaan van de berrie en
een andere kamer hebbe me niet"
„Wouters," begon Vos, „ik wou je wel es spreken over Willem."
„Is-t-er-wat?" vroeg de moeder snel.
„Nee," glimlachte Vos, „niks kwaads tenminste. Maar hij gaat eind van 't jaar van school af, zegt ie, en nou wou ik graag es over z'n toekomst met u beiden praten."
„Over Willem z'n toekomst?" vroeg de vader met een triest glimlachje. „Z'n toekomst?" herhaalde hij nog eens, als' vond 'ie et woord belaehelik.
„Ja, kijk es," legde Vos uit, „Willem is m'n beste leerling. D r zit wat in, waarachtig. Alles doet ie met even veel toewijding. Hij werkt zonder dat ik 'em ooit hoef na te rijen. D'r zit heus een bizonder heldere kop op die jongen en hij heeft een sterke wil dr bij. Daar is wat van te maken, Wouters."
Het gezicht van de man lichtte in een blijde, trotse schijn en het hele gelaat van het ernstige vrouwtje straalde.
„Ja, meester, 't is een plezierig jong," zei Wouters, „een best ventje, thuis ook. Hij is wel es wat wild op straat, maar we hebben dr veel plezier van, altijd even eewillie waar moeder?"
„0 Ja!" gaf de moeder toe. „We hebben nooit geen klagen over em. D'r zijn d'r wel anderen in de buurt."
Marcus keek haar aan en verwonderde zich over de grote glans van blijheid op dit zorgelike gezicht. Het ontroerde hem op vreemde wijze. Hij voelde, waar Vos heen wou ,en een stille twijfel kwam in hem op, of hij z'n zin zou krijgen.
„Nou, kijk es," ging Vos voort. „Wat zijn jullie met Willem van plan?
Wouters keek z'n vrouw even aan, haalde dan z'n schouders op en zei:
„Ja, wat zullen we met 'em doen, hè? Zodra die van school komt, kan ie met me mee naar de fabriek."
„Naar de flessenfabriek?" vroeg Vos. „En wat dan?"
Marcu» van Houwaert. 14 209
20»



„Nou, eerst werken as jongen, flessen dragen en zo .... &n dan langzaam an 'et vak leren. Hij verdient dadelik ai aardig. Zal moeder wat goed te pas komme, wat jij, hè?"
De vrouw knikte.
„Dat zal 'et zeker! U mot denke, meester: d'r zijn dr nog vijf onder Willem. We zitten alle dag met z'n negenen an tafel me man ze moeder woont ook bij ons in.
Vos keek teleurgesteld.
„Moet Willem wezenlik dadelik mee naar de fabriekr vroeg bij uit het veld geslagen. „Hij is nog geen dertien!"
Wouters keek hem strak aan. Dan zei hij bitter:
„He stond er met m'n elfde al en nou staan ik er nog
me longen kapot te blazen.'*
„Maar vindt u dat dan voor u zelf niet ellendig? vroeg Marcus.
„Nou, meester, lollig is anders," antwoordde Wouters met een donkere blik. „Maar as 'et nou eenmaal mot? Daar is ommers niks an te doen! Gewerkt mot er worden."
Marcus keek hem in z'n mager gezicht. Hij hoorde onder de berustende woorden de siddering van den afkeer voor het werk en dwaas vroeg 'hij:
„En wanneer kunt u er mee uitscheien, met dat werken?
Wouters lachte, kort en grimmig, zei dan nors:
„As ik er dood bij neerval, meester. Dacht u soms, dat ze me
pensioen zouen geven as ik niet meer kon? kmrw kans,
hoor werken tot je niet meer kan en dan dr uit."
„Nou," viel Vos weer in, „en zou je nou je oudste zoontje, zo'n pienter jong, ook in dat leven willen brengen? Hem ook naar de fabriek laten lopen tot ie dr dood bij neervalt? Je eigen oudste kind?"
Marcus zag, hoe de tranen in de ogen van de moeder schoten. Ze boog het hoofd en keek strak naar de grond. De vader zei met even trillende stem:
„Ach, meester, wat zal ik je zeggen! Ons huishouwen
is zwaar. Be dokter nog al es an me borst, en de laaste hjd verdien ik een hoop minder, omdat ik niet zo lang meer achter mekaar door blazen ken. De jongen ken dadelik aardig in de verdiensten kommen en as-t-ie oppast, en dat doet ie wel, stijgt z'n loon al gauw."
Even aarzelde Vos. Toen zei hij zachter:
„Maar dan zit ie ook van de eerste dag af in die moordende fabriek. Nee, Wouters, ik wou je wat voorstellen: laat Willem
210



nog op school.. . .en doe 'em over anderhalf jaar op de Normaallessen. Onderwijzer zijn is ook niet alles, maar dan heeft ie tenminste een vaste toekomst, en een beter leven dan zó "
„Maar meester!" riep de moeder verschrikt „In hoelang verdient ie dan wel niks? Hoe motten we dat betalen?"
„De studie- is vrij," vertelde Vos snel, ,,'t Is alleen boeken en kleren.
„Dan is-t-ie tot z'n achtiende minstens tot onze last," zei Wouters strak. „En dan .... wat mot er met de jongere kinderen? Zo gauw moge-lik naar de fabriek om d'r oudste broer te helpen onderhouwen?"
Vos aarzelde opnieuw. Marcus keek hem aan, voelde zich ongelukkig en wist niet wat te zeggen. Hij had zich graag in het gesprek gemengd, maar vond geen enkel motief om Vos te steunen.
„Maar 't is zo eeuwig jammer, Wouters," drong Vos toch nog aan , WiMem is zo'n knap ventje. Hij haalt 't met glans en je moet toch denken ... as vader ... je wilt toch je kinderen zon goed leven geven als je maar kunt? .... Je wil 'et 'em toch graag wat beter geven dan je 't zelf gehad hebt? .. "
Wouters trilde en in z'n ogen kwam een sombere glans Dof klonk zn stem:
„En wat dacht u dan? Dacht u soms, dat ik 'et lollic vond om m n eigen jong naar die pestfabriek te sturen en 'em ook te zien wegteren voor de vuren? Ik weet beter, hoe verdomd beroerd et is as u, ik vreet m'n eigen op van sjagrijn, da *k er Willem mee naar toe mot nemen, maar dr zit niks anders gelik " ' * We 'nebb,eD: z'n eenten nodig, zo gauw mo-
„Kom," hield Vos zachtjes aan, „bedenk je nog es. 't Kost met zo veel. Ik zelf .... ik heb nog een massa boeken, die die gebruiken kan .. die geef ik 'em graag. En ik wil 'em ook wel helpen met lessen dr bij, as 't nodig is .... zo maar
S n?ï-1 *' ZVe> WoUlera ™g 'et> 2* voor
mijn plezier .... Ik mag de jongen zo graag lijden .... Kom, geet em een kansje om d'r uit te springen "
•JS011^, kt^.hem aan' Mle norsheid was weg uit z'n gezicht. Hij leek diep ontroerd en moeilik kwamen de woorden uit zn mond:
„Meester . 't is verdomd mooi van je, dat je zo doen wiK de dank je voor Willem .... waarachtig, ik zou 'et ook dolgraag willen voor 'et jong .... maar 't kan niet, waar
211



moeder? 't kam vast niet Hij mot zo gauw mogelik
wat gaan verdienen."
Tranen liepen langs de rimpelige wangen van het af gesloofde vrouwtje. Treurig schudde ze het hoofd':
„Nee 't gaat niet! Ik zou niet weten, hoe ik er uitmoest
kommen. Ik zit toch al zo te tobben. Met de laatste ziekte van
me man zijn we zo'n end achterop geraakt en nou is pas
weer die uitsluiting an de fabriek geweest Nee, meester,
je meent 'et goed ... 't is erg jammer... maar 't kan niet!»..
Vos stond op. Hij zuchtte en Marcus meende te zien, dat ook zijn ogen vochtig waren. Besluiteloos bleef Vos even staan, als zou hij nog eens beginnen met zijn pogingen om de ouders te overtuigen, dat het moest, dat het immers zo gewoon-logies was, dat het niet anders mocht Maar zijn oog viel op de vijf kinderen, die stil bij elkaar in hun hoekje zaten en met grote ogen naar hem keken.
„Nou," zei hij toen langzaam, „nou ja ... as 't absoluut niet
kan 't Spijt mé waarachtig 't Spijt me meer, dan
ik je zeggen kan. Je jongen heeft een stel hersens, waar ie
heel wat mee had kunnen bereiken, 't Is dood j ammer
maar, as 't niet kan natuurlik
„Nee, meester," zei Wouters zacht, „zet dat maar uit je
hoofd, 't Kan niet. Willem mot mee helpen zorgen daar
is-t-ie de oudste voor."
Marcus voelde zich pijnlik getroffen door de laatste woorden. Onder het gesprek was een grote treurigheid over hem gekomen, de aanvoeling van een ontzaggelik, overal aanwezig lijden, dat hij nog nooit zo bad kunnen waarnemen. Haperend zei bij:
„Je weet niet, wat een harde dingen je allemaal zegt, Wouters."
Wouters keek hem doordringend aan. Zijn hand, die op die op tafel lag, balde ach tot een vuist. Bitter en scherp, en tegelijk oneindig droef, zei hij:
„0, ja, meester, dat weet ik best, hoor, best! Maar ik zal d'r nog wel hardere motten zeggen, eer ik al m'n jongens met fatsoen groot heb .... en d'r zijn dr tegen mijn ook nog wel
veel hardere gezegd Dat is nou eenmaal het leven; zie je.
U is nog jong, u mot maar es goed rondkijken, dan zal je harde dingen genoeg zien gebeuren, die best anders zouen kunnen maar waar toch niks an te doen is niks "
Marcus boog het hoofd en zweeg. Tegenover deze droeve
212



stem-van-ervaring voelde hij zich machteloos, verslagen.
„ Nou," hoorde hij Vos zeggen, „dan gaan we maar 't
Spijt me verbazend. Maar enfin, as-t-er niks an te doen is ..."
,,Nee, meester," herhaalde moeder, „zet u dat heus maar uit uw hoofd. Me jongen zal1 met ze vader naar de fabriek gaan. Maar 't is erg aardig van u hoor, dat u zo an 'em gedacht heb erg aardig We danken u wel!"
„0, dat sprak immers vanzelf," weerde Vos af, „daar moet u me niet voor 'bedanken. Ik ben toch de jongen z'n meester! .... 't Is alleen maar jammer .... nou ja, dat heb ik nou ai duizend maal gezegd," onderbrak hij zichzelf. „Nou, dag Wouters dag juffrouw "
Hij reikte hen de hand. Wouters hield even zijn hand vast, en zei:
„Dag, meester toch wel bedankt voor uw hartelikheid,
hoor;''
Even knipte hij met z'n ogen. Toen voegde hij er haastig bij: „U denkt toch niet, dat ' et harteloosheid van ons is, nie-
waar? God, ik zou 'et 'et jong zo graag gunnen .... maar
zo iets is voor ons niet weggelegd, waarachtig meester, 't gaat
niet 't kan niet."
Krachtig schudde Vos hem de hand.
„Ik begrijp 'et, Wouters," aaei hij bijna onverstaanbaar, „adieu."
Toen ze buiten waren, haalde Marcus diep adem .Zonder spreken liepen ze een eind door. Marcus voelde zich door een zware vermoeienis 'bekruipen en aldoor hamerden de woorden van Wouters door zijn hersens, die harde woorden, die deze zieke, trieste man gesproken had en waarmee hij de toekomst van zijn jongen en zijn eigen hart had moeten verscheuren. Wat was het leven wreed en redeloos. En wat waren de mensen droeve speelpoppetjes in de handen van een grillig en ontzettend machtig noodlot.
Vos liep driftig door en sloeg met zijn stok nijdig naar allerlei dingen, die voor zijn voeten kwamen. Eindelik verbrak Marcus het pijnlike zwijgen en zei:
„Wat is het leven toch wreed."
Vos zag hem van terzijde aan. Z'n goedige bruine ogen blonken kwaad, en grimmig zei hij:
„Het leven wreed? Het leven is lang zo wreed niet als jij denkt. Dacht je, dat dit een consequentie was van het leven?.. Larie!... daar heeft 'et leven niets mee te maken, jong, geen
213



„Niet waar! Daar ben je door je opvoeding boven uitgekomen."
Harder maakte een spottende buiging.
„Dank je," zei bij, „maar je hoeft me geen complimenten te maken. Ik blijf heus een proletariër, met heel m'n grove body, met m'n hele gevoel ook. Zoo goed als jij altijd een aristocraat zult blijven, al ga je vandaag of morgen ook met heel je ziel voor de proletariërs vechten."
Verrast keek Marcus op. *
„Ik?" vroeg hij zeer verbaasd. „Zou jij denken, dat ik ooit zo ver zou kunnen ...."
„Afzakken, bedoel je?" lachte Harder.
„Nee, wees nou es ernstig Denk je dat?"
Harder schaterde het uit en sloeg hem stevig op de schouder.
„Een malle kerel ben je toch," zei hij dan. „Ken je jezelf zo slecht?"
Marcus trachtte zijn gedachten te beheersen, maar alles warrelde in zijn hoofd dooreen en er bleef een stille verbazing alleen, dat hij zich niet heviger verzette tegen Harders . bewering. Toch schudde hij langzaam het hoofd en in een bijna onbewuste poging om zichzelf te herwinnen, zei hij:
„Nee je vergist je dat zal nooit gebeuren,"
maar zijn stem had niets van de koude beslistheid, waarmee hij voor enkele maanden op dergelijke toespelingen zou hebben gereageerd
Greta zat hem aan te kijken en zag, hoe moeilik het gesprek voor hem werd. Ze lachte vrolik en onbevangen, en zei:
„Nou, schei jullie nou es uit met ruzie maken en laten we ' ergens anders over praten. Lust jullie thee?"
Marcus keek haar dankbaar aan. Hij was blij, dat ze een eind maakte aan dit zonderlinge heen en weer praten, dat hem hoe langer hoe meer een gevoel van hulpeloosheid gaf, een gevoel, dat hij zo slecht kende.
„Heel graag, juffrouw," zei hij levendig.
„Zou u maar geen Greta zeggen?' lachte ze.
„Als u Marcus zegt," lachte hij terug.
„En u jij," riep Harder er tussen, „dat praat makkeHker."
Het werd een avond van druk dispuut. Het gesprek kwam op boeken en schrijvers en telkens verbaasde Marcus zich er over, dat Harder en z'n zuster zo veel gelezen hadden en dat die scherpe, soms wat ruwe schoolmeester zo'n goed oordeel bleek te hebben en zo sterk z'n inzichten wist te verdedigen. Vaak
222



waren ze het oneens en telkens als ze disputeerden over een of ander kunstenaar of z'n werk, bleek de kern van hun verschillende waardering dezelfde te zijn als hun beider kijk op het leven. En telkens ook raakte Marcus in verwarring, doordat hij niet meer zo hardnekkig kon vasthouden aan z'n oude inzichten en begrippen. Hij had het gesprek uit het begin van den avond nog niet verwerkt en redeneerde niet helder en vast van uit een zeker-bewuste overtuiging. En meer dan eens zat hij na een vinnige aanval van Harder een ogenblik zwijgend voor zich te kijken, aarzelend, niet wetend, wat hij er tegen in moest brengen, niet zeggen durvend, wat zich uit gewoonte aan zijn geest opdrong, omdat een vaag visioen van dat volk, waar ze over hadden getwist, als achtergrond van heel het gesprek voelbaar bleef en hem al zijn oude zekerheid roofde. Soms prikkelde het hem tot heviger verzet, maar bij hield het niet lang vol, weigerde zich over te geven, maar voelde uiterst pijnlik, dat zijn argumenten hem zelf niet overtuigen konden.
Het was al laat, eer hij wegging. Blank en vredig lag de zomerse nacht over de stad en het was een genot, zo alleen door de stille straten te lopen .Maar Marcus merkte niets van de wondere rust, die om al de dingen hing, noch van de fantastiese schaduwen in de mengeling van maanlicht en lantaarnschijn. Met gebogen hoofd ging hij haastig voort, aldoor bezig met de vele nieuwe gedachten, die de gesprekken van den avond m hem hadden levend gemaakt. Hij dacht aan de sterke dingen, die Harder over litteratuur en mensen had gezegd en een stille bewondering rees in hem voor de levensopvatting, die deze gedachten in die man tot rijpheid had doen groeien. Hij dacht ook aan Greta, die zo eenvoudig leek, zo neelemaal geen dame, en die toch zo iets fijns over zich had, zo iets lief-aantrekkeliks; ze was zo onbevangen, zo eerlik en zonder enige aanstellerij, en goed was ze, even als haar •^ •. Y . ' goed!e mensen moesten ze allebei zijn. Nog nooit had hij zo zeer Harders diep-innerlike goedheid gevoeld als van avond. En hij dacht aan hun harde jeugd. Waren ze met beiden geweest zoals de kinderen uit zijn klas? r™*-• • • <Jj? kinderen konden ook opgroeien tot zulke men^ et t*11™**1 zouden ze beschikken over die gaven,
met allemaal ook zouden ze zo breed en diep kunnen denKen . . . maar konden de mensen uit zijn stand dat dan wel? Jn die kinderen lagen alzo dezelfde kiemen en als ze deson-
223



243
nou!—' ^ gebroken hart?.... Kom
"S?°f Jij ten ™*' dat ik 'er gevraagd heb om 'r geld?" „Geen moment," zei Greskamp spontaan en de eerlik! owr tmgmg m z'n stem deed Marcus pijn, joeg *tS?m hem
rwlf* bii toonloos>*n werktuigelik herhaalde hij: „zo" Greskamp zweeg en liep bij hem vandaan. Ook hij voelde' zich ellendig hulpeloos en onhandig. Hij zag Marcïï' diW verslagenheid en had het vage begrip, dat er leef meer achter school dan hij vermoeden kon.^a een poo^e S hijn og
„Je kop d'r tegen in zetten. Werken, dat is 'et enie middel om al die dingen uit je weg te krijgen." ^ 1
werken."herhaalde M*TCUS m°mP*l™«- natuurlik
Da£DV°^ïlfaij er bij' bijna *»* ie 'et zelf wist-
„Maar ik ben zo moe "
.Gieskamp ludl*ig- »Da's niks. Dat gaat van zelf ïï^£k!?,ft.nou vakantie deze week en <ten doe jeTllSi et werk, dat je anders 's avonds doet.... MisXen «M?
naar de Veluwe m een ouwe boerderij geloof ik Een prachtige afleiding. Heb je rin om mee te laan?" '' ' * „Ik weet met," zei Marcus dof. „Misschien.... we zullen
„JNaar bed gaan, ned Greskamp ijverig. „Es flink uitsla-
^SsfJE^ïrsL-8" *aalde -««
'fc'tA er ™» ** G« je scans meer „Saluut."
iJf^SS??8 naar Greskamp's gestommel op de trao



244
™h aan de tafel vasthouden. Langzaam herstelde hij zich, nam dan SotïïïéKen zijn hoed en ging naar huiten.. Snel lZ hifdoor Snder op, of om zien. Een paar jongens riepen iSÏpoW^whtenfi verwonderd om zijn baaa^iMwJhj boordde* niet. Mensen, die in hun deur een luchtje sohepteTwezen elkaar de late wandelaar, die met gebogen boord SrtTien en keken hem na. De avond viel in dfcfrter duister3?ove?de\tadLaXrns floepten op, breidden piots hun gSeStoing over de stenen, die wit ware*' v«*oog. Marcus zae niets, botste op de hoek van een straat tegen S aal Ï2n vemntschuldiging mompelend «mg hij door. iTander schold hem na, hij hoorde wel de rauwe khniken, maaÏÏun betekenis drong niet tot hem ^J^^gA Straat hi straat uit, met slechts deze ene gedachte, oestanutt ^kouSn Eindelhc werden de straten breder en de huizen wldzamer Hu liep door de buitenwijken, kwam dan op de SS waïï de stoomtram met luid gebel sohonnnelend Sbii ^aZïlde Een eind verder was een donkere zijlaan, rnet ztarebomen aan weerskanten en brede bermen met ToiTras m\ hoorde vagelik fluisterende stemmen en zag KeSte^is tóefen daar ~* ™ n een onduidelik schemeren van behtere kleding. *ten wjdtm^Zsmhemov, Hij hoorde zoengelutten en alsmet een f^elo vooXejaagd, begon hij harder en harder te lopen. Dan
delik zag of -boorde hu mete meer .... Hier was het «n.
onder het hoofd, met wijdopen ogen starend in de duisternis boven hem.
£Ü5 5*£'boven hem de stille nachtkoelte inJe oude kruinen een eentonig en weemoedig vej£
TvLtttZ^'^Vleg voorbij voer en fijn streepte eL h^TfluntooTdoor de stilte. Dan loeide klagelik, als ver-
JSJZ i» klaar an «herp door zijn bowustajn m



245
2," ^rera'^u, axa wa» mj eiucei uitgegaan om de nacht te beluisteren.... Wrevelig trachtte hij telkens weer rijn gedachten te verzamelen en langzaam aan zonk de rust van deze wijde, stille nacht over hem en zijn gedachten begonnen regelmatig te werken Hij dacht en overwoog en hoe verder
hrj kwam, des te feller beet de wanhoop in zijn hart
Dwaas, die hij geweest was om nog te hopen! Iedereen
had immers geweten, dat Enny hem vandaag of morgen zou laten lopen! Heel Dorenburg had er zich immers al te voren vrolik over gemaakt. En hij alleen, hij had gedacht, dat hij veilig was, dat hij regelrecht naar een zekere haven voer. P.\ ^ was geen twijfel mogelijk meer, alles was afgelopen, hij behoefde niet meer te wachten op haar brief, die ze misschien al geschreven had, die misschien al naar hem onderweg was die, wie weet misschien al door de bode
m d6 bus was gegooid. En nu zou er gelachen worden in Dorenburg! Iedereen zou hem nakijken en ze zouden achter hun gordijntjes zitten grirmiken, als hij voorbij ging, met de koppen bij mekaar gestoken, om hem toch vooral te zien in ziin vernedering, de afgewezen vrijer.... de hengelaar naar
goud, die slib gevangen had! 0, het was een uitermate
grappig geval. Want niemand zou ook maar een moment geloven, dat hij iets anders gezocht had dan Enny's geld .... niemand van al die grijnzende ploerten zou een ogenblik geloven aan zijn liefde voor het meisje, met of zonder geld
Dan stokten zijn gedachten. En voor de zoveelste maal vroeg hij zich af, of hij Enny dan waarlik om haar geld had begeerd. Driftig sloeg hij met de hand in het gras en mompelde een ontkenning, als had iemand anders hem die vraag gesteld. Al zijn trots kwam in opstand en hij beet in vertwijfeling de tanden opeen. Maar meedogenloos kwam herinnering na hennering boven aan momenten, dat hij toch wel aan haar geld gedacht had en als een gloeiende pijn schroeide de gedachte aan de eerste nacht na hun ontmoeting op het leest .... Toen al had hij gedacht aan 'haar geld en aan de mogelikheid om door een huweMk met haar weer terug te keren m zijn stand, het leven te kénnen leiden, waarop hij door zijn geboorte meende recht te hebben. Dat kon hij niet ontkennen: hij had er aan gedacht.... en meermalen nadien, ook wiet tai dat anderen er aan gedacht hadden: Oom Ernst en Tante bijvoorbeeld. De eerste had er wel op gezinspeeld, laatst nog met die geruchten over de tegenslagen van de oude



246
Van Weelen O, maar hij had toch ook van Enny gehouden, om baar zelf! Hij zag haar gezichtje met de mooie ogen,
haar handen, haar mooie, f ijngevormde vingertjes Ach,
wat kon hem dat geld schelen! Hij wou haar wel hebben
al was ze even arm als 'hij zelf Hij kon haar niet meer
missen, hij was van haar en zij van hem Hij hield van haar! - Hijiséid van haar! En als ze hem losliet, dan was alles gébrokenTdan zou hij alleen staan in dat vijandige leven, in die koude, vreemde omgeving, die hem niet begreep, die hem
kwetste al de uren der lange dagen door Het mócht niet..
het kón niet!...
En weer kwamen de visioenen terug van vernedering en krenkend beklag. O, dat was onverdragelik .... Uitgelachen
te worden, nagewezen waar je ging aangeduid als mislukt
huweliksspeculant En wat al zijn verdriet over de schelding van Enny niet had kunnen bewerken, dat bewerkte de diepe, wanhopige vrees voor de komende vernectering; plotseling sprongen de tranen uit zijn ogen en nerveus begon hij te snikken. 'Alle gewaarwordlingen vermengden zich tot een grenzenloos gevoel van verdriet en ondragelike ellende en lang zat Marcus voorovergebogen in het gras en snikte, snikte aan één stuk door, tot zijn keel pijn deed en zijn ogen brandden. Tranen drupten op zijn handen en hij had geen macht om zich te bedwingen. Alle kracht was uit hem weg. Zacht, als een eindeloos bedroefd kind, huilde hij voort, langen tijd, tot zijn tranen van zelf ophielden te vloeien en alleen nog af en toe een zenuwsnik rijn schouders schokte. Zijn gedachten vervaagden meer en meer en werden één met het grote verdriet, dat hem omringde als met een wolk van grijsheid, van stilte en een vreemd, dof gesuis zoemde in zijn hoofd. Hij poogde niet meer te denken, hij wist niets meer nauwkeurig, er was alleen de grote hooploosheid, het zware besef, dat alles voorbij was, dat hij verslagen was, en dat een toekomst wachtte zonder licht, zonder vreugde een toekomst, waarvoor hij traag de ogen sloot, het niet wagende zich te realiseren, wat die toekomst betekende, die eindeloze reeks
zware, vreugdeloze, grijze jaren zonder Enny zonder
uitkomst
Eindelik stond Marcus op, langzaam, als woog een loden wicht op al zijn leden. Hij huiverde van de kille nachtlucht. Werktuigelik liep terug naar de stad, dodelik vermoeid, verlangend naar rust. Grijs schemerde het eerste morgengloren



247
ooor ae veriaten straten, toen hij in de stad kwam. Greskamp lag rustig te slapen op zijn harde divan, de deken half afgegleden van zijn lijf. Even zag Marcus zijn verbrand gezicht en de sterke borst, die, bijna geheel ontbloot, in volkomen rustige ademhaling op en neer ging. Een diepe jaloersheid schoot in hem op, maar viel even plotseling weer. Dan ontkleedde hij zich en ging liggen. Bijna onmiddellik sliep hij in.
Marcus ging de volgende morgen op zijn gewone tijd naar school. Greskamp had hij niet meer gesproken. Die was weer in de vroege morgen de deur uitgegaan met z'n schilderkist en een grote lap linnen. Vandaag zou hij zijn meesterstuk maken Marcus had een leeg gevoel in zijn hoofd, en soezerig deed hij zijn werk, nauweliks wetend, waar het over ging. Hij ontweek de anderen en toen Harder hem aansprak op de speelplaats, antwoordde hij verstrooid en wendde zich gauw naar een paar jongens van z'n klas, die de meisjes plaagden.
's Avonds at hij wat in een gaarkeuken en ging dan naar het atelier. Er was nog altijd geen bericht van Enny, maar het deed hem geen pijn meer, hij dacht er bijna niet aan. Traag spreidde hij zijn boeken voor zich op de tafel en /begon te werken. Maar al heel gauw zat hij stil met de hand onder het hoofd, bijtend op het hout van zijn pen, en keek soezig door het raam naar buiten, waar de zon over de daken scheen Een gevoel van nameloos ongelukkig-zijn drukte hem en telkens kwamen opnieuw voorstellingen van diepe vernedering, van de hoon, die hem wachtte zijn gemoed verbitteren. Langzaam aan vervaagden alle andere gevoelens en gewaarwordingen. Alleen bleef over de schroeiende schaamte voor wat komen ging, een gevoel als van lichamelike onreinheki, als werd hii vies van zich zelf .... Weer probeerde hij aan 't werk te komen, maar zijn geest nam niets op en toen hij merkte, dat hij fout op fout maakte, wierp hij driftig de pen neer, dat fijne uuctdruppels overal heen spetterden, en een verwensing mompelend stond hij op. Rusteloos liep hij een poos heen en weer, bleet dan weer eens voor het venster staan en staarde naar Duiten.; waar de tonen in de lucht begonnen te purperen in avondschijn. En plotseling zette bij zijn hoed open liep naar buiten. Hij dwaalde wat rond, zonder zich rekenschap te geven vande weg die hij volgde, tot hij in een opf likkering van aandacht de straat herkende, waar Harder Woonde. En in de oo-



wellende behoefte om met iemand te praten, zocht hij het huis en belde aan. Greta trok open.
„Marcus f' riep hij omhoog.
„Kom maar boven," riep ze terug.
Toen hij boven kwam, zag hij, dat ze beiden gekleed waren om uit te gaan.
„O," zei hij teleurgesteld, „neem me niet kwalik Derangeer je niet, hoor."
„Nee nee," antwoordde Harder, „we gaan onze gang. Ik
moet naar de bondsvergadering en Greta gaat naar Leo
Hij is eergisteren gaan liggen."
„Erger?" informeerde Marcus.
Harder haalde de schouders op.
„Laatste stadium, vrees ik Arme kerel Ga met
Greta mee, dan kom ik straks jullie beiden afhalen. Ik blijf toch niet lang op de vergadering."
„Ja, doe dat, Marcus," drong Greta aan. „Hij is altijd zo blij met bezoek als ie te bed ligt"
„Ik ken hem zo weinig," aarzelde Marcus, tegelijk een stille weerzin voelend tegen dit ziekenbezoek.
„Nou, je hebt hem vaak genoeg ontmoet Doe het
maar."
„Goed dan," gaf Marcus toe, en gedrieën stapten ze de deur uit Op de hoek van de straat ging Harder links af en de anderen liepen door, een paar straten verder, waar Leo woonde. Z'n moeder deed open en ontving hen 'boven aan de trap. 'tWas een kiem, mager vrouwtje met een verrimpeld bruin gezicht, waarin groot en droef een paar blauwe ogen glansden, tranenromfloersd. Lena noemde Marcus' naam en vroeg, hoe het met Leo ging.
„Slecht" schreide de moeder zachtjes, en fluisterend voegde eajfe* bij: „De dokter heeft alle hoop opgegeven o, ik
weet niet hoe ik 'et 'em zeggen moet hij weet 'et nog
niet.... De dokter is net weg.''
In eens was Marcus al zijn verdriet en zorg vergeten. Als met een schok viel het besef van wat er buiten hem gebeurde in rijn bewustzijn en angstig keek hij naar het kleine vrouwtje, dat bevend op een punt van haar zakdoek beet, en dat zo nietig en onaanzienök leek, neergedrukt door kommer en
smart en dat hem tegelijkertijd zo'n stille ontroering van
eerbied gaf. Hij keek naar Greta, die zeer bleek geworden
248



249
een stil en teder gebaar, dat Marcus z'n ogen voelde vochtig worden. 6 Een schorre hoest klonk uit de kamer en alle drie keken zij elkaar aan, verschrikt.
„Kom mee naar binnen," zei de moeder zachtjes. „En doe net, of je nergens van weet."
Ze wiste haar ogen met haar zakdoek af en met verbazing nam Marcus waar, hoe dapper zij in eens een blijmoedige uitdrukking op haar gezicht toverde.
Bij het open raam stond het witte bed, waarin Leo lag Een grote petroleumlamp breidde schuin achter hem een gouden schim over zijn blonde hoofd. Hij was heel bleek en zijn helle ogen lagen diep in de blauw-schaduwende holten. Met een treurige blik keek hij naar hen en geen schijn van een glimlach verhelderde zijn droef gelaat Zij groetten hem met onwillekeurig gedempte stemmen en drukten zijn lange, blanke hand, die droog en heet aan voelde
„Hoe gaat het, Leo?" vroeg Greta zacht
„Beroerd " antwoordde hij met zonderling verzwakte stem. „ JA kon het met meer op de been houden. Be ben zo moe . altijd maar zo moe 9
Marcus dacht een moment aan zijn eigen, voortdurende vermoeidheid, maar onder de zwakke klank van de stille stem die deze woorden sprak, voelde hij zich vreemd sterk en W Hij hoorde, hoe Greta de zieke zachtjes beknorde-
™2T bt °°k veelte hard gewerkt Je had al veel eerder rust moeten nemen."
MilftXr Sep?SaJlde Leo' en za* haar aan met een wonder'bWat helpt dat, Greta? .... Je weet ook wel, dat et allemaal niets geeft.... Dat daar is kapot.... wevoor goed. s
En hij klopte op zijn smalle, ingezonken borst ,£om, kom, jongen.... zo moet je niet praten," viel z'n mop angstige toon- «Niet moedeloos wordèn." het hoofd hii haar 6Ven aan? *dradde dan langzaam
n^?™06**' ^ döt Diet Wat heeft de dokter mot u be-
m- s 550 ^ met u tóer "aast." rendfstem60 '''' ***** 'bizODdere' Jongen," loog ze met hape„0."
Het was alles, wat hij zei, maar Marcus zae aan z'n ^



dat hij begrepen had. Stil keek Leo voor zich uit en plukte verstrooid aan de deken. Daarop wendde hij z'n ogen weer naar Greta en vroeg: „Waar is Wim?"
„Naar de bondsvergadering. Hij wou ons straks komen halen Maar we zullen wel eerder weg moeten gaan. Je
bent erg moe, hè ?"
Hij keek haar en Marcus beurtelings aan en antwoordde dan met bijna klankloze stem:
„Ja .... ik ben vreselik moe .... En toch kan ik niet slapen. Altijd die kriebeling in m'n keel en die hoest. Dan borrelt het daar binnen zo wonderlik telkens een beetje
bloed"
Hij sprak stil en kalm, maar toch zo hopeloos en afgemat. Z'n moeder keerde zich zwijgend om en ging de kamer uit. Marcus zag haar tenger gebogen figuurtje verdwijnen in de duistere deuropening: het leek of al het leed der wereld op deze smalle schouders drukte.
„Ik kan niet meer op m'n viool spelen, Greta," ging Leo voort en voor bet eerst kwam er een klagende toon in z'n stem. „Br kan al haast niet meer overeind komen. Het gaat wel erg gauw nu. O, ik voel wel, dat het niet lang meer duren
zal maar je moet moeder niet laten merken, dat ik er
erg in heb."
Marcus beet zich op de lippen. Een benauwende ontroering kneep hem de keel dicht en slechts met moeite kon hij zich beheersen. Met afgrijzen dacht hij aan de dood, die zijn vale schaduw al over dit tengere lichaam geschoven had en met vreemde verbazing keek bij naar de jonge man met zijn fijn gezicht, die nu nog leefde, bewoog en sprak en die spoedig zou zijn gstorven, weg uit het leven, bewegeloos, een voorwerp .... En bij was nog zo jong.
„Hoe oud ben je, Leo?" vroeg hij onwillekeurig, en op hetzelfde ogenblik had hij berouw over zijn vraag, waar hij plots al de wreedheid van besefte.
Leo keek hem aan met een vreemde, bijna vijandige blik,, en antwoordde toen strak:
„Een en twintig voor een paar maanden geworden."
Greta keerde zich om. Even schokten haar schouders. Toen zei ze met bijna vaste stem:
„Be moet even wat aan je moeder vragen, Leo,"
en liep snel de kamer uit.
250



Nu was Marcus met de zieke alleen. Deze keek recht voor zich uit, met een stug en ontevreden gezicht. Bewegeloos lagen zijn witte handen gevouwen op het dek en zijn gelaat, half weggezonken in de kussens, leek uitermate mager en bleek. De jukbeenderen, waar het verraderlike blosje nog gloeide, staken onder de ogen als harde knobbels naar voren en wierpen diepe schaduwen op de ingezonken wangen. Zijn lippen waren bloedeloos en van de scherp vooruitspringende neus hepen dunne groefjes naar de mondhoeken, wat een smartelike uitdrukking gaf aan het smalle, fijne gezicht. Goudig schaduwden de wenkbrauwen boven de diepe, donkere holten, waarin de ogen met onnatuurlike gloed brandden. Af en toe zonken de oogleden in vermoeienis over die droge helle glans en dan leek het, alsof hij reeds gestorven was' Marcus had met de moed, iets te zeggen, voelde ook, dat hii geen woord zou kunnen uitbrengen. Een korte poos was het stil .Nerveus telde het wekkerklokje op de schoorsteen de seconden af met nijdige, droge tikjes. Moeilik haalde Leo adem. üindelik keerde hij het hoofd op zij en keek naar Marcus. Hii zag, dat diens ogen vol tranen stonden en een bittere glimlach plooide zijn bleke mond
„Wat scheelt er aan, Van Houwaert?" vroeg hij met een zonderling koude klank in zijn zwakke stem. „Je hebt tranen in je ogen. Heb je pijn?"
Marcus keek verschrikt op, zag weer die onbegrijpelike, bijna vijandige blik m Leo's ogen, en 'hoorde de bittere ironie van zijn vraag. Hij beheerste zich zo goed mogelik en antwoordde haperend:
„Wel nee .... ik .... helemaal niet „0," zei Leo en keek voor zich uit, „dan is 't goed " Weer viel de stilte. Met oneindig medelijdend keèk Marcus naar het uitgeteerde gezicht van de jonge lijder, waar de schaduwen dieper over duisterden, en plotseling bedacht hii met een onweerstaanbaar afgrijzen, dat Leo hield van Gre^"j.» deJa* haar frisse> blank en blonde hoofd voor naast dit van de stervende. Een rilling van diepe afschuw liep hem over de rug en het besef van de wreedheid zijner overTn^w,11 3°eg f^entr°ering hoger op, zodat hij de tanden op elkaar moest bijten, om het niet uit te schreeuwen.
„Wat blijven ze lang weg," zei Leo op ontevreden toon. „Wat hebben ze toch te bespreken?" „Heb je iets nodig? Kan ik iets voor je doen?" vroeg Mar-
251



252
cos ui een stijgen ae nenoene om vrienueiiK ie zijn en L.eo genegenheid te betonen, een behoefte, geboren uit de angst, dat de zieke de afschuw zou bemerken, die bij als een diepe wreedheid, maar onafweerbaar in zich voelde groeien.
„Nee, ik heb niks nodig," zei Leo stug. „Dank je."
Opnieuw groeide de benauwende stilte, vol van geheime gedachten, en stond groot en triest om de twee jonge mannen. Na enkele minuten wendde Leo zijn gezicht weer naar Marcus en keek hem met een vreemd vragende blik aan.
„Ben je goed gezond, Van Houwaert?" vroeg bij toen.
„0 ja," antwoordde Marcus snel, „gelukkig ja" en weer
stak ineens het scherpe besef van deze nieuwe wreedheid tegenover de teringlijder als een felle doorn in zijn hart Een pijnlike trek vloog een oogwenk over Leo's gezicht. Hij liet zijn blik over Marcus gaan en zei toen langzaam:
„Ja, da's zeker gelukkig .... je ziet er zo sterk uit, Van Houwaert."
„Toch," begon Marcus als om zich te verdedigen, „toch ben ik tegenwoordig "
Maar Leo lachte, kort, scherp en onaangenaam. Marcus zweeg. En als vond hij er een wreed genoegen in, zichzelf te pijnigen, begon de zieke Marcus nauwkeurig op te nemen, en zacht, maar doordringend klonk zijn stem, die Marcus bijna lichamelik pijn deed:
„Je hebt zo'n door en door gezonde kleur, wat bruin, net •Hebt brons, met op je wangen een gloeïng van warm bloed' onder de huid, Van Houwaert. Je bent wat mager geworden de laatste tijd, maar je lipoen zijn rood en je ogen staan zo
hel in je hoofd, donker en sterk Zelfs aan je haar kun
je zien, dat je gezond bent. Je oren zijn ook rood da's
een teken van perfekte gezondheid net als een kouwe,
natte neus bij een hond, weet je dat? Hahaha! Zie je
wel, hoe kleurloos en wasachtig de mijne zijn? Be ben
niet gezond, Van Houwaert Zo lang ik me herinneren
kan, ben ik zwak geweest, en ziekelik Br was precies
het tegenovergestelde van jou. We zijn zowat even groot maar ik lijk een stuk kleiner, want als ik liep, moest ik me wat buigen m'n borst deed pijn.... m'n borst was ingezonken en m'n schouders waren smal en afhangend....
Mn rug was een beetje krom Jij hebt een krachtige
borst, niet zoo breed ais Harder, maar sterk.... Je loopt ook zo redht, Van Houwaert, als een jonge boom. Je bent fijn



en toch heel sterk gebouwd een fijn gebouwde athlee
noemen ze dat* niet? Er zit ras kt jou, dat is 'et O, wa
ben jij gezond en sterk Waarom kijk je nou u
vreemd?"
Marcus was bleek geworden en keek hem ontsteld aan. Dt toon van Leo's stem was steeds scherper geworden en Mar' cue hoorde er een nuance in van felle haat^ een haat, die hi zich alleen kon denken als de jalouzie van een stervende te genover een gezonde, jonge man, een haat, die hem de keel toesnoerde van smartelik medelijden en die hem toch ooi schrik aanjoeg.
„Waarom zeg je dit alles?" vroeg hij met trillende stem.
„Waarom?" vroeg Leo terug en door zijn.' ogen donkerde een harde glans als van koud staal. „Waarom? "
Dan keerde hij zich met het gezicht naar het donkere raam en zei onwillig; i
„Zo maar."
Marcus stond op. Hij voelde, dat Leo zeer zeker een bepaalde bedoeling had met zijn wonderHke woorden, dat hij dit niet „zo maar" gezegd had, maar hij begreep niet en een onweerstaanbare drang om te weten, wat de zieke bad willen zeggen en waarom, deed hem zachtjes vragen:
„Had je er dan geen enkele bedoeling mee? Je stem
klonk zo vreemd...."
Met een plotse beweging draaide Leo zich geheel naar hem toe en Marcus schrok van de harde uitdrukking, .die over dit wasbleke gelaat getogen was. Even keken zij elkaar recht in de ogen, als wilden zij eikaars gedachten peilen, eikaars diepste bewogenheid doorgronden. Toen zei Marcus, zacht en bijna toonloos, met vage verwondering, maar volmaakt zeker:
„Je haat me."
Een lichte trilling vloog over Leo's gezicht en even kleurde een flauw rood zijn strak voorhoofd. Maar zijn ogen bleven koud en hard, en vast zei z'n stem:
„Ja."
Nog bleven hun blikken gelmdst als dreigende wapens en zwijgend wachtten beiden. Maar spoedig keerde Marcus zich af en zijn stem klonk zacht en vol deernis, toen hii vroee„Waarom dan, Leo?" 6' „Om alles," antwoordde de zieke met dezelfde vaste, scherpe stem, die als een pijl in Marcus' ziel drong. „Omdat jij ai-
25S



adjn onweerstaanbaar wellende tranen, en de vrouwen schreiden stil voort, de zakdoek tegen de ogen gedrukt Marcus had een gevoel of hij stikken zou, en de langzaam over zijn wangen zijgende tranen voelde hij branden op zijn huid Hij verbaasde zich over de vreemde rust, over de zonderlinge klaarheid van Leo's ogen. Deze keek weer naar hem op en stak hem de hand toe, die Marcus greep en in een benauwenis van ontroering te sterk drukte. De zieke glimlachte en de vredige schijn zijner ogen werd dieper.
„Je bent werkelik heel sterk," zei 'hij zacht. „Ben je nog
boos op me, Van Houwaert? Trek het je niet aan, wat
ik daar straks zei.... Ik was wat opgewonden en duister gestemd. Pas daareven heb ik alles begrepen, zie je Het
is vreemd, hoe in één enkele seconde het begrip van zovele dingen tot je kan doordringen, als je bent zoals ik.... En het is heerlik om alles te begrijpen dat maakt zo rustig."
„Ik ben niet boos geweest, Leo," antwoordde Marcus moeilik. „Denk dat niet."
„Dan is het goed En wil jullie nu heen gaan, ja? Ik
wou graag wat rusten en nadenken. Komt Wim straks nog?"
„Ja," zei Greta met telkens stokkende stem, „hij zal wel gauw 'hier zijn. Maar als je te moe bent, zal ik hem tegemoet gaan en zeggen, dat ie liever morgen komen moet."
„Nee, nee, toch niet ik zal heel blij zijn, als ie komt.
Dag Greta.... ik dank je wel.... voor je bezoek en voor alles.... Je bent altijd zo goed en lief voor me geweest, Greta .... ik dank je wel.... Dag .... Marcus ...."
Hij had hen ieder een hand toegestoken en hield beider hand een ogenblik in de zijnen, die koortsig gloeiden, keek hen aan met een wonerlike tedere blik en liet toen hun handen los. Zwijgend gingen zij heen. Hij keek hen na, tot de deur achter hen gesloten was. Toen wendde hij het hoofd weer naar voren en look vermoeid de ogen. Maar om zijn mond, onveranderlik, was de vrede van zijn stille, onbegrijpelike glimlach
Greta en Marcus liepen snel naast elkaar voort. Telkens merkte hij, dat ze nog liep te snikken en zelf had hij moeite, om zich te bedwingen. Maar de buitenlucht deed hem goed en langzamerhand herwon hij zijn kalmte en kon geregeld denken aan alles wat in dat wonderlike uur gebeurd en gesproken was. Veel was er bij, dat hij niet begreep en waarvan hij
'hfitelmnis 7:nr*h+ <in mnpililr wmp.tpndiP erpirlar»hff»n V.r wprd
256



den vergat, die hij zeggen wou en enkel met smekende stem stamelde:
„Schrei zo niet, Greta toe schrei zo niet,"
en hij knipte met de ogen, als stond hij op het punt, zelf ook in tranen uit te barsten.
Langzaam stond ze op, wiste baar ogen met baar zakdoek af en zuchtte diep. Ze schudde het hoofd en ging naar de keuken. Marcus liep heen en weer.... Het duurde lang eer ze terugkwam. Toen ze eindelik verscheen, zag hij, dat ze haar gezicht gewassen had. Ze leek kalmer, maar haar ogen waren rood en gezwollen en een smartelike trek verwrong haar mooie mond.
„Br heb theewater opgezet," zei ze, en beiden voelden het banale woord als een vloek vallen in de eigenaardige eenheid van stemming, die hen gevangen hield. En dadelik daarop vroeg ze met haar onzekere, trillende stem:
„Waar sprak Leo over, toen hij je vroeg, niet boos te zijn?"
Marcus vertelde haar, wat er gebeurd was, toen zij met Leo's moeder in de andere kamer was en onder het vertellen kwam langzamerhand een nieuwe gedachte bij hem op, een wonderlike gedachte, die heel het gesprek voor hem verklaarde, die Leo's haat in z'n oorzaken voor z'n geest bracht. En ook Greta scheen door dezelfde gedachte verontrust, want ze boog het hoofd en een gloeiend rood purperde over haar gezicht. Marcus stokte en raakte in verwarring. Bijna verschrikt keek hij neer op haar blonde hoofd en de blanke hals, die met zo zuivere ronding onder het haar weglijnde naar de gebogen rug. Hij keerde zich om en liep naar het raam, waar het duisterder was, voelend dat ook hij kleurde.
„Het was heel vreemd," zei hij zacht, pogend op luchtige toon te spreken. „Br denk, dat hij koortsig was.... denk je ook niet?"
Even draalde haar antwoord. Dan kwam het, aarzelend, met bevende stem: „Ja, dat zal wel...."
Ze stond op en ging naar de deur. Daar draaide ze zich half om en zei:
„Br laat je even alleen .... Br zal de thee klaar maken .. I Wim zal wel zo aanstonds komen."
Marcus knikte en zij ging. Hij keek door het raam in de donkere straat, waar het glanzende oog van een lantaarn onbewegelik staarde. Plotseling viel de vermoeidheid, die hij



MARCUS VAN HOUWAERT
DOOR
A. M. DE JONG
UITGEGEVEN DOOR C. A. J. VAN DISHOECK TE BUSSUM, IN HET JAAR 1920






Voor Koos en Piet, een gedachtenis aan ons werk voor „De Nieuwe Stem".



bij, dat ze elkaar niet zagen. Hij leerde niet vriendelik zijn, omdat nooit iemand het was tegen hem. Soms lag hij lang in zijn bedje te huilen van onbestemd verdriet, als zijn vader hem in een opwelling van tederheid goedennacht gekust had. Later, toen bij op school kwam, verdween zijn grote schuwheid, maar bij had een scherpe blik voor de dingen om hem heen en in zijn arme kleine hartje groeide een groot heimwee naar genegenheid, zoals zijn makkertjes die thuis vonden. En het bleef bij dat verdrietige verlangen, want hij had niemand die hem liefde betoonde, en niemand, die hem liefde vroeg.
Toen was op een avond in het voorjaar, na een dag dat heel de wereld zon en goud en blijheid was geweest, zijn vader thuisgekomen met een zeer bleek gezicht en had zich op een stoel voor zijn bureau laten neervallen met het hoofd in de handen. Zo had Marcus hem gevonden en was stil voor hem blijven staan in uiterste verwondering en schrik. Na een lange poos had zijn vader de hand voor zijn gelaat weggenomen en de kleine Marcus had gerild van angst voor deze grote, zwarte ogen, die zo diep in hun kassen stonden te gloeien van een duister, koortsig vuur. Onverwacht was z'n vader opgesprongen en had het bevende jongetje in z'n armen genomen en hem bartstochtelik gekust, op z'n gezicht, op z'n haar, op z'n handjes. En Marcus had zich, plots ontheven van allen schrik, van alle druk, dicht tegen vaders borst gevlijd en hem weer gezoend en hem gestreeld over z'n bleke wangen, onbegrijpelik gelukkig.
„Marcus," had de man met bevende stem gevraagd, „Marcus, zal jij ooit geloven, dat je vader een slechte man was?"
En Marcus had in volle overtuiging, uit de diepste grond van zijn van liefde verzadigd hartje, gezegd:
„Nooit!"
„En als alle mensen het zeggen, Marcus, allemaal?" „Nooit I"
„Dan is het goed," had z'n vader gefluisterd, en nog eens zachter: „dan is het goed."
Hij had hem weer gekust en hem zelf naar z'n bedje gebracht. Lang had hij bij hem gezeten met Marcus' koele handje in zijn blanke, brandend hete hand en ze hadden mekaar glimlachend aangekeken, maar niets gezegd. Toen had z'n vader hem nog eens gekust, lang en zacht en hem teder over z'n hoofd gestreeld. En toen Marcus eindelik alleen was gebleven, was er een groot geluksgevoel in hem neergedaald, een gevoel
3



van «mateloze rust en veiligheid, van eindelik gevonden bevrediging. Zijn vader immers bad hem lief, o, zo lief, en bij hield zo veel van zijn vader, van zijn sierke, grote vader, zoals geen van de kameraadjes een had. Glimlachend was hij ingesluimerd en had geslapen met saamgeknepen vuistjes, de diepe, droomloze slaap-van-een-gelukkig-kind, die de glimlach van het insluimeren doet blijven tot het ontwaken toe.
De volgende morgen had de meid hem schreiende gewekt Op zijn angstige en verbaasde vragen had ze niet geantwoord. Aldoor hoofdschuddend en haar tranen wegwissend had ze hem aangekleed en naar beneden gebracht. Hij hoef de niet naar school, maar moest met haar mee in den trein. Woest had hij zich verzet en om zijn vader geschreeuwd, maar het had niet geholpen. En zijn vader had hij nooit weer gezien.
Pas veel later had hij alles begrepen: een bankroet, een zelfmoord.
Van die dag af leefde hij bij zijn oom en tante in het oude provinciestadje Dorenburg en at genadebrood. Zij hadden niet veel. Bij de vreselike catastrope van zijn vaders bankiershuis was ook hun vermogen bijna geheel ingeschoten. Men dacht niet vriendelik over de vader en was niet zeer omzichtig in zijn uitlatingen, ook niet, als het kind er bij was. Men voedde hem op uit een soort familie-eerzucht: zij wilden niet, dat de laatste Van Houwaert in een armhuis zou opgroeien, maar toch hielden ze niet van hem. Zelf hadden ze nooit kinderen gehad en hun opvoedingssysteem was er een zonder liefde, enkel gebaseerd op overwegingen van fatsoen en gemak.
Marcus, die al een schuw jongetje was, toen hij bij hen kwam, had zich al meer en meer in zichzelf gekeerd en zijn trots groeide, naarmate hij meer de vernedering van zijn toestand te voelen begon. De smalende uitlatingen over zijn vader, die hij van tijd tot tijd te horen kreeg, hadden hem eerst verschrikt, later soms tot dolle drift vervoerd, waarin hij huilde en trapte en sloeg en zijn oom en tante de lelikste scheldwoorden naar het hoofd wierp, die hij van de jongens op straat maar hoorde. Later waren ze wel wat voorzichtiger geworden, maar Marcus voelde hun stille haat en verachting voor zijn vader en diep in zijn hart was een hevige verbittering tegen hen gegroeid, die hem deed snakken naar de tijd, dat hij ach vrij zou kunnen bewegen en zijn eigen brood verdienen.
Toen bij de H. B. S. had afgeloopen, hadden oom en tante hem op een der volgende avonden, voorzichtiglik, aan het ver-
4



stand gebracht, dat zij geen geld genoeg hadden om hem naar de hogeschool te zenden en hem aangeraden te kiezen tussen een kantoor en het onderwijs. Marcus verafschuwde het kantoor en ook het onderwijs stond hem niet aan. Maar toen tante zich een hatelik woord liet ontvallen over hun geldelike toestand en zijn vaders beheer, had hij geen woord meer tegengesproken en zonder verder nadenken het vak van onderwijzer gekozen. Dat was nu ruim twee jaar geleden. Hij had anderhalf jaar op de Normaalschool gegaan, was voor een paar maanden geslaagd en nu door invloed van zijn oom, die de arrondissementschoolopziener van vroeger kende, benoemd in Hofwijk, de grote stad, die anderhalf uur van Dorenburg lag.
Maandag zou hij in functie treden, 't Was nu Woensdag, dus had hij nog vier dagen om zijn vertrek voor te 'bereiden. Want dat stond bij hem vast: hij bleef niet hier in huis wonen> zoals z n oom en tante hadden voorgesteld. Hij zou nu een vast inkomen hebben en al was 't niet veel, toch hoopte hij er mee toe te komen. Het was hem een grote verlichting, te weten, dat hij niet meer afhankelik zijn zou van de liefdeloze weldadigheid zijner verwanten. Dat verzoende hem bijna met het idee, onderwijzer te moeten worden. Met het bittere idee, onderwijzer te moeten worden, dat z'n weerzin wekte.
Want Marcus voelde het steeds duideliker: hij hoorde daar niet thuis. Z'n studiemakkers van de Normaalschool waren goeie kerels, maar er zat weinig bij. Het was een armzalig en bekrompen kringetje. Ze konden nergens over meepraten dan over de school, de school en nog eens de school. En dan de leeraars, die hij er gehad had, dat waren toch zeker de knapste mensen onder de schoolmeesters en ach, wat een schijngrootheden waren het! Wat waren ze benepen in hun opvattingen en wat was hun gezichtskring beperkt. En het waren toch bijna allemaal hoofden van scholen uit de stad en mensen, die mee m de examencommissie's zaten.
Dat zou z'n kring worden? Voor goed?... Het.was önmogelik. Hij moest daar bovenuit komen en hij zou er ook boven uit. Hoe, dat was een kwestie van werken en misschien ook van toeval, maar hij, Marcus van Houwaert, hij hoorde daar niet thuis. Hij was anders dan die lui, geheel anders. Er vloeide ander bloed door zijn aderen en daarom dacht hij, voelde hij heel anders. Hij droeg de oude naam der Van Houwaerts en het ongeluk van zijn schitterende vader had zijn trots nog hoger, zijn karakter nog onbuigzamer gemaakt. Voor
5



zichzelf had hij het vastgesteld, dat hij zich de plaats zou winnen, die hem door geboorte en gaven toekwam. En als mensen hem die weigerden, 'dan zou hij ze van het leven zelf afdwingen.
Onafhankelik werd hij nu, en de rest zou zich vinden. Als hij maar eerst weg was uit dit gehate huis, waar alles hem drukte, waar elk voorwerp hem verweet, dat hij er geduld werd, dat hij er te veel was, dat men hem weldadigheid bewees ....
Daar kraakten voetstappen op de trap, er werd geklopt en Jansje, de meid stak haar hoofd om het hoekje van de deur:
„Meheir Marrecus, of uwée komp eiten?"
Marcus schrok op uit zijn duister peinzen en keek op z'n horloge. Was het al zo laat?
Oom ën tante zaten al aan tafel. Marcus verontschuldigde zich: hij had wat zitten suffen op z'n kamer en de tijd was omgevlogen zonder dat ie d'r erg in had.
Zwijgend lepelden zij hun soep. Marcus piekerde er over, hoe ie het gesprek zou inleiden, waarin ie hen mee zou delen, dat ie voor goed in Hofwijk ging wonen. Bij het tweede gerecht zuchtte oom Ernst hoorbaar: het zwijgen drukte hem. Tante keek 'em ironies aan en vroeg:
„Scheelt er wat aan?"
„Nee nee!" antwoordde oom gemaakt luchtig. „Absoluut niet 't Eten is delicieus, Josephien."
„We zullen nou niet meer zo vaak met z'n drieën aan tafel zitten," zei Marcus onverhoeds. Hij kleurde licht, toen hij de verbazing zag op de gezichten van zijn oom en tante.
„Waarom niet?" vroeg oom. „We eten een half uurtje later, dan ben je met de trein behoorlik op tijd hier."
„Ja maar," lei Marcus gewild koelbloedig uit, „ik heb er es over nagedacht en 't lijkt me buitengewoon onaangenaam, om dageliks heen en weer te reizen, 't Zal 'et beste zijn, dat ik maar een kamer huur en in Hofwijk ga wonen."
„Aha!" zei tante, langgerekt en zag haar man betekenisvol aan. Deze was niet op z'n gemak. Hij trok z'n servet wat hoger op z'n knieën, keek van z'n vrouw naar z'n neef en zei toen:
„Waar is dat nou goed voor? Als je hier blijft wonen, kan je het veel ruimer hebben. Je hoeft hier niets te betalen en houdt dus de vrije beschikking over heel je salaris. Daar zou alleen je trein-abonnement afgaan." ..Zeker." zei Marcus, die kalmer werd, naarmate z'n tegen-
6



II.
Die Zondagavond zat Marcus op zijn kamer in de stad en verbaasde zich stil om het triestige gevoel van eenzaamheid, dat heel de dag al op hem woog. 't Was toch wel een aardige kamer, niet groot, maar licht en hoog, en dan, niet duur. Bespottelik goedkoop eigenlik: vijf en dertig gulden, met pension. Hij had al uitgerekend, dat ie dan elf gulden en vijftig centen per maand over hield, om alle overige uilgaven te bestrijden. Zeker zou ie uiterst zuinig moeten zijn, maar dat was minder, 't Voornaamste was, dat ie nou helemaal vrij tegenover 'het 'leven en de mensen stond, geen genadebrood meer at, niet meer woonde en leef de op kosten van anderen.
Dat was een heerlik idee, en toch Marcus kon zich niet
verheugen met die uitbundige blijheid, die hij zich vroeger altijd voorgesteld had. Waarom was dat nou? Hij wist zeker, dat ie niet terug zou willen, voor al 't geld van de wereld niet. Maar een heel trieste weemoed was toch als een grijze nevel om zijn voelen en denken. Hij keek naar z'n vaders portret, dat boven het kaalgesleten schrijftaf eltje opgehangen was, alsof hdj daar raad en verklaring zocht. Maar onveranderlik zagen de trotse, koele ogen over hem heen en het hooghartige gelaat sprak van niets dan van onbuigbare energie en zelfvertrouwen.
En toch toch was deze trotse, koude natuur gebroken
door. één enkele, fatale slag ....
'tWas misschien ook alleen ongewoonte. Bij oom en tante was alles zo vertrouwd geraakt. En 't was er ook fris en ruim. Z'n uitzicht op de tuin was wel heerlik geweest. En z'n aparte, grote slaapkamer.
Hier zag hij een klein reepje straat, waar honden mekaar achterna zaten en burgermensen op hun Zondags aan de deur stonden. Want het was geen deftige buurt, waar Marcus woon-
12



„Halloh! Van Houwaert," tóep de kollega joviaal, „welkom hier! Laat ik je maar es definitief mtrodüoeren!"
„Graag," zei Marcus. „Maar ik ben uw naam weer vergeten, neemt u me niet kwalik."
„Harder! En geen „u" zeggen. Onder kollega's zijn we gewoon te tutoyeren. Of vin je dat te vrijpostig?"
Marcus zag de spotlacn in z'n ogen en zei, een beetje verlegen:
„Wel nee, helemaal niet."
Samen liepen ze de school in. Bij de trap stonden al enkele onderwijzers en onderwijzeressen te praten. Het gesprek stokte, toen Marcus met Harder aankwam en Marcus had het onaangename gevoel, dat er over hem gesproken was. Hij nam z'n hoed af. De dames knikten. De heren zeien gemoedelijk: „Morge." Allen namen ze Marcus nog eens op, hun best doende, om het hem niet te laten merken, maar het hinderde hem toch*
„Kom," riep Harder vrolik, „laat ik het geëerde gezelschap nog es even aan onze nieuwe kameraad voorstellen, want hij was zelfs mijn naam al vergeten."
En achtereenvolgens noemde hij al de namen. Marcus lette goed op, 'vond het onaangenaam, dat hij die namen niet gemakkeliker onthouden kon. Wat zag die ene juffrouw er slecht uit en wat had die andere een zuur ouwe-vrijsters gezicht! En die lange man met z'n triestige hangknevel, wat een zorgelik gezicht had die, vol kleine rimpeltjes en lijnen. Een prettig gezicht had alleen die jongste vent, o, die heette Vos. Harder had ook geen eigenlik prettig gezicht, te scherp, met van die helblauwe, stekende ogen. En dat jonge onderwijzeresje, wat keek die bedeesd en wereldvreemd^ met zo een bot lachje op d'r onbeduidend gezicht Dat was juffrouw Fine. Wat een naam! Misschien wel Josephine, net als tante!
Juist was de voorstellerij afgelopen, toen de deur van een kamertje openging en meneer Mierema, het hoofd van de school, een klein dik mannetje met een rood gezicht en een borstelige, kortgeknipte knevel, de gang in schoot. Hij keek naar de pratende groep en kwam er met snelle, korte pasjes op af.
„Morge, dames en heeren," groette hij, even aan z'n hoed tikkend. „Al present, meneer Van Houwaert, dat doet me plezier. Wilt u even met me meegaan, dan zal ik u het een en ander wijzen?"
15



„Graag," zei Marcus, wien het niet onaangenaam was, dat ie weg kwam uit het gedwongen gesprek, dat maar niet vlotten wou.
Met z'n korte dribbelpasjes liej meneer Mierema voor hem uil, wees hem allerlei bergplaatsen voor kaarten, platen en andere leermiddelen, liep toen de trap op en begon daar opnieuw te wijzen en te praten, tot \et Marcus duizelde en hij er absoluut van in de war raakte.
„En dit is uw lokaal. Kijk, hier heb u de kast, voor de boeken en schriften. Die worden na elk gebruik opgehaald en netjes op hun plaats gezet, denk u d'r om? Ik ben zeer
gesteld op nette kasten en de schoolopziener ook God,
't is direct kwart en dan moet ik de bel luien en de deur openzetten. Schrijf u maar wat sommen op bord, dat ze dadelik kunnen aanvallen. En denk u d'r om: streng optreden! Niks toegeven, want 't is een brutale klas, een beetje achterop geraakt door een tijdelike, die ze niet an kon."
„Ja, meneer," zei Marcus werktuigelik.
Meneer Mierema was al de klas uit, maar stak z'n hoofd nog es om de hoek van de deur.
„Denk u om de ramen? Die mogen nooit meer dan vijftien centimeter openelaan, denk u er om? Ik heb zo m'n eigen systeem van ventileren en ik heb graag, dat u (kar stipt de hand an houdt."
Eer Marcus nog antwoorden kon, was het hoofd alweer verdwenen. Het zoemde in zijn hersens. Vijftien centimeter, vijftien centimeter, vijftien centimeter .. Nou, voor zijn part!.. Wat een gewichtig begin! Wat een frisse, ruime atmosfeer! Een kast met allemaal nette stapeltjes en vijftien centimeter
lucht! Dat beloofde wat En kon je daar je hele leven in
doorbrengen? 'tWas waarachtig nou al, of ie niet meer dan vijftien centimeter ruimte had om zich in te bewegen eiv adem te halen
Dan klonk de galm van een grote bel door de gangen, eeii hatelike, schelle galm en in eens stroomde alles vol geroezemoes. Beneden waren de deuren opengezet en de school liep aan. Het verwarde, onbestemde geruis was plotseling overal, klom de trappen op, drong door de muren en vulde de hele school. Marcus kon daar niet tegen. Het maakte hem nerveus en de korte tijd, dat hij kwekeling geweest was, had ie 'et leren haten als iets, dat hem telkens weer opwond er prikkelde.
16



Hij deed de deur open en keek de gang eens in. Daar kwamen ze al aangevlogen. Het gat van de trap leek een krater, die al maar meer kinderen spuwde en de gang liep vol lawaai en gekrioel. De meesten zagen er verhit uit, met verwarde haarbossen en rode gezichten. Bij de trap stond de lange onderwijzer, die zo'n zorgelik gezicht had, Peters of zo heette die, meewarig over een meisje heengebogen, dat hem schreiend een lang verhaal deed, aangegaapt door nieuwsgierige kameraadjes. Bij de deur naast Marcus' lokaal stond Harder, tussen een troep jongens in en hield een pet in de hoogte. Drie of vier hingen aan z'n andere arm en twee deden vergeefse pogingen om z'n hoog opgeheven hand te grijpen. Met kluchtige overdrijving sprongen ze omhoog, maar ze konden er niet bij.
,,'tls mijn pet!" schreeuwde een armzalig roodharig jongetje en gierend sprong hij zo hoog hij kon.
„D'r is niks van jou," lachte Harder, „je neus is niet eens van jou Ga je weg, schobbejak? Allo, naar je klas, sommen maken!"
Maar de jongens voelden veel meer voor stoeien en leven schoppen en er kwamen er nog meer bij. Een paar meisjes vuurden de jongens aan, lachten en schudden hun haar van de pret. Tot Harder de pet overgaf en zuchtend van vermoeienis verklaarde, dat ie 't eerlik verloren had. Toen begon hij de jongens schertsende schoppen voor hun broek te geven en joeg het vrolike troepje voor zich uit naar binnen.
Marcus had niet opgemerkt, dat er al heel wat kinderen van zijn klas binnen waren. Nu hoorde hij ze, en ging z'n lokaal in.
De kinderen zaten boven op de banken. Tereluiks loerden sommigen naar hem, maar ze bleven zitten en stelden zich geweldig druk aan. Ze kakelden en twistten, lachten en sloegen naar mekaar. Enkele lagen in hun bank te luieren en staarden voor zich uit, de armen slap langs het l$jf. Marcus voelde, dat ze hem al aan 't beproeven waren. Vlug schreef hij een paar sommen op het bord, waar flink aan te cijferen viel en keerde zich dadelik weer naar de klas.
Op dat moment werd de bel opnieuw geluid en dat betekende, dat er met het onderwijs begonnen moest worden. Hij was dus eigenlik al te laat met z'n sommen. Maar dat hinderde niet... kon ie meteen es zien, wat ze d'r van wisten...
Met een stokje tikte hij een paar maal op tafel. Het rumoer -viel, en een nieuwsgierige stilte was er in eens, die hem even
17



in verwarring bracht. Maar hij beheerste zich. Uit de theorie wist hij, dat het eerste oogenblik meestal reeds beslissend is over de verdere houding, en hier, van aangezicht tot aangezicht niet het gevaar, voelde hij heel sterk, dat die klas wachtte op zijn aanval, klaar om hem te honen, te treiteren, als ze in de gaten kregen, dat hij ze niet aan kon. Zo taxeerden ze mekaar, enkele seconden lang, en Marcus keek de kinderen aan. Z'n ogen vlogen rond en z'n hart werd gerust: dit stelletje zou hem niet de baas worden Met koele kommandostem zei hij:
„Leien vóór en aan de sommen beginnen."
„Hè, meester we hebben altijd eerst lezen, anders,"
kwam een spijtige meisjesstem.
Er was even glunder gekijk naar de spreekster, stiekeme lol, dat er protest klonk. Maar Marcus bleef, koel en uit de hoogte die klas aanzien en zonder naar het meisje te kijken* herhaalde hij:
„Leien vóór F
En de leien kwamen. Ze kwamen met rumoer en geklapper op de banken, er vielen er kletterend op de vloer. En er werd gegrinnikt en gefluisterd, geloerd naar de nieuwe meester: of ie in de gaten zou hebben, dat ie genomen werd en wat ie daajmegen doen zou? De nieuwe meester leunde onverschillig tegen zijn hoog tafeltje en in zijn donkere, koude ogen
flikkerde geen ogenblik boosheid En o, Marcus was zo
onverschillig voor dit gebeuren! Hij voelde zo zeer zijn meerderheid en z'n macht, die deze schepseltjes boeien zou in banden, waarin ze geen enkele beweging meer hadden dan precies die hij hen toestond, naar zijn absoluut en willekeurig welbehagen Ze zouden hem niet ontsnappen! Hij glimlachte bijna om hun onhandige en doorzichtige poging om hem op de proef te stellen.
De kinderen keken hem opnieuw aan, ietwat uit het veld geslagen door meesters onverschilligheid. Ze vonden, dat hij raar dee, en ze vertrouwden het niet Hij speelde zo verdacht met het rietje Misschien begon hij zo meteen te
ranselen?....
Maar er gebeurde niets van dien aard. Alleen klonk weer die vreemde, strakke stem, kalm-bevelend in de overtuiging, dat ie gehoorzaamd zou worden: „Leien van tafel Zachtjes."
De leien verdwenen, met heel wat minder geraas, dan ze voor den dag gekomen waren. Van zelf, in een vaag vrees-
vuur 18



gevoel gingen de meeste kinderen netjes in de banken zitten, de armen gesloten voor de borst. Er was een drukkende stilte. Marcus voelde, hoe ze onder den invloed van zijn ijskoude onverschilligheid kwamen en hoe, nu al, een stille angst voor hem begon hen te beïnvloeden. Dat deed hem goed. Hij wachtte nog even en beval toen opnieuw: „Leien voor!"
Met z'n ogen hield hij ze nu in bedwang. Zachtjes kwamen de leien op tafel, met uitzondering van drie, vier, die met een ruwen smak werden neergesmeten. Marcus wees, in volmaakte zelfbeheersing, de jongens aan die het rumoer veroorzaakt hadden en zei, bedaard en zonder nadruk:
„Jij en jij en jij leien weg Misschien mag je
straks meewerken."
„De doen nuts!" bromde een van de gestraften, maar de meester reageerde niet, herhaalde alleen:
„Lei weg."
En de jongen gehoorzaamde, keek wel boos, maar ging met de armen over elkaar onderworpen zitten wachten.
„Aan 't werk," zei Marcus, en de klas boog zich over de leien. De griffels knarsten en dat was het enige geluid.
Marcus ïbegon tussen de banken door te lopen en nam de kinderen een voor een op. Het was een droevig ensemble. Al verwarde haren en verlepte gezichten wat je zag. Over de leien krioelden als wanstaltige spinnen de vuil-bleke handjes met de zwartomnagelde vingertoppen en over de tafels hingen de warrige koppen boven de groezeüge halsjes. Hun kleren waren onfris, hingen flodderig en in flarden om de magere scharminkellichaampjes. Daar was er een, die had maar één knoop aan z'n kiel en niet meer dan anderhalve mouw; daaronder zag je iets van een onbeschrijfelik smerig tintje, maar of het een hemd was of een om het lijf gewonden lap, dat was niet zonder meer uit te maken. En och, die jongen was geen
uitzondering Daar had er een z'n voeten buiten de bank
gezet: en wat een schoenen had ie aan! Twee verscMDende, zeker de helft te groot, vol gaten, de ene met een uitgerafelde, vele malen geknoopte veter, de andere met een touwtje toegebonden. En wat leken ze mager en ongezond. Hun ogen stonden niet vroDk; als ze even schitterden was het van brutaliteit, of onder een opflitsing van andere ellendige instincten. De halzen waren dun en pezig, sommige hoofden schenen te wankelen, te zwaar voor dat dunne, broze nekje.
19



En te grote, grove monden hadden ze. De mond is een van de meest karakteristieke dingen in een gezicht, en deze kinderen droegen den stempel van hun minderwaardige afkomst, van heel het beroerde hongerlijersleven van een lang voorgeslacht, in den vorm van die afschuwelike, wrede of stompzinnige, dierlike monden. Sommigen hadden al trekken in hun gezicht, lijnen om den neus, om de ogen, vreemd in een kindergezicht, net of ze al gebukt gegaan hadden onder zware zorgen of moeilike gedachten. Het haar groeide te ver over het voorhoofd, het lage, platte voorhoofd en de oren stonden wijduit als belachèlike vleugeltjes, zonderling gevormd en vol karteltjes en bobbeltjes .... Alleen hier en daar zag je een helder kieltje, een blank, netjes gestreken schortje en een fris rood lintje in goed gekamd haar. Er waren ook wei» enkele gezichtjes, die er beter uitzagen, ronder, kindehker, met beter kleur en levendiger ogen, maar dat waren er zo onbetekenend weinig. Marcus nam ze nauwkeurig op, telkens werden zijn ogen er heen getrokken. Hij voelde ze dichter bij zich staan, maar telkens ook zag hij duidfeiiker, dat ze toch behoorden tot een ander ras dan waaronder hij was opgegroeid en hB duwde het opkomende gevoel van genegenheid met weerzin terug .... Hier, te midden van deze verzameling plebs, het eerste uur van z'n aanwezigheid, zei hij het ochzelt: dat ie hier alleen heersen wou, heersen met straffe hand,
en alleen blijven, zich niet encanailleeren, zich hoog en
zuiver houden — voor later _
Wat een publiek! Zo uit hun vuile, smerige slopjes en steegjes waren ze gekomen en ze verpestten hier de lucht met de zeer gemengde geurtjes van hun ongewassen lijven, met de walm, die nog hing in hun kleren en haren, de dikke stank uit hun krotten en vuile dakkamertjes. De weeë lucht van deze morgen hing zwaarder om in het lokaal en Marcus voelde die walgelike atmosfeer als een zoetige smaak, achter op z'n tong, een vettige walging, die hij niet weg kon slikken Traag liep hij naar de ramen en schoof ze met een lange stok zo wijd mogelik open. Daarop wies hij zijn handen aan het fonteintje in een hoek van de klas, Met het water hoog om zijn polsen schuimen en hij voelde zich daardoor dadelut opgefrist. Er kwam ook een golf frisse buitenlucht naar bannen, die de zoete-duffe atmosfeer enigszins verlichtte. Marcus haalde dieper adem en droogde Z^ handen stijf af aan de erove witte handdoek, die naast het fonteintje hing.
6'v'
20



Plotseling schrok hij op door het geluid van een val. Een schelle jongensstem begon te schreeuwen, er brak gelach los,
gejoel er was een standje: midden in de klas stond een
jongen z'n hoofd te wrijven en maakte ruzie met een ander, die hij beschuldigde, dat ie hem uit de bank gegooid had, wat deze met een schijnheilig gezicht ontkende, gnnnekend, met schuins loerende blikken uit z'n roodomrande varkensoogjes naar Marcus. De halve klas stond belangstellend naast of op de banken, begon zich in het geding te mengen.
Even keek Marcus toe zonder iets te zeggen. Het gezicht van de grinnikende jongen, die hem aldoor aanloensde, zijn sterke, gele vooruitstaande tanden, z'n stijf, rossig haar stonden Marcus onzegbaar tegen en het was alsof al de weerzin en de afschuw, die hij voor heel de klas gevoeld had, zich samentrok in een gevoel van hatende afkeer, dat deze jongen bij hem opwekte. Een ogenblik had hij lust, dit individu bij z'n nek te grijpen en de gang in te trappen, maar hij bedwong zich. Klaarblijkelik was dit een nieuwe poging om zijn gezag te beproeven.
„Stumpers," dacht Marcus en honend overzag hij de ordeloze bende, „ellendige, stompzinnige stumpers."
Er kwam een koude flikkering in zijn ogen, maar zijn houding bleef koel en onverschillig. Kalm liep hij naar zijn tafel, ging tegen den rand zitten en zei kort en bedaard:
„Zitten."
Een paar wilden explicaties geven, maar Marcus zag hen met eens aan, herhaalde alleen, met snijdendHkalme, zekere stem: „Zitten!"
En opnieuw overwon zijn ijskoude onverschilligheid de even opgeschokte geest van verzet: de kinderen gingen zitten, keken naar hem en naar de schuldigen, nog in afwachting van meesters berechting. Maar Marcus was niet van plan zich verder iets van het onnozele geval aan te trekken.
„Doorwerken," beval hij en overwonnen ging de klas opnieuw aan het werk. Er kwam een diepe, angstige, onnatuurlike stilte, die Marcus echter niet als fpdanig voelde. Integendeel, hij genoot in deze stilte. Hij begreep z'n volle overmacht over dit onaanzienlike volkje en hij was er blij om, dat hij althans niet zou hoeven te worstelen om de orde, zoals hij wel had horen vertellen van pasbeginnende onderwijzers. Langzaam liep hij weer rond, stond hier en daar weer stil, wees een verkeerde uitkomst, zwijgend.
21



's Middags tegen half vier kwam hij weer, met een leitje en een griffel in z'n hand. Hij glimlachte voorkomend, wees op de klas, die bezig was een lesje over te schrijven en zei:
„Wel, meneer, dat lijkt me zo kwaad niet ze zijn heel
kalm werkelik heel kalm dat valt me mee. Ik kom
even de absenten opnemen hier zijn er.... la's kijken ...
vier thuis. Die jongen Beersma ook. Als die terugkomt, hou u
'em dan in de gaten, hoor, da's een gemeen sujet Ja,
dat schoolverzuim hier, meneer Van Houwaert da's
schrikkelik "
Plotseling viel z'n oog op de ramen en een hevige schrik, gemengd met afgrijzen tekende zich op z'n gezicht:
„Maar meneer, wie heeft die ramen zover open gezet?"
„O, 't was hier zo ellendig benauwd, vond ik, en toen
„Ja, ja, ja, meneer, alles goed en wel, maar u moet niet vergeten, ik had u toch gezegd: er is voorgeschreven: nooit
meer dan vijftien centimeter anders loopt me de hele
ventilatie in de war. Nee, neem me niet kwalik, meneer Van
Houwaert, maar dat gaat niet, dat gaat absoluut niet
Wacht, ik zal u even wijzen."
Haastig liep hij naar de ramen en schoof ze op, zodat er een opening bleef van niet meer dan vijftien centimeter.
„Ziezo, kijk, dit is ongeveer de wijdte. Och, 't komt er natuurlik op geen halve centimeter op aan," voegde hij er royaal bij, „maar u had ze zo buitensporig ver opengezet!... Ik hoop, dat u zich in het vervolg aan het voorschrift houden zult?
„0 zeker," gaf Marcus mat toe, „nu ik het weet... maar ... is dat nu altijd voldoende?"
j,Ja ja! ruim voldoende, altijd U moet rekenen, dat de
wind nog maar met een snelheid van ...."
En hij rekende even vlug voor, hoeveel kubieke meter verse lucht er in normale omstandigheden in een minuut wel het lokaal binnenkwam. Marcus werd duizelig van de vlug over elkaar heenrollende cijfers, die hem absoluut niet interesseerden. Nadat meneer Mierema hem nog op een fout in zijn sommen gewezen had: de getallen moesten „benoemd'' zijn, anders „spraken" ze niet „tot de kinderen," ging hij heen, en Marcus wandelde met de handen in de zakken door de klas rond, moe en met een dof gevoel van onmacht in z'n hoofd, alsof hij aldoor gezocht had naar een gedachte, die hem maar niet wou in vallen.
23



Door het luiden van een bel schrok hij uit z'n gesoes wakker. Vlug liet hij de kinderen alles opbergen en door de gangen, die vol waren van allerlei geluiden, bracht hij z'n klas naar buiten, ging zelf ook haastig weg, zonder naar iemand om te zien. Even buiten de school vroeg een vermoeide stem naast hem:
„En, Van Houwaert, hoe is de dag bevallen?"
'tWas Peters, de lange, magere man met het zorgelike gezicht en de droevige, bleekblauwe ogen, waar geen vuur in stak. Marcus haalde de schouders op en antwoordde:
„Och .... zozo!"
„Ja, slecht natuurlik," zei de ander somber. „Och, man, ik weet er alles van .... 't Is een beroerd vak, 'et onze. Veel te weinig geld en veel te veel werk. Zal je wel es merken, as je later ook getrouwd ben, zoas ik, en vijf kinderen hebt groot te brengen .... Schandalig, zoals ze ons durven betalen "
En hij verdiepte zich in klagelike berekingen, sprak over z'n vrouw, die zo'n mooie, goeie, lieve meid geweest was, en die nou een snibbige, altijd kijvende en ziekelike huismoeder geworden was. Marcus luisterde met een half oor, voelde zich gehinderd door de confidenties van die vreemde man, die hij vandaag voor 't eerst sprak; maar hij liet hem doorpraten, blij dat de ander blijkbaar niet op antwoorden van hem wachtte. Bij de hoek van een straat zei Peter in eens:
„En nou moet ik hierheen. Nou, Van Houwaert, wel thuis en tot morgen."
Hij drukte Marcus de hand als was-ie een oud vriend, van wien bij voor lange tijd afscheid nam en zag hem weemoedig aan, schudde meewarig het hoofd en ging heen. „De vent is mal," schoot het door Marcus' gedachten, maar dan liep hij verder, zonder langer aan de zonderlinge Peters te denken.
* *
Later op den avond begon het te regenen, zo'n triestig, langzaam neerzijgend regentje, dat een grijzen sluier hing over het uitzicht door het raam.
Marcus zat in de schemering in de enige, nogal bouwvallige leunstoel met het hoofd tegen de rugleuning gestut en staarde recht voor zich uit. Na deze eerste dag op school was het gevoel van verlatenheid, dat hem gisteren zo gekweld had, aangezwollen tot een triestheid, die hem Geheel vervuilde, die hem
24



III.
„Nou ben je bier al veertien dagen op school, en ik wed, dat je nog niet eens weet, hoe wij allemaal heten, Van Houwaert," zei Vos op een morgen, toen het personeel bij de trap stond te praten. Hij lachte, maar er was iets in zijn stem, dat Marcus gemelik maakte, iets als een ernstig bedoeld verwijt. Hij keek hem van terzijde aan en zijn strak gezicht werd iets bleker. Kalm zei bij:
„Wou je me soms een examen afnemen?"
„Meneer Van Houwaert is een vreemde eend in de bijt," zei met een kirrend lachje een van de jonge onderwijzeressen, juffrouw Marie, een aardige brunette, maar vreselik onbeduidend naar Marcus' oordeel. Hij wendde zijn ogen naar haar heen en vroeg, ietwat verwonderd:
„Hoe bedoelt u dat?"
„Nou, zo maar," lachte ze weer. „U doet anders, u is anders dan wij allemaal."
„Van Houwaert is een aristocraat en wij zijn op z'n best nog
maar hoedenproletariërs als de zon schijnt," zei de
scherpe stem van Harder en hij keek Marcus met zijn doordringende grijze ogen recht in z'n gezicht.
Een ogenblik was er een koude stilte en Marcus zag de kring rond. Er waren vrolike, naar elkaar lachende gezichten, er waren er, die verlegen voor zich zagen, er waren er meer als Harder, die hem onvriendelik, strak aankeken. Maar er was er geen, dat naar hem geheven was met warmte en vriendschap. Ijskoud kwam het gevoel over hem, dat hij hier alleen stond tussen vreemden, tussen andere naturen, die hem altijd vreemd zouden blijven wellicht. Toch was het hem niet onaangenaam. Eigenlik streelde het hem en onwillekeurig richtte hn zich hoger op en zag Harder uitdagend aan. Dan
27



haar hele, ineengeschrompelde wezentje en in haar ogen was een eigenaardig iets, iets als de lief-onderworpen smeking van een goed hondje. Hij hèd er ook meelij mee, waarachtig,
wie zou het niet hebben! Maar hartelik zijn? Die on-
smakelike schooiertjes aanhalen misschien? Nee, dat kon niemand van hem vergen. Hartelikheid lag trouwens helemaal niet in zijn aard, bedacht Marcus, en bitter kwam de gedachte achterna: misschien kwam dat, omdat nooit iemand eigenlik hartelik geweest was voor hèm!
De deur ging open. Daar was Anna Loef.
„Hoe kom je zo laat?"
Anna kwam naar hem toe, stond voor hem, de handjes op de rug, de ogen wijd open, strak voor zich heenstarend. Haar lippen trilden, maar ze zweeg.
„Nou?"
Bij het harde, scherpe woord sprongen de tranen haar in de ogen en zacht sprak het bedeesde stemmetje:
„Me moeder is weggelopen met me ome Dries .... en
toe moes ik me broertje en me zussie ankleje en toe was
ét over negene."
Marcus zweeg even en keek het kind aan, dat haar behuild gezichtje naar hem opgeheven had, als smekend het voor deze keer nog door de vingers te willen zien.
„Ga maar zitten," zei hij, en zijn stem trilde even. >
Hij keek haar na, hoe ze gauw naar haar plaats ging, haar lei voor nam en dadelik begon te schrijven, af en toe met de
rug van de hand haar ogen afwissend 't Was toch wel een
beroerd boeltje.... Wat die kleine kinderen al een hoop
ellende zagen en meemaakten Maar verbeeld je, dat je
nou met al die misère ging meeleven, dat je voor elk ongelukje een dosis hartelikheid moest geven Dan ging je er
immers zelf in onder! Nee, je zelf er boven houden, kalm
en hoog, en je eigen leven leven 'tWas zo al mooi genoeg Hij had werkelik niet nodig in de misère van anderen te wroeten ....
In het speelkwartier liep hij met Harder en Peters te praten tussen de joelende herrie van de rondrennende kinderen, die de stille straat overstroomd hadden en de lucht vol schril geluid joegen. Hij vertelde het geval van Anna Loef, als een onverschillig nieuwtje.
„Ja," zei Harder, en ziin gezicht verduisterde „Da's een
30



aanschouwde het wonder van meneer Mierema's les. Hij was er getuige van, hoe deze kans zag over een plaat met een ontzaggelike, griezelige spin er op, eindeloos te staan dazen, na tien minuten over de „lange, harige poten" aan 't filosoferen sloeg en zich dan hopeloos verwarde in de bepaling van links of rechts, al naar je met je gezicht of met je rug naar de plaat stond.
Hij raasde voortdurend tegen de kinderen, die niet onbewegelik bleven en werd zenuwachtig over de totale begripsverwarring omtrent het gewichtige vraagstuk van links of rechts, een verwarring, die met elke minuut toenam en tenslotte een soort stuipachtige verbazing over de kinderen bracht, die met glazige ogen en krampachtig vertrokken monden het diepzinnige probleem trachtten te ontwarren. Maar ze konden er evenmin uit wijs worden als de man, die een modelles stond te geven en het klokje van twaalven sloeg als een wonder verlossingssein uit de krankzinnige betovering van deze vieze, akelige spinnenpoten, die links of rechts, rechts of links waren, al naar je maar wou, maar die altijd aan die andere kant zaten, dan je eerst dacht.
En toen Marcus in de gang liep, nadat de klas weg was, kwam Mierema naar hem toe en zei:
„Wat een klas, hé? Lastig en druk, en kletserig. Doe maar goed uw best om dat eruit te krijgen, anders héb u op de duur geen leven... Stom, hé, dat ze dat nou maar absoluut niet snapten van dat links en rechts. Dat zijn nou van die elementaire dingen, die ze toch eerst vast moeten hebben, eer je verder 'kunt gaan. Enfin, u heb wel gezien, hoe ifc graag wil, dat er hier les gegeven wordt.... Aanschouwetik .... en op de kleintjes passen, zo hier of daar es iets tussenvoegen, dat er toevallig bij te pas komt en helder, ziet u, helder van uitdrukking .... En weet u nou, waarom ik juist de spin behandeld heb?"
„Nee," bekende Marcus eerlik, „ik dacht: zo maar?"
„Zo maar?" lachte meneer Mierema met een vaderlik hoofdschudden. „Nee, meneer Van Houwaert, een goed onderwijzer doet nooit iets .... zo maar! .... Alles heeft z'n zin en z'n reden. Ik herinnerde me, dat u in het leesboek gauw een les krijgt over de spin en daarom heb ik het gedaan. Altijd aansluiting zoeken van de verschillende vakken .... een gezonde concentratie ...: Natuurkennis, lezen, dat sluit als een bus.... Dan nog es een opstelletje .... zo
S2



beklijft de stof veel beter, begrijpt u? Ja, ja! " en hij
knikte nadirukkelik en wijsgerig met z'n grijzend hoofdL
Toen Marcus op straat liep, haalde hij diep adem en schudde z'n schouders alsof hij iets van zich afwierp. God, god, wat een gekke wereld! dacht ie. Hoe was 'et mogelik, dat zo'n mannetje als die Mierema, na die in 't water gevallen les nog diepzinnige praatjes dorst te gaan houden? Zou die man nou waarachtig denken, dat hij, Marcus niet in de gaten had,
dat die les larie was, en dat er geen syllabe van deugde?
Als de hoofden over 't algemeen lessen gaven, die op niet hoger peil stonden dan deze, dan was 't toch waarachtig ook geen wonder, dat de bondslui er op schimpten en hen niet als
autoriteiten op onderwijsgebied wilden erkennen Rechts
en links! En dan die geleerdheid over concentratie ....
Een gezonde concentratie!....
Marcus lachte zachtjes in zichzelf Prachtig was het
er ontbrak niets aan Een schorem zoodje kinderen, en
een klassiek eigenwijze chef En die kollega's? „Hoedenproletariërs" Harder had het zelf gezegd .... Eigenlik wel goed, <dlat alles zo óf was en zo zeldzaam stuitend
Z'n gevoelens mochten anders eens vervagen Nu zou hij
wel voortdurend klaar wakker blijven en zich van de toestand
helder bewust Dat was de beste waarborg ook voor z'n
werkzame wilskracht, die hem uit zou heffen boven dit ellendige, muffe, benepen milieu, waarin hij immers niet hoorde ..
Marcus vermeed het, voor schooltijd met de anderen gesprekken te voeren in de gang bij de trap, waar ze regelmatig elke morgen en middag in een kringetje stonden en al pratend de bel van kwart afwachtten. Gewoonlik was hij er iets vroeger dan de anderen, of hij wendde correctie van schriften of een andere bezigheid voor en ging na een ogenblikje beleefdheidshalve te zijn blijven staan, naar z'n klas.
Op een dag vroeg meneer Mierema hem:
„Is u bondslid, meneer van Houwaert?"
„Nee," antwoordde Marcus kortaf. Hij voelde die vraag van het hoofd, al dècbt hij er ook niet aan, om in die rooie, schreeuwerige vakvereeniging te gaan, als een onbescheiden dringen in z'n particuliere aangelegenheden en dat kon hij
Marcus van Houwaert. 3



zo stil en ondoorgrondelik naar hem keken, „U is altijd de
eerste in de klas en altijd met iets bezig U staat niet
zoals de anderen voor schooltijd uw tijd te verbabbelen daar bij de trap."
Marcus zag de ergernis over die gesprekken en hij zag ook de machteloosheid van de man, die deze gesprekken niet durfde of kon verbieden, en hij amuseerde zich. Maar het idee, dat ditzelfde, kleinhartige autocraatje hem wilde beïnvloeden om ook verder aan die gesprekken geen deel te nemen, dat de man misschien meende in hem een medestander te vinden, dat irriteerde hem. Als het personeel hem al weinig aantrok, dan boezemde deze zonderlinge, antieke bovenmeester hem directe afkeer in.
„Dat is geen ijver van me," antwoordde bij bedaard. „Ik hou daar niet van, maar het komt niet in me op, ijveriger te willen zijn dan de anderen, of te denken, dat ze daar staan te praten met de bedoeling om te lanterfanten."
„O nee, dat bedoel ik ook helemaal niet helemaal niet!"
protesteerde meneer Mierema, die een kleur kreeg. ,,'tWas me alleen opgevallen.''
„Jawel," zei Marcus nu lachend, „maar uw conclusie was verkeerd."
Meneer lachte verlegen mee, en ging naar z'n kamertje, waar hem nog „een berg werk" wachtte. Van die dag af praatte Marcus vaker mee bij de trap voor schooltijd.
Na een maand ging Marcus een Zondag doorbrengen bij z'n oom en tante in Dorenburg. Hij kon er niet buiten, na de dringende brief, die oom hem geschreven had. En toen hij uit de trein de torens van het oude stadje boven de bomen zag uitspitsen, kwam een vreemde blijheid over hem, die bij niet begreep en met verwondering gewaar werd .... Hij was er met zo'n verlicht hart uit weggegaan en nu al, na één maand, was hij blij bij het zien van die bekende mooie torens tegen de blauwe lucht? Hij hield dus van Dorenburg? Misschien hield hij ook wel, diep in z'n hart dan van het grote, oude huis, waar hij zolang gewoond had en waarvan hij meende, dat hii een afkeer had? ....
Op het perron stond oom op hem te wachten. Marcus schudde hem hartelik de hand en keek hem recht in zijn gezond oude-herengezicht, dat straalde van oprechte blijdschap. En weer was er de stille verbazing in Marcus, te voelen, hoe hii
35



ook blij was, oom Ernst weer te zien. En ze waren toch zo koel, als vreemden van elkaar gegaan.
„Zo, jongen," zei oom, „blij dat je eindelik es gekomen
bent. En vertel es, hoe stel je het zoal Je ziet bleek, vind
ik. Krijg je wel behoorlik te eten?"
Marcus lachte.
„Zeker, oom, dat gaat wel. Eenvoudig, maar voldoende voor een doodgewoon schoolmeestertje. Tante wel?"
„Ja, heel wel.... Maar we missen je in huis. Je was wel niet erg luidruchtig, maar 't is toch veel stiller, nou je weg ben En dan zolang weg te blijven, een hele maand "
Er was een ernstig verwijt in z'n stem en hij keek Marcus van terzijde aan. Deze glimlachte.
„Ik moet wennen, Oom, en als ik telkens hier kwam, bleef het vreemd."
„Je vond het dus ook vreemd?" vroeg Oom, met wonderlike gretigheid.
Toen informeerde hij naar de school en Marcus begon te vertellen, vermeed te spreken van zijn onoverwinnelike afkeer, praatte zo maar losjes over het werk, „dat wel intressant was," en over de kollega's en over het hoofd, over de grote stad en over z'n kamer en z'n hospita, een oude stille vrouw, een onderwijzersweduwe, die kamers verhuurde, omdat ze van haar pensioen niet leven kon.
Marcus kwam in een zeer lichte stemming. Blij voelde hij zich gaan door het oude stadje op deze mooie herfstmorgen, door de stille straten, over de zonnige grachten, en alles was zo heerlik vertrouwd. De straten lagen zo helder of ze geschrobd waren, en het rook er fris. De koperen deurknoppen blonken in het zonnetje, blank gepoetst, er schoten stralen uit, alsof er vonken op gekleefd zaten. In het donkere water dreven de gouden blaren als kleine, vreemde scheepjes, een ganse vloot. En de mensen keken zo tevreden en genoeglik, blij met hun Zondag, met het mooie weer en met hun eigen, lichte stemming. De geweldige toren stond grijs en eerwaardig zich in de donkere gracht te spiegelen, zijn oude hoofd hoog in de heldere lucht, omstreeld van blanke zonneschijn. En het was alles zo bekend, het leek zo ongewoon vriendelik. Dicht bij de toren bleef Marcus even staan en haalde diep adem.
„Wat is Dorenburg toch een mooi stadje," zei hij.
..Dat zou ik menen." lachte oom blii. ..Éh dat waardeer ie
36



pas goed, als je d'r niet meer woont en er later weer terug komt."
De ontvangst van tante was koel. Ze toonde zich gevoelig voor het feit, dat Marcus een ganse maand was weggebleven. Maar toch had hij het idee, dat ze zich stugger hield, dan ze wel was, en dat ze hem vriendeliker aankeek dan vroeger. Het kon ook zijn, dat hij het zich verbeeldde onder den invloed van zijn eigen blijmoedige stemming.
Behagelik strekte Marcus zijn benen uit, leunde achterover in de diepe fauteuil en blies de rook van de fijne afterdinner in kleine wolkjes de lucht in, zag ze bedachtzaam met half gesloten ogen na en luisterde met een half oor naar wat oom vertelde over de kennissen in de stad, over de verloving van die snibbige juffrouw met 'er vele geld en die verboemelde jonkheer van-dit-en-dat. Of Marcus zich wel herinnerde? Ja,
Marcus herinnerde zich En die jonge Van Wouden, die
ging in Duitsland studeren, net of de hoge scholen hier niet
goed genoeg waren En van de bankier de Weerd gingen
zonderlinge geruchten die z'n zoon — Marcus kende
hem toch wel? had ie niet met hem in de klas gezeten? — nou, die was naar Amerika gegaan ze zeiden om de handel te leren, maar ieder dacht er het zijne van Onder
het noemen van al die namen doken Marcus' oude dromen
uit z'n H. B. S.-tijd weer op hoe hij met deze jongens, die
nu studeerden, hier of in het buitenland, die nu in Indië of Amerika zaten in de handel, gepraat had over toekomstplannen en over het schone, grote leven het waren wel eens
erg trotse dromen geweest en nou zat hij op een armen-
schooltje te ploeteren en hun dromen waren bezig in vervulling te gaan. Z'n blijde stemming van heel de dag zakte en hij keek in de schemering langs Ooms hoofd heen zonder veel te verstaan van wat die maar aldoor gezeBigjes te praten zat...
Later kwam er visite, mevrouw Jalsma met haar dochter van achttien, die pas van de kostschool was teruggekomen uit Brussel, en die er zeer Parijsachtig uitzag. Er werd beschaafd en onbeduidend geconverseerd. Marcus verveelde zich, en sprak niet veel meer. Hij keek naar-het aardige poppengezichtje van Jeanne met de grote blauwe ogen en de te rode mond, die zo geaffecteerd praatte. Af en toe keek ze hem aan en glimlachte bijna onmerkbaar. Plotseling zei ze, als volkomen argeloos:
37



„En u is onderwijzer geworden, meneer Marcus? Bevalt u het vak nog al?"
met een toch duidelik ironiese nadruk op het woord: „vak".
Tante keek gehinderd en Marcus zag het meisje duister aan. Toen zei hij kalm:
„Uitstekend, juffrouw het is interessanter dan u zou
denken."
„0, maar dat kan ik me levendig voorstellen," zei ze met een volmaakt ernstig gezicht. „Is u aan een volksschool?"
en er was een buitengewoon hooghartig en zelfgenoegzaam toontje in haar beschaafd, zeer hoog stemmetje, dat het woord „volksschool" uitsprak, als was er sprake van iets gewaagds, iets dat je in fashionable gezelschap eigenlik niet aanroerde.
„Aan een van de armdikste volksscholen van Hofwijk
Allemaal kinderen van paupers en proleten ...."
„Dan zult u wel veel interessante dingen observeren?" informeerde Jeanne en er trilde een spottend lachje in haar mondhoeken. Marcus voelde, dat ze hem in haar hart uitlachte, hem, de schoolmeester, de gedeclasseerde, en een licht rood vloog over zijn voorhoofd.
„Enderdaad," antwoordde hij, „voor een overgecultiveerd intellect zou het misschien zelfs een weelde zijn, in dit milieu te kunnen rondneuzen."
Tante Josephine vroeg Jeanne naar een modezaak in Brussel en dadelik was het gesprek gekeerd en het kwam niet weer op dit gevaarlike terrein.
Een uurtje later kwam Jeanne's broer de dames halen. Hij deed joviaal tegen Marcus, die hem koeltjes antwoordde.
Toen de visite buiten was, zei Jeanne:
„Toch jammer van die Marcus, mama.... hij is zo op en top een heer."
„Maar, sans le sou," antwoordde Mama scherp en onverbid del ik
En de broer voegde er aan toe:
„En eigenwijs en verwaand op de koop toe.
Oom en Tante roerden het onaangename intermezzo niet meer aan. Maar Marcus was somber geworden en stil. De gezelligheid, de behagelike, prettige sfeer was weg en nu had hij weer spijt, dat hij gekomen was. De avond sleepte onder een voortdurend stokkend gesprek.
„Ik zal maar een trein vroeger gaan," zei hii. ,.'tls eigen-
38



lik dwaasheid om de laatste te nemen. Ik moet morgen weer op tijd op." .
„Nou," zei Oom onrustig, „dat is toch zo erg niet, voor die ene keer."
Hij werd altijd korzelig, als er verandering kwam in dingen, die hij eenmaal voor vastgesteld hield. Tante haalde de schouders op: „Als Marcus slaap noodig heeft."
Ze was ook uit haar humeur en Marcus vond het pijnlik, dat de dag, die zo vriendelik verlopen was, nu weer op zo 'n vervelende, kribbige manier moest eindigen.
„Lk kan ook wel met de laatste gaan," zei hij verzoenend.
„Wel ja!" riep Oom blij en Tante zei onverschillig:
„Je moet het zelf weten."
In eens zei Oom Ernst, na enig zwijgen, als had hij al zijn moed bijeengeraapt:
„Ik moet je nog ergens over spreken, Marcus."
Marcus keek hem aan, verwonderd over de nadrukkelikheid van Ooms toon.
„Waarover dan?" vroeg hij.
„Ja, zie je, jongen Tante en ik hebben d'r nog es over
gepraat. Je wil nou met alle geweld in Hofwijk wonen, op je
zelf staan goed dat is beslist, daar is niks aan te
veranderen. Maar je salaris is vrees ik klein, Marcus,
daar kan je je niet behoorlik van kleden en je sigaar roken ...."
„Ik rook niet meer, Oom."
„Zie je wel!" riep Oom verdrietig. „Dat is verkeerd. Een jonge man moet niet^ zulke beroerde maatregelen hoeven te nemen."
„De ben dat niet alleen, Oom Alle pasbeginnende onderwijzers staan er zo voor."
„Alles tot je dienst, maar voor jou is 'et onnoodig Tante
en ik hadden zo gedacht, niewaar Josephien? wij moesten dat pension van jou maar betalen We kunnen dat
zonder bezwaar doen," voegde hij er als verontschuldigend achter, „en dan kun jij je gemakkeliker bewegen."
Marcus stond op. Hij was bleker geworden en even trilden z'n wimpers. Tante Josephine keek hem strak aan, schijnbaar onbewogen, maar ze voelde z'n weigering al aankomen en plukte nerveus aan het tafelkleed.
„Dank u oom," zei Marcus koel, „ik waardeer uw goede
39



bedoeling, maar ik zal uw aanbod niet accepteren U
bebt me onderwijzer laten worden. Ik ben dat nu en ik moet
me d'r doorheen slaan We hebben het daar al eenmaal
over gehad. Laten we dat voor afgedaan houden. Ik wil mezelf
verder helpen, begrijpt u, dat wil ik Anderen moeten het
ook doen . "
Verslagen keek Oom Ernst van hem naar Tante. Hij waagde nog een poging:
„Anderen, ja.... maar die zijn het niet veel anders gewend. Lk begrijp die manie van jou niet, om opzettelik in
beroerder omstandigheden te zijn, dan noodig is Voor
andere jonge onderwijzers .... nou ja .... maar jij ben een Van Houwaert."
„Daarom juist, Oom," zei Marcus, driftiger, „begrijpt u me toch."
Toen viel hij plotseling heftig uit:
„Ik wil nietP'
Oom zei niets, zag hem verlegen en ontsteld, aan en Tante Josephine zei kortaf:
„Dat is dan afgepraat. We kunnen je niet dwingen van onze .... vriendelikheid gebruik te maken. Het spijt ons alleen ...."
en Marcus en Oom viel het beiden op, dat Tante niet zo snibbig en scherp was als ze verwacht hadden.
Marcus ging toch met de vroegere trein en Oom bracht hem naar het station. Bij het afscheid drukte hij hem lang de hand. Hij durfde niet meer terugkomen op zijn voorstel en zei alleen:
„Blijf je nou niet zo lang weg, Marcus?^' ' „Ik weet niet, Oom," zei deze, „dat zal er van afhangen. Be ga deze maand studeren." „Nou, jongen, hou je goed, hoor, en schrijf es wat, hé? ..,."
„Zeker, Oom ... 4 adieu Tante de groeten!"
Toen hij alleen op z'n kamer zat, dacht Marcus over deze dag na. Het was wel vreemd, dat Dorenburg en het oude huis hem ondanks alles toch nog trokken. Misschien kwam het wel, omdat hij hier altijd zo ellendig alleen was. In de hele verlopen maand had hij eigenlik met niemand eens gesproken, niemand bier op bezoek gehad, was hij ook bij niemand geweest. Harder en Vos hadden hem wel gevraagd, eens- aan te komen, maar dat was in de slof gebleven .... opzettelik eigenlik .... En daar in Dorenbure was alles in eens zo be-
40



kend en zo gezellig geweest zo vol herinneringen aan toch
wel goede dagen ook En Oom en Tante schenen hem toch
te missen. Tante ook wel. Met haar weinig expansieve natuur liet ze nooit veel merken, dat was een familietrek trouwens van de Van Houwaerts, maar hij had haar toch telkens wel dichterbij gevoeld, minder stekelig, harteliker bijna, dan vroeger Lam, dat Oom Ernst nu toch weer met dat voorstel
gekomen was. Och, hij meende het wel goed er was
misschien wel een beetje familieijdelheid bij, maar hij deed
het toch ook wel om Marcus zelf En die wist maar al te
goed, wat een moeite ze hadden, om nog een klein beetje de schijn van hun stand te redden. Maar aan zijn besluit viel niets te veranderen: het verleden was het verleden, ze hadden hem
toch té dikwels laten voelen hun weldaden En die wou hij
niet meer, die wou hij absoluut niet meer Het was goed,
dat hij ook dit geweigerd had. Gek, dat ze hem werkelik misten daar Toen hij weg ging wist hij toch zo zeker, dat ze
niet van elkaar hielden, dat ze niets voor elkaar konden zijn,
dat ze eerder iets vijandigs voelden De mensen waren
dus wél in hoge mate gewoontedieren ....
De volgende avond werd er een pakje gebracht. Het was een kistje sigaren, dat Oom Ernst hem stuurde, met een prettig briefje er bij en de dringende, haast angstige aanbeveling, om dit niet te weigeren. Even werd Marcus week, en zijn koel gemoed vond hartelike woorden voor de oude man om hem te bedanken voor zijn vriendelike gedachte.
41



IV.
Het was op een kille najaarsmorgen, toen een gure wind de koude regenvlagen schuin over de straten joeg, dat Marcus, diep in de kraag van zijn jas gedoken, door Harder aangesproken werd, toen hij naar school ging. Harder beweerde, dat hij van dit weer hield en zijn nat gezicht, rood van kou en van de striemende regen, lachte vrolik. Hij was in een goed humeur en vertelde koddige geschiedenissen van de jongens uit z'n klas. Af en toe lachte hij helder op, zo luid, dat voorbijgangers hem aankeken en Marcus zich lichtelik geneerde.
In de gang vonden zij het personeel voltallig bij elkaar en Harder maakte gekheid tegen de dames en verwekte en algemeene vrolikheid. Tot Peters ineens met een treurig gezicht zei:
„Weet je nog wel, Harder, die Jan Rijns, die bij jou in de klas gezeten heeft?"
„Ja," zei Harder en hij lachte, „die leuke boef! Die verhuisd is naar de school in de Wolkammersteeg. Nou wat zou dat?"
Peters wachtte even, zei toen somber:
„Die gaat naar de tuchtschool."
In eens was de lach weg van Harder's gezicht. Star keek hij naar Peters die op zijn eigenaardige, pessimistiese manier met het hoofd knikte en nog eens zei:
„Ja" naar de tuchtschool voor drie maanden."
„Wel verdomd!" vloekte Harder „En waarvoor?"
Het gesprek was verstomd. Ze keken allemaal naar Peters en Harder, die een algehele verandering had ondergaan. Zijn pas nog lachend gezicht stond strak en boos1 en een nijdig licht flitste door zijn grijze ogen.
„Ja, hij heeft gestolen, hè," zeurde Peters met een loom handgebaar, „herhaaldelik, en nou is-t-ie gepakt en hij heeft
42



een agent geschopt en in z'n hand gebeten toen die gepakt werd." B .
Harder keek hem ontsteld aan en stiet driftig met zn stok op de stenen.
„Wel verdomd," zei hij nog eens, „en nou mot ie naar de tuchtschool dat ik daar nog niks van gehoord heb
Weer was 't even stil. Toen viel hij nijdig uit:
„God allemachtig! wat heb ik daar een spijt van!
Dat arme jong!"
„Nou, nou!" zei een der oudere onderwijzers. „Dat arme jong .... dat arme jong heeft gestolen en dat zal heus wel niet het eerste en enige misdrijf zijn, dat ie op z'n arm gewetentje heeft." _ ...
„Zozo!" hoonde Harder grimmig. „Wel, weL wat ben jij geestig Nou ik heb 'em in m'n klas gehad. 'tWas een lastige
duvel, maar kwaad zat er niet in, geen haar. Hij was driftig en 't was een fantast. Maar 't was geen misdadigerstype, in geen enkel opzicht "
Even zweeg alles. Toen zei Harder met doffe stem:
„Daar gaat er weer een naar de haaien Maar natuurlik zo 'n individu moet afgezonderd worden. Onze lieve,
deugdzame en fijngevoelige maatschappij moet tegen dergelijke gevaarlike elementen in bescherming worden genomen."
Marcus had hem aldoor aangekeken en hij zag wel, dat Harder oprecht verdriet had van het geval. Maar Marcus zag het naar zijn eigen mening nuchterder en zuiverder. Het ergerde hem ook, dat Harder zich zo door z'n gevoelens liet meeslepen en dadelik weer z'n rooie gevoelens moest laten zien. En hij zei:
„Nou, Harder, neem me niet kwalik, maar wou jij zulke elementen dan maar liever vrij rond laten lopen? Wou jij ze maar
raak laten stelen en roven? Mooie maatschappij, die je
dan zou krijgen."
Harder zag hem van terzijde scherp aan. Hij lachte nerveus en viel hard uit: jjjj
„Nee man, ik zou ze willen leren, dat ze niet moeten stelen.
„Dat leren we ze toch?"
„Nee, dat leren we ze niet! We zeggen 'et ze wel voor, maar as ze van ons weggaan, dan laten we ze tot morgenochtend maar weer d'r gangetje gaan en daarmee geven we ze over aan invloeden, die ze dwingen om te stelen. Snap je dat?"
..Je maakt ie veel te druk om zo'n boefje," zei Marcus en
43



zijn koele stem en korrekte intonatie vormden een scherpe tegenstelling met Harder's driftige uitvallen. Harder gaf hem geen antwoord meer. Hij bromde wat en ging weg.
„Die z'n dag is bedorven," zei juffrouw Marie met een glimlachje tegen Marcus.
„Bespotte!ik om je zo aan te stellen voor zo'n kleine gauwdief," vond de oudere van daareven. „Of 'et zulke lammetjes zijn. Ik ken ze, hoor. Heb er zelf ook genoeg mee te maken gehad."
Vos zei:
„Harder hield veel van die jongen Rijns. En in heel veel opzichten heeft-ie ook gelijk in z'n algemene uitlating van daarnet."
Toen zei juffrouw Annie:
„Gisteravond ben ik bij Betsy geweest. Wat een Ueve jongen heeft die "
En er was verder geen sprake meer van Jan Rijns of zijn verdediger.
Om twaalf uur ging Marcus toevallig met Harder gelijk de deur uit. Even kwam de neiging bij hem op, te wachten, tot de ander een heel eind weg zou zijn, maar dat vond-ie dadelik
daarop toch weer kinderachtig of-ie bang was! Dus liep
hij mee, zei af en toe wat, maar kreeg eenlettergrepige antwoorden. Ten slotte zei hij ook maar niets meer en zwijgend liepen ze naast elkaar voort, het hoofd in de kraag van hun jas gedoken, want nog altijd sloeg de regen hun z'n koude druppels in 't gezicht. Bij den hoek, waar zij ieder een andere kant op moesten, bleven ze onwillekeurig even staan. Dan zei Marcus:
„Nou adie smakelik koffiedrinken," en stak Harder uit gewoonte de hand toe. Deze hield z'n hand even vast en zei toen met onzekere stem:
„Ik wou je wat vragen Eh heb je vanmiddag iets
bizonders te doen? Nee? Ga dan na de koffie es
met me mee. Ik ga naar die Jan Rijns z'n ouwers. Wil je?"
„Be?" zei Marcus verbaasd. „Wat moet ik daar gaan doen?"
„Enkel maar meegaan Je hebt me daar straks verdomd pijn gedaan met je koele opmerkingen. Ik wou je wel es graag laten zien, waar zulke boefjes vandaan komen .... Want daar heb iii geen idee van."
44



Marcus aarzelde. Wat een idee: je vrije middag opofferen aan zo'n malloterie!
„Durf je niet? Of ben je d'r vies van?" vroeg Harder scherp.
„Nee," antwoordde Marcus gemaakt onverschillig, „ik hou niet van zulke karweitjes, dat is alles. Maar as je d'r op staat "
„Ik sta er op," zei Harder koppig.
„Goed, dan zal ik meegaan."
,Mooi," riep Harder verheugd, en Marcus verbaasde zich voor de zoveelste maal over zijn bewegelik gezicht. Alle hardheid en scherpte waren ineens weg. 'tWas weer het prettige, open gezicht van vanmorgen.
„Weet je wat," voegde Harder er bij. „Ga met me mee koffie drinken bij me thuis. Mn zuster vindt 'et best al kom je onverwacht." jj
„Nee, dank je," weerde Marcus af, „de boel staat op mn kamer klaar. Maar kom me zo meteen dan even halen, als je wilt?"
„Afgesproken. Tot zo meteen dan. Haast je wat, want ik ben er gauw."
Onder het koffie drinken voelde Marcus weer een stille wrevel groeien tegen die wonderlike Harder. Daar sleepte die vent hem nou weer zo uit de lekkere rust van z'n vrije middag naar de een of andere achterbuurt Stom ook, dat ie zich had laten overhalen. Wat moest ie in die smerige rommel doen? Had ie zich niet juist voorgenomen, om er buiten te
blijven? Maar die Harder had een manier om je aan te
pakken, om je te prikkelen ....
Nauweliks had ie z'n schraal koffieboterhammetje met de dunne plakjes kaas naar binnen of er werd gebeld en Harder riep onder aan de trap, of ie meeging.
„Kom even boven!"
„Nee, zeg, laten we eerst onze zaak afwerken. Als we dadelik gaan, tref ik z'n vader zeker nog thuis."
Gelaten trok Marcus z'n jas aan en ging naar beneden. Het regende niet meer. Maar er was een harde wind, die de wolken in grote, uiteengesoheurde vlokken nijdig voor zich uit blies langs het koude blauw van de lucht. Harder rookte een ontzaggelike houten pijp. Hij praatte druk over allerlei dingen en liep snel voort. Telkens lachte bij, maar Marcus merkte wel, dat hii zenuwachtig was en zich geweld aandeed om niet
45



kaar in belovend, pervers glimlachje. Heupwiegend liep ze voor hen uit, een soepele, sterkgebouwde gestalte, de rechte, mooie benen sierlik stappend, ver «achtbaar onder de wippende, zwarte rok. Marcus keek haar na en rijn ogen glansden vreemd. Plotseling riep Harder: ,^Hé! Lientje!"
De meid keerde zich om, keek even verbaasd, lachte dan, al de blanke, sterke ktanden bloot. Een vluchtig rood schaduwde over haar te bleek gezicht.
„Dag, meester!"
Harder ging op haar toe en Marcus liep hem nieuwsgierig achterna. Lientje stak Harder de hand toe, maar deze keek haar strak aan en zei, zonder de hand aan te nemen:
„Wat zie jij d'r fijn uit."
De meid trok langzaam haar hand terug, kleurde dieper en de lach om haar mond vervloeide tot een boze trek. Nors zei ze dan:
„Fijner as toen ik bij u in de klas zat."
„Ja zeker," zei Harder, ook op scherpe toon, „en fijner, dan je ouwers bétalen kunnen."
„Dat zal u weten," snibde Lientje, maar ze kleurde nog dieper en frommelde nerveus aan een kettinkje, dat blankte over haar laag-blote nek. Een mooie meid, vond Marcus, een zuivere apachenmeid met die donkere ogen en die zinnelike mond.
„Ben je nog in je dienst?" vroeg Harder zachter.
„Nee, 'k ben verkoopster in een mantelmagazijn."
„Zo en moet je daar dan niet wezen?"
„U ben nog altijd even nieuwsgierig," antwoordde Lientje, en ze lachte zo lustig en vrolik, dat Harder onwillekeurig, ontwapend, meelachte. Toch zei hij knorrig:
„Nee, zonder gekheid, Lien waarom ben je niet meer
in je dienst? Je was daar zo goed."
„Wat u maar goed noemt," zei Lientje. „Bij die saaie ouwe dames. Be kniesde me d'r dood. 'k Heb nou een veel lolliger leven."
„As ét maar niet al te lollig wordt," antwoordde Harder wrevelig. „Vonden je ouwers 't goed?"
„Nog al wiedes," lachte de meid, nu geheel gerustgesteld door Harders gemoedeliker toon, ,,'k breng veel meer geld in. En dan is 'et altijd goed."
„Zo, zozo .... is 't dan altijd goed "
47



„Hier naast is het," zei hij toen „Loop me maar achterna." De deur stond open.
In het nauwe gangetje lag een vies, uitgerafeld kokosmatje, kletsnat, dat Marcus zorgvuldig ontweek. De ouwe, smalle trap kraakte bij iedere tree; het hout was uitgesleten, je voelde alle kwasten onder je voeten. De tweede trap was stikdonker en Marcus trok hard aan z'n sigaar, om ten minste iets te kunnen zien. Strompelend en tastend met z'n voeten klom hij achter Harder aan, die nogal zeker van zijn schreden scheen en hem een eind vooruit was. Marcus voelde naar de leuning, gleed er toen met zijn hand over, maar liet ze dadelik in een opwelling van weerzin 'los: ze voelde vettig en kleverig aan
Op het derde portaal wachtte Harder op hem. Flauwig grauwde schemering door een bovenlicht, waarvoor een goor vitragegordijntje schaduwde. Er hing een wee-zoete lucht, dezelfde bedorven-groenten-walm als buiten, maar erger, walgeliker, vermengd met de benauwde geur van kinderpies en onfrisse lijven. Achter de deur klonk geschreeuw van kinderen en de schelle stem van een vrouw, die kijfde. Marcus voelde een bijna onweerstaanbaren drang om weg te lopen, maar Harder zei:
„Hier is 'et! Knijp je neus een beetje toe de duivel
mag weten hoe die lui dat aanleggen om niet te stikken in
zo'n atmosfeer Ze zitten hier in dit hol, geloof ik, met
vier gezinnen Nog zo'n liefelik bouwsel uit de degelike
tijd van voor de zondvloed."
Hij klopte tegen de deur en duwde haar tegelijk open. Toen stonden ze meteen in het lage, bedompte kamertje. Aan een ronde tafel zaten een man, een vrouw en vijf kinderen, waarvan het oudste een meisje van een jaar of tien was. Ze zaten te eten een vreemde tijd voor het middagmaal. Aüe hoofden keerden zich naar de binnenkomenden, de kinderen hielden met schreeuwen op en bleven met open mond zitten staren. De slonzig geklede vrouw stond op, haar rauwe ruziestem zweeg en ruw wierp ze een ijzeren pollepel, waarmee ze pap schepte uit een deerlik gehavende geëmailleerde pan, weer in de opspetterende brij terug. De man zat tegenover de deur en keek lusteloos voor zich uit. Hij scheen Harder te herkennen. Loom stond hij op en kwam hen tegemoet. Het was een grote, breed geschonkte kerel, die een weinig gebogen ging, als was hij te groot voor deze lage kooi. Z'n ene oog
Marcus van Houwaert. 4
49



was gesloten, het lid lag slap over de holte. Zijn gezicht was van norse lijnen overgroef d en die indruk van norsheid werd versterkt door een lange, rosse, triest neerhangende knevel. Hij bromde een onverstaanbare groet en keek hen met z'n ene, blauwgrijze oog treurig aan.
„Goeie middag allemaal," zei Harder en hij schudde de grote hand, die hem met een trage beweging werd toegestoken. En dadelik met de deur in huis vallend, ging hij door:
„jonge, jonge, Rijns, wat heb ik daar nou toch van Jan gehoord? Ie 'et waarachtig nou zo ver met 'em gekomen?"
„Ja 't is zo," antwoordde Rijns' doffe, vermoeide stem,
en het zware hoofd boog zich dieper. „Niks meer an te doen ... Nou, mot ie maar hebben, wat er bij staat, 'k Heb er genog
moeite voor gedaan, om 'em d'r van af te houwe, 't gaf
niks ging z'n eigen gang mot ie maar ondervinden."
Maar de even trillende stem was in tegenspraak met de harde woorden. Plotseling voer de vrouw uit, op huilerigen toon:
„Die gemene rakker! die schooier, om zo je goeie naam
door 'et slik te halen heb ik 'et nie altijd gezeid, dat er
niks terecht kwam van die smeerlap!"
„Nou, ik zou me mond maar houwen!" onderbrak Rijns haar gekrijs, en hij zag haar duister van terzijde aan, „had jij 'em maar wat meer aan de band gehouwen,as ik nie thuis was."
Even leek het, alsof de vrouw zich gereed maakte om woedend uit te vallen, maar ze bedacht zich, zei alleen met een hoge stem:
„Wel ja gooi de schuld maar op mijn ik ben nog
nie erg genoeg bezocht," en sloeg toen de schort voor de ogen, uitbrekend in een woest gesnik. De kleinste kinderen begonnen dadelik mee te kermen.
Marcus stond achteraf en zag dit gebeuren zwijgend aan. Een verstikkende weerzin klemde in z'n keel en tegelijkertijd klom een schrijnende droefheid om deze grauwe miserie in
hem omhoog .... Hoe woonden die mensen hier er wa»
nergens een bloemetje, nergens een vriendelik kleurig ietsje... een vies, gelig behangsel hing gescheurd de muren langs en een paar omgekrulde, met veel vliegenvuil besmeurde ansichtkaarten, met roestige spelden daar tegen geprikt, waren de enige versiering.... Rijns haalde de schouders op.
„Zo doet ze nou altijd," zei hij stroef. „Wacht u even, dan
50



diepzwart in het onzekere gele licht van het lampje. Het kleine lijfje was tot aan de kin weggestopt onder een versleten deken, waarover rokken en een oude mantel lagen. Marietje had de ogen gesloten en haar adem ging zo zwak, dat Marcus een ogenblik dacht, dat ze al gestorven was. Maar toen de moeder het lampje dichterbij hield, gingen de oogleden langzaam omhoog en de grijze ogen keken moe en traag naar het gezicht, dat zich over haar neer boog.
„Marietje," zei de moeder, „hier is de meester .... die komt es naar je kijken .... Ken je-n-em nog?"
Toen zag Marcus een glans van blijdschap over het witte gezichtje komen en een bleek rood kleurde even de wasbleke wangen. Een klein mager handje woelde zich vrij en bewoog zich aarzelend in zijn1 richting. Hij nam het handje in de zijne: het gloeide koortsig tegen zijn koude huid en zo iets liefs en zwaks was er in de stille blijheid, waarmee de kleine vingertjes onbewegelik tussen de zijne lagen, dat Marcus het te kwaad kreeg.
„Ben je blij, dat de meester d'r is?" vroeg de moeder. Een glimlach opende even de bleekblauwe lipjes en fluisterend kwam het: „Ja, moe ...."
„Ze heeft zo dakwels over u gepraat, meneer," zei 'de vrouw met trillende lippen. „U kunt zeker erg lief met kinderen omgaan .... Marietje houdt veel van u."
Marcus keek met omfloerste ogen naar het gezichtje op het kussen, dat met zo gelukkige ogen stil naar hem lag te kijken. De woorden van de moeder klonken hem vreemd en onwezenlik in de oren. Een wonderlik gevoel van spijt, nauw verwant aan berouw, stak in zijn hart. In een plotse opwelling, die hem zelf wel het meest onverwacht was, boog hij zich over het zieke meisje en kuste haar zacht op het doorschijnende voorhoofd. Toen hij zich weer oprichtte, zag hij bloedrood en zijn gezicht stond zonderling strak. Hij wou wat zeggen, maar een moeilikheid was in zijn keel en hij slikte tevergeefs om zijn
ontroering meester te worden Zo waren ze met hun
drieën bij elkaar, minutenlang en spraken niet. Het kleine, bleke meisje keek naar Marcus omhoog en de moeder stond er bij, de ogen vol tranen, bijtend op de punten van haar zakdoek om haar snikken te bedwingen. Het lampje beefde in haar hand en grillig zwaaiden de schaduwen als boosaardige spoken over de muren en tegen de zolder. Marcus zag alleen
61



de zachte blik van het zieke kind, die wondere ogen, die hem aanzagen zo stil en gelaten en waarin een gevoel was, dat hij
moest wel herkennen als liefde Dat kleine meisje hield
veel van hem en hij had het nooit geweten, had er nooit
acht opgeslagen Als een schrik was de bewustheid van dit
gebeuren in hem Dan, langzaamaan, worstelde hij zich
los uit z'n nijpende ontroering.
„Nu ga ik weer," zei hij zacht. „Dag, Marietje, ik kom gauw
terug, hoor, misschien morgen al Zal je gauw weer beter
worden? We kunnen je in de klas niet missen."
Marietje glimlachte bleekjes en het hoof dje bewoog zich als om te knikken. Nog even streelde Marcus het magere handje. Toen keerde hij zich om en ging de kamer uit. Hij zag niet, hoe Marietjes grote ogen hem nakeken. In het andere kamertje, waar de buurvrouwen nog bij elkaar zaten, overviel hem weer die walgende weerzin. Vluchtig groette hij de meewarig kijkende vriendinnen, ging niet in op hun pogingen om een praatje te maken en een ogenblik later stond hij op straat.
Fel beet de kou in zijn gezicht en op zijn wangen voelde hij de huid verstrakken waar die vochtig was van zijn tranen. Met grote passen liep hij door, vechtend met zijn telkens weer opstuwende ontroering, trachtend de kalmte terug te vinden van wat hij het zuivere inzicht achtte, maar het geval met het zieke kind in die lugubere omgeving had hem te diep geschokt. Hij ging met toenemende ontsteltenis na, hoe de andere kinderen van z'n klas er uitzagen en bedacht, hoe veel erger die hef
dan thuis nog wel hebben moesten Marietje was een van
de netst-uitziende kinderen en in huis was het zindelik geweest .... Maar wat voor pestholen moesten dan de woningen zijn, waar die anderen opgroeiden, de onogelike voddenkinderen, de smerigen, die je op een afstand ruiken kon
Hij dacht aan de vieze wijven, die soms in de gang stonden om kinderen te brengen of wat te vragen .... Hoe slonzig de versleten en vervuilde kleren om hun uitgezakte, lelike lichamen flodderden .. Die sloddervossen gaven natuurlik niets om hun huis, om geen zin del ikheid, om geen gezelligheid .... Bah! wat was 'et toch een rapalje! Hoe konden mensen leven in een zodanige staat van smerigheid en stomme aftakeling!.... En van verwaarlozing, ja, dat was het eigenlik toch allemaal,
van schandelike verwaarlozing Hoe konden die vrouwen
hun tijd zo verdoen met zinneloos geklets, met stokerijtjes en buurpraatjes, en ruzietjes Naar de kinderen keken ze
62



niet om, de godsganse dag waren ze aan 't kauwauwen over
jan-en-alleman Amper hadden ze tijd om een brok eten
klaar te maken tegen dat „d'r kerel" thuis kwam Hele
dagen verleuterden ze bij kannetjes koffie en op de trap .... Nou, bij het sterfbed van kleine Marietje, zaten ze waarachtig nog koffie te lurken en te kletsen!... Was er aan dit ras nou iets te doen? .. Weg moest het, weg van voor het aangezicht der
wereld O, een flinke hoeveelheid dynamiet en dan dat
hele buurtje opblazen, al de vuile krotten en kelders, de
stinkend sloppen en de rottende vuilhopen heel de rotte
stankboel van smerigheid en gemeenheid ook die wijven
en die kerels vort 'er mee Wie die hele wijk met een
slag vernietigde, die zou een daad doen van grote schoonheid en menselikheid, alles welbeschouwd een daad ook van
barmhartigheid ..
Marcus liep tegen een heer op, die brommend op zij stoof* Een verontschuldiging mompelend ging hij door, maar de schok van de botsing brak de stormachtige loop van zijn gedachten en in eens zag hij weer dat bleke gezichtje van Marietje en de kouwe, naakte kamer, waar ze lag te sterven
God, wat een ellende!... Dat kind, dat toch zo veel liefs had, dat zich zo stilletjes aan hem gehecht had, dat kleine, tere
wezentje met die vreemde droom in d'r oogjes moest
dat dan ook maar mee opgeruimd worden?.. Aarzelend zwierven zijn gedachten om deze vraag, maar tenslotte kwamen de weerzin en de baat tegen al het lelflce en smerige met vernieuwde kracht alle aarzeling en zachtheid wegslaan en hij mompelde tussen de tanden:
„Ja, ja! alles! alles!... met een slag!.. en zijn hand maakte een energieke beweging, alsof bij iets
met z'n vuist plat sloeg Zeker, dat kind waar groeiT
de ze voor op? Voor net zo'n leven als 'er moeder Een leven van armoe, ontbering en doelloos gezeur. Zonder enige verheffing, zonder schoonheid, zonder gevoel zelfs bijna voor
eigen gemis, voor eigen vreselike achterstand Nee, beter
was 'et, dat Marietje maar stierf nu Misschien had ze
wel een te tedere aard, een te fijns zieltje om in deze gruwzame
verwording zonder grote smarten te leven Beter, dat ze
maar stierf ....
Plotseling hoorde hij in zich als een schreeuw van opstand tegen deze koude wreedheid, die de dood van een kind voorstelde als een soort weldaad en opnieuw sprongen hem de tra-
63



nen in de ogen en een snik schokte in z'n keel. Hij raakte geheel zijn zekerheid kwijt, z'n trotse zekerheid van daareven en het duurde een poos eer hij zichzelf weer meester was, eer hij zijn verdriet om Marietje genoeg naar de achtergrond geduwd had om weer redelik te kunnen redeneren en toen kwam hij toch weer terug tot het oude gevoel: dat het maar het beste zou zijn, heel de vuilnisbelt op te ruimen met dynamiet, dat er geen steen, geen muis overbleef ....
Hij was een heel eind afgedwaald. Toen hij even rondkeek zag hij, dat hij aan de buitenkant van de stad was. Dichtbij was
een tramhuisje, het laatste van deze lijn Marcus huiverde
van kou. Zijn oren tintelden, z'n vingers leken ijspegels
Stom ook om zo maar door te hollen. Waarom was ie niet naar
z'n kamer gegaan? Daar was 'et tenminste warm Hij liep
op het wachthuisje toe en ging er binnen.
Op de bank zat een jong meisje, dat vriendelik tegen hem knikte, verrast. Marcus nam z'n hoed af en keek haar even onderzoekend aan. Hij kende haar niet, maar hij had wel het idee, dat hij haar eerder gezien had. En plotseling aan haar eigenaardige, lokkende ogen herkende hij haar: de meid, die hij met Harder ontmoet had op die tocht naar Rijns.
„Lientje!" zei hij verwonderd.
„Ken je me nog?" lachte ze, en Marcus voelde het als een vreemde prikkeling, dat ze hem zo als-vanzelf-sprekend tutoyeerde : het wekte zijn wrevel en tegelijkertijd voelde hij er zich door gestreeld. Hij nam haar nauwkeuriger op. Zij was in die weinige maanden veel veranderd, vond hij. Ze leek fijner van gezicht en ze was ook meer als dame gekleed, droeg een mof en een bont en een dunne witte voile met enkele mouches. De ergernis van Harder schoot hem te binnen en diens vrees voor Lientje's lichtzinnige praatjes.... Zou die meid hou al?
„Je bent ver van huis," zei hij strak.
„Jij ook," kaatste ze slagvaardig terug en ze lachte weer, haar witte tandjes tonend, die er uitzagen als hadden ze lust overal in te bijten.
„Ik heb een wandeling gemaakt," zei hij wrevelig; hij voelde zich niet op zijn gemak onder de brutale blik van haar donkere ogen.
„Mooi weer om te wandelen," hoonde ze sarcasties. „Je oren vriezen af." „En jij dan?" zei hij grimmig, dadelik daarop verwonderd
64



over zijn dwaasheid om zó een gesprek aan te gaan met die meid, die hij nauweliks kende en die van plan scheen hem voor de gek te houden.
„Ik?" zei Lientje met een onnozele blik. „Ik heb een boodschap gedaan bij een vriendin in de buurt."
Marcus keek haar scherp aan. Toen lachte ze ineens luidop, sprong recht en sloeg hem stoeiend met haar mof om z'n oren.
„Ach jij!... mallef' riep ze. „Kom, daar is de tram, ga mee, dan stappen we in."
Marcus kreeg een kleur als bloed toen het zachte bont van de mof strelend zijn gezicht beroerde en zwijgend stapte hij achter haar op de tram, zette zich naast haar op de smalle bank, en voelde de ronding van haar heup in z'n zij als een wonderlike verlokking.
„Twee, meneer?'' vroeg de conducteur en die doodgewone, argeloze vraag scheen Marcus een opzettelike toespeling;
„Ja," zei hij en toen hij betaald had en met twee papiertjes in z'n hand zat, keek hij z'n buurvrouw in het lachende, brutale gezicht en Jiij had het dwaze gevoel, dat ze nu een beetje
bij elkaar hoorden, nu hij de twee kaartjes hield een voor
haar en een voor hem Ze was een mooie, frisse meid en
ze prikkelde hem meer dan een meisje ooit gedaan had
Mal, die gedachte om die kaartjes! zei hij tegen zichzelf: hoe vaak had ie niet voor andere meisjes in de tram betaald zonder dat zo'n kinderachtig idee bij hem was opgekomen
Maar ze dééd ook precies of ze bij hem „hóórde", of deze
ontmoeting geen toevallige was Leunde ze niet een beetje
tegen z'n schouder of verbeeldde hij het zich maar? Hij keek haar van terzijde aan en zag recht in haar donkere ogen. Een
stroom van ongekende warmte ging door hem heen Wat
was er tussen hem en die vreemde meid? Wat wou ze van hem en wat was ze van plan?
„Waar ga je heen?" vroeg ze met gedempte stem.
„Naar huis," antwoordde Marcus stug.
Ze zweeg een poosje. Toen lei ze haar hand op zijn arm en zei langzaam:
,,'t Is net goed weer om warme groc te drinken .... Waarom wil je al zo vroeg naar huis.... Ga mee naar ,,'et Hoofd"
Marcus keek haar weer aan. Hij had een weigering op de lippen, maar haar hand lag zo warm op z'n pols en haar ogen
Marcus van Houwaert. 5
85



„Ga met me mee? " , ,
en weerstond geen ogenblik aan de druk van haar hand op
^Zewoonde dicht bij in een zijstraat. De „kamers" bestonden uit een klein kabinet, dat vol rommel lag en een weinig minder rommelige zitslaapkamer, waar Marcus dadelik zich gehinderd voelde door de drukke kleuren van al de goedkope sierprullen, die aan de wanden en op de schoorsteen prijkten. Maar veel tijd om zich daardoor te laten beïnvloeden had hij niet, want Lientje hing al aan zijn hals en kuste hem overal op zijn'gezicht, gulzig, als een razende.
In de kamer was het donker en koud. In een hoek kleefde een lichtveeg, vaag-bloedend langs het rode behang met licnter-rode streep: weerschijn van een verder staande straatlantaarn .... Rondom stond de grote stilte van de stad, verstard in vaste slaap .... Marcus lag op zijn rug en keek met wijdopen ogen naar de zoldering. Van tijd tot tijd klonken, hard en vreemd, duidelik de stappen van een voorbijganger, soms snel, soms langzaam en regelmatig .... dan was het de wijkagent met zijn kalm scbildwachtengestap, zijn lusteloos-bedachtzaam loopje van wandelaar-zonder-doel
Marcus kon niet slapen. Duizenderlei tegenstrijdige gedachten kwamen en gingen door zijn wonderlik helder bewustonv en hij zag telkens het koele, trotse gezicht van zijn vader, dat hem stil aankeek, en waar hij naar kijken kon zonder angst, zonder schaamte, koel en trots, zoals het altijd keek naar hem. Af en toe rilde een grote kou in hem, en soms had hn een gewaarwording van ontzettende eenzaamheid zoals hij nog nooit gekend had .... zo'n kille, al-verstillende alleenheid, als was hij de enige levende gedachte in een wereldruimte van zwijgende dood i
Tegen rijn wang was regelmatig de warme ademing van net vrouwenhoofd, dat slapend in rijn arm lag, en langs zijn voorhoof d krulde een lok van haar donker haar, losgewoeld. Langs heel rijn in strakke rust gerekte lijf was de bloeiende warmte van het jonge-vrouwenlichaam, dat als in kinder-vertrouwen tegen hem aangevlijd lag. Zijn hand was onder de dekens om haar ronde, blote arm, maar hij wist het nauweliks en rijn gerinrfiten waren lansen tiid ver van de vrouw, die in zijn arm
69



zich met het ijs4coi.de water uit zijn waskom af. Het beet in zijn huid als brandend zuur en hij onderging de pijn als een loutering, had het gevoel alsof hij een dikke laag kleverig vuil van zich afwies. Een ogenblik later lag hij klappertandend onder de dekens en zalige warmte begon hem te doorstromen. Behagelik trok hij de deken achter z'n nek aan en de walgmg zijner gedachten verdoezelde tot een onbestemde gewaarwording van welbehagen en gedachteloosheid. En na een paar
minuten van dromerig soezen sliep hij in, vast en diep tot
na korten tijd de juffrouw op zijn deur bonsde en hij met schrik wakker schoot uit zijn eerste slaap. S
Met een vreemd gevoel van ongewone zwaarheid in z n hooid stond hij op en onder het gaan naar de wastafel viel, met het gezicht van de drijvende spons en de natte handdoek op den grond, de herinnering aan de doorgebrachte nacht over hem. Lusteloos kleedde hij zich en ging naar school, waar hij dadelik zijn lokaal opzocht en voor het raam ging staan, kijkend naar de krioelende kinderen op straat, zonder ze nochtans te zien.
De bel ging en de kinderen kwamen binnen.
Een klein handje lei zich op de zijne.
„Meester."
Marcus hoorde het niet. Dan, dringender:
„Meester!"
„Nou?"
„Meester Marietje is dood Vannacht om twee uur
gestorven, zegt me moeder."
Wezenloos keek Marcus het haveloze jongetje in zn ernstig, bleek gezichtje, waarin de grote blauwe ogen de schrik
vasthielden voor het grote, geheimzinnige Langzaam
drong het tot Marcus door Marietje was gestorven....
van nacht om twee uur En nu voor het eerst dacht hij
aan haar, voor het eerst nadat hij Lientje ontmoet had in het
tramhuisje Van nacht om twee uur toen hij lachend
stoeide met Lientje in het warme bed Hij hoorde een
stemmetje fluisteren:
„Wat ziet de meester bleek."
Werktuigelik likte hij op de bank om stilte.
„Zitten," zei z'n matte stem. „Leien voor en de sommen van 't bord gaan maken."
Er kwam een vreemde, angstige stilte. Zachtjes schreven de kinderen, als waren ze bang voor het geluid van hun griffels, op de leien.
73



Marcus zat op z'n stoel voor de klas en keek over de kinderen heen naar een gelige vlek op de witte muur en vruchteloos zocht z'n geest naar de oorzaak van die vlek. Was die er altijd geweest of was ze d'r nu pas gekomen?... Hij wist het
niet.... hij wist het niet hij zou het wel es vragen
aan meneer Mierema ja, die zou het wel weten Gek,
dat ie dat nou niet wist
„Weet je, kinderen," zei hij in eens, „Marietje, weet je wel, Marietje, die daar in de eerste bank zat? ... die is van nacht gestorven om twee uur "
Verschrikt keek heel de klas met grote ogen naar meesters bleek gezicht. Een paar meisjes begonnen zachtjes te huilen..
74



Maar al de redeneringen van zijn koel en hooghartig verstand hielpen niets. Als hij zich rustig had gepraat, zag hij plotseling weer in een paar troebele, schuwe kinderogen en het was er weer, het onbegrijpelike gevoel van schuld. Vanwaar kwam het dan? ... Hij dacht aan de ontstellende toevalligheid, die zijn wilde hartstochturen had doen samenvallen met de doodstonde van het kleine meisje maar met verachting wees hij ook die gedachte terug. Dat was sentimentele overdrijving. Wat betekende ten slotte zo'n uitspatting? Gingen niet dageliks duizenden tot een publieke vrouw, en veel koeler, zonder een zweem van de nerveuze opwinding, die hen in eikaars armen had gedreven? ...
Misschien was het ook wel enkel de depressie, die volgde, noodzakelik na deze eerste bevrediging van zijn zinnelikheid? Een psychiese vermoeienis als reactie na de geweldige spanning van die vreemde uren?... Hij had het zo graag willen geloven, maar diep in zijn bewustzijn lag de zekerheid gebeten, dat er iets anders was, iets algemeners, en dat hij alleen niet rijp was, niet gelouterd tot het juiste begrip van dat tragiese, dat in hem woelde als een brandijzer in levend vlees .... Er was een vage angst in hem, een twijfel aan zijn inzicht, een eerste wankeling van zijn oude zekerheid .... Maar hij verstond het niet en leed er onder.
Het was wellicht onder invloed van deze onbegrepen angst, dat hij, toen de kleine Koos Dijkman een paar dagen ziek was, besloot hem op te zoeken. Van zijn laatste beetje geld kocht hij een groot stuk chocola en na vieren liep hij naar het steegje, waar Koos woonde. Het was net zo'n trap als waar hij met Harder was geweest. Alleen was de lucht er ondrageliker, dikker en van een onbestemde, weezoete'stank, die hem bijna terug joeg. Hij voelde z'n oude walging, sterker dan ooit terugkomen en schold zichzelf voor een idioot, dat ie in zo'n afschuwelike holwoning kroop voor een nonsensbezoek aan een smerig jongetje, dat niet*eens z'n sympathie had, en dat misschien niet eens ziek wést....
De deur stond op een kier en kloppend, duwde hij ze met z'n voet open.
En daar zag hij de hele familie, moeder en vijf kinderen, op de grond zitten rondom een pyramide van gekookte garnalen. Ze keken hem allemaal met schaapachtige verbazing aan en de kleine Koos, die op z'n knieën bij de garnalen lag en blijk-
76



haar druk aan 't pellen was, kreeg een kleur van schrik.
MarcuTwarverbaasd en ontsteld. Een ogenblik vergat hij, waarom hii hier gekomen was, in rijn schrik over de onbeschrijfelike smerigheid van de omgeving, waarin de garnalen gepeldiwerden, die als een lekkernij in de blinkende comeshbleswinkels uitgestald lagen. De handen van de vrouw en de kinderen waren vies-roeterig, de toppen van de vingers glommen vettig en zwarte laagjes waren als nngen om de gewrichten Een Wein meisje van een jaar of vijf zat te peuteren m haar zwartig neusje, dat er uitzag als had het nooit de weelde vS een zakdoek beleefd. En een half naakte zu^ehng[ met een hoofdje vol gele zweren zat met z'n dikke handjes kraaiend in de garnalenhoop te graaien.
Marcus had moeite om z'n weerzin en zn walgende verbazing te verbergen. Moeilik zei hij: .
„Ik kwam es naar Koos kijken^juffrouw .... Ik zie, dat et nog al zo erg niet met 'em is " '£_J*k
De vrouw keek hem ietwat verschrikt aan, maar toen lachte zeeven, een lachje van verstandhouding en ze zei:
„Nou ja, meester .... u begrijp .... Koosje ken me helpen een paar centen te verdienen.... dat mot zo af en toe is,
ziet u " • „Maar d'r is een leerplichtwet," kwam Marcus werktuige-
lik, zonder veel overtuiging.
De moeder lachte schel en spotttend.
„Mijn een biet," grinnikte ze. „D'r mot toch eten zijn
Voor m'n weelde hou ik 'm waarachtig niet thuis."
„Heeft uw man geen werk?" vroeg Marcus, meer uit verlegenheid dan uit belangstelling.
Een vijandige, staal-koude blik uit de groen-gnjze ogen van de vrouw flitste naar hem op. Dan kraste hard en bijtendseherp haar rauwe stem:
„Me man rit in de lik."
„Wat zegt u?" vroeg Marcus verwonderd.
„Ja, in de gevangenis, meester, voor drie jaar "
Ze zei het zo koud en zonder enige droefenis en meelij met de gevangene of zich zelf, dat Marcus een rilling van schrik door z'n lijf voelde trillen en haar even star-ontzet aanzag. Maar ze lette niet op hem. HaaT vingers scharrelden in het haar van het kleine meisje, dat naast haar zat. Met gespitste nagels trok ze er een beestje uit, dat ze op een stoof met een knappend geluidje verpletterde. Daarop greep ze in de garna-
77



len en pelde rustig door, wierp de rood-oranje kronkelwormpjes in een gescheurde schotel, die tussen haar en Koosje op de grond stond. Marcus had een gevoel, als zou hij onmiddellijk gaan braken. Hij slikte een paar keer. Toen haalde hij het Stuk chocolade voor den dag en gaf het aan de vrouw, reikte het haar van zo ver mofrelik toe, maar dat merkte zij niet op.
„Daar," zei hij, „dat had ik voor Koosje gekocht.... Verdeelt u het maar onder de kinderen."
Verbaasd nam de vrouw het aan. Dan glimlachte ze weer en zei:
„Dank u wel, meester .... U is d'r toch nie kwaad om?... Koosje mot nog een paar dagen thuis blijven."
Marcus schudde het hoofd en ging haastig weg, bang, dat z'n walging hem de baas zou worden. Toen hij op de trap was, hoorde hij de kinderen juichen en rondhollen en de vrouw, die met schelle ruziestem op hen schold. Marcus rende naar buiten met een snelheid alsof hij achtervolgd werd. In een adem liep hij door tot op z'n kamer en toen hij daar goed en wel in z'n rieten leunstoel zat, begon hij plotseling te lachen, hard te lachen, luid en spottend, als wou hij iemand honen. Hij ging naar de alkoof, waschte z'n handen en z'n gezicht en dan haalde hij de kam door z'n haar, keek zorgvuldig tussen de tanden er van en lachte weer, nerveus.
En telkens moest hij dien avond weer lachen. .Het was onweerstaanbaar. Een paar maal kwam de juffrouw op zijn kamer om iets te vragen en keek hem dan verwonderd aan. Om tien uur bracht ze hem een kop koffie en nieuwsgierig zei ze:
„Wat is u vrolik, meneer!.... Ik hoor u telkens lachen."
Marcus schoot weer in een lach en zei:
„Ja, juffrouw, dat kan ik u nu niet precies uitleggen.... Maar ik heb vanmiddag bizonder veel geleerd in bizonder korten tijd ...."
„Zo zei de juffrouw met een zeer neutraal gezicht.
„Ja," lachte Marcus, „heel veel, en da's altijd plezierig, niewaar?.... Maar apropos .... eet u wel es gepelde garnalen?"
De juffrouw ging een beetje achteruit. Een uitdrukking van opkomend afgrijzen lijnde over haar verflensd gezicht. Onzeker zei ze: „Ja .... wel es een keertje ...." „En u vindt ze zeker wel erg lekker?"
78



de, stinkend-vuile familie dat had hem het oude, trots-
zuivere inzicht hergeven Hij zou nu zorgen, dat hij het niet
weer kwijtraakte.
De volgende morgen stond Marcus in de beste stemming op. Hij liep vroeger dan anders de deur uit en wandelde een paar straten om. 't "Was koud en een bleek zonnetje wierp lange grijze schaduwen over de drooggevroren straten. Hq rookte zijn laatste sigaar uit het kistje van Oom Ernst en bi} wist, dat dit deze maand z'n allerlaatste zijn zou, want hij bezat geen rooie duit meer. En 't duurde nog meer dan een week, eer hij salaris kreeg ..,. Enfin .... 't was wel goed
z0 kon hij zich doordringen van de noodzakelikheid om
te werken en verlost te worden uit deze omgeving van smerigheid en verwaarlozing, uit dit beroep van armzalige sleur en
brave armoe Hij moest maar gauw voor Middelbaar gaan
studeren en 't zou 't beste wezen Frans te nemen De
hoofdacte haalde hij er dan wel tussen door Maar —
waar moest het geld vandaan komen om les te nemen?... Dat was een nieuwe vraag — en een pijnlike!... 'tWas me toch een salaris, dat ze een onderwijzer gaven! Je kon er net je kamer van betalen en een klein beetje voor uitspanning en
kleding besteden, o, een heel klein beetje! Als je één
avond es uit de band sprong, en nog niet eens erg, dan was je
voor de hele rest van de maand absoluut gehandicapt
Schandelik eigenlik, daar hadden die rooie Bondskerels toch
wel gelijk ml •
Bedaard liep hij tussen de joelende kinderen bij de school. Nu was er niemand meer, die hem achterna riep of durfde uitjouwen. Schijnheilig namen ze d'r petten af en de meisjes knikten eigenwijs, dat d'r zonderlinge rattenstaartjes een komiek sprongetje in de lucht maakten Dat was toch alvast
een genottelik rustig gevoel: dat ie ze d'r onder had, 'et kleine tuig, dat ze geen lef meer hadden om 'em brutaal te trotseren.
In de gang stond een bleke vent met een dikke sigaar m z'n hoofd tegen Peters te redeneren op luide, onhebbelike toon. De anderen, ook Mierema, stonden er bij te luisteren en wisselden af en toe blikken van verstandhouding. Peters met z'n triest gezicht schudde ongewoon energiek het hoofd en Marcus hoorde hem net zeggen:
tit*a mnn Hat trant niet. die klomnen bliiven hier."
Marcus tan Houwaert. 6
81



De man deed een zware baal aan z'n sigaar, plantte zich nog es extra stevig vlak voor Peters op de mat en zei driftig en brutaal:
„En ik zeg, da 'k ze terug mot hebben Denk ie, dat
ik me eigen laat belazeren door een schoolmeester?!"^
Marcus schoot in een lach om de parmantige brutaliteit van de kerel en zei ironies:
„Nee, dat zou ook een beetje al te mal zijn! Stel je
voor!"
De anderen lachten even, maar keken toch geërgerd naar de brutale vent^ die zich half omdraaide naar Marcus en hem „vuil" aankeek. Meneer Mierema was vuurrood en zei zenuwachtig:
„Man, je bent vreselik onredelik, je moest toch begrijpen, dat die klompen van de school zijn en niet van jou."
„Ze benne mijn gegeven en nou heb ik er recht op," hield de ander koppig vol. En nadrukkelik, dreigend bijna voegde hij er achter: „Dat staat toch zeker in de wet."
Meteen kwam Harder binnen, keek de kring eens rond en vroeg wat er aan de hand was. Peters vertelde het hem kort: een jongen uit zijn klas had klompen gekregen, maar die waren hem veel te klein, zodat hij er niet op lopen kon; de vader was meegekomen om andere klompen te vragen, maar er waren alleen kleinere en heel grote; nu had Peters de bewuste klompen weer opgeborgen en daar was meneer de papa het niet mee eens: die beweerde, dat hij dan die te kleine klompen mee moest hebben, „dan kon hij wel zien, wat ie er mee dee."
Natuurlik," vulde de vader Peters' overzicht van de situatie nadrukkelik aan. Harder keek hem recht in z'n gezicht en zei koeltjes: „Ik zou maar naar huis gaan, as ik jou was, Hendriks, en geen drukte schoppen. Hoe kom je aan het zotte idee, dat je recht op die klompen hebt?"
„Dat staat toch zeker in de wet?" hield Hendriks vol en hij blies uitdagend een nieuwe rookwolk voor zich weg. Marcus schoot weer in een lach en informeerde: „Hebt u die wetskennis in Utrecht opgedaan of in Leiden?"' „De heb met je praatjes niks te maken," vond de man, „ik eis me recht. Ik kom op voor 'ét recht van me kinderen. Dc mot die klompen meehebben."
Marcus tikte zwijgend met z'n wijsvinger tegen z'n voor-
82



hoofd en Harder, plotseling z'n kalmte verliezend, voer uit:
„Je bent een verdomd onhebbeHke kerel, Hendriks, en je moest je wat schamen! Dat komt hier om klompen voor z'n kinderen schetteren met een dikke sigaar in z'n hoofd, net of de hele wereld nergens anders voor dient als om meneer en z'n gezin te onderhouden. Je moest je schamen."
„Ja, dat dach ik wel," hoonde de vent. „Ik heb ekspres een
sigaar' opgestoken ik doch bij m'n eige: daar zelle die
schoolmeesters wel de pest over in hebben maar ik rook
ze goed, zie je En die klompen mot ik hebben."
De verontwaardiging was algemeen. De dames waren letterlik verpletterd over zoveel onbeschaamdheid en zelfs Harder was een ogenblik overbluft. Daarop zei hij kortaf:
„Die klompen zijn voor een kind, dat ze dragen kan, en jij laat ze hier. Me dunkt, dat je nou onbeschoftheden genoeg gezegd heb, ga nou maar weg en snij tegen je vrinden op over je heldendaden van vanmorgen."
„Onbeschoft?" grinnikte Hendriks. „En ik heb me pote nog niet eens uitgestoken P
„Nou, meneer Mierema," zei Harder, bleek van drift, „als u nou geen politie haalt om die vent de deur uit te zetten, gooi ik 'em d'r uit."
Hendriks deed een stap achteruit en verschoot een beetje van kleur.
„Dat zal wel laat worden," bromde hij.
„Zo nodig help ik een handje," zei Marcus, die ook nijdig geworden was en dreigend op de veel kleinere Hendriks neer keek.
Maar meneer Mierema was al bij de deur en wenkte de agent, die op de hoek van de straat stond.
Hendriks keek besluiteloos van de een naar den ander. Niemand zei meer iets.
Toen kwam de agent en snel lei meneer Mierema hem het geval uit, met drukke gebaren en een hoofd als een biet. De agent schudde wijs z'n autoritair hoofd, verbaasd over zoveel domme brutaalheid en gebrek aan wetskennis. Nors zei -hij tegen Hendriks:.
„Vooruit, d'r uit Je hebt met die klompen niks te maken. Die benne natuurlik van de meesters en daar heb jij
niks over te diklereren. Asjeblieft wil je goedschiks d'r
uitgaan, anders neem ik je mee naar 'tbero."
Hendriks besefte, dat ie de zwakste was en stapte nijdig
83



dacht Marcus en hij herinnerde zich, dat ie 'et zelfde als jongen gedacht had, toen ie de school ook al een gevangenis
vond Idioot, zo'n leven! Als kind van een jaar of zes
in de school komen en dan nooit meer er uit tot aan je
dood toe elke dag naar hetzelfde beslotenheidje hetzelfde benauwde, bekrompen, banale, suffe beslotenheidje
Bah!....
„Werk door, jo!" snauwde hij naar een jongen, cue even oploerde. Met een ruk schoot het verschrikte jochie weer aan z'n werk en inwendig moest Marcus lachen, maar hij hield z'n gezicht strak. [
Weer ging de deur open en Harder kwam binnen. Even bleef bij bij de deur staan en keek rond met een -verbaasd gezicht. Daarop kwam hij naar Marcus en vroeg hem naar een boekje, dat hier in de kast moest liggen. Marcus stond op en liep naar de kast Toen hij met z'n rug naar de kinderen stond, was er even een snel gefluister. Hij draaide z?n hoofd om en keek door de klas. De dodelike stilte herstelde zich onmiddellik.
Toen klonk in eens de stem van Harder:
„Hé* jd! Ja, jij daar met je koperen neus kijk me-n-es
an! Heet jij geen Smits?"
Zachtjes kwam het antwoord, met een bedeesde, ajdelingse blik op Marcus:
„Ja, meester."
„Dan ben jij vandaag jarig, hè, kleine schooier?"
Een gBmlach helderde het bedrukte gezichtje op.
„Ja, meester ik wor tien jaar vandaag."
„Dat weet ik van je broer Kris Je heb een bromtol
van 'em gekregen, hé? En wat heb je van meester Van Houwaert gehad?"
Hij keek schuin naar Marcus, met een hatelik lachje. Deze zei rustig:
„Ik wist niet, dat die jongen jarig was."
Harder schoot in een lach en riep luid:
„Mooie boel! Wat een stiekeme duikelaar om d'r niks van an z'n eigen meester te zeggen!"
In de klas werd zachtjes gelachen. De kinderen keken naar Smits en naar mekaar, herhaalden fluisterend: „Stiekeme duikelaar! " vonden die meester Harder maar wat een lollige
meester
„Jij komt om vier uur es even bij me, ventje," zei Harder op
ot



dreigende toon. „Dan zal ik jou es wat voor je verjaardag geven, een pak voor je broek of zo iets."
Smits glunderde. Dat pak slaag, daar was ie niet bang voor ! 't Zou wel een mooie plaat of zo iets wezen, of een potlood!... De andere kinderen lachten mee, een beetje jaloers op die gelukkige Smits.
„Stuurt u 'em vast, meester?" vroeg Harder aan Marcus.
„Zonder mankeren," beloofde deze zonder veel animo.
Toen zei Harder zachtjes:
„Wat was dat hier voor een ijskelder-stemming?" „Ze werkten," zei Marcus koeltjes.
Harder keek hem even aan, met de duistere blik, die Marcus zo goed kende. Dan beet hij hem, driftig fluisterend, toe:
„Noem je dat werken?.... Jij ben bezig die klas te vermoorden, man."
Marcus glimlachte en haalde de schouders op, zonder te antwoorden. Harder ging weg en met een paar koele woorden verjoeg Marcus de opkomende woeligheid van de klas. Daarop ging bij weer aan zijn tafeltje zitten en keek over de kinderen heen. Hij dacht aan Harders' woorden, geamuseerd. Lollig was dat: Mierema vond „de orde" prachtig en Harder vond diezelfde orde een gruwel. Het oordeel van twee vakmensen! Smits was jarig. En de jongen had niks gezegd. En
Harder wou hem een verwijt maken van dat feit! Nou,
hij moest bekennen, dat ie niet het volle vertrouwen van z'n
leerlingen had, en daar was ie blij mee Hoe minder hoe
liever aanraking met dat zocdje schorem. Als Harder het zulk aardig gezelschap vond, goed, dat moest die voor zichzelf
weten. Maar hij, Marcus dank je wel! De afstand kon
hèm niet te groot zijn!
Om vier uur vroeg meneer Mierema hem met een gewichtig gezicht, of hij even in het kamertje wou komen. Nieuwsgierig volgde Marcus hem. Geheimzinnig, zwijgend sloot Mierema het kamertje, ging toen achter de tafel zitten en wees Marcus ook een stoel. Geamuseerd ging Marcus zitten, onwillekeurig glimlachend om het ernstige, het onheilspellend ernstige in meneer Mierema's houding.
„Meneer Van Houwaert," begon het hoofd met een grafstem. Hij wachte even en Marcus zei op vragenden toon:
„Meneer Mierema?"
„Meneer Van Houwaert, ik heb mij ernstig over u te bekla-
88



gen U hebt deze morgen een meisje naaf huis gestuurd,
omdat ze een onrein hoofd had. De moeder is hier geweest om dat te ontkennen."
„U zult mij toch wel eerder geloven dan die moeder?" veronderstelde Marcus, steeds glimlachend om de buitengemeen ernstig-gewichtige toon van Mierema.
„Daar gaat het niet om, meneer Van Houwaert. Het ernstige feit is, dat u dat kind weggezonden hebt, zonder daarvoor mijn toestemming te vragen, begrijpt u dat wel? U hebt niet het recht een kind, om welke reden dan ook, weg te zenden. Dat recht heb ik alleen, en ik alleen kan u, als ik dat nodig vind, dat Tecbt verlenen."
Spottend trok Marcus z'n wenkbrauwen op, kalm zeggend:
„Ei! daar had ik niet aan gedacht Maar u hebt natuurlik gelijk! Neemt u mij niet kwalik. In 't vervolg zal ik u alle luizeklantjes op uw dak sturen. Desnoods kunt u dan een onderzoek in loco instellen."
Mierema werd rood. Driftig zei hij:
„Daar gaat het niet om. U moet goed begrijpen, dat dit een kwestie van verantwoordelikheid is."
„En van gezag," veronderstelde Marcus.
„En van gezag, natuurlikf' viel Mierema nu uit. „Ik wil u
es wat zeggen, meneer Van Houwaert U gaat te veel om
met mensen als Harder, en daardoor gaat u u dingen aanwennen, en dingen aanmatigen, die die die totaal
verkeerd zijn."
Marcus glimlachte nog, maar er was enige geïrriteerdheid in zijn stem, toen hij zei:
„Mogelik Toch moet ik u verzoeken, u niet te bemoeien
met dingen, dde u niet aangaan Zoals b.v. mijn omgang
met Harder en anderen."
,,'t Is voor uw eigen bestwil, dat ik u dit raad," zei Mierema, dieper kleurende, „dat zijn verkeerde elementen, meneer, en ik meen, dat iemand van uw oorspronkelike stand .."
Een plotseling rood vloog over Marcus' gezicht. Hij stond op en zei, kalm maar vlijmscherp:
„Ik verzoek u, wat u zo fijngevoelig noemt: mijn oorspronkelike stand, er buiten te laten. Ik ben Van Houwaert, onderwijzer aan deze school. U kunt mij op- of aanmerkingen maken over mijn werk, als u dat nodig oordeelt, maar overigens blijft U van mijn persoonlikheid af, begrijpt u? Praatjes wacht ik van u niet af. Heeft u nog meer?"
89



Meneer Mierema was eveneens opgestaan. Z'n gezicht leek een pioenroos en z'n handen beefden, 't Was hem aan te zien, dat ie alles verwacht had, behalve deze uitval. Marcus stak een hoofd boven hem uit en zijn zwarte ogen keken scherp in die van Mierema, en z'n hele gezicht was één demonstratie van stugge trots en onverholen minachting. De chef was buiten zichzelf.
„Meneer!" stoof hij razend op. „Zo iets is me nog nooit overkomen! Wat, wat "
„Als u meer zo optreedt, dan werd het hoog tijd, dat 'et u eens overkwam," vond Marcus. „Heeft u nog iets 7"
„Nee, meneer, voor 't moment niet. Maar ik zal dit gesprek onthouden, daar kunt u verzekerd van zijn."
„Dank u voor de waarschuwing," meesmuilde Marcus. „Ik ben er van overtuigd, dat ik deze blijmoedige gedachtenwisseling ook niet licht vergeten zal. Goeie middag."
Meneer Mierema antwoordde niet. Marcus glimlachte alweer, toen hij in de gang liep. Buiten haalde hij-diep adem, richtte zich hoger op en een gevoel van bevrijding kwam hem verblijden. Hij stak de handen in z'n zak en liep snel door.
Och, och, wat was 'et compleet! Daar liep ie nou in de lege straat, waar nog maar hier en daar een paar schoolblijvers haastig wegsprongen. Hij was zeer, zeer alleen in dit zuurstinkende wereldje van kleinheid en benepen zeur-gedoe! Heerlik alleen! Liever alleen op heel de wijde wereld, dan deel uitmaken van zo'n samenleven. Daar liep ie alleen en zonder een cent op zak, maar met de innerlike overtuiging van z'n kracht en z'n zuivere wil tot schoner leven, tot nnmer ademhalen, tot groter beweging.... Zo'n- pietluttig bovenmeestertje, dat me daar met het air van gekwetste majesteit herrie ging maken over een niets, een zeurig nesterijtje, en dat hem de les wou lezen over z'n omgang!.... Wat had zo'n man weinig in de gaten, wat voor iemand hij voor had. Wat was trouwens over 't algemeen dat gevoel weinig ontwikkeld bij de mensen uit deze omgeving. Alleen Harder had meer dan eens blijk gegeven, dat ie een principieel verschil voelde tussen het levensgevoel, de houding tegenover de dingen, tussen Marcus en de anderen. Maar die werd er dan nog kregelig onder, inplaats van het wijsgerig te aanvaarden En opnieuw verstrakte Marcus' denken in een stijve trots, in een gevoel van grote superioriteit ten opzichte van heel z'n tegenwoordige omgeving.
90



Toen hij thuiskwam, vond ie Oom Ernst op z'n kamer. Die kwam hem met uitgestoken hand tegemoet.
„Dag, Marcus, hoe gaat het, jongen?"
„Best, Oom, arm, maar blijmoedig! En met u?"
„Och, goed ,hè. Tante laat je groeten Bx moest vandaag
in de stad zijn en ik dacht, we moesten maar samen eten."
„Dan moet ik even aan de juffrouw "
„Nee, nee, dat is de bedoeling niet. We gaan in een restaurant. Ik heb de juffrouw al gezegd, dat je niet hier eten zou vandaag."
Marcus keek z'n oom ietwat verwonderd aan. Die lachte genoegelik.
„Ja, jongen, ik heb een buitenkansje gehad, een klein speculatietje op de beurs. 0, niet veel," voegde hij er haastig en vergoelikend aan toe. „Maar 't was zonder risico. Dat gaan we nou samen vieren, als je 't goed vindt."
Marcus lachte.
„Prachtig," zei hij. „Be zal me even verkleden Een sigaar kan ik u helaas niet presenteeren, want ik heb er geen meer .... en ...."
Hij; stokte even.
„Nou?" vroeg Oom Ernst.
„En ik ben geen cent rijk," riep Marcus lachend. „U mag het gerust weten, u weet, dat ik toch niets van u aanneem — behalve uw diner," ...
Oom Ernst lachte niet. Hij schudde verdrietig zijn grijzend hoofd. Marcus ging in de alkoof en verkleedde zich. Hij floot een lustig deuntje, zeer tot verbazing van Oom Ernst, die niet begreep, hoe iemand vrolik zijn kon zonder een cent in kas.
Ze aten heel gezellig, een uitgebreid' drner, en Oom bestelde er een fijne fles bij, om het f eestelik karakter van de historie sterker te doen spreken. Marcus vertelde opironiese toonvan de wonderlike toestanden inhetschoolbuuTtje envandeonmogelike mensen, waar hij mee omging. Oom werd zeer vrolik en schaterde ten slotte om het verhaal van Marcus* botsing met meneer Mierema.
In de drukte van het sjieke restaurant met de zwijgendbedienende deftige kelners, voelde Marcus zich geheel opleven. Daar hoorde hij thuis, hij wist het, en dat was voor hem de juiste verhouding: hij een heer, en om hem de correcte be-
91



„Wil Berg? vroeg Tante. „Is dat die zoon van Max Berg, Ernst?"
„Ja," zei Oom. „Die jongen heeft z'n fortuin lelik vergooid... Z'n oom is directeur van die grote rubbermaatschappij en hij zou daar later een mooie positie gekregen hebben. Maar hij is met ruzie van 't kantoor weggegaan en nou schijnt ie zoo'n beetje niks te doen."
„Wat u maar niks noemt!" lachte Marcus. „Hij is letterkundige en maakt mooi naam."
„Fortuin is beter dan naam, zou ik denken," vond Tante en Oom knikte nadrukkelik.
„Da's vast," zei hij. „Van een naam rij je niet in een auto, zoals z'n oom doet."
„Vondel reed ook niet in een karos," zei Marcus. „En Rembrandt is arm gestorven."
Tante glimlachte, wijs en hatelik, maar zweeg. Oom voelde, dat het gesprek de verkeerde kant op ging, dat er weer wrijving was, en hij wou tussenbeide komen.
„Nou ja," riep bij. „Maar Wil Berg kan zich ten slotte de weelde permitteren: die heeft geld genoeg te goed, van z'n vader en van z'n kinderloze oom, die mfllionair moet zijn."
„Daar zal Wil zo niet over denken," weerde Marcus af. „Op 't ogenblik heeft ie 'et alles behalve rijk. Z'a vader geeft 'em niks en hij moet van z'n werk leven."
Tante haalde de schouders op. Ze was streng in baar ouderwetse opvattingen en vond dat een jonge man van goeie familie wel beter doen kon dan zogenaamd artist worden. Dat was goed voor lichtzinnige mensen, die zo een beetje langs de zelfkant van de maatschappij lefden, maar iemand als Wil Berg kon beter dingen doen. Ze praatte door met scherpe stem en Oom, angstig, maakte vergoelikende opmerkingen, maar Marcus' geïrriteerdheid zakte en hij liet tante doordraven op haar stokpaardje. Toen ze klaar was met haar betoog, vertelde hij kalm:
„Morgenavond ga ik een beetje naar hem toe. Wat praten."
Even flitste een boosheid in Tante's ogen, maar ze bedwong zich, plots begrijpend Marcus' behoefte naar andere conversatie dan die bij gewend was en onverschillig zei ze:
„Prettig voor je, als je het belangwekkend vind"
„D'r komen ook een paar jonge schilders," vertelde Marcus nog.
„Nou, kijk es an," riep Oom vrolik, blij dat de crisis zo gun-
101



stig verlopen was. „Dat wordt een artistiek gezelschap. En dan vertegenwoordig jij de nuttigheid in de maatschappij!"
Marcus keek z'n Oom aam, geïrriteerd om diens uitdrukking. Maar Oom lachte zo genoegelik en had het zo goed bedoeld, dat hij onmogelik boos kon worden. Toch was er bitterheid in z'n stem, die strak zei:
„Juist en dit is voor mij een bizónder prettig idee, Oom!"
Rustig ging de avond om. Marcus speelde schaak met Oom Ernst. Ze waren beiden zowat even sterk, maar Marcus moest telkens denken aan z'n gesprek met Berg en aan hun ontdekking van het donkere huis met de vensters. Hij keek zo nu en dan naar Ooms goedig gezicht en z'n vriendelike grijze ogen en vroeg zich af, of daar nu in die goedige, wat domme man ook verborgenheden zijn zouden, waar niemand iets van verstond. En in Tante, die zo snibbig over alle dingen haar mening zei.... Ja, in Tante zeker wel. Die liet toch alleen de buitenkant van haar wezen zien .... die had een gesloten, koele aard en nu hij er over nadacht, begon hij hoe langer hoe meer te voelen, dat hij die twee mensen niet kende, absoluut niet kénde Een vreemd gevoel was dat, wonderlik .... En in eens vroeg hij:
„Oom denkt u wel es dingen of beleeft u inwendig
wel es dingen, waar u met niemand over spreken wil?"
Oom Ernst keek hem even over het schaakbord verwonderd aan én Marcus meende een vage onrust, een heimeUke vrees in z'n ogen te zien. Maar het was zeker verbeelding, want dadelik daarop lachte hij genoegelik. over heel z'n joviaal, goedig gezicht en hij zei:
„Wat een malle vraag, Marcus! Let Bever beter op je spel, want zo meteen roof ik je koningin, net as daareven je tonen!'''
Tante keek hem van terzijde aan en schudde het hoofd. Marcus lachte mee. „Verloren spel," zei hij.
„Ja, maar doorspelen," zei Oom. „Nooit de moed opgeven. Je kunt nooit weten !"
Hij vond het weinig bevredigend als de tegenpartij bij een ongunstige stand opgaf, speelde liever tot de matzet door, dan had hij pas het ware plezier van z'n overwinning. En Marcus gaf hem graag z'n zin, maar z'n gedachten dwaalden
telkens weer af en flnm hoekte dien avond ppn naar srhifte-
102



„BoemT nep De Wilde. „Geneer je niet, Hein, je weet, dat ik je graag bezig hoor. Een mens is nooit te oud om te leren en een bourgeois zeker niet om te leren van een man der nieuwe gemeenschap.
„Is meneer Greskamp socialist?" vroeg Marcus.
Greskamp streek door z'n lange haren en keek hem minachtend aan. Zijn lippen krulden tot een spotachtig lachje.
„Socialist?" herhaalde hij verachtelik. „Dank je wel. Br wil met in een adem genoemd met die laffe, slappe rekenmeesters, die elke dag hun balans opmaken en die op een goudschaaltje alles afwegen, woorden en daden en die elke dag een nieuw sommetje bedenken.... honderd min negen en negentig is één: 't is weinig, maar toch altijd nog beter als helemaal niks Bah, wat een ellendige bende."
Hij zweeg even, plukkend aan z'n korte baard en zei toen haastig:
^Natuurlik moet die door en door verrotte maatschappij onderste boven, maar dan met één slag. Dat is geen kwestie van taktiek en die onzin. Dat moet een grote daad zijn en grote daden gebeuren altijd spontaan, komen voort uit een plotseling groot gevoel."
„Rrrrrevolutie," zei De Wilde, de r lang latende rotien.
„Precies," gaf Greskam stug toe. „Revolutie, om in eens een eind te maken aan die krankzinnige smeerlapperij van uitbuiten en uitgebuit worden. Kunnen die tweebenige dieren tenminste eindelik mensen worden."
„Heb jij ook nog een kansje," grinnikte De Wilde.
De ander lachte ongedwongen.
„Natuurlik," zei hij toen. „Maar jij niet. Lui zo as jij staan het eerst op de nominatie om opgeknoopt te worden. Je hebt nog nooit van je leven één boterham gegeten van eerlft verdiend geld."
„Br heb gisteren een studie voor mijn „Salome" verkocht voor honderd gulden."
^Noem je dat misschien eerlik verdiend geld?" hoonde Greskamp. Toen begonnen ze alle vier te lachen en Marcus vroeg:
„Wat heeft u van „Salomé" gemaakt?" „Vraag dat maar aan Greskamp," lachte De Wilde, „die is sterker in de beschrijving van mijn werk dan üt." Marcus keek den ander aan. Die dacht even na en zei toen: „Een half naakte snol, die precies genoeg laat zien om be-
108



geerte te wekken naar de rest. En daar omheen wat sluierachtigheden en lappen uit een mondaine bar, en in de linkeronderhoek een geniale handtekening."
Berg lachte luidkeels, maar Marcus zag, dat De Wilde, ondanks z'n pogingen om even onbevangen mee te lachen, toch geërgerd was. Dat bleek ook uit z'n spottende vraag:
„Wat zou de grote moderne meester daarvan gemaakt hebben?"
Weer keek Greskamp een korte wijle voor zich. Er kwam een dromerige blik in z'n lichte ogen en zonder iemand aan te zien zei hij, zachter dan hij tot nu toe gesproken had:
„Als ik ooit een Salomé schilder, zal het afschuwelik zijn om te zien. Be zou er van wfllen maken het symbool van aUergemeenste ziekte, waaraan deze rotte maatschappij zal ondergaan. Voor mij is die dochter van een gekroonde hoer meer dan een hysteries loeder. Voor mij is ze de personifiëring van de walgeÜke gemeenheid, van de krankste verliederliking, die het hart van de kapitalistiese samenleving wegvreet. He zou er een monster van maken en alles aan haar en om haar zou dansen een sataniese wellustdans, die dodelik zijn zou als de syphilis zelf. En de kop van Iökanan zou ik in een hoek laten grijnzen met de stuipachtige lach van een duivel en in z'n ogen zou ik bloedrode vreugdetranen laten gloeien, omdat de ondergang eindelik zó nabij is en daarmee de grote wedergeboorte."
Allengs had hij zich Opgewonden en z'n rechterhand wees op een denkbeeldig doek voor hem, als bepaalde hij al de plaats voor de verschillende onderdelen. Toen hij zweeg, bleef het even stil. Dan zei De Wilde eenvoudig:
„Als je dat bereikte, zou je een meesterwerk geschapen hebben."
Greskamp keek hem aan en Marcus zag een vage angst in z'n ogen lichten.
„Ja," zei hij dan, peinzend en met een stem vol twijfel,
„maar eh ik zal het wel nooit bereiken, denk ik
Bc zie dikwels zulke grote doeken, duidelik zie ik ze voor
me de kleuren gloeien in m'n ogen maar als ik voor
m'n ezel sta, voel ik, dat ik het niet kan, dat ik er niet rijp voor ben.... nog niet tenminste Misschien later "
Hij maakte een vaag handgebaar, als schoof hij iets weg naar een ijle toekomst. Z'n sterk, rustig gezicht was geheel veranderd en Marcus moest onwillekeurig even aan Harder
109



denken, die ook zo plotseling van gelaatexpressie veranderen kon. „Werkt u veel?" vroeg hij.
„Bij vlagen," antwoordde Greskamp. „Soms dag en nacht, maar soms voer ik ook wel es in weken geen slag uit."
„Da's juist het verkeerde," zei De Wilde, „je moet geregeld werken. Geen dag zonder lijn, dat zeiden de klassieken al.
„Daarom kunnen wij het juist niet zeggen," bromde Greskamp Bc ben geen klassieke, rustige Griek. Be ben een
rusteloze moderne schilder. Ik zoek. Als ik eenmaal gevonden
zal hebben, dan zal ik ook elke dag m'n lijntje zetten
Maar dan mag ik lijen, dat ik dan gauw doodga," voegde hij er ernstig achter.
„Nou, dan kan je met jouw constitutie zoo oud worden als Methusalem," zei Berg lachend. „En drink nou je thee uit, anders wordt ze koud."
„Jij hebt zo'n plezierige manier om iemand naar de aarde terug te voeren," zei De Wilde ironies.
„Voor mij wel es nodig," gaf Greskamp gul toe.
Hij dronk met een paar grote slokken z'n thee uit en toen vroeg hij aan Marcus :
„Zo, dus u is onderwijzer Dat zou je ook niet aan u
zeggen."
„Da's tenminste één troost," lachte Marcus. „Onderwijzer is een heel nuttig beroep," prees de ander nadrukkelik.
„0 vreselik nuttig," zuchtte Marcus, „en zo aangenaam. Vooral als je aan een armenschooltje bent zooals ik, en de hele dag moet omgaan met de schoffies uit de smerige achterbuurten van Hof stad."
„Zou u Bever omgaan met de verwende snotneusjes uit de betere standen?" vroeg Greskamp scherp.
„Die hebben tenininste meer intellect," zei De Wüde.
„Dat Beg je!" stoof Greskamp op. „Die hebben wat meer eigenwijze, onkinderlike praatjes, die ze van papa en mama hebben opgevangen, maar ze hebben minder intellect dan het volkskind, dat moet."
„Misschien zou het volgens uw logica moeten," antwoordde Marcus grimmig, „maar ik moet u helaas verzekeren, dat het met hun intellect heel treurig gesteld is. Niet beter dan met hun zindelikheid en hun manieren."
„Onzin," raasde de schilder, „ze moéten meer intellect heb-
110



ben, maar het is minder mobiel missschien. De bourgeoisie heeft z'n intellect van geslacht op geslacht verbruikt en ze takelt af op een reuzemanier. Het volk heeft zijn intellect nog volkomen fris en maagdelik. 't Is misschien wat moeilik in beweging te krijgen. Niemand doet er trouwens ernstig z'n best voor, maar als het eenmaal loskomt 1...."
„Over een paar geslachten," spotte Berg, „zit de bourgeoisie in idiofengestichten en de paupers van nou staan in de hogeschool op de katheder en doceren wetenschap en kunst."
„Vermoedelik zal het zo gaan, ja," zei Greskamp koelbloedig. „Hét volk bergt een massa grote mannen, maar voor ze tot ontwikkeling kunnen komen zijn ze in een glasblazerij of in een kolenmijn verrekt."
„U ziet, onze muzenzoon doet ook aan de meer vlakke sociologie," lachte De Wilde.
„Dat is geen sociologie," beet Greskamp terug.
„O, pardon f' schaterde De Wilde, „neem me niet kwalik, ik heb geen verstand van die diepzinnigheden.... Ik leef maar zo'n beetje raak."
Marcus moest onwillekeurig lachen om de wonderlike verhouding tussen die twee schilders, die mekaar onophoudelik in 't haar vlogen en toch blijkbaar vriendschappelik met mekaar omgingen. Berg scheen er zo'n beetje tussen in te staan, maar hij had toch de gewaarwording, dat deze en De Wilde hun opvliegende beer van een kameraad geen van beiden volkomen ernstig namen, hem een heel klein weinigje uit de hoogte bekeken en hem daarom ook zijn onbesuisdheid gemoedelik vergaven. 'tWas vreemd! Die Greskamp had iets zo oneindig goedigs in z'n kop en toch zat hij van zich af te bijten als een nijdige dog en schold op alles, wat er maar in 't gesprek te pas kwam. Het deed hem heel sterk aan Harder denken, die kon ook zo woedend opstuiven om kleinigheden en dat was au fond toch ook een beste, goedhartige kerel, gevoelig bij het sentimentele af en toch sterk. Gek, zo zeker als dat soort mensen optrad. Die twijfelden nooit, wisten precies wat ze wilden en weken nooit af van de tijn, waarin ze zich nu eenmaal bewogen. Eigenlik gelukkige kerels! Dan was hij heel anders, veel meer wankelbaar, minder evenwichtig, nerveuzer, en hij voelde de twee anderen, Berg en De Wikte, veel dichter bij zich, veel meer aan hem verwant. Ze waren toch ook van een ander ras dan deze Greskamp en Harder. Ze waren fijner van intuïtie, meer samengesteld van gemoedsleven en dat was
111



juist de oorzaak van hun gebrek aan evenwicht. Vermoedelik begrepen zij ook bij instinct meer van de dingen van het leven, hadden door de cultuur van hun voorgeslachten een fijner onderscheidingsvermogen, naderden de dingen meer in hun wezen en voelden daardoor de veelzijdigheid van alles, die het zo moeilik maakte, een vast oordeel te vormen en daarbij te blijven. Dat noemden de anderen dan gebrek aan kracht, maar misschien was het juist een manifestatie van de hoogste, de zuiverste kracht van de geest....
Hoor, nu was het gesprek gevallen op een tentoonstelling, die ze alle drie gezien hadden. De Wilde en Berg hadden veel te waarderen, maar Greskamp viel hun theorieën woedend aan en schold op al de burgerlike, dooie, suffe rommel van de knappe schilders, die maar star bleven doorgaan met hun bekende, afgesleten ouwe vormen uit te buiten tot telkens weer nieuwe verkoopbaarheden. Schilderijen was een veel te mooi woord voor die vuiligheid: verkoopbaarheden waren het, meer niet. Trucjes om het publiek geld uit z'n zak te kloppen. Waardeloze prullen, waar geen glimp van het leven van deze tijd in zat, al noemden al die futloze, bloedloze suffers zich ook nog zo graag moderne mensen.
Het werd een stormachtig debat, waarin Marcus zich mengde, zodra de gesprekken een meer algemene betekenis kregen en toen op 't laatst weer de tegenstelling: bourgeoisie-volk opdook ging hij met diepe verbittering tegen de theoriën van Greskamp in en vocht bijna een uur lang met een woede als hing z'n leven er van af. Al de bitterheid, die hij in de lange maanden van vereenzaming en verdovend ploeteren had opgezameld ging van hem uit in een stroom van wrange woorden en felle argumenten, van hooghartige vooroordelen en trotse theoriën. Hij vertelde van wat hij gezien bad in de school en daar buiten en kwam telkens weer terug op z'n eenmaal opgevatte gedachte: daar was geen redding voor dit plebs, geen mogelikheid van verheffing, het was een verloren zoodje en alle moeite om het op te heffen was te vergeefs. Onze tijd was misselik sentimenteel, kwijlde van ethica. Na de kristelike dogma's wou men nou de rooie dogma's aan de wereld opdringen, maar zo min al de eerste de wereld ook maar een duim vooruit gebracht hadden, zo min zouden de laatste enige eigenlike invloed hebben. De mensen bleven mensen, met al hun deugden en fouten, en zolang men van hen geen braafheidsmechanismen maken kon, zolang zou de wereld een verwar-
112



Marcus keek haar aan. Er was een vleiïng in haar heldere ogen en haar mond glimlachte vragend.
„Ja?" zei ze „Blijf je?"
en haar hand drukte vaster op zijn arm.
Een stille, weke verwondering steeg in Marcus aan en even vroeg hij zich af, waarom ze zo op hem gesteld was Hii had haar in geen jaren gezien en vroeger waren ze nooit bizondere vrienden geweest. Z'n boosheid slonk weg
„Wil je 't heus graag?" vroeg hij dan met een glimlachje.
„Ja, zei ze vast. „Ik sta er op."
„Dan blijf ik," zei hij besloten.
De bediende was een eind op zij gegaan en wachtte zwijgend, „t Is met nodig, Bernard," zei Enny. „Meneer blijft nog" De man boog met hetzelfde onbewogen, nietszeggend gezicht, waarmee hij heel den avond bediende en Marcus keek hem even aan. Prettig, dacht hij, die zwijgende bedienden zo om je heen. Dan keerde hijzich om en liep achter Enny aan die op zn tante toestevende. Op hetzelfde ogenblik viel hem z n gesprek met Berg in en de gedachte flitste door z'n hoofd, of die bediende ook verborgenheden had in de diepte van z'n wezen. Hij keek nog eens naar hem om. De man stond bij de deur en verschoof de tressen van z'n gegalonneerde rok. Maar
bediddSïffSW W?8 deZel-fde ernSÜge' Waardige en ^tsbediudende Nik. En z'n even in de hoeken neergebogen mond lijnde strak in het onbewegelike gezicht. „Die man is één zwijgend raadsel," dacht Marcus, maar
SESfiJft" aChter: »°f één Stuk ve^e
* *
slaSen'HH^Ki*i,kamer "J0**6 6611 sigaret voor N ging wX^'ÏL *■ fk' ett vermoeid van het dansen en het lang!
San hhT?n t aaP W6ek ^ 2,1.0gen' hoe meer W d^t. staarde hil?,9™ 7er de }*?™* van z'n stoel en strak mïS 1 S 3 ? van z n blinkende lakschoen, die al maar op en neer danste in dezelfde vlugge maat. Er vloog een glimlach om z'n mond af en toe en dan verstrakte zijn^zfcht weer tot een mtdrukking van aandachtig overwegen! g Hoe
bet zo in eens gekomen was
Hij voelde nog Enny's warme mond aan zijn lippen Hii had
wïren^Tenln^' ^ aUeen * ™* ™™ ^ waren, m een hoek van de danszaal. Hij was het tevoren niet
121



van plan geweest, maar ze lachte naar hem op, toen hij iets zei en haar mond was zo dicht bij z'n gelaat geweest. Toen had ie
zich in eens over haar neergebogen en haar mond gekust
En zij had hem teruggekust, lang en hartstocbtelik En
morgen zou hij haar ontmoeten in het bos buiten de stad
Wat was dat ?
Hield ie van Enny? Hield zij van hem? Onzin! Hoe kon
dat? Ze kenden elkaar immers nauweliks en waarom zouden
ze zo in eens van elkaar houden? Enny was een flirt!...
Dat had ie vanavond meer dan eens gehoord Natuurlik,
ze flirtte met hem, 'twas maar een gril, een fantasie zonder
betekenis Hoe zou Enny, het rijke, verwende kind van de
voorname Van Weelen, hem, de arme schoolmeester werkelik
liefhebben? Dan schoot zijn trots naar boven en hij stond
op. Een hoog rood steeg hem naar het voorhoofd Dat misschien! Ze vond hem interessant om z'n armoe en wou wel es met hem flirten om meer van hem te weten te komen? .... Was dat niet iets voor zo'n weeldekind? O, hij was interessant immers, daar bad die schofterige Wegener wel idee van gehad : een Van Houwaert, die vervallen was tot de waardigheid van schoolmeester!
Maar dan zag hij weer Enny's lachend gezicht met de helle ogen en de rode mond. Ze lachte zo open en klaar en ze had zo ongewoon duidelik haar voorkeur laten blijken, van het
eerste moment af Kon die houding liegen? .... Nee, ze
was niet de geraffineerde flirt, waarvoor ze doorging Ze
was een kind en ze had gespeeld met wat jonge ventjes, als met stukken speelgoed, maar ze was niet bedorven .. Enny was rijk en ze was nu meerderjarig en ze was niet verloofd;... Eigenlik was dat iets bizonders voor zo'n meisje. Natuurlik waren er liefhebbers genoeg geweest, maar ze wachtte
Een trots gevoel doorstroomde hem Ze wachtte. Ze
was als een bloem, die wacht om geplukt te worden, maar die weet, dat alleen de prins uit het sprookje haar vinden zal,
bereid om hem toe te behoren Andere handen konden
haar niet beroeren, zonken machteloos neer tegenover haar
stralende, gelukkige schoonheid Tot eenmaal de prins
komen zou en de hand naar haar uitstrekken. Dan zou ze zich neigen naar de grijpende hand en zich laten plukken, vernietigd van geluk En m dat sprookje- zou hij de prins
ripi Maar het volgende moment gMmlachte hij in bittere
zelfironie: hij een mooie prins! Maar hij had haar
122



toch gekust! En ze had hem teruggekust en ze had getrild in
zijn arm en de ogen gesloten van zaligheid Met een schok
richtte hij zich hoger op .... Ja, hij hield van haar. Hij vond
haar mooi en trots genoeg om van haar te houden En
morgen zou hij haar zien en ze zouden samen in het bos wandelen en praten. Hij zou haar veel te vertellen en te vragen hebben. God, wat was dat alles wonderlik en plotselnu? eekomen! s 5
Hij ging naar bed en draaide het licht boven z'n hoofd uit M donker lag hij nog over haar te denken, m eens o-ing hij recht opzitten. Een gedachte was door z'n bewustzijn geschoten, plots en hel als een bliksemschicht: Enny was rijk Als hij haar trouwde!.... Was dat een kans, die het leven hem bood? Een rijke vrouw! Dan was ie meteen teruggevoerd m zijn oude sfeer en kon leven naar z'n eigenlikste instincten Maar even daarna verwierp hij deze gedachte. Nee,
daar niet aan denken .... Hoe kon dat in hem opkomen? .... Was dat niet een laagheid? Zich verkopen aan een vrouw omdat ze rijk was en leven op haar kosten als een vadsige'
parasiet? Z'n trots verzette zich. Het was een laagheid en
een Van Houwaert onwaardig .... Hij zou zich voelen als een souteneur! Maar de gedachte kwam terug als een vleiende
verleiding Als ze toch van hem hield en hij van haar?
Die rijkdom was bijzaak. Daar hadden ze geen van beiden aan gedacht, maar hij was er nu eenmaal.... Mocht dat dan een beletsel zijn? Het zou een laagheid zijn een vrouw zonder lietde te trouwen om haar geld.... maar, zou het geen dwaasheid zijn een vrouw, waarvan men hield, niet te trouwen omdat ze toevallig rijk was? En voornameök in zijn omstandigheden? ^
Lang woelde Marcus, eer de slaap kwam en de overstelpende massa gedachten werkte voort in zijn slaap als een eindeloze droom, vol tegenstrijdige beelden en gebeurtenissen.
Aan de koffie liep het gesprek over de partij van de vorige avond. Oom en Tante gingen zelden uit en vooral Oom was vol van het rijke feest. Hij sprak met bijna kinderlik genoegen van net diner en de wijn en van het overdadige souper laat in den nacht, zo echt feestelik en rijk.... Geld was toch maar een mooi ding in het leven!
„En jij hebt ruzie gemaakt, hè, driftkop!" zei Oom vrolik tegen Marcus.
123



Marcus lachte.
Nee," zei hij, „ruzie gemaakt heb ik met. Maar daar was een poenige meneer, die me in het zonnetje wou zetten. En toen beet ik van me af."
Ik heb er van gehoord," zei Tante en er klonk een stille tróts in haar dorre stem. „Je hebt die meneer te woord gestaan zoals een Van Houwaert betaamt. Dat heeft me plezier gedaan." , ... , ,
Marcus kleurde. Tante prees hem niet vaak en hij voelde in haar blik een warmte van verwantschap, die hem vreemd en trots ontroerde. Ze waren toch ook samen de laatsten van de familie) L" „. ,
„En weet je, wat ze zeiden?" babbelde Oom prettig door. Ze zeiden dat die meneer zo woedend op je was, omdat Enny
j'e zo opmerkelik voortrok Die meneer heeft namelik de
pretentie, voor haar toekomstige echtgenoot te willen doorgaanf" , . ; J ..., .,
En Oom Ernst lachte sroakelft om z'n eigen hatelikheid. „Hij moet schandalig rijk zijn, die meneer Wegener r ging hij voort. . „
„Maar z'n vader is op een schoen en een klomp m Uorenbwg gekomen," zei Tante scherp.
,Nou ja! maar wie vraagt daarnaar als je miluonair bent! lachte Oom wereldwijs. „Het geld is goed en bedekt alle smetten uit het verleden."
De Van Weelens zijn een oude familie," verklaarde lante nadrukkelik. „En ze hebben het geld van die prots niet noodig: ze hebben zelf geld genoeg."
Er wordt gezegd, dat Van Weelen lelike klappen gekregen heeft," zei Oom bedenkelik, maar Tante haalde de schouders op, en zei kortaf: jjKletspraatjeft." .. Daar kon Oom Ernst niet tegen op en hij zweeg wijeelik. Na een poosje zei hij lachend tegen Marcus:
„Jongen, Marcus.... die Enny dat zou een mooie
partij voor jou zijn!" ; „
Marcus kreeg opnieuw een kleur en Tante zei geërgerd: „God, Ernst, zit toch niet zo onverdragelik te zwetsen! 't Lijkt wel of de wijn nog niet uitgewerkt is bij je."
Oom protesteerde zwakjes en het gesprek viel stol.
Marcus glimlachte over z'n bord Ze moesten het eens
weten! Zie je, daar had je 't weer! Daar zaten ze weer bij me-
124



kaar, drie intieme familieleden en van het belangrijkste, dat hem op 't ogenblik bewoog hadden ze niet het flauwste besef Berg had toch wel gelijk Het zou wel overal en
altijd zo zijn
Enny droeg een donkerrood laken mantelpakje, dat nauw om haar slanke leden sloot en met beverbont was afgezet. Ze had een kleine pelsmuts op met een luchtig zwiepende aigrette. Dat gaf iets prinseliks aan haar verschijning en Marcus kreeg een kleur van plezier, toen ze de hoek van het laantje omkwam, haastig, als was ze bang te laat te komen.
„Wacht je al lang?"
„Nee, ik kwam net aan," loog Marcus, die meer dan een half uur in de buurt rondgeslenterd had.
Ze gaven elkaar de hand, gewoon vriendschappelik en Marcus voelde een lichte teleurstelling. Zwijgend liepen ze een eindje naast mekaar voort Marcus dacht aan de vorige avond.
Hoe ze mekaar gekust hadden Vreemd, zo anders als ze
nu waren: correct, koel. Was er dan niets tussen hen? Had Enny er al spijt van? Maar dan zou ze niet gekomen zijn.
„Be heb lang aan je zitten denken, Enny," zei hij, en zijn stem klonk ongewoon warm. „En ik begreep het maar niet."
Zij keek hem aan met een lief lachje.
„Wat begreep je niet?"
„Hoe we zo in eens zo zo tegenover elkaar gekomen
waren."
„Nee hoe kwam het ook weer, Marcus?"
Marcus zag haar aan. Haar ogen lachten. Hij lachte ook, maar zei niets.
„Br heb een erg standje gehad," zei ze dan.
„Wat?" riep hij verschrikt. „Wisten ze het dan?"
„Wel nee, malle jongen! Omdat ik Wegener zo onaardig behandeld heb gisteren."
Even zweeg ze. Toen viel ze heftig uit.
„Br kan Wegener niet uitstaan. Br vind hem een vreselike man, dom en heerszuchtig. En wat kan het mij schelen, dat ie zo rijk is? Br wil niet met 'em trouwen."
Haar gezicht was verstrakt tot een uitdrukking van verbeten woede. Haar Bppen leken smaller en in haar ogen vlamden felle lichtjes.
„Witien ze dan hebben, dat je met 'em trouwt?" vroeg Marcus zacht en ook zijn gezicht veranderde.
125



„Alleen op m'n vlechten?" „Alleen op je vlechten."
Ze trok een pruilend lipje, zweeg even, zei dan:
„Weet je, Marcus als je nog bij ons komt, een avond,
dan zal ik zeggen, dat ik hoofdpijn heb en dan zal ik m'n haar in vlechten doen, voor dat je komt.... Doen?"
„Maar ik kom immers nooit bij jullie," zei Marcus verwonderd. „Hoe kan ik dan nou zo in eens binnen komen vallen?"
„Nou, je kan toch wel wat verzinnen?"
„Ik weet niks," zei Marcus hulpeloos.
„Nou, dan zal ik wel wat voor je verzinnen Wacht
weet je wat? Morgenavond kom je aanbellen met een boek,
dat ik je zogenaamd te leen gevraagd heb op mijn partij
Hoe von je mijn partij?"
„Schitterend, Enny Maar jij was 'et heerlikst van alles,
een echte koningin. En ik kan nog niet geloven, dat ik die koningin zo maar brutaalweg gekust heb."
„Ja, dat was wel erg brutaal."
„Maar de koningin heeft me teruggekust."
„Dat heb je je bepaald verbeeld!"
Marcus lei z'n arm om haar heen en drukte haar vaster tegen zich aan. Zo was het net als gisteren, haar lachend gezicht naar hem omhoog en opnieuw kuste hij baar en voelde haar gretige lippen, die hem terugkusten, keer op keer. Haar borst ademde tegen de zijne en haar ogen blonken vlak bij zijn gezicht. Toen hield hij baar hoofd met beide handen vast en kuste haar ogen een voor een, zacht, als eerbiedig. Even bleef zij nog met gesloten ogen staan, als in afwachting. Tot hij haar losliet en zij met een lichte zucht de wimpers weer opsloeg. Zij glimlachte en zei:
„Lieve jongen."
Arm in arm wandelden zij verder. Het was heel stil in het bos. De beuken hieven hun gladde stammen als blanke pijlers omhoog en in het lage hout ritselde het af en toe even, een fijn, licht gekraak, als. vloden kleine wezens bij hun nadering voort. Het was tintelend koud, en de hoge lucht was zo blauw boven de bomen en doorzichtig als oud porcelein is. De paden waren hard bevroren en hier en daar was een plas gestold tot een glanzende, staalzwarte spiegel. En langzaam bewogen de bomen hun takken, loom als waren ze vermoeid. De wind zong een wonderweemoedig en ijl wijsje in de kale kruinen. Marcus voelde zich zo licht en blij als nooit te voren. Een
127



heerlik gevoel van kracht deed hem recbterop gaan en het hoofd heffen als een heerser. En naast hem, vertrouwelik, zeer
dicht bij hem, liep Enny en ze had hem weer gekust....
ze hield van 'em en hij hield van haar Wat was de wereld
mooi en wat was het leven licht en heerlik! Hij haalde diep adem en zei:
„Enny, jk heb gisteren gedacht aan een sprookje. Een sprookje van een heerlifce bloem, die stond in een wondertuin, zo mooi.... zo mooi...."
„Vertel het 'es, Marcus?" vleide haar stem, met een kinderlike intonatie.
En Marcus vertelde. De geheimzinnige werking van de ontluikende liefde zond door zijn mond de zachte, tedere woorden die alles tot poëzie maken, en zijn klankrijke, diepe stem kreeg accenten, die hemzelf verwonderden en een weke ontroering in hem opriepen. Dicht bij haar oor vertelde hij zijn eenvoudig verhaaltje, zacht, en een bevend geluk steeg aan in zijn ziel om de weelde van de gevoelens, die uit hem overstroomden in de ziel van het mooie meisje, dat naast hem liep. Enny luisterde, zonder iets te zeggen. Een dromende blik kwam als een floers van tederheid om haar helle ogen en haar lippen lagen even open in een stille glimlach. Toen hij zweeg, haalde ze diep adem en na een poosje vroeg ze:
„Is het al uit, Marcus?"
Hij keek haar diep in de ogen en zei:
„Nee, Enny, nog niet. Maar de rest is nog niet gebeurd en die zal ik pas kunnen vertellen als ze wel gebeurd is."
Enny keek hem lang aan en haar ogen spiegelden zich, sterk en uitdagend in de zijne. Dan zei ze zacht:
„Je bent een dichter, Marcus."
Marcus schudde het hoofd.
„Nee," zei bij rustig, „een dichter ben ik niet. Ik ben een
heel koel en nuchter mens Maar ik weet niet, hoe het
komt. Als ik zo dicht naast jou loop en je gezicht zie en je stem hoor, Enny, dan voel ik me zo heel anders. Of ik tot alles in staat zou zijn tot grote dingen Dat komt omdat ik zoveel van je hou, Enny. 't Is als de openbaring van een wonder
en even plotseling en onverwachts gekomen onbegrijpe-
lik Hou je ook veel van mij, Enny?"
„Ik heb je toch gekust?" zei ze stil.
Er ging een schok door Marcus en hij zweeg. In eens had hij aan die andere gedacht, dié hem ook gekust had, aan Lientje,
128



die hij bezeten had die wilde nacht van passie, 't Was nog maar kort geleden, maar 't leek al wel een eeuwigheid, zo ver weg, zo lang geleden ... een herinnering uil een boze droom, benauwd en droef. Waarom kwam die gedachte hem nu plots hinderen en dit geluksmoment verbitteren .... God, wat was dat eigenlik een banale geschiedenis. Daar liep ie nou met een mooi, lief meisje en hij had die lelike daad in z'n verleden... Dit meisje hield van 'em, en dacht er niet aan, dat ie de uiterlikheid van z'n liefde weggegeven had aan een vuile straatmeid. Bah! hij had een hekel aan zichzelf.
„Wat ben je in eens stil, Marcus en wat kijk je somber?" vroeg Enny. „Is er wat?"
„Nee," zei Marcus ontwijkend, „ik dacht ergens aan "
„En nu moet ik gaan, Marcus. Ik kan zo lang niet wegblijven."
„Nu al?" riep Marcus verschrikt en ontevreden. „Je bent er pas." Enny lachte.
„Maar ik ben geen jongen, die maar lopen kan en uitblijven zo lang hij verkiest. Ik heb een boodschap verzonnen en het wordt heus tijd, dat ik ga."
„Br mag je natuurlik niet naar de stad terug brengen?"
„Kan je begrijpen! Nou, dus eh morgenavond
kom je me dat boek brengen, hè? Hoe heet het ook weer?"
„Am Wege, van Herman Bang," lachte Marcus. „Het boek, dat je zo interressant vond!"
„Precies Dag, Marcus."
Marcus hield haar hand vast in de zijne en trok haar zachtjes naar zich toe. Weer kuste hij haar op de ogen en toen, vaster op haar mond.
„Dag Enny m'n lieve, lieve Enny tot morgenavond
■dan."
Snel trippeldie ze weg. Bij de draai van het-paadje keek ze om, wuifde lachend naar hem en was verdwenen.
Marcus richtte zich hoger op. Een ogenblik stond hij nog te staren naar de struik, waar het laatst haar slanke figuur hem toegewuifd had. Dan keerde hij zich om en liep in gedachten verzonken het bos in.
De visitie de volgende avond viel mee .Hij had er wel wat iegen op gezien, maar alles ging zo natuurlik. De huisknecht wist er blijkbaar van en bracht hem dadelik naar de huiska-
129



was dwaasheid, het was 'et vergallen van je eigen kleine beetje levensgenot en je hielp er niemand mee, absoluut niemand ....
De maand Januari was zeer koud dat jaar. De vorst hield aan en er was al gauw ijs. Er werden middagen vrij gegeven om schaatsen te rijden en op een van die dagen maakte hij een grote tocht met Enny. Hij was dadelik om twaalf uur naar Dorenburg gereden en had haar ontmoet op weg naar de ijsbaan, waar hij haar volgens afspraak treffen zou. Toen hadden ze in eens zin gekregen om een tochtje te maken. En als twee ondeugende kinderen waren ze weggelopen uit de stad en hadden bij een molen de schaatsen ondergebonden aan het begin van een vaart, die zich eindeloos door de wijde polders slingerde. In het begin was het nog al druk op het ijs, maar verder werd het eenzamer en eenzamer. Af en toe liep de vaart in eens uit in een plas, breed, en grillig omlijst van verdord riet, waar grijs-zilverig de pluimen aan wuifden. Dan zetten ze een groter vaart en stoven de plas in de rondte, dan dwars er overheen, hobbelend over de plaatsen, waar het water al rimpelend bevroren was. Ze lachten en hielden elkaar steviger vast. En aan het eind draaiden ze met luid gekras van de scherpe ijzers rond, stonden dan stil, buiten adem. Zij streek de losgevallen krulletjes van haar voorhoofd en Marcus belette het haar stoeiend, tot hij haar kuste op haar kouden mond. Dan reden ze weer verder de vaart af, klauterden over grappige kleine bruggetjes met stuntelig gestrompel van de schaatsenvoeten en eens gleed Enny bij zo'n klimpartij onderuit, viel en schoot tot in het midden van van de vaart, waar ze, machteloos van het lachen bleef zitten, de bonten muts komiek schuin over haar gezicht, de haren losgeschokt. Haastig schoot Marcus toe en vroeg zo bezorgd of ze zich bezeerd had, dat ze nog harder moest lachen en niet antwoorden kon en maar al met haar hoofd schudde, waarop de muts nog maller in verzakking kwam. Hij sloeg de armen om haar heen en wou haar opheffen, maar ze was zo zwaar in haar maohteloosheid-van-lachen, dat hij .zelf ook onderuit slierde en zo voor haar kwam te zitten. En ze lachten, lang en onbedaarlik, als zorgeloze kinderen.
Tot ze ontdekten, dat het hoog tijd was om terug te keren. Ze zouden hard moeten rijden om op tijd thuis te zijn, voor de avond viel.
137



„Jammer, hè?" zei Enny en haar schitterende ogen keken fel in die van Marcus. „Zo moesten we nou eigenlik door kunnen rijden, al maar door, heel ver van de wereld weg... Tot we eindelik in een land kwamen, waar het altijd zomer was!"
Marcus lachte.
„En het ijs onder onze voeten wegsmolt!" vulde hij aan. „Ahah!" riep Enny, „jij bent nog altijd even logies als vroeger op de wiskundeles f' „En daarlaatst was ik een dichter," plaagde Marcus.
De zon hing als een vreemde lamp laag in de groen-blauwe lucht, waar violette tonen in sluierden. De landen waren gelig van bevroren gras en hier en daar schoot een klein silhouet langs naburige sloten en vaarten in regelmatigen, snellen gang. Enny reed voorop en Marcus hield zijn handen op haar heupen, duwde met iederen slag even om meer gang te geven. Ze spraken niet meer. Met ernstige gezichten reden ze voort, in lange, even uitbuigende slagen. Gelijkmatig ruisten hun schaatsen, sisten even bij het afstoten. Zonder rusten reden ze voort, snel, zonder links of rechts te kijken. Marcus voelde de beweging van haar slanke heupen onder zijn handen en een eigenaardige, sterke ontroering deed z'n ogen glanzen. Hij (lacht aan niets, liet zich maar gaan op de snelle kadans van het rijden, voelde met stille weelde de krachtige beweging van zijn, lenig lichaam. Het leek hem alsof zijn bloed warmer door z'n lijf joeg, met snelle, sterke slagen, mee met de maat van de rit. En zijn handen waren op de bewegende heerlikheid van Enny's heupen en allengs was het of
bij ook haar bloed voelde stromen, gelijk met het zijne
of alle bewustzijn zich oploste in eensterk-harmoniesrythme, als de wiegende beweging van een rustig-schone dans
Het mooie silhouet van Dorenburg met z'n hoge torens stond blauw-zwart tegen de langzaam vertroebelende lucht, waar de zon al verzonken was en het leek een immens kasteel uit een blij sprookje vol schone mysteriën.
't Was bijna donker, toen ze afbonden.
„Breng je me even thuis?" vroeg Enny.
Marcus keek haar verwonderd, een beetje verschrikt aan.
„Zou dat goed zijn?" vroeg hij aarzelend.
Enny keek ernstig.
„Ik moet het toch zeggen," zei ze. „God, ze zullen wel on-
138



gerust zijn, dat ze me niet op de ijsbaan gezien hebben!
Nou, wat kan het ons schelen Ze moeten het toch eens
weten F'
Marcus voelde zich onrustig en gejaagd, 't Was waar. Eens moesten ze 't „weten" .... Maar daar had ie eigenlik nooit aan gedacht! Er was iets tussen Enny en hem. Dat ook anderen daar wat mee te maken hadden, was hem nog nooit ingevallen. Stil liep hij naast haar voort.
„Ben je bang?" vroeg Enny lachend. „De man, waar ik van houen zal, moet nergens bang voor zijn."
„Bang?" herhaalde Marcus. „Bang niet. Maar 't is zo gek. Wat moet ik zeggen?"
„Wat je zeggen moet? Nou, dat vindt zich vanzelf."
Marcus trok z'n wenkbrauwen op, en zei niets meer. 't Was eigenlik een malle streek geweest, die schaatsentocht zonder dat ze er bij Enny thuis iets van wisten. Ze hadden daar geen van beiden aan gedacht, maar 't kwam niet te pas.
Toen ze binnenkwamen was het Hebt al op en Mama Van Weelen was alleen in de kamer. Ze keek zeer verstoord, al slaakte ze een zucht van verlichting, nu ze haar dochter ongedeerd voor zich zag.
,,Kind," riep ze, „waar kom je in Godsnaam vandaan? Papa loopt overal naar je te zoeken. We hebben in doodsangst gezeten!"
Enny vloog haar moeder om den hals en praatte met haar wang tegen mama's mond, om haar het verder protesteren onmogelik te maken.
„Niet boos zijn, moedertje, hè?.... Ik ben met meneer Marcus een tochtje wezen maken. Op de baan is het zo vervelend druk en dat eeuwige heen en weer rijden is zo vervelend. Een tochtje is véél prettiger!"
Ze sprak met een hoog, vleiend stemmetje. Maar mama's gezicht drukte nog altijd verwondering, zelfs toenemende ontstemming uit
„Ja maar Enny," zei ze ontevreden. „Je weet toch wel
je bent geen kind meer .... Je ...."
„Ach ja, moeder," riep Enny en ze schudde haar moeder lachend aan de schouders, „dat weet ik wel, maar as 'et nou toch zo heerlik is!"
Mevrouw van Weelen keek haar ernstig aan en Enny kleurde. Dan wendde de mama zich tot Marcus, die er wat onhandig bij stond en geen raad wist met z'n figuur. Koel zei ze:



„Ik dank u intussen, meneer Van Houwaert, dat u mijn dochter veilig thuis gebracht heeft."
„Volstrekt geen dank, Mevrouw," antwoordde Marcus, rood wordend. „Het was mij een zeer groot genoegen."
„Mag ik u iets aanbieden? Een glas port?"
„Dank u," zei Marcus, „ik moet gaan. Ze wachten bij Oom Ernst op me 1
Mevrouw had al gescheld. De huisknecht verscheen.
„Laat meneer even uit, Bemard."
Zwijgend boog Marcus. Enny liep op hem toe en gaf hem de hand.
„Dag Marcus," zei ze, en tartend voegde ze er aan toe: „Tot ziens, hè?"
Hij antwoordde niet en volgde de huisknecht, die de deur voor hem opende.
Op straat zette hij de kraag van z'n jas op en liep haastig de gracht af, recht voor zich uitziend. Hij was woedend om de beledigende houding, die Enny's moeder tegen hem aangenomen had. Dat was niet enkel, omdat hij zonder verlof met het meisje schaatsen gereden had. Hij voelde maar al te duidelik de afwijzende houding tegenover de schoolmeester zonder een cent, die zich verstoutte naar de rijke erfgename te kijken .... En hoe had ie eigenlik anders kunnen verwachten? Natuurlik wezen ze hem terug! 't Ging ook niet.'t Was idioot.. Toch .... als Enny van hem hield, moest ie er dan loslaten? Nee, dat zon ie niet, nooit. En wat kon hem dat geld schelen?
Al zouen ze haar onterven, dan nam ie er nog Hij was
toch geen koopman! God, wat was dat allemaal gemeen en laag bij de grond. En wat moest je een beledigingen afwachten,
als je het ongeluk had, arm te zijn Als z\i vader toevallig
z'n vermogen niet verloren, maar verdubbeld had, zouden diezelfde mensen hem met voorkomende glimlachjes inhalen .... Nu riepen ze de huisknecht: „Laat meneer even uit, Bemard." Wat zeggen wou: „Gooi die bedelaar even buiten de deur!" .... Ze had 'em niet eens een stoel gepresenteerd! Hij beet de tanden op mekaar en tranen van spijt
sprongen hem in de ogen. Hij mocht wel op een feestje komen, dat werd 'em genadiglik'toegestaan, omdat ie toch een Van Houwaert was en geparenteerd aan die arme gedupeerde Oom Ernst.... maar verder was ie een onmogelfk iemand!..
Hij ging regelrecht door naar het station. Oom en Tante wisten trouwens niet eens, dat ie in de stad was. Op z'n kamer
140



stond de tafel gedekt, maar hij liet dadelik afnemen, zei, dat ie al gegeten had. Hij zou geen kruimel door z'n keel gekregen hebben. Een tijdlang zat ie somber voor zich uit te staren, al maar z'n gedachten wentelend om de grofheid van de belediging, die bem was aangedaan en zinnend op middelen om zich te wreken. Maar telkens sloeg het besef van z'n machteloosheid zijn opstandige plannen verlamd neer. Wat kon ie doen? Niets! Die mensen kon ie redelikerwijs niet eens een verwijt maken.
Later op den avond schreef hij een woedende brief aan Enny, vol met hartstochtelike verwijten aan het adres van haar ouders. Maar toen hij het epistel overlas, scheurde hij het aanstonds in snippers. Wat kon zij er aan doen? Zij was er onschuldig aan. Hoe dapper had ze niet z'n partij genomen en duidelik laten merken, dat zij het niet opgaf. Wat moest ie haar dan onaangename dingen zeggen? Dan schreef ie haar een lange brief vol weemoedige tederheid, vol ingehouden pijn om de bezwaarlikheid van hun jonge liefde, die hen nog zo weinig gegeven had en die nu wel gebroken zou worden uit overwegingen van de meest platte aard Hij betrapte zichzelf op gedachten van haat tegen hen, die rijk waren en die uit dat onnozele feit de moed putten neer te zien met minachting op mensen, die in wezen minstens hun gelijken, misschien zelfs hun meerderen waren. En voor de eerste maal sedert hij Enny's huis verliet kwam de schaduw van een glimlach op zijn gelaat. Wat ie daar neerschreef, was dat niet het begin van socialisties denken? Kreeg ie niet dageliks iets dergelijks te horen van Harder of Vos? Was het hun onbewuste invloed, die hem deze dingen deed zeggen, of was het enkel een gevolg van deze grove behandeling door rijke mensen, die hem wegstieten uit hun huis, alleen omdat ie arm was? .... Ook deze brief verzond hij niet. Hij sloot hem weg in een laatje van z'n schrijftafel. Morgen zou ie nog es zien, es overlezen. Beter om zulke brieven, geschreven onder den indruk van het ogenblik, nog even binnen te houden. Nog niet tot rust gekomen, ging hij naar bed Hij sliep zeer onrustig en droomde verward van schaatsenrijden en drommen deftige mensen, die hem grijnzend buiten hun gemeenschap duwden, met de vinger naar hem wezen en aan hun mond zag hij, dat ze zeiden: „ Schoolmeestertje" En Enny stond er bij en lachte
zo luid, dat ie er van wakker schrok. Toen merkte hij, dat z'n wangen nat waren van tranen, tranen van woede en vernede-
141



ring, en nog een paar maal schokte een zenuwachtig gesnik op in z'n keel, zonder dat ie 'et kon bedwingen.
Het had gesneeuwd en de kinderen waren wonderlik nerveus. Ze hadden met sneeuwballen gegooid en elkaar met sneeuw ingewreven en de haren van de meisjes hingen in natte tresjes om hun rode gezichten geklist. Maar er waren er enigen bij, die er vreselik meelijwekkend uitzagen. Ze waren door en door verkleumd, blauw van de kou en in hun loodkleurige gezichten stonden de ogen groot en angstig te glanzen met een koortsachtige gloed. Met een vragende, bijna smekende blik zagen ze Marcus aan. Ze wisten niet, wat ze wilden, maar ze voelden zich bedreigd en verwachtten redding. Redding? Van hem? Wat kon hij? De hele schooltijd door kon hij op niets anders letten dan op deze kleine rampzaligen, die er uitzagen alsof ze bij voortduring dachten aan een onafwendbaar onheil, dat spoedig komen zou en hen vernietigen. Marcus stookte de kachel op, tot-ie gloeiend stond en sloot de ramen op een kiertje. Het werd verstikkend heet in het lokaal, maar de loodkleur week niet van de schamele gezichtjes. Leek het niet, alsof ze doortrokken van kou waren? Een van de kleine meisjes bukte om haar griffel op te rapen en Marcus zag boven de gestopte en rafelige kousen de blote dijtjes, zo dun en zo blauwig .... Hij schrok. Het kind had onder haar gescheurde jurkje niets meer aan .... M'n god, wat een toestand!
Het was een triestige morgen.
Tegen twaalf uur ging de deur van het lokaal open en een lucht van warm eten woei binnen: „de eetzaal" werd in de gymnastiek klaargemaakt. Toen hoorde hij een vreemde zucht en daarop een verschrikt geroep van de kinderen. De kleine Wim Vink was opzij gezakt en lag flauw tegen z'n buurman aan met gesloten ogen, lijkwit en slap. Een hevige schrik schoot in Marcus op. Een moment dacht hij, dat Wim dood was, zo bleek was het magere jongetje en zo doorzichtig de blauwige oogleden. Maar hij zag de mond vertrekken en de neusvleugels even trillen. Snel nam hij het ventje in z'n armen en schrok opnieuw van het ongelofelik lichte lichaampje, dat zo knokig aanvoelde als het karkas van een magere kat. Hij droeg hem naar de gang, dreef de meedringende kinderen met een paar scherpe woorden terug, en riep Harder erbij. Samen wiesen ze z'n polsen en slapen met koud
142



water en al gauw sloeg het kind de ogen op, zuchtte even en begon toen te huilen, zacht en verdrietig. Het klonk als het geschrei van een oud vrouwtje. Harder was bijna even bleek als Wim zelf en hij sprak bemoedigende woordjes met een stem zo zacht als die van een moeder. Het kind kalmeerde wat en toen begon Harder grapjes te maken, tot Wim glimlachte. Maar z'n grote, koortsachtige ogen zochten de gang af met dwalende, onbestemde blik.
„Hoe kwam et nou, Wim?" vroeg Marcus. „Was je al langer duizelig geweest?"
„Nee, meester," zei het zwakke, bevende stemmetje. „Ik
weet niet toen de deur openging rook ik ineens de erre-
tesoep en toe wier ik zo naar."
„Lust je graag erwtensoep?" informeerde Harder.
„Nou!" zei Wim gretig en er kwam weer glans en belangstelling in z'n ogen.
„Had je dan zo'n erge honger?" vroeg Marcus weer.
Toen keek Wim hem aan met een zeer wijs gezicht, lichtelik verbaasd over de meester z'n dwaze, absoluut overbodige vraag. Dót sprak immers van zelf! 't Was toch bij twaalven! En langzaam, zonder bitterheid of protest in z'n gelaten stemmetje, zei hij:
„Nou, natuurlik.... Me broertje en me zussies krijge 's avons en 's morgens een boterham .... maar ikke nie .... Ik krijg hier 's middags warm eten, maar de andere zijn nog niet op school."
Verschrikt keek Marcus naar Harder. Die had de lippen op mekaar geklemd en z'n ogen schitterden verdacht. Dan keerde hij zich met een ruk om en ging haastig naar z'n klas. Bijna onbewust streelde Marcus de kleine Wim over z'n haar en zacht vroeg ie:
„Wil je even hier wachten, Wim, of liever weer mee naar binnen gaan?"
,,'t Is hier zo koud," zei Wim rillend.
Toen nam Marcus hem bij de hand en bracht hem terug naar z'n plaats. De kinderen keken zwijgend toe, vol belangstelling voor het incident, dat ze straks tegen iedereen, die 'et maar horen wou, zouden oververtellen.
„Wim is weer beter," zei Marcus op gemaakt luchtige toon.
„Hij was alleen maar een beetje duizelig Werk maar
weer door. En ga jij maar wat stil zitten, Wim."
Marcus was diep geschokt. Telkens dwaalden zijn blikken
143



144
■weer naar het onogelike kleine jongetje, dat zo gelaten over z'n hongerlijen sprak, zonder protest die ellende aanvaardend met het wijze inzicht van iemand, die veel geleefd en veel gezien heeft en begrepen, dat er van die dingen zijn, waar geen verstandig mens zich tegen verzet, aangezien het logiese uitvloeisels zijn van het leven zelf. Was het eigenlik niet vreselik, dit berustend aanvaarden door zo'n klein wezentje, dat geen ander begrip hebben moest nog dan van spelen en blij zijn en smullen? En dag op dag had ie hier dat kind zien zitten en was er streng, soms hard voor geweest, als het 's morgens ongedurig maar zat te draaien in z'n bank en 's middags traag was en lui en niets begreep van wat hij
onderwees Alle dagen had dit kind hier gezeten en met
verterend verlangen gesnakt naar het middaguur, naar het eten, het enige maal van de dag! Hij had het niet geweten, er
zich niet om bekommerd En toch — wat een drama! Die
voortdurende, gloeiende honger van dit arme lijfje, het gulzig zich-vol-pr oppen en dan het vadsig verteren van het al te overvloedig ingezwolgen voedsel tot de honger weer kwam
en op bevrediging moest wachten tot de volgende dag. En hij stelde zich voor, hoe dat thuis ging, hoe de moeder tegen hem zei: „Jij krijgt warm eten." En hoe Wim dan begrijpend knikte en toezag hoe de anderen hun boterham opaten en voor hem geen kruimeltje overlieten En 'smorgens kwam de kleine stakker op school zonder ontbeten te hebben, doorvlijmd van de vreselikste hongerpijnen en moest stil zitten en leren maar in z'n smartelik bekrompen gedachteleventje was immers niets dan het gulzige verlangen naar het einde van de schooltijd, naar het warme eten in de gymnastiekzaal, naar de krankzinnige zwelgpartij Het was een
volkomen tragedie, een treurspel van allerdiepste ellende —
en hij had er nooit zelfs het minste idee van gehad Was
zo niet het hele leven? Rondom je heen krioelden de drama's, en je leefde er tussen door en merkte er niets van. Elk ogenblik van de dag ontmoette je mensen, die diep ongelukkig waren, die leden onder fyzieke of morele slagen, onder langdurige of ploteelinge ellenden, en je zag het niet. leder zag alleen zichzelf en z'n belangen. In anderer leed drong je niet door, dan in zeldzame, toevallige omstandigheden. Dan stond je even geslagen, maar spoedig ging je voort en je vergat de tragedie, die je zelf immers geen bloed kostte en je verdiepte je opnieuw in je eigen verdrietelikheden, die vrij wat minder



145
betekenden, maar die de belangrijkheid hadden, je zelf te betreffen ....
Na twaalven ging hij even naar het eten van de kinderen kijken. Een paar dames liepen rond met hoge schorten voor en schepten met een ijzeren pollepel de bndn-groene, dikke erwtensoep in de geëmailleerde schaaltjes. Hij praatte even met een van de dames over Wim en vertelde van zijn flauwvallen. De juffrouw wees hem het kleine ventje op een hoek van een bank. Hij lepelde haastig z'n schaaltje leeg, slikte de hete soep vlug door en toen het leeg was, gingen z'n glinsterende ogen begerig naar de grote eetketel.
„OngelofeUki" zei de juffrouw. „Zoveel als het kind eet. Drie, vier van die hoge schaaltjes vol. Een groot mens zou er te veel aan hebben."
,,'t Is z'n enig maal per vier en twintig uur," zei Marcus en hij vertelde, wat de kleine hongerlijer gezegd had.
De juffrouw zei meewarig:
„Ach "
en liep toen op een paar meisjes toe, die met hun lepels naar elkaar zaten te slaan en begon ze een standje te maken. Dan schepte ze rustig nieuwe schaaltjes vol en deelde die uit, niet meer bewogen dan vóór Marcus' mededeling.
„Die laat het ook langs haar kouwe kleren aflopen," dacht Marcus bitter, en ging geërgerd weg. Maar toen hij buiten liep herinnerde hij zich z'n eigen standpunt: „hou je d'r boven en laat je niet naar de ellende der armen neertrekken'' en hij begreep, dat ie 'et recht miste om die dame een verwijt te maken. Ze volgde slechts de raad, die hij zichzelf zo vaak gegeven had En — wou hij voortaan zijn houding veranderen? Geen kwestie van. Alleen, dit feit was zo enorm en
het had hem zo totaal onverwacht overvallen Echter .. .
er waren natuurlik duizenden van die enorme feiten. Kon je daar onverschillig onder blijven, mocht je daar koud voorblijven, alleen omdat je ze niet alle bij ervaring kende?
Marcus raakte in de war met z'n gedachten en z'n voornemens ....
Op z'n kamer lag een briefje van Enny. Snel brak hij het open. Ze was in de stad en ze zou hem na vieren wachten op de hoek van de Markt en de Hoogstraat. Een schok van vreugde ging door hem heen. 0, ze hield tóch van 'em! Ze
waagde dit, alleen om hem te zien en te spreken Heerlik! Hij lei bet briefje naast z'n bord en las het wel twin-
Marcus van Houwaert. 10



146
tig maal over. Het was gewoon gesteld maar het wès er en het hield een daad in, een daad van liefde!.... ■
De middag kroop om. Hij daoht aan mek dan aan Enny. Hii merkte nauweliks op dat de kleine Wim met een hoogïïtekleur zatte knikkebollen en telkens bijna in slaap viel.
ander hem ophouden of met hem meelopen zou. En^iy wachtte al op de afgesproken plaate Ze^ was een
naartfga? Sar"een aangenaam gevoel van onrust, waarin
" 7a wflVen me af en toe wel es wat zonderling aan en Sr scïuKh^fow'5 Ernaar zeggen doen ze niets. TrouwenTze weten wel, dat ik toch doe wat ik wil, als t er
op aan komt." ,
Marcus lachte om haar vastberaden toon. Geef je me een arm?" zei hij.
^ffSSStl * MT * *> weifeUad. „Je k» »*



mering, arm in arm, als waren ze officieel verloofd of getrouwd.
„Dag, meester!" klonk in eens een schelle stem en een haveloos jongetje zag met een afschuwelike grijns naar Marcus op. Deze kleurde en knikte vluchtig. Enny zag hem van terzijde aan, keek nog even om naar de jongen en vroeg toen met een toon, waarin Marcus duidelik afkeer hoorde:
„Wat was dat voor een kleine zwerver?"
„Een jongen van school zeker," antwoordde Marcus onwillig.
Enny rilde onwillekeurig. Hij voelde haar hand op z'n arm een beweging maken als wilde ze zich terugtrekken, als wou haar voorname ziel het kontakt verbreken met hem, die voortdurend ondier deze vuilheid en armoe verkeerde.
„Zijn ze allemaal zo?" vroeg ze zacht.
„Bijna allemaal, ja."
Weer rilde Enny en zweeg even. Toen mompelde ze: „Af schuw elik!"
en met een druk je van haar hand op zijn arm, voegde ze er bij:
„Arme jongen arme Marcus."
Een weekheid van zelfmedelijden steeg in Marcus op, maar een gevoel van onhehagelikheid over haar houding, die hem duidelik deed voelen, dat ze hem betrok in haar vage afschuw voor de vieze zwervertjes, die zijn leerlingen waren kwam daar bovenuit. Ze wist het misschien zelf niet, maar zijn fijne intuïtie ried het onmiddeBik.
„Ze zijn soms erg ongelukkig," zei hij, als om zichzelf te verdedigen. En hij vertelde haar het geval van de kleine Wim Vink, die flauw gevallen was, toen hij het eten rook.
„Vreselik," vond Enny, maar haar toon was koel. En ze voegde er driftig achter:
„Maar waarom vragen die mensen dan geen ondersteuning? Er is toch een armenzorg! Niemand hoeft toch zó honger te Hjden!"
Marcus glimlachte flauwtjes. Hij was al beter onderricht.
„Dat krijgen ze niet allemaal," zei hij. „Als de vader drinkt bijvoorbeeld."
Enny keek duister voor zich. Dan zei ze:
„Wat moet dat vreselik zijn, om daar altijd tussen te leven," maar in haar stem was meer afschuw voor de vieze lelikheid van het milieu dan medelijden voor de arme
147



14»
Marcus. Deze merkte het op en werd er door geïrriteerd. Ook maakte het hem verdrietig en angstig. Het leek hem, of er plotseling iets tussen hen gekomen was, als een onoverbrugbare kloof. Maar hij wilde het verjagen en lachte gedwongen.
„Laten we over wat anders praten, Enny," zei hij, „over iets vrolikers. Die narigheid is er nu eenmaal, daar hoeven wij toch onze stemming niet door te laten bederven?"
Enny zuchtte.
„Ik vind het zo afschuwelik," zei nog eens met nadruk. „Ik
kan niet tegen armoe en lelikheid als ik het zien moet,
word ik gewoon fysiek onwel."
„Ja, zo iets voel ik ook," zei Marcus nog lachend. „Maar dat went langzamerhand."
„Dat wil zeggen," viel Enny snel in, „dat je fijne gevoel afstompt. Ik vind dat geen winst."
Marcus beet op zijn lip.
„Lieveling," zei hij zacht, „jij bent ook veel te mooi en te fijn om tussen lelike dingen in te zitten. Wij mannen zijn sterker en kunnen meer verdragen. Maar mij is het toch ook heel pijnlik en ik moet er zo gauw mogelik uit. Weet je wat ik ga doen? Ik heb nu het vaste plan voor staatsexamen te gaan werken en dan in de rechten of de letteren te gaan studeren .... Dat schept nieuwe mogelikheden, hè, en een andere sfeer."
„Ja," zei Enny, zich dichter tegen hem aandrukkend, „dat
moet je doen. Dat zal heerlik zijn ja Jij bent immers
niet iemand om in zo'n ellendig milieu te leven. Dat hou je nooit vol."
„Beschouw het als een doorgangsfaze," zei Marcus met sterke overtuiging. „Dat doe ik ook. En zodra ik een graad heb, haal ik je weg uit dat grote, stille huis met z'n koele, kouwe atmosfeer, en dan gaan we samen een nieuw, zelfstandig leven beginen!"
„Heerlik," zei Enny op dwepende toon en haar blik werd weer zacht en lief. •
Maar toch bleef er een vreemde moeilikheid, als was er een donkere schaduw, die tussen hen meeliep en hen hinderde door z'n zwijgende aanwezigheid. En ze waren bijna blij, toen ze aan het station kwamen én afscheid moesten nemen: het was al te gewaagd, samen op het perron te gaan, waar altijd Dorenburgers waren.
Onrustig ging Marcus naar z'n kamer en na het eten zat hij



14»
lang peinzend voor zich uit te zien. Het vreemde, donkere, dat daar plotseling gerezen was tussen Enny en hem, verontrustte hem sterk. Als vreemden hadden ze even tegenover elkaar gestaan, vijandig bijna. Om dat af schuwelike, waaraan hij ook geen schuld had, maar dat zich aan hem had vastgeklampt, dat op hem kleefde als een smet. Zo had zij het gevoeld en hij hij had het zelf ook gevoeld. Het was een
feit: zij stond er buiten, er boven, oneindig ver. En hij zat er midden tussen, het was zijn dagelikse omgeving, het was over hem gekomen en had hem neergetrokken. Hij deed zijn best, zich zuiver te houden van alle besmetting, maar misschien waren er al verschillende dingen aan hem, die wezen op een afzakken naar dat afgrijselike pauperdom, in z'n spraak misschien, in een ruwen toon van z'n stem, in z'n manier van lopen. En zou het op den duur niet zelfs z'n denken overwoekeren? Had ie vandaag naar aanleiding van de kleine Wim Vink geen gedachten voelen komen, die mijlen ver verwijderd waren van al wat hij vroeger gemeend had, dat onomstotelik voor hem waar was, van zijn trotse overtuigingen
en zijn koele, hoge standpunt Maar geen ogenblik zou bij
toegeven toch, bewust toegeven. Hij moest zich geestelik zuiver houden, gereed om elk ogenblik van de dag te kunnen terugkeren in z'n oorsprongelike stand, ongerept, met hoge gevoelens en onkreukbare trouw aan z'n afkomst. Daarvan moest Enny doordrongen zijn met dezelfde onwrikbare zekerheid als hijzelf.
Hij schreef haar een lange brief vol hartstochtelike betuigingen van liefde en waarin hij veel sprak over wat hem die middag verontrust en beangst had, wat hen dreigde te scheiden door z'n weerzinwekkende aanwezigheid, en waaraan hij toch geen schuld had. Hij zocht naar de juiste woorden, de nauwkeurige verklaring, naar de beste manier om haar gerust te stellen en haar te overtuigen ....
* * *
De volgende avond, een paar uur na het eten, kwam de juffrouw met een geheimzinnig gezicht binnen. „Meneer, daar is iemand om u te spreken." „Wie?"
„Een meneer met een pelsjas an hij moet u dringend
soreken."



Marcus was verbaasd Wie kon dat zijn? „Laat meneer maar binnen "
Een ogenblik later stond bij tegenover meneer van W*e
„Dag meneer Van Houwaert"
Mi ^herkfeeg, Marcus zelfbeheersing in zoverre dat hij weer spreken kon, maar z'n stem «We verdacht ' ^Dag meneer Van Weelen.... eb.... wiHu niet gaan " en hij schoof hem de leunstoel toe
die met geheel en al van belang ontbloot ia.» *' Ifl \ * ï x g mj mm zelfbeheersing en al waren ziin y^nn baar zoekend naar de juiste wijze om te beginnen Sin ïïï, „Ja," zei Marcus kortaf.
weet het," antwoordde Marcus stroef, en ziin eezicht
stoel en ïïïlT^.begreep hem. Hij verschoof z'n bcoei en Jcucnte. Dan kwam hij in eens los-
docNerT" Houwaert, u correspondeert met mijn
hJ^^^m 201048 verwacht. Toch schrok hij weer maar hii hettmwbL^fn' ^ aIleen toestemmend. ' ' 1 de& hldSS?^ te waarovar die correspon-
150



151
Even was het stil. De twee mannen Keten eiKaar »ua*. m ^ ocen. Toen zei Marcus langzaam en scherp:
De vermoed, dat u het begrepen heeft Dat spaart ons die moeite, pijnlike dingen te zeggen, dunkt me. Uw vermoeden is juist, meneer Van Weelen. Welnu?" _
Ondanks zichzelf glimlachte de ander even en hij zei:
„U lijkt werkelik sprekend op uw vader. Ook in de mauw* waarop u een gesprek voert, zoals op 't moment
Hij stond op, als om meer indruk te maken en vroeg toen: Is het u bekend, dat men in onze kringen niet met een meisje op deze wijze correspondeert zonder voorkennis van de ouders?" J _.. „ ,
Marcus verbleekte opnieuw. De slag kwam aan. Zijn naraa klemde zich vaster om de leuning van de stoel, waarbij hij was blijven staan en zijn donkere ogen flikkerden yan ingehouden woede. Hij zweeg even als om zich te bedenken. Van Weelen wachtte en keek hem strak aan.
„Meneer Van Weelen," zei Marcus dan, heel koel en bedaard, „als u misschien alleen hierheen gekomen is om mij te beledigen, is het beter, dat we dit gesprek staken. Aisu klaarheid wilt over de zaak, die u verontrust, gaat u dan zitten en laten we er over praten zonder stekeligheden te zeggen, die tot niets dienen."
Een beetje verbluft ging Van Weelen inderdaad zitten en ook Marcus nam plaats op een stoel.
„U heeft natuurlik niets tegen mij, dan eh dan
m'n armoede en m'n maatschappelike positie?" vroeg hij
toen. .
Enny's vader was een weinig verlegen met de manier, waarop Marcus de leiding nam. Hij maakte een vaag handgebaar, als om te ontkennen, maar zei niet».
„Ik begrijp dat," ging Marcus voort, „en ik moet uw bezwaren billiken. Alleen van mijn standpunt beschouwd
wordt de zaak anders. Eenvoudiger ook: Enny en ik houden van elkaar en voor ons is daarmede alles gezegd"
„Jongeman," zei Van Weelen, „ik begrijp dat ook, maar ik billik dat niet. U is nog zeer onervaren en uw redenering is werkelik al te eenvoudig. Welke vooruitzichten hebt u, die u in staat kunnen stellen een zo hoge toon te voeren en een vrouw te eisen als Enny?"
Marcus trommelde nerveus op tafel met de uitgespreide iTÏTKT^ra won vim linkerhand. Een nieuw eevoel van belediging



J52
prikkelde hem tot het zeggen van scherpe woorden maar hii bedwong zich Iets als een oud, atavisties' ingeboren itasse' ^oordeel deed hem inwendig volkomen W^STUtvE Weelen tot hem zei en hij miste de moed om vol te houdeï de eenvoudige waarheid* die hij daareven gezegd: had- Ennv en ik houen van mekaar en voor ons isdaarmee aUes^ SJ T^- « dit een frïïTSiïSS
en dat de ander dit even goed, zo niet beter besefte Sm Het was een fraze geweest, een leeg woord met een moo ï
wfr ïïï" f™61009 als ***** toneelretoriek To^h had hn het wel gemeend op dat ogenblik, maar Van Weele?s koele woorden hadden het zuiverder levensinzicht hemaat schappehk levensinzicht in hem wakker geroepert en Te nuchtere ogen zag hij de dwaasheid van zijnhoog onvruchtbaar woord. Het duurde lang, eer hij antwoordde Stilte suisde en de wekker op de schoorsteen tikte daar sJrend doorheen Van Weelen keek hem scherp aanen een Sach tSmSTTFJ™" ^z^rhand■ om^L^KS Eindehk stond Marcus op en liep een paar passen de kamer m. Dan kwam hij terug naar de tafel en zei SgendV^w f rW1JZer,if 86011 voor uw dochter?" tal *^5*£^ handgebaar en
de tafeTz??w S* ^ °P en steunde met * «and op $ 1T n 846111 klonk vaster, toen hii vroeg-
ook^jzënT HouWa6rt' 406 m<*>^ ™ ^ rechten was, Van Weelen keek hem aan, zei dan koeltjes: „Laten wij ons tot de werkelikheid bepalen " „Veronderstel," hield Marcus vol,„datditwerkelikheid was?" rinln ',i V , '' \ n»»r * >» immers ndet zo .... Als u beSreï!.U.^lan V°°r m66st6r m * rechten fe gJan
„Dat plan heb ik, meneer Van Weelen. Ik herhaal- ik be-
l JLUZ^^aren 6n & ™l trachtten ze weg te nenwn A?« neesterstitel is niet onbereikbaar vóór mij" 6
„Heeft u de middelen?"
Marcus kleurde Hebt en zei strak:
„Waar een wil is, is een weg."
Van Weelen stond op en liep nadenkend een paar maal
f6,? e" weeI- Ten slotte hij voor Marcus staaS lei hSm te nand op de schouder



1Ö3
„Marcus — laat ik je nu maar zo noemen — ik weet niet goed, wat ik je antwoorden moet. Ik heb sympathie voor jou
en voor je toekomst De geloof ook, dat je meent, wat je
zegt en ik weet dat de energie van de Van Houwaerts niet licht verslapt als ze zich eenmaal iets heeft voorgenomen. Maar ik zou je raden: stel je dit uit je hoofd Het is onimogeMk, Marcus, om allerlei redenen. Enny is een verwend weeldekind en ik ken haar door en door: ze zou nooit kunnen leven in zorgelike omstandigheden Onderstel — ik zeg
niet dat het zo is — maar onderstel, dat ik eens niet zo gefortuneerd was, als men wel denkt dat ik Enny géén bruidschat kon geven, die jullie vrijwaarde voor broodsgebrek.. . wat dan? Ai haar slechte eigenschappen zouden bovenkomen 1 .
Marcus maakte een afwerend gebaar en wou hem m de rede vallen, maar Van Weelen zwaaide met de hand en ging glimlachend voort: ,
„Ja, jij ziet haar als volmaakt, maar dat is ze niet Ze kan heel nukkig en trots zijn, ze is nerveus en vaak onredelik.
„Als je van mekaar houdt " begon Marcus.
„Ja, ja," viel Enny's vader ongeduldig in, „dat weet ik. Maar Enny zou niet van je houden, als ze in armoe met je moest leven, dat weet'ik zeker. Ze haat eenvoudig alles wat
lelik en onelegant is Je zult me verwijten, dat dan haar
opvoeding niet gedeugd heeft. Misschien héb je gelijk, maar
het is zo Marcus, ik raad je ernstig aan: zie van deze.. .
fantasie af."
Marcus schudde het hoofd en zei vastbesloten:
„Dat zal ik niet doen. Alleen als Enny me dat zei zou
ik er in berusten."
Van Weelen haalde de schouders op en zei kalm:
„Ik raad je in je eigen bestwil."
„Was dat uw enige bedoeling?" vroeg Marcus bitter.
„Nee," bekende de ander, „ niet helemaal, dat kan ik gerust toegeven. Maar toch verzeker ik je, dat het voor jou het beste was, de verhouding dadelik af te breken. Het zou je veel verdrfet en teleurstelling besparen."
Marcus glimlachte ongelovig, zeker van z'n liefde en van Enny's gevoelens voor hem.
„Je gelooft me niet," zei Van Weelen. „Enfin, dat moet je weten. Eigenlik kan ik dat ook niet van je vergen. Die dingen leent men alleen door ondervinding. Je zult Enny niet binden."



154
„Geef me een kans," stelde Marcus voor.
Van Weelen ging zitten en staarde een poosje in gedachten voor zich. Toen scheen hij een besluit te nemen. Hij richtte bet hoofd op en zei:
„Goed je kans zul je hebben. Van een officieel, publiek engagement kan voorlopig natuurlik geen sprake zijn. Maar je zult eens in de week bij ons eten en verder af en toe es met Enny wandelen.... Je gaat studeren voor staatsexamen. Als je je candidaats gehaald hebt, en jullie denkt er nog net zo over als nu, zal het engagement publiek worden, en na je promotie kunnen we over het huwelik praten .... Ga je daarmee accoord?"
„Graag," riep Marcus snel en dankbaar, en toen, onder een plotseling opkomende achterdocht, voegde hij er bij: „U schijnt erg zeker van uw zaak te zijnl"
Van Weelen lachte.
„Be geef eerlik je kans, niewaar?" zei hij. „Laten we nu de gebeurtenissen afwachten. Zien, wie van ons tweeën Enny het best kent."
„Goed," riep Marcus vastbesloten en een grote zekerheid kwam over hem, dat bij de overwinning behalen zou.
„Maar denk er om, Marcus alles blijft voorlopig geheim."
„Natuurlik Ook voor Oom en Tante?"
„Ik zal zelf met hen gaan spreken Kom dan Zondag
bij ons eten." „Graag "
Van Weelen stak hem de hand toe. Er was een ironiese glimlach om zijn spottende mond. „Tot Zondag dan, Marcus."
„Tot Zondag, meneer Ik dank u voor uw loyauteit.
Denkt uw vrouw er ook zo over?"
„Precies als ik. En tot deze schikking zal ik haar zonder moeite overhalen. Adieu."
Toen Marcus weer in de kamer kwam, viel hij neer in zijn leunstoel en streek met de hand door z'n haar. Het duizelde hem .... Hoe was 'et mogelik! Zelfs in z'n stoutste dromen had ie zich dat niet voorgesteld. Het was een volledige overwinning !.... Enny was voor hem! Ze was hem in handen gegeven. Hij had nu niets te doen, dan haar vast te houden... Alles juichte in hem Haar vasthouden? Maar dat was immers niet eens nodig! Ze hield van hem! 0. die komedie!



<ie vrolike lach van de scheidenden in de straat.... stappen
verklonken dan werd alles stil.
Toen viel Marcus neer op zijn laag stoeltje en met het hoofd op de beidte vuisten gesteund verzonk hij in gedachten. Brandende tranen welden in zijn ogen, tranen, wier oorzaak hem een raadsel was, maar die hij niet weerhouden kon. Een zwaar voorgevoel van naderend onheil' drukte zijn ziel en het was laat in de nacht, eer hij rillend opstond en met een zucht zijn smaBe divan opzocht, nog steeds niet tot klaarheid gekomen met zijn angstige en dooreenwarrelende gedachten. En Greskamp kwam die nacht niet thuis.
De eerste diagen was er een zonderlinge verkoeling tussen de twee kameraads. Marcus kon niet zonder een zekere weerzin naar Greskamp kijken, al voelde hij zelf, dat dit vreemd en onlogies was. "Wat ging hem ten slotte die hele verhouding aan? Wat kon hem die meid schelen en was Greskamp niet vrij om te doen en te laten, wat ie verkoos? En onder z'n weerzin wist hij tegelijkertijd een zekere nieuwsgierigheid, die hij minderwaardig vond, en waaraan hij niet wou toegeven. Greskamp voelde wel, wat er in Marcus omging, glimlachte er om, vond het simpel en bekrompen, maar zei niets.
Dindagsavonds kwam hij laat thuis. Handenwrijvend stond hij bij het open raam en zei, zonder Marcus aan te zien:
„Morgenmiddag komt Zora hier poseren, Marcus.... prachtig, niet?"
„Zora?" vroeg Marcus, van z'n boeken opziende. „Wie is dat?"
Greskamp schoot in een lach.
„0 ja! dat wist je nog niet," riep hij. „Zora .... dat is het meisje, dat jij Lientje noemt. Ze heeft zichzelf herdoopt in Zora. Da's nou haar pseudoniem, haar „nom de guerre Het klinkt wel goed voor het type, hé?"
Marcus stond op. Het bloed steeg hem naar het hoofd.
„Wat?" zei hij verschrikt. „Lientje?.... Komt (Me hier poseren? Naakt?"
„Nou, wat zou dat?" vroeg Greskamp grof. „Daar zal jij je toch niet voor generen ....?"
Onrustig liep Marcus op en neer. Na een poosje zei hij ontevreden:
„Waarom moet dat nou juist op een Woensdagmiddag? Je weet toch, dat ik dan werken moet?"
172



173
Greskamp lachte cynies. „Je kunt gerust werken, hoor," troostte bij. „Ik zet 'r helemaal aan de andere kant, schuin tegen het licht van het grote raam .... je zit er dus met je rug naar toe, hoeft 'et 'Schandaal niet aan te zien."
„Ach!" zei Marcus geërgerd. Een poosje was het stil. Toen zei Greskamp met geheel veranderde stem:
„Weet je, wat ik ga maken? De Salomé, waar we 't van de
winter bij Berg over hadden, weet je wel? Die meid is
er een prachtig type voor! Zïnnelik tot in de toppen van d'r vingers en een raffinement, man ... een perverse verfijning!
In d'r hele figuur, in dr ogen, in d'r 'haar, d'r handen
precies wat ik hebben moet God, kerel, als dat ding me
lukt! Maar ik zal eerst een serie voorstudies moeten hebben van tf r naakte lichaam "
Dan, begon hij uit te weiden over z'n plannen voor het schilderij. Hij raakte in vuur en sprak, alsof hij Marcus geheel vergeten was. Hij liep heen en weer, onder het maken van brede, bepalende handgebaren en met een eigenaardige beweging van zijn uitgestoken duim lijnde hij de verschillende plannen van het doek energiek af. TeBcens kwam zijn zware, rosse kop met de lange manen en de korte, kroezige baard in het licht van de lamp, gloeide even op en versomberde dan weer in de schaduw van de kap. Maar Marcus zag hem niet Hij was neergevallen in zijn stoel bij de tafel en zat met de band onder het
hoofd te denken Was dit alles toeval? Kwam doe meid
nu weer toevaHig in z'n leven opduiken? Of waren er in' het leven geen toevalligheden en ging alles volgens de voorgeschreven regelen van een oppermachtig noodlot? En wat
betekende het dan? Wat moest dat met die vreemde
meid? Ze wou wat van hem, hij had het duidelik gemerkt
aan haar manier van kijken, aan haar handdruk, aan haar
lachen En hij wou niets met haar te doen hebben, hij
mócht niets met haar te doen wiUen hebben Maar de gedachte aan Enny kon toch niet verhinderen, dat bij aan Lientje dacht op een manier, die hem afkeer tegen zichzelf inboezemde. Het werd hem nu pas duidelik, in het geruis van de woordenstroom, die over hem heen ging en waarin voortdurend als een hatelike toespeling het woord „zinnelikheid" terugkwam, dat hij Lientje begeerde, dat zijn mannelikheid naar haar riep, en een vaag gevoel van machteloosheid tegen deze dwingende kreet van zijn vlees deed hem rillen Het was afschuwe-



lik, hij vond zichzelf diep minderwaardig, een verwerpelike ploert, maar ontkennen was onzin, laffe onzin: zijn lichaam werd naar die vrouw gedreven als een dorstig dier naar de
koele bron Zijn dromen waren van haar vervuld geweest
en hij wist het maar al te goed, dat hij sinds Zondagnacht met
opgehouden had aan haar te denken dat er ogenblikken
geweest waren, waarin hij Greskamp gehaat had met een stompzinnige, jaloerse haat, een intellectueel mens onwaardig Het dier in hem schreeuwde naar bevrediging!
Het was dus wel waar, wat sommigen beweerden: dat de drang naar een vrouw sterker was in de man dan al het andere, sterker dan de liefde voor de ene uitverkorene, sterker dan
alle overwegingen en alle zedelike grootheid 0 zeker,
bier was een van de duistere kamers, die ieder zorgvuldig gesloten hield, waarin men niemand een blik gunde, maar wier
inhoud niet minder levend en noodlottig was Even hoorde
hij duidelik de stem van Greskamp:
_ „ de krankzinnige begeerte naar het andere geslacht,
die alle middelen aangrijpt om zich te bevredigen, die door bloed en tranen haar simpel doel najaagt, die door dood noch duivel tegen te houden is of uit de koers raakt, en die het' symbool is van ...."
Zo moest het zijn! En wat gaf alle beschaving, wat gaven alle gedachten, die ons op hoger plan zouden voeren, als dat niet in je te bedwingen was, als je dat zelfs niet uit je ziel kon bannen door de helderheid van hoog bewustzijn, van
weten en doorgronden? Wat gaf al deze zogenaamde
hogere ontwikkeling, deze inteliectueele verfijning, als het beest in je zo woedend sterk bleef en zo uitermate veel macht had over je leven en denken, dat een mens het heiligste vertrad, het reinste bespuwde, om de luimen en lusten van het beest te bevredigen? ....
Bah ! het was stuitend en het was diep ontstellend Marcus dacht weer aan Enny en beet de tanden op elkaar om niet in redeloze vervloekingen uit te barsten tegen zichzelf en de na tuur, che hem dreef ....
Plotseling stond ie op en vroeg bruusk:
„Hoe heb je haar leren kennen?"
Greskamp zweeg en bleef een ogenblik verbaasd staan, met z'n hand nog voor zich uitgestrekt. Niet begrijpend, wat de ander bedoelde, keek hij hem even aan, vroeg dan, geheel ontnuchterd:
174



175
„Lientje natuurlik!" riep Marcus ongeduldig.
„0!" zei Greskamp nu en z'n hand viel slap neer. „Jij hebt ook een wonderbare manier om iemand uit de wolken te doen vallen!...."
Hij begon te lachen, bedacht zich even, zei dan:
„Bij een vriend op het atelier, een „rijke" schilder een
die d'r is, al verdient ie 'et niet. Daar was ze met 'er beschermer, een rijke poen, die mooie schilderijen koopt, wat je noemt mooie, zie je, zulke, die proletenogen dadelik kunnen ontcijferen .... Toen ben ik er es op straat tegengekomen en ze heeft
me d r adres gegeven Nou, en toen en zo heb ik er
leren kennen."
„Ze gaat er dus op vooruit," zei Marcus bitter. „Een wat je noemt rijke maintenee."
„Een goed kind," verklaarde Greskamp gemoedelik, „enom de bliksem niet stom ... Maar ongelofelik zinnelik, en prachtBevend. Je moet 'er kamers zien .... En d'r toiletten!.... Man, dat kreng heeft een smaak! daar sla je van achterover! ...."
Marcus antwoordde niet meer, en Greskamp zei: „Ik ga maffen. Morgenochtend ga ik vroeg naar buiten en 's middags werk ik hier ... Een prachtdag ... Wel te rusten."
„Maf ze," bromde Marcus en boog zich weer over z'n boeken. Maar het was hem onmogelik, z'n gedachten bij zn werk te bepalen. Ineens herinnerde hij zich z'n afgeperste belofte . om Enny iedere avond een brief te schrijven. Gisteren had ie
et niet gedaan Zou ie nu? Met die idiote gedachte
aan die andere in z'n hoofd kon ie onmogelik aan' Enny gaan zitten schrijven. Ze wou alles weten, wat er gedurende de dag gebeurd was en wat er zoal door z'n hoofd was gegaan ..
Stel je voor dat ie haar werkelik dit alles schreef
Ondenkbaar!... En toch ... moest ie 'et eigenlik niet doen? Moest ie haar niet ronduit opbiechten, wat er voor wilde gedachten en verlangens in hem waren opgestaan? Toen
schoot de gedachte door z'n hoofd, dat z'n verlangen naar Lientje eigenlik een verholen verlangen was naar Enny's
bezit Maar hij duwde die gedachte met weerzin en
schaamte terug: kon ie Enny's beeld, dat zo hoog en rein in z'n ziel stond, besmeuren met zulke gedachten en onreine
begeerten? Want hij dacht nog altijd in zijn onnozelheid,
de arme Marcus, dat deze drang naar Enny's lichaam, die be-



gonnen was hem te verteren, een minderwaardig iets, een verwerpelike ruwheid en barbaarsheid was ....
* * *
's Woensdagsmorgens in het speelkwartier zei Harder tegen ^feziet er beroerd uit, jong, bleek en mager geworden ....
in z'n ^"iï^jg.
^we^^
kan zo hard werken als ie zelf maar wil."
^iSmaS. Ik zeg je, dat je de boog te strak spant Van^Honwaert. Dat hou je niet vol ,. ^ «^-««g al bizonder bedonderd uit.... net of je de hele nacht met ge
^atSfuitkomen,'' antwoordde Marcus. „Ik sliep nietvoor
^eïr^^anfefvan overwerking," waarschuwde Harder TrnSg.^ moest 'et een beetje kalmer aanleggen ST dris ten slotte toch niks, dat £ dnngt.... Of je nou een jaar vroeger of later dat examen doet1 Marcus glimlachte stilletjes en schudde het hoofd Toch wel" zei hij, „daar hangt voor mij meer van af, dan. je'denSn^zou,^deV':..! Later zal ik je dat kunnen verklaren, nou nog niet." ,
^ïli*^ ** m «v - —
^YSSSSSiUS «o * eet. rommx: vorvathm
'^S^S op d» «9* «" »
^Sen™ Harier keek hem adrferdoeM* aan. Toen xt toj
toch zes :ïk ie, dat je owrwerM raakt, man. Je moest
176



177
Dan kunnen we samen de middag es fijn verlummelen
m toch ook wel es goed voor de verander^" ' *''dat
had "ie al tonend* ^ *"? Wel ^ De *»«*> **** ma ie al lopen piekeren over die middag ... Lientie
^UÏT VT Gre^P- KJ wou daa/ni* hij Z '
denken."^ % ^ ff "1 *J »fc efesover
£ neeL S1**1*^*6 Marcus, „da's niet nodig."
fin om twaalf uur ging Inj met Harder mee 't Was het be*^ XT7Sfn dag todh «** komen, en zT£nStïen
den avond naar buis gaan en rustig aan 't WderenTrekS
dingen om hem heen hJTn^T P *f* ftelier en voor de kftftV wT J» , nad hlJ £een aandacht. Harders zuster eensJetze:^™81611 ™™™*™de blikÏS, ™l%
ïrYJfJ*??8 overwerkt. meneer Van Houwaert
kelrS^Sfn^ V MeUrde = ^'«nderzoeiMmlacheld: ™ae met dte ^ ^end, en zei
veüJ^SerUUffrÖUW1'' * * ik ben mi^Men een beetje ner-
gestel» 8 660 beei3e hengsten, ik heb een sterk
ik vSrsSje^/lïrT01''' T ?arder «^tevreden. „En je steriel £*£ SS? * ^ ?P past' « "**
alle.tekenen van «el^ ZZpZZP*™ '* ^ ^Ind^ begon hij over



Er werd gebeld en een vriendkan Harder stapte binnen. Har/tor «telde voor: „Leo Jansen."
Het was een fijngebouwde jongen met hoogblond, kroezig haar en een bleek gericht, waarin een paar grote, blauwe ogen onnatinS sterk |lansden. Hij was smal in de schouders en zita Sd\eek te |root voor het tengere Bchaam Marcus keek Sm^denLkend aan, terwijl hij bij Grotestond en met haar schertste, en hij vond, dat Jansen er ziekehk uit zag.
Ben e naar les geweest?" vroeg Harder, wijzend op de viooUrist die de nieuwe bezoeker onder de arm had.
rniSoordde die, „voor de laatste maatlkmoet een nieuw pak hebben .... kan geen lessen meer betalen „Zo," bromde Harder nijdig, „pracht^ .... P™cbhg •• • • I Willen we samen wat spelen, Leo?" vroeg Greta snel. „Ik b«n noc net een uurtje, eer ik aan 't eten beginnen moet.
Eeït wafruslter:," kommandeerde Harder „Leo ziet er nio^uTGeef 'em een kop thee en laten we een beetje praten.
He? gesprek liep over de hoofdcursus, waar Jansen studeerde en hij vertelde komiese staaltjes van de droevige mSer waarop sommige der leraren zich van hun taak kweten. 3? warenXsoluut onbekwaam, beheersten hun vak op geen ^kke? na, waren benoemd in een witiekeurige vacature omdat zenu eenmaal bovenmeester waren en nog.geenbubSe hadden. Marcus lachte ongelovig, maar Harder verzekerde hen^, dat Leo niet overdreef, vertelde nieuwe voorbeelden ttttz'n eigen studietijd zo mal, dat ze * allemaal uitgierden. Na een poosje zette Greta de tussendeuren open en ging met Leo naar dte andere kamer, waar de piano stond.
Marï?1itmde achterover in z'n stoel en Bet de eigenaar(MCe™ring van de zeer goede muziek over zich komen. Ate SteSe klanken een zuivere begeleiding van zijn gedSen iets dat van zelf meedednde met wat er in zijn hoofd Snï'ernrU^al spoedig niet meer, wat er gespeld w^Met gesloten ogen onderging hij de wonderbke stemmino ziiner ceheime overwegingen, dae de muziek te^accentueren^^Sefn Sterker kwlnen de gedachten aan Lientje. ffii zai haa? zag de blonde naaktheid van haar mooie leden zagdïfanatiekïkop van Greskamp met^^.^heTdiS ook de brede, knokige hand van de schilder, die het doMce toutekool'over een groot vel papier kraste om de^hoonS wflT. weelderiee lijf te vangen voor zijn doel. Een
178



179
ruftte TJa~Zt^?- ë nm t>em!n en maakte hem on-
WgbIvW Ï!Lrn T??6"• * • G^, datiennhier w»». ueviucfit! idiote zwakkeling Waarom wa« i*. ni«f
i^r" hm! ^aan e" gaan zitten werken?w5rfï£2 fi^SS® aan aanwezigheid?... offiÏÏ
mvloed van de muziek voelde hij een trotse 'krachin zien" opstaan, voekfe hij ook de mindema^h^aï it vlucht maar achter dit alles wist 'hij toch vagelik T
„Mooi," zei Marcus.
i^jfi*?- ™ Hardér Leo is
M de andere kamer hoorde ze Greta iets zeeiren ri™ weggaan naar de keuken. Even was het S] ?Ef w ".7^ eens een zacht-vibrerende, diepe ri^tooï' kCenST«ti? gende over de snaren en zich op Wnd toweke fadans^t een weemoedig lied van onbestemd verlangen LuSrleS
sneller3 én" nS*?' m h™ ^ef&W^ng
ooor, sneller en met al sterker wordende hartstochteliWh^h ^ngzaam stijgend in kracht van ontroering. Ccus £cnf Set meer aan iels buiten dit wondere lied zonder woorden dït btaidTJS ^verinfi h*m »*» gedachten Stn'veïï
& dTVe ^C0OT(ten» zacht als mgehouden sntan geoX'IS'S^J^ ^ ^ ^ ^-SoverSmÏcuÏE A ^ te tanden
Arme kerel."
pia^rsSn^hlT 6? Hep mar dte ™teve kamer. Bij de piano stond de bleke jongen en keek met een treurise rtïm
PrarfSia p™ ™J 388 «*nkkeKk moe uit. „Prachbg! nep Marcus en stak hem met een spontane



beweging * hand toe. „Ik dank n voor het genot.... U f »tweerde?" „boordde Leo met zwakke stem.
^^een arttea? *p Marcus uit de pond van zn
*%$" rem ïï&ssss,*** *>***™
^^^a^LmenZrv» een moeder, die
"* ï* ^ hefhm é^foS Jfttoe zwak en zieke-
„Moet u morgen weer naar scnooi. viu^ „ r verbaasd. T . .glimlach. Dan voegde
Mfifïïn&rx?5&?£r» -*
'Trïwnm'Oretn de kamer Manen. Ze hoorde, wat Leo
de schoudera op. j moedeloos gebaar. „Zeg-
geM^^omp InSTffii zag ook Harder en zun zuster 80ht£Sm ben je dr dan uitgegaan?» stoof Harder op. „Je
„Maar nou ben je weer veel te' ^ in de rug, en duwde i Ze schoof hem een groot divankussenv aa^atóng van-haar hem met .de schouders er ^j^£^^ streeme ï^den kleurde>W *^£%zs£& onwillehij even over haar pote. ^cus zag, «droeviger
180



hS^ÏÏ** had taj ?lets Kb**** of gezien en hii dacht bijna met meer aan haar. Alleen Enny's eifeiiSSëgZ£ keldheid en wispelturige humeurigheden brachtefvS^ntt tot tijd een onrustige woeling m zijn geoa^n eeTvSJ voorgevoel van een dreigend onheiL dnt ^„il?„ , g
■hoofd gedachten aan een vereenzanring-van-ziel aan ïïn voortdurend groter wordende vBrwfldBrfaTïuï^ hem^ Enny, als was er iets, dat zich ttwenJhen^f^£^dS
omafweer tl ï geWe6S* ^ » behoefte,
ve45 ~ * doen
landTlZftn11^6 ^r0eile TOltn ondter * Potige Hol^M^l^^^ door deze wijde eenzaamheid. Mar-
'£f 1088 'tJweI' ^ Marcus .... niemand ziet het" Marcus voelde bitterheid wellen in zihi
zoals n L I^ diP'n^ m^^^vwlvanm^rb<)uen
ver van h£ ÏL"dlemoge.?mekaar wel een arm geven-als ze ver van de mensen weg zijn!.... Idioot!"
ünny haalde de schouders op
85



186
die nergene «m te denken hebben .... We aqn geen «™ 6,1 §£n-"5kÏÏrcne' verbitterd, „we zijn menaen t» stand^ „^£*£\nSa *«nd «I*»«den en ve'«alte,' W6 ** ^ÖXenT'aSetoy, en aioeg tan, njet haar^h^
^SVw^k«« £Tf n heie e^
StÜ^Dzou je denben, dat ik dat zo maar goed zou vinden?" ^^ÏSwtM, zou je dat zeker," antwoordde Marcus, hali schertsend, hal* ernstig.
ik weet niet of ik dat zou " Aouden.
Wat ben jij materialisties, lachte marcus. ",Nee, ik ben enkel maar verstandig.
•Sffia^^££S^ ■■■ al1*artiesten
^Gduk^^rkestenr' riep Marcus uit de grond van z'n ^Toen laohten ze alle twee en toy zei : yetlaagen.
haar atend en ha«r *^™fE.r™te X, bijeen te 2*T -1 »5K"Sl Tnd^ afnte. kunnlni Zij



187
moesten anders leven, zij todden behoefte aan een leven van distinctie en fime voornaamheid. En daar hadden L ooi reS »£wï een r6Ch*' 'gunnen door de beschaving en eten arbeid van een nobel voorgeslacht. Ze kwamen bij een brede plas, dié'van riet omeeven wa«
t^'^Uïn Ye gaan roeien?" vroeg Marcus, en Enny stemde
Wittop varen in ^ *«ü5ê
MJJl ^«naar stond voor de heg langs het weggetje en Marcus ^akte een praatje met hem Het was een?ude man en een stenen pijpje bungelde tussen zijn ingevXn ltapeT g. ,,^neer is zeker student in l>>renbuigr^ h?j nTeCs-
hi/'S't^001"?6 •Marcus «w^ekeurig en tegelijk kleurde J K^ 'if S^1"^ Emiy over *» wlinfbSfferf
„We willen graag een beetje roeien," zei Marcus Dat De molenaar lachte.
„As ie dr in wil gaan varen, mijn is 't goed hoor " zei hii ,jdat mag ie wel voor niks, 't leit daar toch maar ' Maar t is met helemaal droog, denk ik"
Rnïf? eeni)lHle kIomP hoo8dte Marcus het bootje leeg terwijl Enny en de molenaar aan de kant stonden te lachend
ged^en%aiLhendee aBd8 hen
^Veul geluk, hoor, veul geluk!.... Krek een huweliks-
optlent^enïaarMSUS' * bed"taUk * bauwen dan^p^^ ^ Wat - **» is
bJÏ? SS^in**^^ en bruisend krulde het water voor de boeg Jlnny keek achterom naar de vreemde wirreling van h3 Me zog, waar draaikolkjes in wielden en strootjes^ Si suf
St^S^S-^ w-.Mar^rTeJd X"
«ex vreemoe werk en al langzamer vielen de riemen m h*



188
jSÏÏnTerSwi ging l»t weer sneller en «> lacbteo teln^£™« ^teien ^ïï^eed, haar na en het boo*
£ ^taTWrbonwereerd nan. Teen begonnen « te lachen en Marcus riep vrolik: i&f ^opgestaan, «tonnend op Marcna aehondtera. Ze
opeen onbewoond eiland, kijk maar! 5Z ^ant^gaan en het eiland verkennen," stelde
"'zTlrokken het bootje aan de riettalmen verder naar den waleifsterfên«. Het was een klein e^e nBddtam*
Md^eTen^vl^n vogX «rachrikt op. Er waa
3 mar ftlie richtingen spreidde en waartussen de felpur ^^SlX^rt^ ^ en ^Sef we een poosje gaan zitten, J Is zo mooi en zo ^Ennv'etemde toe en naast elkaar gingen ze zitten, l<»«nd
S^ar middel. Zwijgend zaten » « * ^ ISfin van het eilandje en het hoge blauw van delucht



189
met de vlokkige stukken wolkenwit. Rondom stond de kiW van net, die alle uitzicht op het water benam ™TJ7 ^
sassen
gleed en zich aBaZS^èMSfSta^SSS'
dicht Steen ïar J met «Wi «n 'haar schouders,
was EhTm^-fl*11^ van toyna wildé energie. Er &£^é£r<S-Z w teBeMf*«8e gewaarwgord£
SSSltSöSïES
„xvnny beveling .. "
u« niex. zijn eigen stem klonk hem vreemd en onwe-



190
^nlik Stil huilde zn voort. Hij streelde haar wangen en wtegS lïar zaoh«es als een bedroefd, kind, dat je troosten moet „X taSSkindje .... Toe, wat ie er nou? Waarom ben
iez?i^uddeghet hoofd en snikte heftig om haar tranen te bed^iSnrmaar Marcus voelde toch de schokjes door haar SS ruften en hij wist niet, hoe hij haar posten zou. Mep r^twaarde ïij een gevoel, als zou ook hij kunnen milen en hij kon de oorzaak van dit mysterieuze verdriet niet begritoen fetïïs een nameloze bitterheid welde m hem o£ W?t hetekende dit alles? Waarom kwam deze droevige. dePressu^Sf i hoogste zaligheid der versmelting in de extose v»n atie^vercetende liefde? Waarom stonden ze niet op en SJ^als^g^Biiitoor deze klare, lichte dag? Zomoest S toch ÏÏiI zo moest de terugslag zijn van . deze zuivere Sdeïdaad? En in plaats daarvan zaten ze bijeen, neergedoor een onverklaarbaar gevoel van heimelake émar^ ^ sS^noTweemoed: Waarom? Waarom schade Ennv en waarom schreide er iets mee in zijn M*l?^..kee* naa7 Ws Sbogen hals en met plotse schrik dacht hij aan LientjeTn LnVnacht van wilde bartrto*^ ^SÏÏ? verleef d had. Toen had-ie iets dergelijTre gevoeld, "^^1*^» iSender zeker en hij had de verklaring bij de handgeschrijnender aj j ^ wafi omé^ ie zichvergomd
had aan Se willekeurige straatmeid en hi had wrede woorden ^cndWonT haar en zichzelf te striemen voo; hun onSere daad! En"u? Was het grondgevoelin zijn ziel anders Srtoen^ En toch was dit de daad in volkomen zmverheid Wa\ S E^Twillekeurig, trok Mjn*l arm ^ enkeek naar Enny met de gewaarwording, dat hij haar voor het eerst
J^lekSngeS En zijn stei, vreen* en duniebk, hoordé
Mj SnV»t meer Enny.... IfeMe .... toe .... je tent nu AtiS ™U .- ie bent ^™«*. -« ^iTnd^ar^fft^U^n heen en kuste hem terug. Dan, in eens besloten, stond ze op, schudde haar rokken en zei:



191
„ »Y moeren terug, Marcus, üet wordt anders te laat" Zuchtend stond Marcus ook recht en rekte zich uit ' „Ja, zei hij bitter, „terug ... de slavernij weer in. Konden we maar altijd op ons Robinsoneiland blijven "
.JT „?°hten ^ï*1 boo*> weer °P en staPten in. Zwijgend roeide Marcus met regelmatige slagen naar de moten en Enny
w^T??Hhet af ^terbankie en langs hem heen over het water Bij de molen zagen ze niemand en bei den waren er bïii
nSeten SJE^ ** " ^ ^ * °Ud* "»*» Er groeide een wonderlike verlegenheid tussen hen en bijnazonder spreken volbrachten zij de wandeling naar huis, die een marteltog werd van onuitgesproken gedachten.
hiï^Wff ^ <Men 5^ T*^ weg- Bii *"* afecfaeki nam hij haar hoofd tussen z'n handen en keek haar diep in de ogen die ze flauw glimlachend afwendde. Hij kuste haaTe?S zacht, met van ontroering trillende stem-
„Dag vrouw F
Zij rilde en onzeker antwoordde ze:
„Dag Marcus."
aZ™11 ¥j SÖ*2 ^ gang door. Met een doffe slag viel de t^r^Z^' ETnJ™k Mï nog «m «aar hetTaam! 7St LJ S Sou*^Jn va» dte grote schemerlamp zeefde; toen^verwijderde hij zich met snelle stappen. iJz? gIoeide en duizend gedachten warden door ziin
hersens. Hij dacht met afschuw aan de volle, wSnVÏÖo? wegcoupé en besloot naar Hofstad te wandelenTj hïi de tijd en t was een mooie, stille avond Hij vermeed de grote weg, hep langs bkmenpaadjes een eind door het bos en dïn dwars door de landen. De maan scheen helder, maar werd telkens verduisterd dOor voorbij trekkende wo ken In dte
Xe SSLH^ *T "* "chtendmon!
ster, honden blaften op de boerenerven in 't rond, als waarschuwden ze elkaar voor naderend gevaar; op de grote weg oepten de lichtjes van fietslantaarns achter dl bomenTof d? lange hchtkegel van een ruisende auto schoof stat%vo5rïHe!
wa. S oThlTt*' maar,Marr «W *>* hoo/de iets vat ^f l*! AT heen' gebeurde. Aldoor keerden ziin tre-
dachten terug naar wat er die middag gebeurd was en nu vt wSe^ïrr Tte- -atger toch vZ Simffl
werkte, dat hem zo deprimeerde. Hij vond niets, hij begreep



192
niets. Langzaam aan wenutueu 'zujii g^^vy" r. , ™— -jjtEnnv enhet was met een grote tederheid, dathij zich haar stille schreien herinnerde. Arm, hef meisje! Het had haar zeer geschokt Was hij eigenlik niet een bruut geweest? Z n mooie, fijne, aristocratiese meisje .... was ze eigenlik niet 4e goed voor deze wilde uittering van passie .... stond ze daar niet te hoog voor? Maar dadelik verwierp hij deze overweging als kinderachtige dwaasheid .... Wat een nonsens!
Tot hij plotseling stilstond, als had ie een slag voor de'borst eekregen. Als .... als hun daad eens gevolgen had? ... J Als Enny zwanger werd .... Grote God! daar had ie nog met aan gedacht in de verwarrende opwinding van deze middag en Ivond! Wat dan? Hoe zou haar familie daar tegenover staan.'' Hij sloeg zich met de vuist voor het hoofd, mompelde enige malen snel achtereen: „ .Stommerik!.... stommerik!.... stommerik! ... Ö dat ie zich zo vergeten had! Vreselik!.... Dan moesten ™ trouwen .... Zouden Enny's vader en moeder niet zeggen^ dat ie 'et daarop aangestuurd had? .... Dat ie Enny verleid had tot deze dwaasheid om hiaar nu al te dwingen, om haar te trouwen en hun geld binnen te slepen .... Dat ie hun vertrouwen schandelik had misbruikt, dat ie als een oplichter gehandeld had? En was 'et ook feitelik met zo? U, mj
was een schoft, een ploert.... en hij verdiende, dat ze hem
het huis uitschopten! ..
In jagenden angst liep hij snel verder. Voor zijn ontstelde verbeelding stond Enny's zwangerschap vast en het was hem als staarde hij in een duister gat, een onpeilbaar zwart gat van wanhoop en vertwijfeling .... Zo zou het hele mooie gebouw van hun hoöp en verwachting ineenstorten! Sidderendjan vrees dacht hij aan Enny's moeder, die koele hooghartige vrouw, die hem altijd een beetje uit de hoogte behandelde die hem in de grond van haar hart verfoeide, hem een bedelaar noemde, een intrigant.... en die nu gelijk *oui krijgen tegenover hem, die zijn steenharde trots gesteld had tegenover de hare en die zich had voorgenomen, haar te overwinnen .... En haar vader!.... Had ie 'em niet laaghartig verraden? Had die niet eerlik spel gevraagd? .... Hoe zou ie em^ooü nog onder de ogen durven komen? .. En Oom Ernst en Tante?.. Het was of de ganse wereld over hem hing en dreigde hem te
bedelven onder haar ineenstortend puin
Half versuft kwamhijthuis, de ogenwijd van.angst en opwin-



193
de handen, met een gewaarwording of het bersten zou. Dan, na enige tijd, greep hij pen en papier en begon een brief aan Enny te schrijven, vol heftige verwijten aan zichzelf, dat ie dit haar had aangedaan, vol van de gloeienden angst voor de mogelike gevolgen, vol beden, nederige smeekbeden om vergiffenis Het werd bijna onleesbaar door de razende haast,
waarmee hij schreef. Hij was alle controle over zich zelf kwijt, schreef soms driemaal achter elkaar hetzelfde, maar zonder de brief over te lezen stak hij hem in een envelop en ging hem nog eerst posten. Een poosje zwierf hij dan nog door de straten Toen kwam hij doodmoe thuis en kroop half ontkleed op z'n divan. Maar geen rust-brengende slaap look zijn ogen.
De volgende morgen was hij te ziek om op te staan én Greskamp ging naar de school om te zeggen,dathij niet komenbon.
Tot 's middags wendde en keerde Marcus zich om en om, viel af en toe in een lichte sluimering, waaruit hij dan na korten tijd weer huiverend wakker schoot, plots overvallen door de herinnering en de angst. Greskamp was weggegaan, na op al zijn vragen en aanbiedingen van hulp korte, wrevelige antwoorden gekregen te hebben. Hij had z'n schilderskist opgenomen en gezegd, dat ie de polder in trok, niet terugkwam voor s avonds laat.
Om een uur of vier stond Marcus op. Hij was zwaar in z'n hoofd en wankelde op z'n benen, maar toen fadj zich met koud water gewassen had, knapte hij wat op. Loom zette hij zich voor z n werktafel en nam een boek op. Bedacht, die ie maar moest proberen te werken, maar toen hij een paar bladzijden ver was, merkte hij, dat ie niet eens meer wist, wat ie gelezen had. Wrevelig smeet hij het boek weg en leunde achterover in zijn stoel, de ogen gesloten, napeinzend en herwroe*Pn'^n zn a^stig denken. Meer dan een uur zat hij zo, doodstil, met een gevoel van loden vermoeienis in heel z'n tichaam. Toen richtte hij zich op, liep wat heen en weer, stond toen lang bij het venster naar de lucht te kijken, beproevend zijn gedachten af te lekten door de wolken te volgen in hun verglijdend wisselspel van licht en schaduw, maar geen sekonde lukte het hem, de obcessie te verdrijven van de ontzettende zekerheid, dat Enny zwanger was en dat al z'n hoop, al zn toekomstillusies in scherven lagen tengevolge van dit ene
Marcus van Houwaert. 13 iqq



heime vrees voor alleen, zijn. Soms dacht Marcus wel eens, dat dit niet goed kon zijn, dat er onpatuur inafbool, maar wrevelig duwde hij die gedachten terug., Hij was geen wereldhervormer a la Greskamp of zelfs maar è la Harder en Enny was geen meisje als die schepsels, waar de artiestenwereld vol van was. Hun leven eiste andere banen, andere vormen en door hun geboorte al hadden zij een bepaalde houding aan te nemen tegenover helleven. Dat was voorbeschikt, en daarvan af te wijken, moest noodlottig worden. Een rilling liep hem over de rug, als hij terugdacht aan die Zondag, toen ze zich hadden laten vervoeren door de opwinding van hun hartstoohtelik bloed. Geen herhalingen daarvan! Nooit meer!
Dan waren er weer momenten gekomen van geprikkelde stemming, waarin Enny hem vage verwijten deed, waarin een onrustig-mafcend ongeduld voelbaar was, dat hem sloeg met machteloze drift en hem vkioenen gaf van vruchtlozen arbeid van ontzaglike afmetingen, te groot voor één méns. En op een avond kort voor het heengaan, zei hij:
„Enny je moet winnen aan geduld Het zal nog zo
veel jaren duren, eer we ons volkomen hebben vrijgevochten maar dan, Enny, dan komt ook de beloning voor ons
trouwe wachten."
Peinzend keek Enny langs hem heen, haar bovenlip pruilend opgetrokken.
„Nog zoveel jaren," zei ze zachtjes, en na een kort zwijgen
herhaalde ze: „nog|Zoveel jaren wat klinkt dat wanhopig,
Marcus! Nu is het nog maar enkele maanden en soms
voel ik mij al moe van wachten "
„Moe van wachten," herhaalde Marcus toonloos en hij keek haar strak m het nerveus-bleke gezicht. „En ik dan, Enny? .. Ik moet niet alleen wachten, ik moet er nog bij werken, overdag en 's avonds allemaal voor jou voor onze toekomst Be klaag niet.'*
„Ik wel!" viel Enny plotseling uit Ik klaag wel! 0, dat
w niet uit te houden, al die jaren lang dit zielige verhoudinkje tussen ons, die verborgenheid, alsof we iets misdeden, alsof we Ach, wat een vooruitzicht!"
Marcus zweeg. Somber keek hij voor zich. Dan zei hii langzaam: °
„Als twee mensen van elkaar houden "
„Ja, dat weet ik, dat kunnen ze alles verdragen en elk offer
brengen 0, als het maar aankwam op het brengen van
205



een offer! Als ik ieta kon offeren, in een®, dadelik, il
zou tot alles bereid! zijn .... Maar die marteling van dat jaren lange wachten .... dat vermoordt je ,..."
„Als het je liefde maar niet vermoordt," zei Marcus zacht.
„Dat weet ik niet," antwoordde Enny mistroostig.
„Wat zeg je daar, Enny? Meen je dat?" riep Mam»
ontsteld.
„Ik weet het niet," herhaalde zij met een wanhopig gebaai van haar mooie blanke banden, die hij plotseling zag als zijl meest bemind speelgoed. Hij greep ze vast en kuste haar fijn< vingertjes, zachtjes smekend, overredend, geruststellend:
„Niet zo wanhopig doen, vrouwtje.... het komt alleman
goed, heus dat zijn maar vlagen, dat gaat voorbi|f'.
wees mijn lieve, dappere meisje De zal nog barder wer
ken, ik zal iederen avond nog een uur langer stomen ...."
Zij liet hem haar handen, maar haar gezicht klaarde nie op. In haar ogen welden tranen en haar onzekere stem zei bijna onhoorbaar:
„Arme jongen ...."
zoals ze wel meer gedaan had. Maar Marcus miste de moed er als vroeger tegen in te gaan en stil zaten ze tegenover el kaar en keken zwijgend langs elkaar heen. Soms keek Mar cus haar even aan en de gedachte kwelde hem, of er soms iet bepaalds was, iets, dat ze hem verborg. Maar hij durfde nieti vragen.
's Avonds ging hij, als meermalen voorkwam, nog even bi Oom en Tante aan. Sinds zijn geheim engagement met Enm was er een zeer vriendelike stemming tussen hen. Oom, di< alle dingen van de prozaïese, practiese kant bekeek, bewon derde hem heimelik om zijn „handige greep", maar dUrfd< daar niet rechtstreeks voor uitkomen, bang Marcus* trots te be ledigen. Eh Tante was tevreden over hem. Dit huwelijk stom haar zeer aan: een goede familie en dan, het geld was niet t< versmaden. Een patriciese naam was meer waard misschien maar in deze platte, materialistiese wereld moest je over gek beschikken om die naam behoorlik glans te geven .
Dien avond was Marcus stil eri in zichzelf gekeerd. Oon liep wat onrustig door de kamer te drentelen en eindelik ze hij, zo schijnbaar argeloos:
„Apropos, Marcus .... hoor je ook van die geruchten om trent de ouwe heer Van Weelen ?"
^T„m.r )i 1 I. 1. HIT .™ .
206



„Nee, wat dan?"
„Ach, bakerpraatjes," wierp Tante er snibbig tussen, maar nadrukkelik verklaarde Oom:
>* JosePM<*f je moet die dingen nooit te licht nemen,
t Lim toch mensen, die je behoorlik geïnformeerd kunt noemen .... De geruchten omtrent Van Weelen z'n vermogen donken weer op, Marcus. Ze zeggen dat 'et helemaal mis gaat.
„Zo", zei Marcus onverschillig, „ik merk er thuis niets van. t Kan me ook niet schelen."
„Nee, natuurlik niet," gaf Oom met verdachten ijver toe. „Natuurlik met.... je denkt niet aan Enny's geld .. Maar t is toch curieus, dat die geruchten telkens weer opduiken ik zeg maar: daar steekt wat achter."
Tante lachte hatelik en Marcus baalde de schouders op. Oom Ernst werd een beetje verlegen, mompelde nog wat na maar zweeg er verder over.
Onder het naar huis gaan dacht hij onwillekeurig telkens weer aan wat Oom gezegd had. Gek, hij meende zich nu te herinneren dat inderdaad meneer Van Weelen veranderd leek, onrustig soms, nerveus .... En Enny? ... Als een bliksemflits sloeg de gedachte in zijn bewustzijn: zou zij weten? zou haar houding beïnvloed zijn door deze overweringen? Maar .... veronderstel, dat het waar was! Dat de Van wêê^ lens arm zonden worden. Wat dan nog? Dan was er een bezwaar vervag en, het enige eigenlik! Dan CrTn Enny en hh volkomen gelijk en er was niete meer tegen een huweHk tu2 ven>ivï iM ^«dttm zou het een prachtige oplossing geven! En toch. er stak een wonderlike onrust diep in zijn -J met over ^ten. Hij kon de mogelik-
heden met helder onderscheiden, noch hun betekenis ten vo le benaderen. En de gedachte, dat Enny werkelik arm zou wort ffij™ ÏZïJ*t&ni met 0,6 vreugde der bevrijdin£ïïs
s&^s Ê^Zt^ A ■ ■ §? rar°m kwam telkensïCn steeds dieper schrijnende pijn het vermoeden weerom, dat
fongyen^?Van J **** had "arme
Cbedoefing?Wat ^ * m ^ **e W0OT<ten? * jS*
■s Maandags na vier uur liep Marcus een eindje met Vos mee. Hij was wat suffig, doordat hij de hele da-LTlopen piekeren over Enny en die zonderlinge geruchten. Vos praatte
20T



bliksem!.... Het Heven heeft die jongen aan z'n prachtige hersens geholpen, maar onze verdomde maatschappij zal ze fijn malen in de molen, 'die 'et arme kereltje zelf mee mot
helpen trappen Dat is de zaak Het leven? Wat
heeft 'et leven daarmee van doen? Als Wouters het loon kreeg, dat em voor z'n werkprestatie eerlik toekomt, dan zou Willem nou niet mee hoeven naar die vervloekte fabriek, waar ie niet hoort, waar ie z'n aanleg niet zal kunnen uitleven, waar ie een beest zal worden, juist omdat ie zo'n prachtig heldere kop heeft 0, je zou zo de hele stinkende rotboel in mekaar kunnen trappen! Bah! wat een wereld!"
Het waren dezelfde woorden, die Harder ook zo vaak tegen Marcus had gesproken en die hem even dikwels geprikkeld hadden tot heftige tegenspraak. En voor de eerste maal voelde Marcus geen wrevel in hem stijgen, gaven Vos' heftige uitvallen hem zelfs een zekere voldoening. Tóen hij dat opmerkte, verzette hij zich, maar bij vond noch de moed, noch die kracht, er tegen in te gaan. Het verblindende licht van de werkelikheid had hem met machteloosheid geslagen.
„Och," ging Vos bitter voort, „dat is nou een geval, dat je net even ziet, Van Houwaert. Maar d'r zijn er honderd, duizend, om je heen, elke dag weer. De buurt, de stad, ze zijn er vol van en over heel de wereld is 'et net eender. De mensheid is in een lelik moeras gezonken, en 'et wordt tijd, dat ze geholpen wordt, anders blijft er niet veel moois van over. De mensen zijn een troep geleken, daar! En als ze dan es even
de waarheid zien, dan zeggen ze: „het leven is wreed," zoals jij daar even. Maar dat is een dooddoener en daar schieten we niet mee op. D'r mot gewerkt worden, niet voor jou of mij, of voor Willem Wouters, maar voor allemaal "
„Het leven is vol droefenis," begon Marcus, zwak zich verzettend.
„Nonsens! Van Houwaert! God, zeg toch zulke banaliteiten niet! Het leven is heerlik en prachtig! Be heb 'et zelf ook zo weelderig niet, maar ik zou het leven voor geen milioenen, met enkele jaren willen verkorten. Maar de wereld, de samenleving is vol smerigheid en zinneloze, overdreven, walgeiike ploertigheden en wreedheden En dat is niet nódig. D'r is moois genoeg om aBe mensen in verrukking te brengen en de aarde is rijk genoeg om alle ellende te lenigen, maar de mensen willen niet, d.w.z. de mensen, die machtig zijn en iets groots zouden kunnen doen. Maar het verzet groeit gelukkig,
214



en als <Je begenadigden in blind egoïsme de mensheid naar het verderf willen voeren, dan zullen de verworpenen haar redden en haar naar een schoner, breder en edeler leven leiden. De werkers, de slaven, die de dag zien en hem niet genieten kunnen, de domme, onontwikkelde zwoegers, die op de enorme kracht van hun groeiend, georganiseerd verzet de mensheid' naar een hoger leven zullen dragen."
„Toch zal er altijd lelikheid en droefheid in 'et leven zijn," hield Marcus vol.
„Wie zegt van niet?" vroeg Vos stroef. „We zijn niet gek. Maar daar is een lijden, dat louteren kan tot breder inzicht en zuiverder levensblijheid, versta je. Dit lijden, waar wij het over hebben, dat is zwart en donker en het voert de mensen tot wanhoop en misdaad. Het ligt als een laag vuil, als een berg modder over de mensheid en de wereld en het is van geen betekenis voor het leven zelf, niet voor het heden, niet voor de toekomst. Het is enkel maar lelik en gemeen, het duwt neer en verlaagt, het maakt een mens tot een beest of erger .. En dat zullen wij veranderen'*
„Wij?" vroeg Marcus. „Wij? Wij socialisten, bedoel je
zeker?"
„Ja," zei Vos, met zo'n sterke overtuiging, dat Marcus even trilde als onder een slag. „Ja, zeker, wij socialisten! En al moet het duizend jaar duren en al moeten er millioenen van ons voor ondergaan, wij zullen het winnen ... Omdat we nooit meer los zullen laten. We zijn net als bloedhonden. We hebben ons vastgebeten en we laten niet meer los. En eenmaal zullen we het kapitalisme bij de keel hebben, en dan zullen
we geen meelij tonen! Dan gaan de tanden er door, Van
Houwaert.... Het monster moet er aan ...."
Marcus zweeg. De vaste overtuiging van Vos sloeg hem met een heimelike bewondering en een stille jaloezie tegelijk. Na een poosje zei hij, niet zonder spijtigheid :
„Jullie zijn net als dè eerste belijders van een nieuwe godsdienst. Als de eerste Kristenen of de eerste Hervormden ....
Jullie geloof en overtuiging doen je een hemel zien waar
er geen is." Vos 'haalde de schouders op. ,Je vergist je," zei hij. „Daar is wel enig verschil. Wij zien geen hemel. Wij zien de zeer reële wereld en de zeer materiële behoeften van de mensen. Een absoluut geluk als jij bedoelt, daar gelooft niemand aan. Maar de mogelikheid van
den en haar naar een schoner, breder en edeler leven leiden. De werkers, de slaven, die de dag zien en hem niet genieten kunnen, de domme, onontwikkelde zwoegers, die op de enorme kracht van hun groeiend, georganiseerd verzet de mensheid naar een hoger leven zullen dragen."
„Toch zal er altijd lelikheid en droefheid in 'et leven zijn," hield Marcus vol.
„Wie zegt van niet?" vroeg Vos stroef. „We zijn niet gek. Maar daar is een lijden, dat louteren kan tot breder inzicht en zuiverder levensblijheid, versta je. Dit lijden, waar wij het over hebben, dat is zwart en donker en het voert de mensen tot wanhoop en misdaad. Het ligt als een laag vuil, als een berg modder over de mensheid en de wereld en het is van geen betekenis voor het leven zelf, niet voor het heden, niet voor de toekomst. Het is enkel maar lelik en gemeen, het duwt neer en verlaagt, het maakt een mens tot een beest of erger .. En dat zullen wij veranderen'*
„Wij?" vroeg Marcus. „Wij? Wij socialisten, bedoel je
zeker?"
„Ja," zei Vos, met zo'n sterke overtuiging, dat Marcus even trilde als onder een slag. „Ja, zeker, wij socialisten! En al moet het duizend jaar duren en al moeten er millioenen van ons voor ondergaan, wij zullen het winnen ... Omdat we nooit meer los zullen laten. We zijn net els bloedhonden. We hebben ons vastgebeten en we laten niet meer los. En eenmaal zullen we het kapitalisme bij de keel hebben, en dan zullen
we geen meelij tonen! Dan gaan de tanden er door, Van
Houwaert.... Het monster moet er aan ...."
Marcus zweeg. De vaste overtuiging van Vos sloeg hem met een heimelike bewondering en een stille jaloezie tegelijk. Na een poosje zei hij, niet zonder spijtigheid :
„Jullie zijn net als de eerste belijders van een nieuwe godsdienst. Als de eerste Kristenen of de eerste Hervormden ....
Jullie geloof en overtuiging doen je een hemel zien waar
er geen is."
215



een zuiver leven, die moet er zijn, die is op aarde bestaanbaar, en — die zullen wij brengen ...."
„Be hoop het voor jullie," zei Marcus aarzelend: „Maar ik
kan het nog niet geloven Nou, saluut Vos, ik ga naar
huis. Tot morgen."
„Adieu," zei Vos, en ze gingen van elkaar.
Onder zijn werk door moest Marcus telkens aan de kleine Willem Wouters dénken. Hij kende hem wel: een tenger jochie met een paar heldere ogen en een lachend gezicht. En
die moest nu naar een glasblazerij om een paar onnozele
guldens per week, om niets. Feitelik zou dat ontluikende intellect geknot worden, dat jonge leven, dat pas begon te ontbloeien, zou voor de wit-gloeiende ovens verbranden. En in het gunstigste geval zou hij weer net zo'n man worden als z'n
vader was: mager, bleek, zwak een trieste verlorene, die
z'n kinderen naar de slavenmarkt zou moeten leiden om niet
van armoe te vergaan! Hij hoorde weer de vermoeide
stem, trillende van een grote droefheid, hij zag voor zich het stille, treurige gezicht van de moeder, en aldoor schreide in hem het medelijden met deze ouders en met het kind, dat geofferd moest worden, als in oude tijden een weerloos lam, als bij de vuuraanbidders een kind, geslingerd in de gapende muil van den Moloch. Er was toch wel ontzettend veel leed onder deze mensen. En niet te ontkennen was, wat Vos zo hartstochtelik beweerd had: men mocht van deze smarten niet
het leven de schuld geven Daar was iets anders, iets
vreselikers — omdat het van de mensen kwam.
Op school keek hij de kinderen weer met minder koele ogen aan. Hij zag niet in de eerste plaats 'hun weerzinwekkendheid, niet voornamelik de afschuwelikheid van 'hun verval en armoede. Hij moest denken aan hun toekomst, aan hun later leven, aan het leven en zwoegen, het ellendig verkommeren van hun ouders. In een groeiende weekheid zag hij ze allemaal als kleine Willem-Woutersen, die geen schaduw van kans kregen om ooit iets beters in de wereld te bereiken, dan een plaats in een fabriek, té slecht betaald om ooit anders
dan kommer te kennen veroordeeld om te slaven en te
zwoegen, om nieuwe slaven voort te brengen en dan spoorloos te verdwijnen zonder in het leven iets achter te laten dat leek op een herinnering aan schoonheid of waardevoHe men-
216



selikheid .. Hij had ogenblikken, dat hij bang was om met Harder of Vos te praten, voelend, dat hun denken vat op hem kreeg, dat hij niet meer met de oude hooghartigheid hun theorieën kon terugwijzen. Hij worstelde om zichzelf en z'n koele inzichten te herwinnen, maar aldoor bleef diep in hem de pijn branden, de stille pijn van mededogen, die in hem gebeten lag na dat bezoek in die armelike kamer, waar een groot gezin samenschoolde in zo povere armoede, en waar het leed eeuwig omwaarde, waar een kostbaar bezit aan intellect alleen nieuw leed kon veroorzaken ..... En zo was het in heel de buurt, in tientallen van buurten, de ganse stad door .... de hele wereld over!.... Hij gruwde er van, maar de kracht om zich er boven te stellen, om zich te verwijten, dat hij een dwaasheid beging met zich daarmee in te laten, had hij niet meer. Er was integendeel een heimelik verlangen in hem, er nog meer van te weten.... Soms zag bij zichzelf plots als een bevoorrechte, voelde hij zich als op een zonnige hoogte, waar het schoon was en heerlik om te leven .... maar daar beneden was de zwarte nood, de sombere samenscholing der ellendigen en hun arme, gebroken stemmen kermden naar hem omhoog ... Was zo geluk mogelik?
Ook kwamen gedachten hem kwellen, zich windend om het probleem, dat Greskamp voor hem had levend gemaakt: de triestheid van de haat voor den arbeid. Die man had de f abriek vervloekt en van het werk gesproken als van een dodelike vijand. En voor de kleine Willem zou ook de arbeid van den beginne af een batelike slavernij zijn, die zich niet aanpaste aan zijn innerlik leven, die niets voor hem zijn kon, die hij doen zou met eeuwig opstrevende weerzin, omdat het moest, omdat er geen ander middel was om aan eten te geraken; hij zou arbeiden als een gebogen slaaf, onder de striemende zweep van de harde, noodzakelikheid, liefdeloos, vreugdeloos. Hij had het werk niet gekozen; het werk greep hem en slingerde hem in de kokende wieling van een hels fabrieksleven, waarvoor zijn tenger üjf niet gebouwd was, waarvoor zijn fijne geest te teer, te broos was... Alles wat mooi en goed was aan dit 'kind, zou de fabriek verminken en verruwen, en in de jaren, waarin zijn verstand in gunstiger condities hem alle zonnelanden van geestesleven had kunnen openen, zou hij verworden zijn tot een bruut, een ruw beest, met gore neigingen, met een hart vol gemeenheid .... Misschien zou zijn prachtig verstand oorzaak zijn, dat hij juist dieper zonk dan de anderen...
217



In eert opwellende behoefte, om over al die dingen te praten, liep hij een avond bij Harder op. Die toonde zich blij, dat hij kwam, en ook zijn zuster ontving hem hartelik. Leo was er, had er gegeten en stond juist gereed' om heen te gaan: bij moest naar de les, naar de hoof daktecursus. Harder beweerde, dat hij naar huis moest gaan en naar bed; op knorrige toon verweet hij hem zijn onvoorzichtigheid, maar Leo stoorde zich er niet aan, toonde zich onverschillig en dreef z'n zin door als een ongezeggelike schooljongen, inderdaad zag Jansen er ziek uit en telkens kuchte hij even, droog en pijnlik. Toen hij weggegaan was, schudde Harder het hoofd en zei:
„Mc ben bang, dat ie 'et niet lang meer maakt En dat
eigenwijze kreatuur wil nooit naar goeie raad luisteren "
„Zou 'et zo erg met 'em zijn?" vroeg Marcus.
Harder haalde de schouders op.
„Veertien dagen geleden heeft ie nog een bloedspuwing gehad en nou loopt ie weer door de avondlucht naar die
idiote les volgend jaar moet ie hoofdakte-examen doen,
maar ik vrees "
Er was een gedrukte stemming en het duurde een poosje, eer bet gesprek begon te vlotten. In eens zei Marcus:
„Ik ben met Vos bij Wouters geweest. Hij moest over Willem praten. Ken je die jongen?"
„0, ja," zei Harder en z'n gezicht verduisterde. „Ik heb er van Vos «1 van gehooid. Ja, een beroerd geval. En ten slotte: één uit duizenden."
„Wat was dat, meneer Van Houwaert?" vroeg Greta,
Marcus vertelde het geval en hij kon niet verhinderen, dat op 't laatst z'n stem even trilde. Harder zat hem aan te kijken, verwonderd. Toen Marcus zweeg, zei hij:
„Het schijnt je verdrietig te maken?'
„Ja," antwoordde Marcus spontaan, „dat doet het ook. Be kan het idee niet verdragen, dat zo'n jongen er onder moet.."
„Alleen omdat z'n vader geen geld genoeg heeft, om de studie te betelen," vulde Harder grimmig aan. „Iedere idioot, die een papa met oenten heeft, wordt op allerlei manieren klaargestoomd voor alle mogelike graden, maar het uitmuntende verstand van zo'n pauperjong moet maar ongecultiveerd blijven en naar de bliksem gaan. Krankzinnige bende."
„Dit is één geval," zei Greta, „maar hoeveel zijn er, waar je nooit van hoort!"
Marcus keek haar aan en vond, dat ze op dit ogenblik spre-
218



219
kend op haar broer leek. Precies dezelf de bitterheid en wilskracht. En tegelijk iets van een grote goedheid.
„Het is zeker ellendig," begon hij weer. „Ik heb al lopen denken, of we nou niets voor die jongen zouden kunnen1 doen."
Harder stond op en begon heen en weer te lopen. Hij keek schuin naar Marcus, haalde de schouders op en zei op bruuske toon:
„Ach wat! Nou ja, goed, natuurlik is 'et prijzenswaardig en mooi en goed, dat je wat voor 'em doen wilt.... maar veronderstel, dat je morgen tienduizend gulden voor 'em beschikbaar had wat dan nog! Filantropie! Ik haat dat! Het is zoeken in de verkeerde richting. Het is een manier om je eigen onrustige geweten weer glad te krijgen en om één of een paar individuen een beetje op peil te brengen. Maar je verandert er niets mee in brederen zin gesproken, zie je. En daarom haat ik die filantropie. Ze houdt tegen. Verandering moet er komen, een algehele verandering. Zo lang die er niet is, helpen alle lapmiddelen niets Wat geeft 'et of je Willem Wouters uit de misère haalt, als er honderden en duizenden andere rondlopen, die geen aasje kans meer hebben gekregen, omdat de maatschappij dezelfde gebleven is."
Marcus dacht na. Daar had je 't weer, hetzelf de, waar Harder al meer over gesproken had, en dat telkens een prikkelend gevoel van verzet in hem wakker riep. En toch voelde hij tegelijkertijd, nu sterker dan ooit te voren, dat hij er niets tegenover zetten kon, dan kleinere argumenten, dat Harder werkelik de verhoudingen groot zag en grote dingen wilde. Alleen — hij kon er nog niet aan geloven, omdat hij niet geloofde aan de mensen, waar het over ging. In een herinneringsf lits zag hij in eens die ouders, zoals ze soms op school kwamen, de ene keer scheldend als beesten om een klein, meestal vermeend onrecht, de andere keer klagend, zich vernederend, bedelend om een paar klompen of een stel kleren voor de kinderen. Hij dacht aan 'hun vervuiling, aan hun ruwheid, hun zuipen en hun smerige taal. En hij zag geen uitkomst. Een golf van bitterheid welde in hem op en hij schudde - het hoofd. Langzaam, droevig bijna, zei hij:
„Jij ziet alles veel te mooi Het volk is zo grof, het staat
zo laag ... ze zijn zo vuil en ze hebben zo weinig menseliks."
„Maar vóór alles zijn ze beklagenswaardig," zei Greta.
„0, ik heb er ook meer medelijden nog voor dan weerzin," viel Marcus haar snel in de rede.



„Medelijden?" riep Harder. „Schei toch uit met je medelijr den! Je moet geen medelijden voelen, maar je moet hen recht willen doen. Het zijn mensen, zo goéd als jij en ik, versta je, precies even goed, en als ze vuil zijn en ruw, dan is het een gevolg van het onrecht. Wat wil jij van die kinderen? Wat wil jij van het volk? Waarom baad jij je graag en waarom ben jij fijn van manieren en hebt een afkeer van ruwheid en een
voorliefde voor al wat mooi is en edel? Zijn dat allemaal
persoonlike verdiensten van jou? Je weet wel beter. Je bent even goed een product van omstandigheden als de bootwerker, die zich bezuipt en te keer gaat als een zwjjn. Niemand kan geven wat ie niet eerst ontvangen heeft. En het volk ontvangt zo weinig goeds, zo weinig moois ... Hoe wil het dan zo maar goed zijn en mooi?"
„Jij denkt met je hart," zei Marcus. „Jij ziet te veel moois, je medelijden doet je alles in een veel te helder licht zien."
,,'t Is geen kwestie van medelijden," riep 'Harder heftig. „Br wil het volk geen weldaden bewijzen. Ik wil ze watoker schudden en ze de wereld laten zien. Ec wil ze ontwikkelen en ze de weg wijzen. Maar die weg moeten ze zelf gaan en de poorten naar het licht moeten ze zichzelf openbreken."
„Door organisatie?" ' ■
„Om maar iets te noemen. Armoe is geen schande en rijkdom maakt niet gelukkig, hé? Dat zijn zo van die mooie spreuken, waar je je eigen geweten mee sust en het volk zoet houdt Nou, ik beweer, dat armoe wel schande is, maar niet voor de armen! En al wil je geen rijkdom, vrijheid van nijpende broodzorg maakt je leven al dadelik veel ruimer en lichter. Geef het volk eerst welvaart, neem de angst en de izorg voor het dagelikse, armzalige stukje brood weg, en je zult eens wat zien!"
„Ja," zei Marcus korzelig, „dat zul je net Dan drinken ze tweemaal zo veel en ze pruimen en roken wat meer en lopen harder naar de bioscoop en het drakentoneel!"
„Dat is lelik van u!" riep Greta er plotseling tassen. „Wat weet u van het voBc om zo iets te durven .beweren?"
Marcus schrok van de scherpe toon in haar stem en keek haar onthutst in de heldere, van boosheid blinkende ogen. Harder lachte, op de onaangename, hatelike wijze, die Marcus zo goed van hem kende, en spottend zei hij :
„Dat heeft ie aan ons opgemerkt, Greta! aan jou en mij en Leo en zo m eer ...."
220



Greta'e boosheid was in eens weg. Ze schoot in een lach en stak Marcus vrolik de hand toe.
,,'t Is waar," zei ze, nog lachend, „neem me niet kwalik! 't Was ons beider klasse-instinct, dat ons zo deed uitvallen."
Marcus nam haar hand aan en keek vol verwarring in haar prettig gezicht. Daar had ie geen moment aan gedacht! Hij was hier ook bij „het volk."
„Nee, nee!" protesteerde hij, kleurend, „zo bedoel ik het niet. „Be vind jullie "
„Je hebt niet te vinden, jong," viel Harder in., ,Er zijn slechts f eiten: Greta en ik zijn de kinderen van een smid en de kleinkinderen van een bootwerker en een opperman. Kijk maar es."
Hij stak z'n handen uit, toonde zijn grove polsen, zijn brede handpalmen en de dikke gewrichten van zijn vingers.
„Leg jouw fijne, blanke herenhandjes daar es naast, en je slanke polsen, en denk es aan je neus en aan je mond, aan heel de bouw van je lichaam! Jij bent een geboren aristo en
wij zijn geboren proletariërs, m'n jongen Ons verschil
in ras is onontkenbaar. Het volk draagt de brandmerken van zijn slavernij en z'n verwording tot in de vorm van z'n ledematen!"
„Nou ja, maar jullie "
„0, natuurlik! Wij zijn uitzonderingen, hè? En Leo bijvoorbeeld, Leo is ook zo'n proleet, zo'n raspee! Z'n vader is godbetert behangersknecht en 's Zondags kelner.Wat een topniet?"
En spottend-meewarig schudde hij 'het hoofd Marcus raakte verlegen. Greta lachte en keek hem met haar glanzende ogen vragend aan.
„Nou ja," zei hij na een poosje. „Maar juMie bent ontwikkeld. Jullie hebt smaak, jullie hebt ikunstgevoel. Jullie hebt een goede opvoeding gehad!"
„Larie, hoor!" lachte Harder. „Kletskoek! We hebben ons zelf zo'n beetje opgevoed. Toen ik een jaar of tien was, liep ik met Groetje in Amsterdam bosjes hout 'langs de straat te verkopen, 'n Cent een bossie! Fijne opvoeding, hé? Ja, vader was na een staking dr uitgeknikkerd en we gingen liever niet dood van de honger."
„Goed! maar later!"
„Later is 'et wat beter gegaan. Ik ben zelfs onderwijzer geworden. Maar jij weet niet, wat de ouwe luitjes zich daarvoor hebben moeten ontzeggen. En — volkskinderen ziin we toch gebleven, allebei."
221



•224
dames opgroeiaen un umvts imiuoi^ """^"""-t. '
^emene wezens, dan lag dat niet aan 'hun afkomst, met aan hun eigenlike geaardheid Dan waren de lévensomstandigheden daarvan de schuld het moordende slavenwerk,
de armoe, de omgeving... En die omstandigheden, die waren • met noodzakelik, die konden beter zijn als er een rechtvaardig regime ging heersen? God als dat zo was ....
was dit hele samenleven dan geen dwaasheid, geen misdadige dwaasheid? .... Harder, Greta, Leo, Vos .... het waren mensen, zoals hij geen betere kende. Leo was een fïjnzinnige jongen, met een zo zuivere, gevoelige kunstenaarsziel als hij zelden had horen klagen en jubelen in muziek 0 ze stonden niet achter, geen van allen, noch in verstand, noch m gevoel bij de anderen, die hij kende, en die van de wieg af m verfijning en weelde waren opgegroeid. En toch, toch waren ze „van het volk." Dat was de grote ontdekking van deze dag!
In 'beginsel waren er dus alleen mensen Mensen!....
Het begrip van de voortreftelikheid van het ras moest dus een vooroordeel zijn.... een malligheid! En was daarop niet heel zijn levensinzicht gebouwd geweest? Was daar met heel zijn willen en streven door bepaald?
Hij Hep door als iemand, die duizelt onder een hevige slag en kon niet tot klaarheid komen. Hij durfde niet toegeven aan zijn nieuwe gedachten en al de vermoedens, die zij meebrachten in het vage bewustzijn, dat hem daarmee alle grond onder de voeten zou wegzinken en dat hij staan zou in de duisternis als een blinde zonder leidsman. Wat dan? Wat daarna?
Toen hij thuiskwam, lag er op zijn tafel een briefje van Enny. Het lag daar op rijn withouten werktafel, rosé met een dieprood wapentekentje in de Imkerbovenhoek, als een voorwerp uit een andere wereld, door een onwaarsohijnlik toeval hier verdwaald. Een zachte, fijne geur hing er omheen bedwelmend en zoet. Een gevoel van blijdschap trilde m Mar•cus' hart. Zijn Enny .... 0, als hij aan haar dacht, wist hij weer met zo grote, heerlike zekerheid, dat hij toch bij de andere partij hoorde. Hij kon dan denken over het volk zo hij wou, hij kon zijn afkeer door zijn medelijden doen overweldigen, hij kon alle wrok en weerzin uit zijn hart rukken .. hij was en bleef van een ander ras, en overlopen kon hij nooit. De omstandigheden hadden hem overrompeld, de gesprekken met Vos en Harder haddén hem in verwarring gebracht, maar



225
Enmy s beek} herinnerde hem weer aan zijn eigenlik wezen, aan zijn enig-mogelike houding ... aan zijn plicht! Hij hoorde bij haar, naast haar, boven dat ongelukkige volk, bij het edeler bewerktuigde soort Waarom kon hij haar telkens zo
ver vergeten, dat haar invloed hem niet weerhield van gevoelens en overwegingen als die van deze dagen, van dezen avond vooral!....
Behagelik zette hij zich in zijn stoel om volop van haar heerlik briefje te kunnen genieten .Opzettelik langzaam sneed Mj de envelop open en trok het geurige papiertje er uit. Het waren maar enkele regels. Snel gleden zijn begerige ogen er langs. Dan liet hij de hand met de brief zinken. Hij werd bleek. Zijn hart klopte heftig en zijn ogen knipten zenuwachtig. Opnieuw bracht hij het briefje hoger in het lamplicht en woord voor woord spelde hij, als kon hij slechts met grote
moeite de betekenis dezer karakters ontcijferen Toch
stond het er:
Lieve Marcus,
Onvemaohts moet ik met papa en mama op reis. Vrijdag met de avondtrein gaan we naar Zwitserland. De redenen van dit pkrtselinge opbreken zul je spoedig vernemen. Prettige vacantie. Denk veel aan me en zonder bitterheid. Daag!
Als altijd,
je ENNY.
Dorenburg, 20 Juli 19 ...
Versuft bleef Marcus zitten, star voor zich uitziend. Vrijdag .dat was vandaag Ze was al weg. Opzettelik had
ze dus de brief te laat afgezonden Waarom? En dan die
toon. Nog nooit had ze hem zo'n koel briefje gezonden. Geen
kus. Geen betuiging van lief de. „Als altijd je Enny "
dat was alles!.... Wat betekende dat? Ze vluchtte!... Wou ze hem voor goed verlaten?
Hij voelde een plotse pijn in het hoofd. Het was hem alsof agn gedachten stokten. Dat ene, het onbegrijpelike feit, dat Enny weg was, zo in eens, dat was aldoor en alleen in zijn bewustzijn en als hij zocht naar redenen, naar een verklaring, dan was het of z'n gedachten terugsprongen en niets wilden omvatten dan dat ene, noodlottige feit aleeö. Het klopte in zijn
MarCUS K/in Hnuinnert \e. CkC\~



slapen en de stekende pijn in zijn hoofd deed hem de ogen sluiten Wat nu?
Stil kroop bij op zijn divan, vergat de lamp uit te doen Hij merkte het niet eens. Met gesloten ogen lag hij neer, de armen slap langs z'n zijden, in zich het doffe, wanhopig makende gevoel van leegheid en het bewustzijn van de hamerende pijn in zijn hoofd. Telkens zaagde even een licht snorken van Greskamp door de stilte en hij hoorde het, vaag, als uit grote verte, zonder dat zijn bewustzijn er op reageerde, zonder dat de oorzaak van het geluid hem duidelik werd.... Eén torenklok in de buurt telde luid de uren af, de eindeloze uren, die tot onduldbare martelingen werden. De petroleumlamp raakte leeg, brandde lager en roder, ging ten laaste walmend uit.. Een blauwige bundel maanlicht stond in de vage duisternis van het atelier, schoof hoger en hoger langs de muur, en verdween . — Spoedig daarop schemerde grauw de morgen binnen. Vogeltjes kwieterden op het dak, scharrelden luidruchtig achter elkaar aan, met ruisend verengerucht. Dan, in eens, floot luid en helder een vroege merel in een naburige tuin, een regen van driftige, sterke klanken.... als viel er water in een kristallen bekken..
Greskamp ontwaakte. Hij ging rechtop zitten, duizelig nog van de slaap. Maar de telkens weerkerende slag van de merel riep hem klaar wakker. Met een sprong was hij er uit en toen hij bij het fonteintje wat had staan plassen, begon hij te zingen. Zijn zware stem klonk vreemd in de weifelende stilte van de aantklarende morgen. Hij stak zijn hoofd uit het raam en zag een klein streepje zon achter de bomen van den tuin
„Gegroet, Aurora!'' riep hij met een theatraal gebaar. „Dr groet u, schone dageraad, die met uw gouden voeten klimt uit...."
Dan trok hij zijn hoofd terug, zichzelf met een luide lach om zijn onzin onderbrekend.
„Ja, waar uit, Marcus?" schreeuwde hij, maar Marcus gaf geen antwoord.
„Hallo, slaapkop! kom d'r uit!... Kijk es boe mooi de wereld vandaag weer is!"
Al roepende was hij naderbij gekomen en stond nu vlak bij de divan. Hij keek Marcus aan, die even zijn ogen opsloeg, maar ze dan, vermoeid, weer sloot. Greskamp schrok van zijn bleek en vreemd-vertrokken gezicht. Hij werd plotseling ernstig.



227
„Scheelt er wat aan?" vroeg hij ontseld. „Waarom heb je je niet uitgekleed? Ben je ziek?"
Traag sloeg Marcus de ogen op en zei mat:
„Wat hoofdpijn. Stoor je d'r maar niet aan, maar wees een beetje stil, wil je?"
„Stommerik ook," bromde de schilder zachter. „Je eigen
over de kop te werken voor zo'n belachelik examen Kan
ik iets voor je doen?"
„Nee, laat me maar liggen."
Toch nam Greskamp een deken en lei die zachtjes over Marcus heen, stopte hem achter z'n nek warm in, zorgzaam. En hy bromde er bij, als een goedige beer. Hoofdschuddend liep hij daarna heen en weer, kookte water en zette thee. Hij bracht Marcus een kop van het dampende vocht, bezwoer hem het op te drinken, maar de ander schudde weigerend bet hoofd. De schilder bleef hem even aanzien. Toen liep hij op zijn tenen naar de hoek, waar zijn tekenboel lag, haalde zijn schetsboek en een stuk zwart krijt. En haastig begon hij een schets te maken van Marcus' vermoeid en mager gezicht dat boven de dekens uitstak als het gelaat van een gestorvene. Even keek Marcus op, als voelde hij de speurende ogen over zijn trekken dwalen, maar het drong niet tot hem door wat Greskamp deed. Na een kwartiertje was die klaar. Hij scheurde het blad uit zijn schetsboek, zette het voor zijn ezel en keek er een poos naar. Tevreden knikte hij, en wreef zich in de handen. Tot het hem inviel, dat hij wel op een vreemdsoortige manier tegen over zijn zieke vriend handelde. Maar
**>n zijn egoïstiese artiestennatuur niet verhinderen, verheugd te zijn over zijn goede schets, en ontevreden draalde hi] nog wat, vroeg een paar malen, of hij niets voor Marcus kon doen, en toen hij geen antwoord kreeg, hing hij zijn schilderkist om, duwde zijn breedgerande hoed op zijn ruige kop en stommelde de trap af. Twee huizen verder begon hij te fluiten en, bHj om de zonnige morgen, liep hij licht voort, niet meer denkend aan Marcus, alweer vervuld van de droom van het wachtende werk .... de stralende zonnedag tegemoet.
Laat in de voormiddag eerst stond Marcus op. Duizelig liep hij wat heen en weer. Zijn oog viel op het rosé briefje, dat nog op tafel lag, maar zijn blik gleed er onverschillig over, als herkende hij het niet. En toch was er in zijn pijnlik hoofd geen andere gedachte, dan alleen aan het ongelofelike



228
nieuws, mu iïu muaiyc ii^iu. «— —- ,
liep hij rond. Voor Greskamp's ezel bleef hij staan. Hij zag de nieuwe tekening met de spookachtige kop in wit en zwart, snel opgezet, met brede vegen, in sterk contrast. Wezenloos, zonder begrijpen, zonder te zien bijna, stond hij een hele tijd naar het ding te kijTcen, maar zijn gedachten bleven als een dwaze tol aldoor wentelen om dat ene, vernietigende, dat bij geen seconde vergeten kon. Tot hij plots, als in een üchtflits, zag wat de tekening voorstelde ... Hij rilde. Wat? Zijn eigen portret? Was hij dat? .... Snel greep hij zijn handspiegel en
keek er in 0, afschuwelik! Hij herkende zichzelf nauwe-
liks. Dan keek hij naar het portret. Het was als van een dode,
idie onder vreselike folteringen gestorven was Vreemd
lijken deed het eigenlik niet, niet in de gewone zin en toch... toch was hij het, maar het was zijn geestelik wezen, dat Greskamp daar op het papier gebracht had de verplettering,
waaronder hij lag neergesimakt, de gebrokenheid, de moordende vermoeienis. Maar m'n God, wat was er dan eigenlik
gebeurd? Wat was er dan zo in eens gekomen, dat hem
zo diep had geslagen ?
Hij wreef zich met de hand over het voorhoofd en mompetde wat onsamenhangende woorden, trachtend zichzelf gerust te stellen, vol schrik voor het beeld van vernietiging daar vóór hem. En langzaam maakte zich een nieuwe idee los uit het verwarde kluwen van verbijstering, angst en leed, dat in zijn bewustzijn spookte. En zacht voor zich 'bracht hij deze gedachte onder woorden: tt
„Be moet iets doen ik moet toch iets doen
Hij zei het enige keren achtereen, telkens zachter, tot hij plots, als een drenkeling, die in oppersten angst alle kracht verzamelt en al rijn levenswil uitgilt in een woeste kreet, hard sohreeuwde:
„De moet iets doen! "
Verschrikt door het geluid van z'n eigen stem, week hij achteruit, keek om zich heen, zei toen weer zacht, angstig: „Be hjk wel gek."
Maar de verbijstering was gebroken. Hij wist weer, dat hij leefde. Hij wist, dat hij iets doen moest in verband met wat er was gebeurd En hij kon weer verder denken dan het ogenblik van den slag zélf. Nog even liep hij rond, trachtend zijn gedachten, die in eens met verwonderiike snelheid begonnen te werken, meester te worden. Toen, zich zelf dwingend tot



kalmte, tot bedaard bandelen, ging hij naar het fonteintje en wies zich. Het koude water deed hem goed. Met wellust voelde hij, hoe de koele frisheid over zijn gezicht en hals liep en hij kon de verleiding niet weerstaan, zich geheel te ontkleeden en met een natte spons het water over zijn hele lijf te doen stralen. Daarop kleedde hij zich in schoon linnen; trok zijn Zondagse pak aan en ging, verfrist en kalmer, bij het raam zitten. Hij keek naar de bomen in den tuin, wier toppen zacht wuifden op de zoele zomerwind. Vogeltjes speelden tussen
de blaren, hij hoorde hun driftig gekwieter Nu moest hij
dus iets doen Maar wat? Wat? Enny was weg Het
huis was gesloten .... En toch moest hij daarheen. Hij moest er meer van weten, hij moest er over praten met mensen, die
er iets van weten konden hij moest dus naar Dorenburg.
Toen de gedachte eindelik kwam, verwonderde hij zich er
over, dat hij haar niet eerder gefdrmuleerd 'had Hij had
immers aldoor geweten dat hij naar Dorenburg wou .. Het was toch vreemd, peinsde hij verdrietig, dat zijn gedachten zo traag zijn wil en zijn gevoel volgden .... Nog even keek hij schuw, naar het portret op den ezel. Dan ging hij heen.
Als in een droom liep hij naar het station. Toen hij'er b*na was, week hij uit voor een grote auto, die zwaar toeterend langzaam kwam aannnsen. Bijna onbewust keek bij naar de dame, die er in zat en met vage blik langs hem heen keek. Ze wasopvaüend bleek en zeer rijk gekleed Met een schok van ontroering herkende hij haar: het was Lientje... Lientje de meid uit die smerige steeg, zat in deze grote luxe auto, gekleed als een koningin, en keek traag en voornaam over de noorden der voorbijgangers weg .... Maar zijn verwondering zonk weer spoedig terug in de dofheid van zijn eender denken en werktuigehk liep hij door.
Oom en tante zouden juist beginnen met koffiedrinken, toen Marcus bmnenkwam.. Bij het zien van de oude, bekende kamer met al die vertrouwde dingen, welde even een ontroering m hem op, die hij haastig wegslikte. Het leek hem een eeuw geleden, dat hij hier was. Oom Ernst was met een uitroep van verrassing opgestaan, maar zijn blijheid week, toen nij Marcus' bleek en vertrokken gezicht zag.
„Marcus!" riep hij ontsteld, en tante, zelf'verblekend, voesroe er bij: ' s
„Jongen wat scheelt ie?"
229



230
Marcus glimlachte pijnlik en haalde de schouders op.
„U moet me dat verklaren," zei hij toonloos, „u zult er wel meer van weten."
Oom en Tante keken elkaar verbaasd en verontrust aan.
„Wat is er?" vroeg Tante op scherpen toon.
Kort vertelde Marcus, wat Enny hem geschreven had!.
Tante's gezicht verscherpte zich tot een uitdrukking van pijnlike verrassing. Het was Oom aan te zien, dat Inj* uit de lucht viel, maarïaj hield zich in, dacht even na en zei toen:
„Nou ja nou ja moet je ons daarvoor nou zo laten
schrikken, jongen Dat kan toch immers best dat kan
best voorkomen, zo'n onverwacht vertrek! Kom, ga noU
eerst es zitten en drink een kop koffie Toe, wees nou
niet zo overstuur God, ik dacht, dat er heel wat was..
Tante keek hem verwonderd, maar niet zonder erkentellkfheid aan. Onmiddellik speelde ze mee. Haar gezicht ontspande zich en ze begon dadelik een kop koffie voor Marcus klaar te maken. . .
„Welzeker," zei ze met goed volgehouden overtuiging, „Oom heeft gelijk. Je maakt je nerveus voor niets. Kom, ga zitten en vertel es precies, wat er in dat briefje stond."
Marcus keek haar aan, trachtte op haar gezicht te lezen, of ze meende, wat ze zei. Hun geruststellende woorden misten hun invloed niet Ben f lauwe schemering van hoop lichtte in
hem aan Hij wou zo graag hopen Maar was het geen
dwaasheid? Werktuigelik ging hij zitten, dronk zijn koffie en herhaalde dan woordelik, wat er in Enny's briefje stond. Oom wou dadeHk met overdreven luchthartigheid Marcus' angst beginnen te ontzenuwen, maar Tante wenkte hem met de ogen, dat hij zwijgen zou, begrijpend, dat het nodig was, enige voorzichtigheid te betrachten. Bedaard, met een glimlach om haar smallen mond, begon ze te praten, omzichtig zoekend naar de juiste woorden. Ze lei hem uit, dat het toch niet helemaal onmogelik was, dat er werkelik plotseling tot die reis besloten was, dat de oude heer Van Weelen toch best voor zaken buitenslands kon moeten en dat z'n vrouw en dochter het eenvoudig prettig vonden, met hem mee te gaan Daar hoef de
toch waarlik geen geheime bedoeling achter te steken, ze
begreep niet waarom Marcus zich zo overstuur gemaakt had.. Oom zat te knikken, maakte ijverige handgebaren, was een demonstratie van: „natuurlik natuurlik!" En langzamerhand voelde Marcus zich rustiger worden. Ten slotte het



281
was ook mét helemaal onmogeülr, dat er niéts bizonders aan de hand was. Het briefje leek hard en koud, maar dat kón wel een gevolg zijn van de haast, waarmee het vertrek moest worden voorbereid .... Het kon eveneens, dat het briefje in de drukte wat lang was brijyen liggen .... God, als dat allemaal eens zo was. 0, als hij het kon geloven!
„En vóór dat je nou erge dingen denkt, moest je eerst eens afwachten, of je tnader bericht krijgt,'" hoorde Ibn tante zeggeti.
Hij knikte, half overtuigd al, dat ze gelijk kon hebben. Even zwegen ze alle drie. Dan zei Oom in eens:
„Maar, Marcus, hoe kom je eigenlik zo vroe<* hier? Ben je met naar school geweest?"
Marcus keek op. Naar school? Dat was waar! Hij had naar school gemoeten! En geen seconde had bij er aan gedacht.. Nu zag hij plotseling het gezicht van meneer Mierema voor zich, van meneer Mierema, die notabene geen-bericht had gehad! De man moest een gevoel hebben, of de hemel boven
hem in elkaar gezakt was! En nu zat ie hier was op reis
gegaan! Een glimlach ontspande z'n strakke lippen en hii
antwoordde op heel andere toon:
„God nee! daar heb ik absoluut niet aan gedacht!"
„Maar jongen!" riep Tante.
„Wat zal die Mierema mal kijken Maandag!" zei Marcus en stilletjes proestte hij.
a 'l^I?™?' - V™ Mi^ema?" vroeg Oom berispend „Is dat het hoofd van je school?"
,,Van zijn school!" verbeterde Marcus. Dan, in eens loskomend schaterde hij en begon te vertellen van z'n 'bovenmeester, allerlei pietluttige kanflikjes, die door de superieur ijverig opgeblazen werden tot ten hemel schreiende misdrijven tegen de drie maal heilige „instructie" .... z'n afgod en z'n nachtmerrie. Hij praatte in één adem door, telkens nerveus proestend. Oom en Tante keken elkaar aan, maar speelden mee, lachend, telkens onderbrekend door kleine uitroepen van verbazing of ongeloof .. Tot Marcus plotseling weer zweeg en mat voor ach uitkeek, met z'n bleke, magere hand over z'n voorhoofd strijkend.
Oom stond op.
„Weet je, wat jij doen moest?" zei hij. „Je moest nou es lekker een dutje gaan doen, dan haal je je slaap in en je 'knapt weer helemaal op.



232
Marcus keek hem nadenkend! aan'. Dan, met een opleving van wilskracht, stond hij op en zei: „Goed, maar eerst nog een bad."
„Ja, dat is best," riep Oom, „heel best Vooruit dan
maar vlug naar de badkamer Jongen, jongen
je zou je eigen ziek maken En dat om zulke nonsens!..."
Toen Marcus na een verfrissend bad in z'n eigen oude kamer te bed lag, trachtte hij alles nog eens bedaard te overdenken. Maar alles warde in zijn hoofd dooreen en met gesloten ogen lag hij stil neer. Hij wist van niets meer. Alleen hoorde hij vaag het ritselen van den zomerwind in de blaren van de 'bomen voor zijn raam en kleine vogelgeluidjes. Dan smolt alles samen tot een zacht gesuis als van heel ver stroo-
mend water en hij viel in slaap, dood vermoeid Hij sliep
aan een stuk door, tot de volgende morgen, toen Oom Ernst hem bij den schouder wakker schudde



233
XIII.
Toen Marcus 's Maandags op school kwam, keek meneer Mierema hem vreemd aan. „Be ben ziek geweest," zei Marcus, met een zweem van een
voortdurend aanzag, als wilde hij zeggen: „Meneer, u hebt een halsmisdaad begaan: fle wacht uw verdediging."
„Zo," zei het hoofd op bedenkelike toon. „Ja maar u
had bericht moeten sturen."
„Pardon," antwoordde Marcus, „ik had niemand."
„Dan had u een briefje moeten sturen."
„Maar ik had niemand, meneer Mierema."
„Ja, maar ja maar... dan een telegram ... ik... ik..."
„Ook voor een telegram moet je iemand hebben," merkte Marcus beleefd op.
„Ja, maar nie waar, meneer Van Houwaert eh,.
de instructie schrijft nu eenmaal voor eh Was u dan
helemaal alleen in huis?"
„Ja, helemaal aUeen," zei Marcus, die zich amuseerde om meneer Mierema's beroep op de instructie.
„Dat is zonderling.''
„Hoogst zonderling, meneer Mierema, maar, helaas, waar... We wonen met z'n tweeën zo maar zonder verdere hulp, en
de ander was 's morgens vroeg weggegaan Ik weet niet,
of er misschien een artikel in de instructie is, dat een zoodanig leven verbiedt, maar ...."
Meneer Mierema kleurde en raakte nog verder van de wijs. Even stotterde bij:
„Nee, nee voor zover ik weet "
Maar op Marcus' ironies:
„Ah ...."



234
merkte hij plotseling het bespottelike van net dispuut, ai] zweeg en liep een paar passen weg. Toen, als voelde hij, dat zo zijn gezag gevaar liep, kwam hij ineens terug en zei nijdig:
„hi ieder geval u hebt te zorgen, dat ik hier bericht
heb."
„Zu befehl, Herr Oberst," zei Marcus luid. Z'n stem klonk in eens hard en z'n donkere ogen zagen verachtelik op het nijdige mannetje voor hem neer. Dan liep hij langs hem heen naar de trap, waar enkele kollega's stonden, die al naar hen gekeken hadden.
„Wat was dat nou weer?" vroeg Vos.
„Meneer Mierema eist het onmogelike van me," zei Marcus strak. „Meer niet."
Het hoofd had hem nagekeken, verbluft, en toen hij hoorde, wat Vos zo hatelik vroeg en 'het scherpe antwoord, dat Marcus gaf, verdween hij haastig in zijn kamertje, rood als een kreeft.
Marcus slenterde naar z'n lokaal, weinig behoefte voelend om nadere uitleg te geven.
„Een pittige vent," glimlachte Vos hem achterna. „As die vandaag of morgen es los komt."
„Die?" zei Peters langzaam. „Die komt nooit los. Dat is een
individualist, een echte aristocraat, die op ons neerkijkt
Een egoïst"'
Vos schoot in een lach.
„Gossie, Peters?" zei hij spottend. „Wat schiet jij uit je
slof ! En wat een mensenkennis ! Verbazend ! "
Peters haalde de schouders op.
„Dach je soms, dat die Mierema zo behandelt, omdat ie zelfstandig wil zijn in z'n werk?" vroeg hij. „Nee, man, alleen omdat ie zich boven hem verheven voelt zo goed als boven
ons Had je die ogen maar es moeten zien Of ie naar
een hoop vuil keek."
Ze lachten .allemaal en Vos zei nog es:
„Maar als ie loskomt Peters hou dan je hart vast F'
Peters keek twijf elend.
,,'k Geloof het niet," mopperde hij. „Van Houwaert is zo koud as een steen. Die denkt maar om z'n eigen. Laatst heb ik wel een half uur lopen vertellen, van m'n vrouwe ziekte,
je weet wel nou, uit z'n antwoorden merkte ik, dat ie
geen eens naar me luisterde.'"
„Wat een wonder!" riep Vos, nog harder lachend, maar



dat was Peters te veel. Hij keerde zich om en liep kwaad de trap op. Vos ging hem achterna, om hem te vertellen, dat ie 'et niet kwaad bedoelde. Peters was gauw tevreden gesteld en begon onmiddellik een lang verhaal over z'n nieuwe huiselike misères, dat Vos maar geduldig aanhoorde en dat nog lang niet uit was, toen de hel ging en de kinderen binnen kwamen.
„Nou, ik zal je straks wel verder vertellen," beloofde Peters. „Asjeblieft," zei Vos, en in zichzelf lachend ging hij ook naar z'n klas.
Marcus stond bij het raam en keek naar buiten in de straat, waar de dolle bende nog door elkaar draafde. Hij was ontevreden, had het land over dat onaangenaamheidje met Mierema.
Wat een peuterig machinetje was zo'n man. De instructie
zegt daarmee was z'n leven bepaald Kon je tegen
zo iemand ooit praten over dingen, als er nu in hem omgingen Die kwamen immers in z'n instructie niet voor!
„Ha, jongens! de meester!"
Marcus keerde zich om. Er waren kinderen binnen gekomen en een had dat geroepen: „Ha, jongens ! de meester F'
i als een kreet van blijdschap. Het trof Marcus, als had M} zich even gebrand. Hij was in een stemming om licht ontroerd te worden en die onverwachte uitroep deed hem wonderHk aan. De kinderen zochten hun banken op. Ze kwamen niet naar hem toe, maar keken toch met lachende gezichten naar hem. Het was vreemd. Ze schenen werkelik blij te zijn, dat irij er weer was. Toch bleef er de afstand, die hij zelf geëist had Hij dacht aan Harder. Als die in zijn plaats was, blagen er zeker al drie, vier aan zijn armen te trekken, juichend en schreeuwend. Marcus keek over de allengs vol lopende klas .... 0, het was een haveloze 'kudde en hij was er helemaal niet op gesteld, dat ze zich tegen hem kwamen laan-
vleien en met hem stoeien En toch in hem was een
begin van jaloezie tegenover Harder, een onderdrukt verlangen naar meer warmte, naar de opdringerige genegenheid van de kinderen. Maar ze durfden niet Ze wisten immers, hoe hij je terug wees, als je te f amil jaar was, zo koel, zo hooghartig En waarom waren ze dan toch blij, dat ie terug
was? Misschien omdat ze Zaterdag meneer Mierema gehad hadden; bedacht hij. Daar hadden ze allemaal het land aan.
OOK
235



ZÖO
een meisje, dat vlak bij bem zat.
„Nee meester, wij benne bij meester Peters geweest, deze twee rijen .... en de andere bij meester Harder."
„0," zei Marcus en toen vroeg bij:
„En zijn jullie blij, dat ik terug ben?"
Op betzelfde moment vond hij zijn vraag idioot, maar niettemin keek hij met spanning naar de gezichten. Een paar zeiden:
„Ja, meester."
en de anderen lachten, stilletjes, en keken hem aan, half schuw, vreemd onder z'n ongewone houding. Marcus voelde een stille vreugde om het verwonderlike verschijnsel, dat die kinderen dus toch op hun eigenaardige manier op hem gesteld waren. Maar z'n stroeve natuur vond niet zo gemakkelik de wijze om hen tegemoet te komen, en op z'n gewone toon zei hij:
„Nou neem je leien maar voor je. We gaan rekenen."
Toch bleef er heel de morgen een atmosfeer van gezelligheid, die Marcus' gedachten prettig afleidde en hem een ongewoon gevoel van vage behagelikheid gaf. Telkens voelde hij onder de mondelinge lessen, dat hij voeling had met de kinderen, dat er iets eigenaardigs in de lucht was, iets ongekends, waardoor hij gemakkeliker sprak en de kinderen gemakkeliker opnamen. Hij kon dit eigenaardige niet benoemen, hij kon het niet analyseren, hij wist alleen, dat het er was, en besefte tegelijkertijd dat het er zijn moest, wou het onderwijs opvoeding zijn en geen machinaal inpompen van wetenswaar-
digheidjes. En voordien dan? Was het nooit in zijn
klas geweest? En zou het er nu blijven?
Tegen het eind van de middagschooltijd was er in eens eei tumult. Aan de voorste bank begon er een woest te huilen en z^i buurman zat hem sarrend uit te grinneken. Marcus schoot ei op af en vroeg wat er was. De huilende jongen hief z'n groe zelig gezicht naar hem op, grolde wat ©verstaanbaars en toen plotseling, vloog hij z'n buurjongen aan, gaf hem wild eer paar stompen in z'n gezicht, eer Marcus nog tijd had, hem bi z'n kraag te nemen. Nu begon ook de ander een keel op t< zetten en onverstaanbare beschuldigingen uit te stoten. Mar cus keek naar de huilende jongens en in eens viel het hem op hoe ontzettend lelik ze waren in hun woede: precies beesten vond ie ongelof elik zo als ze op dieren geleken in hm
etno



237
«vrcouiroiu vwrai tre ene, ae Kleinste, die de ander geslagen had, dat was sprekend een wild geworden beest van buitengewone kwaadaardigheid.
Ook zijn stem was beestelik, een rauw gebrul. De weerzin steeg opnieuw in Marcus aan. en toen hij de ongezonde belangstelling zag op de bleke, naar voren gestrekte gezichten van de anderen, wist ie weer als vroeger, dat hij zich nooit met dit ras-van-degeneree's zou kunnen samenvoegen in één verband Met enkele scherpe woorden, op zijn oude, snijdende toon gesproken, dreef hij de vrees er weer in en het werd stil inde klas De twee ruziezoekers joeg hij elk een hoek in, waar ze stil nasnikkend tegen de muur leunden. Nors keek hij de klas rond. Op de schuw ach over het werk buigende gezichten leefde nog na de ziekelike vreugde in het woeste vechttoneel en Marcus voelde hun voorkeur voor ruwheid als een muur staan tussen hun ras en het zijne.
's Avonds onder het werken zonk een grote moedeloosheid over hem neer. Gedachten aan Enny 'kwelden hem. Telkens weer kwam het vermoeden, dat zij een definitieve scheidin* bedoelde, de langzaam gekweekte hoop oversluipen met zijn grauwe droefenis, en een gevoel van trieste eenzaamheid overheerste langzaam-aan zijn ganse bewustzijn. Het voorttfl « de klas kwam ook in zijn herinnering terug als iels van betekenis . s Morgens was er zo'n rustgevende waan geweest ... zo n gevoel van een-zijn met z'n klas, alsof ze ooit iets voor elkaar konden zijn .... Nu was dat weer weg. Nee met deze kinderen kón hij toch nooit samengaan. Ze hoorde» met bij hem, hij hoorde niet bij hen, bij kón niet van hen houden, al wou ie het.... En hij wou niet.... neen, neenl hij wou met van hen houden. Ze waren te lelik, te ruw, te vml ën te weinig mens .... of ze het konden helpen of niet, ze waren zo, en hij was anders .... Je kon dat vergeten, voor een ogenbhk, maar het feit bestond en zou blijven bestaan, ondanks alle begrip, ondanks alle medelijden: hij hóórde daar
Greskamp kwam vroeg thuis. Z'n gezicht was rood verbrand en haj rook naar hooi en naar frisheid. Het was als bracht by iets mee van de ruimte en de geurige zonnigheid der velden, waar fa» dag aan dag midden in lat Zijn ogen
wïrE?" hr^l mï zich op een stoel bij Marcus' werktafel vallen. Zonder oorzaak lachte hii. hA* Jl mo* w



238
hoofd achterover. Marcus zag zijn keel bewegen en wendde geïrriteerd den blik af.
„Waar ladb je om?" vroeg bij geërgerd.
Greskamp keek hem met half toegeknepen ogen aan,
„Omdat ik blij ben," zei hij dan en wreef zich de sterke handen, dat de gewrichten kraakten.
Zwijgend keek Marcus hem een tijdlang in z'n zonnig gezicht. Greskamp diepte uit z'n binnenzak een sigaar op, die zwaar gehavend bleek. Lachend scheurde 'hij een stukje van een krant, maakte dat nat met z'n tong en plakte het als een pleister om de gescheurde huid Daarna beet hij de punt er af en stak de sigaar aan. Belangstellend keek hij naar het zwaar walmende ding, dat breed uit puilde onder dien invloed van het vuur tot een belachelik smeulend monsteracbtigheidje.
„Kijk," riep Greskamp, „net een kleine flambouw."
En hij viel achterover tegen de leuning van z'n stoel, lachte weer, dat z'n schouders schokten.
„Je bent net een grote kwajongen," zei Marcus nors.
„Dat weet ik wel," lachte Greskamp. „En jij ben precies een ouwe suffert. Die boeken, en weet ik wat al meer, die vreten je op en die vreten je leven op, en wat heb je an al die snertrommel?"
Marcus haalde de schouders op.
„Laten we 't daar nou maar niet over hebben," zei hij bits„Daar begrijp jij nou eenmaal niks van."
„Nee, gelukkig niet," kaatste Greskamp terug, en met duidelike weerzin schoof hij een dik woordenboek, dat vlak bij z'n arm lag, een eind van zich af.
„Wat heb je vandaag gedaan?" vroeg Marcus, zonder belangstelling, aUeen om het gesprek een andere wending te geven.
„Een prachtschilderij gemaakt," zei Greskamp gretig. „Een grote boerderij met een schuit in de bocht van' een vaartje op de voorgrond. En daar rondom het voBe zonlicht, een ongelofelike overstrooming van zonlicht, overal, overal.... dr
was geen schaduw te zien, je 'kan me geloven of niet
't Was prachtig, 'twas om gek te worden van heerlikheid
en verdomd, ik heb 'et gepakt "
„Waar is 'ef' informeerde Marcus koeltjes.
Greskamp begon opnieuw te lachen.
..Dat is 'et nou juistr schaterde hij. „Onderweg heb ik 'et be-



239
keken en toen zag ik ineens, hoe verdomd goed 'et was
Maar ik zag ook, wat er aan mankeerde en hoe dat anders
moest En ik voelde, dat ik 'et morgen zó zou kunnen,
dat ik 'et helemaal zuiver had in al z'n overdonderende zonnepracht."„Nou, en? "
„Nou," riep Greskamp, opspringend, „toen heb ik 'et ding kapot gescheurd, in hele kleine repen en daar heb ik een boerenhek mee versierd!"
Marcus keek hem verstomd aan. Maar de schilder sloeg hem krachtig op den schouder en riep:
„Hè, Marcus! ouwe jongen! Morgen zal je es wat
anders zien!...."
Marcus haalde de schouders op, zei dan snijdend:
„Nou, dan moet 'et zeker geweest zijn om gek te worden van heerlikheid Je had 'et al zwaar te pakken! "
„Prachtig! Magnifiek!" bulderde Greskamp. „Schoon
gezegd, Marcus! Je hebt natuurlik gelijk 't Was krankzinnig! Maar as je wist hoe heerlik 'et was om te weten, dat ik
^et morgen tienmaal zo goed zal maken Ach man, wat is
'et leven toch fijn! Een feest is 'et, van 'smorgens tot
's avonds!"
„Zo," zei Marcus bitter. „Vin jij dat ? Mij lijkt 't meer
een kwelling, ook van 's morgens tot 's avonds en soms
's nachts er nog bij."
Greskamp keek hem scherp aan en hield op met lachen.
„Dat meen je," zei hij toen, in eens ernstig, ,,'t Is idioot natuurlik, maar je meent 'et oprecht Stakker!"
„Ach, schei uit met je nonsens," riep Marcus, boos opstaand. „Je bent een groter stakker dan ik, al was 'et alleen maar omdat je 't zelf niet weet."
„Nee," glimlachte Greskamp, en hij filosofeerde: „Je bent
alleen maar datgene, wat je zelf denkt, dat je bent Jij
ziet je eigen aan voor een ongelukkig mens, en daarom f
„Blijf me van 'et lijf met je koffiedikfüosofie," stoof Marcus op. „Jij leeft maar bij de dag en trekt je nergens wat van aan. Wat weet jij van 'et leven?"
„Nee maar!" grijnsde Greskamp. „Nou ben je toch zo
eigenwijs als een schoolmeester maar zijn kan,"
Hij zag, hoe Marcus geërgerd de schouders optrok en ging zachter voort:
„Zonder gekheid, Van Houwaert scheelt je wat? ,



God, da's waar ook! Zaterdagmorgen was je as een lijk
Wacht even, ik heb een krabbel van je gemaakt. Dat moet je zien. Even kijken, waar ik 'et ding gelaten heb."
„Zoek maar niet," zei Marcus stuurs. „Ik heb 'et ding gezien, eer ik wegging."
Maar Greskamp zocht in een portefeuille en diepte de schets uit een chaos van papieren en stukken linnen op. Hij zette haar weer op den ezel en bleef er peinzend voor staan. Af en toe keek hij even naar Marcus, die lusteloos bij de tafel zat en onverschillig toekeek. De schilder knikte goedkeurend en zei op tevreden toon:
„Een verdomd goed ding, waarachtig! Gek, hoe je soms in eens "
Plotseling zag hij Marcus' gezicht en onderbrak zich:
„Ezel, die ik ben!" riep hij. „God ja, Van Houwaert, neem me maar zo as ik ben. Ik ben een beroerling, een platte
egoïst, je hebt gelijk Toch heb ik wel aan je gedacht en
ik zat er die morgen danig mee in Maar as ik eenmaal
wat aan 't maken ben of pas gemaakt heb, dan is er dat alleen
voor me op de wereld Je moet wel iets buitengewoon
belabberds hebben gehad Kan ik iets voor je doen?"
„Ach, nonsens!" zei Marcus wrevelig. „Voor me doen?
Wat zou jij nou voor me kunnen doen? Niemand kan wat
voor me doen!"
„Wel wel, wat een grote woorden!" zei Greskamp, half ernstig, half spottend. „Probeer 'et es, Marcus, je kan nooit weten! Ik heb nog al ervaring in hartsaangelegenheden."
Marcus schrok.
„Wat?" zei hij ontdaan. „Hoe weet jij "
Greskamp schoot in een lach.
„Aeh man, ga nou toch!" riep bij. „Dacht je nou heus, dat ik niet wist van jou en Enny van Weelen? Dat weet immers heel Dorenburg."
Marcus beet zich op de lippen.
„Daar heb je me nooit iets van gezegd," zei hij bits.
„Heb jij mij er ooit iets van gezegd?" vroeg Greskamp geioedeliik. „En waarom zou ik er tegen jou over beginnen, a* jij mij er nooit over spreekt."
„0," was alles wat Marcus terug zei. Toen zwegen ze beiden. Marcus bleef stil bij de tafel zitten met de hand onder het hoofd Greskamp liep met langzame passen het atelier rond,
240



241
bleef soms even naar een of ander ding aan. de muur staan kijken, maar hij leek verstrooid, nadenkend en ontevreden. Buiten werd het avondlicht purper en in het open geslagen raampje blonk de laatste zonnegloed. Er was geluid van kinderstemmen, dat door de stilte taterde en ergens sloeg helder■langend een klok. Een verdwaalde bij zoemde door het atelier, vloog rond de kleurige doeken, botste er soms even tegenaan. Marcus volgde het diertje met de ogen. Plotseling scheen het de uitgang te ontdekken. Met een schuinse zwaai verdween het naar buiten: Dan zei Marcus langzaam: 6
„Zo .... zo dus ze kletsten er over in Dorenburg."
.M natuurlÉ," zei Greskamp wrevelig. „Waar Metsen ze nou in Dorenburg niet over?"
Weer zwegen ze even. Marcus kleurde bij een plotse gedachte. Levendiger vroeg hij:
„Wat werd er over gezegd?"
Greskamp haalde de schouders op. Onwillig zei hij:
„Nou. .. ja wat zouen ze d'r over zeggen ... Wat ze
gewoonlik m zulke gevaEen zeggen, hè.... De gewone ouwewijvenpraatjes.
Marcus meende te begrijpen, kleurde dieper. Hij stond op en ging voor het venster staan. 0, hij begreep wel, wat ze gezegd zouden hebben, de bruten, de ellendelingen in DorerJ burg En toch wilde hij -het horen. Hij wist, dat ei woordnem martelen zou, hem als met scherpe weerhaken zou scheuren door de ziel, maar inj voelde een grimmige haat in zich opstaan en een vreemde behoefte om zichzelf te kwellen En daarom vrog hij weer:.
„Maar wat zeiën ze dan?"
„Ach, kletskoek .... allerlei nonsens natuurlik." ^MPo6?^" *ong Marcus aan. Hij wachtte en boog het ™K w 1)6 fPwPdin* ^oep hem aan en deed z'n hart sneller kloppen: z'n vingers beefden tegen het vensterglas en SJStto^ "t*0*** z'n <*en Greskamp aarzeloe" tig^Zgbtzend. ^ Cn ZWeeft Ware rookwolken drffl
„Waarom zeg je nou niks?" vroeg Marcus geïrriteerd
S^&Sr0 °P'Je *** me ^te • • • *£
w^df Hjkiï anders wel wat op," vond Greskamp, die al nijdiger werd en zich onbehagelik begon te voelen .. . „Wat zou
Marcus »«« Hn,„n„.~i m - .



242
ik ie die leuterpraat overbrieven.... Je weet immers net T_ „ia \\r wat er zoal gezwamd wordt. "-iSSlft Mar™s op hem foe. Vlak voor bem bleef hu stean en Slflnid siste hij hem z'n woedendewoorden toe, als verweethij hem alles/als sprak hij tegen ^ ergste vijand: W%blurlik weet ik et!.... 0, de verdomde smeerlappen^ <ïe oioerten .... Hf wou dat meisje om d r geld, he / .... ik hield niet van d'r, ik liep ze maar achterna om dr centen vast te knteen Tloerde op d'r bruidsohat om me daarmee te verriiken*Ntewaar ? niewaar ? ik was de flessentrekker, de avonSriïï, dT^oen, die een meisje n^ geld aan. de haak steeg.... Zeg 'et maar, of 'et niet waar is? Zeien ze dat
"^Windje zo niet op, Marcus," zei hij. „Wat is daar vreemde aan wanneetde kwaaddenkende en jaloerse plebejersbende nfeen ktete stedje zulke praatjes verkoopt? Dat kon je toch op je vingers natellen
wat ze nog meer ouwehoerden.
Nee vertel op Ik wil nou alles weten.
'fi'' schreeuwde Greskamp woedend „Als je 't dan weten wï ze zeten dat 'et je dun door je darmen zou lopen en 5]?<r?Xniet kreeg .... Dat zo'n ^ltur* « £eng je toch niet nemen zou en dat je de kous op je kop zou krijgen. Dèr, nou weet je 'et, nou weet je alles en laat me Z as eblieft met rust, wil je? Wat mot je mij m'n dag vernesten met al die lamme geschiedenissen
P VeTsuTt ging Marcus achteruit en zette zich weer opz£ stoel bg de S Hij steunde z'n hoofd met beide handen en^achtte te
dte hem het denken onmogelik maakteen alleen wasmznziel het be^nSdjn van een ontzettende vernedering, van een smaadTondragelik en verfoeielik, dat bi niet wist, hoe hij Te c^t zoTtunnen dragen Greskamp keek naar hem en voelde berouw over z'n harde woorden en z'n dnft. Hij ging Tiaar hem toe en klopte hem op de schouder. .
KonTiong" zei hij gemoedelik. „Maak je niet zo overstuur Wees oedaard ei neem de dingen een beette fttojofc» Wat kunnen je de praatjes van de mensen schelen tKomt er immers toch alleen maar op aan, hoe je zélf tegenover de dïïgensteS .. Die juffrouw Van Weelen heeft je de bons



les hebt, wat ik miste, en alles hebben zult, wat ik ooit heb verlangd .... omdat jij mijn leven hebt, en ik daarom sterven ga. Zie je, daarom!...."
Marcus boog het hoofd. Hij begreep Leo niet en wist niet, wat te antwoorden. Een ogenblik vloog de gedachte aan zijn eigen leed, aan zijn eigen hopeloze strijd door zijn hoofd, maar tegenover dit jonge leven, dat weggloeide als een dovende vonk wist hij al rijn verdriet in eens klein en zonder betekenis. Hij keek naar het strakke, witte gezicht en zag uit de duisternis der diepe oogkassen de haat als een helle vlam naar hem uitslaan. En op dat ogenblik voelde bij met zonderlinge duidelikheid, hoe warm het leven in hem klopte, hoe sterk zijn spieren waren, hoe ruim zijn borst. En hij voelde zijn krachtig leven als een misdrijf en een belediging tegenover de fijne, stervende jongen in het witte bed bij het.
raam Langzaam sloeg hij voor Leo's brandende blikken
zijn ogen neer
Toen hij weer opkeek, lag de zieke op de rug en staarde dromend voor zich uit. Alle hardheid was uit zijn gezicht weg en in zijn ogen leefde nog slechts de eeuwige, stille en onoplosbare vraag: „Waarom? f
Op dat ogenblik kraakte de deur en Greta kwam met Leo's moeder de kamer weer binnen.
„Wil je iets hébben, jongen?" vroeg rijn moeder met bevende stem.
„Nee," zei de zieke stug zonder haar aan te zien.
Greta kwam bij het bed staan en keek hem langen tijd aandachtig in z'n vervallen gezicht. Hij wendde rijn ogen naar haar heen en zag haar recht aan, met een blik, die zachter èn zachter werd, tot er tranen in zijn ogen welden. Zijn rechterhand gleed over de deken naar voren, tastend, tot hij de hare vond. Even hield hij die vast en streelde er met zijn hand over, als een kind, dat speelt. Toen, plotseling, in een aanstormende vlaag van hartstocht, die hij onmogelik weerstaan kon, trok hij haar hand naar zich toe en drukte er gulzig rijn koorts-hete lippen op. Greta schrok en hij voelde blijkbaar, dat een schok haar doorvoer. Snel lichtte hij het hoofd op en zag haar aan met een schuwe blik uit zijn omfloerste ogen. Dan stiet hij 'haar hand weg en liet met een zacht gesteun rijn hoofd weer terug vallen in het weke kussen. Hij sloot de ogen en hijgde. Twee grote tranen liepen langzaam bij zijn bleke wangen neer, tekenden een blinkend
254



265
spoor. Een harde trek lei zich opnieuw om zijn vastgesloten mond.
Marcus had alles gezien en verstaan. Hij keek naar Greta, die zonder iets te zeggen de handen voor de ogen sloeg en in snikken uitbrak, ontroostbaar en eindeloos droefgeestig. Wat was er nu? vroeg Marcus zich af. Had ze nu voor 'teerst begrepen, of hield ze ook van Leo? Was er ooit iets tussen die beide geweest, of was dit het eerste en het laatste? Leo sloeg de ogen op, toen hij haar hoorde schreien.
Zwijgend keek hij naar haar gebogen hoofd, waar de blonde haren als kruivend goud om heen glansden, en naar haar schokkende schouders. Langzaam ontspanden zich zijn trekken in een matte glimlach, een glimlach van deernis, lei zich om zijn mond. Daarop dwaalden zijn blikken naar zijn moeder, die met de punt van haar zakdoek tussen de opeengeklemde tanden bij het voeteneinde van zijn bed stond. Grote tranen glansden in haar ogen en drupten dan van haar bevende wimpers op haar rimpelige wangen neer. Even gleed zijn blik ook over Marcus, die dicht bij Greta stond en alle krachten inspande om zijn tranen te verbijten.
„Schrei niet, Greetje," zei Leo met zachte, trillende stem, en een onbegrijpelike tederheid glansde op in zijn blauwe
ogen, „schrei niet meer het is alles goed zoals het is...
want het zal nu immers gauw gedaan zijn."
„0, zeg dat toch niet, jongen m'n lieve, kleine jongen..
zeg zulke dingen toch nietJ" riep zijn moeder, plots luid on schreiend.
De glimlach week niet van Leo's gezicht en hij ging voort: „Nee, moeder, u weet het even goed als ik. Waarom zouen we het nu nog voor elkaar verbergen? En het is ook goed, dat ik nu ga Beter nu dan over jaren, als er weer zoveel meer gebeurd zou zijn om te betreuren Het is een
voorrecht jong te mogen sterven. Zo veel te minder moeite
heen men met zijn herinneringen "
Hij wachtte even, vermoeid. Dan voer hij voort droefeeestiger: 6
„Och, wat is het leven waard, als je altijd sukkelen moet... u weet-het immers zelf moeder .... hoe triest alles wordt Nee, nu het zo ver is, nu voel ik, dat het beter zo is .... daarom, en om zoveel dingen."
Weer hield hij op en niemand had de moed een wederwoord te zeggen. Marcus keek naar hem door de s«h eiïlftr van



257
O- utsuo waiCil, W1TUC
hij na een kort afscheidszinnetje doorloopen, maar zij hield zijn hand vast en zei angstig:
„Kom mee naar binnen, Marcus, en wacht, tot Wim er is? . f Ik 'ben zo zenuwachtig, ik ben bang f
Hij ging haar voor de trap op en stak boven het licht aan.
Toen hij alles in de kamer onderscheidde, leek het hem, als was het een jaar geleden, dat bij hier was weggegaan, als zag hij alle dingen in een nieuw, volkomen vreemd Hebt. Ze gingen zitten en keken elkander aan met vreemde, angstige blikt ken. Om hen was de stilte en de heimelike ontroering van de dood, die ze van zo nabij gezien hadden, het grote, ondoor-
grondeiike mysterie van de dood geheimzinniger dan het
mysterie van het leven, omdat het zo droef lijkt en het duistere zwijgen zo zwaar staat er rondom De minuten vergingen en steeds zaten ze daar stil tegenover elkaar en keken elkaar aan met grote ogen, waar in een vage schrik, een schuwe angst leefde voor wat zij geen van beiden durfden uitspreken.
Plotseling viel Greta met het hoofd op de armen en begon luid te jammeren, snikkend, of haar hart zou breken. Met een schok van schrik schoot Marcus recht en keek naar haar, niet wetend, wat te doen of te zeggen. Hij liep naar de keuken en kwam terug met een glas water, maar zij wou niet drinken, weerde hem onwillig af. Marcus raakte hoe langer hoe meer m verwarring, liep radeloos rond en ging ten slotte weer zitten, kijkend naar het snikkende meisje, dat maar niet tot bedaren kon komen. Hij voelde een vreemde ontroering groeien in zijn hart, een smeltend gevoel van medelijden, dat geen medelijden was toch, een oneindige zachtheid, een milde tederheid voor dit schreiende meisje, dat een kind leek in haar onstilbaar verdriet En met een rilling dacht hij aan de diepste oorzaak van deze smart, die hij meende te kunnen afleiden uit wat er gebeurd was aan het ziekbed.
Heel langzaam aan bedaarde Greta. Maar zij bleef met het hoofd op de armen bij de tafel en sidderend schokte telkens haar rug onder, de nerveus opstotende snikken. Eindelik stond Marcus op en ging naar haar toe. Zachtjes lei hij zijn hand op haar schouder en noemde haar naam. Traag hief Greta het hoofd op en zag hem aan met haar beschreid gezicht zó droef en ontroostbaar, dat Marcus plotseling al de verstandige woor-



25y
door de overspanning zijner zenuwen al die tijd niet gevoeld had, weer over hem, als was er in eens iets gebroken iets al® een betovering, die hem heel den avond in z'n ban had besloten gehouden. Hij streek met de hand over het voorhoofd en zuchtte diep .... 0, bij al die moeïlike gepeinzen der laatste bjden nu nog die nieuwe, martelende gedachte die dwmgende, krankzinnige aanwijzing van een stervende' U-en jagende angst kwam zijn gevoelens vertroebelen en hij voelde de oude dofheid weer in zijn hoofd; een schemer verduisterde zijn ogen. Hij steunde met de hand op het kozijn, duizelig. Hij werd bang voor het ogenblik, dat Greta terug zou komen in de kamer.... Gelukkig, dat ze zo lang weg Weet.... Dan hoorde hij beneden een sleutel in «et slot steken en iemand kwam de trap op .... Goddank, het was Harder!. ... Tegelijk met zijn «aster kwam hij in de kamer
„Goeien avond," zei hij tedrukt, en in één adem voegde nijer bij: „ t is slecht met 'em, hoor. Ongelofélik zoas-We achteruit gevlogen is!.... Dat duurt niet lang meer."
Bewogen praatten ze wat heen en weer, maar Marcus leed al meer en meer onder z'n ondragelike vermoeienis en de vreemde dofheid in z'n hersens. Harder keek hem aan, verwonderd over een antwoord, dat helemaal niet sloeg op zijn
„Jij bent ook ziek," zei hij ontevreden, ,,'t Wordt tijd, dat ie pok es rust neemt, vriend. Je helpt je zelf de put in met dat idiote werken van jou. Je ziet er slecht uit.... Je bentziekr nerhaalde hij luider.
„Onzin," verweerde Marcus zich flauw. „Ik ben wat moe. k Heb slaap. Be ga maar.
Hij nam afscheid. Even hield hij Greta's hand in de zijne. Hij[ wou wat zeggen, een woord van troost, een vriendelikheid maar het gesuis m z'n hoofd nam dan in eens toe en hii Met haar hand los, mompelde een onsamenhangend zinnetje



260
XIV.
Als verdwaasd zat Marcus op zijn bankje voor de klas. Het was de laatste schooldag voor de vacantie. Nog een paar uren, en voor een maand kwam de vrijheid. En in plaats van een feestelike stemming was er droefheid en ontzetting. Hij kon het zich niet realiseren. Telkens dwaalden zijn ogen naar de lege plaats op de voorste bank en telkens ook wendde hij ze
met een rilling weer af Ali was er niet meer, de kleine,
slanke Ali met het lange rode haar en de grote vergeetnüjnietjes-ogen Ze zou er nooit meer zitten
Juist gisteren ja, gisteren, wat was het onmogelik kort
geleden .... Alles gebeurde zo snel, en als het gebeurd was, schoot het in eens met onberekenbare snelheid weg naar een
ver verleden Gisteren? Kon het gisteren geweest
zijn? Hij stond op en ging naar het raam, mompelend. De
kinderen keken hem aan. Eén zei, fluisterend:
„Wat ziet de meester wit."
Marcus hoorde het, keek even naar de jongen, maar zei
mets. Hij keek het raam uit Ja daar, daar in die
schaduwhoek van de plaats, daar was het geweest, gisteren ... Gisteren onder het spelen. Hij had er met Vos naar staan kijken en toen was Peters er bij gekomen en juffrouw Marie, en met z'n vieren hadden ze stilletjes naar het meisje staan kijken. Naar de kleine Ali, met het rode haar en de blauwe, grote ogen.... Ze was zo klein, zo'n onbeduidend poppetje,
mager en niet mooi.... nee, mooi was ze niet ze had
een al te brutaal wipneusje en een grote mond en grove, te zware kaken .... Ze was heel blank, maar ze had sproeten..
van die heel grote, lichtbruine vlekjes op een afstandje
leek het soms of ze geschonden was van de pokken. Ze speelde met een paar vriendinnetjes daar in die hoek, waar scha-



261
duw was. Ze danste, Ali, ze danste heel alleen, en de andere neurieden een wijsje met de handjes voor de mond, alsof ze fluit speelden. En Ali danste maar stil voort De vriendinnetjes keken naar haar, al belangstellender en hielden van aandacht op met hun verbeelde muziek. En Ali had doorgedanst, onverstoorbaar, weg van het verwarde rumoer om haar heen, verzonken in de fantasie van haar wendend en buigend bewegen. Haar ogen staarden, groot en stil, recht vooruit. Om haar lippen lag een vage glimlach. Zo danste ze en haar rode haren dansten mee om het bleke hoofdje en als ze even in de zon kwam, leek het in brand te staan. Het was zo mooi, zo oneindig teder geweest, dat ze er bij hadden gestaan, vaag glimlachend, zonder spreken. Toen was de kleine Ali, vermoeid, plotseling opgehouden en had rondgekeken met grote, verwonderde ogen, alsof ze wakker werd uit een vreemde droom. Ze had een kleur gekregen en met een verlegen, onwillige schouderbeweging zich afgekeerd van de kijkende meesters. En die waren weggegaan en hadden in een wonderlike vertedering zachtjes stille dingen gezegd over dat bevallige armoekind, dat zo elegant bewoog, zo fijn en gracieus als een frêle poppetje van oud porcelein.
Marcus had in de klas telkens weer naar haar moeten kijken. Zij was het geval al vergeten, maar hij zag haar in rijn verbeelding wenden en buigen en verend op en neer bewegen, als een bloem in de wind, als een jong symbool van gratie en tedere schoonheid Hij had telkens vriendelike woordjes tot haar gesproken en de kleine Ali had hem aangekeken met zulke gelukkige ogen, niet begrijpend, waarom de meester zo aardig was, maar blij óm om zijn vriendelikheid.
's Avonds had hij met Greskamp over haar gesproken en verteld hoe ze danste, hoe oneindig lief en teer haar broze lijfje bewoog en hoe wonderlik die rode haren zwierden om het blanke gezichtje, soms even doorvuurd van fel zongestraal. Hij had zo ontroerd verteld, dat Greskamp naar z'n schetsboek gegrepen had en geprobeerd, het dansende figuurtje te tekenen naar zijn beschrijving, maar het was niet gelukt. Marcus had alle pogingen veroordeeld als te grof of te pervers, te geraffineerd. Het moest een en al reinheid rijn, argeloze kindervreugde, doorstraald en verpuurd van een zeldzaam en onbewust schoonheidsbegrip. Dan hadden ze samen gesproken over het wonder van de aanwezigheid van zo'n zuiver idee van schoonheid in dit onontwikkelde volks-



262
kina, aat opgroeide ni lelikheid, ontbering en verwilderende ruwheid, en Greskamp had betoogd, dat het eigenlike, grote begrip van de ontzaggelike schoonheid der toekomst sliumerde juist in de ziel van het volk, in de trage, maar diepe geest, de onontwikkelde, maar rijke en geweldig grote gaven van het volk, dat eenmaal de fijne, dekadente welbehagelikheid van het overbeschaafde ras van intellectueele schoonheidsproevers zou verbrijzelen onder het geweld van zijn groots rijzende heerlikheid, monumentaal en onverbeeldbaar voor onze bedorven smaak, voor onze waanwijze knapheid. Marcus had dromerig geluisterd, niet gelovend aan wat Greskamp met zoveel zekerheid en geestdrift verkondigde, maar te moe om hem tegen te spreken, bekoord ook door het rotsvaste geloof van deze ruige, zelfbewuste kerel, die bij, sterker dan ooit te voren, zag in zijn ongepolijstheid als een vertegenwoordiger van dat ongecultiveerde volk, waarover hij zo gelukkig sprak.
En toen was deze morgen gekomen, en de verplettering.
In de straat had hij onwillekeurig al uitgekeken naar de kleine Ali, maar hij had haar niet gezien. Er stonden hier en daar kinderen met vreemde ernst te praten en hij zag een ontsteltenis in hun strakke ogen. Dan waren twee meisjes uit zijn klas naar bem toegekomen en hadden hem met haastige, verschrikte woorden, toch gretig het versohrikkelike
nieuws verteld: Ali was dood en haar twee zusjes en
haar broertje waren ook dood en haar moeder ook was
dood In een rillend afgrijzen was hij teruggeweken, niet
willend geloven, niet begrijpend het monsterachtige gebeuren. Maar op hem aandringend bij vieren, vijven, hadden ze het bevestigd en met bijzonderheden aangevuld: de moeder had de gaskraan opengezet, omdat ze geen uitkomst meer
wist en ze waren allemaal gestikt 's morgens lagen ze
dood hi bed Ali was er nog uitgekropen en lag dwars
voor de deur Nou waren ze allemaal naar 'et gasthuis
gebracht met een auto en de agenten waren gekomen ...
Onder het personeel was het al bekend en allen spraken vol ontsteltenis en afschuw over het schrikkelik drama van armoe en verlatenheid, van grenzenloze wanhoop en waanzinnige opstandigheid. Men herinnerde zich: de man was weggelopen met een zuster van z'n vrouw.... De vrouw was zwak, ziekelik, kon niet geregeld werken. Eén herinnerde zich de vage aanduiding van een medelijdende buurvrouw:



„en as ze nou nog maar mooi was "Nu was er het einde.
het afgrijselike einde.
Harder had somber voor zich gestaard, bleek en strak zijn scherp gezicht, met de dichtgebeten mond. En Vos had bitter honend gezegd:
„Een interessant gemengd nieuwsje voor de bladen en dan adieu En die volgt "
Marcus had gezwegen en was spoedig doorgelopen naar z'n klas, stil en verslagen. Het beeld van de kleine Ali, dansend met een vage glimlach om haar mond, bleek armoekindje, zo gracelik in haar schamele kleren was aldoor voor zijn in schrik en ontzetting wijd open ogen en een diepe radeloosheid woelde in zijn ziel, wild joegen opstandige gedachten in zijn geest achter elkaar aan. Hij had vaag het idee, dat er een grote duisternis in hem was, zwart en ondoorgrondelik, waarin een enkel felstralend, verblindend wit Ment vuurde, dat pijn deed en afschuw deed groeien. Als een benauwde droom verliep de morgen, en toen om elf uur de bel ging en een onderdrukt gejuich van de kinderen de vacantie verwelkomde, liet hij zijn klas weggaan en sloop schuw de school uit, haastig, zonder van iemand afscheid te nemen. Snel schoof hij tussen de mensen door naar huis.
Op het atelier ging hij zitten bij de tafel, de handen onder het hoofd, duizelig. De gedachten warrelden als spoken door zijn geest, somber en onduidelik, snel en zonder tot klaarheid aan te sterken. Toen bracht de post een brief en het duurde lang, eer Marcus zag, dat die Enny's handschrift droeg. Hij draaide het gekleurde couvert met de vreemde postzegel om en om en bleef eindelik staren op het adres, las het overluid, herhaald malen achtereen. Dan sneed hij langzaam de brief open, begon te lezen.
Toen hij aan het eind was, streek hij een paar maal met de hand over het hoofd, herhaalde de laatste woorden, zacht en
duidelik. Haar naam voluit... Van Weelen er achter...
Enny van Weelen Maar wat schreef ze ook? Wat
zei ze van Ali? „Ach, nonsens," mompelde hij en vloekte
ruw .... Ali wat wist ze van Ali die kende ze immers niet eens?! wat wist zij van die mensen, die kre-
peerden als honden in de modder Wegener Wegener? Die naam had hij immers meer gehoord?
Wegener? 0, ja dat was die grove kinkel, die „bo-
terproleet," waar ie 'et mee aan de stok gehad had op Enny's
263



partijtje van de winter. Nou, wat was dat dan met die Wegener? .... Plotseling schokte een schrik door hem heen en hij
richtte zich uit z'n zittende houding op 0, wat was hij
moe en duizelig! Het was bijna niet te dragen Met
inspanning van al zijn krachten dwong hij zich tot aandacht en helderheid en begon de brief van voren af te lezen.
Als ijs vielen nu de woorden op zijn hart. Dit was het afscheid voor goed. Met veel omhaal van verklarende en verontschuldigende woorden stond het daar: het moest de
financiële toestand van papa was uiterst delicaat geworden
en Wegener alleen kon en wou redding brengen ze had
zich met hem verloofd Marcus zou begrijpen, wat het
haar kostte. Maar haar kinderplicht. Papa was wanhopig en mama even radeloos ... En ze kon hem nu immers niets meer
aanbieden ze kón immers niet met hem een leven van
armoe en teleurstellend worstelen ingaan Hij zou het
begrijpen en het in haar waarderen... het was beter zo...
Met de brief open in de hand liet hij ach langzaam neer op zijn stoel. Een harde trek groefde zich om zijn strak gesloten mond en een diepe voor lei zich duister tussen zijn ogen .... Dat was het dus! Geld! ze had zich verkocht. Hij was te arm geweest om deze mooie pop als zijn
speelgoed te kopen Wegener Wegener Hij zag
hem nu weer voor zich met z'n stom en zelfvoldaan snuit. Plotseling spuwde Marcus vol afschuw op de grond, frommelde de brief tot een bal in mekaar en smeet hem weg, naar de verste hoek van het atelier. Hij lachte scherp en honend en sloeg zich met de vuist voor het hoofd, vele malen achtereen, mompelend:
„Stommerik! Stommerik! Stommerik!
Toen Greskamp tegen twee uur thuis kwam vond hij Marcus languit op de grond liggen naast zijn stoel, wasbleek, met blauwe lippen, als was hij gestorven. Verschrikt smeet hij zijn schilderkist neer en droeg Marcus naar de divan, waar hij hem neerlegde en tegen hem begon te praten, hem roepend bij zijn naam, hem bezwerend, dat hij antwoord geven zou. Maar Marcus bewoog zich niet.
Blootshoofd rende Greskamp de straat op en belde aan bij een dokter in de buurt. Op zijn' verward verhaal ging die mee en toen ze op het atelier kwamen, zat Marei» overeind, staarde met wezenloze ogen naar het raam en momDelde onver-
2&



265
staannare woorden, loen ze hem zachtjes achterover duwden, gaf hij plotseling een schreeuw, die Greskamp verschrikt achteruit deed stuiven en begon zich te verzetten.
„Helpen!" riep de dokter, en Greskamp schoot toe, hielp met sidderende handen om de zich als een razende te weer stellende Marcus in bedwang te houden. Ze hadden de grootste moeite hem meester te blijven, maar eindelik verzwakte zijn weerstand en uitgeput zonk hij achterover, met gesloten ogen, bewegingloos. Alleen welden stille tranen onder zijn gesloten oogleden en gleden traag langs zijn bleke wangen, aldoor
„Hou 'em rustig," zei de dokter. „Ik zal een ziekenauto opbellen. Hij moet hier vandaan? Wie is meneer?"
Greskamp gaf haastig inlichtingen. Dan snelde de dokter weg, en een kwartier naderhand stond de auto voor de deur. Marcus lag nog steeds bewegeloos neer. De verplegers wikkelden hem in een deken en droegen hem de smalle trap af. Een ogenblik later suisde de auto weg en Greskamp stond op het trottoir en keek haar na, verbluft, met heet-wellende tranen in de ogen. De plotsheid van het gebeuren verbijsterde
hem En nu moest hij wat doen Hij moest Marcus'
familie waarschuwen Beroerde historie! Wat was dat
nou? Wat scheelde Marcus? Zeker hersenkoorts of zo
iets Net nou de vacantie begon En gisteravond hadden ze nog zo gewoon zitten praten een mens kon gauw
wat krijgen, filosofeerde Greskamp en liep dan naar binnen, nijdig om z'n eigen, banale overweging
*
* *
Weken gingen voorbij en Marcus lag stil in het witte bed met immer gesloten ogen, soms prevelend afgebroken woordjes. Na de eerste dagen werden de aanvallen van razernij zeldzamer en hielden ten slotte geheel op. Maar de koorts bleef en de dokter Schudde bedenkelik het hoofd Oom en tante waren gekomen, hadden hem in een aparte kamer laten leggen en kwamen dag aan dag samen kijken. In hun ogen was een verschrikte blik en Oom Ernst kon z'n tranen niet weerhouden als hij Marcus' zo stil en mager gezicht zag met de ver overstekende oogkassen en de diepe schaduwen om neus en mond. Ook Harder en Greta waren gekomen en hadden bij zijn bed gestaan, zwijgend en ontroerd. Maar Mar-



266
cus Herkende niemand. JJe weinige ogenblikken, dat hij zim oogleden opsloeg, keek hij wezenloos voor zich uit, zonder bewustzijn van z'n omgeving. Dan sloot hij de ogen weer en lag als een gestorvene, het bleke hoofd met de zwarte haren weggezonken in de weekheid van de kussens. De aanruigende donkere baard gaf een uitdrukking van trieste vervallenheid aan het weggetrokken gezicht en hij leek onherkenbaar, verouderd en vernietigd.
Op een middag in het laatst van September, toen een vriendelik zonnetje door de dunne vitrage gordijnen in de ziekenkamer scheen, sloeg hij langzaam de ogen op en met ontroering zag de verpleegster, dat hij niet als anders wezenloos voor zich staarde, maar met stille verwondering zijn blik langs de wanden liet gaan, tot hij eindelik in het zonlicht 'kijken bleef en een lichte glimlach de voortdurende, vreselike strakheid van zijn ingezonken gezicht verdreef Het duurde maar enkele seconden. Dan sloot 'hij de ogen weer en lag onbewegelik als te voren.
De dokter knikte tevreden, toen ze het hem vertelde.
„Nu de eerste dagen niemand bij hem laten," zei hij zacht. „Alle ontroering vermijden en niet veel met hem spreken. We moeten eerst een zien hoe hij staat tegenover de herinnering."
De ogenblikken van helderheid kwamen telkens vlugger en de tweede dag nadien keek Marcus de zuster lang aan, verbaasd. Hij bewoog zijn lippen om iets te vragen, maar zij legde zachtjes haar hand op zijn mond en schudde glimlachend het hoofd. Hij glimlachte terug en zweeg gehoorzaam. Maar zijn ogen volgden haar door de kamer, tot ze weer in het zonlicht bleven rusten. Na een poosje sloot hij de ogen, maar hij sliep niet. Langzaam werkten zijn gedachten. Hij trachtte zich te herinneren wat er gebeurd was, waar hij was en hoe hij hier gekomen kon zijn, maar het was hem of hij staarde in een dichte nevel, waarin alles verscholen ging wat hij eens geweten had. Spoedig vermoeide de lichte inspanning van denken hem en zachtjes liet hij zich gaan in zijn stil en welbehagelik genieten van de zalige rust, die hem zo goed deed. Het was zeer stil. Buiten in de bomen van den tuin sjilpten mussen, maar dat was het enige geluid Als hij even zijn ogen half opende zag hij de stille zuster bezig in de kamer. Onhoorbaar ging ze om. Ze had een lief



267
moedertjesgezicht, vriendelik en goed.... Wat was er toch met hem? Hoe lag hij hier zo heerlik rustig en hoe was die grote stilte gekomen? Zo was het toch niet altijd geweest? 0, kon het maar altijd zo blijven, zo stil en vredig .... Hij was vermoeid, hij kon zijn armen bijna niet oplichten Maar het was heerlik, zo moe te zijn en dan zo te
liggen in het zachte bed, je hoofd in de koele kussens
heerlik Stil sluimerde hij weer in en won nieuwe kracht
van uur tot uur.
Tot na enkele dagen een vlaag van herinnering kwam en hij bijna verschrikt naar de zuster keek, die bij zijn bed stond en zijn medicijn mengde.
„Ben ik lang ziek geweest, zuster?" vroeg hij zwak.
De zuster glimlachte.
„Een poosje," zei ze.
Even zweeg Marcus, zocht met de ogen langs de muur of er een kalender hing. „Wat is het vandaag?" vroeg hij dan. „Donderdag." „Nee, de hoeveelste?" „De vijf-en-twintigste September."
„De vijf-en-twintigste September?" herhaalde Marcus en een vage verwondering lichtte in zijn ogen. „De vijf-en-twintigste September? Maar "
„Nee, lieve jongen, nu moet je zwijgen," zei de zuster en lei de hand weer op zijn mond. „Je mag je nog niet zo vermoeien. Dat is niet goed voor je Slapen moet je."
Marcus was te zwak om tegenstand te bieden. En de stem van de zuster klonk zo Uef en zo overtuigend. Als een gehoorzaam kind sloot hij de ogen. Maar nog zochten zijn gedachten naar een aanknopingspunt, naar hoe het was, vóór hij ziek werd. En juist, toen hij meende een spoor te vinden, was al zijn kracht verbruikt en viel bij werkelik in slaap.
Maar elke dag werd hij sterker en de dokter waarschuwde de zuster voorzichtig te zijn met het beantwoorden van zijn vragen, als hij de draad van zijn herinneringen terug begon te vinden. Een paar dagen nadien riep Marcus de zuster bij ach en zag haar aan met klare ogen, zo helder als ze nog niet van hem gezien had.
„Zuster," vroeg hij aarzelend, „komt er nooit iemand hier, om me te bezoeken?"
„Wie zou er moeten komen?" vroeg de zuster voorzichtig.
9ft7



Hij dacht even ma.
„Mijn oom en m'n tante," zei hij toen. „Uit Dorenburg?"
„Ja ja!" zei hij blij. „Juist, zuster .... uit Dorenburg."
„Ze zijn er wel geweest, lieve jongen," antwoordde de zuster, „wil je ze graag zien?"
„Och" zei Marcus aarzelend en de zuster zag, dat hij
poogde, orde te brengen in zijn verwarde gedachten. Dan vulde hij aan:
„Ja, toch wel."
„Ik zal de dokter vragen, of ze mogen komen Maar
je moet er niet te veel aan denken, dat is niet goed voor je nog. Rustig blijven maar, dan ben je gauw weer sterk."
„Ja," antwoordde Marcus tevreden, „goed ik zal wel
rustig zijn."
Hij lag dan weer uren bijna gedachteloos neer. De tijd verging zo zoet en vredig, en het gevoel van behagelikheid bleef. Hij was nog niet sterk genoeg om te verlangen naar opstaan en zich bewegen. Vaag zoemden de woorden van de zuster
na in zijn oren. „Lieve jongen," zei ze telkens Dat klonk
zo aardig. Net of ie nog een kleine jongen was en deze vrouw
'hem moest verzorgen Lieve jongen dat was zo
zelden tegen hem gezegd Dan bleef hij weer lang staan
bij de laatste gedachte Hoe het kwam, dat er zo zelden
„lieve jongen" tegen hem gezegd was
Dagen lang dacht hij dan weer aan niets, lag maar rustig neer, genietend van z'n langzaam zich herstellende kracht. De dokter was zeer tevreden, praatte vriendelik met hem, zocht door voorzichtige vragen er achter te komen, of Marcus zich al iets herinnerde van wat er voor z'n ziekte gebeurd was en begon zich ten slotte heimelik te verontrusten, dat de herinnering zo lang wegbleef.
„We zullen hem een beetje moeten helpen, geloof ik," zei hij aarzelend tegen de zuster. „Morgen moesten we z'n oom en tante maar eens bij hem toelaten."
De volgende middag kwamen ze.
Met grote ogen keek Marcus hen aan. Even leek het, of hij hen niet herkende, maar toen trok een blijde glimlach over z'n gezicht.
„Dag tante dag oom," zei bij zacht.
Tante kuste hem op het voorhoofd. Hij voelde een warme traan vallen op zijn wang.
268



„Huilt u?" vroeg hij en een eigenaardige vertedering zwol in zijn keel.
„Van vreugde, jongen," zei Oom met moeilik gedempte toon. „Van vreugde, omdat we je zoveel beter vinden."
„Je bent erg ziek geweest," zei tante, zijn witte hand in de hare nemend.
„Ja," zei Marcus vaag.
„We dachten, dat we je verliezen zouden," zei Oom dof, en dadelik voegde hij er bij:
„Maar nou is 't ergste voorbij. Nou zal je weer gauw beter zijn."
„Ja," zei Marcus weer, en hij keek Oom en Tante beurtelings met stille verwondering aan, als begreep bij niets van hun duidelike ontroering.
„Zodra je sterk genoeg bent, komt Oom je halen," vertelde Tante zachtjes. „Je eigen kamer thuis is helemaal voor je klaar weet je wel, met die grote ramen en de hoge bomen er voor, in de tuin?"
Marcus spande zich in om zich te herinneren, en langzaam, langzaam trok de nevel op en zag hij z'n kamer voor zich, zoals die vroeger was, met z'n boeken en het portret van
z'n vader. Hoe kwam het, dat ie daar nu pas aan dacht?
En daar was nog zoveel, waaraan ie ook denken moest, en dat ie niet meer wist....
„0," beloofde Oom gretig. „We zullen het gezellig maken,
Marcus Je krijgt nog wel een paar maanden verlof van
school om aan te sterken ...."
„Verlof van school?" herhaalde Marcus verwonderd
Oom en Tante zeiden nog het een en ander over hoe het zijn zou thuis, als hij er weer was. Maar hij luisterde niet meer. De zuster hield hem aldoor in 't oog. Ze zag, hoe langzaam aan een zacht rood zijn bleek gezicht begon te kleuren en hoe een dwalende, verschrikte blik in zijn ogen kwam. Fluisterend beduidde ze de bezoekers, dat ze nu moesten heengaan en gedwee verlieten deze de kamer na een hartelik afscheid dat Marcus stil en zonder veel begrijpen onderging.
„Verlof van school verlof van school " gonsde het
in zijn hoofd. Langzaam gleden gedachten en herinneringen terug in zijn bewustzijn en verontrustten hem door hun ongewone aanwezigheid. Allerlei beelden vormden zich, schoven dan weer dooreen tot een onbegrijpelike verwarring en
269



hij matte zich af om geregeld te kunnen denken en zijn steeds talrijker en met groter snelheid aanrukkende herinneringen te ordenen. Dien avond kwam de koorts terug en de dokter zat lang aan zijn bed en luisterde naar de vage woorden, die hij prevelde in zijn onrustige slaap. Eindelik stond hij op.
„Toch ben ik niet ontevreden, zuster," zei hij. „Die koorts komen we wel te boven. Hij zal wel moeilike dagen krijgen, 'denk ik, maar ik ben toch blij, dat we zo ver zijn. Als de eerste storm voorbij is, komt pas voor goed de genezing
Arme kerel."
Ze kenden zijn hele geschiedenis van Harder en Oom en Tante.
„Als hij wat kalmer is, mag u ook die vriend van hem wel toelaten," ging de dokter voort. „Langzaam aan krijgen we hem zo wel in de gewone wereld terug."
Een paar dagen later kwam Harder en toen de zuster vroeg, of Marcus hem zien wou, stemde deze gretig toe.
Harder drukte hem zwijgend de hand, kon de eerste ogenblikken niet spreken van ontroering. Ook Marcus was sterk bewogen en voelde plotseling, hoeveel hij van Harder was gaan houden.
„Kerel, wat ben ik blij, dat je weer zover opgeknapt bent," zei Harder eindelik. „Hoe gaat het nou?"
„Beter," antwoordde Marcus moeilik. „Een massa beter... Be zal nu wel gauw op mogen staan, niet zuster?"
„Als u erg braaf en gehoorzaam is, misschien," zei ze glimlachend
Harder ging zitten.
„Be moest je vooral de groeten doen van Greta," zei hij. „Ze durfde niet meekomen Be had trouwens niet gedacht, dat ik al bij je zou mogen."
Marcus zweeg even. Toen vroeg hij:
„Hoe is 'et met Greta?"
„Best," antwoordde Harder. „Heel best"
Marcus dacht na, zocht in z'n nog verwarde herinnering naar iets, dat hem vaag beklemde. Plotseling had hij het gevonden.
„En Leo?" vroeg hij.
Harder schrok en verbleekte. Aarzelend zei hij: „Leo? .... Leo Jansen .... o .... die is ...." Dan zweeg hij, slikte een paar maal en knipte met de ogen.
Marcus keek hem strak aan, en begreep.
270



„Dood?" vroeg hij met bevende stem.
Harder keek tersluiks naar de zuster, die met een handwerkje bij het raam zat en deed, alsof ze niets hoorde.
„Ja," zei bij toen zacht. „Een maand geleden hebben we hem begraven."
Er kwamen tranen in zijn ogen en hij kneep zenuwachtig z'n handen tot vuisten tussen zijn knieën.
Marcus keek strak voor zich. Na een poosje vroeg hij: . „Heeft ie veel geleden?"
„Nee," antwoordde Harder. „Hij is heel kalm gestorven...
Uitgebrand als een kaarsje Lichamelik heeft ie niet veel
geleden.... En hij was heel blijmoedig, tot het laatste toe."
„Zo," zei Marcus peinzend, en langzaam voegde hij er bij: „Dat is heel gelukkig .... heel gelukkig ...."
„En we dachten," ging Harder voort, „we dachten, dat we jou ook verliezen zouden, Marcus "
„Mij verliezen?" vroeg Marcus verwonderd en hij herhaalde: „Mij verliezen?"
Daarop keek hij Harder met grote ogen aan en zei dan :
„Heb jullie me dan ooit gehad dat je het idee kreeg,
me te zullen verliezen ? . "
„We waren toch goede vrienden," zei Harder moeilik.
Marcus streek met de hand over het voorhoofd en keek Harder weer aan. Toen stak hij hem de hand toe en zei:
„Vergeef me, Wim natuurlik waren we vrienden
heel goeie vrienden .... beter dan ik ooit wist Maar het
denken is zo moeilik voor me Ik heb in zolang eigenlik
niet gedacht."
Hij glimlachte bij dat vreemde woord. Toen versomberde zijn gezicht en hij voegde er aan toe:
„Het is niet prettig, te moeten denken, Wim. Sinds een paar dagen komen er allerlei moeilike gedachten en herinneringen. Dan voel ik nu pas, hoe weinig ik waard ben Ik ben
bang," zei hij fluisterend dicht bij Harder's oor, „ik ben bang
om weer terug te komen bij jullie Ik zou wel altijd hier
willen blijven, in deze stille kamer, bij de zuster 't Is hier
zo veilig en goed."
Harder glimlachte goedig.
„Je bent nog erg zwak, Marcus," zei hij op bemoedigende toon „Als je sterker wordt, zul je blij zijn, dat je weer bij ons terug kunt komen en meedoen aan het leven."
„Je weet niet alles," zei Marcus bedrukt. „Later zal ik je



alles vertellen, dan zul je beter begrijpen, wat ik bedoel "
De zuster kwam er nu bij en zei:
„Meneer Harder, u moet nu werkelik gaan. 't Spijt me, maar onze zieke jongen is nog te zwak om zo lang te praten." „Mag ik gauw weer terug komen?" vroeg Harder. De zuster dacht na. „Over drie dagen," zei ze. „En mag ik mijn zuster dan meebrengen?" „Als uw vriend haar zien wil?" Natuurlik," zei Marcus. „Heel graag." „Afgesproken dan."
„Groet ze van me," zei Marcus en even later voegde hij er nog bij: „ook de lui op school.... en m'n klas."
„Goed," zei Harder. „Tot over drie dagen dan Hou je
vooral rustig en denk niet te veel aan de dagen na je beterschap."
„Daar moet ik juist heel veel aan denken," zei Marcus en een pijnlike trek kwam op zijn gezicht.
Rustig gingen de dagen voorbij. Marcus dacht veel en ernstig na over alles wat er gebeurd was. Enny's beeld dook op uit de_ nevelen van zijn omsluierde herinnering en diep stak in zijn ziel het leed om haar trouweloosheid. Langzaam, als een knagend wee kwam terug het gevoel van verongelijking, van smaad. Ook, telkens even in een vlaag van angst, het gevoel van vernedering, de vrees voor de spottende blikken van de
mensen En dan kwam de kleine Ali in zijn gedachten en
haar moeder en de andere kinderen. Hun vreselike dood joeg rillingen van af schuw door hem heen en een gan se nacht had hij angstdromen, zag voortdurend het gestikte gezin voor zich, de kinderen verspreid over de vloer, de moeder dwars over
het ledikant alle hadden ze de ogen wijd open en er was
een vreselik verwijt in hun starre blikken. De volgende dag had hij weer koorts en ijlde. Hij sprak van Ali en van de andere kinderen, zag heel de buurt als een oord van verschrikking en dood, had visioenen van ontzettende benauwheid,
van moord in overgroot aantal hij zag de kinderen van
de school en hoe ze allemaal bedreigd werden door eenzelfde vratig monster, waarvoor ze vluchten wilden, waartegen ze worstelden in wanhopige, dol-makenden angst, maar waaraan ze ten prooi vielen, onverbiddelik en zonder mogelikheid van weerstand.
272



278
Toen de koorts over was en hij na een rustige slaap ontwaakte, was de herinnering aan het visioen niet verdwenen. Stil lag hij er over na te denken, toen de deur open ging en de zuster twee kinderen uit zijn klas binnen liet. Even schrok hij. Toen glimlachte hij en in een wonderlik gevoel van stille genegenheid stak hij de hand naar hen uit. Wat verlegen kwamen ze naar hem toe, een jongen en een meisje, hij met een tros druiven in een zakje, zij niet een paar grote 'chrysanten."
„Dag Willem Dag Annie," begroette hij hen zacht.
„Da's aardig, dat jullie es naar me komen kijken "
„Dag, meester," zei Annie verlegen en lei haar kleine handje in de zijne, waarnaar ze keek met een beetje schrik in haar ogen: die hand was zo wit en zo mager.
„We hebben wat meegebracht," zei Willem dapperder, „van de hele klas, meester Ik heb 'et opgehaald, en me moeder heb 'et gekocht...."
„Zozo," zei Marcus met even een moeilikheid in z'n stem,
„dat is aardig hoor daar ben ik erg blij mee Ik zal
de bloemen dicht bij me zetten."
Ze stonden daar bij z'n bed, zo klein en schamel in hun armelike Zondagskleertjes. Hij hield van elk een hand vast en keek ze aan. Ze waren bleek en hun vlees leek ongezond slap; hoe dof was hun warrig haar en wat leken die halsjes dun en pezig.... Maar met bevreemding, en een onzeker gevoel van vreugde, merkte Marcus, dat geen spoor van zijn oude afkeer meer in hem was. Er bleef een brede en weldoende innigheid van meegevoel, een tederheid voor deze misdeelde peuters, waartoe bij zich te voren niet in staat geweten had. Hij vroeg hen wat over de klas, praatte een beetje over de andere kinderen, zonder juist te weten wat hij zei, aldoor in zichzelf zoekend naar de oorzaken van' deze verandering, naar de motieven voor zijn gevoel vam genegenheid. Een stille opwinding greep hem aan en zachtjes kleurde een bleek rood zijn wangen.
„De kindertjes moeten nu gaan," zei glimlachend de zuster, „anders wordt de meester te moe."
„Laat ze nog wat blijven?" vroeg Marcus, maar de zuster schudde het hoofd.
„Heus niet," zei ze beslist. „Ze mogen wel terugkomen, maar voor vandaag is het genoeg."
„Komt u gauw weer op school?" vroeg Willem.
Marcus glimlachte.
Marcus van Houwaert. 18 273



„Zou jullie dat graag willen?" vroeg bij dan.
„ja, meester," zeiden ze tegelijk en Annie voegde er bij:
,,'t Is zo vervalend as u d'r niet is."
„Goed, hoor," zei Marcus, „ik ben nu gauw beter en dan kom ik direct terug. Zeg 'et maar aan de andere kinderen...
En zal je ze bedanken? zeggen, dat ik erg blij ben met
de bloemen en met de druiven?"
Dan gingen ze, op hun tenen lopend, bangeljk, in bet vreemde, grote huis. Bij de, deur keek Willem nog even, om en zijn bleke snoet lacbjte breed en zeer vriendschappelik tegen de zieke meester. Marcus kreeg er tranen van in de ogen.
„De kinderen houen zeker erg veel van u?" vroeg de zuster.
„Dat schijnt zo," zei Marcus,; en hij voegde er bij: „ik wist het zelf niet."
-«aROU, het zal zeker wel wederzijds zijn?"
Marcus zweeg. Dan zei hij rustig en strak:
„Nee, zusterlik heb die kinderen gehaat en verafschuwd .. en met hen deheie school en hun buurt en hun hele ras."
De zuster keek hem aan. Na een poosje kwam de glimlach op haar gezicht terug en ze zei:
„Dat geloof ik niejj, lieve jongen Uit haat kan geen
liefde voortkomen."
„Bc haatte ze," hield Marcus vol.
„U dacht, dat u ze haatte misschien," overwoog de zuster. „Maar eigenlik hield u toch van ze .... Trouwens," vulde ze na een ogenblik overtuigd aan, „wie zou zulke hulpbehoevende stakkertjes kunnen haten? .... Dan moest je wel een onmens zijn en dat is u toch niet?"
Marcus haaWe de schouders op. Hij wist het zelf met jmst, doch na een poosje zei hij koppig, met een smartelike trilling in zijn stem:
„Ik heb ze toch gehaat," maar de zuster schudde het hoofd en wou hem met geloven.
De volgende dag joeg een gure wind grote regendroppels rikketikkend tegen de ruiten. Marcus lag naar buiten te kijken, waar gele blaren ronddwarrelden in de koude regen en dan plat sloegen tegen de natte grond. Alles daarbuiten was vreemd vervormd door het afdruipende water langs het glas.
Marcus was droef gestemd. Hij had gedroomd van Enny en een diepe onrust verwarde zijn gedachten. Hadjh^^mderdaad zoveel van haar gehouden? Telkens zag hij haar in zijn
274



verbeelding naast Wegener, die platte poen, en hij begreep niet, hoe ze zich zó had latnnen vergooien. Was het werkelik alleen om haar vader te redden? Had misschien haar vader er op aangedrongen? .... Kon dat? Kon een vader zo'n offer van zijn dochter vergen? .... Of — was het offer niet zwaar
geweest? Had ze dus voor hem niets meer gevoeld dan
een voorbijgaande genegenheid? .... Hoe kort had alles geduurd! Nog geen jaar was er verstreken sinds die heerlike
kerstvacantie Wat was er veel gebeurd, en wat was het
moeilik om dat alles te begrijpen en te doorzien
In de namiddag kwam Greta. Zé was alleen en bracht een grote bos bloemen mee.
Haastig liep ze op hem toe, met een blikte laeh op hamfris gezichtje.
„Dag Marcus," zei ze en drukte hem stevig de hand Je gaat nu mooi vooruit,, hè! "
„Ja ja," zei Marcus opgewekt, dadelik onder den invloed van haar bhjheid.'(,Best, hoor.... Ik ben blij, dat ik je zie. Jij ziet er prachtig uit."
„Ik ben ook niet ziek geweest," lachte ze. Toen keek ze hem scherp aan en zei:
„Die zwarte baard staat je goed."
„Och/' zei Marcus verlegen en streek over z'n ruige wangen, „zodra ik wat sterker ben en 't mag van de dokter, moet ie er af t Is zo'n vies gevoel "
Greta ging bij hem zitten. Het gesprek stokte. De zuster ging de kamer uit en beiden keken haar na, ietwat verlegen onder het ongewone gevoel samen tel Zijn. Dan begon Greta weer te praten, zei allerlei gewone dingen, over het weer, over Wim, die het zo druk had en die juist verhinderd was, maar zeker vanavond komen zou. Tot er weer een hinderlike stilte viel. loen zei Marcus:
„Leo is dood, hè?"
Greta kromp ineen. Tranen schoten in haar ogen.
„Ja, zei ze zacht, „arme jongen Ze jong
Marcus keek haar ontroerd aan. Waarom had ie daar nou ook over gesproken? Na een pauze vroeg Greta: „Voel je je nou sterker worden?"
„0 ja," antwoordde Marcus snel. ,iEïke dag ben ik beter dan de vorige.
„Je bent erg ziek geweest," zei Greta. „We dachten allemaal, dat je ook sterven üoW<
275



Marcus keek somber voor zich.
Ik heb deze dagen wel eens gedacht, dat het beter geweest zou zijn, als ik maar gestorven was," zei hij dof.
Greta lei haar hand met een snelle beweging op de zijne en een vreemde rilling voer plots door Marcus' lichaam bij die warme aanraking. tt _
Dat mag ie niet zeggen!" riep zn. „Hoe kun je dat nou zeggen .... Daar ligt nog een 'heel leven van werken voor je. Marcus haalde de schouders op.
Het leven is zo triest," zei hij en toen haj in haar heldere ogën keek, kreeg hij zo'n overstelpend medelijden met zichzelf, dat zijn ogen vol tranen welden. <
„Het leven is niet triest," zei Greta met vaste stem. „Hoe kom jé er bij? Het is wel eens hard en moeilik .... Maar toen is het mooi." j . ,
„Mooi?" herhaalde Marcus verbaasd, en na een poosje zei
hij peinzend: \ , . .. „
Ja .... dat heb ik ook wel eens gedacht.... toej&lk ...
Plotseling zweeg hij. Wat had hij willen zeggen? „Toen
ik nog van Enny hield ...Hield hij dan nu niet meer van
ha8Je bent nu nog ziek en zwak," zei Greta, die z'n aarzeling niét opmerkte. „Maar: als je weer sterk geworden bent, zul je daar wel andere over denken." Marcus keek naar buiten.
„Er is zoveel gebeurd," klaagde hij zacht, met afgewend
86 Jfe hebt een harde strijd gehad" zei reta, en snel wendde hij rijn blik weer naar haar toe. Wat wist ze? .... Wat bedoelde ze daarmee?
„Weet je dan? " vroeg hij aarzelend. t
Wim heeft me dikwijls over je gesproken, zei Greta zachtjes. „Ik weet, dat je het niet gemakkedik hebt gehad. Waarover heeft Wim je gesproken?*' vroeg hij haastig.
'jïou over je tegenzin voor de school en je verzet tegen de omgeving .... over je werken voor je staatsexamen en je moeilik leven op dat atelier "
Marcus zuchtte. Ze wist niets van Enny .... En wat waren al die nweilikheden, daa*ij vergeleken?.... Kon nij er maar eens met iemand over spreken! Waarom met met
^Ze was bijna een vreemde voor hem en toch sprak ze met
276



zoveel vriendschap in haar stem, zo goed en vertrouwd. Ei
ze was een vrouw Ze zou het begrijpen, beter dai
iemand anders. Hij aarzelde, wiet niet, hoe te beginnen ... 't Was ook mal, dacht hij weer. Waarom zou hij het haar ver
tellen? Wim wist er iets van. Greskamp wist er van ...
Zij niet Toch groeide de behoefte om te spreken vas
minuut tot minuut en werd onweerstaanbaar.
„Het ergste weet je niet, Greta," zei hij eindelik aarzelend
Vragend keek ze hem aan.
„Nee," ging hij voort, „wat me eigenlik neergesmakt heeft dat weet je niet."
Weer zweeg hij even en keek langs haar heen. Vroeg zf
nou maar Doch ze zei niets, keek hem alleen vragend
recht in de ogen. In eens, vast besloten, richtte hij zich hal] op en greep haar hand. Het besluit om zich uit te spreken gal hem al een vaag gevoel van bevrijding en met plotse zeker beid wist hij, dat het goed was, haar alles te biechten.
„Luister es, Greta," zei hij, „ik zal het je vertellen."
En zachtjes vertelde hij haar de trieste geschiedenis van zijn verhouding met Enny en van de plotse breuk. Maar h onbewuste schaamte zweeg hij over zijn eigen vage gedachter) aan Enny's fortuin, voelend tegelijkertijd, dat dit niet goed was, dat hij zichzelf verschoonde zonder reden. Greta luisterde zonder hem ook maar met een woord te onderbreken. Een stil verdriet tekende langzaam aan zijn heimelike lijnen op haar verblekend gezicht en haar blik dwaalde langs Marcus' hoofd naar de natbevloeide ruiten. Toen hij eindelik zweeg, en haar vragend aankeek, wachtend op een woord van haar, zag hij tranen in haar ogen, maar ze zei niets. Verwonderd en een beetje verschrikt bleef hij haar aankijken. Langzaam wendden haar ogen zich weer naar hem toe en eindelik vroeg ze, heel zacht:
„Heb je werkelik heel veel van dat meisje gehouen?"
Het leek hem een vreemde vraag na zijn uitvoerig verhaal. Maar toen hij zo recht en diep in haar ogen keek, kon hij toch niet zender meer „ja" antwoorden en bijna onwillekeurig ontweek hij haar, door een tegenvraag te doen:
„Denk je, dat ze werkelik heel veel van mij gehouen heeft?" J
Greta wachtte even met antwoorden. Ze dacht na een haalde de schouders op:
„Ik weet het niet," zei ze toen aarzelend. „Misschien wel,
277



misschien met. Het kan een gril geweest jam mensen;
die aan geen ernstig werk denken, moéten soms wel vervallen tot zulke gevaarlike oneerlikheden tegenover zichzelf en anderen Ik weet het niet Ik ken de mensen uit (Me
kringen niet en hun gevoelens helemaal niet Ze kan ook
best heel veel van'je gehouden hebben tot ze wist, dat
er geen geld meer zijn zou ...." Marcus wendde zich wrevelig af.
„Je praat buitengewoon wereldwijs," zei hij niet zonder hatelikheid.
„Je vroeg me toch, wat ik dacht?" antwoordde Greta zacht verwijtend.
Marcus zag zijn ongelijk in. Nerveus zei hij:
„Ja ja vergeef me, Greta het is alles zo moeilik
en pijnlik."
Hij dacht na over haar woorden. Ze hadden hem onaangenaam getroffen. Waaróm? Hij wist immers maar al te goed» dat ze niets ander» inhielden dan gedachten, die hem werkelik niet vreemd waren. Zachtjes vroeg bij weer:
„Dus je zou denken, dat ze mij alleen'bedrogen had om het geld? Je houdt dat werkelik voor mogeMk? "
Greta keek hem strak aan, met iets in haar heldere ogen, dat hem zich schamen deed, zonder dat hij toch wist, wat het beduidde.
„Bedrogen?" herhaalde zij toen. „Bedrogen, iMawus? tls
een hard woord Zou jij haar niet verlaten hebben, als ze
straatarm geworden was?"
„0 neel" riep Marcus overtuigd. „Ilfeoit Als ze bij me
had willen blijven, vast niet!"
Greta dacht even na. Daarop vroeg ze, terwijl een smarteMk glimlachje beefde om haar lippen:
„En zou je je ook zo dadelik met haar verloofd hebben, als ze straatarm geweest was? "
Verschrikt bleef Marcus even zwijgen en boog het hoofd. De vraag trof hem als een slag. Met bliksemsnelheid stonden al de gedachten der eerste dagen van zijn verhouding met Enny als levende gestalten voor hem en somber haalde hij de schouders op. In het aangezicht dezer verwijtende gestalten kon hij niet zonder meer haar vraag bevestigend beantwoorden. Plotseling hief hij het hoofd op: had hij haar even horen snikken? Inderdaad zag hij tranen in haar ogen. Snel greep hij haar hand en vroeg verschrikt:' <
278



„Wat is er Greta?"
„Niets .... niets " stamelde ze, afwerend z'n hand wegduwend.
„Jawel je huilt immers waarom, Greta?"
„Omdat ik in eens zag daareven, hoe diep ellendig dat bezit van geld m het leven vën de mensen kan ingrijpen. Is het eigenlik niet verschrikkelik, Marcus, die geschiedenis van jou
en dat meisje? 0, ik vind het vreselik, ik kan er niet
over denken Jij hebt het volk zo afschuwetik gevonden
in z'n ontaarding en vervuiling naar het lichaam Ik had
in eens een^wioen van een ontaardig en vervuiling naar de
ziel daar aan de andere kant, waar men zich aan ziet
voor verhevener en fijner ...."
Marcus wist niet, wat te antwoorden. Wat ze zei klonk hard en ongewoon, maar het wierp in eens een ander, fel liefet over zijn gedachten en een grote verwarring ontstond in zijn' hoofd, een krioeling van vage vermoedens, half geboren ideën, die hem niet geheel vreemd waren toch, en een diepe ontroering ontstelde hem. Duister keek hij voor üch uit en zijn vingers plukten nerveus aan de deken.
„De zuster blijft lang weg," zei Greta verward „Ik wou nu wei gaan, Marcus. Het wordt m'n tijd."
„O, je kunt gerust heen gaan," antwoordde Marcus een beetje stroef. „De zuster heeft zeker iets te doen. Dat hindert nu niet meer. Ik kan wel alleen zijn."
Greta reikte hem de hand.
„Ben je boos op me, om wat ik gezegd heb?" vroeg ze met een verlegen glimlach.
Marcus greep haar hand en drukte die hartelik. „Nee," zei hij warm, „maar ...."
en hij keek haar recht aan, aarzelend om z'n vraag te voltooien.
„Maar?" vroeg ze, verwonderd.
„Veracht je me heel erg, Greta?''
„Verachten? Ik — jou verachten? Hoe kom je daarbij?"
„Om die ontaarding en veirmling van ziel," zei Marcus en een vluchtig rood steeg naar zijn gezicht.
Greta kleurde en verschrikt zei ze:
„Maar ik heb het niet gezegd met betrekking op jou!"
„Toch heeft het betrekking op mij," hield Marcus vol. „Dat weet je even goed als ik."
„Ik heb aan jou niet gedacht.''
279



„Ik wel." , . , , i, u» Vergeef me dan, als ik je verdriet gedaan heb.
"Nee, Greta, niet ik moet jou vergeven, maar jij mij.... Vergeef me, Greta."
„Je hebt immers niets gedaan, jongen.
„0, toch wel.... Ik zie het ineens alles zo verblmdend helder Vergeef me, Greta?"
„Maar Marcus " . , .
Toe Greta .... zeg, dat je me vergeeft. Ik wil, dat je het zeggen zult. Als je me niet begrijpt nu, zeg het dan toch maar, Greta het zal me zo'n rust geven Zeg hetl
„Goed, Marcus, ik vergeef je."
Ze zei het zacht en, zonder het te wnten, zeer ernstig.
. Marcus knikte, tevreden.
„Dank je," wM, »™ » het goed.... Kom je gauw
terug?" >>
„Ja, heel gauw .... Dag Marcus .... beterschap. a Dag Greta ... tot ziens... Ik zal wel heel gauw beter auv Hii keek haar na, tot de deur zich met een geluid als een zware zucht, achter haar sloot. Toen zakte hij vermoeid achterover in de kussens en staarde dromend voor ach uit. J^en zachte glimlach verhelderde rijn gelaat en langzaam kwam er een wonderlik blij licht in zijn starende ogen
Marcus nam nu snel in beterschap toe. Hij was veel rustiger geworden en de koorts kwam niet weer terug. Het waren goede dagen, die hij beleefde. Voortdurend voelde hij, hoe nieuwe kracht hem begon te doordringen, hoe ajn bloed warmer stroomde en hoe al meer en meer een zachte helderheid begon te schijnen in z'n ziel. Het gesprek met Greta had hem plotseling heel veel verklaard en haar eenvoudige, zuivere wijze van voelen, zo natuurlik en zonder doormenging van aangekweekte valse oordelen, had hem een diepe schok gegeven, die alles in hem ondersteboven geworpen had en die hem de hoofdoorzaak van zijn verslagenheid plotseling hao getoond in naakte, erbarmelike waarheid Ze. had eigenlik niets gezegd, volstrekt niets, dat hij zelf niet had kunnen bedenken, of dat hij niet, diep in zich, geweten had, en toch was wat ze zei de oorzaak geweest van zijn vottomen omkeer, van rijn met duizelige snelheid verklaard begrip. En bovenal: ze had hem de moed gegeven, door te denken zonder angstig te stuiten voor ontstellende bekentenissen.
280



281
Het was met zijn leven en denken als met een oud huis, dat verweerd en bouwvallig, alle voegen gescheurd en alle binten vermolmd, toch overeind staat, trots en schijnbaar hecht — tot de hevige stoot komt, die het ineen doet storten tot stuivend puin, een volkomen ruïne Greta t bad zonder het te
weten, hem düe stoot gegeven en nu lag al z'n oude inzicht, z'n beschouwing der dingen en zijn ijdele dromen, alles, alles verpletterd, tot puin verbrijzeld Een ruïne
Maar nu nu zou het nieuwe komen!
Hij durfde nu zichzelf alles te zeggen en het was zo rustig en zo goed, dat te durven. Het maakte alles anders. Het beeld van Enny, dat zijn laffe zelfzucht in bekrompen verbMnding zo hardnekkig had vastgehouden als het meest waardevolle uit zijn leven, begon nu dageliks meer te verbleken en hij kon zonder boosheid aan haar denken, en wat meer betekende, ook zonder onrust, zonder schaamte. Ze waren gelijk. Zeker had h ij haar niet bewust bedrogen, toen hij haar van liefde sprak, maar hij zag nu toch zoo klaar en duidelik, dat hij haar allereerst begeerd had om haar geld, om door haar het leven te krijgen, dat hem in die dagen als een ideaal voor den geest zweefde. Bon liefde was een schaduw geweest, een lege schijn. -.Bet was pijnlik om dat te bekennen, maar het was de waarheid en daar was geen ontkomen aan. Als hij haar werkelik had liet gehad, zou ze hem dan hebben kiwnen verlaten? Ontaarding, vervuiling van ziel.
Nee, het was geen liefde van hem geweest, maar zelfzucht. Liefde zoekt niet zichzelf, zoekt niet eigen gewin, dwaalt niet rond in een gedachtesfeer van eigen belangetjes. Liefde zoekt, warm en diep-onbewust, het heil, het zuivere geluk van de andere. Tussen Enny en hem hadden de vreemde gedachten van geld en materieel belang gestaan, en daardoor waren al hun
gevoelens schrompelige gedrochtelihheden geweest 0,
hij zag het nu zo goed, zo hel licht beschenen door de klaarheid van het zuivere inzicht: er was geen liefde geweest tussen hen, maar berekening En niet alleen bij hem en
haar, maar in heel de omgeving. Bij haar ouders, die niet, hij Oom en Tante, die wel blij waren. In de kring van kennissen en vrienden, die roddelden en kletsten rond de vreemde verloving van de rijke Enny en dfie straatarme Van Houwaert
Had één, ook maar één enkele uit die kring een ogenblik geloofd aan de echtheid van zijn liefde? aan de natuurlik-
heid van de verhouding? Niet één! En toch had nie-



282
mand hem zijn verachting in het gezift gespuwd. Niemand had iets'vreemds, iets gemeens gezien in de verhouding. Stilletjes hadden ze hem bewonderd, benijd om zijn bof, om zijn gladheid Bah! wat was het alles smerig en immoreel Koopwaar was alles, Uchamen, zielen, werkkracht,
geest en gevoelens Als de omstandigheden veranderden,
als er een voordeliger koop gesloten kon worden, werd het oude contract verbroken, werd de eerste koopacte'eenvoudig vernietigd Enny had de nabijheid van de armoede gevoeld Toen* wist ze niets meer, bestond er niéfe meer dan
die mogéMkheid om de armoede af te weren Zij had zichzelf verkocht Van hem had ze zich1 losgemaakt, koel en
aarzelloos en voor een hoge prijs was ze overgegaan in
de handen van Wegener En haar wereld knikte goedkeurend Eindelik was ze „verstandig" geworden....
Niemand zag er iets vreemds in, iets schandeliks Niemand zag in>haar de prostituee Ontaarding vervuiling van ziel Enny de prostituee van die stomme,
eindeloos veraohtelike hoterploert zij Hij dacht aan
Lientje, die nu Zora heette, en diehij gezien had in een grote
luxe-auto trots en koel, heersend door de macht van
geld, dat ze verkregen had op dezelf de wijze als Enny het
hare nu Waar was het verschil? En hij zelf?
Was hij beter gewest? Had hij zich niet eveneens zonder
aarzelen te koop gegeven! Het was bitter om te erkennen, maar het was tóch de waarheid. Hij zocht niet naar verontschuldigingen, 'hij noemde zich aarzelloos bij zijn ware naam.
Hij kon dat doen, niet zonder naknagende schaamte, maar toch rustig, omdat hij wist, dat het voorbij was, voorgoed . li . dat hij niet meer vervallen kon in deze zélfde verachtelik-
heki Want breed en blinkend was voor hem over de
wereld een nieuw licht opgegaan. De muur, waartegen hij staarde, blind en wanhopig, was gevallen, in eens en voor hem was een ver verschiet, blauwend in nevelen naar den wijkenden einder, en hij hunkerde er naar, vooruit te treden en het nieuwe leven-aan te vatten, sterk en blij
0, er was veel te doen! Het leven zelf leek verdoold. De mensheid was het spoor bijster, zoals hij zelf geweest was. In deze dagen van stille, diepe gepeinzen hervond Marcus zijn ganse strijd van dit moeilike jaar en alle voorvallen kwamen terug in zijn-herinnering onder de glans van een nieuw



283
uegnp eu Kregen zo een ganseiiK nieuwe DeieKems en waarde. Al zijn kracht tot liefhebben woelde zich los uit zijn binnenste en omving de smartelike wereld met warm schreiende deernis. De stoet van rampzaligen trok izijn verklaarde ogen voorbij en het leven der ellendigen van de armoebuurten, hun verval naar lichaam en geest, hun schamele, minderwaardige vreugde', hun brutale voorkeuren, hun onbeschaamde ruwheid .... alles zag hij nog slechts als gevolgen van omstandigheden, die veranderen konden, die niet waren onwrikbare natuur-noodwendigheden, maar ellendige uitvindsels van een wrede maatschappij-orde. Hoe had hij zolang weerstand kunnen bieden? Heel dit jaar door was hét wrede leven om hem heen geweest, had hem de wonden en zere plekken van de aimoebevolking getoond met schaamteloze duidelikheid en immer had hij zich in hooghartige zelfvoldaanheid afgewend, schuw, bang voor de besmetting van rijn fijner wezen ... Hij dacht aan het trieste Marietje, dat gestorven was van uitputting in de koude achterkamer van het troosteloos lege huis, hij dacht aan Jan Rijns, wiens zwakheid hem tegen wil en dank de weg van de misdaad opdreef, die een boefje werd, omdat hij zo snugger was, en tegelijkertijd zo krachtloos tegen de gruwelike macht van de slechte omgeving. Hij dacht aan Wim Vink, die flauw gevallen was van honger, aan Willem Wouters, die door de armoe van rijn ouders gedwongen was, zijn helder verstand te doen verschrompelen voor de gloeiende ovens van de glasblazerij.... Hij dacht ook aan
Lientje, die onder zou gaan in de goorste ellende Hij
dacht aan Ali, het fijne, gevoelige danseresje 0, als mokerslagen waren de gebeurtenissen over hem neergebeukt en met stugge stijfheid had bij hun betekenis ontkend en alleen zichzelf willen zien. Maar had hij niet altijd, diep in de geheimenissen van rijn ziel, een drang bespeurd om naar ben toe te gaan, om hen te helpen, te bevrijden uit de worgketenen der ellende? .... Hadden de kinderen dat ook niet geveeld met hun fijne intuïtie, en daarom van hem gehouden, toen bij zich nog vol afschuw wist voor hun smerige vemording? ... Had hij niet van de eerste dag af van Harder gehouden en was zijn vinnige strijd tegen diens invloed niet geweest de strijd tegen rijn eigen, telkens naar overgave neigend hart? ...
Nu nu was de laatste slagboom gevallen. Zijn hele ziel
stond open in wijd verlangen en als hij de ogen sloot, kon hij het leven van de arme jeugd der schooi zien als een heel een-



284
zaam, droevig kind met zachte, smekende ogen, dat erbarming vroeg en steun .... En hij, zou hij niet de armen openbreiden en het tot zich roepen als zijn eigen? .... Zou hij ook hun ouders, dat geslagen, verworden ras, kunnen laten m zijn redeloos verval, zonder een hand uit te steken? .... Nee, dat. was ondenkbaar geworden, hij kón niet meer werkeloos toezien, al zou hij het hebben gewild .... Zijn vooroordelen zijn vast weten van eigen superioriteit, van de meerwaardigheid zijner rasgenoten .... alles lag versplinterd en vernietigd, tot krachteloosheid uiteengevallen .... Als hij dacht aan Harder en Greta, aan Vos, aan Leo .... hoe kon hij dan nog volharden m de oude dwaasheid? .... De wereld was verdoold en richtte zichzelf te gronde door zijn beste krachten te verwoesten. Dat moest anders worden. De wereld moest worden teruggebracht, genezen van zijn dwaze neiging tot zelfvernietiging. Het geluk moest weerkeren onder de mensen, het diepe, zonnige geluk, dat buiten alle materie om, de ziel doorstraalt van heerlik warm welbehagen aan eigen bestaan en aan dat van anderen. De middelen daartoe moesten er zijn .... er waren zo velen al, die dit gevoel omzetten in daden van bijna grimmige liefde .... Hij zou aan hun zijde staan en mee de strijd voeren.... . , \[ , ,0
Had hii in het diepst van zijn ziel, ooit anders gewild t.... Misschien !.... hij wist het zelf niet klaar. Zeker was, dat hij lang en zwaar gestreden had om meester te bhjwen van zijn hart en voort te gaan zijn rechte baan, koel en gereserveerd, een hooghartige aristocraat.... Het leven was sterker geweest dan hij en het had hem gebroken .... Maar tegelijkertijd hem gelouterd tot nieuw willen, tot hogere kracht. De grote ontroering van de tijd was over hem gekomen en sleepte hem mee in zijn schone, nobele strijd voor bevrijding van de mensheid, voor redding uit de modderpoel van smerige zelfzucht en laaghartige uitbuiting .... De aristocraat m hem lag verslagen .... de mens richtte zich op, met blmkende ogen, een gelukslach om den energieken mond .... Zo zou het nu blijven. Hij had zijn weg gevonden, hij had eindelik zichzelf
htHet verleden vervaagde voor zijn ogen en week snel uit de kring van zijn belangstelling. Dat was alles een schijn geweest een leeg spel, een vaag-romantiese, onwerkehke verbeelding .... met die jammerlik-arme liefde.... die maar een schaduw was van de echte, onbaatzuchtige, gevende lief-



285
de .... O, hij had geen haat, geen verachting meer voor Enny, alleen een diepe, weemoedige deernis.
Voor hèm zou deze diepe breuk een bevrijding blijven uit
knellende kluisters hij groeide sterk en vol de vrijheid
en het nieuwe leven tegemoet.... maar zij zou dieper en dieper zinken in de grauwe triestheid van dat leven zonder doel, een gevoelloos genieten van uiterlikheden, zonder diepe bewogen dheid, koel en onvruchtbaar liefdeloos
Zij zou nooit misschien begrijpen, wat haar daad betekende voor haar leven, voor het leven ....
Hij dacht er over, wat er gebeurd zou zijn, als ze hem niet
losgelaten had Zeker zou hij haar dan getrouwd hebben,
uit ijdele overwegingen van trots, uit zucht tot vertoon van
grootheid-van-ziel Ongetwijfeld! Zo was hij toen...
Maar ondanks alles zou eens de schijn gevallen zijn en ze zouden elkaar met ontnuchterde ogen hebben aangekeken, als
vreemden Was het beter zo? Voor hem ongetwijfeld.
Maar voor haar? ....
Voor haar? Dat was een vraag, die hij niet durfde
beantwoorden, maar zeker wist hij, dat voor hem dit geval geweest van de schok, die hem had doen ontwaken, de geweldige klap om de oren, die het noodlot hem op het juiste moment had toegediend om zijn opvoeding te voltooien Hij
was gegaan door het louterende vuur van het folterende leed en de diepste verslagenheid. Als een verminkt en onvolledig wezen was hij er in gegaan, en als een mens kwam hij er int te voorschijn....
Hij was arm geweest, eindeloos arm. Naakt had hij in de wereld gestaan. En nu kwam 'hij zichzelf zo rijk voor Het
leven wenkte en lachte hem tegen. 0, gauw zou bij het nu tegemoet snellen en hij zou eindelik leven, vol en hartstochtelik. Niet langer als een trage dromer zou hij gaan, als een onvruchtbare peinzer, verteerd van verlangen' naar behagelike, maar lege rust. De handen zou hij uitsteken en aan het werk gaan, mee bouwen aan het grote monument, dat verrijzen moest en onder de werkers zou hij niet meer staan als een
norse gedwongene, eeuwig wrevelig en ontevreden hij
Zou grijpen met de sterksten naar het moeilikste deel en werken waar arbeid gevraagd werd ....
Elke dag groeiden zijn krachten en elke dag steeg hoger zijn verlangen om weg te komen uit dit stille huis van ziekte en rust, waar het leven vergleed in geluidloze gang. Hij wou



286
terug naar de anderen, nu moest hanoeien, non Dewegea,
mensen zien. De kinderen, de buurt de armoedzaaier^
die rijker waren, dan bij geweest was maar die rijker
moesten worden, veel rijker dan hij nu nog was ... die moesten
worden, wat hij eenmaal hoopte te zijri: mens
Het leven wachtte. Het werk wachtte en de strijd.
* * *
Op een mooie Zaterdagmiddag in October, toen de zon helder en wonderliktffrarm door het gelende en schaarse lover scheen, mocht Marcus voor het eerst naar buiten. Des korte wandeling naar de tuin had hem zeer vermoeid, en hij zat hijgend uit te rusten in een gemakkelike stoel, die de zuster voor hem onder een grote kastanje had latöh zetten, in een hiw hoekje. Langzaam aan zakte de vermoeienis en verrukt keek Marcus naar de blauwe lucht en naar/de zacht bewegende blaren van de kastanje. Diep ademde bqcdö sterke najaarslucht in, half bedwelmd sloot hij de ogen en»bleef glimlachend zitten, stil genietend van het zalige weten, dat alle leed spoedig geleden zou zijn.
Toen bij de ogen opende, zag hij Harder met zijn zuster en Greskamp, die al vlak bij hem waren. Blij stak hij hen beide handen toe. J , * ,. T
„Welkom," lachte hij. „De ziekè is haast beter, t Is goed, dat je komt, Greskamp, anders had je me hier niet meer gevonden." .
De schilder verontschuldigde zich: hifwas al die tijd buiten geweest, en heel de stapel brieven, die hij Marcueb^wUen sturen, was ongeschreven gebleven. MaariWj had prachtige dingen gemaakt in Gelderland en het mooiste van aMemaal had hij apart gezet voor Marcus: zodra hij weer spie had, zou bij het laten inlijsten en dan kreeg hij het.
,En ik," lachte Marcus, „die altijd klaagde, dat ik arm wa8! Drie vrienden zoals jullie zijn, maken iemand immers al rijk."
Harder lachte. ,..-,1.1 •».
„HersteUende zieken zien de wereld altijd heel mooi,
zei hij.
Marcus keek hem aan. „Denk je dat?" vroeg hij. Greta viel in:



Dat komt, omdat heratellende zieken de wereld zien, zoals'ze is. Ze kijken met nieuwe ogen.
Zo s hetf' zei Marcus en streelde even over haar hand die on'de leuning van zijn stoel lag. „Ik zie de wereld met heel nieuwe o7en Maar jullie drieën hebben er toch heel veel aan gedaan, om me zo te doen zien." Greskamp keek hem verwonderd aan. Zeker? zei Marcus glimlachend. „Ik heb het idee, dat üc heel dit jaar voor een drempel heb gestaan en als een kopS ÏÏioot de pas markeerde. Jullie deden e best om me er SeenteMgtn maar ik wou niet. Tot het noodlot kwam en me eentrVin m'n lenden gaf, die alleszins voldoende geweest is . Ik ben nu over de drempel heen
lï wéns je geluk, Marcus," zei Harder ontroerd, „met je ^irbeters?haP.'... Weet je nog, ^eme?„mdertl^ zei, dat je nooit over die drempel heen zou temen?
Ik weet het," antwoordde Marcus. „Maar toen wist ik ook nog niet, wie ik was en nog veel minder, wie jullie waren ... Even was het stil. ■' , Toen streek Marcus met de hand over het v^hoofd. Laten we er niet over praten," zei hij. „Dat is allemaal vooVbii .. Het dient nergens toe te praten over de dingen, Ti we mee afgerekend hebben.... Er komt een nieuwe tnd en die alleen is van belang." ,
Harder keek hem aan met ogen vol genegenheid. Even trok een schaduw over zijn gezicht en zacht zei hij:
„Je zult heel sterk moeten zijn, Marcus .... Nu lijkt de ko ménde strijd je mooi en is alles idealisme .... De werkelikheidismeestalzo koel en prozaïes, valt tegen en ^oedigt.. Marcus wuifde met de hand, afwerend, en glimlachend
^„Bc'zal er doorheen zien en alles zal goed gaan .... Ik zal heel sterk worden
Harder lachte blij en zei niets meer.
„Ga je weer voor dat monsterachtige examen werken/ vroeg Greskamp. ,
Marcus staarde voor zich uit en dacht een paar seconden na. Toen zei hij vast: .. .. ,
Nee Ook dat is voorbij. Dat hoorde bij mijn droom van iidelheid. De blijf. Waarom zou ik nu nog weg willen? Bovendien .... ik zal zoveel andere dingen te leren hebben om fidtestriider te worden
287



l^^n^J^^^^^ achterover en hij MWreStM g oSKn1^ ^ ^ DaaroP keek
„Daar ben ik niet bang meer voor""**,- ha „• ^ , «proken vraag. antwoordde zij op een onuitge-
EINDE.