327






DE RERUM GESTARUM DIVI AUGUSTI VERSIONE GRAECA.









PIAE OPTIMORUM PARENTUM ET CARISSIMI FRATRIS MEMORIAE.






CONSPECTUS LIBRORUM ET ABBREVIATIONUM.
Arnim = M. Arnim, De Philonis Byzantii dicendi genere. Diss. Gryphiswald. 1912.
B. U. — Aegyptische Urkunden aus den Königlichen Museen zu Berlin, herausgegeben von der Generalverwaltung. Griechische Urkunden. Berlin 1895 sqq.
Blass, Ausspr. = Fr. Blass, Über die Aussprache des Griechischen, 3. Aufl. Berlin 1888.
Blass, Gr. t= Fr. Blass, Grammatik des neutestamentlichen Griechisch. 4. Aufl. be-
sorgt von A. Debrunner. Göttingen 1913. Brugmann = K. Brugmann, Griechische Grammatik (Handbuch der kl. Altertums-
wissensch. von I. von Müller, II Band 1. Abt.) 3. Aufl. München 1900.
C. I. A. = Corpus Inscriptionum "Atticarum, ed. A. Kirchhoff, U. Koehler, W. Dittenberger. vol. I—III. Berolini 1873—1897').
C. I. G. = Corpus Inscriptionum Graecarum, ed. Augustus Boeckhius. Berolini 1828— 1877.
Compernass = J. Compernass,- De sermone graeco volgari Fisidiae Phrygiaeque meridionalis (De verborum structura). Diss. Bonnae 1895.
Crönert = G. Crönert, Memoria graeca Herculanensis cum titulorum Aegypti papyrorum codicum denique testimoniis comparata. Lipsiae 1903.
Deissmann = A. Deissmann, Licht vom Osten, Das Neue Testament und die neuentdeckten Texte der hell.-röm. Welt. 3. Aufl. Tübingen 1909.
Diehl —E. Diehl, Res gestae Divi Augusti. 3. Aufl. (Kleine Texte für Theologische und Philologische Vorlesungen und Übungen von Hans Lietzmann). Bonn 1918.
Dieterich = K. Dieterich, Untersuchungen zur Geschichte der griechischen Sprache von der Hellenistischen Zeit bis zum 10. Jahrh. n. Chr. Byzanlinisches Archiv. Heft 1. Leipzig 1898.
Ditt. O. G. I. S. = W. Dittenberger, Orientis Graeci inscriptiones selectae. Lipsiae 1903—1905.
Ditt. Syll. = W. Dittenberger, Sylloge inscriptionum Graecarum. Ed. altera. Lipsiae 1898—1901. Editionis quoque tertiae, quam curaverunt v. Hiller, Kirchner, Pomtow, numeros addidi.
Eckinger = Th. Eckinger, Die Orthographie lateinischer Wörter in griechischen Inschriften. MUnchen 1892.
Ep. p r. == Epistulae privatae Graecae ed. St. Witkowski. Leipzig 1907.
Fritz = W. Fritz, ,Die Briefe des Bischofs Synesius von Kyrene. Ein Beitrag zur Geschichte des Attizismus im IV und V Jahrhundert. Leipzig 1898.
1) Corporis Inscriptionum Atticarum volumen IV novo more I. G. II, 5 nominavi.



X
Gildersleeve = B. L. Gildersleeve, Syntax of Classical Greek. I Part. The Syntax of the simple sentence embracing the doctrine of the moods and tënses: II Part. The Syntax of the simple sentence continued embracing the doctrine of the article. New-York.
Glaser = 0. Glaser, De ratione, quae intercedit inter sermonem Polybii et eum, qui in titulis s'aeculi III, II, I apparet. Diss. Gissae 1894. \
H ahn = L. Hahn, Rom und Romanismus im griechisch-römischen Osten. Lêipzig 1906.
Harsing = C. Harsing, De optativi in chartis Aegyptiis usu. Diss. Bonnae 1910.
Hatzidakis = G. N. Hatzidakis, Einleitung in die neugriechische Grammatik. Leipzig 1892.
Hauser = K. Hauser, Grammatik der griechischen Inschriften Lykiens. Diss. Basel 1916.
Helbing, Gr. = R. Helbing, Grammatik der Septuaginta. Laut- und Wortlehre. Göttingen 1907.
Helbing, Prapos. = R. Helbing, Die Prapositionen bei Herodot und andern Historikern (Beitrage zur hist. Syntax der griech. Sprache von M. v. Schanz. Heft 16). Würzburg 1904.
v. Herwerden, Lex. suppl. = H. van Herwerden, Lexicon Graecum supple-
. torium et dialecticum. Ed. altera. Lugduni Batavorum 1910.
Hesseling, Essai sur l'Infinitif = D. C. Hesseling, Essai historique sur
1'Infinitif Grec. Bibliothèque de 1'École des hautes Études. Sciences philologiques
et historiques. XCII. Paris 1892. Hesseling, Moschus = D. C. Hesseling, Bloemlezing uit het Pratum Spirituale
van Joannes Moschus. Utrecht 1916. H u b e r =r K. Huber, Untersuchungen über den Sprachcharakter des griechischen
Leviticus. Giessen 1916. H u 11 s c h = F. Hultsch, Die erzShlenden Zeitformen bei Polybios, Ein Beitrag zur
Syntax der gemeingriechischen Sprache = Abhandlungen der Königl. Sachsischen
Gesellschaft der Wissenschaften. I 1891, II 1892, IH 1893. m G. = Inscriptiones Graecae consilio et auctoritate academiae literarum regiae
Borussicae editae. Berolini 1873 S<WI. G. R. = Inscriptiones Graecae ad res romanas pertinentes edd. R. Cagnat et al.
Paris I 1911, III 1906, IV 1908—1914. Inschr. Magn. = Die Inschriften von Magnesia am Maeander bearbeitet von O.
Kern. Berlin 1900.
Inschr. Olymp. = Die Inschriften von Olympia bearbeitet von W. Dittenberger und K. Purgold. Berlin 1896.
Jacobsthal = H. Jacobsthal, Der Gebrauch der Tempora und Modi in den kretischen Dialektinschriften. (Beiheft zum XXI Band der Indogerm. Forsch.). Strassburg 1907.
Jannaris = A. N. Jannaris, An historical Greek Grammar. London 1897.
Johannessohn = M. Johannessohn, Der Gebrauch der Kasus und der Prapositionen in der Septuaginta. Teil I (Gebrauch der Kasus). Diss. Berlin 1910.
Kaelker==Fr. Kaelker, Quaestiones de elocutione Polybiana. Leipziger Studiën III i88o p. 219—302.
Kaibel, Epigr. = Epigrammata graeca ex lapidibus conlecta edidit G. Kaibel. Berolini 1878.
Kapff=R. Kapff, Der Gebrauch des Optativus bei Diodorus'Siculus. Diss. Tübingen 1903.



XI
Kratt=G. Kratt, De Appiani elocutione. Diss. Baden-Baden 1886.
K r e b s = Fr. Krebs, Die Prapositionen bei Polybius (Beitrage zur historischen Syntax der griechischen Sprache von M. Schanz). WiirztSurg 1882.
Kretschmer=P. Kretschmer, Die griechischen Vaseninschriften ihrer Sprache nach untersücht. Gütersloh 1894.
Krumbholz = F. Krumbholz, De praepositionum usu Appianeo. Diss. Jenae 1885.
Kühner-Blass = R. Kühner, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache. I Teil: Elementar- und Formenlehre. 3. Aufl. von Fr. Blass. Hannover 1890—1892.
Kühn er —G erth = idem. II Teil: Satzlehre. 3. Aufl. von B. Gerth. Hannover 1898—1904.
Kuhring = W. Kuhring, De praepositionum graecarum in chartis Aegyptiacis usu. Diss. Bonnae 1906.
Lademann = W. Lademann, De titulis Atticis quaestiones orthographicae et grammaticae. Diss. Basileae 1915.
Le Bas — Waddington = Voyage archéologique en Grèce et en Asie Mineure fait par ordre du. gouvernement francais pendant les années 1843 et 1844 et publié sous les auspices du ministère de 1'instruction publique par Philippe Le Bas et W. H. Waddington. Inscriptions grecques et latines. Tome III. Paris 1870.
Lobeek, Phrynichus = Phrynichi eclogae nominum et verborum Atticorum ed. Chr. Aug. Lobeck. Lipsiae 1820.
Lutz = L. Lutz, Die Prapositionen bei den Attischen Rednerm. Programm Neustadt 1887.
M a g i e = D. Magie, De Romanorum juris publici sacrique vocabulis sollemnibus
in graecum sermonem conversis. Lipsiae 1905. Mayser = E. Mayser, Grammatik der griechischen Papyri aus der PtolemKerzeit.
Laut- und Wortlehre. Leipzig 1906. Meisterh. — Schw. = K. Meisterhans, Grammatik der attischen Inschriften. 3. Aufl.
von Ed. Schwyzer. Berlin 1900. Melcher = P. Melcher, De sermone Epicteteo quibus rebus ab Attica regula dis-
cedat. (Diss. phil. Halenses XVII Pars 1) 1906. Moeris = I. Bekker, Harpocration et Moeris. Berolini 1833.
Mommsen = Th. Mommsen, Res gestae divi Augusti. Ed. altera. Berolini 1883. Moultonr=:J. H. Moulton, Einleitung in die Sprache des Neuen Testaments. Auf
Grand der vom Verfasser neu bearbeiteten 3. englischén Auflage übersetzte deut-
sche Ausgabe. Heidelberg 1911. Nachmanson = E. Nachmanson, Laute und Formen der magnetischen Inschriften.
Uppsala 1904.
P. Amh. = The Amherst Papyri by B. P. Grenfell and A. S. Hunt. London I 1900, II 1901.
P. Eleph. = O. Rubensohn, Elephantine Papyri. Berlin 1907.
P. Fay. = Faytim towns^ and their papyri by*~ B. P. Grenfell, A. S. Hunt and D.
G. Hogarth. London 1900. P. G e n f. = Les papyrus de Genève, transcrits et publiés par Jules Nicole. Genève
1896, 1900.
P. G r e n f. II = Greek Papyri, second series, edited by B. P. Grenfell and A. S. Hunt. Oxford 1897.
P. Hib. = The Hibeh Papyri by B. P. Grenfell and A. S. Hunt. London 1906. P. L e i d. = Papyri graeci Musei antiquarii publici Lugduni Batavi ed. C. Leemans. I 1843, II 1885.



XII
P. Lond. = Greek Papyri in the British Museum ed. by F. G. Kenyon. London I 1893, II 1898.
P. M a g d. = Papyrus de Magdóla publié par P. Jouguet et G. Lefébvre. Bulletin de Corr. heil. XXVI 1902 p. 95 sqq., XXVII 1903 p. 174 sqq.
P. Oxy. = The Oxyrhynchus Papyri by B. P. Grenfell and A. S. 'Hunt. London I—XIII 1898—1919.
P. P a r, = Les papyrus Grecs du Musée du Louvre par W. Brunet de Presle et E. Egger (Notices et extraits des manuscrits de la bibliothèque impériale XVIII 2). Paris 1865.
P. Petr. = The Flinders Petrie Papyri with transcriptions, commentaries ed. by
John P. Mahaffy (Royal Irish Academy „Cunningham Memoirs" VIII, IX) Dublin
I 1891, II 1893. P. Petr.2 = ed. altera Dublin 1905. P. ReinaCh = Papyrus grecs et démotiques recueillis en Egypte et publiés par
Th. Reinach. Paris 1905. P. Tebt. = The Tebtunis Papyri ed. by B. P. Grenfell, A. S. Hunt and J. G.
Smyly. London I 1902, II 1907. P. Tor. — Papyri graeci regii Taurinensis Musei Aegyptii ed. atque illustr. ab
Amadeo Peyron. Taurini I 1826, II 1827. P. Vat. F. = Classicorum.auctorum e Vaticanis codicibus editorum vol. V.Romae 1833. P e r r o t — Exploration archéologique de la Galatie et de la Bithynie, d'une partie
de la Mysie, de la Phrygie, de la Cappadoce et du Pont exécutée en 1861 et
publiée sous les auspices du ministère de 1'instruction publique par G. Perrot,
E. Guillaume et J. Delbet. Paris 1872. Petersen-Luschan ss Reisen im südwestlichen Kleinasie" Band II. Reisen in
Lykien, Milyas und Kibyratis, beschrieben und im Auftrage des K. K. Ministe-
riums für Cultus und Unterricht herausgegeben von Eugen Petersen und Felix
von Luschan. Wien 1889. Radermacher, Dem. de eloc. = L. Radermacher, Demetrii Phalerei qui dici-
tur de elocutione libellus. Lipsiae 1901. Radermacher, Gr. = L. Radermacher, Neutcs' imentliche Grammatik. Das Grie-
chisch des Neuen Testaments im Zusammenh .ng mit der Volkssprache. Tiibin-
gen 1911.
Reinhold = H. Reinhold, De graecitate Patrum Apostolicorum librorumque apo-
cryphorum Novi Testamenti quaestiones j rammaticae (Diss. phil. Halenses XIV'
Pars I). Halis Saxonum 1898. Rossberg = C. Rossberg, De praepositionum graecarum in chartis Aegyptiis Pto-
lemaeorum aetatis usu. Diss. Jenae 1909. Rüsch = E. Rüsch, Grammatik der Delphischen Inschriften. I. Band Lautlehre.
Berlin 1914.
Schmid, Att. = W. Schmid, Der Attizismus in seinen Hauptvertretern. 4 vol.
Stuttgart 1887—1897. Schmidt, De Flav. Jos. el. = G. Schmidt, De Flavii Josephi elocutione obser-
vationes criticae. Lipsiae 1893. Schmidt, Synonymik = J. H. H. Schmidt, Synonymik der griechischen Sprache.
4 vol. Leipzig 1876—1886. Schmidt, Syntax des Herodian = Ph. Schmidt, Die Syntax des Historikers
rierodian. I Die Prapositionen, II Die Rection der Casus. Programme Gütersloh
1891, 1893.
Schweizer = E. Schweizer, Grammatik der pergamenischen Inschriften. Berlin 1898.
HHH 1



XIII
Sophocles Lex. = E. A. Sophocles, Greek Lexicon of the Roman and Byzantine period's (From B. C. 146 to A. D. 1100). New-York 1893. 10
Sp0hr = F Spohr, Die Prapositionen bei Mi Aurelius Antonin. Diss. Cassel rSgo.
Stahl=J. M. Stahl, Kritisch-historische Syntax des griechischen Verbums der klassischen Zeit (Indogerm. Bibl. IV). Heidelberg 1907. . „
Stich==T. Stich, De Polybii dicendi genere. Acta Seminarn Philol. Erlangensis II
StÏdia^ÓÏticVlII = Studia Pontica III. Recueil des inscriptions grecques et latines du Pont et de 1'Arménie publiées par J. G. C. Anderson, Franz Cumont, Henri Grégoire (Fascicule I). Bruxelles 1910.
Sturz = Fr G Sturzius, De Dialecto Macedonica et Alexandrina. Lipsiae 1808.
Thackeray = H. St. J. Thackeray, A Grammar of the Old Testament in Greek. Vol I Introduction, Orthography and Accidence. Cambridge 1909.
Thumb, Ha ndbuch = A. Thumb, Handbuch der neugriechischen Volkssprache.
2. Aufl. Strassburg 1910. Thumb, Hellen. = A. Thumb, Die griechische Sprache im Zeitalter des Helle-
nismus. Strassburg 1901. Ullrich =# J. B. Ullrich, Über die Latinismen des D10 Cassius. Programm Nurn-
VU^eck"'? Viereck, Sermo Graecus quo senatus populusque Romanus magistratusque populi Romani usque ad Tib. Caes. aetatem in scriptis pubhcis us.
sunt. Gottingae 1888. , i^iUi
Völker, De articulo = Fr. Völker, Syntax der griechischen Papyri. I Der Artikel.
Programm Munster 1903. Völker Pap gr. Synt. = Fr. Völker, Papyrorum graecarum syntaxis specimen
(de ac'cusativo; acced. II tract. de *, et -« finali). Diss. Bonnaë 1900 Wessely, S t u d. = Wessely, Studiën zur Palaeographie und Papyruskunde. Leip-
zie 1901 sqq. _ . „
Zore 11 = F. Zorell, Novi Testamenti Lexicon graecum = Cursus Scnpturae Sacrae.
Pars Prior VII. Parisiis 191 Rü? de Zwaan = J. de Zwaan, Syötaxis der Wijzen en Tijden in het Gneksche Nieuwe
Testament. Burton's Syntax of New Test. Moods and Tenses voor het Neder-
landsch Taaleigen bewerkt. Haarlem 1906.
Postquam opusculum hoe typis mandatum est, in manus mihi venit hber Waltheri I. Snellman, De Interfretibus Romanorum deque linguae latinae cum nibus commercie, qui scriptus a. MCMXIV bello tardius editus est Lipsiae a. MCMXIX. Quamquam librum hunc" saepius laudare non omisissem, tarnen, quomodo vers.ones factae sint, alienum est a Snellmani proposito, quod totum in eo esse dicit (p 15»), ut perspiciatur, ubi et quando interpretibus opus fuerit. De interprete quoque Monumenti Ancyrani quid sentiat, non nisi verbis Mommseni, Viereckii exponit (p. 104).
Vix tarnen", ita Snellman p. 157, „interprete, illi parvi aestimandv sunt. Multam ii \uidem adferunt lucem ad mutuas linguarum (Graecae atque Latinae) rattones intellegcndas, et, quod majus est, interfretationes eorum, litteris mandatae, certa praebent testimonia sermonis usus cujuscunque aetatis. „ Quae omma grata nee non exilia dabunt argumenta hos res accuratius perscrulantV'.






PRAEFATIO.
De graeca versione Monumenti Ancyrani notissima disputatio est Georgii Kaibelii (apud Mommsen,'& Gestae divi Augusti2 1883 p. 197 sqq.), qui, alia graece quidem sed parum apte et proprie reddita, alia nimis latine versa esse arbitratus, interpretem Monumenti Romanum hominem potius quam Graecum fuisse intellegere sibi visus est. Post quem Nissen {Rkeinisches Museum 1886 p. 493 sq.) nee Romanum nee Graecum esse interpretem existimans, de homine ex Asia oriundo cogitavit, qui, sermoni barbaro assuetus, complura in leges antiqui sermonis graeci com- ' miserit. Viereckius autem, qui in libro Sermo graecus qua senatus populusque Romanus magistratusque populi Romani usi sunt 1888 senatusconsulta, foedera, magistratuum epistulas a Romanis graece versa esse probavit, versionem quoque Ancyranam, Kaibelio adstipulatus, homini Romano tribuendam putat, p. 85 sqq. Necnon qui postea de versione Ancyrana scripserunt, Hahn, Rom und Romanismus im griechisch-rómischen Os ten 1906 p. 119, Diehl, Res Gestae divi Augusti3 1918, assumptis, quae Kaibelius notaverat, sermonis vitiis alia addiderunt, quae tamquam. parum graece vel nimis latine dicta reprehendunt.
Procul dubio multa sunt in Monumento Ancyrano, ab Atticorum sermone longe remota, et optimo jure Kaibelius miraturum se ait, si quis Graecum hominem interpretem fuisse contendere vellet. At complura, quae interpreti Ancyrano vitio vertuntur, congruunt cum vulgari illa lingua, qua posteriore aetate homines utebantur, quae, ex quo tempore Kaibelius scripsit, compluribus repertis titulis ac papyris Aegyptiis plenius cognita est.
1



2
Sic multa, quae graece quidem sed parum apte et proprie reddita esse Kaibelius dixit, ex consuetudine vulgaris linguae dicta esse apparet, veluti èn\ 'Püfnj? = Romae, quod pessime scriptum vocat Kaibelius, in roïi êpwv filov, quod vix Augustum, si graece scripsisset, de se dicere potuisse putat, vwyyupeïv = remittere pecuniam, quod longe luculentissimum imperitae interpretis xnupotoylxs exemplum dicit. Nee pauca sunt alia hujus generis immerito a Kaibelio aliisque improbata, quae longius in Conspectu Operis recensebo. Quin multa, quae nimis latine dicta judicant, ad linguam vulgarem pertinuisse' puto: ut xhsTv cum praepositione xir& pro 7rxpx conjunctum 3, 22 trvvxpxovrx xurbc xnl Tyg a-uvu^rou xlrfaxi; eXxfiov, petii a senatu; verba graeca latinis simillima 5, 21 £(? tov rov %üvto$ t07tov, in vivi conlegae locum, 11, 12 sk irteiiTTOv fiépovi;, magna ex par te, 11, 17 x ê[io) kxtso-tvi ivyv? pvpixhav jctA., quae mihi constiterunt HS circiter milliens; 6, 2 iv iroteiTixxïc Txpxjxlq, quod nimis latine dictum pro h s(i(puKiai to^é/zcp censet Kaibelius; conjunctio fox pro infinitivo post verba censendi usurpata; ratio partitiva praepositione èl; expressa, aliaque, quae itidem in opusculi calce recensa habes.
Quae exempla, cum multa sint, dubitationem afferre puto, utrum Res Gestae Romae a Romano, an in provincia ab homine ex Asia oriundo graece versae sint. Equidem in versionis sermone graeco argumenta non inveni, quae Romanum interpretem fuisse evincunt. Namque, quamquam sunt, quae ex imitatione latini sermonis nata sint, — pleraque vel ad articuli usum pertinent, e. g. vocabulum dij/toe 'Paf&xlwv absque articulo pro populo Romano usurpatum, vel ad usum casüum, ut ablativus latinus nudo dativo graece expressus, e. g. Tifcpty Népuvt xx) Nxi^i Usi<rcovi vttxtois, — tarnen eadem sermonis vitia in multis titulis in Asia repertis inweniuntur. Ut dubitem, num ex his Romanum fuisse interpretem certo demonstretur.
Quidquid id est, utilitate, spero, non prorsus carebit disquisitio, qua Rerum Gestarum graecus sermo, in quo tam multa sunt, quae ad vulgarem Graecitatem pertinent, accuratius tractetur. Nam, etiamsi homo Romanus Res Gestas divi Augusti graece verterit, id tarnen manifestum erit, Romanos cotidianum popularium sermonem presse secutos esse, multaque, quae simillima latinis verbis pro sermonis latini imitatione habeantur, ex communi Graecorum dialecto fiuxisse. In animum igitur induxi, ut de Monu-



5
Xefapx ii, 18, yeivó/jievoi; 12, 10'). Plerumque ye'iXioi legitur:
£7TTXXi7ye!xioi 5, 3, w[fi/T«>c/](r[^;]£[/a/«;] 8, 23, [%]f;a/a!? 9, 13, yjihixt; 9, 19, [§;](t/£[(]a/»v ii, 17, TrevTXXKTjeiXicav ii, 19, yeiXiuv 12, 23,
Tf5[']0'X[£]'M^; l3> 4; bis certo X'^I0I: Wf^Mx'^'0' 4> 2I> Z'*^" I2> 24> cum dubium sit [ki-xxi<rx>h]'&i 8, 24. Praeterea quod in Mon. Anc. bis legitur xCpiêpaiTx 6, 8; 11, 16, altero loco in Monumento Apolloniensi traditur ci(psiêpu<rx.
In his omnibus nihil est, quod consuetudini aequali non convenit. Singula fere verba in compluribus titulis, a Schweizer 74 Nachmanson 35 aliis allatis, inveniuntur, atque ex indicibus collectionum titulorum est videre, quam usitata fuerint yetvófisvoi;, fislfiitfix, vsix.ii, TtoXshvii;, seïrog, retp»ï, xf/a<o;, plurimaque vocabula ab his derivata. Sicut in Mon. Anc. /f/a/c; octies, X'a'°' bis traditur, sic in multis titulis imperatoriae aetatis £/ et ; longa, quamvis haec multo rarior sit, juxta ponuntur. Quodque Ancyranum exemplum 11, 16 xCpiépuvx habet, Apolloniense vero xCpsiépaxrx, eodem modo duo exempla tituli Antiochi I, regis Commagenorum (Ditt. O. G. I. S. 383, a. 69—34 a. Chr. n.) inter se ita differunt, ut in orientali a xyt-i^TOv, xxivyitovc;, in occidentali b xfisi^rov, xxsivtiTOUt; scribatur (v. 19. 68), contra in a xrsifixtrhk, in b xtiftxiróek (v. 118), in utroque autem v. 85 xCpiépairx, 139 xxóiêpuirx, contra 159. 162. 192 xxósiépw<rx.
2. 1 longa pro £<.
Cum diphthongus si pro / scripta in consuetudinem venit, contrarium in papyris quidem frequens erat (Mayser 90), sed in titulis etiam aetatis imperatoriae raro usu venit (Meisterh-Schw. 49, 26, Schweizer 75, Nachmanson 41).
In Mon. Anc. unum tantum exemplum est 7, 5 xexXÏ<r&xi, quamquam 7i 8 xexXeïaQxi, 7, 10 xteurêyvxi scriptum est.
3. / brevis per ei redditur.
In papyris Aegyptiis jam saec. III a. Chr. n. brevis iota diphthongo exprimi potest, et a saec. II a. Chr. n. plane fere diphthongo cessit (Mayser 89 se}.), quod vernaculae linguae pronuntiationi, brevi sono i carentis, ascribunt Mayser 88 n. 1, Thumb,
') de voce Etóvios vide infra p. 15, I.



6
Hellen. 138. Certum est, in titulis graecis multo demum post diphthongum ei pro ; brevi scribi; in titulis Atticis, teste Meisterh.Schw. 49, 27, prima exempla saec. II p. Chr. n. comparent, Lademann quoque 32, qui pauca quaedam exempla invenit antiquiora, ea ab eo demum tempore frequentiora inveniri affirmat.
In Mon. Anc. hujus scripturae exemplum est 16, ii. 12 sTrsirxle, contra 16, 20 ê^lrx'Ss.
Dittenberger, Hermes VI p. 135 «raVasSe illud 16, ii. 12, cum in fine versus 11 sit enei, vitium lapicidae esse opinatur. Sed nescio quare in fine versus potius hoe vitium statuamus. 'Ewf/ pro M scriptum in posterioribus titulis frequens est, necnon in libris Veteris Testamenti saepius invenitur (Helbing p. 9, Sturz p. 120). Itaque adnumerandum videtur raris illis hujus scripturae exemplis, quae posteriorum communem usum antecedunt: Lademann 32 ex titulis Atticis profert Xxpei[rav\ (post medium saec. II a. Chr. n.), Eïépuv (inter annos 84—65 a. Chr. n.), Nachmanson 24 ex titulis Magnesiae repertis 'Atto^uvsIov (initio saec. I a. Chr. n.), pauca quoque exempla Delphica reperiuntur, Rüsch 98: ehpïg et efèiÜTXt (a. 50—25 a. Chr. n.), E'iXxpknvog (a. 50—75 p. Chr. n.).
Etiam in voce sirxpyeix, quae in Mon. Anc. constanter cum si legitur: 6, 21; 9, 3; 13, 20; 14, 2; 15, 3. 13; 19, 8, STtxpyemxQc, 8, 24, diphthongum pro / brevi scriptam esse dicunt Mommsen, Res gestae p. 202 et V. Henry in Indice grammatico apud Cagnat, I. G. R. III p. 678.
Sed Glaser 74 et post eum Schweizer ex titulis inde a saec. II a. Chr. n. exaratis demonstrarunt, constanter diphthongum scribi in voce èirxpye'tx; alia exempla multa habes apud Magie 59, et Ditt. 0. G. I. S. II p. 657 '). 'Enxpytx autem non comparet nisi in recentioribus titulis. Glaser 74: „êirx pylx non in'veni nisi in edicto Flavii anno edito 4.54. p. Chr. n." (est I. G. XIV 455); ad hoe Schweizer 55 unum alterumve exemplum addit. Quibus testimoniis ex recentioribus tantum papyris et titulis addi possunt: P. Oxy. VIII hoi, 14 (in edicto praefecti, inter annos 367—370 p. Chr. n.) tov$ xpyovrs? rij? brxpyixq, C. I. G. 2595 (in
') In titulo Ditt. O. G. I. S. 458 (c. a. 9 a. Chr. n.) 26. 44. 46 Wupxviot traditur, mutatione illa diphthongi si in 1 aevo Augusti potissimum propria, de qua mox mihi agendum est.



7
Creta, c. a. 382 p. Chr. n.) TioyyuxTi roü xoivoü rijg Kpyrwv lirxpyixt; (cf. 2596), 2597 (c- a- 3^3 P- Chr. n.) v. 5. 8 l^xpjixc '), Ditt. Syll. 421, 6 — sgo2 (Romae, a. 315—330 p. Chr. n.) èv irxai rviv i^xpjiov £vepyeTi!i<rxvToi (ubi airxpyios scribitur pro Inxpyticq, quae vox juxta btxpytïx in posterioribus titulis invenitur, Magie 59, v. Herwerden, Lex. suppl. s. v.).
4. si in vi mutatur.
a) Ante vocales saepe fit, ut diphthongus £i in jj mutetur; in multis vocibus -vix, -tjog pro -£ix, -éiog scribitur. Qui scribendi usus in lapidibus a saec. II a. Chr. n. usque ad saec. I p. Chr. n. invenitur, sed Augusti potissimum aetati proprius est (Meisterh.Schw. 47, 21), atque idcirco valuisse videtur, quia, quo tempore £i ceteroquin in / abierat, £t ante vocales aliquamdiu sonum e servabat (Meisterh.-Schw. 48, 22, Glaser 78). Excipiunt tarnen viri docti vocabula, in quibus ; littera £tx, £io? antecedit; in his enim diphthongum sonum i quodammodo assumpsisse ope vocalis
quae antecederet. Sic Nachmanson 41: „£i hat vor folgendem Vokal bedeutend langer als sonst den Lautwert ë beibehalten,... mit Ausnahme nur für den Fall, dass t dem £i vorherging.... Dann übte ridmlich 1 auf das folgende £i einen assimilatorischen Einfluss aus", eodem modo Schweizer 55, 2.
In Mon. Anc. hujus scripturae exempla sunt: 1, 3 'SouXyx, 17» 22 xvpivjx.
Prius vocabulum Sovhyx plane consentit consuetudini Augusti aetati propriae, sed alterum xupiyx prc\ xvptdx scriptum discrepat a regula, quam Nachmanson et Schweizer statuerunt, quam tarnen jam inde a saeculo II a. Chr. n. in papyris praesertim haud raro violatam video. Exempla affert Mayser 74 sq. haec: P. Tebt. I 119, 11 (a. 105 —101 a. Chr. n.) xprx^i^xc), Blass, Eudoxi ars astron. 15, 17 (ante a. 165 a. Chr. n.) wviyxv, P. Tebt. I 88, 50 (a. 115 a. Chr. n.) 'A^t^«v;)jau, I 88, 44 (a. 115 a. Chr. n.) 'Awu/3;ijau, I 88, 16. 23 (a. 115 a. Chr. n.) 0<a>^/j/^au, I 88, 29 (a. 115 a. Chr. n.), 120, 26 (a. 97 vel 64 a. Chr. n.) 'Ig7*jou, I 88, 35 (a. 115 a. Chr. n.) 'OpvwovCpiviov, I 88, 4 (a. 115 a. Chr. n.) 'ZovX'^ou, P. Leid. I p. 118, 2, 12 (c. a. 160 a. Chr. n.) <rrxTVip£iviovc =
') ubi tarnen Boeckhius adnotat: „Pocockius, qui ex lapide titulum dedit, solus iirccpx1'^- Retinui èira(%lttc., ut in reliquis Creticis".



13
in quibus omnibus proxima est vocalis vj". Sed neque satis intellegitur, cur Romanorum aetate ante >; tantum litteram c'scriberetur, neque his temporibus testimonia diphthongi ante ft correptae desunt, cf. Viereck III 9 (a. 189 a. Chr. n.) noelo-êxt, Ditt. O. G. I. S. 448, 7 (Pergami, a. 48 a. Chr. n.) hrosi, ib. 742, 6 (Alexandriae, a. 36 a. Chr. n.) lic&ei, I. G. III 1, 130, 6 (Augusti aetate) siróei, I. G. R. I 171 (Romae, ineunte imperatoria aetate) sttósi, P. Lond. II 177, 1 (a. 11 p. Chr. n.) 7Tosïtxi, P. Oxy. IV 811 (saec. I p. Chr. n.) Trófi.
9. Pauca dicam de usu litterae ; mutae, quae, quamquam in titulis imperatoriae aetatis multo saepius neglegitur quam adscribitur (cf. Meisterh.-Schw. 68) '), raro tantum in Monumento Ancyrano omittitur, sic in dandi casu: 1, 5 Tx'tcfi Ilx[v<r]x, 14, 4 tjj yfierépx yiyei&ovix, 15, 19 h èuxrépx ts 'lanxvix 'Ayxitji 'Airtx "Zvpix TxXxrix, 18, 1 «r/ a-uTtjplx, 14, 7 [êv] élpvivvi, 14, 23 ivyiVTX Mspéy, 15, 11 t£ vlq> xvtoïi "Aprxovx7^; praeterea semper subtrahitur in augmento verbi xhsï<rêxi: 3, 5 nxpviTV/o-xfiviv, 13, 18 èi-y[Ty<rxTt>],
14, I7 YlTVjlTXVTO.
Quae consentiunt cum iis, quae Schweizer observavit p. 66 et 87 sqq., in Pergamenorum titulis, qui quidem publice positi sint, formas ; finali adauctas multo praevalere, cum in titulis privatorum hominum ; mutum plerumque abjiciatur. Etiam Viereck p. 56 admonuit, mutam ; litteram, quae in titulis Romanorum saepius omittitur quam scribitur, in nonnullis titulis, ut XVI, XVII (senatusconsulta sunt a. 81 et 78 a. Chr. n. scripta) satis constanter poni.
Necnon, ut in omni posteriore lingua (Crönert 44), littera / contra morem quoque apponitur: 19, 1 xyopijt 2«/3#<jt$ü, quae pro nominativo scripta sunt, 15, 16 ZtKshixv kx) Zxp^qi (pro "Lxpèè), etiam in conjunctivi formis: 3, 17 y/ipoTOvviQq, 5, 17 $, 5, 18
10. Semel in Monumento Ancyrano insolens elisionis usus conspicitur 6, 5 foripw'' i?r) 'Pw^jj?, pro quo Monumentum Apolloniense 'itrTÓpvio-ev èir) 'PêfMtg tradit. Qua elisione merito offensus Crönert
') Ex tabellis, quas Lademann 42 proposuit, efficitur, in titulis Atticis ab anno 30 a. Chr. usque ad annum 200 p. Chr. exaratis scribi 12'" .5, contra 29!es 28ies->)' 130MS 92ies -«/, 257ies ai, cum inde a saec. IIÏ p. Chr. n. Attici post longas vocales / scribere desinunt.



i6
de qua forma Eckinger 32: bK«7t/twA;s? (finde ich) nur an 6 Stellen, von 14/15 37 n., 143 n., und um 160 n. Chr. '),... von den fünf Formen (von KxmTwteTvog) mit 1 sind zwei aus den Jahren 141 und 292 n. Chr."2). Attamen hoe ne parvum quidem indicium esse puto, versionem graecam a Romano homine factam esse, ut Viereckius recte fortasse exemplum solito vetustius formae Tifiéptoe, inde natum esse probabile ducit, quod homo Romanus scripturam latinam secutus sit, (p. 56). Nam primum etiam in titulis, qui a Romanis scripti videntur, ut in omnibus titulis a Viereckio collectis, longe plurimum e scribitur, deinde exemplum quoque formae KxxituXiov aetatis fere ejusdem, cujus est Monumentum Ancyranum, Ditt. Syll. 364, 32 = 3797 (Assi, a. 37 p. Chr. n.) in lapide est certo a Graecis posito.
Pertinet ad mutationem hanc Latinae vocalis ï quaestio de vera scribendi ratione Tiberis nominis, quod in priore editione Mommsen 12, 21 per diphthongum %spxv toïi Te[i@éptèoc] scripserat, in altera Trépxv rov Ti[(3éptèog\. Nomen fluminis apud Graecos Téfisptc fuisse, jam apparet ex praenomine a fluvio derivato antiquitus constanter scripto Tsj3épiog. Etiam, ubi praenomen, post adoptionem Tiberii Caesaris magis vulgatum, Tij3épioc scribi coeptum est, nomen fluminis litteram s retinuisse videtur. Nam codices fide digni nomen per f tradunt, ut Kiessling observat in Dionys. Halic. I p. IX: vTé(3spig semper scripsi cum plurimis locis Urbinas et Chisianus hanc scripturam confirment". Quamobrem Dittenberger, Hermes VI p. 135, merito offensus forma Te\i(3épiïoc.], quam Mommsen primo dederat, etiam in Mon. Anc. Te[fiéptèog] scribendum esse suspicatus est3). Quod a Dittenbergero recte intellectum, nee merito Mommsen Ti[@éptèog] postea scripsisse puto. Namque
t) Loei ab Eckeringio numquam indicantur. Equidem hos inveni: Ditt. Syll. 364, 32 = 37 97 (Assi, a. 37 p. Chr. n.) A« Kumrutiwt, I. G. XIV 1055 (Romae, a. 143 p. Chr. n.) K«5r<r«Ae/i/c, I. G. R. I 703 (prope Philippopolim) A« K«t<t»a/V.
2) Exempla habeo haec: C. I. G. 5050 (Talmi, a. 147 p. Chr. n.) K«t<t»Ae/w>u, Ditt. O. G. I. S. 600 (prope Hierosolyma, a. 162 p. Chr. n.) K«t<riaA(/vij«), Ditt. Syll. 413, 6 = '879 (Erythris, saec. III p. Chr. n.) KxTiruteïvov, C. I. G. 2797 (Aphrodisiade) Kax/TaAe/vou, I. G. XIV 1354 (Romae) KAauï/a K«t<t«A7va, I. G. XIV 2295 (Mediolani, a. 393 p. Chr. n.) KanraMvla.
s) Quamquam viderat Dittenberger formam Ttfiepit esse in titulo Iconii C. I. G. 3991, 10 (tempore Neronis) irpbf 'ó%6xie Tiflépewc,. Eadem forma legitur in nummo Alexandrino, in quo Nili et Tiberis imagines effictae sunt, Cataloguc of the Coins of Alexandria and the Nomes p. 138 (tempore Antonini Pii) T//3fp/{ 'O/ióvotce.



17
in fine versus 12, 20 fueritne in lapide TE an TI ex tabula phototypica cognosci nequit; sed, quod maximi momenti est, Perrotus, qui a. 1861 graeca universa examinavit et summa religione, quae viderat, repraesentavit, legit TE, cum textus graecus Mommseni ad marmor ipsum recognitus non sit. Conferantur quae hac de re Mommsen dicit in Praefatione p. XXVIII et XXXVII.
Huc addendum vocem Britannorum, quam Mommsen xj, 2 per [Bpirxjvvüv reddidit, potius Bperxvvüv fuisse. Nam in titulis et in papyris constanter duobus primis p. Chr. saeculis nomen ejusque derivata per s scribuntur Bpsrxvvix, quae scribendi forma etiam saec. III longe usitatior est; plurima exempla vocis videre licet apud Crönert p. 84 n. 1 et 2. Etiam in scriptorum libris Britanniae nomen non nisi per f scribitur (cf. Boissevain in Cass. Dion. 39, 50, 1), ita ut merito dicat Crönert p. 85: „Fortissime restitit Latinorum usui ineuntis syllabae vocalis". Itaque Bpirxvvüv in Monumento Ancyrano ferri nequit; exempla hujus scripturae non nisi ex saeculo III p. Chr. n. inv«ni: C. I. G. 6627 (Velitris, ineunte saeculo III p. Chr. n.) Bpirxvvsix?, I. G^ R. III 618 (Xanthi, post annum 243 p. Chr. n.) Bptrxvvlx?; et Britannici nominis exempla: I. G. R. III 1132 (Zebireh, a. 213 p. Chr. n.) Bpirxvtxov, I. G. XIV 1063 (Romae, a. 214—217 p. Chr. n.) Bpirxvvixóv, I. G. R. I 1291 (in insula Elephantine, a. 297—305 p. Chr. n.) v. 30 Bpirxvvixóv (cf. tarnen v. 23 [B]/5£[TTd!]i/[i/];xflV); nonnumquam BpvTxvix,óg scribitur: I. G. R. III 1453 (a. 210/211 p. Chr. n.), I. G. R. I 577 (a. 212 p. Chr. n.).
dj Tandem, ne quid omisisse videar, cum in Rerum Gestarum textu latino regis Phratis nomen simplicem a exhibeat '), versio graeca vel usitatam formam ^pxxm?, vel textum latinum secuta QpxTw praebet: 16, 24 Q>pxxTv\c, (3x<ritéu? Qpxrov [vlóc], lat. 5, 54 Phrat[es\ regis Pkrati[s filius\; 17, 5 ^px[xTVji\, lat. 6, 4 Phrates; 17, 14 Qpxrov, lat. 6, 10 \Phr\atis. Etiam in titulo graeco C. I. G. 4199 (Telmissj, a. 25 a. Chr. n.) nomen correptum 4>[/j]«tjj invenitur.
') Phraatis nomen Latini scriptores non nisi cum duplici a tradunt, (nonnumquam Phrahates audit, e. g. Hor. Carm. 3, 2, 17, Justinus 42, 5; etiam Tac. An'n. 2, l cod. Med. grahates [pro Phrahates] habet), Phraates quoque est C. I. L. VI 1799=: Orelli 628.



24
y, 4 hixvtsiovi; 6v<rixc.. Nam quod Crönert 184, 5 ex Mon. Anc. 7, 4 citat hiixvvixc, ê verlag, error est (vide tabulam phototypicam).
4. Adjectiva in -ovc. exeuntia plerumque quidem contrahuntur: in praescriptione yxïMxïc. o-ryhxic., ii, 18 jjpvaovv o-ts0xvov, 13, 8 xviïpixvT&s xpyvpoï, 13, 10 xvxóéfixrx ypvtrx, 18, 2 oirXov yjpvvovv\ semel tarnen aperta forma traditur 7, 19 xoirhiv xpyvpéxtg. Quae soluta forma numquam in titulis Atticis invenitur (Meisterh.-Schw. 149,4), nee unquam fere in papyris observari potest (Mayser 293, Crönert 178, 3), sed frequenter legitur in lapidibus in Asia repertis (cf. plurima exempla a Schweizero 141 sq. collecta).
5. Comparativi, ut in omni recentiore lingua (Mayser 299 n. 1, Crönert 188 sq.) plerumque pleniores formas ostendunt: 9, 18 irXeiovx?, 15, 2 tviv (i\et\<^ovx, semel tantum variandi studio solutae formae contracta juxta ponitur: 13, 2 [xï] §£ %<r<Tovec. irXelovq.
§ 2. De adverbiis.
i. Latinas voces ^circiter, fere" interpres per èvyvg (2, 2; 11, 17; 13, 9) vel irov (13, 15) reddit, bis adverbio minus usitato irpóc, irov utitur: 13, 4 irpóg 7r[o]v xvljpec. rpmyeiXioi, 14, 1 IspsTg irpoq irov sxxrov eföofMÏKOVTX.
Tlpóo-irov, ut Mommsen quique post eum Monumentum Ancyranum edidere vocabulum continuüm scribunt, nusquam in scriptorum libris legi videtur; nee Thesaurus H. Stephani neque Sophoclis vel Herwerdeni lexica vocem commemorant. Rectius credo particulae irpóg irov separantur. Quod autem hic praepositioni irpég, qua etiam ad significandum circiter posteriores utuntur '), particula irov ejusdem significationis conjungitur, conferri possunt nonnulli recentiorum scriptorum loei, ubi cum irov vocabulum irepi componitur, quod, non secus ac irpog irov Monumenti Ancyrani, rectionem casus amittit (cf. Lobeck, Phryn. 410), e. g.: Herodian. 1, 1, 4 èv Ïtsvi .irepi irov "èixKoaioic., 5, 7, 4 Ïtvi yeyovorx irepi irov sxxxfèsxx, 7, 5, 2 èg trog vjhvt irspi irov iy^oyKOo-róv, Zosim. 2, 30
•) e. g. Polyb. 3, 35, 7 foireit SI itpit; ivva>uiT%ikiou( et saepius (cf. Krebs p. 127), Diog. Laërt. 8, 39 'óvreq itpiq ttsvt^kovtu.



3*
a Schweighausero, Mendelssohnio in rüvh tav cppou'pav mutatum. est. Ex Philostrato Schmid, Att. IV 65 unum exemplum tradit pronominis oh, cui sequitur substantivum sine articulo: Gymn. 280, 7 xih <pXs(3sc. Ex Synesii epistulis unum alterumve exemplum profert Fritz 88: „58. 671. 12 yêvoiro ro7? (uF fax? xxovi txïitx tv\c vtyepiovix? 'Avèpovixov vvvHiixtx, hier ist das Fehlen des Artikels kaum zu entschuldigen; im Par. 1039 ist von spater Hand ein rx eingeschoben; 73. 685. 29 s&hw xv tic sfocpopxv evrsffii tSixxtuc èxxteo'ev".
2. Deinde, ubi pronomen possessivum vel genetivus pronominis. personalis substantivo additur, articulus interdum in Monumento Ancyrano neglegitur. Kaibelius hac de re p. 200: „Interest aliquid inter o-voXoc lm et 0 im <rrèXoc et recte <tto\oc. spie. scrip turn est 14, 10j eo falsius autem 1, 1. 2 fc$ yvupiy xx) êpoïc xvxhapxtriv (contra recte 9, 16 rij ïfl$ yv&m) et 8, 19 èv vkxtiix rsTxprifi £>}?". Praeterea articulus neglectus est in his: 8, 11 xiroixoic <ttpxtiutS>v èpüv (contra 9, 17 [roT? ~ ê]m<; o-[rpxri]aTxic,), 9, 12" yj^xo-iv èpo7c (Contra 3, 8 rx7g èftxk IxTCxvxit), 13, 21 01 tëij? ipo[x7c o-qpiéxic] o-tpxksmxpsvoi, 14, 17 e>jf lirnxyy xx) o\uvo7q xh'totc, 16, 12 l(u>7q xhioic o'iwvo7<;, 7, 11 ui6Óf'fHfo\ ceteroqui (46™) articulus his pronominibus recte additur.
Nonnullis ex his locis substantivo non determinato recte articulus deesse videtur. Ut o-roXoq hm 14, 10 probat Kaibelius, sic substantiva 1,1 IpSji yvi>w xx) êpo7c. xvxxünxaiv non definita esse puto: consilio, quod ego cepi, impensis a me factis (lat. ï, 1 pnvato consilio et privata impensa), contra certum est substantivum 9, 16 t| [ifty] yvó>M xipxpiov xxrhrvi, ex consilio meo aerarium constitutum est; item aliquantum interest inter 9, 12 xpvuuvriv £>o7? xvê*x(2ov rb xipxpiov, ubi substantivum non determinatum est, i. e. ex pecunia meet, et 3, 8 aurs... rx7? èpxic, Ixvxvxis rbv Iv^ov ifevöepao-M, ut... populum meis impensis liberarem. Sed aliis locis, quos supra posui, ut 8, 19 h uTrxrax Terxpry £>f), 7, n vïovq ftov Txiov xx) Aevxiov Kxhxpxc... % rs (rvvx^viro-? xx) '0 Iv^t-oc. virxTOvt; xve&efev, substantiva certo definita sunt, quibus articulum addere debuit scriptor.
In optima Graecitate substantivum, quod quidem certum est, cum . pronomine possessivo conjunctum articulo non caret, nisi aliquotiens in Herodoti libris, ubi pronomen substantivo post-



37
positum est '). Ex Novo Testamento autem Blass locos affert, ubi articulus ad pronomen 'i'Stog non additur § 286: Tit. 2, 9 ScuAoy? lesirirxiq Wwic. Ü7roTX<ra-£<r6xi, II Petr. 2, 16 eXsy^iv Ts ipytv Wtxc Trxpavofilxe; saepissime quoque in libris sacris praecedente praepositione substantivum, quod genetivus pronominis personalis sequitur, articulo caret, e. g. Luc. 19, 42 xvro oCpèxXjuóv irov, Mare. 8, 3 ele olxov xiirüv (cf. Blass, Gr. § 259)2); dein etiam absque praepositione articulus nonnumquam neglegitur in N. T., e. g. Luc. 1, 72 "hixêvixvic, xyixg xutoü, I, 76 oèovc, xuroü, 2, 32 hxoü <rou 'Io-pasjjA, Jac. 1, 26 yhüatrxv xürov, 5, 20 tyvyyw olvtoü, quae Hebraici sermonis imitationem esse opinatur Blass, Gr. § 259, quaeque magna ex parte jam in Vetere Testamento inveniuntur.
At in titulis satis multa defectus articuli exempla sunt. Antiquissimum, quod habeo, exemplum est I. G. R. I 1021, 78 (Itani in Creta, c. a. 139 a. Chr. n. == Ditt. Syll. 929= 3685) irep) yüp%$ rijs èxuTwv rijs kx^ouptévyj? 'EAf/at? xx) vvstrov liïixg Asux^g. Dein in titulo Antiochi, Commagenes regis, apud Ditt. O. G. I. S. 383 tantum non semper articulus a substantivo cum pronomine possessivo conjuncto abest, e. g. 25 lyixiïc. viryxoov ópóvoic, 26 yvufivic. êpijg, 34 ijttij hxxix Cppovris, — undeyiginti exempla sunt, quae Dittenberger n. 6 recenset, — cum semel tantum articulus rite addatur 232 irxpx Tijc êfiijg evyjjc. Jam supra Dittenbergeri verba allegi, qui ex vitioso articuli usu titulum a viro ex Asia oriundo sermoni barbaro, qui articulum careret, assueto scriptum esse haud dubie recte conclusit. Simili modo in compluribus titulis sepulcralibus omnium Asiae Minoris regionum substantivum, cui pronomen possessivum vel genetivus pronominis personalis additur, articulo carere videmus3): Le Bas-Waddington III 736 p. 224
•) Herodot. 3, 36 ■xartip iróc. (cf. Stein in h;l.), 3, 62 «isA^eis o-dj, 7, 8 u) variip èi^ÓQ, 7, 10 Y) xocTyip «"o's, 7i I04 xxrijp tf'ö's, 9, ixi yyv .rfv.
2) Velut saepius etiam in papyris, vide P. Petr. I p. 45, 17 (a. 237 a. Chr. n.) sis Taxpijv iiiccuToO, P. Oxy. III 490, 5 (a- I24 P- Chr. n.) wpif Trarépa //.ou, III 491, 8 (3. 126 p. Chr. n.) ég ovóptxTÓc, piov, III 496, n (a. 127 p. Chr. n.) fiera teAewt^v xbrov III 5131 24 (a. 184 p. Chr. n.) ènï vnoypcctyyc, ftou.
') Compernass de eadem re agit p. 7' genetivus pronominis personalis vel
refiexivi vel 'tStoi; additur, articulus plerumque adscitur, interduni tarnen neglegitur", atque exempla ex inscriptionibus Pisidiae Phrygiaeque meriodionalis affert: C. I. G. 3885 (Eumeniae) KAzvStxc, inoxxéovc, rif; ywzixoQ xbrov «oei KAzvSixvoü vov xbrov, C. I. G. 3962 c (Apameae) èpueurif xxï yvvxix! pov xxï rolc, réxvotc,, C. I. G. 3811 (Dorylaei) MtAirsiva xySpï Hiep, C. I. G. 3902 o (Eumeniae) 'A?roAA«v;V <//§S xxï



38
(in Phrygia) 'Xtcizohxm .Tpotpvpw veïü Petersen-Luschan p. 47
n. 85 rov rxCpov xxrso-xsvxo-xvro ... èxvroTe kx) yvvxigtv yipüsv, p. 56 n. 104 Aèuv 'ETTxCppohhov isvvyupü Qtlxypu xx) yvvxix) xbrov ['A]0ijvx'th, p. 56 n. 107 'exvroTg xx) yvvxi&v xvrüv [Tï]xvo[t]ih xx) KxhxvIxpix xx) [rs]xvoic xvrüv, p. 149 n- 180 'sxv™ xx) ™mi; f0*90, ffr' rot p. 109, 68 Mitlpw Txrvó, yvvxix) Xolx, uiv^vfi XXPIV' xx"' £®'° W I' Etiam in multis Ponticis titulis omissio articuli cernitur; ex quorum numero quidam scripti esse possunt a negotiatoribus Romanis2), qui frequentes in Ponto habitabant (Studia Pontica III p. 82); sed alii, quantum ex nominum ratione judicari potest, a Romanis hominibus conscripti non sunt: Studia Pontica III 11 (Amisi, „une des plus anciennes inscriptions chrétiennes du Pont", Anderson-Grégoire) Xptjrros Txpt,(3xrio\i Ipx <rvv(3ia> uaeixq yxpiv èn-oimx, ib. 57 [Ka]xv$ïx (Siüo-xtrx fnj (3iu osiiva- xovpiïixc. iftQ? yvvexog xvêtrrm» otijAjjv Avp. <!>xpvxxv[c], ib. 269 (Zelae, sub regno Trajani) OuAtt/o? Xxptcroc {ixxrovrxpyyic) },ey(eS>voe) X' 'Hy/§# xiretevóépxv ïïlxv, ib. 185 (a. 172/3 p. Chr. n.) Xxpïrwv 'IrxXix^} ih\x] yvvex) l[ï]t[tf]. Neque a Romanis, puto, scripta sunt exempla L G. R. I. 293 (Romae) Aió$ccp{oc 6pe]irrü ïïtw, ib. 825 (Madyti in Thracia) Movxixvvi Movxiw Zoótrov nxrp) tèfy Mv,xsv. Ex Amorgi quoque titulo serae aetatis exemplum omissi articuli affert Hiller de Gaertringen (in Indice p. 154): I- G. XII 7, 53. «3 (Arcesine) révtog xr^rov xxrxXiTchv yovéïaiv xvrov.
Deinde ex papyris haec habemus testimonia: P. Oxy. III 531, 25 (saec. II p. Chr. n.) vêfityov Qpóvtitov trpoq- 'Ao-x^mxStiv ipaii ovópxn, VII 1024, 19 (a. 129 p. Chr. n.) ov xx) yvupisïc. lilt* xivIvvai, IV 715, 6 (a. 131 p. Chr. n.) xTroypxtpöfteêx ïiiui xivMvui, III 513, 22 (a. 184 p. Chr. n.) rov rixov rov [o]v[ó]pxri pov irxpxypxQêvrx.
Denique etiam in medii aevi carminibus graecis articulus nonnumquam neglegitur, e. g.: Prodromus (Poèmes prodromiques, édités par D. C. Hesseling et H. Pernot, Verhandelingen der
yvvatKÏ twroS MeAr/vj), B. C. H. 2, 602, 12 (Cibyrae) Kóvr«v ilp'^i (sic) iaVTs ymfukl, C. t G. 3984 (Philomelii) B^i/AA/atv?! W<? Mpl, C. I. G. 3846 f (Aezanis) 'Afjfuw yvvtuxi iS(a.
•) Perrot in hunc titulum: „Tout est étrange dans cette inscription, les noms quWle contient, qui ont tous une physionomie asiatique et barbare très-marque'e, rorthographe, qui est aussi fautive que possible".
2) e. g. Studia Pontica III 172 r. StA«xx;o<; nótrrouoc. 'Av[t\] */AaJef_A]4>/3< yvvuixi ISla, ib..l68 (a. 165/6 p. Chr. n.) 'IeCA[A]o{ @io<plty «ftvoraVp ltfp ymctixl.



4i
Ditt. Syll. 902 (Coi) Aiovvtriov TroXeag téwcov olxovóftov.
In libris Macchabaeorum, ubi plerumque b lij (tot; tüv 'lov^xluv legitur (cf. I Macch. 8, 25 ac saepius), quater sine articulo êóvog ,\ouhxiav invenitur: semel vocabulum sine articulo est in foedere, quod Romani cum Judaeis fecerunt I Macch. 8, 27, ac ter' in praescriptione epistularum I Macch. 11, 30 Bxa-iXeug Ayfty/Tpioc. 'lcovxóxv tü xSsXCpü yxïpsiv, xx■ Uvst 'lovSxicov, 13, 36; 15, 2, in his autem epistularum praescriptionibus brevitatis causa articulum neglegi dicit Völker, De articulo p. 8.
Nonnumquam quidem a Romanis. articulus in talibus omittitur, sed pauca exempla sunt in titulis Monumento Ancyrano vetustioribus: Ditt. Syll. 928, 46 (Magnesiae, c a. 190 a. Chr. n.f in versione senatuscQnsulti) 7>v](tui Ylpivivéuv, nee plus quam bis in titulis Viereckianis articulus neglegitur: XXIII B 18 (in foedere a. 62 a. Chr. n. facto) (tV, xCpstsTui <iïi[toc [MuriXttvxiuv], V B IO (a. 39—35 a. Chr. n.) iv 7rótei TiXxpxo-êcev xx) 'ACppóheio-ieaiv (cf. Viereck p. 60); ceterum in hisce titulis b ^ïjftog tüv 'Puftxlav vel plerumque probior formula b %%/tog b 'Puftxluv invenitur.
Itaque dubium quidem non est, quin illud iïijftog- 'Puftxlcev, cujus perrara in titulis testimonia exstant, quodque in Monumento Ancyrano constanter fere legitur, ex versione nimis, ut ita dicam, latina vocabuli populi Romani ortum sit. Sed etiam interpres non Romanus notissimam hanc vocem, quae tam saepe audiebatur, quaeque in tot monumentis exstabat, nimis ad litteram 5i?[tov 'Pu[tx!av vertere potuit. Postea certe a Graecis quoque scriptoribus articulus nonnumquam neglegitur, e. g. a Plutarcho, Galba 5 tfrpxnvybg vvyxXyrou x'x) "hviitov 'Pupixiuv, ib. 22 V7rip vvyxXyTOV xx) Syjftou 'Puftxlav; et in multis titulis recentioris aetatis, qui a Romanis nominibus. conscripti non sunt, articulus a nominibus gentium abest, e.'g.: C L A. III 623 (quem titulum ad Tiberii Caesaris tempora refert Marquardtus, Dittenberger ad initium imperii Hadriani) $ l§ 'Apiiou xxyou fiovXvi xx) $ /3auAjj tüv i^xxosiav xx) b <Sïj[tog 0 'A0^vx'wv KÓivtov TpefiéxXwv 'Povtpov... v7txtov xxiveivïjvo-iv Upüv Sqftov 'Pu/txiwv, Ditt. O. G. I. S. 603, 5 (Athenis, paullo post a. 129 p. Chr. n.) cupiiixypu xoivavov ^v/ftou 'Puftxlwv, Ditt. O. G. 1. S. 625 (Gerasis, a. 150 p. Chr. n.) Upxg vvvxXvitov xx) "hviitou 'Pcoftxwv, I. G. XII 3, 324 (Therae, a. 102—116 p. Chr. n.) ünrsp.. . o-uvxXvitou xx) Sjj/aöu 'Puftxicov b[tovotxc, I. G. XII 5, 662 (Syri, a. 166—169 p. Chr. n.) Upxg gvvxXvitov xx) Sjj/üou 'Puftxiuv xx) èyftov 'Lvpiav (cf.



42
ib. 663, 664, 666), I. G, R. I 442 (Neapoli, saec. II p. Chr. n.) «uAjjo-tf? Iyiizu 'Pufixiuv, I. G. R. I 606 (a. 120 p. Chr. n.) (3ov>\ti, èïjpioe TofietTÜv avéóijxev, I. G. R. III 84 (a. 165 p. Chr. n.) /3ooAïJ? xx) Svin-ov 'A/ixa-rpixvciv, I. G. R. I 718 fiouMjg xx) 2>ïf/,ov fyihnrxoicoteirwv, I. G. R. I 787 (a. 196—198 p. Chr. n.) W/tav UepivQim. Jamque multo antea a Graecis, cum sollemnia vocabula juris romani vertenda essent, articulum neglectum esse videmus, veluti in inscriptione supra senatusconsultum scripta I. G. IX 2, 89 (in Thessalia, a. 150—146 a. Chr. n. = Viereck XII p. 17) ivsypxcpy iïoyfut rb yevófisvov utto (rvyxX^TOv.
4. Perperam omissum esse articulum in verbis 11, 7 vkxtoc êfSèoftov ó$bv Q[\xpuvixv]... èirovjo-x Kaibelius itidem auctor est.
Sed locus est in recensu operum publicorum, quae fecerat Augustus, quem in ipso Monumento 10, 2—11,14 habemus, quique breviter repetitur in Appendice 18, 20—19, 5; in his autem operum publicorum laterculis pluries omissum videmus articulum. Sic Mon. Anc. 10, 2—11, 14 a multis nominibus tam propriis quam communibus articulus abest: 10, 2 Bovtevnj[pt]ov xx) rb ;rA>ftrtov xirra yxXxtèixov, vxóv re 'AttÓXauvo? èv IlxXxrta ovv aTOxlc,..., 8. vxohc èv KxmTaXta..., 10. vxobe 'AêtjvSi? xx) "Hpxt; fixviXtloc xx) Aiog 'EXsvèeptov èv 'Aovsvrivcp, vip&m irpbc. ry 'tepcf. oSü, êeav xxTOtxtèiwv èv Oiisaïx, vxav NeoVijTfljy, vx]bv (tqTpbg êeüv èv TlxKxTtcp èiróyivx. 14. KxtrtréXtov STrso'xeóxtrx ... 20. ''Ayopxv 'lovXlxv eTeXsimx... 11,7 oibv QXxfuvtxv èiroYpx. II, 10 èv 'fètwrixü è'SxCpsi "Apeuc. 'Apuivropo? xyopxv ts Esfixaritv èiviv^irx. II, 14 'AvxóéfixTX èx ?.xCpupccv èv KaïrtTtvAiu xx) vxü 'lovXia xx) vxü 'AtóKAwoc, xx) 'Etrrix? xx) "Apeag 'Mtptèptwx. Saepius etiam in breviore Appendicis recensu articulus excidit1): 18, 20 "Epyx xxtvx èyévsro inr' xvroü vxc) ptèv "Apeac,, Aibg fipornitriou..., $pcó[av, 6swv x]xrpla>v, tïeÓTyToe., Myjrpbc ósZv, (3[ovXsvriiptov] ahv yxXxthxü, xyopx Zf/foor»;, êéxrpov M.xpxeX\ov, (SxrtXtxyi 'lovh'ix, xajto? Kxitrxpwv, (ttox) èv TlxAXTia, <ftox èv 'wirohpiii® <PXxpuviu. 'Ex£<Fxevx(ró[t] rb Kx\iriTÜXiov, vxo) oyèovjXovTX "ivo, 6é[xr]pov Ti[o(t]miiov, oSb? QAXfttvix, ayuyo) töxruv.
') Namque in hoe 18, 24 B[owAe»Tife<ov] o-uv %x*sctSix$ pro 10, 2 /3ot/A«i/riJp<ei/ xai to TAifO'/ov ciItÜs xxAkiSixóv, 19, 3 (ttox hv Ixxotpóuif 4>Aap/v/p pro 10, 4 otoxv Tp3{ iTiro$p6u<j> t$ leportcyoptvouévif <t>ftauivta; 19, 4 St[aT]pot n[efx]x<f/ov pro IO, 14 Ti Xloumilov QézTpov brevius dicta sunt.



53
crvf/,(3ovAeveiv hvex ('consularem locum simul dans sententiae ferendae'J ubi debebat aut èv roïg vTTXTixoïg (App. b. c. j, ji; èv toïc; TeTX[Aieuxó<ri Dio 4.6, 29) aut èv vtxtixov rxi-et". Scriptores liéet èv roïe vwxrixoïg dicant (App. Bell. Civ. 3, 51 è^vicpia-xvro yvüfiviv xvtov ècrcpépsiv èv ro7g vttxtixoïc;, etiam Dio 46,41,3), dubito, num èv vtxtixov txI-si nostro loco magis proprie quam èv rxtjei tüv vttxtixüv diceretur. Namque èv rotkei tivo? graece dicitur de loco vel gradu, quem quis obtinet, ita ut èv vttxtixov tolI-si videri posset indicare Augustum consularem fuisse, cf. Dem. 20, 81 èCp' ovc. (isS1 ottauv yAfev èv èx&pov tx<-si. At procul dubio nihil impedivit, quominus interpres ad majorem vim addendam articulo uteretur, cf. verba Evangelii Lucae 1, 8 èyèvero Te èv tü lepxTeveiv xvtov èv t% Tx^et Tijc. ècpiifiep'ioic. xvtov, et Dionis 55, 7, 4 èv tü tüv licirkuv
TSASl XXT e (3 ico.
b) At ceteris locis, quos affert Kaibelius, certo contra sermonis consuetudinem articulus positus est. Sic 12, 8 óéx? èirótjcrx §/ èfiov TBTpxxic.,. hx Te tüv xaauv xpjüv èv piépei Tp)c, xx) elxovxxtc. (aliorum magistratuum vicem) perperam voci xaachv articulum addidit interpres, qui totum locum omnino male vertit; namque graeca hx Te tüv xaawv xpyüv èv ftépet non nisi hunc sensum habere possunt: per ceteros autem magistratus in vicem, ita ut dubitem, num interpres latina verba aliorum magistratuum vicem rite intellexerit.
Item in verbis 14, 3 irxo'üv èTfxpyaiüv, xlc. ó'fiopx v\v Mvy tx (mi v7fOTX(f(TÓpuvx Tyj y)(ieT£px qyepovix abundat articulus tx, quandoquidem in textu latino „omnium provinciarum quibus finitimae fuerunt gentes quaé- n[on parerent imperio nos]tro" recte conjunctivus parerent suppletus esse videtur. Bergkius quidem hic modum indicativi suppleverat gentes qu[ae nostro infensae erant imperijo (cf. Mommsen p. 102), sed, si de certis provinciis et gentibus Augustus locutus esset, interpres initio sententiae irxvüv tüv èirxpyeiüv scribere debuit.
c) Praeter locos a Kaibelio commemoratos articulum male additum esse puto in his: 1, 1 èTÜv 'Wexxevvkx wv to o-TpxTevf/,x èyüji yvü[&yi xx) èyt.o7q xvxAüf&xo'iv viToiyuxax, 3j' ov tx xoivx Trpxy/tXTX ijAevêépuo-x, ubi absque articulo cTTpxTsvftx... vjTOiyMsx exspectamus; etiam in verbis 13, 2 èv % TpixxovTx vxv$ ïfifioAX sypvo-xi Tpiypeic, ij "èixpo\roi, xï] §è ijWavf? xAelovg èvxv[i.xjyjsxv, plures autem minor es conflixerunt, articulus xl in lacuna legendus videtur, cum v\a-<xovec. Te TrXeiovc. èvxvpixjyiaxv rectius dictum foret.



54
Finem huic quae est de articulo disputationi impositurus, quae in Monumento Ancyrano a grammaticae norma recedere videntur sub unum aspectum subjiciam.
Nonnulla, quae interpreti vitio vertuntur, ex consuetudine sermonis vulgaris repeti posse puto: ut interpres articulum pronominibus possessivis adjunctum nonnumquam omisit, sic saepissime in titulis sermone communi conscriptis ab his pronominibus articulus abest (de qua re egi sub n. 2); etiam post praepositiones plus in recentiore lingua quam antea articulus neglegi poterat (n. 9 c); atque vocem fixcrtteóc, inde a temporibus hellenisticis persaepe articulo carere, cum antiquitus de solo Persarum rege omisso articulo diceretur, admirationem non habet (n. 9 b).
Attamen, cum eaedem fere regulae quoad usum articuli in recentiore lingua observatae fuisse videantur, quae in optima Graecitate (cf. Radermacher, Gr. 92), plerosque locos, quibus interpres in articulo vel adhibendo vel omittendo a communi consuetudine recedit, a sermonis graeci legibus abhorrere fatendum est. Sic articulus pronominibus ourog, sxsïvog (n. 1), vel adjectivo 7T»g non adjunctus (n. 6), sic positus praeter morem (n. 10), quamvis similia in deterioribus scriptis vel titulis non desint, vitia sermonis dicenda sunt. Sed haec eadem vitia, quae in Monumento Ancyrano nimis latine dicta habentur, in nonnullis sermonis vulgaris inscriptionibus, prae ceteris in titulo Antiochi Commagenes regis, inveniri sub singulis numeris vidimus. Itaque non minus quam Romani homines Asiani graecae linguae haud bene gnari contra grammaticae regulas peccaverunt.
Constat quidem, nonnulla vitia ex interpretatione latinorum verborum nimis ad litteram facta orta esse: veluti Zijfio? 'Puf&xiuv pro populo Romano sine articulo adhibitus (n. 3), vel articulus quibusdam nominibus propriis "Aattjj? (n. 7 f) Tlxsxvèc. (n. 7 d) non additus, et 'nonnulla vocabula juris romani jysfióvx veórviToe (n. 8 b), fyAov TTOteiTixov (n. 8 d), item nomina quaedam communia, ut in dicto xoAsfia ^ouaikü (n. 9 e), non addito articulo usurpata. Sed etiam haec, quae ad verbum expressa sunt, non minus ita dicta esse possunt ab interprete ex Asia oriundo quam ab homine Romano. Namque earundem locutionum exempla ex recentioris aetatis titulis sub singulis fere numeris attulimus; imo Graecos scriptores posteriorum tempornm iisdem vocabulis absque articulo nonnumquam usos esse vidimus.



55
Qua re interpretem Monumenti Romanum fuisse ex vitioso articuli usu probari posse non existimo.
§ 2. DE USU CASUUM. I. De genetivo.
ï. Interpretem Monumenti, quod genetivi partitivi qui dicitur vice èt) praepositionem adhibet, reprehendit Kaibelius p. 200: „Neque magis probari po test, quod cuivis genetivo partitivo ex Romanorum more praepositionem èt) addi posse existimavit; nam diversa sunt quae Graece dici solent èx ttxvtw [/.xAkttx et èx toasccv irio-vpsc. ab Mis quae interpres sibi permisit 2, 2 li) uv xxTiSiyx'yov (sequebatur numerus) et 13, 15 èi) a>v (scil. ScvAav) rpelc, irov yivpixbxq 7rxpê$coxx, quo altero loco ne in Latino quidem exemplo praepositio usurpata fuit ('servorum XXX fere millia tradidi')".
In veterum sermone nonnumquam fit, ut genetivus partitivus praepositionibus èt) vel xiri circumscribatur, post superlativa praesertim, e. g. Herodot. 1, 196 e,veiSsaTXTv\v èx ttx^swv, vel post adjectiva numeralia, — etiam Mon. Anc. 2, 2; 13, 15, genetivus cum praepositione £§conjunctus ab adjectivis numeralibus dependet, — e. g. Hom. //. 15, 680 èx toasuv iriavpxc., Herodot. 1, 82 xjivsAemovro èi) thihpm lt)xxocriav rpsïg, Thuc. 2, 58, 3 xto rsTpxxiayjAtoiv 07taitüv yjAtovc, xxï 7tsvt^xovtx rijf vópci) xKoxkiTxc.; sed paucos hujusmodi locos exstare apud antiquos scriptores auctor est KühnerGerth I p. 340 Anm. 5 Sed, quod antiquitus rarius, persaepe fit in recentiorum sermone, donec in lingua neo-graeca genetivus partitivus prorsus evanuit, cujus loco praepositio oor6 cum genetivo adhibetur (cf. Moulton 111 n. 1, Thumb, Handbuch § 44, § 161, 6).
Jam in libris sacris Veteris Testamenti ratio partitiva frequenter praepositionibus xné vel èi) exprimitur (longam seriem exemplorum exhibet Johannessohn 16—20, ex libro Levitico exempla profert-Huber 52). De librorum Novi Testamenti usu Radermacher, Gr. 102 dicit: „Die Sprache des Neuen Testaments ist überhaupt mit einer gewissen Konsequenz bemüht, den Genitivus partitivus zu beseitigen. Nicht immer und uberall, aber doch so
•) At hujus usus non ita pauca exempla ex Herodoto collegit Helbing, Praep. 74, ex oratoribus Atticis Lutz 56.



6i
Verum non soli Romani graeco sermone locuti hoe dativo utebantur, sed et Graeci /homines jam a saeculo primo p. Chr. n., quamquam scriptores nudum dativum consulum non adhibuisse videntur '), non semel in numismatibus ac lapidibus ita locuti sunt.
Sic in nummis in Asia provincia percussis, quamquam plerumque fV) xvÓvkxtov tov déivoc; vel èw) tov dslvot; est, dativus absolutus nonnumquam invenitur:
Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, HeadPoole, Greek Coins of Ionia 1892 p. 74 (Ephesi, a. 65/66 p. Chr. n.) 'AoviÓAx xvóvwxTa AlxftoxAijs [ypxfifiXTSve tov dypiov] (bis),
ib. p. 273 (Smyrnae, c. a. 77 p. Chr. n.) xvóv. 'IrxAixa [èiri 'lovAtxs (o-TstpxvviQópev) o-rpx. "Aypav] Evcréfivic. 2),
ib. p. ,250 (Smyrnae, c. a. 83 p. Chr. n.)
xvêv7TXTu QpovTsiva I «ri VTe((pxvvi<pèpov) MvpTOV óvyxqtpxTYtyoc. Tepvielvoc. \ Tpoq tov dyftov Zf&vpvxiuv,
ib. p. 250 (Smyrnae, c. a. 83 p. Chr. n.)
xvóv. <Ppo.vTsivu 'L/a.vp. I £7r) Mvprov vtox. 'Pyyavoc;,
ib. p. 251 (Smyrnae) xvóv. QpovTsiva,
ib." p. 276 (Smyrnae, a. 98—102 p. Chr. n.) 'Acn. fyovaxa xvóv.,
Wroth, Greek Coins of Troas, Aeolis and Lesbos 1894 p. 114 (Cymes, imperatore Vespasiano) xvóv. 'Effpiu MxpxéAAu.
In multis titulis quoque, qui a Romanis conscripti non sunt, dativi absoluti exempla inveniuntur: sic jam in decreto Gortyniorum inter annos 2—7 p. Chr. n. facto I. G. R. I 960 'E?ri Avro[x]pxTopi K[xi<rxpi] ®eov via Xs[(3x]crTa xpytspsl ^[syiara, dyjfixpxixvjs i{t)o]v<rix<; sixoctTcip [.. .v7rx]Ta Tp)t; xx) [§e]xxxic;, wxTp) Tij? 7r[xTpfèoc;], Aevxi[u n]Awr/ijj Ovixivx xv[6virxta], yvapi[iji 7rx\vTav f5a£« Tolq xpx[overi xx) tcJj] proconsulis nomen nudo dativo exprimi
videtur3); cetera exempla sunt:
Ditt. O. G. I. S. 487 (a. 110—114 p. Chr. n., in titulo Myla-
') Flavius Joséphus, qui senatusconsulta vel magistratuum decreta referens nudum dativum nonnunquam habet: Ant. jfud. 14, 219 Kahrtji 'Vovrthia Ko'lvra KepvtfA/y ruu/uic., ib. 228. 238 Aevxla AévrAw Txta MxpxéM® tnr«V«c, ipse in narratione magis graece annum exprimit, velut Ant. yud. 14, 4 OWtsóovtos 'Vuuxtuv Kcttvrou 'OfTyrtov xxï Krfvrov MeréAAot/, vide exempla apud Schmidt, De Flav. Jos. eloc. 514.
2) De eodem ib. p. 273 (Smyrnae, imperatore Tito vel Domitiano) eieï 'IrxAtxoB a-rpx. "Ayvwvoc..
3) Namque parum probabile est, etiam dativum Aivxia ITAaT/ijo Oiixtvx xvSvirtérw a praepositione for/ dependere.



62
sensium, cf. Ditt. n. i) ['Ajenavc) "luvsq, [xv6utx]tu Ko pvvjAiu Txx Ir u, [(pijAoi svyevsïq dixxioi [A\ovxioq Txovioq Axfiéuv [A\ovxioq Txovioq Axfiéuv vkoq [dixx]crTxyuyóq,
I. G. R. I 1019 (Hierapytnae, a. 125 p. Chr. n.) post legem scripta sunt: Inpxybvi h 'Ispx7rv[T]vi/i 7rpo [y'... A. Bx]A s[piu 'Acrt-] xtixü to [/3'j, Aouxiu 'Ett/5/gj Tit'iu 'AxvAeivu u tt xto i q, \s7Ti irpuTOxóo-fiou. . .]ov Titixvóv 'TTrspxvóouq Kiêvov v'ioïi, (lHjVOq [©£0-] dx\icr]iöv ...,
Ditt. O. G. I. S. 59S, 19 (in epistula mercatorum Tyriorum, qui Puteolis consederunt, a. 174 p. Chr. n. scripta) r ka Au xx) <f> Axxxu Ko pwiAixvcp \i ir xt 0 iv,
I. G. R. I 1438 (Tyrae in Moesia inferiore, a. 181 p. Chr. n.) [.. . ds^óyèxt t% fiovAiji xx) tu dvjfiu Ko[xxyiov.. .]vov TSTSiftïjcrêxi... 'EyéveTO iv Tvpa irpo s' xxA(xvhüv) Mxiuv Avt0xpxtop 1 Kopcódu to y' xx) ' Avt ivt'iu Bouppu bitxt01 q, uq dè Tupxvo) xyovtriv, STOuq sxp', xpyovTuv Sf tüv 7rsp) Qeódupov Boyóov,
I. G. R. I 563 (Nicopoli ad Istrum, a. 233 p. Chr. n.) ['Ayatdjif'; Tvyvji. Ai) Kspxvviu suyxpiGTOvo-x v) iroAiq xvstrTVjcrev irpo iq' x(xAxvdüv) AvyovcrTu(v) Mx%if&u xè TlxTspvu virfxTOiq),
I. G. R. I 1439 (Odessi, a. 238 p. Chr. n.) 'Ayxêijt [tu/jj]. ïlslu xx) TlpóxAu uTTXTOiq irpb... êeov ptsyxAou Asp^eAxTOu .■.. o'fèe eitfiv ï(py(3oi xtA.
Itaque dativo absoluto magistratuum Romanorum ad annum indicandum haud raro Graecos quoque usos esse apparet; atque jam saeculo primo p. Chr. n. hunc dativum adhibebant: sic in titulo Cretensi ante Monumentum Ancyranum scripto, sic quinquaginta fere post Monumentum annis in compluribus nummis Asiaticis. Romani quidem aliquanto tempore ante Monumentum Ancyranum ita locuti sunt, sed pauca itidem in Romanorum titulis ante annum 100 p. Chr. n. hujus usus exempla sunt '). Graeci igitur
') Praeter locos apud Flav. Jos. Ant. Jud. 14, 219 (in senatusconsulto anni 44 a. Chr. n.), ib. 228. 238 (in decreto Lentuli consulis a. 49 a. Chr. n.), usque ad annum 100 p. Chr. n. haec tantum ex Romanorum titulis exempla habeo: Viereck XX (in senatusconsulto anni 39 a. Chr. n.) Aevxtu Maputo) Kyceaptva kxï Tatu Koehovytjiu vir&TOic, Ditt. Syll. 355, 13 = '785 (Chii, in epistula proconsulis inter annos 3—14 p. Chr. n. scripta) Aovxta "ZvKhct ri Ssuripov i%«rai\ fortasse etiam a Romano homine scriptum est in amphora Pompeiana I. G. R. I 514 (a. 78 p. Chr. n.) Kaïovfa KouóStp èxttfra). Ceterum a Romanis usque ad finem saeculi I p. Chr. n. Vel absolutus genetivus vel genetivus cum praepositione \zl conjunctus adhibetur, ut



65
in rem p. II 34, 8 dtyoftyivixtcj. Ejusdem dativi insolite usurpati testimonia ex papyris exhibet Moulton ex Novi Testamenti libris Blass 2); ex Aeliano hunc usum notat Schmid, Att. III 57 3). In titulis quoque verba it.ix.yyi, irótenoi;, quae in Monumento Ancyrano dativo temporis exprimuntur, absque praepositione nonnumquam comparent; exempla habeo: Ditt. 0. G. I. S. 552, 6 (in titulo honorario a communi Lyciorum posito inter annos 78—74 a. Chr. n.) viKtïtrx? irxaxit; rxlt; (ixyxtg, I. G. R. I 1502 (Mesembriae Moesiae inferioris, temporibus Caesaris et Octaviani) MsV/fl? . <&iï.yjfji-ov[o<;], ssvoxAij? Axyyir[x], Ax/iéx? Atowiri[ou], uTpxTxyyicrxvTeg [iir)] Bvpefihrxv 7T0Aéf&ui....
Dativum ergo temporis in recentiore lingua plus quam antea usurpatum esse satis apparet. Fieri tarnen potest, ut ablativus quoque Latinorum interpretem Monumenti Ancyrani ad dativum usurpandum moverit; quod quidem magis credo propter locum 15, 17 TrpoxxTeiAYifjiévxc; TroAsficp SouAixa, occupatas bello servili, ubi interpres latina verba pressius secutus non tantum praepositionem sed etiam articulum omisit (cf. De Articulo 9 e).
4. „Denique", ait Kaibelius p. 198, „quod Augustus scripserat 'cum consulari imperio' Me (4, 16. 21) interpretatus est üswnxjf è^overtx". '
Dativum usurpatum fuisse ex loco 4, 16 patet [... Asvrspov v]7rxtik% èt-[ovcrix [ióvoc. Txiw Kyvtruplvu xx)] Yx'tcj) ['Acriviw uirxTCit; tv)v x7roTsifiijcnv sAxftov], \Iteru\m consulari cum imperio lustrum [s]olus feci C. Censorin[o et C.]Asinio cos.; quem dativum procul dubio recte supplevit Kaibelius 4, 21 x[x) rpkov vn-xrucy èï-ovirix rxq x7T0T£ipe,iï]er£[i]c; eAx[$o\v, [Tertiu]m consulari cum imperio lustrum [feci]; incertum tarnen est, utrum his locis mero dativo usus fuerit interpres, an praepositio praecesserit [èv ötyxriicy èt)[oucrlx], ut Graeci dicere solent o't èv rxï? èf-ovtrixa;. Sed et nudum dativum u7TXTtxy
) 115 sq.: „es mag gut sein, ein paar Beispiele zu geien, urn weiter zu zeigen, mit wekker Freiheit der Dativ in den Tagen seines Veraltens gebrauckt wurde.. . Lakative der Zeit sind zaklreick. So OP. qoi, 3 (4. n. Chr.) gWep7i/e; iipic, t» x^t ypépx (tgestern abend»; ysveo-toiq und y&uot$ BU. 1 n. Chr.), yevefaioic; BU. 149 (2.{3. n. Chr.) wie in Mark. 6, 21; OP. 742 (2. v. Chr.) WfpHVhi tbei unserer ffeimkehrb".
2) § 200: Ephes. 3, S irépxtt; yevex7c., Act. Ap. 13, 36 JS/x yetify.
3) Aelian. N. A. 153, 6 o-etplou hrtroXq.
5



66
èt-owix, qui sociativus vel instrumentalis habendus est, non contra Graecorum sermonem pugnare puto (cf. Thuc. 2, 85, 2 opyijj ouv cbrkcTTsXAov, Hom. Od. 6, 320 vów S' êTréfixAtev ifixtrótyv, alia apud Kühner-Gerth I p. 435, Brugmann 409). Atque cum ablativus latinus cum praepositione conjunctus, consulari cum imperio, graece mero dativo redditus sit, Romanum fuisse interpretem his locis non comprobatur. /
5. Tandem Viereckius p. 62 interpretem nudo dativo abusum esse ait Mon. Anc. 5, 16; 6, 15; 11, 4; 17, 22; 18, 14, ubi senatus consulto vel ex s. c. reddidit per dóyf&xri awxAyrou. Quae versio redit in nonnullis senatusconsultis: Viereck XV 4 (prob. inter annos 98—94 a. Chr. n.), Flav. Jos. Ant. Jud. 14, 221 (a. 44 a. Chr. n.).
Quamquam Graeci in hujusmodi dictis praepositione xxrx uti consueverant xxrx ipyCpttr/jix (3ovAij?, xxrx rb dóypx rüv 'EA?4mv '), tarnen dativus dóy^xri cjvyxXvirov, quamvis fieri possit, ut interpres Ancyranus propter ablativum latinum ad eum usurpandum inclinaverit, contra legem sermonis graeci peccare non videtur. Conferantur similia, quae dativo casu nonnumquam enuntiantur: sic pro xxrx rbv vófiov rij? irÓAeus, quod plerumque in titulis est, dativus vóftut ïtóaeqs invenitur Ditt. Syll. 836 (Messenae, priore parte tertii a. Chr. n. saeculi); sic yvcófufl trrpxrviySiv saepius in titulis legitur Ditt. Syll. 566, 10. 18, O.G.I.S. 458, 32. 78 (c. a. 9 a. Chr. n.); quae dativi exempla a dicto dóyfjcxrt cruyxAyrov nullo modo discrepant. Mirum itaque non est, inde a tempore cadentis Graecitatis eundem dativum dóy/ixri fiovAijg, crvyxAyrov in compluribus titulis a Graecis hominibus conscriptis inveniri. Namque saepissime Graeci, nullam latinam locutionem in suum sermonem convertentes, decretum populi vel concilii nudo dativo expresserunt:
I. G. R. III 593 (Sidymis)... xpyiCpvAxxog Avxicov ... xpxt[<P\vAxxe'txg rij? pieyxAyt;... ij Tcxrp)g fiovAijg xx) "hvH&ou dóyftxri,
ib. III 583 (Sidymis) >5 êvrxü$[x 7rx]rp)g x[i£i(3opiévy rviv (jL£yxA0(ppovx xïirijg iroteirdxv, fiovAijg xx) dyptov xpian (cf. 584. 585)>
ib. III 613 (Xanthi, altero saeculo exeunte aut tertio ineunte)
') Kcera Mcpi<ruu (3o</A»fe Ditt. Syll. 530, 211 (ante a. 331 a. Chr. n.), ac saepius (cf. Ditt. Syll. III in Indice p. 143 sq.); y.otrx ro Sóyuct riïv 'EMijvuv Ditt. Syll. 150, 13 = '283 (a. 333/2 a. Chr. n.) et similia apud Ditt. Syll. III inilndice p. 173.



67
T//3. KA. " Attxaov avvxAviTixtiv, Ti(3. KA. 2,TtxtTiêé[itèo$ u'iov, KA. TjjAé-
{txypg ê Ó£Ïog, ficuAijg x«) Sj^ay ipyCpfafAXTi,
ib. III 63 (Prusiade ad Hypium, exeunte saeculo II aut inci-
piente III) dóyftxTi [xoiv]o(3ouAiou ');
quin in multis Atticis inscriptionibus idem dativus comparet: C. I. A. III 687 a (Athenis, tempore incerto, prob. post a. 170
p. Chr. n.) Mxpxov OvAirtov EufiioTov tov AxftirpÖTXTov utxtixov xx)
èzccvvftov xpypvrx dóyftXTi toü <T£hvo\tx\tou cruvedpiou xx) rijt; TroAwg
truv7rxcrt]g,
ib. III 687 (post a. 170 p. Chr. n.) déyftxTt tüv xpxTlo-Tuv
'ApsoTxyeiTcïv,
. ib. III 704 (medio fere saeculo p. Chr. n. tertio) dóyftxTi 'Ap£07rxy£iTÜv, (idem est 836 b),
ib. III 824 a ^CphiiXTi Tijg £i) 'Apehv Txyou (SovAvjg. .
III. De accusativo.
Accusativum omissa sii praepositione 11, 7 [xtto] 'Pü^g ['Apiftivov] Mommsen supplevit, quem usum nimis latinum reprehendit Kaibelius p. 198.
Sed valde incertum hoe supplementum videtur. Dicit Mommsen p. 87, post 'PclifMig octo tantum litteras deficere, ideoque a\g admitti non posse. Sed cum hiatus sit in extremo versu 7, numerus litterarum deperditarum incertior est; saepe enim versus alii aliis longius protrahuntur (vide in hac pagina versüm 13 longius protractum quam 8, ad cujus spatium Mommsenus versum 7 videtur dimensus esse), imo nonnumquam usque ad finem paginae continuantur (cf. Mon. Anc. 7, 5). Itaque jam eam ob causam Mommseni supplementum dubium est. Porro, in tabula phototypica vestigia litterae co vocis 'Pó^jj? supra litteram £ versus 8 £t)u <iu£7v tüv {tij conspicio, ut post hanc litteram undecim elementa, quot in versu 8 sunt, Mommsen suppleverit. Sed eodem ambitu versus
') Immerito Magie 4 in titulo Neapolitano saecnli a. Chr. n. alterius exeuntis aut primi ineuntis Sóyueert o-vyxAijrov scriptum esse dicit. Nam exeunti saeculo I p. Chr. n. attribuendus videtur hic titulus (I. G. XIV 756 a): Kouiv/cei Tïf,ovToye){s)!at > <ep(e)/aw ü^u^rpof ée[<r]uocpópi>v. . . [T]/(/3é/wo«) Keurrpixiot KaA^i/avo; Siiueepxijo-cei t% irpouctuuy su<rs^(e)lct( 'évexce Sóyuetri trvyxA.[tj]TOv = decreto- decttriomtm (Kaibelius adnotat, hunc lapidem non nimio post tit. n. 758 positum videri, quem titulum anno circiter 71 p. Chr. n. tribui debere verisimile est, cf. Cagnat, I. G. R. I 451).



68
10 comprehenduntur litterae XIII, item versus 11 litterae XIII, ut nihil impedire videatur, quominus in versu 7 XIV litteras eis 'Aptpivov, inter quas tres breves litterae / sunt, suppleamus ').
§ 3. De usu praepositionum.
„Praepositionum usum non semper recte observavit interpres", ita Kaibel p. 200, qui complura exempla vitiosi praepositionum usus affert.
Quorum quaedam in paragrapho De Casibus tractavi 2), cetera hic consideranda sunt. Primum tarnen illud mitto, quod falsum dicit, 2, 16 [x xurbg vj lix rob? bnocrTpxTVi'yovc. Iftobt;] xxTÜpQucjx, utpote vitiose suppletum. Quod jam Mommsen in editione altera emendaverat in hunc modum: [x xutoc; v) Six tüv vrpecrfieuTÜv iftüv] xxtüpóutrx; qui postea ediderunt cum Wölfflin legunt [x xbrot; Ij $ix tüv TtpsafiauTÜv tüv i/tüv] xxTÜpdutrx. Genetivus supplendus est, quo casu recte utitur interpres 3, 19 §/' Iftov et 5, 9 dtx tüv vtxtuv.
1. Venio ad verba hri 'Puwc, de quibus Kaibelius p. 201: „Pessime 'Romae' bis vertitur fV< 'Pü/zt)?, non solum in titulo commentarii neglegenter conscripto, sed etiam 6,5, neque defenditur hoe eo quod Dionysius (velut II jój IxxAVjertxQtv iiri errpxTOTsdov dixit". De iisdem Viereck p. 64: „Mirum in modum interpres Mon. Anc. 'Romae' reddidit per hei 'Pufivig nescio an adductus plane diversi generis dictione, velut 0 lm Tvj? iroXeu'q aTpxTviyog". Etiam v. Herwerden, Lex. suppl. s. v. Ètfs „lm 'Pciptyi?, male 'Romae' vertit pro iv 'Püfiy interpres monumenti Ancyrani".
Sed quod pessime in Monumento Ancyrano scriptum dicitur, id in recentiore lingua pervulgatum fuisse videbimus. Quem posteriorum usum ut explicem, paulo longius de praepositione hei cum genetivo ad locum, quo quid fit, significandum usurpata agendum est. tóf^g.V
'Ett/ praepositio hoe sensu cum nominibus communibus conjuncta jam apud optimae Graecitatis auctores invenitur in certis ple-
1) Interpres 6, 12 recte R\omam redt] vertit ei; 'Vuuhv iiectvs/^kuitn.
2) De praepositione ev in verbis i, 18 èvettcuo-a 7rxpxTct$ei omissa dixi p. 64 sq., de praepositione ê| genetivo partitivo addita p. 55 S(11-



76
Itaque hoe loco xheïv xiro rivog, quod ad verbum respondet latino petere ab aliquo, usurpatum est pro eo, quod Graeci xhsTv xxpx Tivoq dicere solent. Verum ejusdem dicendi usus praeter Monumenti Ancyrani exempla exstant alia: xhsTv faro tivos legitur quoque apud Matth. 20, 20 TrpocrijAÓsv xvtü vi mrvip tüv v'iüv Ze(2e- . txiov irpotrxvvovo-x xx) xhovtrx rt far" xvtov B. D. (varia lectio irxp), I Joann. 5, 15 ótlxfisv, oti iypfiev tx xhjf&xtx, x ^tvixx^sv far" xvtov H B. (tcxp1 A. K.); etiam in Plutarchi Vita Galbae 20 tx (ikv x)tov(A£vo$ farb TOV XVTOXpXTOpOg.
Quod ex lingua latina desumptum esse mihi non videtur. Namque praepositionem farö pro irxpx saepius adhiberi in universa recentiore lingua observare licet.
Raro jam apud optimos auctores nonnulla verba, quae praepositionem TTxpx postulant, faro praepositionem asciscunt. Prae ceteris sunt verba accipiendi et audiendi: Hom. Od. 6, 18 Xxphuv xtto xxAAo? ïypvcrxi, ib. 12 èeüv faro tivfhex e'tèüc;; Theogn. 35 ètr&Aüv (iev yxp fat* êo-ÓAx [txêvicrsxr, Herodot. 2, 36 hoi faro tovtuv >êpxóov (cf. 2, 49; 3, lil), 2, 49 TTvóófievov xtt" A\y\nrT0V, 2, 51 faro UsAx<ryüv irpÜTOi fih 'EAAvjvuv 'Aóvtvxïot 7rxpxAx(3óvTei;; Plato, Ap. 25 e xxxóv ti \ax(3s7v faro rivog. Nonnullis ex his locis fieri potest, ut per faro praepositionem mera origo magis indicetur, sed jam Herodotus praepositiones xiro et irxpx promiscue usurpat, ut patet ex hic exemplis: 2, 104 Qoivixe? xx) zZvpoi 01 èv Tij YIxAxhttiv*] ófioAoysovfri irxf AiyvirTtuv i^nxhxhxt, Xvpoi Sf 01 nep) ®ep(iuhovTX xx) Mxxpuvs? faro KÓAyuv cpxir) [tsfixêyixévxt, 2, 51 faro UsAx<ryüv irpÜTOi fih 'EAAvivuv 'Aèvivxïoi irxpxAxfiévTsi;, irxpx Sf tovtuv uAXoi.
Sed crebro in recentiorum sermone xttó pro irxpx post verba accipiendi et audiendi invenitur (Radermacher 116, Moulton 163); quid quod in plurimis dictis xiro praepositionem irxpx expulit, ut testatur Hatzidakis 211, qui ex Novo Testamento affert: Galat. 3,2 tovto 6sau fixêéïv xcp' vfiüv, Coloss. 1,7 xxSug ê/ixósTs xiro 'EirxQpx; quibus locis addere possum ex LXX interpretibus: IV Reg. 5, 20 xx) Ayipopixi far xvtov ti, et plura ex libris Novi Testamenti exempla: Mare. 15, 45 yvovg xto tov xevTvp'tuvoc, Act. Ap. 9, 13 xxvixox xiro iroAAüv irsp) rov xv^pbg tovtov, I Joann. 1, 5 y xyysAix, . v)v xxvixóxiiev far" xvtov, I Cor. 6, 19 ov sysTs xtto óeoïi, I Cor. 11, 23 syü yxp irxpéAx(3ov xiro tov xvplov, I Joann. 3, 22 xxï 0 sxv xitu(iev Axftfixvopev xif xvtov, III Joann. 7 (it^h ax[i(Zxvovtsc faro tüv êövixüv. In papyris quoque verba accipiendi faro pro irxpx interdum adjunctum



77
sibi habent (Kuhring 36): P. Grenf. II 75, 5 (a. 305 p. Chr. n.)
ïtrypv xto croü, P. Fay. 126 (II—III s.) xto Aiot^évov xTohoc ZxpxTicovi, B. U. I 247—261 passim. Melcher,ex Epicteto duos locos affert, ^quibus verba sumendi et audiendi perperam xttó pro Txpd asciscunt" (p. 69): IV 11,3 ovTag èt-xipsTÓv ti Tsp) tov xvópcoTov slvxi olépsóx xtto tüv êeüv xvto irpÜTOv AxpifixvovTsc;, Ench. 32, 1 faro toü [axvtsok; XTOTevo-o^svoc; B1 et D un., vel xto toü (ixvtsui; xvto Tsvcróptsvog C un., (Schenkl cum ceteris codicibus Txpx toü (jlxvtsu; xvto Tevaé(ievoq). Dein ex Actis Christophori exemplum ponit Compernass 44: 56, 7 sq. èé&cróxi xto, ex Epistulis Synesii Fritz 142: 58.
67O. 48 dCp" (SAX$£v) (lVy]<tt6vctxc, I/tf. 73I. 3 Svpsjêxi xépiïo? xto Tv)?
[ispiltvvjc.. Jam E. Bröse, Theol. Studiën und Krit. 1898 p. 351—360 praepositionem xto, cui latiorem sensum inesse ait, pro Txpx necnon pro vtó et èx usurpari exemplis ex Novo Testamento allatis ostenderat, quod probavit Deissmann, Theol. Rundschau V 64 (1902), addens latiorem usum praepositionis xto in universa lingua vulgari observari posse.
Mirum itaque non videtur, xtó non tantum cum verbis accipiendi et audiendi, sed etiam cum verbo xhslv in lingua vulgari conjungi. Simili modo praepositio èi), quae in omni fere re particulae xto respondet, ut cum verbis accipiendi et audiendi invenitur, sic cum verbo quoque xhsTv usurpatur, quod certo cum usu latino non cohaeret; namque ut TxpxAxpifixvsiv èx legitur apud Herodotum 7, 122, dxoveiv èx 3,62; 5, 13 (plura congessit Helbing, Prapos. 78), Axpi$dv£iv èx apud Aelianum, N. A. 242, 28, eodem modo xhslv èx invenire est: Theocr. 17, 138 dpsT^v ys fiev èx Aioc xhèa, Arrian. An. 6, 15, 10 ovts ti yrvixei èt) 'AAet-xvSpov, Aelian. V. H. 83, 2 % Sf ^TVjUiv èx toü fixo-iAsu?, Philostr. V. Soph. 60, 10 ovx èêxppsi xvto xhsTv èx (3xcriAsuc;, Procop. Bell. Pers. I 26, 136, 20 xhsTcrêxi èx.
5. Improbat Kaibelius p. 198 ut nimis latina: 5, 21 fit tov toü Zjüvtoi) totov, in vivi \c\onle\gae locum], „quamquam", ita Kaibel, „scio tótw Tivoq pro xvti rivo? etiam alios posterioris aetatis scriptores dixisse".
Verum apud recentiores non tantum tótw tivoc; pro xvt'i tivo?' invenitur, ut apud Herodianum 2, 14, 5 tótw tüv xTe&o-fiévcov, loco exauctoratorum, sed idem, quod in Monumento Ancyrano improbatur, e'ic; tov totov Tivbq adhibetur ab historicis Graecis, qui tempore Augusti scripserunt; locos affert Sophocles in Lexico:



7»
Dionys. 2, 73, 3 èxAiTOVToq 51 tivoc, xvtüv tov fiiov srspoq sï( tov èxsivov xxQiitxtxi totov, Nicol. Dam. 91 èveypxQvi sk Tvjv ïeputrvvviv s\q rov Aevxlov Aoiut'iov totov, Diodor. 38, 3 (Excerpta de virt. et vit. 371) 0 x'ipsêiiq vTxnq elq rov tov Kivvx totov.
Quod non tam' ex imitatione latini sermonis ortum esse puto, quam ex significatione vocabuli toto/;, quod apud recentiores praesertim locum atque vicem designat, e. g. I Corinth. 14, 16 b xvxTAvipwv tov totov tav ïïiütov, Epict. 2, 4, S cptAov 01) Ivvxsxi totov lyj-iv, ..Sext. Emp. Pyrrh. Quaest. 3 totov sTeysiv Tivöc,, Chron. Pasch. p. 336 C TOTOTvipeïv i. e. vicem alicujus agere.
6. Sequuntur locutiones èx tAsicttov fièpovc 11, 12 et èx pehtyvoq fiépov? 15, 15 (magna ex parte), quas item ut nimis latinas'improbat Kaibelius /. /.
Iterum graeca simillima sunt latinis, num tarnen ex lingua latina fluxerint, dubium est.
Latina ex parte, magna ex parte graece audiunt xxtx ti (ispoq (Plato, Leg. 757 D) vel piépoq ti (Thuc. 4, 30, 1), xxtx to toav likpot; (Plato, Tim. 86 D). Attamen jam antiquitus, ut videtur '), èx pupovq semel legitur in oratione tertia Andocidis 20 rfc yijs èx [iêpovt; tivoc, tst/iyi/JLSv^c;, agro partim devastato (Lutz 59)2).
Quod apud recentiores saepe invenies: sic Polybius habet 9, 9, 2 Teipxêvjvxi 5;« tüv èx (lèpovc. xycèvuv Aveiv tv\v TOAiopxlxv, 34, II, 12 tüv Tpiüv xpxTvipcov tov fih xxTsppvyxkvxi èx y.èpovc, TOVC dB <tv[lpiévsiv; in Novo Testamento legitur: I Cor. 13, 9 èx \ikpovc yxp yiyvcccrxofisv xx) èx f&épovc, TpocprjTsvo/jiev. vOtxv Sf SAÓifl to tsasiov, to èx uépovc. xxTxpytjóyjo-eTxi, I Cor. 13, 12 xpTi yiyvcóo-xu èx fiépovc; in titulis et papyris haec exempla repperi: I. G. XII 3, 325, 30 (Therae, a. 149 p. Chr. n.) «rf/Si) jj xxtx tóaiv vTxpypvax cttox v) Tpbc t% xyopx xTso-TsyxcTTXi fièv oAvi, èx [lépovc Sf xx) tx tüv TOiywv xvTfc, xx) oixo$ofAYip.xTuv xxtxtsttuxsv, P. Petr. III p. 34, 182 èy lispovq, P. Oxy. IV 810 (a. 134/5 p. Chr. n.) fundus dicitur esse
') Namque orationem De pace cum Lacedaemoniis Andocidis esse probare studet Blass, Att. Bcreds. IJ 329 sqq.
2) In loco Aristot. Metaphys. 6, 9 p. 1034 a, quem Thesaurus Steph. ad comprobandum èx uépovc. = ex parte affert, v%ï tovtuv xivySfoercci tSv ovx \%&vrwv uh rijv Tézvyv, xivéto-icei Sï Svveeuévuv civtüv, i) </V 'ctKKwv ovx s%ovrm Tijv ré%vw, ij èx uépovc; verba èx uépovc; non significant partim, sed cum verbo xiveic&ect jungenda sunt, moveri, fieri ex parte.









DE RERUM GESTARUM DIVI AUGUSTI VERSIONE GRAECA.
SPECIMEN LITTERARIUM INAUGURALE, QUOD ANNUENTE SUMMO NUMINE EX AUCTORITATE RECTORIS MAGNIFICI JA NI SIX, LITT. HUM. DOCT. ET IN FACULTATE LITT. HUM. PROF., AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU ET NOBILISSIMAE FACULTATIS PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITTERA.RUM HUMANIORUM DECRETO PRO GRADU DOCTORATUS SUMMISQUE IN LITTERARUM CLASSICARUM DISCIPLINA HONORIEUS ET PRIVILEGIIS IN UNIVERSITATE AMSTELODAMENSI RITE ET LEGITIME CONSEQUENDIS PUBLICO EXAMINI SUBMITTET ALPHONSUS PETRUS MARIA MEUWESE,
BUSCODUCENSIS. DIE XXV MENSIS MARTII A. MCMXX HORA III. IN AULA UNIVERSITATIS.
BUSCODUCI,
Ex Officina Typographica Regia C. N. TEULINGS.
mcmxx.



Studiis academicis finem facturus clarissimos piaque memoria dignos viros Valeton, karsten, Beck gratus maestusque recordor.
Quantaque beneficia Tu, vir clarissime boissevain, promotor aestimatissime, tam studiorum meorum tempore quam postea doctrina Tua atque institutione et consilio in me contuleris, crede me semper memorem futurum. Te auctore in seminario philologico hanc quaestionem De Monumenti Ancyrani versione graeca tractandam suscepi, Tu mihi in opusculo hoe conficiendo adjutor optatissimus fautorque eximius extitisti.
Te quoque separatim appellem, vir clarissime Kuiper, cujus exquisita institutione per omnes studiorum annos frui mihi licuit. Tu non tantum graecarum litterarum amore animum meum imbuisti, sed multa etiam, quae a Te didici — utinam recte a me reddita esse videantur — in his invenies.
Necnon Vobis, clarissimi viri Six, de boer, muller, quorum consilium atque benevolentiam in studiis meis perficiendis assidue expertus sum, gratias habeo quam maximas.
Una cum Praeceptoribus Te affari mihi liceat, vir clarissime hesseling. Fretus amicitia et usu, qui Tibi cum Promotore est, in difficillimis rebus, quae ad posteriorem graecitatem pertinent, non semel a Te opem petere ausus sum. Quam Tu summa benevolentia mihi ferre non dubitasti. Id si consequar, ut a Te opusculi ratio probari possit, primos hos adolescentiae meae labores magno pretio compensatos judicabo.






3
menti Ancyrani sermone graeco universo agerem, et vel maxime de iis, quae Kaibel, Viereck, Hahn, Diehl in hoe sermone vituperaverunt. Observationes autem meas eo ordine distribuam, quem Radermacher in grammatica Graecitatis Novi Testamenti secutus est. Quarum observationum major quidem pars ad syntaxin (C. III) et ad usum verborum (C. IV) pertinet; rem tarnen orthographicam (C. I) et verborum flexuram (C. II) non omittam, cum in his quoque non pauca, quae linguae graecae communis sunt, immerito improbentur, vel etiam latini sermonis imitatio habeantur.



CAPUT I.
De orthographia.
Viereck in orthographiam titulorum Graecorum, quos Romani scripserunt, inquirens, eam eandem esse comprobavit, qua Graeci illa aetate usi sint. ^Monumenti vero Ancyrani orthographia", ita Viereck p. 55, vcum hic maxime investigandum sit, quae scribendi ratio valuerit saec. II et I a. Chr. n., nisi hic vel illic non tangetur".
At scribendi quoque ratio in Monumento Ancyrano adhibita cum orthographia, quae initio aetatis imperatoriae in usu erat, fere convenit.
§ 1. De vocalibus. 1. / longa per ei notatur.
Postquam saec. IIÏ a. Chr. n. diphthongus si sonum vocalis / assumpsit (Brugmann 47, Meisterh.-Sc.hw. 48, 25), si diphthongum pro / longa scriptam invenimus. In titulis Atticis exempla hujus usus a fine saeculi II a. Chr. n. crebriora fiunt (Meisterh.-Schw. 49 n- 357» Lademann 32). Per idem saeculum II exempla haud desunt in titulis, qui aliis locii reperti sunt (Pergami Schweizer 52, Magnesiae Nachmanson 35, Delphis Rüsch 93 sqq.). Ubique aetate imperatoria scriptura per si praevalet, atque in multis verbis constanter fere usurpatur. 1
In Mon. Anc. si constanter pro 1 longa invenitur in his verbis: TStfty 6, 19; 7, 12, relfiwtg 19, 10, onroTslywau; 4, II; 4, 14; 5, I, iTeifMiexv 7, 20; 13, 12, iTsi//,y<rxvTO 5, 2; 4, 15, T£/j!«fl[1o])j(ri«Jc*s|y]0? 1, 16, — fWjwfsv» 1, 18; 13, 18, veiKviaxt; 13, 5> — oï/t/xo'? 9, 24, <reiTO(/.èTpvi<nc; 8, 4, ffsiTOfi£T[pov]fiévcp 8, 16, — iroXefovit; 5, 14; 17, 19; 18, ï, rroteireix 11, 20, xo^smxóg 6, 2; 8, 10, — (ieif/^fix 5, 6,—



8
STXTypieiovc, ibid. i, 15 irsXvjvsivioii; = tTehyvieioic,. Praeterea ex titulis afferri possunt: I. G. XII 5, 38 (Naxi, paulo post a. 41 a. Chr. n.) v. 4. tl. 19. 24 tx ~Z.xpx7rUx, hoe est 'Zxpxnieix, C I. A. II 482, 22 (a. 39—22 a. Chr. n.) 'Avruvujois et ®y<riyoig, Ditt. 0. G. I. S. 654, 5 (in Aegypto, a. 29 a. Chr. n.) 'OQiijov '), Ditt. Syll. 378, 3 = 38i8 (Ephesi, a. 80 p. Chr. n.) virèp rijc... vyiyxg.
Nachmanson 32 in ejusmodi exemplo testimonium Itacismi videre vult: „Ein erstes Zeugnis für die Aussprache i liegt, wenn nur nicht Analogie ntit im Spiele ist, vor in KhxvSiviaiv O. Kern, Inschriften von Magnesia 163, p" (est saeculi I p. Chr. n.). Sed Itacismi principia, quamvis in Aegypto jam antea vocalis y ad sonum i appropinquaret (Mayser 85), in titulis inter annos demum 150—250 p. Chr. n. apparent (Meisterh.-Schw. 19, 7, KühnerBlass I p. 50). Probabilius itaque videtur, in his paucis exemplis litteram *) ante vocalem, ut in ceteris vocibus in -eix desinentibus, scriptam esse, non obstante vocali /, quae praecedebat.
b) Semel in Mon. Anc. littera y pro si ponitur ante consonantem in accusativo plurali "AAsn?? 14, 7.
Ut frequens est mutatio diphthongi in jj ante vocales, ita raro fit, ut litteram y pro si illatam sequatur consona. E titulis Atticis unum tantum exemplum profert Meisterh.-Schw. 48 n. 353 'Zarvipx C. I. A. II 469, 22 (saec. II a. Chr. n.), quod ad similitudinem vocis (tutyip scriptum putat. Ex voluminibus Herculanensibus pauca exempla enumerat Crönert 25: Sijfiw, hrvipoy, o\y^i^si<r^q, XKpo<tèe%\tï\ (plur.). In papyris Aegyptiis aliquanto plura testimonia sunt; Mayser 77 i? pro ei ante consonantem invenit in verborum praesertim formis: P. Petr. 11(13) 1 (a- 25% a- Chr. n.) yxipvjv, P. Par. 50, 8 (a. 160 a. Chr. n.) xirohéiryi; = x7roï.é<rsic., P^ Tebt. I 1, 1 (post a. 100 a. Chr. n.) (pxvfc = 0xvsi?, ib. I 27, 28 (a. 113 a. Chr. n.) èyeypx$v\v = èyeypxtpeiv, et in multis plusquamperfectis -vi<txv pro l£itxv est, cf. Mayser p. 324.
Ad formam "AA^? tarnen propius accedit accusativus plur. irpvrxvti? apud Ditt. O. G. I. S. 213, 20 (Mileti, inter annos 306— 293 a. Chr. n.) revg [xei x.]x6i<7TX[iêvovi; TrpuTxvviq, .ad quam vocem
') quod partem urbis Thebarum rSl<pi denotat, quae, Graeca terminatione adjuncta, plerumque ?!l<pie!ov hic 'Sltytviov appellatur.



9
Dittenberger adnotat: vmira forma, siquidem y pro si haud rarum quidem est in titulis inferioris aetatis, sed non fere occurrit nisi ante vocales".
5. isi in £< contrahitur.
In Mon. Anc. 18, 5 èirelxeix legitur, ubi brieixeix scribendum esse adnotat Mommsen. 1
Contractio illa vocalium isi in ei, cujus pauca ante aeram nostram exstant testimonia (in titulis Atticis unum exemplum est 'Tysix Ath. Mitt. XXI p. 296, 6, quod initio saeculi I a. Chr. n. vindicant, cf. Meisterh.-Schw. 49, 29; in Delphicis titulis ex fine saeculi II a. Chr. n. haec invenit Rüsch p. 99: x[x]slx? = xhieixi; et Kvriveïg = Kvtivisïi;; "Lovyjai et JLovyeiui leguntur pro "Zovxte'mi P. Tebt. I 114, 10. 16 a. UI a. Chr. n., evètvovt; = evheivovq est in titulo anni 37 a. Chr. n. apud Ditt. O. G. I. S. I 194, 22), post Christum natum ubique increbruit. Verba rxftsïov, ireTv, quae in libris Novi Testamenti inveniuntur, et uyelx alia compluribus testimoniis ex titulis et papyris romanae aetatis comprobantur, Moulton p. 65.
'Ejrc/xf/aj etiam, quod minus in papyrorum usu valet (Crönert 35 N. 3) frequens est in titulis imperatoriae aetatis, sic saec. I p. Chr. n. in duobus titulis Neapolitanis I. G. XIV 757, 11; 758, 9 èireixüi; legitur, atque I. G. R. I 1276, 8 (sub Vespasiano) èirixix', multo plura saec. II p. Chr. n. exempla sunt: in Opramoae titulo apud Cagnat I. G. R. III 739 (Rhodiapoli, inter annos 124/153) pluries stsIksix legitur XVIII 15, XIX 60. 73, XX 33, et «Vf/xw? in eodem titulo II 56, III 75, XVII. 8; praeterea I. G. XII 7, 402, 12 (Aegialae, a. 153 p. Chr. n.) stsIxsix est, I. G. R. III 621, 6 et 649, 12 sirsixüc; in titulis Atticis saeculi II p. Chr. n. septies in pagi nomine 'E7rf/x/5>j? invenitur (Lademann 35).
6. In Mon. Anc. 7, 6 'Pcopxoii; scribitur pro 'Pafixioa;. Diphthongum xi excipiente vocali in nonnullis verbis litteram
iota abjecisse, exemplis ex titulis Atticis allatis, 'A$>ivxx, sXxx, ast, xerót; al., illustravit Meisterh.-Schw. 30. Quae breviores formae frequentes sunt in titulis omnium temporum et omnium regionum, cf. Ditt. Syll.1 III p. 224 sq. Brugmann tarnen 49 ante vocalem o litteram iota manere ex eo collegit, quod 'Aóyvxïoi juxta 'Aêyvxx, shxiov, juxta skxx, xlüv juxta xsi communiter leguntur. Sic in



10
nominibus multum quidem variant formae -xievc et -xevc, cf. 'AXx(<)fü?, 'AvxKx(i)svs alia apud Meisterh.-Schw. 33, 6, Nachmanson 39, sed raro admodum fit, ut iota ante vocalem o evanescat. Kretschmer, Griech. Vaseninschr. p. 128 tria nomina correpta invenit 'Ayxxo? = 'Ayxxïog, Movexog — MouitxTo?, 'Aktxuv = 'Axraiav. In Aegypto juxta sescenta exempla vocis TlTotef/Mtot; semel tanfum TlTOtefixou inveniri B. C. H. XX 184, 47 (a. 114—107 a. Chr. n.) admonuit Mayser p. 104. Apud Dittenb. O. G. I. S. 70, 3 (in templo prope Redisieh in Thebaide, a. 247—221 a. Chr. n.) Ylspyxog pro Ylepyxlog legitur. Ex titulo Aegyptio Euergetae aetatis Buil. de l. soc. arch. IV p. 49 'louèxot = 'lovhxïoi memorat v. Herwerden, Lex. Suppl? s. v.
Cjuamquam fieri potest, ut in his littera iota spirans facta evanuerit, dubium tarnen non est, quin illud 'Pco/nxoig in Monumento Ancyrano lapicidae sit error. Nam semel et vicies in Monumento genetivus 'Pwftxlwv cum diphthongo legitur; et apud Aeolos quidem diphthongum x factam esse veteres grammatici exemplis probant "AXxxot, xpyxoq, 'Pwfixo? (apud Ahrens, De Graecae linguae dialectis I p. 100 n. 1), nusquam tarnen alibi in titulis exemplum formae 'Pufixog inveni. Etiam quod legitur apud Ditt. O. G. I. S. 71, 2 (Redisieh, saec. III a. Chr. n.) KovpraXixog, ubi terminationem -xoi; pro -xio$ scriptam esse adnotat Dittenberger, valde dubium est, cum in titulo sit KOTPTX1AIIAOS; et quod in Delphico titulo (ineuntis saec. II a. Chr. n.) invenit Rüsch p. 78 'Eppxov, id in titulo valde neglegenter conscripto esse testatur.
7. Signum militare voce <rvi(iêx redditur in Mon. Anc. 15, 23; 16, 3- 5-
Hoe vocabulum pro trvifixix scriptum esse dicit Mommsen p. 202: ve pro xi constanter usurpatur in avtyikx vocabulo... Conferri poterit (ryifttixCpópog tit. Aegyptiaci C. I. L. III 6026 aliaque plura inveniuntur similis corruptelae exempla". Neque aliter sentit Hultsch, qui in praefatione voluminis II Polybii p. IV sq. ad compröbandam (ry/txlx scripturam fusius disputavit. Quibus merito oblocuti sunt Glaser 75.sqq., Mayser 418, alii. Namque mutatio illa vocalium xi et s (vel >j) in titulis graecis non exstitit fere ante saeculum II p. Chr. n. (Meisterh.-Schw. 34; Magnesiae primum in titulo anni 50 p. Chr. n. xi pro £ legitur, Nachmanson 37;



11
in titulis Delphicis inde a medio saeculo I a. Chr. n. pauca exempla sunt, Rüsch 77), cum in papyris ab anno quidem 150 a. Chr. n. exempla inveniantur, pauca tarnen ac plerumque in papyris maxime incuriose scriptis (Mayser 107). Itaque rarissima exempla, quae saeculum II p. Chr. n. antecedunt, sufficere non possunt, ut constantem scripturam. <r>f (aviywix, uvj^èx) pro vvulxix explicent. Namque codices fide dignissimi, ut Polybii Vaticanus, constanter fere <7>!(ie!x tradunt, atque adeo papyri et tituli antiquissimi nullam noverunt scripturam nisi tnipisix, (Tvmyx, avi^kx '), quarum formarum duas posteriores ex trtipieix prodiisse eadem ratione ac iroXnvix ex irohirsix et rkxeoq ex rkXeioq dicit Dittenberger, 0. G. I. S. 560 n. 9. 'ffi'-f*
Prima hujus vocis exempla papyri praebent: avi^six pro manipulo est P. Par. 23, 5 (a. 165 a. Chr. n.), atque uvifikx scribitur P. Lond. I p. 38, 23; 39, 45; 40, 66 (a. 158 a. Chr. n.), P. Vat. F. (A. Mai, Classici auctores V) 9, 13 (a. 158 a. Chr. n.j, cf. Mayser 418. In titulis praeter tres locos Monumenti Ancyrani feminina vox vvineix legitur in titulo Lebadeensi apud Ditt. Syll. 540, 138 (inter annos 175—171 a. Chr. n.), quamquam hic non signum militare significat, sed pro (rvipieTov posita est. Praeterea ad comprobandam hanc scripturam valent cvii&vixCpópoc;, <rïi[t£x(pópog. Mommsen jam admonuit vocis tmfuixCpópoc. tit. Aegyptiaci C. I. L. III 6026. Ad quae Glaser 76 scribit: ^nihil constat de hujus tituli aetate; quamobrepi quid judicandum sit de scriptura <rviiAvix(pópos, non poterit satis enucleari". Sed eadem forma <rfj/j»]xCpópog legitur L G. R. I 1088 = C. I. L. III 12058 in titulo, qui initio saeculi I p. Chr. n. exaratus est, in quo pro (yvipieixCpópog mutatione illa Augusti aetati propria scribitur. Praeterea ^pisxCpópog legitur in titulis Bithynico I. G. R. III 57, et Aegyptio C. I. G. add. 4957 e, et in papyro B. U. 600, 10 et sqq. (saec. II vel III p. Chr. n.).
Scripturam ay^jMtx alii errori tribuunt ejus aetatis, qua jam f et xi idem sonabant2), alii juxta vocem per si scriptam postea
•) Exemplum scripturae a-^a/a est in titulo posterioris aetatis C. I. G. add. 4716 d, 20 Smo Sou[at<j£/o]u [a-]>)fi«/[ij!5]; lectio tarnen incerta est, cui ipse Boeckbius dubitationis signum addit.
2) ut Dittenberger O. G. I. S. 560. n. 9: vex avméu forma ayt\ta!ei non nata est nisi eadem infimae aetatis barbarie, qua identidem in libris manuscriptis siriKstlpui; pro éxi xépuic, vel kvctiïw pro dvéèyv legitur".



12
vocabulum ex eadem stirpe ope suffixi -xio formatum exstitisse contendunt ').
8. Verbi wotéu in Mon. Anc. traduntur formae: sk&vigx io, 13; 11, 9. ii; 12, 11. 13. 15, Toijirxi 15, 3, 7rs7ró^xx 14, 9 2), sed ttoisTv 6, 10; 7> 4> Upoxetm 4, 6. ;«'<?|s
Conveniunt haec consuetudini in Atticis titulis servatae, ex qua in noten verbi formis diphthongus sequente sono e {e vel jj) corripi potest, numquam tarnen corripitur, sequente littera o (Meisterh.-Schw. 57, 2).
Notandum autem, breviores formas sequente e-sono satis constanter adhiberi in Monumento Ancyrano. Namque aetate imperatoria correptae scripturae usum in Atticorum lapidibus fere extinctum esse dicit Meisterh.-Schw. 57, 3; etiam in Pergamenorum titulis breviores formae post annum 50 a. Chr. n. adhibitae non sunt (Schweizer 80); in titulis Delphicis imperatoriae aetatis diphthongus tantum legitur (Rüsch 111); etiam in papyris inde ab Augusti imperio acrius exstirpari formas diphthongo carentes, quae paucis tantum locis aetatem tulerint, afhrmat Crönert 118. Attamen initio saltem aerae nostrae breviores formae hic illic satis frequentes erant; sic aoristus hrbi/i<sx est in titulis Aegyptiacis apud Cagnat L G. R. I 1359, 4 (a. 13 a. Chr. n.), 1304, 2 (a. 7 a. Chr. n.), 1307, 2 (a. 2 p. Chr. n.), 1309, 3 (a. 23 p. Chr. n.), 1328, 2 (a. 31 p. Chr. n.), 1362, 4 (a. 33 p. Chr. n.), 1332, 9 (a. 81 p. Chr. n.), praeterea Kofou in titulo Galatico I. G. R. III 137, 27 (Neoclaudiopoli, a. 3 a. Chr. n.); etiam in papyris complures formae breviores ineuntis saeculi I p. Chr. n. sunt, cf. huius aetatis exempla, 'quae Crönert enumerat 118: P. Lond. II 177, 1 (a. 11 p. Chr. n.) 7roéÏTXi, B. U. 757, 15 (a. 12 p. Chr. n.) TsS^xoTroiipièvuv, ib. 636, 28 (a. 20 p. Chr. n.) wofouvi, quibus addere possum P. Oxy. X 1292, 3 (a. 30 p. Chr. n.) KOYiueiq.
Quod autum Monumentum Ancyranum et iroiéïv et licivttsx, noyaxt, •xexóvfXM scribere solet, „apte componuntur (ita Crönert 117) cetera deminutae Scribendi rationis exempla e titulis aet. Rom. protracta,
') sic 'Glaser 79, cui assentitur Mayser 418: „a-^/xx/x ist nicht durch lautüche Vert'auschung von ei > cei entstanden, sondcrn spatere vulgare Nebenform (ïyys/os, ''ctvKsia: 'éyyu.toc., ccvXyAz = ay\Ltict\ v^fAXix)."
2) Ad hanc scribendi consuetudinem certo accomodanda sunt, quae supplevit Bormann in Mon. Ancv I, 21 voK[\&ki^ l7ro(!)^a-ce] et 2, 14 [è7ro(i)>t<rccn)iv].



p. 138 dicit: „Fuerunt sane qui una cum consona (paragogica v) vocalem quoque, quae illam antecedit, interire jusserint, quorum in numero est, qui Monumenti Ancyrani orationem graecam conflavit: 'i<TTÓpy(7 otnib [1. fV)] 'Péfiyq 6, 5".
Ex verbi formis in £ desinentibus quae consonam v assumere possunt, solum perfectum elisionem nonnumquam admittere dicit Kühner-Blass I p. 234, exempla ex textu Demosthenis promens haec: £(A>j$' Oinog 19, 245; TxpeXvjï.vö'' êxsïvog 19, 187; <Jjj-£/Ai?<£' sxavog 34, 47; ég £ö/jc' xStxü 21, 120; ^S/x^x' ufl&S I9> 334- Sed quae propius cum exemplo nostro \o-Topvta farl conferri possint, non inveni; cum tarnen exemplaria Apolloniense et Ancyranum ad eandem versionem redeant (cf. Mommsen p. XXXVII), habeatque illud recte hrèpija-ev mi, Monumenti Ancyrani hrip^o-'' «r/ vel ex mendosa transscriptione vel lapicidae errore ortum esse apparet.
11. Jam quod ad modum attinet, quo in hac versione nomina Romana graecis litteris redduntur, plura omittam, ut AsvtXoi omisso ü (ut etiam in voce o-[xi]x^xpei£ 12, 11), Asvxioc nondum Aovxtoc,, Kolvrog Quintus sed Kópsivo? Quirinus, quae plane consentiunt communi hujus aetatis usui, qualem Dittenberger ') et Eckinger descripserunt. Quaedam tarnen, quae Monumento Ancyrano aliqua ex parte propria sunt, notabo.
a) Constanter in Monumento Ancyrano ü per ou redditur. Quamquam pauca quaedam scripturae ov exempla aeram nostram antecedunt (Eckinger ea quinque tantum numero esse dicit p. 64), proxime ad verum accedit, quod Dittenberger, Hermes VI p. 282 sqq., brevem vocalem ü, antea per 0 redditam, saeculo I ineunte ou scribi coeptam esse judicavit. Merito itaque de Monumento Ancyrano idem p. 284: „Ein auffallend frühes Beispiel für die konsequente Durchführung des ov = ü ist das Monumentum Ancyranum, welches mit Ausnahme des Prdnomen XiiirXioq durchgdngig so schreibt". Quippe in Mon. Anc. legimus 5, 1 'A^jrauA>jk>?, 9, 14 'Appovvriog, 6, 11. 17 Aovxpiïriog, 6, 6 'Lovhicixiog, 3, 13 Tovfiépuv, 12, 12 Qovpviog (ut etiam 4, 5; 8, 20 xv<yovp), quorum quaedam in titulis longe posterioribus per 0 scribuntur (cf. Eckinger p. 59 sq.), cum praeter UónXiog, quod antiquiorem formam
') Römischc Namen in griechischen Inschriften und Literaturwerken. Hermes VI. p. 129—155, p. 281—313.



15
diu servavit, tantum 17, 2 Aopivos^Xxüvo? 0 pro ü ostendat. Jam hoe documentum est constantiae, qua interpres nomina Romana graecis litteris reddit.
b) I longa in Mon. Anc. per ei scribitur in nominibus 9, 4 Uekuv, 12, 12 2f[;]A«va'$, 10, IO; 18, 22 Küpitvo?, 14, 8; 15, 14 E/'asxa? '), cum alia nomina ; habeant, e. g. 9, 8 Kxvivitjj, 4, 17 [K>j!/<rupivcp\, quae postea diphthongum quoque ostendunt (cf. Eckinger 44). Neque dubito in nomine Teipièxrvii; 16, 24, quod ceteroqui in titulis non invenitur, diphthongum pro 1 longa scriptam esse. Nam, quamquam apud scriptores, Lucianum Aelianum Cassium Dionem, codices inter formas Ttptèxmis, TeipidxTyi;, Ttjpi'SxT^c variant, optimi libri, ut Dionis codex pervetustus Vaticanus 1288, nee non excerpta Ursiniana et Valesiana formam TiptèxTVjg praebent (cf. Boissevain in Cass. Dion. 51, 18, 2). 2)
c) Sequitur notissima mutatio latinae vocalis ï in graecam £. Etiam in Mon. Anc. haec mutatio obtinet in nomine Antistius =
'Ayfómc? 9, 5, quemadmodum in titulo quoque Attico scribitur C. I. A. III 589, 2 (a. 6 a. Chr. n.), cum jam ante Monumentum Ancyranum scribendi ratio, quae magis cum latina congruit, 'Amloriof inveniatur in titulo apud Ditt. Syll. 3S5 = 3785 (Chii, inter a. 26 a. et 14 p. Chr. n.). Contra, cum in quattuor titulis Atticis $Xx[iévioi; scribatur (Eckinger 32), primum in Mon. Anc. Qhxfiivioi; est 10, 5; 19, 3; 19, 5. In hoe, ut in nonnullis aliis nominibus scribendi rationem sub initium aerae nostrae magis ad latinam consuetudinem redactam fuisse opinatur Eckinger 32.
Sed in quibusdam nominibus e vocalis numquam fere in usu esse desiit; inter quae haud dubie KxttstuXiov est, quod per longum spatium imperatoriae aetatis plerumque per e scribitur (Dittenberger, Hermes VI 138). Itaque mirum fortasse videtur, formam KxwituXiov quater.in Mon. Anc. legi 10, 8; 10, 1-4; II, 14; 19,4,
') in qua voce diphthongum pro 1 brevi scriptam esse V. Henry in Indlce grammatico apud Cagnat T. G. R. t. III p. 678 falso dicit; cf. Eur. Troad. 225, Phoen. 208, Ovid. Metam. 15, 50, Lucan. Phars. 5, 614, Catullus 84, li.
2) In papyro P. Petr. II 30 (b) 19 (c. annum 235 a. Chr. n.) legitur TeffiS&ryc., quod fortasse nomen Persae cujusdam est, pro quo Wilcken Ts</wJ«t>)4 scribendum esse ducit. In hac forma TeipiS&Ttis et pro s scriptum esse, cum nomen Armenicum „Dertrad" sit, opinatur Mayser 79. Attamen mutatio litterae e vel >) in ei satis rara est in nominibus graecis, latine nomen semper Tiridates cum 1 longa audit, et graeca forma Ti$/>/}«ti)$ recentissima videtur esse, qua semper Xiphilinus utitur.



§ 2. De consonantibus.
1. Gemina consona p simplici littera exprimitur in Mon. Anc. 15, 17 irpoxxreiXiifiêvx$.
: Non raro in vulgari lingua geminis consonis altera detrahitur, cum fïnis syllabae non jam in medio consonarum sed ante consonas poneretur, ex quo factum est, ut geminata consona in plerisque dialectis neo-graecis perierit (Thumb, Handbuch § 36, Hellen. 23). In titulis Atticis simplicis scripturae exempla jam saec. IV a. Chr. n. inveniuntur (Meisterh.-Schw. 95, n. 844); in papyris inde a saec. III a. Chr. n. testimonia crebriora fiunt (Mayser 211); Magnesiae ineunte saec. II (Nachmanson 89) Delphis etiam saec. IV (Rüsch 226) altera consona nonnumquam intercidit; sed multo magis imperatoria aetate neglegitur (Schweizer122, Thumb, Hellen. 23). Cum liquidis autem nasales consonae ceteris frequentius semel exarantur (Mayser 211). Sic cum nostro exemplo conferr;i possunt multa exempla vocis ypx/ixrevs sim. (cf. Mayser 213, Meisterh.-Schw. n. 844), et proxime conveniunt, quae Mayser 213 ex papyris enumerat: P. Lond. II p. 14, 30 (a. 116—ui a. Chr. n.) xvrsih>if*èvxi, Canop. Deer. 63 B (a. 237 a. Chr. n.) irepiei*.*ifiêv>i, et Crönert 74 ex voluminibus Herc. 7rspisiXXypiêvuv pro vipieiK^fiiikvav.
2. Contraria ratione ex simplici consona gemina nonnumquam facta est, cum finis syllabae non ante consonam, sed in ipsa consona poneretur (cf. Brugmann 131, 2). Sic in Mon. Anc. sibila falso geminata est 2, 11 ^<pifftr[xfièviii].
Cum ante medias et aspiratas sibila haud raro geminata scri-, batur (cf. Meisterh.-Schw. 89), consona illa vocalibus inclusa per longum tempus non aeque duplicatur; in papyris inde ab altero demum p. Chr. saeculo hoe observari posse dicit Crönert 93. Pauca tarnen, quae exemplum nostrum aetate antecedunt, testimonia sunt, aliquanto plura in compositione verborum: Ditt. Syll. 546, 5 = 32i8 (in Olbiopolitarum decreto ineuntis saeculi IV a. Chr. n.) eho-xyoayviv, I. G. XII 3, 330 (Therae, a. 210—195 a. Chr. n.) ot;Wo<£c$ passim, ex papyris Mayser 217 profert: P. Par. 41, 3 (a. 158 a. Chr. n.) e}<r<rxvystéw, P. Magd. 17, 4 (s. III a. Chr. n.) xxTxtrrx<ro- sa?, P. Lond. I p. 11, 43 (a. 162 a. Chr. n.) virêypxtyx "2.7xpxxim, nee tarnen in mediis verbis exempla



19
desunt, cf. quae Mayser 219 citat: P. Tebt. I 85, 3 (a. 113 a. Chr. n.) x<pé<Tbsi (est dativus vocis x(pe<rt<;), P. Tebt. I 72, 373 (a. 114 a. Chr. n.) ÈKiretTtrétv (alterum cr postea deletum est), B. U. 994 II 9 (a. 113 a. Chr. n.) owgüv (=ov<rüv). Sed quod initio minus frequens erat, ab altero p. Chr. saeculo saepius observatur. ginter temporis decursum", ita Crönert 93, 2 „geminandae sibilae usus vitiosus evanescit fere sequente consona, latissime se extendit ante vocalem". Sic ex papyris ïp'pwiro-o, onjovwrf et plura alia exempla enumerat Crönert ib.
3. Jam inde ab altera s. IV a. Chr. parte sibila in consonam £ mutari se passa est praesertim ante consonas (3, y, 5, (jl (Meisterh.-Schw. 88, Jannaris § 68). Sic etiam in Mon. Anc. 17, 18 %fié(Txi legitur. Mutatae sibilantis plurima exempla ex titulis et chartis collegit Crönert 96. Verbi %fiswuvxi imprimis plura testimonia in titulis sunt (cf. Jannaris § 68); in codicibus Novi Testamenti praeter %pt,ópvx formae Zfievvvvxi, x^fieerov sola hujus rationis scribendi exempla sunt (Blass, Gr. § 10), in hodierna dialecto Pontica quoque «jS^oras = xafieo-roq et Ptyvoo = a^va inveniuntur, (Hatzidakis 28. 407).
Ex eodem fere tempore ipsa sibila quoque affini litterae jungi potest (Meisterh.-Schw. 92 \hira^\cpi^sv ex titulo anni 268 a. Chr. n. citat), ut etiam in Mon. Anc. 15, 15 fieltrtyvoi; scribitur. Etiam hujus scribendi rationis, quae non tam late vagata est, exempla affert Crönert 97.
4. Assimilatio inter binas voces, quae sat frequens est in titulis Viereckianis (Viereck 55 ; etiamtum in epistula Augusti a. 31 legitur èpi itxffiv VI 20), non deprehenditur in Monumento Ancyrano, ut in ceteris quoque titulis imperatoriae aetatis hujus modi assimilatio fere semper respuitur (Lademann 66, Schweizer 136).
In mediis autem vocabulis accomodandi ratio magis ante labialem quam ante gutturalem admittitur, ut multifariam observatum est, e. g. in titulis Atticis (Lademann 73), in papyris et in codicibus sacris (Crönert 57 sq.). Etiam in Mon. Anc. praepositio iv ter ante labialem assimilatur: t, 19 lyty\j\khu$\, 13, 1 s(i(3ohx, 15, 16 sfiirpotröev, non vero ante gutturalem *). Praepositio autem
1) In titulo hy.£%cepxy{j.é)iai;, 17, 19 «yxparifc; ante labiales autem assimilatio neglegitur: 5, 16 evT«/KffAiï<£0jf, 6, 5 'év7rpo<rögv, 17, 17 ly^fA/cv;, 19, 8 ev/evpttr^iot^.



20
<róv, quam etiam in libris sacris minus quam iv accommodari dicit Blass, Gr. § 19, nusquam assimilationem admittit1),
Etiam in vocibus, quae compositae non sunt, dissimilandi usus non nisi ante gutturalem deprehenditur; sic semper fere in voce êvyvg ejusque derivatis, praeterea xxtvivivxx 9, 13; 9, 20, Itov/xvov 15, 22 leguntur2).
Jam, quod non exspectes, exemplar latinum ad hanc consonarum dissimilationem efficiendam pertinuisse asseveravit E. Diehl, Res Gestae3, qui in adnotatione ad vocem hxsxxpxyfiévxg haec scribit p. 5: vso überwiegt v vor y x x (vergl. èvyvg, trvvxXvirog, irvvx^vov, hxpxtv\g u.s. f.): neben etymologischem einschlag (Meisterhans3 112 f. 5. 8) ist einfluss des lateinischen zu berücksichtigen\ Sed linguae latinae nullas omnino partes hac in re fuisse, jam apparet ex titulorum testimoniis, quae ex omnibus saeculis speciminis instar collegit Meisterh.-Schw. 113: jam. saec. VII vel VI a. Chr. n. legitur hyvc; C. I. A. I 465, 2; necnon vocum èvyvg, svsvxelv, tvvx<xv£iv plurima exempla ex papyris saec. III a. Chr. n. exaratis protulit Mayser 236, et ex antiquis Asiae minoris titulis Nachmanson 107.
5. Consona v paragogica, quae in titulis inde a Macedonum tempore summopere praeponderat (Meisterh.-Schw. 113, Lademann 76 sqq.), in Mon. Anc. quater tantum abest in media oratione ante consonas: 7, 4 èxétevos koieïv, 8, 10 rpi<r[i] iwplxtriv, 15, 14 hxTetvov<rt irpig, "18, 11 Kpoo-tiyépeviré (te 3).
Vox slxotri tarnen, quae ante saeculum IV a. Chr. n. v paragogicum respuit, et recentiore quoque aetate longe plurimum mobili consona caret (Lademann 82), in Mon. Anc. quoque numquam litteram v assumit. Nam slxotri scribitur non tantum ante consonas: 8, 8 elxoo-i irévrs, 8, 18 [ekair]; [ftv]pixSuv, sed etiam ante vocalem 15, 21 èixosi èxrü. Itaque 9, 18, ubi Mommsen legit [sho \<ri\v svixv-
i) 5, 14; 7, 18; 18, 10 (rvvretvret, i, 22 <ri/v[yw»fHfv], 18,17 «i»*f$*A*/«»«fc item
O-VVXtyTOC. 24'es.
a) 2, 2; II, 17; 12, 4; 13, 9 hyvt, 14, 23 'ivyia-Tct, 16, 8 tfvyirev-, contra 9, H iyyC$, 17, 21 fisr^ntyxcc, 18, 7 Siyveyxx.
3) Numquam abest antë vocales, neque in pausa orationis omittitur. Etiam in medio sermone plus additur quam omittitur: I, 12 airê$ei%ev xai, 4, 2 'érinv Séxa, 7, 17 yLtrixaan ry(, 9, 24 7rAs/o<r<v «<t«msc, 10, 15 mah&yMittv (ïtyla-rotq, 14, 21 ÏAaf&v «ai, 17, 9 £A«f3ev Sqpov.



21
rovg, cum initio versus i8i in lapide deprehendatur//IENIATTO/2, scribendum esse puto [s;xo|o-]; svixvrovg. Nam plenior forma vocis in universa vulgari lingua rarissima est: in chartis Aegyptiis Crönert nusquam elxoetv ante consonam repperit neque praeter eïxoviv, x P. Grenf. II n8, 7 (a. 305 p. Chr. n.) ante vocalem (Crönert 141, 2); nee unquam a Septuaginta interpretibus tixoaiv traditur (Thackeray 135); libri Novi Testamenti non norunt nisi formam slxotri, quae duodecies absque v scribitur (Blass, Gr. § 20)
6. Denique in nominibus propriis consonans latina v per ov fere redditur 2) (cf. Dittenberger, Hermes VI p. 302 sqq.) • semel tantum per (3 in nomine Artavazdes 17, 16 * AprxPxfyg 3), quod et latine per b scribitur, lat. 5, 29 Artaba[zi\; neque plus quam semel latina consona omittitur 17, 2 Aopt,vos^xvvog, Dumnobellaunus, quod in nummis Dubnovellaunos scribitur (cf. Mommsen p. 139).
Scripturae ~Nxïog pro Gnaeus 3, 12; 8, 20; 9, 4. 21 multa in titulis testimonia sunt (cf. Eckinger p. roi), jamque ante aeram nostram ita scriptum est C. ï. A. III 585, inter annos 15—10 a. Chr. n.
') In titulis quantumvis rara aliquanto tarnen plura testimonia sunt quam autumat Blass-Debrunner, Gr. § 20, qui cum Sommero, Zwn inschriftlichen vS l$tf.kv<rrix6v 1907 p. 19 sq., semel tantum in titulis formam élxo<rt\/ tradi affirmat. Quattuor exempla in titulis Atticis invenit Lademann 82; ex titulo Asiae minoris unum adfert Nachmanson 112; praeterea s'Uoa'iv est in pausa Ditt. O. G. I. S. 332, 42 (prope Elaeam, a. 138—133 a. Chr. n.) et 483, 47 (Pergami, Trajani aut Hadriani aetate), dein Hkoitiv xai Ditt. O. G. I. S. 748, 5 (Cyzici, a. 281—263 a- Chr. n.) et s'lxoa-iv 'i% in eodem titulo v. 15.
2) 6, 6 Ov&^yioi, 10, 12 Ouehlct, 3, II; 6, 12 Ovrjovxiof, 17, 14 OJoWonifs, 10, II 'AovivTtvot, 9, 6 KaAou/avej, 10, 6 'Oxraovtie, 4, 7 ufov&Kiq.
3) Contra 15, 5. 11; 17, 1 'Apraci/aVJi);.



CAPUT II. De vocum formis et proprietatibus.
§ i. De flexione nominum.
Viereck p. 59 declinationem nominum in titulis Romanorum consuetudini saec. II et I a. Chr. n. in universum convenire statuit. Eandem fere consuetudinem in Monumento Ancyrano inveniri consentaneum est, ex quo tarnen haec notare liceat.
1. Nominum in -suc desinentium accusativum pluralem in -sic, terminari: 17, 13 pcuriteï?, 6, 9; 7, 4 UpsTg, cum ejusmodi scriptura inde a fine saec. IV a. Chr. n. in universam .linguam recepta sit (Meisterh.-Schw. 141, 9, Crönert 173, 2) vix opus est ut commemorem.
Sed perquam memorabilis est forma nominativi pluralis (3xtriXésg 16, 22, quam in (3xa-iXsïc mutandam censet Mommsen, quod Diehl in textum recepit. Quamquam Mon. Anc. usitatam nominativi formam PxeiXelc. ter habet 2, 21; 16, 21. 23, tarnen fixo-ihssc hic retinendum esse duco. Namque non tantum in titulis Atticis, qui saec. IV a. Chr. n. scripti sunt, solutae formae frequenter apparent (cf. Meisterh.-Schw. 140, 8, Lademann 99; sic juxta septem formas in Itk terdecies formae 'Aéiiovss?, A'feuvssc, similes traduntur C. I. A. II 943), sed etiam a posteris eadem scribendi ratio nonnumquam adhibita est. Praeter exemplum nostrum ex titulis et papyris enumerare licet: C. I. A. III 2, 1336, 4 (aetate imperatorum) yovssc, quod tarnen in carmine legitur, Ath. Mitt. XIV 89 n. 5 (Myrinae) avyysvssi;, in papyro Epicur. Oenoand. 48, 4, 11 fi[x]<TiXssc (cf. Crönert 171, 1). Atque multo plures solutae formae in libris recentiorum scriptorum traduntur; Lobeck, Phryn. p. 69 jam notavit: Aelian. H. An. 13, 19 Kso-rpssc, Pausan. 6, 19 Mvovssc, Lesbon. Aoy. Uporp. 26 Cpovssc, Appian. Bell. Civ. 2, 109 Ispssg, Philo 870 D tokssc, et Crönert 171,1 plures formas fix<riXÉsc, ittkssc,



23
Uphs ex libris Strabonis, Josephi, Appiani aliorumque profert. Quae exemplum nostrum satis confirmant; praeterea Schweizer 84. 153 de dativo yovkowriv et nominativo avyyevêec. disserens, -eex genetivo in ceteros casus inductum esse suspicatur ]), et merito provocat ad declinationem nominis in multis dialectis neo-graecis, quae -e- in omnibus casibus habent: fixtrihêxc, Gen. -éx, Ace. -ex, Nom. plur. fixaiXeitei;, Gen. -éïSw, Ace. -fj'3*? (Thumb, Handbuch §71).
2. Nominativus plur. vxüg pro vijsg traditur 13, I èv y rpixxoi/TX vxïic. èvxvfx,xyyi<Txv.
Hanc nominativi formam, quae nusquam in chartis Ptolemaeorum aetatis legitur (Mayser 269), tarnen in vulgari lingua usurpatam fuisse jam apparet ex Phrynichi et Moeridis testimoniis. Phryn. 170 Lobeck: x't vije<; tpelc,, ovy x'i vxv*;. eoXotxov yxp. tffixpre yxp Qxfiupïvoi;, YloXèficov xx) 'LuMxc,, x't vxve. sIttovtsi; .'.. KoXXixvoc, 5' 0 GOCpiGTvie xxovaxt; irxpx tivo?, oti oö yjpvi x't vxvg Xèysiv, xKXx x\ vijsc, uyóy tüv Xkyeiv xx) rijv xhixTixiiv ó[toiuc. tx$ vijxe. oux ïyei §£ ovrug. •Lenius paulo Moeris 204: vijeg, ég ©oujcuS/Sjjs ,Attixo'i, vxvt;"~E,}>\vivec.. Nominativum xl vxvg Polybio 5, 35, 11 vindicavit Hultschius, Plutarcho V. Dion. 25 Sintenis; multaque ex posteriorum libris testimonia collegerunt Wesseling ad Diodor. 2, 17, Lobeck ad Phryn. 170, Schmid, Att. I 48, III 29, quae nullo suo merito suspecta visa sunt Schmidtio, De Flavii Jos. eloc. p. 499. In titulis vix invenitur; praeter locum nostrum xl ïspx) vxv[c.] legitur apud Kirchner, Inscr. Att. 1035, 37 (saec. I a. Chr. n.), cf. Lademann in Addendis p. 123.
3. Adjectiva, quae duplicis generis sunt, quamquam in recentiore lingua saepius nova forma feminina augentur (Mayser 291, Blass, Gr. § 59), in Monumento Ancyrano semper solito more usurpata invenies: 1, 16 xpi\ae<nv hVi\xoic,, 3, 2 xvrit-ovtrtov xpyyv, 7, S irvtyv ,~E,vjxXm. Adjectivum hixvvioq., cujus genus jam antiquitus vel duplex vel triplex erat, yi Monumento Ancyrano duas tantum formas habet: 3, 10 vtcxteixv èvixvetov, 6, 9 èvixviriov êuirixv,
•) Huc etiam pertinere videtur, quod soluta ace. plur. forma -s'«{ in papyris
saec. II p. Chr. n. exaratis reviviscit, cf. Crönert 173, 2: B. U. 176, 9 (Hadriani
aetate) [7]ej>s«{, 77, 18 (inter a. 172—175 p. Chr. n.) vxoypcapéxf, B. U. 553, !, 10; 2, 3 (s. II p. Chr. n.) sraAsaj.



25
fiyxoc, o-txSIm irepi irov rpixxoiriwv, 3, 18 irevTxxwjiXioi irepi irov rov xptóftóv.
2. Adverbio ov latinum vquo" redditur: 14, 12 ov ovre xxrx yijv ovte xxrx óxhxtro'xv 'PayLx'mv tic. ... irpoo~>j^.êev, quo neque terra neque mari quisquam Romanus... adit, in quem locum Diehl p. 35 falso notat: „statt ov erwartet man oï". Namque in vulgari lingua adverbia loei iroï et oirot prorsus exoleverunt (sic in Novo Test., Blass, Gr. § 103), quorum locum irov et oirov gerunt, ut dicit Moeris 207: iroï 'Arrixoi, irov xoivóv (cf. Raderm. Gr. 55, Schmid, Att. I 91).
§ 3. De comparativis.
Kaibel p. 199 usum comparativi %ttuv in Monumento Ancyrano improbat his verbis: vPotest quidem 'minor' comparativus et yrrwv et èXxrruv esse, sed vitiose Me scripsit 13, 2 [x't] Te vjo-trovec irteiovc. hxvfixyyisxv ('plures autem minores') nee magis recte in oratione etiam alio nomine vituperanda 8, 7 xlrtveg èpix) èiriSéo-eig ov^éirore yfirov v\}êov el? xv'Spüv ptvpixSxg e'ixosi irévre ('pervenerunt ad hominum millia nunquam minus L et CC'f'.
Quod ad versum 8, 7 ov^éirore ijtrtrov ijhó[o]v e[ï\? xvhpxc ftvpixSuv elxoiri irévre, vox yj<ro~ov opponitur tü irXetov, quae propria notio est comparativi IXxttov. *Ho-tTov hac significatione numquam apud classicos scriptores inveniri testis est Thesaurus H. Stephani s. v., qui unum tantum affert exemplum, ubi wo-ovx „pauciora" est, oppositum rep irtetw, cum Zeno apud Diog. Laërt. 7, 23 dicit: èix tovto dvo cerx lyofiev, gto'iix Te ev, "vx irXeiovx fiev xxova[tev, %ttovx S« Xeyufiev, ut plura audiamus pauciora dicamus. Sed eadem significatione saepius yo-irov legitur in libris Vet. Test.: II Macch. 5, 14 Öxtw Te ftvpixdeg èv txïc. irxo~xic. ypiépxii; rpiv) xxre(pêxp^o~xv, réo-o-xpeg fiev èv xeipüv vopixT?' ov% ïjrrov §f rav è<r<pxy[téva>v èirpxdvjo-xv, IO, 17 dvelKov Te ov% vttov rüv 'Sivf&vpiuv, 15, 27 xxTeaTpmxv ovTev ïjrrov [ivpixSuv rpiüv xx) irevTXxio-yiXiav; atque idem Macchabaeorum liber voce èXxrrwv eadem significatione utitur: II Macch. 5, 5 irxpxKx(3m 0 'Ixtruv ovx èXxrrovg ruv //A/W, 8, govx èï.XTT0Vc. Tav ditrpivpiuv, 12, 4 ovTxc. ovx ïXxttov tüv èixxoo-iuv. Itaque apparet, voces Sfarwv et èKxTTm ad ^minus numero" designandum in recentiore lingua



26
promiscue usurpatas esse. Suidas quoque in lexico simpliciter scribit
%ttcov = è^xttuv.
Quod ad usum vocis ijVrwv attinet in verbis 13, 2 èv j? Tpixxo[v]rx vxvg e[t0o\x iypuvxi rpiypeit; ij ^ixpor[oi, «I] %<r<rove<; irtehuc. èvxvyMyyaxv, vocabulum nostrum etiam voci pisi&v potuisse opponi, quod proprie vocis èxxrroov est, exemplis probare non possum, sed quid, quaeso, obstat ne putemus, interpretem post verba „rostratae naves triremes aut biremes" de navibus infirmioribus cogitasse, quae propria vis est vocis fyrruv.
§ 4. De nominibus numeralibus.
1. Dativi forma Sus-/ in inscriptione Monumenti legitur: èvxeyxpxyftêvxc. yxXxxlt; ctviKxh; Sus-/. Forma haec, quam Phrynichus improbat 210: Swr) [w »Mx IvoTv, jam a fine saec. III a. Chr. n. in titulis Atticis nonnumquam lecta (Meisterh.-Schw. 157, Lademann 104), in vulgari lingua est usitatissima (cf. Crönert 199, 1).
Genetivus "Svelv traditur 11, 8 f?« ZueTv. Cum genetivi forma non declinata Sóa in vulgari lingua praevaleat (rüv Süo constanter fere praebent papyri, Mayser 313, Crönert 198, l, necnon libri sacri, Helbing, Gr. 53, Blass, Gr. § 63), Augusti aetate apud scriptores plerumque §u£H>, interdum Stio adhibitum esse exemplis probavit Crönert 198.
2. In componendis numeris cardinalibus Monumentum Ancyranum ex recentioris sermonis usu (Mayser 316) majorem numerum priore loco ponere solet: t, 1 "èsxxsvvèx, 4, 5 $exx7rêvTs x), 8,8 elxotrt ttsvts (quamvis alius ordo sit latine: quinquaginta et ducenta), 8, 10 rpixKovrx Tpiv[)] livpixo-iv, trecentis et vigint[i) millibus, 7, 21 s(3So^xovtx ir[èvT]e ^vxpix, HS trecenos, 19,* 4 vxo) Syèioyxovrx 5uu, aedes [nu]m[ero octogintd] duas.
Copula in latino exemplari, ubi duo tantum numeri conjunguntur, semper adjicitur (cf. Mommsen p. 193 sq.), sed in versione majore numero antecedente copula xxi, ut in recentiore graeca lingua plerumque abest (Mayser 316, Thumb, Handbuch § 129),
') At 7, 13 irsvrsKXiSiKCcéreit, cf. Meisterh.-Schw. 160, 12: „/» der Zusammensetsung ist nur die Form irtrrtx*li$xa möglich".



27
sic in versione Ancyrana inter numeros cardinales semper omittitur; videas praeter exempla suprascripta 8, 8; 8, io; ii, 18 XeiTpZv Tpi<T[f/.upiuv] irevTOMiiryeiXiw, pondo triginta et quinque millia, 12, 23 ytiXiuv hxTXxouiav jraSfwi/], mille et octingentos pedes, 12, 24 yjXtOQV iïtxxocriuv, [mille] e[t] ducenti
Semel tantum ex antiquo more legitur: n, 3 5[u]a [xx) iyictyxovtx vxovg, ubi et latine: duo et octoginta templa.
3. In numeris ordinalibus minor numerus plerumque praecedit, non tantum in formis cum Séxxtoc. compositis: 8, 15; 12, 13; 18,9 Tpiaxxicié'xxTOv, 8, 9 oxTOixxièsxxrov, quae in recentiore lingua late diffusae erant (cf. Thumb, Hellen. 72 sq.), sed etiam 4, 13 [Suaxxi\T£a,<rxpxxoa,róv 2) legi necesse est. Quamvis ratio haec in majoribus numeris multo minus appareat, conferri possunt quae Mayser 318 ex papyris protulit: P. Par. 29, 21 (a. 163 a. Chr. n.) sxxxteixogtÓc, P. Petr. I 25 (2) 2. 4 (a. 250 a. Chr. n.) rsrpxxxistxoa-Tije, et Jannaris 646b:'B. U. 234, 12. 17 (a. 121 p. Chr. n.) rsrpxe&xoo-TÓc.
Ex Attico more scribitur: 2, 23 [T/»<z]x[a(JTa]v xx) e@$oft[ov], ubi alius ordo est latine [se]p[timum et trigensimum]. Semel contra veterem consuetudinem (Kühner-Blass I p. 629) xxi omittitur 18, 15 s(3'SBfitjxó<TTbv sxrov, ut in exemplari latino septuagensu[mum sextum], ubi tarnen utrum copula fuerit necne in fine versus non apparet >' sed idem in recentiore lingua nonnumquam observari licet, cf' Dan. 10, 4 èv yftépx 'eïxoirrfj TSTxpry, Ditt. 0. G. I. S. 199, 39 (monumentum Adulitanum, saec. I p. Chr. n.) ehoo-Tcp ijSSó/ia.
§ 5. DE PRONOM1NIBUS.
1. Pronomina possessiva £^a'?, trog in recentiore lingua in usu esse desierunt. lam in papyris aetatis Ptolemaeorum prorsus fere evanuerunt; in eorum locum genetivi pronominis reflexivi èftxiiTOv,
1) Consentaneum est copulam adscribi in his 4, 15 xsfyxKxi reTpxx6[<rixi e]£i}xBvT« H»\ji&ieq xeii rptrx'*'ec']> etiam 4, 20; 5, 3. Adverbia numeralia antem copula conjungi videntur. etiamsi major numerus antecedat: 2, 17 T[svr]»fxovT«x<s [xxï] xe»T«J[«<;], qu[inquagiens et quiri\quiens, fortasse etiam 2, 9 s\xotrx[xtq xxï «V«g], [vicieus se]mel.
2) Sic potius scribendum puto quam [Svo xxï] Tsr<rxpxxotrróy, ut Mommsen habet, et post eum Diehl, Cagnat.



28
ffxvroü usurpari solent (Mayser 304) '); in libris quoque Novi Testamenti multo minus inveniuntur (Blass, Gr. § 285), idemque observatur apud posteriores scriptores, e. g. in epistulis Synesii (Fritz 93), in Prato spirituali Moschi (Hesseling, Moschus 48); lingua denique neo-graeca adjectivis possessivis prorsus caret (Thumb, Handbuch § 142).
Itaque mirari quis possit, in Monumento Ancyrano possessiva pronomina frequenter legi, namque ipóg, ypèrspog usurpantur, contra genetivus pronominum personalium (iov, ypüv 1 lies tantum invenitur. 'Viereckius p. 61, idem observans, de latini sermonis imitatione cogitavit: „Romani, inquit, saepius utebantur pronominibus possessivis êptég, y/térspog, v/iérspog quam genetivis pronominum personalium /iov, vinwv, byüïv". Cumque pronomina possessiva in optima Graecitate majore vi plerumque dicantur quam genetivus pronominis personalis, in Monumento Ancyrano, quamvis longe plurimis locis adjectiva possessiva recte usurpentur, exempla sunt, ubi non erat gur cum pondere ratio possessiva; exprimeretur: e. g. 2, 20 h [r]o7q i [*o 7 c. [öptxptjfioig [irpb ro]ü s ptou xp[*[xT0g]... irxpiliyjlvio-xv, [in triumphis meis] ducti sunt ante currum meum, 6, 13 rvpt viiJL£pxv èx rijg vuist k p xg lirawpixg Trpoo-qyópevosv Avyovo~rxXix, [diem Augustali]a ex [c\o[gnomine nostjro appellavit, 11, 3 [T]fA£[/]w[^»Ji'fl!/ virb] rav èfiüv xhypovóftwv hrkrx%x,perjici ab heredib[us jussi], atque interpreti vix quidquam inter possessivum et genetivum pronominis personalis interfuisse patet ex diversa versione: 18, 2 Ttjg if&ïjg 'oixtxg, aedium mearum, 18, 12 rijg óïxixg (io v, aedium mearum.
Attamen necesse non est, ut hoe nimio pronominum possessivorum usu interpretem Romanum hominem fuisse demonstratum putemus. Namque in Monumento Ancyrano saepius inveniri pronomina èfiég, fiyLerepog, quae cum vi saepe dicuntur, jam ex natura hujus tituli, quo Augustus res a se gestas enarrat, non sine probabilitate explicatur. Atque hoe quoque considerandum est, usum pronominum possessivorum in quibusdam Asiae minoris dialectis extinctum non fuisse. Blass, Gr.2 p. 171 pronomen l(iig, quamquam in aliis N. T. libris raro inveniatur, ab evangelista Joanne frequentari
') cf. Mahaffy in P. Petr. I p. 39: „ƒ notice that in the Greek of these peopléefiÓQ seems to have disappeared (there is a possible exception in XIV 13 [t]?' •y]vvctt>cl) ; cases of the personal pronoun, iiieewroO, supply its place".



29
ostendit. Ad quae Thumb, Theologische Literaturzeitung 1903 p. 422: vEs scheint mir beachtenswerth, dasz das Joh.-Evangelium sehr haufig das Possessivum èftóe gebraucht, das sonst (wie über~ haupt das Possessivpronomen) sehr selten ist. Man k'ónnte also vermuthen, dasz in der Heimath dieses Evangeliums die Pronomina èftóe u. s. w. noch in starkem lebendigem Gebrauch waren, wdhrend sonst die Verwendung von [&ov, o~ov u. s. w. üblicher war. Nun sind thatsdchlich in den (neugriech.) pontisch-kappadokischen Dialekten die possessiven Adjectiva erhalten geblieben in allen anderen neugriech. Dialekten durch (/.ov, <rov u. s. w. ersetzt worden. Wenn man diesen Zustand in das Alterthum zurückprojicirt, so ergabe sich also etwa Kleinasien als das Herrschaftsgebiet von iftóg, tróe u.s.w., und die Vorliebe für tfiie bei Joh. würde diesen Autor nach Kleinasien verweisen". Cui adstipulatur Moulton p. 59. Quocum convenit, quod Antiochus, Commagenorum rex, nobili titulo, quo facta sua celebrat (Ditt. O.G.I.S. 383, Nemrud-Dagh a. 69—31 a. Chr. n.), adjectiva possessiva êftic, yfiérspoe crebro usurpat (28^, exempla congesta sunt apud Dittenb. n. 6), numquam genetivo pronominis personalis utitur; saepe autem pronomina ea possessiva sine pondere dicuntur, e. g.: v. 47 èftüv irpoyóvuv, 56 sfiij? re icxrp'i&oe, 126 Tw(ia/voq èftov, 215 7rx7<nv ixyévoie re ê/ioïe.
2. Adjectivum tèioe pro pronomine reflexivo dici, usu satis frequenti in recentiore lingua (cf. Mayser 308, Moulton 140 sqq.), nusquam luculentius exemplum est quam in Mon. Anc, ubi interpres verba latina vremisi in municipia sua" bis vertit: airsKepfyx (nxTviyxyov) sis rxc l^ixg iroXeic 2, 3; 9, 10.
3. Relativa pronomina oc et daric plerumque rite distinguuntur; semel vel iterum tarnen oanc, quod in Monumento Ancyrano quoque non nisi nominativi casu usurpatur (cf. Blass, Gr. § 64, 3), loco pronominis Se, ad certam rem refertur: 4, 12 viTie xwo\rei(i^\o-iq... [o"]yv£[x]Af/V^, et certius etiam 14, 22 ftéyji nóXeue N«fixrye, %ne èariv hyitrrx Mspóvi, qui usus jam in vetere Ionica lingua apparet (cf. Herodot. 2, 99 icoXiv ijrte vvv Mé(i(pie xxhêsrxi) atque pervulgatus est in lingua communi (cf. Blass, Gr. § 293, Moulton 146).
') Fusius de usu proftom. possess. in bis dialectis agit Thumb, Handbuch p. 85, 3).



30
4. De pronominis kxxTspos in Mon. Anc. forma Kaibelius ultimo loco disseruit p. 201: „Denique", inquit, „ridiculum sane ignorantiae exemplum inter pres edidit 15, ip, recte id a Bergkio exagitatum; scripsit Augustus 'colonias in Africa Sicilia Macedonia utraque Hispania Achaia ... deduxi'. llle vero", sciscitatur Kaibelius, „quid inde exsculpsit? xkoikIxc èv A</3ü}j XiKetix Mxxehovix èv êxxrépx rs 'Io-ttxvIx "Kjxix... xxTfoxyov; itaque postquam 'utraque1 recte vertit èxxrépx nondum sibi satis fecisse visus 'que' particulam iterum vertit te".
Verum enim vero idem interpres, duobus locis pronomine hxxTspoe contentus, non addidit particulam re: 7, 18 ÊxxTspov xvrüv, utrumque eorum, io, 14 sxxTspov ro epyov, utrumque opus. Itaque sine ulla dubitatione confirmaverim, interpretem etiam 15, 19 „utraque" recte vertisse, copula ts tantummodo orationis variandae causa adjecta; quod pro explorato habeo, cum praepositionem quoque iv interpres addiderit, quamvis deficiat in textu latino.
§ 6. De verborum flexione.
1. In verbo xöl-eiv. augmentando interpres diphthongo su usus est: 4, 8 ev%y<rx, 14, 4 è7rev^t7]x.
Pertinet hoe ad recentioris aetatis usum, ex quo augmentum verborum, quae a litteris xu incipiunt, nonnumquam in eu abit. Meisterh.-Schw. 172 ex Atticis titulis saeculi I a. Chr. n. exempla profert: C. I. A. II 628, 30 (c. a. 80 a. Chr. n.) sTrsv^fiévov, I. G. II 5, 630, b, 18 (c. a. 34 a. Chr. n.) eu&osv, Kaibel, Epigr. 192, 1 (Therae, saec. I p. Chr. n.) evyovpMv (quae est forma verbi xbyhm). Hisce Lademann 125 addit: C. I. A. III 1, 78, 12 (saec. I p. Chr. n. exeunte) svXsi, Ath. Mitt. XVIII p. 192, 5 (tit. Att. saeculi II p. Chr. n.) £v%vi[èvi\. Insuper addendum est Ditt. 0. G. I. S. 497, 8 (Puteolis, Antonino Pio imperante) sv&o-óxi. Etiam in libris Herculanensibus yv- et ev- promiscue reperiri dicit Crönert 204; papyrus Iliadis CXXXVI Mus. Brit. ubique sv in augmento exhibet; apud scriptores quoque non pauca exempla inveniuntur (cf. Crönert 204, 4, Thackeray 200).
2. Termini quidam temporum, ab antiqua consuetudine discrepantes, plane cum communis vitae usu consentiunt:



31
a) Tertia pers. plur. plusquamperfecti in sitrxv exit 13, 8 sitrriixsitrxv. Cum antiquior terminus -strxv in titulo Attico anni 323 a. Chr. n. adhuc exstet (Meisterh.-Schw. 165, 4), recentiore aetate forma -sitrxv communior est: papyri Aegyptiacae saeculi II a. Chr. n. -qtrxv — -sitrxv praebent (Mayser 324); libri sacri tam Veteris quam Novi Testamenti non nisi formam -sitrxv norunt (Thakeray 216, Blass, Gr. § 86); Polybius -sitrxv terminationem plus quam -strxv habet (Hultsch III p. 90) '); ceteros eorum, qui de his terminis scripserunt, locos enumerant Mayser 324, Helbing, Gr. 68.
b) Imperfectum ijfitjv Mon. Anc. 2, 23 pro Attica forma vjv jam vulgatum est in papyris Aegyptiacis, quae ïjv ignorant (Mayser 356); etiam in libris LXX interpretum vmyv semper (6oies) legitur (Helbing, Gr. 108); saepissime quoque apud scriptores recentiores, ex quibus complures locos collegerunt Sturz 169 sq., Lobeck, Phryn. 152, Schmidt, De Flav. Jos. eloc. 484.
c) Aoristi secundi cum primo exaequati exemplum est Mon. Anc. 1, 14 é[?X](Xt[5]. Hujusmodi aoristi secundi termlnationes, ab aoristis sJttx, yvsyxx, quos jam veteres littera x terminabant, profectae, non ante saeculum primum a. Chr.'n. in consuetudinem venerunt (cf. Thackeray 211); e papyris Lagidarum aetatis nullum adhuc testimonium innotuisse dicit Crönert 210; in titulis ante aeram nostram conscriptis haec tantum exempla invenit Helbing 64: Hilfer von Gartringen, Die Inschriften von Priene 108, 99 (c. a. 129 a. Chr. n.) 7rposi>\xvro, Ditt. 0. G. I. S. 383, 46 (c. a. 6b a. Chr. n.) "irposiXxywiv. Recentioris aetatis exemplorum longam seriem congessit Dieterich 237 sq.
3. Quod autem in aoristo 10, 18 [è^strxsutrx littera x excidit, certo lapicidae error est. Nam non tantum in omni vulgari lingua verbi trxsux& contractae formae ignotae sunt, sed etiam ipsum Monumentum probam aoristi formam bis habet: 10, 15; 11, 5
s7rs<rxsvx<rx, cf. 19, 3 S7rsirxsuxtrê[ij\.
') Errore Hultschium contrarium dicentem facit Mayser 324, 1.



CAPUT III.
De Syntaxi.
§ i. De articulo.
Kaibelius de usu articuli in Monumento Ancyrano conspicuo dicit p. 200: „Saepissime interpres peccavit in articulo vel admittendo ubi locus ejus non esset vel omittendo ubi careri eo nequiret", atque utriusque generis vitiorum potissima exempla selegit. Ex quibus id certe intellegi poterit, interpretem Ancyranum Graecum hominem non fuisse; ad dijudicandum autem, si forte res dijudicari possit, num Romanum fuisse ex articuli abusu eluceat, singulorum vitiorum naturam inspiciam, Monumentum Ancyranum cum scriptis recentioris aetatis, cum titulis maxime, sermone communi conscriptis, conferam. Neque inutiliter cum his Monumentum Ancyranum me collaturum esse spero, cum exinde videre liceat, quid vel in omni sermone vulgari vel in deterioribus scriptis tantum magis minusve contra articuli usum peccetur.
Itaque primo loco quae Kaibelius omissi articuli exempla protulit inspiciam (n. i—5); dein de ceteris locis, quibus contra Atticorum morem articulus neglectus est, agam (n. 6—9), idque singillatim de articulo ad vocem w«? nonnumquam non addito (n. 6), de usu articuli nominibus propriis adjuncti (n. 7), de nonnullis vocabulis sollemnibus juris romani sine articulo usufpatis (n. 8), necnon de aliquibus substantivis communibus articulo carentibus (n. 9). Tandem articuli contra morem positi exempla referam (n. 10). Denique quae ad interpretem dinoscendum valeant corrolarü modo subjiciam.
1. „Deest articulus", ita Kaibel p. 200, „interdum substantivis quibus ouroc vel hslvos pronomina addita sunt, 8, 17 [ouro]e ap[i]óft[os xheiuv...] vTrijpxiv, 16, 17 itpo rovrov yj&vov, 12, 14 (ter èKs7vo[v X]póvov".



33
. Incertior est locus 8, 17, qUi fortasse cum Schmidtio, Philologus 46 p. 72 legendus est [ovto\c (i. e. 0 trsiroperpoóitevoc Sijfjtto?) 4p['J^[v] vel ,up[i]$[a[ov vteluv...] Ü7rïjpxsv; certo tamenin .reliquis duobus-contra Atticorum morem articulus deest; contra undecies: articulus . cum pronomine demonstrativo recte conjungitur').
Quamquam nullo tempore in usum venit, articulum post pronomina demonstrativa, quae adjective . usurpantur, omittere, — in lingua quoque neo-graeca articulus constanter pronominibus. toütoc, sksTvo? additur (Thumb, Handbuch § 147), — tarnen in recentiore lingua hunc articuli defectum nonnumquam observari ljcet. Radermacher, Gr. 92: vAuf einer. recht alten. Inschrift von Magnesia pj. b 24 steht tovtov itpxypxToq, txvtx xbMvmxrxi bei Petersen-Luschan, Reisen in Lykien S. N. 54 (véeine' der spütestent) toïito fivfj/ix2) xxTsa-xevxosTo". Etiam Van Herwerden, Lex. gr. suppl. s. v. ovroe: THoc pronomen saepius caret articulo in Ut. amphionico saec. II a. Chr. scripto passim sermone communi' B. C. H. XXVII p. 108 v. c. I. J2 svtoc tovtuv cpluv, nee raro apud séquiores, ut Libanium''.
Non semel quidem in titulis, quos .Romanos scripsisse probabilevidetur, hic defectus articuli conspicitur. Pertinet huc titulus, quem Radermacher primo loco recenset: Inschr. Magn. 93 b 24 (in versione senatusconsulti scripta paulo post annum 190 a. Chr. n. = Ditt. Syll. 928) 53 óirórspqv xv tovtuv Sij/zwv svpi&xijTxi txvtkiv jépxv zio-yyixkvxi, 57 7rep) tovtou vpxy^XTOc, 59 txütx xSixyi&xtx, ad quae observat Kern: „Der Romer hat den Artikel vor auroc nicht immer richtig zu setzen gewusst". Praeterea a Romanis scripta sunt: Viereck XXI 21 (in insula Astypalaea, fbedus est anni 105 a. Chr. n.) [t]xvt*i? o-vpiptxxixg, Viereck XXIX 7. (in Phrygia, in seriatusconsulto anni 116 a. Chr. n. = Ditt. 0. G. I. S. 436).^* tovtov npxynxTOc, I. G. R. I 39, 6 (Romae) tóIs è[7y][ix, I. G. R. I 766, 31 (Pizi, in. edicto praetoris provinciae anni 202 p. Chr. n. = Ditt. Syll. 932, 42 = 388o) txütx êpTipix.
0 4) 4 '&XC TuvTtjc. TiJ« {jpépctf, 5, 10 lx toótuv rüv tii%iïv, 6, 10 èv Ixs/iijj *V Hfépa, 6, 20 èv tuvtcm; reeïc. ï%otpxtlam, 8, 14 tuÓtviii t>jv iapt&v, 9, 2l[ x% },] xehov t[e]C hiauroS, II, 6 ixe(vV r| xpóvu, 13, 3 iv r^órtp'] r$ trS*vi 13, 10 U toótov ts tov XPW*rot, 13, 12 [r'joÓToic Tolf xvSptzo-iv, 13, 23 [elc ëx]e[/]i/[> rw >l]liépav. ■■ ; ,-; ■ ■ ; ;
2) Sic enim scribendum pro kt^hsc, quod Raderniacher tradit.
3



34
Sed non minus articulus neglegitur in quibusdam titulis et papyris, quae a Romanis scripta non sunt:
Ditt. Syll. 511, 45 (in insula Amorgo, quarto a. Chr. n. saeculo) itxpa. rtös ipjcpio-fix (ubi tarnen tÓ casu excidisse dicit Hiller de Gaertringen L G. XII 7 in Indice p. 154), L G. IX 2, 1109, 60 (in Magnesia ad sinum Pagasaeum, altero a. Chr. n. saeculo) wep) tovtov xStxyfiXTOc, ib. 301, 12 (Triccae, prob. saec. II a. Chr. n.) yeiTOvevofoxc rxiiry jüpxi (quibus duobus locis articulum per haplographiam deesse judicat Hiller de Gaertringen L G. IX 2 in Indice p. 332); sed haud dubia lectio est in his:
B. C. H. XXVII p. 106 sqq. (Delphis, saec. II a. Chr. n.) 'ivTbc tovtuv opiuv quinquies legitur p. 108 C. 28. 29. 33, p. 109 D. 2. 3, fjc tovtuv -/jviuxtuv p. 109 D. 20, qui locus jam laudatus est ab Herwerdeno, cf. p. 33,
Ditt. O. G. I. S. 101, 5 (Athribi, saec. II a. Chr. n., quem titulum Judaei Athribi consistentes posuerunt) T^vfc i^pxv, I. G. XII 8, 623 (in insula Thaso) hv^prxax lyu Tohe Sqxsov, Studia Pontica III 15 (Amisi, quem titulum judaicum vel anti-, quissimum christianum habet Cumont) uo-ts m è[£]uv xaaov [vtxp]ov [slvxi Tflü]5f inroxïo'êe txQov,
Petersen-Luschan, p. 35 n. 54 tovto pvij(fix xxTso-xevxvero, quem locum jam laudavit Radermacher, cf. p. 33 ')•
Sed prac ceteris in titulo Antiochi I Commagenes regis apud Ditt. O. G. I. S. 383 (Nemrud-Dagh, primis saeculi I a. Chr. n. decenniis) articulus a substantivo cum pronomine demonstrativo conjuncto abest. Namque in hoe monumento constanter articulus omittitur post ovrog et axsïvoc, necnon praeter unum locum post jfc, cf. Ditt. n. 13. 18. Etiam in ejusdem regionis titulo apud Ditt. 0. G. I. S. 403, 6 (in tumulo Isi'adis reginae, aviae Antiochi I) txvtyis Tififje invenitur.
De articulo in Antiochi regis monumento saepius omisso Dittenberger dicit n. 8: „Sumendum est hominem Graece quidem inediocriter doctum, sed a pueritia sermoni barbaro assuetum, qui
') Ex sermone poëtico sumptum esse judicat Radermacher, Gr. 92 fonfrov róit afliet, quod legitur apud Perrot p. 54, 34 **' r$ M* XpiwArjr? / 'itr^rav TÓSt aviiix I pvviMC. %i(ti, necnon riSt rijpte apud Perrot p. 59, 42 'AtouPi&n* / tuiréx" t*s* 'tl**. Idem dicendum de his: Perrot p. 119, 80 [<!>«>J<f]f«f8-' 'ixart rvivie 6 'AAï|«v5po« <r6tm, et p. 27, 13 'fa' r6it-



35
articulo aut omnino careret aut certe multo parcius quam Graecus uteretur, propterea lapsum essen. Verumtamen non secus ac Commageni etiam homines aliarum Asiae regionum ex sermone barbaro ad articulum omittendum inclinare potuerunt.
Neque in papyris, quamvis longe plurimum articulus addatur, exempla omissi articuli desunt. In voluminibus P. Oxy. haec sunt testimonia: VIII 1121 (a. 295 p. Chr. n.) ifxpoc Ïtovc, tovtov yjóvov et VIII 115 2 (saec. V vel VI p. Chr. n.) fioyói vi(üv xx) tovtw olxc/i; atque ter articulus omittitur in papyro magica Leidensi, quae probabiliter scripta est c. a. 200 p. Chr. n., ed. A. Dieterich, Jahrb. f. Philol. Suppl. XVI (1888) p. 749 sqq. III 2 ovtoi Koyoi,
VIII 13 TXVTtfV ^VVXfilV, VIII 19 TOVTO 7Tpxyp,X.
Quod ad scriptores attinet, eertum est, apud veteres prosae scriptores articulum his pronominibus constanter addi '); complures quoque recentiores hoe vitio immunes sunt, ut Novi Testamenti scriptores (cf. Blass, Gr. § 292); attamen apud sequiores, ut Libanium, non raro articulum deficere auctor est Van Herwerden, Lex. gr. suppl. I. I. Ceterum pauca, quae quidem certa sunt, exempla ex scriptorum libris proferre possum. Quae in Pausaniae libris testimonia inveniuntur, ab editoribus sunt mutata: Paus. 2, 27, 5 UxTpov TovTO xx) o'txvi(ix (tó ante óéxTpov inseruit Hitzig),
2, 21, 4 TOVTO fi£v S>) XXTX t^v TTVpxV OIXoèÓfiiyf&X èySVSTO (TÓ OIXoSÓfltjfiX
scribendum censet Dindorf, praef. p. XVIII), 8, 52 tovto (tav §>i 'èvTxvêx è&Tiv £7riypx[/.pix (io-Ti to èiriypxptiAX correxit Dindorf). Quae G. Kratt, De Appiani elocutione p. 20 omissi articuli exempla enumerat, maximam partem alia ratione explicanda esse puto2); quod manet Maced. 8 vipevo tl (ppovoivi 7t£p) tüv$£ (ppovpav b fixattevc
') Nisi quod euro;, kxiivoq interdum ponuntur post substantivum, quod caret articulo, ut apud Herod. 5, 82 xxrx %póvov sxsivov, cf. Kühner-Gerth. I p. 630 Anm. 6 f.). Huc pertinent exempla, quae ex Fhilostrato affert Schmid, Att. IV 65.
2) Plerique enim loei ita comparati sunt, ut pronomina oStoq, éxeïvoc. subjectum senten tiae sint, substantivum vero praedicati munere fungatur; in qua re non requiritur ad nomen additus articulus (cf. Kühner-Gerth I p. 628 Anm. 6, Blass, Gr. § 292); e. g. in verbis Bell. Hann. 51 Stvrêpett rfoit irslpctq 6 'AvvlfSat fart icitei <r(pa\£it itm%i>(ti (quibus etiam Mendelssohn tSii inserendum esse putat) haec vis inest: Vis iivrêpx itsipx §v; eodem modo Bell. Civ. 5, 86 roüro (subjectum) fiiv Ji) <rvyxópy(zx (praedicatum) róiz t/TCAo/xo/c Ik toG réuc xxpelov XW*T^V ixtylyvirxi. Bell. Civ. 1, 121 ixxrepoq xpó^xtriv (praed.) rtjvSe (obj.) Totov(MvoQ, Bell. Civ. 3, 68 otxsïov fyyovptvei róSe (obj.) spyov (praed.).



39
Koninklijke Academie van Wetenschappen N. R. XI n°. i Amsterdam 1910) IV ic vtrb rijv (rxsiryv trav yjpvam irpoaspypiixi irrepvyav, IV 1 e rxg xxoxg irpoQéïvxi ftov o~y$ xvxxpxr oplag, IV 1 h /*j;3è trov xTroerpêipyg [te "hovXov xxTytryyfifvov, III 1 b ag irpog ryv trxèiryv ïjhêov yxp rijg axvprrpoxpxropixg, L'AchilleH.de byzantine (ed. D. C. Hesseling) 148 vi[ixg xiiêévTvig irêcpuxev, abg Sè v'Cog rvyyxvei. In his autem poematibus. neque de latini sermonis imitatione cogitari ullo modo potest, neque metrum causa omissi articuli fuit, quia horum versuum dispositio tam facilis est, ut nullo negotio articulo locus dari possit; itaque medii aevi poetae hac licentia usi non fuissent, si articulus pronomkiibus possessivis non additus consuetudini sermonis magnopere refragaretur ').
Ex hac longa serie exemplorum concludendum puto, articulum his pronominibus adjunctum, ut in Monumento Ancyrano, sic in sermone communi non raro neglectum fuisse.
3. „Adde", ait Kaibelius p. 200, „quod 'populum Romanum' quinquiens vertit rov Sijpiov rav (semel rectius rov èyp,ou rov mon. Apolloniense) 'Paptxlav, octiens vero $vj[/,ov 'Paf&xtuv".
Populus Romanus ab interprete semper redditur SiJ/M? 'Pu/ixiuv sine articulo: 7, 21 A*j[Kp 'Pafixiav ... yipiófitirx, Plebei Romanae ... numeravi, 14, 2 Ylxtrav brxpyetav ^>j(io[v 'Pu\pt,xiuv, Omnium provinciarum populi Romani, praeterea 14, 16; 15, i; 16, 4; 16, 10; 16, 15; 17, 9; 17, 10; nonnisi semel scribit 18, 18 stg rov èïjfiov rov 'Pwfixiuv. Locutio autem senatus populusque Romanus vertitur o-vvxAtirog xx) 0 Sïjfiog rav 'Pupixlav. 3, 14; 7, 13; 17, 21; 18, 4, etiam 18, 10 y o~vvxh*irog xx) ro mirixbv rxyfix 0 rs avvicxg typiog rav 'Punxiuv.
Quod attinet ad b Hijftog rav pro forma vetere b cüjfiog b, id in recentiore Graecitate pervulgatum fuit. Semel in Monumento Apolloniensi traditur 3, 14 rijg vvvxXvirov xx) rov "hiiyuov rov 'Pwpxluv, in quem locum Diehl adnotat : „rov tyfiov rov 'P. des exemplar Apoll. ist evident richtig gegen rov "hv\(u>v rav des Ancyr."; non secus Viereck p. 60: vIn tit. XXI turn legitur b iïijfiog b 'Pa^xiav tüm falso ra ~hvji/.a rav 'Pupcxlav xx) rü typ® rav 'Ao'rv^xXxiéav". At jam saec IV a. Chr. n. b Sijfiog r.vv in titulis nonnumquam
') Ita de his exemplis judicat vir cl. D. C. Hesseling litteris ad me datis.



40
legitur '); idemque multo frequeniius insequentibus saeculis invenitur; quid quod in nonnullis regionibus non fere nisi recentior forma usurpatur, ut in inscriptionibus Siciliae et Magnae Graeciae 2); in titulis Delphicis quoque urbs fere f wèXig rcov AeXCpüv dicitur 3)'.
Sed vocabuli Sijpo? 'Pcopxiuv absque articulo usurpati, — simili modo interpres 14, 12 pèypi Uvovs Kl^puv, 16, 7 Uxvmviw Mvy, 17, 12 Uvvi Uxpócov xx) Mficov dixit, contra 16, 14 rx Axxwv Uv*,-^ rarissima in titulis vel in scriptis Graecorum exempla sunt, quae Monumento Ancyrano aetate antecedunt:
I. G. IV 918 (saec. IV a. Chr. n.) êh£e (3ovXxi xx) [U(t]m 'Et/S«yp;W,^cum in multis titulis hujus voluminis (3ouXxi xx)
iïxfiui rüv 'Esr/omip/W dicitur,
I. G. XII 1,-760 (Lindi, saec. IV a. Chr. n.) irpó&vov [fojev 'Po[$iav 7róXioq\,
I. G. IX 2, 216 (Thaumacis, saec. III a. Chr. n. ineunte) 'Ayxixi rvyxi • tÓXic Qxvfixxwv sèuxs 'Ayeo-rüi... irpo^evixv,
I. G. IV 1472 (Epidauri) Tlótec 'Eiriïxupiuv @!x<rev 'Apia-roUfiov 'ETriïxvpiov xpsrxg hsxsv (in ceteris titulis plerumque x ttoXic x ''EiriSxvp'tuv), '■ i v
I. G. IV 1452 [n]óXi? Msyxpéuv "ApujTilxv... xpsrxc svsxsv xx) efepyeo-lxc, x? lyuv ^ixreXeï elc rov Meyxpéuv Ixpov, -
Ditt. Syll. 919 = 3369 (in Aetolia, c. a. 289 a. Chr. n.) Bxo-aéx Uóppov (Sxo-iXsug Alxxïlx TroXig [KxXXitoX]itxv xpsrxg svsxev,
Ditt. SylL 330,. 12 = 3748 (Gythii, a. 71 a. Chr. n!) Xx&vts? xpiTxv 'Aêvjvxiwv %x[i.0v,
') Ex titulis saeculi IV a. Chr. n. haec collegi testimonia: Ditt. Syll. 146, 8 = 3256 (Athenis, a. 340/39/ a. Chr. n.) tov itpm Tüv TeviS/av, Ditt. Syll. 551, '20 = 3286 (ih Piraeeo, a. 333 a. Chr. n.) tov Sv,uov tüv K,t,eluv, I. G. VII 4254, 33 (Oropi, a. 329/8 a. Chr. n.) rov Mpov tüv 'A«i,y*/»v.
2) Ditt. Syll. 218 (post medium saeculum a. Chr. n. tertium) S iSuo( tüv ZvpttKoo-laï, I. G. XIV 953 (c. a. 210 a. Chr. n.) rS; t&v MeAWav, 954 rS, uovvmmlan rmv 'Axpaymrlvm, 367 ro uomiKdnov töv 'AAovr/vav, 353 6 SSuoc tüv 'AAa,«•/v«v, 256 S Uuoc. tüv TtKmiav, 612 0' Uuot rSv 'tyylvuv, 288 é 3Suof TÜv'Eye<rTttfay, 434 6 Sauei; tüv TxvpopteviTüv.
3) Immerito itaque dicit Viereck p. 61 : „in titulo X 5 exsfectamus rijv %ÓMv rtjv A<rA(J>SSv pro ri}v xóMv tüv AeA^Sv". 'A tóAic tüv A£A<J>öv jam invenitur in titulo saeculi IV a. Chr: n. apud Ditt. Syll. I4o, nee aliter in. posteriorum tempoxum titulis Ditt. Syll. 484 = 3S4g (saec- m a_ chr n ^ D;tt Q Q T g 22g ^ a>
a. Chr. n.), Ditt. Syll. 248 (c. a. 229 a. Chr. n.), aliisque. In titulis Delphicis, quos Dittenberger in Syllogis profert, semel tantum invenitur tS( *6Kioz t2« AeAtfiSv Syll. 484, 8 = 3S48 (saec. in a. Chr. n.).' • ! •



43
Articulus autem in his omnibus locutionibus praetermissus minime contra legem sermonis graeci videtur peccare. Namque, cum res enumerantur, contracta oratione uti atque articulum omittere solent Graeci, ut recte observavit Völker p. 8: „ Wollen sie (die Schreiber der xotvy) etwas kurz und gedrdngt skizzieren — nennen wir es der Kürze halber Breviloquenz — wie in Rubriken, einleitenden Grussformeln (bis yxipeiv), Aufzdhlungen, Rechnungen, Katalogen, Bankquittungen, Ambisbezeichnungen, Orts* und Datumsangaben, korperlichem Signalement und z. T. in Gerichtsprotokollen, so ist es begreiflich, dass sie jedes entbehrliche Wort, vor allem den Artikel, übergehen, wdhrend sie ihn in dem ruhigen, gemachlicken Contexte setzen würden", quod idem vir doctus ex papyris longa serie exemplorum probavit. Non secus in Monumento Ancyrano quae in operum publicorum laterculis absque articulo dicuntur, alibi articulo praedita sunt. Sic verba 10, 2 fiovtevrvjpiov sirévio-x, 11, 10 xyopxv Zefixtrriiv èfféwx cum locis 18, 3 èv rü fiovXevrypia et 18, 12 èv rü fiovteuTypia xx) èv t# otyopq. ry J^(3x<rr^j contuleris; sic in recensibus èv vxü semper sine articulo dicitur, ut II, 14 xvxóéiixrx èx XxQvpwv èv KxirtraXla xx) vxü 'IcuA/cj' xx) vxü "AiróxXuvoe xx) 'EctIx? xx) "Apsooe xcptépuirx x), cum ceteroquin in Monumento articulus rite addatur: 13, 11 èv rü vxü toü 'AiroXXavog, 16, 5 èv tü "Apsui; rov 'Afivvropoc. vxóv xovra.
Jam vero in iisdem recensibus èv KxiriratXiw 10, 8; 11, 14, èv TlxXxria 10, 3. 13; 19, 2 brevitatis causa sine articulo dictum puto; atque immerito qui regulam hanc breviloquentiae statuit Völker scribit p. 12 n. 3: „Römischem Einflusse wird man das Fehlen des Artikels zuschreiben mussen, insb. nach der Praep. èv: èv KxTtruxla Mon. Ancyr. zo, 8, èv UxXxr'ia 10, 3. 13; rp, 2, èv ttsSIq "Apeuc. 7, 2", cum Viereckius p. 60 loca quaedam urbis Romae articulo carere posse autumaverat ad exemplum dictionum Atheniensium èpt, ttÓXsi, èfi irpvrxvei®2). Sic quod extra operum
•) In quibus verbis, ut oratio magis contrahatur; vaóc, quoque omittitur, lat. et in aede Vestae et in templo Mdrtis Ultoris.
2) Revera apud scriptores Graecos nomina XlaK&riov, KaviraMov nonnumquam absque articulo inveniuntur.
Sic h TlxKctTlip dicunt Dionysius 2, 70 et Appianus Bell. III. 30 (Mendelssohn cum uno codice V I» t« n. legit). Plutarchus in Vitis septies vocem sine articulo habet: èv naAar/^i Kom. 22, Poplic. 20, Sertor. 24, Galba 24; I* Zlittoiriov Rom. 20, Ge. 22: itf TixKxTiov Poplic. 19, neque plus quam septies articulum addit, idque



44
publicorum recensus legitur, èv ireüia "Apsue 7, 2 excusationem habere puto, quod èv Tridia sine articulo Graeci dicere solent non tantum de Attico campo (Kühner-Gerth I p. 602), sed etiam cum nomen fluminis addunt, èv Mxixvlpov vrehiu Herodot. 1, 18.
5. Levioris momenti est, quod Kaibelius deinde omissi articuli exemplum affert: „75, j pxXhov èfiovXvjêtiv fixcriteixv Tiypxvy èovvxi, ubi si minus txvtvv ryv fixaiXeixv ('regnum id' Latine), at tvsv fixtrixdxv certe scriptum oportuit". Sed longe secus atque latine ') dictum est in graecis verbis 'Appevixv t^v [tsityvx xvxtpsêsvTOc tov fixtriXeuc, iivvx[tevoi; èirxpyeixv Tcoyvxi (jlxXXov èfiovXviêviv xxrx rx irxrpix vjftwv eót) (SxviXeixv Ttypxvy ... dovvxi; vocem 'Apftevlxv objectum non tantum verbi iroijo-xi sed etiam verbi "êoüvxt esse puto, @x<riXstxv autem praedicati munere fungi, ut interpres d\ca.t: Armeniam, quam provinciam facere potui, malui regnum Tigrani dare. Ad hanc versionem ductum esse interpretem non mirandum est, postquam pro verbis latinis cum provinciam facere possem participio èvvxftevog usus est. Neque interpretem fugisse puto, siquidem latina pressius sequi voluisset, regnum id potius vertendum fuisse TXVTitv tviv fixtriteixv vel certe ryv fix<rtXeixv, cum brevi post verba latina in id regnum misi gr. 15, 13 recte verterit ff? ty)v @x<riKeixv sTspcipx.
Imo quae sequuntur in disputatione Kaibelii plane incerta sunt: M/o, 22 fterxl-v tov ts vxov tüv Atoaxópuv xxï Kpóvov pro xx)
TOV KpOVOV; 12, J Tp)$ TU èfiÜ ÓvÓfiXTI Xx) 7TSVTXXIC TUV VlÜV [iOV ('et
quinquiens filiorum meorum nomine'') pro tü tüv viüv piov coll. 12, 7". Namque prius, 10, 21. 22 [fisToc^v t]ov ts vxov tüv Aioo-xó\ [puv xx) Kpóvov xxTx](3e@Xv,iAévx spyx, mutavit Joannes Schmidt, Philologus
nusquam post èv praepositionem. Contra Strabo, Cassius Dio articulo apposito èv r$ Tlxhartu dicunt (Strabo C. 236, Cassius Dio 49, 15, 4; 53, 16, 5).
'Ev ¥Lairiru\tu habet Dionysius 2, 66, 4; Flutarchus in Vitis 14'" articulum neglegit (ll'es èv KaxfraA/'w habet: Fab. Max. 17. 22, Marcel/. 23, Marius 12. 32, Sulla 27, T. Gracch. 17, C. Graeci: 14, Ant. 16, Brut. 1, Otho 4, èv t§S k«t<t«Aiw quater tantum; bis etc, K«t<t«a<ov dicit: Hom. 25, Cic. 31, contra etc. ro VLaitiraKiov 2oies; praeterea éx Kaïrtmttiov habes C. Gracch. 3). Attamen ceteri scriptores Graeci huic notissimi montis nomini, quemadmodum tov "Ohvuxov, rijv "iSqv dicere solent (cf. Gildersleeve § 560) semper articulum addunt, etiam post èv praepositionem, sic Folybius, Diodorus, Strabo, Appianus, Cassius Dio.
') 5i 24 Armeniam majorem interfecto rege ejus Artaxe cum possem facere provinciam, malui majorum nostrorum exemplo regnum id Tigrani ... tradere. j



45
44 P- 454) qui, hiatum versus 22* accuratius dimensus'), repperit initiö hujus versus non sedecim, ut dicit Mommsen, sed viginti litteras deesse; itaque merito scribendum proposuit: [f&STod-u t\ov t£ vxov tüv Aioo-xó\pwv xx) tov Kpóvov xxTx]fisfi}.yifiévx ïpyx, quod deinde receptum est in editionibus, quas procuraverunt Cagnat, Diehl. Neque certius est alterum Kaibelii exemplum 12, 2. 3 [t/>;?] . .. tu èfta èvófixri xx)\[tt£Vtxxis tüv vlüv f/,ov % vi\uvüv, ubi nihil impedire videtur, quominus in hoe spatio unius et viginti litterarum articulum tü inseramus. Dein in versu 12, 7, quem confert Kaibelius, (12, 6. 7) t[ü i]ftü ovópxTi xx) tpït[ov]\t[ov v'iavov [jlov. ®sxe sirévi\(rx xtA. hiatus est viginti duarum litterarum, quem Mommsen undeviginti tantum litteris complet; idque fortasse. fecit, ut duae sententiae interstitio separarentur, at saepius in textu graeco nullo hiatu facto sententiae continuantur.
Hactenus de omissi articuli exemplis, quae Kaibelius notavit. jam et ceteri loei inspiciendi sunt, quibus articulus contra Atticorum morem neglectus esse videtur.
6. Ut pronomina ovtoc, ixsrvoe, sic adjectivum, quod pronominis instar est, irxc nonnumquam substantivo articulo non addito conjungitur: 7, 17 imreT? Ve 'Puftxlcov <jvv\w\xvt£c. $y£ftóvx vsot^toc sxxtspov xvtwv irpowiyópsvexv, ubi ol §è o-vvttxvtsc. hrirslc 'Puf&xiuv requiri videtur; 15, 13 Inxpyeixc; xttxo-xs, otrxi Ttepxv tov Hhviov xoXirov foxTsivovai irpoe xvxtoXxc, ... xvïhxfiov, pro txc rnxpysixt xnxsxc; 17, 5 ïrpoc 'èp.ï föxèitevc; Tlxpöui< $px\x.TVjc. \Qfl«5c]u vVo[g v]iovc [xvtov] v'twvcvc ts 7TXVTXC £7T£fi\psv, ubi tovc vhvc. xvtov v'icovovg t£ TTXVTXc. scriptum oportuit 2).
Relinquo, apud antiquos scriptores, praesertim apud Herodotum, articulum interdum deficere (cf. Kühner-Gerth I p. 633 n. 8, Stein in Herodot. 7, 50); a recentioribus autem pluries articulum negleetunresse multis viri docti exemplis comprobaverunt. Stich p. 162 ex Polybio affert 1, 23, 2 «n^Afi" (ttókw ttxvtI (quod jam apud Herodotum invenitur 5, 46); Schmid, Att. IV p. 65 complura ex Philostrati libris testimonia profert: V. Apoll. (Kayser)
') Confërantur quae de numeris litterarum deperditarum m Mommseni editione propositis dixit Schmidt /. /. p. 445 sq.
' ; 4)- Ceterum recte articulum addit, e. g.: 5i I4 cvwavreq oi woA£Ït«;, 13, 17 üitavct ft 'ItccKix, 17, 19 w&vtu* tö> TrpscyuxTuv, 18, 10 'd te o-vv7rut Sij/iot;. tüv 'Pai/ixiav.



46
58, jo Tep) 7Txvtuv %cjiuv, 67, 5 (Sxpfixpoi irxvrsc, alia; Fritz p. 87 ex Synesii epistulis: 31. 653. 14 xkoutiv edvsoriv, 67. 678. 26 ttxvtx puv oput, 7Tx<rxi Sé (pxpxyyee, 51 xirxvrxc èirivxèiïove. Dein cum nostris locis propius convenit articulus in titulo Antiochi Commagenes regis neglectus 87 fixo-ttelxi ttÓödj/ (cf. Ditt. 0. G. I. S. 383 n. 26). Ex Ancyrano quoque titulo exemplum citat Radermacher, Gr. p. 92: Perrot p. 242 N. 141 ipöorxrov nxvrbc irposo'T&o'xv (Siórou ').
7. De articuli cum nominibus propriisconjuncti usu haec notentur.
aj Nomina populorum, ut graece articulum non requirunt (Meisterh.-Schw. 225, 14, Kühner-Gerth I p. 598, Gildersleeve § 538), sic in Mon. Anc. sine articulo semper dicuntur 2).
b) Regionum nomina, quae quidem substantiva sunt, articulum graece non asciscunt, adjectiva vero articulum requirunt, nisi quod variant adjectiva in -lx (Meisterhansii regulam 225, 15: „Ldndernamen haben keinen Artikel: Kun poe, AlyuTrroe, Qoivlxvi, QsttxXIx, "Zikea'ix, Aérfiog u. s. w. — aber, weil ursprünglich adjectivisch: jj 'Avtmvi, if 'Y,KXxe, y 'Ao-ix; einmal auch >j Mufix" sic immutat Gildersleeve § 547: „Adjectival names of countries and of urban territories require the article, but names of countries in -lx that are identical with the feminines of related adjectives fluctuate"). Sic nomina substantiva in Mon. Anc. recte articulo carent3). Adjectiva autem regionum nomina haec sunt: 6, 12 ex, "Lvpixe, 14, 22 èv AiSiomx (cf. 14, 18), 14, 23 èv 'Apxfiix, 13, 5 rSje ['A]o-/[«]$ 4). Ex his autem nominibus Syriae et Arabiae nomina plerumque
') Quod tarnen haud scio an rectum sit, si verba vertimus cum Perrot: „qui a donné Fexemple de toutes les bonnes actions".
2) 4, 14 "Puuxluv kreiiifocivTO xeipx^xi' (cf. 5,2), 7,6 viri 'Vaualois, 14, 13 'Vauxiuv tic;, 16, 17 nxpx 'Pauxluv, 14, 14 xxï Ktufipoi xxï Xxhvfiec, xxï Zéuvovcc. 'xhAx rt toAA« 'éhvi TfpuxvSv, 15, 9 flxeitéut MijSsov, 16, 1 irxpx AaAfxarfiv, 16, 2 TïipSovq, 16, 12 Axxwv, 16, 19 Bxo-rxpvxi xx) XxóSxi xxï Zxpuxriiv ol, 16, 21 'AA(3«vüv Si xxï 'iptipav xxï MySuv fixo-iAéec, 16, 23 Pxo-ihiïc. Hxp&aiv (cf. 17, 5), 17, 3 [So]i/[y]a/i/3piav [M]«/A«v MxpxOu£vm, 17, 14 TlxpSoi, 17, 15 WHjSoi.
3) 6, 18 péxP' Kxuxxvlxc, .6, 20 è| 'lenxvixc, xxï VxAxtix% (cf. 16, l), 8, 22 Iv 'IraA/a (cf. 9, 2 [11, 19]), I5i 20 'lrx\lx, 17, 6 eï; 'Ir«A/«v, 14, 4 Tx^xtIxc, xxï 'lïTxvixi;, óuotojq $s xeei Vspuxvtxv, 15, I A'iywKrov, 15, 16 XtxtKtxv xxï Zxpiïü, 16, 16 è| 'IvSixt; neque articulo locus est in provinciarum enumeratione 13, 20 iirxpxs[7xi Yx7\x~\rix 'lo-rxvlx Aiftvy Xt[xi\!x Zxp]Sói, 15, 18 Èv Aipóy ZiKlXlx MxxeSov/x «v ixxrépx Tl 'la-xxvtx 'Axxlcfi 'Aeri'x Xvpi'x VxXxtix Tip irtpl Nxpfiaivx TlinStx. ■
4) Quae tarnen attributo determinantur, articulum certo non requirunt: 14, 18 'Apxpi'x rijt tiSet/uovi xxAov/tévy, 15, 2 'Apusvtav tijv uif^ova.



47
articulum non asciscere testatur Gilderleeve § 547: „tvpix does not require the article: Isocr. Plato, Xen., 'Apxfilx fluctuates: Xen. Hdt." '), atque idem dicendum de Aethiopiae nomine, vide Herodot. 2, 11. 30, Xen. Cyr. 8, 6, 21. Asiae provinciae nomini articulum recte2) addit interpres: 13, 5 [iv vxót\q ir[xir\a>v 7raA£»[v] rijs ['A]o7[ei]$, in templis omnium civitatium pr[ovinci\ae Asiae, ex quo loco, cum verba provinciae Asiae graece t% 'Artxe reddita sint, interpretem ex Asia oriundum deprehendere sibi visus est H. Nissen 3).
c) Etiam urbium nomina recte sine articulo dicuntur 4) (cf. Gildersleeve § 555. 556).
d) In marium autem nominibus vertendis Monumentum Ancyranum aliquantulum discrepat a communi consuetudine. Sine articulo interpres dicit 14, 7 xirb xhiftxTog rov KAyeiov IZiovtou xóatov [iêyji Tvppyivixijc èxx&tro-vjs, cum rectius articulum addat 15, 14 nkpxv roïi Hhviou xóXirov; neque ante Oceani vocabulum articulo utitur: 14, 11 hx 'flxsxvov, 14, 5 Tepfixvixv xxöus 'flxexvcc rreptxteiei. Marium nomina, quae adjectiva sunt, ut >J 'Epvópx êxXxTrx, y Wxtnrlv) Qxaxttx, articulo praedita esse solent, atque non nisi raro sine articulo comparent, e. g. Xen. Cyr. 8, 6, 20 ftéyji 'Epuópxs óxXxttvic., teste Gildersleeve § 558. Recentiores quoque scriptores Graeci adjectivis marium nominibus addere solent articulum5), quem raro omittunt: Dionys. 1, 10 o<ryv 'lovtós rs xèXiroc, xx) Tuppyvixvi êxAxtrvx -jrspiiypvo-iv, Flav. Jos. Ant. Jud. 15, 350 nkpxv 'lovlou; aliquanto saepius in libris sacris articulus neglegitur: Exod. 15, 4 iv èpvêpx êxAxo-o-i/i, Sap. 19, 7 £§ ipvipxc 6xXx<to-y,c,, Act. Ap. 7, 36 iv ipvêpy.
J) Quod valet de plerisque recentioribus, cf. H. Kallenberg, Der Artikel bei Namen von Ldndern, Stadten und Afteren in der griechischen Prosa, Philologus 49 N. F. 3 (1890) p. 515 sqq.
2) Kallenberg /. /. p. 529: „Wenn Dionys iv 'As-fis schreibt, so beweist er hierin w enig er Sprachgefühl als sein Zeitgenosse Diodor. Der Grund dafür, dasz dies ge. rade bei 'Ao-let einlritt, möchte wohl darin nu suchen sein, dasz bei diesem Namen, der Ja damals zugleich die römische Provin* bezeichnete, überhaupt ein Schwanken eingetreten ist".
3) Rhein. Mus. N. F. 41 (1886) p. 494: „Der Uebersetzer gibt sich als Asiaten zu erkennen, wenn er c. 26 die gertnanischen '■Charydes' mit den sagenhaften X&Kvflsc. des Ostens vertauscht, oder c. 24. '•provincia Asia1 einfach durch ») 'Ao-Za ausdriicit".
4) 14, 6 «td TxSttpotv, 14, 22 ué%pt xótewc, Naj&ërqg, 14, 23 t*é%pt KÓXeiac, MapA (3a;, 14, 23 Mepóij.
5) Sic to Ti/ppijv/xov xÉAayc;, riv 'Uviov kó^tov semper dicunt Polybius, Strabo, Appianus (cf. etiam Kallenberg /. /. p. 543—547)-
mamS



48
Dein vox Tlxexvóc, quoque articulum requirere videtur (ita Gildersleeve § 558); cui voci et posteriores scriptores raro articulum non addunt J): Diodor. 17, 106 2;' 'flxsxvov (ib. xxtx tov 'Slxsxvov), Plut. Ant. 61 xtt' uxexvoü, Herodianus quoque 1, 6, 6; 7, 2, 9 sine articulo vocabulum adhibet.
ej Quod ad fluminum nomina attinet, has regulas statuit Gildersleeve § 559: „The type '0 Nf7Ao? is used of wèll-known rivers, the type 0 ^rpsjfiüv tcotxiloc. of fairly well-known rivers, and the type Bpoyyog irorxnêc, or woTxyibg Bpoyyoq of obscure rivers'', atque „AU rivers are anarthrous and are sometimes accompanied by the word 7TOTXf/.o<; in the phrase xtto ... Ic,, liri, ftèyjpi, and with improper prepositions". Quibuscum consentire puto, quae habet interpres fluminum nomina cum articulo addito: 12, 21 irépxu tov Ti[(3éptèoe], 16, 20 ol sTiTxèSe ovTig tov Txvxidog iroTXfiov, vel cum articulo post praepositiones maxime neglecto: 14, 6 piêyjt o-tÓ[axtoc "AA/3/o?
TTOTXflOV, 14, II X7T0 GTOflXTO? 'PtfVOV, l6, II fiéypi "\STpOV TTOTXfiOV* l6, 4 TSpXV "itTTpOV 2).
fj Denique montium nomina sub eandem regulam atque flumina cadere dicit Gildersleeve § 560. In- Mon. Anc. Alpium nomen sine articulo comparet: 14, 7 "AAsnj?... slpyysóeo-êxi 7re7ró>ixx. Cui voci scriptores articulum addere solent, nee nisi perraro omittunt: Dionys. 1, 10 irspikyovaiv lx yyg "KXusig, Strabo C. 71 "AAttscov, Appian. Bell. Civ. 2, 7 vx' 'AA^f/a;?, 5, 51 wsp) "Aattsic,3).
8. Sollemnia quaedam vocabula juris romani in versione sine articulo redduntur. Haec nomina nimis ad litteram ex latino sermone conversa esse veri videtur simile, attamen ex titulis patet, etiam Graecos homines nomina illa nonnumquam sine articulo graece reddidisse. Haec notabo:
a) 4, 1. Tpiüv xvSpüv lysvójjLYtv èyiioeiav TrpxyfixToov xxTopêuTtjg, ubi tam tüv Tpiüv xvhpüv quam tüv è*!f/.oo-iuv npxyyixTuv exspectamus, sicut interpres articulo usus est, triumviratus vocabulum primum
') TSv 'SIhsscvóv semper djeunt Polybius, Strabo, Appianus.
2) Conferantur cum his exempla, quae Gildersleeve ex scriptoribus habet § 559: Isocr. 7, 80 èvToj "AAvo; Torauov, Herodot. 4, 89 pi%pi "Ie"rpou irorauoB, Thuc. 2, 97, I I; "Itrrpov.
3) Ceterum huic voci Polybius, Strabo, Appianus, Cassius Dio, Herodianus articulum constanter addunt, nisi quod r>)i> Ivtoc "AAtebv Txhxrïxv similia saepius dicunt, e. g. Appian. Bell. Civ. 2, 32, Plut. Marius ljr..\ .



49
vertens I, 12 tv\v Tav Tpiüv xvdpav %jov\tx xpyijv «ril ry xxTXffTxtrsi rav c\vi\(ioo-iuv 7rpx[ypixTav] £[Ï\]xt[o], trium virum rei publicae constituend\ae creavit], neque usquam alibi reipublicae vocabulo articulo non addito utitur, cf. r, 2; 1, 8.
Jam in Atticis titulis Graecorum magistratuum nomina haud raro sine articulo leguntur; Meisterhans-Schwyzer 229 sq. ea non quidem in populi scitis sed in promulgationibus magistratuum sine articulo proferri dicit, atque affert exempla omissi articuli, quae cum nostro loco concinunt, e. g. C. I. A. I 188 A 2 (a. 410 a. Chr. n.) tx/*!x Upay xpv^ixTav Tijs 'Aóyjvxixc, C. I. A. II 809 d 93 (a- 325 a- Chr. n.) 7rxpx veaptuv êirtfj.sXt)(TÜv). Posteriore tempore magistratuum denominationes a Romanis certe non semel sine articulo proferuntur; sic, ut nostro loco, in edicto M. Antonii anni 41 a. Chr. n. apud Flav. Jos. Ant. Jud. 14, 320: Mxpxo? 'Avtüvio? xvTOxpxrap, Tpiüv xvhpav xxtxo-txvtuv 7rep) tüv "hypotslav irpxyfixTav-, sed etiam in Graecorum titulis pluries magistratuum Romanorum vocabulis articulus deest, e. g.:
C. I. A. III 612 (aetate Claudii) [0 Ss^c? Asvxiov "loév]tov Mxpxo[v\ ~2.six[xvov u'ibv] TopxovxTOv, ïnxpxov 'Pupvic,, Tpiüv [xvèpüv x)xtx<rxs[vif]c xpvaov xx) xpyvpo[v xx) yx/\x\ov,
I. G. IV 795 (Troezene, a. 103—114 p. Chr. n.) Tv(xTov) KopvyXiov Tiftep'tov v'ibv <Pxf3ix TlóvXxpov . .. Su' xvo*pav xvTisTpxTv]yov iv Kopïvóu. .. Tv(x7o$) KopvviXioc Q'iXhtxoc, tov xvtov (pixov,
C. I. G. 2638 (Salamine in insula Cypro, tempore Hadriani). .. Kvpsivx, QXxxxov ... xpyyv xp%xvTX §' xvdpüv o$av «V/^fA^rJjfv . . . i) fiovt,}] xx) ó Stjfioc. 1.x]x[x]fj,iv!av Tipifc yxpiv,
Inschr. Olymp. 514 (aetate Hadriani vel Antonini Pii) / xvèpwv.
b) 7, 18 yysfióvx vsótv\toc principem juventutis reddit interpres, ubi vjyefióvx tv]? vsotvitoc, magis sermoni graeco consentaneum esset. Articulus huic locutioni additur, non tantum a scriptoribus Graecis (e. g. a Dione 78, 17, 1 vpoxpiTOs Tijc vsoT^Tog YLodixp xireèsiyêvj), sed etiam in plerisque titulis, qui in insula Lesbo C. et L. Caesaribus positi sunt (I. G. R. IV 66. 68. 79. 80). Caret autem articulo I. G. R. IV 67 (Mytilenis, a. 2—4 p. Chr. n.) V. Kxi<rxpi vsótxtoc xyipiovi, eo fortasse excusatum, quod attributum substantivo determinato antecedit.
c) 5, 19 xpjiepao-vvviv, ijv è nxTyp [aov èo-yyxsi, .. . ov wpoosh^xfiViV interpres dixit pro tviv xpyispuo-vvyv, cum latina verba sint [Pontifex maximus ne fierem.
4



So
d) Plebem urbanam oyXov ■xotenixiv sine articulo dicit: 8, 10 rpixxovTx rpm f&vptouriv ÓyXov 7T0>\sitix[cv kffixovrx "ènivxpix xxt xvSpx
ïhuXX.
9. In ceteris quoque nominibus communibus articulus nonnumquam desideratur.
a) Monumento superscriptum est: MeSypwvsvfiévxi vireypxCpvio-xv irpx&ic tb xxï Supex) ~Ze(3xvT0v êsov, pro quibus verbis, si in textu tituli legerentur, xl irpx^sic rs xx) xl Supexi dicendum fuisset. Sed in inscriptionibus, quae libris vel titulis inscribuntur, pluries articulum neglegi auctor est Moulton '). Cujus rei a Winero pro testimonio afferuntur prima Evangelii Matthaei verba: Bi(3Xoc yevfasac. 'Ijjo-cD XpitrTov vlov Axvtè vlov 'Afipxxyo, necnon Evangelii Marei: 'Apjyt tov svxyysXiov 'Ivjctov Xpta-rov vloü Qeoïi et libri Apocalypsis: ''K'xoxx'Xvtyic, 'I^eroD Xpicrov.
b) In voce (3xiriXsvg, quae apud scriptores non nisi de Persarum rege sine articulo dicitur (cf. Kühner-Gerth I p. 602, Gildersleeve § 572), articulum saepius omisit interpres: 15, 5 vlccva Te Tiypxvov (3x<r iXècoc,, 15, 9 fixtr 1 Xs7 'Apiofixp^xvei, fictffiXèut; Mvjhuv 'Aprxfixtyv vla, 16, 23 Kpoc, èfik Ixérxi xxrêcpvyov (3x<tjX£Ï? Tlxpöuv pth TeiptèxTY,c xx) (iermeiTX QpxxTvic, $xa iXkuc, Qpxrov [vlóc], 17, 4 (3xotXevc. Uxpóccv ^px[xTyjg], 17, 14 fixtriteïc. xiTYi<rx(ievot exxfiov TlxpQoi. Ovovccvyv (3x0- ihkaq $pxrov vïóv, fixeixécoc. 'ilpceèov vlavov Mijdoi * Apio(3xpZ,xvviv fixo-iXeug 'ApTxfixfyv vlov, (3 x a 1A è w c 'Apio(3xp£xvov vlavov, semel tantum articulum addidit 15, 2 xyxipeósvrog tov (3xeiXéccg, lat. interfecto rege ejus Artaxe. Attamen articulum huic voci ex sola imitatione latini sermonis additum non esse vix credo. Meisterhans-Schw. vocabulum hoe non nisi in titulis dedicatoriis sine articulo inveniri dicit2), sed inde ex temporibus hellenisticis in titulis omnis generis articulum pluries neglectum videmus, e. g. Ditt. O. G. I. S. 326, 18 (Tei, in psephismate Attalistarum saeculi II a. Chr. n.) ov ê!-x7ré<rTsitev vj(jüv (3xo-itevc "AttxKoc, ib.
1) p. 131: „Verfolgen wir weiter die Wortklassen, in denen wir in der Überselsung «der» ein/ügen, so iaden wir den artikellosen Gebrauch in Satscn, welche die Natur von Überschriften haben?
2) p. 230, 29: „Handelt es sich um andere kleinere Fürsten, so wird der Artikel ssugesetzt: rov Eiiüvoc f3«<r<Aéa, rov (3ceo-t*éce Kdo-cretvSpov. — In Weihinschriften bleibt auch hier der Artikel weg: $ct<ri\éw% 'AttoAou xctï fictaiXitrtrvtc, 'AwcAAav/ios (~Ditt. Syll. 2qg = 3Ö4I saec. II a. Chr. n.J".



5i
338, 3 (Pergami, a. 133 a. Chr. n.) hrt) fiatritebc "ArraXoc xttoXsXomsv Tvjfi irarpfèx ypiüv sXsvóspxv, ib. 342 (Deli, a. 120—110 a. Chr. n.) {/nip fixtriXsuc. N/xo^Say, ib. 352, 31 (Athenis, in decreto technitarum Dionysiacorum) [virèp vuTvipixc. t%c] avvtöov xx) fixtTiXsuc 'Apixpxêov xx) (3x<riX[l<r<ryic. NuV»j$] saepius, Ditt. Syll. 342, 33 = 37Ó2 (in decreto Dionysopolitanorum c. a. 48 a. Chr. n.) bvo (Sxo-iasuc Bvpxfiéo-rx, in titulo quoque Antiochi regis articulus non exprimitur Ditt. O. G. I. S. 383 ftxa-itevc psyxc 'AvTioyac... '0 sx fixaiXsuc. MiêpxSxrou xx) fix<riAio-<ni<; Axohixv^q.
c) Dein post praepositiones non semel articulum omisit interpres. Sic primum 7, 22 xxrx hxöviXYiv, toïi irxTpoc, pov est pro xxrx rijv dixótïxijv. Quocum jam aliquo modo convenit quod Graeci dicere amant xxtx ipjcpivpx fiovXijc, e. g. C. I. A. II 804 B a 51 (a- 334/3 a- Chr. n.) xxrx \pvi(pi<r[&x fiouXijc, 0 Aiécpxvroc slirev, licet antiquitus in iis plerumque dictis, quae adverbii naturam habent, post praepositiones articulus absit (Kühner-Gerth I p. 605 f, Blass, Gr. § 255). Sed in posteriore lingua magis quam antea articulum omitti, videre est ex testimoniis, quae Völker ex papyris protulit'), necnon Schmid, Att.'TV 66 ex Philostrati libris2). Sic prorsus eadem ratione ac nostro loco dicitur I. G. XII 3, 1110 (Meli, aetatis Trajanae) ix haS^c [rov Txrpoc x]vtuv <bï.xfitou Axfisivov, quem titulum T. Flavius Daminus et frater T. Flavius Aristodamus, Graeci profecto homines, posuerunt.
D eindedefectum quoque articuli in his 6, i6[o-]yi'■ f/.spsi GTpxTViyüv xx) $*ipxpxwv fierx bwxrov Kolvrov Aouxpyrfav explicari puto praepositione fiETX et dicto cum praepositione composito avv (ispst. Ita Völker p. 16: „Der hervorgehobene grosse Einfluss der Praeposition auf den Schwund des Artikels kann zur Folge haben, dass auch noch der abhangige Genetiv denselben verliert", atque exempla affert B. U. 199, 5 xxt" xv'Spx {'«ttpaf-sus, P- Petr. II 4 (2) 7 0 hï Mtjvxi sic sxxo-rov apyov, B. U. 655, 8 (a. 215 p. Chr/n.) virsp rifiijg
1) Völker, De articulo 15 : „Nicht nur in der Brcviloquenx, sondern auch im Context schwindet der Artikel ungemein haufig noch Praeposil ionen"; exempla affert: P. Par. 10, 13 (saec. Ha. Chr. n.) iep' hpov Sti%xc, P. Tor. IV 10 (a. 126 a. Chr. n.) <J*3 XPHUXtio-tZv, B. U. 118, 16 (a. 189 p. Chr. n.) yeerce xvpiov ipoü, alia.
2) Satis habeo haec Philostrati exempla enumerasse, ubi, ut in exemplo Mon. Anc. 7, 22, genetivus articulo praeditus sequitur: V. Apoll. 51, 13 h xpoSpóieef tov HeepSivSvoc, 54, 4 irepi Si faixixc. roS %$au, Imag. 343, 5 ■aspi Mpx( toB 'xvrpov, 35 5i '5 fotopiet. toS 'ipyov.



52
"SêpfiXTOc, B. U. 927, 4 (saec. III p. Chr. n.) Trxpea-yyxxpikv troi eU Aoyov avvreAeix?, alia.
d) Substantivo, cui numerus ordinalis conjunctus est, nonnumquam articulus deest: 17, 17 iv vwxTeix exry xx) èföófu/i, 18, 9 Tpitjxxï^exxtviv vTTXTeixv xyovros. (tov, 18, 15 viyov erog ê(3$0(/,yxoo-TOv exrov. Ab antiquis quoque scriptoribus in temporibus designandis articulum omitti, videre est apud Kühner-Gerth I p. 639, Gildersleeve § 571, qui tarnen ea sola exempla enumerant, quibus anni menses dies indicantur, e. g. Thuc. 1, 18, 2 dexxrw eret pter xvtviv (sc. rijv li&yyiv), Xen. Heil. 2, 4, 13 oug vpieïg ytiépxv iréftirTyjv rpe\pxfievoi shüi-xTs. Sed cum, exemplo Mon. Anc. 17, 17 iv virxreix exrin xx) i^ófjiiji contuleris Verba Dionysii 2, 2 reveil §' exxxtèexxTy pterx tov Tputxbv itoAeyiOv. Dein etiam in libris Novi Testamenti articulus magis quam antea omittitur, cf. exempla a Blassio allata § 256: II Cor. 12, 2 "euc, rphov oitpxvoü, Act. Ap. 12, IO heAÓóvres <Sè Ttpini/jV CpvAxxvjv xxï devrepxv.
e) Denique contra grammaticae normam articulus omittitur: 13, 19 \d]fji,oo-xv eig rpvg \xutou\c. Aoyovc i}rxpye]lxi Txax]tIx xta., ubi xl iirxpyelxi dicendum fuisset.
Interpretationis autem nimis ad litteram factae apertissimum exemplum est 15, 17 ZixeAlxv xx) ~Zxpï>ü 7rpoxxTeiAvi[tévxc. xoAeyup SouAixü xvéXxfiov, occupatas bello servili, ubi iv rü SovAixü itoAkpop scriptum oportuit. In his itaque interpres verbum de verbo exprimens contra sermonis graeci consuetudinem non tantum praepositionem sed etiam articulum omisit. Sed etiam interpretem non Romanum nimis ad litteram sic verba reddere potuisse crediderim. In paragrapho De Casibus videbimus, paulo liberiorem in recentiore lingua usum dativi temporis fuisse, atque rü iroAkpop pro iv rü TTOAefzci) sat multis exemplis illustrari. In quorum numero exemplum quoque est articuli neglecti: I. G. R. I 1502 (Mesembriae Moesiae inferioris, tempore Augusti) Móo-yog <PtAyfAOv\oi;], BevoXAVjc KxyyiT\x\ Axfiéxc. Aiovu<ri[ov], <TTpxTxyy<rxvTec. [«ri] | Bvpej3io-rxv 7roAéftut... xx) ypxf/.f/.xrev[crxvTeci\.
10. Haec de articulo contra Atticae dictionis usum omisso. Deinde saepius quoque in Mon. Anc. .admissum esse articulum, ubi ei locus non esset, Kaibelius exemplis probavit p. 200.
a) Inter quae levioris momenti fortasse est, quod primo loco recensetur: „Scripsit Me i, 7 iv r% rxfjei tüv vtxtixüv xyix to



56
hdufig, dasz es auffdllt, wird er durch Prapositionen umschrieben, vor allem durch èt), seltener durch xkó oder èv"; cf. exempla, quae plurima congessit Blass, Gr. § 164. Prae ceteris Joannes multus est in usurpanda praepositione èt) pro genetivo partitivo (cf. Radermacher, Gr. 115).
Item in papyris genetivi partitivi vice praepositiones passim funguntur; in his, secus atque in libris Novi Testamenti, praepositio èt) rarius quam xiti vocula adhibetur* Papyrorum exempla rettulerunt Kuhring p. 20, Rossberg p. 22 (xttó), p. 25 (èt)); inter alia haec enumerant: P. Tor. I 4, 20 (Ptolemaeorum aetate) /nipos èy vóftov, P. Oxy. I 117 (saec. II—III p. Chr. n.) pxxvi duo èt) cov dcótreig iv èt) xvtüv, P. Grenf. II 71 II 11 (a. 248 p. Chr. n.) rlq èt) y)püv, Ep. pr. 2, 4 "vx èx togovtov Cpépufiev tvsv eixoo-TVjv, 52, 5 "£lirscoc rav èt) vfiüv, P. Tebt. I 61 b 315 èy vicov (sc. xxpwüv) V xTroxxTXSTvigovtxi xfix TOÏg èxQopioig... TTvpoiï pa', alia. Luculentum etiam exemplum est apud Deissmann 151, 12 (saec. III—IV p. Chr. n.) toïc
XXAOlg kxï TTItTTOTg èt) XUTÜV TÜV vexpoTx<puv.
Etiam in titulis non raro vis partitiva ope praepositionum efficitur: nonnullos ex titulis Aegyptiis locos recenset Rossberg 22: Ditt. O. G. I. S. 56, 30 (a. 238 a. Chr. n.) nêvTe x(p' skxctt^c QuMjg, 78, 16 (a. 221—205 a. Chr. n.) 5/§ai> xutu xx). ixyövoiai hptoipixv kx) vxpxx irevTxnvxiov xir\o tü fi]óog tü Svoftéva) tü Ai, 90, 12 (a. 196 a. Chr. n.) xtto tüv irpotrodm xx) (popo/Xoyiüv Tivxg; praepositionis èt) quoque exemplum affert Hatzidakis 212 ex titulo apud Rangabé, Antiq. Heil. I n. 393, 14 (a. 357/6 a. Chr. n.) 'eAitrêxt Te uTpxTnybv ix tüv xexeipoTovyiiévuv evx, necnon Radermacher, Gr. 115 n. 3 ex Lyciorum decreto apud Petersen-Luschan p. 113 XVIII A 5 (a. 146 p. Chr. n.) XVVip £x t63v WpCOTSVOVTUV.
Non secus in recentiorum scriptis genetivo partitivo et) praepositio saepe additur. De actis sanctorum Pisidiae Phrygiaeque Compernass 22 dicit: „Genetivus partitivus in universum raro usurpatur; plerumque ratio partitiva per èt) exprimitur, velut in Actis Marinae 21, 31 rivèg dè èt) xurüv, 40, 28 èiri<iTevQ~xv èx tov dmou xiA'<&£C lexxnivTe xvhpüv,.in Actis Christophori 57, 1 Tolg èt) èhüv 7ri<TTevoue-i", alia. Ceterum Polybium nondum huic usui indulgere dicit Kuhring 20 '); at complures post eum scriptores
]) Co ntrarium falso asserit M. v. Arnim, De Philonis Bytantii dicendi genere (Diss. Gryphiswald. 19 X2) 80, qui male in suam sententiam citat Schmidii Atticismum II 38.



57
praepositione èt) nonnumquam vim partitivam reddunt, ut Flavius Josephus '), Epictetus 2), Marcus Aurelius 3), Herodianus 4).
Itaque in universa recentiore lingua passim praepositiones pro genetivo partitivo adhibentur, neque necesse habemus, duobus locis Monumenti Ancyrani,— 13, 15 ne latine quidem praepositio exstat, — de latini sermonis imitatione cogitare.
2. Genetivum qualitatis contra Atticorum morem in Monumento Ancyrano adhibitum notavit Kaibelius p. 201: „Inauditum plane dicendi genus.est 2, 23 xx) %mv Tpixxatrrby xx) effhofiov yifixpyjxvic, èt)ov<rixc, quod ne Orosiani quidem quod Bergkius excitavit exempli audacia (Oros. VI 18 'ut in perpetuum tribuniciae potestatis esset'j explicatur, nedum defenditur". De eodem genetivo Viereck p. 62: „ Genetivus qualitatis qui dicitur ex sermone latino in sermonem titulorum irrepsit, velut legimus Mon. Anc. 2, 23; 3, 20; 8, 3 dnifji.xpyjxyjc èt)ovaïxc, (&v)". Loei sunt 3, 20 x rére di' èfioü v; GVvxAviToq o'ixovo fAeïtróxt èfiovAero, rijg dvi[ixpx}x%g èt)o[u]<rixg 8>v èrsAe[<rx]; 8, 5 Sjjicwe^/xjjis èt)ov<rixg ro dudéxxrov èxxrbv dqvxpix xxt' Jtvdpx idcoxx, ubi genetivus pro ablativo latino dicitur: et tribunicia potestate duodecimum quadringenos nummos tertium viritim dedi; 8, 9 c)ti[Ax[p]xixïjg èt)ov<rixg oxrtaxxiïièxxTOv, tribuniciae potestatis duodevicensimum.
Constat, genetivum qualitatis, quo antiqui scriptores raro utebantur, in recentiorum lingua usitatiorem esse coepisse. Quod dicit Kühner-Gerth I p. 333: „Ein Genetiv der Eigenschaft nach Art des lat. 'vir magni ingenii' kommt nur selten und nur in Verbindung mit elvxt vor", id conferas cum regula a Prisciano XVIII p. 1126 tradita (apud Lobeck, Phryn. 215) „Quando habere aliquid vel consequi per genitivum Graeci ostendunt, nos ablativo utimur, ut [leyxAYic xperïjc xvvip' latine 'magna virtute.vir"'; atque Lobeck /. /. complura genetivi qualitatis exempla ex serioris aetatis scriptoribus affert, e. g.: Liban. Ep. 677, 324 irxlg (pvtrsuc èypyyopuixg, Cyrill. c. Jul. IV 133 A <pv<rscoc< vjtrxv Axxoütryg. to xkxvópuTrov, Euseb. H. Eccl. VIII 5,416 yvvxïxec <ru(ppoirvviig rijg xvcotxtu.
') Wendland, Deutsche Litteraturz. 1888 p. 561.
2) 1, 29, 37 i% vu&v S' eiiSeif tpcevfoeTeei toiovtoc; cf. Schenkl in Indice s. v. èx. ') Spohr 12.
4) Schmidt, Syntax des Herodian I 10.



58
Idem de sermone vulgari Pisidiae Phrygiaeque statuit Compernass 22: „Genetivi qualitatis usus in sermone volgari latius patet quam in optima Graecitate", exemplum dat Acta Christophori 64, 5 êsXsig [ixêeïv iroixg Opvjtrxeixg eipci,
Genetivus dypixpxixijg èi-ovo-txg, tribuniciae potestatis, quo scriptores quidem Graeci usi esse non videntur '), in titulis imperatoriae aetatis passim comparet2). Jam vero haec appellatio non tantum in epistulis ac decretis imperatorum invenitur, quae exempla collegit Magie p. 64, sed etiam in compluribus titulis honorariis, qui a Graecis hominibus conscripti sunt. Sic jam Augusto et Tiberio imperantibus Graeci hoe genetivo usi sunt in his:
I. G. R. I 960 (Gortynae, a. 2—7 p. Chr. n.) 'Eth Avro[x]pxropi K[xkxpt\ Seov v'tü 2.s[(3x]o-tü xpyjepeï fi[eyi(rru, d*i][ixpxixijg i[t)o]v<rixg s'ixootü [... vttx^m rp)g xx) [ds]xxxig, irxrp) rijg 7r[xrpfèog], Aevxi\cp njAwnfy Ovixivx xv[6v7rxTcp\, yvw(i\$ irx\vrwv efof-e roïg xp[xov<ri KX'
I. G. VII 1837 (in Boeotia, a. 13 p. Chr. n.) 'O 3jj>s? Tifiéptov Kxfoxpx, dtjptxpxtxvjg èt)ov<rixg to irsvrexxïhkxxTOV, xvroxpxropx to trspi.7r(r)ov,
h G. XII 2, 539 (Eresi, a. 16/17 p. Chr. n. == I. G. R. IV 10) AvroxpxTopx Ttfiépiov [Kxltrxpx &]éa> ~Zs$x<stu ■ïïxi&x XéfixuTOv [xpyjé]psx dxptxpxixxg è%ov<r!xg to o\_xr\aixxihkxxTOv xvTOxpxropx t[o] oyloov Axfixpypg Aéovrog ever . . .,
I. G. R. III 933 (Lapethunte, a. 29 p. Chr. n.) Ttfiepiu Kxl&xpi Zefixc/tü êsü &sov Xefixo-toü v'tü xvroxpxTopi, xpxispsï (isyio-ra, drjiixpyixijg è^ovtrixg to Xx',. . . "ASpxcrrog 'Adpxo-rov CpiAÓxxicrxp, 0 èyyevixbg Upsvg rov èv rü yvftvxcrlcj) xxrecrxevxo'f/.évov V7rb xvtov èx tov idiov Tt(3ep!ov Kxhxpog 'ZsfixvTOv vxov xx) xyxAfiXTog.
Qui genetivus dv\ii.xpy}xvjg èt)ovaixg, quamvis latinam locutionem ad verbum exprimat, tam parum a recentiorum sermone abhorret, ut etiam in numismate graeco ejus modi genetivus nullo latinae locutionis exemplo inveniatur. Namque in nummo Augusti imperatoris Temni invento (Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, Wroth, Greek Coins of Troas, Aeolis and Lesbos 1894 p. 146) legimus
') Cf. Appian. Bell. Civ. 5, 132 e'/Aovro S>jpt,xpxov ïc. att, Cass. Dio 53, 32, 5 vj yepovo-tx Svitixp%ov xüróv $tx filov eïvxt etyycpfoxTo.
2) Uno in titulo anni 169 p. Chr. n. (B. C. H. XX 155) vocem Sifuxpxoi = tribuniciae potestatis invenit Magie (p. 11).



59
Kxïtrxp Xê/SxcrTOc TTAOVcrixg I 'AttÖaaxc Qxtviov Txf/.virxv v7rxT[yx$\
atque duos simillimos nummos Berolinenses indubiam scripturam TITATHAC tradere dicit Von Sallet (Z. f. Num. XII p. 361 sq. apud Wroth Nota). Idemque vir doctus pergit: „Der Genetiv TAovcrixc ÜTxreixc; ist wie dtjfixpyjxïïc èt-ovtrlxc mit dem Kctisernamen zu verbinden; ifAoxjutoq heisst reich, vornehm, also die ganze Titulatur bedeutet 'Caesar Augustus mit der hohen Consularwürde bekleidet'". Hunc autem genetivum qualitatis KAOvcrixc vttxtsixc ex sermone latino desumptum non esse apparet.
II. De dat ivo.
1. „Interpres Ancyranus", ita Kaibelius p. 198, „abutitur nudo dativo ad ablativos Latinos reddendos, maxime in consulatu denotando (velut p, 4 Ttfieply Nspavi xx) Nxiu Tlsicrciivt \iirxToic)"'; qua consulatus significatione interpretem Romanum fuisse demonstari Hahn quoque p. 119 asseverat.
Constanter sic interpres consulum annum d.esignans nudo dativo utitur: 1, 5; 3, 4. 11. 12. 13; 4, 17; 5, I; 6, 6. I I. 23; 8, 20; 9, 4. 5. 6. 7. 8. 14; 12, 12; semel etiam Romanorum more particulam xxt omisisse videtur: 1, 5. 6 Tx'ta ïlx[v<r]x \ [Aöaw 'Ipricp
v]ir[x]T0[l]c ').
Quem dativum absolutum ex imitatione ablativi Latinorum ortum esse afnrmare non dubito. Nudum dativum a Graecis interdum usurpatum fuisse complures auctores asseverant2), et quam-
') Ceteris locis rectius particulam addit, etiamsi latine deficiat; 6, 6 noxA/w EovAwixltf xxï Vxlcf OhaKyiip vtxtmc,, P. Sulpicio C. Valgia consulibu\s], 6, 23 Ttfiepiio [Ne]pa>v( xxï TloirAtip Kcwr/a/91 interene., Ti. Ne\r\one P. Qui[ntilio cemsülibü\s, 12,12 Tcclif Qovpvltj) x[xï] Txüü S£[/]Aav<5 vxxroict, C. Furnio C. [S]ilano cos.
2) Sic Boissonade ad Eunap. vit. soph. admonet p. 217 : „nonnumquam dativus ponitur absolute, ut Latinorum fuit mos : Athenaeus I 39 Ts'aeov; Si, if TeAéWif;, i bp%ytrroSiS&o-xxhOG, xoAAas h%svpyxe o-^pexrx, 'cixpuc. rx7e; xspceï T^ Aeyóusvx Seixwovcrxic., Plutarchus Cons. § 28 'é%opeev yxp ro %vjv, Uenrep Trxpxxarxfefiévoic, 6so7( è| xvayxys, Porpkyrius V. Plot. c. 2 reAsvrüvri Si xbrïji, eyu uiv è Tïopepvpioc; irvy%xvov hv A*Ayfizi'üi 8ixrpi(3ew". Idemque vir doctus /. /. p. 433 in Eunap. p. 109 roic, xp&roic, Qeauévoic, notat: ^Dativus est absolute positus quod Graecis non est insolens. Plutarck. Coriolanus c. 12 wxvo-xuévtji Si rip wotéuep. Idem de Superst. § 18 cxóvei stw iéisov, yehuvrx uiv uxvtxbv xxï erxpSmtov yêhotrx, tovtoiq notovuévoic,. Porpkyrius de Abstin. I 2 xxï ytép uot xxr' èuxvrèv Xoyttyuévep,. . . epvjcrxtue. Tkemistius Or. XXI p. 24.4 C. è^e^rs xxï, ttxvv (3ovAouévoic; xvrois, hyypxepstv uij Svvxo-êxt rat TrxiSsvpxrx".
Etiam W. Schmid Atticismi locis compluribus (I 236, II 42, III 55, IV 58. 610)



6o
vis nonnulla quae afferuntur exempla alio modo explicari possint '), in posteriore saltem lingua nonnumquam eum adhibitum esse verisimile videtur; etiam Brugmann 401 in locum Thucydidis 4, 56, I roïg 5' 'Aóyvxioic. tots tv\v 7rxpxóxAX<r<Tiov dyovcri tx fiev noAkx fovyxexv adnotat: „Das Griechische'war kierm.it auf dem Wege zur Entwicklung eines Dativus absolutus". Attamen nudum dativum ad consules designandos usurpatum ex latino sermone fluxisse2), hinc satis apparet, quod non nisi Romanorum magistratuum nomina, nusquam vero Graecorum magistratuum dativo casu efferuntur; in multis titulis simul consulum nomina dativo graecarum vero civitatium magistratus praepositione fV/genetivo addita exprimuntur 3).
exempla profert, e. g.: Philostr. Imag. p. 416, 5 cexovrlip Si rijv Sehzv iirepilSei, Ixxetuévtp Tip yAouT-gS xxï t$ xA«/p£ Siopwuévy, Philostr. V. Apoll. HO, 26 xcéófrep róic, Tryyxlotc, rnxStSouévotc^ Aelian. JV. A. 218, 25 Soxovm xxï 01 xstoï tx yvvio-tx t^ xxtïvi rov yhiov xplret fsolis radio indicej (pite'tv, Aelian. V. H. 37, I «5 ye iuoi xpir%.
Item Kratt dativum absolutum Appiano attribuit p. 15: Pun. 64 iya uiv yxp, 01c; vuïv xvpiotc; oZo-i irepï rüvSe xpïvxi, riiv yv&uyv slxov, Bell. Civ. 2, 127 tx i% xvxyxxc; hlnjcpecruêvx xpyfiVTt tfSy, 3i 20 sxe; xxï t&v ïSiar&v icoKKots xucpio-^TOÜo-t crot xaS' svx rïfs ovcrlxq ovx xSviptrov xvryv yvw<np, 3, 60 roiic; S9 vxxrovc xxï S^uxpxovc; Tchtiovxc,
xtvSwevovci roti; xotvolc; yevêcr&xt.
') Sic Plut. Coriol. 12 itxvo-xuèvtp Si Tip iro?Juip dativus temporis magis est, qui cum iparticipio conjunctus jam apud antiquos scriptores invenitur, cf. Thuc. 1, 30, 3 irepu'ovri t$ iépsi, Xen. Heil. 3, 2, 25 Trepii'ovri rip ivixvrip (cf. Kühner-Gerth I p. 445). Sic Philostr. Imag. p. 416, 5 cexovrlip Si ttJv Sefyxv ixepstSei, èxxeiuévcp Tip yhovTip xxï ry TtóvpS Siopwuévy dativus circumstantiae concomitantis videtur esse, cf. Xen. An. 7, 7, 6 yvMXtarve eyxe%xA.tva>uévdic toIc, Ytxoic., Hom.//. II, 555 tarovekrcpiv 'éfSif TSTtyori ivuep (cf. Kühner-Gerth I p. 435, 6).
Falso etiam Schmid, Att. III 55, IV 610 jam Thucydidem dativo absoluto usum esse eo loco, quem supra exccripsi, 4, 56, I asserit, cf. Classen-Steup in h. 1.: „der partizipiale Dativ driickt nicht nur wie der absolute Genetiv die Gleichzeitigkeit aus, sondern. auch das Verhaltnis den anderen gegenüber"; non secus de hoe ejusque similibus exemplis judicat Kühner-Gerth I p. 424 f. Simili modo nonnullos Appiani dativos, quos absolutos vocat Kratt, explicari posse puto, ut Pun. 64, Bell. Civ. 2, 127.
2) Licet aliquam excusationem habeat vel ex dativo temporis Graecorum (e. g. in psephismate apud Dem. 18, 116 xvxyoptBo-xi Aiovvo-loic; rpxy epSoïc; xxevoïc;), vel ex dativo circumstantiae concomitantis, ut putat Moulton, Classical Review XVIH (1904) p. 153: „In one sense the date with meiroic; is not a Latinism, since the instr. of attendant circumstances exists both in Latin and in Greek: xKxretxxAvirrep r% xtcpxiïji I Cor. 11, j answers to Latin capite non velato. But of course the idiomatic Greek here would be iep' vt&twv tüv Stlvwv".
3) E. g. apud Viereck XX (a. 39 a. Chr. n.) Ixi orKpetvticpópov 'ApreuiSdpou. . . Aevxfa) Mxpxt'ü) Kycreoptvw xxï Txlu Kxtovyo'lai ux&Vo/g; conferantur quoque nonnulla exemplorum, quae mox ex nummis et titulis afferam.



63
non minus quam Romani saeculo I p. Chr. n. nudo in hac re dativo usi sunt; quin etiam, ubi latinum exemplar in graecum sermonem convertendum non erat, dativo usi sunt, ut in nummis, quos supra attuli; interpres autem Monumenti, latinum textum ad verbum exprimens, eo magis adducebatur ut dativo uteretur. Ut dubitem, num nudi dativi usus, quamvis ex latino sermone fluxerit, argumentum sit, quo Romanum fuisse interpretem certo demonstretur.
2. Aliud exemplum dativi ad ablativum latinum reddendum usurpati afferunt Kaibel p. 198, Viereck p. 62: 16, 12 axihxle Axxuv hx(3xcrx koAayi Ivvxfiig ê fioïg xl trio tg oiuvolg xxrsxÓTni, citra quod Dacorum transgressus exercitus nteis auspicis victus profligatusque est; qui dativus conjunctus cum alio comparet etiam 14, 17 fit*}) hrnxy% xx) oluvoïg xlriotg, meo jussu et auspicio, cf. 4, 9 \hriT\xyy rov Tf tyfAOv xx) Tij? ctvvxAvitov, jussu populi et senatus.
Ablativi latini meo jussu auspicioque ablativi causae sunt, sed causam etiam saepius denotat dativus instrumenti Graecorum, de quo Radermacher, Gr. 105: „Der instrumentale Dativ kat mancherlei Spielarten; nicht nur das Mittel, auch die Art und Weise des Geschehens, die begleitenden Umstande (fix'miv vTovxxÏÏj, die Ursache, ferner das Masz gehören in seinen Bereich. Man vergleiche den lateinischen Ablativus modi, causae, mensurae neben dem instrumentalis'", cf. etiam Kühner-Gerth I p. 438 sq. Sic cum fjtif? siriTxyy conferas versum Euripidis Phoen. 1043 XP^va 5' f/3<* Uvólxt? xTocTTOAxïcriv OlS/Vou? b rAxpiccv, ubi dativus respondet ablativo Latinorum Pythiae jussu. Dein locutio xfoiot omvol (bpvig xfoiog), quae saepius a scriptoribus adhibetur, e. g. Eur. Ion. 1333 xxèxpbg .'Aêvjvxc; sAd" vtt' olwvüv xxAüv, Xen. Cyr. 3, 3, 22 olwvoTg xpvitrxfisvog xhioig èvêfixAsv siq t>jv itoAb^Ïxv, dativo casu adhibita invenitur Soph. O. R. $2 opviêi yxp xx) tMv roW xhia rvyyiv nxpEa-yst; vunlv, quo loco Wolff-Bellermann adnotat: „ipviêi xlcrlcp mit günstigem Vogelflug, d. h. unter glücklicher G'ót-
saepissime in titulis Viereckianis e. g. XVII (a. 78 a. Chr. n.), XVIII 4. 52 (a. 73 a. Chr. n.), saepe etiarn in reliquis titulis, velut I. G. XII 2, 35 B 37 (a. 25 a. Chr. n.) [AvroxpctTopot; Kxi'trcepoc] XificurroS to 'évxrov, JA&pxov XtKctvoü «[«■«Vav], I. G. K. I 455 (Neapoli, a. 59 p. Chr. n.) M. Cominio M. f. Mae(cia tribu) Verecundo Quinta Dia filio piïssimo, 'Exi vxcéreov T. Obei^ruwS 'AvpuvtmoO xcti Y Qovretov ISjeirtiiavoc).



64
terleitung. Óf ter bei Horaz z. B. Epod. 16,24. 'secunda alite\ Carnt. 1, 13, 3 'mala avi'. 3, 3, 61 'alite lugubri' u. dhnl."
Itaque, quamvis dativi in Monumento Ancyrano obvii èfjt.y èirtrxyy. êfioT? xlcrhi? oluvoïc; ex imitatione ablativi Latinorum fortasse orti sint, — quo ducit, quod articulus quoque ante pronomen possessivum Romanorum more omissus est, — tarnen hi dativi causae vel instrumenti consuetudini sermonis graeci non repugnare videntur.
3. Etiam dativi temporis contra' Atticorum morem usurpati exempla affert Kaibelius p. 198: „13, ij TpoxxreiAvifiévxc; woAèiia Sovaixü scil. ~ZixsAixv xx) Xxpdu ('occupatas bello servili'j; 1, 11 xpLtpOTspuv rav vwxtuv iroAéfta wsxruxèroov ('cum consul uterque bello cecidisset') debebat èv iroAsficp; 1, 18 2;? èvsïxvicrx irxpxTX%ei ('vici bis acie'jr quamquam hic error esse po test lapicidae; recte legitur 14, 20 xxrÉxoipsv èv 7rxpxTxi){i". Quibus addi potest 13/ 18 xx[piè iroAsnov,] ai iV' 'Axricp eve\i\xvi<tx, yysftévx è%vi\Tv)7XTo], et me be\lli], quo vici ad Aciium, ducem depoposcit. Ceterum ablativum temporis Latinorum interpres dativo cum praepositione èv conjuncto reddit: 4, 14. 19; S, i èv y xwotsi[/.victsi, quo lustro; 6, io èv èxeivy t# vifièpx, èv y, [eo die, quo].
Dativo temporis graece non fere nisi nomina, quae tempus designant, dies mensis annus alia, exprimuntur, quae plerumque attributum sibi conjunctum habent (Kühner-Gerth I p. 445, e. g. Thuc. 1, 12, 3 ki-yxotTTcp srsi fi£Tx 'IA/au xAauriv); ceteris autem nominibus substantivis praepositio èv plerumque additur, e. g. Iv iroAêftcp, èv sipvivy (Kühner-Gerth I p. 446 n. 6); fit tarnen, ut etiam haec nomina nudo dativo efferantur, Kühner-Gerth p. 445 inter alia exempla citat: Hom. Tl. 15, 324 vvxrbc; xftoAya, 13, 684 c*xypv)e'it; yiyvovro pxyiji, Herodot. 9, 102 ovïhv Iaxgctov tiyov t% l^XV (cf. Herodot. 6, 92 hcro-uêêvTst; t# vxviixyjy), Thuc. 2, 20, 1 Asysrxi rov ''Apyfèx(iov f? tc Ttèhiov èxelvy t% èo~@oAt/j ov xxrxfiyvxi (cf. 2, 20, 14; 2, 57, 2), 3, 54, 4 (ixyjl ts rïji èv ry ypsTépx yy yevofiéviji nxpeysvófisóx vpiïv.
Sed multo liberius in posteriore lingua dativus temporis usurpatur, cf. Radermacher, Gr. 111: „ Wir haben für die Koine eine Verwendung des temporalen Dativs anzuerkennen, die über das Attisch sogar hinausgeht"; exempla profert: Ev. Luc. 20, 10 xxtpü, Achilles Tatius p.44, 3 Hercher vvxri, Zoroaster apud Proclum



69
rumque dictis, ut sunt: êir) yijg (Hom. Od. 21, 41 <£a'/>£< 5ï |t*;v [arcum] v)g hr) yxiv\g, Soph. El. 1136 xxx) yvjg xAAv)g Cpuyxg), stt" xypov, £tt' xypüv (Hom. Od. 1, 190 èw dypou irijyixTX irxcrystv, Od. 22, 47 ttoAAx fih h [zsyxpoicriv... iroAAx 5' fV t&ypoü, Soph. O. T. 1049 sh"... S7r xypüv sIts xxvixcV afoi&èv, ubi usitata Attica dictio esset èv xypü vel xxt xypovg; ita Jebb in h. 1.), èir) t-évyg (Soph. O. C. 184 TÓAfix ïg&ïvog ski tgévvig cf. Philoct. 135 h %evx %évov, Eur. Andr. 136 yvüêi 3' sw* «r; t-svxg... £7r' xAAorpIxg itoAtog, Xen. i?. Z,. 14, 4 xpycoZpvreg 1%) %kvvig, Isocr. 4, 168 rau? 2' «ri IfiVif? xAxo-óxi, Lycurg. 25 fèpvtrxcróxi [tx Ispx] em t-évvig xx) xAAoTpixg), fjr) ir po xgt b iov (Thuc. 2, 34, 5 ro dviftócriov o-ijpix, 0 ècrrtv stt) toü xxaAio-tou irpoxQ-Teiov rijg ■jrÓAeug), iir' èxxAyeixt; (Thuc. 8, 81, '), fV} cttpxt07têd0 u (Xen. An. 6, 5, 4 (pvAxxx tüv sm tJTpxToreSov, Plato, Leg. 6/4 a), sir' o\xv) ft xto g xxèijcrèxi (Plato, Charm. 163b, Aeschin. 1, 74, Dinarch. 1, 23), ïsr' 'iXTpeiou (Aeschin. 1, 40), lx) tüv èpyxcttvjp 'twv xxói&VTeg (Isocr. 7, 15).
Eadem haec, quibus paree antiqui usi sunt2), persaepe recentiores scriptores admittunt: èx) Tijg y&pxg dicunt Polybius 3, 101, 3; 3, 102, 8; 4, 43, 8; 4, 73, 8, Diodorus 2,40, 5; 5, 27, 4; 5, 39, 5; èx) tüv xypüv Polybius 4, 73, 7; 32, 20, II; èx) h]èvvjg Plutarchus, Pel. 34, Ages. 40, Cato min. 56, Lucianus, Amor. 9, Epictetus 1> 27> 5» quod legitur quoque in papyris B. U. 22, 34 (a. 114 p. Chr. n.), 159, 7 (a. 216 p. Chr. n.); èx) Tijg.xAAodxxijg Lucianus, Abd. 4, Herodianus 8, 7, 6; èx) Tijg èxxAvjtrïxg Philostratus (Kayser) V. Soph. 35, 2, Heroic. 178, 24; 201, 2; èx) crTpxToxedov Dionysius 2, 56, Plutarchus, Rom. 16; ex' èpyxtrrvipiou xxövjcrOxi Alciphron 3, 27.
Qui recentiores praeterea haec habent: èx) Tijg xxTpidog (Lucian. Patriae ene. 9. 11), èx' èpvifiixg (Lucian. Ver. hist.2, 5, Philops. 25), èx) tüv tóxcov (Polyb. 21, 10, 13, P. Oxy. III 485, 31; 486, 16), èx) Tijg olxixg = domi (Polyb. 4, 17, i; 31,
') Cf. Classen in h. 1.: „kir' ixxtyo-luc., erst bei ganz spaten Schriftstellern nachgewiesen, ist befremdlich, jedoch von allen Hss. geschützt" et Haase, Lucubrationes Thucydideae 1841 p. 63 sq.: „Graecum esse negat Poppo hf ixx^o-ieei; dicere pro latinis Hn contione'; qua in re erravit hand dubie. Est enim haud infrequens hic ex! praepositionis usus, et maxime quidem in significandis quibusdam locorum generibus, ubi crebra solet esse et diuturna hominum conversatio. Ceterum existimo equidem tales locutioms magis in familiari sermone quam eruditorum scriptorum usu freqüentatas fuisse".
2) Cf. quae adnotant Jebb in Soph. O. T. 1049, Classen in Thuc. 8, 81, i.



23, 6, Plut. Alcib. 23, Tim. 36, Aem. Paul. 5, Sulla 36, Nicias 4. 5, CdtfJ. 9, Cïc. 7, Lucian. Dem. ene. 26, Philostr. V. Soph. 56, 28; 106, 7; legitur quoque in argumento Antiphontis qrationis sextae), firl Tijg iróAewg = in urbe (P. Tebt. II 409, 4 lm rij? TfoAsüg ere v)pÜTvierx). Itaque praepositionem èwi cum genetivo nominum communium in posteriore Graecitate liberius quam antea usurpatam fuisse apparet.
Dein praepositio bri cum riominibus propriis regionum conjuncta, licet non fortasse apud antiquos auctores, postea certo invenitur. Namque verba illa, quibus coloniae graecae in ora Thraciae designantur, tx lm ®ptf.xvtg, quae jam apud Herodotum 6, 33 exstant et praesertim a Thucydide et Demosthene usurpantur, vulgo explicantur „in propinquo Thraciae", ut a Steupio in Thuc. 1, 56, 11; eadem vis in praepositione inesse potest in verbis Isocratis 12, 103 o't lm Tijg 'Atria? xxTOixoüvTeg de coloniis Graecorum in Asia; necnon in formulis titulorum to xoivbv tüv lm tv)c 'Atrixg 'EAAyvav de concilio provinciali Graecorum, qui in Asia habitabant, I. G. R. III 603, 15, III 671, 7, to xoivbv tüv l[m Qpxixyg 'Eaav)~\w>v I. G. R. I 732.
Sed saepe apud posteriores hri cum genetivo nominum regionum nihil aliud significat nisi „in": sic in verbis Polybii 10, 42, 7 "hieickpv^xTO irpbq tov? lm Tvjg «Pwx/So? (i. e. ad Phocenses), 18, 51, 1 &[ACpio-(2viTslv um)p tüv lm Tijg 'Atrixg wèAewv (ubi paulo post § 9 tüv xxtx Tvjv 'Atriav xÓAscov dicitur), Diodori 16, 95, 1 QiAimxog (ilyitrTog yevópuvog tüv. xad' ixvrbv lm Tijg Eitpümig fiatriï.luv '), Flavii Josephi, Bell. Jud. 7, 252 lm Tijg 'lovdpixg Batrtrou TeAevTvjeravTog, Plutarchi, Cato min. 56 tv)v br AlyvirTOv toü irxTpbg TsAsimjv, Luciani, Icar. 24 kogou vvv 0 Trvpóg itrTiv iïvtog lm rijg 'EAAaSog 2), Aristidis 2, 22 ol Imiivvptoi Tijg Ssoü tüv lm Tijg Eiipohnig TpÜTOi, 13, 224 v) iroAig... lm Tijg 'EAAxSog xvtsctjsv. Ex titulis haec afferre possum: I. G. R. I 175, 11 (Romae, a. 15/16 p. Chr. n.) x<p' ov "LvAAxg lm t)f<'>s 'ArTixijg 'Advjvxg ItgewoAiépxvjtrev Itij p(3', I. G. XIV 2532 (in Gallia) 0ovA£VTv)g iroAiTvig re Kxvaóxi[u]v l[m] 2ufl/>js; necnon lm Qpcfxyg significat „in Thracia", cum de Byrebista, Dacorum rege, dicitur I. G. R. I 662, 23 (Dionysopoli, circa a. 48 a. Chr. n.) toü fiatriAêccg BupifilcfTX irpÜTOV xx) [leyi&TOv yeyovórog tüv lm Optjixvig (3aeriAÉuv.
') Plura quae huc pertinent exempla ex Diodoro congessit Krebs 78 Nota.
"J) Praeterea Lucian. Scyth. I, Tox. 63, ^«£-.31, Dem. ene. 33 (cf. Schmid, Att. I 398).



7i
Itaque,, quidquid est de notione, quae antiquitus verbis illis im Qpcjixv)?, im Tij? 'Affix? tribuebatur, postea certo ivl cum genetivo conjunctum significationem induit praepositionum iv vel xxtx, ita ut inde a Polybio fere omnes scriptores lm Tij? 'Atria?, lm rij? 'EAAxSo? pro iv Tijj 'Aula, iv t% 'EAAx&i dixerint.
Attamen praepositionis lm cum nomine urbis conjunctae perrara exempla sunt, quae Monumento Ancyrano aetate antecedunt. Antiquissimum, quod inveni, exemplum est in epistula Antiochi III Magni, data a. 189 a. Chr. n., Ditt. O. G. I. S. 244, 23 rij? xpyisptavvvvj? toü ' AiroAAavo? xx) rij? 'Apréfiido? tüv Ax[<pvxi]av xx) tüv xAAwv Upüv cov tx Te[Ji.svvj icjTiv «rp] Axcpvy? Idem semel apud Polybium invenitur 31, 3, 1 tov? Itroftèvov? xyüvx? inr' uvtoü int Axcpvvj?; dein Diodorus unum exemplum habet 36, 13, 1 (Exc. Photii p. 5 37) xvTijj dviptorix xxöxpftov? im Tij? 'Pcli/itj? trvvTSAecróijvxi.
Sed complura post Monumentum Ancyranum exempla hujus usus exstant. Sic I. G. XIV 719 = 1. G. R. I 431 (in titulo Neapolitano scripto prob.. saec. I p. Chr. n.) M. "Oipto? Nxovio? <Pxvvixvo? trrpxTviyb?... TXfiix? YIÓvtov Bsióvvtx?, y£iXixp{yp?) Asy(süvo?) e' M.xxs$ovix(v)?), xpt-x? 1' xvhpüv xpyyiv im 'Pü//,vi? verba im 'Pü/tvi?, addita ut distinguatur munus Romanum a Neapolitano, nihil aliud significant quam „Romae"; quod redit probabiliter'I. G. R. III 134 (Pompeiopoli) [tüv déxx xvV^püv «r[< 'PüfM]?]. Necnon im 'Pcopivi? legitur in titulo Neapolitano L G. XIV 752 (in epigrammate) im 'Püfivi? xxtxai7t(óvtx). Dein saepius brl cum genetivo nominum urbium conjunctum legitur in papyris: P. Oxy. XI 1380 (regnante Trajano vel Hadriano), in qua Isidis m>Avwvv fiov nomina, quae in Aegypti urbibus in usu erant, enumerantur: v. 10 tv\v im toü AIatx yxpiTodcliTstpxv, 44 im toü "Ama? Qpóvqirtv, 45 im Asvxij? 'Axrij? ''ACppode'iTYiv, 60 im ~Zyeè'ix? hcivoixv, 61 im toü 'HpxxAiov ireAxyov? xvpeixv, 72 im Xxpxxo? 'Aóvjvviv, 74 im toü Kxelov Txyyvityiv, 75 im toü 'Expvjyf&xTO? vltriv,gi im tv)? Ufapx? trcliTsipxv 2); Wessely, Stud. V
') Quod Schmid, Att. IV 628 affert Le Bas-Waddington III 2781 (Arsinoae Cypri, a. 146—116 a. Chr. n.) [0eóSwp]ov twv itpónwv fyiKwv y.xï kirt XxKxpüvoc. xxt kwi tvic, xxtx tjjv vyirov ypxpiuxretxc; huc non pertinet, cum verba I37 Xxhxpiivoc, designent praefectum Salaminis.
2) Ad versum 10 editores adnotant: „ the writer tends to use kirt in place of kv when he is speaking of a town named af ter some natüral object, e. g. in 11. 44 roS "Attswq, ■ 4S Aevxfit 'Axr^c, 60 S%eJ«e;, 61 tov 'HpxxAiov, J4 toS Kxrlov, tov 'ZxptjyuXTOc, gi Ttjc, Tlérpxc., but he is not consistent; cf. II. 43 kv KxrxpxipÜ), 54 kv Ttp 'lo-tila". In eadem papyro v. 83 Iv 'Pwftji dicitur.



72
125 (imperatore Gallieno) 7>ixTpi(iovTÓg crov stt) Tijg (3xcriAsvov7*i[g 'Pc!ipt,vig\. Atque qui post Polybium et Diodorum scripserunt, quorum uterque semel tali locutione usus est, saepius hei ante urbium nomina habent: Flavius Josephus, Ant. Jud. 14, 325 xxpoxrxpievog V xftCpOTépuv 'AvTclsviog «ri AxCpvyg; Philostratus, V. Apoll. 174, 14 (Kayser) ol [iev stt xvTijg 'Pêf&vig xttoaovvtxi, ib. 18 FxA(3xg £7? xï>Tijg 'Péfivig xwéêxvev, 245, 11 CpiAcxrocpeï Ss «ri rijg 'Püftvig, V. Soph. 44,7 stt) rijg 'Péfiijg airxiTovftsvov, 116, 7 xx) stt) rijg 'Pü[/.^g êvtxx 0 Bv^xvTiog, Nero 222, 8 cpxa) Sè xurtj xx) tx sit) Tijg 'Pcifivig oAiirêxveiv ijfSij xx) ujrfloV ^ovxi; Herodianus 1, 9/ 8 tu 7rxfè) tov Tiepevviov tx stt) Tijg 'Pwfiqg xyvoovvTi, 4,9,2 hxTpifiovTi stt) Tijg 'Püpivig; Eusebius, Hist. Eccl.2, 25, 5 HxvAog fV xvrijg 'Pccptvig tv)v xsCpxAviv xiroT(iv]6ijvxi, xx) TïéTpog xvxo-xoAoTTicrSijvxi... IcrTOpovvTXi, 2, 22, 7 xxS' ijv '0 Aovxxg xvèypxipsv èft) Tijg 'Pwpt,vjg ixiSvif/.ïxv tov TlxvAov.
Hinc illud èw) 'Pupyg, cujus jam ante Monumentum Ancyranum testimonia nonnulla exstant, quodque saepe in recentioribus titulis ac papyris necnon apud sequiores scriptores legitur, falso a Kaibelio Viereckio Herwerdeno improbatur. Neque interpretem adductum plane diversi . generis dictione, velut b. he) Tijg iroAsag GTpxTYiyèg, ita scripsisse cum Viereckio puto, sed exinde illud ortum esse existimo, quod jam antea in familiari sermone praepositio l%i non tantum ante nomina communia sed etiam ante nomina propria regionum pro èv praepositione usurpari solebat. Ceterum verba êir) 'Pcoitvig neque ex sermone latino sunt, nee ceteroquin in titulis a Romanis scriptis inveniuntur.
2. Elg praepositio post verbum xpiêpt,£Ïv pro dativo adhibetur, qua de re Kaibelius /. /.: „pessime etiam vel contra exemplum Latinum in additamento idem sine dubio homo scripsit vipió/jiyfiévov yjpviyi,xTog slg to xipxpiov v) elg tov ciijfiov tov 'Pupuftscv vj s lg Tovg xitoAsAv^svovg o-rpxTiurxg ('ded[it in aerarium vel plebei Romanae vel di]missis militibus'J; dici potest X9^l/'XTIX' "^xicxvxv slg Tovg cTTpxTiurxg, nemo vero dixit yjpyyixTX (vel adeo xpijpx) xpiêfisTv slg Tovg aTpXTiürxg".
Duobus quidem locis Monumenti Ancyrani post xpióftsTv rectius dativus ponitur: 7,21 Av^t,® 'Puptxwv xxt' xvSpx sffèof&ijxovTX tcsvts "hyvxpix èxxcTTu v)piófivicTx, Plebei Romanae viritim HS trecenos numeravi, 8, 21 Xpy/AXTX... TxTg iroAso-iv v)ptó/j(,yicrx virsp xypüv, Pecuniam pro agris... solvi municipis; quod tarnen in additamento,.vel contra exemplum latinum, slg c. ace. pro dativo usurpatur, id non pes-



73 plM'
simus error dici potest, sed ex more recentiorum Graecorum est.
In lingua neograeca dicitur crró (= slg tov) c. ace. pro dativo, qui jam exstinctus est. Ad quem ultimum finem perpetuo lingua mediis temporibus tendebat, cf. Moulton 94. Complura exempla, quae cum verbis Monumenti Ancyrani congruunt, ex medii aevi auctoribus necnon ex libris apocryphis affert Hatzidakis 224 sq. (e. g. Spaneas 254 s" ri yxp 'Süosig slg KTuxovg, Apocr. Evangel. 283 $ispt,sp!<rxvTO 'wpog sxvrovg tx IpxTix); ex Herodiano Schmidt, Syntax des Herodian I p. 19 (e. g. 1, 17, 2 Txg oicrixg s(3ouAsto ftepierxi sg taxie; o-TpxTiürxg), ex LXX interpretibus, qui primi scriptorum praepositione pro dativo usi videntur, Dieterich 152 (e. g. Epi Jerem. 9 xpyvpiov slg sxvTobg xxtxvxaoüitiv). In papyris saepe m c. ace. pro dativo legitur (cf. Dieterich 152, Kuhring 31): P. Petr. II 72 (c. a. 226 a. Chr. n.) sxeiv ftxpx Xxpfiov... slg xvtov kx) vjvióxoug £'... xpruv xxóxpüv /3' xoivixxg... xx) elg l7T7roxó/iOvg xtK., P. Par. 5, 5 (a. 114 a. Chr. n.)' tov slg Txyviv oïxov wxo'Sopvii/.svov, P. Amh. II 120, 10 (a. 204 p. Chr. n.) Ig 'Ayxóvjv pspsTpviitsêx. Saepissime quoque in titulis pro Gebast Ty iroXsi vel tu TXftelu dicitur slg tv\v ttoaiv, slg to Txpslov x), quin haec sic inter se copulata sunt, tamquam si unus idemque esset casus, e. g.: I. G. XII 8, 578 duasi Tq xv\pï\xxc? TXftsiu ^[vxpix $t?X'AIX irsvTx]xócrix xx) Ig tv)v 7TÓAiv lvivx\pix...], Ditt. Syll. 892 (Ephesi, aetate Romana) düost tü Txpislu X ficp' xx) slg tviv ttóaiv % ,(3<p', Ditt. O.G. I.S. 573, 20 (in Cilicia, in titulo Augusti aetate non multo recentiore) xwoTsitrxTu slg tov ósbv tov ~Lx$$xti<stv)v xx) Toïg 'Zx$$XTmTxïg p' xx) t% ttóAsi p' xx) Huvxo-Ty p'; praeterea Radermacher, Gr. 112 ex titulis affert: Latyschev, Inscr. Ponti I 16 A 25 iruAovpsvov toü o-iTov slg 7rsvTs, Le Bas-Waddington III 2614 (a. 83 p. Chr. n.) fivvjfisïov... uxo^Ofitjcrsv 'Ixf&Aixog... slg te sxvtov xx) vlovg xx) syyóvovg.
Itaque verba vipiêfiriftÉvov xPWXTog f'V to xipxpiov v) slg tov "èvifiov tov 'Pupixiuv ïj slg Tovg xToAsAu//.svovg vTpxriÜTxg cum consuetudine vulgaris linguae plane consentiunt.
Neque vocabulum XP^V^ l8> I7 numero singulari expressum, quod reprobat Kaibelius verbis, quae supra laudavi (etiam 13, 10
') E. g. I.G. XIV 2231 Sótri sic; ro rceuïov (idem habes I. G. 1X2,93151X2,1037,7; XII 2, 644, 11), I. G. R. III 218 (Ancyrae) Sdo-si sic rov Qfoxov, I. G. R. III 310 (in Galatia) Sfot sic rov cpfoxov St/vdpice itsvraxóo'ia, alia.



74
dicitur èx tovtov tov yjvjftxTO?; contra 8, 19 ypjptxrx, 9, 12 yjtpxtriv èftoï?), a recentiore Graecorum sermone alienum est.
De hac voce Pollux 9, 87 XPWXTX K*v ö' 'Att<jm/, tö Sè
Xfl>j>as ?r«p« f**" «utcT? &r) Toy vpxypiXTO? vj XTvipiXTO?, icxpx Te toï? "leed xxm tüv ypvuixTccv. Sic jam apud Herodotum ypyjpx pro argento invenitur: 3, 38 M xócrcp xv ypypxTt (ZovAoIxto tov? orxrêpx? XTTOÓvyo-xovTxg Kxrxo-iTéeerêxi, ib. Ir) Ttvi ypvi^XTi le^xixT' xv TeAevTÜVTX? tov? TXTepx? xxTXXxieiv ifvpi, 3, 139 èya TXVTYtV mcAeco ovlevo? ypvi[lxto? \ et multa apud sequiores hujus usus exempla sunt: Diodor. 13, 106, 9 ovto? tov ypvifiXTO? èv o-xKioi?, Athen. 6 p. 234 a vovCpicrxpievov èx tov AvcrxvSpelov ypvinxTO?, Lucian. Ver. Hist. ï, 20 pyrov ypviiiXTO?, Sext. Emp. p. 391 vótrov %xTrxv^v\o-eTXi ypvil^x, Act. Ap. 4, 37 mcAvjo-x? (tov xypov) vjveyxev to ypviiix. Ex titulis saeculi I et II p. Chr. n. exempla prompsit v. Herwerden, Lex. suppl. s. v. yjwx: I. G. XIV 422; 432; 1915. Quibus hos titulos antiquiores addere possum:
I. G. XII 3, 330, 233 (Therae, i. a. 210—195 a. Chr. n.) o<pei-
AeTW 0 xx TOVTCOV (iVI TTOVIO-ei èlftAOVV TÜl x01vüi TO ypïjf&x,
Ditt. Syll. 330, 39= 3748 (Gythii, a. 71 a. Chr. n.) èyxplcrxvTO
txi nÓAei Saco tov ocpetAopévov ypv^XTO? inrèp yiAÏx? xx) irevTXXOo-ix? "hpxy^x?,
Ditt. Syll. 732, 27 (Athenis, c. a. 34 a. Chr. n.) èx tüv ïhicov xvxAcIxrx? ovx iAiyov ypvi^x.
3. De praepositione brl c. ace. ad temporis spatium notandum usurpata Kaibelius /./.: „Minus recte 4,4 èm em Te<r<rxpxxovTX vertit id quod lacuna haustum recte in Latinis restitutum est 'per annos quadraginta'." Verba sunt 4, 2 sqq. vpÜTOv x&üfiXTO? tovov ecrypv Tij? o-vvxAvitov xyji TxvTm tv)? wêpx?, vi? txvtx eypxtpov, èm Ïtvi Teiro-xpxxovTX.
Notandis temporis spatiis graéce plerumque quidem merus accusativus usurpatur (cf. Kühner-Gerth 1 p. 3145 Völker, Pap. gr. Synt. 22), sed neque apud antiquos scriptores praepositionis èm exempla desunt. Praeter illud èm iroAvv. ypóvov, quod post Homerum apud omnes scriptores invenire est2), exempla rara
') Quos locos .haud scio an immerito suspectos habet Ch. Charitonides, „XpifftaXptjuctTK apud Herodotum", Mnemos. 1914 p. ioï sqq.
2) E. g. Hom. Od. 15, 494 xaJïpaoerifv S' oh noMov hri %p6vov, Thuc. 4, i, 3 ri 'Vijyiov hei leohiiv %p6vov itrrctertctty, Aeschin. 3, 7 oï im xoAuv tf&f xpeVcv o-ovepyoSvree.



75
quidem sunt apud Thucydidem *) necnon apud oratores Atticos2), sed creberrime Herodotus praepositione hel ad temporis spatium designandum usus est, cf. Helbing, Prapos. 68 sq.: „Temporal , stekt £7rl c. a. dn der Bedeutung 'über kin'; besonders erscheint hier XP°V0V m^ Attribut. . . Hdufig ist alsdann he" eTex mit. einer Kardinalzahl an 23 Stellen3)... Dieser temporale Gebrauch ist überall anzutreffen; bti c. a. konkurriert aber hier auch mit dem emfachen Accusativ (vgl. lat. decem annos und per decem annos) und ist vielfach nur ein kraftigerer Ausdruck für die Ausdehnung durch den Zeitraum."
Atque idem praepositionis usus a recentioribus fréquenter admittitur. Multus est in usurpanda praepositione Polybius: 1, 39 12 ke) §y' ivixvTOvg ... ovx èêxppycrxv xxTxpt)xi Tijg [ixxw, I, 56, 11 KoAAovg dyüvxg crvvea-TYitrxTO stt) rpeïg ivixvTOvg, 5, 100, 1 èw) vjfiépxg TpeTg txs wpórxg ovTsv v$vvxto Tpofiifixc^eiv tüv epywv (plura exempla congessit Krebs 93). A LXX interpretibus temporis spatium nonnumquam vel contra exemplar hebraicum per praepositionem èiei redditur (cf. Johannessohn 66): Jos. 6, 14 ovrug èwoiei br) et) vuiépxg, III Macch. 6, 38 XTToypxcpovrxi ctè xvTOvg «ri vj^epxg Teasxpxxovrx. In Novo Testamento accusativo durationis saepe btl additur: ■ Hebr. 1 r, 30 tx ts'ixvi 'lepetx® brecrev xvxAuöévTX sV; stttx tjftépxg (plura apud Zorell s. v. èiei). Quod in titulis quoque saepius deprehendi: I. G. XII 7, 53 $o~Ki hei kxvtx tov Tijg c^wijg xvtov x?°vov xoerftlcog Ta xx) [leyxAocppóvaig, I. G. XII 3, 104 ToTg TexpeTeüxpievo-iv em (lijvee; ty', I. G. XII 5, 863 'eGTtxcrxv Tovg TvoAvexg . .. [ècp' v)[tépx]g irAeiovg, I. G. XII 7, 389 èèvii/.oêoivyicrxv ècp' yfiépxe StJo.
4. „Interpres Ancyranus nimis Latine vertit", ita Kaibel p. 198, „3, 22 crvvxpxovTX [xi)T\bg cheb Tijg trvvxAvjTOv ie[ev\exxig x'iTv\axg f3ov, ubi etsi Latina non supersunt, conici tarnen potest scripsisse Augustum 'petii a senatu'."
*) Thuc. 2, 25, 3 iSfovv lyiv yijv im Suo vtuspxc, 2, 86, 5 im ï| Sf éWüs viuépxs xvHupuovv xA*.faoic; cf. Steup in Thuc. 2, 25, 3: „im Suo fiuépxf seltener Ausdruck. Doch findet sich schon bei Homer bei %póvov".
2) Cf. Lutz 122: „Ganz selten enthalt der Prdpositionalausdruck eine Zeitbestimmung". Exempla affert: Isocr. 12, 125 im TSTTxpxc tj Trévre'yevexc. Stxuetyxi, Isaeus 10, 12 müSxe im Stereo, tpfoxvrxc, Dem. 21, 41 & S' xv ix icoMjoS awixfic. im noKAxc yuepxc %xpx roi/q vóuovq irpxTTttiv rt$ cpaptÏTXt.
) E. g. Herodot. 3, 59 'éueivxv S' iv raun/i xxï siSxiuAnio-xv er' 'érex irévre, eet. Praeterea complura exempla hir' viuépxc,, hrï pwvxc;, im yeveiéc,, cum numero cardinali conjuncta ex Herodoto affert Helbing /. /.



79
èx pèpovt; èv x(3póxw, P. Oxy. X 1252 verso 29 (a. 288—295 p. Chr. n.) èx fiépovq èyopvtyyvcïv Tvjv svêyvixpyelxv vjv ISf; txgxv ... èx xAvipov thrtfèoêijvxt ry tóasi, Wessely, Stud. III 402 (prob. saec. VI) «6 [asv toü hvog (ièpouc,. Deinde èx ftèpovcj attributo adjuncto, ut in Monumento Ancyrano, habes apud Herodianum 8, 2, 4 èx tov wAsio-TOv fièpovc, qui dicit etiam omissa voce ftépoq 6, 6, 5 èx toü xps'iTTOVoq, majore ex parte.
Itaque verba èx f&épovc a consuetudine sermonis graeci non abhorrebant. Quod quidem magis credo, cum graece permulta adverbia vocula èt) enuntientur. Jam in optima Graecitate nonnullae adverbiales locutiones praepositione èt) exprimuntur, e. g. èt) è7rièpoptïjt;, èx tv)c ïhsijs, èx TXVToq vóov, èt; 1<rov, èx toü èpcpxvoüe alia (cf. Kühner-Gerth I p. 461, Helbing, Propos. 78), in quibus rarius etiam xttó dicitur, e. g. a Thucydide 3, io; 4 xtto toü foov,
1, 66, 5 xtto toü Tpócpxvovc, 3, 43, 2 xtto toü si/óéoq, cf. Steup in Thuc. r, 34, 3. Sed plura et nova adverbia,, quae èt) praepositionis ope enuntiantur, ex Polybio enumerat Krebs 64 sq. '), ex scriptoribus Atticistis Schmid, Att. I 167. 398, III 283, IV 447, ex papyris Rossberg 26, ex sequioribus scriptoribus Radermacher, Dem. de eloc. 80. Merito itaque de adverbiis, quae praepositione èt) exprimuntur, idem Radermacher, Gr. 21 dicit: „Etwas spezifisch hellenistisches ist die Vorliebe für Umschreibungen mit èx". Accedit, quod in libris Novi Testamenti necnon in papyris juxta èx pispovq legitur xtto pépovc 2) (ut jam apud Thucydidem xto tov hov juxta èt) hov invenimus), quod certo cum latino sermone non cohaeret.
Praeter ea, quae notavit Kaibelius, haec exempla praepositionum usus minus usitati tractanda sunt.
7. Ex senatus consulto 2, 19 redditur è[x <rv]v[xAviTOv] $[ó]y[ixToe, quod Hahn 119 manifesto ex lingua latina derivatum esse ait.
') Qui praeter supra laudata exempla locutionis ex uépovc. ex Polybio affert: 2, 33, 4 èx ueTce^iuc, 4, 54, 4 è% «iwrpo^ifcj, 5, 72, 8 è% «nar/HMpi?;, 8, 17, 8 ê| vvippTo^c,
2, 53i 6 èx uerauetetctc. alia.
2) Rom. n, 25 'óti irdpao-ic; ctico uépovc; t# 'Is-pasifA yéyovsv, 15, 15 roKuwpóripov Si 'éypcciict vulv Saco uépovc,, 15, 24 sav vuëv irptSrov caeo uépovc èuirtyo-tlv', II Cor. 1, 14 xeeSus xai ixéyvure *iu£c, ivo uépovc. — P. Tebt. II 402, 2 (a. 172 p. Chr. n.) Aóyoc, 'épyov uwo uépovc) yevouévov, Wessely, Stud. V 7, 2, 17 to vSpoSo%ïov èv o-ouvrcicet
U7T0 uépOVC;.



öO
Ceteris locis in versione graeca 5, 16; 6, 15; 11,4; 17,22; 18, 14 verba senatus consulto, vel etiam [ex decreto] senatus, [ex] s. c. (lat. 4, 17; 6, 27) redduntur SóyftxTi uvvxAv,tov, de quo in paragrapho De Casibus disputavi (p. 66).
Communis est in titulis et apud scriptores versio, quae linguaé graecae magis convenit, xxrx $óy/AX trvyxAvjTOv Viereck XII B. 18, XXI 22, XXII 6, vel xxrx ro TÏjc avyxAyTOv lóypx Viereck XVII 8. 22, XVIII 3. 34, Ditt. Syll. 314, 35- 51 = '683; 928,46, Ditt.
0. G. I. S. 514, 5, Appian. Bell. Civ. 4, 59 al.; nee nisi bis iri titulis inveni êx avyxAyTOV èóyuxroc: in S. C. de technitis Dionysiacis anni 112 a. Chr. n. Ditt. Syll. 930, 60= '705 ottov to irpórspov è^vyxAyrov $óy/4XT0c txc o-vvotovc xvtüv ttoisïv viuêxiriv, et in S. C. de Mytilenaeis anni 25 a. Chr. n. I. G. XII 2, 35 b, 38 =
1. G. R. IV 33 èwtTxyy Mxpxov Ziaxvov èx o-vyxAyjrou $ó[ypt,XToe], Praepositionem tarnen in verbis èx o-vyxAvjTOv "SèynxToc a Graecorum lingua non abhorrere puto. Nam etiam juxta xxtx vópov, xxtx vopovc. invenimus èx tov vópov, èx tüv vópuv, non tantum in certis dictis, quae praesertim ab oratoribus frequentantur et in titulis crebra sunt '), sed praeterea èx tov vapov, èx tov ■pvi0!cr(AXToe saepe dicuntur, ubi voculam èx latinis praepositionibus „ex, secundum" respondere videmus: Plato, Civ. 465 b èx tüv vóptuv e}pv)vv\v irpbt; xAAvjAovc 01 xvtipeg xt)ovi,- Dem. 18, 104 jjv xvtoïc; èx tüv TrpOTspuv vópwv o-vvsxxxihxx XyiTOvpyelv, 19, 185 èxxAvjtrixv iroifjcrxi, otxv èx tüv vó/iuv xxóyxy, Aeschin. 1, 188 üg ovx ccv èx tüv vóftuv xxSxpbg to trüpx, 3, 153 èx tov ^vjCplo-iiXToc; xvxpp>i<ric fièAAovcrx yévscrêxt; accedunt permulti tituli: Ditt. Syll. 260, 24 = 3s6i (Magnesiae, ca. 207/6 a. Chr. n.) xêAx, ovx Tolg tx Flvêix vixfoxtriv èx toïi vo^lov xxóyxei cttèocrêxi, Ditt. Syll. 490, 21 (in insula Co, saec. III a. Chr. n.) xiro xpyvplov ov èx tüv vóftav xvpix ètrri x èxxAyaix... clccpexv Sopev, Ditt. Syll. 560, 10 oi>x otriév èvTi èx tüv vópwv; sic et juxta xxtx "Sixtyxviv, quod communiter dicitur, èx Sixóyxyi; nonnumquam in titulis legitur: I. G. R. III 1352 (Gerasae, a. 153 vel 259 p. Chr. n.) èy tixbyixvjc 'ASvivlccvog Avipt.yiTp!ov AvjfiviTpioq xx) MxAyjxJoc t% irxTp'ihi xvsêvjxxv, idem est I. G. XII 3, 1110, 4. In papyris quoque èx signi-
') E. g. at ix rav vóuav riuaftai, Uk», ixiriuia (Dem. 18, 13; 19, 281; Lycurg.
4. 8), of trrécpctvoi ot ix rav vóuav (Ditt. Syll. 175, 9 = 33S2; l- G- XI1 5> 820>
at tiuéfai al ix roü vóuov (Ditt. Syll. 213,69 = 3409), $ cmapxn * <* roS vóuov (Ditt. Syll. 260, 27 = 356l), %évia ra ix riïv vóuav (Ditt. Syll. 258, 57 = 3559; I. G. XII
5, 722, 16), in-!xk»poc. ix rav vóuav (Ditt. Syll. 429, 20).



8i
ficationem latini vocabuli secundum habet, quem praepositiónis usum locali ratione excepta in papyris valde praevalere dicit Rossberg 25, inter alia exempla afferens: P. Tebt. I 109, 29 èy l'ixvjg, P. Petr. III 26, 9 xttotsictxtu. .. to @Ax(3og, 0 xv xxrxfiAxipvii èx xplersug, P. Eleph. 14, 17 diop&écrovTXi... èx tüv irpoc tovc yscopyovg o-vyypxcpüv; videas quoque Wessely, Stud. V 23 irpotrcpévvio-ig ysvxftévy èi) èvTOhyc fiovAijc.
Itaque quamvis èx crvyxAyTOu lóyptMToe non nisi bis in senatusconsultis reperiatur, tarnen èt) praepositiónis usus in talibus tam late diffusus erat, ut etiam hominem non Romanum sic dicere potuisse putem.
8. Deinde slg praepositionem ex latino sermone desumptam esse dicit Diehl p. 35 in his: 13, 17 üfioosv [sic Tobg èftov]? AÖyouc xnxtrx vi 'iTxhix, juravit in mea verba tota Italia, 13, 19 [üjpcotrxv slg robg [xuT0vi\g AÓyovg, juraverunt in eadem verba.
'Ofivvvxi slg Tobg AÓyovg Ttvóg antiqui certo ignorant, sed haud secus ac interpres Ancyranus rerum scriptores Graeci verba latina converterunt, e. g. Plutarchus, Otho 18 S/tvvsiv slg tov OuïtsMiov, in Vitellium jurare, i. e. in Vitellii verba jurare, et Herodianus 2, 2, 10 èg to èxsivou fooyt-x Tobg truvviêsig opxovg êfiéo-xvTsg, 2, 13, 2 • ofiócrxi èg to Xsfiypov Svofix.
§ 4. De genere verbi.
ft „Nihil dicam", ita Kaibel p. 201, „de verbi generum usu ambiguo, quamquam 1, 2 to o-Tpxrsupix yTOi/ixo-xfiyv melius certe scripsisset, quam quod scripsit yTolfixtrx (cf. Dio 4.8, 33, 1 aTpxTsix, v\v èm rovg Uxpiovg $TOifAx%sTo), rectius omnino alio verbo usurus".
Exercitum compdrare plerumque graece dicitur UTpxTsvyLX wxpxerxsux^so-Sxi (Thuc. 1, 27, 1), vel crvvxysiv (I Macch. 10, 6), vel vvAAsystv (Appian. Bell. Civ. 2, 2), vel xêpol&v (Cass. Dio 45, 12, 2); sed cum nostro loco rectius quam verba Cassii Dionis de expeditione, a M. Antonio in Parthos parata, conferri possunt verba Appiani, Bell. Civ. 2, 10 0 Ts Kxïerxp yfipx koakvw xcpxvwg v!toiiixc*sto, Caesar magnam militum manum clanculum comparabat, et Zonarae 11, 14 (— Dio 64, 5, 2 Boissevain) ènxvs<TTv\ xvtü, Tpix-
6



82
xovrx fièvovg trTpxTtÜTxg £TOi[ML<Tx(jt.evoc, quamquam etiam his locis media forma usurpatur.
Sed activum IroiyiJtfeiv non minus quam medium in tali re usitatum est. Sic haud raro Thucydides, e. g. 7,17,1 ó Sè Avipoo-ósvyg irxpstrxsva^sTO tov sx7tAouv, cTTpxTixv ts èirxyysAAav èg Tovg ^vp- „ fAX'/ovg, xx) yjpip,xtx xvtoósv xx) vxüg xx) biri\hx$ st 01 ptxc,uv, et illinc pecunias naves armatos comparans, sic Herodotus 6, 95 xl lirirxycoyo) veeg, rxg... irposlirs toï^i suutoü ^xffpioCpépotei AxpsTog èToi/jLx^stv, item Dio, Thucydidis Herodotique perpetuus imitator, apud Zonaram 9, 26, 1 (Dio I p. 306 Boissevain) 01 psv (Kxpyyihóvioi) oüx ïcpspov èAXTTOvpisvoi, xXKx xx) tTvppxyixx xx) vxutixov èw). Ty toü ~aoiixèixoü 7roASftou Trxpxcrxsvy xxpx Txg avvèyxxg yToipx(,ov. Nee aliter apud LXX interpretes pecunias, aurum comparare èTOifix&iv audit, e. g. in libro I Par. 22, 14 xx) IScu èyco yToi(ix<rx slg oïxov Kvplov %pu<riov txaxvtuv sxxtov yjAixSxg, et Job 27, 16 sxv <rvvxyxyi/l axrxsp yv)v 'xpyvpiov, 7<rx Sf iryAa 'sTOifixcry yjpwiov.
Quodsi fortasse differunt o-rpxTsvpx 'sTOipx^siv et o-rpxTsvpx stoipx&crêxi, scite interpres Augustum tTTpxTsv(ix jTolftxcrx dicentem facit, ut indicet, se non in proprium commodum, sed in salutem reipublicae exercitum comparasse, verum hoe discrimen urgeri debere vix puto (cf. verba Zonarae 9, 26, 1).
Sed tantum abest, ut in tali re sToipuk^siv active recte dici non potuerit,- ut tam apud antiquiores scriptores quam in recentiore lingua saepissime usurpatum sit, scriptores tantum saeculi IV mediam potius formam praetulerint ').
2. Eodem modo in Mon. Anc. Tpovoslv est, quod apud Atticos plerumque 7rpovos7<r$xi dicitur, 1, 9 nsp) tx ^póerix npxypxTX w ti fiAxfiy, è(u>). i. irpovosïv èirsTps-psv, res publica n[e quid detrimenti caperei, me]... pro]yidere jussit]. Viereck activo illo offensus est, qui in titulum IX 38 (epistulam Augusti anni 5 a. Chr. n.) xXAx vüv opóüg xv [ioi Soksïts voivjcrxi, Tïjt èpv)i ir[sp) tov]tcov yvupyi tcpovov\axvTsg xx) tx èv TOÏg $ypi[o<r!oiq] vpüv opoAoysTv ypxfifiXTX, notat p. 69: „positum est irpovoslv pro eo, quod saepius usurpatur irpovosïtrSxi vel 7rpovo*i6ijvxi, sed eodem modo activum etiam exstat Ditt. Syll.1 171, 89. 106".
') cf. Schmid, Att. IV 298: vèToiuet&iv im Aktiv bei alteren Auto-ren vorwiegend poëtisch (Hom. Hdt. Thuc; die Prosdiker des 4 Jahrh. haben meist das Med., wahrend die xoivsj [Polyb. LXX, tVT.] wieder das Aktiv bevorsugt)".



83
Providere i. e. Prospicere, Curam gerere, Consulere apud Atticos media vox est irpovosïtróai. Activum tarnen non semel invenitur jam apud Xenophontem, ut monuit H. Stephanus in Thesauro, Cyr. 8, I, I 01 nxTepeg w povooütr i tüv irxihoav, ojtuc pvjtroTS xÜTOug rxyxêx iiriAei^st, Cyr. 8, 7, 15 sxutoü toi xv\hsTxi 0 irpovoüv xhsACpoü, Hier. 10, 8 irpovoovv 1 xx) wpoxivhuvsuouai tüv ttoXitüv, quamquam apud eundem medium quoque exstat, e. g.: Anab. 7, 7» 33 « xx) Tvje ywpxg Tvpovodo-Sxi ijlvi ti M üg erijg overyg, Anab. 7, 7, 37, Mem. 4, 3, 12.
In titulis graecis longe frequentior est media forma, activum tarnen vpovosTv in titulis satis multis habemus: Ditt. Syll. 226, i8o= 3495 (Olbiae, c. a. 230 a. Chr. n.) &Tvj<rxvTog tov %ypou... T pov oye* xi xpqtripiug TÓÏg tb $xvei<rTx7g xx) ToTg xpvjtrrxig, O. G. I. S. 229, 89 (Smyrnae, a. 244 a. Chr. n.) instèvi irpovoüv '0 ïüjpog v7rèp XTxvTav tüv toü @x<riAéug XeAivxov crvpCpspóvTuv disTétei, Syll. 324, 13 = 37 30 (Olbiae, primis postremi a Chr. saeculi decenniis) oucV iv Tovroig toü. irpovoeïv Ttjg \7T0Aswg a.7TsAsicpèvi\, ib. 17 Tijg irÓAsog irpovvóei, O. G. I. S. 441, 140 (a. 81 a. Chr. n. in populiscito Stratonicensium) ir po vos Ituctxv 01 iv xpyyi ovTsg [TpuTx]veig, Ö G. /■ S. 736, 18 (Euhemeriae in nomo Arsinoïte, primo a. Chr. n. saeculo) 'Iv s\Tag ... ttp 0 v[o y]<r y [yp]x[cpijg], O. G. I. S. 458, 64 (in decreto civitatium graecarum Asiae de fastis provincialibus, a. 9 a. Chr. n.) irpovoijrxi Sf xx) Toug ixèixovg, 07rug— iv crrv/Axig ivyxpx-/}^ to hAToypxcpyftx, O. G. I. S. 595, 12 (Puteolis, in epistula mercatorum Tyriorum, a. 174 p. Chr. n.) hópeêx vpovoijcixt upxg toü ^ixpsvsiv xs) tv\v cttxtIuvx ').
A LXX interpretibus medium usurpatur, praeterquam in libro Sapientiae 6, 8 bpo'mg irpovoel nep) ttxvtwv; activum quoque est in Pauli epistula I ad Tim. 5, 8 et Ss Tig tüv ïïiosv xx) pxAitxTx olxeiuv ou kpo voel, cum varia lectione 7rpovoeÏTxi.
Ex posterioribus scriptoribus plerique mediam formam frequentant, ut Diodorus (1, 24, 7; 4, 46, i; 17, 38, 1), Herodianus (2, 4, 8; 5,6,8; 7,6,4); alii, ut praeiverat Xenophon, etiam activo utuntur, e. g. Flavius Josephus, Bell. Jud. 1,588 xutov k pov oyo-e iv pv$evx Tijg yevexg xiroAnreïv, c. Apion. 2, 212 tüv xiypxAwTuv vpovvóvicrsv,
•) Etiam in litteris Agrippae ad senatum Argivorum datis (i. a. 23—13 a. Chr. n.), quas publici juris fecit G. Vollgraff, Novae inscriptiones Argivae, Mnemos. 1919 activum npovoeïv est p. 264. Confer quae de eodem verbo disputat Vollgraff ib. p. 270.



84
oit-uc xvrav vfipic cwry, Plutarchus, Arist. et Catonis comp. 3 ag xKkog ovh)g vopoöéryis v povvóviers, ib. otöe rxQviv xvrq xxTxXiirscr6xi irpovvöv\<rsv, Epictetus 1, 12, 1 oi §' shxi psv (rb óstov Asyovsiv), xpybv Vs xx) xpsXsg xx) m ivpovostv mlsv&g, 2, 14, 11 hn kb? xx) 1:povost rav oKav, Lucianus, Phalar. 1, 3 xx) rvjg vsoAxtxg sirspsKovpviv xx) rav yspóvrav irpovvbovv. Cassius Dio non fere nisi activum Trpovostv habet (45, 34. N 54. IÉ 7; 52, 26, 2; 54, 16, 6^64, 2,2); medium irpovost^xi est 66, 18, 2 wpovooüvrxi n xx) rrjg stöo&xg et Bekker, Anecd. 166,21 (Boissevain adnot. ad 36, 36, 4) M Sf 'Svjvou xx) ■ toü roiovrov rov (ppévipov xvhpx vpovostcrêxi (nspivosttrQxi cod. corr. St.).
In papyris Oxyrhynchi repertis non nisi activum npovostv est: P. Oxy. III 488, 28 (saec. II exeunte vel saec. III) ryv Isovtrxv nxpxypxcpviv... npovovto-xi ysivscrQxi, III 533. *5 (in epistula exeuntis saeculi II vel III ineuntis) skxrs xx) rot? h"hvfioig ori irpovoyaxTs rov xsppxriov, ib. 22 s'mxrs Zspvjva ori irpoviv\sov rov yxhxov, VII 1070, 23 (in epistula saeculi III) Trsp) §£ rijg osxvrv)g smfisAsixg xx) (ppovrfêog xvr) itxvrbg irpovèvier ov,
3. Contra, quod apud Atticos activum verbum est tjvvopvvpi in Mon. Anc. media forma traditur: 1, 3 5(' ov tx xoivx irpxynxrx [ix rvj]g r[a]v cr v v o[fi 0 <r x]p s v u v lovAvixg [v)tev]ês[pa<rx].
Hanc mediam vocem neque in scriptis neque in titulis, quae Monumento Ancyrano tempore antecedunt, inveni; sed postea o-vvópvvo-Sxi apparet apud Plutarchum, Alcib. 14 W sxsivous ovx sttsicts cp'iAog av Boiarotg pM irvvó pvvcrê xi [itfè KopivStoig, Sertor. 27 rav r$ ïlspTTsvva tjvvopoo'xpt.svav, Arist. 13 tjvvapitrxvro xxrxAva-siv rbv Ivipov, ib. 23 01 irsp) rov 'Avrxyópxv ervvoptocrxpsvo 1. Etiam Pollucis Onomasticum medium tradit 6, 158 ervvopvvpsvoc *).
Sic et alia composita verbi opvvpi, quae in Atticorum lingua activa sunt xitèyLwpi et snöpvvpi, nonnumquam postea media forma inveniuntur (Schmid, Att. I 108, Hatzidakis 195). Quod Schmid, Att. I 94 et Hatzidakis /. /. studio grammaticorum ascribunt, qui medium obsolescens in usum revocare vellent.
i) Nonnumquam quoque in codicibus graecis perperam pro activo traditur, e. g. Cassius Dio 39, I, 2 a-wipovteórmTÓ re feri tc7« 'Vaiuatoic xeei iruvuuoa-cev, r«A/3«v Tforrvrctuevo, in cod. L. legitur cwtauócxvro ctifkv. Ipse Dio semper activum habet, cumque 59, 29, 1 Xiphilinus, Zonaras <rwuuoerm tradunt, solus Joannes Antiochenus medium praebet irvvuuócavro.



85
§5- De temporibus.
Viereck p. 66: „Nonnumquam", inquit, „studium aliquod cognoscitur perfecti historici 'fui' reddendi per aoristum 'yEvópyv (cf. Mon. Anc. 2, 2; 2, ip; 8, 22; p, 22), item (in titulo Viereckiano) XI 23 verba 'cujuscunque quid eorum fuif reddita sunt per ov 7T0TS ti xvtüv yéyovev i. e. 'factum est' sive simpliciter 'est'. Aut erat scribendum vjv aut èysyóvst, quae omnia maxime interpretationem a Romano factam redolent".
1. Primum itaque per aoristum sysvópyjv perfectum historicum fui redditur quattuor locis, quos Viereck notat, quibus addendus Mon. Anc. 4, i; cum ceteroqui fui per vocabula v\v 14, 3, wrvjpysv 8, 18, hvyyxvov 15, 22 exprimitur.
Ex locis tarnen a Viereckio notatis tres sunt, quibus aoristus êyevópyv a graeca consuetudine non differt. Nam ad summam indicandam, quanta inito numero fuerit, graece aoristus êyévsTO usurpatur, ut ab Herodoto 7, 87 xptdpoq rijs 'hrirov êyévsro oxtü pupixhsq, 7, 89 tüv Tpivipéav txpiêf&bt; iyévsTo ektx xx) 'èiyxovixi xx) yjXixi. Non aliter in Mon. Anc. dicitur: 2, 2 pvptxleg 'Pupxïcov cTTpxT[£v]<r[xer\xi Ü7r[b to]v opxov tov ê/ibv 'ykvov t[o] hyvc; irhvtiÏx]o[vt]x, millia civium Roma\norum adacta] satramento meo, fuerunt circiter [quingen]ta, 2, 19 [w]spxi ovv xv[tx]i è[x <rv]v[xAvitov] $[ó]ypcxT[o]c iyévovro oxtx[x\ó<tixi èvsvvi[xovTx], dies. . . fuere DC[CCLXXXX\, 8, 22 xsCpxAxlov èyévovTO èv 'Itxaix (isv pi/pixi Tr[evTxxi]cr[yJ[£[iAixi pv]pixhc;, ea [s]u[mma sest]ertium circiter sexsiens , milliens fuit.
Duo reliqui loei, 9, 22 [xif èx]eivoo t[o]ü svixvtov, è[cp'] ov N#~5? xx) Uóttaioc; [A]svtaoi vwxtoi èyévovTO, [Inde ab eo anno q]uo Cn. et P. Lentuli c[ons]üles fuerunt, 4, 1 Tpiüv xvhpüv èyevipvjv ^vipocriccv irpxypxTuv xxTopówTvic; g-vvsyéffiv stsctiv $éxx, discrepant a communi consuetudine, ex qua aoristus sysvópyv „ingressive", ut aiunt, solet usurpari, cf. Moulton 231.
Nonnumquam tarnen vel apud optimos auctores hic aoristus „constative" adhibetur, ut quod in praetertto fuit enuntiet. Sic in verbis Platonis, Phil. 65 e cppóvvicriv xx) vovv ovèsic; Tt-ónroT xlcrypov
OVT £ld£v OVT £7f£V0y0-£v Ovhx(i.% otöxfiüc; 0VT£ y £ v 6(1 £ v 0 v OVT' OVTX OVT
icrófisvov illud yevopsvov „constative" dicitur: Sapientiam nemo usquam



1111 86
turpem vel vidit vel cogitavit sive fuisse sive esse sive futuram esse; atque eodem modo lytvopvw saepius perfecto latino fui respondere videtur, e. g. Herod. 3, 141 xttÉo-tsAAs tJTpxTviybv 'Otxvsx tüv Iktx ysvófievov, qui unus e septem viris fuit, Lys. 13, 64 tovtco ph yxp KXTvip i)v Evpxpw, êyévsTO 5è b Evpxpnc; ovto? N;xcxAéov?, Eumares autem Nicoclis fuit servus, Xen. An. 1, 8, 23 xx) PxcriAsvc, §>j tÓts pécrov iyvv Tij? xvtov trTpxTixc; oftcc? st)a êyévsTO tov Kvpov svcovvpov xspxToq (cf. quod paulo antea dixerat 1, 8, 13 tosovtov trAyki irspivjv Serre pécrov to exvrov eyuv tov Kvpov evcovvpiov et)u vi v).
Atque plane constat, aoristum iyeviymv in posteriore lingua „constative" dici posse et respondere perfecto fuisse. Complura reperiuntur exempla in titulis et in papyris: sic hoe sensu legitur aoristus in titulo Chii reperto, quem Moulton 191 affert ex 'Aêyvx XX (1908) 168, 37 (III saec. a. Chr. n.) -b xypbg... '0 ysvópsvo? 'Tlvppov, ager, qui Pyrrhi fuit; etiam in nonnullis titulis sepulcralibus illud yevopevog non significat factus, sed qui fuit, e. g. I. G. IX 2, 926 (Larisae) tov èfco) ttoav yAvxvTXTOv yevópevov (i[v]slx<; [x]«P'M' £ G- XI1 7> 206 (Arcesinae) AvpvjAix 'Ptöx T»jvixxvi, yvvv) yevopkvv) 'Avlpiccvoc; ètüv xe'; praeterea exempla sint: Ditt. O.G.I.S. 322, 3 (Pergami, a. 157 a. Chr. n.) b e^ijpoe; Birh yevópévw tèpeixv Tvjg 'A6V«£ tv)c. noAixSo? iv rolt; xyMeriv wr" xvtov -HixviCpoplotg, ib. 134, 1 (Cypri, a. 146—116 a. Chr. n.) tov yevipevov hr) Tvjg'ttoAsw?, qui praefectus urbis fuit, ib. 331, 27 (Pergami, a. 135/4 a. Chr. n.) 'Aifoxioe: 0 'Latsxvlpov vtbq toü yevopévov Upéuq tov KxCviyepóvoe; Aiovverov xx) trvvrpócpov toïi irxTpoe; (iov; ) et ex papyris: P. Oxy. IV 727 (a. 154 p. Chr. n.) I... e 1 'leriïüpov yevopévov it)viyv!TOv vlü yevopévcp errpx^yü'Tij? iroAea?, cf. P.Oxy. III 515, 2; 529, 18; IV 705, 67 alia. Necnon apud scriptores posterioris aetatis exempla inveniuntur: sic in Fragm. 2,15 Papiae, cum de Marco dicitur kpfuivsvrii? UeTpov yevópevo?, verba non vertenda sunt interpres Petri factus, sed qui interpres Petri fuit (Moulton 192); aliud'habes Exc. de legat. Rom. (De Boor p. 150) e Prisco n. 5 xxTeyyvxrxi tü KwtrTXVTicp yvvti yxpeTVj 'Appxriov y evo phvi.. . crvve(3efiv\xei tov 'AppxTtov TeAevTijtrxi tov (3ióv.
') Saepe quoque juxta aoristi participia yvitvxa-iapxfaxc,, ?u' gymnasiarcha fuit, et similia legitur yevóuevoc, addito nomine muneris e. g. Ditt. O. G. I. S. 485, 9 x (3<M/Aij xxi ó hvjmoq STSiuMirxv Mo<rx'«"X yvuvucrixpxfomTI* & xet' "p«T^>)«-fl»T« xxï ieyopxvouviaxvTX xxi reirówfv ysvóuevov.



87
2. Deinde non tantum per èyevopviv sed etiam per perfectum yéyovx redditur perfectum latinum fui, ut in senatusconsulto de Thisbaèis apud Viereck XI 25 oS iroré ri xiirav yéyovev, cujuscunque quid eorum fuit, quod interpretationem a Romano factam redolere dicit Viereck p. 66. Pari modo in Mon. Anc. 6, 5 dicitur (7TA>j6ot;), ocrov oi>o*e)$ evTrpoirêev hTopytrev «ri 'Pclipvic; yeyovjévxi, multitudo, quanta Romae nunquam [ante fuisse memoriae proditur\
Utroque loco perfectum yéyovx contra leges linguae graecae antiquioris repugnat, ex quibus perfectum suum locum habet, ubicunque res ante facta refertur ad tempus praesens, ut non magis turn facta quam nunc esse perfecta dicatur. Verum inde ab Alexandrinorum temporibus perfectum frequenter aoristi loco usurpari coepit, — cujus usus mox alia testimonia ex Mon. Anc. afferentur, — atque inter perfecta illa „aoristica", quae vocantur, principem locum obtinet yéyovx, ut videre est apud Moulton 229.
De perfecto yéyovx disputationem scripsit K. Buresch in Museo Rhenano 1891 p. 193 sq., qui exemplum ex Platone affert, ubi yéyovx ut aoristum adhibitum putat: Alcib. 124 a olpxi Te xxv Axpwtlw, tyiv AftBTü^/Sflü pev èuyxrépx, 'Apytèxpiou 3è yuvxïxx, "Aytèoc; de pyrépx, 01 irxvTeg fixeriAels y ey ovxcr t,... qui omnes reges fuerunt. Quod tarnen rejicit Moulton 230, Agidem tempore dialogi adhuc regnasse monens '). Atque generatim idem Buresch p. 230: yéyovx bedeutet in einigermassen anstandigem Griechisch noch gar nicht so viel als „fui", sondern só viel als „sum"... Im Spdtgriechischen nimmt der Gebrauch von yéyovx starkzu", quae probat Moulton 230.
Ex recentioribus itaque testimonia petenda sunt. Prirrium exemplum attulit Jannaris § 1871 ex Diodoro 16, r, 6 ykyove yxp b (SxertAeu? oinoq xyyivoix erTpxrviyixy xx) xv^petx xx) XotfarpóryTi ^Jvyvjt; 3/«Cpêpuv2). Dein apud Strabonem est 1, 2, 13 p. 23 Pefixiorépug mo-Tevopev
') Par atque idem exemplum legimus apud Platonem,..^/. 33 e xMoi toiwv ovtoi, uv ot xSeAQoï iv Txvnp rfj Sixrptfiy ysyóvxo-iv, Nixós-TpXTOc&eo^OTiSov, xSeKcpic. BeoSórov— xxi 6 uiv QtóSoroi; Tsritevryxev xtA., quorum fratres his studiis operam dederunt, et in titulo I. G. XII 7, 33 (Arcesinae, altero a. Chr. n. saeculo) hreiSti 'Ayx&ivoc, xxt S xpfaxmeoc. 'AyxStvov Kteócprnroc, xxt è vttxwoc 'AyxSiïvoc. xxi 6 nxriip 'AyxSïvoc 'xvSpec. iyxioi xxi <pi?,óêo£oi y ey óv xo-iv.
2) Quamquam hoe ut praesens historicum forsan interpretari possumus, ut Moulton 230 verba Lucae 10, 36 rfc. tovtuv tüv Tptm t\viciov Soxéï o-oi yeyovévxi toO èuweo-óvToc; 11c tovc. Ktforróiq explicat: „An dieser Stelle steht das lebhaf te Prasens



88
rb nep) roórout rob? roicoui; y ey ov èv xi tx? T,eipv)vxg, credimus circum ea loca Sirenas fuisse. Sequuntur exempla, quae Moulton 229 énumerat ex Josepho, c. Apion. 1, 21 oAtycp irpórepov t% Ueio-ierrpxrou Tupxvvfèoi; xvêpÖKOv y ey ov órog, („welchèr etwas vor P. blükte", ita Moulton), necnon ex papyris: P. Oxy. III 478, 19 (a. 132 p. Chr. n.) Sjjac» rov v'ièv pov UrÓAAiv <txuvoi; rov XlrÓAAièog... vrpoerfiePwévxi et? rob? (rpicrxxihxxereït) rü heAÓóvn ef (èret) 'Adpixvov Kxhxpot xx) y ey ov èv xi rov rovrov irxrèpx Qxuvx YlrÓAAfèoe; (Mjrpo7roAetryv...,. ov xx) rereAeurvixévxi, B. U. 136 (a. 135 p. Chr. n.) èixfiefixiovpièvov rob II. [tv) y ey ov èv xi rov Ttxrèpx t?? èxSixovpévvig ovvjAxrv\v.
In titulis perfectum yéyove pro aoristo est: I. G. XIV 1391 = ■ C. I. G. 6184 = Dessau 2930 (Romae, altero p. Chr. saeculo) 'Avvlx 'PvjyiAAX 'Hpüdov yvvvi, ro <pwc rijs olxixg, rivog rxvrx rx ywpix yéyovxv, latine „cujus. haec praedia fuerunt", ubi merito Kaibel Herodem ipsum titulum inscribendum non curasse judicat, illum enim nee rivog pro >j; nee yéyovxv scripturum fuisse; sed in hoe verbo sermonis latini similitudinem nimis exploratam habet Buresch, quem supra laudavi, p. 230: „Ein Jeder mag selbst urtheilen, ob er ein yéyovxv — noch dazu mit der Bedeutung von vjerxv, nicht e'ierlv — in einer von Herodes Attikus gesetzten Inschrift für möglich halten hann oder nicht. Er móge dabei aber ja nicht den klaren Sachverhalt übersehen, dasz dies yéyovxv nicht weniger oder^nicht mehr als eine sklavische Uebersetzung des im lateinischen Texte der Inschrift stekenden '■fuerunt ist. Oder wird nicht offenbar wxv vermieden und Perfekt mit Perfekt gegeben?" etc. Quae tarnen in papyros, quas Moulton attulit, non quadrant. Ex titulis insuper Moulton 263 affert: Ramsay, Cities and Bishoprics of Phrygia \ II 477 Nr. 343 ouros b (3iog y.01 yéyovev orxv f£ai> èyü, necnon Jacobsthal 75 exemplum habet: „Die Grabinschrift Itanos (ColUtz-Bechtel) 3068... jxlpe xxAx xxyxSx yeyovvlx kann doch nur heiszen 'die du edel und gut gewesen bist nicht 'bist, was yéyovx eigentlich ist".
• Ex recentioris temporis auctoribus exempla sint: Diog. Laert.
i, 114 hèyouai Si rtvec; ori Kpijret; xbrü (rü 'E?r<|c*£!//2$j) óvovcrtv üc, öeü' cpx<r) yxp xx) yvaarixürxrov yeyovèvxi, et Synes. Epist. 57.663. 34
des Geschichtenerzdhlers — «scheint sich als Nachster gezeigt zu Aaien»", quamquam magis mihi arridet versio Vulgatae: „quis horum trium videtur tiii proximus fuisse ( illi, qui incidit in latrones".



89
xx) yéyove èixy êeoïi et-epyiftcoSSjvxi rijv ttÓAiv, dg el xx) yéyovev iv rep rÓ7TCj) TróXig x7ricrTvióijvxi, aaleo ut urbent unquam in eo fuisse loco incredibile videretur.
Itaque ut aoristus iyevópviv in vulgari lingua saepe „constative" dicebatur pro- fui (cf. n. i), sic yéyovx, ex quo perfectum pro aoristo adhiberi coeptum est, haud raro perfecto latino fui respondebat.
3. Jam generatim dicendum est de usu perfecti loco aoristi.
De quo perfecto „aoristico", ut aiunt, Brugmann § 548 sic judicat: „Ein Perfectum historicum von der Art des Perfectum historicum ander er idg. Sprachen, des Lateinischen, Altindischen, Keltischen und Germanischen, war dem Griechischen bis in die alexandrinische Zeit hinein fremd. Damals erst begann man das Perfekt auch als Prateritum im Sinne des Aorists zu gebrauchen, z. B. elèov xx) fêicaxx Pap. Louv. 324, 23 (160 v. Chr.), was einen Promiskuegebrauch und den Lintergang des Perfekts in den er sten christlichen Jahrhunderten zur Folge hatte". Ex titulis et papyris multa perfecti pro aoristo adhibiti exempla attulerunt Dieterich 235> Jacobsthal 75, Schmid Aiticismi locis compluribus; in Novi Testamenti libris hunc usum agnoscunt Moulton 223—231, Blass, Gr. § 343; ex Dione Chrysostomo, Luciano, Aeliano, Philostrato exempla enumerat Schmid, Att. I 95, II 52, III 74, IV 77; praeterea recentioris praesertim aetatis testimonia recensent Jannaris § 1872, Radermacher, Demetrius de eloc. 84 sq., Hatzidakis 204, Sophocles, Greek Lex. p. 45, Compernass 32, ex Prato • Spirituali Johannis Moschi Hesseling p. 50. In titulis a Romanis scriptis Viereck p. 66 perfecti amplissimum usum observavit, ut in epistulis T. Quinctii Flaminini in titulo Viereckiano I, Q. Fabii Maximi in tit. IV 24 iepxivero vfètxyxée, M. Antonii in tit. V A 14 i7n(/.eXé(TTXTX 7recppovTtxcig.
Jam vero in Monumento Ancyrano perfectum aliquanto minus usurpatum videmus, quam in epistulis Romanorum observatum est a Viereckio. Perfectum enim latinum per aoristum fere redditur, quamvis multis locis graece quoque perfectum legitimum fuisset, ut in his: 5, 16 rb ovopex (tov tJuvxAVjTOu "hbypxri ivjrepieAyCp^ij elg rovg ctxaiccv vpvovg, [nomen meum senatus consulto inc]lusum est in saliare carmen, 5, 7 xvrog 7Toaaüv Tcpxyycxriav peipwipx ipixvrbv roïg pceréTreirx Txpé'Sccxx, [ipse] multarum rer[um exe\mpla imitanda pos[teris tradidi]. Cuius rei haec est ratio, quod in Rebus Gestis non tam



90
attenditur, num lacta ad tempus praesens pertineant, quam simpliciter olim facta narrantur. Itaque in Mon. Anc. vicies tantum perfecti forma legitur: terdecies participium perfecti vel plusquamperfecti, semel optativus, ter infinitivus, neque plus quam ter indicativus perfecti.
Inter haec tarnen perfecta sunt, quae pro aoristo adhibentur. Legitur 14. 9 "AAjtjj? eipviveuecrèxi n e k ó n x x, [Alpes pacari fec]i; quod V. Henry apud Cagrïat, I. G. R. III in Indice p. 682 perfectum aoristi vice functum appellat.
Dein in verbis 5, 22 sqq. [v)]v xpyispxTeixv perx Tivxg ivixvTobg x7roéxvóvTog tov TpoxxTeiAviCpÓTog xvTyjv iv iroAsiTixxïg Txpxjxlg dvslAyCpx, eig tx ipx xpyxipktTix i% 'éAyg Tijg 'Itxaixs toctovtov 7rAtjSovg_ cTvveAviXuöÓTOg, ocrov obc)e)g evTpocróev icTTÓpyerev hr) 'Pw/tijg ysyovévxi, [Quod] sacerdotium aliquod post annos" eo mor[tuo cepi qui id tumultus o]ccasione occupaverat, cuncta ex Italia [ad comitia mea coeunte tanta mu]ltitudine, quanta Romae nunquam [ante fuisse memoriae proditur], participium plusquamperfecti irpoxxTetAyCpÓTog defendi potest, etiam perfectum xvstAyepx, cum ad tempus praesens pertineat, legitimum videtur, quamvis utrique notio temporis addatur '); sed praeter infinitivum ysyovévxi, de quo jam sub n. 2 egi, pro aoristo est participium illud 6, 4 crvvsAviAudÓTog.
Denique in loco 7, 5 TlvAyv 'EvuxAiov, vjv xexAltróxi o'i nxTipeg $[iiïv WkAyaxv, apyvevopèvvig Tijg btrb "Papxiotg irxtrvig yijg te xx) èxAxcro-vig, npo ph ipdb, it) ou v) iroAig ixTicrèvi, tu wxvt) xlüvi Tig póvov xsxAsTtrêxi ópcoAoyeÏTXi, Janum Quirin[um, quem cl]aussum ess[e major es nostri volué]runt, cum per totum imperium pofuli Romani terra marique esset parta victoriis pax, cum prius quam nascerer, a condita urbe bis omnino clausum [f]uisse prodatur memoriae, bis clausum esse, fuisse per xexAsTo-êxi redditur, ex quibus infinitivis prior ut infinitivus plusquamperfecti legitimus videtur, alter 7, 8 pro aoristo „constativo" est.
Itaque praeter infinitivum xexAeïtrêxi 7, 8, qui secundum exemplum prioris infinitivi positus .videtur, tria perfecta „aoristica" in Mon. Anc. sunt: 6, 4 o-uvsAVjAuêÓTog, 6, 5 ysyovivxi, 14, 9 irexbyxx.
') Recte enim Gildersleeve § 233: „The Greek -perfect", inquit, „may be usect of a past action even when it is dated"; exemplum citat Demosth. 21, 7 tfieta-wcu uh iyd xxi ■KfoxtxvtK&xicrrxi ro trwux roiuiv róre. Eadem ratione Moulton 221 perfecti usum defendit in verbis i Cor. 15, 4 xxi 6V< hyjyepTXi t% vtpépx t? rp/Tj) xxtx rite. yoxepdc.



91
Quae tria, quamvis omnium verborum perfectum pro aoristo interdum inveniatur, ex iis verbis sunt, quorum perfectum aoristi loco maxime adhibetur.
De perfecto èAyAuóx Moulton 224: „Falie wirklicher Verwirrung sind sehr oft irgend einem besonderen formellen Umstande zuzuschreiben. So wird das abnorme Perfektum èAyAvêx ziemlich oft aoristisch". Exempla sint: Ep. Jac. 1,24 xxrevóycrsv yxp sxutov xx) xxsAvj Au 6ev, xx) suêèu? £7t£Axê£t0 biroïot; vjv, (cf. Blass, Gr. § 344), Ditt. Syll. 807, 17 (post annum 138 p. Chr. n.) xx) xvé@A£tp£v xx) êAyAvÓ£i> xx) £uyxpitjTy<rev iïtifiocrtx' tü ó£ü '), Justinus Mart. Apol.
1,32 £ ( 7£ A V) AV &£ v Sit TX 'l£pOO~ÓAVplX . . ., xx) (iSTX TXUTX ètTTXUpÜdvi.
Etiam perfecta verborum y!yv£eróxi et ttoisTv saepe pro aoristo sunt.
Jam supra (n. 2) exempla attuli, ubi yéyovx idem quod fui est, quibus addi possunt complures loei, ubi yéyovx pro aoristo adhibitum significat factum est: Matth. 25, 6 piécryc; §è vuxtoc; xpxuyy yéyov£v, Philostr. V. Apoll. 187, 23 ópüv 3è (jlyiV 07TÓt£ Népcov èxiróSuv yèyov£v èw) to Aüov (iskcrTxpfvx tx tüv xvSpuruv (cf. Schmid, Att. IV 77), Pratum Spir. Moschi 77, 18. 23. 26 Trcog yéyovx? TvcpAÓe; (cf. Hesseling p. 50), Theophan. Chron. (de Boor) 8, 5 èv txï? FxAAixi? xyylcTTpocpog yèyove KuvcTTxvTicfi tü Kxhxpt TÜyyi, ib. 207, 29 A;/3u£? xffxvTec; \mv\xooi 'Püf&xiuv y ey óv xtr iv, 224, 12 yèyov£ cTsitrpoc; (iéyxg eis oAov tov xócrpiov; praeterea ex Xiphilino, Timarione exempla enumerat Schmid, Att. II 52.
Nee minoris frequentiae est „aoristicum" perfectum neiroyxx, — in lingua neo-graeca aoristus èiroïxx Ponticae dialecti ex parvo numero aoristorum -est, qui perfecti exitum -xx induerunt (cf. Thumb, Handbuch §^202), — II Cor. 11,25 vuyêypepov èv tü (3v$ü
£ ito lyxx, (cf. Blass, Gr. § 343), Just. Mart. Apol. 1, 22 Aèyopev yuAovc; xx) irxpxAUTixouc; xx) èx yeverijt; vrovvipoug uyieïc; irewoivjxèvxi xutov xx) vexpout; xveyelpxi, 2, 2 xx) tov TÏToAefixïov èv $ecrfio7g yevècrdxi 0 IxxTOVTxpyot; i?eitotyxe, xx)... èxoAxcrxTO, Theoph. Chron. 23, 30
oJxïjcTXl TV)v TTÓAlV 1t £ TT 0 'lV\ x £ v , Il6, 8 AèoVTX (SxCTlAéx 7t £ 7T 0 / Vj x x v ,
251, 13 xlypoxAcocrixv xx) xAcoertv èv Ilepcrfèi it£77o iyxev.
') In ambos locos (Ep. Jac. I, 24 et Ditt. Syll. 807, 17) Moulton 226 adnotat:
„Der Aorist drückt zwei momentane Handlungen aas, die in erzah'lende Form gebracht sind, und das Perfektum bezeicknet genau die eine Handlang mit Fortdauer", sed confer in eodem titulo 807, 14 kxi la-»fl<f xai «Aflóiv Stiuotrlx qv%upi'a-rito-iv 'éimpocrSev toü Syuov.



92
Neque alia perfecta nisi yéyovx et ir£"Koiv)xx in Epistulis Synesii pro aoristo adhibentur; exempla enumerat Fritz p. 99: 50. 661. 10 e) xx) [J.M 7TS7T0 lyxsv, 57.663. 33 yèyovs S/x# 6soü, 57. 664. 16 tov 'Afipxxji vi cpiXot-evix êeoïi 7rêtc0 Itjxsv ècfTiXTopx, 57. 665. 21 xmjvTsXvj (is ir£7ï 0 ivjxev '0 óèog, post quae addit: „Der falsche Gebrauch des Perf. im Verb. finit. beschrdnkt sich also auf yiyvopxi und Troiéu; von letzterem Verb. behauptet auch Reffel p. 17f-, dasz es von Agathias mit Vorliebe in das Perf. statt in den Aor. gesetzt wurde".
4, Hactenus de perfectis aoristi vice functis; agendum jam de usu plusquamperfecti in his:
5, 20 xpyj£pcotjvvv\v, v\v 0 irxrvip pov [i er y\vi x£ 1, tov 'Sviptov poi xxtxcpépovTog £Ï$ tov tov ^üvtoc; tóttov, ov irpoeT£e^£%xpviv, sacerdotium, quod pater meus [habuit] ita Mommsen, [habuerat] Bormann;
6, 12 èvixvenov êvcrixv iromv èxèAevcrfv èv èxeivy Ty yfièpef, èv y wrxTOi? KoÏvtw AovxpvjTiQ xx) Mxpxcp Ovivovxicp èx "Lvplx? £ig 'Pcopyv è7rxv£AtjA vÖ£i[v\, anniversarium sacrificium facere jussit die quo consulibus Q. Lucretio et M. Vinucio in urbem ex \Syria redi] ita Mommsen, Diehl; [redieram] Bormann, Cagnat, qui quidem in lat. versu 33 litteras duodetriginta dant eo spatio, quod Mommsen viginti tantum quattuor litterarum capax esse perhibet; tarnen puto iis assentiendum esse.
Utrumque plusquamperfectum èeryyixei et èirxv£AvjAvê£iv defendi quidem potest ex graeca plusquamperfecti vi, quam KühnerGerth I p. 151 sic describit: „Das Plusquamperfekt bezeichnet stets die in ihrem Vollendetsein for tb e stekende Handlung (die vollendete Handlung in ihren Folgen und Wirkungen) im Zeitraume der Vergangenkeit"; namque statum ex actione manantem, qui in perfecto et plusquamperfecto requiritur, etiam his locis videre possumus, cum verba 5, 20 vertimus: sacerdotium, cujus quondam pater meus possessor er at, ac simili modo explicare lice,t 6, 12 èTrxvfXviXvêsiv. Attamen praeter modum plusquamperfectum his locis usurpatum videtur, et puto auctorem Atticum priore loco Mv b itxtvip [iov £i~/£v, posteriore èv % ei? 'Pépvjv ènxvijAÓov scripturum fuisse. Itaque fieri potest, ut plusquamperfectum latinum interpreti ansam dederit, ut ipse quoque plusquamperfecto uteretur; nam paulo post in iisdem fere verbis 6, 22 "Ot£ èt) 'lenrxvixg xx) TxAxTixq... el? 'Püpyv èvTxvyAÓov aoristum scripsit pro perfecto



93
latino Cum ex Hispania Galliaque.. . R[omam redt]; ceteroquin tarnen interpres aoristo usus est pro latino plusquamperfecto, e. g. 9, 18 cr[TpxTi]ÜTXic;, c[< fHcaer;] £i//aü;To[u]5 ij TAsiovxc; scttpxrsvcrxvto, militibus, qui vicena [aut plu]ra sti[pendi]a emeruissent, 13,70 ujt' [i^oD] $[i]xyuvicrês)<; 7ro?.é[paog], [is] cum quo bellumgesseram ').
Quod autem plusquamperfecta Ivyyixu 5, 20 et èfrxveAyAvieiv 6, 12 communem excedunt usum, excusatur eo, quod posteriores scriptores immoderate non solum perfecto sed etiam plusquamperfecto usi sunt.
Nimis fortasse est, quod habet Stich 173; „muitos invenimus locos, quibus plusquamperfectum Graecum prorsus eodem sensu est ac Latinum. Omnino non sejungendum hoe et illud tanto discrimine". Nam Fr. Hultsch, qui in disputatione Die erzahlenden Zeitformen bei Polybios III p. 64—93 plusquamperfecta Polybii diligenter examinavit, haec concludit: „Polybios verwendet das Plusquamperfect genau in derselben Weise wie die früheren Historiker" p. 67; tarnen et ipse concedit, fieri posse, ut plusquamperfecto aliquanto magis usus fuerit quam Attici scriptores: „ob vielleicht etwas haufiger als die Attiker, miisste durch eine besondere Untersuchnng festgestellt werden. In Betracht würde dabei auch das Particip des Perfects kommen . . . Soweit ich bis jetzt beobachtet habe, wird diese Form der vollendeten Handlung von Polybios gern und wohl auch in solchen Fallen angewendet, wo die Attiker mit dem Particip des Aorists sich begnügt halten. Das würde also soviel heissen als ein allmahliches Vordringen des Plusquamperfects in Nebensatzen auf Kosten des Aorists".
Etiam Schmid, Att. III 75, IV 78 exempla ex posterioribus scriptoribus notavit, quibus plusquamperfectum pro imperfecto
') Itaque nescio an immerito plusquamperfectum suppleverit J. Schmidt, quem se. quuntur Diehl, Cagnat, 12, I i^iecp/^ofisvcov tüv ir[ofarst£t]v xxt xrioixtSfo uerx rtfe. airtje. irpoó\vujxc, xctyccljref xxi I tj <J> t\o\r o rr]pó[Tepov], decernentibus municipii\s\ et coloni[s] aequ[e] beni[g\ne adque antea decreverant, quod plusquamperfectum i^cpierTO contra Atticorum morem dictum esset. Pro quo Mommsen praeeunte Kaibelio aoristum scripserat [xx\&x[vep htynfyfoxvro 7r]p6[Tspov], sed adnotat Mommsen: „quarta littera ante po fuit 2". Ad haec J. Schmidt, Philolog. XLIV p. 454: „wenn das 2 an vier ter Stelle vor po sicher ist,' so wilsste ich nicht, wie man anders ergdnzen kbnnte als: [xct\ii[vep xxi ltyityi\e\ro 7r)p6{rt(0v\". Verum huic spatio non minus aoristus passivi convenit [èif/if<p/](7[ö'>j 5r]prf[Tepoi/], qui legitur etiam 6, 19 )fr/{ rstuif peéxpt tovtov ovhi ivi et uij suoi h^tjcplo-öq, [$ui] honos [ad hoe tempus] nemini praeter [m]e e[st decretus].



94
vel pro aoristo esse contendit; quem impugnat Gildersleeve, American Journal of Philology XVII (1896) p. 519, in censura quarti ejus voluminis dicens: „The aoristic use of the pluper f eet is not proved by the examples given". Idem tarnen in posteriore lingua ampliorem usum plusquamperfecti admittit, „The large use of the tenses of completion, notably the pluper f eet, in later Greek is not to be dismissed with a shrug".
Sic in nonnullis locis, quos Stich 173 ex Polybio enumerat, quamvis ex antiquo usu defendi possint, crebriorem illum plusquamperfecti usum agnoscere licet, e. g. Pol. 1, 68, 12 irpoe 'AptAxxv tov Bxpxxv, peê' ovo-vyxexiv'SvvevxscTXv èv t# ZixeAlx, ctuff-YfjOw? slypv, 5, 74, 4. 5 èfiovAsvcrxvTO 7rpeo-(2euTViv èx7rép,7T£iv svx tkv ttoAituv Aóyfixcriv, 0$ èysyèvei fièv èx) ttoav cruvvjóiit; xx) t-êvog 'Ai/t/fl-
■/ov TOÜ pSTXAAxf-XVTOC TOV fitOV fVÏ &pXXyj?, c^odslcTy? S' èv TTXpXXX-
TXÖvixifi xx) Axolixviq xvtó) Tijg 'Ayxioü yevoftévtis yvvxixog èTSTpócpei TxvTvjv u? .óuyxTipx xx) "èixCpspévTuq èneCpiAotTTopyvixsi tv\v nxpêévov, ut in exemplis quoque quibus plusquamperfectum pro aoristo adhibitum esse dicit Hatzidakis 205, e. g. Exc. de legat. Rom. (de Boor) p. 150 e Prisco n. 6 'AttoAAccvio? èirèpirsTO, ouwsp '0 xSsacpbs tv\v "LxTOpv'iAov yeyxftvixs 1 êvyXTSfx, yv b ©eóèótrioi; èfiovAsTO Kavcrrxvria xxTsyyvxv, Zvjvcov 5è "Povcpcp èiïeo'uxst itpbg yxpov tots ■ Ss èt) xvèpuww èysyóvsi.
§ 6. De modis et conjunctionibus.
Debrunner apud Blass,'Cr. § 357 capiti, quod de usu modorum est, haec praemittit: „Tm Gebrauch der Modi ist der Unterschied der nt. Sprache wie der hellenistischen überhaupt von der klassischen erheblich gr'ósner als im Gebrauch der Tempora, das Hauptckarakteristikum ist das starke Zurücktreten des Optativs; der Jnfinitiv hat teils eine Schwachung erfahren (durch das Vordringen von ïvx und Sri), teils eine Verstarkung (z. B. Inf. mit toü)". Haec, quae quoad usum modorum ex recentiore lingua notantur, conjunctionem ïvx irrepsisse pro antiquo infinitivo, necnon modum optativi in minore usu esse coepisse, in Monumento quoque Ancyrano observare licet.
1. Infinitivi vice fungitur "vx cum conjunctivo.



95
Kaibel p. 198 „Nimis Latine", ait „interpres Ancyranus vertit:
3, 13 ÓfiOAOy[o]ÓVTUV ïv[x £5T//£*£]A)JT>j? TWV TS VOfiWV Xx) TWV TpÓlTWV...
jjiporqvii&w, [consentientibus ut...], itemque 3, 17 xx) ïvx Upog $ ^ix [/3/o]u [t]s tviv lviyi.xpjiY.viv iyjw è&ucrixv, vó[pw ix]vpwövi, et sacrosan[ctus ut essem ... et' ut q]uoa[d] viverem, tribunicia potestas mihi [esset, lege sanctum est]". Addit Viereck 67 tertium exemplum, quod huc' pertinet: 7, 16 ïvx [fisjréywcfiv Tvjc, 7v[v]xA^tov 'ipvjCpto-xTO, ut interessent consiliis publicis decrevit senatus.
Sed valde dubium est, num conjunctio ïvx pro infinitivo usur- • pata imitationem latini sermonis comprobet, ut Kaibelius putat, necnon Hahn p. 119 et Diehl, qui tribus his locis breviter addit: „ïvx missverstandenes ut".
Namque verba censendi, imperandi, sicut verba voluntatis et studii in genere, in sermone quidem Attico cum infinitivo solent conjungi, nisi quod nonnumquam conjunctio oirag iis additur (Kühner-Gerth II p. 6 sqq., Blass, Gr. § 392), sed inde ab Alexandrinis temporibus verba illa non tantum infinitivum verum etiam magis magisque conjunctionem, sive Siraf sive ïvx, adjunctam sibi habent.
Jam ab Aristotele interdum ïvx usurpatur, ubi ex lege linguae graecae antiquioris infinitivus requiritur (Bonitz, Index Aristot. s. v. ïvx). Sed multo latius apud Polybium usus conjunctionis ïvx potius quam oTtwq patet, iis quoque locis, quibus Attici infinitivum usurpare solent, teste Hesselingio, Essai historique sur VInfinitif Grec p. 13: „A coté de l'injinitif, qui est si fréquent chez Polybe, on voit naitre les constructions qui se substitueront plus tard a linfinitif: ce sont les propositions avec ïvx. Chez Polybe, cette particule ïvx, qui avait déja gagnê beaucoup de terrain dans les êcrits de Platon, a triomphé complètement de ses concurrents oirwg et wg. Nous voyons donc que, chez notre auteur, ïvx se trouve pour ainsi dire tout préparé a remplir les fonctions importantes qui Vattendent. On voit déja cette particule a des passages oii les Attiques auraient préféré la construction avec l'injinitif"; locos ex Polybio congesserunt Kaelker 290, Stich 203, ex quibus satis habeo unum attulisse, quo infinitivus et conjunctio ïvx juxta ponuntur, ' Pol. 5, 92, 7 " KpxToq eruviTxt-XTO 7rpo<; ts Txvpiwvx tt xpxcr xs vx%s iv I7r7feïg 7rsvTVjxovTx xx) 7rs(^oug 7TsvTXXO(s\ouq, xx) 7rpot; Mecrcryvlovg, ïvx Toug ïcroug Touroig 'mmTc; xx) vretyvc: it)x7T o-ctt s Iaw tri. In versione LXX interpretum rarius quidem ïvx loco infinitivi legitur, teste



96
Thackeray 24: „ The substitution for the inf. of a clause with ïvx is quite rare: the Heb. had no corresponding use", et 194: „The infinitive is in vigorous life: the modern substitution of a clause with ïvx (vx) can be hardly paralleled from the LXX"; invenitur tarnen saepiuscule in libris, qui non ex Hebraico sermone conversi sunt; sic Radermacher in Museo Rhenano 1901 p. 203 tria exempla ex primis capitibus libri II Macchabaeorum prompsit: II Macch. 1, 18 iiov yytterxpsSx ^ixcTxcpijcrxi vpïv, ïvx xx) xiro) xyvirs tSs trxyvo■ irviylxi;, 2, 2 herslXxTO toïcj fiSTxysvoftévois 0 7rpo(pyTyc;, ïvx pM «nAxówvtxi twv 7rpocrTxyf4XTWv rov Kvpiov, 2, 8 b HZxAwpiwv fëiwcrsv, tvx 0 tó7t0? xxSxyixcróy psyxAwq, quae sunt in epistula graece scripta Judaeorum ad Judaeos, qui in Aegypto habitabant, data. In Novi Testamenti libris verbis voluntatis et studii conjunctiones 'iirwq et ïvx magis magisque adjunguntur, manente tarnen infinitivo crebriore in usu (± 2: 1) De Zwaan § 200; longam seriem verborum addita constructione, quam malunt, dat Blass, Gr. § 392. Ex omnibus fere recentioribus (exceptis fortasse Atticistis; sic apud Aelianum duo tantum exempla sunt, cf. Schmid, Att. III 81) testimonia conjunctionis ïvx vice infinitivi fungentis viri docti enumerant: ex Flavio Josepho Schmidt 430 sq., ex Epicteto Melcher 80, ex Patribus Apostolicis Reinhold 106; ut Radermacher, Gr. 155 eam constructionem nullum hujus aetatis scriptorem non usurpasse jure suo affirmet, quamquam apud omnes praevaleat infinitivus. Deinde vir cl. D. Hesseling in disjputatione, quam supra laudavi, ostendit, quomodo apud medii aevi scriptores, licet infinitivus diu vigorem suum retineat, sensim conjunctio ïvx, nimio usu jam proclitica vx facta invaluerit, donec sermo hodiernus hanc locutionem fere unice probet, infinitivo penitus abjecto.
Jam verisimile non est, hanc mutationem usus loquendi, tam late diffusam, tam diu permanentem et perpetuo invalescentem, deductam fuisse ex sermone latino.
Ut Kaibel de locis Monumenti Ancyrani judicavit, sic Kaelker quoque p. 290 de latinismo Polybii cogitat: „ Videtur cum in hac re turn in aliis latini sermonis usu ductus esse Polybius", sed • refellitur a Moulton 329 testimoniis aequalium papyrorum: „Der Gebrauch war in der Volkssprache Hef eingewurzelt, und zwar auf Gebieten, die das Lateinische nicht so weit berührt haben kann, wie es ein so weit reichender Wandel mit sich brachte"; ex papyris i. a. ënumerat: P. Hib. 40 (a. 260 a. Chr. n.) ysypxcpxpev Kpiravt...



97
ïvx ykvvpxi coc èirserTxAxxe;, P. Par. 51 (a. 160 a. Chr. n.) Asyu ... "vx irpotrxvv^erys .xvtov, P. Genf. 7 (saec. I a. Chr. n.) ïypxxpx "vx croi CpvAxy&aitri.
Etiam J. B. Ullrich, Über die Latinismen des Dio Cassius, Progr. des K. Neuen Gymn. zu Nürnberg 1912, p. 26 sqq. latinum sermonem multum contulisse autumat, ut haec loquendi forma admitteretur, cui merito oblocutus est Paul Kretschmer, Literaturbericht für das Jahr ipij, Glotta VII Bd. 1916 p. 338: „Zu den syntaktischen Latinismen ist Ullrich geneigt die ausgedehnte Anwendung von Satzen mit oiroic und "vx stalt des Infin. zu rechtten, gibt aber zu, dasz es sich hier eigentlich um einen Neograzismus handle. In der Tat, wenn man erwagt, dasz das Lateinische und die Romanischen Sprachen den Infin. bewahrt haben, das Neugriechische ihn aber ganzlich verloren hat, wird man dem Einfiusz des Lateinischen auf den Ersatz des Inf. durch- "vx, der im Spatgriechischen Regel wird, kein Gewicht beimessen". Profecto in papyris et in titulis conjunctiones oir we et ïvx multo frequentius pro infinitivo usurpantur, quam Ullrich autumat. Sic ex papyris praeter duos locos '), ubi Ullrich hunc usum se invenisse dicit p. 33, complura testimonia attulerunt Radermacher, Gr. 155, Moulton 329, quorum quaedam supra exscripsi. Deinde in titulis a Romanis non conscriptis, quos Dittenbergeri Sylloge habet, quinquies tantum conjunctionem oircoc pro infinitivo usurpatam invenit Ullrich 31 sq. 2); sed nullo negotio haec testimonia ex titulis Dittenbergerianis augeri possunt: sic ipycpfecrêxi prorsus eodem modo atque in Monumento Ancyrano cum ïvx conjungitur in plebiscito Lampsacenorum Ditt. Syll. 276, 4 = 359i (a. 196 a. Chr. n.) tov lv\pov 4*y(pi<rxftévov ïvx toïc irpe<r$ev<rx<riv virsp rijs irèAeue irpóc ts Mxtrcrx-
AlyjTXC xx) 'Pu/ixhvc Tlfilóv Tl Virxp^si 7TXpx TOV MpOV Xx) ÏVX, OTXV
iirxvéAScoeriv 01 irpscrfievrxi, irpo&ovAeverst v\ fiovAv) xxÓóti TipyóvjirovTxi; videas praeterea Ditt. Syll. 238, 4 = 3543 (Larisae, in epistula Philippi regis a. 219 a. Chr. n. scripta) xpivco $»i(pi<rx<róxi vpxq, oir cos
1) Mitteis-Wilcken I 2 p. 32, 31 (a. 116 a. Chr. n.) fêteer* 'Ace %mw*H ™< ri faóuvieuce, Papyrus grecs, éd. Jouguet (Institut Papyrol. de fUniv. de Lille) 7, 14 (saec. III a. Chr. n.) elwev t$ SeeriioepóActxi. . . 'het, hi 'AiroMeivioc. ttmTeé^i, elcp^i ue.
2) Ditt. Syll. 197, 26 = 3374 (Athenis, a. 284/3 a. Chr. n.) 5r«ps<D)Wo 'Jtoic, ib. 693i 21 (Thespiae, saec. III a. Chr. n.) Kctfexatet Uttuc, idem est 280, 4 — 3563 (Tei, saec. III a. Chr. n.), dein ib. 328, 23 = 374I (Nysae, a. 88 a. Chr. n.) x»'puyuee hrotKo-tt iheut, ib. 418, 72 = 8888 (in Thracia, a. 283 p. Chr. n.) Sióueöee Uttuc.
7



98
TOÏC XXTOIXOVCTIV vTXp' Vfiïv &S0-C7XAÜV ij TCCV XAACOV 'EAAyVUV SvSijl v) 7T0AI-
relx, Ditt. O. G.I. S. 266, 13 (Pergami, in decreto Eumenis regis a. 263—241 a. Chr. n.) ïvx èoóvji rb bpbAoyov, Ditt. 0. G. I. S. 669, 22 (in decreto Ti. Julii Alexandri. praefecti, qui Judaeus Alexandrinus fuit, a. 68 p. Chr. n.) irpoypxCpsiv, ïv[x pissig rat toiovtui evvfixAAvii ib. 49 xsAevw, "vx onroxxTXCTTvicmcTW.
Jam vero Viereck ex Monumento Ancyrano novum argumentum sumpsit, quo latini sermonis imitationem demonstrari putat. „Sed alia", inquit, tres majoris momenli. In enuntiatis enim, quibus sententia finalis exprimitur, non tam grammaticas leges secuti sunt interpretes, quam constructionem verborum latinorum. Hoe apparet ex Mon. Anc. Ubi enim 'decrevit' cum inf. gerundii conjunctum est, interpres posuit infinitivum aor. pass. (cf. Lat. 2> jp = Gr. 7,2; Lat. 2,4.5 = Gr. 7,10; Lat. 6, 27 = Gr. 18,14) 2). Sed Lat. J, 3 cum legeretur ''ut interessent... decrevit senatus" interpres scrip sit hx pisraywcrtv ... ê\pv}Cpio-xTO (Gr. 7, 16), cf. Gr. 3, 15 = Lat. 1, 39; Gr. 5, 17 = Lat. 2, 22". (p. 67). Hujus opinionis prompta et aptissima refutatio est Radermacheri, qui in Museo Rhenano 1901 p. 204 scribit: „Auch Viereck ist für Latinismus. Er weist darauf hin, dass im Mon. Ancyr. der Uebersetzer '■decrevit c. inf. durch xpycpi&crêxi c. inf wiedergiebt, dagegen 'decernere, ut durch ^(pi^erêxi, ïvx. Aber dies beweist doch nichts mehr, als dass der Uebersetzer beide Constructionen zur Verfügung hatte, wie schon Polybius und viele andere vor ihm, und dass er in seiner Uebertragung móglichst wörtlich verfuhr". Varietas igitur vertendi in Monumento Ancyrano obvia satis superque explicari potest. Ulterius autem nobis quaerentibus apparebit, interpreti quandoque nonnihil causae fuisse, cur infinitivo uteretur, conjunctionem enim ïvx ibi molestiorem fuisse.
Legitur gr. 7, 5 sq.: TIvayiv "Evvxawv, %v xexATcjóxi 01 irxrkpsa v)püv vjQkAvio'Xv eïpyivsuopLsvvic rvjg vtto 'Pw/ixwie irxav\g yv)g re xxi óxAxcrcryg, irpb pth êpov, èt) ov y iroAig êxTicrêy, ra ïïxvti xiavi S;? fióvov xsxteTcróxf bfioAoysÏTXt, siri Ts ifiOv yyspóvog rp)e vi trvvxAviTOg £\pYi<pitrxTO xAsicTÓijvxt.
') Cf. quaé Dittenberger adnotat in h. 1.: „Cave hoe 'lm notione vere finali acceperis, qui sane in sermone Attico unus est hujus conjunctionis usus; sed inferion aetate haud raro loco infinitivi verbis imperandi aliisque similis notionis subjungitur.
2) Etiam Gr. 5, 8 infinitivus post ^cpl^eo-^ctt est Evxèec. mecActupctveiv 'einicpto-cerc
ff GÓ'JKtyTOC..



99
Post accusativum, XluAyv 'EvvxAiov, in principio sententiae positum, cum sequatur constructio cum infinitivo xexAeïcrêxi opoAoyeïrxi, consentaneum est interpretem, ne compositionem verborüm mutaret, infinitivo iterum usum scripsisse xAeicrêvjvxt è^cplo-xTO $ ctvvxAvitoc.
Etiam 7, 2, ubi verba graeca sic se habent: "Ore i| 'Icnrxvixc xx) TxaxtIxc .. . els 'Pupyjv èwxvyjASov Tifiepicp Nêpwvi xx) UowAicp KoivTiAicp ö7txt0is, ficopov Elpv\vv\s Y.e$XGTVjS (map tv)s èfifc ènxvóèov xCpiepcoótjvxi êipvicpicrxTO v) ctvvxAvitos, erat interpreti, quare post sententiam secundariam ab ore dependentem non novam sententiam cum "vx inciperet.
Itaque et his, puto, novum illud argumentum debilitatur, quod Viereck ex Monumento Ancyrano invenisse sibi visus erat.
2. Maturius quam infinitivus alter modus, qui in lingua neograeca prorsus evanuit, signa futurae mortis dedit. Jam ab Alexandrinorum temporibus modus optativus, praesertim in secundariis enuntiatis, vel conjunctivo vel indicativo saepe cedebat (cf. Radermacher, Gr. 128 sq., Schmid, Att. III 83, Harsing, De optativi in chartis Aegyptiis usu, Kapff, Der Gebrauch des Optativus bei Diodorus Siculus).
a) Una optativi forma in Monumento Ancyrano legitur 11, 2 xx) el pi] xvtos TereAeicóx[o]i[fii, r\eAe[i\co[6v)vxt vwo] twv èptcov xAypovópwv ènèTX%x, et, si vivus non perfecissem, perfici ab heredibus jussi, qui optativus recte adhibitus est, ut indicet ea, quae in protasi dicuntur, fieri posse.
Exempla optativi cum conjunctione el copulati ubique inveniuntur, quamquam et hic usus multo minor est in lingua vulgari quam in veterum sermone; in omnibus libris Veteris Testamenti terdecies tantum conjunctio si cum optativo copulata legitur (Moulton 310); in Novo Testamento pauci optativi potentiales insunt (Blass, Gr. § 385); qui in Epicteti libris leguntur optativi in sententiis secundariis omnes sunt potentiales (Melcher 88—90).
b) In enuntiatis finalibus conjunctivo pro optativo interpres saepe usus est. Namque particulae ïvx, etiamsi in sententia primaria praeteritum tempus est, non optativum sed conjunctivum adjungere solet. Praeter locos jam supra allatos, quibus conjunctio ïvx pro infinitivo usurpata est (Mon. Anc. 3, 15; 5, 17; 7> iQ)y haec exempla, ubi ïvx mera particula finalis est, inveniuntur:
7, 15 utxtovs xveSei^ev, ïvx perx irêvre IVjj els ryv vttxtov xpyijv



:lcréA6cocTiv, consules designavit, ut eum magis tralum inïrent post juinquênnium,
9, 17 xipxpiov, 0 ry èpiJy yvüfiy xxrécTry, "vx èt) xvroïi x't lupexi wkirenx rolt; èpoïc o-rpxriÜTxic cMïcovtxi, aerarium militare, quod >x consilio meo constitutum est, ex quo praemia darentur militibus.
Hic autem usus jam diu ante primum nostrae aerae saeculum obtinebat. Jam inde a saeculo III ante Chr. n. in titulis Atticis post ïvx semper conjunctivus legitur (Meisterhans-Schw. 253, 29). In chartis, quae Ptolemaeorum temporibus scriptae sunt, semel tantum optativus in enuntiato finali invenitur: Pap. Th. Reinach 17, 15 (a. 109 a. Chr. n.) xiroxxrxo-rxkiy inter duos conjunctivos ï&noo-TXAÜo-i et rvyatnv positus (Harsing 33). Rarissime a Polybio hic optativus adhibetur: invenitur in libris I—V post tempora praeterita conjunctio ïvx cum conjunctivo adhibita semel et tricies, uno tantum loco cum optativo (Kaelker 288, Stich 193). Diodorus non nisi octies optativum habet, cum 179 exempla conjunctivi sint post tempora praeterita (Kapff 65 sq.). In titulis Romanorum semper conjunctivus exstat in enuntiatis finalibus (Viereck 67). Neque in Novo Testamento optativus in sententia finali invenitur (Blass, Gr. § 369).
Atque non nisi saeculo II vel III post Chr. n. non tantum ab Atticistis (Schmid, Att. I 97. 243, II 58, IV 88) sed etiam in textibus vulgaribus optativus in enuntiatis finalibus denuo adhibetur.. In scriptis Patrum Apostolicorum complura exempla sunt (Reinhold 112); atque Harsing decem optativos in chartis inde ab exeunte II p. Chr.. n. saeculo exaratis invenit (p. 33). Etiam in papyris Oxyrhynchi inventis, quae post dissertationem Harsingii in lucem prodierunt, optativus in enuntiato finali non legitur nisi anno demum 299. p. Chr. n. P. Oxy. IX 1204, 24 ïvx Ts èvvofiürspov xxovcrósiy, TrxpxyysiAXTu.
■ cj Neque in relativis enuntiatis optativus in Mon. Anc. legitur. Sic 9, 15 xipxpiov, 0 ry èpiy yvcópy xxréo-ry, ïvx èt) xvtov xl 'hccpsxt slcrÉTTSiTX toïc èpoTc crrpxriÜTXie 'è'ïèavTXi, 01 sfaocrt èvixvrovc y nAsiovxe ècrrpxrevcrxvTO ex quo praemia darentur militibus, qui vicena aut plura stipendia emeruissent, indicativus est in sententia relativa generali, quamvis conjunctivus „emeruissent" vel optativum crrpxTsvcfxivTO vel conjunctivum oï xv ... o-rpxrevo-wvTX' postulet.
Conjunctivo addita particula xv legitur 7, 16 xxi xQ' fa xv fipèpxc sis ryv xyopxv \xxT]xy)[u\cTiv, ïvx purèjomriv rijs crwxAyrov èipy-



IOI
cplcrxTo, et ex eo die, quo deducti [s]unt in forum, ut interessent consiliis publicis decrevit senatus, quo loco, quamvis latine indicativus sit „deducti \s\unt", interpretem conjunctivo recte usum esse puto. Augustus enim dicere voluisse videtur hoe senatusconsultum jam ante factum fuisse quam virilem togam Gaius Luciusque sumpserint, quae opinio quoque est Mommseni (p. 54), qui tarnen addit: „Opponi potest, quod Augustus in indice usus est indicativo vix ferendo, si senatusconsulta Ma ante deductionem facta sunt, sed qui tolerari possit, si deductionem statim secuta sunt consulta". Interpres certo verba latina non hoe sed illo modo intellexit, et fieri potest, ut indicativus latinus „sunt" ex errore lapicidae ortus sit.
Dein de conjunctionum usu haec observaverim: 3. "Ottuc in Monumento Ancyrano non legitur, ïvx quinquies invenitur (3, 15; 5, 17; 7, 1$; 7, 16; 9, 15).
Quod convenit quidem cum recentioris sermonis usu, — sic Polybius plerumque ïvx utitur, rarissime ottuc; et ac (nonnisi tria particulae ottuc exempla sunt teste Kaelkero 291), apud Novi Testamenti scriptores particula ïvx multo praevalet (524 ïvx, 54 ottuc, de Zwaan § 192), atque ottuc in recentiore lingua omnino rarum est (Reinhold 106, Schmidt, De Flav. Jos. el. 405), — sed contrarium in titulis Romanorum animadvertit Viereck 67: „Particularum finalium inveniuntur plerumque ottuc, rarius ïvx" et Radermacher, Gr. 157: „lm Kurialstil scheint ottuc. sich am besten zu behaupten". Itaque hac in re versio Ancyrana a titulis a Romanis scriptis discrepat. Quod quamquam non tanti facio, cum plerique tituli Viereckiani Monumento nostro antiquiores sint, atque particula ïvx imprimis circa initium aerae nostrae praevaluisse videatur2), tarnen notatu digna res est, secus atque in Monumento Ancyrano particulam ottuc in titulis a Romanis conscriptis longe magis quam in sermone communi ejusdem aetatis, e. g. in sermone Polybii, frequentatam fuisse.
') Exempla non dubia ex titulis Viereckianis computans particulam oV&i; 45'es, 'hot I5'es inveni.
s) Cf. Radermacher, Gr. 157 n. 1: „Noch Feststellungen des Herrn ï)r. Beniczek, die mir zur Vcrfügung standen, ist 'het gegenüber Hirac, gerade zu Beginn der christlichen Aera im Finalsatz auf Inschriften und in den Papyri am stdrksten im Vorteil".



102
4. Particulam py post verbum Trpovosïv pro "vx py, ottuc py usurpatam notavit Diehl p. 5: Mon. Anc. 1, 8 [rrsp]) tx lypbaix TrpxypxTX py ti @Axj3y, êpó)... Trpovosïv ettstps^jev, res publica n[e quid detrimenti caperet, me]... pró[videre jussit],
Quamquam post verba curandi et providendi Attici ottuc', negative ottuc py, ponere solebant (Kühner-Gerth II p. 372 sqq.), tarnen jam apud eos py simplex interdum invenitur; exempla dat de Zwaan § 203: Xen. Cyr. 4, 1, 18 "Opx py ttoAAüv exxcttu ypüv yjipüv iïsyasi xx) ocpêxApüv, Dem. 21, 151 <txÓttsi §ij py tovtoic xvtov e^xiTytsyrxi xx) xxTxysAxcry, licet his metuendi significatio plerumque adjuncta sit (cf. Kühner-Gerth II p. 390 sqq.). Etiam Trpovosïv, quod longe plurimüm ottuc py post se habet, cum py conjunctum legitur apud Xenophontem, Oec. 9, 11 Tyv Txpixv èTroiycrxpEÓx ..., y to pvypovixbv pxAwTx ehóxei sysiv xx) to ttpovoelv py ti xxxbv Axfiy TTxp' ypüv xpsAovtrx.
At in recentiore lingua graeca post verba curandi ottuc py multo minus usurpatur, cujus loco vel "vx pv] vel pv] solum'inveniuntur. De Novi Testamenti libris Blass, Gr. § 369 dicit: „Die altatt. Verbindung von ottuc und ottuc py mit Ind. Fut. nach den Vb. 'überlegen, streben, sich hüten' findet sich im NT nicht, vielmehr ist bei diesen Vb. durchweg ïvx (negiert ïvx py, py) eingetreten". Sic py solum post verbum curandi est Coloss. 2, 8 (3asttsts py tic vpxc scttxi b cvAxyuyüv, Hebr. 3 12 (Saéttsts, xSsACpo!, pyiroTs scttxi sv tivi vpüv xxphix TTovvipx xtticttIxc, plura apud Blass, Gr. § 369. 461, de Zwaan § 204. Etiam Flavius Josephus Trpovosïcróxi cum py conjunctum habet: Ant. Jud. 4, 299 <rTpxTOTrshvtrxpsvoi TrpovosTcrós py ti tüv c^vcryspEGTÈpuv spyxcrycrês.
Atque omnino, cum enuntiatum finale negandum esset, a recentioribus non raro simplex py pro ïvx, ottuc py scribebatur (cf. Radermacher, Gr. 158); cujus usus testimonia ex Philone Byzantio affert v. Arnim 95, ex Plutarcho Bernardakis, Plutarchi Mor alia I p. LXV, ex Actis Sanctorum Pisidiae Compernass 34.
§ 7. DE PARTICIPIIS.
1. Kaibelius etiam quod ad usum participiorum in versione Ancyrana vitia inesse afhrmat, quibus latini sermonis imitatio demonstretur, p. 198: „Pertinet huc" (ad nimis latine dicta) „etiam



103
participiorum usus ad Romanorum cansuetudinem plerumque frequentatus, velut, ut unum ex multis prof er am exemplum n, 12 óèxrpov «r; sdxcpovs ex TAeicrTOv ptépovs xyopxcróévros xvyyeipx; raro vero talia ad Graecorum leges correcta, velut 13, 6 x Xbiq. eïyev iepocrvAyerxs ('quae spoliatis templis possederat'J".
In verbis. II, 12 &éxrpov irpoc tü 'AttÓAAwvoc vxü M êSócpouc èx •ïïas'kjtov [tépous xyopxjóévrog xvyyeipx, Theatrum ad aede Apollinis in solo magna ex parte a privatis empto feci, Kaibelius activum participium xyopxo-xg, ut opinor, requirebat, quod sane usui loquendi graeco magis consentaneum esset, quamquam ex grammaticae legibus postulari non videtur.
Namque conferri non poterunt exempla, quibus sermo latinus ablativo absoluto participii praeteriti passivi utitur, cum activum participium praeteriti temporis deficiat, graece tarnen activum participium, quod cum subjecto conjungitur, adhiberi necesse est. Quibus locis, non ita raris, in Monumento Ancyrano semper participium conjunctum adhibetur, ut in exemplo, quod Kaibel ad Graecorum leges correctum dicit, 13, 6 [x eïyev] l[olx] 'lepoavAytrxg, quae spoliatis templis possederat, praeterea in his: 5, 3 'Etcrxyxyüv xxtvovg vopovc iroAKx tcov xpyxtcov è&Ssv xxTxKvèpevx (Sicopêcocrxpiiiv, Legibus novi\s latis complura e\xempla majorum exolescentia jam ex nost[ro usu reduxi], 10, 20 vhup ro xxAovpievov Mxphttov êcM^Aucrx vTviyyv vkxv ets to pelêpov [xutov è7royeTeucr]xg, aquam quae Marcia appellatur duplicavi fonte novo in rivum ejus inmisso, 11, 5 A[u]a [xx) oy^o\vjxovTX vxovs. .. è7recrxevxtr[x] o\y]pèvx ■7r[e\ptA[r7rêv\, Duo et octoginta templa ... refeci, nullo praetermisso, 12, 23 ~£ï\xv[ixyixs óéxv rü tv!(jLcp eèw]xx... èxxeya[xa>g ro eèxCpog], Navalis proeli spectaclum populo de[di]... cavato \solo].
His locis activum participium graece necessarium est; at 11, 12 participium xyopxcróévros a communi quidem usu recedit, non tarnen linguae graecae indoli repugnat, quae omnia participia conjuncta admittit. Eo excusatur participium passivum, quod in versione hac ad litteram facta interpres, cum verba in solo reddidisset «r) èctxcpovs, nisi sententia relativa uti vellet, necessario ad participium xyopxcrêévros ducebatur.
Kaibel se unum ex multis exemplum protulisse ait. Sed praeter hoe alterum participium non inveni, quod a Graecorum consuetudine recedit, nisi 10, 24 rijv xmyv f3xcriAtxyv [xxvêeïerxv «ri xuï-yêevri] êèxCpst xÜTijs èi) sTtypxcpijs ovépxros rüv èpcüv utav V7r\vipi)x[ivi]v,



104
et eandem basilicam consutnptam incendio ampliato ejus solo sub titulo nominis filiorum m\eorum ijncokavi, ubi xü&erxg to lo*x(pog xvTtjg magis quam Itt) xii&óévTi èèxCpei ex usu sermonis graeci esset, sed hoe quoque tribuendum est interpretis studio latina ad litteram quantum potuit vertentis.
In universum interpres inter graeca et latina participia recte distinguit, nam praeter locos, quos supra allegi, participium passivum praeteriti temporis graece per activum participium reddit 17, 13 fixtriKtïc xiTycrxpevoi shxfiov, re ges petitos acceperunt, vel ejus loco verbo finito utitur 7, 18 viyspévx vsoTVjTog sxxrepov xutüv i 7rpoo-yyépevcrxv, xcnricriv xpyvpêxig xx) "èópxvtv irsifiycrxv, principem juventutis utrumque eorum parmis et hastis argenteis donatum appellaverunt. Et saepissime in versione, ut graeca lingua magis cpiXophoyos est quam lingua latina, participium ponitur pro relativis et conjunctionibus latinis: 1, 11 7Totto[*;]o[t]wv, i, 15 [<Pcv£u]<7[#!/]t[#]?, 6, 1 7rpoxxTsiKviCpÖTog, 7, 6 eipviveuopkwig, 8, 16 ctsito(i£T[pou\phcp, 9, 2 [xxTx]yxyóvTUv, 13, 7 d~[i]xyuvier$eig, 14, 3 vttotxctcr[ópt]evx, 18, 8 auvxp%xvTuv.
2. Viereck 69 in titulis Romanorum participium uv insolentius interdum omissum esse, idque saepe quoque in Mon. Anc. observari affrrmat. Exempla affert: tit. IX 4 = Ditt. Syll. 356 = '780 (epistulam Augusti scriptam a. 6 a. Chr. n.) AiiTOxpxrup Kxïcrxp êeoïi vlos H,e(3xerTÓg, xpyjepevc, inrxToe to "buWÈxxTOv xKchè?>£iyii.kvog xxi dypixpyjxijg atgovtrixg to bxruixxihaxxTOv, Kvihiuv xpypuui, (3ovhiji, Sypiui yxipeiv (ubi Sviftxpxixijc; èt)oucrixg uv requirit Viereckius), et tit. XVI 101 = Ditt. 0. G. I. S. 441, 102 (senatusconsultum de Stratonicensibus factum a. 81 a. Chr. n.) xg xvtos xvTOxpxTup XTpxTOvixevcriv i7roXi\ratxg x]é(/,xg yupxg Xipavxg Te itpotjupitrav.
Sic in Monumento Ancyrano participium uv omissum est 7, 11 obg vexvixg xvYipirxcrsv y Tvyvj, quos juv\enes mï\hi eripuit for'tuna (cf. Diehl p. 19), 16, 7 7rpb apt,ov yyapbvog, ante me principem (cf. Kaibel p. 198); atque saepe uv deest, ubi annus consulatus indicatur: 4, 10 sxtov \nrxTog tv)v xTTOTeifiycriv toü "hvipov ... shxpov, in consulatu sexto censum populi... egt (praeterea 4, 8; 8, 1. 3. 12. 15; 11, 4. 6; 12, 12), vel tribuniciae potestatis annus 8, 5 "SvnjLxpx'xijg ii-ovcrixg to "SuhsxxTOv ixxrbv Wvpxpix xxt xv%px ehuxx, (etiam 8, 8), cum rectius uv participium addatur 3, 21 Tijg $v,[ixpxixijg i!-o[v]crlxg uv sTsXetrx, vel pro virxTog participium adhibeatür 8, 2 Sé[xxTo]v



ios
vitxtsvuv, in consulatu decimo, n, 20 to \wèp\cT0v vttxtbÜuv, quintum consul.
Ex legibus quidem linguae -graecae substantivo, quod vicem participii gerit, uv participium semper additur (Kühner-Gerth II p. 102), nee nisi a poetis interdum omittitur, e. g. a Sophocle, 0. R. 966 opyeie uv uCpviyyTÜv èyü XTSvéïv efishhov vTxrépx tov èpxbv, in quem locum adnotat Jebb: „the absence of the part. uv is softened by the noun which suggests the verb"; sed in universa recentiore lingua saepius participium üv omitti, testis est Radermacher, Gr. 170: „Für die hellenistische Grdzitat ist überhaupt die Freiheit charakteristisch, mit der man ein Partizip des Hilfsverbums unterdrücken kann; dies geschieht am haufigsten, wo das Partizipium im Anschlusz an irgend ein Satzglied einen Nebensatz umschreibt". Testimonia enumerat ex Strabone 10, 2, 18 p. 458 ^liyei Vs Tijs KstpxXMvixc, ocrov è%v]xovTx cttxSIouc; vAuSyi; fisv evxxpvrog Si, 14, 1, 44 p. 650 crvpiftovKoig èxeivoiq yjpwvTXi üc xv hpeücri, alia.
Atque in omni recentiore lingua complura participii uv insolentius omissi exempla sunt. Sic Blass, Gr. § 418, 6 ex libris Novi Testamenti promit: Luc. 4, 1 'lycroüs 5è fthypy? TrvexjpxToq xyiou vwèo-Tpsipev, cf. Act. Ap. 6, 8, Hebr. 7, 3 xicxTup, xftyTup, xysvsxhóyyToc, fiv/Ts ipyyiv ypepiïv p<,vjT£ jeetje, tsXoc tyuv. Sic in Appiani libris uv saepissime deesse dicit Kratt 35; exemplum affert Bell. Civ. 2, 106 0 Sè KxTcrxp èc; 'Puf&yv viTslysTO ... èn) (pófiou xx) cM^vjg (sc. uv) oixq ov tic; irpb toü, et ejusmodi locos quadraginta sex se congessise ait. Etiam ex Philostrato exempla enumerat Schmid, Att. IV 109: V. Apoll. 6, 12 Tpucpijc; oxihxpoü fixXXov xktovtxi crxu-
7TT0KXI TS Xx) vfipiVTx) TTXVTec. (SC. OVTEC;), 28, 25 TX 7T0lxlï.[lXTX TÜV
irkTT'huv èx tüv 'EKXyvixüv ercpicriv vjxsi Xoyuv, ''Avèpopièd'xi xx) 'Apwpüvxi xx) 'Opcpsv*; ivohXxjpü (sc. ovTEtj), V. Soph. 68, 8 "èi^upo* xopxi 7rpoc xxpLijj yxpuv, Imag. 316, 9 ohocpvpsTXi tx puxpov vcrTspov èv xiiTcp (sc. êcrofisvx) xyyi, 320, 20 èXxTVi jxfixl (sc. overx).
Quae exempla probant, participium verbi sïvxt frequenter in posteriore lingua supprimi. Quod mirum non videtur; cum enim lingua neo-graeca activo participio, praeter indeclinabilem formam, quae adverbii naturam induit '), prorsus careat (cf. Thumb, Hand-
1) E. g. 7r£pt7rscTaivTxc, (confer quod Galli dicunt en se promenant, Itali passeggiandoj ad similitudinem adverbiorum, quae in ; desinunt, formatum. Antiquior forma littera 5 carens nepiirceTcSvrcc,' cujus exempla jam Malalas habet, pariter indeclinabilis est.



io6
buch § 234, Hatzidakis 143 sq.), consentaneum est, participium uv substantivo conjunctum, quod vix quis desideret, primum omissum esse.
Quodque ad locos a Viereckio improbatos pertinet, accedit, quod vira.T0g to ..., "hvipxpyixyi; èc;ovcrix$ tv ..., omisso uv participio, imperatoria aetate tam late diffusa sunt, ut in titulis quoque a Graecis scriptis inveniantur, e. g. in titulo apud Ditt. O. G. I. S. 471 (in Asia, a. 31 p. Chr. n.) [Tifièpiog KxTcrxp,] óso[v X£(3xct]to[v vlèg, ósov] 'lovAÏ[ov vluvóg,] 'Z,e(3[xo,TÓg, xpyiep]eb\<; fiéyicrrog, 1ypxpxï]xv^g êt^ovcrlxg] Ay', xvro\xpxT]up v{, VTrxrog [f',] xrlcrryg ev) [xxipcp SuSexx TÓAsuv, Tyv irÓAiv ixTitrev.
3. Genetivum absolutum pro participio conjuncto positum notat Diehl p. 45: 18, 9 TpitrxxièexxTviv vttxtsixv xyovTog ptov ij' ts trvvxAvjTog xx) to 'nrxixov Txypix 0 Te ervvTxg Ivjpog tüv 'Puftxluv irpocrvjyópsvcré [ie vTXTépx %XTpic%oq, tertium decimum consulatu\m cum gerebam, senatus et equ]ester ordo populusque Romanus universus \appellavit me patrem p]atriae. Etiam Viereck in titulis Romanorum genetivum absolutum neglegentius usurpatum esse observavit p. 68, e. g. in titulo I 15 sq. èxv vycxg 'Sièx^ucriv xx) cpxivuvTxi evyvupovx AeyovTsg crT0)(x%0f&évuv vpiüv.
Quod valde usitatum fuit in recentiore sermone. Exemplorum ubique est affatim: ex Polybio complura congessit Kaelker 281 (e. g. Polyb. 1, 15, 11 xvxyxvi crvyxupsTv vixuvruv tüv 'Pupxiuv jjVtijpcévovg xvTovg vtpi-lv x^tjyysAêxi), ex LXX interpretibus Johannessohn 46 (e. g. II Macch. 9, 5 xpri Sè xvtov xxTxAvfexvTog tov Aóyov eAxftev xvtov xvyxecrTog tüv tnrAxyyyw xAyy&üv), ex Novo Testamento Blass, Gr. § 423, Moulton 114 (e. g. Matth. 18, 25 pM sypvTog xvtov xtto(ïovvxi èxêAsvcrev xvtov b xvpioc Trpxóvjvxi), ex Flavio Josepho Schmidt 435 (e-g- Ant. Jud. 12, 234 xiroSxvóvTog tovtov pist' xvtov b xSsACpbg tv}v fixcriAelxv xxTstryev), ex serioris aetatis scriptoribus Jannaris § 2145. Papyrorum testimonia attulit Moulton, Class. Rev. XV 437, XVIII 153; titulorum, qui in Lycia reperti sunt, Hauser 146.
Atque Hauser /. /. nimium genetivi -absoluti usum indicium exolescentis participii fuisse, quod minus jam adjective usurparetur (de qua re egi sub n. 2), merito admonuisse mihi videtur.



107
§ 8. De negationibus.
i. Negativam particulam ov non subsequitur in Monumento Ancyrano negatio ovhlg, sed altero loco oiihie omittitur, altero in vicem ejus pronomen indefinitum comparet. Kaibel p. 201: „Negationum legem subtiliorem turpiter violavit interpres 16,17 ovSiirore npo tovtov XP°V0U ocpóelcrxi irxpx 'Pcof&xicov yyepovi, ubi omitti non potuit ovèevi"; verba latina sunt: [numquam antea visae] apud qu[em]q[uam] R[omanorum du]eem. Nee minus negationum lex violata est 14, 13 ov ovts xxtx yïjv ovts xxtx óxAxcnrxv 'Pupixicov tu; 7rpo tovtov tov //JflVav irpocryAèsv, quo neque terra neque mari quisquam Romanus ante id tempus adit. 'Etiam Viereck 69, postquam [jtojSf]... 'Six tivx xhixv ex titulo V notavit, haec addit: „quod idem mendum ex versione exemplaris latini ad verbum facta —nam Romani ita non repetunt negationem — natum etiam invenitur Mon. Anc. 16, 17".
Paucos ex optimis auctoribus locos, ubi post ov (pvj) sequuntur pronomina indefinita, commemorant Kühner-Gerth II p. 206 Anm. 4 et Stahl, Kritisch-hist. Syntax p. 787; exempla, aliquanto frequentiora apud poetas, non deficiunt in soluta oratione, cf. e.g. Plato, Phaed. 57 a ovre ti; t)ivo; xcpïxTxi yjpóvov avyyov èxsïósv.
Sed in recentiore lingua saepe negationem non repeti multi viri docti exemplis comprobaverunt. Sic Blass § 431 de libris Novi Testamenti: „Nicht übermdszig hdufig ist die klassische Art der Verstarkung der Negation durch Verbindungen xvie ov\nv\)... ovhei; (fiy'Sel;): z. B. Mare. 15, 4. ovx x7roxp'tvy ovdêv; ib. 5 ovxsti otöh xTTexplóy, aber gegen die klass. Regel z. B. Joann. 10, 28 ovx xpirxtret ti;, I Thess. 1, 8 uitts. fiii XP£'XV '£X£IV WW axAsTv ti" ; praeterea ex Novo Testamento enumerat: I Cor. 6, 12 ovx è<ya> s!;overixo-êycropixi vtto' tivo;, Matth. 11, 27 oüSè tov imrêpx ti; èmyivcbo-xet, Matth. 12, 19 ovhe xxovaei ti;, Act. Ap. 28, 21 ovts Trxpxysvófisvóg ti; tüv xSeACpüv xirviyyeiAev i$ lAxAvissv ti irsp) <rov irovvipèv. Quae omnia cum latino loquendi usu non minus conveniunt quam loei, qui in Monumento Ancyrano improbantur. ■ In Appiani libris negationem saepius non repeti statuit Kratt 51: „Non minor e libertate utitur Appianus in abundantia Ma negationum, quam modo admittit Pun. 58 iyco §' ovx èpü ptèv ovüév, ac saepius, modo non admittit"; inter alia affert: Pun. 62 ov piévTOi xx) tov tov tixxiov Aoyicrpibv xv 7T£pi<pvyoifii, pro ovTe tov, Illyr. 22



108 '
outs 'óftypov outs xAAo ri sfatjcpscrx-v, Mithrid. 112 oux xttscttvi tivoc ').
Imrao solet Philostratus post negationem pronomen indefinitum servare, ut longa serie exemplorum probavit Schmid, Att. IV 72. Qui /. /. et p. 623 hunc Philostrati usum ex Atticismo repetendum duxit: „Die Beibehaltung des Pronomen indefinitum nach Negationen ist ohne Zweifel als ein Atticismus empfunden worden'', provocans ad Thucydidem 1, 49, 7; 2, 89, 2; 3, II, 2; 5, 51, 2; 6, 17, 7. Sed quattuor ex his locis, 2, 89, 2; 3, 11, 2; 5, 51, 2; 6, 17, 7, legitur oux xAAoc tic vel oux xAAo ti, ubi xaaoc tic. tamquam unum est vocabulum. Ceteroqui paucis tantum locis ab antiquis prosae scriptoribus pronomen indefinitum post negationem servatur, neque haec tam pauca exemplaPhilostratum secutum puto.
Propius vero est, recentiores auctores ad legem, ex qua negatio repetitur, minus attendisse. Quamquam enim in posteriore lingua abundantia negationum notissima est, — conferatur e. g. quod Radermacher, Gr. 172 ex libro Herberdey-Wilhelm, Reisen in Kilikien 185, 2 citat: êöépujv nyjüsv) èl-elvxi tüv xAypovópiav (iov [*,v$s tüv iyyóvcov xütüv jjovjèe xAAw tiv) xttAüc Tpè-iru pty'Ssv) irxpeuptsei piv\htyux (ivi^évx Teèyvxi i) èeïvx't tivx vsxpêv, — tarnen a scriptoribus sacris, Appiano, Philostrato saepius negationem non repeti vidimus. Itaque nostris locis versio ad verbum quidem facta est, sed necesse non habemus, ut latine magis quam graece interpretem locutum esse statuamus.
2. Discrimen, quod in vetere lingua graeca inter ou et (mï obtineat, saeculis posterioribus magis magisque evanescere, (lv\ particulam participio praesertim jungi solere ex omnibus fere posterioribus scriptoribus viri docti exemplis probant. Notissima est regula, quem canonem Blassii vocant: in lingua Novi Testamenti indicativo ou, ceteris verbi modis, infinitivo praesertim et participio, pui addi (Blass, Gr. § 426). Quae valent de universa recentiore lingua, cf. Jannaris § 1815: ,towards the beginning of our era, pivi had supplanted ou bef ore all infinitives, participles and adjectives, irrespective of their nature".
Etiam in Monumento Ancyrano contra legem antiquioris lin-
•) Praeterea Hisp. 51 oi/re rivbc. uvrtji ^ycpto-uuTOc; yeyovóroc;, Bell. Civ. I 55 ov xpotéym uév ti xepi tïjs ieevroü %pe'iuc,, I 56 ov yup ira tivoc, tüv «r' uvtü npuTTOuêvuv 'foisTO, III 10 ov7roj yup tivu toB ixe7ii crpuroS tetipuv sïf.vO)ac, III 18 a pitfre S6%*c, u^rt riuvj; tiv of uerijv, III 56 ovS' 'éa-Tiv cvxeiWiuc, ti %tïpov iv crTpUTOiréitp.



IOQ
guae graecae ny participio adjungitur: n, 8 ohov ^[Xxpt.ivixv xtto] 'Vuptyg VApIpoivov] y[s(p]upxe ts rxs èv xury vTxctxg et)co husTv tüv pc ij èvrU^eofiévcov è[7r]icrx£uyg èwóycrx, ubi, si verbo finito utimur, particula ou ponenda est, xl oux sTreSêovTO èTTicrxsuvjc.
Particulae negativae fiy contra usum veterum participio junctae' plurima testimonia exstant in libris Novi Testamenti, cf. Blass, Gr. § 430, Moulton 366; apud Plutarchum negationem ftvj 21 iies contra legem antiquam participiis jungi observavit Stegmann, cf. Schmid, Att. I 100. Ex Epicteto porro testimonia enumerat Melcher 91; ex Appiano Kratt 51; ex scriptoribus Atticistis Schmid, Att. I 100. 246, II 61, III 88, IV 92.
Cum in posteriore lingua negatio ou cum participio jungitur, plerumque vel simplex aliquod verbum negatur vel res contrariae indicantur, cf. Blass, Gr. § 430 et Jannaris § 1816: „In the N. T. participles are negatived by piy, occasionally (chiefly in cases of antithesis) by ou". Sic habes in Mon. Anc. 17, 6 ou iroAèyLy Xei<p6s)c, xXAx ryv ypisrépxv (pixixv xt)tüv èiri rexvoov èveyupois.
' § 9. De enuntiatorum conjunctione.
Sententias, quarum altera alteri subordinata non erat, haud raro ope relativi, quod in exemplari latino fuit, interpres graece quoque conjunxit: 4, 14 'Ei/ y chcoTsi^vjtjsi èTstpoyerxvro, Quo lustro censa sunt, 4, 19 èv [y] x7r[oT£i[/,ycrsi], Quo lustro, 5, i iv y chrorsiptyesi, Quo lustro, 5, 22 [y]v cxpyispxrsixv... xvsiXyCpx, [Quod] sacerdotium... [suscepi] (ita Bormann), 6, 18 yrte rsipcy... è^yCphèy, [qui] honos... es[t decretus], 8, 6 xïnvee èpix) èirtèótretc yxêov, Quae mea congiaria pervenerunt, 12, 3 èv xle [iovo[[Axyjxic èyootyèvxvTo], quibus muneribus depugnaverunt, 17, 22 èt) yc xlrlxc.,. "Le^xtrroc ■Trpocryyopevóyv, Quo pro merito meo... Aug. appellatus sum.
Quae sententiarum conjunctio, quamquam et Graecis scriptoribus haud incognita '), Latinis praesertim familiaris erat. Itaque
') Cf. Kühner-Gerth ii p. 434: „Das Rclativpronomcn dient auch zur Anknüpftmg solcher Sdtze, welche eigentlich als beigeordnete Hauptsatze hotten ausgedrükt werden sollen. Diese Vcrbindungsform der Satze miteinander kat die griechische Sprache mit der lateinischen gemein, obwohl der Gebrauch derselben in jener im Vergleich mit dem sehr haufigen in dieser selten zu nennen ist". Exempla Thucydidis recenset



I 10
interpretem, qui latina presse secutus substantivum quoque relativo pronomini addidit, plus aequo huic usui indulsisse puto; sed interpres quoque non Romanus sic vertere potuit. Semel quidem contra exemplar latinum pronomen relativum positum est: 4, 12 "Exrov uTrxrog tv)v xttorsipiyuriv toü "hypiou auvxpypvTX sywv Mxpxov 'AypIvTvTav sAxfiov, yrig xiro[rsi[&ti]<rig ptsrx ["Svoxxi]rscrcrxxocrrbv êvixvTov crvvsxAsicrStj, In consulatu sexto censum populi conlega M. Agrippa egi. Lustrum post annum alterum et quadragensimum feci, sed neque hoe interpretem Romanum c]e suo posuisse necessario sumendum est ; nam, cum interpres a latinis verbis recedens tam lustrum proprie dictum, quam censum populi per vocem xTToreiiiycng redderet, erat, cur sententias conjungeret; deinde in eodem capite Quo lustro ter iv jj x7roTsiitycrsi redditurus erat (4, 14; 4, 19; 5, 1). «
Eo magis autem interpreti constructionem latinorum verborum imitari licuit, quod in recentiore lingua graeca multo magis quam antea sententiae ope relativi conjungebantur. Zorell ex Novo Testamento complures locos recenset, quibus pronomen relativum ad significationem demonstrativi pronominis accedit'), inter quos sunt, ubi, haud secus atque in Monumento Ancyrano, substantivum pronomini additur: Act. Ap. 7, 20 'Ev $ xxipa iysvvyóy Movtryg, i. e. Ulo tempore natus est Moyses, Act. Ap. 26, 7 nspi % g trioTYtpixg iyxxAoüf&xi vto 'louSxiuv, I Petr. I, 10 Ylspi v\g erurypixg i!;£&t*i<rxv xxi ic)qpevvytrxv irpocpvjTxt. Jannaris quoque § 1437b a serioris aetatis scriptoribus sententias ope relativi passim connecti affirmat 2), qui quidem de Latinismo cogitat: „og and oerrtg are commonly used f under the influence of Latin qui) for 0 5è, or ourog (Sf)", sed Novi Testamenti exempla ex imitatione latini sermonis certo non repetenda sunt.
Steup ad Thuc. 1, 9i 3 ^' t101 Soxsi 'Ayxueuveev •jtxpxhafiiiM ryv orpxrtteev iroetfcrxcrèxt, quibus addit: „die relative Anknüpfung eines selbstdndigen Saizes stets mit besonder em Nachdruck".
') E. g. Matth. 21, 24 tpurvivu uu&c; x&yu k&yov Tévx. $V exv ihe^ri uoi, Eph. 3, 4 irpbc, 8 ïvvxtrie voqerxt, Hebr. 6, 17 èy 5 irepircórepov fiovAiuevoc, 6 Qeoc. IttiSsiSoci. Praeterea Luc. 7, 47; 12, 1. 3, I Petr. 1, 6; 3, 19; 4, 4, II Thess. 1, 11.
2) Exempla affert: Callicin. V. S. Hypatii 64, 12 Sv ISóvrec ol ceSe^epoi Sieo-xcp^o-xv rui ap%iua&$ptTy, 68, 23 oVr/g x7ro*.v6sic. xxi sföac, ttoü eio-tv oï üïJ.ot SfAdev, 113, 6 ot'rivec. Sniyfoxvro itptiv 77oh>,z èxvulturtx, et passim. Malal. 37, 15 cZvtivwv exéeKeas Ttjv %&pxv Mfówv, 39, '9 oVt/cj fixriAsuëi tüv Boicotüv, 21, 22, et passim.



CAPUT IV. De verborum delectu.
De quorundam verborum significatione et usu hoe extremo capite agam, quae improbant Kaibelius p. 199—201, necnon Viereck, Hahn, Diehl variis locis. Quae ordine litterarum, quantum potui, servato singulis numeris distinxi
I. 'AvxAxptfixvsiv dpxie pure ixv, quod legitur 6, 2 [v)]v xpxiepxTsixv fterx rivxe ivixuTOvs x7roêxvèvTOs toü irpoxxTsiAviCpÓTOc xtirv)v èv TToAeiTiKxTe rxpxyxlc,, xvsiAyCpx (lat. -[cepi id] sacerdotium, ita Mommsen, sed rectius Bormann supplevit: [Quod] sacerdotium... [suscepi]), gravi nota Kaibelius notavit p. 201: „Nee denique in verbis cum praepositionibus compositis eligendis abstinuit erroribus, velut 6, 2 'sacerdotium cepi' male reddidit tv\v xpyjepaavwiv xvelAttQx".
Munus, dignitatem suscipere apud antiquiores quidam scriptores plerumque est eU xpxw xxöltrTxcrêxi (Plato, Resp. 543 b), vel sk xpyyp s'io-iévxt (Dem. 59, 72, ehtèvxi solum Herodot. 6, 59)2), quod utrumque apud posteriores quoque invenitur (cf. xxêlerTxiróxi Pol. 4, 84, 1, sltriévxi Dionys. 8, 75, 3), sed praeterea apud hos xpyyiv xvxèéxso-êxi (Plut. Arist. 23), vel, quod in Monumento Ancyrano
') De vocabulo xP*ua numero singulari pro xp4tiKra usurpato, quod improbat Kaibel p. 201, jam dixi p. 73.
2) Patet ex his, quam immerito Diehl p. 19 in Mon. Anc. 7, 15 'Att. . . elc ri)v Virxrev ctfxw eltré?^ucn notet: „eiVéaóoitvv latinismus statt xxTxcrrSScriv".
Item breviter hoe loco notasse satis erit, in eadem verba 7, 15 sic rijv (Ivxtov ctpxw immerito Mommsenum offendisse, qui vkxtuv scribendum esse censet; etiam Gagnat, I. G. R. III 159 virxrov pro virccTuv esse dicit; dein Diehl viexrani in textum recepit, adnotans: „vircerov die Wand". Verumtamen >j ï/Varo; xpxi Graecis antiquissimus consulatus vertendi modus erat, qui jam saepe apud Polybium (2, 11, 1; 3, 4°i 9> 6, I9i Si a^)) necnon apud omnes posterioris aetatis scriptores obvius est, y cf. Magie 9. 76. Appianus hoe adjectivum cum voce êo-övfe quoque conjunxit, ut Bell. v Cw. 2, 122 rifv fièv Vtxtov sc^^tx yucpté'crxro xxi Tas cryuetx rtfc; xpxVlc. vepiecrrfoxTO.



I 12
improbatur, xpjv\v xvxXxptfixve tv in usu est, e. g. apud Polybium 3, 8, 2 ixeivov yxp pteyxXyv xvstAvjCpórx rv)v o*uvxerT£txv iv TÓïg xxt 'ifiyplxv TQicotg, 21, 25, I 'AputvxvSpog b rav 'Aóxpixvcov fixtrttevg, "hoxüv vfèvi ryv xpyjjv xvsixv)$kvxi fiefixiug, si; 'PüfiVjV £?£5r£/<x£ •ïïpeafisvTxg, apud Plutarchum, Marius 12 Mxptog èx Aifivyg pcsrx toü tTTpxTsvpixTog hxxopiicrósis xiiTXtg KxXxvhxig 'Ixvovxplxtg... tvsv ts üttxTs'txv xvéhxfis xx) tov Spixpifiov eleryXxcrsv, Otho 4, 1 ijfoty yxp yyykxXsto (3e(3xiug OviTsXXiog xt)iupix xx) 'Svvxpitv xvTOxpxTopog xvstXyCpug. Etiam xvxhxptfixvetv tv)v xpyyv probabiliter, puto, suppletum est in titulo Pherae invento L G. IX 2, 412, 17 (inter annos 196— 146 a. Chr. n.) [xx) vüv xvjxkxficov TVjv xpyijv xx) fiouXÓftsvog x[xoXouóijcrxt Tijj yeysvypcévjy icpórepov xvtoü xv[x\tr\r\po<py tx tb xx[tx
tv\v xpyyiv "hiei)xyvty\ojav [ixT\s\ji\üg, et P. Oxy. X 1252 (inter annos 288—295 p. Chr. n.) verso 28 tv)v xpyijv irxpyTvio~xvTO, wTspov §£ vrstcrSèvTsg xx).. . ovTeg xv£Mx(3ovto\.
2. Deinde evyxg xvxXxpifixvsiv (vota suscipere) inter nimis latine dicta reqenset Kaibelius» p. 198. Locus est 5, 8 Evyxg uirep Tijg èftvjg cruTyplxg xvxXxfi(3xvstv §(« tüv vwxtcov xx) hpsuv xx§ kxxcTTyv TrevTSTypfèx ê\p)jCpfoxTO vi crvvxXyTÓg, [ Vota pro valetudine mea suscipere per cons]ules et sacerdotes qu[into] qu[oque anno senatus decrevit]. Etiam Hahn 119 hac voce demonstrari putat, Romanum interpretem suae magis quam graecae linguae indolem secutum esse.
Sine dubio hoe patet, scriptam esse versionem ab homine graecae linguae haud bene gnaro; nam vota nuncupare, suscipere graece sujxg ttoisTo-öxi plerumque est (e. g. Thuc. 6, 32, 1, Aristoph. Equit. 661: conferas quae in Monumento Ancyrano sunt cum verbis Cassii Dionis 54, 19, 7 evyxg v%ep Tijg sttxvó'Sov toü AvyoücrTov eirotvjo-xvTo), vel sïiyxg euystrixi (ut saepius in libris Veteris Testamenti, e. g. Gen. 28, 20 xx) v$-xto 'L*xw/3 svyyiv).
Sed etiam hominem non Romanum eiryxg xvxXxf&fixvstv dicere potuisse veri simile duco, cum rem gerendam suscipere apud posteriores per verbum xvxXxpifixvetv saepissime reddatur. Sic Plutarchus, Coriol. 37 verba habet, quae cum nostro loco concinunt, Upovpytxg 5è xx) Tipcxg, ocrxi ósoïg irps7roucri, "hvuiouiq. Tijg TrèXsug, xvxXxfioütryq. Dein Polybius xvx\x[i(2xveiv TróXepov suscipere bellum dicit, quod non secus ac eiiyjcg xvx?.xf/.(3xvstv latini sermonis imitationem existimat Hahn 43, cum - locus Polybii 3, 8, 8 ex Fabio Pictore



"3
desumptus sit; sed saepe Polybius eodem verbo utitur iis quoque locis, ubi Romanos auctores secutus non est (e. g. Trótepiov xvxXxpo(3xv£iv 2, 46, i; 3, 2, 5, xvxXxpifixveiv xirkykixv 2, 46, 6), Diodorus quoque 12, 20, 3 xvxXxpifixv£iv Tyv ïybpxv habet; quibus jam praeitt Herodotus, media forma usus, 3, 69 xivluvov xvxXxfiMxi (5, 49 l&xyxg xvxXxfifaöxt fortasse legendum est), item Thucydides, qui uno loco 3, 38, 1 rifiupixv xvxhx(i(3xv£iv habet, a viris doctis varie tentatum, verum cum 7róte[iov, X7r£yjl£txv xvxhxpt,(3xv£iv collatum a Steupio in h. 1. Etiam ryv 'xhixv tüv trvpifixivóvruv xvxï.xpc(3xv£iv, culpam suscipere, dixit Polybius 2, 50, 8. In papyris quoque xvx\x[t@xv£iv est suscipere usuram solvendam: P. Oxy. IV 707 (c. a. 136 p. Chr. n.) 25 t£Xhxi tx $ix Tij? pt,t<róé<r£coc; xv£iKypi.^kvx, et 35 ttxvtuv tüv §/« Tvj? piicrócóasccg xvsihvspf/Jvcov.
3. Verba lustrum feci (lat. 2, 3) interpres reddidit 4, 12 xttoTsifufcrie <rvv£K}.eto-êvi. Kaibelius ex his initium disputationis ducens scribit p. 197: „Graece qui vertit commentarium ab Augusto Latine scriptum, Romanus homo potius fuit quam Graecus; nam verba 'lustrum feci' vertit xTroTEÏftycTic; o-vvextefaèvi, memor Latinae locutionis de lustro condendo". Etiam Viereck 87 Romanum solum interpretem sic vertere potuisse opinatur. Magie vocem xiroT£i(ivjo-£ug in monumento Ancyrano non solum pro censu sed etiam pro lustro usurpatam esse dicit, quod vocabulum melius per xxQxpftéc; interpretati sint et Dionysius et glossariorum scriptores (p. 24).
Triplicem censum, quem Augustus vel verbis censum populi... egi 2, 2, vel breviore significatione lustrum feci 2, 5. 8 expressit, interpres semper reddidit tviv xiroT£ipi.v\tTiv £ï.xfiov 4, 11 [4, 18], vel [tx; x7roT£i[mï]o-£[i]i; £>>x[(3o]v 4, 22; idque suo jure fecit, nam, ut Mommsen contra Huschkium monet in Commentario p. 38, tres census Augusti nequaquam re diversi fuerunt, ac recte omnino etiam Suetonius, Aug. 27 hunc monumenti locum reddidit his verbis: censum populi ter egit.
Quod autem ad locum gr. 4, 12 attinet, a Kaibelio improbatum, Extot V7Txto; tw xw[ó\t£i[ivtcriv toü 'Svjfiov Gvvxpyrpv[r\x eyuv Mxpxov 'AypiTnrxv £\x$ov, jjV;? xtt 'o[t e i pcvi]<r 1; (a£tx [Sua kx)] t£tjtjxpxY.oo-Tov êvixvTov [o~]uv£[x,]}.eicrêvi, In consulatu sexto censum populi conlega M. Agrippa egi. Lustrum post annum alterum et quadragensimum feci, ex orationis contextu apparet, interpretem ne hic* quidem
8



"4
voce chroTsi/a^crsui; lustrum proprie dictum, sed censum populi intellexisse; namque qui verba xiroTsipiLytJic; crvvfxteierSy per relativum pronomen cum superiore sententia conjunxit, nihil aliud signifïcnre voluit nisi: censum populi egi, cui censui... finis factus est (confer verbum cruyxteUiv eadem vi a Polybio usurpatum 17, 7, 3 $$y Te Tvjc. upxg o-vyxtewücryg). Itaque ex hac versione id solum efficitur, interpreti notum fuisse, lustrum conditum finem census esse, non tarnen eum ex latina locutione de lustro condendo, ut Kaibelius vult, suam interpretationem sumpsisse. Accedit, quod condere lustrum propius ad verbum latinum xti&iv redditur, ut in fragmento juris C. Gloss. Lat. III 54, 56 census lustro conditur, xirorlpycrig xxSxpptü xti&txi, et 55, 65 lustrum conditur, xxêxppibg xtI&txi.
Huc addam censum populi egi, lustrum feci verbis Tyv xTrorupLytnv vel txc; chroreiftti&eic; £\xj3ov (4, 12 [4, 18] 4, 22) non ad litteram conversa esse, cum Plutarchus, Crass. habeat: xTTOTifiycriv vtoXitüv
0tycrxto, et in Corpore Glossariorum Latinorum cbroript,ycriv xyeiv saepius dicatur (C. G. L. III 54, 54; 56, 23 et al.). Verbis oc7roT£i[JLycriv Xxpifixveiv interpres significare voluit proj"essionem civium accipere vel censum accipere, quod, quamquam perraro, etiam latine dicitur, ut apud Livium 39, 44 In censibus accipiendis tristis et aspera in omnes ordines censura fuit. Eodem sensu in titulo graeco Ditt. Syll. 790, 33 (saec. I a. Chr. n.) dicitur: d,7rocMj£o-6xi Txg x7roypxCpx? rwv (3ov?.opiÉvuv xpyerTyptxeróyvxt.
4. Quod legitur lx tov ipioü @iou 8, 4 improbat Kaibelius his verbis p. 199: „Potest quidem (3ïog idem esse ac 'victus' (@iov £X£,V xtó tivoc; vel ex tivoc;), vix vero Augustus si Graece scripsisset de se dicere poterat quod dicentem eum facit interpres 8, 4. §«Sfx« ereito(i£TpycT£ic; ix toü èfioü (3iov x7T£(&£Tpyerx ('frumento privatim coempto').
Frequentissime sane in lingua graeca (3iog victus est, ut in notis illis, quae Kaibelius affert, fiiov I/f/v vel ttouïctóxi xtto' tivoc;, e. g. Thuc. 1, 5, 1 ypirxZpv xx) tov tt^Tcttov toü (3'tov ivT£üö£v iirowüvTO, Xen. Oec. 6, 11 xtto y£copyixg tov (3iov 7roi£7o~óxi, Plut. Symp. 8, 8, 2 (2lov xiro SxAxcrcryg efêtv. Sed jam antiquitus vox fiiog non tantum victum, sed etiam opes, facultates designat. Sic jam in versu Hesiodi, Op. 689 [/.yV èv vyucrh xttxvtx (3iov xoiXytri rliseróai commodius facultates quam victum explicamus. Apertius etiam ab Euripide vox (3lo$ pro amplis divitiis usurpatur: Suppl. 450 xtxct6xi 5è itAoütov xx) (iiov t'i $£Ï Téxvoig, èg tü Tupxvvcp irteiov' ixpioyjly (3iov; Suppl. 861



"5
Kx7rxvsbg oV èerrlv • w (3log pcev yv 7r0X.bg, yxtcrTX 5' oX(3u yxüpog yv.
Atque hic toü @lov usus in recentiore lingua frequentissimus est '■ exempla sint Pol. i, 7, 4 Tobg Xottrobg filouc xx) Tyv yupxv xxTslypv, Diodor. 14, 5» 6 01 TOÏg (3iois sbTopoópt,svoi vysèov xirxvTsg sCpuyov èx ty? "KOteug, Dionys. 4, 22, 2 b crufiwxg tüv TtpL-yerxpièvuv tobt; filoug 'Vu^xiuv xptêfiég, Athen. 13, p. 592 b ''KpytTrivyv vjyx7rycrs Tyv sTxipxv, xx) toü (3tov xhypovéf&ov xxTéï.nrsv, Philostr. V. Apoll. 9, 13 xèxryrxi (3iov tXsiu y KiXtxeg bpoü TxvTeg, Diog. Laert. 9, 109 eug xvtü Ttxtheg èyévovTO • uv tov piev TpicrfivTepov axvóov èxxXecrs, xx) 'txrptxyv è'&i'èxf-e, xx) Wtaiïoypv toü @iov xxtsXittsv. In libris Veteris et Novi Testamenti saepius vox fi'tog hoe sensu invenitur: Cant. 8, 7 èxv 5£ xvyp ttxvtx tov (3tov xvtoü, Luc. 15, 12 TXTSp, èóg piot to èirtfixXAov piépog Tyg obcrixc. b titsThsv xuTolg tov (3ïov, I Joann. 3, 17 og cf 'xv ïyy tov (3tov toü xócrftov et al. Etiam lexica Hesychii et Suidae vocem (3!og explicant: y iteptoxistx vel y obcrix tüv xTyptxTuv; Du Cange, Gloss. ad script, mediae et infimae Graecitatis s. v. fiiog plurima exempla, ubi (3iog pro bonis et facultatibus est, recenset; denique in lingua quoque neo-graeca filog est res familiaris, pecunia (Thumb, Handbuch in Glossario).
Porro id quod Kaibelius reprehendit, haud raro in titulis invenitur ; namque compluribus locis legimus, opulentissimos viros munifice èx toü 'ic\iov @iov patriam adjuvisse, e. g.: Ditt. Syll. 325, 33 (Istropoli, saec. I a. Chr. n.) tüv 'tè'tuv xirb toü filov Ixnxvy^xTuv, Ditt. Syll. 342, 40 = S7Ó2 (prope oppidum Balcik ad oram Ponti Euxini, c. a. 48 a. Chr. n.) %ovirxvxig yjüpisvog Txïg èx toü (3tov, i. e. ex sua re familiari, L G. VII 190, 25 (Pagis, saec. I a. Chr. n.) èirxvylXxTO txv ts eig rov x[y^Spixvrx "hxtrxvxv [xx) sï\g Tyv xvxetTxertv [xu]toü TOiycrxer&xi èx toü IDtov (3iou, I. G. IX 2, 1107, 13 (Magnesiae) [fJsrfSwjcfi/ ets t£ Tyv tüv êeüv Ttptyv [xx) to xot]vbv tüv bnocTTèXuv èx toü 'tèlov filov xp[yvptov tpxj\n,xg yiï(f\txg.
Itaque vulgarem usum secutus est interpres, cum Augustum dicentem facit Wuhexx crsiTopteTpycrsig èx toü èptoü filou xirspikrpytjx.
5. Usum verbi telv 2, 18 Latinitatem redolere censet Kaibelius p. 198: „nimis Latine vertit 2, 18 ètpycplcrxro y trbvxAyTog óeoïg $e7v óbierêxt (decrevit senatus supplicandum esse dis)".
Debebat interpres post verbum ipy<p!%ecrêxi infinitivo absque $eïv uti, ut recte fecit, tametsi latine his quoque locis gerundivum usurpatum est, in his: 7, 9 HuXyv "EvvxXtov... Tp)g y cruvxAyTog



u6
èipycpio-xTo Kheicróyvxi, [Janum] Quirin\um\... ter me princi\fe se^ nat]us claudendum esse censui[t], 18, 14 toüto S7r) rov irpoirvAov ryc o'ikixs (aov ... £7riypxCpyvxi êipyCpIcrxTO, idque in vestibule» aedium mearum inscriben[dum esse decrevit].
In verbis autem 2, 18 satis causae fuit interpreti, cur hïv verbum adderet. Nam si versionem è\py(plcrxTO y 'crvvx/XyTog ósoï; Svscrêxi praetulisset, övscróxt media forma accipi posset, ut esset decrevit senatus supplicare diis (cf. Plato, Conv. 201 d), vel ineptiore etiam sensu decrevit senatus exta inspicere, quae propria mediae formae vis est. Ut hanc ambiguitatem vitaret, interpres verbum "Ssïv non sine consilio addidit. Atque longe aliter est in versione senatusconsulti apud Viereck XIIB 30 (in Thessalia, c. a. 150 a. Chr. n.) ovtu "SoksI xvpix sïvxi SsTv, ita placet rata esse oportere, ubi non tantum verbum "èéïv sed et ipsa verborum collocatio Latinitatem redolere videtur (cf. Viereck p. 79). Sed et tielv ex abundanti positum non sine exemplo est in posteriore Graecitate. Sic cum altero infinitivo conjunctum fere abundat in verbis Plutarchi, Quaest. Conv. 719 b 'êiSxcruovcriv ypexe; ro Tmxiov Icrov, x/\/\x ycy rb Icrov Se7v Troieïcrêxi "èixxiov, necnon apud Demosthenem, "Eirirxtp. 1399 xt)ix TOVTOit; uovTO cisïv 7rpocryx£iv ttoiovvtss Icpêyvxi (de hac abundantiae specie disputat Lobeck, Phryn. p. 753), abundat quoque Plut. Galba 13, 2 napic-mtov shxi (jïeïv) vrpoc rov yye^évx vrpétrfieic..
6. Verba 7, 5 yv xex>\7cróxi yêsXycrxv, [cl]aussum ess[e... voluer\unt inter nimis latine dicta recenset Kaibelius p. 198.
Quae, quamquam ad verbum cum exemplari latino conveniunt, tarnen a consuetudine sermonis graeci non abhorrere puto. Namque verbo Uteiv accusativus cum infinitivo solet conjungi (Kühner-Gerth II p. 6), necnon infinitivus passivae formae èi addi potest, ut 1 Tim. 2, 4 of irxvrxc; xvêpdiTrovc; ós/\si cruêijvxi. Vulgo quidem post 6s/\eiv infinitivum aoristi temporis habemus (Blass, Gr. § 338), sed non sine ratione interpres perfecto Kix/Xrfcróxi usus est, ut indicaret, Janum Quirinum tam diu clausum esse, quam diu populus Romanus pace uteretur; quem ad modum etiam Plutarchus de eadem re scribens perfecto tempore utitur Fort. Rom. 9 xvsuys pciv yxp orxv y iroXepLOc;, xKsIstxi Te slpyvyg yevoi&èvyi;.
7. Kxrxy £ iv X7r 0 txixc deducere colonias interpres quater vertit: 2, 2 [ê]t) uv xxry\y\xyov si? t#[$] x7ro[i]xlxg, ex quibus dedu[xi in coloni\as, 9, 2 xttxvtuv tüv [xxrx]yxyóvruv xvroixtxc; crrpxTiurüv,



ii7
omnium, qui [d]eduxerunt colonias militum, 15, 20 xiroixixg ... o-TpxTiuTcov xxrvjyxyov, colonias militum deduxi, 15, 21 xiroixixg vi? èpiov xxTxybüaxg, colonias me[iè auspicis] deductas.
Quod Hahn 119 ex imitatione latini sermonis scriptum esse jure affirmasse mihi videtur. Namque coloniam deducere apud Graecos tam antiquos quam recentiores xkoixIxv èxirépiTreiv fere est (Plato, Polit. 293 d, Diodor. 1, 29, Plut. C. Gracch. 6), vel xxotTTÉ\>\eiv cbroixovg, xXypovyovg (Isocr. 5, 6, Dionys, 2, 16, 1; 2, 35, 5) vel xtoix^siv (Thuc. f, 24, Cass. Dio 50, 6, 3); nisi quod raro èt)xy£iv xtoixixv (Ditt. Syll. 19, 29, c. a. 446 a. Chr. n.) vel xyeiv xtoixIxv dicitur (Ditt. Syll. 608, 6, altero aut primo a. Chr. n. saeculo). At xxrxystv xiroixixg altero exemplo confirmare non possum. Itaque nimis ad verbum haec ex latino sermone conversa esse fatendum est, quamquam fieri potest, ut interpres ex Asia oriundus graecae linguae haud bene gnarus verbum ad verbum sic ex latino sermone expresserit. Porro xxjxyeiv verbum in recentiore lingua nonnumquam simpliciter deducere vel ducere fuisse sine ullo ad locum inferiorem respectu, testis est Thesaurus Stephani s. v.
Itaque idem verbum 7, 16 xcp" fa xv $pê[px]<; [slg rv)v x]yópxv \xxT]xxê[ü]<riv, ex eo die, quo deducti sunt in forum, ad litteram nimis ëx latino sermone expressum esse apparet.
8. Ad ea, quae nimis latine dicta sunt, merito quoque a Kaibelio referri videtur verbum xxrxCpépsiv, 5, 20 xpyieponsvwiv xxrxQêpsiv, sacerdotium deferre. Namque latina locutio deferre alicui munus, sacerdotium graece nusquam, quantum video, per xxrxtpêpstv redditur, sed xxÓicttxvxi tivx elg xpyyv dicitur, vel £7rirpéT£iv, "èiSovxt riv) xpyjjv, hpuervvviv. Itaque xxrx0ép£iv ex versione nimis latina natum quidem sit, sed dubito, num solus Romanus interpres vocabulum deferre sic ad litteram reddere potuerit. Nam etiam Appianus transferre sacerdotium non magis secundum graecam consuetudinem verbo pt,£tx<psp£iv expressit Bell. Civ. 5, 131 tov S^oy tv)v 'pi,£ylcfTviv Upucrvvyv ig xvtov èx A«r/§au pt,£TxCpé povTog.
9. Pari modo, quod vocabulum xxTxerT'ijvxt pro latina voce constare scriptum est, versionem a Romano factam indicare censet Kaibelius p. 198: II, 17 x êpio) xxt£Cttvi èvyvg ftvpixSaiv xt/\. (quae mihi constiterünt HS circiter milliens).
Sed quod interpreti nostro vitio vertitur, id a scriptoribus



u8
graecis usurpatum esse constat: sic eadem vi xxTeaTvi cum genetivo legitur apud Plutarchum, de Glor. Athen. 349 a xv yxp èx/\o ytcróy tüv SpxpixTcov exxtTTOv ocrou xxt écTTy, nXeov xvy^uxuq (pxveÏTXi b c^yjpcog e'iq Bxxyxg xx) Qotvicrcrxc;.. ., civ V7rep rijs yyepiovixq xx) rij? èxevêeptxq ■jroXepidiv robe; (3xp(3xpov$ xvxXacrev. Quod non ex imitatione latini sermonis, sed inde natum puto, quod xxêecsrvixx, xxtecttviv frequenter tamquam copula usurpantur (cf. Kühner-Gerth I p. 42, e. g. Herodot. 2, 84 o'i pcèv ocpóxXfiüv 'lyrpo) xxTeffTxcrt, 01 Te xecpx/Mjs, S. Emp. adv. log. 1, 50 èi%oq yxp xvSpc!)7rov xxSécrTvixev 0 xvv\p, et saepius). Sic xxTécrry cum genetivo pretii hic eodem modo usurpatum videtur, quo apud classicos scriptores hac in re formae verbi eïvxi in usu sunt.
10. Vocabulum res publica, quod ter in Mon. Anc. per tx iïyptócrix 7rpxypt,xtx redditur (1, 8; 1, 13; 4, 1), uno loco 1, 2 vertitur tx xoivx 7tpxypcxTx. Quod improbat Kaibelius p. 199: „Possunt quidem tx xoivx Trpxy-pixTX 'rempublicam' significare, sed vix recte interpres 1, 3 dixit tx xoivx irpxypucrx xtto t%<; ^ov/Xelxq %>\ev$épcocrx ('rempublicam in libertatem vindicavi')". Atque severius Viereck judicat, vocem rei publicae nostro loco inepte per tx xotvx 7rpxypcxTX redditam esse asseverans p. 72.
Quod num recte judicatum sit, dubito. Namque non tantujn to xoivóv Graecis sollemne est pro re publica (cf. Herodot. 6, 14 to xoivov tüv 'SfXpiioiv, Polyb. 20, 6, I tx xoivx tüv Boicctuv eU toctxvtv\v irxpxyeyovei xxye%ixv, et complura exempla ex titulis collata a Dittenbergero, Syll. III p. 176), sed etiam tx xoivx ttpxyhxtx in titulis graecis diu ante Monumentum Ancyranum exaratis legimus, ut I. G. IX 2, 1102, 5 (Magnesiae, altero a. Chr. n. saec.) opptacriv «ri to (3é/\Ti[crT0v xx) to crvptCpépov] toïc; xoivoïq ivpxyyiMtriv, I. G. IX 2, 1103, 21 (Magnesiae, altero a. Chr. n. saec.) [pceTépxcovTxi tx x]pxTicTTX xx) cTVftCpépovTX Totq xoivoïq tt pxy (uxaiv. Postquam vero tx xoivx TrpxypixTX haud secus atque tx xoivx pro re publica usurpari coeptum est, neque verba tx xoivx 7rpxypiXTX èx Tij? "hovKeixq y>\evóépucrx contra sermonem graecum péceasse videntur.
11. Vitiosum verbi /\xpcp3xveiv usum notat Kaibelius p. 199: „Potest quidem saepissime 'accipiendi' verbum >\x(2e7v verti, non potuit 11, 23 dici Txq e)q tov crTecpxvov èitxyyeXixq ovx e>\x(3ov pro eo quod est ou Trpocre'het-xpiviv".
Axpcfixvetv, cui bis usitatiorem vim aliqua re donor, aliquid



ii9
nanciscor subicit interpres (8, 14; 17, 13), nostro loco activam magis significationem habet: id quod alter mihi dare vult ex parte mea ei obsequens accipio. Quae vis huic verbo apud optimos quoque scriptores inest, quamquam apud eos Axpfixveiv activa significatione usurpatum et Ïeyso-Qxt aliquatenus discrepant. Ex verbis Demosthenis 19, 139 Tovroig Xpyi>.xt sxsïvog èfioótero lovvxi, xx) irxvv ' y' ug êtpxo-xv TrojXkx. ovx e$飫VT' ovV 'é/\xfiov txW 01 tüv Qyfixiwv irpécrfieig verborum differentiam sic illustrat Schmidt, Synonymik der griechischen Sprache III p. 211: „Eine rhetorische Steigerung: Sie ■ nahmen nicht an was man ihnen bot, noch weniger langten sie darnach"; i.bid.: „Axpfixvsiv ist ein nehmen aus'eigener Iniziative, ein 'selbst^ulangen'." Cum tarnen hoe discrimen nonnumquam observari non videatur, cf. Xen. Cyr. 1, 4, 26 Tovg pikvTOi XxfièvTxq xx) ^si)xpu.svovg tx S5p« Xsysrxi 'AcrTvxysi xvevEyxeïv1), etiam Mon. Anc. 11, 23 /\x(3sïv verbum vitiosum dici nequit, licet cM-y£<st)xi magis fortasse hac in re usitatum sit, quo utitur Cassius Dio de eadem re scribens 51, 21, 4 itxpx twv 7ró/\ewv tüv èv Ty 'ItxXix to ypvcriov to Tolg erTstpxvoig npoay'xov ovx £§ét)xto.
Jam in posteriore lingua horum verborum discrimen multo minus servatur. Conferantur quae Mon. Anc. 5, 21 leguntur xpyiepasvvyv ... tov ^ypiov piot xxTxCpêpovTog ... 011 tt potrs'èsi-x fty v. cum verbis Cassii Dionis 49, 15, 3 tviv tov Aswtlov Upcocrvvyv Siïopévyv 01 ovx eXxfiev. Cum ov irpocrefoi)xpt.yv, quod Kaibelius etiam Mon. Anc. 11, 23 flagitat, interpres rectissime habet, Dio Xxfislv verbo usus est. Saepius etiam in libris sacris Xxfiéïv inter et èét)xcröxi nihil interest, atque unum pro altero positum videtur: e. g. Gen. 33, 10 sq. eï7ts §è 'Ixxcófi- Eï evpov yxpiv êvxvTiov trov, $èt)xt tx ~èüpx lix tüv ipiüv xt'PW-- - A«/3f txc. evXoyixg pov, xg yvsyxx croi, IV Reg. 5, 15 xx) vvv Xxfis Tyv svXoyixv vrxpx tov lovKov irov. Kx) eittev "E/Mo-xié- Zy Kvpiog cj> i:xpko-Tyv hinriov xvtov, ei Xyxpopxt.
12. Etiam usum adverbii pixXXov 1, 23 vituperat Kaibelius his verbis p. 201: „Confecto bello civili Augustus 1, 15 externas gentes quibus tuto ignosci posset se dicit 'conservare quam excidert maluisse'; perver tit haec adeo ut absurda fier ent interpres (1, 23, scribens heco-x pxXXov y ü-éxoipx". Hoe loco Kaibelium versionem
1) Cf. Schmidt, Synonymik l. I.: „Offenbar ist A«/3e;v hier <-annekmen\ ïéfyeo-ice lempfangen\ d. h. das er stère weist auf die Entgegenname selbst hin, ohne aber da, zulangen aus eigener Iniiiative zu bezeichnen".



120
ê(3ov/\yêviv ctüctxi pixXhov i* sxxoipxi flagitare puto, quae non tantum Graecis in usu est (cf. Thuc. i, 140, 2, Herodot. 7, 46), sed etiam propius ad verba latina „[co]nservare quam excidere m[alui]" accedit; verbum malle per fi.xM.ov (3ov/\scrêxi interpres quoque reddidit 15, 3.
Sed adverbio pixXXov 1, 23 interpres significationem potius subjecit, indicans, ex contrariis unum potius factum esse quam alterum, quod, post ij positum, hac constructione excluditur ac negatur. Apud antiquos scriptores hic vocabuli pix)\/\ov usus rarior fortasse est, sed in posteriore lingua est pervagatus. Sic Epictetus fixXXov vi utitur in sententiis, quae a nostro loco nullo pacto differunt: 1, 18, 9 êXssi xvtov ftx/\/\ov vj uitrei, 4, 1, 26 xx) ïvix ys xvtüv Xipiü Tixcpêsiperxi pixAAov ïj ówofisvsi tviv TOixvrtjv Sis&yuyyv, 4» ï» 153 £' T*i$ XTycrsw? èir£/\x(3ov, xvtv)v xcpvjxsv xv.croi nxk/\ov % yxokovóycrsv IC xvtvjv. Etiam in libris Novi Testamenti adverbium pxXXov saepius hoe sensu praeditum est, cf. Act. Ap. 27, 11 tü vxvxkvjpcp pixkXov èwsiêsro $1 Tolq V7T0 tov Uxvkov ksyopiévoig, i. e. nauclero obedivit, non Paulo, ac plura exempla apud Zorell s. v.
13. Vocabulum Trpxypcx.Tx quoque interdum ex imitatione latini sermonis natum esse asseverat Kaibelius p. 198: „Latinum magis quam Graecum usum resipit vocabulum wpxypixTx 2, 15. 16 hx tx wpxyfAXTx (si haec recte suppleta sunt) c%- xxTÜpócotrx ('ob res a me prosper e ges tas') et 5, 6. 7 ttoKXüv npxypixTvv piptypix èpcxvTOv TOT? iMST£7rsiTx TrxpéTwxx ('ipse multarum rerum exempla imitanda pos ter is tradidi')."
Altero loco 2, 15 verbis ]}ix tx 7rpxy]pi[xTX, x xvto? tj hx tüv wpso-fievrüv tüv èptüv] xxTÜpóucrx interpres res bello gestas significat, altero loco 5, 6 res civiles vel negotia publica, quorum exempla imitanda Augustus posteris tradidit. Utraque vocabuli significatio compluribus Graecorum scriptorum testimoniis comprobatur.
Res bello gestas vocabulum npxypixTx significat in verbis Polybii 10, 36, 1 pisyxKov yxp IvToq tov xxTopóovv èv irpxypixcri xx) irepiyi-vetróxi tüv èyüpüv èv txT? èm(3o/\x7g, et 1, 52, 4 ol 'Pupixïoi... oiiTsv xnètemov.., x/X/X" styovTO tüv st)iji; npxy pixTcov, necnon in titulis graecis, e. g. Ditt. Syll. 198, 15 = 8386 (Athenis, a. 281 a. Chr. n.) xx) crvv[T£\Xeo-6è[vT\av tsï mKei tüv ttp[x]yptxTa[v], Ditt. Syll. 326, 16 = 8709 (Chersonesi, ante a. 88 a. Chr. n.) tüv Ti Xxvêxv ...tov (Ah fixaiXeïot; xttocttxvtuv, tx Te xp x[y h]xtx ét [teTxfiokxv xyxyévTuv.



121
Etiam pro rei publicae administratione vocabulum TrpxyycxTX ponitur. Sic ol èv 7rpxypixcri Thucydidi sunt qui rem publicam administrant, magistratus, e. g. Thuc. 3, 28, 1 (cf. Steup in Thuc. 3, ti, 2). In recentiore autem lingua haec vocabuli vis frequentissima est. Sophocles in Lexico satis muitos locos enumerat, ubi irpxypiXTX negotia publica significat in illo b èw) tüv irpxypixTcov, cujus testimonia ex LXX interpretibus et ex Polybio affert. Idem frequenter invenitur in titulis regni Seleucidarum et Attalidarum, cf. Ditt. 0. G. I. S. 291 sqq. et 294 n. 8. Praeterea eadem vocabuli significatio est e. g. Ditt. 0. G. I. S. 735, 8 (Therae, inter annos 159—146 a. Chr. n.) iroXXxc; xx) pneyxXxq xKah\si%Biq 7t£]7rotviTXi rijg siq tx tt pxy (/,xt[x bppxijc;].
14. Etiam quod interpres verbum latinum remittere vocabulo cTvyyupeïv vertit 11, 20, gravissime fert Kaibelius p. 199: Longe luculentissimum imperitae xxvpoXoyixg exemplum extat 11, 20, ubi quae scripsit Augustus 'auri coronari pondo triginta et quinque millia municipiis et colonis Italiae conferentibus ad triumphos meos quintum consul remisi', ea interpres sic repraesentavit Graece: eiq ypuerovv crTÏcpxvov XeiTpüv Tpitrpixiprnv ^svTXXicryeiXiav xxTXpepouuxig Txlg èv 'iTxXiq, TroXiTsixiq xx) xvoixixig crvvsyüpyax. Apparet hoe loco trvyyoipsïv non 'remittendi' sed 'permittendi' vim habere planeque contrariam ac voluerat scriptor -effici sententiam. Potest sane cniyyupeTv idem valere quod 'remittere' sed pecuniam oblatam sive debitam remittere Graece non est o-uyyupeïv sed ptsfisvxi (Herod. VI Sp)".
Attamen quemquam Ancyranum, versionem legentem, hoe loco verbo crvyyupslv permittendi vim dedisse, parum probabile duco. Plerumque sane antiquis scriptoribus remittere pecuniam oblatam sive debitam pisQUvxt est, ut Herodoto 6, 59 (3xcrtXsbg tov irpoopsiXÓfAsvov cpópov (iSTisl Tycrt icoXio-i Trxcrycri, sed quod in Monumento Ancyrano improbatur, ervyyupstv de pecunia remittenda dictum, jam invenitur apud Demosthenem 56, 22 pytri yxp sTspov? Tivxg "èxveicTTxq cruy xs yco pyxév x 1 xutü Tobg Toxoug (cf. Dem. $6, 26). Atque ejusdem usus apud recentiores scriptores exempla nonnulla exstant; sic Diogenes Laërtius in Solone i. 45 dicit: 'Ektx 5ij txXxvtcov otpeiXof&évcov xutü irxTpcpuv, cTvvsyc!)pvjers irpürog, xxi Tobg Xoncobg to opioiov irpouTpeipe irpxt-xi; etiam in titulo ineuntis saeculi III p. Chr. n. crvyywpsïv hoe sensu legitur apud Ditt. Syll. 533» 26 = '884 (Thisbae) crvyycopoupiévov tü 7rpix[(/.év]c;) toü cpópov rif?



1.22
xsvrxsrixg vvrep [rov xpWov [/.óvov; dein Joannes Malalas p'. 406, 17 habet: "Lvvsyupycre xxcrxig rxlg vrpxiclevêeicrxig Inxpyixig rxg crvvreXslxg slg rèkeiov èw) sry y'. Apparet, cüm hac verbi vi cohaerere translatam illam significationem, qua verbum crvyyapslv apud ecclesiasticos praesertim scriptores de peccatis remittendis dicitur, cf. Cyrill. Hier. 413 C et alia exempla in lexicis virorum doctorum Sophoclis et Du Cange, quae remittendi vis in, lingua neo-graeca remanet (cf. Thumb, Handbuch in Glossario).
15. Immerito inter ea, quae nimis latine versa sunt, a Kaibelio p. 198 refertur 6, 2 % ot\ir ixxlg rxpxyxïg, „bellum civile, quod rectius interpres 1, ip èftCpvkiovg TO/XÉ/tovg expressit".
Ex graecis verbis 6, 2 rov npoxxreiXyCpórog xvryv (ryv xpyiepxrelxv) èv noteirixxig Txpxjxig Mommsen latina sic supplevit [civilis motus o]ccasione, Bormann, quem sequuntur Diehl, Cagnat, [tumultus o]ccasione. Minus recte Kaibelius haec comparat cum loco I, 19 [7t0/\èfiovg] èpt,<pv[>\tovt; xx) èt-asnxovg] iro/\[/\ovg xve$s!;A[/,yv] (cf. 17, 17 pierx rb rovg èvCpvXiovg Zfièaxi pts iroXèpLOvg), ubi de veris belHs civilibus agitur, at, cum Lepidus proximis post mortem Caesaris diebus pontificatum maximum occuparet, tumultus verius fuit quam bellum; sic etiam Livius de hoe tempore in periocha 117: in confusione rerum ac tumultu M. Lepidus pontificatum maximum intercepit. Itaque èv roïg èfi(pv>\loig iroxèpioig, quod flagitat Kaibelius, loco nostro minus aptum puto, vocabulum autem rxpxyyi pro turbatione rerum ac tumultu Graecis usitatissimum est. Sic jam Herodotus de rerum conturbatione, cum post Cambysis mortem regnum a magis usurparetur, èv rxvry ry rxpxxy dixit 3, 126 (cf. 3, 150 et 6, 5 7t£p) 2Zxp<Stc; pCtv S»j èyivero rxpxxy), et plurifariam posteriores scriptores eandem vocabulo rxpxxy vim subiciunt, e. g. Polybius 3, 9, 9 vrpoxxrx/XyCpóslg rxlg èfiCpvXiotg rxpxxxTg, 3, 10, 1 pierx to xxTxXverxcróxi ryv rxpxx^v, Diodorus 1, 66, .1 rüv c^Awi/ elg rxpxx&s *x) Cpovovg èf&CpvXbvg rpsToptévuv, Herodianus 7, 11, 4 5<« ryv overxv crrxcriv rs xx) rxpxxvv■> 2> 6, i rxpxx*l irxvrxg xxrelxs, sc. nuntiata caede imperatoris.
Jam vero quod Kaibelius adjectivum nohinxog ex latini sermonis imitatione natum esse autumat, egregie fallitur. Namque quod Graecis plerumque est èp&Cpvkiog KÓte/tog, recentiores scriptores Latinorum more wo/Xirtxbv dicere non recusant. Sic jam Aristoteles verba habet, quae interpreti nostro vitio 'vertuntur, in Politicis 5, 2,



123
I302a, 21 riveq xpyx) yivovrxt rav tto /Xtrixav rxpxyav xx) rav irpos x\Xv]/\ouq crrxereav. Dionysius quoque dicit 6, 79, i irohèpiou Si 7t0kirixov aq xirxvreq "icrxcri xxxiov xpijpix oiihev.
16. Verbo re/\elv interpretem parum apte et proprie üsum esse Kaibelius dicit p. 199: „Potest quidem re/\e7v. verbum vim 'perficiendi' habere sicut recte 11, 2 el pwi xuroq rereXeiaxoipu reksiaóijvxt uiro rav èpav x/\ypovóptuv èirérx%x scriptum est ('si vivus non perfecissem perfici ab heredibus jussï), sed neque 3, 21 recte habet verbum in his x Si róre §/' èpioü y crvyx/Xtiroq olxovopteleróxi è(3ov/\ero, — êréXecrx, neque 6, 21, 22 in his rav irpxyfixruv xxrx rxg eujxq reXeerêévrav; neutro enim loco 'terminandi' notio exprimenda fuif ''. Loco 11, 2 verbo reXétv absolvendi vel consummandi vis inest, duobus autem locis a Kaibelio damnatis, cum vel Augustus 3, 21 quidquid senatus effici voluisset, effecisse se ait, vel 6, 22 res in _ prdvinciis prospere a sese gestas esse affirmat, verbum re/\elv exsequi quod impositum est, gerere' res significat.
Haec altera exsequendi vel peragendi significatio non minus graeca est quam vis illa principalis ad finem perducere, absolvere. Sic exsequi rem imperatam, peragere opus susceptum apud optimos scriptores Graecos reXelv dicitur, ut jam apud Homerum Od. 4, 485 rxürx fièv ovra Sij reXêa, yépov, aq cru xeXeueiq, II. 23, 559 £l pcev S>j (ie xeXeueiq olxoSev x/\/\o Eu/omjA^ èirihoüvxi, èya Si xe xxi ro reXècrcra; saepe quoque apud Tragicos poetas reXelv hanc significationem habet, e. g. Soph. El. 1399 xvhpeq xurixx reAover 1 roupyov, Oed. R. 252 upüv Si rxürx irxvr èiricrxvi'irra reXeTv, Trach. 285 rxürx yxp iröcnq re croq ècpeïr, èya Si iricrroq av xeiva reXw, Ai. 528 èirxlvou revierxi, èxv pióvov ro rxyüev eu roXpip reXelv, itemque apud prosae scriptores, e. g. %poerrxy pcxrx reXelv apud Platonem, Leg. 926 a. Quibuscum exemplis loei Monumenti Ancyrani discrepare non videntur. Neutro loco terminandi notionem exprimendam fuisse ait Kaibelius, at illud ultimum, versus quod tenditur, quoque obtento res vel actio absoluta est (quod proprie verbum reXeïv significat, cf. Schmidt, Synonymik IV 193, 2. 3) utroque loco invenitur, atque terminandi notio non magis exprimenda fuit in verbis Platonis /. /. dq rx roü vopto&eroüvroq èv'tore ou ^üvxvrxi irpoerrxypcxrx reXeïv. In recentiore quoque lingua re/\elv exsequor vel perago significat, nisi quod hic latius etiam verbi usus patet, sic gerere magistratum reXeïv dicitur, cf. I. G.



124
XII 7> 4°3 (Aegiale) xvv)p twv itxp ypisTv süysvüv otösvbg 'hsÜTspog, /XsiTOupyog dito itpoyiv[wv rag ts xpyxg\ irxaxg rsTsKsxug, Herodian. 2, 3, 4 sri Sè Tyv uitxTOV xpyjyv ts Kscr xg SsÓTspov,
17. Reliquum est, ut pauca dicam contra ea, quibus Kaibelius elenchum nimis latine dictorum concludit p. 198: „Denique mentor abilis est interpretandi ratio 1, 4. j: scripsit Augustus 'senatus decretis honorificis in ordinem suum me adlegit', quae Me non quidem ad verbum vertit, reformidans scilicet sttxivstixx tyyCplppcxTX, sed ita se expedivit, ut nee Latine satis nee satis Graece scriberet y uuyxXyTog sirxivsaxo-x pi* \py(plcrpixcri 7t'pocrxxTsXst)s; debebat scribere y cruyx>\yTog sxxivsctxctx pis 7tpocrxxTxXii)xi i\fjyCpicrxTOv''.
Sed cur Kaibelius suam versionem interpretis verbis tantopere praeferat, parum video. Non latine satis scripsisse interpretem dicit y cruvx/\yTog sttxivsctxctx [pis \pyCpkpixo-i] itpotjxxTs/\st)s Ty (Zou/Mji; quid ? nonne latina verba pressius sequitur decretis honorificis reddens sirxivsuxTX pis ^pycpla-pixtTi, et adlegit •ïïpouxxTsXs^s'i Nee satis graeca interpretis verba esse judicat, at nee sirxtvslv ipycpitrpixcri nee 7rpocrKXTs/\st)s, cujus loco Kaibelius irpobxxTX/\sï;xi sipyCpIcrxTO scribere mavult, contra legem sermonis graeci, quantum video, peccant.
Quod mirum in interpretis versione videri possit, senatus vocabulum potius est bis redditum: y cruvxXyTog... irpocrxxTStet-s Ty pouhy, senatus... in ordinem suum me adlegit, quamquam et hoe vitio caret. Vox quidem /3guAij, quam ad senatum Romanum ' designandum scriptores saepe usurpant, sat rara est in titulis graecis, — Magie p. 5. 44 vocabulum praeter locum nostrum in duobus tantum titulis comparere dicit, altero aetatis Antoninianae Ditt. Syll. 399 = 3858, altero anni 399 p. Chr. n. I. G. XIV 1075, — at vix recte de hujus vocabuli usu Viereck dicit p. 72: „interpres, qui ceteris locis semper vocabulo o-uvxXyTog utitur, videtur magis cogitavisse de reddendo verbo 'ordinis'." Vox fiov/\y appellatio generalis erat (cf. Plut. Sert. 23 dhoiaxvrog Te Zsprupiou (3ou>\yv, yv cruyxXyTov wvoyix^s), qua usus est interpres, cum post verba y uüvxXyTog 7tpocrxxTs/\si)s aliud vocabulum usurpandum esset. Eadem ratio vocis est in titulo apud Ditt. Syll. 399: tov sx rxvrvig 7rx7ox sig rovg suitxTpïhxg sv 'Pwpiy svéypxxfjsv 'Avruvlvog... xvsvsyxav stg Tyv ftovhyv cruyxXyTOU %oypt.xTi.



CONSPECTUS OPERIS.
In opusculi cake quae viri docti Kaibel, Viereck, Hahn, Diehl in interpretis sermone vituperaverunt, quaeque praeterea notanda videntur, breviter sic astringam.
I. Ad vulgarem Graecitatem pertinent plurima, quae, licet imitationem latini sermonis non ostendant, parum apte et proprie ab interprete reddita esse dicuntur. Quae sunt:
(SxcriXésg nominativi pluralis forma 22
filos vocabulum pro opibus, facultatibus usurpatum in verbis 1%
toü èpioü filou, privatim coempto 114
genetivus absolutus pro participio conjuncto positus 106
iw 'Vwpivic = Romae 68
sTOifj.xc^£iv pro medio scriptum 81
v)tto>v comparativus, cui vis vocis s/\xttuv inest 25
'lltog adjectivum pro pronomine reflexivo dictum 29
tx xoivx 'TpxyfiXTX = res publica 118
Xxfiéïv verbum pro eo quod irpotTt>£t)xcT(lxi est 119
yJxXXov = potius in verbis huax px/\/\ov $ è%éxoipx 119
pivj negatio contra legem antiquioris linguae participiis ad-
juncta 108
vxvt; nominativus plur. pro vvjsc; 23
0 5v}ftfl? tüv 'Vccpixiav pro forma vetere ó iïvjpiot; 0 "Pufixiccv 39
oa-Tie, quod loco pronominis 0$ ad certam rem refertur 29
ov adverbium pro 01 usurpatum 25
optativi loco conjunctivus vel indicativus adhibitus 99
Trpovosïv pro Trpovosïerdxi 82
wvyyupsïv = remittere (pecuniam) 121
truvópivucTÓxi media forma pro activa 84
tsKsIv = gerere res, exsequi quod impositum est .123
inrxToq xpyy\ = consulatus 111
Xpijpcx numero singulari pro yjpv)pLXTX = pecunia expressum 73.
II. Complura quoque, quae inter nimis latine dicta recensen-



126
tur, vel contra Graecorum sermonis consuetudinem non repugnasse videntur, vel apud recentiores in usu esse coeperunt:
xvxXxpifixveiv xpxiepxTslxv = sacerdotium suscipere 111
xvx/\x[tfixv£tv svjxq = vota suscipere 112
xttó praepositio post verbum x'trslv pro irxpx usurpata 75
XTroretpiycTig crvvsxXshSy, quibus verba latina lustrum feci redduntur 113
articulus pronomini possessivo vel genetivo pronominis personalis non adjunctus: èv vitxTeicj. TSTxpry èpiy, vhvg piov, al. 36
articulus in recensibus operum publicorum pluries omissus, e. g. oèbv QXxpuvixv, èv KxiriTwXiy, èv TlxXxTito 42
articulus voci fixtriXsvg plerumque non additus 50
articulus post praepositiones saepe omissus 51
yéyovx, quo perfectum latinum fui redditur 87
genetivi qualitatis èyftxpxixijg èt)ovuixg usus 57
'èelv abundans in verbis è\py(picrxTO v) avvxXyTog êsoïg hïv óvecróxi, decrevit senatus supplieandum esse dis 115
èyevópiyv aoristus ad perfectum historicum fui reddendum usurpatus 85
idêteiv verbum cum infinitivo perfecti passivi conjunctum vjv
xsxXïerêxi yêéXycrxv, clausum esse voluerunt 116
tin praepositio post verbum xpiópisTv pro dativo adhibita 72
s)g praepositiónis usus in verbis Sptocrsv slg rovg èp&ovg xóyovg 81
slg rov toü Z^üvTog tótov —■ in vivi conlegae locum 77
shiévxi slg Tyv xpxyv = magistratum inire 111
èx irXefarov (tépovg = magna ex parte 78
èt) praepositio genetivo partitivo addita 55
bel praepositio c. ace. ad temporis spatium notandum usurpata 74
"vx conjunctio pro infinitivo verbis censendi, imperandi aójuncta 94.
xxtxcTTijvxi c. genetivo pretii pro latina voce constare scriptum 117
consonarum dissimilatio in vocabulis èvyvg, nvvxXyTog, èmvyxvov,
èvxpxryg, al. 20
py particula post verbum npovoeTv pro ïvx pvy, oirug puij usurpata 102 ov particula, cui non subsequitur negatio oföeig 107 KoXeiTixx) Tiïpxxxi = motus civilis 122
irpxypixTx vocabulum pro rebus bello gestis vel negötiis publicis usurpatum 120
participium praeteriti passivi pro activo participio Atticorum usurpatum 102



127
participium uv omissum 104
perfectum aoristi loco interdum adhibitum 89
ts particulae usus in verbis sxxrspx ts 'ltr^xvix, utraqueHispania 30.
III. Denique sunt quae, nimis ad litteram ex latinis verbis reddita, ad vulgarem quidem Graecitatem pertinuisse non videntur, interdum tarnen ab hominibus Graecis dicta sunt:
articulus post outoc; et sxsivoc interdum omissus 32
articulus in vocabulo lij poe; 'Pupxicov neglectus 39
articulus adjectivo vx$ non adjunctus 45
articulus quibusdam nominibus propriis, "Aattw, 'Slxsxvog non additus 48
articulus, qui nonnullis vocabulis juris romani, yysphv vsÖTyToq, oyXoq 7T0/\sitikó?, deest 49. 50
articulus substantivo, cui numerus ordinalis conjunctus est, nonnumquam non additus 52
articulus ante nomina quaedam communia, Inxpyslxi, 7ro/\ipcp lovXixb) neglectus 52
articulus praeter morem positus 52
dativus absolutus consulum nominum 59
dativi causae vel instrumenti spy siciTxyy, spolq xfoioig oiavo7c 63 dativus temporis contra Atticorum morem nonnumquam positus,
prae ceteris in verbis TrpoxxTsiXypsvx? TroXsptp hv/\ixü, occupatas bello
servili 64
dativus IbypxTi o-vvx>\y)tov = senatus consulto, vel ex s. c. 66 lx cvvxXnTOv lóypxTOc, semel pro ex senatus consulto scriptum 79 spóc, ypsTspoe; pronomina contra recentiorum morem frequenter usurpata 27
xxi copula omissa in verbis s^opyxoa-TOv sxtov, [septuagensumum sextum] 27
KxvriTuXtov contra Graecorum consuetudinem per 1 scriptum 15 xxTxystv x7rotxixg = colonias deducere 117 xxTxCpspsiv xpxispwervvYiv = sacerdotium deferre 117 plusquamperfecti usus in his 5, 20 s<syy\xsi [kabuerat], 6, 12
S7rxvs/\y>\vósiv [redieram] 92
sententiarum conjunctio ope relativi: sv % xiroTsipycrsi, Quo lustro,
al. 109.



INDEX CAPITUM.
pag.
Conspectus librorum et abbreviationum ix
Praefatio
Caput I. De orthographia 4
§ i. de vocalibus ^
§ 2. de consonantibus .18
Caput II. De vocum formis et proprietatibus 22
§ 1. de flexione nominum 22
§ 2. de adverbiis 2.
§ 3. de comparativis 2^
§ 4. de nominibus numeralibus 26
§ 5. de pronominibus 2y
§ 6. de verborum flexione
Caput III. De syntaxi ,2
§ 1. de articulo v ,2
§ 2. de usu casuum > • 55
I. de genetivo .»
II. de dativo
III. de accusativo
§ 3. de usu praepositionum 68
§ 4. de genere verbi . . . . • 81
§ 5. de temporibus 85
§ 6. de modis et conjunctionibus , g4
§ 7. de participiis I02
§ 8. de negationibus . . . . , loj
§ 9. de enuntiatorum conjunctione 10<j
Caput IV. De verborum delectu IIT
CoMPECTUS'OPERIS I2g



THESES, i.
Verba èx) Spxxyg in locutionibus illis, quae a Thucydide et Demosthene frequentantur, tx stt) &pxxyg, oï ir) Bpxxyg ^vpipxyai, non in propinquo Thraciae (cf. Steup in Thuc. i, 56), nee Thraciam versus (cf. Arnold in eundem Thucydidis locum), sed simpliciter in Thracia explicanda sunt.
II.
Injuria negat Ch. Ch. Charitonides, Mnemos. XLII (1914) p. 101 sq., vocabulum xpypux. singulari numero expressum xpyvpiou sensu ab Herodoto adhiberi.
fa.
Immerito in textum Dionysii, Ant. Rom. 2, 12, 3, 'EXXyvtxbv Sè 'dpx xx) TovTO Mog yv post toüto articulum tó inseruerunt Kiessling, Jacoby.
IV.
Ex verbis Athenaei VII 276 a de Clearcho xx) yxp KxXXlxv 'ttjTopsl tov "Aóyvxïov ypxpipiXTixyv crvvèeTvxi Tpxycpllxv, xCp' yg irotvtvxi tx (téXy xx) Tyv lixSecriv Eiipiwilyv iv Myleix xx) IZoCpoxXsx tov Ollkouv Christianus Muff, Die Chorische Technik des Sophocles p. 315 sqq. falso elicit, Clearchum Sophoclem incusasse, quod in Oedipode Coloneo tx pcsXy xx) Tyv lixSscriv ex tragoedia grammatica sumpsisset.



2
V.
Haud recte Wekker, Kleine Schriften t. I p. 371 sqq., Strattidem vel alium comicum ob elisionem in fine versus (cf. Athen. X 453 e) in Sophoclem illusisse contendit.
VI.
A verbis viri docti Moulton, Einl. in die Sprache des Neuen Testaments p. 228: „Es gibt keinen griechischen Ausdruck für 'besass', den konstativen Aorist, da icrypv fast ausschliesslich für das ingressive 'bekam, erhielf gebraucht wird. Nicht an einer einzigen Stelle im Neuen Testament muss eerypv konstativ sein" dissentiendum est non tantum propter locos Joannis 4, 18; 4, 52, sed etiam propter complura hujus aoristi exempla, quae in recentiore sermone obvia sunt (e. g. Mon. Anc. 4, 3; 18, 7).
VII.
Falso Gilbert I p. 218 Athenienses septendecim annos natos in suam tutelam pervenisse asserit.
VIII.
Tacitum Neronis incendium nulla de Christianis mentione facta primo narrasse, deinde cognitis Plinii et Traiani epistulis insignem de Christianis locum (Ann. 15, 44) addidisse, ut vir cl. J. J. Hartman probare studet [Mnemos. 1919 p. 246 sqq.), veri simile non est.
IX.
Ex verbis praescriptionis Rerum Ge star um latinae „exemplar subjectum", item graecae fieótipf&vivsufAsvtxi vTsypcicpycTxv, injuria Mommsen, Res Gestae p. XI et Viereck, Sermo graecus p. 85, intellegi posse putant, praescriptionem utriusque exemplaris inepte ab Ancyranis ex epistula magistratus Romani expressam esse.



3
X.
Non faciendum est cum Mommseno, Res Gestae p. 156, qui Monumenti Ancyrani Appendicem latinam (6, 29—43) a Graeco nomine conscriptam esse demonstratum putat tam argumento exili quam verbis male latine scriptis.
XI.
Tac. Ann. 15, 44 cum codice Mediceo legendum: „Et haec quidem humanis consiliis providebantur. mox petita a diis piacula aditique Sibyllae libri", neque assentiendum conjecturae, quam post Gronovium fere omnes recipiunt: mox petita dis piacula.
XII.
In locum Tertulliani, Apol. 1, 8 „hic tantum curiositas humana torpescit. amant ignorare, cum alii gaudeant cognovisse" immerito offendit vir cl. J. van Wageningen, Mnemos. 1916 p. 112, alibi pro alii legendum esse dictitans.
XIII.
Augustum Rebus gestis elogium suum sepulcrale praeparare voluisse, praeeunte Bormanno frustra autumat Schanz, Geschichte der römischen Litteratur II, 1 ('1911) p. 13.
XIV.
Quod in titulo Monumenti Ancyrani honores in Augustum collati non. memorantur, immerito reprehendit J. Schmidt, Philologus 45 p. 404 sq.
XV.
Xenophon ante proelium Coronense exsilio multatus est.



4
XVI.
Foederis icendi modum a Livio traditum (i, 24) caeremoniis, quas Polybius enarrat 3, 25, explendum esse, ut putat Wissowa, Religion vnd Kultus der Romer p. 478, ve,ri simile non est.
XVII.
Falsum est, quod contra Nissenum (Rhein. Museum 1886 p. 494) perhibet Viereck, Sermo graecus p. 86, Chalybes tam Asianis viris quam Romanis per litteras tantum et fabulas notos fuisse.
XVIII.
Quod prioribus aerae nostrae saeculis Christus in prima juventae suae aetate depictus exhibetur, id Gnosticorum scriptis attribui non debet.
XIX.
Quamquam et recentiores scriptores Graecos atque Latinos in scholis legi summopere probo, tarnen optimi scriptores veteres primarium locum teneant; Plotini autem Enneades, quas legendas proponit C. R. de Klerk (Vaderlandsche Nieuw-Klassieke Beschouwingen 1917), difficiliores sunt.