1031 IN DEN HANDEL-
Ij VOLKSCREDIETWEZEN
OVER SPAARZIN, CREDIETWEZEN EN ONDERLINGE SAMENWERKING
H. CARPENTIER ALTING.
FILIAAL ALBRECHT & Co.
1916.












VOLKSCREDIETWEZEN
OVER SPAARZIN, CREDIETWEZEN EN ONDERLINGE SAMENWERKING
DOOR
H. CARPENTIER ALTING.
WELTEVREDEN FILIAAL ALBRECHT & Co. 1916.






VOORBERICHT
Dit geschrift is in 1911 op verzoek van den directeur van Landbouw, nijverheid en handel samengesteld door den heer H. Carpentier Alting, adviseur voor het volkscredietwezen en voor rekening en op naam van dat departement uitgegeven.
In 1912 verscheen een maleische vertaling in de serie boekjes door bemiddeling der commissie voor de volkslectuur uitgegeven; als no. 124, onder den titel „Dari hal katjermatan, perhoetangan (credietwezen) dan persekoetoean".
De vele navragen naar dit werkje maken een herdruk noodzakelijk. Met instemming van het departement van Landbouw, wordt het daarom opnieuw en ongewijzigd in het licht gegeven, thans door den dienst van het volkscredietwezen.
Deze 2de druk, zoowel als de maleische vertaling (waarvan echter nog slechts een beperkt aantal exemplaren beschikbaar zijn bij dit bureau) worden op aanvraag gratis verstrekt. Meerdere exemplaren der maleische uitgave zullen echter ongetwijfeld door de commissie voor de volkslectuur kunnen worden toegezonden.
HET VOLKSCREDIETWEZEN.






OVER SPAARZIN, CREDIETWEZEN EN ONDERLINGE SAMENWERKING.
Hieronder zal in hoofdzaak worden besproken; op welke wijze goedkoop te allen tijde de beschikking kan worden verkregen over de voor de uitoefening van het land- en tuinbouwbedrijf benoodigde middelen, zoomede hoedanig te werk moet worden gegaan om den verkregen oogst op de voordeeligste wijze te verkoopen en meer welvaart dan voorheen te genieten.
De men- Hij; die iets tot stand wil brengen, behoeft naast schen heb- kennis en geschiktheid ook de macht daartoe. Men ben elkan-is niet altijd in staat zich zelf alleen te helpen; der noodig. de menschen hebben elkander noodig en toonen dit iederen dag, ja elk uur. Wanneer men om zich henen ziet, dan treft men daarvan honderden voorbeelden aan; de leden van hetzelfde gezin nemen ieder een deel van de taak op zich, welke dagelijks te verrichten valt; de man verricht den veldarbeid, de vrouw voert het huishouden, de grootere meisjes helpen de moeder, de jongens den vader. Buren helpen elkander bij het bouwen van huizen, leenen elkander uit hun voorraad, staan elkander bij in het werk. De ingezetenen van het dorp helpen elkander door gemeenschappelijken aanleg en onderhoud van wegen, bruggen, waterleidingen, zoomede door beurtelings wachtdiensten te verrichten. De dorpen onderling helpen elkander in die aangelegenheden, waarbij beide belang hebben (waterleidingen, politie, enz.) en ook de Staat vraagt bijdragen in arbeid en in belastingen van alle onderdanen, ten einde die in hun belang aan te wenden.



- 2 —
Het onder- Slechts door dat onderling hulpbetoon ordelijk te ïmghuipbe- regeien en uit te oefenen kan het heilzaam werken;
,, . iedereen dient de zekerheid te bezitten, dat elk lid geregeld te '
worden. van de maatschappij stipt datgene zal doen, wat de gemeenschap noodig heeft en van hem verwacht.
Het bewustzijn, dat de menschen elkander noodig hebben, heeft hen dan ook gedwongen samen te gaan wonen en samen te werken; zjj hebben al vroeg leeren inzien, dat waar de krachten van één man te kort zouden schieten, twee of meer het werk licht kunnen doen.
Onderling Vooral bij de uitoefening van den landbouw, waarbij hulpbetoon dikwijls zwaar werk moet worden verricht, treedt btj landbou- <je noodzakelijkheid van samenwerking het meest op den voorgrond. Zoo was het in vele streken van Java en Madoera vroeger en ook nog wel thans de gewoonte, dat buren afspraken, elkander beurtelings te helpen met ploegvee, bij de grondbewerking, bij planten en oogsten; zelfs ging die hulp zoover, dat als de eene geen voedsel meer in huis had voor zich zelf of voor zijn gezin, hij kon leenen bij buren en bekenden, met belofte het geleende bij den eerstvolgenden oogst te zullen terugbetalen. Vooral landbouwers hebben die hulp dikwijls noodig, om reden zij niet, zooals handelaren en handwerkslieden, eiken dag, elke maand geld verdienen, doch veelal lang moeten wachten, alvorens zjj kunnen oogsten.
In vroegere thden, toen bijna alle inlanders (behalve langs de kust) alleen het landbouwbedrijf uitoefenden en er nog geen gelegenheid was om het geoogste product gemakkelijk te verkoopen, terwijl de behoeften nog gering waren, was dat onderling helpen met arbeid en met producten voldoende. De benoodigde kleeren en werktuigen werden thuis vervaardigd, de belastingen werden in arbeid en in producten betaald, zoodat men weinig of geen behoefte had aan geld. De rijkdom bestond uit onverkochte hoeveel-



- 8 -
heden padi en uit vee, dat in de bosschen rondliep.
In latere tijden, toen bleek, dat men rijkdom kon aanwenden om zich meerdere genoegens te verschaffen, werden gaandeweg in elke desa, lieden aangetroffen, die niet tevreden waren met wat hun eigen grond hun opbracht, doch meer rijkdom begeerden. Bovendien was niet iedereen op den duur genegen om zijn medemenschen zonder belooning te helpen, omdat niet iedere dienst door een wederdienst kon worden beloond. Mede gebeurde het, dat, naar «lang er meer wegen en spoorwegen werden aangelegd, en de handelaren allerlei producten van vreemden oorsprong te koop aanboden, welke de begeerte opwekten, zooals sieraden, meubels, lampen en allerlei andere voorwerpen, de eenvoudige landbouwers hunne producten begonnen te verkoopen om zich het voor den aankoop noodige geld aan te schaffen. Ja, er kwamen gaandeweg ook onder de inlanders lieden voor, die geen landbouwer meer wilden zijn, doch een ander bedrijf gingen uitoefenen. En zoo kwam het, dat het gebruik om elkander kosteloos te helpen gaandeweg in onbruik begon te geraken; dat, als men hulp vroeg, daarvoor betaling werd gevraagd.
De land- Hoe langer hoe meer is het in de desa de gewoonte hebben nu geworden' dat voor net geleende rente wordt betaald, geld noodig. bijv- voor een geleende pikol padi worden anderhalf of twee pikol terugbetaald; voor een geleenden gulden wordt bij den oogst een pikol padi ter waarde van ƒ2.— of meer teruggegeven.
Ook verdwynt gaandeweg het gebruik, om elkander bij den landbouw kosteloos te helpen, en in stede daarvan is het in vele streken de gewoonte geworden om de helpers te betalen, zoowel degenen, die helpen planten als degenen, die ploegen en oogsten. Ja, meer malen zelfs wordt de veldarbeid uitbesteed.
Men denke niet, dat de menschen slechter zijn geworden dan voorheen; doch men bedenke, dat naar-



_ 4 —
mate de behoeften stijgen en voor de vervulling daarvan geld noodig is, en naarmate er gelegenheid bestaat om zijn arbeid tegen geld te verhuren aan inlanders, aan ondernemingen, bij sporen, en in de steden, de menschen niet meer zoo bereid zijn en ook niet steeds den tijd hebben om elkander om niet of tegen belofte van een wederdienst te helpen.
Iedereen heeft den natuurlijken drang in zich om vooruit te komen, zich te ontwikkelen en zich nieuwe behoeften te scheppen en dat is goed, want zoodoende wordt men genoodzaakt zich meer in te spannen, zich meer te ontwikkelen en is men ten slotte gelukkiger dan wanneer men, evenals in oude tijden, zich thuis verveelt en dagen lang niets te doen heeft. Men denke eens na, wat een ontwikkeld inlander thans al zoo noodig heeft en hij zoude niet meer gelukkig zijn, indien hij dat alles moest missen.
De land- Echter blijven de menschen elkander ook thans bouwers be- noodig hebben en zelfs meer dan vroeger. Immers hoeven m vroegere tijden werd, zooals is gezegd, in elk gezin
hul611" bijna aRes vervaardigd' wat net ëezin Deüoefde: het vanande- nuis» het huisraad en de kleeding; het eenige, waarren als voor- voor de kundigheden van bepaalde personen noodig heen, doch waren, was het smidswerk.
moeten Thans is dat anders geworden; iedereen heeft thans daarvoor dQ nul n00fag Van wel tien, twintig anderen. Men ga slechts na, dat alleen de kleeding van den gewonen landbouwer uit deelen bestaat afkomstig van den wever, den verver, den planter, den fabrikant van draad, van naalden, Van knoopen, en van nog vele anderen. Die gewone landbouwer koopt voorts petroleum, een lampje bij den klontong, spijkers, messen, een schaar en wat niet al. De vervaardigers en verkoopers van al die goederen z\jn noodig; ontbrak er een, dan zoude het gemis daarvan dadelijk worden gevoeld.
Nu zal het wel duidelijk zijn, dat de landbouwer al die zaken zich niet kan verschaffen door in ruil



- 5 -
daarvoor een deel van zijn oogst, bijv. wat padi, een paar klappers, enz. -te geven. Degenen, die hem 'de noodige goederen leveren, en de fabrikanten vinden het aangenamer betaling in geld te bekomen, omdat dit gemakkelijk is te dragen, weinig plaats inneemt en omdat zij op hun beurt met dat geld weer goederen kunnen inkoopen, die zij noodig hebben.
benoodigde geld?
Hoe ver- Echter weten wij ook, dat de landbouwer niet altijd
krijgt de gei(j tot zijne beschikking heeft, .omdat, zooals zoo
landbouwer stra]jS ree(js is gezegd, hij niet geregeld iederen dag
thans het „ . , f ........ . .. .7?
oi ïeaere maand inkomsten heelt. Als de oogsttijd is aangebroken, dan is er allerwege overvloed en wordt de landbouwer wel eens roekeloos. Dan verkoopt hij meer van zijn oogst, dan hij moest doen en vergeet, dat hij er heel lang mee moet toekomen. Helaas gebeurt het dan ook maar al te veel, dat de landbouwer op lichtzinnige wijze veel van zijn oogst aanwendt om kostbare feesten te geven, dure sieraden te koopen en eenige maanden later heeft hij soms niets meer in huis en moet dan leenen. Hij leent dan' om verder te leven, om de kosten van de grondbewerking te betalen, en als hij niet genoeg kan leenen, dan wordt de grond slecht bewerkt en brengt die minder op dan bij eene zorgvuldige bewerking het geval zoude zyn.
Misbruik, hetwelk door geldschietersvan de geldverlegenheid van den landbouwerwordt gemaakt.
De landbouwer is eenvoudig van aard en wordt wel eens voor dom gehouden. Beter is het, indien men zegt dat hij onontwikkeld en onnadenkend is. Van die gebreken wordt door anderen, die slimmer zijn» gebruik gemaakt. De tokohouder, de klontong en anderen willen hem wel goederen op crediet verschaffen, doch vragen dan ook een veel hoogeren prijs, dan bij contante betaling zou worden gevraagd. Ja, bijna in elke desa treft men slimmere personen aan, die steeds bereid zijn om te leenen, doch dan ook, als men het goed uitrekent, veel interest vragen, in den vorm van geld, arbeid of producten.



- 6 -
Laat ons dat eens nader bekijken. Men treft in vele desa's lieden aan, die aan hunne armere dorpsgenooten in den schralen tijd geld of padi leenen, en tegen den oogst zich laten terugbetalen met soms 100 tot 200 procent rente; bijv. voor een geleenden gulden moet een pikol padi worden teruggegeven of voor een geleende pikol padi twee pikols. Anderen geven geld uit, doch vragen in ruil het vruchtgebruik van sawahs, die vervolgens weer in deelbouw door den bezitter worden bewerkt, zoodat deze, welbes<juiouwd, de helft van den aanstaanden padioogst vooraf heeft verkocht tegen een zeer laag bedrag.
Weer anderen willen geld geven op voorwaarde, dat de sawahs van den leener aan hem worden verpand. Zoodoende is deze niet meer in staat zijn schuld af te lossen, aangezien hij het middel om geld te verdienen, namelijk zijn sawah, heeft verpand. Nog weer anderen maken gebruik van den geldnood van hunne mede-ingezetenen en huren de sawahs van dezen; de verhuurders treden dan in dienst van de huurders en bekomen juist voldoende geld en eten om in het leven te blijven, doch kunnen nooit tot welvaart komen.
Ook zijn er Inlanders, die de klapperboomen van de geldbehoevenden in pand nemen en dus voor weinig geld groote voordeelen gemeten.
Ieder rekene nu zelf eens uit, hoeveel winst de geldschieters zoodoende maken zonder eenig werk te doen en zonder vrees dat het geld zal verloren gaan.
Uit het vorenstaande blijkt, dat de landbouwer niet gemakkelijk en niet goedkoop geld kan bekomen, als hij het noodig heeft, van welke omstandigheid velen misbruik maken.
Zoo ook is het een zeer oud gebruik uit vroegere tijden, dat, als iemand een schuld had gemaakt, welke hij niet kon betalen, hij zijn lichaam in pand gaf en zoolang bij den geldschieter werkte, totdat zijn schuld was afbetaald. Dat gebruik is wel bijna verdwenen,



- 7 -
echter is daarvan nog wel iets overgebleven; immers de inlander vraagt nog steeds gaarne voorschot op te verrichten koeliediensten of op te leveren goederen.
Ook daarvan wordt door de geldschieters wel eens misbruik gemaakt; deze betaalt aan een koelie of aan een leverancier, die voorschot heeft genoten, dikwijls een minder hoog loon dan aan dengene, die geen voorschot heeft genoten.
De land- Wij zien derhalve, dat de landbouwer door geldbouwer ge- schaarschte niet steeds in staat is, zelf over zijn niet dien- gron(j en j^t geoogste product te beschikken en soms gee^volf6 noe lange1" hoe dieper in de schuld komt. Ook indoend voor- dien de oogst goed uitvalt, moet daarvan dikwijls deel van een zoo groot gedeelte aan den schuldeischer worden zijn arbeid, afgestaan, dat er niet genoeg overblijft om er een jaar lang van te leven, zoodat hij telken jare opnieuw moet leenen en ten slotte zooveel schulden heeft, dat hij zyne bezittingen moet verkoopen om die schulden te voldoen. Is dat niet treurig?
Zoo is het niet alleen gesteld met den landbouwer doch ook met den visscher, den koopman, den handwerksman, den karreverhuurder. Ook dezen zijn dikwijls in schuld en zien zich genoodzaakt een groot deel van hunne verdiensten af te staan aan de geldschieters.
De voor- Men mag echter de geldschieters niet steeds benaamste schouwen als slechte menschen en als bloedzuigers, oorzaak van Voorzeker zijn er onder hen, die slecht zijn en het die mis- er jjg jje^ ware op toeleggen om hunne medemen standen is , _ , n , . , .
. . . scnen arm en ongelukkig te maken, de land- ° °
bouwer Echter ligt de schuld voor een groot deel bij de zelf. geldbehoevenden zeiven. Menschen, die verkwistend zijn en dure zaken willen koopen zonder het noodige geld te bezitten, verdienen geen vertrouwen en het is dan ook wel te begrijpen, dat, als zij geld in leen



- 8 -
vragen, de geldschieter een hooge winst vraagt, omdat hij de kans loopt veel te verhezen. Vele geldschieters, die vroeger rijk waren, zijn arm geëindigd.
Nadeelige Het is in het algemeen verkeerd om zich goederen
gevolgen aan te schaffen, die men niet contant kan betalen,
van het omdat men zeker weet later het noodige geld te schulden „ . . , . ' _ ,
maken. hebben. Het is immers mogelijk, dat men sterft of
wel dat de aanplant mislukt.
Het voor- Om die reden kan de tokohouder, ja iedereen, ook deel van goedkooper geven by contante betaling dan bij koop contante 0p crecliet, of, wat hetzelfde is, bij contante betaling beta ng. voor QQ^fljg som betere en meerdere goederen
geven dan bij koopen op crediet.
Ook de landbouwer weet wel, dat als hij zaad voor padi en tweede gewassen op crediet koopt, hij dikwijls anderhalf of tweemaal zooveel moet betalen, als bij contanten koop. Bovendien kan hij in het eerste geval niet altijd het beste zaad uitzoeken, doch moet zich tevreden stellen met minder goed zaad en durft geen aanmerking te maken uit vrees, dat de verkooper hem crediet zal weigeren.
Evenzoo is het geval, wanneer de landbouwer het werkvolk niet contant kan betalen, doch belooft het later te voldoen; hij kan alsdan zijne arbeiders niet gelasten te werken, zooals hij wil, en moet zich tevreden stellen met slecht werk. Ja, het gebeurt wel, dat hij bij gebrek aan geld, niet voldoende hulp kan bekomen, met het gevolg, dat de grond slecht is geploegd en gewied en derhalve de oogst minder goed slaagt.
Zuinigheid Daaruit volgt, dat iedere landbouwer moet trachten, en overleg, dat gedeelte van den oogst, hetwelk hij niet noodig heeft voor eigen gebruik, te bewaren en telkens, als hy geld noodig heeft, bij beetjes te verkoopen, opdat hy gedurende het geheele jaar a contant in zijne



- 9 —
behoeften en in die van zijn gezin kunne voorzien, zonder te leenen.
Alleen op die wijze blijft hij buiten schuld en behoeft hij zijne bezittingen en zijn arbeid niet te verpanden.
Dit is gemakkelijker gezegd dan gedaan! zal men opmerken, en werkelijk is zulk een gelukkige toestand niet zonder inspanning en goeden wil te bereiken. Degene, die ernstig wil, moet beginnen met niet langer noodelooze uitgaven te doen voor het geven van feesten en het aankoopen van sieraden, doch behoort zich rekenschap te geven van het bedrag zijner vermoedelijke inkomsten en werkelijk noodige uitgaven en dat is zoo moeilijk niet. Moeilijker is het, zich zelf zoover te beheerschen, dat de opbrengst van den oogst voor het geheele jaar toereikend is. Hij moet weerstand bieden aan eigen begeerten, aan de verlangens van vrouw en kinderen, aan de aanvragen om hulp van familieleden, soms aan den drang van het desahoofd, indien deze zelf in geldnood verkeert. Bovendien bestaat niet ten onrechte de vrees voor diefstal, voor brand, welke vrees er toe bijdraagt het geld uit te geven; daarbij komt de schaamte, welke den mensch dikwijls dwingt uitgaven te doen om niet ten achter te staan bij zijn buurman.
Moeilijker nog wordt de toestand, wanneer de landbouwer reeds in schuld is geraakt en de opbrengst van zijn oogst voor een groot deel moet afstaan aan den schuldeischer, zoo zeer, dat de landbouwer vooraf weet, wederom te zullen moeten leenen.
De weg tot Mitsdien behoort in de eerste plaats het streven te verbetering, zijn om niet meer te behoeven te leenen bij geldschieters, die hooge rente vragen, en om hunne vorderingen af te betalen. Tot dat einde is het noodig, dat de landbouwer, voor zoover hij te kort komt, het benoodigde kunne , leenen tegen eene zeer lage rente en op zoodanige voorwaarden, dat h\j met geld kan



-10-
terugbètalen en niet verplicht wordt om de vruchten van zijn grond of den grond zelf te geven tot betaling.
De landbouwer moet vrij zijn om zijn padi en tweede gewassen, zijn klappers, zijn vee te kunnen verkoopen, aan wien hij wil, en tegen zoo hoog mogelijken prijs.
Er is dan ook nog een andere aangelegenheid, welke hier besproken moet worden.
Men ver- Indien de landbouwer vele schulden heeft, dan koope de wordt hij bij het naderen van den oogst, zoodra de landbouw- aanplant rijp is, door de schuldeischers gemaand tot niet^oor teDetalen' a^Senen die allen bevreesd zijn te laat te lagen prijs, komen. Als een gevolg daarvan haast hij zich, en velen met hem, om het geoogste product zoo spoedig mogelijk te verkoopen. Dikwijls ziet men dan ook in sommige tijden van het jaar de passers en de Chineesche wijken vol verkoopers met het gevolg, dat de prijzen snel dalen. De opkoopers, die als handelaren doorgaans slimmer zijn, spreken dikwijls af om een lagen prijs te betalen, aangezien zij wel weten, dat de landbouwer genoodzaakt is tot verkoop en dan ook eindigt met te verkoopen tegen den prijs, dien men biedt. Zoodoende daalt de prijs vooral van padi bij den oogst schrikbarend, doch nadat alle padi is opgekocht door de handelaren, stijgt de prijs weder. De landbouwer heeft als het ware zijn padi verpand en moet die eenige maanden later inlossen tegen den dubbelen prijs.
Men ziet dus, dat .alle geldschieters hooge rente heffen ten koste van den landbouwer. Weliswaarverbiedt de Islam het vorderen van rente, doch iedereen overtreedt dat verbod. Men zegt dan, dat feitelijk geen rente wordt geheven, en noemt het handel, doch die bewering is onwaar. Trouwens, het is niet onbillijk, dat de geldschieter eenige vergoeding bekomt voor de verleende hulp, aangezien hij met het geld ook zoude kunnen handelen en bovendien steeds het gevaar loopt zijn geld te verhezen.



-11 -
Echter is het van belang in het oog te houden, dat, zooals hierboven werd gezegd, de landbouwer dikwijls een te lagen prijs voor zijn oogst bekomt en dat het grootste voordeel wordt genoten door den opkooper.
Die toestand moet veranderen; het is billijk en redelijk, dat de landbouwer een behoorlijken prijs voor zijn product kan bekomen en alzoo loon naar werken bekomt.
Zulks kan worden bereikt, indien de landbouwers niet dadelijk bij den oogst hun geheele product verkoopen, doch tijd en gelegenheid hebben om de opkoopers af te wachten. Tot dat einde is het in de eerste plaats noodig, dat zij zoo min mogelijk schulden maken en in de tweede plaats dat, indien zij geld behoeven, zij dit kunnen leenen tegen eene lage rente, voorts niet dadelijk bij den oogst behoeven terug te betalen, doch een a twee maanden later.
Daartoe is Wijders vergete men niet, dat, indien de opkoopers samenwer- onderlinge afspraken kunnen maken om een lagen fanfbou" d8"pr^S tG betalen' ook de landbouwers zich onderling wers noodig. kunnen verbinden om binnen zekere grenzen den prijs hoog te houden. Immers, als iedere landbouwer op zich zelf te werk gaat en zijn waar bij den handelaar brengt en dikwijls uren lang heeft rondgeloopen en gewacht, dan wordt hij ten slotte moede en geeft zijn product weg. Indien echter eenige landbouwers onderling afspreken om hunne producten gezamenlijk te verkoopen, dan kunnen zij met een grooteren voorraad komen en dan is het den opkooper niet meer onverschillig of hij kan koopen of niet. Bovendien geeft die afspraak het voordeel, dat niet alle landbouwers hun huis en werk behoeven te verlaten, doch een hunner met den verkoop kunnen belasten. Beurtelings kan dan een hunner naar de markt of naar de opkoopers gaan, terwijl de thuisbhjvenden intusschen zijn grond voor hem bewerken.



- 12 -
In samenwerking ligt de kracht van de landbouwers. Boor samenwerking kunnen zij voor gemeenschappelijke rekening een behoorlijke schuur bouwen en daarin hun product voegzaam bewaren, zoodat het niet meer bederf t.
Doorsamen- j)oor samenwerking kan nog veel meer worden verwerking fcreflren) te weten kunnen ook de goederen, welke de iedere landbouwer of handwerksman behoeft, goedkoowers ook per en beter worden ingekocht. De handelaren, die goedkooper allerlei benoodigdheden verkrijgbaar stellen, zooals en beter in- zaa/^> gereedschappen, enz., verkoopen, zooals men wel koopen de zgj wrijpen, liever veel tegelijk dan kleine hoeveelwelke zij' heden en willen dan wel goedkooper leveren, behoeven.
Tusschen- Bovendien kunnen de landbouwers het, door sapersonen menwerking, mogelijk maken, dat zij de tusschentusschende personen tusschen hen en den groothandel kunnen landbou- voorbijgaan. Onder den groothandel wordt, zooals men
wersenden verstaan: het bedrijf van de voornamehandelagroothandel. ' J , ,.. - -
ren, gevestigd op de kustplaatsen, die producten uit
Europa, Azië en Australië invoeren en producten van
Java derwaarts uitvoeren. Zij handelen in het groot,
koopen en verkoopen groote voorraden tegelijk. Hun
bedrijf laat niet om aan eiken inlander afzonderlijk
te verkoopen, wat deze noodig heeft, noch van ieder
afzonderlijk de producten van Java in het klein op
te koopen.
Het is tot dusver de taak geweest van den kleinhandelaar om de producten van den inlandschen landbouw en de nijverheid bij kleine hoeveelheden op te koopen, totdat hij een groote partij heeft, waarna hij die aan den groothandel verkoopt.
Dikwijls verstrekt hij voorschotten aan de landbouwers, opdat hij zeker zij van de producten, die hij noodig heeft; soms neemt hij boomen en gronden in pand, geeft voorschot op het groene product en bereikt dusdoende tevens, dat hij de goederen goedkoop koopt.



- 13 -
Ook is het de kleinhandelaar, die goederen van vreemden oorsprong in het groot opkoopt van den groothandel, ten einde die met groote prijsverhooging in het klein te verkoopen.
Inderdaad is die kleinhandelaar, die meestal een Chinees is, zeer nuttig. Indien hij er niet was, dan zou menig landbouwer niet het noodige kunnen koopen en evenmin zijne producten verkoopen, vooral indien hij in afgelegen streken ver van de groote plaatsen en van spoorwegen woont. Dikwijls ziet men daar, dat wegens afwezigheid van kleinhandelaren, de landbouwer in verlegenheid zit, de klappers aan de boomen laat, de padi en tweede gewassen laat bederven. Waar de kleinhandelaar komt, daar is handel en vertier, daar kunnen met voordeel tweede gewassen worden geplant, daar komt geld onder de bevolking.
Evenwel maken ook kleinhandelaren, zooals is gezegd, van de omstandigheden gebruik om de goederen, die zij noodig hebben, tegen lagen prijs te koopen, doch omgekeerd die goederen, die de landbouwer noodig heeft, hem duur en in slechte hoedanigheid te verkoopen.
Ten einde dat kwaad tegen te gaan, zouden de landbouwers zich kunnen vereenigen, niet alleen om hunne producten voor gezamenlijke rekening te verkoopen, doch evenzeer de goederen, die zij noodig hebben, voor gezamenlijke rekening te koopen. Het is niet de bedoeling de kleinhandelaren overbodig te maken, alleen dient te worden getracht den landbouwer minder afhankelijk van hen te maken.
Drie zaken, Er zijn dus drie zaken, die de landbouwer noodig
welke voor heeft om tot meer voorspoed en geluk te komen,
den land- namelijk:
bouwer van .,
, , .. Ie spaarzin,
belang zijn. r '
2e onderlinge samenwerking en 3e goedkoop geld.
Voor alles echter behooren de landbouwers te be-



-14 —
denken, dat de laatstgenoemde twee zaken niet kunnen worden verkregen, indien zij elkander niet vertrouwen en zeiven niet vertrouwd kunnen worden.
Het is van het hoogste belang in te zien, dat iedereen op zijn woord moet kunnen worden geloofd en niet mag trachten zich aan een belofte of overeenkomst te onttrekken, zelfs al zou hij daardoor worden benadeeld. Indien, om een voorbeeld te noemen, A voor gemeenschappelijke rekening met B en C klappers verkoopt, dan behooren B en C te kunnen gelooven, dat A met hen het geheele bedrag zal verrekenen, hetwelk hij er voor heeft ontvangen.
Een tweede voorbeeld: indien A door B een pikol rijst laat koopen bij C, dan moet A er op kunnen vertrouwen, dat C zuiver en eerlijk zal wegen en dat B de ryst zonder afkorting zal overbrengen.
Een derde voorbeeld: als A aan B vraagt hem morgen te helpen bij het beploegen van den grond, en B belooft zulks, dan moet B zijne belofte houden, opdat A niet tevergeefs wacht en zoodoende tijd verliest.
En zoo is het gesteld in alle gevallen, waarin lieden overeenkomen om gezamenlijk te arbeiden, voor gezamenlijke rekening te koopen en te verkoopen.
Die samenwerking wordt met een vreemd woord „coöperatie" genoemd, een woord dat ook aan ontwikkelde inlanders niet onbekend is. Straks zal over dat onderwerp nader worden gesproken.
Over de Vooraf ga eene bespreking over de wijze, waarop de wjjze om inlandsche landbouwer goedkoop aan geld kan komen.
zie goe - Zooals is gezegd, is geld een middel om betalingen koop geld ° te verschaf- ^ doen? zulks is gemakkelijk, omdat iedereen geld fen. kan gebruiken en het gemakkelijk bij zich kan dragen.
Iedereen heeft geld noodig, ook de rijksten en dezen zelfs het meest.
Wat baat het aan een rijken boer, die huizen, grond en vee bezit, als hij geen geld heeft om arbeiders te



-15 —
betalen, gereedschappen te koopen. "Wat baat het of men veel padi bezit, doch geen geld. Men kan toch niet met padi in de toko's koopen, schulden betalen en uitgaven doen; immers niet iedereen heeft padi noodig.
Nu hebben wij reeds hooger gezien, dat er wel geld is te leenen bij heden, die geld bezitten, doch dat daarvoor dikwijls een zeer hooge rente moet worden betaald en dat de schuld soms hoe langer hoe grooter wordt. Er zijn zelfs geldschieters, die geen afbetaling van het geleende geld verlangen, mits de leener geregeld rente betaalt of zijne producten goedkoop aan hen verkoopt. De domme boer vindt die hulp goed en vergeet, dat de leener zoodoende steeds werkt voor den geldschieter zonder vooruit komen. Is het nu niet mogelijk, dat het geld goedkooper kan worden bekomen, dat men geld huurt? Dit is zeker mogelijk en het is ook onder de inlanders niet onbekend, hoe men aan geld moet komen. Zoo is het wel de gewoonte in Oost-Java, dat lieden, die hetzelfde beroep uitoefenen, zich verbinden geregeld geld te storten in eene algemeene kas, welk geld beurtelings door die heden mag worden gebruikt, hetzij om gereedschappen te koopen, hetzij om de kosten van feesten te bestrijden. Ook is het veelal een gewoonte, dat de genoodigden op een feest een bijdrage in geld geven en daarop wordt dan ook door den gastheer gerekend. Dikwijls verdient hij daarop.
Verder zal het wel niet onbekend zijn, dat handelaren, die ieder afzonderlijk te weinig geld hebben om handel te drijven, hunne gelden bij eendoen en dusdoende in staat zijn om met voordeel te handelen. Laatstbedoelde vereenigingen heeten kongsi's en in het Hollandsch noemt men die firma's ot vennootschappen.
Over ban- Hoe moet echter worden gehandeld, als niemand en- geld heeft, zoodat ook geen geld kan worden bijeen-



- 16 -
gebracht? In dat geval kan de handelaar in de steden, indien hij wordt vertrouwd, geld leenen bij een bankier. Een bankier is een tusschenpersoon tusschen heden, die geld willen uitleenen, en lieden, die geld noodig hebben. Indien, om een voorbeeld te noemen, A geld bezit, hetwelk hij wil uitzetten, doch zelf niet iemand kent, die geld noodig heeft en tevens door hem kan worden vertrouwd, dan gaat hij naar een bankier, omdat deze door zijn beroep wel betrouwbare heden kan vinden, die geld noodig hebben.
Omgekeerd, als B geld noodig heeft, dan kan hij bij een bankier geld vragen, hetwelk deze aan B zal willen geven, indien B aantoont, dat hij het geld eerlijk zal en kan terugbetalen.
Nu zal men wel begrijpen, dat indien B niet goed bij den bankier bekend is en niet duidelijk kan aantoonen, dat hij op genoeg inkomsten kan rekenen om het geleende later terug te betalen, de bankier hem niet zal vertrouwen en geen geld geven. Misschien zal hij wel geld willen geven als een ander voor B borg wil zijn, echter zal hij alsdan, uit vrees dat B niet zal kunnen betalen, een hooge interest vorderen.
Over ere- In het algemeen kan men zeggen, dat, hoe meer B dietwaar- kan worden vertrouwd, des te gemakkelijker en goeddigheid. kooper kan hij geld bekomen. Men duidt dit aan met het woord „credietwaardigheid", d. w. z. waard om „crediet" te bekomen. „Crediet" komt van een Latijnsch woord, hetwelk beteekent „gelooven" of „vertrouwen. Indien iemand crediet heeft, dan wil dit dus zeggen, dat hij vertrouwd wordt iemand te zijn, die zijn schuld ml en kan betalen. Daartoe is het noodig, dat die persoon bekend staat als eerlijk, doch tevens kan aantoonen, dat hij op het oogenbhk, waarop de schuld met de rente moet worden betaald, het daarvoor noodige geld zal bezitten. De bankier zal dus steeds, alvorens hij crediet geeft, willen onderzoeken of de



— 17-
leener kan worden vertrouwd, zoomede, welke zijne vermoedelijke verdiensten of inkomsten zijn. Gesteld echter, dat die bankier ver woont van de plaats, waar de leener is gevestigd, dan wordt dat onderzoek voor hem lastig en is hij bovendien niet in staat toezicht op den leener te houden. De bankier zal dus niet gaarne geld willen verstrekken, indien hij geen hooge rente bekomt. Bovendien leent een bankier niet gaarne aan landbouwers, aangezien hij lang op betaling moet wachten. Dit is dan ook de reden, waarom handelaren, die in de steden wonen, gemakkelijker en goedkooper geld kunnen leenen, dan landbouwers, die in afgelegen desa's wonen; immers de geldschieter kan wel een zeker toezicht uitoefenen op den handelaar dicht bij zijn huis. Bovendien behoeft een handelaar niet lang te wachten, alvorens het door hem uitgegeven geld terugkomt; hij kan dus reeds na korten tijd zijne schuld geheel of gedeeltelijk betalen.
Menschen, die belang stellen in het lot van de landbouwers, hebben reeds lang over de vraag nagedacht, hoe een middel te vinden om hun goedkoop het noodige geld te verschaffen.
Voiksban- Dat middel vonden zij in de oprichting van banken, ken. vooral ten behoeve van de landbouwers en anderen.
Bedoelde banken zijn, evenals de particuliere bankiers, tusschenpersonen tusschen heden, die geld willen beleggen en heden, die geld noodig hebben. Echter is er dit verschil, dat zoodanige banken voor zich zelve geen winst of voordeel zoeken. Haar eenig doel is zoo goedkoop mogelijk te werken en de landbouwers te helpen. Echter is het noodig, dat degenen, die hun geld aan de bank toevertrouwen, rente bekomen; voorts heeft de bank onkosten te maken voor de betaling van personeel, boeken, een gebouw en verder is het noodig, dat de bank elk jaar een klein bedrag overhoudt voor het geval heden, die bij haar hebben



- 18 -
geleend, hun schuld niet kunnen of willen afdoen. Immers, gesteld dat de bank niet wat op zij legde, dan zoude zij ook niet de gelden kunnen teruggeven, welke bij haar zijn ingelegd.
Om die redenen moeten degenen, die bij de bank leenen, hoogere rente betalen, dan de bank zelve aan de geldinleggers uitkeert; echter behoeft die rente niet zoo hoog te zijn als de particuliere bankier zoude vragen. Hoe beter de bank wordt bestuurd en hoe stipter de leeners hun schuld afbetalen, destegrooter is het vertrouwen van de inleggers en ook des te lager zal de rente zijn, welke zy vragen; des te lager ook zijn de onkosten der bank. Het spreekt van zelf, dat dergelijke banken niet kunnen bestaan als de leeners hunne verphchtingen niet nakomen. De leeners hebben het dus zeiven voor een goed deel in hunne macht om het geld zoo goedkoop mogeUjk te leenen, mits zij eerüjk en stipt hunne schulden betalen. Het beste bewijs, hetwelk de leeners kunnen geven van hunne credietwaardigheid, is dit, dat zij onderling voor elkander borg zijn, d. w. z. dat als een hunner niet betaalt, de anderen zulks voor hem doen. De leeners weten zeiven het best, wie van hunne kennissen of buren kunnen worden vertrouwd en zullen mitsdien niet borg willen z\jn voor onbetrouwbare personen. Een ander bewijs van hunne credietwaardigheid kunnen zij geven, door zeiven geregeld geld in de bank te leggen. Daar zijn thans vele rijke inlanders, die hun geld in den grond begraven of er nuttelooze «ieraden voor koopen. Veel beter is het, hun geld aan de bank toe te vertrouwen; op die wijze helpen zjj hunne armere medeburgers, bekomen voorts rente en loopen geen gevaar, dat hun geld door diefstal of brand verloren gaat. Echter kunnen ook degenen, die niet rijk zijn, geld inleggen, al is dit weinig.
Wel beschouwd behoort iedereen, die een beroep of bedrijf uitoefent, het geld, hetwelk hij noodig heeft



— 19-
tot bedrijfsmiddel, op zij te leggen. Thans is het de gewoonte, dat velen hunne bedrijfsmiddelen niet op zij leggen, doch verbruiken en verteren en jaar in jaar uit weder moeten leenen. Men probeere nu eens elk jaar een klein bedrag bij den oogst op zij te leggen; na eenige jaren is dat bedrag voldoende voor bedrijfsmiddel. Echter late men dat geld in de bank liggen; heeft men geld noodig, dan leene men liever. Weliswaar betaalt men meer rente dan men uitgekeerd bekomt, aangezien het verschil dient om de beheerkosten, die de bank maakt, te betalen; echter zoodoende helpt men elkander en zich zelf. Men helpt anderen, omdat dezen het geld kunnen gebruiken, dat wy zeiven niet noodig hebben en wij helpen tevens ons zeiven door te zorgen, dat er by sterven of ongeval en onbekwaamheid tot werken kapitaal is.
De banken, waarover hier wordt gesproken, behooten dicht bij de landbouwende bevolking gevestigd te zijn, opdat men gemakkelijk kunne leenen en opdat tevens de bestuurders der bank acht kunnen geven op het gedrag en den yver der leeners.
». Afdee- Zooals bekend is, hebben op vele hoofdplaatsen lingsban- ambtenaren en anderen, die belang stellen in de ken. inlandsche bevolking, gesteund door de regeering, zoodanige banken opgericht, en het is hun mogelijk om door tusschenkomst van de desahoofden en eigen agenten toezicht op de leeners uit te oefenen.
In de toekomst behooren dergelijke banken te worden beheerd door personen, welke de bevolking zelve uit haar midden kiest, doch dat zal nog wel lang duren en niet eerder gebeuren, dan wanneer de landbouwers allen kunnen lezen, schrijven en rekenen en bovendien hebben bewezen, te kunnen worden vertrouwd. Thans worden dergelijke banken vertrouwd, omdat zij worden bestuurd door ambtenaren en door ontwikkelde particulieren.



— 20 -
b. Kleine Evenwel is het mogelijk en ook noodig, dat de coöperatie- landbouwers kleinere banken beheeren. De grootere ve banken banken liggen te ver van de desa, dikwijls zoo ver, dat in de desa. ^ ^ den Meinen b0er de moeite niet loont om voor de kleine bedragen, welke hij telkens noodig heeft, zoo ver te loopen.
Daarom behooren zooveel mogelijk alle landbouwers in eenzelfde desa of eenzelfde gehucht, voor zooveel zij elkander vertrouwen, zich aaneen te sluiten, ten einde een dorpsbank op te richten, welke voorloopig kleine bedragen uitleent.
Het is den lezer voorzeker wel bekend, dat dergelijke banken en bankjes op Java in het leven zijn geroepen door belangstellenden, gesteund en geleid door de regeering. Tot die banken behooren ook de desaloemboengs, met dit verschil, dat zij padi uitleenen. Het ligt niet in de bedoeling om hier eene beschrijving te geven van de inrichting en van de werkwijze van al die soorten van banken; die zijn reeds beschreven in afzonderlijke boeken en trouwens is iedereen, die wil, in de gelegenheid dergelijke insteüingen te zien werken.
Hetgeen hier nog moet worden vermeld is de noodzakelijkheid, dat alle leeners, ieder voor zich, zich ernstig voornemen om hunne schulden aan de bank stipt te betalen. Volgen zij dat voorschrift niet, dan zijn zij nog niet waard te worden geholpen en dan benadeelen zij hunne meer eerlijke en nauwgezette desagenooten.
Indien de desabanken eerlijk en nauwgezet worden beheerd en de leeners toonen stipt te betalen, dan kunnen die banken gemakkelijk geld leenen bij de grootere banken.
Er ontbreekt echter nog veel aan de landbouwers. r!o?meeGr Het is, zooals reeds is gezegd, noodig, dat allen leenoodig? ren lezen, schrijven en rekenen, opdat zij zeiven kunnen nagaan of de leeningsboekjes goed worden ingevuld.



-21-
Daarom behooren zij hunne kinderen naar de school te zenden. Bovendien moeten de landbouwers weliswaar samenwerken, doch moeten ook onbevreesd voor elkander te zijn en hunne desagenooten, die niet betalen, durven aanmanen en desnoods dwingen tot betaling. Verder moeten de desalieden niet schromen, om degenen, die hunne bankjes en loemboengs beheeren, te controleeren. In één woord, zij moeten leeren zich zeiven te helpen en mogen niet verwachten, dat de ambtenaren hetgeen verkeerd is in orde zullen brengen.
Op genoemde wijze kan door samenwerking van belanghebbenden zeiven, derhalve door coöperatie, de gelegenheid worden geschapen om al sparende in de geldbehoefte te voorzien.
Ieder landbouwer trachte nuttig te zijn voor zijne medelandbouwers, dan zal het allen goed gaan. Indien echter een niet te vertrouwen is, dan is hij een hinder en een ergenis voor de anderen.
Over het Het is duidelijk, dat niemand geld mag leenen, die leenen van er geen gehoefte aan heeft. Geeft men noodeloos geld. Ujt? dan maakt men een schuld, waarvan de betaling
alleen kan geschieden ten koste van andere dringende
behoeften.
Leent men bijv. f 100— om sieraden te koopen of een feest te geven, dan kan het gevolg later zijn, dat ingeval een noodzakelijke uitgaaf moet geschieden, daarvoor geen geld aanwezig is.
Evenzoo behooren de leeners nimmer uit het oog te verhezen, dat het geleende bedrag moet worden terugbetaald uit hunne inkomsten en niet door verkoop van hunne bezittingen.
Men spreekt wel eens van bankgeld, als „rood geld" en zegt dan, dat het ongeluk aanbrengt. Echter, niet het geld is daarvan de reden, doch wel de zorgeloosheid van den leener, die niet nadenkt alvorens te leenen en niet vooraf bij zich zelf overlegt, op welke



_ 22 -
wijze hij zal kunnen terugbetalen. Integendeel is het gewenscht, dat de leener bij het terugbetalen van zijne schuld met rente nog wat meer geld afdraagt: het meerdere dient dan tot besparing.
Wij hebben dus gezien, dat de beste landbouwers in iedere desa of gehucht door samenwerking eene desabank of een coöperatieve bank kunnen oprichten met behulp van een geldsom, die van een grootere bank wordt geleend.
Echter kunnen die landbouwers ook zonder een desabank op te richten door samenwerking gemakkelijker het voor hun bedrijf benoodigde geld leenen, dan voor ieder hunner op zich zelf het geval is. Daartoe kunnen landbouwers, die elkander kennen, onderling afspreken om steeds wederzijds borg te zijn vooralle schulden, die door ieder hunner bij de bank zullen worden aangegaan.
Zij vormen dus eene vereeniging, doch dienen er goed op te letten, of hunne medeleden vertrouwen verdienen, niet verkwistend, doch ijverig en arbeidzaam zijn.
Coöperatie- Eene dergelijke vereeniging van personen kan voorts ve vereeni- zjcn voornemen de goederen, welke hare leden noodig gingen voor heDbeQ) Voor gemeenschappelijke rekening in te koopen aoede°enVan en tevens om de producten van hun oogst te verkoopen. loedkoope Indien een dergelijke vereeniging het vertrouwen goederen, bezit van een bank, dan kan zij bij deze tegen lage rente een geldsom leenen en met behulp daarvan koopen: zaad, landbouwgereedschappen, mest, zoomede ook huishoudelijke artikelen, zooals petroleum, lijnwaden e. d.
Die stoffen worden alle contant bij de groothandelaren ingekocht en kunnen mitsdien beter en goedkooper zijn, dan die, welke de kleinhandelaar verkoopt. Het is daartoe noodig, dat de vereeniging een schuur opricht of huurt en daarin de goederen opstapelt.
Alvorens die goederen in het klein aan de leden te



— 23 -
verkoopen, moet worden nagegaan, hoeveel die met inbegrip van alle onkosten aan de vereeniging hebben gekost; vervolgens wordt uitgerekend tegen welken prijs de verkoop in het klein moet geschieden en wel zoodanig, dat ongeveer 5 a 10 procent meer wordt gevraagd dan betaald werd. Met behulp van die verhooging kunnen de beheerkosten, zooals goedanghuur, schrijfloonen e. a. worden betaald en bovendien kan dan nog een overwinst worden gemaakt, met behulp waarvan verliezen kunnen worden bestreden, welke een gevolg zijn van wanbetaling of van bederf. Indien de leden de noodige goederen niet contant aan de vereeniging kunnen betalen, dan kan hun uitstel worden verleend, doch nooit langer dan strikt noodig is. Tevens is het alsdan billijk, dat zij een hoogeren prijs betalen, bijv. 1 procent meer voor elke maand, waarvoor hun crediet is gegeven. Zulks is billijk omdat de vereeniging ook zelve het geld zooveel langer moet leenen.
Verder wordt aangeraden om gaandeweg zooveel winst te maken, dat langzamerhand het van de bank geleende geld kan worden teruggegeven. Is dit eenmaal zoover, dan kunnen de goederen ook goedkooper worden verkocht, aangezien geen rente meer behoeft te worden betaald.
Van groot belang is het, dat de vereeniging nauwgezet worde beheerd en dat alle leden getrouw hunne schulden betalen. Zoolang zij geen vertrouwen bezit, zal de groothandelaar, zelfs niet contant, aan haar goederen willen leveren, uit vrees, dat de kleinhandelaar ontstemd zal worden, en zooals reeds is aangetoond, heeft de groothandelaar den kleinhandelaar noodig.
Nu zijn er onder de inlanders personen, die dadelijk vereenigingen met vele leden willen oprichten lange reglementen met vele artikelen maken. Vooral is dit het geval met jonge, meer ontwikkelde inlanders, die dadelijk alles wat zij gehoord en gelezen hebben, willen



— 24 —
toepassen, zonder eerst eens nauwkeurig te onderzoeken, met welke bezwaren zij hebben te maken. In het bijzonder begaan zij dikwijls de fout van te gelooven, dat, als de vereeniging is opgericht, het werk is volbracht, niettegenstaande eerst dan de moeilijkheden beginnen. Ook trachten zij van hun invloed gebruik te maken, door de heden min of meer té dwingen lid te worden. Zij vergeten dan, dat zoodoende de vereeniging niet zal blijven bestaan, juist omdat de leden elkander niet kennen en elkander niet hebben uitgezocht.
Zal eene vereeniging goed worden, dan moet het aantal leden in den aanvang zeer gering zijn, niet meer dan 3 tot 6 leden. Werkt zij goed, dan komen allicht anderen vragen om lid te worden en dan kan ook gestreng worden uitgezocht.
Coöperatie- Een andere vorm van vereeniging is die, welke ve vereeni- ten doel heeft de landbouwproducten van hare leden gingen, voor te ver]£00pen. Ook voor deze vereenigingen geldt wat van iand°OPzooeven is gezegd. Aanvankelijk kan een zoodanige bouwproduc- vereeniging van personen besluiten dat telkens als ten. er producten voor verkoop gereed liggen, een hunner,
die het meest begrip heeft van verkoop, die producten vervoert naar de markt of naar opkoopers of wel aan dezen kennis geeft, dat een voorraad gereed ligt. De opbrengst kan dadehjk worden verdeeld.
Eerst als de vereeniging op die wijze eenigen tijd heeft gewerkt, kan zij er toe overgaan een schuur op te richten, waarin de leden hunne producten inleveren. De vereeniging begint met een geldsom te leenen bij de bank, zoodat zij in staat is de producten contant te koopen van de leden of daarop gedeeltelijke vooruitbetaling te geven. Bij het verkoopen moet zij alsdan trachten een goeden prijs te bedingen, opdat zij hare onkosten kunne betalen en bovendien eenmaal 's jaars nog een gedeelte van de winst aan de leden kan uitkeeren. Echter is het noodig, dat



-25-
niet de geheele winst wordt uitgekeerd, doch dat een gedeelte daarvan wordt op zij gelegd om de van de bank geleende gelden terug te betalen. Misschien ook willen de leden zeiven het geld geven, door het nemen van aandeelen in het kapitaal. Men kan dan voorts afspreken, dat de leden, die aandeelen hebben genomen, daarvoor interest bekomen.
Verklaring Echter is het noodig, dat men goed de beteekenis van de be- van aandeelen" begrijpt. Meermalen spreken inlanders
teekenis " *• . • „ , „
van „coöperatieve vereenigmgen, van „aandeelen van eenige , „ , ooi »
Hollandsche en van andere Hollandsche woorden, zonder de beuitdrukkin- teekenis daarvan te beseffen. Als iemand een „aandeel" gen. heeft in een zaak, dan heeft hij daarmede recht
op een deel van de winst, hij is immers medeeigenaar. Echter is het dan ook duidelijk, dat, indien de vereeniging verhes lijdt, zijn aandeel geheel of gedeeltelijk verloren is. Daarentegen behouden heden, die aan de vereeniging geld hebben geleend of bij haar geld hebben belegd, het recht op hun geld.
Onderscheid Er is ook een onderscheid tusschen coöperatieve tusschen: vereenigingen en handelsvennootschappen. De eerste a. gewone bedoelen meer het welzijn en het geluk van hare vereemgm- je(jen ^e bevorderen op een der wijzen als hierboven gen, b. coö- . , , , ,
peratieve 18 aangegeven, derhalve hen te steunen bij het leenen vereenigin- van geld of bij inkoop en verkoop van goederen, gen, c. ven- Daarentegen dienen de vennootschappen in hoofdzaak nootschap- 0m winst voor de aandeelhouders te maken. De venkoophandel nootecliaP tracht een kapitaal te bekomen door aan' deelen uit te geven en met behulp van dat kapitaal wordt handel gedreven, een fabriek of eene andere onderneming geopend, terwijl de winst onder de aandeelhouders wordt verdeeld. Doorgaans kan iedereen, die geld heeft, een of meer aandeelen koopen, doch heeft verder met de handelingen der vennootschap niets te maken; hij kan ook niet door middel van de vennootschap met meer voordeel koopen en verkoopen, dan heden, die geen aandeelhouders zijn.



- 26 -
Er zijn nog andere vormen van coöperatieve vereenigingen, zooals die, welke ten doel hebben de leden te steunen bij de onkosten van begrafenissen.
Bovendien zijn er vereenigingen, die alleen ten doel hebben aan de leden ontspanning en genoegen te bezorgen, zooals leesgezelschappen, sociëteiten, muziekvereenigingen. Dergelijke vereenigingen bestaan ook door samenwerking van de leden; echter worden zij in den regel geen coöperatieve vereenigingen genoemd. Zooals men dus ziet, zijn er drie soorten van vereenigingen en men houde het onderscheid daartusschen wel in het oog.
Doel en nut Het is duidelijk, dat de landbouwers niet in staat van het zullen zijn eene vereeniging te besturen, indien zij boekhou- njet een goed begrip hebben van boekhouden en van ■ rekenen. Daarvan zijn zij nog ver af; verreweg de
meesten kunnen nog niet lezen, schrijven en rekenen, en zooals wij hebben gezien, komen bij het beheer van de vereeniging nog andere moeilijkheden voor, zooals het berekenen van rente, het vaststellen van de verkoopprijzen, het opteekenen van degenen, die schuld aan de vereeniging hebben, en ten slotte het uitrekenen van de gemaakte winst of het geleden verhes.
Het komt er op aan, de boeken zoodanig in te richten en bij te houden, dat eiken dag bekend is hoe groot te bezittingen, vorderingen en schulden der vereeniging zijn. Indien men de bezittingen en vorderingen optelt, en daarvan de schulden aftrekt, dan geeft het verschil aan het zuiver vermogen. Tot de schulden behooren ook de aandeelen. Vergelijkt men het zuiver vermogen op het einde van het jaar met dat op het einde van het vorig jaar, dan wijst het verschil aan, of in het afgeloopen jaar winst is gemaakt of verhes is geleden. Tevens weet men dan of een winstuitkeering kan plaats hebben.
De staat van de bezittingen en vorderingen, zoo-



-27 —
mede de schulden, noemt men de balans, d.w.z. de weegschaal, omdat daarmede gewogen wordt wat het zwaarste is, nl. de bezittingen te zamen met de vorderingen dan wel de schulden.
Alvorens de balans op te maken, moeten de bezittingen worden getaxeerd, omdat zij misschien in waarde zijn achteruitgegaan.
Eene vereeniging moet derhalve in haren dienst hebben iemand, die begrip heeft van boekhouden en dat heeft geleerd. Het is hier de plaats niet om aan te geven, op welke wijze men moet boekhouden; zulks vindt men, beschreven in afzonderhjke leerboeken. Wel zoude het gewenscht zijn, indien ontwikkelde inlanders en vooral de onderwijzers van de desascholen het boekhouden leerden. Ook de gecommitteerden bij de desabankjes en desaloemboengs zijn daarmede eenigszins bekend.
Evenwel behoort iedere landbouwer, handelaar en handwerksman, die kan schrijven, of wiens kind kan schrijven, zich te oefenen al zijne uitgaven en ontvangsten op te teekenen in een eenvoudig kasboek. Zoodoende wordt hij voorzichtig bij het uitgeven van geld en weet tevens, wat hij er mede heeft gedaan.
Men oefene zich om, als men geld leent of het ontvangt, het bedrag op te schrijven op de linkerbladzijde van een boek; op de rechterbladzijde teekene men aan, waarvoor het geld is uitgegeven. Eiken dag rekene men uit hoeveel geld in kas moet zijn en hoeveel er is.
Voorts schrijve men telkens op de namen der personen, die geld van ons te vorderen hebben en die geld aan ons schuldig zijn, en teekene aan, wanneer die personen betaald worden of betalen.
Met behulp van die aanteekeningen kan men steeds weten of men meer bezit of meer schuld heeft dan in een vorige maand of een vorig jaar. Zoodoende oefent men zich gaandeweg in het boekhouden. Ten slotte is het zeker, dat, indien men dergelijke aan-



— 28 —
teekeningen nauwkeurig maakt, men voorzichtiger wordt bij het maken van schulden en bij het uitgeven van geld.
Slot. Wie het vorenstaande in acht neemt en zich ernstig
inspant het op te volgen, zal, gaandeweg bevrijd van schuld, zieh opgewekter gevoelen en tot de erkenning komen, dat alle menschen elkander noodig hebben en elkander het leven aangenaam kunnen maken.
H. CARPENTIER ALTDNG.


















I