DE EERSTE MEI






DE EERSTE MEI
DOOR
Mr. L. H. J. Lamberts Hurrelbrinck
AMERSFOORT — VALKHOFF & Co.






Een mooie, zonnige dag in de laatste week van April.
De natuur, na langen doodslaap, is ontwaakt, om weldra met onbedwingbare kracht haar hoogtij te vieren, waarin zij het groen in de bosschen en op akkers toovert, het roze wit in de boomgaarden, waarin zjj schept het vroohjke, dartele leven in de beemden en in de wouden, waarin de goudgeschubde beken murmelen, waarin de vogels van hoog uit den hemel hun gouden klanken spreiden, waarin alles vernieuwt, alles verjongt, alles" dwingt tot leven en liefde, ook bij den mensch.
In de pronkkamer van de boerenhoeve van den ouden Leenders, zjjn zoon Toon, een vflf en twintigjarige jonge man, met een zestal vrienden, voor een lange, breede tafel, waarop enkele rondbuikige kannen en glazen staan.
Allen zu'n ongehuwd.
Zjj zfln de voorbereiders van het aanstaande Meifeest; ze zjjn tevens de dorpsrechters, die



vonnissen zullen vellen in processen, die niet scheiden, niet ontbinden, geen haat, nijd, twist en tweedracht verwekken, integendeel den vrede verzekeren, vereenigen, dikwijls voor immer met onverbreekbaren band. Zij zullen uitspraak doen in het geding der liefde, het geding, gestreden, zoolang schepselen hebben geleefd, dat zal gestreden worden, zoolang harten zullen kloppen.
In de hand van den door de jongelingschap van het Limburgsch dorp Roosdaal tot hun keizer verkoren Toon Leenders een lange lijst met de in alphabetische orde gestelde namen der dorpschoonen, der aanstaande Meiliefeten.
„Het iers höbbe veer Marieke Akkermans" begint de Voorzitter, „wem zulle veer die geve?"
„Die moot Bertus Bongaerts van St. Pieter höbbe," een der medezittenden, „die höbbe al e haaf jaar e good uigske op ein."
„Alzoe good, Bertus Bongaerts en Marieke Akkermans, schrief mèr op" tot den Secretaris.
„Noe Anneke Berends, veur wè moot die zien?"
„Gef dat aon Wullem Keuleneers, die heet vief tournees in de Roosdaler Hoof belaof es heer ze kreeg."
„Vief tournées, dan moot er alevel veul van heur hauwe; alzoe Anneke Berends en Wullem Keuleneers, schrief mer op."
„Hubertine Crapels; dao höbbe mich al 'n stuk of veer gezag, dat ze die gèr heije."
„Jao, dat weit ich" een andere, „mèr dao zien
6



d'r bij, dat niks veur heur is en die zij ouch neet gèr es heure caressant zou wille höbbe — laote veer die mèr aon Gradus Bartels geve, ene gooie, brave kerel, ene flinke boere-jong, ouch zoe get van heur partei; dat zal effectief e good koppel zien."
„Noe Gretchen Deutzmann."
„Mè dat is toch gei Roosdaalsch meitske, dat Pruusinneke" meent een der bijzitters in het midden te moeten brengen; „ze kin neet ins Limburgsch spreken."
„Och, icb geluif neet, dat det noe precijs e groet obstakel zal zien; ze is noe al euver de twie jaar hei es winkeljunrouw bij Habeeks, e leef, affabel, schoen meitske, altied good lachs, vief en monter, woe neemes ouch mèr zoeveul op te zekke kin höbbe en al sprik ze noe ouch al neet oos Roosdaalsch, eederein versteit heur en zü versteit eederein."
„Da's woer."
„En ich höb er ouch al einen veur heur." „Wè?"
„Arnold Peters, de knech van de smeed Manchy, heet mich en confidentie gezag, dat heer ze gèr es ziene Meileefste zou höbbe."
„Jè," een andere rechter, „dat geluif ich gèr, mè 't steit nog te bezien of ze heum es heure caressant zou wille accepteere."
„Oh, wat dat regardeert, kint geer gerus zien; op het leste festival heet ze nog zes kier mit
7



em gedans en les op ene Zondaag höb ich ze zeivers gezeen in de Wieier Grub en toe deege ze ouch erg leef mitein" weer een andere.
„Zes kier danse op eine aovend, same wandele in de Wieier Grub en zoe'n bitteke verleef doen da's veul, mè 't is nog neet hetzeltde es veur ene ganse maond z'ne leefste zien — geer wit toch eve good es ich, dat Gretchen Deutzmann neet e simpel boeremeitske is; dat heur vader en heur broors, wie me zeet, hoege posities aon e mijn, urgens in het Pruusens höbbe, dat ze allein hei is gekomme um het geschaft te liere... nein, ich geluif neet, dat ze 't plezeerig zou vinde... ene smeedsknech, besonders neet umdet er ouch nog andere en riekere jongens zien, die um heur dreije... dao höbs te par exempel dè Kobus Kerkhofs — van de Woufhoof "
„Och waat dè," verschillende stemmen, „dè zal zie van z'n leve neet wille höbbe, zoe'ne grienjoc mit z'n oetgestreken doodskopsnoet."
„'t Kin zien, dat geer geüek höbt" weer de keizer, „mè daomit is nog neet oetgemaak, dat ze Nol wel zal wille böbbe en ich zou et lammenadig vinde es er 'n refuus kreeg, d'n erme jong, daoveur is heer e veul te fideele kameraod."
„Wits te get Toon" de secretaris, „ich zal apn mien zuster Marie vraoge, dat die heur ins aon de tand veult, de wits,1) die twie könne nog
') Je weet.
8



al good mitein euverweeg en dan laot ich dich euver e paar daag heur bescheid1) wete."
Het voorstel vindt bfi allen een welwillend gehoor.
En zoo gaat het 'voort, wikkend, wegend, besprekend de al of niet overeenstemmende factoren van hart, rang, stand en vermogen.
Met plechtige verzekering van geheimhouding der uitspraken, welke over enkele dagen aan hooger beroep zullen worden onderworpen ten overstaan der geheele vereenigde Roosdaalsche jongelingschap, scheiden de rechters.
Een donkere nacht.
Een tiental jonge mannen, de grove hemdsmouwen opgestroopt tot boven de ellebogen, vereenigd in het Mariabosch aan den voet van een hoogen dennenboom, allen gewapend met pas gescherpte bijlen en zagen.
Dieven zjjn ze, maar eerlijke dieven; het is een diefstal, welke zij gaan plegen, niettemin gewettigd door eeuwenoude tradities, een diefstal, oogluikend toegestaan door den eigenaar van het woud, een diefstal, nooit ontdekt door den veldwachter of de marechaussees, in weerwil van hun zeker weten, waar en wanneer zij zal plaats hebben, wie de daders zullen zijn.
l) Antwoord.
9



Een hunner klimt omhoog over de takken van den boom; bn den top bindt hü met een stevigen lus een lang, dik touw vast om den stam, om dan weer spoedig neer te dalen.
Enkelen, die vervolgens met krachtige spierarmen hoog de in het duister flitsende en blikkerende bijlen opheffen; doffe slagen, die neervallen op den boom voet in eentonige regelmaat, begeleid door het luguber gekras der uit hunne slaap gewekte kraaien en uilen, in angstvolle schrik met harde klapwiekvleugelen fladderend ver weg; witte houtvlokken, die van den bodem spatteren in wijden cirkel hoog boven de arbeiders; anderen, die weldra de plaatsen innemen hunner vermoeide makkers, hun werk voortzetten; langzamerhand dunner, smaller de stam, die nog slechts met scherpe punt in den grond steekt.
Plots een zacht roepen: „er schokkelt, er schokkelt al, noe opgepas jonges."
Tal van handen, die het op het gras liggend touweind grnpen, terwijl de bijlen trager, met minder kracht neerdalen.
Een langzaam overhellen van de kruin; de geheele den in schuinsche Ujn.
„Er geit veureuver vallen jonges, maakt vas, es de weerlich vas" en tegelijkertijd enkele helpers, welke vlug het koord eenige malen cirkelen om een knoestigen, eeuwenouden eik.
Nog enkele slagen ; dan een geweldig gekraak, een rondstuiven der witte splinters en de den stort
10



neer, in zijn vallen echter gestuit door het strakke touw, waarmede hij is bevestigd aan den woudreus.
„Noe veurzichtig, dat er neet te hel valt" en langzaam wordt het touw gevierd door alle banden; met kleine, trillende schokken daalt de groene mast, verpletterend de struiken, de heesters, tot hu' eindelijk in volle lengte neerligt op het gras.
Nu het kriskras geluid der zagen, het neervallen der takken, tot eindelijk de boomhjn geheel kaal met enkel nog groenen kruin.
„Nondedomme, is dat wirke ge wees, mich dunks dao kinne d'r wel e paar op stoon" een der arbeiders, terwijl hij met ruigen arm wegwischt het zweet, dat op het voorhoofd staat.
„Allo Jeanc, schud mèr ins in."
Enkele oogenblikken later klokt de jenever uit een breeden kruik in een grof wijnglas, door ieder der jongens beurtelings geledigd in enkelen teug.
„Dat deit good hè, dat gief force zoe get hitzigheids in de pens, noe könne veer wiejer goon, allo Jeanc, dich veurop en good oet dien doppe loere," beveelt de aanvoerder, de keizer.
Terwijl de anderen met vereende krachten den gevelden den op hunne schouders torschen, sluipt Jeanc behoedzaam uit het bosch — een zacht fluiten, ten teeken, dat alles veilig is, dat geen verspieders in de nabijheid zijn en dan in regelmatig gestap langs kleine, eenzame veldwegen schrijdt de bende voort, de ruggen gebogen, de armen om den zwaren last, tot bü het dorpje;
11



in een der tallooze, donkeré holen der mergelgroeven verbergen zij hun trofee.
„Dao zou d'r nog wel eine op kunne stoon," een der dragers.
„ Jè jong, ich zou d'r ouch nog gèr ein luste," zijn metgezel, „es veer nog mer get heije."
„Dao höb ich veur gezörg", de zoon van den kastelein van den Roosdaler Hof en spoedig heeft zijn hand uit een scheur in den zandmuur een nieuwen kruik te voorschijn gehaald.
„Nondediu, dao höb ich et glaas in 't bos laote ligke."
„Maak dich dao neet laam euver, dan zoepe veer mer zonder glaas" en weldra gaat de kruik van mond tot mond.
De eerste lichtschemering; wazig reeds de zwarte lünen der hooge daken en van den kerktoren in den grauwen nevel; in de verte het gekraai van den haan, het gebas van den hond, als allen in verschillende richtingen huiswaarts keeren.
De laatste April.
De geheele Roosdaalsche bevolking kent reeds de plek, waar de Meiden is verborgen, met uitzondering nochtans der anders zoo scherpzinnige marechaussees; tal van meisjes zün er heen gegaan, in hunne armen manden vol bloemen en gekleurde papieren strooken.
Hier, bij het licht van walmende toortsen, een druk gedoe en beweeg van zachte handen,
12



die den groenen kruin van den liefdeboom versieren met klatergoud, met viooltjes, vergeet-mn-nietjes, madeliefjes, die den stam omwinden met kleurrijke linten, terwijl de monden lachen van uitgelaten pret, als de jonge mannen, welke hun werk met bewondering gadeslaan, enkele malen een kus drukken op hare gloeiende wangen.
En middelerwijl graven andere vrijers met schoppen en houweelen een groot diep gat midden op het marktplein van Roosdaal.
Immer duurt de lamheid der gendarmen, die hen belet naar de plek te loopen, waar alle Roosdalers vereenigd zijn; steeds duurt hun blind zijn, dat het hun onmogelijk maakt te zien, wat alle anderen aanschouwen en tegelijkertijd hun doofheid, die hen niet doet hopren het blij, ontstuimig gejuich, dat luid jubelgeschal, dat pretgeschetter uit volle borst, als de pronkboom, door honderde handen gedragen, wordt geplant in den kuil, waarom zich de geheele bevolking van het dorp in wnd-breeden kring heeft geschaard.
Het middernachtelijk uur nadert; weldra de eerste Mei, de tijd, bestemd voor de terechtzitting, waarin de uitspraken der rechters in Roosdaals liefdeprocessen zullen worden behandeld in hooger beroep in de open natuur met gesloten deuren, want het is der jonge schoonen niet toegestaan tegenwoordig te zijn in deze onmetelijke gerechtzaal.
13



I
Van den top van den Bronberg galmt plots uit tal van kelen het Meilied:
Al in den Mey vol minne gaene wij soecken Naer een jonc meisjen, daer ons hart naar tracht Al in den Mey, als alle bloemekens bloeien Dan rusten wij al in 't grazeken zacht.
Al aan den waterkant Zoet lieveken bij de hand. Al aan den waterkant Zoet lieveken bij de hand.
Al in de Mey vol iever gaene wij jaegen Al in het hout of bij het hooge riet. Ach zoetelief, ach, wil mün herte niet plagen Hoordy dan niet, hoordy mijn zuchtekens niet.
En ach wat pjjn en smert Gevoel ich aan nujn jonc hert En ach wat pyn en smert Gevoel ik aan nujn ionc hert.
Luide, krachtige bnvalsbetuigingen stijgen op uit het dal.
Eensklaps de dreunende metaalgalm van den kerkklok, de eerste der twaalf regelmatige slagen, verkondigend den eersten Mei, de maand van bloei en van liefde.
14



De meihoorn, een schroefvormige bast van den wilgentak, ongeveer een halve meter lang, waarin als mondstuk „de peep" van een jongen nog groenen korenhalm, weergalmt, verspreidend over de in nachtelijk duister gehulde vallei het eentonig „toet, toet, toet," het teeken, dat het geding een aanvang zal nemen.
De Bronberg, eensklaps verlicht door den rooden gloed van enkele potten Bengaalsch vuur, terwijl vlammende pijlen sissend in gloeiende Innen met woesten vaart omhoog rijzen, ver boven het dorpje uiteen knallend, spetterend gouden vonken in het zwart duister rondom.
Een luide, krachtige stem, die verkondigt:
„Huurt vrijers huurt, der ban gescheedt Waat of menier de keizer gebeedt."
De jonge mannen, de Meibetoogers, thans de rechters in hooger beroep:
„Zekt het dan Waat is der ban?"
De heraut: „dao zulle er zich twie in den trouw begeve."
De rechters: „wee zulle dat zien?"
„Marieke Akkermans en öradus Bongaerts. — Is uch dat allemaol good?"
„Jao, jao" van alle zijden.
15



„Dan Anneke Berends en Wullem Keuleneers, dè vief tournées in de Roosdaler Hoof heet belaof es heer ze krijg — is uch dat allemaol good?"
„Jao, jao" in razend geroep met vivats voor den vr\jgevigen Willem Keuleneers.
„Hubertineke Crapels en Peter Bartels — is uch dat allemaol good?"
„Jao, jao, mè waat gèf dè vort?"
„Zek Peter, ze vraoge wa's te giefe", de keizer tot den door hem genoemden Meiminnaar.
„Ouch vief tournées."
„A la bonne heure, is uch dat allemaol good of heet nog eemes get te reclameere?"
„Nein, nein 't is us good" van alle kanten.
Noe höbbe veer Gretchen Deutzmann en Arnold Peters — is uch dat allemaol good?"
„Nein, ich opponeer," een hoogpieperige stem van langen, mageren jongen met spichtig geel bleek gezicht, waarin twee fletse oogen.
„Dao höbs te 't gedonder al in de glazen" de keizer zacht tot den naast hem zittenden rechter, om onmiddellijk den bestrijder te vragen „wat höbs te dan te reclameere, Kobus?"
„Gretchen is gein Roosdaalsch, zelfs neet ins e Limburgsen meitske."
„Marieke Lenoir" schreeuwt een uit den groep der jonge mannen, „geer wit wel de Meileefste van Miel Smeets van 't veurig jaor, waor ouch gein Limburgsche, alzoo ouch gein Roosdaalsche, dat waor e Belsch meitske en toe heet Kobus
16



niks gezag, neet geopponeerd; ich zou wel ins wille weite, woeveur heer et noe wel deit."
„Jè" Toon Leenders, de keizer, blijde over deze onverwachte bijstand „jè Kobus, woeveur höbs te dan toe neet gereclameerd en noe wel; 't is toch pront hetzelfde."
„Ich — ich hauw er toe neet euver geprakkezeerd."
Een luid joelend, sarrend lachen van allen.
„Ich geef tien tournées es ich ze maog höbbe", een poging om zijn vijanden gunstig voor hem te stemmen, hen om te koopen, overtuigd, dat de smidsknecht niet biï machte zal zn'n om zün bod te verhoogen.
Harder, krüschender dat spotlachen met kreten: „veer wille niks van dich höbbe, doerak, veer luste dien tournées neet" en tegelijkertijd booze verachtelijke blikken, die zij op hem, den door allen gehaten jongen, werpen.
En weer de keizer, de eenige in waardige kalmte — „ wa's dat noe Kobus, de zags achterein,1) dat Gretchen geine Meileefste maog zien en noe beejs te zeivers tien tournées veur ze te höbbe."
„Laot em verrekke mit z'n tien tournées, dat loeder," een ruwe stem.
„Jao, jao, laot em nao de hèl loupe, dè schinnaos, dè pungel" van alle zijden.
Hij antwoordt niet op al die beleedigingen, van alle kanten hem toegesnauwd.
') Je zeide zoo even. De Eerste Md.
17



Krijtwit, de machtelooze vuisten gebald in de zakken, de kaken op elkaar geperst, waggelt hn den berg af, nageroepen, uitgejouwd door de geheele jongelingschaar.
„Alzoe is 't uch allemaol good" weer de leider: „Gretchen Deutzmann en Nol Peters."
„Jao, jao" 't algemeen roepen met blijde, opgewekte vroohjkheid en geen enkele hunner, die vraagt met hoeveel tournées de gelukkige zal betalen de hem ^gegeven blijken van sympathie en vriendschap.
„Dank uch jongens, dank uch allemaol", Nol zelf, terwijl hij de handen drukt der naast hem staande kameraden.
En voort gaat het afroepen der Meiparen door den hoofdman, voort de juichtoonen der rechters bij iederen naam der Meischoone en van den voor haar bestemden caressant.
't Is inmiddels laat geworden dien eersten Meinacht; toch weinig der jongeren, die slapen.
Achter de kiergeopende vensters de Roosdaalsche schoonen in brandend ongeduld de stem te hooren van den haar toegewezen Meiliefste.
Zal hn' het zijn, die haar hart begeert of... heeft een andere door tal van beloofde tournées haar gekocht.
Pijnigende, folterende twijfel, want ze zal zich moeten onderwerpen; zij zal moeten gehoorzamen aan de uitspraak der rechters, uit vreeze voor
18



de straf, bedreigd tegen het zich verzetten tegen het gevelde vonnis, de ketelmuziek voor hare woning, de meest grievende beleediging in onze Zuid-Limburgsche dorpen.
Ook Gretchen Deutzmann met popelend hart, met kloppende slapen, wachtend, wachtend.
Zij houdt van dien grooten, sterken en toch zoo goeden kerel, van dien vroolijken, opgewekten jongen met den blijmoedigen lach steeds om de lippen, van dien ijverigen, onvermoeiden werker, maar zjj weet ook, dat luj de zoon is van een armen boerenknecht, dat hij niet zal kunnen opbieden tegen dien anderen, tegen dién bleeken slungel met zfln valsche, loensche oogen, waarmede hij haar nooit durft aanzien, als hij zoo kwanswn's een paar meter band of een pak naalden voor zijne moeder is komen koopen, als hij haar heeft ontmoet, en dat gebeurde dikwh'ls; uren heeft luj gezeten, verscholen in 't café tegenover haar winkel, om te bespieden wanneer zfl uitging — eiken Zondag heeft hij haar afgewacht aan de deur van de kerk en dan telkens heeft ze een griezelige walg gevoeld als voor grooten, dikken spin — Jezus Maria, als zij haar toch dien beroerling als Meiliefste hebben toegewezen — liever zette ze de geheele Meimaand geen voet buiten de deur — zij sloot zich nog liever den geheelen Zondag op in haar kamertje — liever nog — ketelmuziek — neen, dat zouden ze haar niet aandoen, de Roosdaalsche
19



jongens, want ze zouden haar weigeren begrijpen en ze hadden allemaal de pest aan dien Kobus Kerkhofs, allemaal zonder exeptie en allemaal hielden zij van Nol, ook allemaal zonder exeptie. •
Had ze hem maar 't geld gegeven voor die tournées; ze beeft er zoo dikwijls over gedacht, maar ze beeft het hem nooit durven aanbieden — hij zou het toch niet aangenomen hebben, dat weet ze, daarvoor kent ze hem te goed — hn is trotsch, die jongen, dien ze liefheeft.
In de verte luid stemmenrumoer; nu zal ze het weten, binnen enkele minuten en ze drukt het oor tegen het glas.
Nader en nader komt de juichende, joelende bende — thans voor haar huis; een oogenblik stilte en dan eensklaps hard met forsch geluid: „goeden nacht, mijne Meiliefste."
't Geeft haar een vreugdeschok; 't warrelt door haar hoofd, tintelend en flikkerend als duizende lichtstraaltjes — zijn stem... zijn stem, die flinke, krachtige stem, jubelt het in haar; „Nol, mijn Nol" dat ze uitstoot ondanks haar zelve; een drang, een schier onweerstaanbare drang in haar om dat venster open te rukken, om die enkele klanken te schreeuwen, waarvan vol de keel, haar hart, haar ziel... „Nol, mijn Nol."
Zij klemt de tanden op elkaar om dien kreet te smoren; zij balt de vuisten om haar vingers te bedwingen... gelukkig, ze gaan al weg; ze verwnderen zich... ze zou het niet lang meer
20



hebben uitgehouden... ze zou hebben moeten... moeten uiting geven aan haar intens voelen, moeten uitgillen haar blndschap, haar gelukkig zijn... ze hoort andere stemmen, andere jongens, die hunne Meiliefste den goeden nacht toewenschen... 't kan haar niet schelen... Nol... Nol... mijn Meiliefste, de eenige klank, haar eigen stem, die zij hoort.
Ze zegt ze, ze zingt ze, ze jubelt ze die enkele woorden „Nol... Nol... mijn Nol" terwyl zij danst door haar kamertje.
Zij heeft niet geslapen dien nacht; zij heeft hem gezien in helderen lichtschijn te midden der zwarte duisternis, haren Nol, haren sterken, grooten, vroolijken Nol met z'n trouwe, goedige oogen en mooien knevel en daarnaast die scharminkel, met dat witte, vale gezicht... bah als ze dien toch had moeten hebben... als ze met dien had moeten wandelen... als die haar een kus had gegeven... een siddering glndt langs haar rug, doet haar schouders schokhuiveren.
De eerstvolgende Zondag.
Een blonde morgen; het geheele dal overtogen met heldere klaarte; over de breede allée van dikstammige linden, over het hoog groeiende groen, waarin tal van bloemen fleuren, over de bergen en over de aan hun voet zich uitstrekkende
21



weilanden vloeit de eerste lentewarmte; het zonnelicht gloeit tegen de vensters; op de leien daken der huizen en torens gouden glanscirkels; op de straten en wegen van Roosdaal tal van groepjes boeren en boerinnen in pronkkleedfi; allen in de richting van het Godsgebouw, dat hen roept met kleppend gelui.
Voor de kerkdeur de jonge, ongehuwde mannen, wachtend op hunne Meiliefsten, die hen voorbijgaan met neergeslagen oogen, den vurigen blos op de wangen, met een verlegen hoofdknik beantwoordend het hun toegeroepen „daag Marie" „daag Hoebertineke — Anneke — Berbke, bös straks, toer?"1)
Niet lang duurt de Mis dien ochtend; slechts kort het sermoen van den dienaar Gods; hij weet dat de gedachten zijner toehoorders elders zijn; zij hooren zijne woorden niet, zijn vermaningen en gebeden; bh' allen een ongeduldig, brandend wachten op het einde, het laatste woord.
Na het „amen" een verward stoelengerammel, een snel ritselend kleergeschuif en op hunne teenen sluiphollen de vrijers naar buiten; bij de deur scharen zij zich in twee rüen, van weerszijden van den uitgang, wachtend hunne Meiliefsten.
't Duurt lang, heel lang, voordat dezen zich vertoonen; het dorpsfatsoen verbiedt hun blijk te geven van hun verlangen, van het willen
') Niet waar?
22



ijlen naar hen, die haar wachten. De anderen, de gehuwden, hebben reeds lang het kerkgebouw verlaten, pretlachend, met vertrouwelijk knipoogen de caressanten toewenschend „zaolige Mei, jongens" als eindelijk eene der met zooveel hartstocht verbeide maagden verschijnt, langzaam, met onwillige voeten.
Met deftige stappen treedt de haar toegewezen Meiliefste op haar toe en met beleefd: „maag ich de honneur höbbe Anneke veur vandaog en veur de ganze maond Mei" biedt hij haar zijn arm aan.
Slechts een korte, bevestigende hoofdknik en zij legt hare hand op zijn arm, nauwelijks zijn mouw beroerend.
Vele paren hebben zich reeds gevormd als ook Gretchen verschijnt; een heldere, zonnige lach in haar blikken, die haren Meiliefste zoeken, den jongen, dien zij thans zal mogen minnen, openlijk, voor het oog van iedereen, de geheele maand... misschien voor altijd... altijd, haar geheele leven lang.
„Mag ik de honneur hebben Gretchen" 't verzoek van haren caressant.
„Ja Nol," krachtig met bewuste zekerheid, terwijl haar vingers zich drukken in zijn armvleesch.
„'t Schoonste koppel van dit jaor, die twie" een lispelend gefluister om haar heen.
Ze heeft ze gehoord, die vleiwoorden; een trotsche vreugdetrilling in haar — 't schoonste
23



koppel, zn' beiden, zij met Nol, den flinksten, den sterksten kerel van allemaal — 't schoenste koppel, zij met hem, met hem alleen; met geen anderen zouden ze dat van haar gezegd hebben — 't schoenste koppel.
Trotsch, fier, met opgeheven hoofd, den blijden gelukslach om lippen en in oogen, schrijden beiden voort over den grooten weg naar den Roosdaler Hof.
Hier een roezemoezig gelawaai en getier van bulderende pretstemmen, gillend, kru'schend um drupkes zeut, gleeskes anizet of parfait amour; een elkander toeschreeuwen „zaoïige Mei Marie" „zaolige Mei Jeanc, zaolige Mei allemaol", terwijl de glaasjes klinkstooten tegen elkaar.
Langzaam, met korte kleine slokjes, nauw bevochtigend de lippen, slobberen de maagden hunne glaasjes vol van de weeig zoete, kleverige likeur leeg, terwijl hunne vrijers in enkelen teug het schuimende bier uit de hooge pullen verzwelgen.
„Nog ein Marieke?"
„Nein Jeanc, werechtig neet."
„Allo, allo Marieke op ein bein kins te neet stoon en de bös toch mer ins m'ne Meileefste."
„Alzoe 't kommend jaor wils te mich neet mie?"
„ Jewel, jewel, Marieke... mè... ich houp dan neet mie es... m'ne leefste."
Een hoogrood, dat plots haar wangen kleurt, terwijl zjj bedeesd de oogen neerslaat.
„Wille veer dao nog ein op drinke Marieke,"
24



terwijl znn arm haar middel omvat, zachtkens haar tot zich trekt.
„Ich weit neet Jeanc... ich weit neet... ich bin 't neet geweend."
„Och wat bazel Marieke, van zoe'n paar onnuuzel vingerheudsjes zuls te neet op diene kop goon stoon en veer moote en tout cas d'r toch op drinke, dat veer 't kommend jaor samen gein leefsten mie zullen zien."
„Allo dan mèr... mè dan absoluut ouch niks mie en dan goon veer ouch direk vort."
„Jao, jao, leeveling, sebiet; ich versprek et dich."
„Kathe" tot de jonge vroolijke Hebe met brutale gloeioogen en pareltanden in rose gleuf, „Kathe nog e parfait amour en e pilsener."
„E fles champagne, Kathe" eensklaps een hooge, schreeuwerige kraakstem uit een donkeren hoek in de zaal.
Een oogenblik een verstomd stil zgn, een verbluffend kijken naar dien royalen Meivierder.
Kobus Kerkhofs — een verachtende trek om z'n mondhoeken, een spottend even lachen tegen Nol Peters, die naast zjjn Gretchen het meest hem nabij zit.
Zijn wraak tegenover dien kalen luis, dien naakte piering, tegen die geheele bende van armoedzaaiers — hiï alleen zal meer verteren dan dat heele rotzooitje bij elkaar — vernederen zal hij ze allemaal door zijn duiten — pesten zal hij dien oudroestwerker, dien ijzerklopper, dien
25



hongerlijer met die pronkjoffer uit de lapjeswinkel, met-alles-d'r-bovenop-en-niks-d'r-onder; dood zal hn haar chagrineeren, die hem heeft weggetrapt voor dien niks-in-de-pens — hij zal haar eens laten zien hoe ze 't met hem zou gehad hebben — wat anders als met dien Zondags gewasschen door de weeksche zwartkanis — de koningin van al de Meiliefsten zou ze met hem geweest zijn.
„Allo Kathe", Hari Curvers, de jonge timmerman uit Roosdaal „bring Kobus noe ouch ziene Meileefste; d'n erme jong heet er nog gein en veer zien d'r al allemaol van bedeend.
Een schetterende, sarrende lach van allen, die door de lange zaal golfrolt in de richting van Kerkhofs.
Er is niettemin woede, haat in dien lach; een ziedende drift, die brandt in hunne borsten, niet tegen dat bluffend, protsig geld verteren van den door allen gehaten jongen, maar omdat zij zyn wil om hen te plagen, hen te krenken en te judassen voelen.
't Kriebelt, 't jeukt in hunne handen; de vuisten ballen zich onwillekëurig om te pletter te slaan dat valsche snuit, die gemeene tronie, maar ze zullen hun heeten toorn bedwingen; in hun zakken zullen ze de sidderende vuisten duwen... want ze willen hem niet het genot en de voldoening geven te weten, dat hü' zijn doel heeft bereikt, dat hij... hij, die scharminkel, die halve dooie, de macht heeft
26



gehad hun woede op te wekken — neen, lachen
zullen ze lachen om hem... razend zullen
ze hem maken met hun spot; met sarrende woorden zullen ze hem verwijten zijn door hun, door alle meisjes verafschuwd, uitgespogen zijn; geniepig zullen ze hem zeggen, dat Gretchen hem als hare Meiliefste niet heeft willen hebben.
„Zek Kobus" weer een ander „woeveur bestels te dich d'r neet e stuk of zes tegeliek van die Meileefsten, zoe'ne rieke halfersjong;') de hoofs neet bang te zien, dat veer dich onder deen doeve zulle sheete; veer höbbe genog aon die eine, die us heet wille accepteere.
Geen antwoord, slechts een norsch voor zich uitturen, terwijl de wangspieren trillen.
„Geis te noe dao de ganze maond mit oet Kobus" alweer een andere plager — „die zal dich geld koste jong!"
Immer geen geluid van de vast op elkaar genepen lippen.
„Zek Kobus."
Niets, niets uit het stijve, strakke groezelgezicht.
„Kobus... vertiks te n'et um te antwoorde en ich hei dich jus zoe'ne gooie raod wille geve; ich wou dich zekke: kal2) mer neet mit heur euver Gretchen, 't neet Limburgsen meitske, wie's te zags,3) anders weurd ze nog jaloes."
Weer een donderschallend lachgeschreeuw en
*) Pachterszoon. *) Spreek. *) Zooals je zeide.
27



tegelijkertijd een vuurflikkering in het oog van den zoo grof gehoonden, getergden jongen.
Een droge gloeiing overprikkelt zijn huid; hij klemt de tanden vast op elkaar om de vloeken te smoren, die hij wil uitbraken tegen die ellendelingen, die lafaards.
Knallend paft omhoog tegen de zoldering de kurk van den hem door Kathe gebrachte champagneflesch.
„Jongens huurt, Kobus puunt1) z'n leefste, dao bofste neet mit Gretchen, zoe eine has dich könne höbbe es te n'em gewild heys," plaagt weer een der vreigeleers. *)
„Zek jong, de moos Kobus ins vraoge, dat er dich dat liert" tot Peters, „dan verleert3) ze ten minste niks d'r bij, dat ze dich heet gewahlt."4)
Woest is hij opgesprongen; krijtwit met bevende lippen, terwijl de vale grijze oogen bliksemen, staat hij voor hen, zijn vijanden, de champagneflesch vast omklemd in de tot klauw vertrokken hand.
Een oogenblik een doodelijke stilte in de even nog zoo luidruchtige rumoerende zaal.
Hij wil spreken, de tot razernij getergde; hij wil schelden, vloeken, maar hij kan niet... hij kan niet; de woorden stikken in zijn beklemden, vastgeschroefden, dichtgeknepen strot — slechts een schor, grommend geluid, dat hij uitstoot en
*) Zoent. *) Plagers. ') Verliest. *) Gekozen.
28



hij wil... wil — luj moet ziïn woede uitbulderen, z^'n haat, tegenover die bende, die hem nu allen aankijken met starre blikken, als bang voor dien levenden doode.
't Bloed stijgt hem naar het brandend hoofd; donkerrood dat zoo even nog bleeke lijkgezicht; de oogen puilen uit hunne kassen — 't zal barsten daarbinnen, de gansche kop zal uit elkaar spatten, als luj niet zal kunnen duwen uit zijn strot die prop, die hem het ademen belet, die hem verworgt, als hn' niet zal kunnen schreeuwen, uitbarsten zijn woesten drifttoorn en razernij.
„Loeders, loeders, loeders, krengen, smerlap, allemaol, tuug oet de hel," eensklaps als heete golf uit zijn mond, „kom op, doe schinnaos, kom op doe badraof" tot Nol Peters, terwijl hij hoog dreigend zwaait de flesch, die trilt in de lucht, „kom op doe hondsvot, es te de courage höbs, dat ich dich de hersens in sloon."
Eenkort onverschillig schouderophalen, een zulke tegenpartij niet waardig keuren, als eenig antwoord.
„Kom op, es te geine lafbek bös — kom op veur dien Pruusische boel."
„Waat... waat zes te" en schier tegelijkertijd heeft Nol den vuigen lasteraar zijner Meiliefste een doffen vuistslag op het gezicht gebeukt, welke hem tegen het buffet heeft gekwakt.
„ Allo, noe d'r ouch oet mit ein, mit ein') d'r oet.
0 Dadelijk.
29



Nondediu" tal van stemmen, „d'r oet mit et canailletuug" en tegelijk velen, die den eerroover grijpen, met forsch geweld, hem slingeren uit de wijdgeopende deur.
Weer Zondag, weer wachten de knapen bij het eindigen van de vesper hunne Meiliefsten voor het kerkportaal; ditmaal echter niet de gang naar de herberg; naar buiten ijlen de paren met snellen, vluggen tred, naar buiten, ver van het dorpje, naar buiten, waar kronkelen en slingeren zich de kleine paadjes aan de oevers van de Geul, 't grillige rivierke, dat bruischend, murmelend voorthuppelt over glad gepolijste steenen aan den voet der lange heuvelenreeksen of wel ze richten hunne schreden naar de eenzame weegjes tusschen de groene korenvelden met al hoogoprankende halmen, waardoor suist een trilling van lichte koelte.
Op een bank onder geurenden Meidoorn Nol Peters en Gretchen Deutzmann.
Stil, sprakeloos, naast zijne Meiliefste, de jonge man, den rug voorover, de ellebogen op zijn knieën, de handen gestrengeld in elkaar, de droomoogen voor zich uit turend in strak gestaar; zenuwachtig kauwen zijn tanden op een tusschen de lippen hangende grasspriet.
„Wat heb je, Nol" zij eindenjk, „waarom ben
30



je zoo stil — waarvoor zeg je niks — ben je soms niet content met mij — had je liever een andere Meiliefste gehad?"
„Och Gretchen, dat weet je zelf wel beter, maar..." met zachte trilling in zijn stem.
„Wat... maar... wat bedoel je met dat „maar?"
„Och vraag dat nou niet Gretchen, vraag dat niet, want dat begrijp je zelf ook wel, wat ik daarmee bedoel."
„Neen Nol, ik begrijp het niet" liegt zij.
„'t Verwondert mij Gretchen, effectief 't verwondert me, je bent anders zoo bijdehand."
„Maar zeg het dan toch Nol, zeg het dan toch of is het zoo erg, dat je het mij niet durft zeggen?"
„Durven... durven... ja, dat wel."
„Nou vooruit dan, spreek op."
„Heb je d'r wel eens over nagedacht Gretchen dat... als deze maand, de Mei, uit is... het dan tegelijkertijd ook tusschen ons uit is, voor goed uit „moet" zijn?"
„Waarom „moet" dat uit zijn?"
„Omdat het tusschen ons toch nooit iets serieus kan worden."
„En waarom kan dat niet... of heb je nu al genoeg van me, Nol?"
„Och spreek toch met zoo'n gekke bazel, Gretchen, stel je nu toch niet zoo onnoozel aan — je chagrineert me daar mee."
31



„Maar expliceer je dan toch Nol; ik begrijp je heelemaal niet" liegt zij voort.
„Nu goed dan, als je dan absoluut hebben wilt, dat ik het je zeg: omdat ik, de zoon van een armen boerenknecht, zelf knecht bij een smid, nooit de effectieve liefste, en nog minder ooit de man kan worden van juffrouw Deutzmann, waarvan de vader en broers allemaal deftige lui zijn, zooals ik gehoord heb."
„En als ik nu dien jongen, den knecht van den smid liefheb, als ik hem nu toch wil hebben," terwijl zij haar arm om zijn hals slaat.
„Dank Gretchen, dank... maar... maar..."
„Wat heb je nu alweer?"
„Op wat... op wat in Godsnaam zal ik je dan kunnen trouwen?"
„Wij kunnen wachten, tot je genoeg verdient."
„Dat kan nog lang duren."
„Dan zullen wij nog lang wachten Nol; wij zijn allebei nog jong." n
„Je bent een engel Gretchen, een aartsengel terwijl hij een kus op haar lippen drukt.
Plots een norsche, boozetrek over het nu blij, vroolijk gezicht; de wenkbrauwen fronsen zich te samen; rimpels etsen zich in het voorhoofd, terwijl de mond een vloek bromt.
„Wat is er Nol, wat heb je nu alweer?"
„Kijk Gretchen, daar komt die beroerling, dat canaille, dat jou heeft uitgescholden, die Kobus...
32



kom, laten wij gaan liefste; ik sta anders niet voor me zeiven in."
„Neen Nol, neen, je blijft zitten, naast mij; 't zou anders net zijn of wij ons voor hem schamen en dat wil ik niet, begrijp je, dat wil ik niet; ik ben integendeel trotsch op jou en dat mag hij weten, dat mag hn* zien, dat zal „ik" hem toonen."
„Ja, maar Gretchen, als hij nu toch weer zoo iets leehjks van je zegt... dan... dan trap ik hem z'n ribbekast in."
„H{j zal niks zeggen, Nol, daar sta ik je borg voor, daar is hij veel te laf voor."
Zij heeft gelijk; een slechts even spottend, tergend glimlachen, terwijl hij beiden aanziet met vluchtigen, loenschen blik en Kobus gaat voorbij > enkel een harde schaterlach, als hij reeds ver weg is.
„Hoor je dat Gretchen, hoor je dat, hij lacht ons uit" en hij springt op, wild, woest.
„Laat hem lachen Nol" en zij trekt hem weer neer op de bank, „laat hem lachen; gun dien lafaard toch niet het pleizier, dat hij je razend maakt, want daarom is het hem toch alleen maar te doen, om niets anders."
„Je hebt gelijk Gretchen, maar dat verzeker ik je toch, dat het mij moeite kost om kalm te blijven."
Weldra is alles weer stil om hen heen; hij heeft zijn drift vergeten, zijn boozen toorn; hij ziet niet meer het beeld van dien lammeling; hij hoort niet meer dien valschen krijschenden lach;
De Eerste Mei.
33



hii aanschouwt slechts haai', zijn Meiliefste, haar, die hem zoo even beloofd heeft eenmaal zijn vrouw te zullen worden; hij hoort slechts haar woorden, de klank van haar stem en bhj, vroolijk lacht hij haar toe, telkens en telkens heete kussen op haar lippen drukkend.
Dan de eerste schemering; nog vaag een grrjze sluier over het groene landschap.
„'t Wordt tijd Gretchen, terwijl hij langzaam opstaat."
„Nu al?" . „
"ja, je ziet, 't begint donker te worden.
"Wat is dat vroeg van daag!" Vind je Gretchen, 't doet mij pleizier; komenden Zondag duurt het Goddank weer wat langer.
Langzaam slenteren zij voort arm in arm terug naar Roosdaal; voor het duister moeten zü weer zijn in hunne woonplaats, zooals de dorpsconventie eischt van eiken vrijer, die zrjn Meiliefste respecteert.
Voor het hoog oplaaiend vuur van de smidse,
Onder het donkere kroeshaar een zwarte kop, waarinblank schitteren het wit der oogen en tandenriien; breedronde stierennek op bonkige schouders; de ruige borst naakt onder het wig open blauwe hemd • 't glimmend lederen schootsvel neervallend
34



op de in grove, dikke klompen gestoken voeten; de vleezige armen, als meloen bast dooraderd met dikgezwollen spieren, beffen hoog op telkens en telkens den koloshamer, die met krachtig geweld mokert op het roodgloeiende ijzer, waaruit de vonkenregen spettert tegen de licht verlaaide zoldering en muren, vol gehangen met roestige sloten, kettingen en hoefijzers.
Een weinig verder Manchy, de dorpssmid, oude man met grijze haren onder de glimpet, laag getrokken over het zweetnatte rimpelvoorhoofd; flauw, mat de fletse oogen in diep holle kassen; moeitevol, bevend duwen de magere stokarmen den moker omhoog; slechts enkele dunne vuurstofjes, die met korten boog even opsputteren bij eiken slag.
Twee vreemde heeren voor de smidse.
De oude staakt terstond het werk; de jonge arbeidt voort.
„Waat is er van eure deens, hiere" vraagt Manchy beleefd de hem onbekende bezoekers*
„Of er niet bij hem werkte een zekere Arnold Peters" vragen zij in het Duitsch.
„Jawel, jawel, daar staat hij."
„Of ze hem dan niet een oogenblik alleen konden spreken."
„Zeker, zeker, als ze ten minste erg gepresseerd waren, want er was veel werk."
„Ja, ze waren wel erg gepresseerd."
„E ougeblikske meister, ich bin seffens veerdig."
35



„Jè, mè de hiere zien gepresseerd Nol."
„Ich ouch; ich bin ouch gepresseerd; Wierinx, de voiturier kin neet wachte, dè moos et raad absoluut van middag nog höbbe, wie er nog expressievelik heet gezag" en middelerwijl knetteren de donderslagen in razend tempo voort op het aanbeeld.
Zoo, na eenigen tijd; „noe bin ich veerdig1) en waat moote de hiere van mich höbbe?"
Ja... of hn' niet even met hen mee kon gaan; zij konden het hier moeielijk bespreken, waar iedereen van de straat hen kan zien.
Neen, dat ging niet, dat was onmogelijk; hij kon niet weg; er was nog veel te veel werk — als de heeren soms achter op het plaatsje wilden komen, dan wilde hij hen wel even te woord staan, maar niet lang, niet langer dan een paar minuten.
Nou goed, als het niet anders ging, dan zouden zij met hem meegaan.
En hier vertellen zij hem, dat zij de heeren Deutzmann uit Hochrade waren, de broeders van Gretchen.
Een plotseling rood, dat onder het zwarte stofroet de wangen bedekt van Nol Peters.
Zij hadden een anoniemen brief gekregen, hier Uit Roosdaal, waarin hun werd geschreven, dat hun zuster zich met hem had afgegeven. „Dat is gelogen, gemeen gelogen," buldert
*) Klaar.
36



Nol in woesten toorn; ik heb een eerlijke verkeering met Gretchen — zij is mijne Meiliefste en zij heeft nuj zelve geaccepteerd..." en die anoniemen brief, luj weet wel wie die geschreven heeft, hij kent dien smeerlap wel, dat canaille — 't is niks anders dan jalousie van hem, omdat Gretchen hem niet lustte, dien ellendeling — en of hij dat vieze, vuile vod van dat kreng eens mocht zien.
„Hier, heer Peters" en een der beide broeders toont hem een brief, geheel samengesteld uit gedrukte letters, geknipt uit een dagblad. „Is het adres ook zoo?" „Ja, ook met gedrukte letters." „Lafbek, gemeene lafbek, dat hij is... zoo zal niemand hem iets kunnen bewijzen, al weet ook iedereen, dat niemand anders het kan gedaan hebben dan dat crapule, dat geen van de kameraden zoo gemeen kan geweest zijn..." maar wat de heeren nu eigenlijk van hem wilden?
Hm, hm... 't was*moeielijk om het hem zoo maar in zijn gezicht te zeggen — ze hadden veel goeds van hem gehoord; hij was een vljjtige, oppassende jongen, die zijn tijd niet in de kroegen doorbracht, nooit dronk, ook een goed werkman, ze hadden hem nu zelf aan den arbeid gezien.
Jawel, jawel, maar wat beteekende dat nou allemaal; ze zouden hem nu toch eens zeggen, waar het op stond.
Nou dan... hij moest toch zelf begrijpen, dat hij geen partij voor Gretchen was; hun vader
87



was eerste boekhouder op de Kaisermijn; zij zeiven hoofdopzichters van diezelfde mijn; hun tante, de ongetrouwde zuster van hun moeder, had een van de grootste winkels van de stad; zij bediende echter nooit zelve, daarvoor had zij haar personeel; Gretchen zou later bij haar in de zaak komen, als zij het vak goed geleerd had — daarvoor was zij hier gekomen in den winkel van Habeeks, een harer beste klanten, hij zou dus zelf wel inzien..."
„Zeker, zeker heeren, ik zie het in, maar dat alles heb ik zelf ook al aan Gretchen verteld; ik heb haar zelf gezegd, dat er nooit iets serieus tusschen ons zou kunnen bestaan van wege het verschil van rijkdom en positie, maar zij heeft mij geantwoord, dat zij mij liefhad, zooals ik ben en dat zij met mij wilde trouwen en met memand anders, dat zal Gretchen u ook wel gezegd hebben." „Wij hebben haar nog niet gesproken." „Hè... wat... haar nog niet gesproken... me dunkt zóó, dat gij toch eerst uwe zuster had moeten spreken, voordat gij bij mij kwaamt, dan had ik u dat allemaal niet hoeven te vertellen."
Ja, daar had hij wel gelijk in, dat konden zij niet heeten liegen; zeker, 't was waar, wat hij zei, maar zij wisten, dat er met Gretchen toch niks zou te beginnen zijn; zij kenden hun zuster, daar viel niet mee te redeneeren; als die eenmaal iets in haar hoofd had gezet, dan kreeg je het met geen tien paarden er uit...
38



Als de heeren, nu toch in 's Hemelsnaam maar eens wilden zeggen, wat zij van hem wilden — hij begreep hen niet, hij begreep absoluut niks van hun gepraat.. .« en hij had nog zooveel werk.
Nou kort en goed, als hij hun dan toestond om aan Gretchen te zeggen, dat hij van haar afzag, voor goed van haar afzag.
„Neen-, dat vind ik absoluut niet goed, dat permitteer ik u niet, nooit van z'n leven; als u Gretchen zoo ver kunt brengen, dat zn' mij zegt, zelf met haar eigen mond zegt — dat stel ik als conditie, — dat zij m\j niet meer als haren vrijer wil hebben, dan zal ik nooit meer een woord met haar spreken, dan zal ik ze zelfs nooit meer aanzien; ik zal m'n kop omdraaien, als ik ze casueel tegenkom; ik zou zelfs het dorp willen verlaten, voor goed weggaan, maar dat kan nou eenmaal niet, ik heb hier nog een ouden vader, voor wien ik zorgen moet, maar zelf tegen Gretchen te zeggen, of het haar door u te laten zeggen, dat ik ze niet meer wil, dat nooit... nooit, nooit in d'r eeuwigheid niet, want 't zou gelogen zijn."
„Hm... hm... u zei daar, dat ge niet kunt weggaan, omdat gu' voor uw ouden vader moet zorgen, niet waar?"
„Ja, dat heb ik gezegd."
„'t Zou ons anders wel een paar duizend mark waard zijn."
39



Een oogenblik een pijnlijke stilte, de wenkbrauwen van Peters fronsen zich te zamen; de aren van de slapen zwellen op tot koorden; de tanden knarsen tegen elkaar... eindelijk... eindelek stotterend: „de heeren kunnen van geluk spreken, dat zij de broers van Gretchen zijn... ik heb verder geen tijd; ik moet weer aan het werk," en zonder groet, zonder nog een enkelen blik ijlt hij weg om met driftige hand den hamer te grijpen, die krachtiger, sneller nog neerbeukt op het gloeiend ijzer.
Dienzelfden middag ook Gretchen voor de werkplaats van Manchy. „Nol, Nol" gilt zfl.
Onwillekeurig deinst hij enkele stappen achteruit — hij schaamt zich — zoo, met z'n vuile negerkop, in zijn vies werkmanspakje heeft zij hem nog nooit gezien; haastig knoopen zijn vingers het open hemd dicht, wrijft hij met de hand het ijzerstof uit zijn gezicht.
„Nol, Nol, is het waar, dat je dat gezegd hebt" terwijl zij met vluggen tred binnentreedt, zich vlak voor hem plaatst.
„Wat gezegd?"
„Dat ik je heel onverschillig ben, dat jij er je niks uit zoudt maken als ik voor goed wegging."
40



„Canailles, Gretchen, canailles zijn ze; 't spijt me, dat ik zoo iets van je broers moet zeggen."
„'t Is dan toch waar, dat ze met je hebben gesproken?"
„Ja, dat is waar, maar het is ook waar, dat ik ze allebei de deur heb gewezen, voor jou Gretchen, voor jou, omdat het jouw broers waren — ik had ze er anders uit gedonderd."
„"Wat hebben ze je dan gedaan?"
„Gedaan... niks hebben ze gedaan, dat zou hun ook niet geraden geweest zijn; ik had ze allebei tot moes geslagen als er een maar een poot naar mij had uitgestoken, maar... ze hebben mij geld geboden Gretchen, geld, dat ik uit Roosdaal zou weggaan, jou niet meer zien en toen... zooals ik je al gezegd heb, m'n pooten heb ik thuis gehouden, omdat het jouw broers waren, maar veel occasie om nog meer met me te redeneeren heb ik ze niet gegeven; ze begrepen, dat het hun tijd was geworden om op hun eigen beenen te eclipseeren."
„Leugenaars, leugenaars" nu ook zij, terwijl zij in tranen uitbarst; „ze hebben mij willen meenemen met den trein naar huis, naar Hochrade, dat ik in eens van je af zou zijn, je nooit meer zou zien — je was het niet waard, dat ik me nog langer met je occupeerde, ik vergooide nüj aan jou, want je hield niet van mij, je had al lang genoeg van het Moffmneke; 't was je toch om niks anders te doen geweest als voor
41



een simpel amusement, 't begon je dan ook al razend te vervelen en dat zou je hun allemaal gezegd hebben."
„Canailles, loeders, krengen" sist hij door zijn opeengeklemde tanden... „waar zijn ze Gretchen, waar zijn ze; ik ga sebiet naar hen toe en dan zullen wij eens zien of ze nog de courage hebben om dat allemaal te zeggen in mijn presentie."
„Neen Nol, neen, ik ken je, ik weet, dat jij je niet zoudt kunnen inhouden en ik wil niet, ik wil niet, dat je hun iets doet; 't zijn mijn broers; ze zijn altijd lief en goed voor mij geweest, wat waar is is waar en alles wat ze nu doen, 't is gemeen, vervloekt gemeen, da's ook waar, maar ze hebben het gedaan, omdat ze bet goed met mij meenen, omdat zij met kunnen begrijpen, dat ik gelukkig zou kunnen worden met een man, die niet zoo rijk is als zij."
„Goed Gretchen, ik zal niet naar hen toegaan; ik zal bedaard blijven... waar zijn zij op dit moment?"
„Bij Habeeks; ze wachten nog altijd op me om mij mee te nemen naar Hochrade."
„Heb je hun dan beloofd om mee te gaan?"
„Ja, ik moest wel; 't was de eenige manier om van hen af te komen."
„Hoe zoo?"
„Ik heb hun gezegd, dat ik m'n koffer zou gaan pakken, dat ik me toch ook moest verkleeden en toen ben ik door de achterdeur weg-
42



géloopen naar jou, Nol en ik ga niet meer terug; ik blijf hier, bij jou, tot dat ze weg zijn."
„Dank je Gretchen, dat is lief van je; weet je ook casueel wanneer ze' zullen weggaan."
„Ja, met den trein van 4.20 naar Aken."
„Zóó... maar dan later... wat dan later Gretchen ?"
„Wat meen je daarmee?"
„Zullen ze je dan niet later forceeren, desnoods met het gerecht om met hen mee te gaan?"
„Dat kunnen ze niet; ik ben een en twintig jaar, in Duitschland meerderjarig; ik ben alzoo mijn eigen meester."
„Maar dan had je nu toch ook niet hoeven te beloven met hen mee te gaan."
„Daar heb je gelijk in, maar bedenk, dat ik als meisje stond tegenover twee mannen, twee broers en waren zij nu nog maar boos geweest, hadden zij harde of ruwe woorden gezegd, dan had ik mij kunnen verdedigen, maar dat hebben zij niet gedaan; integendeel, ze waren erg hef en hartelijk, spraken altijd over mijn toekomst, nnjn geluk, dat ze op het oog hadden en zie je Nol, daar kon ik niet tegen; ik voelde, dat ik niet lang de kracht zou hebben om te resisteeren als jij niet bij mij was en daarom ben ik weggeloopen, naar jou; jjj moet mij helpen."
„Dat zal ik Gretchen; ik zal je helpen; ik ga direkt met je mee en dan ben ik benieuwd of ze nog de courage zullen hebben om alles te
43



repeteeren, wat ze jou gezegd hebben — zijn ze nu nog bij Habeeks?
„Ja, maar ik wil niet, dat je daar naar toe gaat; Habeeks zou 't beroerd en lammenadig vinden ruzie in zijn huis te hebben en die mogen wij niet affronteeren, want luj is altijd even lief en affabel voor mij geweest en dat zal hij ook altijd blijven, daar ben ik zeker van."
„Goed, goed, Gretchen, dan niet naar Habeeks, dan samen naar de statie; daar zal ik hun toonen, dat ze leugenaars z$n en dat ik nu hun leugens ken, dat ik je niet moe ben, dat ik niet van je af wil zijn, dat je nog iets meer voor me bent dan een simpel amusement — dat zullen ze gewaar worden — wacht maar; ik zal even aan Manchy gaan zeggen, dat ik van avond en morgenvroeg het werk zal komen afmaken, dat ik nu moet laten liggen en dan ga ik me verkleeden, want zóó... kan ik mij niet met jou vertoonen."
Lang perron voor het met klimop begroeide kleine, sierlijk in renaissance-stijl opgetrokken station in Roosdaal; in de zomermaanden hier steeds een druk gewoel en vertier der duizende vreemdelingen; een luid roepen en schetterschreeuwen bij eiken binnenstoomenden trein; een verwelkoming van nieuwe gasten door de'
44



ouden, een hartelijk elkaar toelachen, een warm handdrukken en klappend kussen der komenden en der afwachtenden; bergen van opeengestapelde koffers en kisten, uit goederenwagens achteloos gesmeten; een zenuwachtig heen en weer draven der hotelknechten met de gouden letters op hunne petten, zoekend met vorschend oog den nieuwen gast of nieuwe prooi; een zachtkens dringen, een duwen in eindelooze sliert voor het geelgeverfde hekje, waarachter de beambte belast met het innemen der kaartjes.
Eveneens krachtig handengepers en vast lippengezoen bij eiken vertrekkenden trein; een zich verdringen op de treeplanken van de reeds gesloten coupé's voor nog laatsten groet.
Een schei-korte fluitstoot; enkele rookwolken pofblazend uit den breedronden locomotief pijp; enkele rammelende schokken en de zwarte afstandszwelger zet zich in beweging.
Hoeden zwaaien, zakdoeken wapperen, handenwuiven der vertrekkenden uit de geopende vensters naar de eveneens afscheidsgroeten zwaaiende, wuivende, wapperende nog blijvenden, lang, zoo lang mogelijk tot het elkaar niet meer kunnen zien.
# * #
Thans echter heel alleen Nol en Gretchen; hij blank gewasschen in Zondagsche kleedij met helder glanzend boordje om den breedronden nek,
45



zij nog immer blootshoofds, het witte schort nog over den eerivoudigen rok, zooals zij straks het huis is ontvlucht.
Arm in arm slenteren zij heen en terug met luie voetstappen, die hol klinken op de steenen van het perron, luid echoend tegen de muren.
„Zul je nu bedaard blijven, geen ruzie maken Nol?" bidt zij.
„Zeker, absoluut, als zij ten minste niet de courage hebben om ruzie met jou of met mij te maken — ik zal niet beginnen, dat beloof ik je."
Weer het eentonig gestap heen en weer, zonder woord, zij vol angst en vreeze, hij dwingend zichzelven tot kalm zijn, zooals hij haar heeft beloofd.
„Daar zijn ze" fluistert zij eensklaps en hare vingers klauwen zich in zijn vleesch; koude huiveringen rillen op langs haar rug; de oogleden vallen neer; 't bloed stolt in haar aderen; zij kan niet meer voort op de knikkende knieën, maar 't moet, 't moet, zij mag haar vrees, haar zwak zijn niet verraden; zij moet sterk zijn en steunhangend aan zijn arm duwt zij met wanhoopskracht de beenen voort, die niet meer willen loopen, houdt zij het lijf recht, dat dreigt ineen te zakken.
„Houd je nu goed Gretchen" heeft hij haar toegefluisterd.
„Ja" zachtkens, nauw hoorbaar, als een zucht. En langzaam verder wankelt zij op de onwillige
46



voeten, vaster en vaster zich hechtend aan zjjn arm, drukkend haar schouder tegen zijn lijf.
Thans in hun onmiddellijke nabijheid... voor hen.
„Gretchen" de oudste der broeders.
„Wat wenschen jelui van mijne liefste" vraagt de jonge smid met toornende stem en zijn oogen bliksemen woede.
„Wij... wij zouden nog gaarne even... onze zuster spreken."
„Goed, spreek dan op, maar ik blijf er bij, Gretchen heeft voor mij geen geheimen; zegt op wat jelui te zeggen hebt... maar geen leugens, hoor, geen leugens; ik waarschuw jelui."
Zij, immer naast haren liefste, voor hare broeders, de oogen terneergeslagen, de keel tranenvol.
„Gretchen," weer de oudste, „ga nu met ons mee, nog is het niet te laat, denk aan onzen ouden vader."
Zij antwoordt niet, een kort schokschouderen, een zenuwachtig lippenbeweeg en dan ineens de uitbarsting van snikkend huilen.
Peters heeft zijn arm om haar middel geslagen en dan zacht, teer; „Gretchen, je hoort wat je broers je vragen of je met hen mee wilt voor je ouden vader — je bent vrij, Gretchen — geneer je niet voor mij, als je zegt „ja" dan zal ik weggaan en je zult me nooit meer zien, nooit meer iets van mij hooren."
„Neen, neen, Nol, ik blijf bij jou," met schelle stem, die breekt.
47



Toen tot de beide vreemden, langzaam, klembetoonend elk woord: „jelui hoort het,'t is haar eigen vrije wil om bij mij te blijven en zegt nou aan uw vader, dat hij zich geen chagrijn hoeft te maken over zijn dochter, dat ze eens zal trouwen met den man, dien zij hef heeft en die ook haar lief heeft, met een man, die hard voor haar zal werken en goed voor haar zal zorgen en ook al zijn best zal doen om haar gelukkig te maken, dat tuj zich daarvan verassereerd kan houden, nietwaar Gretchen, mogen ze dat niet zeggen ?'
Geen geluid uit de droge, toegewrongen keel, slechts een „ja" knikken met immer huilend hoofd.
In Godsnaam Gretchen" een der broeders, „je weet dat wij allemaal veel van je houden, dat je voor ons altijd een lieve zuster bent geweest, dat het alleen voor je bestwil, voor je eigen geluk is geweest, dat wij hier zijn gekomen, om je te redden uit de miserie, waarin jij je zeiven gaat begeven — wij hebben je nu genoeg gewaarschuwd Gretchen — je wilt niet naar ons luisteren; je moet het nu ook maar zelve weten — alleen dit nog, Gretchen, dat wil ik er nog bij zeggen: als je later ongelukkig zult; zijn — en dat gebeurt, dat gebeurt Gretchen, dan is er nog altijd wel een plaatsje bij vader of bij een van ons, maar voor jou alleen, onthoud dat „voor jou alleen" meer hebben wij je niets te zeggen. Kom Nol, kom mee" stottert ze, „laten wij
48



weggaan; ik houd het niet meer uit, 't is me of de steenen me branden onder de voeten; kom mee en zij trekt hem naar den uitgang, buiten het stationsgebouw.
•
Maanden zijn voorbij.
De Mei heeft de groene korenhalmen geel getint; de weiden, beemden en velden met veelkleurige bloemen bestrooid; zij heeft kleine, naakte vogeltjes met breede bekken getooverd in de ronde nestjes, verscholen in heggen, struiken en boomen.
Zn* heeft, tegelijk met haar geboorte, in vele harten het leven gegeven aan de liefde, bij haar sterven ook in vele harten die liefde gedood.
De meeste der Roosdaler vrijers hebben den laatsten Zondag van de lentemaand, den laatsten dag hunner kortstondige verloving aan de zijde hunner liefsten doorgebracht in den Roosdaler Hof; hier hebben zij het tijdelijk vereenen gevierd en ook het verbreken der teere banden; hier is de eerste en ook de laatste reine kus gegeven; de jongen heeft als maagd zijn schoone hier binnengeleid, als maagd heeft hn" hier afscheid van baar genomen; hier in opgewonden, dartele vrooüjkheid heeft hij verteerd de eerste en ook de laatste der lang te voren voor het Meifeest gespaarde penningen; hier heeft hij haar dank gezegd voor de prettige, zalige Mei, die hij met
De Eerste Mei.
49
4



haar heeft mogen genieten; hij heeft gedronken op „'t kommend jaor en dat heer dan weer houpte de honneur te maoge höbbe," een hoop, dikwerf uitgesproken in vollen ernst, menigmaal ook slechts een beleefdheidsfraze, wel eens verwezenlijkt, dikwijls niet.
De zomer heeft het graan doen rijpen; boerenknechten hebben, met forsche armen zwaaiend scherpe zeisen, het gemaaid; de arbeidsters hebben de neergestorte aren in schoven gebonden; de pachters in groote door stevige paarden getrokken wagens het in de schuren gebracht.
De herfst heeft met gure windvlagen de boomen van hun bladerentooi beroofd, de bosschen bedekt met tapijt van schitterend goudgeel loof.
De winter heeft de woudzangers verbannen naar verre, verre streken, naar landen van eeuwige zonneluister; zij heeft over de dorpen en steden de witte lijkwade gespreid.
In de zielen van Arnold Peters en Gretchen Deutzmann is die innige, vurige liefde gebleven.
De Lente heeft hen vereend, de zomer, herfst en winter hebben die vereeniging hechter, sterker nog gemaakt.
• •
Al die maanden heeft hij gearbeid met onverpoosden ijver, met stoere kracht; hij heeft het werk voltooid van zich zeiven en van zijn baas.
Deze beeft na een lang, koppig tegen zich
50



zeiven verzetten toch eindelijk moeten bekennen oud en zwak te zijn, toch zeiven moeten toegeven, dat zijn stokkerige, verstijfde arm met meer in staat is den moker met de vereischte kracht op het gloeiend ijzer te beuken.
Treurig, weemoedig, in vol vertrouwen echter, heeft hij in handen van zijn knecht gegeven het besturen van zijn smidse.
Doelloos heeft de gebogen gestalte rondgeloopen, als een donkere schim in den rooden gloed, turend met droef oog naar de rose schijn, naar de puntige, kronkelende vlammen, oplaaiend in de groote wijde oven.
Hij heeft, toen Nol zijn helper, 't jeugdig knechtje, eens met een boodschap heenzond, nog eenmaal getracht den zwaren blaasbalg in beweging te brengen, maar 't is hem onmogelijk geweest ook maar slechts enkele minuten dit werk van den beginneling vol te houden; hoofdschuddend, bromvloekend is hij toen weggeloopen.
Dagen en dagen is hij vervolgens niet meer in de smidse verschenen.
Eens Nol, die den leerjongen naar huis heeft gezonden met de boodschap of de meester toch even op het werk wilde komen; hij moest hem absoluut iets vragen.
„Laat Nol dan maar hier komen," heeft de oude geantwoord; hij zou hem ook graag eens spreken.
„Waat maag dè höbbe" heeft Peters gebromd, niettemin terstond gehoor gevend aan 't verzoek.
51



„Daag meister, geer höbt mich laote roope" begint hij met vlug ratelende stem, „mè ich moot uch veuroet zekke, dat ich wienig tied höb; veer höbbe 't kolossaal druk in de winkel; woeveur zeet geer zelf neet gekomme, wie ich uch gevraog höb, dan heij ich könne doorwirke."
„Nein jong, m'ne gooie vrund, dat geit neet mie" het langzaam schuddend hoofd voorover, de kin schier op de borst.
„Geit dat neet mie meister... en woeveur neet, geer kint toch loupe."
„Zet dich neer jong, zet dich ins effekens neer."
„Nei meister, ich höb uch toch gezag: veer höbbe geine tied."
„'T duit niks, 't duit niks, dan moote de klante veur dees kier mèr e bitteke geduld höbbe; ich moot ins mit dich kalle, serieus kalle."
„Ich bin benuijd waat dat veur serieus kin zien."
De vroogs mich mitein, woeveur ich neet mie op 't wirk kaom, toer?"
„Jao meister, dat heet mich verwonjerd um uch de woerheid te zekke."
„Es te ins zoe aald bis gewore wie ich, dan zal" dich dat neet mie verwondere jong, dan zute te dat könne begriepe" — „zuug ins" gaat hij voort: „m'n ganze leve höb ich dao in de smederij gewirk, die ganze affaire höb ich zeivers gemaak; dao zien nog andere smeeds hei in Roosdaal gekomme, mè gein ein, dee 't tegen mich heet
52



könne oethauwe; ich höb ze allemaal kapot gemaak, mit deez twie kneuk, — mè toe waore ze anders, mordiu toe waore ze anders", met droeven blik naar de recht uitgestoken magere armen — „afijn, dao noe mer neet euver lamenteeren — dat gief toch niks — 't is mèr allein um dich te zekke wie 't vreuger waor.
Wat höb ich in deen tied lustig mit d'n hamer gehauwe es d'r weer eine van m'n concurrenten d'r van door waor gegoon; gezonge, geflote höb ich er bij; wat höb ich mit plezier gehuurd nao dat pang, pang, pang van de schleeg, nao dat gesis van 't gleuiend iezer in 't water, nao dat gessuchs van de blaosbalk; 't waor 't schoenste concert, dat ich kos huure en die rege van vonke um mich hèr 't schoenste vuurwirk, dat ich kos zien en noe... noe es ich dich aon 't wirk zeen, es ich weer dat gedaver huur dan deit et mich pijn, kolossaal veul pijn — 't is mich of eedere schlaag, die stich deis tot mich sprik, mich zeet: dat kins dich neet mie, auwe, dao bis tich te zwaak, te beroerd veur, dao zit gei fut mie in d'n kneuk; de verdeens eigelik neet mie, wat de klanten dich betaole, da's Nol, dee 't verdeent, Nol, dè noe is was tich waors veertig jaor geleië — afijn, afijn de ganze boel chagrineert mich, 't pak mich in 't hert; ich zou d'n ganze daag wel könne kriete.
Ich wil vort, vort, dat ich van de ganze santeboetiek niks mie huur, niks mie zeen, dat ich
53



neet d'n ganze daag door deezelfde lammenadige gedachte in mine kop höb."
„Vort... meister... geer vortgoon" heeft Peters uitgeroepen in angstigen schrik „en... wat moot er dan van mich wère?"
„Justament, dao zien veer woe ich dich höbbe wou, woe euver ich dich hauw wille spreke."
„Maak mich neet ongelukkig meister, in Godsnaom."
„Ich houp au contraire dich gelukkig te make m'n leeve vrund." „Wie zoe meister?"
„Ich höb zoe bij m'n eige zeivers geprakkezeerd es doe ins de ganze zaak van mich euvernaoms.*
„Euvernumme meister, euvernumme — woemit... ich höb toch gei cents — dat wit geer toch ouch."
„Da's ouch neet nuudig jong; ich höb genog verdeend en ouch genog in 't laoke ligke um stillekes mit mien vrouw te könne leve; veur m'n keender höb ich neet mie te zörge; die zien allemaal getrouwd en höbbe good hun broed."
„Ich begriep neet meester... ich weit neet wat geer eigelik zekke wilt."
„'t Is anders nog al dudelik zou ich meinen; ich trek d'r oet; ich goon aon de andere kant van Roosdaal woene, woe ich dat verdomde gehamer en geklop neet mie huur en ich laot dich de ganze affaire."
„De ganze affaire... veur mich... veur mich allein?"
54



„Jao, mè de moos noe neet dinke, dat alles zuuvere wins zal zien, wa's te beurs; mit het profiet höbs te ouch de laste euver tenumme."
„Dat sprik — dat sprik es e book."
„De höbs um te beginne mich al het gereidschap te betaole wat in de smederij is; euver de pries zulle veer het wel einig wère en ouch euver de maneer van betaole."
„Jao meister, jao."
„Ich höb ouch nog drei jaor heur aan 't hoes en de smederij, die moos dich ouch euvernumme."
„Natuurlik... natuurlik... en van wèm is 't hoes?"
„Van Kerkhofs, de halfer van de Woufhoof."
„Van dè... van dè... van d'n vader van dat carogne, och meister, dè zal 't mich noets wille gunne."
„Dat zal er wel doen."
„Nein meister, nein, dat deit er neet, wat ich uch zek."
„En ich zek dich dat heer et wel deit."
„Wie wit geer dat zoo gans secuur?"
„Umdet ich het em zeivers gevraog höb."
„Wat heet er toe gezag?"
„Dat em de ruizie tusschen dich en z'n zoon niks, geine fetsch aonging, dat er wis, da's te ene oppassende jong waors, ene gooie wirkman, dat heer d'r absoluut zeker van waor dat er geregeld van dich de tausch1) zou betaold kriege
») Huur.
55



en dat daomit toch eigelik alles gezag waor... de duite wouw er höbbe, de duite op z'ne tied, wie heer ze altied van mich heet gehad en dan kos't em niks verd... van wee heer et betaold kreeg van ene vrund of van geine vrund van ziene zoon."
„Dank, dank meister, terwnl hij perst de beenderige vingers tusschen zijn stalen spierhanden... dank uch... dank uch... doezendmaol; dat moot ich sebiet aon Gretchen goon vertelle."
„En de klante jong, op dit moment „dien" klante!"
„Die moote dan ouch mèr e bitteke geduld höbbe" en hij holt weg, blootshoofds, in het grove roetbestoven smidspak met hoog opgetrokken knieën, terwijl de zware klompen kletteren op de steenen, naar den winkel van Habeeks, waar zij is, zij, die nu gauw zijn vrouw zal zijn.
„GretcheD, Gretchen" heeft hij geroepen met jubeljuichende stem, „Gretchen, wij kunnen gaan trouwen... trouwen, versta je" geen acht slaande op de aanwezige koopers.
„Wat zeg je Nol... trouwen" terwijl zij 't stuk linnen en de ellemaat op den toonbank laat vallen, „wat zeg je" en zij kijkt hem aan met verbaasde, wijdopen oogen.
„Trouwen Gretchen, wij kunnen gaan trouwen" schettergalmt hij luider, forscher.
„Allo juffrouw, hellep us es te bleef, veer höbbe geine tied" een paar niefc-Roosdaalsche klanten met ontevreden wrevel.
56



„Zij hoort ze niet, zij hoort enkel de stem, de woorden van hem, van den vuilen, ongewasschen arbeider, die slechts schreeuwt in altijd herhalen: „trouwen, Gretchen... trouwen."
„Maar vertel mij dan toch eens Nol."
Enkelen, die reeds den winkel hebben verlaten, met de verzekering dat ze 't dan wel ergens anders zullen gaan halen en „dat ze hei vas en zeker neet mie zouë trukkomme."
't Deert haar niet.
„Vertel mij dan toch Nol, hoe is dat zoo op eens gekomen?"
En hij verhaalt haar hakkelend, stootend in zijn vlug alles, alles willen zeggen, zijn groot oneindig geluk, hun beider zaligheid.
„Proficiat jongen, proficiat voor ons allebei" en zij slaat haar armen om zijn hals, tegelijkertijd een kus op zijn zwarte lippen drukkend.
„Wie is 't noe, weurde veer noe bedeend of neet" de enkelen in den winkel overgeblevenen.
„Ja, ja sebiet — allo Nol ga dan ook maar; je hoort ze worden ongeduldig de lui", en met vroolijken pretlach, telkens kussend zijn mond, zijn wangen, duwt ze hem met zacht geweld de deur uit.
• *
De winter is voorbij.
De Lentezon heeft weer de aarde gereinigd van
57



sneeuw en ijs, de nevelwolken verdreven van den blauwen hemel; de kruinen der heuvelen, beschenen door gouden gloed, lijnen weer scherp en klaar tegen den horizon; weer de uit het verre Zuiden teruggekeerde vogels, welke als kleine zwarte ankers door de lucht zeilen, weer de jonge frissche teergroene bladeren der boomen, uit de knoppen ontwrongen, weer bloemen op bergen en in dalen, in bosschen en in weiden, weer het nieuwe leven, weer de Mei.
Een mooie zonnige dag.
De oude Manchy heeft dien morgen met zijne vrouw de reeds betrokken nieuwe woning, even buiten Roosdaal, verlaten en met vasten, krachtigen tred zijne schreden gericht naar zijne voormalige smederij.
't Zal hem heden niet deren, 't zal hem vandaag geen leed doen zijn oude werkplaats weer te zien, dien hij sedert zijn heengaan angstvallig heeft vermeden, want er zal niet gearbeid worden; er zal een blij, opgewekt feest gevierd worden, het huwelijk van Nol Peters, zijn vroegeren knecht, thans zijn opvolger, de smid van Roosdaal, en Gretchen Deutzmann. Voor die twee zal hij zich nog eens aan 't werk zetten; ze zullen samen, hij en zijn vrouw, de geheele boel eens fijn en netjes schoonmaken; 't zal er alles blinken en glimmen of 't zuiver goud is, al dat staal en ijzer; wrijven en poetsen kan hij nog wel, dat aambeeld, die hamers met zijn
58



ouwe versleten botten, niet meer ze optillen — dat was vroeger, nog niet zoo lang geleden — allo, allo vandaag geen chagrijnigheid, zich zeiven niet pesten; 't is nu eenmaal zóó en niet anders; vroolijk moet hij zijn, lachen, de jongen zou anders nog denken, dat hij hem zijn geluk niet gunde en dat zou hn hem anders toonen. — Mordiu nog, aan niemand, niemand zoo gaarne als aan hem.
„ Jussus Marante vrouw, zuug ins: ze zien us al veur, dao zien d'r al in de smederij — wè zou dat könne zien?"
Onwillekeurig verhaasten zij den tred.
In de onmiddellijke nabijheid genaderd ontwaren zij enkele Roosdaler jongens in druk gedoe kleurige linten te hechten aan de zwart beroete zoldering; jonge meisjes, vriendinnen der bruid, die bloemen strooien over den schoon geveegden hobbeligen vloer; enkelen bezig een groote breede klimopkrans op te hangen, waarin met dikke gouden letters op blauw papier:
PROFICIAT Arnold Peters — Gretchen Deutzmann.
„Verdikkeme, veer zien te laat vrouw, mè 't duit niks, 't duit niks es 't mer brillant d'r oet zuut, es ze mèr zien, wie geleef dat ze zien en dat könne veer hun toch ouch tuine."
*
59



Luid schetterend gejoel plots in de verte; pistoolschoten, welke knallen door de lucht; het nog ver verwijderd nader en nader komend davergewentel van wielen over de hobbelige straatsteenen.
„Dao komme ze, dao komme ze" Manchy zenuwachtig heen en weer loopend door de smidse, druk gebarend met zijn armen „noe allemaol de heise1) aon en op e rei."
Weldra een tweetal rijtuigen, die stil staan; uit het eerste Peters, het donkere oog vreugdestralend, wijden lach onder den opgestreken knevel, den hoogen hoed op het glimmend verzorgde haar; een gekleede jas, in Maastricht gemaakt, nauwsluitend om de forsche schouders en breede borst; na hem de bruid, wie hij heeft toegereikt de zachte hand; mooie vrouw in het witte zijden kleed, de blonde haren golvend onder de maagdenkrans, een bleekwit op de wangen.
Een donderend „hoera, hoera, lang zullen zij leven en in Gloria en in Gloria," aangeheven, door allen in de smidse vereenigd, waarmede ook instemmen de oude vader van Nol, Habeeks en nog twee vrienden, Roosdalers, de getuigen van bruid en bruidegom, die inmiddels ook het tweede rijtuig hebben verlaten.
Een zenuwachtig oogknipperen, tranen, die zij wegwischt met snelle hand, terwijl zij de lippen tot een glimlach dwingt, als zij de bloemen ziet,
*) Handschoenen.
60



die huideversieringen, als zij hoort die vreugdekreten, die gelukwenschen, die blijken van toegenegenheid, van vriendschap van allen.... allen.... die haar vreemd zijn.
EeD luisterrijk middagmaal bij Habeeks, ter eere van het jonge paar, met lange rede van den gastheer, waarbij hij in hoogdravende, gezwollen, van buiten geleerde zinnen de bruid dankt voor hare goede zorgen, haar ijverige toewijding voor zijn zaak, die zij tot bloei had gebracht, de verzekering, dat hij haar altijd had beschouwd als van eigen bloed, als zijn kind had liefgebad, dat hij dan ook hoopt, dat zij steeds zijn huis als het hare zal blijven beschouwen.
En de vader van Nol, de boerenknecht heeft haar op beide wangen gekust, stamelend gezegd: „dat zie noe ouch zien dochter waor en dat heer heur altied dankbaar zou blieve, dat zie zene jong hauw wille höbbe, want er zou gelukkig mit heur zien, dat veulde heer aon zien hert."
Vrienden en vriendinnen hebben liederen gezongen en allen hebben overvloedig gedronken en geklonken, hoog opgeheven de glazen vol wijn uit flesschen, waarop goudgerande, stoffige, half vergane etiquetten geplakt.
Steeds luider, harder de zegewenschkreten uit de hoog open monden, krijschender de tongen der jongen, verwarder het rammelgepraat met lallende monden der ouderen.
En te midden van dit opgewonden, luidruchtig
61



rumoer, Gretchen, steeds stil, dankend zonder woorden met slechts droeven, gedwongen glimlach voor de haar toegesproken heilwenschen, voor de liederen haar ter eere gezongen.
't Is reeds laat in den avond als zfl haar echtgenoot zachtkens toefluistert: „laten wij gaan, Nol; ik ben moe."
Als deze, gehoor gevend aan haar verzoek, opstaat, een algemeen zich verzetten; „'t waor nog veul te vreug, de lol waor d'r noe pas good in" en als Nol volhoudt in het willen weggaan, na hare herhaalde met flauwe stem gegeven verzekering, „dat ze niet meer uit d'r oogen kon kijken van moeigheid", een door den wijn opgewonden gast, die knipoogend vraagt „of et dan zoe bij hun presseerde", woorden, die luiden lach opwekken b\j de mannen, met lichte blos kleuren de wangen der vrouwen.
„Nein, nein", heeft Nol driftig geantwoord, „mè geer zeet doch wel, dat Gretchen niet mie kin, dat ze d'r ouge neet mie kin open nauwe."
„Allo dan mèr, laat ze dan mer goon" heeft Habeeks aangeraden; „ze heet toch effektief ene lange, vermeuiende daag achter de ruk, 't erme keend."
„En waat heur dan nog wach", dezelfde grappenmaker.
Nog tal van warme, stevige handdrukken, prangende omhelzingen met herhaalde heilwenschen voor hun toekomstig geluk, als het jonge paar het gastvrije huis verlaat naar eigen woning. De
62



arm zwaar drukkend op den zijnen, haar lichaam steunleunend tegen zijn schouder, stapt zij voort met afgematten tred, naast hem, slechts flauw, schier onhoorbaar beantwoordend zijn vragen: of ze zich goed had geamuseerd, of ze niet vond dat de kameraden, de smidse mooi hadden versierd en of ze niet vond, dat Habeeks zich als een royale patroon had laten kennen.
Eindelijk, eindelijk terug in de smidse, in hun kamer ook met groen en bloemen versierd door de vrienden.
Toen een neerzijgen op een der stoelen, een uitbarsting van snikkend huilen, 't diep gebogen hoofd verborgen in haar handpalm.
„Jezus Maria, Gretchen... wat heb je... wat heb je?"
Geen antwoord; slechts nieuwe hoksnikken.
„Gretchen... Gretchen... wat is er dan toch... je hebt d'r toch geen spijt van, dat je mij genomen hebt."
Slechts een ontkennend knikken.
„Niet... serieus niet... maar wat dan wel... waarvan zoo opeens dat verdriet?"
„Och, laat mij Nol; laat mij maar uithuilen," stamelt zij eindelijk door haar tranen — „'t is niks... niks."
„Jawel Gretchen... jawel, zeg het mij: is 't soms mijn schuld; heb ik iets gedaan, wat niet goed was?"
„Nee Nol. Jij niet."
63



„Ik niet!... maar wie dan wel... wie heeft je dan wel iets gedaan?"
Een kort, ongeduldig schouderophalen.
„Wil je het mij niet zeggen Gretchen, wil je dan hebben, dat ik, nu je man, mijn vrouw laat affronteeren, God weet door wien?"
„Och Nol" terwijl zij langzaam de tranen afdroogt ... „je kunt ze toch niets doen, de menschen, die mij beleedigd hebben."
„Dat zou ik wel eens willen zien... zeg maar eens wie het is, noem ze maar" terwijl zijn vuist driftig op de tafel beukt.
„Och waarom, waartoe zou het dienen, als ik je zeg, dat je ze toch niks zoudt kunnen doen... en dat ik het ook niet zou willen hebben/'
„Hoe... wat... jij zoudt het niet willen hebben — hoe moet ik dat verstaan?"
„Nu dan, m'n eigen vader, m'n eigen broers zijn het, die mij beleedigd hebben, begrijp je 't nu?"
Een diepe stilte; slechts een lang haar aanstaren met wijd open, strakke oogen.
Eindelijk zachtkens, lispelend, als bang voor zijn eigen woorden; „en... hoe hebben ze je beleedigd... wat hebben ze je gedaan?"
„Niets, absoluut niets hebben ze gedaan en dat is juist het affront, dat ik mij zoo aantrek."
„Ik begrijp je niet Gretchen?"
„'t ls anders zoo moeilijk niet; kijk eens, al die lui, Manchy, je vroegere baas, Habeeks, mijn
64



patroon, al die Roosdaalsche vrienden en vriendinnen, behalve je eigen vader allemaal vreemden voor ons, menschen, die ons allebei niets aangaan, hebben ons gefêteerd en getracteerd, die hebben alles voor ons in de bloemen gezet en m'n eigen familie, m'n eigen vader, m'n eigen broers... niets... niets, zelfs geen antwoord heb ik gekregen op een brief, die ik, al veertien dagen na onzen eersten afroep in de kerk, hun heb geschreven... dood ben ik voor hen... dood voor mijn eigen vleesch en bloed... begrijp je nu mijn verdriet Nol, begrijp je nu ook waarom ik den geheelen dag zoo stil ben geweest, dat ik bijkans niet durfde spreken, de courage niet had om m'n lippen van elkaar te doen uit angst van mijn huilen niet te kunnen inhouden en nu," terwijl zij opstaat, zich nestelt tegen hem aan, haar hoofd tegen zijn wang drukt, „begrijp je nu ook, m'n lieve jongen, dat je hun niets, niets kunt doen."
„Je hebt gelijk Gretchen... ik kan ze niets doen... alleen zal ik ze toonen, dat ze ongelijk hebben, die... die... verd..."
„Niet schelden, Nol, op onzen trouwdag."
„Goed Gretchen, ik zal niets meer zeggen, maar wacht maar tot over een paar jaren... als wij ook rijk zijn, dan zullen wij eens zien of ze mij nog niet deftig genoeg zullen vinden.
De Eerste Mei.
* *
65



De smid Arnold Peters heeft spoedig het algemeen vertrouwen in Roosdaal weten te verwerven; men bewonderde de stoere vlijt, den rusteloozen arbeid van den jongen man, men prees allerwege niet alleen zijn deugdelijk werk maar tevens ook zijn stiptheid — „wat Peters zeet, dao kins te op aon" verzekerden de boeren.
In enkele jaren heeft hij al zijn schuld aan Manchy afbetaald, zelfs enkele dure nieuwerwetsche werktuigen kunnen koopen, die veel handenarbeid spaarden.
De huurpenningen heeft hij steeds op tijd betaald zonder ooit eenig uitstel te hebben hoeven vragen.
Een trotsch voelen in hem, als hij toevallig dien Kobus, den zoon van zijn huisbaas, zijn vroegeren medeminnaar, den schrijver van den anoniemen brief, ontmoet; hij weet, dat deze hem zijn voorspoed misgunt, zijn innig gelukkig zijn met Gretchen.
Een zekere plaagzucht, die hem drijft direkt na de Mis, naar de Wolfshoeve, den eersten Zondag na eiken termijn, waarop de huurpenningen moeten betaald worden, naar den ouden Kerkhofs, om daar met rinkelend geweld de vijffrancstukken op de tafel neer te werpen telkens verzeld van de woorden: hei is de Tausch meister Kerkhofs, bin ich neet good op tied?
„Comme toujours m'ne leeve vrund — jè, es al de lui, die in m'n hoeser woene zoe accuraat waore wie's tich, dan hauw ich mich neet te beklaoge."
66



„Ich moot er alevel ouch hel veur wirke meister" met zijdelingschen spottenden blik naar den zoon.
„Dat weit ich jong, dat weit ich, da's te ene gooie wirkman bös en zoe moot et ouch; zonder wirke is et niks gedoon in et leve; zonder wirke höbs te eigenlik gein rech um op de wereld te bestoon — mè laote veer noe mer neet goon redeneere, dao steit mich miene kop neet nao; laote veer d'r mer leever ein op drinke — waat zal et zien?"
„Ene Schiedammer meister, 't zal mich smake, ich höb sinds de leste kier, dat ich hei waor, alzoe al drei maande laank, gei droppel mie gepreuf."
„Ich begriep da's te n'em dan zuls luste: ich zal dich mèr ene wachmeister1) inschinke."
Thans het oogenblik voor Kobus om schielijk het vertrek te verlaten; hij wil niet klinken en drinken met den man, die hier komt, niet om zijn huur te betalen, zooals hij voorwendt, maar om hem te pesten in zijn eigen huis.
Weer zekeren Zondag, Nol op de Wolfshoeve.
„Jussus jong, dat deit mich plezeer da's te kumps" voegt hem de oude Kerkhofs toe.
„Zeet geer dan zoe verlege veur die paar francs?" vraagt Peters lachend...
*) Eene groote borrel.
67



„Nè jong, dat noe precys neet; daormit waor 't noe zoe neet gepresseerd, mè dao is mich get anders euverkomme." „Toch niks schlums?"1) „Da's naovenant j2) ich höb gisteren de sleutel van m'ne brandkast gebroken; 'n stuk stik nog in 't sloot; Mns dich mich dao casueel ouch aon hellepe?"
„Dat stuk dr oet hole, dat zal wel goon, da's geine kuns veur ene smeed, mè e nuije sleutel... dat zal neet zoe gemekelik goon, es geer ten minsts dee ouch van mich wilt höbbe." „Dat waor toch jus m'n idee gewees." „ Jè... jè... waat zal ich uch zekke... ich bin gehie sleutelmeker, dat is weer get gans ampaars, mè... ich zou et kunne probeere."
„De zous er mich veul plezeer mit doen smeed; ieh kin dich, ich weit, da's te ene brave, ierlike jong bös; ich vertrouw dich en dat doon ich neet eemes anders, dee ich neet kin."
„Ich zal 't probeere meister Kerkhofs, mie kin ich uch neet verspreke."
„En zou 't dan gauw veerdig zien; ich höb dao jus e paar doezend francs gekrege en die kin ich toch mèr neet zoe open en bloet laote ügke — die moote d'r in zoo gauw meugelik, zou's te mich neet in e paar daog kinne hellepe; natuurlik dat ich op e paar francs mie of minder neet zal zien, wat et kós, kos et."
») Slechts. *) 't hangt er vanaf.
68



't Is meuielik um uch dat noe al definitief te zekke, meister Eerkhofs, es ich nog neet ins weit of ich et wel kin; mè laot mich mèr beginne met het stuk, dat er nog inzit dr oet te trekke, dat is in eeder geval gauw gedoon."
Nol heeft zich reeds den volgenden morgen aan het werk begeven; hn heeft nauwkeurig nageteekend den baard van den sleutel, zorgvuldig dezen gesmeed en bijgevijld; 't beviel hem echter niet, zijn eerste werk, te grof, te ruw — een andere reeds beter, maar toch nog niet geheel volgens zijn wensen — weer een nieuwen — zoo velen, tot. luj eindelijk de zekerheid had geslaagd te zijn.
Hij heeft juist geoordeeld; de zware ijzeren deur gaat open onder zijn hand.
Met groote, wijd opengespalkte oogen tuurt Itijl naar die hopen papier van allerlei kleur, naar die bankbiljetten, naar al dat goud en zilver—jussü* Marante Deus nog, wat moet die rijk zfin, di# Eerkhofs; hij dacht niet, dat een mensen alleen zooveel papieren geld bfieen kon hebben — daar lagen zeker voor een paar honderd duizend francs bij elkaar — nou, zooveel zou hij wel nooit bijeen krijgen, zoo rijk zou luj wel nooit worden en dat zou nu later allemaal zijn voor dien schooier, voor dien lammeling, jammer, effectief jammet; daar waren d'r een heele boel, die hij het liever gunde.
Eerkhofs heeft hem met milde hand betaald
69



en tevens verzocht met niemand te spreken over hetgeen hij gezien had; ook over het maken van den sleutel moest hij zijn mond maar houden, daar had niemand iets mee van noode.
„Natuurlik, natuurlik, dat sprik es e book", heeft hij geantwoord.
* •
Peters heeft in den loop der jaren zijn werkplaats, de smidse, grooter gemaakt, uitgebreid; hij heeft zich genoodzaakt gezien om enkeleknechten te huren, die hem moeten bijstaan in zijn omvangrijken arbeid.
Zelf immer harde werker gebleven, onvermoeide arbeider van 's morgens vroeg tot 's avonds laat, enkel rustend den Zondag. Twee kinderen heeft zijn vrouw hem geschonken, een jongetge Jeangske, nu al bijkans tien jaar oud en Marieke, éen jaar jonger.
Bij de geboorte van haren eersteling heeft Gretchen haren vader geschreven; zij heeft hem verzekerd, dat zij zich gelukkig, volmaakt gelukkig gevoelde aan de zyde van baar man, dat zij nooit een braver, oppassender echtgenoot had kunnen krijgen als haar Nol, dat, als onze Lieve Heer zóó zijn werk bleef zegenen als hij tot nu toe had gedaan, zij zeker heel rijk zouden worden, hun zoontje een goede, deftige opvoeding zouden kunnen geven, dat deze nooit een ambachtsman
70



zou behoeven te worden, dat ze hem alles zouden kunnen laten leeren, waarvoor hij genieigheid zou hebben, al had hij zijn zinnen gezet om op studie te gaan om dokter of advokaat of officier te worden — 't zou er allemaal met op aankomen, dat de grootvader zich dus nooit over zijn kleinzoon zou hoeven te schamen, dat hij er zelfs trotsch op zou mogen zjjn en of hij nu toch niet eens wilde overkomen om haar kind, zijn kleinkind te bewonderen, want 't was een pracht van een jongen; 't zou haar toch zooveel pleizier doen; zij bad er eiken dag voor, dat ze hem toch nog weer eens mocht zien, haar eigen vader, die altnd tot aan haar huwelijk zoo goed voor haar was geweest en dien zij altijd zoo liefhad gehad en nog lief had en ook Nol zou het zoo prettig vinden hem te kunnen toonen hoe goed het hem ging en hoe gelukkig hij was met znne dochter.
Deze brief werd beantwoord door een harer broers, dat vader heel erg ziek was, dat zü echter niet hoefde over te komen, omdat hij toch niemand meer kende en dat hij zelf en ook zün broer nog immer hetzelfde dachten als vroeger, op eene ontmoeting derhalve niet gesteld waren, zoolang zij bij dien man was.
Enkele dagen later ontving zn werkelijk het bericht van zijn dood; ook ditmaal met vermelding, dat het niet noodig was, dat zij en haar man overkwamen ; zn konden zich die moeite en kosten
71



besparen, als zij maar ingesloten op gezegeld papier geschreven stuk wilden teekenen, eerst zij, dan haar man, waar de potloodkruisjes stonden; 't was een volmacht voor den notaris om haar bij de boedelscheiding te vertegenwoordigen; zü moesten niet al te groote verwachtingen omtrent de erfenis koesteren; vader had wel altijd een goede bezoldiging genoten van de mün, maar — daar hg zijn kinderen een goede opvoeding had laten geven, waarvan zn" nu de vruchten plukten — nooit veel kunnen sparen; hij wenscht haar geluk, dat — zooals bleek uit haar schrijven — zü daar geen rekening mee heeft te houden, dat zij dus ook wel veel geld konden kapitaliseeren en het haar dan ook onverschillig zou zijn hoeveel zij uit den boedel zou krijgen; ze zouden het haar toekomend deel in elk geval eerlijk overzenden.
Zij verfrommelt den brief met driftige hand, werpt neer als verkreukelde prop, dat papier, dat vuile vod.
Zelfs bü den dood, bij het lijk van hun vader hebben zij nog uiting moeten geven aan hun haat tegenover haren Nol — hoe is het in Godsnaam mogelijk, dat iemand zoo hard, zoo wreed kan zijn — bah, dat zün geen menschen met een ziel en die verbeelden zich dan nog, dat zij zooveel hooger staan, dat zij zich zouden encanailleeren door met hen aan dezelfde tafel te zitten, zamen met hen te treuren over den dood van hun vader.
72



Geheel anders is het geweest bij het sterfbed van den ouden Peters.
Niettegenstaande het herhaald aandringen van Nol en van haar zelve heeft de vader immer geweigerd zün armzalige hut te verlaten, zijn intrek te nemen in hunne woning.
Neen, heeft hij steeds geantwoord, in dat krot is hij geboren, hij is er groot geworden, lüj is er in getrouwd, zün kinderen zijn er ook allen geboren, zün vrouw is er in gestorven; hij zal er ook in sterven.
Zij was een engel voor hem, dat Gretchen van zün Nol — daar niet van — 't is waar, een beetje dankbaar mocht ze hem ook wel zjjn, want z'n jongen was goed voor haar; zonder hem zou ze 't nooit zoo hebben als nu, zou ze niet in dat mooie huis wonen, niet zulke fijne kleeren dragen, niet eiken dag vleesch en eieren kunnen eten, zooveel als ze lustte, haar kinderen zou ze niet kunnen laten rijden in zoo'n duren wagen, met gommelastieke banden onder de ijzeren wielen; 't was toch ook heel iets anders zelf eigen spul te hebben dan voor winkelmamsel te moeten spelen, iets anders je eigen baas te zijn dan ondergeschikte.
't Deed hem pleizier dat alles te zien, teeken, dat het hun goed ging, maar daarin te leven, altijd daar midden in te zijn — neen, dat zou hem niet lijken; luj zou zich geneeren met z'n kaal versleten buis, met z'n gerafelde broek, met
78



z'n boerenpet op z'n kop bij al die rijkdom en deftigheid — als zn hem kwamen opzoeken, a la bonne heure, want hij hield van zijn zoon, den eenigen van al zijn kinderen, die in Roosdaal was gebleven, een beste, brave kerel, altijd goed, affabel voor hem geweest, nooit geen minuut chagrijn over hem gehad en z'n vrouw ook, 't beste wijf van de wereld, die zich nooit had laten voorstaan op haar deftige komaf, en z'n kleinkinders — je zoudt er zoo inbjjten, net perziken — en ze kwamen dikwijls, bijna eiken Zondag na de Mis en dan zorgde hij wel, dat z'n armoedzoodje er toch netjes uitzag, dat er geen stofje op de tafel of stoel lag, dat de vloer proper was gekeerd, dat er geen spinnedraadje in den hoek of aan de zoldering hing en dan gevoelde hij zich op z'n gemak, ongegeneerd, geheel bij z'n eigen zeivers — zie je dat was nou z'n grootste pleizier, daar had hij nou lol in, drie dagen voor dat ze kwamen en drie dagen, nadat ze er geweest waren.
Toch heeft hij niet kunnen volharden in dat eenmaal genomen besluit.
Eens is er een boer aan de smidse gekomen en heeft Nol gezegd, dat hij wel eens naar zjjn vader mocht komen kijken, dat, toen hn' zoo even casueel langs z'n huisje ging, hij den armen kerel heeft gevonden, achterover voor zijn deur liggend, geheel buiten kennis, dat hij hem toen heeft opgenomen, naar binnen gedragen en op z'n bed
74



gelegd, dat, toen hij wegging, hij nog niet bn z'n positieven was gekomen, dat hij alzoo geloofde, dat het niet bestig met hem ging.
Nol heeft terstond den dokter gehaald en deze heeft hem verteld, dat de oude het niet meer lang zou maken; de arme kerel was op na 't leven van hard werken en zwoegen: d'r zat geen kracht meer in, er was geen oüe meer in 4© lamp en hij mocht absoluut niet alleen blijven; hij moest verzorging hebben dag eri nacht.
Toen heeft Nol den vader gezegd, dat luj hem met een voiture zou komen halen en naar z^jn huis brengen en dat hij zich daar nou niet tegen moest opponeeren, dat hij dat niks complaisant van hem zou vinden, want dat hij daardoor zijn vrouw zou dwingen om bij hem te komen en ook den nacht te blijven en dat dat toch beroerd lastig zou zijn voor haar met haar twee kleine kinders en hij zelf, z'n eigen zoon zou hem niet zoo dikwijls kunnen zien; hij kon hem met eens verassureeren eiken dag, want 't zou hem onmogelijk zijn zoo dikwijls van z'n werk weg te gaan — dat zou hij toch wel begrijpen, niet waar ?
Jawel, jawel, dat begreep luj ook wel; 't was waar, wat hij zeide; daar viel niks tegen te redeneeren, maar 't was toch niet noodig, dat Gretchen of hij eiken dag bij hem zouden komen — niet, dat mj het niet pleizierig zou vinden — dat wist Nol wel beter, nietwaar, maar zoo exigent zou hij niet durven zijn.
75



„Zoo vader," heeft Nol hem geantwoord, „en als 't nou gebeurt, dat je in eens veel erger wordt, wie moet dan den pastoor gaan halen of maak jij je d'r niks uit om zonder Sacramenten te sterven?"
„Ja, dat wel, hij was altijd een Christenmensch geweest, altijd z'n plichten trouw nagekomen; hij zou ook gaarne als Christen sterven."
„Nou dan, als dat dan zoo is, wat heb je dan nog te reclameeren vader?"
„Ik zal me gegeneerd voelen, Nol, 'n simpele boerenknecht en dan opgepast door zoo'n deftige vrouw als die van jou."
,,Allo, allo vader, houd op met dien bazel, Gretchen is nu ook jouw dochter en daarmee is alles gezegd en nu redeneeren wij d'r niet langer over, nou ga ik sebiet e voiture halen en jij gaat mee hoor."
De goede zorgen, de teedere verpleging hebben het léven van den ouden Peters niet kunnen redden.
Na enkele weken is hij gestorven, omringd door Nol, door Gretchen, door z'n oudere zoons met hunne vrouwen, door z'n dochters met hunne mannen, allen eenvoudige ambachtslieden, boerenknechten en meiden.
En allen hebben samen gebeden voor het zieleheil van den doode, samen hebben zij beweend den eenvoudigen, nederigen man, den trouwen, liefhebbenden vader.
76



De broeders hebben hun zuster de hand gedrukt, vast, stevig; de vrouwen hebben haar gekust, uitend zonder woorden hun dankbaar-zijn voor de vriendelijke hartelijkheid van de deftige vrouw tegenover hen, de simpele boeren en boerinnen.
En op dit oogenbük ziet Gretchen duidelijk de gestalte van haar eigen broers bü het lijk van haar eigen vader... zonder haar... en knellender de handdruk, die ook zü de mannen geeft, inniger haar kus aan de vrouwen.
•
Nog anderen zün heengegaan in den loop der jaren.
Manchy heeft slechts enkele jaren mogen genieten van zijn rust; ook Habeeks is gestorven; de mooie bloeiende zaak is door diens erfgenamen aan een vreemde verkocht.
De oude Kerkhofs is hun spoedig in het graf gevolgd. Gretchen is erg geschrokken als zü diens dood heeft vernomen.
„Nu zullen wü wel niet lang meer hier kunnen wonen" heeft zü angstig gezegd — „die Kobus zal ons wel gauw op straat zetten en waar moeten wü dan naar toe; waar vinden wü dan zoo gauw weer een smederij?"
„Wees daar maar niet bang over vrouwtje", heeft Nol haar geantwoord; „ik heb pas een nieuw
77



contract met den oude gemaakt voor tien jaren en dat moet de zoon houden — daar kan hij niet van af — daarvoor ben ik al bij een advocaat geweest — en wat daarna gebeurt, daarover moeten wij ons maar met den kop breken — ik hoop, dat wij dan binnen zijn."
En inmiddels steeds grooter, wijder de kring, waarin zijn klanten wonen, hooger de stapeltjes thalers en vijffrancstukken in de achterste la van de mooie chiffonière, die h\j expres als bewaarplaats voor z'n schatten voor een prikje had kunnen koopen op een vendutie in deftig huis.
Een kinderlijk genot, een uitbundige vreugde, wanneer Nol en Gretchen des Zondagsavonds, als de kleinen reeds in bed zijn, zitten voor de tafel, waarop een kan bier, een stuk vla of mik, tellend, hertellend de zilverstukken, de grosschen en pfenningen, deze week verdiend; een gejuich bij het zien van een bankbiljet.
a'tls weer goed gegaan, vrouw; wij kunnen weer content zijn; als dat zoo continueert dan zal het zoo lang niet meer duren, dat Jeangske en Marieke rijkeluiskinderen z\jn."
„Dat heeft den tijd nog Nol; zoo ver zijn wn nog niet, op geen stukken na."
„Je hebt gelijk vrouw; zoo ver zijn we nog niet en 't zou ook niet goed z{jn; we zijn nog
78



allebei te jong om niks te doen te hebben en we zouden het ook niet willen, hè — ik tenminste niet, al was de heele kast ook stikkend vol met bankbiljetten; we hebben allebei nog veel te veel pleizier in 't werk — wat jn vrouw?"
„Ja... wat zal ik je daarop nou zeggen Nol — pleizier in 't werk heb ik ook — dat gaat er zoo opeens niet uit, maar zie je daar valt zoo weinig voor me te werken, nu de kinderen me niet meer zoo noodig hebben, nu ze al naar school gaan. Als het huis is gedaan en het eten gekookt dan kan ik soms uren zitten met m'n armen over elkaar en dat gaat me niet Nol — dat gaat me met, dat chagrineert me, dat niks doen ben ik nooit gewend geweest.
Zie je Nol, ik zou zoo graag van al dien vrijen tijd proflteeren, ook iets in 't laadje brengen en zoo lang ik m'n oogen in m'n hoofd heb en m'n armen aan het lijf voel ik mij daartoe in staat."
„Wat wil je nu eigenlijk met dat alles zeggen Gretchen; ik kan jou toch niet als knecht in de smederij gebruiken?"
„Neen natuurlijk niet,, daar zou niet veel van terecht komen, als ik met die hamers moest werken, maar ik heb iets anders geprakkeseerd."
„Nou, laat eens hooren, daar ben ik benieuwd naar."
„Ik heb de vorige week in het advertentieblad
79



gelezen, dat het huisje van Bovens naast de smederij publiek zal verkocht worden — zie je, heb ik toen bij me eigen gedacht, dat zou nu net iets voor ons zijn, dat moesten wij koopen."
„Zeg Gretchen, neem mij nou niet kwalijk, maar is het wel recht goed met je — waarvoor zouden wij dat koopen — de smidse is toch groot genoeg en ons huis ook?"
„Je vergeet Nol, dat het huurcontract over enkele jaren vervalt en zal Kobus 't jou dan nog willen verhuren?"
„Daar ben ik nou niet meer bang voor; ik heb er altijd voor gezorgd, dat hij altijd precies op tijd z'n duiten krijgt, laat hem nou maar eens zien, dat hij een anderen zoo prompten betaler krijgt en zooveel liefhebbers voor een smederij zün er ook niet, dat huisje van Bovens hebben wij alzoo niet noodig — 't zou geld wegsmijten z^n."
„Toch niet Nol — toch niet."
„Maar wat heb jij dan toch in je hoofd Gretchen?"
„Dat zal ik je nou eens klaar en duidelijk expliceeren; wij koopen dat huisje en dan begin ik er een winkel in, net als die van Habeeks; de brave man is nu toch dood en voor die vreemden heb ik mij niet te geneeren om tegen hen te concurreeren — ik weet waar hij al de goederen kocht, ik ken de goedkoopste adressen, ik ben altijd een goede verkoopster geweest, en misschien zouden d'r ook wel veel Roosdalers by
80



ons komen vanwege de vroegere vriendschap; ze mochten ons allebei nog al graag lijden, al zeg ik het zelve." „Da's waar."
„En op de vreemden, die zomers hier komen, daar reken ik ook op; ik verzeker je, dat Habeeks daar elk jaar een aardige duit aan verdiende, en zie je, zoo zou het mes van twee kanten snhden, jij in de smidse en ik in den winkel en wat wij verdienen allemaal bijeen in 't laadje."
„Je bent een pienter wijfje, dat moet men je nageven."
„Alzoo afgesproken hè, wij doen het; wij koopen het huisje, niet waar?"
„Mij goed Gretchen, als 't maar niet te duur gaat."
„Dat zal niet, als jij je maar koescht houdt, aan niemand iets vertelt, dat wij er genieïgheid in hebben, dan zal niemand er veel geld voor bieden."
Enkele weken later is Arnold Peters eigenaar van het huisje van Bovens en heeft Gretchen feestelijk, met veel lichtglans haar winkel, geopend.
Haar verwachtingen zijn niet beschaamd; de vroegere vrienden en vriendinnen, nu ook vaders en moeders, bewnzen haar niet te hebben vergeten, zijn haar trouw gebleven.
81
De Eerste Mei. 6



Weldra is haar winkel een der meest beklante zaken van Roosdaal. Boven de deur prijkt een lang uithangbord, waarop in groote letters „Peters— Deutzmann."
Een fiere trots in haar, als zij die namen ziet, hun beider namen, van Nol en van haar; zij gluurt er naar met glunder oog, met tevreden, blijden glimlach, telkens bij het gaan der enkele stappen uit hare woning naar den winkel; zij bewondert de hooge stapels stoffen, door haar zelve voor de spiegelruiten gestapeld; zij geniet van haar eigen smaakvol schikken der kleurige linten te midden der witte, fijnbewerkte kinderkleedjes. Een drang in haar om in haar handen te klappen, te dansen van vreugde voor haar eigen arbeid.
• •
Een koude Novemberavond.
Witte huizendaken, hoog en laag naast den blauwigen kerktoren, donkere kegel, te midden van de sneeuw, warrelend uit de wolken, als zwarte golven rollend langs den hemel.
De groote vijver van het kasteel, bedekt met witbemantelde ijslaag, zwart bevlekt door enkele kraaien, de koppen vast geduwd tegen de borstvederen.
De kale, naakte takken, de beenderarmen der skeletboomen, buigen onder den zwaren donsvracht.
82



Puntige ijsdolken, gehecht aan de dakpannen en vensterkozijnen. Achter de ramen, hangende lichtblokken in het zwarte nachtduister, een enkele maal een wazige schim; 't geprevel van rozenkrans biddende monden, de eenige teekens van menschelijk leven.
Een snerpe, snijdende vlaag van Noordenwind als een rilsiddering door de natuur; de droge aan nog vezelstengeltjes gehechte dorre bladeren ritselklapperen; de takken kraken; de heesters buigen omlaag, hunne kruinen vegend over den witten grond; de sneeuw stuift op in razenden drift, in woest gefladder warrelend naar alle kanten door de lucht; de vensters rinkelen, trillend in de houten omlijstingen.
Erger, onstuimiger, loeiender het windrumoer, dat van de heuvelen komt aanzwellen met bange sissende fluitgeluiden; nu breken de takken af met knetterend gekraak en slingeren draaiwentelend door het ruim; dakpannen ploffen neer, gruisverpletterd op straat en in de huizen de stilte van den dood; geen biddend stemmengezoem meer; geen lichtglans achter de neergelaten venstergordijnen.
Eensklaps een flauw, roze schijnsel in den roetzwarten nacht; enkele vonken, woest voortgejaagd door den immer gierenden orkaan; een kort geknetter en dan meer, oneindig veel meer, duizenden van die nietige, goudfonkelende puntjes, dansvliegend omhoog, verlichtend met helderen gloed het donkere sneeuwgordijn.
83



Dunne, spitse, blauwe kronkelende vuurtong; weldra grooter, hooger, breeder, de punt roodgeel ; andere vlammen wringen opwaarts, schuiven voort, naderen elkaar, vereenigen zich tot één reusachtig gloeiende zuil; de gesmolten sneeuw stroomt in snelle beken omlaag door de pannengleuven.
„Brand, brand," woest angstgeschrei, wanhoopskreet uit een venster; „brand, brand," andere stemmen uit andere huizen; deuren, die openknarsen, klompen, die klepperen op straat; „brand, brand bij de smeed" harder, krijschender het gegil van de dorpelingen, die komen aanhollen, voortduwend het gebogen lijf tegen den bulderenden storm.
De bloote voeten in de pantoffels, de beenen slechts bedekt met de broek, de borst nog bloot onder het hemd, heeft Nol Peters zijne kinderen uit hunne bedjes gerukt, getild op zijne armen en is met hen op straat gesprongen, onmiddellijk gevolgd door zijn vrouw.
Ben oogenblik blijft luj staan, verdoofd, plompstijf op de looden beenen, met lamheid geslagen, als zijn groote, krankzinnig wilde oogen het pas gekochte huisje aanschouwen, de winkel van Gretchen, slechts één bewegende vuurkolom, spuwend, uitbrakend de sissende, knapperende kolosvlammen.
„Pakt em de keenders aof, erm schaöp, briagfc Gretchen vort" enkele vrouwen en tegelijkertijd
84



trachten zij uit de armen van den vader de kleinen te rukken.
„Waat — waat wilt geer" niet beseffend in zün stomme dofheid.
„Mè Peters, laot de keender toch los, zuuste dan neet, dat ze biekans naakt zien, dat ze mörge doedkrank zulle zien mit zoe'n kaai."
„Jao, jao da's woer, dao höbt geer geüek in, bringt ze mer vort en m'n vrouw ouch, bringt ze vort."
„En dich Nol, gank dich ene jas aontrekke" een zijner buren.
Hy hoort het echter niet; door hunne stemmen gewekt uit zijne verdooving, ijlt luj naar de naastgelegen smidse, grijpt den hamer en verbryzelt met enkelen slag een der nog niet door den gloed gesprongen straatvensters.
Hij wü binnendringen om te redden, zooveel mogelijk, de stapels goederen, duizenden waard, al zün spaarpenningen van zooveel jaren — bolzware rookwolken, die hem terugduwen; nieuwe poging—weer stormt hij voort, bedekkend het gelaat met de handpalmen, bukkend het geheele üjf, maar weer werpen ze hem terug de rookende massa's, die hem dreigen te verstikken; toch versaagt bij niet; 't is allemaal van Gretchen; haar goed, dat daar verbranden zal, als luj het niet redden kan en weer voort, de oogen vast dicht genepen, de mond gesloten, de lippen vast op elkander geperst — te vergeefs, slechts enkele
85



stappen — een nieuwe rookende, dampende golf, die hem tegenslaat; hij kan niet meer ademen; zijn ooren, zijn oogen, zijn neus zijn vol van den verstikkenden walm.
Dan op eens een ontzettend gekraak, als doffe donderslag; het geheele dak is ingevallen, tegelijkertijd vlammengevaarten, voortgezweept door den orkaan, die warrel-vliegen naar de smederij.
Ook deze weldra in brand.
En weer Peters, die zich wil storten in zijn nog niet door de vlammen aangegrepen werkplaats.
Mannen, die hem tegenhouden met forsche armen „mè bös te noe gek Nol" een hunner „dao kin toch niks verbrande, 't is toch alles van iezer".
„Jao ... jao ... van iezer... van iezer... mè de hamers... de blaosbalk."
„Allé ... allé, daoveur allein geiste toch neet riskeere, dat et daak dich op dene kop valt."
In de verte het geluid van paardengetrappel, het geratel en gerammel van snel naderenden wagen.
„De brandspuit, de brandspuit" schreeuwende stemmen.
„Goddank de brandspuit — 't waor tied, nom-de-domme."
Tal van rappe handen, die de paarden ontspannen, anderen, die de buizen in de putten leggen, weer anderen, die de slingers grijpen, pompen met snelle lijfbuigingen.
86



Weldra de eerste straal, die, smal nog, nauw den schokkenden muur bevochtigt.
Goddank" uit enkele kelen en krachtiger, sneller het op en neer der armen, der rompen.
Andere mannen, die ter hulp snellen, die de vermoeiden aflossen, hunne plaatsen innemen.
Flauwer, zwakker, kleiner allengskens de vlammen, die geen prooi vinden in de smidse, machteloos de ijzeren werktuigen te verslinden.
Nieuwe moed, die allen bezielt; driftiger, doller hun werken; arbeid van reuzen in hun strijd tegen het verdelgende vuur.
Ze winnen, winnen; niet lang meer, als nog slechts sissende, blazende rookpluimen, waarin enkel nog eenige gouden stipjes glinsteren.
# * *
Een treurige, droeve morgen den volgenden dag.
In starre onbeweeglijkheid staan Peters en zijn vrouw voor de verbrokkelde, bruingeroosterde muren zonder dak; hij, bleekwit, de handen in de zakken; zij tegen hem leunend, snikhuilend in droef gekerm.
Zonder een enkel woord staren zij naar die ruïnes, die puinhoopen, waarin hun schatten begraven, hun rijkdommen, hun loon van noesten arbeid en vlijt van vele jaren.
Aan den gevel, schuin, als vod neerhangend het bord met hunne namen — de trots, de
87



hoogmoed van Gretchen — nu niet meer leesbaar, slechts enkele schilferige, geblakerde streepen.
Te midden van den chaos der neergestorte steenen en dakpannen enkele rollen laken, geheel verzengd, waarin groote gaten met nog flauw smeulende randen; een weinig verder papperige massa's wit en zwart, doozen gedeeltelijk door het vuur, gedeeltelijk door het water vernield, waarin de stinkende, verschroeide sprieten der gisteren nog fraaie veeren kleven; de stapels linten en banden in vele kleuren, niets meer dan een hoopje grijs poeder.
En alles had Gretchen toevallig pas gekocht; de verzekeringspremie was nog niet eens betaald; niets, niets zal ze dus terugkrijgen.
In de smidse wapperen, door den wind bewogen, flodderlappen van den blaasbalg; de hamers, de tangen en vijlen met verkoolde steelen, het ijzer der werktuigen, vol viesgele vochtvlekken, verroest door de sneeuw en het water.
Schrikkelijk beeld van verwoesting.
Nog immer geen woord en toch begrijpen zij elkanders voelen en denken, man en vrouw.
Weg hun geluk, weg al hun hopen en droomen; weg de luisterrijke toekomst hunner kinderen; weg hunne overwinning op die lammelingen in Pruissen, die hen hebben gehoond en vernederd; weg hun wraak, die ze reeds zagen, waarover ze zoo dikwijls spraken met blij genot.
Alles voorbij, bestaat niet meer; ze zullen
88



van voren af aan moeten beginnen; ze zjjn niet meer in staat om de kosten te betalen voor de dure, deftige scholen, waarop zij reeds lang het oog hadden laten vallen, waarvoor zij reeds het geld hadden gespaard — komt alles niks van — Jeangske zal binnen een paar jaren den vader moeten helpen, Marieke de moeder en dan zullen ze lachen, pret hebben, zich verheugen, in hun ongeluk, die broers van haar — want hooren zullen zq hun ramp; daar zal wel weer een anonieme brief met drukletters geschreven worden, daar zijn zij zeker van.
„Kom Gretchen, laten wij maar naar binnen gaan; wij kunnen d'r toch niks aan doen en verdikkeme nog, ik krijg 't op eens zoo koud" terwijl het geheele üchaam huivertrilt. „Kom maar mee", zijn arm slaande om haar middel.
Willoos laat zij zich voortslepen tot in hun kamer van het door den brand gespaard huis.
Toen weer een uitbarsting van nieuwe hoksnikken.
„Huil nou maar met Gretchen," zachtjes leggend de hand op haar schouder; ,,'t geeft immers toch niks."
,,'t Is nujn schuld, Nol; ik had je dat niet moeten vragen van dien winkel, dan was er niks gebeurd," stottert ze.
„Neen Gretchen, 't is mijn schuld, mijn eigen stomme schuld, ik had moeten bedenken, dat het gevaarhjk is zooveel fijn en brandbaar spul
89



vlak naast een smidse; hoe licht had er niet een vonk in kunnen vliegen, zooals nu ook zeer zeker gebeurd is — dat had ik moeten weten — daarvoor ben ik smid — daarvoor ga ik eiken dag met vuur om — dom van me Gretchen, maar laten wij daarover ons nou niet nog beroerder maken; 't is gebeurd en of jij en ik nou allebei zeggen, dat het onze schuld is, 't helpt ons niks, 't brengt ons geen stroospier verder, daar bouwen wij de boel niet mee op." —
„ Sapristi, wat heb ik het koud"; nieuwe rillingen, die over hem glijden, de tanden klapperen, de schouders schokhuiveren, 't voorhoofd brandgloeit; een looden slaapgevoel drukt zijn oogleden ter neer.
,,Ik ben niet goed vrouw; ik ga maar wat in bed liggen."
„Wat heb je dan," met angstigen schrik.
„Zoo koud, och God in eens zoo koud; ik geloof, dat ik de koorts heb; 't zal morgen wel weer beter zijn, als ik het maar eerst weer wat warm heb."
# *
't Is den volgenden morgen niet beter.
Een scheurend gerochel uit de droge keel; een geheel zwak, krachteloos zijn, dat hem belet de armen en beenen te bewegen; 't is hem onmogelijk om op te staan.
De ontboden geneesheer bevindt een hevige longontsteking.
90



„Zal het lang duren", vraagt Peters met hakkelende, bevende stem.
„Dat kan ik je niet direkt zeggen," het ontwijkend antwoord.
„Wat mankeert me dan dokter?"
„Je hebt een hevige kou opgeloopen, maar dat is toch ook wel je eigen schuld, Peters."
„Waarom mijn schuld?"
„Wel, ik heb je van nacht gezien met niks als een hemd op je bloote lijf en dat bij zoo'n kou."
„Ik moest m'n kinders toch uit het huis dragen, ik had geen tijd om iets aan te trekken."
„Ja... ja, dat laat zich begrijpen."
„Zal het lang duren, dokter?"
„Dat kan ik je nou zoo direkt niet zeggen," zooals ik al zooeven zei.
„Ik mag met lang ziek zijn, docter, hoor je; ik moet weer gauw aan het werk, geld verdienen voor m'n vrouw en kinders, die nu ook niets meer hebben; ze moeten toch eten; 't mag met lang duren, onmogelijk, hoor docter.
Ja, maar, dat zal toch zoo heel gauw niet kunnen gebeuren, dat je weer aan het werk gaat; het dak moet toch eerst op de smidse.
„Neen, neen, zoo lang kan ik niet wachten; ik zal nnj in dien tijd ergens als knecht verhuren; iedere smidsbaas zal mij graag hebben, daar ben ik niet bang voor; ze kennen mij tot twintig uur in de contree; ik moet, ik moet weer gauw beter zijn, hoor je, docter?"
91



„Ik zal alles doen wat in mijn macht staat, meer kan in je niet beloven Peters."
„Asjeblieft docter, asjeblieft, doet toch uw best, voor m'n vrouw, m'n kinders."
Het is al lang geleden, maanden, en nog heeft Peters het bed niet kunnen verlaten; hij heeft den arts gebeden, gesmeekt hem nu toch gauw beter te maken; gevloekt, geraasd, telkens als deze zich had verwijderd, hem uitgescholden voor stommeling, die niks kon, niks wist, voor gauwdief en afzetter, omdat, hij hem zoo lang ziek hield, alleen maar om hooge rekeningen te kunneD schrijven en tegelijkertijd woedend, als hij hem een enkelen dag niet bezocht — dan was hij een kerel zonder hart, zonder compassie, die het niets kon schelen of z'n vrouw en kinders honger leden.
* *
Uit zijn venster heeft hij gezien, dat de metselaars weer bezig waren de muren van de smidse op te bouwen; over een paar weken zullen de leidekkers al met het dak kunnen beginnen. Toen heeft Gretchen op zijn halstarrig aandringen nieuwe stelen in de hamers laten zetten bij den timmerman, Hari Curvers; die zou hem zeker
92



niet te veel opschrijven en ook wel wat geduld willen hebben; daar waren zij vrienden voor, al jaren lang — alles moest klaar zijn, dat hij weer direkt zou kunnen beginnen, zoo gauw als hij weer gezond was.
Zij heeft ze bij zijn bed moeten brengen, de mokers; hjj heeft een paar keer getracht ze op te tillen met de sidderende hand, maar 't is hem niet gelukt; 't is hem onmogelijk geweest met z'n geraamtevingers, met z'n slappe futlooze spieren.
Het gezicht is lijkwit geworden; 't hoofd is voorover gevallen in de wijd open handen en hij heeft gesnikt, uitgekreten zyn diepe smart, zijn bange angst.
„Wat heb je Nol" heeft Gretchen hem gevraagd, terwijl zij haar wang duwt tegen zijn kaak, haar hand op zijn schouder legt.
„Wat... wat moet er van ons worden" heeft hij gestameld uit gesmoorde keel, zonder het hoofd op te heffen, zonder haar te durven aanzien.
„Nou kerel geduld... 'n beetje geduld; 't kan alles niet zoo gauw."
„Neen Gretchen, probeer nou maar niet me iets wijs te maken; ik voel het zelf wel het beste, je hebt het gezien met je eigen oogen, ik kan hem nauwelijks van den grond krijgen, dien hamer; — Jeangske is op 't moment nog sterker; 't zal nog lang, heel lang duren, voordat ik weer de oude ben van vroeger, weer mijn vorige
93



force terug heb, weer aan het werk kan gaan."
„Wacht nou maar, houd je nu toch bedaard Nol tot het voorjaar komt, tot de zon weer schijnt, dan zal jij ook wel weer gauw opknappen."
Het voorjaar, de zon, de Mei, de maand die hem steeds geluk heeft gebracht, de maand, waarin zij zijne Meikoningin is geworden, de maand, waarin hij haar zijn liefde heeft bekend, waarin hij haar heeft afgewacht aan de kerkdeur om haar te geleiden naar den Roosdaler Hof, waar hij haar heeft onthaald, waar ze samen hebben gedronken op hun toekomstig geluk, waar hij ook ruzie heeft gehad, omdat die andere hem zijn geluk niet gunde, dat loeder ... die ... Heilige Maria Moeder Gods, da's waar ook en dan met wijd opengespalkte oogen haar aanziende: „Gretchen ... Gretchen..."
„God, wat is er Nol, wat kijk je me op eens zoo aan?"
„Is de huur al betaald?"
„Ja."
„Effectief waar?" „Effectief waar."
„Waarvan dan Gretchen... wij hadden toch bijkans niks meer; 't zat haast allemaal in den winkel en we hebben toch moeten leven."
„Neen, niet alles; ik bad nog wel wat over" liegt zij, omdat zij hem niet wil bekennen, dat zij haar kleine weeldedingen, haar gouden sieraden heeft verkocht, van hem gekregen telken jare
94



bij gelegenheid van haar naamfeest, bij de herinnering van hun huwelijksdag, bij de geboorte hunner kinderen.
't Heeft haar veel leed gekost; zij heeft bittere tranen geschreid, maar 't kon niet anders... 't moest, 't moest. Nol kon niet vervoerd worden naar een andere woning, dat had de dokter pertinent verboden en eenig uitstel krijgen van dien kerel, bedelen om een beetje medelijden voor haar zieken man, ze zou het net even goed aan den duivel hebben kunnen vragen — dat had ze wel ondervonden, toen h\j den eersten keer bij haar was gekomen om de centen en zij hem antwoordde, dat zij op dit oogenblik niet capabel was om te betalen, dat hij ook maar een beetje geduld moest hebben net als de anderen, dat hij dat zelf ook wel zou kunnen begrijpen.
„Ik begrn'p niks, als dat ik mijn centen moet hebben, dat jelui anders maar moet afwachten wat er van komt," had Kerkhofs geantwoord met valschen, gemeenen lach.
„Dan zul je ze hebben, lammeling dat je bent."
„Schelden, dat mag je, daar trek ik me van jelui niks van aan, als je maar zorgt, dat de duiten er komen en bliksems gauw ook" en valscher, sarrender zjjn lachen in zijn zeker weten, dat hij thans de sterkste is, spoedig zich zal kunnen wreken op haar, die hem heeft versmaad voor dien kerel, dien boerenknechtzoon, met wien ze nu kan crepeeren van den honger.
95



Enkele dagen later heeft de bakker haar gevraagd of zij wel wist, dat ze nu al voor bijna vijftien mark bij hem in het kryt stond; bij den varkensslager een ontevreden lippentrek, telkenmale, als zij enkele reepjes spek of een paar ons ham vroeg; een verlegen rood op haar kaken, als hij met norsch gebrom haar vroeg: of hij dit nu ook al weer moest opschrijven; de eieren, die zij de laatste week had pntvangen, waren niet versch geweest en die had Nol toch absoluut noodig; niettemin heeft zij zich niet durven beklagen, geen aanmerking durven maken.
Eens een absoluut weigeren bij den slachter — hij kon haar nu niet langer poffen; hij heeft veel compassie met haar, zeker, zeker, maar zij moest toch bedenken, dat ieder zich zelve het naast is, dat hij ook vrouw en kinderen had, die ook moesten leven en hoe zou dat mogelijk zijn, als niemand betaalde, dan zou hij morgen met den dag zijn winkel wel kunnen sluiten; hij kreeg zijn beesten toch ook niet voor niks en hij moest toch ook zorgen, dat de boeren op z'n tijd de centen voor hun koeien kregen.
Toen is Gretchen naar Maastricht gegaan, naar een Jood, die vroeger wel eens bij hen was geweest, hun geld had geboden voor een oude eikenhouten kast, die Nol eens van een boer ter betaling had gekregen in plaats van geld.
Een groote som, die hn hun had geboden,
96



eerst driehonderd, toen vierhonderd, 't laatst vijfhonderd francs.
Zij hebben het niet willen aannemen, hoeveel zij er ook op verdiend zouden hebben, want wat het dien Jood waard was, was het hun ook waard.
Nu echter moest... moest het, Nol moest flink, krachtig voedsel hebben om d'r weer gauw boven op te zijn, zooals de dokter verzekerde.
Zij heeft den Jood gezegd, dat hij nu de kast voor vijfhonderd francs kon krijgen.
„Dat kan ik er niet voor geven," heeft deze geantwoord.
„En dat heb je er toch zelf voor geboden."
„Ja vroeger, da's waar" met onverschillig schouderophalen, maar toen wist hij iemand, die absoluut zoo'n kast wilde hebben, maar die heeft er nou ergens anders een gevonden — hij zelf kon er niets mee doen; 't ding zou hem maar in den weg staan.
„Wat hij er dan nog voor gaf' heeft zij gevraagd met angstbenepen stem.
Nou tweehonderd francs en dat nog wel alleen om haar pleizier te doen.
Woedend is zij heengegaan, brommend van gemeene afzetterij.
Weer in Roosdaal terug, heeft de bakker haar gezegd, dat de vijftig mark nu vol waren, dat het nou tot zijn spijt niet verder ging haar nog langer te poffen.
97
eerste mm. jr



Den volgenden morgen heeft zij de kast voor tweehonderd francs aan den Jood verkocht.
Dringender, nijpender het gebrek en de armoede; zij heeft ook al de andere meubelen in de benedenkamer verkocht, waar Nol niet kon komen, haar Zondagsche kleeren, alles wat slechts eenige waarde had.
En niemand, die haar wil bijstaan, de reddende hand toesteken.
God... God, wat worden de menschen toch anders als je arm bent! wat zijn ze hardvochtig, als je maar even wijst naar hun geldlaadje; waar z\jn nu de vroegere vrienden en vriendinnen, die vreugdeschoten hebben gelost den dag van hun huwelijk, die hun huis met bloemen hebben versierd, die altijd even hef en affabel zijn geweest, zoolang het hun goed ging; allemaal hebben ze medelijden met haar, allemaal zonder uitzondering, maar als zij hun 'n paar mark ter leen vraagt met de stellige belofte, dat zij het zal teruggeven — zoo zeker als God — als Nol maar weer eens aan 't werk was, dan geen enkele, die 't missen kon, ieder die uitvluchten wist te bedenken.
Manchy, Habeeks, ja, als die nog leefden, die zouden haar wel geholpen hebben, tenminste dat geloofde zij wel, ofschoon zij nu geleerd had, dat men eigenlijk op niemand, memand kon vertrouwen, als je in de miserie zit.
98



Zij hebben honger geleden, zij en haar kinderen; zij hebben zich gevoed met het droge, grijze roggebrood, met in beetje vet gestoofde aardappelen; zij hebben gehuisd, in de kale holle vertrekken, waarin schier geen meubelen meer; zij hebben gebeefd van koude voor den vuurloozen haard en hij heeft het niet geweten — eiken dag heeft zijn vrouw hem het stukje vleesch, de enkele eieren op het bed kunnen brengen — God en zij weten alleen hoeveel moeite en opofferingen het haar heeft gekost, hoeveel vernederingen zij heeft moeten verduren.
Eens de dokter: „nu Peters, 't gaat flink vooruit; je moet nu maar eens probeeren op te staan, wat door de kamer te loopen en als 't eens een mooie warme dag is dan permitteer ik je ook een uurtje in de lucht te gaan."
„O graag, dokter, graag — 't zal me goed doen, dat voel ik en... nu zal 't toch ook niet meer zoo heel lang duren, voordat ik weer met het werk kan beginnen — de goede tijd komt juist nu aan voor de smederij."
Steunend op den arm van Gretchen is bij den eersten keer door de kamer gestrompeld; een duizelzwakte in het hoofd; een zware loomheid in de beenen; een dof mat-zijn over het geheele lichaam, maar hij wil het niet voelen — hij wil niet.
,,'t Gaat Gretchen, zie je wel hoe goed het al gaat" en hij dwingt zich met onverzettelijke geest-
99



kracht sterk te schijnen — „je zult zien, nog een paar weken en ik ben weer de oude, dan beginnen wij weer — is de blaasbalg in de smidse al gemaakt — heb je daarvoor gezorgd? „Ja Nol" liegt zij.
„Liggen de kolen al in de hokken?" „Ja," nieuwe leugen.
„En wanneer heb je geconditionneerd, dat wij zouden betalen?"
„We hebben niks geconditionneerd; ze hebben gezegd, dat het wel zou terecht komen, als je beter was."
„Brave kerels... ja, ja, ik ken m'n vrienden; die houeu wel een beetje van ons Gretchen — als dat nu maar gauw gebeurt, dat ik beter ben .— je moet me morgen maar weer eens een hamer brengen; ik wed, dat ik hem nu al boven mijn hoofd til."
„Nou Nol, laten we dat maar nog niet probeeren — niet te veel in eens, 't zou je misschien geen goed doen."
„Je kunt gelijk hebben, maar vóór de volgende week dan toch zeker, zonder mankeeren."
En eiken dag helderder, klaarder zijn hoofd, krachtiger het uitgeputte lichaam, steviger, vaster de tred; hij loopt al heen en weer door het vertrek, zonder steun; hij heeft Jeangske en Marieke al op z'n knieën kunnen heffen, tegelijkertijd werpend trotschen blik naar zijn vrouw... of ze wel gezien had hoe sterk hij al was.
100



Mooie, warme dag, als de geneesheer hem heeft toegestaan nu eens buiten in 't zonnetje te loopen, maar zachtjes aan, zich niet forceeren en ook niet te lang, een half uurtje, langer niet.
Blij lachend schokschommelt hij de trap af — Gretchen voor hem; beneden heeft hij de deur van hun zitkamer willen openen; hij had deze zoo lang niet meer gezien, 't gezellig, huiselijk vertrek, waar hij zooveel geluk heeft gekend met z'n vrouw en z'n kinderen.
„He Gretchen, is die op slot?" na eenig vergeefsch rammelen aan den deurknop, „en waarom steekt de sleutel er niet op? waar is die?"
„Ik weet niet Nol, waar ik hem gelegd heb" en zij tracht zijn blik te ontwijken „ik zal hem straks wel vinden — laten wij nu maar eerst wat gaan loopen; 't wordt anders misschien weer te koud" steeds strak turend voor zich heen. „Gretchen je verbergt mij iets." „Och neen, wat zou ik je verbergen?" 4 „Gretchen doe de deur open." „Straks, gekke jongen, als wij terug zijn." „Gretchen, doe de deur open als je me niet weer ziek wilt maken; ik voel 't al; 't komt weer op in m'n hoofd, dat draaierige, dat lichte, net of 't leeg loopt daarbinnen — daar, achter die deur is iets gebeurd en ik wil weten wat dat is."
Toen heeft ze haar arm om zijn hals geslagen, haar hoofd geperst tegen zijn borst, uitbarstend in huilen.
101



„Nol... Nol, vraag dat nou niet... nou nog niet... later... als je nog wat sterker bent."
„Neen, nou Gretchen, nou, direkt, als je niet wilt, dat ik zóó neerval," terwijl zijn hand grijpt de trapleuning.
„Nou goed, Nol, als je het dan absoluut wilt, maar sterk zijn hoor, het je niet te veel aantrekken — 't kon niet anders — 't moest, 't moest."
Zij heeft toen den sleutel uit haar zak gehaald, met bevende vingeren dezen in 't slot omgedraaid, de deur geopend.
Lang is hij blijven staan op de wankelende beenen, de keel vol beklemde angst, starend met de matte, levenlooze oogen naar die kale, naakte muren, naar die holle, leege ruimte.
Eindelijk... diep hijgend: „Gretchen... wat is er mee gebeurd?"
„Verkocht."
„Waarom... waarvoor?"
„We moesten toch leven, de huur betalen, waarvoor de schooier ons geen uitstel wou geven, wij moesten eten, jij moest eiken dag je drankjes, je versterkende middelen hebben, zooals de dokter had bevolen."
„God, God, 't is verschrikkelijk... verschrikkelijk" heeft hij gestameld met toonlooze stem, de hand voor oogen, bang nog langer te zien dat... niets... niets.
„Breng me maar weer naar boven" na langen,
102



langen tijd; ik wil niet meer uit... ik kan niet meer."
„Zie je nou wel, dat ik geüjk had, dat we hadden moeten wachten, tot wij terug waren."
„Ja, ja" werktuigelijk, slechts hoorend klanken zonder haar te verstaan „breng me naar boven... ik wil weer naar boven."
„Nol... Nol, trek het je toch niet zoo aan: 't komt immers alles terecht, als je weer sterk en gezond bent."
„Ja, ja" in steeds niet begrijpen, „breng me naar boven."
Zij duwt het slappe, machtelooze üchaam weelde trap op, sleept hem in de kamer, waar hij in een stoel neerploft.
Plots een zwaar diep zuchten, even opheffend het hoofd en dan langzaam, moeitevol:... „Gretchen, je hebt mij toch gezegd... dat de vrienden..."
,,'T was gelogen Nol, gelogen... ja, daar moet je op rekenen op je vrienden... als je arm bent, dat heb ik nou gemerkt; stikken laten ze je, eenvoudig weg stikken."
„Verd... nog" terwijl hij den geligen perkamentvuist trilsidderend opheft; dat had ik niet gedacht van hen... lammeüngen... beroerlingen t.. en..."
„Wat bedoel je Nol?"
„Is er nog iets in huis ... heb je nog geld?"
„Niets ... niets meer."
Weer diepe zuchten; dan langzaam, zachtkens:
103



„waar is mijn zilveren horloge met ketting?"
„Die zit nog in je Zondagsche vest."
„Die moet je gaan verkoopen en nujn Zondagsche kleeren ook en ook die kast daar in den hoek; dat is allemaal samen minstens honderd vijftig francs waard — we moeten leven Gretchen, ik moet weer gezond en sterk worden en gauw, lieel gauw ook; als 't maar eens zoo ver met me is, dan komt weer alles terecht; daar ben ik niet bang voor."
„Di ook niet Nol, als je den moed er maar inhoudt..."
„Dat zal ik vrouw, verdikkeme dat zal ik ... ik wil beter worden, versta je, ik wil het en gauw ook... kijk, de zon schijnt nog even mooi als straks, laten wij maar uitgaan; 't zal me goed doen."
*
Zij heeft het horloge verkocht, de kast, de andere meubelen van hun slaapkamer; mets anders meer over, dan hun bed, een tafel en enkele stoelen, maar het doel is bereikt; wel is waar heeft hij nog lang niet zijn vorige krachten herwonnen, nog immer is hij zwak, maar toch wordt hij beter, eiken dag sterker, hij kan de hamer al optillen tot aan zijn hoofd.
„Nog één maand Gretchen, nog één maandje maar en dan... dan beginnen wij weer met nieuwen moed", heeft hij blijde uitgeroepen.
104



Een maand nog... een maand en in dien tijd vervalt de huur, dien zij niet zal kunnen betalen.
• •
Weer de nacht van 30 April.
Weer prijkt de versierde, opgesmukte dennenboom op de markt van Roosdaal, weer daar boven op den Bronberg de jonge mannen vereend, weer een luid juichen en jubelen bij elke koppeling van knaap en maagd, weer de luide, schetterende zangen, weer het eentonig getoeter van den hoorn, galmend over de vallei, weer de schoonen achter de vensters hunner kamertjes in angstig wachten op de stem van den minnaar, weer de Mei, de maand van vroolijke opgewonden dartelheid, van liefde en leven, van blijdschap en geluk.
Blijdschap... geluk... niet in het huis van Peters en zjjn vrouw. Ook zy beiden wakker, klaar wakker met groot open oogen; scherp omlijnde beelden en visioenen, die zij zien: zich zeiven vele jaren geleden, hij de Meibruidegom, zij de Meibruid, „'t schoenste koppel van dat joar," beiden rijk in weelde van innige, hartstochtelijke liefde, van verwachten en hopen op een zalige toekomst, een altijd voortdurende voorspoed en gelukkig zijn... voortdurend... 't is de laatste nacht, die zij zullen doorbrengen onder eigen dak... morgen — den eersten Mei — zullen zij bedelaars zijn; morgen vroeg zal die Judas
105



komen om de huurpenningen, die ze niet zullen kunnen betalen, want ze hebben niets meer.
Nol heeft enkele mannen, die voor zijn ziek zijn nog trotsch waren op zijn vriendschap, gesmeekt om hem te helpen, hem 'n paar honderd francs te leenen en niemand die aan zijn beden gehoor heeft kunnen geven — voor allen was het een slecht jaar geweest; allen hadden weinig verdiend; ze konden niets missen, anders graag, hoor, met het grootste pleizier, dat wist hij ook wel; ze hadden hem altijd gekend als een braven, fatsoenlijken, eerlijken en oppassenden kerel, hem altijd graag mogen lijden, maar ze konden niet, 't was hun Gods onmogelijk.
Ja Gretchen had gehjk — nu zag hij het zelve ook; arme menschen hebben geen vrienden — ze laten je stikken in je armoe — de vrinden.
Ze hebben dien ellendeling, dien Kerkhofs niet om eenig uitstel willen smeeken; zij hebben hem het genot niet willen schenken hen uit te lachen, te bespotten, als zij zouden bedelen om een beetje medelijden, hem niet het pleizier willen doen hun dat te kunnen weigeren met den plagenden, sarrenden lach in dat valsche, gemeene gezicht, zooals de laatste keer, toen Gretchen hem gevraagd had om eenig geduld.
Zij zijn weggegaan, vrijwilhg, zonder dwang, de ellendeling zou dus nooit kunnen zeggen, dat hij hen d'r uit had gezet — zij hebben hun intrek genomen in de hut, waarin Peters, de vader van Nol, heeft gewoond.
106



Deze stond nog leeg, dat krot van leem en hout, met strooien dak, waarop mossen en brandnetels in weelderigen groei.
Hier hebben zij de enkele hun nog overgebleven meubelen gebracht — hun bed, die hunner kinderen, een tafel, enkele stoelen en een kacheltje — de klerk van den notaris had Nol verteld, dat hij dat gerust kon doen, dat de huiseigenaar hen daarvoor niks kon maken; 't waren zaken, waarop hij geen beslag kon leggen.
Lang hebben zij gezeten na hun binnenkomen; zij beiden en Marieke en Jeangske in dat muffe hol, vol spinnewebben, stilbewogen door den wind, welke binnendrong door de dakscheuren en vensterlooze ramen — geen woord hebben zij gesproken ; een enkele maal een diepe zucht, als hij met vluchtigen, angstigen blik keek naar die magere ingevallen gezichtjes der kinderen, naar de doorschijnende blauwige plekken boven de uitstekende kaakknobbels... armoe, honger hebben zij geleden in dat mooie huis en nu... wat zal het worden in dit krot?
God... hij moet er maar niet aan denken... hij moet maar afwachten... 't geeft immers toch niks al dat geprakkezeer.
„Zeg Nol, ik heb gehoord, dat de winkeljuffrouw van Martens, je weet wel, die de zaak van Habeeks heeft waargenomen, ziek is geworden... als ik eens ging vragen of ik haar plaats zoo lang zou mogen innemen?"
107



„Ik denk niet, dat ze je erg vriendelijk zullen ontvangen, nadat je hun zulke concurrentie hebt aangedaan."
„Ik zou het toch in elk geval kunnen probeeren, vind je niet?"
„Ga je gang Gretchen, probeer het."
„Ik zal dan maar direkt gaan en de kinderen meenemen; misschien dat ze dan een beetje meer compassie met ons zullen hebben."
„Goed, neem ze maar mee."
Lang volgen zijn blikken haar na over den eenzamen weg. Winkelmamsel... winkelmamsel... ze gaat bidden en smeeken om weer te worden, hetgeen zij geweest is, toen ze ruim tien jaren jonger, toen ze nog niet getrouwd waren — ze hebben het niet ver gebracht, met al hun werken en zwoegen.
God, God, wat is het toch onrechtvaardig, zooals het in de wereld toegaat... waarom moest het ongeluk nu juist hem treffen, die altijd een eerlijke, brave kerel was geweest; waarom moest die brand nu juist bij hem uitbreken, waarom juist in zijn huis, dat hij pas voor Gretchen had gekocht, waarom niet in het huis, waarin hij woonde, dat niet hem toebehoorde, het eigendom was van dien duivelmensch, die nu zeker van plezier z'n handen in elkaar wreef, als een gek lachte over hun ongeluk.
Waarom moest hij, die z'n geheele leven als een paard heeft gewerkt, nu arm zijn, zoo arm als een worm, z'n vrouw en kinderen zien
108



vergaan van d'n honger en miserie, terwijl die andere, die smeerlap, z'n vingers mocht blauw tellen aan de duiten, die hij van z'n vader heeft gekregen, die hem zoo maai zijn toegesmeten, zonder een vinger er voor te hebben verroerd en 't was een heele bom geweest — dat had hij zelf gezien, toen luj den sleutel voor den ouden Kerkhofe had gemaakt — allemaal papieren geld... bankbiljetten, heele stapels en goudstukken bij hopen... God, God, als hij d'r maar een paar van had, van die papiertjes, dan was hij rijk op dit moment, dan kon hij een ander huisje huren, z'n vrouw en kinders alles geven, wat ze noodig hadden, hij zelf 't beste, 't sterkste voedsel kunnen eten, tot hij weer geheel gezond was, weer zoo sterk als vroeger.
De oude Kerkhofs heeft hem indertijd dien sleutel laten maken, omdat hij wist, dat hij een eerlijke, brave iongen was, zooals luj zeide, dat hn hem vertrouwde, wat hij lang niet iedereen deed; hij had hem ook verzocht om toch vooral voorzichtig te zijn, zelf dien sleutel te maken, niemand anders d'r eenig gedoe mee te laten hebben, z'n knechten ook niet.
Nu, hij had dien raad gevolgd, de eerste geprobeerde sleutels nooit in de smidse willen hebben, altijd bg zich gehouden op hun kamer, in de la van z'n tafel — verdomme juist van deze tafel, en onwillekeurig met woesten ruk trekt zijn hand de lade open... daar liggen ze allemaal
109



nog, zes stuks — dat was de laatste, precies dezelfde als hij Kerkhofs heeft gegeven... even een schittering in het doffe, matte oog... als luj nu toch wilde... neen, neen, dat nooit, nooit van z'n leven.
Op dit oogenblik z'n vrouw, die binnentreedt; „'t is mis, de plaats was al bezet," 't eenige, wat ze uit de tranenvolle keel kan stooten.
Enkele droge aardappelen hebben ze gegeten, dien dag, de laatste... wat morgen ... gedachte, die woelt in aller brein, zonder dat een hunner ze durft uitspreken, ontwijkend eikaars blikken, bang dat vreeselijke denken met hun oogen te zeggen.
Ook dezen nacht heeft Peters niet geslapen... weer vizioenen, duidelijk, met helderen lichtglans omstraald... die bankbiljetten, dat goud... die sleutel... neen, neen hij wil niet... hij wil niet.
Hij duwt het gezicht in den kussenkuil om niet meer te zien die tot het slechte, het gemeene verlokkende beelden — 't baat niet, hooger en hooger die stapel bankbiljetten van allerlei kleuren, met allemaal cijfers d'r op... breeder die hoop van glinsterende, fonkelende goudstukken, met allemaal ronde gezichten, die hem toelachen, wenken... verd... verd... nog, en dieper, vaster het gelaat in 't kussen... te vergeefsch... wijder die schaterende gouden monden... 't is of ze spreken, eerst zachtkens, fluiterlispelend, dan harder, luider, schetterender, eindelijk bulderend: kom... kom ons halen, laat
110



je vrouw, Jeangske, Marieke niet crepeeren... kom, kom, wjj zijn toch beter bij jou dan bij dien gierebas, die ons houdt opgesloten in die ijzeren kast... kom, kom dan toch... laat ons rollen, wij zjjn toch rond, laat ons je redden, je weer kracht en gezondheid geven... 't geluk weerbrengen in je huis... kom... je kunt het immers met dien sleutel... o God, o God, dat houdt hij niet uit, dat is om gek, razend te worden... neen... neen... hij wil niet stelen, hu' wil geen gemeene gauwdief worden... die schande zal hij zijn vrouw, zijn kinderen niet aandoen... liever dood, honderd maal liever dood, dan dat zij zich voor hun man en vader zouden moeten schamen, dat zij, als zij aan hem dachten, zouden denken aan een dief en weer dat schetterboonlachen van die goudstukken... dood... dood.... ha... ha... ha... wat zal jouw dood hen kunnen helpen... zal je ze daarmee te eten geven... kleeren, dek, alles, wat ze noodig hebben ?... kom... kom dan toch, „wij" kunnen hun dat allemaal geven... niet je dood.
't Brandt in zijn keel; 't is of er om zjjn hoofd een ijzeren band met scherpe punten is gesmeed, die vaster, vaster zich schroeft om zijn slapen; 't is of hij de puntspitsen diep voelt doordringen in zijn vleesch... God in den Hemel... wat, wat moet hij doen?... Ja... ja, dat was het eenige wat hij doen kon... wat hij doen moet, wat hem verlossen zal van den duivel,
111



want die is het zeker, die hem wil verleiden, die hem een dief wil maken... hij zal de sleutels wegwerpen in de Geul bij den molen... daar is het erg diep... maar dan ook direct, dadelijk, dan is het in eens uit... dan is het onmogelijk.
Goddank, Gretchen slaapt — geen wonder; zij heeft den vorigen nacht geen oog dicht gedaan; ook de kinders slapen rustig. Zachtkens staat hij op, grijpt met bevende, tastende hand de sleutels en sluipt naar buiten.
Zoo vlug mogelijk op de nog niet krachtige beenen stapt hij voort naar de Geul.
Plots in de verte een plompe, donkere massa, de Wolfshoeve waar „hij" woont, de ellendeling, waar de brandkast staat met al die schatten — daar links, bij het hoekvenster.
Z'n lichaam trilt op de knikkende knieön en vaster, nauwer de schroefband, nog altijd om zijn hersenen, dieper de punten in z'n hoofd en onwillekeurig balt zijn vuist zich om een der sleutels, de redding, de uitkomst uit dit onnoemelijk leed.
Het is er stil; allen slapen, geen gevaar derhalve... neen... neen hij werpt zich liever in de Geul... 't zou misschien het beste zijn, als hij hen tegelijk met zich zeiven ook maar verdronk, dan waren zij allemaal uit hun lijden — 't zou eigenlijk toch precies hetzelfde zijn als nu... nu vermoordde hij ze ook door zijn niet kunnen werken, hun niet te eten kunnen geven
112



en dat lijden zou veel korter duren, 'n paar minuten maar.
O God... o God, hij is dol — 't draait, 't warrelt alles daarbinnen — 't is hem of zft'n heele kop in vuur en vlam staat, hij, de man, de vader met eigen hand zijn vrouw, zijn kinderen vermoorden, hen als beesten laten kapot gaan, zonder Sacramenten, ze voor eeuwig verdoemen... als hij dan toch maar... er zouden misschien maanden voorbij gaan, voordat die smiecht het zou merken — hij zal toch niet eiken dag die brandkast open maken, niet eiken dag al dat geld tellen, daarvoor is het te veel en... later, als hij weer aan het werk was zou hij immers alles weer terug kunnen leggen met denzelfden sleutel, waarmede hij het nu heeft weggenomen — 't zou zoo heel veel niet hoeven te zijn... 'n paar duizend francs, dat zou ruim genoeg zijn... binnen een half jaar zou hij die weer bij elkaar hebben, als ze heel zuinig leefden en dat zouden ze... dat zou hun niet veel moeite kosten na al de armoede, waaraan zij gewend waren... 't zou dan geen stelen zijn, maar alleen leenen... hij zou de interesten er zelfs bij kunnen doen, dan had hij zich niks te verwijten... maar als de verdoemeling nu eens niet zoo lang wachtte met zijn duiten te gaan tellen, als het nu eens eerder uitkwam... de diefstal, neen, neen 't was geen diefstal, 't was alleen voor een korten tijd het geld wegnemen
113
Lie eerste Mei. $



om het dan weer terug te geven... leenen, leenen... enfin 't kwam er eigenlijk niet op aan, wat het eigenlijk was, hoe het eigenlijk heette; 't mocht in elk geval niet, daar ging niks van af en zouden de marechausées dan niet direkt op hem verdacht krijgen en als ze bij hem kwamen zoeken, 't geld en de sleutels zouden vinden, dan was hij er toch gloeiend bij... maar waarom zouden zij juist op hem suspicie moeten krijgen — hij stond toch overal bekend als een braaf, eerlijk man, die nog nooit iets met de politie uitstaande had gehad en... niemand wist iets van dien sleutel, de oude Kerkhofe had hem zelf gevraagd er met geen mensen over te spreken... dat heeft hij ook niet gedaan, 't kon heel goed zyn, dat zijn zoon het zelfs niet eens wist — 't waren zulke beste maatjes niet vader en zoon... waarom, waarom zou men dan verdacht op hem krijgen?
Hij heeft wel eens gelezen, dat de gendarmen iemand in de gaten houden, die veel geld uitgeeft en waarvan zij weten dat hij het niet heeft.
Zoo stom zal luj niet zijn... zoo min mogelijk zal hij verteren, niets anders dan wat brood en spek koopen... hij kon altijd zeggen, dat hn nog wat had overgehouden — laten ze 't hem eens bewijzen, dat het niet waar is en 't geld en ook de sleutels zal luj nog voor alle voorzichtigheid verstoppen, ergens heel diep in den
114



grond en ver van zijn huis — laten zij 't daar maar eens gaan zoeken.
Neen, gevaar dat hij gesnapt zal worden is er niet — dat bestaat niet, en tegelijkertijd eenige stappen vooruit in de richting van die donkere massa.
Plots een terugtreden, enkele schreden vol bange angst — daar vlak voor hem een gedrocht, een spook, ontzachelük, schrik-verwekkend groot, dat met lang uitgestrekten arm hem dreig-wüst: „terug," „terug."
't Popelt in zün slapen, 't bonsdreunt in zijn hart, terwijl zn'n koortsoogen strak staren op die spookgestalte voor hem. — Goddank, 't is geen spook, enkel een doode boom met vooruitstekenden tak... geen spook ... geen spook, misschien eene waarschuwing, een teeken, door Hoogere Macht gegeven... misschien ... misschien, maar daarentegen zeker, absoluut zeker, dat zij dood zullen gaan, als luj nou weer teruggaat, als hij zün plan niet ten uitvoer brengt; geld leenen, alleen maar leenen van dien schurk, dien duivel, die zijn kinderen, zjjn Gretchen wü laten verhongeren, omdat zij hem als haren Meiliefste niet heeft gewüd. Allo vooruit, vooruit, nou niet langer liggen te zeuren over „doen" of „niet doen".
Doen... doen, het brood, het leven geven aan z'n vrouw en kinderen.
Eindelijk vlak voor het huis, waarin al die
115



schatten, loert Inj voorzichtig rond, doorbrandt als het ware de duisternis met z'n vlammende blikken.
Niemand, niets, alles stil, doodstil in den omtrek en hij sluipt nader en nader naar de deur; met zijn mes heeft hij spoedig het slot geforceerd — hij kent dat werk, daarvoor is hij smid. Een piepend, schuivend geknars over den drempel, als hij haar zachtkens openduwt en weer die schrik, die hem het ademen belet. .
Een langen tijd roerloos stil, luisterend met gespannen aandacht; niets, niets, geen enkel geluid, geen enkel geritsel daarbinnen; ze slapen allemaal en handtastend langs den donkeren muur schuifelt hij over den vloer, tot zijn vingeren voelen de deur van de kamer, waarin 't geld.
Even een knop omdraaien en hij is in 't vertrek ; een oogenblik later voor de brandkast; hij haalt de sleutels te voorschijn, legt ze voor zich neer op den grond — welken zal hij nu moeten hebben — vlug een lucifer aansteken — 't lukt niet — 't flauw vlammetje gaat uit; de hand heeft te sterk gebeefd; een andere, dien hij stevig vast houdt — o dat is de sleutel, dien hij hebben moet; 'n roestig gekraak en zijn hand voelt de papiertjes, de goudstukken — heele hoopen; Q-od Almachtig het geblaf van den waakhond, vlak voor het huis — een andere 'n beetje verder — hij wil vluchten, zoo gauw mogelijk; eerst dat geld, en zijn vingeren grijpen en wroeten in de
116



schatten, die tnj met volle handen in z'n zakken steekt.
Eensklaps een gedaante voor hem, flauw verlicht door matbrandende lantaarn... hij... hij verd... nog; een chaos van gedachten, die bliksemen door z^jn brein; ze zullen het dus weten, dat hij een dief is geworden; ze zullen zijn schande kennen, allemaal, het geheele dorp, gansch Roosdaal — Gretchen, Jeangske, Marieke ook; ze zullen zien, dat ze hun man en vader tusschen twee marechaussées over den publieken weg naar de gevangenis brengen... dat nooit, nooit, en zijn vuist balt zich vast, krampachtig om het nog geopende mes; hij stort zich op dat loeder, den eenigen getuige van zijn misdrijf, de eenige, die hem kan verraden... een zwakke stoot met de nog spierloozen arm en dan voelt hij klauwende, wringende vingeren om zijn nek, die het uitgeputte lichaam neerduwen met een greep, waartegen hij nog niet de kracht heeft zich te kunnen verzetten.
Dof, wazig in zijn suizende ooren dat schel hondengeblaf, dat hoog hulp roepen en schreeuwen, ras gevolgd door het geluid van klipklappende klompen en stemmenrumoer en die kerel altijd op hem, schier dichtknijpend zijn strot met die satansklauwen.
Dan licht, hel schitterend; een verbaasd gesis, een verwonderd, verachtelijk uitroepen: „Jusus, de smeed, de smeed Peters, wè hauw dat oets
117



durve denke, zoe'ne schelm, zoe'ne gauwdeef."
Tal van handen, die hem vastgrijpen, die hem sleuren naar de marechausseekazerne.
•
Peters is niet in staat geweest den volgenden morgen van de kazerne naar het station te loopen; in een rijtuig hebben de marechaussées hem met geboeide polsen naar Maastricht moeten vervoeren.
Goddank, 't was nog heel vroeg; Gretchen en de kinderen wisten het zeker nog niet, anders zouden ze wel bij hem gekomen zijn.
Hy kent ze, de huizen, de boomen langs welke hij rijdt, hoe menigmaal is hij er voorbij gekomen, als hij des Zondags wandelde met Gretchen en de kinderen — wanneer zal hij ze weer zien ? Nu weten ze 't zeker al... o God, o God, wat zullen zij denken, wat zeggen in hun wanhoop?
De eerste huizen van Maastricht, 't benauwt hem die straten vol menschen, die vensters, net oogen, die hem boos aanküken; verder, verder ratelschokt de wagen — de brug over — kon hij zich maar werpen over dat ijzeren hek in de Maas, dan was het uit, dan was hij verlost uit zijn lijden.
Eindelijk staat het rijtuig stil vlak voor den tempel der Gerechtigheid.
118



Een der gendarmes, die uitstijgt — nu hij, nog altijd met de knellende boeien om zijn polsen, onmiddellijk gevolgd door den anderen gerechtsdienaar.
Een huivering over hem, als hij dien breeden witten muur ziet, waarin, boven de hooge deur, het goud omstraalde Alziend Oog, het oog van God — 't kijkt hem ook streng, vertoornd aan, maar Hij... Hij, die allen doorgrondt, die in alle harten leest, zooals de pastoor, zoo dikwijls heeft gesermoend, — Die weet toch, dat hij niet slecht is.
Enkele wankelende stappen, de trap op; nu in de ruime corridor.
Plots de geboeide handen voor het hoofd; weer die duizeligheid daarbinnen; 't is of de breede, hooge muren nader en nader tot hem komen of ze hem zullen verpletteren, of die zware, ronde pilaren schudden op den steenen vloer of ze op hem zullen vallen, hem zullen vermorselen.
Krachtige vuisten, die zich klemmen in zijn schouder, een voelen van te worden getrokken en geduwd, 't geluid van snerpend sleutelgedraai, van rinkelend kettinggerammel; dan een eindelooze smalle gang met lage, grijze deuren, waarop zwarte cijfers.
Voor een dezer blijven zij staan; een man met gebiesde platte pet en donkere uniform opent de deur, brommend een enkel woord -hier."
119



De handen worden van de boeien bevrijd, vervolgens Injzelf met zachte stoot naar binnen geduwd; de-deur achter hem gesloten.
Alleen, geheel alleen thans in de smalle, langwerpige cel, tusschen de kale, grijswitte muren.
Een lange poos als steenen beeld; de doffe oogen in strakke onbeweeglijkheid gericht op de muren, zonder hun akelige witheid te zien; zijn overprikkelde huid voelt den koelen wind niet, die door de kleine lichtvierkanten blaast, zwart omhjst door stevige, dikke ijzeren tralies, waarlangs in kleine brokken de grijze wolken glijden.
Weer die zware loomheid over hem, net als dien eersten dag na zijn ziek worden; hij zal zoo-met-een neerploffen... maar nu geen bed, waarop hij rusten kan... daar in den hoek een houten driepoot; de hand tegen den muur schuifwankelt hij er heen; hij laat zich vallen, zwaar, log, de kin tusschen de handpalmen, de ellebogen op zijn knieën, de wezenlooze blikken in strak gestaar.
Plots een glinstering in 't oog; woest springt hij op; hij schreeuwt, klopt op de deur met bonzende vuisten — weldra de cipier, die de deur voor hem heeft geopend.
„Zeg eens kerel" met niet onvriendelijke stem „'t is dat je nu pas hier bent, dat je de reglementen nog niet kent, dat ik nog geen rapport van je zal maken, maar onthoud dat nu eens en voor altijd: zoo'n spektakel is hier niet gepermitteerd."
120



„Ja, ja" in bang gestotter „ik zal 't niet meer doen, maar ik wou graag wat vragen."
„Dan heb je te wachten, tot ik bij je kom, begrijp je."
„Ja... ja, maar zou ik niet een brief mogen schrijven aan mijn vrouw... die heb ik niet gezien of gesproken, mijn kinderen ook niet," een zenuwachtig huilstooten, die 't verder spreken belet.
Een medevoelen bij den wachter voor dien diep bedroefden man.
„Ik zal 't gaan vragen aan den directeur, maar je kalm houden, begrepen" norsch, als schaamt hij zich voor zijn eigen goedig zwak zijn.
„Ik beloof het... ik beloof het... ik zal 't nooit meer doen." Weinig later komt de gevangenbewaarder terug met enveloppe, papier- en schrijfgereedschap.
Een tevreden glimlach om z'n lippen; een herhaald stotteren: „dank, dank" en hij zet zich neer op den driepoot voor een klein grenenhouten tafeltje.
Een schokhuivering door het geheele lijf; daar boven aan op de eerste bladzyde met groote letters: „Lees dit:" daaronder „Bij briefwisseling met gevangenen mag de naam op het adres niet voorkomen: het adres is No 17, Strafgevangenis te Maastricht."
„... mag de naam op het adres niet voorkomen" prevelt hij werktiiigelijk, telkens herhalend
121



die enkele woorden, terwijl de strakke stijve oogen turen, turen naar die letters „naam... niet voorkomen ... adres No 17."
Geen naam dus meer ... geen naam ... een nummer is hij geworden... nummer 17 ... nog minder als een hond of paard, die hebben ten minste nog een naam... hij niet... een nummer ... een nummer, waaraan Gretchen moet schrijven.
Neen, neen, hij doet het niet, bij verdomt het — 't is ook niet noodig, dat hij schrijft... wat... wat zou hij haar kunnen schrijven; dat hij het gedaan heeft voor hen... om hen te redden, dat zou ze zelf wel begrijpen, haar smeeken, dat ze niet boos op hem moet zijn — daarvoor kent hij haar te goed, daarvoor houdt ze te veel van hem.
Een drang om dat papier te verfrommelen, als prop neer te kwakken op den grond, waarop staat... geen naam ... nummer 17, maar ... nondedomme, daar had hij niet aan gedacht... 't moet... 't moet, hoe zou ze anders aan hem kunnen schrijven, hoe zou zij weten, dat hij geen naam meer heeft, dat zijn adres is: no. 17, strafgevangenis te Maastricht — 't is verschrikkelijk, afschuwelijk, maar 't moet, 't moet.
Alweer dat sleutelgedraai, weer de deur, die geopend wordt, weer dezelfde wachter in zijn cel — ditmaal heeft hij toch niet geschreeuwd, geen spektakel gemaakt.
122



„Je moet even meegaan, naar den directeur." „Waarvoor?"
„Je moet je naam nog teekenen; je was straks, toen ze je binnenbrachten, daartoe niet in staat."
„Mijn naam... mijn naam... ik heb immers geen naam... alleen nog maar een nummer?"
„Geen gekheid hoor, hou die flauwe kul nou maar voor je en ga mee."
Gedwee wil hij volgen.
„Neen, zoo niet, eerst dat op je kop," terwijl hij hem een rond gelig petje overreikt, waaraan bevestigd lange neerhangende lap.
„Waarvoor dient dat."
„Da's je masker; de andere gevangenen, die je casueel mochten tegenkomen, hoeven je niet te zien."
Alzoo geen naam meer... geen gezicht... alleen nog maar een masker en een nummer... opgesloten in een steenen hol... hij bestaat niet meer... een levende doode.
De directeur, vriendelijke man, vraagt of hij de enkele voorwerpen op een tafel uitgespreid: mes, waarop nog bloedvlekken, de sleutels, in zijn zakken gevonden, biljetten en goudstukken, als zijn eigendom herkent.
„Dat mes en die sleutels zijn van mij... dat andere niet" terwijl hij angstverlegen de oogen neerslaat.
„Teeken dan maar even dit stuk, hier." Hij schrijft zijn eigen naam — misschien voor den laatsten keer, zoolang ze hem hier zullen op-
123



sluiten en hoe lang... hoe lang zal dat zijn!
En alweer de lap voor 't gelaat, terug naar zijn cel door de gangen, waarin hij andere gevangenen ziet, ook 't gezicht bedekt, ook naamloozen, ook levende dooden.
Enkele uren later een blikken ketel, welke door de opening in de deur wordt geschoven — z'n middagmaal, een groene breiachtige massa; hij eet met gulzige slokken, hij heeft honger — kon hu' Gretchen, Jeangske, Marieke ook maar iets daarvan geven, waren zij nu maar bij hem... even maar...
Wazig de eerste schemering, die valt door het venstervierkant op de grauwe muren; de straks voorbijschuivende wolken nu zwart, waartusschen een enkele gouden stip flonkert; spoedig een tweede, allengskens nog enkele, de eenige sterren der duizenden en duizenden aan het ontzachhjk uitspansel, die hij kan zien door de kleine getraliede opening, de eenige verbinding tusschen zijn hok en de wereld daarbuiten, waarin de menschen vrij zijn, waar ze namen hebben en loopen met ongedekt gezicht.
't Wordt donkerder, zwarter om hem heen in z'n kelder en tegelijk stralender, schitterender die luchtlichtjes.
Plots een gelui van scherp doordringende metaalgalm en tegelijkertijd de tegen den muur gehechte matras, welke omlaag daalt, zeker het teeken,
124



dat hij moet gaan slapen... „moet" „moet" dat kunnen ze hem niet bevelen, te slapen — was dat maar waar — ze kunnen hem dwingen te gaan liggen op dat bed; dat zal hij doen; 't kan hem niet schelen of hij zit, of staat of ligt in dezen grafkelder.
Schuifelende stappen in den corridor; de wakers op vilten pantoffels, die de ronde maken door het gebouw; eensklaps een lichtstraal door 't kleine, ronde, met glas bedekte gaatje in zijn deur, zeker een van die kerels, die zich wil overtuigen of hij zich werkelijk heeft nedergelegd; instinctmatig richt hij den blik naar de plek, van waar die lichtbundel op hem uitstraalt; hij ontwaart niets anders dan een oog, dat ras verdwijnt en dan is alles weer duister om hem heen.
Hij hoort in de cel naast de zijne een zacht regelmatig ademhalen, verder kuchen en hoesten —lijken, die ademen, kuchen en hoesten; een enkele maal een korte gil, een schreeuw, de angstkreet van een doode, die in folterende droom zich zeiven ziet, terwijl hij de misdaad pleegt, waarvoor ze hem in dit kerkhof hebben begraven.
Een eeuwige, eeuwige nacht, die pijnigt, foltert met verlammende afmatting, met geheele uitputting van het zwakke lijf.
Langzaam lodderen de zware leden over de brandende oogen dicht, maar zijn ooren blijven open voor elk geluid, voor elk geritsel.
Eindelijk, eindelijk de eerste stralen van den
125



nieuwen dag, die toch nacht zal zijn voor hem, voor allen, die met hem zijn opgesloten in het steenen gewelf, voor allen, bij wie niets levends meer is dan de herinnering aan het verleden, de angst voor de toekomst.
Weer dezelfde wachter met een dikke homp droog zwart brood — zooveel ons gewicht, volgens wettelijk voorschrift — zijn ontbijt.
„Ben je nou van plan om den Godsganschelijken dag zóó te zitten met niks te doen — zou je niet willen werken?" vraagt deze.
„Graag, graag wil ik werken, 't zal me misschien aan iets anders doen denken dan altijd aan 't zelfde, maar lang zal ik het niet kunnen uithouden; ik ben nog erg zwak."
„O wat dat regardeert, voor touw pluizen, zakjes plakken of erwten pikken ben je sterk genoeg."
„Voor wat?"
„Voor touw pluizen, zakjes plakken of erwten pikken — ik spreek toch geen Latijn?"
„Neen, maar ik weet niet wat dat is, erwten pikken."
„O, da's gauw genoeg geleerd; je krijgt een zak met erwten en daar haal je de slechte uit, die leg je ampart."
„Ja, daar zal ik wel sterk genoeg voor zijn" met spottende lippentrek.
„En je verdient er ook nog wat mee."
„Kan ik hier wat verdienen" terwijl hij heftig het hoofd opheft — „hoeveel?"
126



„O, geen rijkdommen — 'n cent of tien per dag, als je goed werkt."
Tien cents per dag — neen daar heeft luj niets aan, da's te weinig om aan Gretchen te zenden — daar kunnen ze niet van eten met hun drieën, van tien cent per dag — „en wat mag ik daarmee doen?"
„Je mag er een deel van gebruiken om een stukje boter of iets anders voor op je brood in de cantine te koopen en wat dan overblijft, dat wordt voor je bewaard; dat heet je uitgaanskas voor als je weer vrij komt, behalve als ze je levenslang geven — de levenslangen hebben geen uitgaanskas noodig, da's nog al glad hè — die mogen alles verteren, wat zij verdienen."
„Levenslang, levenslang... wat wil je daarmee zeggen," in woesten angst.
„Nou, hou je maar bedaard, da's niet op jou bedoeld, want dat zal jij wel niet krijgen; je hebt hem immers niet kapot gemaakt, alleen maar een por, die nogal flink is aangekomen, zooals ik geboord heb."
,,'n Por, die flink is aangekomen... hoeveel staat daarop?"
„Ja, kerel, dat weet ik niet, dat moet je aan je advokaat vragen, maar ik heb nou niet langer tijd om met je te kletsen, zal ik je dan maar zoo'n zak met erwten laten brengen?"
„Ja goed."
127



Hij heeft het gedaan, erwten gepikt, 'teerste werk van een klein kind, 't laatste van de oude hulpelooze vrouw, hij, voor enkele maanden nog de sterke, pootige kerel, de smid, die speelde met den zwaarsten hamer.
Uren en uren heeft hij gezeten, zoekend met scherp oog naar die vies-zwarte balletjes te midden der witgroene, ze grijpend met de vingertop om ze in de voor hem staande kom te werpen.
Een vervelend, geestdoodend werk en toch... toch zou hij 't niet gaarne missen.., hij moet opletten, z'n hersenen d'r bij houën, anders zou hij maar altijd denken aan hetzelfde, altijd aan dat zelfde.
*
Hij heeft een brief gekregen, stempel Roosdaal, met onbekend schrift op de enveloppe — Jezus wat zou dat zijn?
Met bevende hand haalt hij het schrijven uit den omslag — reeds open — de officier van justitie heeft den brief al gelezen, dezen gemerkt met zijn handteekening, wijl er niets verdachts in voorkwam, dat het epistel derhalve den gevangene kon ter hand gesteld worden; een vlugge blik op het laatste velletje, naar de onderteekening — van den pastoor en deze schrijft, dat zijn vrouw bij hem is geweest; ze had hem verteld, dat haar broers waren gekomen om haar te halen en nu had ze hem verzocht dit haren
128



man te berichten; zelve had zij er den moed met toe, omdat het hem zeker verdriet zou doen, dat zij meeging met hen, die hem altijd zoo geaffronteerd hadden — hij moest niet boos op haar zijn, ze kon niet anders, ze „moest" „moest" voor de kinders; ze kon ze niet van honger laten omkomen en dat zou zeker gebeuren, want 't geheele dorp was nu tegen hen, niemand, die hen nog iets wilde geven, zelfs geen stuk brood meer — zij begreep met hoe het mogelijk was, dat zij nu allemaal partij trokken voor dien anderen — zij was niet boos op hem — hoe had hn' zooiets kunnen denken, hoe had hij zooiets kunnen schrijven, neen zij hield nog altijd evenveel van hem, want zij wist toch waarvoor hij het gedaan had — zij zou veel voor hem bidden.
Het papier trilt in zijne hand; hij leest en herleest die zinnen; die woorden; 't is of hij elke letter in zijn hersens wil persen; zeis niet boos... hij moet ook niet boos zijn — ze kon toch de kinderen niet laten omkomen van den honger — dat is ook zijn denken geweest; „daarom" heeft hij diefstal willen plegen, zooals de rechters zullen zeggen, bijkans een moord begaan; „daarom" is zij meegegaan met de broers, die haar man hebben gehoond, beleedigd, die haar zeker nooit zouden hebben willen helpen, geen korst brood zouden hebben willen geven'
De Eerste Mei.
129



zoolang hij bij haar was... nu hoort hij weer duidelijk de woorden op het stationsplein van Roosdaal tot haar gezegd; dat, mocht ze ooit in de miserie komen, waarvan ze zeker waren, dat het eens gebeuren zou, zij toch immer nog een plaatsje bij vader of bij een van hen zou kunnen vinden, maar „alleen, alleen" loeders, loeders, hoe wisten zij dat zeker, dat zij eens met hem in de miserie zou komen... was het zijn schuld... zn'n schuld soms... afijn in Godsnaam, 't is misschien nog gelukkig, nu zullen zy tenminste niet dood gaan van den honger en later... als hij weer vrij is, weer sterk, weer kan werken, dan zal hij naar hen toegaan... dat zal nog lang duren... zeker nog een paar jaren, daar rekent hij vast op... maar Nondediu waar dan naar toe... dat staat niet in dien brief; ze hebben haar komen halen, maar waar hebben ze haar gebracht... bij hen in huis... wonen zij nog in Hochradet... in zooveel jaren heeft hij niets meer van hen gehoord en... waarom heeft zij hem eigenlijk niet „zelve" geschreven... waarom moest de pastoor dat doen... omdat zij er den moed niet toe had... hij begrijpt er niets van.
*
Ben veldwachter, dien hij vroeger nooit heeft gezien, is op zekeren dag bij hem gekomen in zijn cel, deze heeft hem gevraagd of hij
130



Arnold Peters was, geboren te Roosdaal en toen hij hierop , ja" heeft gezegd, heeft deze hem een lang stuk papier gegeven met deels geschreven, deels gedrukte woorden en cijfers, ook een heeleboel namen, die hg nooit te voren heeft gehoord — 't is zyn dagvaarding om voor de heeren van 't gerecht te komen op Woensdag 22 July met jaartal.
De veldwachter heeft hem de getuigen in zijn zaak genoemd, waarvan hn' er twee kent, den dokter en die... die, verd... waarom heeft hij hem met kapot gemaakt, dan zou hij niet hebben kunnen komen om hem zooveel als het in zijn macht was te bezwaren bij de rechters, alles te doen om hem zoo lang mogelijk in de kast te draaien, want dat zou hij, 't kreng — had hij op dat moment z'n vroegere force maar gehad, dan zou hij geen kik meer hebben kunnen geven, dan was 't nooit uitgekomen, dan zouden ze nu nog bij elkaar zijn, hij met Gretchen en de kinderen, die hadden niet hoeven weg te gaan met die broers, die hem ook zullen belasteren en uitschelden, niks dan slechts van den vader zullen vertellen aan Jeangske en Marieke.
Woensdag 22 July ... wanneer is dat... wat is 't vandaag? Is 't Maandag of Woensdag... of Zaterdag, hij weet het niet... hoe zou hij dat ook weten... elke dag is immers precies als de andere... 's morgens een homp brood, daarna erwten pikken... 's middags blikken
131



ketel met papperig eten, daarna erwten pikken ... 's avonds weer homp brood, daarna weer erwten pikken, tot de bel luidt, de stroozak wordt neergelaten ... zoo altijd, altijd, elke dag, elk uur, elke minuut als de andere; zoo van Maandag tot Maandag, altijd hetzelfde in eeuwige eentoonigheid ... hoe wil hij dan weten wanneer het Woensdag 22 July zal zijn?
Toen dien morgen de gevangenisbewaarder bij hem kwam heeft hij dezen gevraagd wanneer dat was, Woensdag 22 July.
„Da's vandaag over veertien dagen" heeft hij geantwoord.
„Dus... 't is vandaag ook Woensdag ?"
„Ja, dat komt uit."
Toen heeft hij eiken morgen geteld met bange zekerheid, de dagen ... nog zooveel... nu nog maar zooveel, voordat hij voor de heeren van het tribunaal zal komen.
Hij ziet dien dag te gemoet met benauwende angst en tegelijkertijd met brandend ongeduld — want dan zal hij weten hoe lang 't nog zal duren, voordat hij ze weer allemaal zal zien, Gretchen en de kinders.
* *
Vroeg, reeds lang voor de opening der terechtzitting, een zeldzame drukte voor het statig somber gerechtsgebouw, dat plomp, vierkant
132



hoog oprijst met zijn massalen frontgevel, ter neer drukkend als het ware de dwerghuisjes terzijde van de nauwe, opglooiende straat. In den hooggewelfden, breeden zuilencorridor een roezemoezig gegons, een gewirwar van lijven, waartusschen rustig, schier onbewogen de blauwe witgetreste bonkgestalten der marechaussees; een verward schoenengetrap, een kleergeschuifel op de kronkelende trappen; voor de dubbele deur, de toegang tot de publieke tribune, een geweldig dringen, een compacte massa, een chaos van lichamen, tegen elkaar geplakt.
De groote gerechtzaal nog leeg; holle kale ruimte, waarin slechts één enkele figuur, de zwartgerokte deurwaarder, lange strook papier in de hand. dribbelpassend heen en weer; de voor de pers bestemde banken reeds geheel ingenomen door de vertegenwoordigers der aardekoningin en enkele bevoorrechten.
Plots alle bükken op de deur, vlak tegenover hen; twee marechaussees, flinke, stoere kerels, die verschijnen — tusschen hen Peters, lijkbleek, den rug gekromd, de oogen op den grond gericht.
Angstig, langzaam gehoorzaamt hij aan het bevel van een zijner bewakers als deze, wijzend op de houten bank hem zegt: „zet je hier neer."
Inmiddels zijn nog enkele anderen binnengekomen in de groote zaal, nieuwsgierig hunne oogen wendend naar den gevangene, verwonderd, dat
133



deze zoo verlegen, zoo bedeesd is, de brutale dief, de inbreker, de moordenaar.
Een gemompel, murmelend gelispel tusschen de reeds zeer velen, dra gesust door het binnentreden van vijf zwart getabberde mannen, die zwijgend, met kalmen ernst schrijden naar de zetels met hooge leuningen achter een breede groene tafel, waarop verschillende verzegelde met dunne touwen omwonden pakken. De magistraten nemen in de voor hen bestemde plaatsen, links de officier van justitie, de vertegenwoordiger van den Staat, de strenge handhaver der wet; tegenover hem de griffier.
Op den middelsten zetel met hoogere rugleuning dan de andere, de voorzitter.
„Ik verklaar de zitting voor geopend" zegt deze snel, kort, met tegelijkertijd een zachte slag met den hamer.
Een marechaussée opent de deur, welke toegang geeft tot de publieke tribune en onmiddellijk een zware golf van lijven, rollend door de nauwe vierkante ruimte de zaal in; de eersten vooruit hollend naar de barrière, grens tusschen tribune en rechtzaal, met stootende, wegduwende ellebogen, met wringende schouders zich een plaats vermeesterend; ook hunne blikken allen starend in één richting, naar één figuur, naar hem, den misdadiger.
„Beklaagde sta eens op" zegt de voorzitter. Deze gehoorzaamt.
134



Hij vraagt nem zijn naam, voornaam, ouderdom, beroep en woonplaats, vragen met zachte, onzekere stem beantwoord.
„Ik vermaan u oplettend te zijn op hetgeen gïï zult hooren."
De griffier leest vervolgens met eentonige ratelstem de dagvaarding en andere bescheiden voor; dan weer de voorzitter: deurwaarder laat eerst den deskundige voorkomen, de andere getuigen verlaten de zaal.
Het eerst de dokter van Roosdaal.
Deze verklaart, dat hij den gewonde Jacobus Eerkhofs heeft onderzocht, dat dezen met een mes of ander scherppuntig snijdend voorwerp was toegebracht een steek, die de rechterlong had geraakt, dat er groote bloeduitstorting had plaats gehad, dat, wanneer de steek met eenige meerdere kracht zou zijn toegebracht, de dood onvermijdelijk zou zijn geweest, dat het nu ook uitsluitend te . danken is geweest aan de spoedige geneeskundige hulp, die hij heeft kunnen verleenen, dat het gevaar was afgewend.
„Deurwaarder, maak de pakken eens open."
De gerechtsdienaar heeft weldra aan het bevel voldaan.
Uit een dezer een hemd met groote bloedvlekken. „Weet u ook of dit het hemd was, dat de verwonde droeg?"
„Ja mynheer de voorzitter."
„En kan de wonde zijn toegebracht met dit mes?"
135



„Ja mijnheer de voorzitter."
„Hebt u nog iets te voegen bij uwe verklaring?"
„Neen, manheer de voorzitter."
„Beklaagde hebt gij eenige aanmerking te maken op de verklaringen van dezen deskundige?"
Slechts een ontkennend hoofdschudden.
„De volgende getuige, deurwaarder, Jacobus Kerkhofs."
Een bloedgolf stroomt naar zijn hersens, de wangspieren trillen, de adamsappel rolt heen en weer in den strot en de handen sluiten zich krampachtig te saam, als hij dien naam hoort.
Stappen achter hem, nader, nader, dan naast — voor hem, die kerel... zijn schuld, dat hij hier staat, als een boef... een dief.
De president vraagt den getuige naam en voornaam en hij antwoordt met dezelfde krakende stem als toen, dien Meinacht op den Bronberg, toen hij zeide, dat Gretchen geen Meiliefste mocht zijn, omdat zij geen Roosdaalsche was, met datzelfde valsche geluid, waarmede hij haar heeft uitgescholden in den Roosdaler Hof, toen hij hem gewurgd zou hebben, als die anderen er niet tusschen waren gekomen.
„ Zij t gij bereid de waarheid, niets dan de waarheid te zeggen?" weer de rechter.
„Jawel mijnbeer."
„Wil dan de beide voorste vingers van uw rechterhand omhoog steken en mij eerbiediglijk
liSÖ



de woorden nazeggen: „zoo waarlijk helpe mij God Almachtig."
„Zoo waarlijk helpe mij God Almachtig."
't Is een valsche eed, dien hij aflegt, want hij zal liegen om hem te bezwaren, hem zoo lang en zoo diep mogelijk erin te douwen — dat crapule.
„Vertel dan eens wat gij van de zaak weet, getuige."
En hij vertelt met vaste, zekere, ongetwijfeld van buiten geleerde woorden, dat hij middenin den nacht rustig lag te slapen, dat toen de waakhonden opeens erg begonnen aan te slaan, dat hij toen is opgestaan, een lantaarn heeft genomen om het huis te onderzoeken, dat hij in de kamer, waar de brandkast stond, een man zag, die zich dadelijk op hem had geworpen en met een mes gestoken, dat hij toch nog de kracht had gehad om zich te verdedigen, den dief bij zijn strot te pakken en op den grond te werpen. Dat hij echter wel voelde, dat hij het niet lang zou hebben kunnen volhouden; 't bloed vloeide hem tappelings langs het lijf, dat hij toen zoo hard als hij nog kon had geschreeuwd en de knechten waren gekomen, die hem hadden geholpen... meer weet hij niet — hij is toen door bloedverlies van zich zeiven gevallen — hij herinnert zich nog heel goed, dat de brandkast vrijd open stond en biljetten en geld door elkaar gestrooid op den grond lagen.
„Herkent gij in dien man uwen aanrander?"
137



terwijl de rechter met uitgestrekten wijsvinger naar den beklaagde wijst.
De getuige wendt het lijf om.
Voor het eerst sedert dien nacht, dat hun blikken elkaar ontmoeten; in het oog van Eerkhofs die kalme, sarrende, vernederende spot, die verachting voor zijn slachtoffer, eenmaal zijn overwinnaar, nu zijn overwonnene; in dat van Peters een ziedenden toorn, een woeste haatwoede.
„Ja mijnheer, ik herken hem."
Toomelooze, ontembare drift, die hem dwingt... dwingt zich te werpen op dien kerel, z'n vingers te klauwen om z'n strot. Even 't hoofd vooruit, een korte opheffing van den arm, op 't zelfde oogenblik gegrepen en neergeduwd door eender naast hem zittende marechaussées... de daad van één oogenblik, één seconde, zonder dat een der rechters het heeft gezien.
„Weet gij ook" steeds de voorzitter tot den getuige „hoe beklaagde aan die sleutels van de brandkast is gekomen?"
„Neen, mijnheer."
„Beklaagde, wilt gij ons dat verklaren?"
„Jawel mijnheer, omdat de oude Eerkhofs, de vader van dien... dien ... getuige mij gevraagd had ze voor hem te maken, omdat ik eerlijk was en h\j mij vertrouwde."
„Dan hebt gij van dat vertrouwen wel op schandelijke wijze misbruik gemaakt."
138



„Neen mijnheer, dat heb ik niet, want ik heb het niet willen stelen."
„Niet stelen" in volle verbazing, „niet stelen, waarom hebt gjj dan die brandkast geopend.'*
„Ik heb alleen 't geld willen leenen; ik zou het later, als ik weer had kunnen werken, met denzelfden sleutel weer in die kast hebben teruggelegd."
Een gesmoord, toch duidelijk hoorbaar gelach tusschen de saam gepakte aandachtig luisterende menigte achter de barrière — fluisterwoorden „waat ene grapemeeker, waat ene wuiles — es er noe toch meint, dat ze zich daomit laote belazere, de hiere van 't tribunaal."
Ook om de mondhoeken der andere getabberde mannen een flauw spottende lippentrek — enkel de voorzitter zijn deftigen, waardigen ernst bewarend; „beklaagde, gij beweert dat gjj dat geld slechts hadt willen leenen, nietwaar?"
„Ja, mijnheer, ja alleen „leenen," krachtig beslist.
„Waarom hebt gij het dan niet aan dezen getuige ter leen gevraagd?"
„Omdat ik vooruit zeker wist, dat hij het toch niet zou doen."
„Zoo, dat is ten minste een oprechte bekentenis, maar boe wist u zoo zeker, dat luj het zou weigeren, als u het hem met gevraagd hebt."
„Da's nog al gemakkehjk te expliceeren: hn wist, dat wij alles door een brand hadden verloren, alles, waarvoor we jaren lang hard hadden
139



moeten werken, dat ik daarna serieus ziek ben geworden, geen cent al dien tijd heb kunnen verdienen, maanden en maanden, dat wij alles wat wij hadden, hebben moeten verkoopen om het leven te houen van mhzelve, mijn vrouw en mijn kinderen" — een oogenblik zwijgen, een snelle mouwveeg langs het vochtig oog — dan weer: „en toch, mijnheer, heeft hij ons geen dag uitstel van de huur willen geven." „Is dat zoo getuige?"
„Neen mijnheer, dat is niet zoo; hij heeft mij nooit om eenig uitstel gevraagd."
„Gij hoort het beklaagde."
„Ik niet mijnheer, ik niet persoonlijk, dat is zoo, maar wel mijn vrouw, die heeft hem eens gevraagd een beetje geduld te hebben, maar dat heeft hij geweigerd — 't heeft mij niet verwonderd" met sarcastische lachtstoot."
„Is dat zoo getuige?"
„Neen mijnheer, dat is niet zoo; van vragen is geen quaestie geweest — als zij 't mij beleefd had gevraagd, dan zou ik mij wel eens bedacht hebben, maar ze heeft direkt een brutalen mond opengedaan, direkt gezegd, dat ik geduld „moest" hebben; nou, u begrijpt, dat ik me zoo maar niet laat commandeeren en toen ik niet direkt toegaf, begon ze als een moeswijf op mü te schelden.
„Dat liegt hij mijnheer, dat liegt hij; mijn Gretchen is geen moeswijf, mijn vrouwtje scheldt ook niet, maar zij heeft hem niet willen hebben
140



als haren Meiliefste, dat canaille, dien doerak — en daarom alleen..."
Een harde slag met den hamer: „beklaagde ik vermaan u, u kalm te houden; ik zal mij anders genoodzaakt zien u uit de zaal te laten verwijderen, uwe zaak zonder uwe tegenwoordigheid voort te zetten" met dreigenden ernst.
„Hebt u verder dezen getuige nog eenige vragen te stellen?"
Een ontkennend hoofdschudden.
„Ook geen aanmerking op zijne verklaring?"
„Anders niet dan wat ik al gezegd heb."
„Dan kunt u gaan zitten, getuige."
Én Kerkhofs schrijdt voort, zijn slachtoffer voorbij, turend naar dezen, even, zijdelings met half toegenepen oog, vol plagenden spot.
Peters heeft het niet gezien ; hij heeft het hoofd laten zakken, heel diep, de oogen gesloten.
Andere getuigen, de knechten, die hem hebben vastgegrepen, de marechaussees, die het bebloede mes, het geld in z'n zakken hebben gevonden — hij hoort hen niet.
Z'n heete woede, die hij niet heeft kunnen uitbulderen, niet heeft kunnen uitrazen tegen dien ellendeling, die zijn Gretchen heeft beleedigd, die vuurdrift, die nog vol is in z'n hoofd, 't geheele lichaam verzengt, heeft zijn geest verstompt; hij ziet, hij hoort niets meer; niets anders dan een klankenwarreling, een vaag geruisch in zijn ooren.
Eindelijk is 't woord aan den officier van justitie.
141



Langzaam verheft deze zich van zn'n zetel, eenig schikken en ordenen van strooken papier en dan met krachtige stem dondert deze zijn requisitoir tegen den vermetelen booswicht, den bedrijver van de snoode misdaad, den man, die een moord heeft willen plegen, tegen den lafaard, die in stede van een berouwvolle bekentenis, die waarschijnlijk nog eenige sympathie en deernis zou opwekken, daarentegen zijn toevlucht neemt, zich tracht te verontschuldigen door een gemeenen leugen, dat het zijn doel niet was geweest om te stelen, maar slechts om te leenen, beweringen van een ellendigen, verdorven huichelaar, die zeker geen geloof zullen vinden bij de rechtbank.
't Dringt alles niet door in zijn doffe hersenen, ih zijn versuft brein — diefstal — braak — 's nachts — poging — moord — heeterdaad, een amalgama van zinnen, een abracadabra van woorden, die hij niet verstaat, niet begrijpt.
Plots een kreet, een gil... tien jaren gevangenisstraf heeft de vertegenwoordiger van den Staat tegen hem geëischt.
„Tien jaren" 't eenige, wat hij heeft gehoord... tien jaren... tien jaren... en woester, krijschender dat geschrei in dolle razernij... tien... tien jaren.
„Geleidt den beschuldigde weg" de voorzitter tot de marechaussees.
Dezen hebben met forsche armen gedragen die logge, slappe massa, waaruit slechts één teeken
142



van leven, één kreet... „tien... tien jaren"; zij hebben hem gesleept de trappen af naar de nauwe gang, waarin de kleine deuren met zwarte cijfers, naar zjjn cel — bewusteloos hebben zij hem op het neergelaten bed gelegd.
*
Als Peters na langen tijd ontwaakt is hij alleen; een kort strijken van zijn hand over het voorhoofd, als wil hij wegwrijven dat duister doffe daarbinnen... waar is hij... wat is er met hem gebeurd?... God in den Hemel... hij herinnert zich... 't is nu alles plots klaar voor hem; hij ziet ze weer die rechters, dien éénen voor hem, die met hem sprak en ook met dien Judas, dien schurk, dat kreng, die Gretchen heeft uitgescholden en dan dien anderen rechter... links van hem, die gezegd heeft... tien jaren... het eenige, wat hij gehoord heeft van alles, wat hij heeft gesproken... tien jaren, verd... nog, omdat hij geld heeft willen leenen van dien hondsvot... ja alleen leenen; ze hebben hem met willen gelooven; ze hebben allemaal gelachen... hij heeft het wel gezien en ook gehoord, achter hem en toch was het zóó... toch was het de waarheid... hij zou het teruggebracht hebben... zoo zeker als God... hij zou nooit een cent van dat crapule hebben willen houden... voor zijn eigen gevoel niet.
143



Tien jaren... tien lange jaren, geen gezicht, geen naam, geen mensch, tien jaren als een hond geketend... neen erger, oneindig veel erger; dat dier mag liggen, den geheelen dag buiten zijn hok zijn, als de zon schijnt en als het lust er in heeft; 't mag zich verwarmen onder het stroo, als het koud is, wanneer het wil... 't mag wegloopen, terugkeeren, wanneer het wil; 't wordt geaaid, vriendelijk toegesproken door zijn meester, 't mag zijn jongen bij zich hebben en hij, hij, een mensch, tien jaren tusschen deze muren, tien jaren weggerukt van zijn kinderen, tien jaren opgesloten, tien jaren een slaaf, opstaande, den langen dag beginnend, als anderen het bevelen, werkend, erwten pikkend, als men het hem gebiedt, uitrekkend zijn leden op den met kettingen aan den muur bevestigden stroozak, op het oogenblik, dat het reglement voorschrijft, dat hij moet slapen, onverschillig of hij moede is of niet, tien jaren lang een machine, een werktuig, tien jaren, erger, veel erger dan de dood.
Tien jaren... omdat de winkel van Gretchen en zijn smidse verbrand .zijn — was dat zijn schuld — had hij soms den boel in brand gestoken ... kon hij er iets aan doen, dat hij ziek is geworden; als hij gezond was gebleven, dan zou hij in tien jaren rijk zijn geweest — hij zou z'n vrouw, zijn dochtertje, zijn zoontje, alles, alles hebben kunnen geven, wat ze maar gedroomd hadden — hij had Marieke naar een
144



deftig pensionaat kunnen zenden, waar ze Fransen had kunnen leeren en pianospelen en nog veel meer voornaams — de centen lagen d'r al voor klaar — Jeangske had alles kunnen worden, waarvoor hij genielgheid had gevoeld en dat had hij alles zelf kunnen zien, zelf er zich in kunnen verheugen en nu... nu zijn ze bij die anderen... die Pruissen... die mogen nu later trotsch zijn op „zijn" kinderen.
Tien jaren... hij kan dood gaan — echt dood gaan en dan zal er niemand van allemaal, die hij lief heeft, bij zijn sterfbed komen... als een beest, kan luj liggen te crepeeren... o God... o God... heeft hij dat verdiend, omdat hij ze niet in den hongerdood heeft willen jagen?
Tien jaren... tien jaren, de eenige gedachte, waarvoor zijn stompe hersenen open z\jn... tien... tien jaren, de eenige klank, die in zijn ooren gonst... tien jaren, de enkele schraapschrauwe kreet, die luj uit de verzengde keel stoot.
Een brommend gezoem om hem heen, een mug, in zgn cel gevlogen door het kleine open venster — niet lang; weldra zeilt ze weer weg, naar buiten; 't ontvlucht het graf, die steenen kist, waarin hij moet bhjven tien... tien jaren.
O God, was hij toch maar dat beestje, dat insect.
Acht dagen later heeft de Rechtbank Arnold
145
De Eerste Mei. 10



Peters veroordeeld in overeenstemming met den eisch van den officier van justitie tot tien jaar gevangenisstraf.
• •
De ongelukkige heeft zijn schuld aan de Maatschappij betaald, zijn misdrijf geboet.
Tien jaren heeft hij geleefd tusschen de hooge muren in het tuchthuis.
Den eersten tijd, na zijn vonnis,/ een opstand in zijn ziel tegen het lot, dat hem heeft geslagen met zulk een onmenschelijke wreedheid.
Dagen lang heeft hij gezeten op z'n driepoot voor het zwaar getralied ruitje, den blik omhoog naar buiten, naar de wereld, waaruit ze hem hebben verbannen... omdat... omdat... en dan weer die doldriftige raaswoede... die vloeken... dat God verwenschen... Die wist toch... Die had zoo iets toch nooit moeten permitteeren, als het ten minste waar was, dat Hg goed en rechtvaardig was, zooals z'n vader en de pastoor hem altyd geleerd hadden... allemaal onzin... gekheid, bestaat niet.
En dat Gretchen ook niet schreef, niets van zich of de kinderen liet hooren... hij begreep het niet; de broers hebben het haar zeker verboden, maar toch, als zij absoluut gewild had, dan zou ze hem zoo stiekum wel een briefje hebben kunnen zenden, al was het maar een paar regels geweest, dat hij wist waar ze waren,
146



zij kende toch zijn adres... no. 17... verd... verd... nog.
Jezus Christus, waarvoor heeft hij toch maar niet gedaan wat het eerst in z'n hersenen is opgekomen — waarvoor heeft hij zich niet met die sleutels in de Geul geworpen, dan was nu alles lang uit geweest, dan zou hij niet hier moeten zitten... tien jaren; de broers zouden toch wel voor Gretchen gezorgd hebben... alléén, zonder hem.
Toen op zekeren dag is bij hem in zijn cel gekomen een bejaard heer met goedig, eerwaardig gezicht — 'n regent van de gevangenis, zooals hij zich noemde; deze heeft met hem gesproken, kalm, bezadigd; hij heeft hem overtuigd, dat hij verkeerd handelde met zich niet te onderwerpen aan de beproeving, hem opgelegd, al was deze nog zoo zwaar — dat, als hij voortging, zoo als nu, met met meer te werken, altijd maar te denken over hetzelfde, waar toch niets meer aan viel te veranderen, hij dan weer ziek, misschien wel gek zou worden en dan zou bij zeker nooit meer zijn vrouw en kinderen terug zien, waarvan hu' zoo veel hield, voor wie hn' eigenlijk hier zat, zooals hij altijd had beweerd.
Hij heeft niet geantwoord, slechts voor zich gestaard met strakke oogen.
„Zeg vriend" weer de oude man, terwijl hij gemoedelijk de hand op zijn schouder legt: „zou het niet je grootste zaligheid zijn ze weer te zien?"
147



„Ja, ja, zeker mijnheer, m'n grootste zaligheid" krachtig beslist, terwijl plots de doffe verdwaasde oogen flikkeren.
„Welnu, wees dan ook een man, overwin je zei ven, zet die gedachte uit je hoofd, dat is de eenige manier om dat te bereiken, eenmaal weer bij hen te zijn.
„Ik zal 't probeeren, mijnheer; ik beloof het u."
Er is toen een kalme berusting, een gelaten zich onderwerpen over hem gekomen; hij heeft erwten gepikt, voor verandering touwen geplozen en zakjes geplakt; hij heeft al de boeken uit de bibliotheek der gevangenis gelezen.
Sterke pootige kerel is hij weer geworden; zoo gauw als hij vrij is zal hij direct weer kunnen beginnen; heeren, die zich met ontslagen gevangenen ophouden, hebben beloofd hem aan werk te helpen en als hij dan maar weer eens de hamers in z'n knuisten zal hebben, dan zal hij er weer op los donderen, evenals vroeger.
Eindelgk de dag van zijn invrijheidstelling; hij heeft den cipier krachtig de hand gedrukt, hem dank gezegd voor zijn humaan behandelen; toen naar den directeur; een tamelijk groote som, die hem wordt uitbetaald, als loon van al dien vervelenden arbeid, dien langen, langen tijd; zorgvuldig bergt hij het geld weg, diep in den zak.
Hij moet kwijting geven, teekenen... zijn eigen naam, den naam, dien hij zoo'n langen, langen tijd niet heeft gezien, niet beeft gehoord...
148



net goede, oude vrienden, die hij jaren niet heeft ontmoet en die hem nu hartelijk toelachen bg dit wederzien^ die opeenvolgende letters: A-rn-o-l-d P-e-t-e-r-s.
Ook van den directeur een stevigen handdruk met de door dezen gegeven verzekering, dat hij al dien tijd zeer tevreden over hem was geweest; nooit een klacht over hem had gehoord en dat hij hoopte, dat het hem verder goed mocht gaan in de wereld; zware grendels, die voor hem worden weggeschoven; omvangrijke met ijzer beslagen deur, die knarsend zich opent; een knikgroet van den portier en hij is vrij, geheel vrij.
Een wijle blijft hij staan, niet in staat zich te verroeren.
't Is alles zoo vreemd om hem heen, zoo geheel anders; al die menschen zonder lap voor 't gezicht, die in druk gedoe voortloopen, hard sprekend, levendig gebarend, zonder geuniformde bewakers achter zich ; vreemd, die groote huizen met breede vensters, waarin de zon schittert met gouden, alles verlichtende stralen; vreemd, die blaffende honden, die paarden, zoo lang niet meer gezien voor de ratelende wagens; vreemd die zingende, fluitende, tjilpende vogels in de groen bekruinde boomen met door zachten wind bewogen bladeren; vreemd, die kleurige bloemen; schier een geheel nieuwe wereld met frissche, versche lucht, waarin je heel diep uit de borst kunt ademen.
149



Een orgel, muziek, kinderen — die heeft hij ook in al dien tijd niet meer gezien — kijk, zooals die twee daar, zoo waren Jeangske en Marieke toen... enfin, lang... tien jaren geleden; ze dansen, ze zijn vroolijk; mannen, vrouwen d'r om heen, ook heupwiegend, allen lachend — ook niet gehoord al dien tijd... een lach.,
Verder, welke straat... hij kan gaan, waar hij wil, hij is immers vrij... zóó is de weg naar het station — hé, een winkel met spiegels; hij wil zich zeiven toch ook weer eens zien... zou hij erg veranderd zijn in die tien jaren?... God Almachtig, is hij dat — dat lange gezicht met dat kortgeknipte haar, grijs al aan de slapen; die bloote lippen zonder knevel; die puntige kin en die ingevallen kaken?
't Is haast niet om te gelooven — een lijfbewegen om te zien of die man in den spiegel werkelijk zijn beeld is... verd... ja... hij is benieuwd of Gretchen hem direkt zal herkennen... de kinders zeer zeker niet... hij weet nog wel niet waar zij zijn, maar hij zal ze vinden, daar twijfelt hij niet aan.
Voort maar... hé — hij loopt verkeerd — hij zal aan iemand den weg vragen... gek idéé... dat heeft hij daar nooit hoeven te doen — 't was altijd dezelfde weg, z'n cel op en neer.
Eindelijk in het stationsgebouw; angstig heeft hij gevraagd „naar Roosdaal" en toen heeft hij betaald, ook al zoo iets vreemds; geld tellen, al
150



die zilveren en koperen munten, waarvan hij de waarde nauwelijks meer kent; sommige, die hij vroeger nooit heeft gezien.
Hij zal direkt naar den pastoor gaan en dezen vragen of hij weet waar z'n vrouw is; aan dezen zal zij toch nog wel eens geschreven hebben.
In den trein allemaal vreemde hem onbekende mannen en toch hoort hij uit hunne gesprekken, dat verschillende hunner in Roosdaal wonen.
Jongen, jongen, wat een nieuwe huizen, die ze in dien tijd gebouwd hebben op den grooten weg, rechts, den weg naar Mersel.
Kijk, daar de bergen, waaronder de Geul stroomt, allen precies nog als vroeger; op het perron van het station van Roosdaal een krioelende menigte, allemaal Hollanders, die hunne vacantie hier komen doorbrengen, ook nog als vroeger; geen een bekend gezicht echter, geen een der vroegere gasten; dan op eens een verbaasd turen naar alle zijden; op het vroegere geheel leege stationsplein nu tal van sierlijke huizen, café's, restaurants, hotels — is hij wel in Roosdaal, heeft hij zich niet vergist — neen toch niet, daar nog op den berg, de ruïne van het oude slot der vroegere burchtheeren, daar nog dezelfde linden-allée; aan het einde de Roosdaler Hof, waar zij zijne Meiliefste is geworden, waar hij haar heeft getracteerd, waar hij ruzie heeft gehad met dien anderen ... waar zou die kerel zitten, zou hij nog leven of kapot zijn... hij hoopt het, dan
151



weet hij ten minste zeker, dat hij hem nooit meer zal zien ... hij is bang, dat hij zich anders niet zou kunnen inhouden ... neen, neen... niet weer beginnen... Gretchen, de kinders zoeken... 't andere kan hem allemaal niet bommen... God, waar is zijne smidse gebleven, die stond toch hier — nu een groote, prachtige ijzerwinkel metrookende, hooge schoorsteenen er achter — een vreemde naam boven de deur geschilderd... zóó had hij het ook kunnen hebben.
Hé, eindelijk iemand, dien hij kent, Toon Leenders, den vroegeren keizer bij den Meinacht, die hem Gretchen heeft gegeven... wat is hij oud geworden — hij kijkt hem aan, hij heeft hem ook herkend; hij groet, maar de kerel groet niet terug; hij draait het hoofd om — waarom, zij hebben toch nooit iets samen gehad, nooit een woord van ruzie — o ja, hij heeft in de gevangenis gezeten, tien jaren lang, hij is een tuchthuisboef.
Toch een lammeling, die Leenders; hij had eens in zijn plaats moeten zijn, ook eens zn'n vrouw en kinderen zien honger lijden.
Zoo zullen ze zeker allemaal doen, allemaal hem uit den weg gaan, allemaal hem hun verachting toonen — wat kan het hem eigenlik schelen — hij bhjft immers toch niet hier, geen minuut, geen seconde langer dan het absoluut moet, als mj maar eerst weet, waar „zij" zijn.
Hoe zal de pastoor tegen hem zijn, die altijd
152



zoo mooi heeft gesermoend van liefde en vergeving; zal deze hem ook zoo hondsch behandelen — voor zijn part, als hij hem maar zegt, wat hij wil weten en dat zal hij hem toch niet weigeren; van de rest zal hij zich niets aantrekken.
Het kleine poortje in naar de kerk; daarachter de pastorie, ten minste zoo was het vroeger — zou het nog zoo zijn?
Toch een beklemd voelen, een niet te onderdrukken vrees, een aarzelen, als zijn hand de bel grijpt... och wat... hij is gek... waarvoor zou hij bang zijn, iets ergers dan onbeleefd behandeld te worden, kan hem niet overkomen; luj kan hem met wegjagen, als hij zich fatsoenlijk gedraagt en hij „moet" hem zeggen wat hij komt vragen... ten minste, als hij het zelf weet, — een krachtige ruk, onmiddellijk gevolgd door scherp geklingel... een onwillekeurige schrik, hij kent dat metalen geluid, dat heeft hij tien jaren lang eiken dag geregeld gehoord.
Een oude dienstbode, die de deur opent.
Een andere als vroeger; „ik zou graag even den pastoor spreken."
„Wee moot ich zekke, dat geer zeet."
't Limbursch, dat hebben ze al dien tijd ook niet tegen hem gesproken... zou hn' 't nog kennen?"
„Zekt mèr... Arnold Peters."
„Good, komt mer" binne; geer zult wel e
158



minuutsje geduld moote höbbe — de pastoer is jus aon 't ete."
„Dat duit niks, ich zal wel wachte."
„Gaot dan mèr zoe laank hei binne."
Weer een verwonderd, verbaasd rondkijken in het ruime vertrek; muren met bonte behangsels, waarop goud omlijste platen, kleurig gestreept vloerkleed op den blinkenden bruinen vloer, groote, ronde, gepolijste tafel, bedekt met bebloemd kleed, fauteuils met hooge rugleuningen, canapé... wat 'n rijkdom, wat een weelde bij het plots in zijn geest weerzien van die vier kale witte muren, z'n driepoot en 't grenen houten tafeltje in de cel van no 17.
Lange, schrale figuur in de zwarte soutane, welke binnentreedt.
Hé, 't is een andere, niet de pastoor, dien luj heeft gekend.
„Wat is er van uw dienst?"
„Neem mij niet kwalijk pastoor, maar 't is zeker eene vergissing; ik zou gaarne pastoor Dirix spreken."
„Pastoor Dirix, die is toch al drie jaar dood?"
„Dood ... dat spijt mij."
„Grij schijnt zeker heel ver weg te zijn geweest, dat gij dit niet weet; alle couranten hebben over hem geschreven."
Couranten... die waren d'r niet in de bibliotheek.
„Ja Pastoor, ik ben heel ver weg geweest"
154



eindelijk verlegen stamelend, zonderden geestelijke te durven aanzien.
„Zóó... maar kan „ik" u soms met iets helpen?"
„Ja, u zoudt mij een groot pleizier doen als u me zoudt kunnen zeggen, waar Madame Peters ... Gretchen Peters en haar kinderen, die vroeger in Roosdaal hebben gewoond, op het oogenblik zijn."
„Vrouw Gretchen Peters en... gij heet ook Peters, als ik m'n huishoudster ten minste goed heb verstaan."
„Ja Pastoor."
„Dan zeker familie van u?"
„'t ls... 't is... myn vrouw."
„Uw vrouw... en u komt mij vragen, waar die is... dat begrijp ik niet goed."
Een oogenblik stilte; dan zachtkens, schier fluisterend: „hebt u nooit hooren spreken over Peters... Arnold Peters, vroeger, vóór tien jaren smid hier?"
„Jawel... nu herinner ik mij... dat was toen een treurige geschiedenis en... u bent zeker die Peters?"
„Ja pastoor; u begrijpt nu zeker ook, dat ik ze graag zou terugzien, m'n vrouw en kinderen; ik had gehoopt hier te hooren waar zij op 't moment zijn."
„'t Spijt mij Peters; ik kan het u niet zeggen, misschien, dat de een of andere Roosdaler het wel weet; ik wil gaarne eens voor u informeeren,
155



als u het zelf liever niet doet; ik begrijp, dat het moeilijk voor u zal zijn."
„Dank u, spreekt maar liever niet over nuj hier in 't dorp; dank u ook, dat u mij zoo beleefd hebt ontvangen, ook nog, nadat ik het u gezegd had; ik zal zelf wel probeeren hen te vinden; ik weet waar haar familie woont, daar zal ik naar toe gaan."
„Dan goed succes Peters," terwijl de geestelijke hem de hand reikt „en dat God je zegene."
• •
Terug naar het station langs afgelegen, weinig bezochte wegen; toch zijn enkelen hem gevolgd op verren afstand; ze willen hem zien den beruchten Roosdaalschen dief, hun door Toon Leenders gewezen, dien menschduivel, die tien jaren in de kast heeft gezeten.
En meerderen, met meer moed bezield door hun grooter aantal, die nader en nader bij hem komen, hem aanstaren met wijd opengesperde nieuwsgierige blikken.
Hn merkt hen wel op; hy begrijpt hun zacht, geheimzinnig fluisteren, hun elkaar vertellen met even naar hem wijzende hoofden, beroerlingen, maar wat kan het hem eigenlijk schelen — over een paar minuten komt de trein naar Aken, dan zal hij ze nooit meer zien.
Eensklaps een bliksemen in zijn oogen, zijn
156



kaken klemmen star op elkaar; z'n handen ballen zich tot vuisten ... hij ... hij ... dat canaille... dat crapule... hij is ook veel ouder geworden, maar toch heeft hij direct dat valsche gemeene smoel herkend, die oogen van ellendigen lafaard, die hem enkel hebben durven aankijken, toen hij machteloos tusschen twee gendarmen stond.
Instinctmatig, door onbewuste kracht geduwd, doet hij enkele stappen vooruit... zij wijken, die geheele bende, als bang voor een wild beest en hij... dat loeder heeft ijlings het perron verlaten... is weg.
Goddank, daar komt de Duitsche trein.
Dienzelfden avond.
Thans de geheele hemel, ontzachelijke boog, waarin de gouden maansikkel te midden der duizende en duizende flonkerende sterren — zoo velen bij elkaar heeft hij in lange jaren niet gezien; hij had ze kunnen tellen door 't smal getralied luchtgat in z'n cel.
Ook op de aarde ontelbare lichten, roode, groene, blauwe; kleurige, vurige oogen, die glimstralen over de ijzeren streepen, evenwijdig zich kronkelend naast elkaar, oneindig ver.
Allengskens donkerder het firmament door nog ijle wolken; spoedig dichter, intenser; reusachtige rookmassa's, blaashijgend uit hooge schoorsteenen, als loodrechte dreigarmen zich opheffend uit den grond.
157



Lange rijen van houten wagens, hoog gestapeld met glinsterende, zwarte steenblokken; onheilspellend gegrom van doffe geluiden, geraas en gestamp van machines en klingkinkelend kettingierammel; een lang, scherp gefluit uit de locomotief — 't sein, dat de trein Hochrade nadert, waar hij... misschien haar zal vinden en ook Jeangske en Marieke... morgen vroeg zal hn hen gaan zoeken, 't is nu te laat. L ... A
Eindelijk staat de trein stil; vlug sprmgt hij de treden af; hij volgt de massa, die onder reusachtig glazen koepeldak, langzaam, opdringend elkaar voortschuifelt onder de bromgonzende felgele balonnen, die hun breede bundels verspreiden over dien chaos van menschen, wagens, treinen en huizen.
Weldra buiten het gebouw, op straat; geklmkel van trams, geratel van wagens, gefluit van treinen, gesis van booten, gehijg van schoorsteenen, geschreeuw, geroep, geschetter van mannen, t beklemt, 't benauwt hem, die drukte, dat ronzebonzig gedoe-hij is 't niet gewend; een angst in hem om zich te bewegen, te midden van 4at wriemelend gekrioel—hij is bang, dat het hem zal dooddrukken en hij vlucht de eerste, de beste kleine zijstraat in, waar het kalm en stü is. Daar in de verte, lichtende lantaarn, waarop
"HHh'zal er naar toe gaan, vragen, wat het kost - gek, „wat het kost" dat heeft hij in langen
158



tijd niet gevraagd „wat het kost," enfin da's voorbij, da's geleden, daarover niet meer prakkezeeren.
Weldra in de gelagkamer.
Aan groote ronde tafel midden in het vertrek, verschillende mannen met stoffige groezelgezichten, die hem verwonderd aanstaren, den vreemdeling.
„Ein Hollander'* een hunner, als hg den kastelein een kamer heeft gevraagd om te slapen dien nacht en of hij ook iets voor hem had om te eten; hij had honger.
„Jazeker kan hij blijven slapen en ook eten, als hg maar zeide, wat hij hebben wilde."
Zeggen, wat hij hebben wilde... zoo beleefd waren zij een geheelen tijd niet tegenover hem geweest!
„Nou dan, of hij hem eieren met spek kon maken"; daar hield hij vroeger zooveel van; hij is nieuwsgierig of het hem nog zoo zal smaken.
„Zeker, zeker," terwijl de waard een wit-rood geruit servet over de tafel uitspreidt — 'n bord, vork en mes voor hem neer legt... allemaal nieuw... daar niets anders dan een blikken keteltje met lepel.
„Kom je hier werk zoeken?" vraagt hem de man, die zoo even bij het hem hooren spreken heeft gezegd: „ein Hollander."
„Werk zoeken — Hemel, daar heeft hij nog
159



niet aan gedacht — dan zou hij hier kunnen blijven... ten minste, als zij ook hier zijn.
„Zoo, en wat ben je vroeger geweest. „Smid"
„Da's net iemand, dien ze hier goed kunnen gebruiken; dat is zoowat hetzelfde als mijnwerker ; 't komt bij allebei toch maar alleenig aan op de kracht in je body en... waar kom jij van daan?"
Dat zal hij niet zeggen, waar vandaan hij komt... „uit Emmikhoven in het Limburgsch."
„Uit Emmikhoven zeg je, kijk da's casueel, terwijl hij bij hem komt zitten, daar ben ik ook nog een tijdie geweest en hoe maken ze 't daar?"
„Och zoo als altijd, 'n gangetje."
„Zoo en hoe is het met Willem Crombach; is die alweer terug?"
„Willem Crombach, zeg je, dien ken ik niet."
„Niet? maar dien kent toch elke Emmikhover, den zoon van den burgemeester, die met de mooie vrouw van den pachter van de Proosdie d'r van door is gegaan — een geheel jaar hebben ze over niks anders gekletst."
„O ja, nu rappeleer ik mij."
„En wie is nu burgemeester, want je weet, dat de vader direkt na dat schandaal zijn ontslag heeft genomen" met loenschen, sluwen blik.
„Nou, op 'tmoment—burgemeester van Emmikhoven... laa's kijken, oja... Toon Wackers."
Zeg eens maat, hou jij je grootmoeder voor den
160



gek maar mij niet; je bent niet uit Emmikhoven, want anders zou je weten, dat niet Wackers, zooals jij zegt daar burgemeester is, maar Bongers, dat weet ieder kind in dat nest."
„Da's waar Bongers, ik heb mij vergist."
„Maak nu maar geen smoesjes; je bent niet uit Emmikhoven, dat lieg je en je wilt zeker niet zeggen, waar je wel van daan komt — da's je recht; 't gaat mij niks aan, kun je zeggen en dan heb je gelijk, ofschoon jij je voor m;j niet hebt te geneeren; ik ben ook niet een van de braafsten geweest; ik heb in 't lieve vaderland ook nog een paar jaartjes vrij logies te goed in het Hötel de Houten Lepel, van wege een kerel, die een beetje te diep in de punt van m'n mes is geloopen — hé, wat heb je, waarom word je in eens zoo bleek — ook zoo iets bij de hand gehad; aan je glad geschoren gezicht zou ik 't haast zeggen — nou weer over me zeiven, van dat vrij logies zal ik vooreerst niet profiteeren; ik blijf liever nog een beetje hier; je verdient hier net zooveel als je zelf wilt; je wordt naar je werk betaald; heb ik veel dorst, dan werk ik veel, heb ik zin om te vasten dan ga ik wat slapen en dat kan ik mij permitteeren; ik heb voor niemand te zorgen — ben jij ook alleen?"
■•Jd) • • • £1 • • .
„Dus niet getrouwd — kerel ik wensch je geluk; 't is niets gedaan met zoo'n wijf altijd
161
De Eerste Mei. II



aan je nek te hebben hangen; ik heb d'r wel een, maar die is lekker in Holland gebleven, die houdt niet van de moffen en ik niet van de Hollandsche smerissen en dus hebben wij allebei onzen zin; ik ben haar kwijt en zij is van nuj af."
God, God, hoe is het mogelijk dat een man zoo iets kan zeggen, zoo over z'n vrouw spreken, büj, dat hij haar kwijt is en „zijn" eenig verlangen, al tien jaar lang, om haar weer te zien zijn vrouw, zijn Gretchen.
„Je naam" gaat de andere voort, „zal ik je maar niet vragen; die houdt je zeker ook liever voor je, daar heb je gehjk aan, als je denkt dat het beter voor je is; die gaat mij ook al niets aan, die gaat hier niemand aan; als je maar pooten aan je donder hebt, dat is eigenhjk alles, waar het hier op aan komt, niet hoe je heet, niet waar je van daan komt en wat je gedaan hebt — 't dondert allemaal niet; spieren, dat is het eenige, wat ze hier moeten hebben en 't lijkt me zoo, dat jij die nog al in je botten hebt zitten — Allo, kom bij ons en drink een glas bier mee."
„Morgen met pleizier, maar nou moeten jelui nuj excuseeren; ik ben moe; ik ga direkt naar bed."
„Zooals je wilt, dus tot morgen en als ik je soms met iets kan helpen, je hebt maar naar mij te vragen; Wilhelm Schmitz, zooals ze mij hier noemen, ook Hollander, een landgenoot van je en daar voel ik altijd nog iets meer
162



voor, vooral als hij zoowat in dezelfde positie is, zooals ik presumeer. — Dag." „Dag"
Neen, van dien kerel moet hij niets hebben; die zal hem niet gauw meer terug zien, hij zal maar naar boven gaan; dan is hij van hem af.
In het kleine propere kamertje weer nieuwe indrukken en gewaarwordingen; 't bed, waarvoor witte gordijnen hangen, staat op den grond, los van den muur; 'n stuk zeep in een bakje, ook niet gezien al die jaren; 'n groot venster, waaruit hij de geheele stad ziet met z'n duizende en duizende lichten in rechte lijnen naast elkaar, als vurig spinneweb.
De ineengestrengelde vingers onder het hoofd, de oogen wijd open, heeft hij gedacht; wat zal hij morgen doen — hoe zal hij ze vinden, als ze hier zijn!
Zal hij den kastelein vragen of hij soms ook weet of hier een vrouw Peters woont; ze heeft twee kinderen zal luj er bijvoegen, 'n jongen van nu twintig en een meisje van negentien jaren ... familie van Deutzmann — zou dat niet te geriskeerd zijn, dien naam zullen ze wel allemaal hier kennen. Deutzmann, iets hoogs aan de m^jn... neen, neen dat zou niet voorzichtig zijn hier in dit huis, waar zooveel mijnwerkers komen; misschien, dat een hunner zou vertellen, dat een Hollander naar hen had gevraagd, dat
163



zij het ook hoorden en dan zouden ze wel gauw vermoeden, dat hij het was; ze zouden Gretchen en de kinders direct verbergen of ergens anders heen zenden — altijd als ze hier waren ... neen, dat moet hij anders aanleggen — wel vragen, dat moet, dat gaat nu eenmaal niet anders; hij kan niet huis voor huis van geheel Hochrade gaan onderzoeken, dan was hij in een jaar nog niet klaar — maar niet hier ... buiten, op straat, ver hier van daan.
Langzaam vallen de oogleden dicht over de vermoeide oogen — weldra rustige slaap.
't Is precies zes uur, als hij ontwaakt, de tijd, waarop hij volgens 't reglement moest opstaan al die jaren lang.
Even, een kort oogenblik een niet begrijpen, een rondzien met verbaasde oogen... o ja... ja... hij is vrij ... hij kan doen en laten wat njj — zich aankleeden... zelf de deur openmaken... uit de kamer gaan, eten wat hij wil en dan de straat op... gaan zoeken.
Een blik uit het venster; kijk daar, in dat gedeelte, waar al die hooge, rookende schoorsteenen, die vierkante zwarte bergen, die duizende kolenwagens op rails, aan dien kant moet hij zeker zijn, daar znn de mijnen, daar moet hij vragen, maar niet aan mijnwerkers... nu nog niet, 't is nog te vroeg.
Hij heeft met brandend ongeduld gewacht, den blik steeds gewend naar de wijzers van den
164



kerktoren, welke oprijst voor zjjn venster; hij heeft langzaam, zoo langzaam mogeüjk zijn brood met boter en kaas gegeten, geslurpt in kleine teugen zijn groote kom koffie; hij heeft op straat geloopen met zenuwachtige dribbelpassen en is weer teruggekeerd, steeds turend naar de klok hoog boven hem.
Eindelijk... eindelijk, nu kan hij wel gaan... dien kant uit, naar de schoorsteenen.
Allemaal kleine, gore tegen elkaar geplakte, éénvormige huisjes, zwart beroet met groezel vuile gordijntjes achter de stoffige vensters.
Mannen, de meesten klein, breedgeschouderd, de petten diep over het voorhoofd, met zwarte handen en negergezichten, die zich snel voortbewegen over de nauwe, smalle straatjes, allen in één richting — mijnwerkers — die zal hij niet vragen, wachten tot iemand anders komt.
Ah... daar een man met hoed en wit gezicht.
Hakkelend, angstverlegen, vraagt hij of hij soms ook weet waar de heeren Deutzmann wonen.
Welken hedoelt u, de ongetrouwde, die administrateur is bij de Kaiser-mijn?"
„Ja... ja, de admimstrateur" — ze wonen dus niet samen de broeders.
„O die woont in de Kaiser Allóe, eerste straat links — in een kleine villa; ik geloof de derde aan de linkerhand; u kunt u niet vergissen; de naam staat op net hek."
„Dank... dank," en hjj haast zich voort.
165



„ Administateur van de mijn ... in een villa ... zouden Gretchen en de kinderen daar ook wonen... mag hij ze dan meenemen, mag hij hun geluk verwoesten, mag hij ze berooven van dien rijkdom, die weelde, die hij hun nooit zal kunnen geven — mag hij ze weer tot armoede doemen, weer honger laten lijden?
God, God in den Hemel, was hij toch maar met hier gekomen — zal hij maar weer teruggaan? — neen, dat verdomt hij, hij wil hun huis zien... maar 't kan toch ook zijn, dat ze daar niet wonen, dan wil hij weten, waar ze zijn; luj wil haar zien, haar spreken, Gretchen en ook zijn kinderen; daar heeft luj nu meer dan tien jaren naar verlangd, meer dan tien jaren heeft hij dien dag beschouwd als de gelukkigste van zijn leven en dat geluk laat hij zich niet ontnemen, nu hij er zoo dicht bij is.
Nondediu, al weer een nieuwe pijnigende gedachte... als Gretchen daar niet is, dan zal hij toch moeten vragen, waar hij haar zal kunnen vinden — dat is z\jn recht, hij is nog altijd met haar getrouwd, zij is nog altijd zijn vrouw en ook de vader van zijn kinderen en ... als die kerel nu toch weigert hem te antwoorden... wat dan... wat dan?
Vooruit, in Godsnaam vooruit, niet langer zich de kop breken met al die redeneeringen — daar staat al de derde villa, rechts, midden in een tuin.
166



Een dame in sierüjke ochtendjapon met grijzende haren, gezetter, met ronder vormen dan voorheen, tien jaren geleden, maar zij is het... zjj is het... zijn vrouw, zijn vrouw, hij heeft haar direkt herkend, nog altijd diezelfde trouwe, üeve oogen, die roze wangen, nog altijd mooi.
„Gretchen... Gretchen," de enkele kreten, die hij uitstoot, ondanks zich zeiven, terwijl hij de armen naar haar uitstrekt.
Een schok, die het geheele lichaam doet trillen; een akelig üjkwit overdekt haar geheele gezicht, maar tevens een blijde flikkering in het oog.
„Gretchen ... Gretchen" zijn steeds herhaald, hartstochtelijk schreeuwen, terwjjl hij reeds'het hek openduwt, met snelle passen haar nadert.
„Stil wat, niet zoo hard" fluistert ze hem toe met de vaalbleeke lippen.
HÖ heeft zün hand op haar schouders gelegd; hij wil haar tot zich trekken om haar te omhelzen.
„Neen Nol, neen, niet hier," terwjjl zü zich losmaakt uit zijn arm — „niet hier, denk aan de buren, kom mee."
En luj is haar gevolgd in 't huis, in de sierlijke, rük gemeubileerde kamer; luj ontwaart ditmaal echter die weelde, die hem omringt, niet, hij ziet slechts haar, zijn vrouw, zün Gretchen, die luj overdekt met gloeiende kussen, terwül zgn armen haar vastprangen tegen zün borst...
167



eindelijk... eindelijk dan toch, dat zalige moment, zijn grootste geluk.
„Nol, Nol" thans zij ook haar lippen tegen zijn wang drukkend, zonder hem aan te durven zien — „Nol, ben je niet boos op me?"
„Boos, waarom zou ik boos op je zijn?"
„Omdat ik al dien tijd, al die jaren je niet heb geschreven, niets van ons heb laten hooren... o ik had het zoo graag gedaan, Nol, ik was je zoo graag komen opzoeken, maar ik mocht niet... ik mocht niet; ze wilden het niet hebben; ze hebben het mij verboden, me laten zweren op de zaligheid van de kinderen — ze zouden zich anders niets van mij aantrekken" terwijl tranen zich in haar oogen persen.
„Je broers zeker?"
„Ja, en ik moest gehoorzamen, voor de kinderen — je moet met boos zyn Nol, je moet begrijpen, ik kon niet anders; als het alleen voor mij was geweest dan had ik het niet gedaan; ik zou ze allemaal getrotseerd hebben, zooals die ééne keer, je weet nog wel; ik had nog wel een stuk droog brood voor mij kunnen verdienen; ik had desnoods kunnen gaan bedelen, ver buiten Roosdaal, maar ik zou je niet verlaten hebben Nol, daarvoor ben je altijd te goed, te lief voor mij geweest, maar... voor de kinders, die kon ik toch niet laten sterven van den honger — dat begrijp je toch Nol, dat zou je zelt ook niet gewild hebben" en zij slaat haar
168



armen om zijn hals met nieuwe, gloeiende kussen.
„Ja Gretchen, ik begrijp het heel goed, maar hoe hebben ze 't zoo gauw geweten; die kerel heeft toch geen anoniemen brief kunnen zenden, nadat ik hem zoo ...
„Ik heb den pastoor van Roosdaal gevraagd hen voor mij te schrijven, alles, alles over den brand, je ziek zijn, onze armoede en dat je het niet gedaan had uit slechtheid, maar voor ons; ik zelf kon en wilde het ook niet doen, want ze zouden mij toch niet geloofd hebben.
Ze zijn allebei direkt gekomen, ze hebben ons dadelijk meegenomen, den volgenden dag al.
Ik heb nog eerst aan jou willen schrijven, dat wij weg gingen, dat jij je voor ons geen zorgen behoefde te maken, maar dat wilden zij mij niet permitteeren; ik mocht me niet meer met je bemoeien, nooit meer; je moest dood voor ons zijn; op die conditie wilden zij voor ons zorgen; toen heb ik hen gesmeekt mij dan toch toe te staan aan den pastoor te verzoeken je ons vertrek uit Roosdaal te vermelden — daar hadden zij niets op tegen als „ik" het maar niet deed, als ik je maar geen asem van leven meer gaf en dan zou je meteen weten, dat wij weg waren, voor goed, voor altijd.
Ik ben naar den pastoor gegaan en ik heb gelogen, Nol, gelogen tegenover dien braven, eerbiedwaardigen man; ik heb hem niet durven vertellen, dat nujn broers mij verboden hadden
169



zelve je te schrijven; ik schaamde me over zooveel onmenschehjkheid van mijn eigen familie; ik heb hem verteld, dat ik niet den moed had om je te schrijven, dat vrij weggingen, ik kon hem niet eens zeggen, waarheen; zij hadden mij geweigerd mij dat te zeggen; ik zou het wel zien, als ik er eenmaal was; verder heb ik den pastoor verzocht om toch vooral niet in den brief te vergeten, dat ik nog altijd even veel van je hield, want dat ik toch alles begreep.
Toen heeft hij me je adres gevraagd.
Dat was hard Nol, beroerd, ellendig dat te moeten zeggen; ik was altijd zoo trotsch geweest om jouw naam te dragen en nu... 't was me op dat moment of 't mijn keel niet uitwilde: No. 17... Gevangenis Maastricht.
God, God, wat heeft mij dat pijn gedaan, toen ik dien brief van jou kreeg met die gedrukte letters links boven aan op het papier: No 17; 't is net of ik het nog altoos voor mij zie."
„Effectief Gretchen, dat was hard, dat heb ik ook gevoeld, toen ik dat las."
„Je hebt den brief van den pastoor alzoo gekregen?"
„Ja Gretchen... en hoe zijn ze verder voor je geweest... je broers?"
„Ze hebben goed voor ons gezorgd, die eer moet ik hun geven, maar toch, ze zijn soms wel al te wreed geweest, ze nebben ook nog geëischt..."
170



„Wat Gretchen, wat hebben ze van je geëischt ?" Dat ik weer mijn eigen naam zou dragen, dat ik nuj van jou zou laten scheiden — dat kon, zoo als een Hollandsen advokaat hun had verzekerd, maar dat heb ik geweigerd, pertinent geweigerd; ik heb hun gevraagd of ze dan absoluut wilden dat ik, hun eenige zuster, me voor eeuwig zou verdoemen, dat ze toch wisten, dat het huwelijk een sacrament is en dat het mij door God als een doodzonde zou aangerekend worden, als ik dat verbrak — nu, dat begrepen zij, geloof ik; ze hebben er ten minste nooit meer over gesproken en zoo ben ik altijd je vrouw kunnen bUjven."
„Dank je — dank je, mijn lieveling, mijn engel" met nieuwe kussen „en vertel nu iets van de kinderen, waar zijn die ... maken ze het goed ?"
„Ja heel goed, Jeanc is al hoofdopzichter in de nujn en later zal hij misschien nog eens de opvolger van znn oom, administrateur, worden."
„Die heeft dus goed opgepast, dat doet mij pleizier, daar ben ik trotsch op, maar 't verwondert mij niet; 't is altijd een flinke bengel geweest, zoo jong als hij was — luj is zeker niet thuis?"
„Neen, hij is van morgen al om zes uur naar de nujn gegaan"
En Marieke, is die ook niet thuis?"
„Ook niet, die is caissière op de mijn."
„Wat is dat „caissière?"
„Zfl betaalt de mijnwerkers uit, maar dat
171



zal wel niet lang meer duren; 't komend jaar gaat die al trouwen met Wilhelm Hofmann, een braven, oppassenden jongen, een der hoofdboekhouders."
„Verdikkeme nog, die hebben zich gemaakt de kinderen, die hebben zich gemaakt, je hebt goed voor hen gezorgd Gretchen, daar dank ik je voor" terwijl hij haar hoofd weer neemt tusschen zijn handpalmen — „zeg heb je soms geen portret van hen?"
„Jawel, kijk hier staan ze."
„Zijn ze dat... wat 'n kranige kerel... je zoudt zeggen ... dat Jeangske van tien jaren geleden ... wat 'n schouders ... wat 'n nek... zoo was ik ook meer dan twintig jaar geleden — rappeleer jij je dat nog Gretchen?"
„Ja zeker of ik mij dat nog rappeleer, als de dag van gisteren — hij heeft veel van jou weg, niet alleen je uiterhjk, maar ook je karakter, ook zoo'n pleizier in 't werk en ook zoo'n durf, zoo'n courage, voor niets bang, voor niemand een haarbreed uit den weg, zoo jong hij nog is."
„A la bonne heure, dat doet mij plezier, ik ben trotsch op hem en ... dat is zeker Marieke, verduld, wat is zij mooi, die lijkt op jou Gretchen, als twee droppelen water, net dat mooie fijne snuitje, dat ik zoo dikwijls heb gekust" terwijl hij nu zijn lippen drukt op het beeld van zijn kind.
„Zeg Gretchen."
„Wat?"
172



„Ze zijn zeker niet boos op mij ... ze weten toch, waarvoor het was... voor jou, voor hen, dat heb je toch verteld nietwaar?"
„Neen Nol" met diepe zucht, terwijl zij de oogen van hem afwendt — „ik mocht met, dat wilden ze ook niet; ik mocht nooit meer over je spreken, nooit meer je naam noemen — dat hebben zij mij ook laten zweren."
„En zij... hebben zij dan nooit meer over mjj gesproken... over hun vader... hebben ze je nooit naar mij gevraagd?"
„In den beginne wel, maar... later niet meer; dat hadden mijn broers hen ook verboden... ze mochten niet meer over je spreken, met memand... niemand. M'n broers waren bang..."
„Bang! waarvoor?"
„Dat zij in hun onnoozelheid het aan anderen zouden vertellen en je begrijpt..."
„Ja, Gretchen, ik begrijp het, ik begrijp, dat de werklui niet mogen weten, dat hun meester de zoon van een dief is; ze zouden geen respect meer voor hem hebben; ik begrijp ook, dat het een geheim moet bhjven voor den liefste van Marieke, dat zijn meisje de dochter is van een kerel, die tien jaren in het tuchthuis heeft gezeten, hij zou haar misschien niet meer willen hebben."
„Och Nol, zeg toch zulke dingen niet." „Gretchen" na korte stilte „als ze nooit meer
173



over me spreken, weet je dan niet of zij zich iets herinneren... van dien nacht?"
„Ik geloof het wel, je moet denken zn* waren zoo heel jong niet meer, tien en negen jaar."
„Dan vinden zij mij zeker erg slecht, als je hun niet hebt mogen vertellen waarvoor ik het gedaan heb; ze vervloeken zeker den vader, die zooveel schande over ben heeft gebracht."
„Neen Nol, ze vervloeken je niet, integendeel, ze bidden voor je; dat tenminste hebben mijn broers hun niet verboden."
„Bidden... en wat bidden zjj dan wel... voor wat?"
Heel zacht, fluisterlispelend: „voor je zaligheid, Nol... ze denken, dat je dood bent."
Wanhoop, die zijn gezicht verwringt... dood... alweer. Is luj dan gedoemd om z'n geheele leven dood te zijn; daar, opgesloten in dat graf, tien jaar lang dood voor de wereld, die hij niet mocht zien, die hem ook niet mocht zien... dood voor zich zeiven, niets anders dan een erwtenpikkende machine, met slechts één sprank van léven, de gedachte, de hoop weer eens bij hen allen te zijn; die hoop is thans werkelijkheid geworden, maar nu, hier, weer dood... dood voor z$n kinderen...
Lang, .langen tijd een pijnigend stilzijn — niets anders dan diepe zuchten, zwaar gehijg.
„Zeg Nol" zij eindelijk weer.
„Wat Gretchen?"
„Wat moet er nu met ons gebeuren?"
174



„Met „ons?" verwonderd.
„Ja „ons", want ik ga met je mee; ik verlaat je niet meer; nujn plicht is bij jou te blijven en dat wil ik, dat wil ik, want ik houd van je, nog altijd evenveel als vroeger, als den eersten dag van onze trouw — dat voel ik weer zoo diep als ik het ooit gevoeld heb, nu ik je weer zie, weer bij mij heb na zoovele jaren; ik ga met je mee Nol, wat er ook gebeure."
„En je eed, vrouw, je eed aan je broers!"
„Die was gedwongen, die hebben zij mjj afgeperst voor de kinderen; ik kon ze toen niet laten doodgaan van gebrek, dat doet geen moeder, geen enkele op de heele wereld niet; liever zweert ze op zoo'n moment alle mogelijke eeden, die ze van haar eischen, maar nou is dat alles anders, nou hebben zij nuj niet meer noodig, ze kunnen nu hun eigen brood verdienen; ik hoor bij jou, jij bent nujn man; ik heb ook beloofd, dat ik jou trouw zou bln'ven en je overal volgen en die belofte in de kerk voor bet altaar was niet gedwongen, die was vrijwillig."
„En de zaligheid van de kinderen, waarop je ook gezworen hebt, Gretchen?"
„Dat zal God hun niet aanrekenen, als Hij ten minste rechtvaardig is; 't is hun schuld niet; zij kunnen er niets aan doen, als ik dien eed breek, dien zij van mij gevergd hebben, toen z\j honger leden."
„Dank je vrouw, dank je voor die woorden;
175



ze doen mij goed" en weer nieuwe gloeiende kussen, die luj haar op haar lippen drukt, „dank, maar 't mag niet, ik wil het niet."
„Wat zeg je — je wil niet, dat ik bij je blijf en waarom niet?"
„Omdat het niet kan; zoo even nog, toen ik je zei, dat de werklui niet meer onder Jeanc zouden willen werken, dat die Hofmann Marieke misschien niet zou willen trouwen, als zij 't wisten, toen heb je daarop niks geantwoord; je was het dus eens met mij en nu... nu zou je alles doen, dat ze 't allemaal zouden te weten komen ... neen Gretchen... 't is lief van je... o God ik ben er je zoo dankbaar voor, maar 't gaat niet, 't mag niet, ook al weer voor de kinders — de schande die ik over hen heb gebracht is al groot genoeg, maak jij ze niet nog grooter."
„Wat bedoel je daarmee Nol?"
„'t Is al erg genoeg, dat zij een schandevader hebben, word jij nou niet ook nog hun schandemoeder."
„Nol, Nol, jij bent toch mijn man; daar steekt toch geen schande in?"
„Jouw man... ja Gretchen, jouw man wel... maar niet hun vader, die is dood; voor hen zou ik niets anders zjjn dan een vreemde kerel met wien de moeder d'r van door zou gegaan zijn, en dat wil ik niet, absoluut niet; ik verbied het je; jij moet bij hen Wijven."
„Och Nol — Nol" snikt ze.
176



„Ze zijn gelukkig niet waar Gretchen'"
„Ja," met even nikkend hoofd.
„Welnu, laten wij dat geluk dan niet in den weg staan, laten zij niet ongelukkig worden door ons."
„Nol, Nol ik zou toch zoo graag..."
„Neen, neen, ik wil niet; ik verbied het je hoor, voor hen... voor jou, en ook voor me zeiven."
„Watl voor je zeiven wil je niet hebben, dat ik met je mee ga; ik begrijp je niet; houd je dan niet meer van mij?"
„Dan zou ik niet direkt hier naar toe zijn gekomen, als ik niet meer van je hield — dat had je niet moeten zeggen Gretchen; dat doet pijn."
„Expliceer me dat dan Nol, ik begrijp je niet, waarachtig ik begrijp je niet."
„Kijk eens, mijn lieveüng, als jij nu met mij meegaat, dan zal ik ze nooit meer zien, de kinderen, nu wel, dikwijls zelfs, daar zal ik wel voor zorgen; misschien doet zich de occasie wel eens voor, dat ik een paar woorden met hen mag spreken, dat ik hun stemmen hoor; begrijp je me nu, begrijp je nu ook, waarom ik „voor me zeiven" wil, dat je hier bij hen blijft — ga jij met mij zal ik alleen jou — blijf hier, dan zal ik jelui allemaal hebben."
„Arme, arme kerel" haar huilstootend hoofd tegen zijn schouder.
„Gretchen, denk je, datzij mij nogzullenkennen?"
I 77
De Eerste Mei, I>



„Ik geloof het niet; je bent veel veranderd."
„Maar jij hebt mij toch direkt herkend."
„Natuurlijk, toen je mij riep en... ik heb je ook verwacht Nol."
„Wist je dan hoeveel ze me hadden gegeven... tien jaar."
„Ja, 't was 't laatste verzoek, dat ik den pastoor van Roosdaal heb gedaan, mij dat té laten weten."
„En die wist je adres niet?"
„Dat heb ik hem geschreven, toen we eenmaal hier waren; 't was veel Nol, tien jaar voor wat je gedaan hebt."
„Dat was het Gretchen, een zware straf — weten je broers het ook?"
Ze hebben het mij nooit gezegd; we hebben nooit meer over je gesproken."
„Je weet dus niet of zij hebben kunnen uitrekenen, dat ik nu vrij zou zijn; je weet evenmin of zij mij verwachten, zooals jij ?"
„Neen, dat zou ik je niet kunnen zeggen/'
„En kun je me ook zeggen of het absoluut zeker is, dat zij mij niet zullen herkennen?"
„Ja, als ze je op straat zouden tegenkomen, dan niet, zeker niet, misschien wel, als zij je bij mij zagen, dan zouden ze vermoeden kunnen krijgen, dat zou erg gewaagd zijn."
„Dan zal ik weggaan, voordat je broer komt — duurt dat nog lang?"
„Nog een half uurtje, dan komen ze allemaal thuis."
178



„Zou ik ze dan niet de kinderen kunnen zien; zou je me daarvoor niet de occasie kunnen geven, maar dan zoo, dat zij urn niet kunnen zien?"
„Jawel, dat zou wel gaan; kijk eens daar achter in den tuin, vlak bij de haag, daar staat een bank, zie je die?"
„Ja
„Nou, daar gaan ze altoos een tijdje zitten vóór het eten; als je nu achter die haag gaat liggen, dan ben je vlak bij hen, dan kun je hen op je gemak zien en hooren."
„Maar hoe moet ik daar komen?"
„O, da's gemakkelijk genoeg; ik zal je achter uitlaten door het tuindeurtje, maar dan ook niet lang meer wachten; zoo meteen zullen ze hier zijn."
„Direkt, dadelijk, alleen nog..."
„Wat?"
„Heb je niet zoo'n paar portretten voor mij?"
„Jawel, neem die maar; ik zal er straks een paar andere voor in de plaats zetten."
„Dank je, en nu adieu m'n heveling, mijn engel," terwijl hij haar weer innig, hartstochtelijk kust. — „God in den Hemel, wat ben ik blij, dat ik je weer heb gezien — en nu de anderen, — daar in den hoek, achter die bank nietwaar?"
„Ja"
„Adieu, tot ziens."
179



Languit voorover heeft hij gelegen achter de haag; hij heeft hen bespied met loerende blikken; z$jn Jeanc, zijn zoon, flinken grooten kerel met heldere oogen, vol wilskracht, zijn evenbeeld, toen hij ook zoo jong was, hij heeft die stem, dat zware geluid gehoord, net forsche muziek — naast hem Marieke.
God, God wat is die mooi geworden — nog mooier dan Gretchen was — hij mag hangen als het niet waar is en wat 'n oogen — zoo moeten de engelen ze in den hemel hebben — een beeld, nog nooit heeft hij zoo'n mooie vrouw gezien, en dat is zijn dochter — zijn kind.
Ook een ferme kerel met dien bril op, dien zij den arm geeft; da's zeker die Hofmann — nou of die verliefd op haar is — geen wonder; kijk, luj kust haar — verdomme nog, was hij maar even in zijn plaats, hij, de vader, kon hij haar maar even in zijn armen drukken, haar knoefelen, zooals hij zoo dikwijls heeft gedaan, lang, lang geleden.
Nondediu, daar komt die ook, die broer van z'n vrouw — hij herkent hem nog, den lammeling, die Gretchen verboden heeft bm nog een woord over hem te spreken, die aan zijn kinderen heeft verteld, dat hij dood was... dood... dood... ze moesten eens weten, dat hij in levende lijve vlak bij hen was... wat zouden ze doen, als ze het wisten, zouden ze bij hem komen; zou Jeanc hem de hand reiken en Marieke, zou ze
180



hem ook kussen, net als dien anderen of zouden ze hem boos met verachting aankijken en dan weggaan... neen, neen, dat gelooft hij niet; zoo slecht, zoo gemeen zouden ze niet zün, zijn kinderen — dat ligt niet in hun oogen.
Daar heb je waarachtig Gretchen ook al en alweer liefkoozingen, weer kussen... waarop hij ook recht heeft.
„De tafel is klaar, komen jelui?"
„Ja, moedertje; ik heb honger als een paard."
In vroolijk gesnap, wandelen zij voort door den tuin — hé, Gretchen verüest haren zakdoek
— eindelijk allen in huis.
Snel komt zij terug, zijn lief, klein, slim vrouwtje
— hij begrh'pt nu; 't is niets anders dan een list geweest, dat laten vallen van die zakdoek.
„Nol ben je daar nog" met toonlooze stem.
„Heb je ze goed kunnen zien?
„Ja, uitstekend."
„En hoe vind je ze nu?"
„Mirabilant. — God, God, wat heb je mij een pleizier gedaan Gretchen; ik kom weer gauw hier terug."
„Goed, maar voorzichtig hoor, tot ziens."
„Tot ziens en dank je nog wel."
Met langzame schreden verwijdert hij zich,
181



telkens het hoofd omwendend, telkens de oogen gericht naar dat huis, waarin „zij" zijn, nu samen eten aan één tafel, — daar moest hij ook bij zitten.
Neen, de hoop, die hij zoo lang heeft gekoesterd is niet verwezenlijkt; dat oogenblik van weerzien heeft niet beantwoord aan de idealen, die hij zich zeiven had geschapen; hij heeft z'n vrouwtje, zijn Gretchen, gezien, met haar gesproken, haar in z'n armen gedrukt, haar gekust; zij heeft hem met haar eigen mond gezegd, dat zij nog even veel van hem hield als vroeger; ze aou met hem meegegaan zijn, als hij het haar niet had verboden — zeker, zeker en hij is er ook dankbaar voor... maar met z'n kinderen is 't niet gegaan, zooals hij gedacht had... nooit had hij kunnen vermoeden, dat hij zich zei ven had moeten verbergen achter een haag om hen te beloeren, om hun geluk te bespieden, en dat heeft hij gezien, met z'n eigen oogen heeft hij het gezien dat geluk; hij zal daar nog dikwijls gaan liggen, nog dikwijls genieten... maar boe lang nog — 't geld, dat hem daar is uitbetaald zal gauw genoeg verteerd zijn, als hij ten minste niets verdient; hij kan zfln best doen om knecht te worden bij een smidsbaas, maar zal hem dat gelukken, wat zal hij moeten zeggen, als deze hem om z'n getuigschriften van vroegere patroons vraagt; zal hij dan eerhjk alles vertellen, net zooals het gebeurd is — neen, dat gaat niet; ze zouden hem toch
182



niet gelooven — dat zou hij vroeger ook niet gedaan hebben als een vreemde kerel zich bij hem als knecht was komen presenteeren zonder papieren, neen, daarover moet hij maar niet meer denken — hij zal van avond in Gods naam maar weer naar 't logement van gisteren gaan, waar hij dien Schmitz beeft ontmoet, dien ellendeling, hjj zal hem in het vervolg uit den weg blijven, daar zal hij wel voor zorgen, maar momenteel heeft hij hem noodig; hij heeft toch beloofd hem aan werk te helpen in de mijnen en daar hoeft hij niks te vertellen, daar vragen zij niet naar papieren ; hij hoeft er zelfs niet eens zijn naam te noemen — ja maar, een naam moet hij toch hebben; ze zullen daar toch ook niet de lui nummeren — welken naam dan, wacht eens; hij heet Arnold Peters, da's gemakkelijk te veranderen, niks anders als een omzetting van voornaam en naam en dan heet hij: Peter Arnolds, niemand, die daaraan zal denken, die dat zal uitvinden.
Dienzelfden avond is Peters weer in 't kleine logement, dat hij des morgens heeft verlaten; weer dezelfde kerels als gisteren; ook die Anton Schmitz.
„Zoo ben je daar ook?" als deze hem ontwaart. „Zooals je ziet."
183



„En ben je 't al met je zeiven eens geworden; kom je bij ons werken?"
„Als 't gaat, met plezier."
„'t Gaat, dat heb ik je gisteren toch al gezegd; kerels met zulke schouders hebben ze d'r niet veel; met die pooten zal jij 'n heeleboel kunnen loshakken van dat zwarte goud, zooals je in de boeken leest, en da's waar; 't hangt er alleen maar van af van welken kant je het bekijkt; voor ons is 't vervloekt smerig, dat goud, maar voor de eigenaars van de mijn is het effectief reëel puur goud en hoe meer dat je 'r van uithaalt, des te beter werkman ben je en des te meer verdien je ook, al is het dan ook maar een verdoemd klein schijntje van wat zij krijgen, de kapitalisten, die niets anders doen dan de millioenen opstrijken, waarvoor wij ons kapot maken, 't Is ook niet pleizierig daar beneden; probeer je dat zelf niet wijs te maken hoor; voor je lol hoef je je niet te gaan begraven, zooveel honderd meter onder den grond, als een mol te wroeten in de aarde, maar enfin je eet d'r van en een pot bier kan je d'r ook nog van drinken — drink je d'r een mee?"
Hn* kan niet weigeren; hij moet — als hij maar eerst zu'n doel heeft bereikt, met behulp van dien kerel als arbeider in de mijn is aangenomen, dan zal luj zich wel gauw genoeg van hem los maken.
184



„Nou graag."
„Goed, kom dan hier; zet je neer bij de kameraden — kastelein, een bier voor onzen nieuwen vriend... ja hoe heet je nu eigenhjk of... hoe wil je dat wij je noemen... een naam moet je toch hebben."
Vervloekte lammeling, kon hij maar, terwijl z'n vuist zich balt: „ik heet Peter Arnolds," sterk beklemmend dat: „ik heet."
„Dus Peter Arnolds — goed — nou alzoo met den mijnwerkersgroet: Glück auf, Peter Arnolds" en tegelijk al de anderen heffend hoog op hunne glazen, kijkend hem aan met strakke blikken: „Glück auf, Peter Arnolds."
„Zie zoo kerel, nu ben je van 't gilde, nu zit je aan ons vast; ik hoop, dat je een goed kameraad en broeder van ons zult zijn."
„Ik hoop het" werktuigelijk zonder denken.
„Wanneer kom je nu, wanneer zal ik je meenemen" weer die Schmitz.
„Zoo gauw mogelijk als je blieft, kan het morgen al?"
„Zeker, maar dan moet je d'r al vroeg zijn, hoor, zoowat tegen zes uur."
„Ik zal er zijn."
„Allo daar drinken wij d'r nog een op."
„Ja, maar dat rondje offreer ik" — als luj morgen al geld gaat verdienen, dan kan bij zich dié weelde veroorloven.
„Dat mogen wij niet weigeren."
185



„Glück auf kameraden." „Glück auf kameraad.
Een zwaar voelen in z'n hoofd; een draaierig beweeg voor z'n oogen — hij wordt dronken —'■ nou oppassen, niet meer drinken, geen druppel meer, hij zou anders morgen niet kunnen gaan — en dat wil hij absoluut — God weet of hij Jeanc niet weer zal zien.
„Neem mij niet kwalijk kameraden; ik voel mij met al te goed, vervloekte koppijn; ik ga naar bed," met licht lallende tong.
„Nou al... na 'n paar glazen; ze hebben zeker ook niet veel getapt, waar je 't laatst bent geweest — nou zoo'n huis heb ik in m'n leven ook wel gekend" weer die Schmitz met spottenden lach.
Vervloekt nog, als hu' dien kerel niet noodig had, dan sloeg hy hem nu al tegen den grond ... maar kalm, koest zich houden, tot later, dan zal hij hem dat toch wel op de een of andere wijze betaald zetten.
„Tot morgen alzoo kameraden."
„Tot morgen kameraad."
Niet zonder èenige moeite stommelt hij de trap op, naar 't kamertje, waarin hij al geslapen heeft.
Lang voor 't afgesproken uur staat Peters voor het verschilferd iizeren hek. waarachter
186



hooge zwarte gevaarten met plompe vormen; doffe, sonore geluiden om hem heen als rochelkreten van reusachtige monsters; uit de beroete schoorsteentorens zuchten als van vuurspuwende draken — hij hoort dat alles niet; met angstvallige opmerkzaamheid begluurt luj slechts de groezelgezichten der arbeiders, die hem voorbijgaan. Plots een stem „zoo Arnolds, ben je daar?" „Zooals je ziet, Schmitz." „En blijf je er bij, wil je in de mijn?" „Ja, natuurlijk, dat hebben wij immers gisterenavond afgesproken." ,
„Dat weet ik wel, maar je hadt je in dien tijd nog kunnen bedenken; je kunt nog terug, voor je lol hoef je 't niet te doen hoor, dat heb ik je al gezegd; ik waarschuw je vooruit, dat je nooit kunt zeggen, dat Schmitz een landgenoot d'r in heeft laten loopen."
„Dat zal ik niet, maar 't kan mij allemaal niet schelen, lollig of niet, ik moet eten, alzoo geld verdienen."
„O ja, da's waar ook, ergens anders zou 't niet zoo gemakkelijk gaan" en weer die vervloekte gemeene spotlach... ellendeling.
„Allo vooruit, dan ook maar mee, hier moeten wij in" voor kleine keet, „daar is de opzichter, bij wien jjj je moet aangeven."
Een kreet, die opwelt in zijn keel, met schier bovenmenschelijke kracht gesmoord, als hij den eersten stap heeft gezet in de kleine ruimte
187



— Jeanc — zijn zoon, voor een tafel, waarop verschillende papieren.
Een looden zwaarte in z'n beenen; hij kan niet verder, een onzichtbare hand, die zijn keel toewringt; 't bloed stijgt hem naar het hoofd; 't is of daar alles in brand staat.
„Heer opzichter, ik breng u een nieuwen kameraad uit Holland, die gaarne in de nujn zou werken."
„Goed Schmitz," hem nauwelijks met blik verwaardigend, „laat hem maar even hier komen."
„Allo, vooruit kerel of ben je nu in eens bang geworden; je kunt altijd nog terug hoor."
„Neen, neen" en hij stapt voort op de wankelende beenen tot bij de tafel.
„U wilt alzoo bij ons in de mijn komen werken?" de eerste woorden hem door zijn zoon toegevoegd.
„Ja... mijnheer."
„Goed, ik zal u inschrijven, hoe heet ge?"
God Almachtig... Jeanc... zijn jongen... zijn kind, die hem vraagt, hoe iuj heet... voorzichtig nu zijn, zich niet verspreken in 's Hemelsnaam.
„Verstaat ge me niet; ik heb u gevraagd, hoe gij heet."
„Jawel... jawel, mijnheer... Arnolds."
„En uw voornaam?"
„Peter."
„Alzoo Peter Arnolds, niet waar?" „Ja... mijnheer."
188



„Best — hebt gij al uw mijnwerkerscostuum en werktuigen gekocht?" „Neen."
„Nu, die moet gij eerst hebben; gij kunt ze hier krijgen, ge kunt direct betalen of wij kunnen het elke week bij gedeelten van uw loon af houden — als gij dat liever hebt."
„Bi zal direkt betalen, als het niet te duur is, als ik geld genoeg heb."
't Kost twee en dertig mark, alles te zamen.
„Die heb ik."
„Wilt u ze hier storten, dan zal ik u een kwijting geven."
„Graag mijnheer, hier" terwijl hij de gevraagde som op tafel legt."
„Dank u Arnolds, hier is de kwijting en nu „Glück auf' terwijl hij hem de hand reikt.
„Glück auf," en nog eens „Glück auf' en hij vermorzelt in z'n stalen vingers schier de hem toegestoken hand, de hand van zijn zoon — hij houdt vast, lang, zoo lang mogelijk het vleesch van zijn kind in zijn vleesch en als hij eindelijk bij het pjjnverwrongen gezicht van zijn slachtoffer loslaat voegt deze hem vriendelijk toe met vroohjken lach „Donnerwetter Arnolds, jij hebt force in je knuisten — jij zult 'n goeie mijnwerker worden."
„Dat zal ik, dat zal ik, heer opzichter, dat beloof ik u ... daar geef ik u de hand op ... daar pak aan, heer opzichter."
189



„'t Spijt mij Arnolds, ik durf niet, hoe graag ik het anders ook zou doen, maar nog zoo'n poot van je en al m'n vingers zijn gekraakt."
Aardige kerel hè, zijn jongen, zijn Jeanc, zoo vriendelijk, zoo affabel... zou hij ook zoo zijn, als hij wist, wie hij was, zijn schandevader... verd... begint hij nu alweer met zich zeiven beroerd te maken.
„Kom mee Arnolds, je hebt hier nu niks meer te doen" voegt Schmitz hem toe, terwu'1 hij hem medetrekt naar de deur.
„ Ja... ja ... dag heer opzichter, nog wel bedankt hoor... ik zal goed werken... dat beloof ik u... dag heer opzichter."
„Dag Arnolds."
En daar buiten Schmitz met booze stem; kerel, je hoeft niet zoo beleefd tegen die lui te zyn; ze leven van ons, ze hebben ons naar de oogen te zien; als wij het vertikken om te werken, kunnen zij verrekken met al hun mijnen en al hun steenkolen.
„Ja, ja" werktuigelijk, zonder te luisteren „een flinke kerel hè, die opzichter Peters!"
„Hoe weet jij dat?"
„Wat?"
„Dat hij Peters heet."
Verdomme nog, daar heb je 't al — stomme bliksem, dat hij is; zoo zal hij zich nog verraden. „Zeg, hoe weet jij dat?" „O dat heb ik van morgen gehoord, toen hij
190



voorbijkwam, toen waren d'r verschillende, die zeiden: goede morgen, heer Peters; ze schenen hem nog al te mogen lijden, die lui."
„Ja, wat zal ik je zeggen, daar zijn er, die veel van hem houden; dat zijn zij, die zich kapot werken, voor die is hij goed, maar ongelukkig als hij de pest aan je heeft — zorg dan dat je hem uit z'n pooten blijft — aan mij heeft hij den duivel gezien — heb je niet gemerkt, dat hij mij nauwelijks aankeek, toen ik met je binnen kwam en nou dacht ik nog, dat ik 'n pluimpje zou krijgen, omdat ik zoo'n flinken kerel aanbracht."
Een vijand van Jeanc, dien zal luj in de gaten houden; laat hem oppassen, dat hij zijn jongen geen stroospier in den weg legt, anders zal hij met hem te doen krijgen.
•
In het magazijn heeft men Peters zijn mijnwerkerspak gegeven, een lantaarn, een bijl en houweel ; in groote, breede lift is luj met tal van andere arbeiders gedaald door enge vierkante koker, honderden meters diep in den schoot der aarde; over smalle, vochtige paden tusschen glimmende zwarte muren, flauw verlicht door kleine, dof brandende aan de wanden bevestigde lampen is luj gegaan met gekromden rug, telkens bij even onwillekeurig opheffen van het lichaam
191



tegen de lage ongelijke zoldering zijn hoofd stootend, beschermd door lederen ronde pet.
Zoo'n rond ding had hij ook op zijn hoofd... daar ... daar had hij een masker voor 't gezicht, op dat niemand hem zou kennen, hier 't gelaat onkenbaar door 't zwarte kolenstof en gruis —; daar — een nummer, hier... een naam, maar die de zijne niet is ...; daar begraven in steenen kelder, hier ook... alles zoo wat precies hetzelfde — daar... en ... hier ... neen toch niet... toch niet; daar waren zij niet bij hem, zoo als hier ... daar heeft hij ze nooit gezien, nooit gesproken, nooit bun handen gedrukt, zooals hier en hij zal ze dikwn'ls zien, dikwijls spreken, Gretchen en Jeanc ... misschien ... misschien ook wel een enkele keer Marieke, hij zal z'n best doen; daar, was hij diep rampzalig ongelukkig... hier niet, hier voelt hij zich gelukkig; dat geluk had nog grooter kunnen zijn, maar enfin, hij is toch al tevreden, want „zij" zijn immers gelukkig en daar zal hij zich eiken dag van kunnen overtuigen.
* *
Dat kolen uithouwen is zwaarder werk dan erwten pikken of touw pluizen; verduld, dat zal waar zijn; dat heeft hij nu al in de gaten, maar 't doet hem lol; je kunt je pooten weer eens gebruiken; je weet nu ten minste, waarvoor je fut in je spieren hebt — hij zal gauw moe
192



zijn dezen eersten keer — nu, dat zal ten minste iets nieuws voor hem zijn; dat is hem „daar" nog nooit gepasseerd, moe van 't werk — toch zal hij volhouden, tot bij er bij neervalt; over een paar dagen zal het wel beter gaan en met krachtig wijd armgeslinger slaat hij op nieuw telkens en telkens 't houweel in den zwarten, harden steen.
Plots een fel licht, dat hem beschijnt — verschrikt k^jkt hij op — de opzichter Jeanc staat voor hem.
„Zoo Arnolds, 't gaat goed met je, zooals ik zie; je hebt ten minste daar al 'n beelen hoop liggen ; daar moet je kracht voor hebben; dat lappen d'r niet veel in zoo'n korten tijd; m'n compliment hoor — wat ben je vroeger geweest."
Een felle blos, die zijn wangen verft — gelukkig z'n jongen zal 't niet zien onder bet zwarte masker.
„Ik heb op een smederij gewerkt, heer opzichter."
„Dat dacht ik al zoo half."
„Nou, Glück auf Arnolds."
„Glück auf, heer opzichter."
Enkele oogenblikken blijft hij staan, luisterend naar de zich verwijderende voetstappen, hol echoënd in deze eindelooze keldergangen.
„Nondedomme... hij is gelukkig, intens gelukkig, zijn zoon, zijn eigen zoon, die hem zoo heeft geprezen, zoo kort en toch zoo flink, hem, z'n
1 QQ
De Eerste Mei. 13



eigen vader, zonder dat hij het wist... verdomme, wat is dat... ruzie? Weer diezelfde stem, maar nu heel anders, nu ruw, dreigschreeuwend... nog een stem, die hij ook kent, die van Schmitz, valsch, scherp, minder luid, zwakker, eindelijk niets meer tegenover het gebulder van Jeanc — die durft hè, da's me een kerel, zoo jong als hij is — Gretchen had het hem al verteld — en die andere, wat een lafaard — wat hield die gauw zijn bek — hij had ook eens anders moeten doen, hij had de courage eens in z'n donder moeten hebben om z'n jongen te brutaliseeren, dan had bij met „zijn" knuisten kunnen kennis maken — oh, 't is al gedaan; Jeanc gaat al weg; verder, verder, die voetstappen, tot hij niets meer hoort.
Den eersten Zaterdag.
Peters ook in de lange rij der arbeiders, die aan de kas hun geld zullen ontvangen uit de handen der caissière.
Met strakke, wijd opengespalkte oogen tuurt hij naar 't mooie gezichtje, gestreept door het dunne traliewerk, waarachter zij zit, met de heve, heldere oogen net stukje papier lezend, haar telkens overgereikt, met de fijne vingers neerleggend de marken, grosschen en pfenningen.
Een steeds voortduwen achter hem, een voortschuifelen telken male als een arbeider het
194



hem toekomend loon heeft ontvangen — te gauw, veel te gauw — als 't zijn beurt is geweest, dan moet hij weg, de kamer verlaten om plaats te maken voor anderen, dan kan hij niet meer naar haar zien.
Nu al — als hij staat voor het loket; ver steekt hij den arm door de opening; hij reikt z\jn briefje over en tegelijk heeft hij met zijn vingers even de hare kunnen aanraken, heeft hij ook haar vleesch beroerd — een tinteling van genot door zijn leden.
Als zij hem 't geld overreikt een beleefd: „dank u wel juffrouw" beantwoord door lieve glimlach en knikkend hoofd.
God, daar in den hoek, voor dat groote boek zit hij ook... die Hofmann... die zal morgen den geheelen dag bij haar mogen zijn, gelukkige kerel en hij zelf zal weer getuige zijn van dat geluk... achter de haag.
• *
Een jaar ongeveer later.
Peters heeft een zolderkamertje gehuurd, niet ver van de Kaiser-allée.
Hij heeft veel geld verdiend; in dat ééne jaar minstens tien maal meer dan in die tien ... daarginder; hij heeft zich een heel nieuw pak kleeren gekocht en ook een tooneellüjker; hij herinnerde zich, dat, toen hij nog een jongen
195



was, een vreemdeling in Roosdaal hem eens door zoo'n ding had laten kijken — 't was hem geweest of alles, wat minstens een half uur ver weg was, zoo vlak voor hem stond — zoo'n ding heeft hij nu ook willen hebben.
Uit zijn dakvenstertje heeft hij ze daarmede dikwijls begluurd, als ze bij mooi weer in den tuin wandelden, hij kon niet altijd achter die baag liggen, alleen des Zondags; ook heeft hij wel eens gezien, dat al de anderen uitgingen, Gretchen alleen was tehuis gebleven; dan was hij naar het tuindeurtje geslopen; zij had hem opengedaan en ze hadden elkaar alles verteld, alles wat ze gedacht, gevoeld hadden sedert hun laatste samenzijn — God, God, wat had hij genoten die enkele uren.
't Was ook wel gebeurd, dat hij hen allen op hunne wandelingen had gevolgd, ter sluiks, vervolgens, door vlug langs korteren weg te loopen, hen had ontmoet en dan had hij beleefd gegroet en duidelijk gezien, dat Jeanc iets over hem aan zijn moeder vertelde, iets goeds, dat zag hij aan zijn gezicht, aan zijn beleefd hem toeknikken.
Dien Schmitz heeft hij niet meer gezien; dien ontwijkt hij zoo veel mogelijk — dien ellendeling, die ruzie met zijn jongen heeft gehad; in dat logement is hij ook nooit meer geweest.
Hij heeft al een heele boel geld gespaard —wie weet of hij later niet weer een smederij
196



zal kunnen beginnen—niet in Roosdaal, natuurlijk niet, daar komt hij nooit meer, maar hier, waar zij zijn ... misschien... misschien, dat Gretchen dan weer bij hem... maar zoover is het nog niet... nog lang niet.
• •
Eens heeft Gretchen hem medegedeeld, dat Marieke den volgenden dag onder de geboden zou komen, dat ze over veertien dagen zou trouwen.
„Zoo, zoo, vrouwtje, gaat Marieke al zoo gauw trouwen — wel dat doet mij pleizier — die twee houden van elkaar, dat heb ik dikwijls genoeg gehoord, daar achter die haag, die zullen gelukkig zijn, dat geef ik je op een briefje — zeg Gretchen, zullen je broers ook bij het huwelijk zijn?"
„Ja, natuurhjk."
„Weet je nog, dat je me eens gezegd hebt, dat je niet geloofde dat ze me zouden herkennen, als ze mij ten minste niet bij je zagen, als ze geen verdacht op mij zouden hebben?"
„Ja zeker weet ik dat nog."
„En als ik nou eens wat wist te prakkezeeren, dat ik toch bij jelui zou komen, zonder dat ze iets konden presumeeren, zou je dan bang zijn, dat ze me zouden terugkennen?"
„Wat wü je toch Nol, waarom vraag je dat?"
197



„Och zoo maar — antwoord me."
„Ik geloof het niet; 't is nu al drie en twintig jaren geleden, dat ze je gezien hebben, dien eenen keer; je bent in dien tijd zoo heel anders geworden; ouder natuurlijk, je hebt ook een heel ander gezicht zonder dien grooten knevel."
„Dus je denkt effectief, dat zij mij niet zullen herkennen?" met aandrang.
„Dat heb je me nu al drie keer gevraagd en drie keer heb ik gezegd, dat ik het niet geloof, tenminste als je geen onvoorzichtigheid begaat, geen gekke streken uithaalt."
„Dat zal ik niet, waarachtig niet."
„Maar wat wil je dan toch beginnen Nol?"
„Dat is mijn geheim," met schalkschen pretlach; „tot Zondag, Gretchen" met hartelijken kus.
„Dag Nol, in Godsnaam geen gekheid hoor."
„Laat mij maar begaan."
Dien Zondag, de groote kamer in de villa van den heer Deutzmann herschapen in weelderigen bloemenhof.
Voor een canapé Marieke in het witte bruidskleed; het blonde hoofd getooid met krans van lange oranjebloesem-sliert, 't symbool der reine onschuld, frissche blos op hare konen, glimlach van gelukkig zich voelen om hare roze lippen; oogen, die vol innig vertrouwen voor zich uit-
198



staren; naast haar, de bruigom, flinke, kranige kerel, met breede schouders, waarom eng sluitend de zwarte rok; een roos in het knoopsgat. Gretchen, de moeder der bruid, in sierlijk zijden kleed, vroolijk in druk gesprek met haar broers, een enkele maal een onrustigen, angstigen bük naar de deur.
Tal van deftige dames en heeren, krioelend, wriemelend door elkaar langs de bloementrofeeën; 'n roezemoezig gegons van stemmen, bewonderend de prachtige geschenken op zilveren tafel uitgespreid — tal van belangstellenden, die telkens binnentreden, weer weggaan na bruid en bruigom de hand te hebben gedrukt, hun de verzekering te hebben gegeven van hunne beste heilwenschen.
Eensklaps een bange angst over Gretchen; zij klemt de tanden op elkaar om de gil te smoren... Nol... Nol, dien zij heeft zien binnentreden, gevolgd door twee andere arbeiders in Zondagsche kleedij; een reusachtig bouquet van witte rozen in zijn hand — een even zijdelingschen blik naar haar — één seconde, waarin hij haar alles heeft gezegd, waarin zij alles heeft begrepen — dan naar het bruidspaar met onzekere stappen.
Een stijve buiging; een doodelijke stilte, welke eensklaps heerscht in het zoo even lawaaierig vertrek; enkele keelschrapingen en dan in den beeinne stamelhakkelend, allengskens
199



vaster, vloeiender de van buiten geleerde woorden: dat het hem als woordvoerder van een deputatie van mijnwerkers met alleen een bizonder voorrecht en onderscheiding, maar ook een buitengewoon genoegen is hunne caissière, die altijd zoo lief en vriendehjk voor hen was, als zij hen uitbetaalde, dezen ruiker te overreiken als een blijk van hun aller sympathie en dat hij namens alle kameraden haar hartelijk geluk wenschte met dezen dag en dat hij hoopte, dat zij heel erg gelukkig zou zijn met haren echtgenoot, dien zij ook allen kenden als een braven, oppassenden man.
„En nu, „Glück auf' in uw toekomstig leven, lieve bruid. „Glück auf' heer bruidegom."
Een algemeen handgeklap, een bravo geroep na deze hartelijke, zoo oprecht gemeende woorden van den eenvoudigen mijnwerker; enkele dames, die van aandoening een traan hebben weggewischt met den fijnen, kanten zakdoek.
Enkel Gretchen, doodsbleek, heeft gesidderd op de wankelende knieën.
„Dank je wel Arnolds" heeft Marieke hem toegevoegd, „ik vind het erg lief van de mijnwerkers en stel de mooie bloemen, die ze me door u hebben laten brengen, zeer op prijs; wil je hun dat voor mij zeggen?" terwijl zij hem de hand reikt.
Hij heeft die hand gegrepen, zich verstout een kus er op te drukken — zijn kind, zijn
200



dochter, die hij kust, moment van het hoogste geluk, van grootste zaligheid.
Hij heeft de hand gegeven aan Hofmann, weldra zijn schoonzoon, den man van zjjn Marieke, aan Gretchen met vertrouwelijken druk, aan Jeanc, krachtig, lang, ook aan de broeders van zijn vrouw, die hij van daag niet meer haat; ze hadden goed voor zijn kinderen gezorgd, dat was hun werk geweest.
Lang is hij nog gebleven, steeds turend met gretige oogen naar zjjn dochter — wat was ze mooi, zijn kind, — naar z$n jongen — wat een kerel hè, wat 'n oogen en hoe deftig en voornaam in dat zwarte pak — God in den Hemel, kon hij nu toch uitroepen: Marieke, Jeanc, ik ben jelui vader... ik... ik... z'n leven zou hij er voor geven.
„Kom nu Arnolds, ga nu mee" fluisteren hem zijn kameraden in 't oor; „wij zijn nu lang genoeg bij al die deftigheid geweest, 't wordt ons hier te benauwd," tevens zacht trekkend aan zu'n mouw.
Nog éen langen, smachtenden blik naar die twee en hij strompelt weg de deur uit.
Buiten hebben zijn metgezellen hem terstond den thaler gevraagd, dien hij hun beloofd had, als zü met hem medegingen om dat bouquet aan de bruid te geven, dat luj had gekocht.
201



Ook in de kerk is hij geweest; in donkeren hoek bij het koor heeft inj zich verborgen.
Zij zijn hem allen voorbijgegaan; ze hebben hem niet gezien in zijn schuilplaats, maar hij hen wel... Marieke — God, God, wat is ze toch mooi, net Gretchen, toen hij met haar trouwde, toen beiden ook gearmd voortschreden door de kerk, toen ze allemaal om hen heen fluisterden, „'n schoen koppel," nu ook'n schoen koppel die twee, zijn dochter en haar man.
Wat is hij gelukkig geweest dien dag — 't heeft niet altijd geduurd, dat geluk — neen dat moet bij hen niet zoo worden — God, zal hen bewaren, dat hen zoo iets overkomt, als hem is gepasseerd, — Gretchen, zijn vrouw, aan den arm van een vreemden heer — zeker de oude Hofmann, hij lijkt op zijn zoon; zij kijkt overal heen door de geheele kerk; zij zoekt hem zeker; zij weet, zij voelt, dat hij hier moet zijn — durfde hij maar schreeuwen, hier ben ik ... ik hoor d'r ook bij.
De oudste broer van zijn vrouw ook met een dame, die hij niet kent, de moeder van de bruigom; die had hij moeten geleiden; dat zou ,zjjn plaats geweest zijn.
Jeanc, verduld, wat 'n prachtig mooi meisje, dat naast hem loopt — waarachtig, dat is de dochter van een der directeuren van de mijn; die heeft hij laatst zien zitten in eigen rijtuig met een koetsier en palfrenier in livrei met veel goud op de bok — jongen, jongen, met welke
202



grootheid en voornaamheid hjj toch verkeert^ znn zoon — Gk)d weet of dat later ook nog niet 66HS •
Nog meer deftigs en rjjks, dat hem voorbij gaat — hij kent ze niet, maar allemaal uit de voornaamheid — dat kun je zoo wel zien, neen, dat had luj in Roosdaal toch niet aan Marieke kunnen geven — 't is dan toch voor iets goed geweest, zijn ongeluk.
Eindelijk, daar zitten ze allemaal.
Plechtig galmt de gewijde muziek, het „te Deum laudamus" gezongen door het koor en begeleid door het orgel, door het grootsche gebouw; een priester in witte rocheta, de rnke stola over de schouders, gevolgd door enkele misdienaars, schrijdt schuifelzacht voorbij het altaar naar Marieke, geknield naast hem, weldra voor God haar man.
Een geprevel des dienaars des Heeren, de oogen ten Hemel gericht; een wisseling der ringen; de priester legt zegenend de handen op hunne hoofden — een kort gebed en ze zijn getrouwd, zijn kind met den man, dien zij lief heeft.
Tranen, die opwellen in zijn oogen en tegelijkertijd een stille lach om zijn lippen.
En al die anderen ook met verwrongen glimlachjes om de trillende mondhoeken en roodgerande oogen, die de vrouwen bewrijven met dunne, fijne zakdoekjes.
Hartelijke gelukwenschen met kussen en stevig handendrukken van het nieuwe jonge echtpaar
203



— kon hij ook maar kussen, zijn vrouw, zijn kind; haar zeggen, verzekeren met zijn eigen mond, met zijn eigen woorden, dat haar bestendig geluk zijn innigste,, vurigste wensch is
— kon hij tóch... en forsch ruischt weer de orgelmuziek, galmen de zangen door het hooge gewelf.
Een koortsige onrust, een rumoerig gedoe, een gistende ontevredenheid, een dreigend gemor tusschen de mijnwerkers.
De opzichter Jeanc Peters heeft enkele arbeiders weggejaagd; ze waren te lui, te beroerd en te lam om te werken met hun van den drank dikwijls versuften kop en verslapte armen; onder dezen Anton Schmitz en toen deze niet terstond heeft gehoorzaamd aan zijn bevel om heen te gaan, heeft hij hem zijn bijl en houweel ontnomen, vervolgens met krachtige vuist hem vastgegrepen en hem naar een der liften gesleurd met uitdrukkehjken last dien zatlap onmiddellijk naar boven te brengen, hem van het terrein te verwijderen en hem nooit meer toe te staan nog een voet te zetten op den grond van de mijn.
En daarboven buiten het bereik van zijn vijand heeft Schmitz dreigend de vuist opgeheven en met Godlasterende vloeken gezworen zich te zullen wreken op dien beroerden kwajongen, op die geheele bende bloedzuigers; ze waren nog niet van hem af, dat laf canaülepak; ze zouden
204



weten met wien ze te doen hadden, die satanterels — dat zou hij hun eens toonen.
Hij heeft enkele verslagen weten machtig te worden van het bedrijf, den toestand, de producten der mijnen — batig saldo, milüoenen marken — duizenden voor de aandeelhouders — vier en veertig procent het laatste jaar.
Weet jelui wat dat beteekent" heeft hij zu'n kameraden des avonds in de herberg gezegd.
„Dat beteekent, dat ze voor elk papiertje van duizend mark, dat die slampampers in de brandkast hebben üggen, vierhonderd veertig mark uitbetaald krijgen en daarvoor hebben zij niets anders te doen dan rustig het geheele jaar dat papiertje te laten liggen, een enkele keer het te laten zien aan commissarissen, administrateuren, directeuren, of hoe die afzetters, die schurken zich ook noemen en dan de duiten opstrijken en wij ... wij, de arbeiders, de slaven, wat moeten wij doen eer wü vierhonderd veertig mark verdiend hebben — minstens een paar maanden als beesten werken het beroerdste, het ongezondste werk, dat er bestaat en als je dat een paar jaar hebt volgehouden, sturen ze je weg met je krommen rug en kapotte longen en dan... dan mag je kiezen tusschen de gevangenis en den hongerdood."
„Was dat gepermitteerd, mocht zoo iets bestaan — verdomme nog" met harde vuisthonkslacen. dat de glazen rinkelden „want op
205



stuk van zaken, wie verdiende al dat geld, zij... zij, de arbeiders ... wie had er alzoo recht op, zij... zij alleen en niemand anders, wat zou er gebeuren, wat zou er van de geheele wereld terecht komen, als zij het eens verdomden om nog langer te sjouwen, te zwoegen en te slaven voor die geldpatsers, die hun het beroerd klein beetje geld, het hongerloon toewierpen als een afgekloven been aan een hond."
Hadden de kameraden er wel eens over gedacht, wat er 't gevolg van zou zijn, als zn', de mijnwerkers, allemaal den bliksem d'r van gaven om zich nog langer te laten uitzuigen, nog langer zich te laten trappen en mishandelen, als ze allemaal staakten; de geheele wereld zou op z'n gat liggen; er zou geen vuur, geen stoom, geen licht meer zyn — denkt eens na kameraden, denkt eens na, wat dat zou zijn, geen vuur, geen stoom, geen licht... geen enkele fabriek zou nog kunnen werken, geen trein zou meer loopen, geen stoomboot meer varen, geen brief met bestellingen meer kunnen verzonden of ontvangen worden en dat zou het ergste nog niet zijn, want ze zouden ze toch niet kunnen uitvoeren, maar ze zouden niet kunnen eten, geen stuk brood meer, want zonder kolen, zonder vuur zou het onmogelijk zijn te koken, te braden of te bakken.
Zeg, snappen jelui dat wel, dat ze — als wij het wilden — zouden moeten honger lijden, die
206



zwijnen, die zich nu in weelde baden... en werd je, bij al dat onrecht, nu nog maar als een mensch behandeld door dat gespuis, maar zelfs dat niet; als een schurffcigen hond laten ze je mishandelen door hun sbirren en trawanten, door hun laf knechteupak, door den eersten den besten krachtpatser, dien zij expres d'r voor uitzoeken om je af te ranselen, als je er de weerlicht van geeft om op te zitten en pootjes te geven — daar heb je bijv. die Peters, die beroerde vlegel, die altijd zoo'n grooten bek durft opzetten, steunend op zijn knuisten.
Verdomme nog, dat er niet 'n stuk of wat ferme kerels de courage hebben om gezamenlijk eens den roffel te slaan op het smoel van dien gemeenen ploert; hij zou graag de eerste zijn, die hem z'n vijf in z'n snuit zette — daar wilde hij wel eens 'n paar weken voor brommen in de nor — daar was hij niet bang voor — die kerel moest weg van de mijn, dat zou hun eerste eisch moeten zijn; ze zouden toch wel allemaal met hem eens zijn, dat hij 'n beroerde Judas was, maar dat was niet het eenige, wat ze moesten eischen: meer geld moesten ze hebben, ook hun deel van die vier en veertig procent, die hun eigenlijk toekwam, waarvoor zij zich kapot werkten — luj zou over dat alles nog wel eens spreken, niet hier, tegenover die paar kameraden, maar tegenover alle mijnwerkers — hij zou ze eens laten oproepen op een groote
207



vergadering om hun dat alles duidelijk aan het verstand te brengen; meer loon, deelen in de winst en die beroerde kwajongen, die lummel weg.
Schmitz heeft hun toegesproken, de mijnwerkers, op een heideveld buiten Hochrade, waar ze niet uit elkaar gejaagd en geranseld konden worden door de politie en soldaten, ook al knechten en slaven van het kapitaal en toch „hun" zonen, de zonen van het volk, de kinderen der arbeiders, der armen, die hun vaders, hun broeders en zusters zouden moeten doodschieten, als die smeerlappen in de paleizen en kasteelen, die zich van hun bloed vetmestten, het eischten.
Zii hebben naar hem geluisterd met gretige ooren en open monden, toen hij met schetterstem en wijd armgebaar hun de grieven uiteenzette, die zij „moesten" hebben, „moesten _ voelen hun het onrecht verklaarde, waarvan zij de al te goedmoedige slachtoffers waren, toen hii hun den weg wees, langs welken zij zouden komen tot een mensonwaardig bestaan; eischen stellen: beter loon, deelen in de winst en dien bloedhond weg en als ze met terstond hun zin zouden krijgen, als niet dadelijk al hun voorwaarden door hunne vampyrs zouden worden ingewilligd, dan de staking, de algemeene werkstaking, opdat dat tuig ook eens
208



zou weten wat dat zeggen wil: honger lijden.
En de duizenden en duizenden rumoerden fel op; in delirium van woeste, razende drift schreeuwden, tierden en krijschten zij kreten als trompetgeschal, schetterend over de vlakte: Ja, ja... meer loon... deelen, deelen... weg Peters" terwijl de armen als dicht woud van dreigende knodsen trilden in de lucht.
Een tevreden lach over het verwaten gezicht hij het zien zijner overwinning op die door vervoering stompzinnige massa, waar tusschen geen enkele, hij wie de gedachte opkomt om te vragen hoe, met wat „zij" zich zullen moeten voeden, als die van „hun" bloed vetgemeste zwijnen, de kapitalisten, honger leden.
Een wijde armuitstrekking met gescheiden vingers, ten teeken, dat hij weer stilte, hun aandacht verzoekt en toen: „dat zij wel zouden begrijpen, dat ze niet allemaal, zooals ze daar waren, voor de mijnbezitters zouden kunnen gaan, om hun eischen te stellen, dat zn' enkelen hunner moestén belasten om voor hen het woord te voeren, kameraden op wie ze konden vertrouwen, dat zij zich niet zouden laten overdonderen of belazeren door die schoeljes; hij wilde niet zeggen: zich laten omkoopen, want zoo iemand zou er niet te vinden zijn onder het proletariaat."
„Bravo ... bravo ... hoch... hoch" uit alle kelen bjj deze woorden, die hun ijdelheid streelden,
De Eerste Mei.
209



doch waaraan geen enkele hunner geloof sloeg.
En voortgaande: „of ze nu al niet direkt enkelen konden kiezen als hun vertegenwoordigers; 't zou zoo veel gemakkelijker zijn dan wanneer de stemming met briefjes moest geschieden."
„Ja, ja... hoch Schmitz, hoch ... jij Schmitz bent onze man — kies jij zelf maar een paar kameraden er bij; we vertrouwen je; leve Schmitz."
't Gebeurt, zooals hij heeft verwacht, zooals hij zeker wist, dat zou gebeuren — hij is gekozen door allemaal, door al die schreeuwende kerels, als hun afgevaardigde.
Hij zal „zijn eischen," thans gesteld door die door hem opgezweepte massa, overbrengen ... het ontslag van dat loeder, van dien tyran, van dien beul... zijn wraak ... wat zal hij hem uitlachen, dat canaille, hem aankijken met spottende oogen, als „hij" weer door het hek van de mijn zal gaan — die eisch zal hij ook stellen, al hebben zij hem daarvoor geen last gegeven — en als dan die andere er voor moet blijven staan.
„Nu ten slotte nog één vraag: wanneer willen jelui, dat wij naar die heeren gaan om hun eens duidelijk te expliceeren, wat wij willen, wat wü van hen eischen — vinden jelui het goed de volgende week, den eersten Mei, dat is de dag van ons, het volk, van ons, de proletariërs, de eerste dag van de maand, waarin de lente begint, waarin de bladeren, de bloemen
210



zich ontwringen en losmaken van hunne knoppen, zooals wij dan ons zullen ontwringen van onze knoppen, dat zijn de slavenketenen, waarin zjj ons gekluisterd houden, ons de verdrukten, de vertrapten."
„Bravo ... bravo... da's mooi gezeid — Hoch Schmitz, leve Schmitz... een kerel hè, die Schmitz... die zal het hun eventjes vertellen, een die zóó spreken kan... ja... ja, de eerste Mei, de dag van de slavenketenen" buldert en balkt dat leger der oproerlingen in extase van bewondering voor hun opruier.
„Alzoo tot den eersten Mei, kameraden en dan „Glück auf."
„EersteMei; „Glück auf" Schmitz" met nieuw donder gejoel.
De eerste Mei, 'n Zondag.
Een oneindige stoet van mannen en vrouwen, de mannen met roode, bloedkleurige dassen, roode insignes in de knoopsgaten, de vrouwen 't lijf bedekt met roode blouses; roode linten en roode bloemen in de haren ; roode vlaggen, die boven hunne hoofden wapperen; allen zingend, brullend de vrijheidsliederen der slaven, begeleid door de schettermuziek van met rondholle wangen op groote trompetten blazende mannen — somtijds schelle kreten „meer loon... deelen... deelen... weg met onze beulen en tyrannen."
211



De voorsten van dat leger der oproerlingen, Schmitz, met de door hem gekozen medeafgevaardigden, die heden aan de mijneigenaren hunne wenschen, de eischen van de geheele mijnwerkersbevolking zullen overbrengen.
Trotsch, fier, in pronkenden hoogmoed de aanvoerder, met spottenden, sarrenden lach, kijkende naar die verdoemde bourgeois satisfaits, naar die geldpatsers in de open vensters van hunne weelderige huizen.
Langzaam, heel langzaam schuifelen zij voort, de duizenden en duizenden, door de voornaamste straten van Hochrade, waar zij wonen, hunne vyanden, de rijken, de kapitalisten, de aandeelhouders van vier en veertig procent — zij zullen hén dwingen zich te overtuigen van hun kracht, van hun macht; zij zullen hun toonen, dat elke weerstand tegen hun onverzettelijk willen zegepralen te vergeefsch zal zijn — hun tocht, een waarschuwen maar tevens een bedreigen, een tentoonspreiden van hetgeen z\j zullen kunnen door geweld, indien de vijanden zich niet slaafsch zullen onderwerpen aan hun voorwaarden.
Eindelijk de Kaiser-allée, de weg met de sierlijke, weelderige tuinen, omringend de kokette villa's.
Voor het hek van een dezer Jeanc Peters; achter hem zijne moeder met haar broeder, zijn zuster aan den arm van haar man.
Een vuurgloed, die plots overstijgt het gezicht
212



van Schmitz ; zijn oogen vlammen woede en haat, als hij hem ontwaart, dien kerel, die hem heeft mishandeld, weggejaagd, als een hond van de mijn heeft laten wegtrappen.
Thans overtuigd, zeker van zijn overmacht, van de steun van al die mannen achter hem, sist luj hem toe met vooruitgestoken kop: „ellendige ploert, raak mij nu Dog eens aan, als je durft?"
„Kom Jeanc, kom naar binnen" moeder en zuster, terwijl zij angstig hem trachten mee te sleuren, weg van de barrière.
Een even schouderbewegen en hij heeft zich losgerukt uit hunne zwakke handen, zijn oom toegefluisterd: „brengt ze naar binnen; ze hinderen ons maar."
Deutzmann heeft gehoor gegeven aan dat verzoek, zuster en nicht naar de villa geleid.
Als een uitdaging in dollen, vermetelen overmoed heeft Jeanc de armen gekruist, met vernederenden sportenden glimlach den lafaard aangezien, die thans, met die duizenden achter zich, hem durft beleedigen.
„Raak mij nu nog eens aan, als je de courage in je donder hebt, vuile ploert" terwijl de ellendeling enkele stappen nader treedt tot voor het hek.
Een kort schouderophalen, het eenig antwoord, maar altijd die plagende, sarrende, hem trotseerende glimlach.
213



„Kom Jeanc, kom mee, nu ook zijn broer Hofmann, wij kunnen toch niets beginnen, wij tegen die allemaal."
„Geen stap, geen voet ga ik van hier" luid, dat allen het kunnen hooren en den eersten, die het waagt een poot achter dit hek te zetten, sla ik de hersens in."
„Wat... wat... hoor jelui dat" in wilde razernij ... „hij wil ons de hersens inslaan, dat beest, die hondsvot" verschillende krijschstemmen en tal van armen, die de ijzeren staven vastgrijpen, die het hek open duwen; vingeren, die zich klauwen om den nek van Jeanc, gepaard met Godlasterende vloeken en verwenschingen.
Eensklaps groote, sterke man, reuzenkerel, die over de haag springt, met krachtig geweld Schmitz, den laffen aanrander wegslingert van zijn slachtoffer, enkele rotgenooten neerkwakt op den grond met mokerende vuistslagen.
„Vervloektespion, verrader, Judas," als Schmitz zijn aanvaller heeft herkend.
„Verrader... Judas... Judas... spion" golfrolt het door de lucht... „Judas... spion... verrader. .." van alle zijden, overal uit die oproerbende.
„Maakt hem kapot" een kreet.
„Ja, ja, maakt hem kapot den verrader... den Judas" hysterisch vrouwengegil — „kapot... Judas... spion."
Toen plots uit dien chaos, uit dien warklomp, machtig reusachtig monstergedrocht, een schot...
214



nog een... en nog een... en hij ploft neer, de redder van Jeanc.
Een bange schrik, een huiverangst, die hen allen overweldigt — geen schreeuw, geen kreet, geen stem zelfs meer... na dien moord.
Met strakke, stijve oogen vol wanhoopsvrees turen ze allen naar dien man, lang uitgestrekt op den grond, door hen verslagen; ze treden terug, zy wijken met den grond nauwelijks beroerende schreden — weldra Schmitz en de zijnen weer op straat; velen, zeer velen, die heimelijk wegsluipen; anderen, die ijlings vluchten uit die massa, die kapot heeft gemaakt den verrader, den Judas, den spion, zooals zij zeiven hebben geëischt.
Spoedig een wijde leegte.
Voorzichtig hebben de man van Marieke en Jeanc den bewusteloozen, zwaar gewonde opgenomen, gedragen in hunne woning, hem neergelegd op een canapé.
Een hooge schreiende kreet en Gretchen heeft zich op hare knieën geworpen voor den stervende, haar arm geslagen om zijn hoofd, gillend: Nol... Nol... mijn Nol.
„Ik stak... stik" in wurgende benauwing, terwijl hij de gekromde vingeren langzaam moeitevol brengt naar den hals, „los... los hier... ik stik."
Zij heeft de das gescheurd, het vest geopend, waaruit kleine portefeuille glijdt, openvallend op
215



den vloer; in twee rondingen, naast elkaar de portretten van Jeanc en Marieke.
Een stomme verbazing, een met zoekende, vorschende blikken beurtelings aankijken dien stervende, vervolgens elkaar; een zonder woorden zeggen: niet te begrijpen.
„Nol... Nol... mijn Nol" haar eenig geluid, naar eenige klank.
Hij heeft de oogen geopend, met stijve verdwaasde blikken om zich heen gestaard.
„Nol... Nol," in onophoudelijk herhalen... „ken je mij dan niet meer... Nol... Nol, zeg dan toch, dat je mij kent."
Toen even een blij lachen, een glmstering in het doffe reeds brekend oog, een stamelen uit den rochelenden mond: „Gretchen... Gretchen... dank... dank... de kinders."
„Jeanc, Marieke," de moeder met door tranen gesmoorde stem, „vader wil afscheid van jelui nemen."
Een nog immer met begrijpen... vader... vader... die is toch al lang dood, vader... die man... Arnolds.
„De kinders Gretchen" zwakker, nauw hoorbaar meer.
„Komt dan toch" dringwenkend, roepend met de hand, „vader, 't is jelui vader, zeg ik je toch."
Toen een hchtstraal, bliksemend door zijn hersenen, een visioen uit lang vervlogen jaren, toen hij nog kind was, flitsend door zyn brein
216



en Jeanc heeft zich op zijn knieën laten vallen naast zijn moeder „vader, vader, nou begrijp ik alles, alles, waarvoor je het gedaan hebt... voor nuj ... mijn leven, vader... vader."
Ook Marieke is huilend neergezegen.
„Dank kinders... dank... vergeef me... ik was niet slecht... hoor... neen... niet slecht... vraag het maar aan moeder... jelui hadt honger... daarom..." en zijn vingers glijden zachtkens over hunne van smart gebogen hoofden.
„Niet... boos... zijn... kinders... niet slecht over mij denken... jelui honger... nietwaar Gretchen?"
„Vader... vader" het eenig geluid uit hunne van snikken trillende hoofden. Toen ook Deutzmann: „Peters, ken je mij nog?" Een even knikken. „Wil je me de hand geven?" Weer korte knik.
En de broeder van Gretchen heeft de neerhangende slappe, machtelooze hand van den man gegrepen, dien hij zijn geheele leven had gehaat, wiens naam luj aan de echtgenoote had verboden nog ooit uit te spreken tegenover hem en haar kinderen, omdat h\j schande had gebracht over hunne hoofden en hij heeft deze gedrukt vol warmte, tevens vol eerbied.
„Dank... dank... Deutzmann... goed voor hen... gezorgd."
Een lange poos ijzige stilte, niets anders dan
217



't borrelend borstgereutel, 't wanhopig hoksnikken. Eensklaps de stervende weer wijd open de oogen. „Gretchen." „Nol?"
„Vandaag... eerste... Mei. „Ja... Nol."
„Weet je nog... lang... lang geleden... in Roosdaal... mijn Meiliefste... toen geluk... zalig... van daag ook eerste Mei, mijn liefste... ook zalig, allemaal... weer bij mij."
Een blijde glimlach speelt om znn lippen... langzaam lodderen de oogen dicht... een lange, lange zucht, een korte snik en hij is niet meer.
„Nol... Nol... vader... vader," weer die gillen, die kreten, terwijl zij hun lippen op het strakke gelaat drukken.
„Arme kerel" heeft Deutzmann gemompeld en toen fluisterzacht tot zijn zuster, tot hare kinderen... „'t is gedaan... luj is dood."
Zij buigen de hoofden, vouwen de handen, sluiten de roodgekreten oogen en met bevende stemmen bidden zü voor het zieleheil van den schandevader.
•
De eerste Mei.
Daar buiten, weer de lente; weer bonte kapellen en slanke libellen met doorzichtige gazen vleugels, die fladderen door de helder blauwe
218



lucht; hommels en bijen, die zoemend gonzen naar de pas ontloken geurende bloemen, naar de met bruidsbouquetten bedekte boomen in de groene weiden, waarin de veulens en kalveren dartelspringen, weer de jonge goudgevlekte forellen, die in de zonbeglansde murmelstroomende riviertjes spartelen, weer het opbloeiende leven..„ de wedergeboorte. De eerste Mei.
Ver verwijderd, in Roosdaal, in het eenzame, stille Limburgsch dorpje, weer de Lenteviering, het feest der minnende harten, van vrede en liefde, bejubeld door vrooüjke zangen.
De eerste Mei.
Hier verguisd, ontheiligd door oproer, door vloeken, door geweld en moord.
219