De Coöperatie in Schotland
en Denemarken
DOOR
WILLIAM MAXWELL- J. P., Voorzitter van den Iiitcróotiobfllen Coöperatieven Bond en oud-vooriitter dér Schötsche Whulesule; ,:''-; te Rothesay,
EN
SEVERIN JORGENSEN, Voorzitter van de Fallesforeningen ior IJ i i: !..
Brti gatoren iniler, te Kopenhagen.
G
37
rGAVE VAN DEN NEDERL. COpP. BOND TE 'S GRAVÉNHAGE. 1916
SCHE DRUKKBRIJ „VOORWAARTS" — ROTTBRDA»






De Coöperatie in Schotland en Denemarken
DOOR
WILLIAM MAXWELL J. P.,
Voorzitter van den Internationalen Coöperatieven Bond en oud-voorzitter der Schotsche Wholesale, te Rothesay,
EN
SEVERIN JÖRGENSEN,
Voorzitter van de Fallesforeningen for Danmarks BruÉsforeninger, te Kopenhagen.
Uitgave van den Ned. Coöp. Bond te *s Gravenhage, 1916.






COÖPERATIE IN SCHOTLAND.
Met veel genoegen richt ik enkele woorden tot mijne vele goede coöperaitierve vrienden in Holland. Het voorbeeld van een klein en arm land als Schotland kan andere landen, waar de beweging nog niet zoo langen tijd bestaat, tot steun en aanmoediging strekken.
Dit alleen is yoor mij de aanleiding geweest iets te schrijven over bovengenoemd onderwerp. Ik wil niet beweren dat onze wijze van werken steeds volmaakt is geweest, ik wensch eenvoudig enkele historische feiten en het resultaat van ons werk naar voren te brengen.
Het mag als bekend verondersteld worden, dat Schotland thans eenie bevolking heeft van bijna vier en een half miHloen zielen. In het jaar 1769 echter, toen de eerste coöperatieve vereeniging, waaromtrent iets im die geschiedenis bekend is, in Schotland werd opgericht, telde de bevolking slechts anderhalf mMilioen zielen. Het was een arm land, het volk veroverde zich door landbouw en visoh vangst eenl karig bestaan. Enkele kleine dorpen en steden hielden zich bezig met weverijen' en aanverwante bedrijven.
In een klein dorp in Ayrshire, genaamd Fenwiek, werd de coöperatie, zooals wij die kennen, geboren. Er bestaan nog documenten' dde bewijzen, dat de wevers van dit dorp een zieken- en begrafenisfonds hebben bestuurd. En' op den 9en November 1769 maakten zij de volgende overeenkomst op:
„Op heden is door de leden vam onze Vereeniging overeengekomen ai het geM te nemen wat wij in kas hebben en die levensmiddelen te koopen, welke het noodSg geacht wordt te verkoopen ten bate van onze Veree naging. De directeuren van onze Vereenöging kunnen bat geld opnemen, dat
3



zij voor dit doeleinde noodig achten en wanneer de rente van het (geleende geld is betaald en de menschen hun loon hebben! ontvangen voor het koopen en verkoopen van de waren, waarin wij handelen, zal de Vereeniging zoowel de baten oogsten als die verliezen dragen. Wanneer eenig lid van onze Vereenigiing de ontvangen waren niet betaalt vier weken nadat hij daartoe door de directeuren is aangemaand, zullen hij noch de zijnen eenig recht meer kunnen doen gelden' op de waren onzer Vereeniging. Evenzoo indien wordt bevonden, dat hij waren betrekt bij anderen en do zaak verlaat met schuld overeenkomstig de beslissing van de Vereeniging."
Dan volgt de önderteekening of het handmerk van twaalf "mannen, die het uitvoerend comité schijnen te hebben gevormd.
Ik heb dit document in zijn geheel weergegeven, aangezien dit de eerste coöpenatieve regeling is, waarvan' het bestaan bekend is. Wij bezitten ook de verslagen van deze Vereeniging van 1770 tot 1800, waarin van jaar tot jaar de winst of het verüès is opgenomen.- In die dertig jaren! schijnen deze arme wevers slechts ongeveer f 420.— netto winst te hebben gemaakt.
Zoo was het nederige begin van deze nu wereldomvattende organisatie.
Andere vereenigingen kwamen veelal op dezelfde wijze tot stand, doch de oudste welke nu nog bestaat, is eene groote vereeniging in Glasgo w, die in 18Ö0 werd opgericht en aldus gedurende 115 jaren haar coöperatief werk heeft gedaan op haar eigen wijze. Eene 'andere Vereeniging, welke jn 1812 ontstond, drijft nog een» grootte zaak en vierde drie jarem geleden in haar volle kracht haar honderdjarig bestaan.
Hieruit blijkt dus, dat de coöperatie in Schotland niet iets is van den laaitsten tijd, doch behoort tot de oude instellingen vam ons land. Gedurende de eerste helft van da negentiende eeuw,
4



werden in verschillende deelen van het land talrijke vereeniigingem opgericht, doch vele van hen verdwenen zonder een spoor achter te laten. Zorgeloos beheer en het pofsysteem waren de voornaamste oorzaken van hum ondergang. In elke stad en in elk dorp echter waren er enkele menschen, die trots deze mislukkingen, toch vast bleven gelooven in de coöperatieve beginselen. En van 1850 af scheen de beweging met nieuw leven bezield, lot op diezen tijd gold als regel, dat de winst verdeeld werd naar verhouding van de aandeden en de toestand van het gros der arbeiders liet niet toe om aandeelen te nemen. Toen het tegenwoordige systeem van winstverdeeling naar verbruik werd ingevoerd, sloeg dit bij de massa in, de aandeelen konden toen verkregen worden door de uit het verbruik voortspruitende dividenden.
Omstreeks 18G0 ontstonden een groot aantal nieuwe en sterke vereenigingen, welke wij thans nog om ons heen zien. Een nieuw tijdperk daagde voor de beweging op. De leiders kwamen bij elkaar en stelden de oprichting voor van eene coöperatieve grootinkoopvereendging. Dit idee werd in praktijk gebracht in 1868 of vier jaar nadat te Manchester een dergelijke stap was gedaan door de Engelsche coöperaties. Van dat tijdstip af waren de stabiliteit en het succes van de coöperatie gevestigd. Wij vereenigden ons met onze Engelsche broeders door het oprichten van depots voor gezamenlijke^ inkoop op iedere markt van) beteekenis over de gansche aarde. In Amerika, Denemarken, Canada, Frankrijk, Duitechland en Ierland behoorden wij spoedig tot die grootste afnemers van inlandsche producten. Importeurs en 'kooplieden stonden versteld over de vermetelheid van de arbeiders, die naar het uiterste puntje van de aardie gingen om bufttne benoodigheden in te slaan zonder de bemiddeling van het gewone heirleger van tusschenpersonen. Onze volgende stap was de pro-
5



auctie; wij hadden de distributie onder de knie, wij hadden geld genoeg, waarom zouden wij ndet overgaan tot de vervaardiging van goederen,' die wij verkochten?
Evenals elders was in Schotland het maken van ondergoed een achterlijke industrie, waarin de arbeiders nauwelijks een bestaan konden vinden.
Dit was onze eerste aanval op het gebied der productie; de voorspellingen van onze.tegenstanders, dat wij schandelijk zouden falen in onze poging, waren niet van de lucht. Wij slaagden niet alleen, doch wij brachten den levensstandaard der arbeiders omhoog door hun korteren arbeidsduur en hooger loon te geven en ook te zorgen voor beter ingerichte werkplaatsen.
Ook namen wij de schoenen- en laarzenfabrioage, bet vervaardigen van meubelen en het leveren van drukwerk ter hand, overtuigd als wij waren den weg naar succes te hebben ingeslagen. Wij kochten twaalf Acres land even buiten Glasgow' en betaalden f 6000.— per Acre grond, die als bouwland gebruikt werd. Thans zou men het in die buurt niet voor het dubbele van deni prijs kunnen koopen. Shielldball werd mu het centrum van onze productieve werkzaamheden. Door ons eigen bouwdepartement werden fabrieken opgericht voor alle bedrijven, die wij meenden ,te moeten exploiteeren'. Tabak, kieeding, ileerlooieni confectie van allerlei aard, borstelmakerij, blikwerk enz. En thans zijn de 12 Acres in beslag genomen door werkplaatsen, waarin meer dan 3000 arbeiders werk vinden. De meeifabrieage trok onze aandacht; wij hebben nu drie groote meelfabrieken in verschillende dleelen van het land. De meeste tarwe voor deze fabrieken komt uit Oanada, waar wij een van onze vertrouwensmannen voor den inkoop van tarwe hebben geplaatst.
Daarna bouwden wij een uitgebreide zeepfabriek, die een groot succes is geworden. Wij bezitten eene reusachtige fabriek in het Zuiden van Schot-
..



lanld, waar wij de stoffen maken voor het vervaardigeni van kleeding te Shieldhall. In den eereten tijd van onze distributieve pogingen vestigden wij een depot in Ierland voor den inkoop van' eieren en spek. Dit heeft zich zoo goed ontwikkeld, dot wij nu ook de melk verzamelen uit de omliggende streek en boter maken in igroote hoeveelheden. Evenizoo hebben wij intooopdepots gesticht in Schotland, waar boter wordt gemaakt en waarvan enkele de melk naar onze verbruiksvereenigingen zenden.
Ook een margarinefabriek wordt met succes gedreven en een van onze laatste oindennemingen is het maken van dekens.
Plaatsruimte verbiedt mij in details dieper in te gaan op deze wondervolle onitwikkeling, doch eenig idee omtrent den omvang van de resultaten kan' worden verkregen door het feit, dat gedurende het loopende jaar de waarde van het geproduceerde niet minder zal bedragen dom 30 mülioen gulden, waarop een overschot van ongeveer een mUüoem gulden kan worden verwacht.
De grootinkoopvereeniging bestaat nu uit 267 leden, zijnde coöperatieve veiEbruiikBveTeenlgingen. Er zijn nog 93 vereenigingen niet aangesloten; doch vele van deze doen hare inkoopen bij de grootinlkoopvereeniging.
In 1868, het jaar waarin de grootinkoopvereeniging werd opgericht, bedroeg de omzet ruim 970 duizend1 gulden, het kapitaal was toen 62 duizend gulden, thans geeft de balans over een half jaar een omzet van 65 millioen 'gulden, een) kapitaal van 63 millioen gulden en een overschot over de zes maanden' eindigende ultimo Jumi j.L van twee millioen zevenhonderiai drie en zestig duizend galden, waarvan ruim 4 % van het verbruik is terugbetaald aan1 de verbruiksvereenigingen!, die aangesloten zijn.
Aldus is onze grootin/koopvereeniging van een nietig begin door enkele arme arbeiders eene zaak
7



geworden met ruim 130 millioen gulden omzet per jaar. Zij behoort tot de .grootste ondernemingen van het land en wordt thans erkend en geëerd door alle weldenkende burgers.
Nog op een ander wonder van de macht der samenwerking wensch ik de aandacht te vestigen. In den eersten tijd van ons coöperatief pogen, bakten slechts enkele van onze <vereenligingen in het westen van Schotland haar eigen brood, In den regel kochten de vereenfigingent het benoodigde brood eenvoudig van een buiten' die vereeniging staandlen1 bakker. Enkele kleine vereenigingen in Glasgow en omgeving stichtten toen eene federatie met het doel in een eigen fabriek brood te doen bakken. Uit dit kleine begin is de grootste bakkerij van de wereld ontstaan. Deze bakt voor vele vereenigingen in verschillende streken van het land en voorziet haar van brood; zij voert ithans groote orders uit voor de regeering. Eene andere federatie op het gebied van de lakenweverij en meubelstoffen bedient de vereenigingen, welke geen prodncv tie van dien aard voeren.
De grootste coöperatieve vereeniging van Brittannië is in Schotland gevestigd, nj. Si. Cuthberts Bdlinburgh. De stad EdinbuTgh kan niet beschouwd worden als een industrieel een/trum en toch is de coöperatie er bij de inwoners ingeslagen, zoodat nu het ledental dezer vereeniging bijna 50.000 is met een kapitaal van bijna twaalf millioen gulden. De omzet van deze vereenSgimg in 1914 was ruim een en! twintig millioen gulden en het o verschot bedroeg ruim 5 millioen gulden.
In 1859 werd op zeer primitieve wijze een begin gemaakt door enkele arbeiders en na veie moeilijkheden doorleefd te hebben; is nu die prachtige positie bereikt, de eerste vereeniging in GrootBrittannië te zijn.
Uit deze enkele opmerkingen blijkt wet dat de wezenlijke groei van die coöperatie in Schotland gedurende de laatste 40 jaren groot is geweest. De
8



huidige toestand geeft, onze beperkte bevolking in aanmerking genomen, groote voldoening aan hen, die medegewerkt hebben' om de coöperatie populair te maken. Maar wij zijn er nog niet, wij moeten nog groeien en ik heb wat dit aangaat, een groot vertrouwen in de toekomst Onze tegenwoordige omfcwikkeMngspogingenf zijn erop gericht in de naaste toekomst eeni hoogere geestdrift voor de coöperatie op te wekken. Cursussen voor het onderwijs in de industrieele geschiedenis en economie, over staatsburgerschapsplichten' enz. worden in overleg met bijna alle vereenigingen georganiseerd. Vrouwengilden belasten zich met het onderricht in de coöperatieve beginselen aan kinderen, zoodat de. toekomst vol heerlijke beloften is.
Velen van ons die in de beweging kwamen' toen zij nog klein, was en bespot weidt, aanschouwen met trots de vruchten van ons werk, zien den! arbeider meer in goeden doen, meer onafhankelijk en zeker meer ontwikkeld. Onze beginselen worden nu aanvaard' en aanbevolen door de hoogsten in den lande. De moeilijkheden! zullen in de toekomst niet komen van buiten doch van uit den boezem onzer beweging zelf. Of wij onze beweging op den goeden weg voeren zal afhangen van ons beleid, van onze' trouw aan de beginselen en van onzen geest van broederschap.
Vijftig jaren geleden hadden wij weinig of geen kapitaal, thans hebben wij overvloed. Wij leenen • nu geld aan gemeenten, schoolbesturen en-verschillende .publieke lichamen om maatschappelijk werk te doen. De coöperatieve beweging is aldus niet slechts een weldaad geworden voor de arbeiders, doch een machtige factor voor den voortgang der beschaving. Ik weet dat cijfers niet altijd 'belangstelling wekken, doch een blik op die volgende statistische gegevens zal een beter oordeel geven over onze positie in Schotland, dan. alle mogelijke argumenten, die ik zou kunnen bijbrengen. In 1914 hadden wij 279 coöperatieve vereenigin-
9



gen. met een ledental van 467.270, een aandeelenen leenkapitaal van 151 millioen gulden; onze gebouwde eigendommen hebben eene waardie van ruim negen millioeni gulden, de omzet bedroeg ruim 342 millioen gulden (grootiinkoop inbegrepen1). Het oversehot was .ruim 45 millioen) gulldeni.
In de distributie zijn werkzaam 19.377 personen en in de productie 16.203, een' totaal alzoo van 35.580 personen.
Genoeg om aan te toonen dat de coöperatie thans in Schotland eene overheerschendè positie inneemt. Zij heeft hare leden verrijkt, betere woningtoestanden geschapen), zij heeft aangetoond dat de arbeidersklasse groote bestuurskracht bezit, zij heeft een prachtige geest van broederschap doen ontstaan, maar boven alles, zij heeft de onafhankelijkheid van het volk verhoogd en zeer veel bijgedragen tot zijne algemeene verstandelijke ontwikkeling. Dit is het werk, waarop wij zoo trotsch zijn, dit is het werk, dat wij in elk land der wereld wenschen te doen geschieden. Want coöperatie heeft geen grenzen, hare volmaking kan slechts worden bereikt door internationale solidariteit, die veel zal bijdragen om vrede en eene goede verstandhouding tusschen de volkeren der aarde te brengen 1
November 1915. W. MAXWELL.
Om eigenlijk te produceeren moet er industrieele vrede rijn, en die kan er alleen bliiven en op eenigszins groote schaal bestaan, wanneer de arbeid de menschen in hoogere dingen dan enkel in loonen voldoening schenkt. Zij moet rusten op tevredenheid, geboren uit billijkheid en een zelfbewust deelhebben in de verschillende belangen der industrie. F. MADDISSON-
10



DE COÖPERATIEVE VEREENIGINGEN IN DENEMARKEN,
Tenlednde im een kont overzicht een indruk te geven van de ontwikkeling dier coöperatieve beweging in Denemarken, schijnt het mij toe, dat het voornamelijk noodSig en gewienscht is inlichtingen te verstrekken), zoowel aangaande den aard als het aantal der bestaande coöperatieve vereenigingen en ook aangaande de resultaten, die zij in het bijzonder gednrendle het laatste jaar bereikten. De daarbij gegeven cijfers zijn afgeronde cijfers, deels omdat de geheel gedétailleerde en uitgewerkte cijfers tot op dit «ogenblik niet ito geven zijn, deels, omdat dergelijke afgeronde cijfers beter spreken bij enkelen oogopslag.
Plaatselijke vereenigiinigen, dlie over heit geheele land verspreid zijn, zijn aldus te verdeelen:
1500 coöperatieve verbruiksvereenigingen met een omzet van ongeveer 130 millioen kronen;
1200 coöperatieve landbouwvereenigingen met een omzet van 300 millioen1 kronen;
25 coöperatieve slachterijen met een omzet van 168 millioen kronen;
920 coöperatieve vereenigingen voor den verkoop van voedingsstoffen met eenl omzet van 90 mülioen kronen;
700 coöperatieve bakkerijen met een omzet van 6 millioen kronen;
800 coöperatieve eierkoopvereenigingen met een omzet van $% millioen kronen.
Deze locale vereenigingen hebben, gelijk in elk land bij een goed .georganiseerde beweging geschiedt, centrale lichamen voor bescherming en vereenigingen harer wederzijdsche belangen opge-
11



richt. Van deze centrale lichamen dienen te worden vermeid:
De Deenlsohe Wholesale, de organisatie der Deensche coöperatieve verbruiksvereenigingen (Fallesforeningen for Dahmarks. Brugsforeninger) met een omzet van ongeveer 70 millioen kronen;
de coöperatieve vereeniging voor voedingsmiddelen in Jutland, met een omzet van ongeveer 45 millioen kronen;
de coöperatieve vereeniging voor voedingsmiddelen der eilanden, met een omzet van 7 millioen kronen;
de coöperatieve vereeniging voor voedingsmiddelen op Funen, met een omzet van 4% millioen kronen;
de coöperatieve vereeniging voor voedingsmiddelen voor Bingkjöbing en omgeving, met een omzet van 2% millioen kronen!;
de Deensche coöperatieve bakkerij vereeniging, met een omzet van h% millioen kronen; ( de Deensche Eierenkoopvereeniiging, met een! omzet vam 5/4 millioen kronenl;
de Deensche coöperatieve slachterijen, met een omzet vam 3K millioen kronen;
de Deensche coöperatieve kólenvereeniging, met een omzet van lVs nxiMioen kronenl;
die Deensche coöperatieve cementindustrie, met een omzet van 1 mdlilioen kronen;
de Deensche coöperatieve melkeentrale voor den aankoop van artikelen en machinerieën, met een omzet van ïVt millioen kronen;
die coöperatieve vereenögdng voor Bingkjöbing en omgeving voor den aankoop van landbouWartikelen, met een omzet van 3M millioen kronen;
de Deensche coöpenaitieve Bank, met een dage» ljjksehen omzet viani 3 millioen kronen;
terwijl daarnevens een aantal electrische inrichtingen, bakkerijen, bouwvereenigingen, credietvereenigingen, melkcontröle-vereenigingen, brouwe-
12



rijen, en vruchtenondernemingen zijn gegrondvest geworden op het coöperatief beginsel.
Hier in Denemarken zijm de coöperatieve vereenigiingen voornamelijk omibsitaan door de pogingen der landbouwende bevolküng; zoozeer zelfs daaraan ite danken, dat tot voor enkele jaren' de coöperatie vrijwel onbekend was in die steden. Juist echter in den loop dezer laatste jaren heeft zich eene verandering in de steden doen gevoelen; de provinciale plaatsen zijn voorgegaan' en de hoofdstad is .gevolgd, en bedde bezitten) thans groote en bloeiende coöperatieve vereenigingen, die zich over alle stadswijken uitstrekken.
De coöperatieve iverbruiksveMeenligïmgen! en de door deze gestichte Deensche Wholesale zijn wel in het bijzonder eene nadere beschouwing waard. De Wholesale bestaat thans ongeveer 30 jaren; zij begon met een jaarljjksoben omzet van minder nog dan een kwant onillien kronen, welke nu over 1914 tot 70 mMlioen kronen steeg, en' waaromtrent voor 1915 nog aanmerkelijk hooger verwachtingen worden gekoesterd. In 1914 wend), mede dank zij de voorzichtige politiek dier Wholesale, een dividend! van gemiddeld 6 % door de coöperatieve verbruiksvereenigingen uitgekeerd, met uitzondering van het verbruik over een aantal artikelen, waarover nimmer dividend wordt gegeven. Voor de instelling der reservefondsen en' de versterking van het coöperatief kapitaal werd een bedrag van s/ioo ter züde gelegd, terwijl ongeveer een half millioen kronen werd aangewezen voor verschillende fondsen en een IK millioen kronen op de rekening van het nieuwe jaar werd overgeschreven.
De Deensche. Wholesale is er in geslaagd! in den loop der dertig jaren van haar bestaan een twaalftal eigen ondernemingen te stichten. Het zijn achtereenvolgens geweest een koffiebranderij, een chocoladefabriek, een technisch-chemische fabriek,
13



een fabriek voor klewidtnigstoffen, een tabak- en sigarenfabriek, een zeepfabriek, een margarinefalbrtek, een) rjjiwielfabriek, een fabriek voor omderkleeren, een) kleedinginriebtimg en een meelmolen met bijbehoorende afdeelingen. Voorts is de Wholesale in het bezit gekomen van een kleine boerderij in de .nabijheid vam die 'hoofdstad, waar voortdurend proeven worden genomen met verschülfllënld'e middelen ter verbetering van de voeding der bevolking.
In den' loop dezer zelfde 30 jaren beeft de organisatie ongeveer 10 millioen kronenl in verschillende fondsen ter zijde gelegd; bet reservefonds voor verbruiksvereenigingen, waarvan deze een interest vam 5 % ontvangen, levert bet 'kapitaal voor installaties van gebouwen, voor reserves voor prijsdalingen, de liquide middelen voor het assurantiefonds en voor het fonds voor de werkstakingen.
Evenals het grootste deel van bet coöperatief kapitaal der verbruiksvereenigingen — te schatten op ongeveer 850 duizend kronen — is ook dit kapitaal te beschouwen als een surplus der Wholesalëorganisatie, hetwelk niet onder de leden wordt verdeeld. Deze gezonde financieele basis is van groote beteekenis om voordeelige inkoopen te doen en waarborgt eene gereede betaling bij aïïie onvoorziene mogelij kneden. Van de ongeveer 1500 in Denemarken bestaande coöperatieve verbruiksvereenligingen zojmi er 1430 bij die Wholesale-orgonisatóe aangesloten1 enl, wat nog meer zegt, betrekken daarvan hoofdzakelijk nare goederen. Voor voedingsmiddelen, kunstmatig verkregen producten en kolen bestaan echter, gelijk trouwens uit het bovenstaande overzicht is gebleken, bijzondere centrale lichamen.
Al de verschillende coöperatieve vereenigingen van meer centrallen aard zijn op haar beurt vereenigd in eene onderlinge organisatie, een coöperatief comité, het Andelsudvalget, welke leden
14



zijn gekozen uit de voorzitters dier groote coöperatieve vereenigingen, en welks werkzaamheid bestaat in wederzijdsche hulp en steun. Het Andeludvalget geeft een1 coöperatief orgaan, het „Andelsbladet", uit, dat voor de aangesloten coöperatieve vereenigingen tot onderling orgaan dient. De Wholesale-organisatie heeft daarnevens haar eigen blad, het „Brugsforeningeres Tidskrift", dat in een oplaag van 150.000 exemplaren aan alle leden der, aangesloten vereenigiimgen gratis wordt toegezonden.
Den arbeid, waaraan de coöperatieve vereenigingen) zich met bijzondere en begrijpelijke energie hebben1 gewijd, is die, welke er .toe bijdraagt om geheel de coöperatieve beweging in den loop der tijden krachtiger te doen staan tegenover de trusts en de syndicaten; die in Denemarken worden aangetroffen en welker wensen het uit den aard der zaak is om de prijzen der goederen omboog te drijven. Er is in dezen strijd .itusschen trust en coöperatie reeds menige overwinning aan de zijde dér laatste te boeken en dat doet haar met vertrouwen verwachten, dat nog meer voordeel zal zjjn te verkrijgen. De Deensche coöperatieve cementfabriek en de Deensche coöperatieve kolenvereeniging zjjn speciaal aan den strijd tegen de trust te danken. Zij zijn beide opgericht op initiatief van. het Deensche lid van belt centraal comité van den Internationalen Coöperatieven Bond, den beer Anders Nielsem, die in beide de functie van president bekleedt.
Voor de landbouwende bevolking van1 Denemarken heeft de coöperatieve beweging groote en onberekenbare voordeetien met Ziloh gebracht. Zij heeft niet uitsluitend betere levenstoestandlen geschapen en meer welvaart in het algemeen verschaft, maar bovenal ertoe geleid, dat de bevolking belang ging SteUien' in haar eigen aangelegenheden. Indien de Hollandsche coöperatieve vereenSgingen een raad Villen aannemen van een oud man, die
15



■het voorrecht heeft gebald om eenige ervaring op te doen in eóöperatieive zaken1, dan kan ifc niet anders doen dan haar toeroepen, dat zij. alle coöperatieve verbruiksvereenigingen in éénzelfde organisatie moeten samenbrengen. Doe al de inkoopen door deze eene organisatie: voorzie haar van het noodige kapitaal om haar sterk en krachtig te maken, plaats aan haar hoofd bekwame en ervaren mannen en in Nederland zal men het ervaren gelijk men het in Denemarken ervaren heeft, dat de coöperatieve beweging van overwegend voordeel zal zijn voor de bevolking, gelijk haar taak het medebrengt. Misschien willen de Hollandsche coöperaties van het advies van den ouden man niet hooren: misschien ook hebben zij reeds haar doel bereikt: in het laatste geval zooveel te beter.
Vereenigen, steeds nauwer samenwerken, moet het wachtwoord' zijn vian eiken! coöperator: verdeeling brengen is de wensch van lederen tegentstander der coöperatieve beweging
November 1915. * S. JÖBGENSEN.
16