IKONINKLIJKE BIBLIOTHEEK GESCHENK VAN
Br*ü»M.Hollin Couquerque den Haag.
7183 - '32









PRIJS f 1.—
GIDS voor ARNHEM
EN OMSTREKEN
UITGAVE VAN DE VEREENIGING „V.V.V." ARNHEM
13DE DRUK
Naar de schilderij van L. A. SCHILT. AAN DEN VELUWE-ZOOM
ZIE VOOR WONINGBOUW EN INDUSTRIETERREINEN TE ARNHEM DE ACHTERZIJDE VAN DEZEN GIDS



RIJNHOTEL, Arnhem
TELEFOON 588.
Groote frissche kamers met degelijk ontbijt f 3.— tot f 3 50
Prachtig uitzicht over den Rijn en Betuwe.
PRIMA DEGELIJKE KEUKEN.
Het aangewezen adres voor H.H. Kerkkoren.
GROOTE GARAGE - TERRAS.
Mevr. de Wed. Th. HERMSEN.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
i
AUTOMOBIELEN
SHOWROOM, KANTOOR EN GARAGE'S
VELPERWEG 33/35 - TELEF. 24-2705 STEENSTRAAT 58a Telefoon No. 364 NIEUWE PLEIN 51 Telefoon No. 1923
N.V. L. A. MOLL's Aut. & Techn. Ind. M'., ARNHEM
m' ■ l * |V|_| ~uf 1__T ij Til nj~L —urii_M_ i~ L LN i_l~L ~»]LI«
THEESCHENKERIJ
PARK SONSBEEK
CAFÉ-RESTAURANT^CONCERT
TELEFOON 1360
Dagelijks
Middag» en Avondmuziek .. Hollandsche Koffietafel ..



2
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Hotel Café-Rest. „Riche", Nieuwe Plein 56-60, Tel. 1073 en Hotel „Riche", Nieuwe Plein 50, Telefoon 619
ARNHEM
Geheel nieuw gerestaureerd. — Prachtig zitje in de onmiddellijke nabijheid van het station. — Diners van 5 tot 71/2 uur Restaurant a la carte den geheelen dag.
W. J. BIESHAAR, Eigenaar.
W. A. COOPMAN
KLEEDERMAKER
Rijnstraat 75, ARNHEM
TELEFOON 512



Gids voor Arnhem en Omstreken.
3
Speciaal Magazijn van
REISARTIKELEN
EN KLEINE LEDERWAREN
PERRY & Co.
KETELSTRAAT 35
ARNHEM
TELEFOON
237
Hutkoffers Beugelkoffers Kastkoffers Handkoffers
in ruime sorteering.



4
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Café Restaurant „DE WATERBERG".
OPENLUCHT-MUSEUM — SCHELMSCHEWEG
TELEFOON 2851
Zeer aan te bevelen voor het geven van FEESTEN en GROOTE PARTIJEN
SCHOOLREISJES
Gelegenheid voor Logies voor scholen tegen zeer laag tarief — Gezellig zitje — Prima keuken BILLIJKE PRIJZEN — ELECTRISCH LICHT .. Electrische Tram tot aan het Restaurant ..
Iedere Zondag Thé-dansante
A. VERPOORT - ARNHEM
Tevens exploitant van j
Hotel-Pension „DE SCHELMSCHE BRUG"
ARNHEM - SCHELMSCHE WEG - Eindpunt lijn 5 - Telefoon 2851. A. VERPOORT.



Jé /ofy.
GIDS
VOOR
ARNHEM EN OMSTREKEN
MET PLATTE GROND VAN ARNHEM, 4 GEKLEURDE B«Ë' WANDELKAARTEN BENEVENS EEN GROOT : AANTAL AFBEELDINGEN IN EN BUITEN DEN TEKST
13DE DRUK.
verbeterd en bijgewerkt tot op heden
Uitgegeven door de Vereeniging voor vreemdelingenverkeer te arnhem.
tÊ^F Het Bureau voor inlichtingen der Ver. V. V. V. is gevestigd in het Verkeershuis Stationsplein 13, Arnhem.
DRUK J. H. PAAP & ZN. - ARNHEM.



VERKEERSHUIS. Bureau der Vereeniging voor Vreemdelingenverkeer. Dagelijks geopend van 9—5 uur. INLICHTINGEN GRATIS.



LIJST VAN HOTELS IN ARNHEM.
HOTELS. STRAAT. ^ï»S?tW,t
Bellevue, K.B; B; W.C; E; R; W; T; CV; . . 'Ï-X^ . . , Utrechtsche straat 34 Tel. 3357 f4 —
Bordelaise, B; W.C; E; G; W: T: R. . . . Velperplein 2 Tel. 1.568 - 3.—
Brabant, CV; E; G; W; T; R. • . . . Oude Stationstraat 14 Tel. 1072 -2.75
Bristpl, B; W.C; E; CV; T; V.W*; R. . Stationsplein Tel. 123 -3.—
Constabel. B; W.C; E; G. . . . ■ Pauwstraat 9 Tel. 1008 -2.50
Continental, K.B; B; W.C; E; CV; V.W*; T; G Willemsplein 6 Tel. 1333 "3-—
Cornel, B; E. i£& Roermondsplein 39 Tel. 1967 -2.75
Doelen, De E. . . . Nieuwe Kraan 9 Tel. 1014 - 2.50
Haarhuis, W.C; E; T; R; Nieuwe Plein 27 Tel. 2026 -2.50
Harmonie, De E Groote Oord 7 Tel. 3212 - 2.50
Hiegentlich, B; E; CV; V.W* Stationsplein 4 Tel. 1140 -2.50
Keizerskroon, E; W; R Groote Markt 32/33 Tel. 790 -2.50
Meeberg, E Willemsplein 13 Tel. 17 -2.50
Monnikenhuizen, W.C; E; W; T; R; Roosendaalsche weg Tel. 1288 -3.—
Oranje-Nassau, K.B; B; W.C; E; L;.C.Wj W; T; V.W*; R; G. Stationsplein 11/12 Tel. 2211 -3.25
Pays-Bas, K.B; B; W.C; E; L; CV; W; V.W; G; R. . . . . Groote Markt Tel. 142 - 4.—
Pauw, De B; W.C; E; R; . . . . . . . . . 'i . . . . Pauwstraat 5 Tel.0 501 - 3.—
Riche, B; W.C; E; V.W; R; G Nieuwe Plein 50/60/60 Tel. 1073/619- 3.50
Rijnhötel B; W.C; E; R; W; G Rijnkade Tel. 588 -2.50
Sluis B; W.C; E; R. , . . . . Oude Stationstraat 21 Tel. 324 -2.50
Soleil, KB; B; W.C; E; L; W; T; V.W; G; R; G Oude Kraan 83 Tel. 282 -3.50
Sonsbeek B; W.C; E; R; T.W; CV; G. . fWÈÊ Apeld. weg Tel. 888 - 4.—
Tehuis voor Vrouwen, B; W.C; E 'Wr*' . Roermondsplein 33 Tel. mi - 1. 2.—
Victoria Hotel, B; W.C; E; R Bovenbeekstraat 10 Tel. 1465 -2.25
Verklaring der teekens:
K.B. Kamers met bad; B. Badkamer; W.C. Watercloset; E. Electr. licht; V.W. Vaste Waschtafels; * Vaste Waschtafels op alle kamers; R. Restaurant; W. Waranda; T. Tuin; CV. Centrale verwarming; L. Lift; G. Garage.



Alphabetische Stratenlijst
De latten voor de namen op deze lijst duiden aan, onder welke letter de straat in het bijgenoemde vak, op de plattegrond aangegeven staat.
Aanleg (Nieuwe) G 2
A Achter den Toren E 5
A Achteroversteeg D 5
Achterweg D 5
Agnietenstraat E 4, F 4
Akkerstraat E 4
Alexanderstraat B 4 Amsterdamsche weg
C 1 A Tl A
A Anjelierstraat C 4
Anna Paulownastraat B' 4
Annastraat E 3, 4.
Antonielaan, St. E 3 Apeldoornsche poort
(viaduct) E 4.
Apeldoornschestraat E 4. Apeldoornsche weg
D 3, 4, E 2, 3, F 1, 2.
Arke Noach straat E 5.
Arnoudstraat G 4.
Atjeh straat F 4.
Badhuisstraat E 6.
B Bagijnensteeg E 5.
Bakenbergsche weg C 3.
Bakkerstraat D 5.
Beekstraat E 5.
Beeldhouwerstraat G 4.
Beemstraat E 4.
Bellevuestraat C 4.
Bentinckstraat D, E 5.
Bergstraat D 5.
Betuwestraat D 4.
Beukenlaan G 1
Beijerplein E 5.
Beijerstraat G 2.
B Bierbrouwersgang D 5.
C Biezensteeg D 5.
Binnensingel, Eusebius E 5.
Binnensingel. Jans D, E 4.
Binnensingel, Velper E 5.
C Bleekersgang E 5.
Bloemiststraat F 4.
Bloemstraat E 4.
D Boekensteeg E 5.
D Boekhorsterplaats D 5.
Boekhorststraat E 5.
Boersteeg D 5.
B Boompjesstraat C 4.
Borgardijnstraat E 4, F 4.
Boschstraat F 3.
Boschweg F 3.
Boterdijk I) 5.
Boterstraat E 5.
Bothaplein D 4.
Boulevard Heuvelink E 5.
Bouriciusstraat D 4.
Bouwmeesterstraat E 3.
Bovenbeekstraat K 5.
Bovenbergstraat D 4.
Bovenbrugstraat D 4.
Braakplein, Te G 2.
Braamweg E 3.
Brantsenstraat D 4.
Broekstraat E 6, F 5, 6, G 5.
Broerehstraat D 5.
Brouwersteeg E 5.
Brouwerijweg C 4.
E Brugmansteeg D 5.
Brugstraat '$wÊ& D 4.
Buitensingel Eusebius E 5.
Buitensingel, Jans D, E 4.
Buitensingel, Velper E 5.
Burgemeester Plein D 4. Burgemeester Weerts-
straat C, D 4.
Buurtstraat E 5.
Casimirlaan, Ernst G 4.
Catharijnestraat E 4.
Cattepoelsche weg. E 3^
Cederlaan D 3.
Coehoornstraat D 5.
Cordeslaan D 3.
Cranevelt D 2.
Cremerstraat, Jacob E 4.
Creutzbergstraat G 2.
Cronjéstraat D 4.
Dalweg E 3Deelenscheweg C 1, 2.



Familie-Pension „Parkoord"
APELDOORNSCHE STRAAT 14 - ARNHEM TELEFOON 2620
Gelegen in de onmiddellijke nabijheid van park Sonsbeek en het Velperplein.
Frissche Kamers. - Goede Keuken.
B. SIEBELS.
BRISTOL HOTEL
STATIONSPLEIN RECHTS - TELEFOON 123.
RESTAURANT.
STROOMEND WARM EN KOUD WATER OP ALLEKAMERS GROOTE GARAGE - BANDEN - BENZINE. MATIGE TARIEVEN.
J. DOMMERING.
Hotel „SLUIS" - Café-Restaurant
1 minuut van het station links.
Oude Stationstraat 11 - ARNHEM - Telef. Interc 324.
Frissche Slaapkamers. - Prima Keuken en Consumptie. Lunch - Diners - Soupers - Restaurant a la carte den geheelen dag.
Auto-Garage - Berging voor Rijwielen. NIEUW GERESTAUREERD. W. JACOBS.



FOTOGRAFISCH ATELIER
S. A. SCHOTEL
VELPERBUITENSINGEL 10 TEGENOVER MUSIS SACRUM
TELEFOON 431
Verhuizingen
BERGPLAATSEN VOOR INBOEDELS
KONINKLIJKE MEUBELTRANSPORT MAATSCHAPPIJ
DE GRUUTER & CO. - ARNHEM
PARKSTRAAT 54/62. DEN HAAG AMSTERDAM West Einde 48 " Frans van lïlierisstraat 90



J(ote/ Oranje. Jlassau
Restaurant en pension
jtirnhem Stationsplein ~ Telefoon 2211
tegencver het Station. - 3le vocr de prijzen fensiongids. -
Dansinstituut CARL BAULING, Arnhem
Oriekonlngenstraat No. 1 - Telefoon 2950 INSTITUUT VOOR MODERNEEN KLASSIEKE DANSKUNST.
C. SCHIEVEKAMP
Vijzelstraat 7 . ARNHEM * Telef. 540
Amerikaansche Optiek, Eigen optische Slijperij. Speciaal ingericht voor Dubbelfocusglazen.
Glazen volgens voorschrift, welke kleur of combinatie ook, binnen enkele uren.



! GRAND HOTEL DU SOLEIL
MAISON DE 1RE ORDRE RESTAURANT RENOMMÉ
| ZEER RUSTIG GELEGEN
2 MINUTEN VAN STATION GROOTE EIGEN TUIN
| GARAGE j KAMERS
MET INÉÉNLOOPENDE SALONS EN BADKAMERS limill BILLIJKE PRIJZEN llllllll ï BIJ LANGER VERBLIJF
SPECIALE PENSIONPRIJS I llllllll GROOTE FEEST- EN llllllll
i llllllll VER GADER ZALEN Hlllfll
j TEL. 282 - ARNHEM - OUDE KRAAN 83
Harley-Daviason.
Modern ingerichte garage - Stalling tegen billijk tarief.
N.V. VI ZIJLL's Auto- GD MmêMM
VELPERPLEIN 12b - ARNHEM - TELEFOON 2524






Gids voor Arnhem en Omstreken.
9
De La Rey straat D 4.
Diependaalsche weg
A 3, 4, B 4. Diependaalstraat B 4.
Doelenstraat ' D 5.
Doorzicht I) 5.
Dortmondstraat, van E 3. Dragonderspad F 3, 4.
F Drieharingplaats L) 5.
Drie Koningendwarsstraat
E 4, 5, F 4. Drie Koningenstraat E, F" 4. Duyn van Maasdamlaan,
van der G 4. Duivenstraat F 3.
Duivelsteeg l) 5.
Dullertstraat F 5.
Dijkstraat E 6.
Eckstraat, van C 4.
Emmastraat F 5.
Eusebiusplein D, E 4.
Evertslaan, Mr. H, C 3.
Fazantenweg G 1, 2.
Fockemalaan. Daam D 2. Fransche laan D 3.
Frederik Hendrikstraat B 4. Frombergdwarsstraat C 4. Frombergstraat C 4.
Gasthuisstraat E 5.
Geitenkamp middenweg G 2.
Goeman Borgesiusplein E 3.
G Gortemakersteeg D 5.
Gravenstraat E. 5.
A Groen van Prinsterer-
straat F 5.
Haanstraat E 5.
H Halvemaansteeg D 5.
Hasseltstraat, van E 4.
Hazenpad G 1.
Heidendaalsteeg D, E 5.
Heemstralaan C 3.
Heerenstraat E, F 4.
Heli-laan, v. d. G 3.
Heisteeg D 5.
Hemonylaan r. 4
Hertenlaan G 1.
Hertogstraat F 4.
Heselbergherweg E 3.
ƒ Heuvelgang ' > 5.
Heijenoordfcheweg B 3, 4.
Heijdenweg, Karei v.d. E 2, 3.
Hoekstraat E 4.
Hoflaan F 4.
Hoflaan, Verlengde F 3, 4.
Hofstraat E 5.
Hofstraat E 5.
Hogendorplaan, van G. 3. A Hommelsche poort
(Viaduct) E 4.
Hommelsche weg E 2, 4.
Hommelstraat E 4.
Hoogstraat D 5.
Houtstraat E 5.
Hovenierstraat E 4.
Hovylaan Wm E 3.
Hulkensteinsche weg B 5.
Huygenslaan G 3.
Jaagpad B 5.
Jagersweg G 1.
Janskerkstraat F 4.
Janslangstraat D 5.
Jansplaats D 5.
Jansplein D 5.
Janssteeg D 5.
Jansstraat D 5.
C Jasmijnstraat C 4.
E Jeruzalemsteeg E 5.
Jollesstraat C D 3.
Joh. de Wittstraat F 5.
Jufferstraat E 4.
Kaasstraat E 5.
Kadestraat E 5, 6.
J Kalksteeg D 5. Karei v. Gelderstraat F 4, 5.
Kastanjelaan E 5.
Katerlaan, Klaas E 3.
Kazernestraat F 3.
Kemperbergerweg B 1, C 1, 2.
Kerkstraat E 5.
Kernheimstraat F G 4.
Ketelstraat I), E 5.



io
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Keversgang d 4.
Kievietstraat F 3.
Kippenmarkt E 5.
Kipstraat E 5.
K Korte Hoogstraat d 5.
Kuyperstraat, Xip. A. G 2.
Klarenbeekplein F 3.
Klarenbeekstraat E 3. Klarendalscheweg
E 4, F 3, 4. Klarendalscheweg, Oude E 4.
Klarestraat E 5.
KI. Oord ü 5.
Kluizeweg d 1, 2, 3, E 4. Kolfschotenlaan Richard E 3.
Koningsplein E 5.
Koningstraat E 5.
Koolstraat E 4.
Koopmanstraat d 5.
Korenmarkt d 5.
Korenstraat d 5.
Korhoenplein G 1.
Kortestraat d 5.
Kraan, Nieuwe d 5:
Kraan, Oude d 5.
Kromme Elleboogsteeg E 5.
Krukkegang d 5.
Landbouwstraat E 4.
F Land van de Markt E 5.
Langstraat d 5.
Lawick van Pabststraat, Mr.
C 4, d 4-
Leeuwerikstraat F 3.
Leoninusstraat E 3, 4.
Limburg Stirumlaan. v. G 3. 4.
Lodewijkstraat, Graaf E 4.
Lombardstraat E 5.
Lorentzlaan E 3.
Lovinklaan E 3.
L Lutherschesteeg d 5.
Lijsterstraat F 3.
Madelievenstraat F 3.
Manègestraat E 4.
Mariënburg d 5.
Markt E 5.
Marktstraat E 5.
Marten St. E 4.'
Mauritsstraat B 4.
Menthenstraat E 5.
Middellaan A 3.
Molenbeekstraat F 4.
M Molenkom d 5.
Molenstraat d 5. Monnikensteeg F j, 2, 3.
Muntersteeg d 5.
Muntsteeg d 5.
Musislaantje E 5.
Musschenplein F 3.
Musschenstraat, ie F' 3.
Musschenstraat, 2e F 3.
Musschenstraat, 3e F 3.
Musschenstraat, 4e F 5.
Nachtegaalpad C 4.
Nassaustraat B 4.
Neerl. tuinstraat F 4.
Nicolaïlaan, St. E 3.
Nieuwe kade E 6.
Nieuwe plein d 4, 5. Nieuwe weg naar Apeldoorn
d 1, E 1, 2. Nieuwe weg naar Westervoort G, H 5.
Nieuwstad E 5.
Nieuwstraat d 5. Nispenstraat, G. A. van C 3, 4.
Noordpad F 4.
Noordstraat E 4.
Noppenstraat E 4.
Nijhoffstraat E 4.
Nijverheidstraat, ie E 4.
Nijverheidstraat, 2e E 4.
Nijverheidstraat, 3e E 4.
Nijverheidstraat, 3e E 4.
■ Nijverheidstraat, 4e E 4, F 4.
N Ockenburgplaats, van d 5.
Oeverstraat d 5.
Oldenbarneveldtstraat. van
E 5, F 5, 6. Onder de Linden E 3, 4, F 3.
Onderlangs C 4.
Oogstraat E 4.
Ooststraat E 6.
Oranjestraat B 4.
Ottoplein Graaf E 4.
Oudeland E 5.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
i i
Paardebloemstraat F 3. Rozemarijnsteeg D 5.
B Paardensteeg |E 4. Rozenstraat C 4.
Pallandtstraat, van C 4. Ruiterstraat D 5.
Papegaaigang D 5. Rijksweg van Arnhem
O Paradijs, Het D, E 5. naar Nijmegen C 6, 7, D 5.
Parallelweg, Noordelijke C 4. Rijnkade D 5.
Parallelweg, Zuidelijke B 4. Rijnstraat D 5.
Parkstraat E, F 5.
Parkweg D 3. / Sabelspoort E 5.
Passavantlaan E 3. Q Sandersteeg D 5.
Pastoorstraat D, E 5. Schaapsdrift G 4.
Patersstraat E 4. Schaepmanlaan, Dr. G 2.
Patrijzenplein G 1. Schelmscheweg
Paul Krugerstraat D 4. B 2, 3, C 1, 2, D, E 1.
Paulstraat |E 4. Schilderstraat C 4.
Paulstraat, Verlengde E 4. Schoolplein D 5.
Pauwstraat D 5. Schoolstraat F 5.
G Pelikaansgang E 5.- Schrassertstraat E 4.
Pels Rijckenstraat D 4. Schutstraat E 4.
Peterlaan, St. D 4, E 4. Schuttersbergplein G 1.
Peterstraat, Noord E 4. Schutterbergerweg G 1, 2.
Peterstraat, Oost E 4. Sickeszlaan E 3.
Peterstraat, West E 4. Singelsteeg E 5.
Piersonstraat, Dr. G 2. Singelstraat E 5.
P Plaats van Bax D 5. Sint Josephstraat G 2.
Plattenburgerweg G 4. Slichtenhorststraat van E 4.
Plein E 5. Sloetstraat E 4.
Plein 1813 G 3, 4. Smidstraat E 4.
Pompstraat C 4. Solostraat F 4.
Pontanuslaan E 3. Sophiastraat B 4.
Poststraat E 4. Sonsbeeksingel D 4, E 4.
Prinsessestraat- E 5. Sonsbeek weg D 4.
Prins Hendrikstraat E, F 5. Smitsstraat, G. D, F 4.
Prümelaan G 3, 4. Spaenstraat van E 4.
Putsteeg E 5. Spiegelstraat, van de F 5.
Raapopscheweg G 3, 4. Spiekmanlaan F 3, 4.
Rappardstraat E, F 4. Spinschestraat E 5.
Reinaldstraat • lgK> G 4. Spoorwegstraat E 4.
Ridderstraat D 5. Spijkerdwarsstraat, ie E 5.
H Riethorsterdwarsstraat E S. Spijkerdwarsstraat, 2e E 5.
Riethorststraat E 5. Spijkerlaan E 4, 5.
Rietsteeg E 5. Spijkerstraat E, F 5.
Rodenburgstraat D 5. Stads Blokkenweg D 5. 6.
Röellstraat C, D 3. Stalstraat E 4.
Roermondsplein D 5. Staring plein E 4.
Roggestraat E 5. Staringstraat E 4.
Römerschelaan F 4. Stationsplein D 4.
Rosendaalsche weg Stationsstraat, Oude D 4.
E 4, F 3, 4, G 2, H 2. Steenstraat E 4.
Rossumstraat, Martenvan E4. Stuerslaan, Victor de G 2.



12
Gids voor Arnhem en. Omstreken.
Steijnstraat D, E 4.
Stroosteeg E 4. Sweerts de Landasstraat D 4.
Talmaplein E 3.
Taklaan F 3.
Telegraafstraat E 4.
Tellegenlaan D 3, 4. Thomas a Kempislaan
E $ F 3-
Thorbeckestraat F 5.
Tiendweg G 2.
Tivolilaan F, G 4.
Torensteeg D, E 5.
I Trans D 5.
Tramstraat D 5.
Trompetsteeg D, E 5.
y Trompsteeg E 5.
Tuindwarsstraat E 4.
Tuinstraat E 4.
R Tullekensteeg D 5.
D Tulpstraat C 4.
Turfstraat D, E 5.
Tynegieterstraat, Naël E 3, 4.
Uitweg, Korte E 4.
Uitweg, Lange E 4.
Utrechtsche straat C, D 4.
Utrechtsche weg B 4, 5.
. Valkstraat , F 3.
Valepoort E 5.
Varkensstraat D 5.
Veerweg D 5.
Veilingstraat E 6.
Veldstraat E 4. Velperpoort (viaduct) F 4, Velperpoortslangstraat E 5.
Velperweg F, G 4.
Veluwestraat C 4.
Verschuerplein E 5.
Verschuerstraat B. P. E 5.
Vilderskamp, De D 2, 3.
Vinkenstraat F 4.
E Vischsteeg D 5.
Vlijtstraat E 5, 6.
Voorbr. straat E 4.
Vosdijk F 4, 5.
Vossenstraat D 5.
Vijfzinnenstraat D 5.
< Valkstraat, Valepoort Varkensstraat Veerweg Veilingstraat Veldstraat
Velperpoort (viaduct) Velperpoortslangstraat Velperweg I Veluwestraat Verschuerplein Verschuerstraat B. P. Vilderskarhp, De 1 Vinkenstraat E Vischsteeg
Vlijtstraat ] Voorbr. straat Vosdijk ] Vossenstraat Vijfzinnenstraat
Viiverlaan F 1^
Vijzelstraat d c.
Waeenaarstraat. Dr. C 1
Waarenstraat F. a
Walburesolein F. a
Walburestraat F c
Walstraat Fe
.Walstraat. Korte F c
Warmoesstraat E 4.
Waterbergscheweg E 2^
5 Watersteeg D 5.
Weerdjesstraat D 5,
Weezenstraat D ;.
Weg achter 't Bosch F 2.
Weg langs de begraafplaatsen E 1, 2.
Weg langs het Hazegrietje E 3,
Weg langs Klim en Dal C 3,4,
Weg naar den Steenen tafel
E 2, F 2.
Westervoortsche dijk
E, F, G, H 6. Weststraat C 4, D 5.
Wetering, Bonte G 2.
Wetstraat, De D 4.
Weverstraat D 5.
Wielakkerstraat D. E 4.
Wiggersstraat E 4.
Wilhelminastraat B 4.
Willemsplein D 4, 5,
Willemstraat E, F 4.
Wiltstraat, De E 4.
T Wol vengang D 5.
Wormserlaan E 3.
Wijkstraat, ie E 5.
Wijkstraat, 2e E 5.
U Wijnsteeg D 5.
Wijnsti*at E 4.
Zandboersteeg D j.
Zaslaan G 2.
Zeegat D 5.
Zuidstraat E 4.
Zwaluwstraat F 3.
Zwanenstraat E 5.
Zwarte weg B, C 4.
Zijpendaalsche weg
C 2, 3, D 3. Zijpsche poort, viaduct D 4.



HOTEL PENSION „CONTINENTAL"
WILLEMSPLEIN 6 - ARNHEM
Boekhandel W. MEKKING
KONINGSTRAAT 73 ARNHEM TELEFOON 1487.
Levering van alle Binnen- en Buitenlandsché BOEKEN en TIJDSCHRIFTEN.
Speciaal adres voor STUDIEBOEKEN






SCHOENENMAGAZIJN MADJOE
VIJZELSTRAAT HOEK BAXKERSTR.
ARNHEM
TELEFOON 2893 Postgiro 107978
Wij zijn goedkoop.
Kwaliteit hoofdzaak
MAISON OUTMAN
PELSRIJCKENSTR. 7, ARNHEM. TEL. 2683
CUISINIER
Specialiteit Diners en Soupers
voor partijen Dejeuners, Diners, Soupers, Hors d'Oeuvres, Koude en warme Schotels
PENSION
Diners in verwarmde bussen aan huis bezorgd.



■ CONFISERIE - CUISINE
Tweede huis van af V. V. V. LUNCHROOM — THEE- EN IJSSALONS 1ste Rang. Gezellig en rustig zitje.
Telefoon 2202
LAAT U
Telefoon 2202
in den zomer fotografeeren op de Steenen Tafel door den fotograaf
D ï \A DAYFN.S
Telefoon ' Telefoon 2202 Lid der Ver' V- V- Vi 2202



A. J. SU.IDMAN.
Weverstraat 13B - Telefoon 274 ARNHEM
Magazijn van Drogerijen, Chemicaliën, Verfwaren, Borstelwerk, Rolschuiers, Parketboenders, Zeilvegers, Zèllwrijvers, Meubelwas, Matten, Papier Maché en Houten afwaschbakken, Zeemen, Sponzen. Dweilen, Terpentijn, Brandspiritus, Plumeaux, Borstelgarnituren, Mandwerk, Wasch en Houtzeep Zeegras, Alpengras, Crin Végétal, enz. enz.
HOTEL-PENSION
Monnikenhuizen
TEL. INT. 1288 - ARNHEM.
Schoon gelegen in de Klarenbeeksehe Bosschen Park Klarenbeek, Arnhem. Te bereiken met lijn 4 (halte Vitesseterrein) en autobus vanaf het Willemsplein. Voorzien van eleetrisch licht, Badkamer, enz. Zomer- en Winterverblijf, Speeltuin voor kinderen.
Pensionprijs voor- en naseizoen van af f 4,— Restaurant den geheeleh dag.
Aanbevelend, J. W. PETERS. _
Voorn. Confiseur Cuisinier te Velp.



VAN DER WEDDEN ft TEENGS
AHPfHERfll - Telef. 2234
Oude Stationstraat 7 - 9 -10 — Cronjéstraat 5.
Dodge Brothers AUTOMOBIELEN
Stalling voor 40 Automobielen.
STOCK-, MICHELIN- EN DUNLOP BANDEN. Benzine pomp. Free Air.
MUSICA
Steenstraat No. 117 hoek Velperpoort.
ARNHEM.
TELEFOON 2658.
Hot beste op Gramophoongebied.
EEN COLUMBIA Kofferapparaat
mot de nieuw procédé
geruischlooze COLUMBIA PLATEN.






Bijzondere gebouwen, met cijfers op den Plattegrond aangeduid.
(De letters en cijfers hebben betrekking op de vierkanten van den Plattegrond.)
1. Apostolische kerk
(Hersteld) E 5
2. Arbeidsbeurs E 5
3. Armenraad, Bureau D 5
4. Badhuis E 5
5. Bestedelingenhuis F 5
6. Burgerweeshuis E 6
7. Diaconessen zieken¬
huis D 5
8. Doopsgez. kerk C, D 4
9. Gebouw „Kunst
Oefening" D 5
10. Gemeentehuis
(Duivelshuis) D 5
11. Gemeente museum E 5
C4
12. Gem. Electr. tram
Administr.kantoor E 5
13. Gem. Gymnasium E 5
14. Industrieschool voor
meisjes D 5
15. Kinderziekenhuis
(Johanna) E 4
16. Klarendalsche Kapel E 4
17. Koepelkerk (Prot.
Gem.) D 5
18. Korenbeurs (Expo¬
sitiezaal Beeldende Kunst 1 D 5
19. Kweekschool voor
onderwijzeressen D 5
20. Leeszaal (Openbare) I) 5
21. Luthersche kerk E4
22. Lyseum (Christelijk) E 5 23- Marechaussee kaz. F 3
24. Militaire bakkerij F 4
25. Nederl. Bank (Bijk.) E4
26. Ooglijdersgasthuis • C 4
27. Oude kazerne E 5
28. Oude mannen- en
vrouwenh. weeshuis met klooster „Insula Dei" E 5
29. Park Sonsbeek
Hoofdingang D 4
30. Politie (Hoofdb. van)
31. Postkantoor (Hoofd) D 5
32. Postkantoor (Hulp) F 4
33. Postk. station (Hulp) D 4
34. Prot. kerk(Ger.Gem.) D 4
35. Prot kerk (Oosterk.
Ger. Gem.) E 5
36. Prov. Geld. Electr.
Mij. (Kantoren) C 4
37. Registratie en ka¬
daster (kantoor) D 5
38. Remonstr. kerk E 5
39. Synagoge E 5
40. Teh. voor vrouwen D 5
41. Telefoon centrale E4
42. Vischmarkt E 5
43. Vreemdel. verkeer
(Bureau voor) D 4



WANDELINGEN
(met Arnhem als uitgangspunt).
1. Naar Velp : — via Velperweg, i uur.
2. Naar Velp : Velperweg tot Huijghenslaan — langs Klarenbeek naar Rosendaalschen weg. Deze houden voorbij de Geitenkamp. Door een berkenlaan naar de Kapelberg (Kurketrekker) — Rosendaal i'/j uur.
3. Boulevard — Thorbeckestraat ■— Viaduct — Vosdijk — Velperweg — rechts om naar Velp 1'/4 uur.
4. Naar Velp: — Westervoortsche dijk — fort Westervoort. — Schaapdijk, steeds de rivier houdend naar Lathumsche veer. Daar den weg in naar Overhagen. Men komt na een wandeling van ongeveer 2 uur uit bij de schoone groote vijvers van Biljoen.
5. Naar Oosterbeek-Laag |— Bovenover of Onderlangs I— Utrechtsche straatweg — Oosterbeek. 1 uur.
6. Naar Oosterbeek-Hoog. ■— Bovenover of Onderlangs — Klingelbeeksche weg — Klingelbeek — Rosande — Oosterbeek. i1/,, uur.
7. Naar Oosterbeek-Hoog. — Bovenover of Onderlangs — Oranjestraat — langs de spoorweginsnijdingen. Men kan beide lijnen volgen. Wanneer men wandelt langs de lijn Arnhem—Nijmegen, komt men uit op den Straatweg bij de viaduct even voor
' Mariëndaal. Volgt men de lijn Arnhem—Utrecht, zoo komt men langs Mariëndaal (poort) tot de brug van den Schelmschen weg. Slaat men deze links af, dan bereikt men van hieruit in 10 minuten Oosterbeek-Hoog (Concordia). Wandelt men* door, dan bereikt men na een heerlijke wandeling van plm. 20 min. station Oosterbeek (hoog). Van hier tot den Utrechtschen straatweg (Schoonoord) 7 min. Geheele duur der wandeling plm. i'/j uur.
8. Naar Oosterbeek — Amsterdamsche weg tot voormalige tol?— Schelmsche weg langs Mariëndaal — brug — spoorweg insnijding — Oosterbeek, iy4 uur.
9. Naar Oosterbeek — Amsterdamsche weg voorbij Klein' Warnsborn en Lichtenbeek tot Heijendal (herbergje) ^Daar links, de Dreiensche weg in naar station Oosterbeek-Hoog, van hier^evenals in 7 naar Schoonoord 2 uur.
10. Zijpsche weg —Deelensche weg — Schelmsche weg (langs Burgers Dierenpak) over de Schelmsche brug — Openlucht Museum — Waterbergsche weg — Apeld. weg (over noodbrug) Velperplein 1 uur.
11. Apeldoornsche weg — langs Sonsbeek — Kluizeweg — Nieuwe weg achter Sonsbeek -— Zijpsche weg — Zijpsche poort — Nieuwe Plein. — 1 uur wandeling om Park Sonsbeek.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
i5
12. Apeldoornsche weg — Karei v. d. Heijden-Park — Hommelsche weg. — Velperweg. ï1/, uur.
13. Apeldoornsche weg — Moscowa (weg rechts inslaan) — Steenen Tafel — Monnikenhuizen — Rosendaalsche weg — Prümelaan — Velperweg. 1V2 uur-
14. Apeldoornsche weg — Dalweg — Homm.weg — Boschweg —' Monnikenhuizen — weg langs de Lighallen — St. Antonielaan — St. Peterlaan—Apeldoornsche weg (avondwandeling), pl.m. 1V4 uur.
15. Apeldoornsche weg — Kluizeweg (aan het einde rechts af) — Schelmsche weg - Waterbergsche weg — Hommelsche weg — stad 1V2 uur.
17. Amsterdamsche weg — Bakenbergsche weg — Schelmsche weg links — tot voormalige tol, dan Diependaalsche laan, Mariëndaal, hoofdlaan — Utrechtsche weg — Onderlangs.
18. Amsterdamsche weg — Bakenbergsche weg — Warnsborn — landweg langs klein Zwitserland — voormalige tol Amsterdamsche weg — Amsterdamsche weg — weg Heijenoord — Spoorbrug — Oranjestraat — Onderlangs of Bovenover. 2—272 uur.
19. Zijpsche weg — Kattenberg — Schelmsche weg — Bakenbergsche weg .— Parallelweg — ie ijzeren brug — Station. i'/4 uur.
20. Amsterdamsche weg — Heijenoord —Mariëndaal — Utrechtsche Straatweg. 27a uur.
21. Velperweg — Bronbeek —'Paaschberg — Geitenkamp — Schuttersberg — Rosendaalsche weg. — Rosendaal — Velp. 2 uur.
22. Arnhem — Westervoortsche dijk — Westervoort via fortWestervoort en spoorbrug. 1 uur.
23. Arnhem — Schipbrug — Eldensche dijk — Elden — rechtsaf langs Westerveld naar Driel (1 uur). Van hier met het veer over naar de Westerbouwing en van daar over Pietersberg naar Schoonoord. 3 uur.



AUTOTOCHTEN. - RIJTOEREN.
Arnhem is een bij uitstek gunstig gelegen uitgangspunt niet alleen voor kleinere of grootere wandeltochtjes, maar ook voor het maken van autotochten en rijtoeren.
De meest voorkomende tochten zijn: A voormiddagtoeren genoemd en B middagtoeren.
A. VOORMIDDAGTOEREN.
1. Van Arnhem over Velp, de Steeg, door het Onzalige bosch naar Ellecom, terug Middachterallee, Velp of Rosendaal.
2. Van Arnhem over Velp, de Steeg, Middachterallee, Zijpenberg, Beekhuizen, Kluizenaarsberg, Rosendaal, Steenen Tafel en Sonsbeek.
3. Van Arnhem naar de Steeg, Middachterallee, Ellecom, Dieren, Laag-Soeren en terug.
4. Van Arnhem over Velp, de Steeg, Ellecom, Doesburg, Keppel en terug.
5. Van Arnhem over Westervoort, Lathum, Rheden, De Steeg, Middachten, Zijpenberg, Beekhuizen, Velp en terug.
6. Van Arnhem over Velp, Rosendaal, Schelmsche weg, Valkenhuizen, Koningsweg, Schaarsbergen, Amsterdamsche weg, Dreien, Oosterbeek, Westerbouwing en terug.
7. Van Arnhem over Oosterbeek, Wagen, berg, Nol in 't bosch, terug over Doorwerth.
8. Van Arnhem naar Oosterbeek, Wolfheze, Heelsum, Doorwerth, Westerbouwing en terug.
9. Van Arnhem over Elden, Driel, Oosterbeek, Warnsborn, Rosendaal, Velp en terug.
10. Van Arnhem over Amsterd. weg, Lichtenbeek, Dreiën, Wolfheze, terug over Ital. weg en Westerbouwing.
11. Van Arnhem over Huissen naar Bemmel, terug over Eist en Elden.
12. Van Arnhem naar Driel, Heteren en Valburg, terug over Eist en Elden.
B. MIDDAGTOEREN:
1. Van Arnhem over Velp, de Steeg, Middachten en terug.
2. Van Arnhem, Velp, Rosend. laan, Kluizenaarsberg, langs Beekhuizen, Zijpenberg, Posbank, Onzalige bosschen, de Steeg, Arnhem.
3. Van Arnhem over Zijpenberg, Beekhuizen, Velp en terug.
4- Van Arnhem, Hommelsche weg, Weg achter Steenen Tafel, Monnikensteeg, Rosendaalsche weg, Rosendaal, Kluizenaarsberg, Beekhuizen, Velp en terug Velperweg.
5. Van Arnhem over Velp, Rosendaal, Schelmsche weg, Valkenhuizen, Sonsbeek en terug.
6. Van Arnhem over Apeld. weg, Sonsbeek, Moscowa, Schelmsche weg, Warnsborn, Lichtenbeek, Dreien, terug over Oosterbeek.
7. Van Arnhem over Amsterd. weg, Mariëndaal, Utrechtsche weg, Hemelsche berg, Westerbouwing en terug.



Gezicht op den Rijn.



Gezicht op Arnhem vanaf den Grooten Toren,



Gids voor Arnhem en Omstreken.
17
*8. Van Arnhem, Utrechtsche weg, Oosterbeek tot Tol Wolfheze, links Italiaansche weg, Doorwerth, langs Huis ter Aa, Westerbouwing, beneden dorpsweg, terug naar Arnhem. De met een * aangeduide rijtoeren kunnen geheel of gedeeltelijk
per electrische tram worden gemaakt.
WATERTOCHTJES.
Met het toenemend verkeer van Vreemdelingen naar Arnhem en omgeving werd ook de vraag naar stoombootverbindingen steeds grooter en het is ons aangenaam te kunnen mededeelen, dat de Stoombootonderneming «Concordia» het initiatief heeft genomen om gedurende de zomermaanden van 1 Juni tot 31 Augustus onderstaande passagiersdiensten vast te stellen. De booten zijn voorzien van promenadedek, kajuit enz. terwijl goede buffetten aan boord geëxploiteerd worden.
Passagiersdiensten ARNHEM—ROTTERDAM v.v. via Driel (Oosterbeek), Heteren, Renkum, Lexkesveer (Wageningen) Opheusden, Rhenen (Grebbeberg), Ingen, Eek en Wiel, Wijk bij Duurstede, Vreeswijk, Schoonhoven en alle tusschengelegen plaatsen.
Van 1 JUNI tot 31 AUGUSTUS.
Vertrek uit Arnhem Vertrek"" uit Rotterdam
MAANDAG ) MAANDAG )
WOENSDAG 1 7 uur [v.m. WOENSDAG \ 7 uur iv.m.
VRIJDAG J VRIJDAG J
PASSAGIERSTARIEF : Arnhem—Rotterdam.
ie klas: enkele reis ƒ2.55 2e klas: enkele reis / 1.55
retour - 4.20 retour - 2.35
Kinderen beneden den leeftijd van 10 jaar halve prijs, beneden 2 jaar vrij. Retourbiljetten 3 maanden geldig.
ARNHEM—LOBITH v.v. via Huissen, Peppelgraaf, Pannerden, Millingen. Vertrek uit Arnhem Vertrek uit Lobith
Dinsdagmiddag 2.15 uur Dinsdagmorgen 7.30 uur
Donderdagmiddag 2.15 „ Donderdagmorgen' 7.30 „
Vrijdagmiddag 2.15 „ _ Vrijdagmorgen 7.30 „
Passagiersdienet ARNHEM—NIJMEGEN v.v. voorlcopig gestaakt. Afvaart te ARNHEM, Rijnkade t/o Nieuwstraat. Afvaart te ROTTERDAM, Oosterkade bij het Maasstation. Losse dienstregelingen verkrijgbaar V.V.V. Arnhem.
-DE DIRECTIE.



18
Gids voor Arnhem en Omstreken.
RESTAURANTS:
AMERIQUE Ü|& Steenstr. 56. Tel. 1586.
BOCKHALLE Menthenstraat 7, Tel. 538.
BRISTOL Stationsplein, Tel. 123.
CENTRAL Vijzelstraat 19, Tel. 4C4.
HARMONIE Groote Oord 7, Tel. 3212
MUSIS SACRUM . ; Velperplein, Tel. 29
NATIONAL Bakkerstraat 76, Tel. 440.
NEDERL. OPENLUCHT MUSEUM, Schelmsche weg, Tel. 2851.
NEUF . Ketelstraat 45, Tel. 474.
ORANJE NASSAU Stationplein 11, Tel. 2211.
PLAZA Velperplein. 8, Tel. 2686.
RESTAURATIE STATION . . . Station, Tel. 319.
ROYAL Jansbinnens. 1, Tel. 1326.
LE METROPOLE ....... Steenstraat 68, Tel. 394.
LUNCHROOMS:
«Haarhuis», N. plein 27, Tel. 2026. — «de Kroon», Roggestr. 15,. Tel. 1774. — «Vorenkamp», N. Plein 29, Tel. 1346. — «Zeelandia». Jansstr. 15, Tel. 1775. — «de Twee Steden, Ketelstr. 22a, Tel. 66, AUTOVERHUURDERS 1
Auto Palace, Nieuwe plein, Telef. 1923. — Carmiggelt, Kip & Co., Koningsplein 11, Tel. 636. — de Hair, Bergstraat, Telef. 2287. — de Rijk, Stationsplein, Tel. 368. — Gebrs. Mijnhardt, Vlijtstraat 21, 23, 27, Tel. 1674. — Hegro, v. Dortm. straat 27, Tel. 2740. — H. J. Hoetink, Utr. weg 156, Tel. 2353. — Riemer, Walstraat, Tel. 484. — Voetman, Weerdjesstraat, Tel. 502. — Matser, Westeinde, Tel. 553. — Autogarage Plaza, Velperplein, TeL 579. — Gelria, Korte Walstraat 33a, Telef. 2367. — J. W. Karei, Korenmarkt 41, Tel. 2780. — Van der Wal, Amsterd. weg, Tel. 2858.
STALHOUDERS:
Boekhout, Spijkerstraat, Tel. 7. — H. Matser, Westeinde, Tel. 553.
— Voetman, Weerdjesstraat, Tel. 502. Motorhandelaren, Autogarages en Reparatie=Inrichtingen.
Seen, Eus. buitens. 49, Tel. 1318. — NV. Automobiel Hand. Mij., Vlijtstr. 6-8-19. — Moll Auto Palace, Nieuwe plein 51, Tel. 1923. — Moll, Velperweg 33-35, Tel. 24. — Moll, Steenstr. 58a, Tel. 364. — v. d. Wedden & Teens, O. Stationstr. 9, Tel. 2234. — Fa. De Rijk, Stationsplein 8, Tel. 368. — Gebr. Riemer, Walstr. 4, Tel. 484. — de Hair, Bergstr. 22, Tel. 2387. — Auto-garage Plaza, Velperplein, Tel. 579. — Houttuin & Co., Eanst Casimirl. 2, Tel. 693. — Kleijn, Henri. Weerdjesstr. 134^ Tel. 1058, Voetman, Weerdjesstr. 21, Tel. 502.
— Carmiggelt, Kip & Co., Koningspl. 11, Tel. 636. — H.J. Hoetink, Utr. weg 156, Tel. 2353. — Atax N.V., N. Plein 16-20, Tel. 2224. — D. Best, Wilhelminastr. 44, Tel. 546. — J. W. Daniëls & Co., Bovenbergstr. 8a, Tel. 530. — Gelria, Korte Walstraat 33a, Tel. 2376. — J. W. Karei, Korenmarkt 41, Tel. 2750. — Mars, N.V. Spijkerlaan 18, Tel. 1242. — Van der Wal, Amsterd. weg 57, Tel. 2858.
Busink's Motorenhandel, Jansbinn.singel 12, Tel. 2314. — Seen, Eus. buitens. 46, Tel. 1318. — Van Zijl, Spoorwegstr. 6 en Velperplein Tel. 2524.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
19
ARNHEM.
Station van' de Nederlandsche Spoorwegen, (pl. D. 4) Stationsplein. Te Arnhem komen samen de lijn van Keulen; de lijn van het Noorden (Groningen, Friesland enz.) en van Rheine (Twente); de lijn van Utrecht uit Holland: Amsterdam, den Haag, Rotterdam; de lijnen van Kleef—Nijmegen, van Maastricht—Nijmegen, van Roosendaal—Breda— 's-Bosch—Nijmegen; van Rotterdam, via Geldermalsen—Resteren; en Amsterdam via Amersfoort—Resteren; en de lijn Barneveld—Wageningen—Arnhem (C.S.).
Rijtuigen en Auto's aan het Station.
Auto's der voornaamste Hotels.
Stationsplein 13 is gevestigd ,;Verkeershui$", het Bureau van Vreemdelingenverkeer V.V.V. Het geheele jaar geopend van *s morgens 9 uur tot des nam. 5 uur, alwaar gratis inlichtingen van vestiging en verkeer zijn te bekomen.
Stoombooten : Ligplaats van de booten der Keuhch-Dusseldorpsche Maatschappij (Keulen—Rotterdam) nabij de Rodenburgstraat (Pl. D 5): van de Concordia-booten (Arnhem—Rotterdam, Arnhem—'s-Bosch), nabij de Nieuwstraat (Pl. D. 5).
In de Zomermaanden varen booten van de „Hevea" naar Huis ter Aa en Westerbouwing.
Zie aankondiging op het bord aan den steiger (Haven).
Voor gezelschappen en kinderen verminderd tarief; zich te vervoegen aan bureau steiger en aan het bureau V.V.V. Stationsplein 13.
Zie verder dienstregeling, gratis verkrijgbaar aan het Bureau V.V.V.
Electrische trams: a. Gemeentetram Lijnen Arnhem—Velp en Arnhem—Oosterbeek (lijn 1), Arnhem Dierentuin—Openluchtmuseum (lijn 5), Arnhem Modelwoning-dorp Geitenkamp (lijn 4), Arnhem Schaarsbergen (lijn 2 en buslijn 8 en stadslijnen.) Van Arnhem naar Westerbouwing en Huis ter Aa ovesstappen aan de Oranjestraat (lijn 1) in de wagens der Ooster Stoomtram Maatschappij).
Zie dienstregeling voor tarief enz. gratis verkrijgbaar Bureau V.V.V. Stationsplein 13, Verkeershuis.
Electrische tram: Ooster Stoomtram-Maatschappij, Station tegenover het Hotel de Zon, aan de Haven, (veranderd voor electrische tractie). Het traject Arnhem—Wageningen is verdeeld in 7 secties, met halte punten: Arnhem—Klingelbeek—Oosterbeek—Koude Herberg en Tol Wolfheze—Italiaansche weg—Heelsum—Renkum—Wageningsche berg—Wageningen. Van Wageningen loopt de tramweg verder via Grebbe—Rhenen—Amerongen naar Zeist, enkele trammen loopen door tot Amersfoort. Zie verder Dienstregeling voor retouren familiekaarten. Van Arnhem tot Heelsum loopen de trams afwisselend langs Utrechtsche weg en Westerbouwing en Huis ter Aa.
Stoomtram: Velp— Dieren—Isselborg—Anholt. Gemeenschappelijk station te Velp met restaurant. Aansluiting met de electrische tram. Van Arnhem waarop men biljetten en retourkaarten kan krijgen in



20
Gids voor Arnhem en Omstreken.
direct verkeer. De tram loopt van Velp, Steeg, Ellecom, Dieren en verder langs Doesburg, Keppel, Doetinchem, Terborg, Ulft en Gendringen. Met ingang van i Jan. 1926 doortrekking van de lijn tot Velperplein.
Postkantoor: Hoofdkantoor aan het Jansplein, hoek Mariënburgstraat (Pl. D. 5, 31). Dit kantoor is tevens voor den postpakketdienst ingericht. Ingang Mariënburgstraat. Bijkantoren bij het Station (Pl. D 4, 33) en Hertogstraat (Pl. F. 4, 32).
Het Hoofdkantoor is op gewone dagen geopend van 8 's m. tot 7.30 uur 's av. Zaterdags van 8—6 uur. Voor de Rijksverzekeringsbank, Postcheque en Girodienst, Postwissels en Quitantiën is de openstelling van 8.30 tot 3 uur n.m.
Op Zondagen van 11—12 v.m.
Bijkantoren: Hertogstraat op werkdagen van 9—6 uur.
Oude Stationstraat op werkdagen van 9—i2'/j—2—7.30) alleen
„ Zaterdagen „ 9—6 J postzaken.
Op Zondag gesloten.
Telegraafkantoor: Hoofdkantoor aan de Apeldoornsche straat (Pl. E. 4). Bijkantoren: Hertogstraat (Pl. F. 4, 32). en Oude Stationstraat. Het Hoofdkantoor is op werkd. open van 7.— 's m. tot 10 uur 's av.; op Zon- en feestdagen van 8—10—, 12.30—2.30,7—8
Voor openstelling bijkantoor zie onder Postkantoor.
Telefoonkantoor: Gemeente-Telefoonkantoor. Velperplein (Pl. E. 4,). Voor openstelling bijkantoren zie onder Postkantoor. Rijks Telefoonkantoor in het Telegraafbureau, Velperplein (Pl. E. 4,) op wérkd. van 8 's m. tot 10 av. Zon- en feestdagen 8 'sm. tot 10 'sm., 12.30 n.m. tot 2.30 'sn.m. 7 av. tot 8 av. Publieke stations ï. h. Rijks-Telegraafkantoor, Velperplein Stationwachtkamer 3e klasse, (uitsluitend voor interloCale' en internationale gesprekken); Station Staatsspoorwegen, vestibule (uitsluitend voor communale gesprekken) Wacht bij de Rijnbrug; Wacht bij de schipbrug over den ljsel en in de diverse politieposten.
Dienstregeling. Dag- en nachtdienst. Bureau Directeur en administratie Velperplein 8.30—12 en 1.30—5 uur.
Agentschap Ned. Bank: 'Velperplein (Pl. E. 4), 'geopend van 9—12 uur.
Staatsloterij: Kantoren der collecteurs: Emmastraat, Spijkerstraat en Korte Walstraat.
Badinrichtingen: i°. Rijnbad, Westervoortsche dijk, Zwem- en badbassins voor Heeren en Dames, geabonneerden en betalenden.
Geopend van 15 Mei tot 15 Juli. Voor mannen des Maandags, Woensdags, Donderdags en Zaterdags, des voormiddags van de opening 6 uur v.m. af tot 7 72 uur en des namiddags van 3 uur tot de sluiting.
Des Zondags des voormiddags van de opening tot 8.30 uur.



Zeegat



Théeschenkerij Sonsbeek.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
21
Des Dinsdag en Vrijdags des voormiddags van de opening af tot 7YS uur, van n72 uur tot des namiddags i'/2 uur en van 5 uur tot de sluiting.
Voor vrouwen des Maandags, Woensdags, Donderdags en Zaterdags van des voormiddags 71/, uur tot des namiddags 1 '/2 uur.
Des Zondags des voormiddags van 10Y4 uur tot de sluiting.
Des Dinsdags en Vrijdags des voormiddags van 7V2 uur tot n1/, uur en des namiddags van 3 tot 5 uur.
3°. Binnenbaden. Badinrichting Walburgsplein, Kuip- en Douchebaden (Heeren en Dames). Zie advertentie achterin.
Israël. Badinrichting, Kerkstraat.
Volksbadhuis: Westpeterstraat.
Geopend: voor mannen en vrouwen van 8—9.30 v.m., 6.30—8.30 n.m. Zaterdagavond van 6.30—9. Op Zondag van 6—10 v.m., van 1 Mei uit. Aug., overige maanden van 8—11.30 v.m.
Stadsschouwburg bij het Koningsplein: geopend Oct.—April en somtijds in den zomer.
Openlucht Theater: Gedurende de zomermaanden voorstellingen. (Zie nadere aankondigingen). Theater te bereiken met lijn 5.
Burger's Dierenpark. Schelmsche weg, eind lijn 5. De aanleg van het dierenpark, vroeger te 's Heerenberg gevestigd, is op uitnemende wijzë verzorgd. Breede wegen voeren langs de dierenverblijven waarvan wij noemen volières met 32 soorten duiven, gaaien, roeken, kerkkouwen, enz. Verder reigers, ooievaars, fazanten, pauwen, kemphaantjes, enz. Aan de andere zijde een reeks dierenverblijven voor de vossen, dassen, bunzings, marters, wolven, beren, bissons, zebra's, geiten, schapen, terwijl binnenkort de hokken der leeuwen en tijgers gereed zijn. De dierentuin is het geheele jaar geopend.
Concerten: Musis Sacrum aan het Velperplein (Pl. E 5), Zomer- en winterconcerten. Vergaderzalen. Het geheele jaar door eiken Zondag matinée: van 2.30—4 u., des Zond. meestal avondconcerten en meermalen ook op werkdagein. Op onbepaalde avonden café-concert en bals. Des Zomers geregeld ochtend- en avondconcerten des Zondags, bij gunstig weder in het park, en dikwijls des Donderdagsavonds.
De St. Caecilia-Concerten door het orkest van het Concertgebouw te Amsterdam, met medewerking van vermaarde Europeesche artisten en de concerten van de Vereeniging voor Kamermuziek worden in de Nieuwe Concertzaal van Musis Sacrum gegeven.
Voor het geven van concerten, zanguitvoeringen, tooneelvoorstellingen (zie boven), bals, openbare gymnastiek- en schermlessen, enz. zijn beschikbaar, behaive de bovengenoemde concertgebouwen: het



22
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Loge-gebonw, Rijnstraat, het Centraal-gebouw, Bakkerstraat zaal Café Restaurant Riche, N. plein, het gebouw van den R. K. Volksbond, Rosend. weg, het Gebouw Odeon Kerkstraat 19, Ons Zendingshuis, Tuinstraat, Verg. gebouw, Walburgsplein, Mij. Nut v. h. Algemeen, Parkstraat, Café Royal, Jansbinnensingel, het Verkeershuis, Stationsplein e.a. <
Bioscoop: Luxor Theater, Nieuwe Plein, Cinema Palace, Steenstraat, Arnh. Theater, Ketelstraat, Flora Bioscoop, Klarendalsche weg.
Volksconcerten worden gedurende de zomermaanden tweemaal 's weeks gegeven door de Arnh. Orkestvereeniging in den tuin van Musis Sacrum, in den winter in de zaal van Musis Sacrum, op ongezette tijden.
Op initiatief der Ver. V.V.V. worden in de maanden Juli en Augustus eenige Beij aard-Concerten gegeven op het Carillon van den grooten toren Markt.
Politie: Hoofdbureau Boven Beekstraat 12: Hulpbureau van politie Jöhannaplein. Tevens 10 diverse wachtposten op verschillende plaatsen.
Voor verdere inlichtingen, betrekking hebbende op Arnhem als Woonplaats, zie de geïll. brochure, onder dien naam uit* gegeven door de Ver. V.V.V, gratis verkrijgbaar aan het Bureau Stationsplein 13.
Geschiedenis: De oorsprong van Arnhem is in nevelen gehuld. Oudtijds heette de plaats Arneym, Arnem (nog altijd in de uitspraak behouden), Arneheym (Latijn: Arnhemia).
Het eerst wordt van Arnhem melding gemaakt in 893 en dat wel geheel in de dezelfde spelling als die van heden. De verklaring van den naam is onbekend, misschien zit er een eigennaam in, b.v. Arno.
In 1233 werd het oppidum Arnhem tot een civitas verheven en ontving stedelijke rechten bij giftbrief van Otto II, graaf van Gelre en Zutphen. Sedert 1282 had de graaf het recht te Arnhem munt te slaan en in 1491 verkreeg de stad zelf toestemming om geld te slaan ten bate van de herbouwing der hoofdkerk.
In 1443 werd de stad opgenomen in het Hanzeverbond. Dat Arnhem het Arenacum van Tacitus zou zijn geweest, wordt op aannemelijke gronden betwist.
Arnhem deelde het lot van vele steden in dien tijd: herhaaldelijk had zij te lijden van burgertwisten en oorlogen. In den twist over de erfopvolging na den dood van hertog Renoud III (DeC. 1371) tusschen diens zuster Mechteld en Maria, werd Arnhem in 1372 door Jan van Blois voor Mechteld ingenomen Blois huwde te Arnhem met Mechteld, maar korten tijd daarna werd Arnhem aan Blois ontweldigd door hertog Willem van Gulik, den echtgenoot van Maria, wiens zoon Willem in 1372 door keizer Karei IV met



Gids voor Arnhem en Omstreken.
23
het hertogdom was beleend. De stad werd toen geplunderd. — Bij de geschillen, die in 1424 na den dood van den Utrechtschen bisschop Frederik over den bisschopszetel waren gerezen, hield de verjaagde bisschop, Walraven van Meurs, te Arnhem een tijdlang zijn hoofdverblijf. — In Februari 1466 nam Willem van Egmond, broeder van hertog Arnoud, die toen te Buren werd gevangen gehouden, de stad bij verrassing in, waarna de regeerende hertog Adolf van Gelder, die te Nijmegen resideerde, haar van de Betuwsche zijde belegerde, maar zonder gevolg. In 1473 bemachtigde Karei de Stoute hertog van Bourgondië, de stad. De burgers moesten hun verzet met eene brandschatting van 90.000 Rijnguldens boeten. Karei de Stoute liet bovendien alle oude documenten, die op het Stadhuis berustten, naar zijn slot te Vilvoorde overbrengen. In 1492 koos Arnhem de zijde van Karei van Egmond, den eenigen zoon van hertog Adolf van Gelder, maar berokkende zich hierdoor eene belegering en herhaalde bestorming (1505), eindigende met de overgave der stad aan Filips den Schoone, hertog van Bourgondië. Arnhem bleef nu onder Bourgondische heerschappjj tot 1514, toen genoemde hertog Karei van Gelder de stad bij overrompeling vermeesterde. — Ter plaatse ongeveer van de tegenwoordige Willemskazerne gelukte het zijnen soldaten de wacht van den, in de nabijheid gelegen, Lipperstoren te verschalken en de stad binnen te dringen. Eenmaal zoover, vonden zij de burgers onmiddelijk bereid om met hen de Bourgondiërs te verjagen. De woningen der laatsten werden geplunderd.
Hertog Karei bleef tot zijn dood Arnhem als zijne residentie beschouwen, ofschoon hij nu eens op het eene, dan weder op het andere zijner uitgestrekte landgoederen in de dichte nabijheid van de stad (wij zullen die op de wandeling in de omstreken ontmoeten) een gedeelte van het jaar doorbracht. Deze roemzuchtige laatste hertog uit het Huis van Egmond overleed te Arnhem den 30sten Juni 1538. Zijn graftombe vindt men in het koor der Groote Kerk.
Nadat in 1543 Arnhem met Gelderland onder de heerschappij van keizer Karei V, die den 4den Februari 1546 hier zijn plechtigen intocht hield, was gevallen, bleef de stad in den Spaanschen tijd, tot omtrent 1580, onder vreemde overheersching, waaraan zij aanvankelijk machteloos was zich te ontworstelen.
Het Hof van Gelderland werd in 1544 door Karei V, de Rekenkamer door Filips II in 1552 ingesteld. Sinds Arnhem de zetel werd van de gewestelijke Regeering-colleges — onder Karei den Stoute werd het reeds tot hoofdstad van geheel Gelderland verheven — nam het voortdurend in bloei toe, daar zich meer en meer voorname geslachten binnen zijne muren of in den omtrek vestigden. In 1672 werd Arnhem door de troepen van Lodewijk XIV onder Louvois overvallen. Lodewijk zelf overnachtte er eenmaal, om den prins van Condé te bezoeken, die hier gewond aan het ziekbed lag gekluisterd. De stad bleef nog geen twee jaren in de macht der Franschen (van 16 Juni 1672 tot 21 April 1674).
In 1702 na het overlijden van den stadhouder Willem III, ont-



2'4
Gids voor Arnhem en Omstreken.
stonden er bij de beroering, welke onder den naam van „Geldersche Plooierijen" bekend staat, ernstige onlusten in de stad. De geslachten, die door Willem III waren buitengesloten van de regeering verlangden zitting in den Raad. Deze „Nieuwe Plooi" sloot zich aan bij de kleine burgerij, aan wie het recht werd verleend, om door middel van het college van Gemeenslieden invloed uit te oefenen op de raadsverkiezingen. De „Oude Plooi" vond steun bij de Staten Generaal. Het geheele gewest was verdeeld. In 1708 werd o. a. Wageningen door de Arnhemmers genomen. Eerst in 1709 keerde de rust terug.
Ook in 1748, 1783 en 1786 was Arnhem het tooneel van woelingen. Op 17 Jan. 1793 kwam het weder in het bezit der Franschen. Napoleon 1 trok den 31 sten Oct. ï8ii door de stad, maar vertoefde er niet. Stormenderhand werd zij den 30 Nov. 1813 door het leger der Geallieerden onder van Bülow bemachtigd, na een zwaren strijd, waarin de Pruisen pl.m. 1000 dooden en gekwesten, en de Franschen, met inbegrip der krijgsgevangen, 3000 man verloren.*) Sedert bleef Arnhem onafgebroken deel uitmaken van het zich van de Fransche overheersching vrijgevochten Nederland.
In 1364, 1411, 1419 en 1425 werd de stad door zware branden geteisterd, die telkens groote gedeelten ervan in de asch legden. In 1589 vloog door een ongeluk met buskruit een vleugel van het Prinsenhof in de lucht. Graaf Adolf van Nieuwenaar en Meurs, stadhouder van Gelderland, werd hierbij zóó ernstig gewond, dat hij weinige dagen later aan de gevolgen overleed.
ARNHEM, hoofdplaats van Gelderland, aan den Rijn, is een der bekoorlijkst gelegen steden van geheel Nederland. Hare omstreken zijn even rijk aan afwisseling als schilderachtig en boeiend. De ligging aan den voet der Veluwsche heuvelen, daar, waar de hooge Veluwezoom zich van het Oosten naar het Zuiden ombuigt, maakt de stad tot het natuurlijke uitgangspunt van den toerist, die de schoonheden, waarmede de natuur deze landstreek van Gelderland zoo mild heeft begiftigd, wil leeren kennen. Het klimaat is gezond, de lucht overheerlijk, fijner en droger (de zandige bodem ligt gemiddeld tusschen de 30 en 50 M. boven de oppervlakte der zee, enkele hoogten bereikten 100 en 110 M.) dan in het grootste gedeelte van ons land. In de onmiddellijke nabijheid der stad treft men bosschen aan met bijzonder zwaar en hoog hout; aan wellen en watersprengen zijn de hoogere gronden zeer rijk, zoodat men dan ook menigvuldige beken en watervallen op zijne wandeling ontmoet.
Van oudsher was Arnhem's omgeving een. lustoord; vandaar dat, tot uren ver in den omtrek, de groote buitenverblijven als het ware zijn aaneengeschakeld. Zij verrukken en bekoren het oog door bloemenpracht, schilderachtige woudpartijen en statige lanen. Nergens vindt men zooveel schoone vergezichten, zoo vol verscheidenheid, als in Arnhem en hare omstreken: ten Oosten tot Dieren, ten Westen tot de Grebbe.
*) Meerdere gegevens vindt men hierover in het Gedenkboek van Arnhem 1813—1913 door D. Fockema J. G. A. van Hogerlinden en geïllustreerd door G. van der Wal.



© ©©©©©© ©O© ©O O© ©©©©©©
Hotel Maatschappij JE TAFELBERG"
OOSTERBEEK
ffotó „De Tafelberg'
Vaste waschtafels met stroomend warm en
koud water in alle kamers. Gelegen in de onmiddellijke nabijheid van
den Hemelschen Berg. Telefoon 342 (Arnhem) en 122 Oosterbeek.
HoieUResiauvani „Wolfhezeri'
Vaste waschtafels met stroomend warm en
koud water in alle kamers. Gelegen in eigen boschrijke bezitting van pl.m. 150 H.A.
Telefoon 122 (Oosterbeek).
WEEK*ENDS
Van Zaterdag vóór het Diner tot Maandagmorgen na het ontbijt f 12.50 per persoon. Onze gasten kunnen in een der Hótels naar keuze hun Lunch en Diner gebruiken.
Van het Landgoed GROOT WOLFHEZEN zijn nog meerdere hoog gelegen terreinen beschikbaar. Prijs f 0.75 a I 2.50 p. M. Het exploitatieplan op aanvrage verkrijgbaar.
QSP© ©02X2X2) QS9<2> 02) 02X2) (2)02) 02)02) © O 02) O©



LANDHUIZEN VANAF Fl. 5800
Uiterst soliede en onder architectuur gebouwd, voorzien van gas, electrisch licht en waterleiding. Bevattende: 4 Kamers - Badkamer - Keuken Bijkeuken - Kelder - W. C. - Terras enz., enz. INLICHTINGEN worden GRATIS verstrekt door den Architect:
R. DE JONG - Bennekomscheweg No. 1 te HEELSUM
TELEF. INTERC. 7.
Hotel-Restaurant „Cornel"
ARNHEM — ROERMONDSPLEIN 36
GEHEEL NIEUW GERESTAUREERD. RUIME KAMERS — RUSTIGE LIGGING.
Mooi gezicht op den Rijn ■ Electrisch licht. ■ Koude en warme baden
Aanbevelend,
Hf- TELEPH. INTERC. 1967. ~W& Eigenaar: W. CORNEL.
C. O. REINSDORF Fa. J. Houwink,
Koningstraat 62b • ARNHEM * Telefoon 211 •w-**REUKBANDEN *
RILLEN ===== M-JUIKGORDELS *
* Eigen fabrikaat.
Prima GUMMIWAREN.
Let op 62b en Blauwe PinccNez.



Hotel DE DOORN EN KAMP
BIJ DE HEMELSCHE BERG EN ANDERE WANDELINGEN. HALTE BENEDEN DORPSTRAM.
TENNISBAAN '- GARAGE.
TEL. 1875 ARNHEM.
Hotel Café-Restaurant „VREEWIJK".
OOSTER BEEK - TEL. 144.
HALTE DER TRAMS • HOEK STATIONSWEG—UTRECHTSCHEWEQ.
CENTRALE VERWARMING — GEZELLIG TERRAS.
RESTAURANT DEN GEHEELEN DAG
HET GEHEELE JAAR GEOPEND.
i | H. J. LOCHT.
^^schoenen
ARNHEM
KETELSTRAAT 19 Tel. 2505.
DEN HAAG - AMSTERDAM - ROTTERDAM - UTRECHT



BLOEMENSALON
~r Firma G. J. BESSELING ™^
KASTANJELAAN bij de Parkstraat
Geen Filialen
* ^ ARNHEM Opger. 1862 TEL. 8Q5 <^
_^EN KWEEKERIJ
Hotel „KEIZERSKROON"
GKOOTE MARKT 32—33 TELEFOON INTERC. 790
Electrisch licht op alle kamers. ARNHEM Electrisch tichi °P aUe kamers.
G. WOOLDRIK, voorh. Firma Wed. Willem Nel.
BURGERS E. N. R.en RALEIGH-Rijwielen
C. J. VAN LINDONK STEEN STRAAT 11 - ARNHEM - TELEFOON 65.
E YAN SANTEN Yoorheen H. YAN SOEST.
TELEFOON 356 BLOEM E N MAGAZIJN TELEFOON 358
.— OPGERICHT 1853 .
Bakkerstraat 5ö ARNHEM Bakkerstraat 58



tfo otj te cijfers



Gids voor Arnhem en Omstreken.
25
Wie Arnhem goed heeft leeren kennen, zegt volmondig: Er gaat geen stad boven Arnhem! .
Door hare ligging is Arnhem de stad bij uitnemendheid voor het bezoeken van al het schoone en schilderachtige, wat Gelderland bieden kan.
De gunstige verbindingen per spoor, tram en boot naar alle richtingen, maken haar tot het middelpunt van den halven cirkel van het mooiste gedeelte van Nederland, ongeveer van beide uiteinden Wageningen met de Grebbeberg en Dieren met Laag Soeren even ver verwijderd. Ook de Achterhoek, het Montferland, Hoog Él ten, Kleef met Moyland, Nijmegen met Beek en Ubbergen zijn, van Arnhem uit, geliefkoosde uitstapjes voor dagtoeren.
Bovendien biedt onze stad, meer dan eenige andere m Gelderland, gelegenheid tot het bijwonen van concerten, tooneelvoorstellingen, kunstbeschouwingen, welke bij minder gunstig zomerweer den grootstadsbewoner het gemis van den zomer in dit opzicht slechts luttel doet gevoelen.
Het karakter van Arnhem, hetwelk ultimo 1 Mei 1925 75°°° inwoners telde is dat eener vroolijke, bloeiende rijke stad uit den meuweren tijd. Het oud-Hollandsche karakter ervan is geheel te loor gegaan. Toen in 1853 besloten werd, de laatste wallen en binnengrachten, die nog aan de «vesting» herinnerden, te slechten en te dempen, en in kaden, plantsoenen en pleinen te herscheppen, werd het buitenste deel der stad dusdanig veranderd en verfraaid, dat de bewoners der binnenstad begrepen, niet achter te kunnen blijven. Daarbij kwam, dat de sterke toeneming der bevolking meerdere welvaart aanbracht, en de neringdoenden zich daardoor helaas in de gelegenheid zagen gesteld, de oude pittoreske geveltjes en puien te vervangen door moderne bouwsels die aan zoovele steden, welke zich in deze periode ontwikkelden, haar eigenaardig cachet ontnomen hebben. . . ,
De bevolking dezer gemeente naar de godsdienstige gezindheden verdeeld, bestond op 1 Januari 1922 uit 29143 Nederd. Hervormden; 28754 Roomsch-Katholieken; 3176 Gereformeerden; 336 Christelijk Gereformeerden; 1552 Evang. Lutherschen; 1412 Israëlieten; 855 ' Remonstranten; 647 Doopsgezinden; 125 Waalsch Hervormden; 27 Oud-Roomschen; 64 Hersteld Apostolischen; 7«9 tot andere gezindte ; 5680 tot geen kerkgenootschap behoorenden.
In de laatste jaren is gelukkig wederom een streven merkbaar om de oude bouwkunst tot haar recht te doen komen. Het oude huis van Marten van Rossem, het tegenwoordige stadhuis, werd geheel in den oorspronkelijken geest gerestaureerd en thans is men bezig de Groote Kerk weder haar oorspronkelijk Gothisch karakter terug te geven; deze restauratie zal echter nog eenige jaren arbeid vergen. Ook de Sabelspoort werd gerestaureerd en dit feit mag dankbaar met eere herdacht worden.
Bezienswaardig op het gebied van Moderne Bouwkunst zijn: het door den architect de Bazel ontworpen gebouw der Ned. Heide-Mij. (Apeldoornsche weg) en de schoolgebouwen H.'B. S. (Schoolstraat) en



1
26
Gids voor Arnhem en Omstreken.
H. B. S. voor meisjes (Apeldoornsche weg) beiden ontworpen op het architecten-bureau van Gemeentewerken, benevens het nieuwe Telegraafkantoor op den hoek der Apeldoornsche straat en de Jans- en Velperbuitensingels.
Ook de Ambachtschool (Boulevard) is 't bezoeken waard en geldt door geheel Nederland als een model-inrichting op dit gebied.
Het Rijksarchief gebouw (Marktstraat), J. L. Springer, bevat zeer merkwaardige verzamelingen van oude bescheiden, als: A. het archief der voormalige Leenkamer; B. van de beide door Keizer Karei ingestelde lichamen: het Hof van het voormalige vorstendom Gelre en graafschap Zutphen, dat een tweeledige bestemming had, namelijk van administratieven en van politieken aard, en de Rekenkamer; C. van de Colleges, die van 1795 tot 1813 de beide voorgaande zijn opgevolgd. Verder de oud-rechterlijke archieven der verschillende gerichten in dit gewest; de archieven der steden Arnhem en Doetinchem en gedeeltelijk der steden Groenlo, Lochem en Elburg, dat der heeren later graven van Culemborch; die van verschillende marken en van eenige kerkelijke instellingen en een aantal verzamelingen, door particulieren in eigendom of bruikleen afgestaan.
Het Gemeente=Museum: Utrechtsche weg 57, gevestigd in het voormalige sociëteitsgebouw op den «Rehberg» (Bovenover), na een omvangrijke binnen-verbouwing daarvoor geschikt gemaakt, werd geopend 25 September 1920. Het heeft een tweeledig doel: vooreerst om er te bewaren en ten toon te stellen de gedenkstukken betrekking hebbende op de geschiedenis van de stad en de provincie en verders, om er bijeen te brengen een verzameling oude en moderne Kunst en kunstnijverheid. Het is dus, aaneengekoppeld, een historisch- en een kunstmuseum. Hoewel de scheiding dezer beide afdeelingen niet overal volkomen is door te voeren, — immers aan vele historische gedenkstukken is ontegenzeggelijk kunstwaarde toe te kennen en, in ruimen zin gesproken, hebben alle kunstwerken natuurlijk ook historische beteekenis, — toch is getracht voor zoover de indeeling van het gebouw het toeliet, een ordening vast te leggen, door dè zalen gelijkvloers te bestemmen voor kunst en kunstnijverheid en die op de verdieping, aanvangende beneden bij de traphal, voor de historie van stad en gewest.
Het Geschiedkunnig Museum vond zijn oorsprong in de verzameling eertijds bewaard in het «Museum van oudheden», boven de Waag, op de Groote Markt. Men vindt er o.a. voorwerpen in steen, ijzer, brons en aardewerk uit den praehistorischen en den Romeinschen tijd en uit de vroege middeleeuwen, welke hier en in de provincie Gelderland bij opgravingen zijn gevonden, ook het eenvoudige en eenig versierd aardewerk uit de 16de en de 17de eeuw; een verzameling Geldersche munten, zegelstempels en gedenkpenningen; zeer belangrijke 17de en i8de-eeuwsche zilveren bekers en andere attributen der Arnhemsche Gilden, ook gedenkbekers en vaandels van schuttersgilden en andere corporaties uit lateren tijd; koperen en. tinnen gebruiksvoorwerpen van Arnhemsche instellingen afkomstig, gevelsteenen, fragmenten en modellen van verdwenen gebouwen; een
1



Gids voor Arnhem en Omstreken.
27
tweetal 17de-eeuwsche schouwen met een bizonder mooie deur, ook een i8de-eeuwsche schoorsteenmantel en meerdere deelen van betimmering, met tegels en haardsteenen uit Arnhemsche huizen.
De verzameling breidt zich gestadig uit, mede door de bemiddeling van het Arnhems Genootschap van Oudheidkunde, dat op lofwaardige wijze zijn oudheidkundige, historische aanwinsten aan het Gemeentemuseum pleegt te schenken. ,
; Een Prenten-Galerij, eveneens boven, biedt gelegenheid tot herhaaldelijk wisselende tentoonstellingen, uit de historische en topografische collecties van het museum en ook van oude en moderne prentkunst.
Het Kunst- en Kunstnijverheid-Museum is voortgesproten uit de beschikking van de, bij een vorig geslacht zoo welbekende, figuur Alexander Ver Huell, die, met zijn historische- en kunstverzameling, zijn geheele nalatenschap vermaakte aan de gemeente Arnhem, onder beding dat in deze stad een kunst-museum zou gesticht worden. Om de nagedachtenis te eeren van dezen kunstlievenden en vrijgevenden man, die in zekeren zin de grondlegger genoemd mag worden van Arnhem's Gemeentemuseum, is er een kamer ingericht, waar zijn meubelen, zijn huisraad, zijn familieportretten zullen blijven getuigen van zijn persoon en van den tijd, waarin hij leefde (1882-1897); daarbij wordteen kleine collectie van zijn schetsen en lithographieën tentoongesteld, die een beeld kunnen geven van zijn werk als kunstenaar.
Het museum bevat moderne en oude schilderijen (o.a. portretten van Karei van Gelre en van Marten van Rossem, door onbekende l6e-eeuwsche meesters); beeldhouwwerken (o.a. groep van apostelen en schriftgeleerden, Frankische school, (begin 16e eeuw); glaswerk, porcelein en aardewerk, waarbij het hoogst zeldzame en verfijnde 18de-eeuwsche «Arnhemschè» aardewerk, uit de maar korten tijd bestaan hebbende fabriek van Joh. van Kerckhoff (1760-17 70). Buitendien zeer belangrijke bruikleenen, als de door wijlen W. F. K. baron van Verschuer te Arnhem aan het Rijk gelegateerde uitgebreide verzameling blauw en veelkleurig oud Delftsch aardewerk, waarin alle soorten en perioden van onze beroemde vaderlandsche plateelbakkerskunst zijn vertegenwoordigd en de even belangrijke verzameling Chineesch porcelein, en waarbij vele voortreffelijke stukken gevonden worden; van Mevr. baronesse de Vos van Steenwijk-de Bas, een glaswerk-collectie, menig interessant stuk bevattend; Indisch koperwerk en Chineesch porcelein, door den heer v. d. Rest in N.-Sumatra verzameld; moderne Hollandsche schilderyen,- uit de collectie van den heer en mevrouw Pabst-Brink te Wageningen; een zeer bezienswaardige verzameling voorwerpen van allerlei aard, betrekking hebbende op het stamhuis Oranje-Nassau, afgestaan door Dr. C. A. L. Jacobse Boudewijnse, te Bennekom; Romeinsch glaswerk van den heer H. van Leeuwen; Saksisch en ander Europeesch porselein, 17de en 18de eeuwsche meubelen van mevrouw baronnesse van Boetselaer geb. von Wrangel, den heer en mevrouw H. van Leeuwen-de Grauw en den heer J. baron Brantsen. Ten slotte een keur-verzameling Gothische beeldhouwwerken, 17de- en 18de eeuwsche meubelen en zeldzaam voortreffelijke 16deeeuwsche Vlaamsche en i8de-eeuwsche Fransche wandtapijten, uit de collecties van wijlen H. M. 's gezant te Parijs A. ridder de Stuers



28
Gids voor Arnhem en Omstreken.
en van wijlen Mr. Victor de Stuers te 's-Gravenhage, De zoon van den kunstzinnigen gezant H. ridder de Stuers en Freule A. de Stuers, dochter van den vermaarden Nederlandschen Referendaris van Kunsten en Wetenschappen, hebben deze buitengewoon bezienswaardige collecties in bruikleen afgestaan.
Het museum is dagelijks te bezichtigen vanaf 10 uut; s Zondags vanaf één uur; sluiting: 'swinters 3 uur, in den herfst en de lente 4 uur, 's zomers 5 uur. . , . .
Toegang: Woensdagen, Zaterdagen, Zondagen en Feestdagen kosteloos; andere dagen 25 cent.
Nederlandsen Openluchtmuseum: gelegen aan den Schelmschen weg bij den Waterbergschen- en den Kluize weg. Dit Museum heeft niet een plaatselijk of een gewestelijk, maar een algemeen Nederlandsen karakter; het werd gesticht door de Koninklijk goedgekeurde Vereeniging van dien naam en geopend 13 Juli 1918.
Het is een schilderachtig boschpark 30 Hectaren groot, met oud hoog hout en nieuwe aanplanting, prachtige vergezichten, heuvelen en vijvers. In dit park worden bijeengebracht, provinciaalsgewnze geschikt, landelijke bouwwerken, boerenhuizen, molens, enz. uit alle streken van Nederland, zoodat, wanneer het museumplan geheel zal zijn uitgevoerd, men een volkomen overzicht zal hebben van geheel Nederland, wat het platteland betreft. In het museumgebouw wordt verzameld alles wat betrekking heeft op de geschiedenis der beschaving, hoofdzakelijk der plattelandsbevolking van Nederland.
De thans nog in gebruik zijnde hulp-museumgebouwen bevatten merkwaardige kleederdrachten en sieraden der landelijke bevolking, metalen en houten gebruiksvoorwerpen en gereedschappen, weefstoelen, Hollandsche boerenhuis betimmeringen, boerenwagens, sjeezen, sleden en arren, modellen van molens en voertuigen, enz.
In het museum-park staan weder opgebouwd, van de oorspronkelijke plaatsen overgebracht, en van binnen met meubels en de voorwerpen die er behooren ingericht, een plaggenhut uit Onstwedde, ra de veenstreken aan de grens tusschen Groningen en Drenthe; een Volendammer houten hut, de kleinst bekende één-persoons-wonmg, afkomstig van den overkant van het Y, te Amsterdam; geschenk van de gemeente Amsterdam; een i7de-eeuwsche boerenwoning, '(zoogenaamd «Los Huis») uit de buurtschap Beuningen, gemeente Losser, het oudst bekende type boerenhuis (Saksische bouwtrant) m ons land, waar in ééne onverdeelde ruimte, woning voor de menschen, stalling voor de dieren, en schuur voor het bedrijf vreedzaam vereenigd zijn; het haardvuur is los op den steenen vloer, nog zonder rookvang of schoorsteen, de muren zijn van hout en leem, het dak van stroo. Verder een i8de-eeuwsch Twentsch bakhuisje, met uitgebouwde bakoven en, onder het overhuivende dak de beienstal, afkomstig uit Denenkamp, geschenk van den heer A. J. H. Blijdenstein, te Enschedé: Een 18de eeuwsch inryhek, afkomstig uit Voorburg, (prov Z H) toegang gevend tot een oud-Hollandsch doolhof, de juiste navolging van het i7de-eeuwsche «Oude Doolhof», bestaan hebbende te Amsterdam tot in de helft der 19de eeuw. Een i8de-eeuwsche



Laantje in Sonsbeek.



Openluchtmuseum. Volendammerhut uit Amsterdam (kleinste 1-persoons woning).



Gids voor Arnhem en Omstreken.
29
grutterij, afkomstig uit Wormerveer, de door een rosmolen m beweging gebrachte boekweitmalerij, voorloopster van de tegenwoordige groote Zaansche industrieën, geschenk van den heer J. B. van Heek, te Enschedé en van de Wormerveersche industrieelen H. Boekenoogen, J. W. Dekker en G. W. Bloemendaal. Een i7de-eeuwsche houten Standerd-molen, afkomstig uit Huizen, in het Gooi, (prov. N. H.) en de i8de-eeuwsche zes verdiepingen hooge steenen korenmolen, afkomstig uit Delft, van de terreinen der Oliefabrieken «Calvé-Delft en der Nederl. Gist- en Spiritusfabriek, welke deze molen met het bedrag, noodig voor de overbrenging, ten geschenke gaven. Een Geldersch boerenhuis, eveneens een z.g. «Los Huis», oorsprong vermoedelijk 17de eeuw, doch met 18de eeuwsche wijzigingen, afkomstig uit Lichtenvoorde, Een hoefstal voor 3 paarden, afkomstig uit Scherpenzeel. Een Touwslagerij, afkomstig uit Leeuwarden. Een Wind-watermolen, z.g. «Spinkopmolen, afkomstig uit Gorredijk (prov. Friesland). Een met huisraad en meubelen mooi ingerichte «Hindelooper Kamer».
Buitendien is in het museum-park gebouwd het Openlucht-theater, (1300 zitplaatsen) waar 'szomers voorstellingen gegeven worden; bij den hoofd-ingang, Schelmsche. weg, is een groot Café-Restaurant met terras, waarvan schitterend uitzicht op omgeving.
Het museum is, van April tot November, dagelijks geopend van 10 tot 5 uur; toegang 30 cents, Leden en Begunstigers kosteloos.
Vele geschenken, voorwerpen en gelden, mocht het zoo uitermate nationale museum van belangstellende Nederlanders ontvangen. Steunt dit waarlijk vaderlandsch museum-werk, door Lid te worden (f 2.50) of Begunstiger (f 1.—). Het Secretariaat, is gevestigd: Utrechtsche weg 40, te Arnhem.
Openbare Gemeentelijke Bibliotheek. Mariënburgstraat.
In een deftig patricisch huis, waarin vroeger de gemeentelijke meisjesschool, is sedert 1895 de Openbare Bibliotheek overgebracht. Zij is voornamelijk eene verzameling van geschiedkundige, plaatsbeschrijvende en rechtsgeleerde werken, maar bevat ook op elk ander gebied boeken van niet geringe waarde, Wij noemen slechts:
«Breviarium Ecclesiae Trajectensis» van het jaar 1508 (blz. 272 v. d. Catalogus), dat door zeldzaamheid en geschiedkundig belang de aandacht bijzonder verdient. Op blz. 288 van den Catalogus mag terecht een werk van Simon Stevin opmerkenswaardig heeten: «La Castramétation», gedrukt te Rotterdam in 1618. Het is zeldzaam en voor de kennis van den krijgsbouw in Maurits' tijd van groot belang. Verder wijzen wij op de folio-uitgave der beroemde Encyclopédie van Diderot id 33 deelen (2e suppl. blz. 145) en de kostbare verzameling der Bollandisten in de «Acta Sanctorum» blz. 124). De hoofdverzamelingen leveren stof te over tot bronnen-studie zoowel voor recht als voor geschiedenis. Eene rij van eerwaardige folianten biedt schatten aan voor hem, die het oud recht in zijn onderdeelen wil leeren kennen. Op het gebied der historie is menig werk aanwezig, dat den man van studie baten kan. Groote encyclopedieën, als die van Ersch en Gruber, periodieke geschriften als de «Geldersche Burgercourant», v. Woensel's Lantaarn», de «Geldersche Volksalmanak», de



3°
Gros voor Arnhem en Omstreken.
«Almanach de Gotha», verzameling van bronnen zooals de «Monumenta» van Pertz, genealogische geschriften als die van Fahne, aardrijkskundige werken van den ouden tijd, o.a. de prachtige foliouitgave van Blaeu en de «Lichtende Colonne ofte Zeespiegel", curiosa als in de folianten van v. Hasselt — er is hier veel, dat de moeite der inzage overwaard is.
In 1883 werd de toen bestaande Systematische Catalogus bijgewerkt en herdrukt (356 bl. 8vo.) en in 1887 een Supplement bevattende een systematische opgaaf der sedert 1883 verworven boeken, met algemeene alphabetische lijst (samen 208 bl. 8vo.) In 1908 verscheen het tweede Supplement, bevattende opgave der aanwinsten 1888—1908, waarbij de bibliotheek van Mr. A. Ver Huell. Catalogus en Supplementen zijn in de Bibliotheek verkrijgbaar te zamen voor zestig cent.
Sedert 1887 en vooral na de, verplaatsing der Bibliotheek in 1895, is de boekenschat door schenking en aankoop zeer vermeerderd met werken van verschillenden inhoud.
Vooreerst vindt men er werken en tijdschriften van wetenschappelijken aard. Maar tevens wordt een groot aantal boeken van populair-wetenschappelijken en praktischen aard, in den laatsten tijd ook muziek, aangeschaft, waarbij steeds rekening wordt gehouden met de wenschen van het publiek, zoodat de Bibliotheek tevens den naam van Volks-Bibliotheek mag dragen. Vooral sedert de vereeniging «Openbare Leeszaal», in hetzelfde gebouw gevestigd, hare werkzaamheden begon (Oct. 1915).
De Openbare Gemeente-bibliotheek is geopend van 2—4 en 7—9 op werkdagen.
De Openbare Leeszaal is geoperid van 10—10, 's Zondags van 2—5 en 's Maandags van 1—10.
De Kinder-bibliotheek is geopend 's Maandags en Donderdags van 4—5, Dinsdag van 7—8 en Woensdag van 1—4 uur.
Het geheele gebouw is wegens schoonmaak gesloten van 16 Augustus tot 1 September. Gratis worden boeken ter lezing gegeven voor den tijd van r4 dagen of vier weken; de boeken der ver. «Openbare Leeszaal» echter alleen aan leden.
Het Gemeentehuis: (Hoek Koningstraat en Walburgstraat, bij de Markt). (E. 5) is een der weinige oude gebouwen in Arnhem, die eene historische vermaardheid bezitten. Het is nl. het oude Duivelshuis van Marten van Rossem, den beroemden krijgsoverste van den laatsten hertog van Gelder. Het werd in het midden der 15e eeuw gesticht.
Het typische karakter is zoo goed mogelijk hersteld, zooals men kan zien bij vergelijking met oude afbeeldingen. In den «Geld. Volksalmanak» van 1887 komt er eene voor naar eene kopergravure uit de 16e eeuw, die in het Gemeente-Museum wordt bewaard. Toen ter tijd vertoonde zich eene geheele reeks van beelden van krijgslieden aan den voorgevel; deze zijn niet in de restauratie opgenomen; alleen de koppen boven de ramen en de saters onder het vooruitspringende rechter gedeelte zijn in hun oorspronkelijken vorm hersteld. (De legende zegt, dat deze saters daar werden ge-



Gids voor Arnhem en Omstreken.
3i
plaatst door Marten van Rossem, tot ergernis van het stedelijk bestuur, dat hem verlof geweigerd had om een gouden klopper aan zijn deur aan te brengen). Door verbouwing en bepleisteren van den gevel, — de ornamentsseenen met arabesken had men, zooals nu gebleken is, eenvoudig omgedraaid, zoodat van de versiering niets meer was te zien, — had men afbreuk gedaan aan den karakteristieken stijl, behoorende tot de Hollandsche Renaissance uit de 'vroegste periode, toen de Gothische vormen nog zeer duidelijk waren te herkennen. In 1830, toen de zetel der stedelijke Regeering naar het Duivelshuis werd overgebracht (het oude Stadhuis), dat op de Markt stond vóór het Paleis van Justitie, is in 1840 afgebroken), werd het gebouw bijna geheel onkenbaar gemaakt. Die toestand is. wij zeiden het reeds, geheel veranderd. De gemeente heeft in 1893 een pand naast het Stadhuis aangekocht, dat na eenige verbouwing in 1895 werd bestemd voor den dienst der gemeentehuishouding en o.a. de trouwzaal bevat. Nadat ook het pand op den hoek van de Walburgstraat en de Koningstraat eigendom van de gemeente was geworden en afgebroken, kon worden overgegaan tot restauratie van het eigenlijke Stadhuis.
Op 1 Juli 1899 werd in de nieuwe Raadzaal van het gerestaureerde Stadhuis voor 't eerst eene openbare Gemeenteraadszitting gehouden.
Van het Stadhuis in zijn tegenwoordige gedaante vindt men eene beschrijving in de Arnh. Courant van 1 Juli 1899. Wij ontleenen daaraan het volgende:
Een betrekkelijk smalle eikenhouten deur geleidt naar de vestibule. Het tochtportaal is ook van eikenhout, zooals trouwens de geheele binnenbetimmering. De vloer der vestibule is van hardsteenen tegels en comblanchien marmer; de lambrizeering is van gebakken tegels der Utrechtsche fabriek «Holland», wier motieven zijn ontleend aan het plantenrijk. Hier is rechts een gedenksteen aangebracht met het volgende opschrift:
Senatus Populusque Arnhemiensis
Has Aedes Martini Rossemii Marescalci Gelri Ao Di MDCCCXXX ad Magistratus Usum Dedicatas Ao Di MDCCCXCOIII Renovarunt.
Onder den gedenksteen ziet men een uil boven deze spreuk: Ne Jupiter Quidem Omnibus.
De muren boven de lambrizeering zijn in grijze pleister. Het plafond is van eikenhout met moer- en kinderbinten. Op de kraagsteenen van de moerbinten zijn de wapens van het St.-CatharinaGasthuis, het Burger-Weeshuis, Insula Dei en de St.-Nicolaas- I Broederschap aangebracht.
Links heeft men de bodenkamer en de dubbele deur, die naar de trouwzaal voert; in 1919 is een tweede gedenksteen aangebracht als hulde aan baron Van Heemstra als erkenning voor zijn beheer gedurende de oorlogsjaren; rechts is de trap naar de kamer van B. en W. en van den Burgemeester.



32
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Tegenover de tochtdeur bevindt zich eene met zandsteenen pilasters en fronton omlijste dubbele eikenhouten deur en in de as daarvan nog twee dubbele deuren, toegang gevende tot een wachtkamer voor het publiek, de antichambre der Raadsleden en de Raadszaal.
De trap naar de kamer van B. en W. is van Comblanchien marmer de trap naar de Burgemeesterskamer van eikenhout. Op de trappaal ziet men een leeuw, houdende het wapen van Arnhem. De ramen hebben m lood gevatte ruiten. De koperen gaskronen ziju in oudHollandschen stijl.
De wachtkamer eri de antichambre hebben eikenhouten parketvloeren en lambrizeeringen. Onder de ramen zijn de lambrizeeringen van tegels. De kruisramen hebben in lood gevatte ruiten. De muren en het plafond zijn geschilderd op pleister in een groene tint met rooden rand. In het plafond tusschen eikenhouten banden ziet men variaties op het Arnhemsche wapen. De wachtkamer heeft eikenhouten banken. De koperen gaskronen zijn in stijlDe Raadzaal is een meesterstuk. Dubbele eikenhouten deuren met paneelen van gebrand glas in lood, met motieven uit het plantenrijk geven toegang tot deze zaal. In .de zaal wordt de deur geflankeerd door roodmarmeren kolommen en pilasters, waarop een eikenhouten fronton. Op dit fronton zijn twee leeuwen aangebracht houdende de wapenschilden van Arnhem en Gelderland. De parketvloer is van eikenhout; door koperen roosters treedt de warme lucht binnen.
De eikenhouten lambrizeering, met groote kunstvaardigheid gebeeldhouwd, vertoont het wapen en den kop van'Marten van Rossem en andere koppen, die ook in den gevel voorkomen. Achter de tafel van Burg. en Wethouders, tegenover de hoofddeur ziet men een groot tableau m mtarsia (inlegwerk van gekleurd hout). Bovenaan prijkt: Giftbrief van Graaf Otto, waarbij Arnhem stadsrechten zijn verleend.
Ego Otto Comes Gelrensis et Zutphaniensis ex prehabito consilio amicorum meorum Nobilium et Ministerialium meorum authoritate Imperiali et Regia, et speciali licentia,
de Opido Arnhem Civitatem Condidi et ei omnem libertatem cum integritate rerum suarum contuli Ao Di MCCXXXI1I Tertio Idus lulii. Onder dezen giftbrief vindt men, ook uitgevoerd'in intarsia een schilderij', voorstellende de Markt van Arnhem in "lang vervlogen eeuw waarop o.a. rechts te zien het Raadhuis, dat in 1830 werd ontruimd en in '40 afgebroken.
De kleinere paneelen zijn gevuld met bloemstukken in intarsia. De schouw is van eikenhout met zandsteenen consolen, voorstellende saters, die doen denken aan de saters aan den erker. De betegeling van den schouw stelt het wapen van Arnhem en de weegschaal der Gerechtigheid voor. De vuurplaat is van gegoten ijzer met het wapen van Arnhem. De schoorsteenval is een fraai stuk borduurwerk, zijde op laken.






Gezicht op de Groote Kerk. (Na de restauratie).



Giüs voor Arnhem en Omstreken.
33
Daarboven zijn in intarsia aangebracht de beelden van Wijsheid Gerechtigheid en Voorzichtigheid. Het portret van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina, geschilderd door Willy Marlens, prijkt voor de schouw. Rechts en links ziet men de wapens van Burgemeester en Wethouders aan het bewind bij de ingebruikneming van het Marten van Rossemhuis als Gemeentehuis in 1830: Mr [ Weerts Burgemeester; J. C Verschoor en D. W. G. J. H. Brantsen v. dé Zijpe, Wethouders; Mr. J. J. van Hasselt, Secretaris. Ook de wapens van Burgemeester en Wethouders in 1899 aan het bewind- Thr D £ ,v ïïn ta^ck 'van Pabst van Nijevelt, Burgemeester; z'. A* Eekhout, Mr. i Everts B. Hzn., H. J. Cordes en Jhr. G. O. van Nispen, Wethouders, Mr. A. J. Kronenberg, Secretaris
De kraagsteenen in de Raadzaal dragen de wapens van geslachten 'n, . bestuur van Arnhem een belangrijk aandeel hebben gehad: Van Arnhem van der Heil, van Golstein, van Reidt, Bentinck Everwijn, Tulleken, Dibbets, Huygens, van Dans, Menthen, de Vree ürantsen, van Hasselt, de Voogt, van Brienen.
De muren zijn geschilderd op pleister in rooden toon (Arnh. wapen en groen geornamenteerde randen). Over de kraagsteenen der moerbmten van het plafond spraken we reeds. Het eikenhouten plafond is afgezet met goud. Het bovenglas is van mat spiegelglas op een verguld ijzeren raam. F
De perstribune beneden is afgescheiden met een zwaar koperen hek van de vergaderzaal. Er is een wachtkamertje, als er geheime zitting wordt gehouden. De publieke tribune boven de perstribune wordt gedragen door rood marmeren kolommen en pilasters
De tafel voor B. en W. staat op een verhevenheid, die der Raadsleden is hoefijzervormig.
De bekleeding der tafels en stoelen is olijfgroen laken en franje afgezet met roodgele biezen. De fauteuils van B. en W. en der Raadsleden dragen in den rug het wapen van Arnhem in zijde geborduurd. Deventer tapijten liggen hier en in de andere' zalen.
Acht gaskronen ieder met 20 lichten, ook ingericht voor electrisch licht en waskaarsen, kunnen de Raadzaal verlichten
De kamer voor Burgemeester en Wethouders heeft een eikenhouten parketvloer lambrizeering, plafond en kast en kruisramen met glas in lood. Het meubilair is als van de Raadszaal. De schouw is m Morleyzandsteen. Het beeldhouwwerk van Bart van Hove geeft variaties op het beeldhouwwerk dat gevonden is aan de achterzijde van de zandsteenen lijsten en pilasters van den voorgevel. De schouw vertoont een tegeltableau. Er is hier eene kluis voor de brandkasten. «llT? ?V6n lambrizeering zijn op pleister geschilderd in roode tint met groene randen. De motieven zijn weder het Arnhemsche wapen en dat van Marten van Rossem.
De werkkamer van den Burgemeester heeft een eikenhouten parketvloer en lambrizeering (met ornamenten van palissanderhout) en plafond. De kruisramen hebben ruiten in lood. Ze vertoonen de wapens van de Burgemeesters der vorige en dezer eeuw, Mr. i N. van Eek, Mr. R. J. Bouricius, Mr. J. Weerts, Mr. t f- A"A baron van Pallandt van Westervoort, Mr. F. M. C. Pels Rijcken'



34
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Jhr. D. J. A. A. van Lawick van Pabst van Nijeveldt, E. C. baron Sweerts de Landas Wijborgh, Jhr. Mr. Dr. A. Röell, Mr. A. J. A A baron van Heemstra, Jhr. Mr. D. J. de Geer en van den tegenwoordigen Burgemeester Mr. S. J. R. de Monchy.
Het in 1893 door aankoop verkregen pand naast het Stadhuis (zie hierboven) heeft een gevel gekregen in Hollandsche vroegRenaissance (midden der 16e eeuw), d.i. in den stijl van het Huis van Marten van Rossem te Zaltbommel.
Aan de Walburgstraat, die deels door aankoop, deels door onteigening, op eene breedte van 18 Meter is gebracht, is in 1902 een nieuw monumentaal gebouw, ook in Hollandsche vroeg-Reiiaissance uit het midden der 16e eeuw, opgetrokken, waarin o.a. de bureaux van bevolking zijn gevestigd. Een bogenrij, gevuld door ijzeren hekken, verbindt het geheel.
De Sabelspoort: (Markt naast het hötel des Pays Bas), Pl. G. 6, 79, is de eenige poort, die nog herinnert aan de vesting Arnhem. Zij > was eenmaal (men vindt reeds in 1357 gewag van haar gemaakt) eene belangrijke sterkte, maar daarvan is nu nog slechts een klein gedeelte over. In de geschiedenis der twisten tusschen hertog Arnold en zijn zoon Adolf van Gelder speelt zij eene rol, die o.a. beschreven wordt in Huf van Buren's historischen roman «Hertog Adolf».
De restauratie der poort is in 1899 gereed gekomen. Van de zijde van het Eusebiusplein ziet men thans het bovengedeelte der twee ronde torens vrij gemaakt. Het vertrek boven de poort uitziende op de Markt, is tegenwoordig schildersatelier (des Woensdags toegankelijk voor het publiek).
De Groote Kerk: (Markt), te bezichtigen op werkdagen van 9—5 uur, aanmelding bij den koster, hoek Turfstraat, is een waar monument van laat-Gothische bouwkunst. Zij was vóór de Hervorming aan den dienst van den H. Euseb'ius gewijd, wiens in zilver gedreven borstbeeld uit de 15e eeuw dat zijne relieken bevat, thans in de nieuwe St. Eusebius kerk wordt bewaard. Eene afbeelding vindt men in bulletin v. d. Ned. Oudheidk. Bond November 1913, bij eene verhandeling over dezen Heilige en St. Martinus van H. Portheine Jr. Hertog Arnold van Gelre legde in 1452 den eersten steen van het tegenwoordige. gebouw, dat van baksteen is gebouwd met versieringen van zandsteen. In Dec. 1894 is een aanvang gemaakt met de restauratie der Kerk, die zoowel het in- als het uitwendige zal omvatten en reeds goed gevorderd is. Inwendig is die restauraiie in 1902 voltooid. Ter herinnering daaraan ziet men in een gekleurd bovenraam van het koor zuidzijde, het jaartal 1902, terwijl in het overeenkomstig raam aan de voorzijde het jaar 1894 staat vermeld. Ook het koorgewelf, draagt het jaartal A | DM 1902 evenals het gewelf van den kooromgang M. B. A. 1528 en 1536. Ook zijn in de overige bovenramen der koorapside gebrandschilderde ramen aangebracht met de emblemen van de ambachten, die aan den bouw hebben medegewerkt. In den Kooromgang aan het hoofdeinde en in het noordelijk transept zijn door Mevrouw Luden-van Pallandt en Mevrouw



Afstandskaart voor Fietstochten.
Gids voor Arnhem en Omstreken.
I ^



36
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Mollerus-Stratenus gekleurde ramen geschonken, terwijl in het zuidelijk transept de wapens van Gelre en Egmond enz. in gekleurde glazen door de Restauratie-commissie in herinnering werden gehouden.
In de bovenramen van dwars- en langschip werden tijdens de restauratie ook gebrandschilderde glasramen aangebracht.
Een oud lichtkroontje dat in de gerestaureerde gerfkamer hing, is thans opgehangen onmiddellijk vóór het Koor beneden. In het begin der 17e eeuw hingen in deze kerk vijf groote en vier kleine koperen kronen, welke in 1659 en 1668 waren geschonken. Alleen de wapenschilden der schenkers treft men verspreid in de kerk aan. De kronen zijn in 1851 verkocht toen gasverlichting werd aangebracht.
Het orgel is een sieraad der kerk. Het is zeer rijk in Louis XV stijl gebouwd en kostelijk van toon. Dit werd in 1768 vervaardigd door Gebroeders Johann Michaël f 1801 en Johannes Wagnerf 1804, Hoforgelbouwmeesters uit Schmiedefeld in het Thuringerwoud Kreis Schleusingen, thans tot de Pruisische provincie Saksen behoorende. Zie over dit orgel en orgelmakers Dec. 1912. Bulletin v. d. Ned. Oudh. Bond, door H. Portheine Jr. (Van Mei—Sept. om de 14 dagen orgelbespeling des Maandags van 7'/2—8'/s uur, Toegang 10 cent). Ook het spreekgestoelte uit de 17e eeuw en de betimmering van regeeringsbanken enz., tijdens de restauratie vervaardigd, zijn de bezichtiging waard. alNrall
Het merkwaardigste, dat de kerk bezi't, is de graftombe van Karei van Egmond, Hertog van Gelder, in het afgesloten gedeelte van het koor. Zie hiervoor: Het Praalgraf van Karei van Egmond, uitgegeven door het Arnh. Genootschap van Oudheidkunde 1913. Dit praalgraf bestaat uit een voetstuk van zwart marmer, waarin men zestien nissen met en haut reliëf gebeeldhouwde figuren ziet aangebracht van albast, vervaardigd door Gerard Lummen van Venlo. Die in de lange zijde stellen de twaalf apostelen voor, te herkennen aan de werktuigen waarmede zij werden gemarteld, waarbij Paulus, als gebruikelijk, Judas Iscariot vervangt: die in de korte zijde aan het hoofdeinde: de H. familie en St. Christoffel het kind Jezus door de rivier brengende; aan het voeteinde: St. Martinus als krijgsbevelhebber in Romeinsch harnas en St. Helena, moeder van Constantijn den Grooten, die barmhartigheid uitoefent, gekroond en op den Bijbel een kroon dragende, door w^lke voorstelling men aan St. Elisabeth zou denken.
Van wit marmer is het levensgroote beeld van den laatsten en roemrijksten hertog van Gelder. In volle wapenrusting ligt de hertog met gevouwen handen uitgestrekt, het hoofd gedekt door een gebreid mutsje, dat op een kussen rust, de helm aan het hoofdeinde geplaatst. Het marmer is met zorg bearbeid. Maliënkolder en harnas zijn zeer fraai gebeeldhouwd, — jammer dat er zooveel geschonden is, doch dit is eenigszins bijgewerkt. Zes leeuwen omringen het beeld; het zijn de schildhouders van de geslachtswapens van Karel's kwartieren. Aan de noordzijde: Gelre en Gulik vëreenigd met die van Kleef en Mark en' verder die van Arkel en Bourgondië elk afzonderlijk. Aan de zuidzijde zijn de vereenigde wapens van Bourbon en Bourgondië, van Berry alleen ' en Beieren en Henegouwen vëreenigd.



Velperplein.






Gids voor Arnhem en Omstreken.
37
Oorsprondelijk waren deze schildhouders van wit marmer en stonden in 1549 reeds op de tombe. Toen lagen hierbij ook zijn degen en handschoenen, alles in wit marmer.
Een ander beeld van den Hertog is hooger tegen een der pijlers van het Koor opgehangen in een open kast, welke van 1636 dagteekent. Dit beeld van hout, kunstig gesneden, dat Karei in knielende houding voorstelt, is bekleed met de echte wapenrusting van den hertog, welke door Jan van Calis, ook genaamd Jan Harnasmaker, werd vervaardigd, wiens belangrijke grafsteen met zijn afbeelding in den zuidelijken omgang ligt. Het grafschrift van Hertog Karei tegen den noorderwand der Koorapside, vervat in eene 17de eeuwsche cartouche, is onjuist wat plaatsbepaling van graf en geboorte betreft. Het overdekt zijn oorspronkelijk grafschrift. Het graf van den Hertog is onder de graftombe.
Onder de andere grafmonumenten, die in de Groote Kerk bezichtiging verdienen, wijzen wij op het epitaaf van Joost Sasbout den eersten kanselier, die door Karei V over Gelderland werd aangesteld. Men vindt het buiten de Noordelijke afsluiting van het koor. Onder de zinnebeeldige voorstelling van de vergankelijkheid van het aardsch omhulsel (de figuur eener pas overleden schoone vrouw naast haar geraamte) leest men: Siste gradum, quod es. ipse fui fortassis eris cras quod sum cadaver putridum Olim Jodocus eram Sasbout, me misit in auras Delft clara pars Bataviae. Ter denis patriae causas decidimus anis
pars consili haud in gloria. deinde et pacatis. praeses JüS
Caesare Gelris Dixi jubente Carolo. Quid titüli quid opes quid nunc prudentia prodest. Mors summa miscet infimis sola manet vitrus homini post funera, rolam dum vtvt3 hanc ama. Vale. De aanduiding «Vivus Sibi scripsit» verhoogt de eigenaardigheid van de behartenswaardige les.
(Vertraag uw schreden. Wat gij zijt, ben ook ik geweest; misschien zult gij morgen zijn, wat ik thans ben, een vergaan lijk. Eertijds was ik Jodocus Sasbout. I >elft, een beroemde plaats in Holland, zag mij geboren worden. Dertig jaren besliste ik als een niet onwaardig lid van den raad over de zaken van het Vaderland. Daarna heb ik, in naam van Keizer Karei, als Kanselier van Gelderland, recht gesproken. Waartoe dienen mij de titels en rijkdommen, waartoe mijn verstand? De dood maakt groot en klein gelijk. Alleen de deugd baat den mensch na zijn dood. Bemin haar alleen, terwijl gij nog leeft, Gegroet!)
Men vermoedt, dat de Vlaming Colijn van Kamerijk, die den beroemden schoorsteen in het Raadhuis te Kampen beitelde, de maker van dit grafteeken is.
Buiten de Zuidelijke afsluiting van koor tegen den muur van de gerfkamer trekt onze aandacht het monument voor Martinus Goris (f ï Aug. 1632) kanselier van Gelderland, waarvan de bekroning der kolommen en de engelenkopjes kunstig zijn gebeeldhouwd. Verder dat van George Ripperda, heer van Verwolde, (f 1696) waarvan echter alleen het familiewapen, maar vooral de wit marmeren engelenkopjes, ook een zeer bekwame kunstenaarshand verraden.
De Groote Kerk heeft eene lengte, van binnen, van 78 M. De



3*
Gids voor Arnhem en Omstreken.
«campanula» van den toren, welke dagteekent van 1650 en door Paul Pelen werd gebouwd op den in 1450 door «Meister Pouwell» aangevangen en 1550 door Mr. Berns, 22 voet verhoogden onderbouw, is in 1900 hersteld. Den i5en Aug. van dat jaar werd de haan er weder opgeplaatst. De toren is hoog 88.50 M., het kruis 4.50 M., de haan 0.60 M. Het Klokkenspel, dat in 1650 door de beroemden klokkengieter Frans Hemony werd geleverd, telt onder de grootste en beste van ons land, Het bestaat uit 45 klokken, waarvan de grootste 4000 kilo weegt. Door Mr. Gerrit van Wou en Gobelinus Moer werden in 1477 twee prachtige luiklokken, resp. 3400 en 2400 Kg. gegoten. Ze hangen even beneden den eersten trans met een derden eveneens versierden klok in hun midden, 5500 Kg., door Willem Tolhuis in 1339 hegoten op last en als een geschenk van Hertog Karei van Egmond, die in 1538 overleed. Het uurwerk werd in 1650 door Juriën Spraeckel uit Zutphen vervaardigd. Dit slingeruurwerk waarvan de slinger 5.35 M. nog aanwezig is, werd in 1889 gewijzigd in een electrische tijdsaanwijzing. Het klokkenspel is door den meester Beijaardier Joseph Denijn uit Mechelen voor verbeterde bespeling ingericht geworden (1 Juli 1919).
- Verrukkelijk schoon is het panorama, dat men geniet, van den tweeden omgang van den toren. Gezicht op den Veluwzoom, over den Rijn- en IJseloevers heen naar de Nijmeegsche en Kleefsche hoogten, den Eltenerberg, Montferland enz.
Bij de restauratie der kerk zijn in den noorder- en zuiderbeuk oude zeer bezienswaardige fresco's te voorschijn gebracht.
De plattegrond van deze kerk vormt een kruis, waarbij het eigenaardige is, dat het koorgedeelte niet als gewoonlijk loodrecht, maar eenigszins noordwaarts ten opzichte van het dwarsschip is geplaatst. Volgens oudheidkundigen zoude dit niet toevallig zijn maar opzettelijk geschied, om een nabootsing te krijgen van Christus aan het kruis. Het scheeve stuk zoude daarbij den stand aangeven van het naar die zijde op den schouder gezakte hoofd. *)
Behalve de hier genoemde vallen ons bij een wandeling door de stad, nog enkele gebouwen en inrichtingen op.
Het Leesmuseum werd in 1872 opgericht door de bemoeiingen van de Geld. Maatsch. van Geschied- en Letterkunde «Prodesse Conamur», een kring die reeds van 1792 dagteekent. Het tegenwoordige 'gebouw is in 1879 tot Leesmuseum ingericht en in 1925 verkocht aan de Kamer van Koophandel .en Fabrieken te Arnhem; het leesmuseum is thans gevestigd in het zuidelijk gedeelte van de Groote Sociëteit in de Koningstraat (ingang op no. 27). Dit is de eerste instelling van dien aard in ons land, welke ook dames onder hare leden opnam. De contributie bedraagt ƒ10.— 'sjaars. Vreemdelingen kunnen worden geïntroduceerd. Vele Nederlandsche, Fransche, Duitsche en Engelsche tijdschriften, benevens dagbladen en nieuwe romans, studiën, brochures enz. in vier talen liggen ter lezing.
*) Zie verder over deze kerk en hare monumenten de verhandeling met tal van afbeeldingen van den Architect dezer kerk, den heer H. Portheine Jr. in het tijdschrift Bouwkunst v. d. Mij. v. Bouwkunst 6e j. (1914) afl. 1 en 2.



Gids voor Arnhem en Omstreken
39
Willemsplein, aldus genaamd naar de aan het smalle gedeelte gelegen Willemskazerne Pl. D 4, 5, met manége en stallen der rijd. artillerie. Zij biedt ruimte voor anderhalf bataljon en drie batterijen, (Vermelding verdient het Museum der Rijdende Artillerie, nu verplaatst naar het gerestaureerde kasteel Doorwerth, eigendom van de officieren van dit korps, dat vele portretten, documenten, relequieën enz. rijk is. Wijlen de oud-kolonel der rijd. art. N. van Es heefteen uniek prachtwerk van 10 deelen aan dit Museum gewijd.) Tegenover de Kazerne het gebouw van het genootschap Kunstoefening, een teekenschool, welke in 1802 werd opgericht, (het is een stichting van admiraal van Kinsbergen). Terugkeerende naar het breede gedeelte van het plein: Hoogce Burgerschool met 3-jarige cursus, Pl. D 4, 5 gemeentelijke instelling. Naast het wachthuisje van de tram is geplaatst een Weertelegraaf, aangevende het te verwachten weder in de eerste 24 uren. Nabij de viaduct het Telegraafkantoor met publieke Telephooncel, ( Weerbord van het Meteorologisch Comité.) De Janssingels (Monumentale fonteinen, gevoed door de waterleiding. Parkaanleg Velperplein. Agentschap der Nederl. Bank, Telephoonbureau. Vergaderlokaal der Toynbeevereeniging en de arbeidsbeurs. Parkaanleg met muziektent voor openbare muziekuitvoeringen. Talrijke banken. Op het Velperplein in het frontespice van het vroeger dusgenaamde Cremerhuis de buste van den op 1 Sept. 1827 te Arnhem geboren schrijver der «Betuwsche Novellen» Jacobus Johannes Cremer f 5 Juni 1880 te 's-Gravenhage, Musis Sacrum met Parkaanleg en beelden Pl. E 5.
Musis Sacrum is in 1847 door particulieren gesticht op terrein der gemeente en in 1852 geheel in handen van deze overgegaan. Een nieuw concertgebouw (met café-restaurant, foyer, promenoir enz.) aan de Velperpleinzijde is in 1889/90 gebouwd vóór de bestaande groote zaal, die met de koffiezaal behouden bleef, maar vernieuwd werd.
Musis Sacrum met zijne groote en kleine zalen is bestemd .voor het geven van concerten, bals, gymnastiek- en zangersfeesten, het houden van tentoonstellingen, bijeenkomsten van allerlei aard enz. Onder de vereenigingen, die hier vast hare uitvoeringen geven, behoort het St. Caecilia Concert, een der oudste in den lande, want zij dagteekent van 1591. Wanneer er geen muziekuitvoering plaats heeft, zijn de koffiezaal Zuidzijde en het park voor een ieder open. Het café restaurant Noordzijde, Velperplein, is altijd voor. ieder toegankelijk. In 1893 werd het XXIIe Ned. Taal- en Letterk. Congres hier gehouden, in 1899 de 50ste Alg. Verg. der Ned. Mij. t. Bev. der Geneeskunst, gepaard met eene Historisch Geneeskundige tentoonstelling.
Velperbinnensingel, Lauwersgracht: (Parkaanleg, talrijke banken, beelden, waterpartij) Koningsplein (Stadsschouwburg Pl. E 5,) De décors en requisiten worden op de hoogte van den tijd gehouden. Tegen persoonlijke rampen, bij brand, zijn — brandscherm, brandkap, ruime noodtrappen, noodlichten, flinke corridors — alle mogelijke waarborgen genomen. Achter den Schouwburg de Waalsche Kerk en Militaire magazijnen, Eusebiusbinnensingel.



4Q
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Lauwersgradht. Yzeren brug, Gemeentelijk Ziekenhuis, gebouwd in 1848 Marktstraat (Moorsch gebouw).
In de onmiddellijke nabijheid verheft zich aan de Marktstraat het Are hief gebouw. (Pl. E 5). Zie voor.
Eusebiusplein (Over de Sabelspoort, die van hier naar de Markt voert: zie voor) Rijnkade. (Aanlegplaatsen der Stoombooten) (zie voor). Nijverheidsschool voor Meisjes gebouwd 1899 (met Kookschool). Gezicht op de Betuwe, Huissen, Nijmegen Roermondsplein, Rijnkade. Veerdam. Schipbrug over den Rijn, die hier plm. 150 M. breed is. De brug rust behalve op de gemetselde landhoofden op 19 ijzeren schepen. Gezicht op Onderlangs en Bovenover en het Villapark Hulkestein, Nieuwe Kraan. Ffaven, Wachthuis van de tram naar Wageningen, Hotel du Soleil, Rijnstraat, Roermondsplein, Nieuwe Weeshuis, in 1859 gebouwd. Veemarkt, Bijzondere Scholen, Tehuis voor Vrouwen in het gebouw der Wijkvereeniging.
Weerdjesstraat, Rodenburgstraat, Turfstraat, Markt, Waaggebouw, Woning van den Commissaris der Koningin, Sabelspoort, Hotel des Pays-Bas, Gouvernementsgebouw, (Pl. E 5), Paleis van Justitie (Pl. E 5), Gemeentehuis, Groote Kerk (Pl. E 5). (Zie voor). Het Israël, oude lieden gesticht (bezichtiging zeer aan te bevelen).
De Markt is een der belangwekkenste pleinen van Arnhem, omdat het hier de plaats is, waar de meeste gebouwen worden gevonden, die voor de geschiedenis van Arnhem eene voorname beteekenis hebben gehad. Op het marktplein wordt des Vrijdags de groote en des Dinsdags de Heine Weekmarkt gehouden.
Het Gouvernementsgebouw of provinciehuis markt. (Zie beschrijving in het boekje door Mr. W. P. A. Smit).
Het Paleis van Justitie «Justitias Sacrum» is veel later gebouwd dan het Gouvernementsgebouw n.1. in 1838. Vroeger stond hier het Oudé Hof of Hof van Nassau. Lodewijk van Nassau-Katzenellbogen, Ernst Casimir en Willem Frederik van Nassau, stadhouder van Friesland, hebben het bewoond. In 1648 kochten de Staten het terug en bestemden het tot Kanselarij van Gelderland en zetel der Raden van het gewest. In 1811 werd de Rechtbank van eersten aanleg ér in gevestigd en sinds bleef het aan Justitia gewijd.
Op een terrein achter den tuin van het Paleis van Justitie, daartoe van de gemeente aangekocht in 1902, is een nieuw Huis van Bewaring gebouwd.
Kippenmarkt: Noordelijke ingang der Groote Kerk, Israël. Godsdienstschool (VUchmarkt). Koningstraat. Groote Sociëteit, in 1878 geheel verbouwd. (Moderne Magazijnen) Arkenoachstraat, Zwanenstraat. (Leger des Heils), Kerkstraat. Israëlitisch Badhuis, (in 1885 gebouwd), Pastoorstraat. Synagoge, (in 1852 gebouwd). Bakkerstraat, Centraalgebouw:
Het Centraalgebouw, thans bestemd voor het houden van ver-



Gios voor Arnhem en Omstreken.
41
koopmgen, vergaderingen enz., maakte eertijds deel uit (de kerk) van het toenmalige (1636) Catharina-Gasthuis. (Deze kerk werd in 1791 tot Schouwburg ingericht, die daar tot 1865 bleef gevestigd) Broerenstraat. Kleine Oord (Gebouw Kadaster, Hypotheken en Zegelen) Weverstraat (Kweekschool van Onderwijzeressen, Doopsgezinde Kerk st. Aloysiüs-school), Groote Oord. '
Vijzelstraat, (café Centra». Terug naar de Jansplaats (Varkensmarkt Koepelkerk) voor de Hervormden, in 1836 gebouwd, in 1902 inwendig o^o^ ,en met zorS gerestaureerd. Hoofdpostkantoor, (Pl. D c in 1888/89 gebouwd.) Mariënburgstraat ^Openbare Bibliotheek, Pl D 0 • Jan!PS"); {l T2 met boomen beplant.) Jansstraat. (Fraaie gevel m oud-Hollandschen stijl der R. Kath. bijzondere school.) Pauwstraat o f f Bauw. Hotel Constabel) Korenmarkt. {Korenbeurs, gebouwd 1899). Nieuwe Plein , St. Eusebiuskerk) Landbouwhuis en Industrieële club Verkeershuis, Stationsplein 13. Coehoornstraat (Voorm. Begraafplaats, m 1862 gesloten). s J
Korenbeurs: Thans van bestemming veranderd en ter beschikking gesteld van de Vereeniging «Artibus Sacrum», die, gedurende het geheele jaar er wisselende tentoonstellingen houdt op het gebied van Kunst en Kunstnijverheid.
n 1- ^-"Ka*- St- Eusebiuskerk werd in 1864 gesticht. Zij is in Gothischen bouwtrant opgetrokken en heeft een sierlijken, slanken toren met uurwerk. De preekstoel en het hoofdaltaar zijn het bezichtigen ten volle waard.
Op de sinds 1812 gesloten Begraafplaats aan de Coehoornstraat ziet men den eenvoudigen gedenksteen voor Dr. Hendrik Herman Oonker Curtius.
Nieuwe Plein. Rijnstraat. (Het huis No. 71, welk bovenste gedeelte door zijn Gothischen bouwtrant de aandacht trekt is het voormalige St -Betergasthuis en vóór 1405 «Alt Munte» of «de Munt» geheeten. Fraaie magazijnen, Loge-gebouw van de Geldersche Broederscnap Bijzondere fraaie topgevel van het winkelhuis De Matador (oudtijds de Moriaan), voorbeeld uit den Nederlandschen Renaissancetijd, in 1913 gerestaureerd. Vijzelstraat (café Central), Bakkerstraat (cafe National, Spaarbank). Verschillende bankinstellingen Ykkantoor. Kantoren van de firma van Gend &* Loos, H. Colignon 6r= Cu tevens Bestelkantoor van Spoot wegen, Moderne Magazijnen. lerugkeerende naar de Vijzelstraat vervolgen wij rechtsomslaande: Land van de Markt (Electrische Klok). Bovenbeek. Gymnasium, m 1879 gebouwd. Politie-Bureau, (St. Gatharina Gasthuis, Gebouw Jrene met schoolbioscoop). Walburgsplein. R.-Kath. Bestedelingenhuis «Jnsula Dei», met daarachter gelegen school — fraaie Oud-Holl. gevel aan de Walstraat. — .V/. Walburgskerk, Badinrichting, Oud patricisch huis der familie van Eek, thans ingericht voor de gemeente als bureaux van eenige diensten ten behoeve der Secretarie, Gebouw Krijgsraad
Insula Deï, het oude «Godswaard», werd in 1893 tot R. K. Be-



42
Gids voor Arnhem en Omstreken
stedelingenhuis ingericht. Er is een fraaie kapel aan verbonden, gebouwd door den Arnh. Architect J. W. Boerbooms, f 1899. Het prolychromische werk is meesterlijk.
De St. Walburgskerk is de oudste kerk van Arnhem. Zij heeft twee torens en dagteekent uit de 14de eeuw, maar werd eerst in 1422 gewijd. Van 1583 tot 1806 was de kerk als arsenaal in gebruik later als stadsmagazijn. Koning Lodewijk herstelde het oorspronkelijk karakter en schonk haar met de aangrenzende gebouwen aan de Katholieken terug. De kerk werd gerestaureerd en onderging in 1582 een vrij belangrijke uitbreiding door het koor met een veelhoekigen buitenmuur te omgeven. Het inwendige maakt een grootschen indruk. Eenige kostbare geschilderde glazen en doeken der Vlaamsche school, het majestueuze hoofdaltaar, maar vooral ook het rijk gebeeldhouwde preekgestoelte, een kunstwerk van hooge waarde, verdienen bijzonder de aandacht.
De Badinrichting werd in 1871 gebouwd. Behalve warme en koude baden, kan men hier ook verscheidene soorten van douches nemen. Zij bevat twee afdeelingen, eene voor mannen en eene voor vrouwen. In elke afdeelingen bevinden zich acht badkamers der ie, vijf badkamers der 2e klasse en twee douche-kamers. De inrichting kwam door particuliere krachten tot stand en werd den 29en Januari 1872 geopend. In 1877 werd er een douchegebouw aan toegevoegd, waarin de gelegenheid bestaat tot het nemen van regen-, straal-, zit- en crinoline-douches. (Zie voor de uren de annonce).
Velperbinnensingel met het in Juli 1919 geopende Middensiaridhuis. Eusebiusbinnensingel. IJzeren Brug. (Waterpartij, Eilandje voor de. watervogels). Eusebiusbuitensingel. (Het terrein: de Dam, waarover de verbinding der Eus. singels plaats vindt, werd tot 1891 ingenomen door het Garnizoens hospitaal, dat thans is overgebracht naar een nieuw gebouw bij den Musschenberg). Boulevard-Heuvelink, 17, Ambachtsschool tevens Gemeentelijke Avondschool voor handwerkslieden, in 1895 voltooid en in gebruik genomen, den 28en September van dat jaar plechtig overgedragen, Prinsessenstraat Oosterkerk, Kastanjelaan, Parkstraat linksaf, terug naar Parkstraat Apostolische Kerk, gebouwd 1895. Openbare Meisjesschool, Emmastraat, Schoolstraat de nieuwe zeer, bezienswaardige Hoogere Burgerschool met 5-jarigen cursus, Spijkerstraat Prot. Bestedelingenhuis (1868), Spijkerlaan, Driekoningendwarsstraat. Driekoningenstraat, Steenstraat, die meer en meer als winkelstraat op den voorgrond treedt. Fraaie magazijnen. St. Martinusherk, eene in 1864 gestichte R.-Kath. kerk, Wijkhuis 'van de Wijkvereeniging E. Kinderkliniek). In de Tuinstraat, die op de Steenstraat uitloopt, vindt men Ons Zendingshuis, gesticht door de Luthersche Gemeente, waarin een fraaie zaal voor bijeenkomsten. Velperplein, Hommelstraat, Viaduct, Hommelsche Weg (Volkskosthuis met koffiehuis en leeszaal voor den «Volksbond tegen drankmisbruik». Terugkeerende: Aan de Sonsbeeksingel is 15 Aug. 1899 de eerste Crèche (bewaarplaats van zeer jonge kinderen) geopend en in de Westpeterstraat het Volksbadhuis en het Wijkhuis van den Ned. Prot. Volksbond.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
43
(Ook in Klarendal zijn de Vereenigingen «Openbaar Belang» en de Vereeniging Volkshuisvesting met vrucht werkzaam om in plaats van de onteigende en afgebroken onbewoonbare krotten, gezonde nieuwe arbeidshuizen te doen verrijzen. O. B. heeft reeds in gebruik nieuw gebouwd op Klarendal 204, op Lombok 191 en 168 huizen aangekocht op diverse punten. l).
De vereeniging «Volkshuisvesting» bouwde een complex woningen op den Musschenberg (115 woningen) bij het volk bekend onderden naam «Roode dorp» tengevolge van de roode daken en de «Van Verschuerwijk» (218 woningen) in de wandeling «het Blauwe dorp» genaamd bij den Westervoortschen dijk.
Tehuis voor schoolg. kinderen.
Sonsbeeksingel Nieuwe wijk, St. Marten R.-Kath. School, gebouwd 1899. Viaduct Apeldoornsche straat. Spoorwegstraat. (Luthersche kerk
in 1898 gebouwd door den Arnhemschen architect A. R. Freem. Vergaderlokaal Patrimonium. Aan de Paterstraat is de toegang tot
de Manége. Velperplein.
De Luthersche Kerk is in Maart 1898 ingewijd. Zij is een basiliek in den eenvoudigsten vorm: een doorgaande kap overwelft de volle breedte en diepte. Aan de achterzijde wordt het schip gesloten door een eenigszins verhoogd tribunaal (apis). Tongewelf en kooroverwelving zijn polycromisch behandeld.
Boven den hoofdingang der kerk verheft zich een kleine, doch zeer sierlijke toren. In het tympaan prijkt de traditioneele zwaan, het symbool van . Luther. Met voorbedachte rade is zij niet heraldisch behandeld.
Het voorportaal binnentredend zien wij in den terrazzavloer de woorden «Bewaar uwen voet als gij ten huize Gods ingaat» en onder de galerij doorgaande valt het oog onmiddellijk op de fraaie ramen m het koor, uitgevoerd in gebrand glas, de wapens vertoonend van Luther en van de steden Eisleben, Wittenberg, Worms en Augsburg tevens prijkend met Oud-Christelijk symbolen.
Naast den hoofdingang verleent een sierlijk portiek door een breeden corridor toegang tot de consistoriekamer, welke gang eveneens ingang is voor de kosterswoning, terwijl ook van daar uit de kerk kan worden binnengetreden.
Op den hoek van Apeld. straat en Spoorwegstraat is het nieuwe Telegraaf-bureau, dat in 1923 in gebruik werd genomen.
Van het Velperplein door de verbreede Apeldoornsche straat naar den Apeldoornsche Straatweg, een fraaie, breede avenue. Rechts en links zich meer en meer uitbreidende nieuwe wijken; /. de Z.-Afri.kaansche, met straten en plein, wier namen een hulde zijn aan de helden uit den Transvaal-oorlog van 1899-1902, Waterpartij met watervallen en overbrugging; r. de wijk St.-Marten met vrij breede
1) Van 1888^1902 werden door de Oemeente onteigend en aangekocht, ten behoeve van de verbetering der woningtoestanden, resp. 166 en 139 huizen, tot een bedrag resp. van p.m. f 220.000 en f 120.000. Bovendien werden 88 huizen onbewoonbaar verklaard in een tijdvak van 15 jaren zijn dus 388 geheel onvoldoende huizen van Gemeentewegen aan bewoning onttrokken.



44
Gids voor Arnhem en Omstreken.
lanen, aangelegd ter verbinding van den Apeldoornschen met den Hommelschen weg en het Klarenbeeksche Bosch, met het Graaf Ottoplein als middelpunt.
De Apeldoornsche weg stijgt van 15 M. op het Velperplein tot 40 M. bij den hoofdingang van Sonsbeek, een afstand van nog geen kwartier. Aan de Noordoostzijde van het Park Sonsbeek is thans, aangelegd een nieuw villapark, waar de Heidemaatschappij haar museum en Hoofdgebouw heeft opgericht. In 1916 werd hier gebouwd en in dienst genomen de nieuwe Hoogere burgerschool voor meisjes. Aardige huisjes van de «die Goede Woningh» en de Woning-Vereeniging «Sonsbeek».
Ook verder klimt de weg voortdurend; weinige minuten voorbij Sonsbeek is de hoogte reeds 60 M.
Het landgoed Sonsbeek was van 1821 tot 1898 een bezitting der familie van Heeckeren v. Enghuizen. De landgoederen Sonsbeek en Hartgersberg werden in 1908 door baron de Smeth tot één vëreenigd en de eerste naam alleen behouden, ofschoon in den mond van het volk de vermaarde naam «.Hartjesberg» nog lang is blijven voortleven ja nog heden niet geheel vergeten. Die vermaardheid heeft de plaats te danken aan de schoone ligging van het landhuis, op een der hoogste gedeelten van het terrein, met het uitzicht op Arnhem en op de Betuwe, en aan den onvergelijkelijk fraaien aanleg van het park en zijn bekoorlijke waterpartijen, bosschen en dreven.
De wandelaars op Sonsbeek worden in 't bijzonder gewezen op het zeldzaam forsche hout, op de beide watervallen, grooter dan men ze elders in onze omstreken vindt (onder den waterval bij den grooten vijver kan men doorwandelen), de reusachtige zwerfsteenen opgestapeld langs den weg onder en boven den grootsten waterval, de schilderachtige vijvers, de belvedère (met oriënteerpijlen) die op het hoogste punt is gebouwd en ruim honderd treden hoog zich verheft: op den Apostelenberg, het in 1902 aangelegde hertenkamp (geschenk van een wethouder), de zeer fraaie tulpenboomen, enz.
De Belvedère is voor het publiek toegankelijk van 1 Juni tot 1 October op werkdagen van halftien tot 6 uur ad f0.15 P- persoon op Zondagen van 8—1 uur a f 0.05 p. persoon en 1—6 uur ad f 0.15 p. persoon.
Bovendien geopend op christelijke feestdagen als Paschen, Hemelvaartsdag en Pinksteren.
Het landgoed beslaat, voor zooverre de gemeente er thans nu eigenares van is met de bosschen, o.a. van den Waterberg, en de gronden ten N. en N.W. ervan pl.m. 500 hectaren — voor de toekomst van Arnhem een bezit van de grootste beteekenis.
Het gemeentebestuur heeft dit trouwens ingezien wat blijkt uit de voorbeeldige zorg, waarmede — onder de leiding van wijlen den rentmeester G. A. Kuyk — gaandeweg verbeteringen en verfraaiingen worden uitgevoerd.
Het kasteel is tot hötel-pension ingericht en in Mei 1900 in exploitatie genomen. Bij de tuinmanswoning is eene theeschenkerij.
In het park Sonsbeek werd in 1897 een tentoonstelling van nijverheid gehouden, wier gebouwen in den nacht van 12 op i3Sept. 1897



Zuid West-Ingang Oroote Kekk.
Markt te Arnhem,



Karpervijver Sonsbeek.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
45
in vlammen opgingen. Aan deze tentoonstelling herinnert een hardsteenen bank met het wapen van Arnhem en een inschrift, geplaatst nabij den hertenkamp.
Niet minder fraai dan de wandeling door het onvolprezen Sonsbeek is die, om genoemd park. Hiervoor kan men uitgaan van den Kluizeweg, of beter nog, van de boerderij gelegen bij den grooten vijver, of de grens van Sonsbeek en het landgoed Zijpendaal.
Volgt men den Kluizeweg tot de boomenrij even voorbij den zich aldaar bevindenden ingang van Sonsbeek en keert men zich om in de richting van de Belvedère dan kan men daar een krachtige echo hooren. De Kluizeweg volgend, passeert men het terrein van het Nieuwe Ziekenhuis, links het Gemeentelijk Sportpark en de uitgravingen voor de nieuwe spoorlijn naar Apeldoorn en komt aan den Schelmschen weg uit tegenover den Waterberg waar het Nedet landsche Openluchtmtiseutn zijn plaats heeft gekregen. Het Nederlandsch Openluchtmuseum is voor het publiek geopend van begin April tot eind October: dagelijks (ook 's Zondags van i.o—5'/, uur te bezichtigen. Entrée 30 cent (sted. bel. inbegrepen). Leden en begunstigers hebben vrijen toegang. Neemt men den anderen weg (wegwijzer naar den Schelmschen weg) dan heeft men een sterk stijgend pad, aanvankelijk onder zware beuken, slingerend zich vervolgens om een hooggelegen boerderij, tevens uitspanning, en eindigend in een breed zandpad, beurtelings dalend en stijgend, met afwisselend mooie uitzichten zoowel op Arnhem en de Betuwe als op de oneindige heide van de woeste Veluwe.
Langs dezen weg passeert men de in aanleg zijnde Sportterreinen en in 20 a 25 minuten komt men aan den Schelmschen weg van waar men langs den Zijpschen weg in ongeveer y, uur de stad weer bereikt. Wil men de wandeling doorzetten, dan voeren diverse wegen in de richtingen Schaarsbergen, Oosterbeek en Velp. Zie hiervoor de verdere aangegeven wandelingen.
Behalve de hier genoemde, bieden de omstreken van Arnhem in alle richtingen gelegenheid te over tot het maken van grootere of kleine tochten.
A (1) Als uitgangspunt het Velperplein kiezende begeven wij ons van daar door de Steenstraat naar de Velperpoort, het begin van den Velperweg, één der meest bekende wegen van ons Vaderland, zoo schoon, zoo rijk aan afwisseling en zoo levendig.
Over een afstand van een uur gaans schakelen ter weerszijden van den weg de villa's zich aan de parken der groote buitenverblijven. Hier biedt eene opening in het forsche hout een boeiend vergezicht, ginds stuit het oog tegen heuvelachtig terrein, overal treft men een weelde van bloemen en tropische sierplanten aan, en het drukke verkeer van wandelaars, wielrijders, autocars en tram sschenkt aan het geheel een bizondere 'aantrekkelijkheid. Die aantrekkelijkheid springt het meest in het oog des Zondags, omdat de Velperweg dan een der meest bezochte wandelingen van de Arnhemmers uitmaakt.
Onder de villa's aan den Velperweg trekken meer bizonder de aandacht de villa's Carolineberg en Vredeoord (thans autogarage)



46_
Gids voor- Arnhem en Omstreken.
en het landgoed Molenbeke met zijn waterpartij, waterval en hooge geboomte.
Links de Hoflaan naar Klarendal, zie verder wandeling A (2).
Voorbij de Hoflaan hebben wij rechts dicht bij elkaar 4 dwarswegen, waarvan de eerste, de Molenbeekstraat, voert naar het achter de Stoomwasscherij »de Rammelweide" gelegen terrein, dat des winters tot Ijsbaan, met vaste ververschingstent van de IJsclub Arnhem is ingericht.
De tweede is de Kernheïmstraat. Tegenover de Ijsbaan van de Arnhemsche IJsclub is verrezen de fabriek N.V. Kunstzijdefabriek. De Vosdijk geleidt naar de Broekstraat, aldus geheeten naar de binnenvelden, het Arnhemsche en Velpsche Broek. De Broekstraat, door de viaducten in de dijken van den spoorweg en verder rechtsaf naar den Westervoortschen dijk, levert eene aanbevelenswaardige wandeling op, voornamelijk des zomers-avonds. Op de stad en hare torens en den Velperweg met de dichtbegroeide hoogten daarachter heeft men een treffend panorama. Naar het Oosten heen op Westervoort, (Aan den Westervoortschen dijk zijn gelegen de Gasfabriek, de Electrische Centrale, het Slachthuis, Veilingsgebouw, Kantoren van den Keuringsdienst, tramremise en de pakhuizen van de Heidemaatschappij) Handelsveem Gelria (1918).
De derde' is de Bloemiststraat met kleine villa's.
De 4e, de Tivoli-laan tusschen de villa's Bella-Vista (een inrichting voor zenuwlijders) en Beau-Sejour, voert naar het Broek. Tusschen zwaar geboomte gelegen aan het einde der laan, zag men tot 1899 een tamelijk groot landhuis, 't Was de plaats van het oude Fontanus Spijker, aldus genaamd naar Arnhem's eersten Hervormden predikant Johannes Fontanus, die in 1577 uit Duitschland herwaarts overkwam en eene voorname rol speelde bij de invoering der hervorming in Gelderland.
De wandeling langs den Velperweg voortzettend, ontmoeten wij een reeks van oud-vermaarde landgoederen. De vroegere buitenplaats Beekenkamp, maakt een deel uit van het landgoed Klarenbeek, thans geheel gesloopt en veranderd in bouwterrein. Het landhuis Klarenbeek sedert 1899 veranderd in Hötel-pension is thans overgegaan in particuliere handen en gedeeltelijk bijgetrokken aan het landgoed Angerenstein. Uitmuntend ingerichte tennisvelden van den Lawn Tennisbond.
Aan Klarenbeek praalt het aan het fraaie water- en 'boompartijen rijke landgoed Angerenstein, dat men van den Velperweg tusschen het hooge geboomte ziet liggen. Noordelijk waarvan een evenwel niet toegankelijk schilderachtig boschpad de afscheiding uitmaakt van het landgoed Rennenenk, dat vlak aan den Velperweg gelegen is.
Van deze drie landgoederen is Klarenbeek altijd het belangrijkste geweest, ofschoon de naam Angerenstein vroeger voorkomt, namelijk reeds vóór 1487. Klarenbeek is al van zeer ouden datum. Wij vinden het 't eerst genoemd in 1487, als onderdeel van het landgoed Monnikhuizerbeek. In 1573 werd de.bezitting, die inmiddels belangrijk was vergroot, eigendom van zekeren George Proback uit Aken, gehuwd met Ursulla Riddelers. Bij versterf kwam het landgoed in



Gids voor Arnhem en Omstreken.
47
't laatst der 17de eeuw aan Willem Huygens, die Burgemeester van Arnhem is geweest. Diens zoon, Jhr. Rutgers Huygens, gaf aan het oude Monnikerhuizerbeek, aan de overzijde van den Rosendaalschen weg, in vereeniging met het buiten tusschen dezen en den Velperweg, den naam van Klarenbeek.
Zoo bleef het heeten. Het bosch, sinds 1SS6 eigendom van de gemeente Arnhem, draagt nog dien naam, ofschoon juist dit deel in 't bijzonder Monnikhuizerbeek heeft geheeten.
Toen in 1672 Lodewijk XIV ook Gelderland zegenvierend binnenviel was de toenmalige eigenaar van Klarenbeek, Willem Gooswijn Huygens, met vele andere aanzienlijken naar Holland uitgeweken. Koning Lodewijk beval, dat alle uitgewekenen, op verbeurte van hunne inkomsten, moesten terugkeeren; bij weigering werden hunne bosschen vernield, hunne huizen afgebrand. Klarenbeek zou dit lot niet zijn ontgaan, hadde niet zekere mevr. van Nieuwenheim een aanzienlijken afkoopprijs in 's Konings schatkist gestort. Lodewijk XIV stond haar daarvoor zijn vermeend recht op Klarenbeek af; het heette nu, dat het aan een zijner onderdanen toebehoorde!
Naderhand kwam het landgoed door huwelijk in de familie van der Heil, uit deze in die van den baron van Wijnbergen, totdat het 1789 eigendom werd van Jhr. Pieter Bout, een Zeeuw.
Deze liet Klarenbeek opnieuw aanleggen met fonteinen en waterwerken, maar in den strengen stijl dier dagen. Eerst na 1807, toen baron J. van Pallandt van Walfort, later Kamerheer van Koning Willem I, het landgoed door koop verwierf — het was sinds Jhr. Bout meermalen van eigenaar verwisseld, o.a. Jan van Roseveld bezat het in 1785 tot 1788 — werd er meer verscheidenheid in den aanleg gebracht. Wél moesten er toen veel boomen vallen; maar den grond werd ook productiever gemaakt, zonder nog het schilderachtige van het geaccidenteerd begroeide terrein te vernielen. Het plantsoen werd door slingerpaden en een groote verscheidenheid van geboomte en heesters in sierlijker gedaante hervormd.
Nog is Klarenbeek gelegen te midden van het 'prachtigste hout, dat men nergens zal aantreffen, met beken en watervallen en vijvers ter afwisseling van de heerlijke doorzichten.
Rennenenk ontleent zijn naam aan Jan Rennen, een vroegeren eigenaar. Het heeft mede deel uitgemaakt van de bezittingen van het klooster Monnikenhuizen. In 1663 kochten de Staten van het' Veluwsche Kwartier Rennenenk aan. De vrije wandeling in de parken van Angerenstein en Rennenenk met hunne fraaie water- en boschpartijen is verboden.
Bij het > «Witte Huis" voert de Schaapsdrift naar de tot Arnhem behoorende buurtschap Plattenburg. Door de viaduct in den dijk van den spoorweg geleidt de weg naar het Arnhemsche cn Velpsche Broek en Groot-Presikhaaf. De voorname weg naar dit gesticht komt tegenover Rennenenk op den Velperweg uit. — Groot-Presikhaaf was ook reeds in het begin der 14e eeuw bekend, toen onder den naam van Presinkhof. Het park, dat evenwel niet voor de vrije wandeling openstaat, onderscheidt zich door zijn aanleg, zijn vijver,



48
Gids voor Arnhem en Omstreken.
zijne lanen en het heerlijk hout. Presikhaaf is thans een Sanatorium voor zenuw- en zielszieken.
Behalve ontelbare grootere en kleinere particuliere villa's en landgoederen treffen wij daar aan het bekende Koninklijk Koloniaal Militair Invalidenhuis «.Bronbeek» met de in Indischen trant opgetrokken kommandantswoning, te midden van een met zorg onderhouden uitgestrekt en vriendelijk park, bij welks aanleg profijt is getrokken van de talrijke beekjes, welke de vijvers, watervalletjes^en fonteinen voeden.
Bronbeek was vóór 1854 een particulier landgoed van jongen datum. Het werd in genoemd jaar aangekocht door Koning Willem III, die het in 1859 aan den Staat der Nederlanden schonk en bij besluit van 31 October 1862 aan de gebouwen de tegenwoordige bestemming gaf. Den i9en Febr. 1863 werd het als Kol. Mil. Invalidenhuis in gebruik gesteld. Vóór de schenking plaats had, hield de graaf van Chambord, de laatste der Bourbons, die toen in ballingschap verkeerde, er eenige maanden verblijf. Het Koninklijk Koloniaal Militair Invalidenhuis is eene modelinrichting van dien aard. (Geopend voor het publiek des Zomers van 9—5 uur, des Winters van 10—3 uur, tegen betaling van 25 cent per persoon). Alle diensten in het gebouw, ook die ten behoeve van de verpleging der invaliden, worden door deze mannen zelve verricht: de keukens, de eet-, slaap- en gezelschapszalen, de boekerij, de kapel, alles getuigt van orde en reinheid. Bovenal merkwaardig zijn: de verzameling portretten van krijgshelden uit de Indische oorlogen en de even kostbare als zeldzame collectie Indische wapens en zegeteekenen waaronder vele vlaggen en kanonnen van allerlei maaksels. Den laatsten keer, dat de 23 Nov. 1890 overleden Koning, vergezeld van Koningin Emma, Bronbeek met een bezoek vereerde, heeft Z.M. eigenhandig de grooten plaat gehecht op het kolossale stuk geschut, dat in den corridor van den linkervleugel is tentoongesteld, een der grootste op Atjeh in den Kraton, veroverde kanonnen. Op het vlakke schild staat gegraveerd: «Geschenk van Z. M. den Koning Willem III, ter vereering van allen, die hun leven voor Koning en Vaderland veil hadden in onze overzeesche bezittingen, en ter herinnering aan den onbezweken, volhardenden moed onzer zoo dappere land- en zeemacht te Atjeh, 1875." Dit schild wordt omgeven'door een gouden lauwerkrans, welker bladeren al de Nederlandsche en Indische orden en medailles in natuurlijke grootte en kleur omsluiten, en waarover een hand zich slingert, die de namen vermeldt der voornaamste Indische oorlogen: Sumatra, Banjermassing, Lampongs, Timor, Molukken, Celebes, Borneo, Boni, Montrado, Bonjol, Pamangkat, Java-Oorlog, Bali, Banka, Palembang, Atjeh.
In het park vindt men een standbeeld van Willem II, als Kroonprins, den arm, die in den slag bij Quatrebas werd gewond, in een doek dragende. Het beeld van zandsteen is een geschenk der Arnhemsche Burgervereeniging.
Aan het hoofd der inrichting stond van Oct. 1887—26 Jan. 1900 de gep. luit.-generaal K. van der Heijden, de schrik der Atjeheas.



NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP
Fabriek JHOLLANDIA"
voorheen J. M. F. DEERNS ARNHEM
Warmwaterleidingen — Koudwaterleidingen ELBCTRICITEIT VOOR LICHT EN KRACHT SANITAIR Specialiteit in Marmeren Waschtafels
WESTERN ELECTRIC
Verkoopkantoor voor A Gelderland, Drente, Overijsel:
Adres: „HOLLANDIA" É
TELEFOON No. 515
ARNHEM
ELECTRISCHE STR IJ KM ANGELS STOFZUIGERS VAATWASCHMACHINES WASCHMACHINES ENZ.



Qescher-
J(emper.
COMPLETE MEUBILEERING
KETELSTRAAT 36 - TEL. 736.
ygtF' £ezoe/(f onze Jtfodelkamers.
Hotel „NAEFF".
HET HEERENLOGEMENT
Café-Restaurant met overtuin. Gedurende seizoentljd, dagelijks CONCERTEN
VELP
Ml B. BEIJER llll



HOTEL-PENSION.RESTAURANT
,LA BORDELAISE'
VELPERWEG ARNHEM TELEF. 1568
TERRAS EN TUIN
GEDURENDE SEIZOENTIJD DAGELIJKS CONCERTEN
Eigenaar B. C. HERMSEN.



H.A. SCHEERS, Rijnstraat 23.
ARNHEM
INTERC. TELEFOON 1322.
BRILLEN LORGNETTEN KIJKERS
in alle soorten voorradig.
KONINKLIJKE HOFBAKKER IJ
ANT. WANDERS
ARNHEM
STEENSTRAAT 83a JANSSTRAAT 5a KLEINE OORD 1 Telefoon 875 Telefoon 498 Telefoon 35
LUXEBROOD BAKKERIJ BANKETBAKKERIJ.
RODING'S MOSTERD de beste 1
M ENTHEN STRAAT 3 - ARNHEM - TELEFOON 341
HANDEL IN VERSCHILLENDE SOORTEN AZIJN. LEVERlNO OP HEEL EN HALF FUST.



, Siraaimegms
: liLmetRjjwielpaderv



Gids voor Arnhem en Omstreken.
49
Na zijn dood is jhr. N. C. van Heurn, gep. luit.-kolonel, als commandant opgetreden sedert 24 Febr. 1900, die in 1917 is vervangen na zijn overlijden, door den luitenant-generaal Drijber.
Een weinig voor Bronbeek liggen ter rechterzijde van den weg in een fraai park, de gebouwen van de voormalige Vogel- en plantentuin, thans Dames Kostschool (gehouden door zusters van 't Heilige Hart).
Den weg verder vervolgend, komt men, te rekenen van het Velperplein, in ongeveer één uur in het mooie Velp.
2. Een andere en schilderachtiger weg is de oude Rosendaalsche weg. Hiertoe verlaat men den Velperweg, 't zij direct bij de viaduct, 'tzij verderop bij de Hoflaan en volgt dezen laatsten weg tot daar' waar deze den Rosendaalschen weg snijdt ter hoogte der Mennó van Coehoorn Kazerne (een complex van moderne flinke gebouwen met ruimte van 2 bataillons infanterie). Na 5 minuten klimmen bereiken wij 't bosch van Klarenbeek.
De vereeniging Volkshuisvesting heeft hier een fraai complex van goedkoope woningen gebouwd, in den volksmond bekend als «Roode Dorp» naar aanleiding van de roode pannen, waarmede alle huizen gedekt zijn.
Aan de Vijverlaan is 16 November 1922 de Creutz' rrgschool ingewijd. Deze school houdt in haar naam de herinnering levendig aan den predikant, die alhier en in 't bijzonder in Klarendal (1873 opgericht de Klarendalsche Kapel) veel voor de prediking van het evangelie heeft gedaan.
Ter eering van zijn nagedachtenis prijkt in het schoolgebouw zijn beeltenis, uitgevoerd door de firma Stokvis en ontworpen en geboetseerd door den kunstzinnigen predikant Ds. C. Beets.
Meer aanbeveling verdient het den Velperweg te volgen tot aan den Raapopschen weg, de Prümelaan of de Huygenslaan: zijwegen die allen naar den Rosendaalschen weg voeren.
De vereeniging ter bestrijding van tuberculose heeft hier aan de Thomas a Kempislaan haar lighallen doen verrijzen.
De Huygenslaan, de laatste groote rijweg links, loopt langs het landgoed Klarenbeek tot aan den Velperweg bij Plattenburg.
Na 10 minuten komt men aldus op den Rozendaalschen weg ter hoogte van het Klarenbeeksche bosch.
Op den hoek een gemeenteschool voor 1. o. — den Rozend.weg volgt men rechtsaf tot aan de weinige schreden verder aanvangende breede beukenlaan. (Handwijzer). Terrein van de Arnhemsche Voetbalen Athletiekclub «Vitesse" I )e laan Boschweg geleidt langs de Klarenbeeksche vijvers en de bezienenswaaidige gemeentelijke bcomkweekertj r., over de beek naar het hotel-pension (vroeger een boerenwoning) aan den boschrand. Monnikenhuizen, een naam die herinnert aan het Karthuizer klooster, dat hier in de nabijheid heeft gestaan. — Dit klooster werd in 1342, door graaf Reinoud II van Gelder gesticht en viel in 1850 onder sloopers Jianden, nadat de Hervorming de monniken had verdreven. Monnikenhuizen thans verbouwd en vergroot, ingericht voor familie pension.
Behalve, de breede boschlaan, voeren achter Monnikenhuizen twee zeer schilderachtige wegen de heuvelen op door het bosch heen



Gids voor Arnhem en Omstreken.
naar de Steenen Tafel (F. 2), het hoogste punt. De eene weg voor rijtuigen geschikt, kronkelt zich langzaam stijgend, langs den heuvelrand, vanwaar men uitzicht heeft op het sterk geaccidenteerde terrein de andere is een pad door groepen opgaand hout en kreupelgewas, dat spoedig met den eersten weg samenloopt. De weg naar de Steenen Tafel (banken en doorzichten) wijst zich overigens vanzelf aan, wanneer men slechts het deels beklinkerde breedste pad over de heuvelen houdt. Een derde weg is de Boschweg van Monnikenhuizen. (Handw.)
De Steenen Tafel draagt dien naam naar de hardsteenen zerk, welke bij wijze van tafel is geplaatst op een rond plateau te midden, van een groep dennen. Hoefijzervormig staan er drie hardsteenenbanken omheen. Men acht het waarschijnlijk,.dat dit oude, half geruïneerde hardsteen afkomstig is van het pas vermelde klooster. De plek heeft hare vermaardheid intusschen meer te danken aan het verrassend schoone natuurtafereel, dat zich hier plotseling voor het oog ontrolt. Op den voorgrond, begrensd door met dennen en andere, woudboomen beplante heuvelpartijen, eene bevallige vallei, rijk aan kleurschakeeringen; meer naar achteren het hooge hout om de Klarenbeeksche vijvers het Galgenbergsche Bosch langs den Hommelschen weg; op den achtergrond een gedeelte der stad boven het geboomte uitkomende, met de Betuwe en de Lijmers daarachter opgesierd door de kronkelingen van den Rijn; aan den horizon de golvende lijnen van de hoogten van Nijmegen en Kleef, Hoog-Elten en Montferland. De talrijke dorpen en torentjes leveren ook hier een bekoorlijke stoffage.
Langs de dusgenaamde Reuzentrappen kan men afdalen naar den voet der hoogten, om dan langs een der paden door de vallei öf den Boschweg of den Hommelschen weg te bereiken. De voorkeur verdient het evenwel, den weg door het bosch van den Steenen Tafel te volgen. Binnen een paar minuten bevindt men zich aan den rand van het bosch, waar een steenen bank is geplaatst. Het vergezicht van deze plek doet niet onder voor dat der Steenen Tafel; het is zelfs uitgestrekter, maar minder eigenaardig, omdat de voorgrond het coulissenefïect mist. — Van hier voert de laan rechtuit door het bosch naar Moscowa en eene laan (boschbrand) naar den Hommelschen weg tot daar, waar het Hoogreservöir der Waterleiding zich verheft.
Ook zeer aan te bevelen is eene wandeling van hier langs het stijgende pad terzijde van den Hommelschen weg naar den dusg. Savoye Berg. Men neme den rand van het bosch, dat deze hoogte bedekt. Het vergezicht van deze plek is verrukkelijk schoon; HoogElten en de Kleefsche bergen Nijmeegsche, de Betuwe, de IJselstreek en dan de aan afwisseling zoo rijke voorgrond.
Langs den Musschenberg keert men öf langs Klarendal naar de Hoflaan (Velperweg) öf door de laan Onder-de-Linden naar den Hommelschen weg terug.
De breede boschlaan bij Monnikenhuizen,' waarvan wij eènige regels hooger gewaagden, loopt uit op de Monnikensteeg. Deze weg is voor een deel als een besceau belommerd. -Van den Rosendaalschen



Gids voor Arnhem en Omstreken
v"1™* (handwijzer) stijgt hij langzaam naar den Apeldoornsche straatweg tegenover Moscowa. De Monnikensteeg vol t TfTT ^ Z°ndfTr kans van ^rdwalen (handwijzer) de Steenen Tafel bereiken. _ Het Klarenbeeksche bosch, met de ingesloten heuvelen en dalen is 24 Mei 1886 door koop in hetbezi van de Gemeente Arnhem gekomen. Sedert heeft het als wandeling groote verbeteringen ondergaan. Nieuwe paden zijn gebaand, doorzichten gemaakt en een groot aantal banken en wegwijzers geplaatst. Er is ook een kleine boomkweekerij aangelegd
Het Klarenbeeksche bosch links latende liggen, vervolgen wij thans den Rosendaalschen, ook wel genaamd Oud-Arnhemschln weg, die ons voert achter de vroeger genoemde buitens BbS Angerenstein en Rennenenk, tusschen bouwland, voorbij de vroegere' ■ uitspanning «de Geitenkamp». De Geitenkamp en de SchuttersW zijn ,n 1918 aangekocht door de Gemeente. Met het nivellëeren val het terrein is een aanvang gemaakt. Aan de rechterzijde bouwt de rPaSergg Palnmenülm hui2en" Een -einig rechts voor ons ligt
hit* ^^fg biedt aan den rand een wijd uitzicht over Bronbeek, den Velperweg en de hoogten Oostelijk van den Ilsel naar de heuvelen van Klarenbeek. J ' a
«rroot fhun^r^1"! iS 6611 s'u\bouwland geweest met boerenwoning groot 9 bunder, gelegen op de hoogte van het goed Klarenbeek met
JïS1 y?n Daalh™en (waterpartij waar de geschied- en oudS " ge Gfu&rf van Hasselt (t 1825) heeft gewoond, voert de Daalhuizerweg (banken), thans genivelleerd, naar den Rosendaalschen TJjrïfT* /HUt6n) t0t- daar' Waar dichtbiJ> linksaf deTusge heeten *t f'^ ~ t *** vermond «kurkentrekker» ggf„Jf 1 ~ i grelegen, eene hoogte met een spiraalsgewijze naar den SootendPeeenis l^T^^ ^^kt.) Het aanfrenzende bosch! grootendeels dennen en sparren, maakt een geheel uit met dat van
^iStrLShet" Gei,entan"> ~- ™ *
hoogte van Bronbeek bereiken. veiperweg ter
Q.?? R1osendaalscjhen weg vervolgende, bereiken wij weldra den Schelmschen weg, die Oosterbeek met Rosendaal verbindt «tJl^ Geltel*amP ') v°ert ter linkerzijde een fraai maar zeer
Ïl ZnS m T"3 V5 minUten naar den Schelmschen weg Aan den voet van deze hoogte vinden wij aan de Westzijde in
| §g||g|||



52
Gids voor Arnhem en Omstreken.
daten toen hier gelegerd. Zie hiervoor het gedenkboek voor Arnhem: uitgegeven in 1913 ter herinnering aan de bevrijding der Fransche overheersching.
Van 't punt, waar de Schelmsche weg den Rosendaalschen weg kruist, bereiken wij in 10 minuten de heerlijkheid Rosendaal.
De tegenwoordige gemeente Rosendaal is de eigenlijke heerlijkheid van dien naam. Zij telt pl.m. 400 inwoners en heeft eene Protestantsche kerk, waarin sedert 1904 een zeer bezienswaardige muurschildering is aangebracht door G. van der Hoef uit Amsterdam naar het ontwerp van Dr. J. D. Bierens de Haan, toen predikant aldaar. Voor het bezichtigen der kerk, melde men zich bij de Wed. Peters, achter de pomp naast de kerk.
Door de beek, die het landgoed doorsnijdt, worden molens in beweging gebracht. Overigens wordt het groote vertier aangebracht door de vele families, die hier de zomermaanden en pension doorbrengen. Tot het landgoed behoort het familie-hótel Rosendaal op den Berg, dat gebouwd is in den vorm van een Zwitsersch chalet en gelegen op eene met een dicht bosch beplante, terrasvormige hoogte, die het park van het Kasteel Rosendaal voor den Noordenwind beschut. (De boven-eetzaal in dit hotel is een ware kunstzaal: de wanden zijn bedekt met doeken van velen onzer vermaardste schilders, o.a. van Jozef Israëls, Jan Vrolijk, W. Roelofs, Sadée, Louis Apol, Elch, Verveer, Offerhaus, Willy Martens, Schipperus, G. J. v. d. Sande Bakhuyzen, Henkes, Zilcken, Burnier, enz. (Het Oud-Hollandsen eikenhout ameublement staat er goed bij).
Rosendaal is een der vermaardste en aanzienlijkste landgoederen van Gelderland, ofschoon van het oude kasteel nog slechts een gedeelte van een zwaren ronden toren met veertien voet dikken muur is overgebleven. In dezen toren wordt nog altijd een oude bibliotheek bewaard, die rijk is aan werken van 1650 tot 1700. Door den antiquair Frederik Muller werd in 1868 daarvan een catalogus gemaakt. — Een smalle steenen trap in den muur leidt uit de bibliotheek naar de „gevangenis", een klein, duister hok, waar hertog Reinoud III vijf jaren lang werd opgesloten, zooals de overlevering wil. — In de vestibule, die versierd is met tal van geweien, afkomstig van op het landgoed geschoten herten, wordt een eikenhouten zetel bewaard, die eenmaal de gerechtsstoel van hertog Karei van Gelder moet zijn geweest.
Van Rosendaal wordt reeds in 1314 melding gemaakt. Het was hier, dat graaf Reinoud II, ter eere van zijn bondgenoot Willem den Goede, een steekspel gaf; het was ook Rosendaal, dat getuige moest zijn (1503) van Karei, hertog van Gelder's vernedering voor Filips de Sthoone. (Zie Arnh. Courant van 1 Nov. 1922).
De geslachten van Arnhem en Torck hebben het park met zijne schelpengalerij en waterwerken, zijn „bedriegertjes", en kettingbrug, zijn vijvers en lanen, zijn tuinen en oranjerie, zijn Zwitsersch gedeelte en woudpartijen, die nog den roem ervan uitmaken, aangelegd; de tegenwoordige eigenaar, baron van Pallandt, stelt er eene eer in, den ouden roem te handhaven. Geen ander buitenverblijf trekt dan ook



Houten Standeed-Korenmolen uit Huizen (N.H.) op den openingsdag van het Museum 13 Juli 1918.



■ MlDDACHTER ALLÉE.



Gins voor Arnhem en Omstreken.
53
jaarlijks zoovele bezoekers uit alle oorden van het land en uit den vreemde, als Rosendaal. (Toegang tot het park Rosendaal van 9 v.m tot 6 n.m onder verplicht geleide, drinkgeld naar believen, dagelijks behalve Vrijdags en Zaterdags Aanmelden bij den tuinbaas aan den ingang tegenover de Kerk).
Van het hotel de breede laan de Koningslaan inslaande, komt men binnen weinige minuten op den Koningsberg, (plateau met banken, panoroma), vanwaar men weldra, dalende, de Ringallée van Rosendaal bereikt. — Achter het hotel (bank) wandelingen door het bosch. — De afstand van Velp is 28 minuten. Ter weerszijden van den rijweg eene laan van iepen. (Banken bij Klein-Rosendaal).
Het landgoed Rosendaal is aan alle zijden omringd door trotsche uitgebreide bosschen. Een breede weg voert dwars door het bosch naar Beekhuizen.
Ongeveer 10 minuten gaans, een weinig links van den weg, komen . wij. op den Burniersweg, waar het bosch zich plotseliing opent en een prachtig uitzicht op Velp en het Montferland biedt.
Spoedig hierna bereikt men, steeds klimmend, den top van den Kluizenaarsweg met onbeschrijfelijk mooi vergezicht.
Een der fraaiste vergezichten uit den geheelen omtrek, ja misschien van het gansche land, geniet men hier op de IJselstreek en de hoogten daarachter. Naar het Noorden uitzicht op de heide, het Rosendaalsche Veld, geflankeerd, door de bosschen van Beekhuizen en Rosendaal.
Achter den Kluizenaarsberg is in het voorjaar van 1889 eene pyramide van zand — de Emma Pyramide — opgericht, van welker top (bank van de Ver.) men een treffend scboon uitzicht geniet naar alle windstreken. — Voor den Kluizenaarsberg verheffen zich nog andere heuveltoppen, zooals de Manégeberg (bank) de Torenberg (bank) de Pinkenberg met de villa Dennenheuvel en de Pos-bank.
Op den Torenberg is in 1898 het hoogreservoir van de Velpsche waterleiding gebouwd. Dank zij de bemoeiingen vooral van den heer Henny, weth. der gemeente Rheden en destijds lid van het bestuur der V. t. B. v. h. Vreemdelingenverkeer in Arnhem en Omstreken, is die toren ingericht als Belvedère en vrij toegankelijk voor iedereen. Prachtig vergezicht op de omgeving type-Schwarzwald. De Torenberg is 55 M. boven AP., de belvédère verheft zich nog enkele meters hooger.
Van den Kluizenaarsberg arriveert men langs een sterk dalend, zich voortdurend door het donkere bosch slingerend pad aan het Hotel Beekhuizen. Op één der punten dicht bij een bank ziet men den hoogen Zijpenberg in volle grootte voor zich.
Rechts van de laan, die voert van den Kluizenaarsberg naar Rosendaal, is het Rosendaalsche Kerkhof gelegen, waar voor den dichter P. A. de Genestet (f 1861) een eenvoudig grafmonument is opgericht. In 1892 werd hier een monument (buste) onthuld voor B. ter Haar, den dichter van „Huibert en Klaartje" (f 1880 te Velp). Voor den historieschrijver en dichter W. J. Hofdijk werd in Sept. 1888 hier een graf gedolven; den 13 Dec. 1879 voor den Arnhemschen kunstschilder H. J. de Swart.



54
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Het boschpad langs de begraafplaats brengt de wandelaar naar een hooger gelegen terrein, vanwaar men bij de vroegere Schaapskooi (waarnaar dit punt zijn naam draagt) een verrukkelijk doorzicht geniet over Rosendaal. De beukenlaan hier volgende, wijst, rechtsafslaande, de weg naar den hoogen Tomberg vergezicht over heide en bosch) en naar de schilderachtige Plagde! zich vanzelf aan. De Plagdel zelf bestaat niet meer, maar de naam blijft nog voortleven.
3. Van den Velperweg rechts afslaande, kunnen wij langs diverse wegen het dorp Westervoort en het geheele Plattenburg en meteen omweg wederom het dorp Velp bereiken.
B. Van het Velperplein voert de thans verbreede Apeldoornsche straat door de nieuwe viaduct naar den Apeldoornschen weg tot aan den Hoofdingang van Sonsbeek. Even verder rechts zien wij de nieuwere Hoogere Burgerschool voor meisjes (geopend in 1916) en het Gebouw van de Heidemaatschappij, waarin een museum geheel op het gebied van ontginning en boschbouw. Van het door cteze Maatschappij ingerichte aquarium wordt nader melding gemaakt.
De gronden tusschen den Apeldoornschen en Hommelschen weg zijn sedert 1913 voor Villapark bestemd. Ruime wegen doorsnijden dit park, waarin reeds enkele villa's zijn verrezen. Na circa een kwartier klimmens, het punt waar ter linkerzijde bij een handwijzer zich de Kluizeweg afsplitst, die, eerst ingesloten in een dal, daarna over den top der heuvelen naar den Schelmschen weg geleidt (20 minuten). Aan weerszijden mooie uitzichten, ongeveer ter hoogte van den Deelenschen weg, welke langs bosch en hei in een uur naar Schaarsbergen voert.
Bij den Kluizeweg den Schelmschen weg opwandelende, uitzicht ^op de Zwarte bergen ■ onder den naam „Waterberg" of „de Kluis" staat de witte boerenwoning bekend, die op eenigen afstand van den weg is gelegen, met een paar waterplassen er voor, welke de eigenschap bezitten, dat ze ofschoon de hoogte hier 80 M. bedraagt, nooit verdrogen, (Kraantje Lek). De bosschen achter den Waterberg bieden tal van bekoorlijke wandelingen, die dank zij de oprichting, van het Nederlandsch Openluchtmuseum zeker meer en beter bij allen bekend zullen worden. !) Voor Openluchtmuseum worde verwezen naar blz. 26.
De Schelmsche weg verder vervolgend komen wij langs de nieuw gebouwde Vacantiekolonie „Sonsbeek", gesticht door den heer 's Jacob, oud-Burgemeester van Rotterdam, ter gedachtenis aan zijn overledene echtgenoote en bereiken daarna, nabij de begraafplaats Moscowa, den Apeldoornschen weg.
Terugkeerende bij het kruispunt met den Kluizeweg, zie boven, bereiken wij rechts de aanplanting op den Hazenberg en Berkenheuvel met het Karei van der Heijden-monumeht in den vorm van een Benting.
Van verschillende heuveltoppen geniet men hier prachtige vergezichten tot aan Montferland, Eltener- of Kleefsche bergen.
1) In 1919 had hier in September (3, 4 enl 5) het groote Vaderlandsch Historisch Volksfeest plaats.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
11
Van hier uit voeren verschillende wegen langs den watertoren naar de Steenentafel,' Monnikenhuizen, de Savoyenberg, den Musschenberg en het bosch van Klarenbeek.
De nieuwe aanplanting met breede wegen (banken) van den Apeldoornschen Straatweg voorbij Ruimzicht (schilderachtig vergezicht op Arnhem, de IJselstreek en de Overbetuwe) is die van het Villapark Sonsbeek, De nieuwe weg over den Hazenberg komt uit op den Waterbergschen Weg langs het Hoog-waterreservoir, die ook naar de steenen Tafel voert.
Het hout, dat de heuvelklingen en valleien links van den Apeldoornschen Weg bedekt, maakt de Bosschen van 't Alteveer uit.
Op een half uur afstands van Arnhem komt men aan de kleine hoeve van Moscowa, kort te voren heeft de Oude Deventerweg den Apeldoornschen Straatweg in schuine richting gesneden Deze Oude Deventerweg verbindt den Hommelschen Weg (bij het Hoogreservoir) met den Schelmschen Weg (bij den Waterberg)
Bij Moscowa loopt de Hommelsche Weg op den Apeld. Straatweg uit, terwijl men van hier, den rand van het bosch volgende in enkele minuten de Steenen Tafel bereikt. De wegwijzer leeft den weg aan : Naar den Steenen Tafel en Weg achter 't Bosch. Deze laatste is als laan aangelegd.
De breede laan van jonge boomen is de Weg naar de Begraafplaatsen. Achtereenvolgens zijn hier gelegen de Israëlitische, de K.-Katholieke en de Algemeene (tevens Protestantsche) Begraafplaatsen. Beide .begraafplaatsen tellen reeds vele grafkelders en pfmonumenien van beteekenis. Op de Kath. Begraafplaats trekt bovenal de Gothische grafkelder van de familie Sprenger met een marmeren engel de aandacht. Op de Algemeene Begraafplaats vindt men o.a. de graven van L. A. J. W. baron Sloet van de Beele, oud-gouveneur generaal van Ned.-Indië (f 1888), ds. J. Schröder (t 1891), Gerard Keiler (f 10 Jan. 1899), Jhr. D. J. A, A. van Lawick : van l^abst ,van Nijevelt, Burgemeester van Arnhem (\ 10 Juli 1899) Luit.-Generaal Karei van der Heijden (f 26 Jan. i9oo(, Daam Fockema (t 29m Pi--,I9I4)! °S- R Hoekstra (t 3i Dec. 1915). Clement G. J. van Maasdijk, aviateur (f 27 Aug. 1910), G. D. Spandaw, luitenantvlieger (f 6 Juli I9i4), de Raadsleden BoVgardijn (f 15 Nov. !9i7)en Voorbrood 114 Juli ,918). Bezienswaardig zijn vele grafteekens, zooals ?le .,vanc de familie Oetgens van Waveren Pancras Clifford, van de familie Scheidius, van mevr. Goers enz. (Buiten de Algemeene Begraafplaats is aan den weg een goede welpomp met drinkschaal,. Voorbij de doodenakkers zijn op een gedeelte van de heide, die van oudsher ais ae Ualgenberg bekend is, de Schietbanen van het 8e reg infanterie en het Exercitieveld der infanterie aangelegd. De Schelmsche Weg loopt om de Begraafplaatsen en het Exercitieveld naar den Apeldoornschen Weg, om die te kruisen en dan zich naar Rosendaal te richten, dwars door het bouwland heen.
Voorbij den Schelmschen Weg (wegwijzer) wordt de omgeving van den Apeldoornschen weg weder boschrijk het dusgenaamde Stadsbosch; de bosschen, die de Arnhemsche heide bedekken.
Bij Valkenhuizen sla men r* het Stadsbosch in. Hoe dieper men



56
Gids voor Arnhem en Omstreken.
in het bosch doordringt, des te eigenaardiger wordt de bodem, die als 't.ware uit een aaneenschakeling van honderden lage terpen bestaat, welke beplant zijn met dennen en berken en eiken van de grilligste vormen ; open zonnige en zandige plekken verkenen eene bijzondere bekoorlijkheid aan dit bosch, dat zich met eenige gapingen over eene vrij aanzienlijke breedte van den straatweg uitstrekt tot de Plagdel en verder over den Tromi>berg tot Rosendaal toe. De boschwegen snijden de Ring-Allée.
Het bosch links van den Apeld. Straatweg, de Arnhemsche ■ Heide, wordt minder bewandeld. De bosschen zijn rijk aan wild.
Den al eenzamer wordende Apeldoornsche straatweg volgen wij niet verder dan tot kilometerpaal 16, waar hij den Koningsweg snijdt.
Deze weg voert /. naar het dorp Schaarsbergen, r. — een heidepad
naar het Worth-Rhedensche Zand en wel naar Signaal Imbosch (hoogte 110 M.) en verder verschillende wegen r., naar de bosschen van Rosendaal, Velp en Beekhuizen.
C. Van het Velperplein langs den Jansbinnen- of buitensingel door het viaduct (voormalige Driepoorten) naar den Zijpendaalschen weg, een der mooiste wegen van Arnhem.
Langs de groote weide met het gezicht op Hotel Sonsbeek heeft men eerst de watermolen, door de Sonsbeek in beweging gebracht: dan r. het Aquarium met kuntmatige zalmteelt van de Ned. HeideMaatschappij, dagelijks geopend Maandag, Dinsdag, Donderdag en Vrijdag fo.25, Woensdag, Zaterdag en Zondag fo.10. Scholen van buiten fo.05 per kind. Voor scholen hier ter stede nog gunstiger conditiën. Verder heeft men de vijvers met de fontein en komt zoo aan een der ingangen van het park bij de Theeschenkerij. Aan den grooten vijver de theeschenkerij «De Boerderij:»
Verschillende wegen links voeren naar den Amsterdamschen straatweg, terwijl parallel met dezen weg de electrische tram door de Sweerts de Landas- en van Lawick v. Pabststraat de wandelaars naar het hoogste punt voert tot aan het artillerieveld, dat sedert een paar jaar iets meer van den Zijpschen weg verwijderd is aangelegd, waardoor terrein vrij kwam voor villabouw.
Even voorbij den Hollenweg, thans Izaak Evertslaan, /. komt men aan de oude Teerplaats, waarvoor thans r een verbindingsweg achter den grooten vijver om naar den Kluizeweg en Apeldoornschen weg is aangelegd.
Links heeft men nog enkele smalle wegen die door de velden (den Gulden Bodem) de verbinding geven met den Bakenbergschen weg met mooi panorama van de Stad en den achtergrond.
De bebouwing van den Gulden Bodem is aangewezen voor den bouw van vrijstaande woningen in tuinen gelegen. De Bakenbergsche weg is in 1925 veel verbreed terwijl een breede laan de Van Heemstralaan de verbinding over het terrein van dezen weg naar den Zijpendaalschen weg tot stand heeft gebracht.
De weg voert verder langs het kasteel de Zijp reeds sedert 1666 in het bezit der adellijke familie Brantsen. In den zomer van 1925 werd het landgoed Zijpendaal aangekocht door de Directie van de



Luxor-Théatre ° Cinéma-Palace
NIEUWE PLEIN ARNHEM BAKKERSTRAAT
TEL. 2220 □ TEL. 1499.
Iedere Vrijdag verandering van Programma, lederen avond voorstelling van 8-I01/, uur.
Op Zon* en Feestdagen matinee te 2'/, uur. Plaatsbespreken dagelijks van Plaatsbespreken dagelijks
9—ii en van 2 tot 4 uur. van i tot 4 uur.
Schitterend Programma. Uitstekende Orkesten.
Brengen steeds het nieuwste op Cinematografisch gebied.
WEET U,
dat de N.V. Middenstandsdrukkerij, Oranjestraat 15-17 Velp, Telef. 458, een billijk adres is voor alle soorten Drukwerk? WEET TJ OOK,
dat een advertentie in de Velpsche, Rhedensche, Steegsche, Ellecomsche en Dierensche Courant de grootste publiciteit heeft in de Gemeente Rheden?
Electrische Vleeschwarenfabriek
Vleeschhouwerij * Spekslagerij
JANSSTRAAT 31 - ARNHEM - TELEPH. 476
W. J. WAGNER Jr. & Co.



J. C. DAMSTÉ
ROZENKWEEKER
Amsterdamsche weg 131 ARNHEM Telefoon
IS Minuten van het station 5 Minuten eindpunt lijn 2
<2>
Zware Stam-, Struik-, Klim- en Treurrozen in de beste oude en nieuwe soorten ©
BEZOEKT DE ROZENAKKERS GEDURENDE DEN BLOEITIJD
(2) .
Prijscourant op aanvrage gratis



F. MAHLER & Co., ARNHEM
RIJNSTRAAT 38. - TELEPHOON 1200
BESTE ADRES VOOR: JAPONSTOFFEN - MOUSELINES- CRÊPES - VOILES - ZIJDEN KOUSEN - HANDSCHOENEN - WITGOEDEREN - LINGERIES CHABOTS- DASSEN - TRICOT ONDERGOEDEREN - LINOLEUMS KARPETTEN - MATTEN - BEDDEN - DEKENS - MATRASSEN
Woningbureau A. L VAN ELTEN
WILLEIIfSSPLElN II
Telefoon 497 en 2854 - ARNHEM
Franco toezending van den Woninggids op aanvrage
BEZOEKT Hotel-Restaurant „MEEBERG".
Willemsplein 13 - ARNHEM - Telefoon 17 Logies met ontbijt f 2.50 - Electrisch licht op alle kamers Uitstekende keuken.
Aanbevelend W. KLAASSEN. Tevens exploitant van:
Hotel Café-Restaurant „DE HARMONIE"
Groote Oord 7 — ARNHEM — Telefoon 3212 Geheel nieuw gerestaureerd.
Aanbevelend W. KLAASSEN.









Gids voor Arnhem en Omstreken.
57
Ned. Kunstzijdefabriek, die een groot gedeelte als openbaar wandelpark ter beschikking stelde van de Gemeente Arnhem. Men kan dus op die gedeelten die niet zijn afgezet, vrij wandelen. / Het jachthuis van de Zyp bekoorlijk gelegen tusschen rijzige naaldboomen, naar den Schelmschen weg op geringen afstand van de uitspanningsplaats Warnsborn (met de electrische tram te bereiken)
Vroeger stond hier tegenover het kasteel een der «Spijkers» van hertog Karei van Gelder, en wel het Gulden Spijker waarnaar nog altijd de kleine woning, die tegenover de Zijp gelegen is en de aandacht trekt door hare met klimop begroeide muren, dienzelfden naam draagt. Waarschijnlijk heeft het hoofdgebouw ook wel daar gestaan. De vischvijvers en de toren bevonden zich ter plaatse van het tegenwoordige huis, welks zware muren uit het water oprijzen Het terras voor het gemoderniseerde kasteel wordt aan weerszijden begrensd door een achter klimop verscholen bijgebouw; het oude karakter van het geheel wordt hierdoor nog verhoogd. Het park munt uit door zijn fraai hout en bevallige ravijnen en waterpartijen.
Voorbij t Gulden Spijker treft men r. een kleine boerenwoning aan, Lasa Blanca geheeten. Wie een wandeling om de Zijp en Sonsbeek wil maken, volge hier den rand van het bosch, steeds rechts houdende. 1rJ$0
De Zijpsche weg splitst zich even voorbij gezegde boerenwoning. .De Noordelijke krijgt den naam van Deelensche weg (handwijzer) terwijl de Zijpsche weg, bij de kleine hoeve «de Kaltenberg» op den schelmschen weg uitloopt.
In 1903 is op een strook heidegrond, door de gemeente Arnhem in erfpacht afgestaan, gelegen Noordelijk van den Schelmschen weg, Oostelijk van den Deelenschen weg en Westelijk van den Zinkelenberg, een Schietbaan van 400 M. opgericht ten dienste van de Schietvereenigmg «Arnhem».
De Deelensche weg (Handw.) wijst, ook den Schelmschen weg snijdende, m rechte richting den weg naar het op een uur verder op de Kemperheide achter Schaarsbergen gelegen groote Schietterrein der Infanteru.
Van het landgoed Menthenberg L, dat voorheen zoo rijk was aan zwaar hout, staat nog alleen het oude landhuis. In het begin der vorige eeuw was de Menthenberg in bezit der familie van Ommeren, wier tuinman Hendrik Teysmann de vader is van den beroemden hortolanus van s lands plantentuin te Buitenzorg. Johannes Elias, die in 1S29 met den Gouverneur Graaf van den Bosch naar Indië is vertrokken. (Zie Zondagsblad Arnh. Crt. April 1925).
Daarentegen is menige flinke boerenwoning verrezen op gronden die daarachter zijn gelegen en vroeger tot den Menthenberg hebben behoord, oorspronkelijk heette dit landgoed Everwijnsberg en later Bakenberg.
lerzyde van den Bakenbergscheii weg, zoowel rechts als links, is er gelegenheid om de wandeling in eene andere richting uit te strekken.
?00r de bosschen naar de Deelensche weg, /. langs de boerenwoningen of dichter bij Schaarsbergen, door de bosschen naar Warnsborn.
bchaarsbergen is eene groene, maar nog géén zeer vruchtbare oase in de heide. Door het doelmatig aanplanten van dennen en



58
Gids voor Arnhem en Omstreken.
akkermaalshout, heeft men hier en daar het stuifzand aan banden weten te leggen en een laag teelgrond gekweekt, die eenigszins althans, de ten koste gelegde zorgen vergoedt. Tegenwoordig maakt het dorpje met zijn net kerkje, school en verscheidene flinke buitenen boerenwoningen, omgeven door met zorg onderhouden tuinen en gaarden een aangenamen indruk.
Vooral langs den Koningsweg, dien de Kemperbergerweg hier snijdt, treft men tal van bewijzen aan, dat aan volharding de overwinning behoort. Niet alle plantages, als men ze zoo noemen mag, zien er even bloeiend uit; maar er zijn toch ontginningen onder, die den bezoeker verbaasd doen staan. We hebben hier meer bepaald het oog op de Kruishorst en Vryland. Vooral laatstgenoemde buitenplaats is de parel aan de kroon van het op de heide veroverde Schaarsbergen. Uitgestrekte boomgaarden en tuinen met kassen en een schat van bloemen maken hier het verblijf des zomers tot een weelde. Ontginner was de heer G. T. Coers. Het houten woonhuis is, na 1897 daor brand te zijn vernield, niet meer opgebouwd.
Zoowel- de Kemperbergerweg als de Deelensche weg — de laatste snijdt den Koningsweg, vóór men aan Vrijland komt — brengen den wandelaar naar den Kemperberg en de Kemperheide, naar het Schietttrrein der Infanterie in de verlenging yan den Deelenschenen de Schietbaan der Artillerie in de verlenging van den Kemperbergerweg. De hoogte van het terrein is plm. 50 M. De heide, die zich zoover het oog zich uitstrekt naar het Noorden, maakt een deel uit van de Zwarte Bergen.
Door den Koningsweg links van den Kemperbergerweg te volgen tot daar, waar hij den Ouden Koningsweg snijdt, (handwijzer) kan men langs laatstgenoemden weg den Amsterdamschen straatweg bereiken. Van hier bij de hoeve Reijerskamp (handwijzer) is het eene wandeling van anderhalf uur naar de stad terug.
Aan de Koningsweg is een ruime hoeve. Grijsoord, ingericht tot Vacantfc-tehuis of Vacautiekohnie voor on- en minvermogende schoolkinderen uit Arnhem.
D. DE AMSTERDAMSCHE STRAATWEG.
Dezelfde viaduct, de Jansviaducf bij het Willemsplein, die naar den Zijpschen weg voert, geleidt .naar den Amsterdamschen straatweg. Het is de meest naar links gelegen weg langs de Spoorbaan en thans geheel bewoond tot aan het Tamboersboschje.
Tegenover het voormalige Tamboersboschje (Nieuwe School No. 21) komt de Bovenbrugstraat op den Amsterdamschen weg uit. Aan deze straat tusschen den Amsterd. straatw. en de eerste ijzeren brug over de spoorbaan is het Ned., fferv. Diaconessenhuis (Pl. D 4. 7) gelegen, eene in 1893 belangrijk uitgebreide, de geheele lengte der straat beslaande en zeer geprezen inrichting voor de ziekenverpleging, met eene afzonderlijke woning Befhesda, voor .besmettelijke ziekte daartegenover. •
Sedert 1906 is een der gebouwen naast Bethesda vergroot en geheel ingericht voor Kinderziekenhuis met lighal enz. Het Ned. Hervormd
HSHH



Gids voor Arnhem en Omstreken.
59
Diaconessenhuis (Bovenbrugstraat), opleiding van diaconessen in eiken tak van vrouwelijken arbeid, voor zoover dit mogelijk is. De diaconessen des huizes arbeiden in allerlei huishoudelijken arbeid en in de administratie en verder in ziekenverpleging, verzorging van ouden van dagen, van verwaarloosde kinderen, van gebrekkigen en mismaakten, en in en buiten Arnhem in wijkverpleging. «
Door aankoop van een groot terrein aan de van Lawick v. Pabststraat zal binnen eenige jaren een nieuw Diaconessenhuis verrijzen ter vervanging van het hier genoemde. Sé&U»
In de Pelsrijckenstraat werd sedert 1904 een huis ingericht voor gebrekkigen (Krupelheim), onder den naam van Johanna-Stichting m waardeerende herinnering aan moeder van Nes.
De Johannastichting, tehuis voor gebrekkige en mismaakte kinderen gevestigd te Arnhem, Pels Rijckenstraat 1 bedoelt de opleiding dergenen, die aan hare zorg zijn toevertrouwd, tot nuttige leden der maatschappij, die zelfstandig in eigen onderhoud kunnen voorzien. Jongens en meisjes ontvangen theoretisch en practisch onderwijs. De inrichting heeft een eigen school voor lager en uitgebreid lager onderwys, een naaischool voor de meisjes en een afdeeling voor ambachtsonderwijs, bepaaldelijk in rietvlechten, manden- en mattenmaken voor de jongens (ook wel voor boekhouder), terwijl de meisjes ook opleiding ontvangen in de huishoudelijke vakken.
De stichting is nu bezig, een fonds te vormen om onbemiddelden ook geldelijk m staat te stellen in hun inrichting te verblijven. Men wende zich met vragen tot den Directeur.
De Amsterdamsche weg stijgt vrij snel. Is op het Willemsplein de grondslag plm. 18 M., bij het «.Arnhemsche Veem» is hij reeds 40 M. Tusschen de bandfabriek mede /. het «Arnhemsche Veem» en de spoorbaan zijn de laatste jaren tal van nieuwe straten verrezen. Weinige schreden verder komt de schilderachtige Bakenbergsche weg, (handwijzer) op den Amst. weg uit. Hier is in 1893 een tweede Watertoren gebouwd.
"Warnsborn: Deze Bakenb. weg r. brengt den wandelaar langs üet Bosch -van den Sterrcnberg l. (lommerrijke lanen en sterrenbosch) naar de uitspanning en boerderij Warnsborn. (ruim een half uur van de viaduct) bij het kruispunt van den Bakenbergschen en de bcnelmschen weg. De uitspanning Warnsborn, gelegenheid kamers en pension te verkrijgen. Pleisterplaats. Wandelingen door de bosschen.
Het eigenlijke landgoed Warnsborn is evenals de Sterrcnberz, de Menthenberg, Heijenoord, Mariëndaal en de Lichtenbeek (waarover later) aan de heide ontgonnen. In 't midden der [7de eeuw werd Warnsborn aangelegd. Den Bakenbergschen weg, van de uitspanning at, vervolgende, hoogstens tien minuten, komt men aan eene boerenwoning «Hoog Erf» aan een rand van het bosch. Hier wandelt men het bosch in, dat rijk is aan heerlijke partijen. Eene beek, de Spring, baant zich een weg tusschen hooge bemoste oevers door, beplant met reusachtige, eiken en beuken. Het heerenhuis, in eene vallei gelegen, is het oude Laag-Erf. De laan, die tegenover de tuinmans-



6o
Gids voor Arnhem en Omstreken.
woning met hare Gothische ramen, naar het Zuiden loopt, geleidt naar de heiweg, die Warnsborn Lichtenbeek scheidt.
Ook het bosch achter het landhuis heeft bekoorlijke gedeelten, vooral bij de vijvers en weideparken. De familie de Bruijn, tot 1888 eigenares, zette de ontginningen met vrucht voort. De latere eigenaren de heeren Piek en Mr. H. W. Fockema, brachten mede voortdurend verbeteringen aan. Vooral mr. W. baron Röell van Hazerswoude
heeft voor 1840 veel voor Warnsborn (het lage Erf) gedaan. Door ontginning van woeste gronden, aankoop van in de buurt gelegen landerijen, het bouwen van landwoningen is daar veel verbeterd. De tegenwoordige eigenaar de heer P. M. Voute heeft de wandeling slechts onder bepaalde conditiën vrijgesteld.
Het hoogere terrein is hier gemiddeld 40 M., zoodat het ten opzichte van de uitspanning Warnsborn eene vallei is. want in de nabijheid daarvan is de verheffing van den bodem plm. 70 M. Keeren we naar den Amsterdamschen Weg terug. Op het hoogste gedeelte van den landpunt, die gevormd wordt door den Amst.



Kastekl Doorwerth.



Utrechtsche weg.
Openluchtmuseum. Standerd-Wind-Watermolen (Spinkopmolen) uit Oorredijk (Fr.)



Gids voor Arnhem en Omstreken.
61
Weg en den Bakenbergschen Weg, verheft zich het door wijlen L. H. Eberson, architect-en-chef van Koning Willem III, in style Henri II opgetrokken heerenhuis Hoogekamp, aan welks terras men een uitgestrekt vergezicht heeft op Sonsbeek, de stad en de Betuwe daarachter. Voorbij Hoogekamp; villa's / Roserum en Den Heuvel. Vóór men aan dit buitenverblijf komt wijst een pad / den weg langs de villa Klim en-Dal naar den Noordelijken Parallelweg. Tegenover Den Heuvel, r van Amsterd. Weg ziet men het groote, vriendelijke landhuis van den Sterrenberg tusschen het hooge geboomte liggen; terwijl naast den Heuvel het Bosch van Heijenoord zich uitstrekt.
De Sterrenberg heette vroeger naar zijn eerste bezitter Muisenberg; het landgoed dagteekent uit het laatste vierde der 17e eeuw, toen
hier alles nog heide was. Van de natuurlijke gesteldheid van het terrein is met smaak partij getrokken door den voorlaatsten eigenaar graaf van Rechteren Limpurg ter verfraaiing van park en bosch. (Er is geen vrije wandeling).
Het Bosch van Heijenoord is helaas niet meer voor het publiek toegankelijk. — Heijenoord heeft tot de kloostergoederen van Mariëndaal behoord (zie onder E) en later tot het aanzienlijke landgoed Lopen en Loepen, een naam, die verdwenen is. — Een breede met acacia's, witte berken, beuken en sparren omzoomde grintweg voert door het geheele bosch. Zuidwaarts en / afslaande naar de tweede ijzeren brug, r. wendende komt men, bij de arbeiderswoning, aan de grens van het landgoed Mariëndaal.
Aan het Heijenoordsche Bosch grenst dat van Mariëndaal, waarvan de voornaamste toegangswegen eveneens door naampalen zijn aangeduid. Bij den voormaligen Tol van Lichtenbeek krijgt de Amsterdamsche Straatweg een trotsch karakter, r, de lanen naar Warnsbon l die naar Mariëndaal (de Schelmsche Weg kruist hier de straatweg), terwijl ter weerszijden van den rechten straatweg zelf het forsch'



62
Gids voor Arnhem en Omstreken.
geboomte den grootschen indruk niet weinig verhoogd. Voorbij de villa Klein Warnsborn, Medisch instituut r. en de boerderij 3oschveld l. doorsnijdt de straatweg het landgoed Lichtenbeek, een der meest schilderachtig gelegen buitenverblijven in den omtrek van Arnhem.
Lichtenbeek, dat evenals Heijenoord een deel der Kloostergoederen van Mariëndaal heeft uitgemaakt, dateert van 1651. De tegenwoordige bezitting — eigenaar graaf S. J. van Limburg Stirum — kan bogen op eene allergelukkigste samenwerking van natuur en kunst, die te meer bekoort, omdat de eerste de overhand heeft behouden, L. verschuilen zich het bevallige landhuis en zijn bijgebouwen in het park achter het lommer van schilderachtige boomen, ware studiemodellen, en heesters rijk aan afwisseling — t. aan de overzijde van eene door steile oevers ingesloten beek, het bosch met zijn donkere partijen, waartusschen de boschwachterswoning op den voorgrond zoo goed uitkomt, en zijne lanen en waterpartijen, zijne holle bruggen en hoogten en laagten. Toegang tot de Lichtenbeek moet worden aangevraagd aan de boschwachterswoning.
Voor een wandeling door het Bosch van Lichtenbeek volge men de beken, langs den vijver met het eendenhuisje. Het hoogste hout, waaronder de zwaarste en fijnste dennen, die in ons land gevonden worden, maakt hier plaats voor jongere aanplantingen, ofschoon vele der lanen, die het bosch doorsnijden, aan den vroegeren aanleg, naar den meer gekunstelden smaak van de 17e eeuw, herinneren. De paden langs de beken — van verschillend niveau — brengen vanzelf naar eene kleine hoogte, waarop eene bank is geplaatst. Schilderachtig boschdoorzicht. Van deze bank sla men, den rug naar den Amst. Straatweg gekeerd, / af, om den grooten vijver, een meertje gelijk, te bereiken. Koepel. Door de beek, stroomopwaarts, te blijven volgen, komt men er het gemakkelijkst; langs het meertje in Westelijke richting voortwandelend naar den Amst. Straatweg komt men weldra aan een tweeden vijver.
Het pad buigt om dezen vijver heen naar een rijweg, die den wandelaar in een paar minuten op den Amst. Straatweg terugbrengt.
Om door het bosch van Lichtenbeek naar dat van Warnsborn te wandelen, volge men, van de bovenbedoelde bank op de hoogte het boschpad daarachter in Noordelijke richting. Men komt dan aan een breeden heiweg, die men oversteekt. Het hek, dat de op dezen scheidmgsweg uitloopende laan van Warnsborn afsluit, vermeldt dezen naam, zoodat vergissen onmogelijk is.
Van den Amsterdamschen weg over meerdere zijwegen naar Oosterbeek, waarvan die over den Schelmschen weg wel de mooiste is. Sedert kort werd een nieuwe harde weg naar het Station Oosterbeekhoog langs de Lichtenbeek en de nieuwe begraafplaats te Oosterbeek aangelegd die den naam van Van Limburg Stirum weg ontving.
Den Amsterd. straatweg vervolgende, komt men, even voorbij mijlpaal 22 aan het boerenerf en de herberg Hoog-HeUndaal. Hier gaat /. af de Dreiensche weg naar het Station (hoog) van den spoorweg te Oosterbeek. Afstand een kwartier.
De Amst. straatweg zelf brengt den wandelaar door het Papendal-



Gids voor Arnhem en Omstreken.
sche Veld,- langs boerderijen, die als oasen te midden der heide zijn gelegen, naar den voormaligen Tol. Wil men een ander einddoel bereiken dan het Station Oosterbeek, dan wandele men door langs de hoeyen Reijerskamfi en Papendal en dan Zuidwaarts afslaande naar het Station Wolfheze. Van Lichtenbeek naar Station Wolfheze is een uur.
E. UrRECHTSCHE STRAATWEG
Met den Velperweg en den Apeldoornschen straatweg is de Utrechtsche straatweg de meest bezochte van de toegangswegen tot de stad Hij volgt grootendeels den rug der zich naar het Westen uitstrekkende heuvelen van den Veluwezoom. Van Arnhem uit staan twee wegen open. De eene loopt van het Hotel de Zon, langs de haven (Oude Kraan), naar de wandeling „Onderlangs", de andere van het Stationsplein, door de Utrechtsche straat naar „Bovenover". Beide namen duiden reeds hunne beteekenis aan: Onder-langs den berg en boven over den berg De electr. tram naar Wageningen volgt den oever van den Rijn «Onderlangs». Beide wegen loopen, op ruim tien minuten atstands van de stad, bij de Oranjestraat samen (haspel). Onderlangs is thans herschapen in een boulevard met mooie gazons, een rij boomen langs de verder geheel begroeide steilte geeft met de landelijke afrastering van de wegen in 't ravijn, eene bekoorlijke wandeling: Bovenover ontleent zijn roem niet alleen aan het even boeiende als uitgestrekte vergezicht, dat men van de banken daar (hoogte 30 M) geniet op de Betuwe en de hoogten bij Nijmegen, maar vooral ook aan de bekoorlijkheid van het schouwspel, dat het gezicht op de stad, als t ware van den heuvel afdalende, en den Rijn met de schipbrug aanbiedt. Orienteertafel der Vereeniging V. V. V. (C 4)
Voor men aan de banken van Bovenover komt, passeert men aan den Utr. straatweg r. het Hotel Bellevue (C4) en schuin daar tegenover, op een vooruitspringend gedeelte van den heuvelrug, de tuin van het Gemeente-Museum (C 4, it) (toegankelijk vanuit het museum-gebouw), met een verrukkelijk schoon uitzicht
Voorbij de Orienteertafel is aan Bovenover r. het nieuwe St. Elisabeths=Gasthuis (C 4) gelegen, gebouwd naar de plannen van den Arnhemschen architect J. W. Boerbooms (f 1899) en in 189 ï in gebruik genomen, in 1917 belangrijk uitgebreid. De zieken worden wPlfg^ u°°r deA Barmhartige zusters van den H. Franciscus uit het Moederhuis te Munster.
Het zeer fraaie gebouw, met een kapel er achter, heeft aan den straatweg een gevelbreedte van 967* Meter en is in alle opzichten volgens de strenge eischen van onzen tijd ingericht. De plannen destijds door Boerbooms gemaakt zijn telkens gedeeltelijk uitgevoerd. Zoo wordt nu de middelbouw voltooid door den bouw van het Zusterhuis. Dan rest nog de bouw van het gedeelte bestemd voor patiënten 3e en 4e klasse, dat aan de zijde van den spoorweg verrijzen zal, een gebouw even groot als dat aan den Utrechtschen straatweg.
Voorbij de voormalige Bmtensocieteit vertoont den berg eene breede kloof, dicht beplant, die de hoogte, waarop de sociëteit zich verhief,



64
Gids voor Arnhem en Omstreken.
scheidt van de volgende hoogte. Dit ravijn moet reeds in 1660 zijn ontstaan, toen bij zwaren storm een gedeelte van den berg werd losgerukt en naar den Rijn verschoven. (Gesloten begraafplaats der Israëlieten).
De Zwarte weg, naast het St., Elisabeth-Gasthuis, voert naar eene nieuwe wijk van arbeiderswoningen «Lombok» geheeten (C. 3), daar gebouwd door de Vereeniging «Openbaar Belang», welke zich en doel stelt, volgens de eischen der hygiëne werkmanswoningen tegen goedkoope huurprijs beschikbaar te stellen.
Daar, waar Bovenover (r villa's, het St. Elisabets-Gasthuis en gezicht op den Koepel van Heijenoord) en Onderlangs samenloopen zijn r. en /. vele villa's verrezen en voeren breede straten naar de tweede ijzeren brug over de spoorbaan en de in 1884 voltooide Cellulaire Gevangenis. Links -van den straatweg, daar waar, vlak aan den Rijn. het oude huis Hulkestein stond is in de laatste jaren mede een bekoorlijk Villapark aangelegd met een breede weg van Bovenover naar de Klingelbeek en het geheel gerestaureerde Hulkestein als middelpunt Die naam is terecht behouden. Hulkestein toch was eens het eigendom van hertog Karei van Gelre en kwam later in het bezit van Filips van Lalaing, graaf van Hoogstraten, Stadhouder van Gelderland voor Keizer Karei V. Een breede weg voert door het Park Hulkestein naar de Klingelbeek waaraan de Oolgaardts-stichting. een vacantieoord voor vrijzinnige studenten.
Bij den voormaligen Tol van Klingelbeek brengt een pad r. den wandelaar, achter de Cellulaire Gevangenis om, naar de wandeling langs de spoorbaan en de tweede ijzeren brug, terwijl de rijweg /, naar de, tot de gemeente Arnhem behoorende buurtschap Klingel» beek en verder langs den Rosande-polder naar Oosterbeek (beneden-, dorp) voert.
De Rosande-polder herinnert aan de vroegere heerlijkheid van dien naam, ofschoon het huis Rosande sinds lang niet meer bestaat. Ook dit verdwenen slot was eenmaal een bezitting van den meergenoemden hertog Karei' van Gelre.
Bij den vroegeren tol van Klingelbeek heeft men r. de villa «IVesteroue» met prachtig aangelegden tuin. De Utr. weg vervolgend krijgt men r. het landgoed «den Brink» met zijn zwaar geboomte. (Gezicht op het Hessendal, den Rijn en de Betuwe).
De straatweg wordt voorbij «den Brink» — in 1902 eigendom geworden van de familie Van Pallandt, die het huis geheel verbouwde — door de spoorbaan naar Nijmegen gekruist. Weinige schreden door de poort in den spoordijk vindt men r. de oprijlaan van het landgoed Mariëndaal.
Mariëndaal is een der uitgestrekste bezittingen in de omstreken van Arnhem. Vroeger kwam het ook soms onder den naam van Mariënborn voor. Er was toen" een klooster der Reguliere Kanunniken gevestigd (gesticht in 1392) welks muren door de Hervorming werden gesloopt. De steenen der oude gebouwen moeten gediend hebben om de muren en poorten van de vesting Arnhem te herstellen. — De wandeling door de bosschen is niet meer voor een ieder vrij; maar op schriftelijk verzoek worden gaarne toegangskaarten verstrekt



Gids voor Arnhem.en Omstreken.
65
door of namens de familie van Eek en wel, onder zekere voorwaarden, of persoonlijke aanvrage bij den bóekh. G. Romijn te Oosterbeek of bij den heer Mr. Versteeven (kaarten f 0.25) Kantoor Arnhemsche Hypotheekbank, Jansbinnensingel 29 5} ^amoor
Tallooze banken vindt men op de plaats verspreid; de lanen dragen nette naambordjes, eene koepel is opgericht op een punt n,Tn -hel heflljkst^ UJtzicht heeft> dat ™n zi<* denken^ hetPMeefr \ °nderhouden ln ^enover dit alles staat slechts he beleefde verzoek om mets te beschadigen. Is het niet jammer dat zulk verzoek nog noodig is? J '
vJt\WTdf"f d°°r hCt B°Sch Van Mariëndaal biedt eene groote verscheidenheid van genot aan. De reeds genoemde oprijlaa^de Middellaan volgende, terzijde waarvan men , een vijver ontwaart waarin de beken van Mariëndaal samenvloeien, gaat men doo? dé poort in de baan van den spoorweg naar het park, /. ziet men het landhuis met zijne tuinen en de keurige boerderij, r. het bosch m zijne waterpartijen, hoogten en laagten. De hoogte van het terrein wisselt af tusschen 30 en 70 M. Tegenover het huis verheft zich eene hoogte, waarop banken zijn geplaatst, vanwaar men tusschen het hooge geboomte ter weerszijden een treffend doorzicht heeft me klaterende fonteinen op den voorgrond, tweede plan en den achtergrond. De laan achter bedoelde banken inslaande, nadert men binnen ramnagenmmtUte^ ^ £°lPel VM Ma™ndaal met prachtig pan™ vamaden B nk HP°PR"rnhfm aChter het sP°°^egravijn, he! Bosch VnrT ^ v ' 1 k Jn', dC SDOorwegb™g> de Betuwe, Oosterbeek. de^rens'Tan^LS61"1 P| 31 de ^eiderswoning op
Wij keeren naar de Middellaan voor het huis Mariëndaal terug en volgen hier de beek, die door haar kronkelingen tusschen hoog! bemoste oevers verbonden door een aantal rustieke bruggetjes afn he P de ei^naardiSheid verleent, welke in den mond van
a^nged^Z°D3gaararne do°r d\h™™S „Zwitsersche partij" wordt 3" ' «aar Waa" deze bescheiden «Zwitsersche partij .eindigt, va™ het H;flnC!fUX^een, a,3nVang' die in b°chten en met een zijtak Xf2 A d!n Kronkelweg over den Looberg naar den Hollen
dfende°r r?Pt PV mn kl°?berg biedt een P^ëel van fantastisch n Berceau* ^fl6 b6Uken e" eiketakken den wandelaar door de üerceaux eene rustplaats aan.
°6 genoemde Kronkelweg loopt uit op de Düfiendaalscke laan hel Huf,nMn,le"^e T6g IS aanSeleSd> die in rechte lijn éen blik op de S en7daf Ver^nt ~ t^wijl de Holle weg mede zich met de Diependaalsche laan vereenigt, maar veel dichter bij den Amsterdamschen straatweg (nabij den voormaligen Tol-van Warnsborn) Evenwijdig met den Hollen weg loopt de lafellaan, aldus genaamd Van rjlren ?? hier is Sep^ts/tó zijde van den weg
MMH n Ple>' W3ar Steenen Tafel is geplaatst ziet men door de f '7 Aen toren van Eist. - Van den pasgenoemden tol brengt naar ï M 7g', T ^ WestèliJk deel van-Mariëndaal heen, naar de Martendaalsche brug over de-Spoorbaan (fraai uitzicht) én verder naar den Utrechtschën straatweg." - :- • '



66
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Weinige minuten voorbij de oprij- of Middellaan van Mariëndaal komen / op den Utrechtsche straatweg uit: eerst een weg dienaar het Station Laag-Oosterbeek van den Spoorweg voert en vervolgens een eerste verbindingsweg tusschen den straatweg en den BenedenDorpsweg van Oosterbeek.
Geheel anders dan ten Noorden is het landschap, dat zich ten Zuiden, zoowel in Oostelijke als Westelijke richting van Arnhem uitstrekt. Hier geen steile hoogten, geen donkere bosschen met schuimende beekjes, maar welige rijke landouwen en boomgaarden. Hier domineert het water. Rijn, IJsel en Waal scheppen in deze streken de prachtigste riviergezichten. Liefhebbers van het typisch Hollandsen landschap vinden wandelingen te kust en te keur, naar Huissen, Angeren, Eist, Elden enz. Vooral in de Meimaand vertoont de Betuwe met hare met bloesems bestrooide boomgaarden een eenig mooien aanblik.
In het bijzonder genoemd dient de wandeling naar het dorpje Westervoort, werwaarts de trein ons in enkele minuten brengt. De weg van hier naar Arnhem over den spoorbrug, langs 't fort en den dijk, geeft ons een prachtige blik op Velp en Arnhem, beide gelegen aan den voet der haar omringende heuvelen. Aangezien de weg nagenoeg zonder schaduw is, kiest men voor deze wandeling de namiddaguren. Wil men de toer uitbreiden dan beginne men in Velp, door het Broek via Westervoort naar Arnhem 2i/2 uur.
Het dorp Oosterbeek,
dat thans (1925) ongeveer 7500 inwoners telt, is het voornaamste deel der gemeente Renkum. Het is terecht door zijn natuurschoon alom in den lande gunstig bekend en trekt vele vreemdelingen, die er in de talrijke Hotels en Pensions gedurende de zomermaanden tijdelijk verblijf houden. Ook vestigen zich vele familiën in de villa's, die over het geheele dorp verspreid zijn, om het geheele jaar door te genieten van de bekoorlijkheden, die dit schoone dorp van den Veluwezoom zoo ruimschoots aanbiedt.
Alles wordt in het werk gesteld om het verblijf te Oosterbeek zoo aangenaam mogelijk te maken. Eigenaars van vele groote landgoederen geven het publiek toegang tot hunne schoone, welonderhouden bezittingen, goede wegen zijn en worden door het dorp en zijne omstreken aangelegd, gas- en waterleiding bieden haar gemakken, voor uitstekend onderwijs wordt de meeste zorg gedragen. Uit Arnhem — en dus uit alle oorden des lands — is het gemakkelijk te bereiken: langs den Utrechtschen straatweg met zijn prachtig geboomte loopt men in drie kwartier naar Oosterbeek, de electrische tram brengt den reiziger in 10 minuten van Gelderland's hoofdstad er heen, des zomers varen elk uur van den dag booten naar het Drielsche Veer, per spoor bereikt men de stations Oosterbeek-Hoog of -Laag in ongeveer



Gids voor Arnhem en Omstreken.
67
zeven minuten. De electrische tram vormt een verbinding met Arnhem Wageningen en Rhenen (stoomtram tot Driebergen) ™
en"! ' mud' dlr^atu" bt^Td^t Vt° £ Tf* ^ e^sle^
T,t a« L nj bevolklng toeneemt. Vooral verdient opmerW
aa« tra* 5 isSSSI
wandelingen m en om het dorp verwijzen wij naaf de ook do or Int vereeniging uitgegeven kleine gids met wandelkait ° 6
Hemelsche Berg en Westerbouwing
1919 eigendom de/ geënte' Renk i^Z^Z Z'Z
aanleg van het ^d,^*^]^™^^*™*. is d* ^uw voor het grootste' gedeelte rTet we^vanfSSuS
Westerbouwing,
na^w" de trapPen is a%edaaW, die van de Westerbouwing naar het veer voeren, kan men onder aan den berg rechts afslaat *n den weg naar Doorwerth volgen. Ook een overtocht ove den



68
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Rijn biedt zooveel bekoorlijk, dat hij bij een bezoek aan de Westerbouwing niet verzuimd mag worden. In de onmiddellijke nabijheid vindt men de nieuwe uitspanning »Huis ter Aa" met Restaurant.
Huis ter Aa.
Evenals Westerbouwing is het Hotel Restaurant Het „Huis ter Aa" ('s zomers thé-dahsante) in de laatste jaren zeer gezocht. Men heeft op het terras van het Hotel een schitterend uitzicht over het Heveadorp en de Rubberfabrieken, verder op den Rijn. De wandeling van het „Huis ter Aa" langs den ouden Oosterbeekschen weg naar den Italiaanschen Weg is één der meest gezochten.
Doorwerth.
Drie wegen leiden uit Oosterbeek naar het kasteel Doorwerth. Wanneer men van Schoonoord bij den tramwissel een 25 minuten langs den Utrechtschen Straatweg westwaarts gaat, komt men aan den Italiaanschen Weg, die in ongeveer zuidwestelijke richting er heen voert. De naam Italiaansche Weg is waarschijnlijk toe te schrijven aan de omstandigheid, dat het laatste gedeelte er zig-zagsgewijze den berg afdaalt, evenals dat in Italië ook wel geschiedt. Heeft men dit gedeelte achter den rug, dan ziet men vlak voor zich het oude kasteel.
Een andere weg voert er uit het benedendorp langs de Westerbouwing heen.
Eindelijk kan men van den weg naar 't Drielsche Veer onder langs den berg westwaarts loopen, aan de linkerhand de vruchtbare uiterwaarden, aan de rechterhand „de Duno", het schoone, maar niet toegankelijke landgoed. Na een half uur bereiken we langs dezen weg het kasteel Doorwerth. Men leze voor de historische bijzonderheden van het kasteel de uitvoerige gids voor Oosterbeek, hiervoren vermeld.
In 1910 ging het kasteel over aan de vereeniging De Doorwerth, welke vereeniging gesteund door het Rijk, provincie, gemeenten en vereenigingen besloot tot een restauratie, die ons het prachtige kasteel deed behouden. Thans is het ingericht tot een museum, gesplist in twee afdeelingen: het Geldersch-Hist. museum, Directeur Jhr. J. Beelaerts van Blokland te Oosterbeek en een Ned. Legermuseum, Directeur F. A. Hoefer te Hattem.
Tevens is een gedeelte van het kasteel ter beschikking van de leden der Johanniter-orde.
Wie het kasteel Doorwerth bezoekt mag niet nalaten eenige wandelingen te maken in de bosschen, die zich op de heuvelen ten Noorden ervan uitstrekken.
Oosterbeek. ^ïSiSS Hotel Schoonoord, Utrechtsche weg.
„ de Tafelberg Dreijeroord en Wolf hezen, C. Ogterop, Directeur.
„ Pension Concordia, Utrechtsche weg, (Halte tram).
„ de Doornenkamp, Wed. J. P. Locht. ' mü Vreewijk Utr. str. H. J. Locht.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
69
Heelsum » Renkum.
Renkum met het dorp Heelsum een onderdeel uitmakende van de Gemeente Renkum plm. 5000 inwoners. Schilderachtig gelegen aan den Veluwezoom met aanlegplaats aan den Rijn. Beide dorpen strekken zich over een lengte van ongeveer 2 Kilometer langs den Utrecntschen straatweg uit.
Bijzonder schilderachtig ligt op eene hoogte het Protestantsche Kerkje van Heelsum waarin o.a. begraven werden de beide vrouwen vanjohan Schellard, heer van Doorwerth 1643/49. In den familiegrafkelder ,s 20 Maart 1903 bijgezet het stoffelijk overschot van Jhr. A. W. van Borssele, laatsten mannelijken telg van het meer dan 1500 jaar terugtellende geslacht der van Borssele's.
Het natuurschoon is hier van zeer bijzonderen aard tengevolge waarvan deze dorpen nu en vroeger veelvuldig tot woonplaats van tal van schilders dienen.
Reeds vóór Karei den Groote was dit dorp Renkum bekend als verblijfplaats der Veluwsche graven onder den naam van Redichem 997- In 1415 stichtte Hertog Reinoud IV van Gelder hier een nonnenklooster der Augustijnenorde.
De schoone landgoederen in de onmiddellijke omgeving (OranjeNassau Oord, Keijenberg, Quadenoord) bieden tal van prachtige wandelingen. r &
Het Sanatorium, Oranje-Nassauoord, is een schenking van H M de Koningin Emma. Op deze plaats verhief zich in vroeger tijd het kasteel Grunsfort, dat een tijdlang Kortenburg heeft genieten, maar voor het door Z M. den Koning werd aangekocht weder den naam Grunsfort voerde. Aanvankelijk behoorde het landgoed met den Wagemngschen Berg tot de goederen van pas genoemd nonnenklooster. De Hervorming verbrak de eenheid. — Den 3osten Aug. 1881 sloot Z. M. Koning Willem III den koop met de toenmaligen bezitter PranLVw-i?6i Cren V- Den volgenden dag verjaarde
Prinses Wilhelmina voor de eerste maal en Grunsfort, dat de Koning aanvankelijk Wilhelmina's-Oord wilde noemen, maar later den naam Oranje-Nassau s-Oord schonk, kreeg de bestemming van een waarlijk cadeau aan Hare Majesteit op den heugelijken feestdag, niet alleen voor het Stamhuis van Oranje-Nassau, maar ook voor geheel Nederland, o™ • m Koningin-Moeder heeft gewenscht, dat het landgoed Oranje-Nassau s-Oord werd een eerste Sanatorium voor behoeftige longlijders m ons land en bestemde f300.000, het nationaal geschenk ter gelegenheid van Haar aftreden als Regentes, om de inrichting enz. te bekostigen. &
' V°ïï Waf eni"gen> Bennekom en Ede verwijzen we naar de bovengemelde gids.



7o
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Renkum-Heelsum.
Hotel Campman.
„ Klein Zwitserland, B. H. Hupkes Jr. „ Nol in 't Bosch, A. Beijer. „ Schoonoord, Heelsum. „ Verwaaijen, A. v. Kooten. „ de Zalmen, Doorwerth.
Velp.
Velp of Phelepe. Een aanzienlijk dorp met ruim 9600 jnwoners, behoort met Dieren, Laag-Soeren. de Steeg, Ellecom, Spankeren en Worth-Rheden tot de gemeente Rheden.
Velp, oudtijds Phelepe wordt het eerst vermeld in 891, in een schenkingsakte aan de abdij te Lauresham. In 1342 kocht Reinald, Hertog van Gelre het hoog en laag gericht van Velp en het halve gericht van Oosterbeek van Frederik, heer van Baer, voor de somma van 1800 pond kleine penningen; sinds dien tijd is het in 'tbezit gebleven der erfgenamen van Gelre's eersten Hertog.
Tot 1757 vormde Velp met Rosendaal één kerkelijke gemeente. De nog bestaande toren met de kleine kerk te Velp schijnt, te oordeelen naar den Romaanschen bouwtrant, afkomstig uit de 12e eeuw. Op het oude kerkhof vindt men nog een zerk, waarin het wapen der van Arnhem's is gebeiteld, volgens opschrift het graf van Wynant van Arnhem, Raad van Hertog Karei en meermalen burgemeester en schepen der stad Arnhem (gestorven 3 Mei 1534). Ook in den toren bevindt zich nog een gekleurd wapen derzelfde familie.
Later vormde Velp een afzonderlijk Schoutambt, behoorende tot het Ridderambt van den Veluwzoom. Den-17 Oct. 1573 evenwel werd «verordent en statueert dat die bancken van Velp en Rheden tot één bancke worden gebracht en dat aldar to Velp op ten maendach gericht worden sal."
De gemeente Rosendaal, hoewel geheel op zich zelfstaande, vormt met haar kasteel en daarbij behoorend prachtig park een der grootste aantrekkelijkheden van Velp. Zeker dankt dit dorp voor een groot deel zijn bezoek aan de onmiddellijke nabijheid van dit kasteel met zijn bekende kettingbrug, schelpengalerij en bedriegertjes.
Het kasteel Biljoen is minder bekend, wel van naam maar niet van omgeving, doordien de wandeling in de onmiddellijke omgeving niet geheel vrij is.
Het bosch Beekhuizen met Zijpenberg enz. behoort aan den eigenaar van het kasteel; hier is geheele vrije wandeling, natuurlijk onder enkele bepalingen, die echter voor alle plaatsen gelden. Het Hotel is een geliefd verblijf voor inwoners van de groote steden, die hier een rustig en opwekkend natuurleven willen genieten, des zomers zijn meest alle kamers bezet en wordt bovendien door tal van wandelaars als rustplaats boven vele uitgekozen.
Voor wandelingen biedt Velp een ruim veld, waarvoor wij verwijzen naar.de ook door de vereeniging uitgegeven kleine gids.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
7i
Velp.
Hotel en Café-Rest.; Het Heerenlogement voorheen Jac. Naeff, B. Beyer
„ „ „ De Harmonie.
„ „ „ Oranje Hotel.
„ ., „ Beekhuizen. Tolhuizen.
„ „ » Roosendaal (H. J. van Doorn).
Parkhotel.
De Steeg.
Onder den naam „de Steeg" verstaat men de geheele streek beginnende bij de Roskam tot in Ellekom.
Het is een der meest bekende plaatsen, die door de bewoners van de grootste steden gekozen worden voor een zomerverblijf, vooral voor gezinnen met kinderen. Het is een aaneenschakeling van bosschen, die door het geheele land bekend zijn, als de Onzalige bosschen, Middachterbosch en nu ook het daarbij aansluitende Hagenau, hoewel dit gedeelte meer speciaal tot het gebied van Dieren en Laag-Soeren behoort. Het landgoed Rhederoord, (voor een deel sinds 1919 eigendom der gemeente), dat door den tegenwoordigen eigenaar op zeer gemakkelijke voorwaarden voor het publiek toegankelijk wordt gesteld en het Kasteel Middachten, waarvan alleen de tuinen op bepaalde voorwaarden voor het publiek geopend worden, zijn de twee eenige die niet voor geheel vrije wandeling zijn aangewezen, de verdere geheele omgeving van heide en bosch is vrij voor een ieder en wij vertrouwen dat dit door de vele bezoekers op hoogen prijs zal worden gesteld. Voor wandelingen en verdere bijzonderheden moeten wij verwijzen naar de meergenoemde kleine Gids Velp-Steeg.
De Middachterallee, de verbinding tusschen Steeg en Ellecom, waarvan het vervolg maar niet in deze majestueuse vorm tot Dieren reikt, heeft ternauwernood hare wederga ook buiten onze grenzen. De laan, 20 meter breed tusschen de binnenste rijen zware beukenboomen, is ruim 20 minuten gaans lang en in elk jaargetijde maar vooral in het voor- en najaar een bezoek overwaard. Duizenden komen hiervan dan ook elk jaar genieten.
De Steeg en Ellecom.
Hotel en Café-Rest.: de Engel.
„ „ „ . de Roskam, (Worth-Rheden).
„ „ „ Brinkhorst, I. H. Wentink, Ellecom.
„ „ „ • Wapen van Athlone, B. A. Hupkes.
Dieren.
Welvarend dorp, verbonden door den spoorweg Arnhem-Zutphen met de lokaalspoor naar Apeldoorn en de Stoomtram naar Doesburg en verder gelegen plaatsen, is met Spankeren en Laag-Soeren nog



72
Gids voor Arnhem en Omstreken.
een gedeelte van de gemeente Rheden. Door het oude Hof van Dieren was dit gedeelte van Gelderland met zijn uitgestrekte jachtterreinen door Willem III, Koning van Engeland, uitgekozen voor korter en langer verblijf en dank zij die omstandigheid genieten wij thans nog van den grootschen aanleg thans meer bekend onder den naam Hagenau. Het sluit zoowel den spoorweg als waterweg (Apeldoornsche Kanaal), aan de bekende Geneeskundige badinrichting Laag-Soeren alles breeder omschreven in de gidsen.
Dieren en Soeren.
Hötel de Kroon, b/d Ellecomlaan. .„'^i „ Westhof, t/h Station. „ Gelria, Kerkstraat. .„ Dullemond, Laag-Soeren. „ Horsting, Laag-Soeren.
CAFÉsRESTAURANT
Gebouw Musis Sacrum
Direcieur»Pachter: C. J. H. KLUEN
MODERNE KEUKEN =PRIMA CONSUMPTIE = MATIGE PRIJZEN
Dagelijks Concert
VAN 3-5 EN VAN 8-12 UUR
HETMOOISTK TOCHT.EN ZONVRIJ TERRASTER STEDE. GROOTE ZALEN VOOR PARTIJEN, CONCERTEN, TENTOONSTELLINGEN enz.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
73
VAN KOPPENHAGEN-DORRE
BLOEM EN MAGAZIJ N
LAAT BLOEMEN UW TOLK ZIJN
ARNHEM - TEL. 664 STEENSTRAAT 1 EN 1a HOEK VELPERPLEIN
GEBROEDERS RIEMER
WALSTRAAT 4 - ARNHEM - TELEFOON 484
LUXE AUTO'S
SPECIALE AUTO VOOR ZIEKENVERVOER
HOTEL ONDER RABBINAAL TOEZICHT I' MODERNE FRISSCHE KAMERS MET KOUD EN WARM S STROOMEND WATER EN CENTRALE VERWARMING
HOTEL „H I EG ENTLICH"
ARNHEM, STATIONSPLEIN 4 . TELEFOON 1140 - Eigenaar L. v. d. HAL
DEGELIJK* LOGIES MET ONTBIJT VANAF F 2.50 I GELEGENHEID VOOR BRUILOFTEN EN PARTIJEN il JJjj PRACHTIG GELEGEN t/o HET STATION



74
Gids voor Arnhem en Omstreken.
| ja k.oqij|
| Kantoor Weerdjesstr. 106 - Tel. 379 \
| IN BRANDSTOFFEN |
MAGAZIJNEN:
WEERDJESSTRAAT 134—134b
SPIJKERSTRAAT 117 - TELEFOON 5
KOLEN LOODSEN II - III - IV en V nabij de ZIJPSCHEPOORT TELEFOON 495
NOORDPAD 75 F^™
I t/o het Militaire Hospitaal Telefoon 562
In November van het jaar 1885 is alhier opgericht
DE ARNH. BEGRAFENIS-ONDERNEMING „KRAMER" - SONSBEEKSINGEL 55, TEF. 51
met het doel om alle beslommeringen aan een begrafenis verbondea geheel op zich te nemen en voor de goede uitvoering daarvan zorg te dragen. :: Gedurende de jaren van haar bestaan heeft zij zoowel in als buiten Arnhem geleidelijk het vertrouwen van alle standen verworven. :: Voor overbrenging naar andere plaatsen is eigen rouwauto beschikbaar; zij zorgt voor crematie's en heeft afdeeling voor onderhoud van graven.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
7i
j &0BSKD0PZ WIIIIL
Speciale groote sorteering in
Aanzichtartikelen van Arnhem en Omstreken
Galanteriën Schilderijen Parfumeriën Speelgoederen Handkoffers Sponzen Kramerijen Reiskoffers ToiletSpiegels Zeepen Artikelen
Steeds het nieuwste in AANZICHTKAARTEN
Hommelstraat 31 AlfIII Eïjnstraat 27
H.H. AUTOMOBILISTEN!
Hit aangewezen en. goedkoopst adres voor alle met ken autobanden •& auto-onderdeeien li ,
e, BRBjnrs. ^
Spijkerlaan 20a, fel 2550 Arnhem
Stoom-vulcaniseerinrichtïng van Auto- en ===== motorbanden onder garantie. =======
engros Steek, Michelln, Dunlap %m, en detail



76
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Nieuw Arnhemsch Advertentieblad
———- Uitgave Firma COERS & ROEST -■
Meest verspreid dagblad in Arnhem en Omstreken
Het aangewezen blad voor aanvraag Kamers en Dienstpersoneel Verschijnt dagelijks - Doeltreffende reclame - Billijke tarieven
Abonnement f 2.25 per 3 mnd. fr. p. p.
In de stad bezorgd f 1.50 per 6 maand BUREAU OEVERSTRAAT 27 - TELEPHOON No. 372
1
jtótel brinkhorst
«=ccc pension-restaurant
£llecom -Cele/oon pieren }io. 12
Gelegen in de onmiddelijke nabijheid der ^iiddachterlaan
Aanbevelend, 3- K Wenlink
ïï
W. TE GÜSSINKLO & Zn. - ARNHEM
WEVERSTRAAT 24-25 - TELEF. 1515
MAGAZIJN VAN UITSLUITEND
1e KWALITEIT UURWERKEN
ALLE VOORKOMENDE REPARATIËN WORDEN VAKKUNDIG HERSTELD



Gids voor Arnhem en Omstreken.
77
„VICTORIA HOTEL"
CAFÉ RESTAURANT BOYENBEEKSTRAAT 10, ARNHEM - TELEF. INTERC. 1465
Frissche kamers - Electr. licht - Goede keuken Aparte Zalen voor groote gezelschappen Het gezelligst ingericht
M. WENNEKES
C@ip. WlnkalTHMnlglng „IIQSN BULP"
Spijkerlaan 27-33, Telefoon 8-2087-3138 G. A. v. Nispenstraat 2, Tel. 2142, Staringstraat69, Tel.1583
Koffie & Thee. Kruideniers- & Grutterswaren. Boter, Kaas en Eieren, Comestibles, fijne Vleeschwaren. Wij nen en Gedistilleerd. .Huishoudelijke Artikelen. Manufacturen en Lingerie.
Gevestigd 1845 JJ. J. BREIJER Gevestigd 1845
ARNHEM = Bakkerstr. 45/46 Telefoon 600 « Postrek. 6196
Boeks en Kunsthandel
UITGEVERS VAN HET PREDIKBEURT BLAD Lectuur = Gidsen s Kaarten = Papier s Inkt Vulpenhouders = Prentenhandel



78
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Firma C. J. H. BIERMAN, Ketelstraat 9, ARNHEM l
m i
<m behoort tot de oudste
GAREN- & BAND-
j zaken hier ter stede j
1 UITSLUITEND PRIMA KWALITEITEN {
j Specialiteit in: DAMES KOUSEN, J
l KINDERKOUSEN, HEEREN SOKKEN. I
HOTEL.RESTAURANT
„ HUIS * TER s AA"
DOORWERTH . OOSTERBEEK
Gelegen te midden der bosschen. • Stroomendi water op alle kamers. .- Electr. Licht. > Centr.1 verwarming. . Het geheele jaar geopendJ Garage. . Tennisbaan. . Tel. Arnhem 1490
Geïllustreerde prospectus op aanvrage Inlicht. V.V.V. Arnhem en O.V.V. Oosterbeekl



Gids voor Arnhem en Omstreken
79
Klaassen's Papierhandel,
Jansstraat 21*23 ARNHEM Telephoon 1124
SPECIALITEIT IN
Post- en Sctiifpapieren en Teekenbehoeften
Ruime sorteering Souvenirs van Arnhem, Billijke prijzen.
Hotel en Pension BEEKHUIZEN
MET TENNISBAAN.
Naar alle eischen des tijds ingericht, gelegen te midden van heerlijke dennenbosschen en prachtige wandelingen. Gelegenheid tot stalling van équipages. Berging van Automobielen en Rijwielen.
Wed. VAN ASCH.
ROLLUIKEN MARKIEZEN .. ZONNE- .. SCHERMEN JALOEZIEËN ENZ.
JALOEZIEËN- EN ROLLUIKENFABRIEK
TEL 2399 W SPIEGEL^ 2616
BOULEVARD HEUVELINK 102 ARNHEM
Levering door geheel Nederland - Vraagt onze prijzen



8o
Gids voor Arnhem en Omstreken.
HETPROGRAMMA[
Hg voor een bezoek aan Arnhem en Omstreken is m g niet volledig, wanneer daarop nietvoorkomt een S
IWATERTOCHTJEl
lm PER PASSAGIERBOOTDIENST „HUIS-TER-AA" j§
§j DAGELIJKSCHE DIENST VAN m
m ARNHEM (Haven) naar HEVEADORP (HOTEL M
3 PENSION-RESTAURANT „HUIS TER AA" en M
M WESTERBOUWING) vice versa. ... M
M Een heerlijk boottochtje door een der mooiste streken ven ons land jj
== Gezelschapskaarten (voor minstens 10 personen) en HH Schoolkaarten (voor minstens 15 kinderen inclusief ss
= geleiders) zijn tegen verminderde' prijzen verkrijgbaar te ^=
^= arnhem aan het bureau V.V.V. Stationsplein, in het ^=
^= Sigarenmagazijn van den Heer Jansen tegenover uitgang
= Station, in het Sigarenmagazijn van den heer Weykamp =
- Rijnstraat, hoek Oeverstraat, aan de KlOSK Velperplein en HH
s= aan den Lichter (Haven). Verder te Heveadorp aan den ||§
= aanlegsteiger en aan „Westerbouwing". Aan deze adressen -
^= zijn tevens dienstregelingen en tarieven verkrijgbaar. ^=
^= Alle gewenschte inlichtingen .verstrekt: N. V. Ver. Ned.
5= Rubberfabrieken, afd. Bootdienst, Heveadorp (Gld.) g|



Gids voor Arnhem en Omstreken.
81
j-totel pension Restaurant .Sonsbeek'
| Arnhem cTele/oon 888 - Gelegen in het park Sonsbeek - Modern I
| ingericht - Vaste waschtafels met stroomend koud en warm water I
Centrale verwarming - Garage - j^et geheele jaar geopend I
5 prospectus op aanvraag f
^tgarenfabrieft „^abana"
J. W. A. ZOESTBERGEN, JANSSTRAAT
Fabricage van uitsluitend betere en fijne kwaliteiten MF" Vraagt monsters en prijsopgaaf ~9d
ARNHEM - TELEFOON INTERC. 739
Arnhemsche Carrosserie fabriek B. VETH & ZOON
Leveranciers van Z. K. H. den Prins der Nederlanden STEENSTRAAT 66 :: TELEFOON 820
LUXE CARROSSERIËN = REPARATIËN = AUTOMOBIELEN ONTWERPEN NATUURLIJKE GROOTTE



82
Gids voor Arnhem en Omstreken.
NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP
RESTAURANT „NATIONAL"
v/h P. VAN HOOrjDONK.
ARNHEM NIJMEGEN
TELEFOON 440 TELEFOON 24
E.van derMart & 7oon lAEJELSTRAAT A jl ARNHEM JLi i—:
KOUSEN, SOKKEN, SAJETTEN, GAREN EN BAND TOILET- EN POETSARTIKELEN 6ALANTERIËN, LEDERWAREN SPEELGOEDEREN
OPGERICHT 18ie
~]w. WILLEMSENl-
ARNHEM - SPIJKERLAAN 32 - TEL. 1343
MEUBELMAKERIJ BEHANGERIJ EN STOFFEER DER IJ
VERHUIZINGEN
onder garantie door geheel Nederland in Tapissières en Spoorwegwagons —



Gids voor Arnhem en Omstreken.
83
CAFÉ-RESTAURANT
„ROYAL"
ARNHEM - TELEFOON 1326 DAGELIJKS
middag- en avond
CONCERT
Schitterend Terras - Prima Keuken - Billijke prijzen. 5 BILLARDS Zalen voor groote en kleine partijen.
. Aanbevelend J. DICKMANN.



84
Gids voor Arnhem en Omstreken.
UITSPANNING „WESTERBOUWING"
OOSTERBEEK. J. VAN KOLFSCHOTEN.
INTERC. TELEFOON 38, OOSTERBEEK.
Tram- en Bootverbinding.
Hotel BELLEVUE
UTRECHTSCHEWEG TELEFOON 77
ARNHEM
iste Rangs Familie-Hotel, bekend om zijn prachtige ligging, zijn schitterend uitzicht op Rijn en Betuwe. Pensionprijs gedurende het Zomerseizoen van af f 6. — Het geheele jaar geopend, speciale winterprijzen
Beleefd aanbevelend,
Fa. SAMAS



Gids voor Arnhem en Omstreken.
85
IHUPKES
TURFSTRAAT 29,
Telefoon 128/3031
ZIJPEND.WEG 2,
Telefoon 759
RÖMERSCHELAAN 58
Telefoon 1254
VALKSTRAAT 10,
Telefoon 315
STARINGSTRAAT 81
Telefoon 34
Magazijnen van: Koloniale Waren, Comestibles, Fijne Vleeschwaren, CHOCOLADE EN LIKEUREN.
SlBLESZ' Thee- & Koffiehandel.
Kantoor en Magazijn EUSEBIUSPLEIN 18a
TELEFOON No. 720 TELEFOON No. 720



86
Gids voor Arnhem en Omstreken.
MAISON BRESSER
Eigenaar: J. A. SCHWANER . Cuisinier.
Telefoon No. 1811 - ARNHEM ■ Spijkerstr. 225
Uitzending van DINERS van 12—2 en van 4—7. Tevens gelegenheid tot smakelijk en gezellig dineeren aan huis (12-2 en 5—2. Alleen 's Zondags van 12—1 uur). Speciaal adres voor Warme en Koude Schotels en alles wat tot DE FIJNE keuken behoort
Gaarne wordt de aandacht er op gevestigd dat alle spijzen worden toebereid met de beste boter en specerijen.
Onder minzame aanbeveling,
J. A. SCHWANER
Horlogerie Préeision
ARNHEM - Rijnstraat 67
Uurwerken — Goud — Zilver — Bijouteriën Eigen reparatieatelier — Billijke prijzen Vakkundige bediening.
A. v. D. VIJFIJKEN
Reisbureau Lindeman
Bakkerstraat 7 - ARNHEM - Telefoon 565
Spoorkaarten direct en vooruit verkrijgbaar. Spoorabonnementen - Gezelschapsbiljetten - Reisgidsen Bagageverzekeringen - Gezelschaps- en Privéreizen Passages - Change



Gids voor Arnhem en Omstreken.
87
A. VAN PERNIS - ARNHEM
TELEF INTERC No. 57
Hoofdvertegenwoordiger voor Arnhem en Omstreken der Beijersch Bierbrouwerij „De Amstel". Wijnhandel S Distilleerderij • Likeurstokerij Mineraalwaterfabriek Koolzuurhandel
BEZOEKT
Burgers % DIERENPARK
met Lijn 5 SCHELMSCHE WEG
Het geheele jaar geopend
Hotel Pension Restaurant, Nieuw Belltjvue'
Zijpscheweg 49 - Telefoon 1281 SONSBEEK ARNHEM.
Gelegen en uitzicht gevend op het zoo bekende „Sonsbeek" Diners in het Restaurant a f 1.60. Kamers met volledig Pension per dag f 5.— Garage, Vaste Waschtafels, Electrisch licht, Badkamer, W. C, enz. Gelegenheid voor Gezelschappen en Vereenigingen om te Lunchen, Dineeren, enz. BEKEND GOEDE KEUKEN. Levert alles aan huis wat vereischt wordt op koksgebied. Beleefd aanbevelend, CONSTANT MEIJER, v/h Hotel „Bellevue"



88
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Electr. Boekbinderij g JOH. VAN DAAL
Oeverstraat 26 - ARNHEM - Telefoon 400
Fabriek van Kantoorboeken Electrische Linieerinrichting. Speciaal adres voor den handel Vraagt onze voordeelige prijzen voor speciale Kantoorboeken en Registers.
TEuEMvVER STATSON
Ai



Gids voor Arnhem en Omstreken.
89
PIANO'S - ORGELS
VIN DELDEN's Piano-en Orgelhandel.
WALBURGSTRAAT 14 — ARNHEM — TELEFOON 451
Het voordeeligst adres voor het aanschaffen van een instrument te huren, repareeren of stemmen, bij abonnement of per keer.
N.V. HANDEL-MAATSCHAPPIJ
v/h L. LOOIJEN Telef. 235 - ARNHEM - Telef. 235
DISTILLATEURS - LIKEURSTOKERS
ADVOCAAT — BITTERFABRIEK WIJNHANDEL - MINERAALWATER LIMONADESIROOPFABRIEK
HOOFDAGENTSCHAP
Bierbrouwerij en Ijsfabriek /Oranjeboom"
ROTTERDAM.
VOLKSKOSTHUIS
HOMMELSCHE WEG 59 - ARNHEM - TELEPHOON 1418.
Geschikte gelegenheid voor zeer smakelijk Middageten en Logies ff,— per nacht. Juli-Aug. f 1.25
Groote zaal disponibel voor Gezelschappen en Schoolreisjes Consumptie billijk. Berging voor Rijwielen.
HET BESTUUR.



qo
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Gemeente Electriciteitubeirijf
ARNHEM
tt rrrn
1. Bij verhuizihg gunstigste gelegenheid tot overgang op electrisch licht.
2. Arnhem heeft één der goedkoopste lichttarieven van Nederland, (gewoon lichttarief 27 cent per K.W. uur.)
3. Electrische verlichting goedkooper dan gaslicht.
4. De aansluiting aan het kabelnet geschiedt in Arnhem gratis.
5. Electrisch licht een groot gemak in huis, hygiënischer en minder brandgevaar dan bij elk ander kunstlicht. Waar kinderen daar electrisch licht.
6. Een modern huis moet niet alleen beschikken over electriciteit voor verlichting maar ook voor allerlei doeleinden in het huishouden (koken, verwarmen, stofzuigen, strijken, enz.)
7. De Gemeente verstrekt direct of door tusschenkomst van installateurs ook electrische warmwatertanks, kookpannen, kachels, fornuizen, stofzuigers, boenmachines, enz. Elec-
, trische fornuizen worden op proef gegeven.
8. Speciaal voor de hiervoor genoemde toepassingen in de huishouding heeft men te Arnhem het zoogenaamd Vastrechttarief ingevoerd. Volgens dit tarief betaalt men een matig vast recht evenredig aan de vloeroppervlakte, terwijl de electrische stroom voor alle doeleinden berekend wordt tegen ' slechts 5 cent plus kolen-clausule te samen 6 cent per K.W. uur.
9. Bij vastrechttarief is het stroomverbruik voor koken op electrisch fornuis goedkooper dan het kolenverbruik op een gewoon fornuis.
10. Ook stroom voor drijfkracht is goedkoop: stroomprijs voor winkelverlichting na sluitingsuur is slechts 6 cent per K.W. uur. Groote verbruikers volgens afzonderlijke
■ overeenkomst.
11. Vraagt inlichtingen aan het Gem. Electriciteitsbedrijf.



Gids voor Arnhem en Omstreken.
9i
I I ICT£N aMéén billijk bij
LIÜO I Lil JOS. DIRKSE
Pastoorstraat 10 - ARNHEM Koningstraat 31
Telefoon No. 833. Electr. Lijstenfabriek - Schilderbehoeften
Drukkerij J.H. PAAP & Zn.
SPECIAAL INGERICHT VOOR ■ HET LEVEREN VAN DRUKWERK AAN HANDEL EN NIJVERHEID, FAMILIE EN VEREENIGING.
Weverstraat &&0?M7i ARNHEM
P. F. MANIKUS
Magazijn: Bakkerstraat A 34 - Arnhem
Hofleverancier Electr- Fabr'ek: Torensteeg. Tel. Int. 409. Giro 5949
PLATINA - GOUD - ZILVER - JUWEELEN
MEDAILLES - HORLOGES
ALLEENVERKOOP VAN PENNINGEN VAN RIJKSWEGE GESLAGEN AAN 'S RIJKSMUNT TE UTRECHT.



92
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Coöp. Arnh. Melkinrichting en Zuivelfabriek
C.A.M.I.Z.
LEVERT PRIMA MELK, ALSMEDE DAARUIT BEREIDE PRODUCTEN. AANVOER DIRECT UIT DE OMGEVING. TELEF. 1033
flrnhemsctte Badinrichting, Walburgspleln
Geopend gedurende de maanden April, Mei, Juni, Juli, Augustus en September:
op Donderdag en Vrijdag van 's morgens 8—5'/2 uur 's avonds. » Zaterdag » » 8—6'/., » »
Gedurende de overige maanden :
op Donderdag en Vrijdag van 's morgens 9—5 uur 's avonds; » Zaterdag » » 9—6'/2 » »
Een half uur vóór het sluitingsuur worden geene bezoekers meer toegelaten.
TARIEF.
Een kuipbad ie klasse ' . ƒ p—
Een kuipbad 2e klasse - 0.40
Een douchebad id - 0.35
Een kuipbad ie klasse, kind beneden
beneden 12 jaar . - 0.50
Een kuipbad 2e klasse, id. . . . 1 - 0.25 Abonnement 10 kuipbaden ie klasse
personeelekaart - 7.50 ld. familiekaart - 8.—
Bij de baden der ie klasse worden twee, bij die der 2e klasse wordt één handdoek verstrekt.
Afzonderlijk moet worden betaald voor het gebruik van :
Een badlaken ƒ 0.20
Elke handdoek meer -o.ro



Gids voor Arnhem en Omstreken.
93
T n,
VAN OMMEREN & Co.
Kantoor PALMSTRAAT 3a - ARNHEM - Telef. 800
<2)
Spiegel « Vensterglas - Verfwaren Verzilverd en geëist glas Spiegelglas voor Auto's
• ■
$ H. DE JONG, Huisschilder *
& Prins Hendrikstr. 2 - ARNHEM - Telef. 1773 ^ ^ _ ^
SS Aannemer van alle binnen- en buiten' *V
SS ^ ^ verfwerken, solied werk, billijke prijzen.
$ Vraagt prijsopgaaf zonder eenige verplichting. $
N.V. HET BUITENVERBLIJF IN NEDERLAND
OJVIIXOBUFl EA XJ KQOP EN HUUR
van Villa's, Huizen, Etages, Kamers, enz. Nieuwbouw, Assurantiën op elk gebied. Agente van: de Nederlanden v. 1845, Fatum, Labor, Arnhemsche Verzekering-Maatschappij tegen Brandschade, Kantoren te Zeist, Bilthoven, de Bilt, Driebergen. Doorn, Arnhem, Renkum, Apeldoorn, Utrecht.
TELEFOON 475 - NIEUWE PLEIN 35b



94
Gids voor Arnhem en Omstreken.
f
BETUWSCHE BANK
LA MS VELT & Co.
Willemsplein 5 - ARNHEM - Telefoon 722
U Geeft voorschotten in Rekening»Courant, tegen onderpand van fondsen, hypotheek of persoonlijke zekerheid.
2. Koopt en verkoopt Effecten.
3- Sluit prolongatiën, neemt gelden a deposito.
4- Incasseert wissels, bezorgt alle assurantiën.
5- Koopt en verkoopt Vreemde Munten, chèques en wissels op het Buitenland.
6. Wisselt coupons, enz. enz.
SAFE»DEPOSIT*INRICHTING.



Alphabetisch Register Gids Arnhem en Omstreken.
blz. blz.
Alteveer 55 Eusebiuskerk (Sint). . . . 41
Ambachtschool 42 Fontanusspijker 46
Amst. Straatweg 58 Galgenberg 55
Angerenstein 46 Gasfabriek . . ... . 46
Apeldoornsche weg.... 54 Geitenkamp 51
Apostelenberg. . ... . . 44 Geld.-Historisch Museum. . 68
Apostolische Kerk . . ■ . 42 Gouvernementshuis . .' . . 40
Aquarium Heide Mij. ... 56 Graftombe Karei v. Gelre . 37
Archiefgebouw 26 Groote kerk 34
Arnhem 19 Grunsfort 69
Autoverhuurders 18 Grijsoord 58
Badinrichtingen 42 Gulden Spijker 57
Bakenbergsche weg. ... 59 Hagenau 71
Bedriegertjes 52 Hartgersberg 44
Beekhuizen .' 70 Hazenberg 54
Begraafplaats bij Moscowa . 55 Heelsum 69
Bella Vista 46 Hemelsche berg 67
Belvedère Sonsbeek. ... 44 Heide Maatschappij. ... 54
„ Velp 53 Heijenoord 61
Bennekom 69 Holle Weg Mariëndaal . . 65
Berceaux Mariëndaal ... 65 Hommelscheweg 50
Bibliotheek (Openbare) . . 29 Hoofdpostkantoor . . . . 20
Biljoen . . . . . . . . 70 Hoogenkamp 61
Bioscopen 22 Hoogere Burgerschool 3-j. c. 39
Bovenover 63 „ „ 5-j. c. 42
Brink (den) 64 „ „ v. m. 54
Broek (het) 66 Hotels in Arnhem .... 7
Bronbeek 48 Huis ter Aa 68
Burniersberg 53 Hulkestein Park 64
Cellulaire gevangenis ... 64 Imbosch 56
Centraalgebouw 40 Insula Dei 41
Centrale (Electr.) .... 46 Italiaansche weg 68
Cremerhuis 39 Johannastichting 59
Crèche 42 Johanniterorde 68
Daalhuizen 51 Kadaster 41
Daalhuizerweg 51 Kapellenberg 51
Deelensche weg 57 Kattenberg 57
Diaconessenhuis 58 Kazerne (Coehoorn). ... 49
Dieren 71 „ (Willems) .... 39
Doopsgez. Kerk . . >. . . 41 Kemperberg 58
Doornenkamp 68 Kemperheide 58
Doorwerth 68 Klarenbeek 46
Duivelshuis 31 Klarenbeeksche bosch ... 47
Duno 68 Klein Warnsborn. . . - . . 59
Elisabetsgesticht (Sint). . . 63 Klim en Dal ... . . . . 61
Ellecom 71 Klingelbeek 64
Elten 50 Kluizeweg 54
Emmahuis 58 Kluizenaarsberg 53
Emmapyramide 53 Koepel Mariëndaal .... 65
Engel (den) 71 „ Westerbouwing . . 67



96_
Gids voor Arnhem en Omstreken.
Koningsberg ...... 53 Roskam . ; _ 9
Koningsweg s6 Rijtuigverhuurders .' ' " j 11
Kookschool. . fc. . . 4G Rijtoe^en .« *
Korenbeurs. ........ 4I Sabelspoort . . ' ' "
Krupelheim . V . . 59 Sanatorium. . . ' £
Kweekschool . . . . 4, Savoyeberg. . ' ' ' H
Laagerf. . . . . „ Schaarsbergen. . ' ' ' ' £
Laagsoeren 72 , Schelmsche weg " L
Leesmuseum 38 Schietbaan . . ' ' ' ' ^
Legermuseum.. . *4 . . 68 , Schietterrein
Lichtenbeek 62 Schoonoord . ' ' ' ' II
L°ob,er,g 6S j Schouwburg 21
TL,om ," • 64 Signaal Imbosch. . ' ' A
Lunchrooms ,g Slachthuis . . . ^
Luthersche Kerk 43 Sonsbeek . . ' ' ' ' 1?
£ïan^ 43 Stadshuis tt
Manègeberg 53 Stadsbosch
" • 40 Station . ... II
Matador (de) 4I steeg.... ' £
^a"e"dtal 64 Steenen Tafel. £
M?Lh6^berg57 , Sterrenberg .. . . \\
Middachten ...... 7, Stoombooten. . ' ' 17
M.ddachterlaan ..... ?I Stoomtram. . . o
Monnikenhuizen . . . 50 Telegraafkantoor. . ' ' ' 20
MonumentKarel v.d.Heyden 54 , Theeschenkerij . c?
Museum Heide Mi,. ... 54 Tonberg. . ' «
Museum (Gem.) Geschiedenis Torenbere • • ■ • 53
M,en Kcunst 26 Utr. Straatweg el
Musis Sacrum 39 Valkenhuizen . ' ' £
Onderlangs. Ó3 Veilingsgebouw 5A
Onzalige Bosch yi Velp .... 40
Oosterbeek 66 Velperweg < J?
Openluchtmuseum . . . . 4S Vitesseterrein . . . ' ' ï*
Parasn^hlaSSRU00 ^ ' 1 • • ■ 69 Vo^l-en Plantentuin (voorn.) $
Paaschberg Rosendaal. . . 5t Volksconcerten . . 22
Paleis van Justitie .... 40 Volkshuisvesting. . . .' ''
Papendal 5g Volkskosthuis-'. . . . ' 42
Pau inestichting 59 Vrijland ' ffl
S"lek37 Waaggebouw [ g
Pres khaaf" Wageningsche berg. ... 69
rresiknaat 47 Warnsborn. ... rQ
Quadenoord 69 Waterberg. . . ' £
Renkum 69 Westerbouwing . . *' ' 67
Rennenenk. v|& . . . . 47 ITsbaan . f . ' ' I
Restaurants 18 Zalmen (de) . . ' ' 70
Reuzentrappen so z Zypendaal 56
Rheden ■ ■ 70 Zypenberg .... \l
P°Sa^e-, I 64 Zypscheweg . . 1 • s?6
Rosendaal Kasteel .... 52 5