1159
j> ^» ij»
HET
BRABANTSCH-ZEEUWSCHE GESLACHT'.TAK
DOOR
P. C. LABRIJN.
'%4,












, l/MT '
HET
brabantsch-zeeuwsche
Geslacht TAK
DOOR
P. C. LABRIJN.



AAN
MIJNE VROUW.



VOORWOORD.
Door verschillende omstandigheden ben ik in den loop der jaren bezitter geworden van vele gegevens, betreffende de oudere generatiën der familie tak. Al deze zaken, meest in handschrft, zijn in dossiers geschift en in een lijvige portefeuille samen gebracht. Nu ware deze laatste, vooraf aangevuld met hetgeen oudere leden der familie mij mondeling mededeelden, te deponeeren in de bekende verzamelingen van het „Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen".
Ik vrees evenwel, dat dan weinigen de vergeelde paperassen zouden inzien, nog minder de geschiedenis der familie daaruit construfieren.
Dit nu schijnt mij jammer; immers geldt het hier een geslacht dat niet alleen eene eigen geschiedenis bezit, doch daarenboven meer dan één verdienstelijk man aan land en gewest leverde.
Ondenkbaar schijnt het mij dat afstammelingens der Tak's, tot welke familie overigens behoorend, volkomen onverschillig zouden zijn voor het doen en laten hunner voorouders en verwanten.
Zoo rijpte de gedachte en daarmede de lust, de vergaarde materie in boekvorm vast te leggen, en ze in dit kleed den meerderjarigen descendenten der familie aan te bieden.
Geene conventioneele genëalogie dus; doch biografisch schetswerk op genëalogischen grondslag.
Van nog levende personen zullen uit den aard der zaak gewoonlijk slechts korte en zakelijke mededeelingen worden gegeven.
Bij de aanbieding dezer pennevrucht zij hier openlijk dank ' gebracht, allereerst aan het lid der familie, dat edelmoediglijk de aan de uitgaaf van dit werkje verbonden kosten voor zijne



4
rekening nam; en ook aan de Heeren Dr. J. de Hullu te 's Gravenhage en Mr. J. A. heijse te Middelburg voor hunne zoo bereidwillig verstrekte historische inlichtingen.
Ik heb getracht hier waarheid en niets dan waarheid te geven, al moest zij, uit kieschheid tegenover nabestaanden, wel eens verzacht worden.
Mochten er niettemin lezers in hunne gevoelens zijn gekrenkt, men zij er van overtuigd dat het onopzettelijk geschiedde en vergeve zulks den schrijver.
veenendaal, i November 1916. L. 't Huis „de Zoom".



LIJST VAN IN DIT WERKJE VOORKOMENDE VERKORTINGEN.
Armor. Génér. Nagtglas
Smallegange
Stam- en Wapenb
Ned. Patric.
Genëal. en Herald Bladen
Armorial-Général de J. B. rietstap.
Levensberichten van Zeeuwen door F. Nagtglas.
Cronijk van Zeeland door M. Smallegange.
Stam- en Wapenboek van aanzienlijke Nederlandsche familiën door A. A. VORSTERMAN VAN OlJEN.
Nederland's Patriciaat, onder redactie van D. G. VAN EPEN.
Genealogische en Heraldische Bladen, onder redactie van Jhr. Mr. E. B. F. F. WlTTERT VAN HOOGLAND.



INLEIDING.
Naam. In nagenoeg alle provinciën van ons land worden familiën
van den naam Tak, ook Tack, Tackx, aangetroffen.
Zij hebben gewoonlijk slechts den naam gemeen en staan verder tot elkaar niet in het minste verband.
In sommige provinciën komen zelfs meerdere familiën Tak voor (Holland, Zeeland), waarvan niettemin de geheel verschillende herkomst en afstamming is aan te toonen (v.g. 1. bladz. 28).
Wordt derhalve de naam Tak vrij algemeen gevoerd, moeilijk is het, de oorzaak op te sporen, waarom hij door zoovelen is aangenomen.
Geen oudheidkenner kon mij hieromtrent inlichten, terwijl evenmin over naams-afleiding handelende werken (J. Winkler, „De Nederlandsche geslachtsnamen", Van Lennep en Ter Gouw, „De uithangteekens") licht ontsteken; tenzij men mocht meenen, dat het oude Vlaamsche gebruik, aan herbergen een groenen tak uit te steken, wanneer daar een begrafenis-maal stond gehouden te worden, aanleiding gaf tot het voeren van den naam Tak.
Wapen. Ook het door de hier te behandelen familie van oudsher gebezigde zegel (wapen) brengt ons weinig verder, al kan het als „half-sprekend", J) worden beschouwd.
Het vertoont op een zilveren schild een rood hart, rustende op twee schuingekruiste blauwe pijlen, de punten omlaag, en drie groengesteelde en gebladerde roode rozen op een groenen stengel (tak), oprijzende uit het hart.
a) Zie Supplém. a 1'Armor. Génér. en Ned. Patric, jaarg. 1911, waar de stamreeks-TAK is opgenomen.



7
De symboliek van dezen driebloemigen rozentak is verloren gegaan; alléén de groote ingenomenheid van den eersten voorzaat, die dit familie-embleem aannam, voor het begrip „liefde", manisfesteert zich over-duidelijk: het hart met de pijlen, de roos en ten slotte het devies „Amore crescit" in één der takken.
Ook komen als deviezen voor: „Virtute amore crescit" (tak v. Poortvliet) en „Nil sine Deo" (lijn-servaas en lijn-ELiAS Tak).
De helmen worden afwisselend gesierd met een gestengelde roos (lijn-ELiAS), de roos tusschen een rood-zilveren vlucht (Tak v. Poortvliet), een dorre tak (lijn-anthony Martinus) of dragen in het gehéél geen helmteeken (lijn-servaas en diverse leden van andere lijnen). De lambrequins zijn zilver en rood.
Het zegel (wapen) opent derhalve geen nieuwe gezichtspunten omtrent den naams-oorsprong. Het is stellig jonger dan de naam en richtte ten deele zich naar dezen.
De oudste mij bekende wapen-zegels der familie Tak zijn uit de i8e eeuw herkomstig; de naam daarentegen werd reeds in de i7e eeuw en wellicht reeds véél vroeger gevoerd. Afkomst der De omstandigheid intusschen dat deze familie reeds sinds familie. minstens1) twee eeuwen een geslachtsnaam voert, leidt tot de gevolgtrekking dat zij tot de meer gezeten kringen der bevolking behoorde. Immers het zoogenaamde „lagere volk" bezat oudtijds in den regel geen erfelijken geslachtsnaam, doch bezigde als zoodanig een patronimicum, bijnaam, scheldnaam, huisnaam, naam der plaats van herkomst, van het beroep enz.
Aan den anderen kant zoeke men de bakermat van het geslacht evenmin aan de voeten van een troon of zelfs op een ridderburcht.
Het stamt uit den breeden kring van kleine kooplieden en nijveren, uit welken het meerendeel der tegenwoordige aanzienlijke en brief-adellijke geslachten in Nederland zich heeft opgewerkt en bevindt zich in dit opzicht dus in goed gezelschap. Herkomst der De aanvankelijk bescheiden stam wortelde in den schralen familie. bodem van Staats-Brabant, daarvóór denkelijk in Spaansch-
*) Sinds drie eeuwen, mogen wij thans zeggen; zie het naschrift in Bijlage II.



8
Vlaanderen; eerst na overplanting in den zwaarderen Zeeuwschen grond wies hij op tot een krachtigen boom. Patriarchaat Het door de menschelijke samenleving ingestelde „patriarchaat" stamboom ^et overgaan van den vadersnaam en staat op de kinderen), leidt er toe dat wij stamboomen alléén in hunne mannelijke vertakkingen volgen, de vrouwelijke daarentegen buiten beschouwing laten.
Dit is eigenlijk hoogst irrationeel; want de banden van moeder tot kind zijn zoowel vóór als na de geboorte veel hechter en minder onloochenbaar dan die tot den vader.
Ook is het éénzijdig, de afstammelingen der vrouwelijke liniën als niet-bestaand aan te merken.
Wij kunnen op deze bedenkingen slechts antwoorden dat hier de geschiedenis van het geslacht Tak wordt gegeven en dat de descendenten der vrouwelijke Takken volgens de bestaande patriarchale opvattingen tot de familiën hunner vaders behooren.
Als eene concessie aan het logischer en natuurlijker „matriarchaat" zullen wij intusschen de namen der uit de vrouwelijke lijnen gesproten familiën vermelden.



OVERZICHT VAN DE OUDSTE VIER GENERATIËN DER FAMILIE IN MANNELIJKE LIJN.
Gen. V. Gen. IV. Gen. III. Gen. II. Gen. I.
Anthony Tak
X
Dingena Nuijens
Cornelis Tak Pieter Tak Hendrik Jacobus Tak
X
X x .
Anthonia van
Johanna Kroon Maria Faassen van 't Geloof Opstall
a. Anthony Tak Cornelisz. b. Anthony Tak Pz. bb. Servaas Tak c. Govert Tak
te Antwerpen XX X -j- ongehuwd
? PlETERNELLA bruijs Anna Catharina v. Herckhuijzen
a. Jacobus a. Anthony b. Pieter b. Pieter b. Anthony b. Jacob b. Abraham bb. Pieter bb. Cornelis bb. Pieter bb. Anthony bb. Jacobus
Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Roetert Tak Roetert Martinus Tak
\ ongehuwd \ ongehuwd -j- ongeh. -j- ongeh. \ ongeh. -j- ongeh. -j- ongeh. Tak \ ongeh. Tak Tak \ ongeh.
\ ongeh. X X
Dina Ant. L. A.
Vermere Dingemans
I \
A. Oödere B. Jongere
linie linie
in 3 staken (DumonTak)
1. Servaas I staak
2. Adriaan
3. Eli as



10
Generatie I. Het toeval wil dat de oudste tak, van wie de geslachtslijsten iets vermelden eene vrouw is. Haar vóórnaam was catelijne t') haar man heette cornelis van eekelen.
Bekend zijn ook de kinderen van dit echtpaar, uit welke familiën van eekelen, Spiering, Roëll, Pleijte, Kuijl, Beijdals en RlPPlNG zijn voortgekomen.
Deze van Eekelen's stierven in mannelijke lijn op 12 Augustus 1911 uit, door den dood van Mr. Albert Johan van Eekelen, advocaat te Middelburg.
Een jongere broeder van de stammoeder der van Eekelen's was Anthony Tak, de eigenlijke stamvader van het hier behandelde geslacht.
Hij moet omstreeks 1655 geboren zijn, leefde en overleed te Leur, waar hij houtkooper was en een lakenwinkel dreef.
Hij en de zijnen waren Protestant, doch woonden temidden eener overwegend Katholieke bevolking. Dit versterkt het vermoeden 2) dat zijn geslacht niet inheemsch was in Brabant, doch vanuit de Oostenrijksche Nederlanden om den geloove was uitgeweken (volgens Dr. J. C de Man, „De geneeskundige School te Middelburg", deel II blz. 22, uit Vlaanderen).
Hun geloof zijn de Tak'S op een enkele uitzondering na (gener. lila) immer trouw gebleven; het wonen temidden eener Roomsche bevolking gedurende ettelijke generatiën, wekte bij velen hunner eene anti-Roomsche gezindheid.
Anthony Tak huwde te Leur Dingena Nuijens, geboren aldaar in 1669, en op hare geboorteplaats overleden 26 Juli 1718, dochter van Hendrik Jacobus Nuijens en Heijltje van den Beemdt, uit welk huwelijk te Leur 5 kinderen werden geboren, ril.:
GeneratieH. i- ANTHONETTA Tak, geb , overl. 5 Maart 1776;
zij huwde te Dordrecht den francois van RlEL, bier¬
brouwer te Leur, geboren aldaar 11 Mei 1683, overleden 21 September 1768.
x) Ged. te Leur 14 April 1647, zie bijl. II, blz. 80. 2) V.g.1. de stam-legende der Doopsgez. Takken op blz. 74, waarin de Leursche familie verondersteld wordt van eene Zierikzeesche af te stammen.



ii
Generatie II. Hunne eenige dochter cornelia huwde jacobus de Vos, uit welke echtvereeniging familiën de Vos, van overklift, Gaberel, van Stuwen, Mijnlieff e. a.
2. Heijltje Tak, geb , overl. 16 Augustus 1760,
huwde te den AdrianüS Ouwens, landbouwer,
later 's Lands Collecteur, te IJsselmonde.
Uit hunne 4 kinderen stammen familiën OUWENS, LANS, Mijnlieff e.'a.
3. Cornelis Tak, geb overl., trouwde te
den Johanna Kroon, geb. Bergen op Zoom.
Hij was beurtschipper op 's Gravenhage en liet 2 kinderen na: Generatie lil. a. i. anthony Tak Cz., geb. Bergen op Zoom, overleden te Antwerpen. Hij volgt hieronder.
2. Adriana Tak, geb. Bergen op Zoom, geh. met AdRIAAN de gastelaar, uit welke verbintenis familiën AUGUSTIJN, den Beer Poortugael, Barendregt van Charlois, van Reekum en von Stein Callenfels sproten.
Anthony Tak Corn.z., hiervóór sub 1 genoemd, trok naar Antwerpen, werd daar een aanzienlijk koopman en huwde er eene ons onbekende vrouw.
Zijn neef anthony Tak pieterszoon (zie gener. III. b. blz. 13) schrijft in eene geslachtslijst over hem: „anthony „Tak Corn.z. is (zoo hij zegt) getrout, woont te Antwerpen, „heeft ook verschijde kinderen, maar off dezelve Echt zijn en „hij nog gereformeert is geen de minste zekerheijt van, altans „de kinderen zijn Rooms ...."
Hier gluurt de geloofshaat van den „gereformeerden" neef om den hoek.
De Roomsch geworden Anthony Corneliszoon liet als kinderen na:
Generatie iv. a. 1. jacobus Tak , ongetrouwd overleden te Antwerpen;
2. anthony Tak, verdronken te Leuven als student;
3. Johanna Maria Tak, overl. te Antwerpen 8 Februari 1838 als bruid.
Bij testamentaire beschikking bemaakte zij twee dagen vóór



12
Generatie IV. a. haar dood aan de familie van haar neef govert augustijn frs. 70.000 en aan de armbesturen te Bergen o. Z. en Steenbergen hare vaste goederen in Noord-Brabant. Tot erfgenaam benoemde zij zekeren van campen, handelaar in effecten te Antwerpen.
De Roomsche linie der familie stierf hiermede uit.
Vervolgen wij thans de kinderen van de stamouders Anthony Tak en Dingena Nuijens. Generatie II. 4. Pieter Tak, geb. Leur in ') 1698. Hij blijft de stamhouder der familie en volgt hieronder blz. 12/3.
5. Hendrik Jacobus Tak, geb. Leur in 1703, overl. aldaar 4 Juni 1782.
Hij was bierbrouwer te Leur, waar hij 4 Januari 1739 huwde met Anthonia van Opstall, geb. Rozendaal in 1712, overl. 19 September 1786.
Hunne 6 kinderen, allen geboren te Leur, zijn: Generatie iii. c 1. DlNGENA Tak, geb. 6 Nov. 1739, ongehuwd overleden aldaar 22 Juli 1806;
2. goverdina TAK, geb. 20 Juli 1741, jong overleden;
3. antonia Tak, geb. 12 Sept. 1742, ongehuwd overleden 7 Maart 1806;
4. goverdina Tak, geb. 27 Febr. 1744, jong overleden;
5. govert TAK, geb. 30 Aug. 1745, ongehuwd overleden 15 April 1823, bierbrouwer bij zijn vader;
6. Dl na Maria Tak, geb. 9 Juli 1747, overl 18 Octo-
ber 1821, huwde Jacobus Benjamin van Breda, geb. te Etten 11 Nov. 1750, burgemeester van Oudenbosch, uit welk huwelijk familiën van Breda, van Breda Beausar, Schultze, van Aalst en de Bas.
De linie Hendrik Jacobus Tak stierf derhalve in mannelijke lijn uit met zijn zoon govert.
I Generatie II. Keeren wij thans weer terug tot Pieter Tak, hiervóór sub 4 genoemd, de eigenlijke voortzetter van zijn geslacht.
Evenals zijn jongere broeder hendrik jacobus Tak en zijn
*) Gedoopt 23 September 1696, zie blz. 80.



13
Generatie II. zwager francois van RlEL was hij bierbrouwer van beroep.
Hij vestigde zich in het nabij Leur gelegen dorp Hoeven, waar hij 12 Juni 1753 overleed en in de kerk werd begraven.
In 1720 huwde hij Maria (ook Maaijken) Faassen van 't Geloof, geb. op het gehucht „het Slagveld" onder Etten 28 Januari 1701, overl. te Aardenburg 27 Februari 1760, dochter van SERVAAS GOVERTSE VAN 'T GELOOF en NEELTJE ANTHONETTA BERK.
Uit hun huwelijk werden te Hoeven 6 kinderen geboren en ook aldaar gedoopt, namelijk:
Generatie iii. b. I. ANTHONY TAK PlETERSZ., gedoopt IO Augustus 1721 (getuigen: zijne grootouders ANTHONY TAK en DlNGENA NUIJENS), overl. te Aardenburg 6 Maart 1776 en aldaar in de kerk begraven.
De familie Tak is hem dank verschuldigd voor het aanleggen eener geslachtslijst, later door den jongsten zoon (ANTHONY MARTINUS) van zijn broeder SERVAAS (gen. III. b. sub 3) overgeschreven en vervolgd.
Uit deze documenten, met groote nauwkeurigheid bijgehouden en van korte kantteekeningen voorzien, is veel, van wat hier over de eerste generatiën is vastgelegd, geput.
Anthony Tak vestigde zich bij zijn huwelijk te Aardenburg, waar hij bierbrouwer en wijnkooper was.
Den 20 Juni 1753 trouwde hij te Tholen PlETERNELLA BRUIJS (ondertrouw gedaan te St. Annaland 28 Mei 1753), geb. Tholen 20 November 1726, overl. 1 Januari 1795, dochter van PlETER BRUIJS en CORNELIA STRIJDT.
Uit dit huwelijk werden te Aardenburg 7 kinderen geboren, van welke 5 zoons, die echter alle ongetrouwd overleden, zoodat ook deze staak in mannelijke lijn uitstierf.
Hunne kinderen waren: Generatie IV. b. i. PlETER TAK, geb. 13 Maart 1754, overleden Aardenburg 30 Mei 1754;
2. Maria Cornelia Tak, geb. 15 September 1755, overl. te Middelburg 26 December 1830, gehuwd geweest met PlETER van der Velden, overl. aldaar 9 Maart 1808.



Generatie IV. b. Uit dit huwelijk drie kinderen, van welke familiën van der Velden en Jekellng stammen.
3. PlETER Tak, geb. 17 October 1757, makelaar in effecten te Aardenburg, en aldaar ongehuwd overleden den
4. CoRNELlA Maria Tak, geb. 27 December 1760, overl. Aardenburg 7 Juni 1761.
5. Anthony Tak. geb. 10 Maart 1762, ongehuwd overleden te Aardenburg 12 Augustus 1788.
6. Jacob Tak, geb. 8 Augustus 1763, overleden te Aardenburg 3 September 1763.
7. Abraham Tak; geb. 15 September 1767, overleden te Aardenburg 2 November 1767.
Vervolgen wij thans weer de kinderen van Pieter Tak en Maria Faassen van 't Geloof, (gener. III. b. blz. 12/3): Generatie III. b. 2. DlNGENA TAK, geb. 16 November 1724 (ged. 19 Nov.
d. a. v.), overl. te Oudenbosch 10 Augustus 1757, huwde
1751 cornelis back, geb. te Oudenbosch, uit welk huwelijk twee kinderen, van wie eene familie Back stamt.
3. Servaas Tak, die het geslacht voortzet, volgt hieronder gener. III. bb.
4. Cornelia Tak, ged. 11 Maart 1730, overl. te Middelburg 15 Juni 1802, huwde 26 Juni 1769 Martinus Bruijn hogerzeijl, geb. aan boord van een walvischvaarder in 1728, overl. te Middelburg 1 Februari 1790, koopvaardij-kapitein op de kust van Guinea en op West-Indië.
Uit dit huwelijk een meisje dat ongedoopt overleed.
Volgens eene acte van transport van 12 September 1780 kocht hij „publicq en met den stokke" het huis „Hoopt op Rust", gelegen te Middelburg in den Karelsgang onder gem. Stads Ambagten.
5. maria Tak, geb. 20 December 1732, ged. 1 Jan. 1733, ongehuwd overleden te Hoeven 16 Februari 1806, waar zij huishoudster was bij Ds. Pijzel.
6. Heijltje Tak, geb. 14 Oct. (ged. 23 October) 1735,



15
Generatie III. b. overleden te Middelburg 10 April 1784, huwde 19 Mei 1760 Cornelis Visser, geb. te Goes.
Uit dit huwelijk eene dochter, van wie familiën flippo en de Jonge stammen.
Generatie lil. bb. Servaas Tak, hierboven sub 3 genoemd, stamhouder van zijn geslacht, wérd te Hoeven geboren en, evenals zijne broeders en zusters, aldaar Protestantsch gedoopt, achtereenvolgens op 10 en 16 Nov. 1727 (doopgetuigen jacobus van den broeck en janneken Faassen van 't Geloof), overl. Middelburg 29 Maart 1807.
Hij verwisselde de vaderlijke brouwersriek voor ganzepen en plak en werd schoolmeester.
Hoe en waar hij zich voor dit ambt bekwaamde, is mij niet gebleken.
Alleen vinden wij in de resolutie van den Raad van State van 13 Maart 1759 vermeld, dat een verzoekschrift is ingekomen van Servaas Tak, om begunstigd te worden met de door. het overlijden van Joh. Rombouts opengevallen schoolmeestersplaats „te St. Baafs onder Eede", aan welk ambt tevens het voorzangers-, kosters- en klokluidersschap verbonden was. De Raad besloot, requestrant ten overstaan van een paar gecomteerden uit zijn midden te doen examineeren door den predikant van Staveren, ten einde zich omtrent zijne bekwaamheden te doen voorlichten.
Men mag derhalve aannemen, dat het onderzoek en de benoeming een ernstig karakter droegen, en het ambt niet lichtvaardig aan een gunsteling werd vergeven, zooals in den ouden tijd maar al te veel geschiedde.
De candidaat werd voldoende bekwaam bevonden en bij 's Raads resolutie van 19 Maart 1759, „gelezen de attestatie van Ds. van Staveren", werd besloten, „hem (Tak) tot het verzochte ambt te benoemen". Was hij, tengevolge hiervan, te Eede reeds een man van eenig aanzien geworden, dit werd nog ten zeerste versterkt door zijne benoeming tot „Hoofdman" aldaar, alsmede tot „Schepen in 't Collegie van Middelburg (Vlaanderen)."



i6
Generatie Hl. bb. Tot recht begrip van een en ander stippen wij hieraan, dat het opzicht over de bijzondere kerspels en over de daarin gelegen dorpen in Westelijk Staats-Vlaanderen was toevertrouwd aan zoogenaamde „Hoofdmannen" die door „Het College 's Lands van den Vrije te Sluis" werden aangesteld.
Deze Hoofdmannen voerden in hun kerspels en dorpen de burgerlijke regeering en droegen met name zorg voor de handhaving van orde en rust; zij hoorden de klachten aan, welke door de ingezetenen vóór hen werden gebracht, en legden, zoo mogelijk, de onderlinge geschillen van deze laatsten bij.
De gerechtsdienaars of „Schutters" stonden hun daarbij ten dienste.
Zelfs oefenden de Hoofdmannen nog een soort lijfstraffelijke rechtspraak uit.
Lastige dronkaards, dienstboden die tegen hun meesters of meesteressen opstonden en dergelijke overtreders der goede orde deden zij in den zoogenaamden „blok" sluiten.
Deze „blok" was een hoogst ongeriefelijke zitplaats, waarbij de beenen der delinquenten door gaten in een plank werden gestoken en daaraan bevestigd; de schuldigen werden aldus ten aanschouwe hunner mede-ingezetenen voor korteren of langeren tijd ten toon gesteld.
De Hoofdman beschikte derhalve in zijne omgeving over geen geringe mate van macht, en vereenigde in zijn persoon verschillende bevoegdheden van een burgemeester, een vrederechter, en een schout.
Ook de waardigheid van „Schepen in het Collegie van Middelburg" (Vlaanderen) vereischt eenige toelichting.
Immers schijnt het zonderling, dat een inwoner en magistraat van de Republiek der Vereenigde Nederlanden een ambt kon bekleeden in een vreemd land, de Oostenrijksche Nederlanden.
Het Graafschap (niet de stad) Middelburg lag namelijk ten deele op Oostenrijkschen, ten deele op Staatschen bodem en omvatte op laatstgenoemd gebied een deel van St. Kruis, Hulle en Eede.



17
GeneratieIII.bb. De regeering van dit Graafschap bestond uit een baljuw, een burgemeester, acht schepenen en een secretaris, allen door den Graaf benoemd.
Zes schepenen waren van den Roomschen godsdienst en twee van den Hervormden, welke laatsten dat deel van het Graafschap vertegenwoordigden, hetwelk op Nederlandsch gebied lag.
Van de vonnissen door dit College in burgerlijke gedingen gewezen, viel appèl op het College van den Vrije te Brugge of wel van den Vrije te Sluis, al naar gelang de zaak op Oostenrijksch of Nederlandsch gebied aanhangig was.
Wij zien uit dit alles dat ook de magistratuur servaas Tak niet vreemd was, en als wij dan nog in aanmerking nemen, dat hij naast de uitoefening zijner verschillende ambten handel dreef (waarin is mij onbekend), dan zal moeten worden erkend,
idat hij een man van veelzijdigen arbeid was, in zijn omgeving daarenboven een persoon van grooten invloed. Hij huwde te Eede 27 Mei 1760 Anna Catharina van Herckhuijzen, geb. te Steenbergen 16 Februari 1735, overl. te Aardenburg 4 Juni 1804 .(in de kerk aldaar begraven in het graf der familie de hasert), dochter van roetert van herckhuijzen, provoost te Steenbergen, en Apollonia de Hasert (van Aardenburg). Uit hun huwelijk werden te Eede zeven kinderen geboren, te weten:
GeneratieIV.bb. i. PlETER ROETERT Tak, geboren 21 Juli 1761, overleden 28 Maart 1766.
2. cornelis Tak, geboren 12 Augustus 1763, overleden 30 October 1763.
3. apollonia TAK, geboren 1 Maart 1765, overleden 30 Maart 1766.
4. Maria Tak, geb. 18 Maart 1766, „op een Dingsdag morgen om 7 uuren", overl. te Zierikzee 7 Januari 1844.
Zij huwde te Aardenburg 1 Augustus 1803 Ds. frederik van ruijven, geb. Arnhem 16 Mei 1761, overleden te Hoofdplaat 15 Februari 1823, predikant te St. Kruis, West-Souburg



i8
GeneratieIV. bb. en Hoofdplaat, zoon van antonie van RuiJVEN en Jenneke Crisman.
Uit dit huwelijk werden twee kinderen geboren, een zoon, die jong overleed, en een dochter van wie eene (thans uitgestorven) tak der familie CALAND stamt.
5- Pieter Roetert Tak, geb. 6 Februari 1768 „Opeen Saturdagmorgen om 3 uur" (Doopget. ANTHONY Tak, peter).
Hij volgt onder afdeeling A, gen. IV. bb., en is de stamvader der oudere linie (blz. 20).
6. Anthony Martinus Tak, geb. 19 Juni 1770 „Op een Dingsdagavond om 10 uuren".
Hij volgt onder afdeeling B, gen. IV. bb., en is stamvader de jongere linie, thans Dumon Tak (blz. 57).
7. Jacobus Tak, geb Sept. 1773, overl. 17 Augustus 1775.
Wij zullen nu eerst de oudste linie der familie, stammend van Pieter Roetert, het vijfde kind van Servaas Tak, geheel behandelen, tot in de jongste generatiën, en daarna op dezelfde wijze de jongere linie, stammend van Anthony Martinus.



OVERZICHT VAN DE MANNELIJKE LEDEN VAN DE FAMILIE IN DE OUDERE LINIE
(PIETER ROETERT).
Gen. VIII. Gen. VII. Gen. VI. Gen. V. Gen. IV. Gen. III.
Servaas Tak
huwt
Anna Catharina v. Herckhuijzen
Pieter Roetert Tak Anthony Martinus Tak
huwt huwt Dina Antoinetta Verme(i)re Leintje Adriana Dingemans
l
Jongere linie,
17 kinderen, waarvan 10 zoons later Dumon Tak
Servaas Tak Elias Tak Ds. Adriaan Tak Elias Elias Jacobus Jac. Anth. Elias Tak Pieter Pieter Aarnout
f ongeh. X Tak Tak Tak Tak X Tak Tak Tak
E. Tak (D.G.) J. M. Pous f ongeh. T ongeh. f ongeh. f ongeh. J. C. Fak Brouwer j- ongeh. f ongeh. -j- ongeh.
Mr. Pieter Roetert Tak Ez. Jac. Anth. Roetert Tak Pieter Roetert Tak Sz. Mr. J. P. R. Tak v. Poortvliet x X
x M. H. v. Uije C. J. Velsen
S. C. Was C. L. van Oordt Geene kinderen
Servaas Tak Jan Tak I , Elise Joh. Chr. Tak
^ Mr. Adr. Tak v. Poortvliet v
ongeh. x <">
M. W. v. P. C. Labrijn
_ _ M. Francken
Vollenhoven .
Geene kinderen
Eveline Victoria Tak v. Poortvliet .



AFDEELING A.
OUDERE LINIE (PIETER ROETERT).
I GeneratieIV.bb. Pieter Roetert Tak, zooals we hiervoor zagen, op 6 Februari 1768 te Eede geboren, verdient onze bijzondere belangstelling, omdat hij zijn geslacht krachtig omhoog heeft gestuwd op den maatschappelijken ladder — hij heeft het tot rijkdom en aanzien gebracht.
Van zijn eerste jeugd weten wij weinig stelligs.
Dat zijn vader hem en zijn jongeren broeder Anthony Martinus een zorgvuldige opvoeding en degelijk onderwijs zal hebben gegeven, moet van zulk een ontwikkeld man worden aangenomen.
Vol jens Nagtglas J) zou PlETER ROETERT reeds vroeg door scherpzinnigheid en een helder oordeel hebben uitgemunt, en op twintigjarigen leeftijd naar Zeeland's hoofdstad zijn getrokken, om zich daar in den handel te bekwamen.
Aanvankelijk zou hij er met zijn jongeren broeder samen een zaak in Vlaamsch linnen, garen en band hebben gedreven. In een door dien broeder (Anthony Martinus) eigenhandig geschreven geslachtslijst der familie, in welke hij een beschrijving geeft van zijn eigen loopbaan, wordt evenwel met geen woord van dezen handel gerept.
Het is mij niet bekend, op welke gegevens deze mededeelingen van den kenner bij uitnemendheid van Zeeland's familiegeschiedenis steunen.
Het eerste, dat ik omtrent PlETER ROETERT gevonden heb, is zijn bewijs van Poorterschap van 4 Juli 1793, waarin Burgemeesteren en Schepenen der Stad Middelburg verklaren, dat
') Nagtglas, deel ii blz. 739.



PIETER ROETERT TAK. (1768-1857)






21
Generatie iv.w. „de Perzoon van PlETER ROETERT TAK, geboortig van d'Eede in Staats Vlaanderen" na het doen van den gebruikelijken eed tot „Burger en Poorter dezer Stad" werd aangenomen. Hij was toen dus 25 jaar oud.
Een halfjaar later, op den ien Januari 1794, wordt hij deelgenoot in de zaak van P. DE LlGNY, die in de Langeviele te Middelburg een bloeienden handel (grossierderij en gesloten winkel) in laken en linnen dreef.
De oudste vennoot zond naar aanleiding hiervan eene gedrukte circulaire aan zijne afnemers van den volgenden inhoud :
„Hebbe d'eer UEd. hiermede te berichten, dat P. R. Tak bij „mij in mijne Negotie is toegetreden. De Affaires bevoorens „onder mijn Naam gedaan, zullen van nu voortaan onder de „firma van de Ligny & Comp. continuéeren, gelijk als ook alle „nog openstaande Rekeningen onder deeze firma zullen worden „geliquideerd. Ben UEd. zeer verpligt voor het vertrouwen en „de vriendschap waarmede UEd. mij hebben vereerd, en vertrouwe, daarmede wel zullen gelieven te continuéeren.
„Verzoeke van onderstaande Handteekeningen nota te nemen, „en te gelooven dat ik onder toewensing der keuze van 's Hemels „zegeningen in dit Nieuwbegonnen Jaar, de eer hebbe van met „achting te zijn
UEd. Dw. Dienaar P. de Ligny.
„P. de Ligny
„zal onderteekenen (volgt handteekening). „P. R. Tak
„zal onderteekenen (volgt handteekening)."
Hiermede werd de grondslag gelegd voor het groote fortuin dat Pieter Roetert voor zich en zijne nazaten zou bijeengaren.
TAK bleek koopman in hart en nieren, met een scherpen blik op zaken, in het bezit van wat men „flair" noemt.
Onvermoeid arbeidde hij; om vier uur in den morgen kon men hem aan zijn lessenaar vinden en 's avonds laat vond men



22
GeneratielV. er hem nog — tenminste wanneer hij niet voor zaken op reis. was in binnen- of buitenland.
Ook zijne vrouw, de sterke DlNA antoinetta, gaf hare krachten aan „de zaak", door het bijhouden der boeken, en later eveneens de zoons servaas, Pieter en elias.
Waar zóó gearbeid werd, kon het succes niet uitblijven; gestadig groeide het vaderlijke vermogen.
Toch had, in den moeilijken Franschen tijd ook Tak zijn tegenspoed gekend. Volgens zijn eigen zeggen tegen een zijner kleinzoons waren er oogenblikken geweest dat hij geen tien gulden in huis had: „Jongentje, jongentje, de menschen hadden eens moeten weten dat PlETER ROETERT toen onder nul is geweest, dan hadden ze hem zeker zooveel crediet niet gegeven!"
Neen, de menschen wisten niet beter of Tak was, zelfs in zijn slechtste jaren, een gegoed en solied man en de achterdochtige Fransche douaniers, die zijne balen kwamen doorsnuffelen, speurend naar Engelsche goederen, dachten daarenboven dat hij wars was van smokkelarij.
Doch de kleine, pokdalige man, nooit zonder zijn onmisbaar pijpje, zag de Fransche „broeders" niet zonder hartkloppingen binnenkomen; want achter het huis lag een groot magazijn, tot den nok gevuld met Engelsch laken en andere contrabande .. .
Wanneer dan de „broeders" eindelijk verdwenen, de voordeur uit, de Langeviele in, ten einde elders hunne visitatiën te vervolgen, ademde PlETER ROETERT weer ruimer.
In zijne slimme, grijsblauwe spleet-oogjes glunderde het even en hij zag zijn vrouw eens aan.... beiden wisten wel, wat daar juist aan hen voorbijgegaan wasl
Napoleon I kon Continentaal-stelsels uitdenken — PlETER Roetert, van ander economisch inzicht, paste zijn privaat vrijhandels-stelsel toe en voer daar wel bij.
Zijne immer aangroeiend handelsrelatiën dwongen hem, veel op reis te gaan, zoodat hij in het bijzonder de kaart van Zeeland terdege leerde kennen.
Het kon niet anders of hij zag alom weinig voorspoed,



23
Generatie iv. daarentegen des te meer achteruitgang en verarming, óók bij vele vroeger welgestelden.
De landprijzen waren schrikbarend gedaald, landerijen en hofsteden veelal met schuld bezwaard, handel en nering kwijnden.
Wat lag nu meer voor de hand dan dat Tak, wanneer er een winstje als om belegging smeekte, niet ongenegen was, verarmde grondeigenaars tegen baar geld van hunne sterk in waarde gedaalde bezittingen af te helpen? Natuurlijk tegen den prijs van die dagen.
Toen in 1813/4 ('n Zeeland het laatst) het Fransche bewind werd afgeschud en Oranje ingehaald, braken betere tijden aan.
Het Continentaalstelsel had afgedaan (en daarmede het stelselTak); handel en scheepvaart, nijverheid en landbouw herleefden, welvaart groeide weer in het voormalige „Departement der Scheldemonden."
En de landprijzen stegen, stegen en de pachten naar verhouding en de slimme Tak, die zoo menigen Zeeuw in den Franschen tijd van zijn onroerende goederen had afgeholpen (zaken zijn nu eenmaal zaken), werd met den dag rijker en ten slotte de grootste grondeigenaar van Zeeland.
Ik zeide u dat hij „flair" had
Hebben voorspoedige menschen in gewone tijden hunne benijders, iemand als tak, die goed de teekenen van zijn bewogen tijd had verstaan, ondervond als vanzelf geen vriendelijk oordeel van de verarmde familiën, welke hem in hunne zwaarste jaren hun land hadden afgestaan
Intusschen ging hij rustig zijns weegs, in den handel oververdiende kapitalen op oud-Zeeuwsche wijze in landerijen beleggend, de bedijking van nieuwe polders steunend.
Onder de door hem verworven goederen noemen wij met name de ambachtsheerlijkheid Poortvliet, in 1839 van de familie de Jonge te Tholen gekocht.
Een beknopt overzicht der geschiedenis van deze heerlijkheid is te vinden in „Zelandia Illustrata" deel II, ie aflevering.
Zij omvatte de polders Poortvliet en Malland, Baarsdijk,



24
GeneratieIV. <w. Priestermeet, Bartelmeet, Smaalzij, Hollare en van Haaften en werd reeds in 1290 vermeld.
Oorspronkelijk eene bezitting der graven van Zeeland, kwam Poortvliet door verkoop en erfopvolging successievelijk in de geslachten Laurin, van Borssele, van Blois, de Bils en de Jonge van Ellemeet.'
Dit laatste verkocht in 1766 de heerlijkheid voor ƒ 28.000 aan leden der familiën Gaaswijk en de Jonge te Tholen, die haar aanzien aanmerkelijk verhoogden door het weder-aankoopen van vele der vervreemde rechten.
In weerwil van zijn groeienden rijkdom bleef Tak de eenvoudige, degelijke man van weleer; onverschillig voor zijn uiterlijk en voor 's werelds pronk en praal.
Zijne eerzucht kende slechts ééne richting: zaken doen, geld verdienen. In deze materiëele dingen ging hij op — voor wetenschap en kunst ontbrak hem de tijd!
Zijn gezin had weinig aan hem, dreef op de moeder. Ja, men zegt dat toen aan Tak de geboorte van een zijner jongste kinderen werd aangekondigd, hij lakoniek antwoordde, wel eens te komen kijken, „zoodra hij tijd had."
In den mensch Tak geraakte in den loop der jaren iets zoek.
Toch was hij een vriendelijk, gelijkmatig gehumeurd man, die zich door zijn snel aangroeiend gezin niet uit de goede stemming liet brengen, daarbij mild voor hulpbehoevenden.
Den ioen Mei 1800, dus op 32-jarigen leeftijd, trad hij te Sluis in het huwelijk met Dina Antoinetta Verme(i)re, geb. Aardenburg 22 April 1779, overl. Middelburg 10 Juli 1832, dochter van Adriaan Verme(i)re en Maria Boidin.
Hare vier kwartieren luidden: Verme(i)re, zonneville, Boidin, Sénéchal.
De familie vermere was een oud Aardenburgsch regeeringsgeslacht, daarbij vermogend, zoodat niet behoeft te worden betwijfeld of ook Dina Antoinetta bracht haren echtgenoot fortuin aaa.
I



25
GeneratieIV.bb. verme(l)re zegelde (afdruk-schepenzegel elias vermere, 1786): in zilver een paalsgewijs geplaatste brouwersriek, de steel naar boven, en een verkort St. Andrieskruis over den steel; kleuren niet aangegeven.
Het huwelijk werd met zeventien kinderen „gezegend", wel wat overvloedig volgens tegenwoordige opvattingen.
De vlug op elkaar volgende geboorten verzwakten de oorspronkelijk krachtige vrouw dermate, dat ten slotte eene generatie in het leven werd geroepen, aan welke de noodige levenskracht ontbrak. Zij zelve bezweek op 53-jarigen leeftijd aan uitputting, na hare laatste levensjaren grootendeels te bed te hebben doorgebracht.
Slechts vijf jongens en vier meisjes bereikten den volwassen leeftijd.
Van de zoons stierven er nog twee ongehuwd in de lente van het leven, zoodat de familie in mannelijke lijn slechts werd voortgezet door drie zoons: Servaas, Adriaan en Elias, ieder een staak vormend.
Thans volgen de namen der 17 kinderen, allen te Middelburg geboren:
Generatie V. i. Servaas Tak, geb. 16 Februari 1801, overl. Middelburg
11 Februari 1883.
Hij volgt hieronder, gener. V, staak A (blz. 30).
2. Maria Sara Tak, geb. 17 September 1802, ongehuwd overl. Middelburg 14 September 1897.
Deze sympathieke persoonlijkheid, de „Tante Marie" van ettelijke volgende geslachten, wel eens „de Abdis der familie" genoemd, is reeds door het bereiken van een hoogen leeftijd (95 jaar) eene belangwekkende familie-figuur geworden. ■
Zij maakte zoowel den „Franschen tijd" als de „fin de-siècle"periode der I9e eeuw door, zag haar geslacht groeien en groot worden en zes generatiën ervan gaan en komen.
Zoo werd zij, óók door het blijven bewonen van het grpote, ouderlijke huis in de Langeviele, als het ware een levende



26
Generatie V. schakel tusschen de elkaar opvolgende geslachtsrijen, de incarnatie van het familieverband.
Bij hare begrafenis troffen loten der in een eeuw uiteengegroeide takken van den ouden stam elkaar.
Bekend was hare fraaie en uitgebreide verzameling oud porcelein, welke zij tot het laatst bleef aanvullen en in haar geheel legateerde aan hare jongste zuster, DlNA frederika Tak (wed. Francois Ermerins, hierachter sub 14).
3. ELIAS Tak, geb. 30 September 1803, overl. te Middelburg 16 October 1803.
4. Adriaan Tak, geb. 20 April 1805, overl. 's Gravenhage 26 November 1873, later Ds. Tak van Poortvliet.
Hij volgt hieronder, gener. V, staak B (blz. 37).
5. ELIAS Tak, geb. 17 Juli 1806, overl. Middelburg 15 November 1806. n
6. Anna Catharina Tak, geb. 21 Augustns 1807, ongehuwd overleden Middelburg 30 Augustus 1868 aan eene leverziekte, tengevolge van een val van den trap naar het strand te Domburg. \1
7. Jacobus Tak, geb. 26 Januari 1809, overl. te Middelburg
21 Februari 1809.
8. Jacobus Anthony Tak, geb. 12 September 1810, ongehuwd overleden te Leiden 22 Maart 1836.
Hij studeerde te Leiden in de medicijnen, en was verloofd met eene dochter van Prof. P. Hofman Peerlkamp.
Hij leed aan zware hoofdpijnen en stierf op den dag vóór het publiek worden zijner verloving, naar men wil, aan het gebruik van een ie grooten dosis pijnstillend medicijn.
Zijn naam komt voor (1829) in de ledenlijst van het Zeeuwsche studenten gezelschap „Non sordent in undis", samengesteld door Mr. J. H. Bijbau.
9. EHas Tak, geb. 24 Februari 1812, overl. te Middelburg
22 Maart 1846. Hij volgt hieronder, generatie V, staak C (blz. 47/9).
10. SUSANNA TAK, geb. 13 Mei 1813, overl. te Middelburg
20 Januari 1073. Zij huwde aldaar 13 JNovember 1035 JAN 1AK, handelaar in graan en olie, geboren Middelburg 1 April 1812,



NED. HERVORMDE FAMILIE.
DOOPSGEZINDE FAMILIE.
De staak Tak van Poortvliet en de jongere linie der familie, thans Dumon Tak, stammen derhalve niet af van het Doopsgezinde geslacht Tak, welker stamreeks is opgenomen onder bijlage I.



28
Generatie V. overleden aldaar 23 December 1880, zoon van jan Tak, ijzerhandelaar en lid van den municipalen raad, en Petronella Tak.
Wij zien hier de vermaagschapping van twee gelijknamige Zeeuwsche familiën . Tak, evenwel van geheel verschillenden stam.
Ter onderscheiding van de in dit werk behandelde, noemen wij de familie van Jan Tak voortaan: de Doopsgezinde familie.
Hieronder zal blijken, dat Susanna's broeders, Servaas en Elias, eveneens afstammelingen der Doopsgezinde familie huwden, zoodat drie.liniën (één vrouwelijke en twee mannelijke) der Ned. Herv. familie tevens van de Doopsgezinde afstammen.
Ter verduidelijking van deze drievoudige vermaagschapping der twee familiën TAK wordt hiernevens een schematisch overzicht der verbintenissen gegeven en als bijlage een beknopte stamreeks van de Doopsgezinde familie (blz. 76/7).
Tak (Doopsgez.) zegelt: in goud een schuinslinks geplaatste gebladerde lauwertak; óók in zilver een staande, zwarte, dorre tak [de Maret Tak).
Uit het huwelijk van Susanna Tak en Jan Tak werden 6 kinderen geboren, van welke geen mannelijke meer in leven zijn. Hunne dochter Dina Anthoinetta Tak (Doopsg.), geb. Middelburg 15 April 1841, overleden Zutphen 27 Sept. 1877, huwde Ds. Bartholomeus Cuperus, Doopsg. predikant, daarna redacteur der Zutphensche Courant, lid van den gemeenteraad te Zutphen en der Staten van Gelderland (v.g.1. blz. 76/7).
Nog in leven is eene jongere dochter, Elisabeth Tak, geb. Middelburg 28 Nov. 1845, weduwe PlETER Cardinaal.
Uit het huwelijk cuperus—tak werden geboren:
Dr. NlCOLAAS JOHANNES cuperus, officier van gezondheid en oogarts, gehuwd met Johanna Stolk; Susanna Cuperus, gehuwd met raymond Dufour, kolonel der infanterie, en Bregitta Cuperus.
11. Pieter Tak, geboren 20 December 1814, overleden te Middelburg 8 Mei 1816.



2Q
Generatie V. 12. Dina Tak, geboren 22 April 1816, overleden te Middelburg 22 Mei 1816.
13. Pieter Tak, geboren 12 Mei 1817, ongehuwd overleden te Middelburg 26 October 1844.
Hij was met zijne oudere broeders sérvaas en Elias werkzaam in de handelszaak zijns vaders, en stierf jong aan tuberculose.
14. Dina Frederika Tak, geboren 24 Januari 1819, overleden te Middelburg 3 Augustus 1899, huwde aldaar 11 November 1850 Francois Ermerins, geboren te Goes 30 Januari 1823, overleden te Middelburg 13 Augustus 1889, zoon van Mr. Jan Gerrit Ermerins, officier van justitie te Zierikzee en Jonkvrouwe ADRIANA WlLHELMINA VAN ClTTERS.
Francois Ermerins was ontvanger der directe belastingen enz., achtereenvolgens te Kloosterburen, 's Heerenhoek, Borsselen en Heinkenszand, daarna wethouder van Middelburg.
Zijne acht kwartieren luiden:
Ermerins zegelt: in zilver een opvliegende, roodgetongde, zwarte arend, boven een vijftoppigen berg, die uit het water oprijst, alles in natuurlijke kleur.
Uit het huwelijk van DlNA frederika Tak en francois ermerins werden 3 kinderen geboren, van welke de eenige, nog levende dochter ADRIANA WlLHELMINA ERMERINS, geboren Heinkenszand 14 Augustus 1856, te Middelburg den 16 December 1881 huwde met PlETER KEG Czn., oud-directeur der posterijen en telegrafie aldaar.
Uit hun huwelijk familiën Keg en evers.
15. apolonia Tak. geboren 28 October 1820, overleden Middelburg 5 December 1820.
') Stam- en Wapenboek, Ned. Patriciaat — 1911, Nagtglas, deel i, blz. 185/90.
*) Ermerins. Marinissen.
ten hage. exrik.
van ClTTERS. van DlSHOECK.
van hogendorp. de Groot.



30
Generatie V. 16. apolonia antoinetta Tak, geboren 4 Februari 1822, overleden Middelburg 24 November 1822.
17. aarnout Tak, geboren 13 April 1825, overleden Middelburg 3 Mei 1825.
Keeren wij thans terug tot de drie zoons van Pieter Roetert Tak en Dina Antoinetta Verme(i)re: Servaas (zie sub 1), Adriaan (zie sub 4) en elias (zie sub 9), die elk stichter van een tak der familie werden.
Wij zullen deze drie takken achtereenvolgens tot in hunne jongste vertegenwoordigers uitwerken.
STAAK A (SERVAAS).
Generatie V. a. Servaas Tak, geb. Middelburg 16 Febr. 1801, overl. aldaar 11 Febr. 1883, bracht zijne jeugd- en jongelingsjaren te Middelburg door. Uit dezen tijd zijn geen bijzonderheden bewaard gebleven. Reeds vroeg kwam hij als oudste zoon in de bloeiende handelszaak zijns vaders, evenals later zijn jongere broeder Pieter (zie hiervóór generatie V, sub 13) en nog later Elias (generatie V, sub 9).
Intusschen wijdde servaas zich niet uitsluitend aan den handel, doch beoefende tevens zelfstandig het landbouwbedrijf; eigenlijk was hij meer oeconoom dan koopman.
Evenals zijn vader stak hij gaarne kapitaal in de bedijking van nieuwe polders. Zoo legde hij den „Spieringpolder" in NoordBeveland droog, „beboerde" dezen zelf gedurende twintig jaren, om hem daarna tegen goeden prijs aan eenige Gentsche heeren te verkoopen.
Merkwaardig is het, dat zijn jongste kleinzoon, Jan roeland tak, in 1907 dezen zelfden polder, doch voor een beduidend lagere som, weer inkocht (gener. VII. a. sub 4).
Zoowel in zijn uiterlijk, als in zijn levensopvatting bleef Servaas hoogst eenvoudig, schoon hij zeer vermogend was.



1
31
Generatie V. a. Zoon van zijn vader, was hij zakenman met hart en ziel.
Van hem is als anecdote bekend, dat hij tijdens zijne exploitatie van den Spieringpolder (met behulp van een „kastelein") van uit Middelburg zelf de werkzaamheden op dit uitgestrekte domein regelde. Met een sterken verrekijker gewapend, controleerde hij van af den „langen Jan" of zijne bevelen stipt werden uitgevoerd. Geruimen tijd was het den kastelein een raadsel, hoe „mijnheer" steeds zoo nauwkeurig van den gang der werkzaamheden op
de hoogte was
In de dertiger jaren had hij als officier der schutterij met eenige andere Middelburgsche jongelui in Staats-Vlaanderen den strijd tegen België mede gemaakt, hetgeen hem gerechtigd maakte tot het dragen van het Metalen Kruis.
Op bijna 36-jarigen leeftijd huwde Servaas, die intusschen niet als een monnik geleefd had, te Middelburg 3 December 1836, de frissche jeugdige Elisabeth Tak, geboren aldaar 12 October 1816, en op haar geboorteplaats overleden 21 September 1853. Zij was de dochter van Anthoni Tak en Petronella Hisser (wier moeder weer een Tak was), zoodat zij van vaders
Ien moeders zijde een afstammelinge was van de Doopsgezinde familie Tak (zie blz. 76/7). Wij vinden hier de tweede vermaagschapping der twee gelijknamige familiën, en meenen te kunnen volstaan met eene verwijzing naar het schematisch overzicht op bladzijde 27 en naar de stamreeks onder bijlage I.
Uit het huwelijk van Servaas Tak en Elisabeth Tak werden de volgende kinderen geboren: leneratie VI.a. i. Dina Antoinetta Tak, geb. Middelburg 4 Februari 1838.
Zij huwde aldaar 9 Mei 1860 Jacobus de Kanter, makelaar, geb. Brielle 29 Juni 1834, overl. Middelburg 17 Januari 1887, zoon van Ds. Hubert Philippus de Kanter en Joanna Alida van Andel.
Zijne vier kwartieren luiden:
de Kanter. van Andel.
de Laat. Kluit.



32
Generatie VI. a. ') Het geslacht de Kanter is een oude Zeeuwsche familie, herkomstig uit Vlaanderen en stammend van philippus de cantor, die 3 Febr. 1588 poorter van Zierikzee werd. Zij leverde aan Zeeland vele uitnemende geleerden en technici.
De Kanter zegelt: in zwart een keper, vergezeld van een breedarmig kruisje, rechts boven, van een liggende wassende maan, links boven, en van een Sint-Jacobsschelp onder den keper, alles van goud.
Het echtpaar de Kanter—:tak bewoonde des zomers de te Domburg gestichte „villa Anna" (hoek West- en Zuidstraat).
Uit hun huwelijk werden te Middelburg 6 kinderen geboren, van welke 5 zeer jong of in den bloei van het leven stierven. ■ De oudste dochter joanna alida, geb, 22 Febrnari 1861, gehuwd te Middelburg 24 Juli 1890 met Willem Nicolaas Frederik Sibmacher Zijnen, oud muziekredacteur van het „Handelsblad", woont thans met hare moeder te Doorn.
Uit het huwelijk van eene jongere dochter jacoba johanna Maria de Kanter met Johan Frederik van Essen sproot eene familie van Essen.
2. petronella Tak, geb. Middelburg 27 Mei 1840, overl. aldaar 5 Januari 1841.
3. Pieter Roetert Tak, geb. Middelburg 5 Juni 1841, overl. Well (Ammerzoden) 18 Juni 1888.
Hij volgt hieronder, blz. 32.
4. Anthoni Tak, geb. Middelburg 19 April 1844, overl. aldaar 8 Mei 1845.
5. petronella Tak, levenloos geb. Middelburg 20 Juli 1848.
Pieter Roetert Tak Szn., hiervóór sub 3 genoemd, verloor op twaalfjarigen leeftijd zijne sympathieke moeder en werd toen verder groot gebracht door een paar tantes (zusters van moederszijde) en een toegefelijken vader. Deze omgeving droeg bij tot zijn later ongeluk.
Van huis uit een gulle, goedhartige natuur, geliefd onder zijn
1) Ned. Patric. 1913, Nagtglas, dl. I blz. 510 e. v.



33
Generatie VI. a. vrienden; weliswaar opvliegend, doch snel vergevensgezind, ging zijn goede aanleg onder, door een zwak karakter, eene gebrekkige opvoeding en, niet het minst, door de beschikking over een ruime beurs.
Naar het uiterlijk een echte TAK: kort en breed van bouw, later corpulent; donker haar met lichtblauwe oogën.
"Hij zou jurist worden, ging naar Leiden; keerde de alma mater evenwel den rug toe na drie jaren „student"-zijn.
De liefde voor jacht, paarden, honden was grooter dan die voor het Romeinsch Recht.
Dan maar heereboer!
Vader SERVAAS plaatste hem op zijne 143 H.A. groote hofstede „Steenhove" in den Soelekerkepolder, onder Wissenkerke (Noord-Beveland).
Met een kastelein onder en vaders raad en leiding boven zich, ging het „boeren" aanvankelijk vrij goed. Al boerende, behield PlETER ROETERT intusschen zekere eigenaardigheden, o. a. dat hij gaarne de aandacht trok.
Had hij b.v. runderen gekocht, dan liet hij die niet, gelijk ieder ander, per veerboot te Wolphaartsdijk of Veere overzetten; liever stapte hij zelf in een roeiboot, bond de dieren „kop aan staart", en liet ze zoo achter zich aan naar Noord-Beveland zwemmen.
Langs de smalle dijken van het eiland rende hij met een vurig tweespan op eene wijze, welke mensch en dier verschrikt op zij deed stuiven. Dergelijke staaltjes typeeren hem: wreed was hij allerminst, wèl echter speelsch-ruw en bovenal ostentatief.
Toen in 1877 voor den landbouw de magere jaren aanbraken, liep het met het boeren weldra spaak. „Steenhove" werd verpacht, en diens vroegere bewoner ging rentenieren.
Van nu af leidde zijn weg steeds berg-af, en angstig snel slonk het ouderlijk erfdeel.
Na weinige wilde, veel bewogen jaren stierf de eens zoo krachtige man op 47-jarigen leeftijd, naar geest en lichaam gesloopt, gescheiden van zijn gezin, door ieder verlaten.
Den ioen Januari 1866 was hij te Scherpenisse gehuwd met



34
Generatie VL a. Sara Catharina Was, geboren aldaar 17 Februari 1840, overl. Wolphaartsdijk 30 Juni 1906.
Zij was de dochter van Jan Roeland Was, geneesheer en burgemeester te Scherpenisse (Tholen) en Sara Catharina Schouten.
De familie Was '), volgens overlevering van Schotschen oorsprong, en sedert den aanvang der zestiende eeuw in Zeeland gevestigd, heeft aan deze provincie vele predikanten, geneesheeren, en burgemeesters geleverd.
Was2) zegelt: gedeeld-ingehoekt van zilver en rood meteen blauw schildhoofd, beladen met drie hellende gouden kuipershamers.
Sara Catharina, een korte, zwaar gebouwde vrouw, met donker haar en bruine oogen, bezat, bij een zacht, opofferend karakter, eene, haar onder alle levensomstandigheden bijblijvende opgewektheid, gepaard met eene in de familie Was erfelijke leukheid.
Haar leven aan de zijde van een verkwistenden, lichtzinnigen man, was buitengewoon moeilijk.
Slechts hare natuurlijke blijmoedigheid en eene warme liefde voor hare kinderen, hielden haar staande in deze zware jaren.
Na den dood van haren echtgenoot kreeg zij door de zorg van enkele familieleden een naar omstandigheden gelukkig leven.
Na jarenlangen tegenspoed genoot zij het groote voorrecht, nog vóór haren dood al hare kinderen goed bezorgd te zien.
Slechts haar einde was droevig — op 66-jarigen leeftijd overleed zij door uithongering, tengevolge van maagkanker.
Uit het huwelijk van Pieter Roetert Tak en Sara catharina Was werden zes kinderen geboren: Generatie VII.a. I. elisabeth tak, geb. Wissenkerke 6 Augustus 1866.
Zij huwde 5 Januari 1905 te Nisse Adolf Geill, geb. Nisse 2 September 1867, arts, eerst te Nisse, daarna te Breda, zoon
1) Nagtglas, deel ii, blz. 926.
2) Armorial GénéraL



35
Generatie VII. 0. van Jan Adam- Geill geneesheer te Nisse ,en GerhARDA Berendina van Zadelhoff.
Uit dit huwelijk twee zoons, Jan Adam Roeland Geill en Servaas Geill,
2. Sara Catharina Tak, geb. Wissenkerke 17 November 1867. Zij huwde te Ginneken 9 Augustus 1893 cornelis Koert, geboren Kattendijke 9 Maart 1862, burgemeester en oudsecretaris van Wolphaartsdijk, administrateur, ontvanger-griffier van polders, zoon van Cornelis Koert en Anthonetje van der Werff.
3. Servaas Tak, geboren Wissenkerke 8 October 1869, fruit- en groentenkweeker. Hij woont te Princenhage, villa „Tuinzicht".
4. Jan Roeland Tak, geboren Wissenkerke 26 October 1870. Aanvankelijk bestemd voor den militairen dienst, gevoelde
hij zich tot dezen weinig aangetrokken, werd ambtenaar bij de stoomvaartmaatschappij „Zeeland" en begaf zich vervolgens in den handel, ten gevolge waarvan hij eenige jaren in Engeland en Amerika doorbracht.
Na zijne repatrieering en zijn huwelijk in 1905 vestigde hij zich te Serooskerke (W.), op de buitenplaats „Vrederust", zich sterk aangetrokken voelend tot landbouw en veeteelt.
Inzonderheid wijdde hij zich aan de verbetering van de geitenfokkerij in. Zeeland, zulks in het belang van den arbeider ten plattenlande. Tijd noch moeite spaarde hij voor dit maatschappelijke werk en op zijne fraaie buitenplaats bouwde hij een modelstal, welke zeer de aandacht van deskundigen trekt.
De polder „Walcheren" koos hem tot commissaris, de'gemeente Serooskerke tot lid van den raad.
jan Roeland's liefde voor landbouw en veeteelt wordt slechts overtroffen door zijn hartstocht voor de jacht.
Het kleine vaderlandsche wild alleen kan hem allerminst bevredigen; hij jaagt wilde zwijnen en herten in de wouden van Zuid-Duitschland, beren en ander grof wild in de Far West van Amerika, ijsberen en robben in de Noordelijke Poolzeeën, niet steeds zonder levensgevaar.



36
GeneratieVII.a. In 1912 vestigde hij zich terwille van de gezondheid zijner echtgenoöte metterwoon in Zwitserland.
Den 9en November 1905 was hij te Drongelen (N. B.) gehuwd met Maria Wilhelmina van Vollenhoven, geb. te Amsterdam 30 Juli 1852, dochter van Mr. Jan Messchert van Vollenhoven, eerst wethouder, later burgemeester van Amsterdam, lid der Gedeputeerde Staten van Noord-Holland, van de Eerste Kamer der Staten-Generaal, daarna van de Tweede Kamer enz. en van Margaretha Catharina van Lennep, Dame du Palais van H. M. Koningin sophie der nederlanden.
Hare vier kwartieren luiden:
van Vollenhoven. van Lennep.
Backer. Kops.
') Van Vollenhoven, een Amsterdamsen regenten-geslacht, zegelt:
Gedeeld: 1. in blauw een zespuntige zilveren ster; 2. in goud een groene boom, ter linkerzijde vergezeld van een tegen den stam opspringend rood hert, alles ondersteund door een grasgrond.
5. DlNA AnthoinETTA Tak, geboren Wissenkerke, 7 November 1871, gehuwd te Wolphaartsdijk 16 Mei 1895 met Jan koert, geboren Kattendijke 13 Juli 1863, heereboer, broeder van den sub 2 genoemde.
Uit dit huwelijk een dochter Sara Anthonetje Koerï en een zoon anton koert.
6. Catharina Pieternella Tak, geboren Wissenkerke 10 April 1873, gehuwd te Wolphaartsdijk 16 Mei 1895 met Johannes Anthoni Koert, geboren Kattendijke 22 October 1866, heereboer, broeder van de sub 2 en 5 genoemden.
Uit dit huwelijk drie zoons en eene dochter, n.1. johannes Cornelis Koert, Jan Roeland Koert, Antoinette Kitty Koert en Cornelis Koert.
!) Armorial Général, Stam- en Wapenboek, Ned. Patriciaat.



37
STAAK B (ADRIAAN).
Generatie v.6. Adriaan Tak, later Ds. Adriaan Tak (van Poortvliet) heer van Poortvliet, hiervóór genoemd onder generatie V sub 4, geboren Middelburg 20 April 1805, overleden 's Gravenhage 26 November 1873, levert weinig materiaal voor een uitvoerige karakterschets.
Zijn langdurig wonen buiten de provincie Zeeland is mede oorzaak, dat het contact met zijne familie niet zeer innig was.
Na te Leiden te hebben gestudeerd, werd hij te Engelen (Noord-Brabant) predikant, van welk ambt hij eenigszins de eigenaardigheden moet hebben bezeten.
In tegenstelling met zijn ouderen broeder servaas, was hij een deftig, zich voelend man, die in de familie min of meer ontzag afdwong. .
Zonder met haar op onwelwillenden voet te staan, was hij evenmin de vertrouwensman der andere liniën; daarvoor liepen de idealen en levensopvattingen te sterk uiteen. Ook is teekenend, dat in 1857, niet PlETER ROETERT'S oudste zoon SERVAAS de heerlijkheid Poortvliet van zijn vader erfde, doch de jongere zoon ADRIAAN, zulks in strijd met de in dergelijke erfopvolging bestaande gewoonte.
Het is gemakkelijk aan te nemen, dat servaas, de eenvoudige, geldverdienende man van zaken, het bezit der Ambachtsheerlijkheid weinig op prijs stelde; den deftigen Ds. Adriaan daarentegen, zooals wij straks zullen zien, gehuwd met de telg van een oud en aanzienlijk geslacht, moet het niet onverschillig geweest zijn, aan zijn naam eenigen luister bij te zetten. Aanvankelijk bleef hij zich kortweg tak noemen; doch in de zestiger jaren, toen zijn eenige zoon, de later zoo bekende staatsman, zich een politieke loopbaan koos, achtte de vader den tijd gekomen, den naam Tak van Poortvliet te voeren.
Eerst meesmuilde men een weinig in het stijve, provinciale Middelburg, om dezen veer op den Takkenhoed; thans evenwel verwondert niemand zich er meer over, dat zijne nazaten



38
Generatie V.b. met het aanhangsel „Poortvliet" in den burgerlijken stand zijn ingeschreven.
Op den 27en April 1838 huwde Ds. Adriaan Tak te Middelburg Joanna Maria Pous, geb. aldaar 12 Mei 1805, overl. te 's Gravenhage 20 Januari 1871, dochter van Mr. PlETER pous, die behalve het ontvangerschap der convooien en licenten te Middelburg een aantal aanzienlijke betrekkingen bekleedde, en S uz anna de FREMERY.
Het geslacht pous was een der oudste, Zeeuwsche regeeringsfamiliën, stammend van jonge Jan pous olezoon, gezegd van der Welle, reeds in 1406 te Zierikzee vermeld. ')
Met dezen naam houdt het wapen der familie verband, zijnde in blauw een gouden dwarsbalk, beladen met 3 zwarte mereltjes (eendjes zonder bek en pooten).
johanna Maria pous' vier kwartieren luiden:
Pous. de Fremery.
Steengracht. de Fremery.
Zij was eerst gehuwd geweest met den predikant PlETER Johannes Koolhaas, uit welk huwelijk eene familie Pous Koolhaas stamt.
Het echtpaar Tak van Poortvliet—Pous woonde des zomers op het buitengoed „de Griffioen" nabij Middelburg, hetwelk later in eigendom overging op hunne ongehuwde dochter DlNA Antoinetta Tak, (gen. VI. b, sub 3).
Uit het huwelijk van Ds. adriaan Tak (van poortvliet) en joanna maria pous werden geboren: Generatie VI. b. i°. Joannes Pieter Roetert Tak van Poortvliet, geb. Engelen 21 Juni 1839, overl. 's Gravenhage 26 Januari 1904.
Hij volgt hieronder, blz. 39.
2°. Jacoba Suzanna petronella Tak, geb. Engelen 28 Maart 1841, overl. Middelburg 31 October 1908, gehuwd aldaar 7 Augustus 1868 met Dr. Abraham van der Swalme, geb. Vlissingen 31 Augustus 1840, overl. Oostkapelle (huize Molen-
1) Nagtglas, deel ii, blz. 431/3.



39
Generatie VI. b. wijk) 19 Augustus 1902, zoon van Mr. SlMON van der SWALME griffiier der Staten van Zeeland en maria leonora callenfels.
Dr. Abraham van der Swalme ') promoveerde in 1864 te Leiden in de geneeskunde met een dissertatie over de „Vrouwenkliniek van het Leidsche Nosocomium-academicum." Van 1865—1869 was hij 2e geneesheer en van 1869—1888 geneesheer-directeur van het krankzinnigen-gesticht te Delft.
Daarna vestigde hij zich te Middelburg, werd er lid van den raad en commissaris van den polder Waleheren; des zomers woonde hij met zijn gezin op de buitenplaats „Molenwijk" onder Oostkapelle.
Zijn 4 kwartieren luiden:
van der Swalme. Callenfels.
Hennequin.
Van der Swalme zegelt: doorsneden, I. weder gedeeld, a. in goud een zwarte arend, b. in groen een kraanvogel van(?), in den rechterpoot een ronden steen; II. in goud een blauw molenijzer.
IZijne eenige dochter maria leonora huwde Jhr. Paul jacques boogaert 2), uit welk huwelijk twee kinderen. 30. Dina Antoinetta Tak, geboren Engelen 2 October 1842, overl. 's Gravenhage 3 Mei 1901. Zij woonde te 's Gravenhage, waar zij zich op sociaal gebied bewoog en in het bijzonder ijverde voor de opleiding van meisjes in beroepen.
De van hare ouders geërfde buitenplaats „De Griffioen" kwam na haar dood aan haar neef Mr. Adriaan Tak van Poortvliet (gen. VII b, sub 2).
Mr. Jpannes Pieter Roetert Tak van Poortvliet (heer van Poortvliet), hiervóór sub 1 genoemd, bezocht te Middelburg de stedelijke Nederduitsche en de Latijnsche school van welke laatste hij in 1857 als 18-jarig jongeling te Leiden op studie ging.
1) Nagtglas, deel ii, blz. 730.
2) Ned. Adelsboek — 1912.



40
Generatie VI. b. Lichamelijk vertegenwoordigde hij het Takkentype: een korte gedrongen figuur met licht-blauwe oogen en donker haar.
Eene uitvoerige levensbeschrijving der figuur Tak van poortvliet of eene volledige schets van zijne beteekenis voor land en volk zal men ongetwijfeld in het bestek van dit werkje niet verwachten.
Zij behooren tot de taak des geschiedschrijvers van Nederland's staatkunde gedurende de tweede helft der ige eeuw.
Uit den aard der zaak wordt hier slechts een oppervlakkig overzicht ') gegeven van den arbeid van dezen grootsten zoon van zijn geslacht, tevens een van Neêrland's grooten.
Het is Tak's onschatbare verdienste geweest, de verslapping en inzinking van den vaderlandschen. volksgeest gedurende de eerste drie vierden der \(f eeuw te hebben doorvoeld en gepeild, en zich daartegen schrap te hebben gezet. Het moet de natie tot blijvende dankbaarheid jegens dezen stoeren werker stemmen, dat hij, zoolang zijne krachten hem niet begaven, met zijne volle machtige persoonlijkheid gearbeid heeft aan hare wederopheffing. Doelbewust en onverzettelijk, onbegrepen dikwijls en miskend, trachtte hij het beste in zijn volk naar boven te brengen.
Bevordering van den ondernemingszin, verheffing van het peil der algemeene welvaart en verbetering van volksonderwijs in alle geledingen, stonden hierbij boven aan; daarnaast zijn ideaal: verhooging van den politieken onafhankelijkheidszin en het gevoel van eigenwaarde zijner landgenooten.
In dit licht moet, naar wij meenen, zijn rusteloos ijveren worden beschouwd voor de uitbreiding van nationale, koloniale en internationale verkeerswegen, voor de vereenvoudiging en de vermeerdering van buitenlandsche handelsbetrekkingen, voor de ruime verspreiding van algemeen en technisch onderwijs —
!) Ten deele ontleend aan een artikel van J. T. Cremer, in het tijdschrijft der Maatschappij van Letterkunde, jaar 1904/5.



Mr. joan pieter roetert tak van poortvliet. (1839—1904)






41
Generatie VI. b. last not least voor de staatkundige mondigheid der arbeiderskringen.
Zijne dissertatie over „Het recht van amendement in de constitioneele monarchie" (1862) gaf de richting aan, in welke de vooruitziende doctor juris zijne intellectueele gaven zou benutten; diens benoeming tot commies van Staat (1863) en tot commies-griffier bij de Tweede Kamer (1865) bewoog zich in dezelfde lijn, n.1. die der praktische staatkunde.
Zijne aanstelling tot lid en secretaris der „Staatscommissie inzake eene regeling van de calamiteuse polders in Zeeland" (7 Maart 1868) leidde tot de eerste schreden op het gebied van wetgeving.
Als een uitvloeisel van dit secretariaat mag zijne brochure „Over het polderbestuur in Walcheren" worden beschouwd (1869), een der weinige geschriften, welke van Tak in druk zijn verschenen.
Zijne bekwaamheden, zijne talrijke relatiën met waterschapsbesturen en andere autoriteiten in Zeeland, alsook het uitgestrekte grondbezit zijns vaders in die provincie, bezorgden hem voor het district Middelburg een zetel in de Tweede Kamer (1870), waar hij zich aansloot bij de Jong-Liberalen.
Hier vond hij het millieu, noodig voor de verdere ontplooiing zijner persoonlijkheid, en voor het nastreven zijner staatkundige idealen.
Zijn eerste arbeid in en buiten de kamer gold het ontwerpen van eene geregelden stoomvaartdienst tusschen Vlissingen en New-York, en, in verband hiermede, de verbetering van de Vlissingsche haven.
Deze laatste spreekt thans voor zichzelve; doch de Amerikaansche stoomvaartlijn kwam niet tot stand.
Daarentegen mocht hij de voldoening smaken, zijn initiatief en arbeid voor eene stoomvaartlijn Vlissingen—Queënsborough beloond te zien door de totstandkoming der stoomvaart-maatschappij „Zeeland" (1875), van welke hij president-commissaris werd.
De „Zeeland" liet weldra de oudere Belgische verbinding met



42
Generatie VI. b. Engeland achter zich, schoon de geldelijke voordeden der nieuwe lijn zich nog lange jaren lieten wachten.
Bij de oprichting was Tak moreel en flnantieel krachtig gesteund door Prins Hendrik der Nederlanden, den oom des Konings.
Na 's Prinsen dood erfde Koning Willem III diens groot bedrag nog niet rendeerende aandeelen, hetgeen Z. M., naar men wil, weinig vriendelijk voor den jongen staatsman stemde.
Zooals te verwachten was, vond het wets-ontwerp tot verlaging der voor de scheepvaart zoo drukkende consulaatsrechten (1873) in tak een buitengewoon warmen pleitbezorger.
Het amendement Tak—Mackay—Bredius tot instelling van het leerling-consuls-examen en Tak's actie voor eene betere regeling van den (beroeps)-consulairen werkkring (1873/4), droegen niet weinig bij, dezen tak van staatsdienst voortaan vruchtdragender voor handel en nijverheid te maken.
Ook was het aan zijn initiatief te danken dat in 1874 door de Tweede Kamer eene enquête werd ingesteld omtrent den toestand der Nederlandsche koopvaardijvloot. Het hierover verschenen belangrijke verslag (1875) verraadt voor een goed deel Tak's hand.
Eveneens stelde hij in 1875 met eenige andere kamerleden eene enquête voor omtrent de exploitatie der Nederlandsche spoorwegen en warm steunde hij een wets-voorstel tot voltooiing van ons spoorwegnet.
In 1877 nam Tak in het ministerie-Kappeifne plaats als de eerste minister van het nieuw-ingestelde Departement van Waterstaat, Handel en Nijverheid.
Hier vond hij een werkkring zijner waardig.
Eischte de organisatie van een jong Departement reeds meer dan gewone inspanning, dit belette niet dat de jeugdige minister nog in het jaar zijner benoeming gereed was met een complex ingrijpende wetsvoorstellen, zijne zoogenaamde „Kanalenwet."
Deze beoogde niet minder dan eene verbinding van Amsterdam



43
Generatie VI. b. met de Boven-Waal door de Geldersche vallei, de verbetering en de voltooiing van waterwegen in Drenthe, Limburg en Overijssel en ten slotte de verbinding Amsterdam—Rotterdam langs Alfen en den Hollandschen IJssel.
De kanalenwet werd na een veertiendaagsche discussie met
een meerderheid van ééne stem verworpen
Zonder in het minst naar volledigheid te streven, wenschen wij nog Tak's volgende praestatiën in herinnering te brengen, omdat zij o. i. alle gedragen worden door dezelfde grondgedachte, verruiming der bronnen van volkswelvaart:
zijn aandeel in de oprichting en in het bestuur der „Koninklijke Paketvaart-Maatschappij" en in ettelijke Indische tramwegmaatschappijen ;
zijn initiatief voor eene hernieuwde enquête inzake de exploitatie der Nederlandsche spoorwegen. Verder als waterstaats-man nog: zijn dijkgraafschap van Delfland (1887); zijn hoofdingelandschap van Rijnland (1896); zijn lidmaatschap der „Internationale Commissie tot voorbereiding eener hernieuwing der overeenkomst met België van 1843 betreffende de afwatering van Vlaanderen en eener regeling van het beheer der zoogenaamde gemengde polders."
Het groote politieke ideaal dat tak zijn leven lang met wassende geestkracht getracht heeft te verwezenlijken, was een kiesrecht op breeden grondslag, los van den census.
Reeds in 1879 eischte hij, als voorwaarde voor zijne wedertoetreding in een gereconstrueerd mimsterie-Kappeijne, het op het ministeriëel program plaatsen van grondwetsherziening, door hem noodzakelijk geacht als grondslag voor een verruimd kiesrecht, dat óók de arbeiderskringen omvatte.
De Koning achtte den tijd daartoe nog niet gekomen, weigerde. In 1894, toen TAK minister van Binnenlandsche Zaken was in het kabinet dat zijn naam droeg, schenen de tijden rijp voor het verwerkelijken van zijn zoo lang gekoesterde ideaal!
De stille tegenwerking echter eener conservatief-liberale kliek,



44
Generatie VI. b. belichaamd in de aanneming van het bekende amendementde Meijier, deed Tak 9 Maart 1894 het kiesrecht-ontwerp intrekken — de „kieswet-tak" deelde een soortgelijk lot als de
„kanalenwet"
Deze laatste slag velde den onvermoeiden strijder — met de kieswet viel Tak zelf, van nu af nog slechts ten schaduw zijner vroegere persoonlijkheid.
Er ligt eene ontroerende tragiek in het ineenstorten dezer hooge figuur bij het mislukken zijner levenstaakvoorhetvolk dathij liefhad.
Schuilen de oorzaken van zijn val uitsluitend in de machinatiën zijner tegenstanders?
Werd tak in zijn tijd ten volle begrepen door zijne partijgenooten ?
Stelde wellicht eene verpolitiekte Kamer partij-belangen boven het algemeene?
Miste of versmaadde tak zelf de gave, de gunst der Kamer te winnen, haar mede te sleepen door zijn sober woord? Was hij te weinig plooibaar? De geschiedenis zal hem oordeelen.
Intusschen, wegbereider was hij, zijn tijd vooruit; democraat in schoonen zin — demagoog nooit.
Nederland zal den naam Tak van Poortvliet blijven eeren, als die van een staatsman van den eersten rang.
Thans nog een en ander over den mensch tak.
Jong reeds, nog op school, stond hij bekend als een ernstig werker, vooral buiten de schooluren. Toch was hij allerminst wat men onder een „saaien jongen" verstaat.
Een zekere reserve bleef hem onder alle omstandigheden eigen.
Kalm temidden van oplaaiende hartstochten, nimmer zijne zelfbeheersching verliezend, was hij, ook door zijn scherp verstand, een geboren „leider".
Karig in zijn woorden, gekuischt en beschaafd sprekend met zachte stem, was hij geen medesleepend redenaar, doch versloeg



45
Generatie VI. b. zijne tegenstanders door de kracht van zijn zakelijk, bondig betoog.
Arbeidend als weinigen, gedragen door een muurvaste overtuiging, bedwong hij de stroomingen in de Kamers door de macht zijner argumenten.
Daarbuiten, als minister en als kamerlid, was hij de onkreukbare staatsman, de man uit één stuk.
Wie op voorspraak voor familie of vrienden hoopte, kwam bij Tak bedrogen uit; scherp veroordeelde hij alle nepotisme — slechts kunde en verdienste mochten op zijn steun rekenen.
In den huiselijken kring duldde hij geen politiek: in de atmospheer der huiskamer wenschte hij rust, zocht zijn vermoeid brein de noodzakelijke verfrissching voor de inspanning van den volgenden dag.
Staatkundige gesprekken golden daar als contrabande, zóó zelfs, dat zijn gezin slechts door de dagbladen en mededeelingen van buitenaf op de hoogte kon komen van des vaders strijd in de politieke arena.
Zóó ver dreef hij deze scheiding van politiek en huisgezin dat zijne huisgenooten tijdens zijne ministerieele periodes nimmer een kaart voor de gereserveerde tribunes op het Binnenhof van hem konden bekomen.
Om den vereerden vader te hooren spreken, moest de zoon een plaats op de publieke tribune zoeken.
Slechts enkele malen, tijdens zijn laatste ministerschap, liet hij zich voor het copieeren van bijzonder gewichtige stukken wel bijstaan door zijne echtgenoote en na haar dood door zijne oudste dochter. Maar gesproken werd er verder over staats-
Izaken niet. De intrekking zijner kieswet op den 9den Maart 1894 brak hem. Niet lang daarna openbaarde zich een ruggemergslijden dat den krachtigen man geleidelijk sloopte.
Den ioen Maart 1870 was Tak te's Gravenhage gehuwd met Christine Louise van Oordt, geb. Voorburg 28 Juni 1850, overl. te Middelburg, huize „De Griffioen", 29 Augustus 1897,



46
Generatie VI. b. dochter van WlLLEM VAN OORDT, burgemeester, en HeNRIETTE Geertuid Arnold.
Zij sproot uit het oud-Rotterdamsche geslacht ') van oordt (zegelend: in goud drie zwarte molenijzers) en stond bekend als eene sympathieke, begaafde vrouw. Hare 4 kwartieren luiden:
v. Oordt. Arnold. Mallijn. van den Helm.
Zoowel gedurende diens politieke loopbaan als daarna is zij haar echtgenoot tot steun geweest; niet het minst tijdens de tragische periode, welke op den val zijner kieswet volgde. Na haar dood nam de oudste dochter de taak harer moeder over. Uit hun huwelijk sproten vier kinderen: Generatie VII. b. i. joanna maria Tak van poortvliet, geb. 's Gravenhage 15 Februari 1871.
Haar sterke kunstzin uit zich in de vorming eener collectie van moderne expressionistische schilderkunst en in het schrijven van beschouwingen over muziek en beeldende kunst.
2. Adriaan, volgt hieronder, blz. 47.
3. henriette Geertruid Tak van Poortvliet, geboren 's Gravenhage 22 Juli 1874, huwde aldaar 28 April 1898 Jhr. Mr. Johan antoni de ranitz, advocaat bij den Hoogen Raad der Nederlanden, geb. Zutphen 13 September 1865, zoon van Jhr. Mr. Sebastiaan Mattheus Sigismund de Ranitz, raadsheer in den Hoogen Raad der Nederlanden en Anna Johanna Philipse.
Zijne 4 kwartieren luiden: de Ranitz. Philipse. Crommelin. Groen van Prinsterer.
Het geslacht de Ranitz 2) stamt af van Johann Sigismund ranisch, geb. 1646, ritmeester in Statendienst, afkomstig uit Sak■ sen, en zegelt: in groen een roode schuinbalk, vergezeld van twee in
1) Stam- en Wapenboek, Ned. Patriciaat 1915.
2) Adelsboek 1915; Stam- en Wapenboek.



47
GeneratieVII.b. de richting van den schuinbalk geplaatste, gebogen zilveren dolfijnen, met de ronding des lichaams naar de linkerzijde, de kop omlaag, een dolfijn van boven en een van onderen.
Het echtpaar de Ranitz-Tak van poorvliet bezit vier kinderen: Jhr. Herman de Ranitz, Jkvr. Louise Geertruid de Ranitz, Jkvr. Henriette Geertruid de Ranitz en Jhr.
johan atonie de ranitz.
4. Joanna Elisabeth Tak van Poortvliet, geb. 's Gravenhage 23 Juni 1877.
Mr. Adriaan Tak van Poortvliet (heer van Poortvliet) hiervóór sub 2 genoemd, geb. 's Gravenhage 2 November 1872,
tis commissaris van verschillende maatschappijen. Hij is de bezitter eener bekende verzameling familie-portretten (collectie-Tak van Poortvliet), in hoofdzaak afkomstig van het geslacht Pous.
Den i4en Mei 1903 huwde hij te Baarn Mathilde Francken, geboren Soerabaya 6 November 1877, dochter van Mr. Henri
IMarie Joseph Francken en Mathilde Verbeek. Hare vier kwartieren luiden: Francken. Verbeek, hoogenstraaten. van der sluijs.
Francken zegelt: in zilver een roode leeuw, uitkomend uit een grasveld in natuurlijk kleur. Uit dit huwelijk eene dochter: GeneratieWS..b. eveline victoria tak van poortvliet, geb. Amsterdam
(20 November 1907. STAAK C (ELIAS).
Generatie V.c. Elias Tak, hiervoor genoemd onder generatie V., sub 9, geboren te Middelburg 24 Februari 1812, overleden aldaar 22 Mei 1846, was een stille, zwakke man met donker uiterlijk (bruine oogen); hij bezweek reeds op 34-jarigen leeftijd aan de tering.



48
Generatie V.c. In Februari 1828 werd hij ingeschreven als leerling van de Geneeskundige School te Middelburg, aan welke hij op 9 Juni 1832 tot apotheker werd bevorderd.
Practisch had hij gewerkt bij MARINUS Tak Azn. (van de Doopsgezinde familie); hij heeft echter van zijn radicaal nooit profijt getrokken, doch trad in de bloeiende handelszaak zijns vaders.
Of deze omstandigheid een gevolg is van zijn teere gezondheid dan wel van het steeds verzwakken van zijn jongeren broeder en mede-vennoot PlETER tak (overleden 1844, generatie V., sub 13) is niet bekend. Mogelijk werkten beide omstandigheden samen.
In elk geval vinden wij ELIAS in 1843 vermeld op een stembiljet der gemeente Middelburg als „koopman". Ook buitenlandsche paspoorten uit dien tijd wijzen op zijn reizen voor de lakenzaak.
De eenige zoon die in 1846, na Elias' dood als deelhebber in de vaderlijke zaak overbleef, was zijn oudste broeder servaas.
Elias Tak was een verzamelaar; ware hij niet zoo heel jong gestorven, dan zou hij stellig een belangwekkend familiearchief hebben bijeen gegaard.
Behalve een kleine verzameling zegels en munten, liet hij een bundel familie-documenten na.
Sommige zijn merkwaardig, omdat zij zoo aardig den geest van hun tijd typeeren.
Zoo zijn er enkele exemplaren van zijne gedrukte huwelijkskennisgevingen met een lijst van adressen bewaard gebleven, die in hunne omslachtigheid en titulatuur, de ietwat pruikerige deftigheid dier dagen (1836) vertolken.
Zij werden in het hoofd behoorlijk voorzien van een lak-zegel(wapen)-afdruk van bruid en bruidegom, terwijl in den tekst ruimte was open gelaten voor de titulatuur van den geadresseerde.
Deze titulatuur richtte zich angstvallig naar diens rang, stand, beroep of waardigheid, en geeft een bonte verscheidenheid te zien.



49
Generatie V. c. Zoo werd broeder Ds. adriaan Tak te Engelen aangesproken met:
Hartelijk geliefde Broeder! WelEerw. Zeer Gel. Heer! Neef en nicht PlETER hennequin te Sluis met: WelEd. Heer en Mevrouw! Zeer Geachte Neef en Nicht!
INeef en nicht M. Caland te Hoofdplaat slechts met: Mijnheer en Mejuffrouw! Zeer geachte Neef en Nicht. Nicht Wed. Theod. van Stapele te Aardenburg met: Mevrouw! Zéér waarde Tante ! In bonte rij volgen verder de WelEerwaarden en Hoog-Eerwaarden, de Zéér- en Hooggeleerden en Gestrengen van diverse pluimage enz., elkaar op. Het was alles zéér deftig en plechtstatig. Gelijk vele Middelburgers uit dien tijd (en uit den tegenwoordigen) bracht Elias zijn vrije dagen gaarne door in het nabije, onvolprezen Domburg, toen nog een echt-landelijk en hoogst primitief badplaatsje.
Hij kocht er op 13 Mei 1841 van Andries Trieller het huis A N°. 10 en op 1 November d. a. v. huis en erf A N°. 71, genaamd „Het Dorstige Hart", met bijbehoorend boschje en vereenigde het geheel tot een eenvoudig zomerhuis.
Met verbouwing en reparatiën kostte de inrichting ƒ4206.45. Hij zocht er niet alleen ontspanning na den arbeid, doch tevens genezing voor de kwaal, welke hem sloopte.
Het was echter alles tevergeefs, evenals ook de herhaalde reizen, welke hij met zijn gezin naar Bad-Ems ondernam.
Zijn voornemen, om het eenvoudige buitenhuis (in den volksmond nog heden ten dage het „huisje-Tak") te verbouwen tot een geriefelijke zomerwoning, kwam niet meer tot uivoering.
Na zijn dood (1846) werd het perceel overgenomen door zijne oudere zuster Maria Sara (Gen. V., sub 2), uit wier nalatenschap



50
Generatie V.c. het in 1897 kwam aan de jongste der zusters DlNA frederika Tak, weduwe Francois Ermerins (Gen. V., sub 14).
Thans is het huisje, hoek Noord- en Wijngaardstraat, uitwendig nog weinig veranderd, het eigendom van de dochter dezer laatste, Mevrouw Keg—ermerins (blz. 29).
Op 9 September 1836 was elias Tak te Middelburg gehuwd met Johanna Christina Fak Brouwer, geb. aldaar 23 Mei 1815, overl. op hare geboorteplaats 3 December 1859. dochter van Jan Fak Brouwer, koopman, en Anna Tak (van de Doopsgezinde familie, zie blz. 76/7). Hare acht kwartieren ') luiden:
brouwer. Tak (Doopsgezind).
van Bever. Oudenaerde. Fak. de Wind.
goethals. de loos.
De Fak brouwers behoorden tot de oude, vermogende Doopsgezinde familiën te Middelburg, geparenteerd aan de Tak's (Doopsgez.), de de Wind's, de Dyserinck's, de Hisser's enz., allen weer onderling verwant.
(Fak) Brouwer s) zegelt: in rood twee schuin gekruiste gouden brouwersrieken, overtopt door een ster van hetzelfde, met een aangezet blauw schildhoofd, beladen met drie vliegende duiven, 1 en 2.
fak zegelde: in zwart drie zilveren fakkels.
Uit het huwelijk van Elias Tak en Johanna Christina Fak brouwer werden de volgende kinderen geboren, allen te Middelburg.
GeneratieVhc. i. Pieter Roetert Tak, geb. 21 Februari 1838, overl. Arnhem 2 Februari 1899.
Hij volgt hieronder, blz. 52/3.
2. ANNA TAK, geb. 21 Mei 1840, is de eenige nog levende van ELIAS' kinderen, hetgeen te meer opvalt, daar zij lichamelijk verreweg de tengerste en zwakste van het viertal was. De regel, dien wij ons stelden, van levenden geen karakterschets te geven legt ons verder omtrent haar het zwijgen op.
!) V.g.1. bladz. 76/7. 2) Smallegange, wapenkaart.



5i
Generatie VI. c In 1907 verliet zij het gewest harer vaderen en ging te Zutphen wonen.
3. Jacobus Anthony Roetert Tak, geboren Middelburg 5 Sept. 1842, overl. te Zwolle 16 Juni 1905, studeerde eerst te Delft en vervolgens te Luik voor w. i., en trad als ingenieur in dienst van de Mij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen.
Op nog geen vijftigjarigen leeftijd werd hij om gezondheidsredenen (zenuwlijden met aderverkalking) gepensioneerd.
Te Zwolle werd hij als lid van den gemeenteraad op prijs gesteld.
Hij huwde te Boxtel 30 Maart 1871 catharina jacoba velsen, geb. aldaar 23 Aug. 1846, overl. te Zwolle 2 Maart 1916, dochter van Pieter Hendrik Velsen, oeconoom en Catharina Jacoba Hogerwou. Het huwelijk bleef kinderloos.
4. Maria Elisabeth Tak, geb. Middelburg 7 October 1845, overl. Meppel 13 Januari 1911.
Zij huwde te Middelburg 17 Maart 1871 KERST elias BORGER, geb. Haarlem 21 Juli 1840, overl. Meppel 13 Juni 1905, burgemeester eerst van Havelthe, daarna van Meppel, en lid der Provinciale Staten van Drenthe, zoon van elias KERSTES BORGER en Janke SlEBES Schaaff.
borger zegelt: in zilver 2 schuin gekruiste zwaarden, de punten omhoog, kleuren niet aangegeven.
Burgemeester borger was in zijn ambt een zéér gewaardeerd man, hetgeen o. a. in herinnering wordt gehouden, door een op het Stationsplein te Meppel te zijner eer opgericht monument.
Uit hun huwelijk werden vijf kinderen geboren:
11. Johanna Christina Borger gehuwd met Carel Wouter Jan Rink, majoor der infanterie, (uit dit huwelijk vier kinderen); 2. elias borger, ie officier bij de Koninklijke PaketvaartMaatschappij, gehuwd met Jeanne M. kamermans;
3. Anna Borger;
4. Pieter Roetert Borger, consul der Nederlanden te Kobe (Japan);
5. Maria Elisabeth Borger.



52
GeneratieVI.c. Mr. Pieter Roetert Tak Ez., hiervoor sub i genoemd, ging in 1859 te Leiden studeeren, waar hij voorkomt onder de leden van het Zeeuwsche studentengezelschap „Non sordent in undis", waartoe ook reeds zijn oom jacobus A-nthony (Gen. V; sub 8) in 1829 had behoord.
Pieter Roetert behoorde tot de vroolijke studenten, zelfs in die mate, dat hij op eigen verzoek, door zijn voogd naar de meer ernstige Utrechtsche Alma Mater werd overgeplaatst. Hier promoveerde hij 22 December 1865 op een proefschrift „De Wissels van Artikel 101, Wetboek van Koophandel".
Hij vestigde zich te Middelburg als advocaat en procureur, ging aldaar bij de rechterlijke macht over als substituut-griffier bij de arrondissementsrechtbank.
In den gemeenteraad zijner geboorteplaats nam hij als liberaal den zetel in van den niet herkozen conservatief Jhr. Mr. Caspar de Jonge.
In 1879 werd Mr. PlETER Roetert Tak benoemd tot kantonrechter te Kampen.
In deze betrekking gevoelde hij zich in zijn element: eenerzijds volkomen onafhankelijk, vrij van de onderlinge rivaliteit deileden van een college en de heerschzucht van een president; anderzijds de beschikking over veel vrijen tijd en derhalve gelegenheid op maatschappelijk gebied te arbeiden. Daarbij de uitoefening van het vroegere „Vrederechterschap", dat zoo geheel bij zijne gemoedelijke, vaderlijke natuur paste.
Wars van ambtelijke en politieke eerzucht, liet hij verschillende gelegenheden tot het maken eener hoogere rechtelijke loopbaan passeeren, om zich met des te grooter ijver te wijden aan verschillende, werkzame nevenbetrekkingen.
Rustig, eenvoudig, immer hulpvaardig, won hij te Kampen het vertrouwen en de genegenheid van velen.
Het lag voor de hand, dat hij er lid van den gemeenteraad werd en in dat college een eervolle plaats innam.
Treffend is, wat de schrijver J. B. Meerkerk in de Kamper Courant zeide bij Tak's overlijden:



53
GeneratieVI.c „Ik hield veel van Mr. Tak en dankbaar zal ik hem blijven „gedenken, mijne leven lang.
„Nooit heeft hij gewankeld in zijne vriendschap, nooit heeft „hij opgehouden goed voor mij te zijn, de uren op zijne werkkamer doorgebracht, waren voor mij verpoozingen, en als ik „aan de miskenning dacht, waaraan ook deze man blootstond, „heb ik dikwijls tot mezelven gezegd: ze kennen hem niet, „anders zouden ze zoo niet doen.
„Want die miskenning deed hem dubbel zeer, omdat hij zoo'n „heel teer gemoed had. Tak was een heel gevoelig man, en „meer dan eens heeft hij tot mij gezegd: als ik een hard vonnis „moet vellen, moet ik me thuis eerst moed inspreken.
„Ik wil thans niet spreken van zijne verdiensten als maatschappelijk man, ik heb er geen lust in hem te prijzen; ik „wil alleen niet dat hij uit ons midden verdwijnen zal, zonder „dat ik een woord van warmen dank aan zijne nagedachtenis „heb gebracht. Hij is een dier goeden geweest, welke voor mij „leven zullen, ook al zijn ze gestorven."
Ja, dat was hij, „een goede", in den waren zin; geen krachtnatuur, nog minder een strever; doch eenvoudig, zacht, tot week toe, iemand van zeldzame plichtsbetrachting.
Uiterlijk vertegenwoordigde hij het Takkentype: kort en gedrongen, met donker haar en blauwe oogen.
Nierverschrompeling maakte op 2 Februari 1899 in het Diaconessenhuis te Arnhem, een eind aan zijn nuttig, welbesteed leven.
Den i5den Juni 1866 was hij te Middelburg gehuwd met Maria Hendrika van Uije, geb. aldaar 21 Februari 1842 dochter van Cornelis Johannes van Uije, architect en aannemer, en
cornelia petronella RlPPING. Hare acht kwartieren luiden:
van Uije. de Graaf.
van der WlELE.
Adriaansen.
RlPPING.
de Bock.
buerman.
van der straaten.



54
Generatie VI. c De familie van UlJE stamt van Gerrit van üije, geb. + 1640 in 't graafschap Meurs, later wolspinner te Bergen op Zoom..
Van UlJE1) zegelt: gedeeld, I. in groen drie uien in natuurlijke kleur, paalsgewijze geplaatst; II. in zilver een boer, in zijn rechterhand eene bos uien houdend, alles in natuurlijke kleur.
Uit het huwelijk van Mr. Pieter Roetert Tak en Maria Hendrika van Uije vijf kinderen, van welke vier of levenloos ter wereld kwamen of dadelijk na hunne geboorte overleden. Generatie VII. c. De eenige overlevende elise johanna christina Tak werd geboren te Middelburg 20 Augustus 1871.
Deze laatste vertegenwoordigster van den staak-ELiAS Tak huwde te Zutphen 12 Augustus 1896 Pieter Cornelis Labrijn, geb. Neuzen 11 Februari 1870, ontvanger der directe belastingen enz, achtereenvolgens te Hattem, Domburg en Veenendaal, oud-lid van den gemeenteraad te Hattem, zoon van Dirk Nicolaas Labrijn, oud-ingenieur van den rijks-waterstaat en lid van den gemeenteraad te Zutphen, en van Maria Geertruida ochtman.
Zijne acht kwartieren luiden:
Labrijn (La Brijn). Ochtman. van, der Spijker. Nijland. van der Maas. (van) Borrendamme.
van de(r) Stolpe. . Nijs. 2) Het geslacht labrijn (vóór 1800 la Brijn) stamt, volgens eene geschreven geslachtslijst uit den aanvang der I9e eeuw, van PlETER la Bryn (ook Le Brin) te Rotterdam, in het laatst der \J~ eeuw „wegens het vervolgen der gereformeerden uit Frankrijk gevlucht" en „tusschen 1690 en 1700 in een strijd met' een Algerijnschen kaper in de Middellandsche zee in de lucht gevlogen".
Labrijn3) zegelt: in zilver een paalsgewijs in den schildvoet
1) Armorial Général.
2) Géneal. en Herald. Bladen 1907; Ned. Patriciaat — 1911 voert de stamreeks een tweetal generatiën hooger op te Rotterdam.
8) Supplém. Armorial général, Ned. Patriciaat — 1911.



55
[Generatie VII. c. geplaatste afgehouwen eikenstronk, uit welken een gebladerde jonge loot schuinsrechts opschiet, alles van groen; op de loot een zittende zwarte vogel.
Het echtpaar labrijn—tak bezit drie kinderen:
1. Maria Hendrika Geertruida Labrijn;
2. Anna Adriana Cornélie Labrijn, en
3. Pieter Roetert Labrijn.
Thans aan het eind van de beschrijving der oudere linie, stammend van Pieter Roetert Tak (1768—1857),.dringt zich onwillekeurig de omstandigheid op dat zij in mannelijke lijn op het uitsterven staat in alle drie staken.
In den oudsten staak (-Servaas) vinden wij nog servaas tak (Gener. VII. a, sub 3), thans 48 jaren oud en... ongehuwd; verder zijn broeder jan roeland Tak (Gener. VII. a, sub 4) wel gehuwd, doch kinderloos.
De tweede staak (-Adriaan) leeft voort in Mr. Adriaan Tak van Poortvliet , die evenwel geen zoon bezit na een dertienjarig huwelijk.
En de jongste staak (-Elias) bestaat nog alléén in vrouwelijke lijn in Anna Tak en Elise j. C. Labrijn—Tak.
Het is wel hoogst .merkwaardig dat van PlETER ROETERT Tak en Dina Antoinette Vermere's 10 zoons na drie generatiën geen mannelijk oir meer aanwezig is.



OVERZICHT VAN DE MANNELIJKE LEDEN VAN DE FAMILIE IN DE JONGERE LINIE ANTHONY MARTINUS.
Gen. m. Servaas Tak
Anna Catharina v. Herckhuijzen
Gen. IV. Pieter Roetert Tak Anthony Martinus Tak
x x Dina Antoinetta Verme(i)re Leintje Adriana Dingemans
+ |
Oudere linie -
Gen. V. Servaas Tak Pieter Dumon Tak
•{■ ongehuwd x
M. C. S. Benteijn
Gen. VI. Joh. Adriaan Anth. Martinus Henri Henri Pieter Lodewtjk Pieter Lodewijk
Tak Tak Tak Tak Tak Tak
x -J- ongehuwd -J- ongeh. -}■ ongeh. ■}■ ongehuwd j ongehuwd Joh. El. v. Gogh
Gen. VII. Pieter Dumon Tak
x
Wilh. Ant. v. Trigt I
Gen. Vin. Joh. Adr. Dumon Tak
56



AFDEELING B.
JONGERE LINIE (ANTHONY MARTINUS), thans DUMON TAK.
GeneratieIV. bb. Keeren wij terug tot den stamvader der jongere linie, welke thans in mannelijke lijn nog voortleeft onder den naam Dumon Tak.
Anthony Martinus Tak, de eenige jongere overlevende broeder van Pieter Roetert, werd geboren te Eede 19 Juni 1770 (blz. 18, gen. IV. bb., sub 6) en overleed te Middelburg 13
IJanuari 1843. Hoezeer daaromtrent geene bijzonderheden zijn bewaard gebleven, mogen wij aannemen, dat zijn vader servaas (Gen. III. bb.) hem, evenals zijn ouderen broeder, eene zorgvuldige opvoeding heeft gegeven.
Reeds op jeugdigen leeftijd vertrok hij naar Middelburg, waar hij aanvankelijk in den ijzerhandel van den heer A. de Wind een toekomst dacht te vinden. Zijn levenspad zou evenwel een
andere richting nemen.
Van zichzelf schrijft hij: „dog de negotie in dat Articul verlopende door de omstandigheden der Tijden, is hij Commies op het Comptoir-Generaal van Zeeland geworden."
Bij deze betrekking bleef het intusschen niet. In 1798 vinden wij zijne aanstelling vermeld tot eersten boekhouder aan de stads-wisselbank op zijne woonplaats, zulks als opvolger van P. Ackermans.
Daarenboven wist hij het vertrouwen van verschillende Middelburgsche patriciërs te winnen, die hem met het beheer hunner bezittingen belastten.
In weerwil van deze veel arbeid en zorg vereischende bezigheden, vindt Anthony Martinus waarlijk tijd, ook het



58
GeneratielV.bb. gemeente-secretariaat van Domburg nog voor zijne rekening te nemen (1819—1836). Het strekt den rechtschapen rentmeester tot eer, dat hij, in tegenstelling met zoo menigen vakgenoot, bij zijn dood wel een reputatie van onkreukbare eerlijkheid en betrouwbaarheid naliet, doch nagenoeg geen vermogen.
Met zijn schatrijken ouderen broeder, PlETER ROETERT, leefde hij in onmin.
De juiste oorzaken dezer vijandschap laten zich slechts vermoeden; treffend is het, dat zelfs op zijn sterfbed anthony martinus zijn broeder de hand weigerde.
Deze wanverhouding werkte tot op zekere hoogte na in volgende generatiën der oudere en jongere linie.
Eerst in den jongsten tijd hebben de verschillende leden der beide takken elkaar weten te vinden en te waardeeren.
Dat het inmiddels den stamvader anthony martinus niet aan familiezin, en gevoel van saamhoorigheid ontbrak, bewijst het door hem nagelaten geslachtsregister, dat als een vervolg is te beschouwen van het door zijn oom anthony tak Pzn. (blz. 13) aangelegde.
Tot zijn dood bewoonde hij het huis Bogardstraat n°. 50, in hetwelk zijne drie kinderen en de kinderen van zijn eenigen zoon werden geboren, thans nog het eigendom van zijn eenigen achterkleinzoon in mannelijke lijn en in gebruik als Nuts-Spaarbank.
Den 4™ Mei 1798 was hij te Vlissingen gehuwd met Leintje Adriana Dingemans, geb. Westkapelle 26 Maart, gedoopt 30 Maart 1777, overl. Middelburg 22 Juni 1829, dochter van Abraham Dingemans, opper-commies (= technisch adviseur, thans ingenieur) van het eiland Walcheren en van maria bogaart.
Uit dit huwelijk drie kinderen, van welke twee in leven bleven: Generatie V. i. servaas Tak, geb. Middelburg i Mei 1799, overl. aldaar 17 Juli 1799.
2. Maria Apolonia Tak, geb. Middelburg 28 September 1800, overl. aldaar 29 Juni 1864.



ANTHONY MARTINUS TAK. (1770—1843)






59
Generatie V. Zij huwde op hare geboorteplaats 6 Maart 1822 louis Hendrik de Blaecke de Ligny, apotheker, geb. Veere 28 April 1798, overl. te Middelburg 21 Februari 1856, zoon van Abraham Dirk de Ligny en Catharina Elisabeth de Koff. Uit dit huwelijk:
Antoinette Adriana de Ligny, ongehuwd overleden.
Pieter Marinus de Ligny, gehuwd met Charlotte van deinse, kinderloos overleden.
3. Pieter Dumon Tak, geb. Middelburg 21 December 1802, overl. aldaar 10 October 1868, ontving tot tweeden voornaam den geslachtsnaam eener overgrootmoeder van moederszijde, f" Zijn grootvader ABRAHAM DINGEMANS, ged. Westkapelle 26 Januari 1749, was n.1. een zoon van JAN DINGEMANS en MARIA DUMON.
De naam dumon ging niet op zijne kinderen over, doch werd aan PlETER Dumon's kleinzoon en naamgenoot in 1868 als geslachtsnaam verleend (zie gen. VII., sub 1). f
PlETER Dumon Tak trad in zijns vaders voetstappen, werd diens opvolger in het beheer van verschillende groote Zeeuwsche fortuinen, aldus de tweede generatie eener dynastie van rentmeesters vormend.
In de Belgische ruzie trok hij, evenals zijn neef SERVAAS Tak (oudere linie gener, V. a, blz. 30/1), mede uit als officier der schutterij.
Gedurende deze campagne leerde hij te IJzendijke Maria Catharina Sara Benteijn kennen, geb. aldaar 26 October 1811, overl. te Middelburg 29 October 1881, met wie hij te IJzendijke 16 November 1833 in het huwelijk trad.
Dit huwelijk met de dochter van den zéér vermogenden notaris JOHANNES ISAAK BENTEIJN en MARIA CATHARINA VAN
icasteel legde den grondslag voor de welgesteldheid van deze . jongere linie der familie Tak. Benteijn zegelt: in zilver een blauwe keper, vergezeld van drie paalsgewijs geplaatste zwaarden, de punten omlaag (kleuren niet aangegeven).



6o
Generatie V. Na zijn huwelijk kocht PlETER dumon tak het groote huis a/d Groenmarkt van burgemeester Lantsheer, thans nog bewoond door burgemeester Dumon Tak (blz. 72).
Uit het huwelijk van Pieter Dumon Tak en Maria Catharina Sara Benteijn sproten: Generatie VI. i. maria Anthonetta Tak, geb. Middelburg 23 November 1834, overl. aldaar 25 Juni 1835.
2. Johannes Adriaan Tak, geb. Middelburg 11 Januari 1836, overl. aldaar 2 November 1897.
Hij volgt hieronder blz. 70).
3. Maria Anthonetta Tak, geb. Middelburg 5 Februari 1837, overl. 's Gravenhage 26 Januari 1913.
Zij huwde te Middelburg 4 September 1865 johan PlETER jacob de Joncheere, geb. Dordrecht 17 Maart 1836, overl. 's Gravenhage 26 Januari 1914, zoon van cornelis johan jacob halbertsma de joncheere en adriana clasina de joncheere.
Het geslacht de Joncheere stamt van Mr. jan de joncheere, in 1633 te Maastricht eenige aanzienlijke betrekkingen bekleedend, en elisabeth van Amstel van mijnden.
De Joncheere zegelt: in hermelijn een zwarte wildezwijnskop, rood getongd, de slagtanden zilver, vergezeld van drie roode wassenaars, 2 en 1.
Uit het huwelijk de jonckheere-tak drie zoons: Pieter de Joncheere, inspecteur der registratie te 's Gravenhage, Mr. Cornelis Johan Jacob de Joncheere, rechter te 's Gravenhage,
Anton Henri de Joncheere, inspecteur der directe belastingen enz. te Dordrecht, gehuwd rhet Marie AngÉLIQUE Jeannette Onderwater.
4. Anthony Martinus Tak, geb. .Middelburg 7 Juni 1838, ongehuwd overl. 's Gravenhage 10 Februari 1913, werd, nabij notaris Mr. Jacob van de Graft als candidaat te hebben gewerkt, notaris te Middelburg. Ook was hij eenige jaren secretaris der gemeente Serooskerke.



6i
Generatie VI. „toon Tak", zooals hij in de wandeling genoemd werd, maakte van zijn notariaat het grootste, dat Zeeland ooit gekend heeft. Bovendien werd hij zijn vader's opvolger in het beheer van verschillende groote fortuinen.
Door eene enorme werkkracht, een stalen geheugen en weldoordachte adviezen in zaken, won hij in Walcheren (en ook daarbuiten) een onbeperkt vertrouwen als raadsman.
Zijne kennis van onroerend goed in geheel Zeeland was verbazingwekkend.
Uiterlijk vertegenwoordigde hij het type van den ouderwetschen, „klassieken" notaris. Voor zijn uitgebreid personeel was hij streng en veeleischend; daartegenover stond, dat hij goeden arbeid koninklijk beloonde.
Geen candidaat-notaris in Nederland genoot een salaris, als die van notaris tak te Middelburg!
Menigeen dacht, dat het harde werken van Tak slechts op geld verdienen gericht was.
Wie dit meenden, deden hem onrecht. Wel was hij geenszins los van geld, zelfs vrij materialistisch van aanleg. Hij werkte echter bovenal om het genot van den arbeid, en.... om den invloed, dien hij in zijn omgeving kon doen gelden.
Doordat hij, tijdens zijne werkjaren eenvoudig leefde en weinig behoeften had, groeide zijn ouderlijk erfdeel, geleidelijk tot een groot vermogen.
Nimmer echter bezat het geld Tak!
Op kiesche en fijngevoelige wijze schonk en steunde hij met onbekrompen hand.
Niettegenstaande zijn drukke ambtsbezigheden, vond hij nog tijd voor zijn liefhebberij werk: het landbouwbedrijf, en beboerde hij voor eigen rekening een groote hofstee onder Vrouwepolder.
Voor dag en dauw reed hij uit, om in de vroegte zijne bevelen voor den dag te geven; doch op het kantoor vond het gansche personeel 's morgens ook zijn arbeid behoorlijk voorbereid.
In het belang eener meer intensieve cultuur wist hij onder



62
Generatie VL den conservatieven Walcherschen boerenstand het bezigen van kunstmest ingang te doen vinden.
Het ingespannen werken, zonder verpoozing, gaf Tak iets eenzelvigs en stroefs in de samenleving.
Eerst toen hij in 1904 als notaris aftrad en de buitenplaats „Duinvliet" onder Domburg betrok, begon hij het leven te genieten. Intusschen hield hij enkele groote beheeren aan, en bleef de belangelooze raadgever van velen.
Het onbegrensde vertrouwen, dat men hem bleef schenken, was hem een stille trots, de belooning voor zijn jarenlange onkreukbare verzorging der belangen van derden.
Toen hij in 1907 Zeeland verliet, vertrok in hem een figuur, die veel van het beste van den Zeeuw in zich vereenigde.
Wie hem goed kende, hield van hem, om zijn eenvoud, om zijn trouwe, kinderlijke hart.
5. Charlotte Louise Tak, geb. Middelburg 1 April 1840, overl. Hilversum 24 Januari 1915, huwde op hare geboorteplaats 20 April 1894 Johannes Willem Marius Roodenburg, geb. Dordrecht 6 September 1841 overl. Amsterdam 3 November 1900, graanhandelaar en lid van den gemeenteraad van Dordrecht, zoon van Leendert Nicolaas Roodenburg en Francina Roodenburg.
Zijne vier kwartieren luiden:
Roodenburg. Roodenburg. Hordijk. van Laren.
De roodenburgs een oude, Dordtsche familie, stammen van Claes Rodenburg, die in het midden der i7c eeuw te Delfshaven leefde.
Roodenburg zegelt: Gevierendeeld: I. in zilver drie roode palen; II. in zilver een blauwe, gebogen rechter-schuinbalk, beladen met drie gouden bollen (of penningen); III. in goud een gebogen roode rechter-schuinbalk; IV. in zilver drie gebladerde stengels, naast elkander op een terras, alles van groen.
*) Ned. Patriciaat — 1915, Stam- en Wapenboek.



63
Ifcneratie vi. Uit het huwelijk roodenburg—Tak werden geboren:
Mr. Leendert Nicolaas Roodenburg, lid van de Tweede Kamer, geh. met Anna Petronella Maria de Kock (drie kinderen);
Frans Roodenburg gep. rijksbetaalmeester, geh. met Anna Suzanna Johanna Drönsberg van der Linden (twee kinderen).
Henriette Antonia Roodenburg-, geh. met Martinus Adriaan Vriesendorp, assuradeur (twee kinderen).
6. Henri Tak, geb. Middelburg 31 October 1842, overl. aldaar 12 Juni 1843.
7. Henri Tak, geb. Middelburg 4 September 1844, ongehuwd overl. aldaar 15 October 1910, was evenals zijn broeder toon een lid der rentmeestersdynastie dezer Takkenlinie en ook vele jaren van de bankiersfirma J. A. Tak en Co. (blz, 70).
Man van vormen en grooten kunstzin, gemakkelijk in den omgang en bereisd, vormt hij in zooverre een tegenstelling van zijn ouderen broeder toon.
Zijn exlibris, vertoonend een bevallig, antiek vrouwenfiguurtje met het onderschrift „Le Goüt", karakteriseert hem eigenaardig.
Zijne volledige collectie kinderboeken, van af den oudsten tijd, was in de boekenwereld bekend, terwijl zijn gezellig, groot huis prijkte met veel smaakvol antiek.
Ook bracht hij een fraaie collectie oud porselein en oud koper, alsmede vele zeldzame boekwerken bijeen.
Zijne staatkundige richting naderde die van zijn „rooden", jongeren broeder.
Hoewel hij minder ver ging en lid van de Vrijzinnig-Democratische Partij bleef, miste hij PlETER lodewijk's gemoedelijkheid.
Spoedig scherp en onvervaard in het uiten zijner meening, stootte velen van zich af, en was te Middelburg vaak de schrik
Ivan politieke en andere vergaderingen. Tot zijn dood bleef hij jong van hart en aangetrokken tot jeugdige menschen. 8. Pieter Lodewijk Tak, geb. Middelburg 12 December 1846, overl. aldaar 29 Januari 1848. 9. Pieter Lodewijk Tak, geb. Middelburg 24 September



64
Generatie VI. 1848, ongehuwd overleden op de buitenplaats „Duinvliet" nabij Domburg 24 Augustus 1907.
Met Mr. J. P. R. Tak van Poortvliet is hij één der twee groote mannen van zijn geslacht geworden.
Het is niet gemakkelijk, in dit hybridisch werkje, mengsel van genealogisch en biografisch schetswerk, een eenigszins gelijkend beeld te geven van een figuur als Pieter Lodewijk Tak.
Ik moet hiervoor een beroep doen op „De Kroniek" van 19 October 1907, een indrukwekkend „In Memoriam", door TAK's geestelijke en politieke vrienden aan hem gewijd.
Het verwijt van plagiaat wijst schrijver dezes bij voorbaat af; vreemdeling op journalistiek en politiek gebied, moet hij zijn licht wel zoeken, bij Tak's geestverwanten.
Allereerst over zijn jeugd.
In 1861 verwisselde hij de lagere school voor het gymnasium te Middelburg. De rector, Dr. H. Polman Kruseman, had van zijn leerling groote verwachtingen. Schoon hij Tak's lateren groei niet heeft beleefd, moet hij eens gezegd hebben:
„Onder mijne oud-leerlingen zijn er, die minister, lid van den Hoogen Raad en van den Raad van State werden, maar de begaafdste van allen, blijft Piet tak."
De tijd heeft Dr. Kruseman in het gelijk gesteld.
In 1867 wijdde TAK zich te Leiden aan de studie van het Recht (in 1868 lid van „Non sordent"); na ruim drie jaren, (deed hij zijn candidaats, doch tot doctoraal kwam het niet.
Hoezeer het hem gemakkelijk ware gevallen, af te studeeren en een schitterende carière te maken bij balie of magistratuur, bleek hij er de man niet naar, in een ambtelijk gareel te draven.
Zijn fiere, onafhankelijke geest wilde zich niet naar conventioneele begrippen wringen.
Zonderling tegenstrijdig schijnt het dat TAK, die zélf niet afstudeerde, door zijn vriendenraad en zedelijk overwicht anderen overreedde dit wel te doen, ja, zelfs de medische dissertatie van een zijner vrienden hielp schrijven.



PIETER LODEWIJK TAK. (1848—1907)






65
Generatie VI. In weerwil van veel uitgaan, onvermoeid plakken en weinig studeeren, toonde hij toch als student steeds die rustige bezonnenheid, dat meesterschap over zich zelf, welke hem in zijn verder leven tot leider van velen zouden vormen.
In 1877 verliet TAK Leiden om zich in zijn vaderstad aan de journalistiek te wijden. Hij kreeg de rubriek „Buitenland" der Middelburgsche Courant voor zijn rekening, stond daarbij tegenover zijn gepromoveerde vrienden in een eenigszins scheeve positie. De besten onder hen leerden intusschen weldra hun gelijke, straks hun meerdere in hem zien.
In 1883 trad hij in de redactie van het nieuw opgerichte dagblad, later weekblad, „De (Groene) Amsterdammer" onder de Koo.
De oprichting van „de Nieuwe Gids" (Juni 1886) was een letterkundige gebeurtenis, welke een vooruitstrevenden geest als Tak sterk moest aantrekken.
Hij leverde in dat tijdschrift eene serie tweemaandelijksche opstellen onder den schuilnaam van de Klei, welke hem als een even krachtig als keurig stylist deden kennen. Zijn laatste artikel verscheen in October 1893.
In datzelfde jaar nam Tak de Amsterdamsche raadsverslagen voor „de Telegraaf" op zich. Zijne pittige en sarcastische beschouwingen over de politiek der hoofdstad maakten dit blad destijds zeer aantrekkelijk en vormden den schrijver tot een meesterlijk verslaggever en grondig kenner der gemeentehuishouding.
Zijn hoogtepunt bereikte tak als leider van het weekblad „De Kroniek," dat hij in 1894 met eenige jonge schrijvers en kunstenaars oprichtte. Met onverwoestelijk idealisme werd een stormloop ondernomen tegen het zelfgenoegzame en laag-bij-dengrondsche in kunst, maatschappij en politiek, zulks zonder omzien naar.... den abonné.
Hier toonde Tak wie hij was, hoofd en leider, de immer zich gelijk blijvende schrijver van Hollandsch-leuke, bedaardscherpe artikelen.



66
Generatie VI. „De Kroniek", dat was TAK zélf; het was een blad als geen ander, zonder vooroordeelen of tendenzen — een wekelijksche zielsverheuging, een zondagsmaal voor intellectueel-artistieke fijnproevers.
Voor- en tegenstanders zullen moeten erkennen dat de hoofdartikelen in „De Kroniek" behooren tot het beste dat ooit in Nederland op journalistiek gebied is geleverd.
Nadat Tak tot de S. D. A. P. was overgegaan (1897), heeft hij eenigen tijd het hoofdredacteurschap van „Het Volk" gevoerd. In deze hoedanigheid schoot hij te kort — hetgeen hem eert.
Nimmer heeft hij kunnen of. willen dalen tot de felheid van toon, de grofheid van het bij de massa inslaand woord-gebulder, dat van den leidenden sociaal-democraat wordt verwacht. Voor dergelijk geschrijf was Tak teveel aristocraat naar den geest.
En thans de pölitikus. Reeds als student heette hij „rood". Een eerste aanwijzing van Tak's staatkundige sympathieën mag "worden gezien in zijn mederedacteurschap (1883) van de onafhankelijke, democratisch-liberale „Amsterdammer" (Groene).
Twee jaren later treffen we hem aan als de eerste secretaris der jong geboren Liberale Unie.
Nog in hetzelfde jaar (1885) legde hij evenwel dien post weer neder, zulks in verband met de beslissing welke de L. U. op het advies inzake kiesrecht gegeven had.
„In de algemeene politiek bracht de grondwetsherziening van „1884—1887, gepaard met de oprichting der Liberale Unie in „het voorjaar van 1885, aan het licht, dat aan eene dêmocra„tische herleving van het liberalisme niet meer viel te denken. „Met het kiesrecht-rapport der Liberale Unie was de teerling „geworpen.
„Het kwam niet verder dan een huur-census voor den „geze,,„ten werkman", het gevleugelde woord van Gleichtnan".
Zoo schreef de democraat Tak jaren later in „Het Volk", eenige dagen vóór zijn dood (1907).
Over zijne serie tweemaandelijksche politieke opstellen in



67
Generatie VI. de „Nieuwe Gids" (vanaf 1886) is hierboven reeds gesproken.
Tak was toen nog volbloed liberaal en lid van de Amsterdamsche kiesvereeniging „Burgerplicht".
In het jaar der Grondwetsherziening (1887), na een mislukte poging tot democratiseering dier vereeniging, scheidden zich met Tak velen af en richtten in Januari 1888 te zijnen huize de radicale kiesvereeniging „Amsterdam" op, waarmede tevens de radicale partij was geboren.
In weerwil van zijn invloed bleef Tak zich op den achtergrond houden.
In de „Nieuwe Gids" gaf hij destijds eene uiteenzetting van het verschil tusschen radicaal en socialist, daarbij een strenge scheiding dier richtingen krachtig bepleitend.
Zijn pseudoniem, „van de Klei" liet hij varen, inmiddels zijne politieke overzichten in de „Nieuwe Gids" voortzettend.
Ook gaf hij in het tijdschrift „Mannen van Beteekenis" levensschetsen van Henry George, Liebknecht en Be bel, daarmede tevens zijn geleidelijk afglijden naar de uiterste linkerzijde markeerend.
In 1890 verhuisde hij naar het landelijke Bussum, zich rustig wijdend aan de studie van sociale onderwerpen. Zijne steeds krachtiger en meer doorwerkte artikelen in de „Nieuwe Gids" droegen hiervan de sporen.
Tegelijkertijd begon hij zich, schoon van huis uit geen gemakkelijk redenaar, te oefenen als inleider en debater op politieke vergaderingen. Dank zij zijn vasten wil, ontwikkelde hij zich op den duur tot een gezocht en bovenal slagvaardig spreker.
Terwijl zijne socialistische sympathieën groeiden, als het gevolg van studie en nadenken, keerde hij in 1893 te Amsterdam terug.
Hij nam er deel aan het volle, bonte leven der groote stad, werd als ') raadsverslaggever bovendien ingewijd in de stedelijke politiek, welke hij in snijdend-humoristische opstellen aan de kaak wist te stellen.
!) Van „de Telegraaf", v.g.1. bladz. 65.



68
Generatie VI. Steeds meer groeide in hem het bewustzijn, dat zijn plaats was te midden der arbeidersbeweging.
Niet omdat boven alles de socialistische idéé hem betooverde; deze had hij.-sinds lang grondig en kritisch bestudeerd.
Het was de man van praktijk, van krachtigen dadendrang, die onweerstaanbaar tot het socialisme werd gevoerd.
Idealist, met een warm, gevoelig hart, doch tevens mét een scherp en niets ontziend oordeel, vond hij in het socialisme de meeste bevrediging.
F. van der Goes zegt: „Indien de radikalen wat langer radikaal gebleven waren, of de liberalen wat meer liberaal geweest — in hunne stellingen niet, maar in hunne daden — dan zou Tak niet onwaarschijnlijk hetzij liberaal of radikaal zijn gebleven."
Nü vond hij in het socialisme zijn rust, hetgeen voor hem beduidde: zijn arbeid. Hij, de zelfstandige, de kieskeurige, de vroeger hooghartige eenling, stelde zich thans in dienst eener massa-beweging
De verwende man van distinctie offerde zijn gemak en zijn rust, om zich met blijde overgave te leenen voor iederen arbeid, welke de Partij van hem zou verlangen.
Politieke eerzucht was Tak vreemd. Intusschen sprak het vanzelf, dat men hem afvaardigde naar verschillende regeeringscolleges.
Achtereenvolgens nam hij zitting in den Raad van Amsterdam, de Provinciale Staten van Noord-Holland, en in de Tweede Kamer.
In den gemeenteraad, de plaats, waar het meest voor sociale belangen te ijveren viel, was hij een kracht van den allereersten rang.
Evenwichtig spreker en schrijver van goeden smaak, man van onberispelijke vormen en groote menschenkennis, was Tak gezien bij voor- en tegenstander.
Schoon socialist, bleef hij „heer" , gispend de proletarische aanstellerij van sommige zijner partijgenooten van goeden huize.



69
[«eneratie VI. Bij zijn overlijden (24 Augustus 1907) gaf Joh. Braakensiek
in de Groene Amsterdammer een sobere, aangrijpende plaat: bij Tak's lijk twee vrouwengestalten, de Beschaving en het Proletariaat, van welke eene zegt:
„Hier past het ons te weenen — ons beiden had hij lief."
Over den mensch tak een enkel woord.
Nog zie ik hem vóór mij te Domburg, kort voor zijn dood logeerend op de buitenplaats „Duinvliet", met zijne broeders Toon en Henri plaats nemend aan de stamtafel van het Badpaviljoen.
Het rechte takken-type: kort en zwaar, de oogen blauw, het haar donker; slechts de grauwende puntbaard, afwijkend van het familie-uiterlijk.
Breed-gezellig zit daar de gevreesde, de socialist te midden van kapitalisten.
Zijne vriendelijke oogen vonken van levenslust, oolijken spot en doordringende kracht.
Hij is geheel eenvoud en gemoedelijkheid, van geestelijk meerderheidsvertoon of aanmatiging geen spoor.
„Vader Tak", die eere-naam schijnt voor dezen celibatair van zelf sprekend.
„Vader Tak", de idealist, de zoeker, de man met het gevoelige hart, tot week toe, de helper en ondersteuner van wat zwak en misdeeld is.
Maar óók: de werker, de redenaar, de strijder, wiens spottend sarcasme en onverbiddelijke logica geducht worden.
Daarnaast de gemoedelijke raadsman van jongeren, de voorlichter.
En dan ten slotte de man van fijnen kunstzin, van gedegen kennis, onbevooroordeeld en met open oog voor wat hij goed en recht denkt.
Versche kracht zoekend op den ouden vaderlandschen grond, in den kring der zijnen, te midden van zijn arbeid, wordt hij plotseling opgeroepen
Een schoone dood, door velen begeerd.



;o
Generatie VI. 10. louise clementine Tak, geb. Middelburg 27 Juni 1850, overl. aldaar 2 October 1850.
Johannes Adriaan Tak, hierboven sub 2 genoemd (blz. 60), werd geboren te Middelburg 11 Januari 1836, en overleed aldaar 2 November 1897.
In 1859 vestigde hij zich in zijn geboorteplaats als commissionair in effecten, welke zaak in 1866 werd voortgezet onder den naam J. A. Tak en Compagnie.
Een eigenlijken „compagnon" kreeg hij eerst in Juli 1888, toen zijn broeder Henri in de firma werd opgenomen, om op 1 September 1903 weder uit te treden.
Johan Adriaan's eenige zoon, Pieter Dumon Tak, was inmiddels op 1 October 1894 in de zaak opgenomen.
Hij bleef firmant tot 1 Februari 1915, toen zijne benoeming tot burgemeester van Middelburg volgde. (Zie hieronder blz. 72).
De plaats van Henri Tak werd in 1903 ingenomen door Mr. Johan August Heijse, Pieter Dumon's zwager, thans nog de eenige firmant van het huis J. A. Tak en Co.
Sinds zijne toetreding houdt de firma zich, behalve niet bankiers-, kassiers- en effectenzaken, onledig met de administratie van onroerende goederen.
Aanvankelijk was de zaak gevestigd in het pand Groenmarkt D n°. 16/7, om een paar jaren later te verhuizen naar het aangrenzende perceel D n°. 18/9.
Van 1867—1875 huisde zij tijdelijk op den Dam, eerst noordzijde F n°. 95, later Zuidzijde G. n°. 33, om daarna weder in het oude kantoor Groenmarkt D n°. 18/9 terug te keeren.
Langzamerhand werd haar dit te eng, totdat de firma in December 1915 een ruimer en moderner onderdak vond in de Lange Singelstraat n°. 182.
Johannes Adriaan Tak was op zijne woonplaats lid van den gemeenteraad en van de Kamer van Koophandel.



7i
Generatie VI. Op den i7en Maart 1867 huwde hij te 's Gravenhage Johanna Elisabeth van Gogh, geb. Rotterdam 24 October 1844, overl. 17 October 1883, dochter van johan van gogh, vice-admiraal en Willemina Hermana Alexandrina Elisabeth Bruijns.
') Van GOGH zegelt: in rood een gouden dwarsbalk, vergezeld van drie vierbladen van hetzelfde;
ook: in zilver drie roode kardinaalsvaandels.
Uit het huwelijk Tak-van Gogh sproten de navolgende kinderen:
Generatie VII. i. Pieter Dumon Tak, geb. Middelburg 31 December 1867. Hij volgt hieronder, blz. 72.
2. WlLHELMINA HERMANA ELISABETH ALEXANDRINA TAK, geb. Middelburg 15 Mei 1869.
Zij huwde aldaar 28 Mei 1891 Mr. abraham van der elst, geb. Dordrecht 4 Januari 1865, ambtenaar van het openbaar ministerie en lid van den gemeenteraad te Leiden, zoon van Dr. bartholomeus van der ElsT en Jeannette Dorothée den bandt.
Zijn vier kwartieren luiden:
v. d. Elst. van Wageningen.
den bandt. huijgens.
Van der elst zegelt: in zilver 3 gebladerde elzenproppen in natuurlijke kleur, 2 en 1.
Het geslacht van der Elst stamt van francois van der Elst, ged. Dordrecht 28 Aug. 1678 en Ida van Batingen, wonend aldaar.
Het echtpaar van der elst-tak bezit één kind, johanna Elisabeth van der Elst, gehuwd met Mr. Lucas de Blécourt, griffier van het kantongerecht te Wijk bij Duurstede.
Uit dit huwelijk een zoon.
3. Maria Catharina Sara Tak, geboren Middelburg 27 Maart 1874, overl. aldaar 8 Januari 1875.
4. Johanna Elisabeth Hubertha Tak, geboren Middelburg
1) Armorial général.



72
Generatie VII. 26 Mei 1878, huwde aldaar 31 Januari 1900, Mr. johan august heijse, geboren Zierikzee 23 Juni 1877, zoon van johann Hermann Christian Heijse, lid der Gedeputeerde Staten van Zeeland, en Lena elisabeth ïsebree Moens.
Mr. J. A. Heijse is lid van de firma J. A. Tak en Co. en volgde Anthonie Martinus Tak en Henri Tak op als rentmeester.
Zijne vier kwartieren luiden:
Heijse. Isebree Moens (van Blois).
schnobel. de kater.
Heijse zegelt: ') In zilver een wijnstok met druiventros in natuurlijke kleur, tusschen twee van elkaar afgewende snoeimesjes in natuurlijke kleur, de steelen rood.
Uit het huwelijk Heijse—Tak zijn geboren:
1. Johann Hermann Christian Heijse.
2. Henrietta Beatrik Alexandra Heijse.
3. Maria Hubertha Augusta Heijse.
4. Johan August Heijse.
5. Benjamin Eduard August Heijse.
Pieter Dumon Tak, hierboven sub 1 genoemd, ontving bij Kon. Besl. van 1 Maart 1868, vergunning den naam dumon voor den zijne te voegen.
Hij werd candidaat-notaris, doch trad in 1894 als firmant in de bankierszaak J. A. Tak en Co. Hij werd lid van den gemeenteraad zijner woonplaats (1901), commissaris van den Polder Walcheren (1902) en raad van dien Polder (1913), wethouder van financiën (1909), van fabricage (1913), burgemeester van Middelburg (1915).
Getrouw aan den aangenomen regel, van levenden geen karakterschets te geven, zullen wij ons tot bovengenoemde opsomming bepalen.
Hij huwde te Middelburg 14 Maart 1894 Wilhelmina Antonnetta van Trigt, geboren Vianen 2 November 1871,
!) Armorial Général.



73
Generatie VII. dochter van Etienne Albert van Trigt, hypotheekbewaarder te Middelburg, en CHRISTINA JOHANNA HENDRIKA FlSCHER.
IHare vier kwartieren luiden: van Trigt. Fischer. Backer. Michelsen. Van Trigt zegelt: (Deze wapen-beschrijving mocht ons niet tijdig bereiken.) Uit het huwelijk dumon Tak—van Trigt werd één kind geboren:
Generatie vm. Johannes Adriaan Dumon Tak, geboren Middelburg i Aug.
1895, onder de wapenen sinds 1914, res. officier der infanterie.
Hij is, van het vroeger zoo uitgebreide nakroost van servaas (1727—1807), de eenige mannelijke vertegenwoordiger in de achtste generatie.
Het geslacht TAK, waarvoor in de eerste helft der 19= eeuw Zeeland te klein scheen, staat nu, na nog geen eeuw, „op twee oogen".



Bijlage I.
INLEIDING TOT EENE BEKNOPTE STAMREEKS DER DOOPSGEZINDE FAMILIE TAK.
Volgens een sierlijk gebonden achttiende-eeuwsch ') geslachtsregister, eigendom van notaris de maret Tak te Nijmegen, stamt dit geslacht af van Jan Jacobs Tak, die in de eerste helft der i6e eeuw te Zierikzee zou hebben gewoond.
Eene familie-legende spint om zijn persoon een avontuurlijk verhaal en laat hem, wegens het doen begraven van een lijk buiten de Roomsch-Katholieke kerk om, door den Hertog van Alva verbannen en naar Vlissingen uitwijken. Die zelfde legende geeft aan jan jacobs den geslachtsnaam hoogenboom ,""een oude welbekende naam in Schouwen, en zegt dat de drager uit nederigheid en uit overweging „dat een hooge boom laag kan vallen", zich Tak zou hebben genoemd.
Si non e vero
Verder wordt medegedeeld dat een zijner nakomelingen naar Leur in Brabant zou zijn uitgeweken om daar een nieuwe loot van den ouden stam te vormen.
Wij staan een weinig sceptisch tegenover dergelijke legendarische familie-verhalen.
Bij een voor ettelijke jaren door den genealoog Frederik Ca/and ingesteld onderzoek in de uitbanningslijsten van Alva, werd noch de naam Ta(c)k, noch die van Hoogenboom aan-
i) In 1775 samengesteld door Samuel tak_(zoon van Samuel Tak en Susanna Dyserinck, behoorend tot een hier niet vermelde uitgestorven lijn), naar een stamboom, vervaardigd door Elias Tack (zoon van Abraham Janse Tack) op 1 Januari 1662 gedrukt bij Frangois Croock te Middelburg en later bijgewerkt en vervolgd.



75
getroffen; evenmin komt het waarschijnlijk voor dat eene steedsche ketterfamilie zich bij voorkeur te midden eener strengkatholieke, landelijke bevolking zou hebben gevestigd.
Vooralsnog meen ik, dat voor eene gemeenschappelijke afstamming van de Brabantsche en de Zeeuwsche (Doopsgez.) familie Tak weinig klemmende argumenten zijn aangevoerd.
Aannemelijk, schoon onbewezen, is de vestiging eener Schouwsche familie Tak te Vlissingen tegen het einde der i6e eeuw. Naar men wil, heeft zij aldaar het houtkoopersberoep uitgeoefend en is er in de eerste helft der I7e eeuw in de Zierikzeesche haven hout met het merkteeken der Vlissingsche familie Tak aangetroffen en te haren voordeele verkocht.
De omstandigheid, dat in de I7e eeuw op het platteland van Staats-Vlaanderen Protestantsche familiën Ta(c)k, ook tackx, met vele gelijkluidende voornamen wordt aangetroffen, duidt op de mogelijkheid, dat het Vlissingsche geslacht daar zijne bakermat heeft te zoeken, en wellicht nog vroeger in de Spaansche Nederlanden.
Dit laatste-neemt Dr. J. C. de Man, op mij onbekende gronden, als vaststaand aan in zijn werk „De Geneeskundige School te Middelburg, 1825—1866", 2e stuk, blz. 22/3.
In het „Archief van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen" (Ve deel, 3e stuk, blz. 469) vinden wij in de lijst der geestelijken, die de kerk te Hulst bediend hebben, reeds in 1467 Jan Tac, prbrë (presbiter), hetgeen eveneens wijst op het reeds vroeg voorkomen eener familie Tak in StaatsVlaanderen.
Zoolang in zake de afstamming dezer verschillende familiën Tak geen grondig en uitgebreid archieven-onderzoek heeft plaats gevonden, zal men goed doen, de legendarische afstamming der Doopsgezinde taks, alias hoogenboom, onder groote reserve te aanvaarden. ■».
Gedurende ruim drie eeuwen heeft het geslacht op Walcheren geleefd en is het tot op den huidigen dag het Doopsgezinde geloof trouw gebleven.



OVERZICHT DER NOG BESTAANDE MANNELIJKE LIJNEN VAN DE DOOPSGEZINDE FAMILIE TAK EN VAN HARE VERWANTSCHAP MET DE NED. HERV. FAMILIE VAN DIEN NAAM.
Jan Jacobs Hoogenboom, gezegd Tack (blz. 74)
Abraham Janse Tack (1562—1645)
geb. te Zierikzee (?), overl. Vlissingen huwt 1583
Maeijken (Jan DENijsdochter), overl. 1601 I
Samuël Tack (1600—1654), geb. te Vlissingen huwt 1622 Maaijken de Wilde, overl. 1672
Jan Sam.Tack (1629—1697), geb. en overl. te Vlissingen huwt 1651 Maeijken Remeus (1625—1672)
Samuël Jansen Ta(c)k (1652—1689)
geb. Vlissingen, overl. te Middelburg huwt 1676 Berdina Jans Lievens (1656—1731)
Abraham Tak (1683—1761) geb. te Vlissingen huwt 1° 1706 Sara de Loos (1679—1715) I
Samuël Tak (1710—1746), geb. te Vlissingen huwt 2° 1740 te Rotterdam petronella oudenaerde (1717—1746)
3 kinderen uit het tweede huwelijk
Marinus Tak (1743—1815), blz. 78 Jan Tak (1745—1813)
huwt 1768 huwt 20 in 1775
Elisabeth de Wind (1749—1811) Zuster van -» Anna de Wind (1755—1816
| 11 kinderen
. . I
T Samuel Tak Adriaan Tak Anna Tak Jan Tak-) Anthoni Tak Petronella Tak^)
f (1769—1837) (1774—1S26) (177S—1S22) (1779—1830) (1786-1866) (1785—1843)
huwt 2° in 1803 huwt 30 in 1803 huwt 1796 huwt 1804 huwt 1813 huwt 1804 haar
Maria Wagenaar i) Corn. Chr. E. v. d. Kop Jan Fak Brouwer Petr. Tak 3) Petr. Hisser vollen neef
(1781—1824) (i773—i8S3) (1775—1839) (1785—1843) (1795-1837) Jan Tak2)
(17 79-1830)
7 kinderen 4 kinderen 7 kinderen 3 kinderen 8 kinderen 3 kinderen
(zie hiernevens)
Pieter de Maret Tak Frederik Jan Tak Joh. Chr. Fak Jan Tak Elisabeth Tak v '
(1805—18..) 1805— ) Brouwer (1812—1880) (1816—1853)
huwt 2° in 1855 huwt 1830 . (1815—1859) huwt 1S35 huwt 1836
J. M. P. C Wagenaar Soph. M. Epkema huwt 1836 4) Susanna Tak 4) Servaas Tak
(1821 —1914) (1809— ) 4) Elias Tak (Ned. Herv.) (Ned. Herv.)
(Ned. Herv.) (1S13—1873) \
\ fam. Tak, de Kanter, Sibmacher
fam.Tak,Labrijn, Zijnen, van Essen, Geill en Koert
Borger en Rink blz. 32 blz. 50/5
2 kinderen 10 kinderen 6 kinderen
M. G. de M. Tak Pieter de M. Tak Petrus Tak D Ant Tak Elisie T\k
geb. 1858 geb. 1850 geb. 1845 _ '(1841-1877) geb. 1845
huwt 1884 huwt 1889 huwt 1882 huwt 1862 huwt 1S67
H. W. J. Callenfels D. D. Tielenius Kruijthoff A. C. M. Broekhoff dsp b_ cuperus Pieter Cardinaal
geb. 1860 geb. 1862 geb. 1851 (1837-1913) (1834-18..)
+ \ blz. 28
fam. Callenfels en Dyserinck fam. cuperus en Dufour
4 kinderen 3 kinderen ^ 28
Pieter de M. Tak Joh. M. P. C. de M. Tak Anne C M. Ecco Tak
geb. 20 Oct. 1890 geb. 30 Juni 1896 Tak geb. 1888
Gerardus Corn. J. de Joh. Andr. Jac. P. de geb. 1885 huwt J) Dochter van Andries Wagenaar en Johanna Maria de Maret.
M Tak M. Tak M Hoogenboom 2) JAN Tak huwt zijne volle nicht Petronella Tak.
geb. 8 Febr. 1893 geb. 6 Nov. 1900 I 3) peronella Tak huwt haar vollen neef Jan Tak Mz.
I 4) Behoorend tot de Ned. Herv. familie, kind van PlETER Roetert Tak Frits Tak, geb. 1914 en rjjNA Antoinetta Vermere (blz. 25 e. v.)



78
Toonbeelden van christelijke en burgerlijke deugden hadden de TAKS er te kampen met den nijd en de onverdraagzaamheid der overheerschende Calvinistische kerk en werden zij dientengevolge buiten alle regeeringsambten gehouden.
Met des te meer ijver legden zij zich toe op handel en nijverheid; hierin waren zij buitengewoon ondernemend en dreven in Walcheren talrijke bloeiende fabrieken en andere zaken. Eerst tijdens en na de Fransche revolutie treffen wij leden der familie Tak in openbare betrekkingen aan.
In H. M. Kesteloo's „De Stadsrekeningen van Middelburg" wordt o. a. marinus Tak (blz. (76/7) genoemd in de rekening van 1795 als representant van het volk van Zeeland, in welke hoedanigheid hij een daggeld van vier gulden uit de stadskas geniet. In 1804 vinden we hem als schepen en in 1813 als raad van het ie arrondissement (Walcheren).
Op 20 Februari 1814 behoort hij tot de dertig gegoedste ingezetenen van Middelburg, door den gouverneur aansprakelijk gesteld voor eene requisitie van frs. 400.000, door de Fransche regeering van die stad gefiischt.
Dezelfde marinus Tak kwam in de stadsrekening van 1765 voor als leverancier van 108 damasten servetten en 3 tafellakens ad £ 137 : 6 : 8, ter gelegenheid der receptie van Z. D. H. den Prins van Oranje, als erfstadhouder van Zeeland.
Wij gaven bovenstaande beschouwingen en historische bijzonderheden ter illustratie van de beknopte stamreeks dezer oude en met de welvarendste Zeeuwsche Doopsgezinde geslachten verwante familie, thans in mannelijke lijn nog slechts voortbestaand in de staken de maret Tak te Nijmegen en petrus tak te Apeldoorn.
Zie omtrent het wapen(zegel) der familie blz. 28.
Den heer E. J. M. Kielstra te Leiden een woord van dank voor de nog juist bijtijds verstrekte aanvullingen der stamreeks Tak (Doopsgez.).



Bijlage II.
NASCHRIFT.
Nadat dit werkje ter perse was gegaan, heeft schrijver dezes met den Heer Jan roeland Tak (blz. 35) een onderzoekingstocht ondernomen naar Etten en Leur, het stamoord der familie.
Een dag speurens in de oude kerkeboeken bracht aan het licht, dat het geslacht TAK daar reeds in de eerste helft der I7e eeuw talrijk vertegenwoordigd was.
Een voortgezet onderzoek zou waarschijnlijk nog vele verrassingen kunnen brengen, doch kost veel tijd en geld,
dank zij vooral de ongehoord hooge leges, welke de Leursche gemeenteraad van de „hyena's der archieven" heft.
Den doop van den stamvader (Anthoni Tak, blz. 10) vonden wij niet, doch wel dien van zijne oudere zuster catelijne en van zijne echtgenoote DlNGENA NüIJENS (zie blz. 10).
Ook de namen zijner ouders konden uit Catelijne'S doopacte worden vastgesteld; tevens vonden wij hun ondertrouw (21 Juni 1643), terwijl werd vermeld, dat het huwelijk te Ginneken werd voltrokken.
Met voldoening mogen wij constateeren, dat onze nasporingen den stamboom van het geslacht eene generatie hebben opgevoerd, n.1. tot Cornelis Lambrechts Tak en diens echtgenoote T(anneke?) Jacob Hendriks.
Haar vonrnaam, dien wij herhaaldelijk aantroffen, zoowel bij den doop van hare kinderen, als van hare kleinkinderen, was evenwel zóó onduidelijk geschreven, dat wij hem niet met zekerheid durfden vaststellen.
Merkwaardigerwijze bleek ons, dat er te Leur nog een uitgebreide familie Tak bloeit, echter Roomsch-Katholiek!



8o
Wij laten hieronder in tijdsorde den doop van eenigen, tot de oudste generatiën behoorende leden volgen:
Ged. 20 Juni 1644 MAIJKEN Tak j
„ 14 April 1647 catelijntje tak f ™^en van Cor» ^ r t/ j j i nelis lambrechts
„ 8 Aug. 1648 Neeltje Tak ) Tak en T(anneke ?)
„ 28 Oct. 1650 Neeltje Tak ]t?°* s hendriks
I (blz- 79)-
„ 12 Febr. 1652 jacob Tak i
(Uit deze inschrijvingen mogen wij de gevolgtrekking maken, dat de stamvader anthoni na 1652 geboren moet zijn).
Ged. 29 April 1668 Servaes van 't Geloof, zoon van Govert Jacobs en Maijke Jansen (blz. 13).
Ged. 17 Febr. 1669 DlNGENA NuiJENS, dochter van HENdrik Jacobus en Heultje Willems van den Beemt (blz. 10).
Ged. 12 Nov. 1690 antonetta tak i Kinderen van An-
„ 2 Maart 1695 Cornelis Tak thoni TAK-en itor*j gena ook Digna
„ 23 Sept. 1696 Pieter Tak I NuijtNs (blz. 11/2).
„ 30 Juli 1741 Goverdina Tak j
„ 23 Sept. 1742 antonia tak f Kinderen van Hen-
5 Sept. 1745 govert tak drik Jacobus Tak
" J r ' ^J [en Antonia van
„ 9 Juli 1747 Dina Maria Tak 1 opstall (blz. 12).
„ 21 Maart 1751 Barbera Tak I
Deze inschrijvingen bevestigen met stelligheid de betrouwbaarheid van de gegevens in handschrift, uit welke de oudste generatiën in dit boek zijn opgebouwd.



ALPHABETISCHE LIJST DER PERSOONSNAMEN.
Blz.
Aalst, gesl. van 12
Ackermans, P 57
Adriaansen, gesl 53
Alva, Hertog van 74
Amstel van Mijnden, E. van ... 60
Andel, gesl. van 31
Andel, J. A. van 31
Arnold, gesl 46
Arnold, H. G 46
Augustijn, gesl 11
Augustijn, G 12
Back, C 14
Backer, gesl 36, 73
Bandt, J. D. den 71
Barendregt van Chailois, gesl... 11
Bas, gesl. de 12
Batingen, I. van 71
Beausar, gesl. v. Breda , 12
Bebel 67
Beemdt, gesl. v. d 9, 80
Beer Poortugael, gesl. den 11
Benteijn, gesl 59
Benteijn, J. Is 59
Benteijn, M. C. S 59
Berk, N. A 13
Beijdals, gesl 10
Bils, gesl. de 24
Blécourt, Mr. L. de 71
Bloys, gesl. van 24
Bock, gesl. de 53
Blz.
Bogaart, M 58
Boidin, gesl 24
Boidin, M 24
Boogaert, Jhr. P. J 39
Borger, gesl 51
Borger, A 51
Borger, E 51
Borger, E. K 51
Borger, J. C... 51
Borger, K. E 51
Borger, M. E 51
Borger, P. R 51
Borrendamme, gesl. (van) 54
Borssele, gesl. van 24
Braakensiek, Joh 69
Breda, gesl. van 12
Breda, J. B. van 12
Breda Beausar, gesl. van 12
Bredius, gesl 42
Broek, J. v. d 15
Broekhoff, A. C. M 76/7
Brouwer, J. Fak 50, 76/77
Brouwer, J. C. Fak 50, 76/77
Bruijn Hogerzeijl, M 14
Bruijns, gesl : 71
Bruijns, W. H. A. E 71
Bruijs, P 13
Brijn. gesl. La 54
Buerman, gesl 53
Bybau, Mr. J. H 26



82
Iz.
Caland, gesl 18 .
Caland, F 74/5
Caland, M 49
Callenfels, gesl 39
Callenfels, gesl. von Stein 11
Callenfels, H. W. J 76
Callenfels, M. L 39
Campen, gesl. van 32
Cantor, Pb. de 32
Cardinaal, Wed. P 28, 77
Casteel, M. C. van 59
Citters, gesl. van 29
Citters, Jkvr. A. W. van 29
Cremer, J. T 40
Crisman, j 18
Crommelin, gesl 46
Cuperus, gesl 28, 77
Cuperus, Ds. B :.. 28, 77
Deinse, Ch. van 59
Dingemans, gesl 59
Dingemans, A 58/9
Dingemans, L. A 58
Dishoeck, gesl. van 29
Dufour, gesl 76/7
Dufour, R 28
Dumon, ges) 59
Dumon, M 59
Dumon Tak, gesl 59
Dumon Tak, J. A.... 73
Dumon Tak, P 72
Dyserinck, gesl 50, 75, 76/7
Dyserinck, S 75
Eekelen, gesl. van 10
Eekelen, Mr. J. A. van 10
Elst, gesl. van der 71
Elst, Mr. A. van der 71
Elst, B. van der 71
Elst, F. van der 71
Elst, J. L. van der 71
Epkema, S. M 76/7
Ermerins, gesl 29
Ermerins, A. W 29
Ermerins, F 29
Ermerins, Wed. F 29
Ermerins, Mr. J. G 29
Blz.
Evers, gesl 29
Essen, J. F. van ; 32
Exrik, gesl 29
Faassen van 't Geloof, M 13
Fak, gesl 50
Fak Brouwer, gesl 50
Fak Brouwer, J 50, 76/7
Fak Brouwer, J. C 50, 76/7
Fischer, gesl 73
Fischer, Ch. J. H 73
Flippo, gesl 15
Francken, gesl 47
Francken, Mr. H. M. J 47
Francken, M 47
Fremery, gesl. de 38
Fremery, S. de 38
Gaaswijk, gesl 24
Gaberel, gesl 11
Gastelaar, A. de 11
Geill, gesl 35
Geill, A 34
Geill, J. A. R 35
Geill, S 35
Geloof, J. Faassen van 't 15
Geloof, M. Faassen van 't 13
Geloof, S. G. van 't 13
George, H 67
Goes, F. van der 68
Gogb, gesl. van 71
Gogh, J. van 71
Gogh, J. E. van 70/1
Graaf, gesl. de 53
Groen v. Prinsterer, ges' 46
Groot, gesl. de 29
Hage, gesl. ten 29
Hasert, gesl. de 17
Hasert, A. de 17
Helm, gesl. v. den 46
Hendrik, Prins 42
Hennequin, gesl.. '. 39
Hennequin, P 49
Herckhuijzen, R. van 17
Herckhuijzen, A. C. van 17
Heijse, gesl 72
Heijse, B. E. A 72



83
Blz.
Heijse, H. B. A 72
Heijse, Mr. J. A 4, 70, 72
Heijse, J. A 72
Heijse, J. H. Chr 72
Heijse, M. H. A 72
Hisser, P 31, 77
Hofman Peerlkamp, P 26
Hogendorp, gesl. van 29
Hogerzeijl, M. Bruijn 14
Hoogerwou, C. J 51
Hoogenboom, M 74, 76/7
Hordijk, gesl 62
Hullu, Dr. J. de 4
Huijgens, gesl 71
Jekeling, gesl 14
Joncheere, gesl. de 60
Joncheere, A. H. de 60
Joncheere, Mr. J. de 60
Joncheere, C. J. J. H. de 60
Joncheere, J. P. J. de 60
Jonge, gesl. de 15, 23, 24
Jonge, Jhr. Mr. C. de 52
Jonge v. Ellemeet, gesl. de 24
Kamermans, J. M 51
Kanter, gesl. de 31/2
Kanter, Jac. de 31
Kanter, J. A. de 32
Kanter, J. J. M. de 32
Kanter, Ds. H. P. de 31
Kater, gesl. de 72
Kappeyne, gesl 42/3
Keg, gesl 29
Keg, P 29
Kielstra, E. J. M 78
Klei, van de 65
Kluit, gesl 31
Koek, A. P. M. de 63
Koert, gesl 35/6
Koert, A 36
Koert, Ant. K 36
Koert, C 35
Koert, J. - 36
Koert, Joh. A 36
Koert, Joh. C... 36
Koert, J. R 36
Blz.
Koff, C. E. de 59
Koolhaas, Ds. P. J 38
Kop, C. C. E. van der 76/7
Kops, gesl „ 36
Kroon, J 11
Kruseman, Dr. H. Polman 64
Kruijthoff, D. D. Tielenius.. .. 76/7
Kuijl, gesl 10
Laat, gesl. de 31
La Brijn, gesl 54
Labrijn, gesl 54
Labrijn, A. A. C 55
Labrijn, D. N 54
Labrijn, M. H. G. 55
Labrijn, P. C 54
Labrijn, P. R 55
Lans, gesl 11
Laren, gesl. van 62
Laurin, gesl 24
Le Brin, P 54
Lennep, gesl. van 36
Lennep, Jkvr. M. C 36
Liebknecht 67
Linden, S. J. Dronsberg v. d.... 63
Ligny, A. A. de 59
Ligny, A. D. de 59
Ligny, L. H. de Blaecke de .... 59
Ligny, P. de 21
Ligny, P. M. de 59
Loos, S. de 76/7
Maas, gesl. van der 54
Mackay, gesl 42
Malleijn, gesl 46
Man, Dr. J. C. de 10, 75
Maret Tak, gesl. de . 28, 74, 76, 78
Maret Tak, P.-de 74, 76
Maret Tak, G. C. J. de 76
Maret Tak, J. A. J. P. de 76
Maret Tak, J. M. P. C. de 76
Marinissen, gesl 29
Meijier, Mr. de 44
Meerkerk, J. B. 52
Michelsen, gesl 73
Moens (van Blois), gesl. Isebree. 72 Moens, L. E. Isebree 72



84
Blz.
Mijnlieff, gesl n
Napoleon I 22
Nuijens, D 10
Nuijens, H. J 10
Nijland, gesl 54
Nijs, gesl 54
Ochtman, gesl 54
Ochtman, M. G 54
Onderwater, M. A. J 60
Oordt, gesl. van 46
Oordt, C. L. van 45
Oordt, W. van 46
Oranje, Prins van 78
Opstall, A. van 12
Overklift, gesl. van n
Oudenaerde, P 76/7
Ou wens, gesl 11
Ouwens, A 11
Peerlkamp, P. Hofman 26
Philipse, gesl 46
Philipse, A. J.. 46
Pleijte, gesl 10
Poortugael, gesl. den Beer 11
Pous, gezegd v/d Welle, gesl 38
Pous Olezoon, Jonge Jan 38
Pous, J. M 38
Pous, Mr. P 38
Pous Koolhaas, gesl 38
Pijzei, Ds I4
Ranisch, J. S 4.6
Ranitz, gesl. de 46
Ranitz, Jhr. H. de 47
Ranitz, Jkvr. H. G. de 47
Ranitz, Jhr. J. A. de 47
Ranitz, Jhr. Mr. J. A. de 46
Ranitz, Jhr. Mr. S. M. S. de 46
Reekum, gesl. van n
Riel, C. van u
Riel, F. van r. 10
Rink, C. W. J 51
Ripping, gesl 10, 53
Ripping, C. P 53
Roèll, gesl. 10
Roodenburg, gesl 62
Rodenburg, C 62
Blz.
Roodenburg, Fr 62/3
Roodenburg, H. A 63
Roodenburg, J. W. M 62
Roodenburg, L. N 62
Roodenburg, Mr. L. N 62/3
Rombouts, J 15
Ruijven, A. van 18
Ruijven, Ds. F. van 17
Schaaff, J. S 51
Schnobel, gesl 72
Schouten, S. C 34
Schultze, gesl. 12
Sénéchal, gesl 24
Sophie der Nederlanden, Koningin 36
Spiering, gesl 10
Spijker, gesl. v. d 54
Stapele, Wed. Th. van 49
Staveren, Ds. van 15
Steengracht, gesl 38
Stolk, Joh» 28
Stolpe, gesl. v. d 54
Straaten, gesl. v. d 53
Strijdt, C 13
Stuwen, gesl. van 11
Swalme, gesl. v/d 39
Swalme, Dr. A. v/d 38
Swalme, M. L. v/d 39
Swalme, Mr. S. van der 39
Tak, Aarnout 30
Tak, Abr 14, 76/7
Tak, Adr 11, 76/7
Tak, Ds. Adr 26, 37/8
Tak, Anna 50, 76/7
Tak, Anth 10, 31, 32
Tak Az., Anth 11, 14
Tak Cz., Anth 11
Tak Pz., Anth n, 13
Tak, Anth. Martinus 18, 57/8, 60, 62
Tak, Apolonia 17, 29
Tak, Apolonia Ant 30
Tak, A. C 26
Tak, A. C. M 76/7
Tak, C 10, 14
Tak Az., C 9, 10
Tak Sz., C 17



85
Blz.
Tak, C. L. . 62
Tak, C. P 36
Tak, CM 14
Tak, D 12, 14, 29
Tak, D. A 28, 31, 36, 39, 76/7
Tak, D. F '. 26, 29, 50
Tak, D. M 12
Tak, Ecco 76/7
Tak, Elias 26, 47/50, 76/7
Tak, Elisabeth 28, 31, 34, 76/7
Tak, E. J. C 54
Tak, F 76/7
Tak, F. J 76/7
Tak, G 12
Tak, H 11, 14
Tak, Henri 63
Tak, H. J 12
Tak, Jac 11, 14, 18, 26
Tak Sz., Jac 18
Tak, Jac. A 26
Tak, Jac. A. R 51
Tak, Jan 26, 28, 74, 76/7
Tak, J. A 66, 70
Tak & Co., J. A 70
Tak, J. E. H 72
Tak, J. M 11
Tak, J. R 35/6
Tak, J. S 76/7
Tak, J. S. P 38
Tak, L. C 70
Tak, M 14, 17
Tak, M. A 58, 60
Tak Az., Marinus 48
Tak Sz., Marinus 76/7, 78
Tak, M. E 51
Tak, M. C 13
Tak, M, C. S 71
Tak, M. S 25
Tak, gesl. de Maret 28, 76, 78
Tak, P 13, 28, 29
Tak Athz., P 12, 14
Tak, Petronella 28, 76/7
Tak, Petrus 76/7, 78
Tak, P. Dumon 72, 59
Tak, P. L 63/9
Blz.
Tak, P. de Maret 74, 76
Tak, P. R 17, 18, 20, 25
Tak Sz., P. R 32, 34
Tak Ez., Mr. P. R 52/3
Tak, Sam 76/7
Tak Pz., Servaas 14/5
Tak P.Rz., Servaas 25, 30/1, 35, 76/7
Tak, Sus 26, 76/7
Tak, S. C 35
Tak, W. H. E. A 71
Tak (v. Poortvliet), A 37/8
Tak van Poortvliet, Ds. A. ... 37/8
Tak v. Poortvliet, Mr. A 47
Tak v. Poortvliet, H. G 46
.Tak v. Poortvliet, E. V 47
Tak v. Poortvliet, J. E 47
Tak v. Poortvliet, J. M 46
Tak v. Poortvliet, Mr. J. P. R. 39/47 Tielenius Kruijthoff, D. D. . .. 76/7
Trielier, A 49
Trigt, gesl. van 73
Trigt, E. A. van 73
Trigt, B. A. van 72
Uije, gesl. van 53, 54
Uije, C. J. van 53
Uije, G. van 54
Uije, M. H. van 53/4
Velden, gesl. v. d 14
Velden, P. v. d 13
Velsen, C. J 51
Velsen, P. H 51
Verbeek, M 47
Verme(i)re, gesl 24
Verme(i)re, A 24
Verme(i)re, D. A 24
Verme(i)re, E 25
Vriesendorp, M. A 63
Visser, C 15
Vollenhoven, gesl. van 36
Vollenhoven, Mr. J. Messchert v. 36
Vollenhoven, M. W. van 36
Vos, gesl. de 11
Vos, J. de 11
Wagenaar, J. M. P. C 76/7
Wagenaar, M 76/7



86
Blz.
Wageningen, gesl. Van 71
Was, gesl .. * ><f. 34'
Was, S. C •.. .. 34
Was, J. R 34
Werff, A. v. d 35
Wiele, gesl. v. d t 53
Wilde, M. de 76/7
Blz.
Willem III, Koning 42
Wind, gesl. de 50
Wind, A. de 57, 76/7
Wind, E. de 76/7
Zadelhoff, G. B. van 35
Zonneville, gesl 24
Zijnen, W. N. F. Sibmacher.... 32



HET BRABANTSCH-ZEEUWSCHE GESLACHT TAK
DOOR
P. C. LABRIJN.
AANVULLINGEN EN VERBETERINGEN.
Door de lezers van dit werk zijn hierin verschillende grootere en kleinere onjuistheden ondekt; ook prikkelde het enkelen tot het vermelden van zeer gewaardeerde aanvullingen.
Een en ander zij hierbij in den vorm van „aanvullingen en verbeteringen" den bezitters dezer studie aangeboden.
Voor de ondervonden belangstelling in mijn arbeid en niet het minst voor de geleverde kritiek ben ik ten zeerste erkentelijk.
Blz. 10, noot 2. De Heer Pastoor te Leur deelde mede dat aldaar op 4 Mei 1662 zekere martina Tac huwde in de R. K. Kerk.
Er leefde dus reeds in de 17= eeuw te Etten en Leur eene Katholieke familie TAK naast de Protestantsche. Of moet aan een terugkeer tot de Moederkerk worden gedacht van een ons onbekend lid der familie? Waren beide familiën van één stam?
Hier rijzen allerlei vragen in verband met de stam-legende (blz. 74).
Blz. 19, 22, 24 en 56. De echtgenoote van Pieter Roetert Tak heette Dina Anthoinetta Verme(i)re.
Blz. 22/3. Een lid der familie trekt in twijfel of Pieter Roetert Tak met het drijven van smokkelhandel in den Franschen tijd wel groote winsten kan hebben gemaakt. Hij wijst



88
er op dat de tijden van 1794 tot 1814 zoo gruwelijk zwaar voor ons land waren, dat van het maken van groote winsten in die periode nauwelijks sprake kan zijn geweest. O. W.ers waren er destijds niet!
Ook acht hij het niet waarschijnlijk dat Tak toen reeds onroerend goed zou hebben aangekocht. Volgens overlevering werd bij Tak de kas 's avonds niet nageteld, uit vrees dat aan de vensters luisterende kommiezen geld zouden hooren rammelen. Wisten de Fransche ambtenaren dat er geld in huis was, dan kon men spoedig een bezoek van hen verwachten. Gesteld dus dat iemand in dien tijd smokkelwinst kon behalen, dan zou hij het stellig niet gewaagd hebben, door aankoop van vast goed een openlijk bewijs van welstand te geven.
Daar de weder-opleving van handel en nijverheid eerst ongeveer 1820 een aanvang nam, moet het begrip „Fransche tijd" worden verlengd met meerdere jaren na 1814.
Voorts merkt mijn zegsman terecht op dat een koopman „onder nul" gewoonlijk geen groote bezittingen in vast goed heeft en, zoo hij die wel heeft, niet gezegd kan worden, „onder nul" te zijn. (Vergelijk blz. 22 boven).
Tegenover deze opmerkingen moet ik erkennen dat mijne mededeelingen steunen op uitingen van oude menschen in en buiten de familie en dat het mij niet is mogen gelukken, Tak's landbezit vóór 1815 uit authentieke bescheiden vast te stellen. Zoo lang dit laatste niet is geschied, blijft twijfel aan het juiste tijdstip, waarop PlETER Roetert een vermogend man begon te worden, ten volle gerechtvaardigd.
Blz. 24. Mr. A. Tak van Poortvliet, die het weten kan, betwist de nauwkeurigheid van eenige in „Zelandia Illustrata" vastgelegde bijzonderheden omtrent de ambachtsheerlijkheid Poortvliet.
Daartoe behoorden niet de polders Hollare en Van Haaften, gelegen in het ambacht Vrijberghe.
Ook maakt Mr. T. V. P. duidelijk dat het onaannemelijk is dat de familiën Gaaswijk en de Jonge te Tholen „het aanzien



89
der heerlijkheid verhoogden door aankoop van vele der vervreemde rechten".
Integendeel gingen tijdens hun bezit verschillende rechten verloren, n.1. de middelbare en lage jurisdictie, de benoeming van burgemeester, secretaris en dijkgraaf en het windrecht, terwijl de bijenvlucht en de kapoenrechten waardeloos werden.
Door Pieter Roetert Tak werd van de boven vermelde familiën niet meer dan de ruïne van vroegere grootheid gekocht (1839), welke door processen met den ambachtsheer van St. Annaland over aangrenzende schorren, de tegenwerking der heeren van Vrijberghe en de noodzakelijkheid tot het leggen van een zeedijk van 4000 Meter, bij Tak's overlijden (1857) een allerminst begeerlijk bezit vertegenwoordigde. (Zie het slot der aanvulling op blz. 37).
Blz. 25. Maria Sara Tak overleed niet 14 doch 19 September 1897.
Blz. 26. Elias Tak overleed 22 Mei (niet Maart) 1846.
Blz. 28. D. A. Tak, dochter van Jan en Susanna, werd niet 15 April, doch 15 Maart 1841 geboren. Haar echtgenoot, Ds. B. Cuperus, was tot 1891 predikant en van 1880 tot 1890 redacteur der Zutphensche Courant.
Haar zoon Dr. N. J. Cuperus is thans ^-officier van gezondheid.
Blz. 29. P. Keg Cz. is thans oud-directeur der posterijen te Middelburg.
Blz. 31. De oudste dochter van Servaas Tak heet, evenals hare grootmoeder, Dina Anthoinetta.
Blz. 32, 40, 52 en 69. Herhaaldelijk is hier sprake van het „Takkentype", waaronder dan moet worden verstaan een korte zware gestalte met zwart haar en blauwe oogen.
Tot goed verstand zij hier opgemerkt dat ik meer het oog had op leden der familie uit de I9e eeuw, behoorende tot de VIe en VIP generatie.
Uit een signalement van Servaas Tak (1727—1807) blz. 15/7, in het bezit van Mr. A. Tak van Poortvliet, blijkt dat deze



9o
stamvader van de beide liniën in 1806 een lengte had van 1.70 M.; verder had hij grijs haar, een hoog voorhoofd, bruine oogen, een grooten neus. een ovaal gezicht, mond en kin gewoon en was hij toen „rentenier te Sint-Croix".
Een signalement van zijn zoon Pieter Roetert Tak (1768— 1857), den stamvader der oudere linie, opgemaakt in Mei 1811, vermeldt: lengte 1.68 M., ovaal gezicht, bruin haar, blauwe oogen, gewone neus, idem mond.
Blz. 34. Sara Catharina Was' vader heette Jan Was (niet Jan roeland). Hare vier kwartieren luiden: Was. Schouten. Langejan. Milders.
De familie was stamt, volgens eene geschreven geslachtslijst uit den aanvang der i9e eeuw, van johannis was, chirurgijn, geboortig van Glasgow, die zich in het begin der i8e (niet i6e) eeuw te Bergen op Zoom vestigde.
Blz. 35. De zoons van Elis. Tak en A Geill heeten Jan Pieter Roeland Geill en Servaas Adolf Geill.
Verzuimd is de vermelding der kinderen van Sara catharina Tak en Cornelis Koert, te weten: Cornelis Pieter Koert (jong overleden), servaas jacob koert en Cornelis PlETER Koert.
Blz. 37. Ds. Adriaan Tak van Poortvliet leefde, volgens nader bekomen inlichtingen, niet zoo lang buiten Zeeland, als door mij werd aangenomen. Van 1843 tot 1879 woonde hij onafgebroken te Middelburg.
Indien de verhouding met enkele zijner zusters en broeders niet zoo innig was als gebruikelijk tusschen dergelijke betrekkingen, dan moeten daarvoor andere redenen hebben bestaan dan langdurige afwezigheid.
Een dier redenen was vermoedelijk zijne sterke anti-Doopsgezindheid.
Wanneer men de drievoudige vermaagschapping met de Doopsgezinde familie Tak in aanmerking neemt (zie blz. 27/8) en denkt aan de wrijving welke dit verschil in godsdienst soms



9i
in de gemengde staken zelve gaf, dan behoeft het geene verbazing te wekken dat met een broeder, predikant der heerschende kerk, de inzichten wel eens botsten.
Dat Ds. Adriaan en niet zijn oudere broeder de ambachtsheerlijkheid Poortvliet bij zijn vaderlijk erfdeel in 1857 ontving, is op grond van materieele overwegingen te verklaren.
Zooals in de „aanvullingen" op blz. 24 reeds is opgemerkt, vertegenwoordigde die heerlijkheid een ver van begeerlijk bezit, was de eigenaar zelfs genoodzaakt, een zeedijk van 4000 Meter te doen aanleggen. Aangezien hiermede een tweetal tonnen gouds waren gemoeid, lag het voor de hand dat Ds. Adriaan, die door zijn huwelijk een zeer rijk man was, Poortvliet bij zijn erfdeel kreeg toegewezen.
Blz. 38. De vier kwartieren van Joanna (niet Johanna) Maria pous luiden:
Pous. de Fremery.
Steengracht. van Essen. -
Hare dochter jacoba suzanna Tak overleed 1 November (niet 31 October) 1908.
Blz. 39. Jhr. Paul Jacques Boogaert huwde de eenige overlevende dochter van Dr. A. van der Swalme en Jacoba Suzanna Tak. Eene jongere dochte'r Joanna Maria was in 1902 tijdens hare verloving gestorven.
Blz. 40. Onder het portret naast deze bladzijde behoort te staan Mr. joannes (niet Joan) PlETER Roetert Tak van Poortvliet.
Blz. 42. Hier wordt Prins Hendrik „oom" des Konings genoemd, hetgeen „broeder" moet zijn.
Blz. 45, onderaan. Mr. Tak van Poortvliet's echtgenoote heette Christine Louise Henriette Geertruid van Oordt.
Blz. 47. Het jongste kind van het echtpaar de Ranitz—Tak van Poortvliet is Jhr. Johan Antoni de Ranitz.
Blz. 57. Volgens mededeeling van den Heer H. M. Kesteloo, oud-secretaris van Domburg, werd anthony martinus Tak slechts in naam tot secretaris aldaar»benoemd, zulks om den



92
vroegeren secretaris, des Heeren Kesteloo's grootvader, die als onderwijzer in 1819 niet meer officieel benoembaar was, inderdaad de functie te laten vervullen.
Deze schikking werd getroffen op verlangen van Mevrouw Slicher, ambachtsvrouwe van Domburg.
Blz. 60. Johan Pieter Jacob de Joncheere is door eene vergissing als overleden vermeld. Hij woont te 's Gravenhage.
Op den elfden regel van onderen wordt de naam de Joncheere door een drukfout met K gespeld; te lezen: de joncheere—Tak.
Volgens familie-papieren en Vorsterman van Oyen's „Stamen Wapenboek" moet de stamreeks-de joncheere worden opgevoerd tot Maximiliaan de Joncheere, overleden in 1460 te Yperen en met zijne vrouw, Anna van coyghem, in de Groote Kerk aldaar begraven.
In hoeverre de stamreeks van 1460 tot 1633 authentiek is, durf ik niet beoordeelen. Dat „Ned. Patriciaat" haar in 1633 doet aanvangen, stemt tot nadenken.
Blz. 62. charlotte LouiSE Tak huwde 23 September 1864 (niet 20 April 1894) Jan Willem Marius Roodenburg (niet Johan).
Blz. 63. Niet vermeld is het oudste kind uit het huwelijk Roodenburg—Tak: Maria Catharina Sara Roodenburg, overleden.
Blz. 72. Het derde kind uit het huwelijk Heijse—Tak heet Henrietta Beatrix (niet Beatrik) Alexandra Heijse.
Blz. 77. In de stamreeks van het Doopsgezinde geslacht Tak zijn de volgende verbeteringen en aanvullingen aan te brengen:
Pieter de Maret Tak, in 1889 gehuwd, werd in 1860 (niet 1850) geboren.
Frederik Jan Tak, gehuwd 1830, leefde van 1805—1881, zijne echtgenoote S. M. Epkema van 1806—1887.
Hun kleinzoun Anne Carel Marie Tak is intusschen gehuwd met Gesine Theodora Josephine Haarman.
Jan Tak en Petronella Tak hadden niet 3 doch 5 kinderen.
Pieter Cardinaal leefde van 1834—1889.