KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK 2173 3404 DE DROOGLEGGING VAN DE OVERSTROOMDE GEDEELTEN DER PROVINCIE NOORD-HOLLAND. UITGEGEVEN DOOR DE NEDERLANDSCHE FABRIEK VAN WERKTUIGEN EN SPOORWEGMATERIEEL GENAAMD „WERKSPOOR" TE AMSTERDAM. r 3 DE DROOGLEGGING VAN DE OVERSTROOMDE GEDEELTEN DER PROVINCIE NOORD*HOLLAND. olland, dat zich veilig waande achter zijn hooge, sterke zeedijken, werd in den nacht van 13—14 Januari van dit jaar 1916 op ruwe wijze wakker geschud. Een, dagen aanhoudende, N. W. en Noorder storm, joeg het water der Noordzee door de nauwe =VP=; gaten tusschen de Wadden eilanden naar binnen in de gesloten kom der Zuiderzee, zonder het gelegenheid te geven weer af te vloeien. Terwijl aldus vloed op vloed gestapeld werd, moest het water eindelijk de kruinen der reeds zwaar op den proef gestelde dijken bereiken en vloeide er ten slotte over heen, gedeelten er van meenemende. Zoo aangevallen, bezweek de dijk op verschillende plaatsen en met volle kracht drong de zee naar binnen. Geheel Waterland, met de daarin gelegen diepere meren: Buiksloten, Bylmer*, Broeker*, Noordmeer, enz. werd overstroomd en het duurde niet lang of, tengevolge van het bezwijken van kleinere binnendijken, werd ook de Oostzaner=polder een prooi van het water. De Katwouderpolder liep te gelijker tijd geheel onder door een dijkbreuk ten Noorden van Monnikendam en in het ■ Noorden der provincie, bij de Van Ewijcksluis bezweek eveneens de zeedijk, zoodat ook de groote Anna Paulownaspolder bijna geheel overstroomde. De Vrijdag, volgende op den nacht van de groote catastrophe, bereikten de berichten daarover Amsterdam en de avonds en ochtendbladen brachten de bevolking onder den indruk van het noodlot dat de provincie had getroffen. Niet het minst de Directie en ingenieurs van WERKSPOOR, waar men door jarenlange belangstelling in polderzaken eerder in staat was den omvang en den ernst van de catastrophe in te zien en te begrijpen. Uit eene ruwe berekening van de grootte van het overstroomde gebied in verband met de hoogteligging der gronden, bleek dat ver over de 10C%millioen kubieke Meters water de velden bedekte en dat alleen met de krachtigste middelen, de verwijdering van al dat water in een aannemehjk korten tijd kon bewerkstelligd, worden. De bestaande gemalen schoten daartoe ten eenenmale te kort en het was duidelijk dat zeer groote hulpsbemalingsinstallaties in het werk gesteld zouden moeten worden. Dat voor installaties van deze capaciteit slechts aan centrifugaalpompen gedacht kon worden was buiten kijf — de moeilijkheid was zulke pompen in zeer korten tijd te maken en een krachtbron te vinden voor de aandrijving. Reeds in de. eerste dagen na de catastrophe werd door WERKSPOOR een pomp ontworpen van zoodanige constructie, dat de vervaardiging niet meer dan enkele weken behoefde te kosten en men wendde zich eerst tot den Minister (op 18 Januari) en vervolgens tot den Provincialen Waterstaat met een desbetreffend plan. Het bleek nu, dat, wat de aandrijving betreft, de Kennemer Electriciteits Maatschappij over voldoende kabel kon beschikken voor het voorzien van stroom van een aan te ^/n/a/nA/»/a/AA/a/a/a/a/a/a/=t/a/A/a/a/a/A/a/a/2/n/a/A^ 6 De pompen gemonteerd op het fabrieksterrein van Werkspoor 7 s®®®®®®®®®®®®®®®®' <^®^®®®^®®®8®®®®®®>®®®®^^ leggen hulpgemaal en het ook niet onmogelijk zou zijn om motoren van de gewenschte grootte te leen of in huur te krijgen. Voor het leveren van den benoodigden stroom, kon men op de Gemeente Electriciteitswerken van Amsterdam rekenen. Op 8 Februari had eene samenkomst plaats ten kantore van den Hoofdingenieur van den Provincialen Waterstaat van Noord.Holland te Haarlem, waarbij de aannemers der dijkherstellingen, de K. E. M. en WERKSPOOR vertegenwoordigd waren. Op deze vergadering bood WERKSPOOR aan om in vier a vijf weken eene complete installatie van totaal circa 1400M3. per minuut (gerekend bij 1 Meter opvoerhoogte) geheel bedrijfsvaardig op te leveren. Niet alleen de noodige machinerieën zouden in dien korten tijd vervaardigd worden, ook het doen aanbrengen van de fundamenten en het plaatsen der machinerieën op den zeedijk nam WERKSPOOR op zich. De opbrengst van het gemaal moest bepaald worden in verband met de grootte van de beschik, bare electromotoren, die door de eigenaren bereidwillig voor het goede doel werden afgestaan. Waar het in enkele gevallen voor hen een groot ongerief was deze motoren voor betrekkelijk langen tijd te moeten missen, komt hen hier een woord van lof toe, voor deze van hoogen gemeenschapszin ', getuigende daad. Een motor van 300 Pk. werd afgestaan door de firma Bloemendaal & Laan te Wormerveer, twee motoren van 250 Pk. stelden de Gemeente Electriciteitswerken te Amsterdam ter beschikking, terwijl de firma Crok & Laan, eveneens te Wormerveer, twee motoren van 160 Pk. in huur gaf. Men besloot nu te maken: 4 pompen van ca. 200 M3. per minuut, met een persbuiswijdte 8 9 van 1 M. 20, welke twee aan twee gekoppeld en resp. gedreven zouden worden door den motor van 300 Pk. en de twee motoren van 160 Pk., en 4 pompen van ca. 150 M3. per minuut, met een persbuiswijdte van 1 meter, die twee aan twee aan de motoren van 250 Pk. hunne aandrijvende kracht zouden ontkenen. De bovengenoemde opbrengsten gelden voor eene opvoerhoogte van 1 meter; daar de opvoerhoogte bij het begin der bemaling echter zeer klein zou zijn en een opvoer, hoogte van 1 meter vermoedelijk slechts zeldzaam zou voorkomen, kon de gemiddelde opbrengst van de geheele installatie op belangrijk meer dan 1400 M3., waarschijnlijk wel op 1800 M3., per minuut worden geschat. Al deze motoren bezaten eene grootere omwentelingssnelheid dan voor de pompen vereischt werd, een overbrenging der beweging door riemen was dus noodzakelijk. In verband met de toevloeiing van het water uit den polder naar de gemalen, werd besloten om een der groepen van totaal 400 M3. per minuut bij Monnikendam te plaatsen en de drie andere groepen met een totale capiciteit van 1000 M3., bij Uitdam. Verder namen de heeren Van Hattem en Blankevoort, aannemers, op zich nog voor een paar zandzuigers van groot vermogen te zorgen, die bij de Willemsluizen in het Noord.Hollandsch kanaal gelegd zouden worden om over de sluizen heen een zekere hoeveelheid water op het IJ te werpen, welk water dan door spuiing en door middel van het schepradsgemaal te Schellingwoude naar zee kon worden afgevoerd. Vier a vijf weken. De tijd was kort en het werk omvangrijk. Een verdeeling van den arbeid was noodzakelijk; aan de „Werf Conrad" te Haarlem werd de vervaardiging opgedragen van de vier 10 Het gemaal te Monnikendam van 400 Ms. per min. opbrengst bij 1 Meter opvoerhoogte. 11 van WERKSPOOR. Waar di. mogehjk was, werd als matenaal VOO, P J daar he, gieten van g-e « ^J^^^^^-^ * straalvormig, pomphui»,, maakte men geb,„,k an dJ » Jn „ ÏOOral ,ijd randen der plat» als he, ware »» ^'^/TT' " , „. ,nwe„dige diameter, benevens worde» gespard. Ongeveer 65 M. PUP van resp. 1.20 M. » 1 « 8 tota,e hoeveel, de „oodige mond, en aanslui.s.ukken moesten voor elke Pomp,gemaakt w beid dnS van mee, dan 500 M. pi*, wegende meer da» '° ^ K |' ^ „ ^ «.I Voor alle zuigbuizen moesten, me, W op* «J^J*iSTlU» I **ztt5^5s :::tr:r;i::,d .or de ^ _ aan de (ahriek « mooteere». ten e,„d= we* op ^ ^ ^ ^ ^^^^^Tdt'Z: * ke, vervoer der pompen, dl" wl Pijpleidingen en motoren had men me, groote moedigeden ,e kampen. t 12 Het gemaal te Monnikendam, gezien van de zuigzijde. 13 Over land konden de zware stukken niet worden aangevoerd, omdat de beschadigde dijken daarvoor te zwak waren. Alle vervoer moest dus te water geschieden en herhaaldelijk zijn geladen schuiten in het overstroomde gebied vastgeloopen, waardoor veel oponthoud ontstond. Van zee uit was de toegang tot het werk uiterst moeilijk. De dijken waren intusschen gedicht en het gemaal moest in staat wezen te draaien, zoo gauw het water in den polder door natuurlijke spuiing bij lagen zeestand op het laagste peil was gedaald. Ook hierbij werkte de natuur niet mee, daar lage zeestanden slechts zelden voorkwamen. Voor 't eerst gaf de installatie te Monnikendam water op 29 Maart, en na eenige, bij de eerste beproeving noodig gebleken nastellingen werd met het doorloopend bedrijf aangevangen, alhoewel het spuien nog niet geheel afgeloopen was. Op 31 Maart werd van den Hoofdingenieur van den Provincialen Waterstaat het telegram ontvangen: „Doorloopende bemaling overstroomde gebied kan aanvangen", en in weinige dagen was ook het gemaal te Uitdam in vol bedrijf, zoodat er van dat oogenblik af elke seconde meer dan 30.000 K.G. water over den dijk in zee geworpen werd. * * * Waar op deze wijze voor Waterland gezorgd werd, moesten ook voor de Anna Paulownapolder maatregelen genomen worden om het binnen gevloeide water weer over den zeedijk te verwijderen, zoodra de gaten in den dijk gedicht zouden zijn. Het was onmogelijk om naar hier, evenals naar Waterland, i I 14 De persbuizen en de uitstrooming in zee te Monnikendam. 15 è> .... i . s de geheele installatie in 4 weken bedrijfsvaardig op te leveren op den dijk bij de Van Ewijcksluis. Een groote pomp voor 300 M3 water per min. bij 1 meter opvoerhoogte, met een persbuiswijdte van 1 M. 50, werd door WERKSPOOR ontworpen en door de „Werf Conrad" in korten tijd vervaardigd. Deze pomp had, in tegenstelling met de Waterlandsche pompen, tweezijdige instrooming doch was overigens op dezelfde wijze geconstrueerd. Aan Gonnermann & Co. te Haarlem werd de levering opgedragen van de reusachtige, ongeveer 50 M. lange zuig, en persleidingen voor deze pomp welke in den bepaalden, zeer korten tijd van 10 dagen werden afgeleverd. Met het aanbrengen der fundeeringen, die voor deze machinerie van bijzondere zwaarte moesten zijn, werd terstond een aanvang gemaakt. Een groot aantal palen moest ingeheid worden, om den zwaren motor te dragen en te verhoeden dat de trillingen een schadelijken invloed zouden hebben op het dijklichaam. Intusschen werd de motor van een vliegwiel van kleinere afmetingen voorzien en door de 16 Het gemaal te Uitdam, van den dijk gezien. 17 1 i .. xx/FRKSPOOR in ziin geheel op een schuit geladen om naar de plaats van „ps.etag V^mMst _ ^ mogelijk bIj de ge,e«d gemaakte fundatie worde» rl",e» d™ Xnbeid bestond om me, «en vaartuig van die afmedngen direc, in he. gebracht en daar er geen gc g loopende boezemkanaal .„s^de gehied ,e home moert e £ ~£ lan, den^p ^ ^ ^ Zhrr Mhl «e^'rtevig o„de,he,d. * pieren i„ he, overstemd. la»d urtrtahem£ Tfc pag 19) e„ de dwarsscheeps op de schui, s.aaude mo.o, werd opgebeld «» op ^»Mk» tilZ * aa» beide einden op de eerstgenoemde balken steunden. Daarna „erd de schu.t e onder i, gevaren en de motor behoedzaam op sleee» naar den dijk geschoven tot boven de ZHl waa, h,j vervolgens op neergelaten werd. Dat ^^^gf^ topzwaar werktuig, in de stormen waa, de maand April van du ,,,, ons het eroo.s.e beleid en omzichtigheid konden worden uitgevoerd, hgt voo, de hand. B,j het voor „en eltr ke aanzerten va» de moto, bleek een vering van de fundament.» „og »o»dzak,l„k t ziH» me» WO»' « «**• b«°" d» g*"le" m°'0t K 8k,e"' °P ST k„Ppe„ de, pale» alle» onwrtkbaa, aan „,„ de bemaling «„ aanvang; On 18 April, dus iets meer dan vijt weken na cte Desiem g, _ _ si»ds dfen dag w„,d, he, wa.e, me, ee» s.raal va» a»de,halve Me.e, dik.e i» zee g.spo.en. en „ach, en dag. gaan elke seco„de .usscbe» de 6000 en 7000 K.G. wate, over de» M s 18 Motor en pomp van het Dieselgemaal gedurende de montage. 19 s ® Op den len Mei, 's avonds, werd, dank zij de met zooveel kracht ter hand genomen bemaling, in Waterland het normale polderpeil bereikt. Slechts de ruïnes der huizen en de bruinige tint van de eens zoo malsche weiden herinneren aan de ramp, die deze landstreek in Januari teisterde. Nu blijven er echter in Waterland nog verscheidene dieper gelegen polders over, die thans meren vormen in het drooggevallen gebied. Ook deze: de Broekermeer, Bylmermeer, Noordmeer enz., waarvan het maaiveld tusschen 3 M. 50 en 4 M. 50 onder A.P. ligt, moeten nog van het water bevrijd worden. De groote pompinstallatie van Monnikendam, die daar nu overbodig is, wordt thans verplaatst naar de Broekermeer. De pomp zal dan loozen in kanalen die het water voeren naar het Uitdamsche gemaal, dat dan met één of twee der drie pompgroepen zorgen zal voor de verdere verwijdering naar zee. Voor de andere meren zijn nog twee centrifugaalpompen, elk voor een opbrengst van 80 M3. water per minuut bij WERKSPOOR in aanbouw. Deze pompen zullen eveneens electrisch worden aangedreven, de motoren hiervoor worden nog door de Gemeente Amsterdam afgestaan. Het mag verwacht worden, nu in Waterland zoo snel en voorspoedig het verlangde resultaat bereikt werd, dat alle polders vóór het einde van deze maand drooggelegd zullen zijn, zoodat ook dit jaar al dat kostelijke land, gedeeltelijk nog zijn vrucht kan dragen. Als wij bedenken dat na de overstrooming van Februari 1825 de droogmaling tot Juli 1826 duurde, dan zien wij wat met moderne bemalingswerktuigen en energiek en snel handelen te bereiken is. Het behoeft geen betoog dat het thans verkregen resultaat alleen bereikt kon worden (Si É 20 Het Dieselgemaal bij de Van Ewijcksluis, van 300 M3. per min. opbrengst bij 1 M. opvoerhoogte. 21 1 fj ® a I mv*no aU f>r «Wbts weinie-e van dien aard bestaan en waar zoo dikwijls gewaagd wordt van de lauwe langzaamheid van den Hollander, levert dit het bewijs dat er ook nog energie en durf is, waar het geldt iets groots te volbrengen! 22 23 Plan van het gemaal te Uitdam. Totale opbrengst 1000 M3. per min. bij 1 Meter opvoerhoogte. 1 I GEDRUKT DOOR DE NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP DRUKKERIJ ELSEVIER AMSTERDAM.