SURPRISES






SURPRISES
DOOR
Mr. C. P. VAN ROSSEM
A. W. SIJTHOFFS UITGEVERSMAATSCHAPPIJ LEIDEN — MCMXX






Deze journalistieke krabbels zijn in de jaren 1918 tot 1920 verschenen in het Maandagochtend-blad en in de Telegraaf. Verschillende heb ik laten vervallen als zijnde van geen belang meer bij het tijdstip van verschijning in bundel-vorm. Enkele echter, uit de vroegere jaren, hebben alhier nog een plaats gevonden. Men bedenke bij lezing derhalve dat ze afkomstig zijn uit den oorlogs-tijd.
C. P. v. R.






SURPRISES
Het Maandagochtendblad verschijnt op een tijdstip dat het menschdom lijdt aan een chronischen moreelen en physieken kater, de Maandagochtend-ziekte. En deze ziekte is de reactie op alle vermoeienissen van den zwaarsten dag van de week, den veel geprezen Zondag. Dit laatste klinkt wellicht paradoxaal en toch is het van een groote nuchterheid. Immers, de doorsnee-Hollander wordt door de week om acht uur wakker, hij bromt even, hij wascht zich even, hij ontbijt even en vliegt naar z'n bureau of kantoor. Zondags is het anders. Hij wordt weliswaar eveneens om acht uur wakker maar hij draait zich nog eens om, met de bedoeling over een uur of twee nogmaals wakker te worden. Het is op dit laatste oogenblik dat de Zondag-tragedie begint. Gedurende het volgende uur is hij met zichzelf in voortdurend conflict of hij zal opstaan, ja of neen. Hij stelt zichzelf een limiet van luiheid en deze limiet wordt overschreden. Hij stelt zich zelf een tweede limiet van luiheid en deze wordt eveneens overschreden. Dit alles vormt te zamen een energie-verspilling die fataliter gedurende den dag zal nawerken. Eindelijk is hij dan z'n bed uit, hij heeft elf a twaalf uur heerlijk geslapen en hij voelt zich doodmoe. Z'n Zondagsche kleeren hangen verspreid in drie verschillende kasten, hij kan Ze niet vinden en dit zet den eersten vergiftigden prikkel op z'n humeur. Is hij een eenvoudig middenstander zoo loopt hij in een overhemd rond zonder boord. Hij doet dit voor z'n plei-
Surprises. 1



2
zier, maar onbewust zegt hij voortdurend tot zichzelf : Ik mis iets ... Wat mis ik toch ... i \
Komt hij beneden, zoo blijkt het brood uitgedroogd en de thee bitter en koud. Dit zet den tweeden vergiftigden prikkel op z'n humeur. Z'n kinderen, die hij anders nooit ziet, krijgen een standje, omdat hij ze nu eindelijk wel ziet. Hij rookt tegen z'n gewoonte en uit verveling twee sigaren, die 'm een weeën en bedorven smaak in den mond geven, hij loopt een kroeg binnen waar hij tegen z'n gewoonte een morgendrankje neemt, hetwelk hem de congestie naar het hoofd drijft, 's Middags moet hij uit wandelen met vrouw en kinderen en hij heeft een hekel aan wandelen. Wel geeft de bioscoop een oogenbhk ontspanning, maar al die dramatische scènes botsen op z'n gevoel van regelmaat en nuchterheid. Hij vindt het heel mooi maar hij denkt stilletjes aan kantoor, waar het toch eigenlijk zooveel prettiger en rustiger is. Bovendien^ kost het 'm een kleine drie gulden en hij voelt z'n Zondagsche hoofdpijn opkomen. En dit alles zet 'n dubbelen vergiftigden prikkel op z'n toch reeds vergiftigd humeur. Hij weet dat hij het restant van z'n middag zal moeten opmaken in het een of ander verfoeilijk rookerig lokaal, waar hij gedurende een uur of twee met vrouw en kinderen in het diepste stilzwijgen Zal zitten suffen over de verfoeilijke zaligheden van den nooit volprezen Zondag. Eindelijk is hij thuis. Zijn hoofd is loodzwaar, alsof hij zich overwerkt heeft.En hij heeft niets uitgevoerd. Z'n vergiftigd humeur wordt naar buiten geslingerd in een onophoudelijken woordenstroom van hatelijkheden en Zondagsvloeken. Hij weet dat het z'n eigen persoonlijkheid is die 'm zoo grenzenloös verveelt, maar aangezien hij een vrouw bezit geeft hij haar natuurlijk de schuld. En de brave moeder, die de zaligheden van den Zondag kent, zegt het zuchtend : „Goddank ... morgen is het weer Maandag."
En hij zelf zegt het ook : Goddank, morgen is het weer



3
Maandag ...! Maar als het Maandag is, voelt hij zich als een centrale verwarming die Zondags buiten werking is. gesteld en Maandags maar niet op temperatuur wil komen. Hij werkt graag, maar Maandags heeft hij er een hekel aan. Hij gaat graag voor zaken op reis, maar Maandags zit hij te geeuwen van landerigheid.
Ik heb dezen typischen Maandagochtend-kater juist een week geleden als een deprimeerende atmosfeer aangevoeld. De eerste klasse was vol, ik werd ondergebracht in een tweede-klas compartiment, waar geacht werd nog plaats te zijn. Ik groette, niemand groette terug, ik verzocht om een plaatsje, niemand verroerde. Met een langzame boor-beweging draaide ik me tusschen twee onheilspellend blikkende individuen in. En toen gingen we op reis. We waren met ons twaalven en ieder had een Maandagochtendblad in de hand, we lazen met z'n allen voor f 1.20 aan dagblad-lectuur, (een recordprijs voor één compartiment), we lazen allen niets dan prettige dingen, we lazen allen hetzelfde, we hadden allen steenkoude voeten, er had een warme sympathie kunnen zijn en we zaten daar met een collectieven kater als een grijnzend spook. Er was één mijnheer, die druppelsgewijze wat van zijn overtollige conversatie trachtte af te zetten, het succes was miniem, om niet te zeggen nihil, iedereen keek 'm aan alsof we met een gevaarlijken zenuwpatiënt te doen hadden. En aldus sukkelden we voort naar Amsterdam! ^i', A
Een uur later wilde het toeval, dat ik het Redactie-bureau van een van onze groote dagbladen betrad en plotseling werd ik aldaar voor het feit gesteld, in bovengenoemd Maandagochtendblad een wekelijksche rubriek te vullen uit mijn meest fantasie-volle hersenkronkeling. Het aanbod was weinig verleidelijk,' vooral met de herinnering aan die elf bleeke Maandagochtendfacies, die zich vergaapt hadden aan vier bladzijden wereldschokkend nieuws. Niettemin heb ik het aangenomen, al was het



4
slechts om de levens-roeping, die er achter verborgen lag, den strijd tegen den vervaarlijken Maandagochtendkater.
Waarom of ik deze wekelijksche phantasieën surprises noem.' Ik zal hier het leven geven in al zijn kleurrijke verscheidenheid. En is het leven niet zelf een voortdurende surprise < Nauwelijks ben je geboren, of je bent een geslachtelijke surprise voor de baker, je wordt mensch en je bent een voortdurende surprise voor je zelf, je trouwt en je vindt een prettige of minder prettige surprise in je vrouw, je wordt oud en je vindt allerlei pijnlijke surprises in je physiek mechanisme, je leeft en je vindt onophoudelijk de surprises op je levensweg gezaaid, je ligt op je sterfbed en je denkt met angst aan de mogelijkheid, dat het nu met alle surprises uit is.
En is het geen surprise, iedere week een surprise te moeten schrijven, die telkenmale voor me zelf een surprise zal zijn i
* *
*
Mijn laatste surprise gedurende de vorige dagen was een première, een tooneel-première. Gij allen, die bijwijlen uit nieuwsgierigheid of meestal uit toeval de eerste opvoering van een nieuw stuk bijwoont, ge beseft niet wat zoo'n première voor den schrijver beteekent. Op het oogenblik, dat ge u na de vermoeienissen van den dag gemakkelijk en lui in uw stallesfauteuil laat zakken, zwerft deze ongelukkige achter de schermen. Hij weet niet waar hij zich bergen zal en loopt een ieder in den weg ; hij gaat in een stoel zitten, die juist verplaatst moet worI den; hij trapt een tooneelknecht op z'n teenen, die toch reeds in een slecht humeur is, overal waar hij z'n voeten neerzet wordt hij weggejaagd, staat hij op het eerste plan, zoo is het plotseling : „Pas op, mijnheer," en hij ziet met schrik, dat hij bijna een bak met electrische lichtjes op z'n kop had gekregen, doet



5
hij een paar passen achterwaarts, zoo bemerkt hij plotseling een heel park boven zich, dat van uit den hemel wordt neergelaten. Ten einde raad zoekt hij een toevlucht in de diepste donkerten van het tooneel; hij is nu wel de tooneelknechts ontvlucht maar daarom nog niet zich zelf. Het duurt dan ook niet lang of een van de tooneelknechts zegt tot z'n collega i „Daar heb je 'm weer !" Ja, hij is er weer, hij kan het daar achter niet uithouden, hij is weer naar voren gekomen, hij loopt weer een ieder in den weg. Het ijzeren scherm is intusschen opgehaald, hij kan zich vermeien met een blik in de zaal. Zijn oog voor het scherm-gaatje gedrukt, ziet het publiek. Wat is het publiek voor een première-auteur t Het is een verzameling wezens, die zich collectief vervelen en elkaar verwarmen. Verder reikt zijn begrip van het publiek voor het moment niet. Hij weet, dat daar honderden menschen zitten ieder met hun eigen individualiteit, de een heeft zoo juist een voordeelig gokje gedaan, z'n buurman heeft last van een indigestie, een derde houdt van stukken „waar je eens flink bij kan zitten grienen", een vierde gaat alleen naar de comedie „als hij zich een beroerte kan lachen" ; hij weet, dat al die menschen onderling verschillen,
dat ze niets met elkaar gemeen hebben en toch zullen ze zoo straks zich allen oplossen in een gemeenschappelijke ziel die zich zal vervelen of amuseeren. O, wonderlijk mysterie!
Intusschen zijn de acteurs en actrices uit hun kleedkamers te voorschijn, gekomen. Er is altijd één acteur, meestal een oude rot, die je geruststellend op de schouders klopt: „Je zult zien.. het loopt prachtig !" Dit lijkt erg geruststellend, maar in werkelijkheid beteekent het: „Het loopt prachtig het stuk valt
als een baksteen. Goddank ... dan ben ik van die vervelende rol af !" Ook is er altijd een actrice, meestal een heele jonge, die tegen je zegt : „Ik ken geen woord, geen woord meer van mijn rol." Dat lijkt weinig geruststellend, maar voor je zelf beteekent het: „Dat vrouwtje ... dat mist vanavond geen syllabe."



6
Dan is er ook nog de regisseur die tegen je zegt: „We gaan halen," hetwelk een euphemisme is van : „Hoepel als je blieft Zoo gauw mogelijk op."
En dan ga je de zaal in. Er zijn ouderwetsche zalen, waar je je verrukkelijk in een donkere loge kunt verstoppen, er zijn moderne zalen, waar je als Daniël in den leeuwenkuil midden in het publiek wordt geworpen. Het eet je weliswaar niet op, maar soms erger ; het vermoordt je bij stukjes en beetjes. Nauwelijks gaat het scherm op, of de zenuw-angst voor den langzamen dood heeft je te pakken. Je bespiedt elke opmerking van je buurlui; zeggen ze, dat de actrice een mooie japon aan heeft, of vraagt je buurvrouw aan haar man voor haar verjaardag een stoeltje, zooals op het tooneel staat, dan doet je dat dadelijk goed. Het heeft niets met je werk te maken, maar het doet je toch goed.
Luistert, het moment nadert, dat je een pracht van een geestigheid hebt neergeschreven, je hebt het succes reeds van te voren gedisconteerd. Het moment is er en ... niemand lacht. Het passeert als een parfum waar niemand aan ruikt ; je haalt de schouders op en je bromt iets van: „Stommelingen!"
Een oogenblik later neemt de acteur een banaal dagelijksch woordje in den mond, een onnoozel woordje, waar je nooit iets m gezien hebt, en de lach-salvo davert onverwachts door de Zaal. Je vertrekt je lippen tot een beminnelijken glimlach en je fluistert iets van „Intelligent publiek !!!" Ook zijn er momenten, die als aangrijpende knal-effecten in de actie worden gegooid, je verwacht de bekende huil-snottering, en de dikke mijnheer voor je zit te zamen met z'n dikke vrouw te schuddebollen van pleizier. Zakt het scherm op de eerste acte, dan komt de eerste critiek. Het publiek heeft maar twee waarde-bepalingen of „ik vind er niks an" of „nogal leuk, hè f" ; soms hoor je ook in je buurt: „Alweer een verloren avond" of iets dergelijks vriendelijks, hetwelk je in een hari-kiri stemming brengt.



7
De overige acten brengen je vervolgens de andere verrassingen, een hoofdrol, die precies het omgekeerde zegt van hetgeen je neergeschreven hebt, een souffleur, die tot amusement van de zaal mee gaat spelen, een aangeplakte neus, die plotseling afvalt als een rijpe vrucht, een deur die niet open wil, een tooneelpiano die begint te spelen als de pianist nog in zijn gemakkelijken stoel zit, de zelfmoord meteen pistool, dat niet af gaat, een scherm, dat altijd juist iets te vroeg of juist iets te laat zakt.
Ook de zaal geeft z'n verrassingen; als een koude water-straal gaat de kilte van de stemming langs je rug, een aanstekelige kuch gaat van de stalles naar den engelen-bak en vice-versa, een mijnheer haalt geïrriteerd z'n schouders op, een schouwburgbezoekster zet ongegeneerd haar mond open tot een monster-gaap, een gaap, die de heele omgeving besmet, een futloos applaus klapt op, beleedigender dan de muziek van honderd huis-sleutels.... I
Aldus gaat de auteur soms door de hellepijnen van een première. Er zijn menschen, die er niet tegen kunnen; het is bijv. bekend dat Scribe bij elke eerste opvoering een heelen zakdoek met huid en haar oppeuzelde. Hij schreef meer dan 400 stukken en stierf aan een maag-zweer. Deze kunstenaar ging ten onder aan het exces van zijn premières en aan z'n zakdoekkunst.
*
Woensdag-morgen, 3 Juli 1919.
Z ij (in bed) : Je moet vandaag stemmen .... man ! H ij (in bed) (antwoordt met een breeden gaap.) Z ij : Weet je nu eindelijk wiën je stemmen Zült.... man i H ij (stapt met zijn verkeerde been uit het bed, en wel met z'n rechter aangezien hij links is ; kribbig): Ik zal stemmen wien



8
ik wil... En als ze me nog langer vervelen met hun vervloekte verkiezings-comedie, dan stem ik een anarchist of een spullebaas van lijst dertien.
Z ij (vleiend) : Hè toe ... stem dat vrouwtje dat candi-
daat staat...., dat vrouwtje, dat zich bij Maison de Paris kleedt... (voor zich zelf): Hoe heet ze nu ook weer i
H ij (duikt met zijn kop in de waschkom): Wat kan jou die verkiezing schelen i Je hebt je nooit voor vrouwen-kiesrecht of dergelijke nonsens geïnteresseerd.
Z ij : Dat doe ik nog niet... Maar ik heb zoo'n medelijden met dat vrouwtje .... Ze is van goeie familie en ze kleedt zich Zoo goed... (Zeurig). Hè ... toe ... stem nou dat vrouwtje !
H ij (wascht zijn hals) : Begin jij nu ook al... De heele week vergiftigén ze me met hun verkiezings-leuze ... Ik heb niet de
minste politieke overtuiging de heele politieke rommel laat
me zoo koud als ijs ... Nog nooit van mijn leven heb ik gekozen ..«...!
Z ij (valt 'm in de rede) : Je hebt verleden jaar op Van Haamstede gestemd .... nog wel een Roomsche !
H ij : Nu ja .;. nu ja ... Die kerel heeft altijd zulke prachtige Havana's na zijn diners het spreekt vanzelf.. uit
contra-beleefdheid ... en dan, we waren veel te laat met onze digestie-visite .... maar anders .... -
Zij : Een vijf of zes jaar geleden heb je op een orthodoxgeschiedkundige of zoo iets dergelijks gestemd ....
Hij (poetst zijn tanden) : Orthodox-geschiedkundige i \ Je
bedoelt zeker een Christelijk-Historische Van Bergum
Nu ja ... voor de grap We hadden op sociëteit er om geknobeld ... ik gooide een full house... en degeen die een full house gooide zou een Christelijk-historischen candidaat kiezen... Van Meeuwen gooide een strait.... en die moest toen op Troelstra stemmen ... Dat wijst toch nog niet op een politieke overtuiging.....



9
Z ij : Hè.... toe... stèm nou dat vrouwtje ... dat vrouwtje van goeie familie, dat zich bij Maison de Paris kleedt.
H ij : Wat zanik je toch met je vrouwtje van goeie familie en
je Maison de Paris ! {Trekt een schoone sok aan, zijn
groote teen komt er aan den anderen kant weer uit). Sacreju ... 1 Daar heb je het alweer.... Nauwelijks doe je aan politiek of je geeft me sokken met gaten ... of liever gaten met een beetje sok!
Z ij (vleiend) : Wees nu eens lief... mannie... Kies nu eens voor m ij n plezier dat arme vrouwtje ... ik heb zoo'n zielsmeelij met die stumperd... Ze komt misschien heelemaal alleen in zoo'n Kamer te zitten met stinkende socialisten!
Hij (gooit zijn bretels om en haalt zijn schouders op) : Echt
vrouwelijke logica ! Nee .. .nee ... nee...!!! Ik kies
geen vrouwen ... Ik heb een hekel aan vrouwen die aan den weg timmeren en over zaken leuteren waarvan i k zelfs geen
verstand heb Een vrouw moet niet te verstandig zijn,
anders verliest ze haar charme Ik ben tegen vrouwenkiesrecht ... ik ben tegen vrouwen in de Kamer .... ik ben
tegen vrouwen op de tram Ik stem nog liever een spulle-
baas van lijst 13 dan een vrouw....
Z ij (gooit zich nijdig op het hoofdkussen).
H ij (maakt zijn nagels schoon) : Adieu.... Jeanne... ik
Iben klaar. Zij (zwijgt). H ij (komt op haar af) : Ben je nu waarachtig boos ... en dat om zulke politieke nonsens ... Ben j ij dan voor vrouwenkiesrecht of rechten voor de vrouw of dergelijken kolder die zoo'n vrouw in de Kamer brengt ....<■
Z ij (kortaf): Nee natuurlijk niet.
Hij : Welnu... ik evenmin.
Z ij (dreinend) : Je gunt me ook nooit iets ... Waarom kun je me voor dit maal nu niet eens een plezier doen... Ik heb



IO
haar portret gezien... Ze kleedt zich zoo goed en ze ziet er zoo knap uit ....
H ij : Ziet ze er knap uit... heusch ... ziet ze er knap uits"
Z ij : Absoluut een lady ...
H ij : Enfin... dat is tenminste een argument.... (Een korte pauze.) Voor welke partij staat ze i Z ij : Voor den Kiesrecht-bond, denk ik ... Hij : Dat is geen politieke partij.
Z ij (haalt de schouders op) : Nu ... dan voor een ander ... Wat komt d a t er in godsnaam- op aan.
H ij : Natuurlijk ... dat is bijzaak ... (Denkt even na.) Maar dat zeg ik je nogmaals, ik ben woest tegen vrouwenemancipatie, in welken vorm ook...
Z ij : Ik ook... ik kan het gewoon niet uitstaan.
H ij : Goed ... dan zijn we 't eens ... (Gaat af.) Ik beloof je dat ik mijn stem aan de vrouwelijke candidaat zal geven. Dag lieveling... (Exit).
Z ij (alleen, met groote droomerige oogen) : Ze kleedt zich zoo goed ... en ze is zoo absoluut een lady ....
* * *
Ik heb eenige dagen geleden een brave huisvrouw ontmoet die met vrouwelijken hartstocht alle lezingen afliep en college's volgde op deVolks-Universiteit en deSchool voor Wijsbegeerte. Het resultaat teekende zich af in een verstandsverbijstering waarvoor ik alle respect had. Het deed me denken aan het geval van den achttienden eeuwschen acteur Guillier, die een honderdtal rollen in zijn hersenen had opgeborgen en zekeren avond op het tooneel, in een stadium van hersen-verweeking, alle houvast verloor en zijn rol in Tom Jones samenstelde uit dozijnen brokstukken van vroeger gespeelde stukken. Nie-



mand begreep er natuurlijk een syllabe van, behalve een dokter die hem na afloop met een zoet lijntje naar de Salpétrière expedieerde.
Het komt me voor, dat een gedeelte van onze moderne vrouwen deze richting opgaat. Ze zijn behept met een verzamel-manie van wijsheden en kennis, ze collectionneeren haar hersenen zoo prop-vol, dat elk vakje een deuk krijgt. Compartiment „Hegel" bijv. heeft een barst, waardoor eenige druppels „populaire chemie" binnendruppelen ; afdeeling „Geschiedenis der Godsdiensten" loopt vol met een stroompje „Decadente dichters" en „Middeleeuwsche Aesthetica," compartiment „Theosofie" komt in gedrang met college „Cultuur" en een aftrekseltje „kiesrechtvraagstuk," „oeconomie," „de liefdes van Goethe," „psychoanalyse," het „Geslachtsleven van de mieren" etc, etc, etc
Er zijn natuurlijk vrouwen die dit alles met gelijk succes verwerken als de sterke maag het vroegere oorlogs-b*rood. Er zijn er echter anderen, de overgroote meerderheid, in wier hersenen deze heksen-sabbat tot den modernen vrouwelijken intellects-kolder voert. Ze nemen alles op maar ze verwerken het tot een cerebrale huzaren-salade waar hier en daar een armzalig sprietje geleerdheid uit op steekt als de spichtige dochter van een bloedarm gezin.
— „Kent u het verschil tusschen Cultuur en Beschaving f' -— vroeg mij in de schoone maand September van het vorige jaar een brave moeder van vele kinderen, die zoo juist ontsnaot
was uit de bekende „Kuil der Wijsheid" van de Amersfoortsche school voor Wijsbegeerte. Ik. was zoo beleefd me stilzwijgend te onderwerpen aan de blague van haar zoo juist verworven geleerdheid. En ik vernam o.a. het volgende :
„De Grieken hadden beschaving en de Romeinen hadden cultuur."
Haar metgezellin viel haar in de rede met de mededeeling



12
dat ze eerlijk gezegd geloofde, dat het precies andersom was. Maar heel zeker wist ze het niet
Tot dergelijke absurditeiten voert het hooggeroemde Instituut van de School voor Wijsbegeerte.
Niettemin is een bezoek aan deze school eiken vacantie-toerist aan te raden. Het gebouw, of liever de toren, is opgetrokken in den vorm van een ronden paddenstoel, precies de beruchte vliegen-zwam, de Amanita muscaria. De ondeugende bouwmeester heeft hier waarschijnlijk het verstandelijke vergifproces mee willen symboliseeren.
Een ieder die rijk is aan de kostelijke gave van den humor, zal nog andere verrukkelijke ontdekkingen doen. Zoo o.a. passeert men bij de om-wandeling allerlei blanke celletjes. En in elk celletje zit een vrouw. Bij navraag blijkt het dat deze Zusters der wijsheid zich afzonderen voor het diepe gepeins, hetwelk tegen de thee vruchten draagt. Dan immers verzamelen zich alle Adepten in den zandkuil der wijsheid, alwaar de groote wereld-problemen nog eens gezellig en knusjes met veel woorden worden omweven. Dan spelen ze het definitie-spelletje, het definitie-spelletje, dat in de Tuilerieën van het Tweede Keizerrijk werd geboren en tot bloei kwam.
Doch hoe heel anders en hoe suffig is het hier. Een begrip wordt door den voorganger, den Heer der Wijsheid, opgegooid en allen werpen zich er op, om in een aphoristische omschrijving, alle dorheid van haar quasi-wetenschappelijken geest in wederkeerende bewondering te demonstfeeren. Ook de vriendinnen van keizerin Eugenie waren verzot op deze hersengymnastiek, doch juist omdat ze zoo weinig ontwikkeld waren en zoo geheel buiten de blauwkouserij weg leefden, bewerkten ze alles met haar natuurlijk mousseerenden geest. Ook zij definieerden het probleem van leven en dood. Het was een lachend spiritueel vrouwenmondje dat het ons als volgt gaf :



i3
On sort on crie Et c'est la vie On crie on sort Et c'est la mort.
Of een ander, Mme de Montebello, die de opgave „vrouwelijke vriendschap" definieerde : „L'amitié de deux femmes commence ou finit par être un complot contre une troisième." Of madame de Metternich, die eens zou komen vertellen wat „platonische vriendschap" eigenlijk beteekende : „Un petit verre de liqueur qui donne soif."
Hoe geestig en vrouwelijk paradoxaal klonk dat alles op. Hoe bekoorlijk waren deze vrouwen in haar japonnen van Worth en met haar fladder-geest die nog niet vergiftigd was door het wijsgeerige boerenbedrog.
Volks-Universiteiten. Scholen voor Wijsbegeerte i Zijn onze moderne geesten al niet verward genoeg i Zou het niet honderdmaal wenschelijker zijn scholen te stichten voor karakter-vorming en ontwikkeling van alle menschelijkezielskrachtenS1 Heeft de oorlog ons dan niet geleerd hoeveel er nog aan den innerlijken mensch is bij te werken i
En intusschen laten we ons links en rechts vergulden met een beetje goedkoope Ersatz-geleerdheid ....!
* * *
Zoo juist zat ik voor mijn maagdelijk blank vel papier om mijn wekelijksche Surprise te schrijven. Er is namelijk niets zoo inspireerend als een maagdelijk blank vel. Je weet meestal absoluut niet waarover je het hebben zult; een wesp, die in je inktkoker verdrinkt, kan je inspireeren tot een gefingeerd



14
zeiltochtje; je witte duiven, die je kozijnen verontreinigen, tot een beschouwing over het gebrek aan kunstmeststoffen; je dienstbode, die onheilspellend met een quitantie binnenkomt, tot een kleine studie over het wereld-bankroet. Hiermede wil ik slechts zeggen, dat je nooit een onderwerp vindt als je er naar gaat zoeken. Doch nauwelijks heb je je maagdelijk blank vel voor je, of de goddelijke inspiratie daalt onherroepelijk op de een of andere manier op je neer.
Zoo zat ik dan ook zoo juist te mijmeren met hersenen, die tientallen vluchtige gedachten doorzeefden, geduldig wachtend op het goddelijke teeken. En ziet, er werd gebeld. Een oogenblik later ging mijn deur open en mijn knecht kwam binnen met het bericht :
„Mijnheer, daar is de kruidenier."
„De kruidenier i — Wat heb ik te maken met den kruidenier f**
„Mevrouw is naar het dorp Ik heb dezen man nooit
gezien, maar hij zegt, dat hij de kruidenier is. Hij wou u graag even spreken."
Een oogenblik later sta ik in mijn tuin.
„Zoo, kruidenier!"
„Neem u me niet kwalijk, mijnheer. Maar ik ben de kruidenier eigenlijk niet." „Wat ben je dan eigenlijk wèl <"
„Ik ben zoo'n beetje van alles, mijnheer. Hebt u soms iets noodig i"
„Noodig, noodig i Wat kun je me leveren f* „Alles! Mijnheer." „Alles i" ■
„Ja, mijnheer, alles. Tot tand-rubber, morphine en gummihandschoenen toe." „Ik heb goeie tanden, ik heb geen pijnlijke kwalen en ik houd



15
dit jaar geen bijen. Ik begrijp dus niet goed, wat ik met die kruideniersartikelen van je zou moeten beginnen."
„Nou ja, mijnheer ; kruideniersartikelen .... U hebt misschien wel iets anders noodig, een vat petroleum, een baal bloem of Engelsche tennis-ballen of griesmeel of anthraciet <"
„Je houdt er dus een soort waren-huis op na i"
„Neen, mijnheer, een klein keldertje en een pakhuisje."
„En je verkoopt allerlei verboden distributie-artikelen."
„De distributie is in het honderd geloopen, mijnheer. Als wij er niet waren, kreeg u heelemaal niets."
Deze repliek leek me zoo ras-zuiver, dat ik eenig vertrouwen begon te stellen in dezen weldoener der menschheid. Doch het meest-verrassende van alles moest nog komen. Hij duwde me namelijk een papiertje in de hand : „Mijn prijscourant, mijnheer !"
„Je prijscourant.... < Bliksems, je laat je hamster-prijscouranten zelfs d r u k k e n i !"
„Ja, mijnheer. Dat staat beter en dat geeft meer vertrouwen."
Ik moet eerlijk bekennen, dat ik dezen brutalen schavuit even met bewondering opnam.
„En als je nu tegen de lamp loopt <"
„Niemand doet me wat, mijnheer. Er is geen mensen meer zuiver op de graat en ze weten wel hoeveel of ik weet... U ziet
op mijn prijscourant, dat ik bijna alles heb genoteerd, is er soms nog iets wat ér niet op staat, dan lever ik het u binnen de acht
dagen.
„Je bent een soort genie, beste man." „Ach, mijnheer .... Ik verdien op fatsoenlijke manier mijn broodje....." „Maar je smokkelt
„Smokkelen f 1 üc < ! Neen, mijnheer .... van smokkelen ben ik niet thuis !" En hij keek me aan met een blik van zulk een diepe minachting, dat ik onmiddellijk begreep, dezen



i6
man gewond te hebben in zijn meest zuivere ethische begrippen. En nogmaals klonk zijn vraag, doch nu als een ultimatum: „Hebt u nog iets noodig f'
„Je levert me dus alles f'
„Ja, mijnheer, alles!"
„Zie je daar die geit op het grasveld f'
„Ja, mijnheer."
„Kun je me een bokje verschaffen om deze geit een beleefdheid te bewijzen, opdat zij over eenige maanden ... enfin ..
Nu was het zijn beurt me even met verbazing aan te kijken : „Zooiets hebben ze me nog nooit gevraagd, mijnheer V'
„Daarom vraag ik het jou ik zoek al sinds weken naar
dat artikel bokje en je levert me immers alles binnen de acht dagen
„U wilt dus een bokje hebben f'
„Op visite ja ... voor eenige oogenblikken... Ik wil
over eenige maanden geitenmelk drinken in mijn thee en geiten-boter smeren op mijn boterham .... begrepen f*
„Goed, mijnheer. Ik zal- voor een bokje zorgen. Binnen de acht dagen. Hebt u soms nog iets noodig .... s"' Hij boog zich vertrouwelijk naar mij over :
„Dag, mijnheer ! Ik dank u ...." „Tot ziens, beste man ..."
En zoo zal het dan eindelijk geschieden, dat ik een bokje op visite krijg, om mijn geit een beleefdheid te bewijzen, opdat ik over eenige maanden geiten-melk in mijn thee zal drinken en geiten-boter op mijn boterham hoop te smeren. Als er toch eens geen hamsteraars bestonden.
* * *



17
De minister van Landbouw heeft het gezegd, zooals alleen een minister het zeggen kan, zonder blikken of blozen en zonder eenige piëteit : D e sigaar is geen levensbehoefte. En dit woord, met alle gevolgen hieruit voortspruitend, heeft vele vernicotiniseerde Nederlanders en ook mij, diep getroffen.
Het gaat hier niet alleen om een levensbelang, maar ook om een der laatste glories van ons vaderland. Waarop hadden wij in het buitenland als goede vaderlanders ons nog te beroemen < Al onze nationale deugden immers waren meer te zoeken in het negatieve, we waren vroeger niet omkoopbaar, niet militaristisch, niet verdorven, niet schreeuwerig, niet imperialistisch, niet overdreven slecht, niet overdreven goed, we waren talentvol in het n i e t zijn, maar één ding was er tenminste altijd waarmee je de vreemdelingen omver kon slaan en dat was ... de 3 - c e n t sigaar. O, de glorie als je met verachtelijk opgetrokken neusgaten aan een Italiaansche of Fransche peuk zat te sabbelen en den inboorlingen in den vreemde een van je laatste gesmokkelde Weinthal- of Hillen-sigaren kon aanbieden. Ze savoureerden dit inlandsche product als een delicate Havana en als ze je naar den prijs vroegen, liet je het heel superieur van je lippen vallen. „Ca ... ca coute six centimes !" En dan keken ze je aan alsof je ze voor de mal hield en dan zei je nog eens uitdrukkelijk : „Six centimes P Tien tegen één dat je dan in hun oogen het compliment las : Bliksems, wat een land, dat Holland !
Helaas, dat alles behoort tot het verleden. Posthuma die, naar zijn portretten te oordeelen, waarschijnlijk slechts heeren-baai rookte, en Van IJsselstein, die een physionomie heeft voor een sigaret, schijnen niet begrepen te hebben dat het nationale instituut van de 3-cent sigaar een der hoek-pijlers vormt waarop ons heele sociale leven is gestut. Wat is een Hollander Zonder sigaar < Een man die honger heeft, een stumperd die
Surprises. *



i8
zich uiterst onbehaaglijk voelt, enfin, een beklagenswaardige figuur. Ik persoonlijk heb nog nimmer een letter op papier geZet, zonder de traditioneele sigaar tusschen mijn lippen. Al mijn inspiratie wordt gedistilleerd uit de grauwe dampen die uit mijn twee neusgaten omhoog stijgen. En hoeveel landgenooten verkeeren niet in hetzelfde geval, hoeveel hersenen moeten niet dagelijks op gang gebracht worden door het prikkelende verbrandings-proces van het goddelijke tabaksblad. Wat brengt ons slechte humeur weer in evenwicht i De sigaar ! Wat kalmeert onze zenuwen i De sigaar ! Wat is het vertrouwenselement bij elke Hollandsche notarieele acte i De sigaar l Wat behoedt ons voor de nek-kramp i De sigaar !
En intusschen wachten we dagelijks op de geste die ons de redding in de moeilijkheid brengen zal. De beroemde eenheidssigaar is ons beloofd sinds maanden, elke tabaks-verkooper heeft er den mond vol van en van week op week vragen we : Waar zit dat ding. Worden wij vernicotiniseerde Hollanders kalmweg gemystificeerd i Is het waar dat er 2 milliard stuks zijn opgeborgen, terwijl wij hongeren, hongeren ! Geeft ons brood van aardappelschillen en boter van beuken-nootjes, soit, ontneemt ons onze kleeren, laat ons wandelen op klompen, soit, alles zullen we dragen. Maar geeft ons onze sigaar! Geeft ons onze sigaar! Ons heele volks-karakter, ja zelfs onze volksgezondheid staat op het spel. Een medicus deelde me onlangs mee dat hij verschillende patiënten behandelde voor slapeloos-, heid en dat dat alles waarschijnlijk een gevolg was van een plotselinge tabaks-onthouding (wegens abnormaal hooge prijzen) na een dagelijksch verslaafd gebruik. De Hollander die altijd dut, dut niet meer op het oogenblik dat hij werkelijk dutten moet. Waar gaan we op die manier naar toe i l



19
San Sebastian.
De „Corrida," of te wel het stierengevecht, loopt ten einde.
Ik zit aan den voet van de Arena en wacht op den kleurrijken optocht van espada's en picadores, die zoo straks met de stalknechts achter op het paard, den heuvel afwaarts zullen galoppeeren.
— „Mijnheer is vreemdeling i" vraagt me onverwacht de caballero die naast me is gezeten. Ik beken den vriendelijken heer, dat ik een doodnuchtere Hollandsche mijnheer ben, dat ik een hekel heb aan stierengevechten, dat slechts de kostuum-optocht mijn liefde heeft en dat ik niet begrijp, hoe een normaal mensch voor de tweede maal een plaatsje kan koopen in dat ronde abattoir.
De vriendelijke heer blijkt een groot liefhebber van Corrida's te zijn. En al pratende stelt hij me de volgende vraag : „Weet u wel hoeveel Belmonte ontvangt voor het dooden van twee stieren s"'
Ik noem .een bedrag van 7000 peseta's, een getal dat me in de hersenen is blijven hangen.
— „7000 Peseta's i !" — lacht de vriendelijke heer. — „Ik Zal u eens wat vertellen. Wanneer u met 20.000 peseta's naar Belmonte gaat voor een engagement van een half uur, zoo zal hij u allerminst vriendelijk ontvangen."
— „Een duur heer" — meen ik in het midden te mogen brengen — „tienduizend gulden lijkt me rijkelijk wel betaald."
En de vriendelijke heer slaat me dood met de argumentatie : „Belmonte is een groot, een heel groot a r t i s t."
Coquelin ontving eenmaal uit de handen van VanderBilt 15.000 francs om de Précieuses Ridicules te spelen oftewel 50 francs per regel. Ik stel mij dat voor als volgt :



20
Oh, oh (30 fr.), je n'y prenais pas garde (20 fr.) Votre oeil en tapinois (25 fr.), me dérobe mon coeur
(25 fr.)
Au voleur (fr. 16.66), au voleur (fr. 16.66), au voleur
(fr. 16.66)!
Dat is gemakkelijk verdiend, zal men wellicht opmerken. Toch is deze opmerking niet geheel juist. Wat Coquelin verricht, is schunnig betaalde arbeid in vergelijking van het werk van een artiest als Belmonte :
De toreador zet zijn linkerbeen voor zijn rechter en komt de arena binnen. (1000 fr.) Hij neemt zijn hoed af. (1000 fr.) Hij buigt. (1000 fr.) Hij dankt voor het applaus. (1000 fr.) Hij zwaait zijn rooden doek. (1000 fr.) Hij laat den stier zijn derrière zien. (1050 fr.) Pirouettes. (4000 fr.) Hij aait den stier over de hoorns (2000 fr.) Hij laat den stier zijn derrière zien. (1050 fr.) Hij trekt zijn degen. (500 fr.) Hij mikt. (500 fr.) Hij steekt den stier de degen in het hart. (2500 fr.) Hij buigt. (450 fr.) Hij spuwt op den grond. (150 fr.)
Ik ken ook nog een ander soort artiesten, die eveneens hun brood trachten te verdienen met decenten arbeid. De breede lagen des volks kijken eenigszins minachtend op hen neer als vertegenwoordigende het geheel onnutte beroep van „woord-, confiseurs" ; enkele ouderwetsche en conservatieve burgers huldigen hen echter als „dichters." Bij hen is de berekening eenigszins anders. Zelden ontvangen zij en meestentijds betalen ze er voor artiest te zijn. En in deze maken niet zij, doch de uitgevers de rekening op :



21
voor drukloonen 3°°*
„ papier etc, 3°°'
„ reclame I00,
„ kennismaking met de kopij ...... 200.
„ talent 4 °*25
„ inspiratie . . » °,6a^
Te voldoen . . / 900.87*
En nu is het wonderlijkste van dit alles, dat de Tooneelschool verleden jaar geen enkelen mannelijken acteur of aankomenden Coquelin onder haar scholieren telde, dat er hier in Spanje weinig aanbod is van toreadors en van aankomende Belmonte's, doch dat daarentegen de dichters als paddenstoelen uit den grond verrijzen.
Wie lost mij dit moderne raadsel ops"
BIARRITZ, September.
Ik zal u een kleine tragedie vertellen.
Er was eens een Hollandsche vrouw, die voor eenige maanden op reis zou gaan naar Frankrijk. En ze maakte een rondgang langs vele modisten en langs allerlei etablissementen, die met gulden letters madame la mode vertegenwoordigden, en ze nam het nieuwste en het meest curieuse en het meest dernier cri. En ze was tevreden, aangezien ze dragen zou wat ook ieder ander dragen zou, hetwelk voor een vrouw het maximum van oorspronkelijkheid is. Ze zou dragen wat de „Femina" en de „Vogue" en „Les modes de la femme Francaise" en andere modebedruksels haar als zoovele Parisianismen hadden aangekondigd.



22
En de vaderlandsche mode-etablissementen gaven haar haar zegen, overtuigd dat ze de superlatief van Parisiennerigheid hadden afgeleverd.
En deze vrouw reisde met vele koffers naar de ville Lumière en vervolgens naar eenige mode-badplaatsen om te zien en — waarschijnlijk — om gezien te worden. En ze zag en ze werd gezien. En toch was ze niet tevreden. Want wat ze zag, was geheel anders dan zooals ze zich zelf zag. Wellicht zullen mijn lezers deze tragedie met moeite kunnen volgen, mijn lezeressen daarentegen zullen intuïtief dit geval aanvoelen.
Het was niet alleen een tragedie, maar bovenal een mysterie. Immers, welk mode-journaal zij ook in de vingers nam, steeds zou ze zich zelf terugvinden, doch opende ze de oogen en bekeek ze de levende voorbeelden, zoo werd ze altijd gedwongen aan zich zelf te twijfelen.
En vraagt ge me nu, hoe dat zit, zoo zal ik trachten het u te vertellen.
Een vaderlandsch mode-magazijn zal op geregelde tijden een afgezant naar de Ville Lumière zenden om aldaar zijn licht op te steken. En ik stel me voor dat dit als volgt in zijn werk gaat. Hij maakt allereerst een zeer grondige en wetenschappelijke studie van alles wat hem uit het mode-Parijs in druk- en prentvorm wordt toegezonden. Somtijds schijnt het geval zich voor te doen, dat hij in den verkeerden trein stapt, en in plaats van te Parijs, te Weenen uitstapt, doch in enkele gevallen zal hij aan het juiste adres worden afgeleverd. En dan gaat hij naar de inkoop-stores en stelt zich voor als Hollander.
Ah, le monsieur Hollandais, bien, trés bien !
De komst van le monsieur Hollandais is altijd een buitenkansje, in Parijs noemen ze dat „une bonne poire". Hij koopt namelijk met smaak alles op, waar ze in Parijs geen raad mee weten, hij koopt Parijsche modellen, hij koopt de copieën van zijn studiemateriaal, hij koopt, hij koopt van al hetgeen hij



23
mooi en smakelijk oordeelt. Ik zal 'm geen goeden smaak ontzeggen, o neen, doch ik zie 'm veeleer als een hazard-speler dan als een koopman. Hij zet zijn geld op de roulette der mode, hij speelt drie, vier, vijf nummers, maar de nummers komen helaas niet uit. Ziedaar het geheim. Hij zit met allerlei Parijsche modellen opgescheept die niet gangbaar zijn, die in Frankrijk door niemand worden gedragen en die juist goed zijn voor mannequins en voor .,. vreemdelingen. En wat er wel gedragen wordt, gaat aan z'n neus voorbij, omdat hij niet den tijd neemt uit zijn oogen te kijken. Waar wil hij in 't Parijs van na den oorlog een avondtoilet zien dragen i Gaat een theater-directeur naar de cinema om een kas-stuk te ontdekken i Neen, nietwaar, hij gaat naar den schouwburg. Welnu, het schouwtooneel van de wereld-mode ligt niet te Parijs, het ligt in de Fransche badplaatsen. Honderden modellen mogen er te Parijs worden gecreëerd, honderden plaatjes mogen de modebladen uitgeven, in collectieve eensgezindheid zal het groote publiek zich op één standaard-model werpen. En dat is het nummer dat op de roulette der mode is uitgekomen.
Ik ben geen tailleur pour dames, ik heb geen modiste in mijn familie, ik heb geen enkel aandeel in een mode-zaak, ik heb geen modisch atavisme uit mijn voorgeslacht, ik ben de leek der leeken. En niettemin wensen ik één groote dilettantische waarheid te verkondigen, een waarheid die klinkt als een paradox en tevens als een klok. Niet de Parijsche mode-bladen vertegenwoordigen de Parijsche mode. Allerminst. Maar wat dan wel, Zullen de heeren couturiers me met een hoogmoedig lachje afvragen. Ik zal het ze zeggen : Het zijn de comisch humoris* tische bladen : „Le Rire," „le Journal amusant" en bovenal „la Vie Parisienne." Ge lacht, mijne heeren i Goed, maar ik lach ook. Alles wat „gedragen" wordt, zult ge terugvinden in „La Vie Parisieme" en andere vroolijk lachende prullaria, alles wat niet gedragen wordt zult ge terugvinden in uw offi-



24
cieele documenten. Waarmede voor de zooveelste maal bewezen wordt dat de groote waarheid schuilt in den lach !
* *
Ik kom te Parijs zoo juist uit de 125ste voorstelling van de volgende trouvaille :
Bobby houdt van Janine. Janine houdt van Bobby. Maar op den <|ag dat Bobby en Janine gaan trouwen, koopt Bobby, uit liefde voor Janine, een pyjama. Want Janine houdt van exotische pyjama's. En Bobby heeft daarom bij Poiret, uit liefde voor Janine, een verschrikkelijk exotische pyjama doen fabriceeren. Doch als Bobby, in zijn pyjama,bij Janine zijn huwelijksnachtelijke opwachting maakt, valt Janine krom van het lachen. Met het gevolg dat Bobby, volgens zijn zeggen „en carafe" blijft. En de vader van Janine zegt tot Bobby : En carafe i Soit. Maar dan ook de scheiding. En Janine zegt: goed. En Bobby Zegt : goed. En Janine zegt tot Bobby: Ik houd van je maar je bent en carafe. En Bobby zegt: Ik houd ook van je, maar ik houd er niet van en carafe te zijn. En Janine zegt: Ik trouw met mijn aanbidder Marcel de Montferrand, na de scheiding. En Bobby zegt: Ik keer terug tot mijn vriendinnen van de Boulevard, waar ik nooit en carafe ben geweest.
En zoo eindigt de eerste acte van de tragedie van Bobby en Janine.
Maar Janine heeft een vriendin die ook een vriendin is geweest van Bobby. En Bobby leest in de oogen van de vriendin, dat de vriendin weet dat Bobby en carafe is geweest. Doch aangezien Bobby niet graag weet, dat de vriendin weet dat hij, Bobby, en carafe is geweest, zegt hij, Bobby, tot de vriendin : Ik zal je bewijzen dat ik niet en carafe ben geweest. En als Janine bemerkt, dat de vriendin heeft bemerkt dat Bobby niet



25
en carafe is, zegt Janine : Als ik niet om de pyjama van Bobby had gelachen, zou Bobby niet en carafe zijn geweest. En Bobby zegt: Nu ik gescheiden ben van Janine en niet meer en carafe ben, geloof ik dat ik weer verliefd ben op Janine. . En zoo eindigt de tweede acte van Bobby en Janine.
En de vader van Janine die het huwelijk van Bobby en Janine te Rome ongeldig heeft doen verklaren, omdat Bobby en carafe was gebleven, zegt tot Janine : Trouw jij nu maar met je aanbidder, doch zorg er voor, dat hij niet en carafe blijft. Doch dan zegt Janine: De heele Roomsche caraf erij laat me koud. Ik houd van Bobby. En nu hij niet meer en carafe is, trouw ik voor de tweede maal met hem om iedereen te bewijzen, dat hij niet meer en carafe is.
En zoo eindigt de derde acte van de tragedie van Bobby en Janine.
En het publiek dat na afloop den schouwburg verlaat, haalt de schouders op en zegt: C'est béte l
En de vreemdelingen, die hebben gesmuld van de duurst gekochte schunnigheden in het duurste theater van Parijs zeggen tot elkaar : Het is misschien wat prijzig, maar je krijgt tenminste waar voor je geld. Een vader met een fatsoenlijk gedragen immoraliteit, twee getrouwde goed gekleede menschen die met elegance de Parijsche scharrel-zeden personifieeren, drie schitterend ont-kleede vrouwen op het tooneel en een hysterisch-kwijlenden Romeinschen bisschop op den koop toe. Wat kunnen we meer verlangen voor ons amusement in de theater-stad bij uitnemendheid, Parijs i
Het is ook mogelijk het probleem op andere wijze te beschouwen. In deze theater-stad bij uitnemendheid, waar niets gevaarlijker voor een tooneelschrijver bestaat dan talent te bezitten, ligt het recept voor de centième voor een ieder klaar. Het recept draagt het etiket : „En carafe". Na Chopin, monsieur



26
Zéro, le Rubicon, Vous n'avez rien a déclarer, het nieuwe succes : Le Bonheur de ma femme. En het is altijd precies hetzelfde thema, en het zijn altijd dezelfde verlokkende recettes, en het is altijd hetzelfde genre vreemdelingen dat deze verrotte vrucht savoureert. En is het niet monsieur en panne, dan is het monsieur, madame et 1'amant.
Quousque tandem i zouden we met Cicero, den zedenmeester willen vragen. De breede lagen van het Fransche volk hebben met dergelijke viezigheden even weinig gemeen als met de praktijken van den vrouwen-moordenaar Landru. Niettemin schijnt deze dubieuse theater-plant het eeuwige leven te hebben. Echt Fransen, fluistert de vreemdeling en likt zich den baard.
Dagelijks lezen we hier in de courant van een Ligue des consommateurs, een Ligue des Fumeurs en andere Ligues van belanghebbenden die zich verdedigen. Waar blijft de Bond van Fransche Schouwburg-bezoekers i Een ieder maakt zich druk als de bloemkool drie francs kost. De theatrale „impotentie" markeert op dit oogenblik al een prijs van 20 frs.
Het wordt tijd, dat het bovengenoemde consommatie-axtikél „en carafe" ook eens aan een scherp onderzoek wordt onderworpen.
*
Ik zit voor mijn wekelijksche. Surprise-besogne. Helaas 1 Mijn lichaam voelt aan alsof het uit elkaar is getrokken, mijn hersenen staan in mijn hoofd als een massief blok doode materie, mijn rechter-oog — helaas juist mijn lievelings-oog — wordt onophoudelijk omfloerst door een stroom parelende zilte tranen. O, maak u niet ongerust, ik heb geen enkel verlies in de familie, het is veel ernstiger : ik ben snip en snip verkouden. Ja, zelfs zóó verkouden, dat mijn heele omgeving naar



27
me is komen kijken als naar een curiosum : niemand begrijpt hoe iemand die aan kunst doet zoo on-aesthetisch verkouden kan zijn, het is onsmakelijk, angstwekkend, suggestief besmettelijk !
En juist omdat deze invasie van bacillen me op dit oogenblik bijzonder ten onpas komt, ben ik naar een geneesheer gegaan om mij van deze kwaal ten spoedigste te genezen.
En ik heb tegen 'm gezegd :
— Dokter, ik voel me als een uitgeknepen citroen. Mijn omgeving zegt dat ik verkouden ben. En, alhoewel dit slechts een leekendiagnose is, geloof ik toch dat er een grond van waarheid in schuilt.
Hij keek me aan en sprak :
— U ziet er ten minste wel naar uit!
— Dus ik ben verkouden i
— Natuurlijk, wie zou daar nog aan twijfelen!
— En, dokter — wat moet ik daar nu aan doen i
— Een flinke citroen-grog en dan onder de wol!
— Dat prae-historisch geneesmiddel heeft me nog nooit geholpen.
— Neemt u dan wat aspirin.
— Helpt evenmin....
— Of Codeïn-poeiers....
— Ik kan met net evenveel succes een taartje eten.
— Dan kan ik u heusch niet helpen....
— Wat, dokter! Kunt u mij niet helpen i
— Alleen moeder Natuur kan u genezen.
— Maar mijn God, dokter ! Het is juist moeder Natuur die me dat pretje bezorgd heeft.
— Ze zal u op tijd ook wel weer beter maken. Er is nog nooit iemand gestorven aan een neus-verkoudheid.
— Sterven is zoo erg niet, dokter, dat is menschelijk. Maar om me vanavond in mondain gezelschap te vertoonen met een



28
rooie pimpel-neus en uitgezakte traan-oogen, dat is niet menschelijk meer. In Godsnaam, dokter, geef me een middeltje om die bacillen de baas te worden !
— Het spijt me. Ik weet waarachtig niet hoe ik u in deze helpen kan. We kennen den ver koudheidsbacil nog niet.
— Waarom maakt u dan geen kennis i
— U maakt er een grapje van!
— Om den dood niet, dokter! Ik geloof eerder dat de medische wetenschap er een grapje van maakt. Sinds dertig eeuwen — zie Odysseus die snip-verkouden bij Nausicaa aanspoelt — wordt de mensen minstens tweemaal per jaar bezocht door de neus-verkoudheid. De heele wereldgeschiedenis Zou een ander aanzien hebben als de medici een klein beetje belangstelling hadden betoond aan het verkoudheid-bacilletje. Maar u gaat dat bacterie schouderophalend en met een superieure minachting voorbij. En dat waarom i Het beestje interesseert het menschdom duizendmaal meer dan alle typhusof tuberkel-bacillen om de eenvoudige reden dat het er duizendmaal meer last van ondervindt.
— U overdrijft!
— Pardon, ik overdrijf niet. Er is niets op deze wereld wat ik .Zoozeer haat als dat vervloekte insect dat in mijn neus opstijgt, mijn keel bevolkt en me als een paria buiten mijn kleine huiselijke maatschappij drijft. Mijn vrouw ontwijkt me'als een pestlijder, mijn eigen, bloed-eigen kinderen loopen een straatje voor me om en als ik me zelf in den spiegel bekijk, beleedig ik, zonder het te willen, mijn eigen physionomie!
— Het flatteert u niet, dat moet ik bekennen.
— En dat is nu de eenige remedie die u mij te geven hebt. U maakt er een grapje van. Maar bij alle duivels, dokter, waarvoor dient al uw geleerdheid als u zelfs den proletariër onder de bacillen geen baas kunt i En wil ik u eens wgt zeggen i
— Graag 1



29
— Ik ben overtuigd dat de medische wereld met opzet de onderzoekingen in die richting tegengaat. Verstaat u, met opzet!
— Wat bedoelt u daarmee i
— Kijk u eens ! De helft van uw praktijk bestaat uit verkouden menschen met kleine complicaties, die u met een warmen citroen-grog naar bed stuurt. U parasiteert op onze snotterige neuzen. De ontdekking van dat bacilletje zal u en uw collega's ruïneeren. Er zit een kapitaal in dat beest.
— Het is alsof ik renstal-bezitter ben.
— Laten we er niet over discuteeren. Wat ben ik u schuldig, dokter i
— Drie gulden!
— Moeder Natuur is duur, dokter!
— Dus u hebt goed verstaan. Een warme citroen-grog, een paar aspirins en dan lekker onder de wol!
i— En ik zal een glaasje wereldberoemde Abdij-siroop van het klooster Sancta-Paulo op uw gezondheid en op mijn ziekte drinken.
Adieu, dokter!
Eenige dagen geleden kreeg ik een brochure in handen, getiteld: „Waar schuiven wij heen?"' Een ieder zal wellicht antwoorden : naar den hongersnood ... of ... naar het wereld-bankroet. Neen, u hebt het mis! We schuiven met de one-step naar Sodom en Gomorrha. Dit is de beteekenis van dit nieuwe vlug-schrift van Dr. A. de Vletter met een voorwoord van Dr. J. H. Gunning.
Kent ge de geschiedenis van den eenzamen vreemdeling, die naar Gomorrha trok om schapen te koopen i Toen hij de



3o
poorten van deze „Ville lumière" naderde, sprak hij tot z'n metgezel: Amice, men zegt dat deze stad vol verleiding is ... Ik hoop echter dat ik aan de verleiding weerstand zal kunnen bieden. Welk een voldoening als ik niet bezwijk. Maar welk een verrukkelijke compensatie.... als ik wel bezwijk !!
Deze geschiedenis is niet uit den Bijbel, maar uit een operette die den suggestieven titel draagt: „La petite femme de Loth".
Welnu, ik ben als die eenzame vreemdeling die wel bezweken is en in het Gomorrha van Dr. de Vletter, den modernen dans, een zekere compensatie heeft gevonden. En met schrik lees ik nu in bovengenoemde brochure dat het „weerzinwekkend" is, dat ik als danseur een „indecent jong mensen" ben en dat ik den Dr. „van het 1 ij f moet blijven met m'n vunze danser ij."
Dr. de Vletter is waarschijnlijk een braaf mensch, een heel braaf mensch. Maar als ik volmaakt eerlijk wil zijn, kan ik het vlugschrift van Dr. de Vletter niet anders qualificeeren dan als goed bedoelde pornographie. Immers, om uit een onschuldig genoegen als het dansen een dergelijke zwijnerij op te diepen als de brave Dr. ten beste geeft, hiervoor is een geestesgesteldheid noodig, die aan mijn bevattings-vermogen ontsnapt. Wat bijv. te zeggen van een stelling als de volgende : „De nauwe aanraking met het rijpe of rijpende vrouwen-lichaam (tijdens het dansen) kan niet anders dan sexueele gevoelens opwekken." De brave Dr. schijnt het uit ondervinding te weten, ik ben zoo vrij het met beslistheid tegen te spreken. Dat er psychopatisch aangelegde individuen bestaan aan wien de dans een bevrediging geeft die ze elders tevergeefs zoeken, niemand zal het tegenspreken. Bij een normaal en geestelijk gezond individu echter zal de sexueele prikkel zich geheel oplossen in den wellust van de rhythmiek en een onbewusten schoonheidsen scheppingsdrang.
Het is uiterst curieus 's zomers eens te gaan kijken naar het



3i
plancher waar gelegenheid gebeden wordt tot dansen. De brave Dr. ziet slechts twee collectieve groepen, mannen en vrouwen, die den heelen avond niets anders doen dan „met vuur spelen". Neen, mijn brave Dr.! Deze menschen hebben heel wat anders te doen. De meesten putten zich tijdens het dansen uit in een cerebrale energie-verspilling die elk sexe-instinct tijdelijk vermoordt, ze denken en denken, ze zetten hun hersenmechanisme aan tot een ongewone werkzaamheid, ze zeggen hun lesje op. En de sexe i Voor den doorsnee-danseur van den modernen dans — en die is bijna altijd onbeholpen—is de sexe die hij in de armen heeft slechts een moeilijk beweegbaar meubel dat telkens tegen z'n eksteroogen stoot. Ziet ze steppen ! De jonkman houdt strak z'n oogen gevestigd op de punt van z'n schoenen en ebaucheert z'n passen met den blik van een wanhopige die ieder oogenblik bang is z'n geheugen kwijt te raken. Bij elke step-variatie, die hij volgens het recept inzet, telt hij zorgvuldig z'n stappen, steeds de sexe als bijwagen meesleurend. De transpiratie ziepelt 'm langs de kaken, z'n ledematen zijn als gebeukt en als Dr. de Vletter tegen 'm zou zeggen : „Man, je. pleegt hier sexueele genoegens", zoo zal hij hem waarschijnlijk aankijken, als een eunuch aan wien hij hetzelfde verwijt.
Aldus danst de midden-stander en de onbeholpen danseur op de bals van de betere kringen. Het is de onsmakelijke vertooning van individuen die in hun onbewusten schoonheids-drang vreeselijk mooi willen doen, maar die hun wil nu eenmaal niet in schoone daden kunnen omzetten. De schuld van deze leelijke voorstelling is niet te zoeken bij de moderne dansen doch slechts bij de danseurs zelf. Niet een ieder heeft een stem om Debussy te zingen, niet een ieder heeft beenen om een goede Boston te dansen.
Als er iets onzinnigs was, dan was dat wel de oude wals, dat krankzinnig tourbiËonneeren en rondtollen tot de duizeligheid je de sterretjes voor je oogen tooverde en je een kwartier



33
noodig had om weer op adem te komen. Het was zelfs in diermate lichamelijk onsmakelijk dat de mode de verplichting tot het dragen van handschoenen invoerde. De moderne dans echter, die berust op een gelijkmatig kalm voortbewegen zonder physieke excessen, heeft den handschoen weer verbannen. En een ieder begrijpt het „waarom".
Doch de groote waarde van het moderne-dans-systeem ligt 'm in het volgende : de slaafsche onpersoonlijke figuur van vroeger heeft plaats gemaakt voor een persoonlijke phantasie. De wals kon men slechts op één manier uitvoeren, de step, de boston, de fox-trot, etc. zijn op tientallen wijzen te varieeren. Het komt er niet op aan of uw danseuse dezelfde passen-kent of geleerd heeft, ze zal (zoo ze de flair heeft) op de suggestie van den leidenden partner de meest ongewone variatie in volmaakte harmonie mee-dansen. Hier zijn twee menschen die al phantaseerend een klein kunstwerk scheppen uit de vindingrijkheid van hun schoonheids-instinct.
Dr. de Vletter wil vooral tijdens de schooljaren den dans verbannen zien. Ik ben het hiermede niet eens. De moderne dans heeft een groote opvoedende waarde die nog nooit voldoende is erkend. Van alle ondeugden van de jeugd is de grootste en meest ingrijpende in het latere leven, de verlegenheid. De moderne dans, die berust op persoonlijk overwicht van den man op de vrouw, die tot voortdurend persoonlijk handelen noopt, die leert te beslissen op een bepaald moment, die leert de phantasie in daden om te zetten, kan niet anders dan ten goede werken op de ontwikkeling van het zelfvertrouwen en de ontwikkeling van de persoonlijkheid. En wanneer er op dien leeftijd door den dansleeraar op gelet wordt dat men niet stijf tegen elkaar aan, maar langs elkaar heen danst en dat alle onaesthetische hobbel-bewegingen als uit den booze worden gebrandmerkt, zoo kunnen slechts de kuischheidsmaniakken er al die viezigheidjes achter



33
zoeken die zoo nu en dan van hun troebele pennen afdruipen.
Er is niets zoo obsceen als de triomfantelijke kuischheid.
* * *
EEN HUWELIJKSAANZOEK I. Vroeger H ij : Houd je van me i
Z ij (slaat haar oogen tot 'm op en laat zich kussen).
II. Tegenwoordig
H ij (verlegen) : Ik heb je wat te zeggen.... Z ij (slaat haar oogen neer en bijt nagels). H ij (dicht bij haar) : Zou je .... zou je .... samen met mij.... een huishouden willen opzetten i Z ij : Ik .... ik weet niet.... Hij : Houd je niet van mes1 Z ij : Ik .... weet met.
H ij : Weet je zeker, dat je niet van me houdt.... dat je niet met me wilt trouwen.
Zij : Ik weet niet.... ik weet niet. ...(aarzelend) — Ik ik heb een paar dagen geleden gelezen, dat er 200 millioen huwbare mannen op de wereld zijn .... en nu .... en nu .... begrijp ik niet waarom of ik.... van die 200 millioen mannen, die ik zou kunnen trouwen .... juist j o u moet nemen.
H ij : O .... dat begrijp je niet.... hè .... dat begrijp je niet.....
Zij : Zie je, dat groote getal heeft me zenuwachtig ge-
Surp risee 3



34
maakt.... en aan het twijfelen gebracht.... 200 millioen huwbare mannen .... en ik trouw er maar één ....
H ij : Ja.... ik geef toe .... het is vreeselijk impressionabel.... 200 millioen huwbare mannen.... en je trouwt er maar één .... (P a u z e). En waar heb je dat gelezen, Jeanne i
Zij : In de courant.
H ij : Je moet geen couranten meer lezen, Jeanne.
Z ij : Neen ; je hebt misschien gelijk.... vooral.... omdat ik sindsdien uit een courant nooit anders lees dan de doodsberichten en de echtscheidingen....
H ij : Waarom doe je dat, Jeanne i
Zij : Ik zoek in een courant altijd naar gestorven ongehuwde mannen .... het geeft me een soort rust als ik weet, dat ze dood zijn.... met die kan ik me dan tenminste niet meer vergissen.
H ij : En de echtscheidings-annonces, Jeanne i
Z ij: Dat geeft me een soort angst.... Als ik zoo lees: Gescheiden, Jan Jansen enBetje Troost.... dan denk ik altijd.... zie je.... Betje Troost heeft onder die 200 millioen ongehuwde mannen juist den verkeerde uitgezocht.... Ze is eigenlijk getrouwd geweest met den man van een andere vrouw...»
H ij : Ja .... ja .... dus ze heeft eigenlijk tijdens haar huwelijk overspel gespeeld met haar eigen man....
Z ij : Natuurlijk.... Haar man hoort eigenlijk aan een andere vrouw" toe.... daarom zijn ze ook gescheiden.
H ij : Merkwaardig.... (h ij wacht even): Ik heb nooit geweten, dat er zooveel in een courant zat....
Zij : Dat weten ook maar heel weinig menschen. Begrijp je nu mijn gemoeds-bezwaren. Als ik met jou trouw, kan ik even goed een lot nemen in een loterij van 200.000.000 loten.
H ij : Het is misschien waar wat je me vertelt.... En toch houd ik zooveel van je l
Z ij : Ik misschien ook van jou....



35
H ij : En als we het nu eens probeerden i
Zij : De liefde van onzen tijd is een heel ernstige en practische zaak, Jan.... we zijn den tijd voorbij dat de sexen als wildemannen in eikaars armen vlogen .... Een vrouw koopt geen bloemkool zonder 'm eens goed bekeken te hebben .... En nu zou je verlangen dat ik een man nam zonder 'm eens deugdelijk onderzocht te hebben.... neen.... Jan.... neen .... Een bloemkool eet je 's avonds op .... maar de indigestie van een man's gezelschap heb je iederen dag.... (abrupt) : Hoeveel is de normale temperatuur van je bloed i
H ij : Dat weet ik niet....
Z ij : Dat weet je niet....! En jij durft een meisje ten huwelijk vragen zonder de temperatuur van je bloed te kennen .... i Waar is je dokters-attest, betreffende je geschiktheid als huwelijks-candidaat i
H ij : Dokters-attest.... maar dat heb ik niet....
Zij : En jij durft een meisje ten huwelijk te vragen zonder attest ....$'! Doe je mond eens open....! (Ze kijkt er in) : Je hebt een gespikkelde tong!
H ij : Wat beteekent dat i
Z ij: Dat weet ik niet.... Maar je hebt een gespikkelde tong. En ik ben als de dood voor gespikkelde tongen.... (een pauze).... Hoeveel verdien je per jaar i
Hij : ƒ 8000.
Z ij: Gedeeld door 365, maakt ƒ 21.97 en 7/10 cent per dag.... H ij : Dat valt mee.... Jeanne.
Z ij : Dat getal zegt niets .... Je moet het eerst deelen door 24 .... Dan hebben we 91.2 cent per uur .... of 17/15 cent per minuut....
H ij : Op die manier bekeken, valt het nu weer niet mee....
Z ij : Heb ik het je niet gezegd.... S1 O, als de menschen kenden de sugggestie van de cijfers ....! Daar heb je bijv. ook nog je verantwoordelijkheid als m a n.... in getallen uitgedrukt.



36
H ij : Ik begrijp niet....
Z ij : We kunnen ieder jaar een kind hebben .... .jij bent 21
en ik 18 Als we twintig jaar getrouwd zijn, kun jij vader
zijn van 20 kinderen....
H ij : Is dat mogelijk.... Jeanne <
Zij ï Bewijs me liever het tegendeel ! En er is nog zooveel meer We kunnen samen 220 levende wezens voortbrengen in drie geslachten Over 150 jaar zijn we de voorouders van ± 10.000 menschen .... Durf jij die verantwoordelijkheid aan?1
H ij : Ik heb nooit geweten dat één man zooveel vermocht!
Z ij : Als de menschen maar goed na-dachten, zouden er heel wat minder huwelijken gesloten worden.... Gelukkig wordt het
menschdom met den dag verstandiger Wij, jonge meisjes,
we laten ons niet meer beheerschen door ons gevoel.... We denken, we onderzoeken, we redeneeren, we cijferen....!
H ij : En toch houd ik zooveel van je ....
Z ij : Ik misschien ook van jou ....
Hij : Zouden we het toch maar niet eens probeeren....
Zij : Neen, Jan Je verdient maar 17/15 cent per
minuut je bent waarschijnlijk de man die aan een andere
vrouw toebehoort je kent de temperatuur niet van je
bloed je hebt geen dokters-attest je hebt een gespikkelde tong.... je bent de voorvader van 10.000 menschen .... waarachtig .... Jan.... ik durf het niet aan....
H ij (met een traan in z'n stem): Enfin.... Jeanne .... dan niet....
Z ij (met een traan in haar stem): Neen.... Jan.... dan niet....
Adieu...... I
* * .



37
„Jongens van Jan de Witt." Bravo! „Ondergang van onze nationale fierheid." Hoera! „Nazaten van Tromp en de Ruyter." Bravissimo ! „Vlammende protesten." Hoera ! „Smadelijke capitulatie." Bravo ! „Vlam van verzet." Bravissimo ! „We laten ons niet ruïneeren." Hoera ! „De laatste gentlemen van Europa." Bravo ! „We snijden het tafellaken tusschen ons en de geassocieerden door." Hoera! „We laten onze tanden zien." Bravissimo ! „Liever een beetje hongerlijden." Hoera ! Hoera ! Hoera !!!
Van dit alles hebben we gedurende de laatste weken gesmuld en nu we weer tot het evenwicht en de bezadigde kalmte zijn teruggekeerd, is het curieus te zien wat er van dit alles is overgebleven. En wat is er van overgebleven < Een broodkaart.... voor 14 dagen! Een tragische en heldhaftige bladzijde van onze geschiedenis is in de annalen bijgeschreven. De koffiekamer van ons parlement, hetwelk de laatste slaperige gentlemen van Europa herbergt, liep den 2oen Maart van het jaar 1918 geheel leeg. Dit feit is sindsdien van historische beteekenis geworden. De kastelein van het buffet keek zich de oogen uit het hoofd. Nog nooit had hij op een zittings-dag zoo'n reuzen-strop gehad. Wat bezielde de heeren plotseling i Ze hadden immers geconsumeerd en lekker geslapen, toen zeven Hollandsche schepen door de Duitsche zeeschuimers in den grond waren geboord, ze hadden nog beter geconsumeerd en als onschuldige kinderen gedut, toen de Hollandsche zee-lui van „de Dollard" onder den spot-lach van de Duitsche moordenaars één voor één werden neergeschoten, het wetsontwerp tot drooglegging der Zuiderzee was van ongekend voordeel voor het buffet geweest en nu .... i Had één der afgevaardigden weer onbescheidenlijk O.W. gemaakt en waren ze tuk op een schandaaltje i Het bleek al spoedig dat er iets anders achter zat. Ditmaal was de portemonnaie er mee gemoeid, we waren onze schepen kwijt, ons dierbaar kruideniers-vermogen was aangetast. O vreeselijke



38
tragedie! Onze Kamerhelden, jongens van Jan de Witt, bliezen zich een congestie op de schetter-trompet, de eene phrase rolde knallend en knetterend over de andere heen, doch toen er één, per ongeluk door een valsche noot, het begin van een krijgs-motief inzette, verstomden de lippen plotseling en het geheele geval is geëindigd met de bekende Parlementaire Berceuse : „Ga maar slapen, zoete, lieve Gerretje.....!
En wanneer we nu op die heldhaftige dagen terugzien en alles uitgeloopen is op een nieuw vodje papier, dan kunnen we ons in gemoede afvragen of we niet hopeloos belachelijk zijn geweest. Wat heeft al dat geschreeuw voor zin als we tóch niet den moed hebbende consequentie te aanvaarden: Represaille-maatregelen en verbreking der diplomatieke betrekkingen. Toen onze nationale eer door de pers eenmaal was opgeblazen tot een verscheurend dier, zijn we onder de kust gekropen en we zijn stilletjes blijven brommen als keffertjes, bang voor een pak slaag.
Eén troost hebben we tenminste. We zijn, volgens den heer Cremer, „de laatste gentlemen van Europa." Maar zelfs dit schijnt dubieus. Ik heb iemand anders hooren zeggen : „We zijn de laatste kruideniers van Europa" en dit lijkt me veel juister en veel aantrekkelijker. Nu we in dezen wereld-strijd geen partij hebben willen kiezen, nu het ons absoluut onverschillig laat of de barbaren uit het Oosten de Westersche cultuur omver zullen loopen, nu we onze zeelui hebben laten vermoorden zonder dat de Volksvertegenwoordiging het noodig vond op eenigerlei wijze te protesteeren, nu we gezwegen hebben bij den moord op België, den moord op de zuigelingen van de „Titanic", de vernieling van de kathedraal van Reims, nu kunnen we niet beter doen, dan ons met trots op de borst te slaan over onze kranige neutraliteit en ons met ijver en goeden wil op de kruidenierderij toe te leggen.
Immers, voor dit laatste zijn we van sinds honderden jaren alom gereputeerd en vooral tijdens dezen oorlog hebben we



39
met ongekend succes gekruidenierd. En nog zijn sommige Hollanders niet tevreden. Ze willen „eer" hebben, volop „eer". Ze willen geen druppel van hun bloed wagen, ze willen geen schaduw van gevaar loopen, maar ze willen lekker en lui op hun artikel „eer" zitten, evenals op hun duiten. Een lieve neutraliteit die goed eer en goed geld inbrengt, ziedaar het ideaal.
En van dit artikel eer hebben we verschrikkelijken last. Er zijn den laatsten tijd verschillende stemmen opgegaan om onze West-Indische koloniën te verkoopen. Suriname en Curacao kosten jaarlijks schatten geld aan de schatkist en niemand -heeft er ooit pleizier van gehad. — „Neen !" — zeggen enkelen van de allerlaatste gentlemen van Europa — „dat laat onze eer niet toe. We moeten deze valsche paarl van de West met hand en tand vasthouden ter wille van onze nationale eer."
Een referendum zou ongetwijfeld uitwijzen, dat de groote meerderheid van ons volk — vooral in deze moeilijke tijden — veel happiger is op een Amerikaansche chèque van honderden millioenen dan op een kale rots in zee (waar zelfs de Curacao niet eens vandaan komt) en een land van malaria, bosch-negers en bac-oven, welks eenige luxe is, dat het voor ons een luxe is. Ja, een luxe! Evenals tegenwoordig sommige patriciërs hun landgoederen verkoopen, aangezien het onderhoud te duur blijkt, zoo zou er niets op tegen zijn, dat onze patricische freule, de Nederlandsche maagd, haar twee buitentjes in de West aan den Amerikaanschen milliardair overdoet, al zijn deze ook honderdmaal veroverd door jongens van Jan de Witt. Deze jongens zijn begraven en vergeten en wij, nazaten, hebben tijdens dezen oorlog, bewezen heele kleine heldjes op sokken te zijn. Laten we er ons in godsnaam mee troosten. Intusschen is het vandaag Maandag en de kruidenierderij is weer open.
Hoera, hoera, hoera !!!
* *



40
Opgedragen aan de bestrijders van het bioscoop-wezen.
„Mijn echtvriend" — sprak eens een vrouw in den tijd dat Genesis zijn eerste litteraire kopy voor een bijbelgenootschap bewerkte : — „je gaapt".
„Mijn lieve vriendin — zuchtte toen de man — man en vrouw zijn één en als ik alleen ben verveel ik me."
Aldus werd de echtbreuk geboren.
Die, in den beginne zeer primitief,
In later tijden aanmerkelijk werd verfijnd.
Getuige het trotsche woord van Napoléon tot Cambacérès in de commissie van de Code Civil „L'adultère est une affaire de canapé."
De echtbreuk kent ook nog andere oorzaken ; de navolgende geschiedenis zal getuigen.
Het geschiedde in een onzer bioscopen dat een onbekende op het dramatisch hoogtepunt van het zestiende tafereel van de derde acte van de vierde vervolg-serie den portier, de cassa en den directeur voorbij snorde in de richting van de zaal.
„Waarheen, mijnheer i ! 1!" — de directeur en zijn dienaar stormden gelijktijdig op 'm af.
„Naar mijn vrouw !!!!" was het antwoord dat als een tragedie klonk.



4i
Waarop de dupliek volgde ; „U kunt zonder jte betalen uw vrouw hier niet ontmoeten !"
Hetwelk moraliter wellicht wat onzuiver, zaakkundig echter geheel in orde was.
En de onbekende stortte in het physionomie van den directeur zijn verhaal uit hetwelk het volgende inhield :
„Ik weet dat mijn vrouw me bedriegt, Sacreju ! Ik weet het omdat ze een billet-doux heeft laten slingeren. Sacredeju-deju ! Ze is op het oogenblik in deze localiteit in gezelschap van den verleider. Sacredeju-de-deju !!"
Schandaal!!!
Wat te doen i ! De directeur pleitte met hartstocht voor de heiligheid van zijn zaak, de onbekende voor de heiligheid van het matrimonium.
En dit alles nam vele kostbare oogenblikken.
Ten slotte gingen ze een dading aan.
De directeur verdween achter de gesloten zaaldeuren, besteeg het proscenium, verzocht om stilte en sprak het publiek toe als volgt:
„Geachte aanwezigen! In de corridor houdt zich een echtgenoot op die zijn vrouw wenscht te ontmoeten, dewelke echter, uit vergissing, distrait-heid of bijziendheid, zich door een ander mannelijk wezen heeft laten verlokken tot iets wat ik niet noemen zal, benevens tot een uitgang naar deze zoo terecht gerenommeerde bioscoop."



42
Er viel een onheilspellende doodsche stilte over het pubhek.
En de directeur vervolgde : „De bezoekster die zich in deze pijnlijke situatie bevindt, wordt beleefd doch dringend verzocht, zoodra. het licht zal vallen over de vierde acte, heimelijk de zaal te verlaten. Mochten ook andere bezoeksters de duisternis van dit zoo terecht gerenommeerde etablissement hebben gezocht in gezelschap van een ersatz-echtgenoot, zoo worden ook zij er op gewezen dat mijn zoo terecht gerenommeerd etablissement een kunst-tempel is en geen rendez-vousplaats, en ...
en, dat van Maandag a.s. af de zeer pikante maar hoogst opvoedende film zal worden gedraaid, getiteld „Lente".
En het licht viel, de vierde acte nam een aanvang en de directeur verdween in zijn kantoor.
Eenige minuten later stak hij uit louter nieuwsgierigheid zijn neus om den hoek van de zaaldeur.
Doch wat hij toen zag ....
... was hem een onverwachte en vreeselijke openbaring van het ethische doel van zijn kunsttempel.
Immers.. |
de uitverkochte zaal was voor de helft leeggeloopen.
Maar bovenal...
Hij zag geen enkele vrouw meer ...



43
Ik zit in Aix-les-Bains op een bankje in de zon me op glorieuse wijze te vervelen. Ik zoek met mijn oogen den omtrek af naar iets dat me uit mijn dommel zou kunnen oprichten en voor de zooveelste maal valt mijn blik op de Romeinsche antiquiteit, die zich aan mijn voeten verheft, den boog van mijnheer Lucius Pompeius Campanus die al negentienhonderd jaar op deze plek staat te droomen en er nog wel negentienhonderd andere jaren zal staan. Mijnheer Campanus had negentienhonderd jaar geleden last van 't pootje, hij maakte in Aix een séjour van enkele weken en verliet de badplaats, kwiek als een jonge God. Wanneer een modern patiënt een dergelijk wonder overkomt, zoo geeft hij een fooitje aan zijn masseur, een fooitje aan den portier van het Etablissement Thermal en hij verlaat 't Kurort zonder een herinnering achter te laten. Onze* vriend Lucius dacht er anders over, hij bestelde een ploeg werklui en stichtte een monument voor alle eeuwen.
Dit nu is niet het meest merkwaardige. Het curieuse is, dat hij niet in de eerste plaats aan zichzelf, maar vooral aan zijn familie dacht. Ja, hij vergat zelfs zijn tantes niet: „Pompeiae Luciae Secundiae Amitae", ofte wel, „aan tante Lucia Secondina." Voorts vergat hij noch zijn papa, noch grootvader Pompeius, noch grootmoeder Caia Secondina, noch zijn over grootvader Caius Sentius Justus, noch zijn oom Caius Cannutus Sentius Justus. De heele familie wordt voor de eeuwigheid opgeschreven, omdat patiënt Pompeius Campanus weer wat speling voelt in zijn stijvige ribbekas. En ik moet eerlijk bekennen : Ik vind dat idee van onzen vriend Campanus een lief idee. Wie van ons denkt in de eerste plaats aan zijn tante en zijn overgrootvader als hij eindelijk aan doktershanden is ontsnapt i Wie die tante was, ik kan het u niet vertellen, maar wel weet ik, dat een tante in het oude Rome meer waarde vertegenwoordigde dan bij ons. Bij ons worden de tantes zelfs hoe langer hoe



44
minder waard nu de fiscus een tante-erfenis voor bet grootste gedeelte zelf empocheert. De heele familie-verhouding heeft Zich trouwens sedert die achttienhonderd jaar aanmerkelijk gewijzigd. Pompeïus Campanus blijkt nog een bepaalde vereering voor zijn overgrootvader te koesteren, hij kent zelfs nog diens voornaam en diens bijnaam uit zijn hoofd. En kom er nu bij ons eens mee aan, om iemand naar zijn overgrootvader te vragen < Een heele enkele kent dezen voorvader misschien, wanneer hij een kwaaltje heeft overgeërfd. Maar voor de rest i Vraag aan tien menschen naar de voornamen van hun overgrootvader en negen zullen u antwoorden : Loop naar de pomp !
Het aaneengesloten familieverband, het samengaan van zelfs meer verwijderde bloedverwanten in alle vreugde en droefenis — zoo typeerend voor het Romeinsche familieleven—kennen we niet meer. We leven tegenwoordig uit elkaar, ieder in de eerste plaats voor zichzelf, de meesten met het gevleugelde woord op de lippen : „Je familie is je grootste strop." En met elk jaar wordt dit erger. Laat een ouderpaar het tegenwoordig eens wagen, aan zoonlief van 14 a T5 jaar het voorstel te doen, des Zondagsmorgens gezamenlijk de kerk te bezoeken en des middags een wandelingetje te maken langs 's Heeren straten. Ik zie het snuit al voor me, dat zoon-lief als antwoord trekken zal. En toch was deze gewoonte een dertigtal jaren geleden nog in zwang. Tegenwoordig vliegt de jongeling, voordat hij zijn ouders den morgengroet heeft gebracht, de deur uit, om achter een bal aan te trappen of zijn Indian te beklimmen. En 's avonds zegt hij uit beleefdheid : „Goeie nacht" en kruipt na deze twee woorden in zijn bed.
De tijden van Lucius Pompeïus Campanus zijn voorbij. De f amilie is louter tot een toevallige en dikwijls minder aangename kennismaking geworden en we richten geen bogen a la Campanus meer op. Ja toch, één ken ik er, een kleintje, verborgen in een tuin te Nice. En nog wel door een bloedverwant. Maar



45
helaas, mijn naam staat er niet op. Het ding is gewijd „Aan Cesar, mijn hevelings-hond P*
Heb ik niet gelijk te beweren, dat we een beetje gedegenereerd ajn i
* * *
AIX-LES-BAINS, Juli. Ik geloof dat ik het gevonden heb !
Het mysterie van de depopulatie van Frankrijk zit 'm in het feit van de moederlijke chaperonage. Voila! Nu ik de laatste dagen hier zoo'n beetje heb rondgekeken wil deze gedachte me maar niet loslaten. Men kent het probleem, menschen van een' zekere standing — bij ons noemt men dat „fatsoenlijke menschen" — brengen tegenwoordig in uiterst bescheiden mate nageslacht voort en hier in Frankrijk zijn de kinderlooze huwelijken legio. Men heeft gezocht naar de oorzaak van dit verschijnsel, men heeft wijze lessen uitgedeeld, men heeft gespeculeerd op de patriottische gezindheid van de Fransche ladies, doch dit alles zonder veel resultaat. Men heeft echter vergeten het instituut van de Chaperonage aan een onderzoek te onderwerpen. Wat is hier immers de kwestie. Het Fransche moederschap is een van de meest vermoeiende beroepen die men zich denken kan, tenminste als men met dochters is gezegend. Ik zie het hier dagelijks om me heen. Dochter no. i en dochter no. 2 wenschen 's middags het tennisveld te bezoeken, de moeder daarentegen verlangt naar een dutje en een rustigen na-middag. Deze tweeërlei wenschen dekken elkander echter niet. Een losloopend jong meisje is hier in Frankrijk zoo iets als bij ons een luxe-schoothondje dat ongechaperoneerd op straat kuiert. Er moet altijd iemand achter loopen, in casu : mama.



46
De moeder offert derhalve haar rust op om haar dochters te vergezellen, ze gaat zitten, ze houdt de wacht en ze verveelt zich. Voor een enkel maal is dit nu niet onoverkomelijk. Doch stel dat dit zich dagelijks herhaalt; welk een beproeving! Vandaag is het lekker warm weer, morgen is het buiig en kil, mama zit te rillen van de kou. Ze heeft zichzelf om drie uur op haar stoel geplakt en om halfzeven zit ze er nog. Wat ze hier uitvoert begrijpt ze zelf niet; haar dochters, als welopgevoede jonge meisjes, misdragen zich nooit, de eenige daadwerkelijke hulp die de moeder haar dochters zou kunnen geven, bijv. ballen-rapen, valt nog altijd buiten de mode. Was ze kalmweg thuis gebleven zoo zouden de meisjes precies even gelukkig zijn als nu. En den volgenden dag zit ze er weer, en den volgenden dag opnieuw en een maand later zit ze er nog. En is dan eenmaal het vermoeiende zomer-sejour achter den rug en is ze een enkele maand tot rust gekomen, zoo begint het gezeur opnieuw. Ze vergezelt haar dochters naar de bals, ze houdt er van om tien uur in bed te kruipen en nu is ze gedwongen voortdurend de rechterhand op te heffen om de gaap weg te werken en een venijnigen strijd aan te binden tegen den slaap. Ook hier is ze totaliter overbodig. Heftig verontwaardigd zou ze zijn zoo iemand haar het denkbeeld suggereerde dat haar dochters toezicht behoefden. „Ik zou niet weten wat ik aan mijn eigen dochters heb, ik zou ze niet vertrouwen i Maar wat denkt U wel i" Haar dochters hebben dus in geen enkel opzicht toezicht» noodig en niettemin volgt zij ze als een detective. Waarlijk, er is geen vermoeiender beroep denkbaar dan het Fransche moederschap.
En als de dochters dan eenmaal een man hebben gevonden zeggen ze onwillekeurig tot zichzelf: „Ik heb mama bezig gezien. Maar dat nooit! Ik wil hoogstens één kans wagen. Is het een zoon, ik accepteer 'm met liefde. Is het een dochter, zoo staak ik voor mijn verdere leven." Ik geef toe dat deze redeneering



47
niet verheven is, het is misschien veel mooier op het eind-van je leven je oog te kunnen laten rusten op een halve sectie nageslacht. Maar wat zullen we er aan veranderen, het menschdom is nog niet volmaakt.
En al durf ik nu niet verzekeren dat, met 'de afschaffing van het instituut van de chaperonage, de Fransche ooievaar dadelijk met expedities overladen zou worden; het denkbeeld is toch in ieder geval eenige overdenking waard. Bovendien heeft het probleem nog een andere zijde. Moeders met huwbare dochters moeten zich niet al te veel vertoonen. Er zijn immers twee mogelijkheden : Of de huwelijkscandidaat bedenkt zich, steeds vervolgd door het aanschijn van de moeder die het beeld vertegenwoordigt van zijn vrouw over vijf-en-twintig jaar, of hij vergelijkt de rijpheid van de moeder met de groenheid van de dochter en trouwt de moeder. En ook dit laatste is niet gunstig voor het nageslacht.
*
Gisteren, tijdens de golf-matchen, in Aix-les-Bains, wilde het toeval, dat mij als partner eenEngelsche dominee werd toegewezen. Doch toen ik, thuis komend in mijn hotel, de mededeeling deed, dat ik verslagen was, ging er van Hollandsche zijde dadelijk een Homerisch gelach op, gevolgd door vriendelijke opmerkingen in den trant als deze : Hij laat zich op sportgebied op zijn kop geven door een dominee! — Ik zou mijn clubs maar aan den kap-stok hangen, waarachtig, op die manier wordt het hopeloos. Een dominee !
Zonder de minste illusies aangaande mijn sport-talenten kan ik toch verklaren in ons vaderland op sport-gebied nog nimmer verslagen te zijn door een kerkdijken herder. En dat om de eenvoudige reden dat ik 'n dergelijken zielen-verzorger nog



48
nimmer op een sport-terrein heb ontmoet. Doch tevens vraag ik me dan af : waarom is een Engelsche dominee toch altijd een heel ander soort mensch dan een dito Hollandsche. Het probleem dekt met alleen het terrein van de sport, het is meer algemeen en veel-zijdiger. Een vaderlandsche pastor is een man, die bijna zonder uitzondering zich het physionomie van zijn beroep heeft aangeplakt. Hij heeft een specifieke plooi, die, gelijk een Ondulation Marcel, voor het leven is in-gebrand. Hiermede is niets minachtends of denigreerends bedoeld. Ik ken allercharmantste ruim-ziende dominees, die in alle opzichten een sieraad zijn van de maatschappij. Doch niet te ontkennen is het geweldige feit, dat de breede lagen van ons volk als door een onoverwinnelijke barrière gescheiden zijn van de eigenaardige sfeer, die onze zielen-verzorgers in den loop der jaren hebben geschapen. Het zijn en blijven menschen uit een andere wereld, die het contact missen met het dagelijks voortstuwende moderne leven. Schaarde zich vroeger het volk als een compacte eenheid rondom hun gezag, in de tegenwoordige jaren hebben ze bijna de geheele arbeiders-partij en het aanzienlijkste deel van de bourgeoisie verloren. Slechts den landelijken inboorling, den kleinen winkelier, de upper-ten en het dienstmeisje hebben ze voor zich behouden. En waarom nu die desertie van zoo'n groot gedeelte van de bourgeoisie, niet alleen uit de kerken maar ook uit 't intieme society-leven van de dominee's-maatschappij { Waarom voel ik me dadelijk thuis in 't gezelschap van een Engelschen zielen-verzorger en waarom is dit niet het geval met een dito Hollandschen i Het antwoord is gemakkelijk gegeven. Niet omdat de eerste toevallig golf speelt, maar wel omdat deze man zich in geen enkel opzicht onderscheidt van de andere burgers. Hij heeft dezelfde amusementen, dezelfde stem-vor- ■ ming, dezelfde levensvlotheid en dezelfde wit flanellen pantalon van een ander.
Ik heb eens een Hollandschen dominee gekend, die tijdens



49
zijn studie-jaren een goed tennisser was geweest en zich gaarne goed kleedde. Hij was bovendien geboren met de goddelijke gaven van den humor. Deze drie talenten zijn 'm noodlottig geworden. Zijn sportliefhebberij werd 'm door vele collega's aangerekend als een verzoeking van den duivel, zijn omgeslagen broekspijpen verontrustten de brave zielen als een indecent decolleté en de fijn ernstige humor van zijn causerie-preeken werd geacht een soort van chanson rosse te vertegenwoordigen. Toch was dit waarschijnlijk de man geweest, die zoo zijn carrière niet plotseling door een toeval was afgebroken, vele verloren schapen uit de materealistische en meer intellectueele bourgeoisie voor de kerk had kunnen terugwinnen. Wat we noodig hebben is niet de traditioneele Panopticum-figuur met de rouw-kleeren als een bordpapieren dwangbuis om het lichaam gehangen, niet de man met de zalvende suiker-waterstem, noch de man van de deftige repertoire-preek vol kinderlijk-archaïstische begrippen en vooral niet de man op wiens physionomie de vroomheid als een reclame-affiche is vastgeplakt. Neen! wat we noodig hebben is de godsdienstige mensch, die ons weet toe te spreken met de taal van ons dagelijksch leven, die ons weet te vangen in de suggestie van zijn zuivere gewoonheid en ons weet te begrijpen in alle onschuldige en klein-schuldige geneuchten van het moderne leven. Niet een caricaturale zeden-meester, maar een zacht-beminnelijk humoristisch satyricus. We wenschen den ernst van het leven, maar ook zijn blijheid te vernemen. Om de protestantsche kerken voor het langzaam, maar sloopend verval te bewaren moet er een novum gevonden worden. En dat novum is aangewezen, het schuilt in het gezonde element, dat steeds buiten alle godsdienstig leven is gebannen : den ronden blijden menschelijken lach ! Na de sinistre tragedie-preek, de kleurrijke Wyspe'-preek, gedistilleerd uit den ernst van het leven. Laat één van onze vooruitstrevende modernziende zielen-
Surprises 4



5°
bezorgers er eens een proef mee nemen. En ik garandeer 'm een verrukt publiek, een uitverkocht huis en een maximum recette,
* *
In het reizigers-verkeer schijnt niets zoo onmogelijk te zijn of het is mogelijk. Verschillende gesprekken, op reis, met hotelliers hebben me hiervan overtuigd. Vandaar deze bescheiden raadgevingen:
De goede reiziger zal nimmer z'n vuile schoenen schoonkrabben aan den rand van z'n bed. Evenmin zal hij dezelve trachten te poetsen met z'n bedde-sprei.
De goede reiziger zal nimmer zijn handen, na het wasschen, afdrogen aan het gordijn.
De goede reiziger zal zijnwasch-kom niet als prullemand, zijn prullemand niet als wasch-emmer en zijn bidet niet als W. C. gebruiken.
De goede reiziger zal z'n kapotte schoenen niet achter de pendule noch z'n gescheurde» calecon in de kap-tafel verstoppen.
To the Lady's.
De goede reizigster, zoo ze in het bad gaat, zal alles in het water vermogen meenemen wat ze wenscht: haar schoenen, haar avondtoilet en desnoods haar parapluie. In deze wordt haar plein pouvoir gegeven. Edoch, één ding zal ze thuis laten : haar batisten-zakdoekjes. Meermalen geschiedt het dat een afwaterings-buis gestikt is in een neus-doek, hetwelk noch dien-



5i
stig is voor u zelf, noch voor den hotellier, noch voor de buis, noch voor den neus-doek.
De goede reiziger zal nimmer ander souvenir uit een hotel wegdragen dan de rekening.
De goede reiziger zal derhalve nimmer z'n af gedragen hemd over de tafel uitspreiden, het tafelkleedje per ongeluk meenemen.
De goede reiziger zal evenmin tehuis een verzameling van hotel-artikelen aanleggen, als daar zijn : thee-lepeltjes, kleerenhangers, schrijf-mappen, penhouders, inkt-kokers enz.
De goede reiziger zal nimmer, in een bui van spleen, zich amuseeren met de wijzers van de pendule. Deze loopen heusch uit zich zelf ook wel.
De goede reiziger zal steeds, op het moment dat hij slapen gaat, zich een flinken mep tegen de onderkaak geven. In dat geval sluit zich de mond en dit zal 'm behoeden voor snorken.
De goede reiziger zal nimmer het hotel-personeel meer uitschelden dan hij gewoon is zich zelf uit te kankeren bij een nalatigheid of stommiteit.
De goede reiziger zal nimmer te bed gaan in gezelschap van een sigaar. En kan hij dit gezelschap onmogelijk missen, zoo wordt hem beleefd doch dringend verzocht geen ronde amuse* ments-gaatjes te branden in zijn lakens.
De goede reiziger zal nimmer, uit misplaatste rancune over z'n week-rekening, zesmaal zijn bad vol laten loopen zonder van het bad gebruik te maken.



52
De goede reiziger zal nimmer, zoo hij in gezelschap huist van een hondje, de gewoonte nemen dit zoogdier dagelijks in z'n bad-kamer „uit te laten".
De goede reiziger zal nimmer des nachts om het kamermeisje bellen onder verontschuldiging dat hij bang is alleen te zijn in het donker.
De goede reiziger, bemerkende dat hij sterven gaat, zal zich nimmer over de vensterbank heenbuigen om lucht te halen. <Op gevaar af van omlaag te vallen, gelijk onlangs te Parijs is geschied).
In dat geval zal hij driemaal bellen voor den étage-kellner.
* * *
Eén van de merkwaardigheden van ons moderne leven is het feit, dat de dandy, de toiletkunstenaar, uit de maatschappij is verdwenen. We tolereeren een goed-zittend pak, we dulden geen novum, dat tegen de conventie ingaat, geen verandering, die een nieuwe kleur en een nieuwe lijn brengt. En dat is des te wonderlijker, daar immers ons geheele dagelijksch practische leven de grenzen van het kunstgebied raakt. In alles wordt naar schoonheid gezocht, onze woningen, ja zelfs de huurkazernes der arbeiders worden kunstzinnig ontworpen, de conventioneele pullen van onze ouders hebben plaats gemaakt voor smaakvolle en met begrip geschapen snuisterijen, onze binnenkamer-architectuur tracht met nieuwe middelen het goedkoope aan het stijlvolle te paren, tot zelfs in de urinoirs wordt naar lijn gezocht, in alle kleinigheden van de ons omringende stoffelijke omgeving vindt men nieuwe gedachten uitgesproken, die een echo vormen van de algemeene zucht naar verblijding en ver-



53
fraaüng. Slechts één gebied is aan de zoekende oogen van de kunstenaars ontsnapt: onze mannelijke kleeding. Het realisme, naturalisme, impressionnisme, cubisme, futurisme en alle andere ismen zijn over elkaar heen geduikeld, ons geheele moderne leven revolutionneerend, zonder ook slechts voor het minst aan de kleedijconventie van meer dan een halve eeuw te raken. Afgezien van enkele kleine veranderingen in détails van boord, das en hoogte van vest, is de kleedij van onze grootvaders in het minst niet verschillend van de onze. We dragen nog altijd een lange broek, liefst met een hangzak bij de knie en een verregende vouw, een wit boord met een verfrommeld en slordiggestrikte das en een stijvig jasje, dat zorgvuldig het meest geringgeschatte gedeelte van ons lichaam bedekt. De keuze is beperkt tot zwart, grijs of bruin, allen rouw-tinten, en eenvormsnit is vastgelegd, die alle gemis aan élegance van het moderne menschdom op caricaturale wijze tentoonstelt. Ziet ze gaan, het doorsnee-bourgeois-dom, de heerige demi-monsieurs en zelfs de meeste patriciërs, het zijn zakkerige, verfrommelde figuren, die meters stof over zich heen hebben geworpen, waaruit ze alle lijn hebben verdoezeld, een zwart vase-de-nuit-achtig hoofddeksel op het hoofd en scheefgetrapte schoenen aan de voeten. En de enkeling, die zijn dagelijksch omhulsel met liefde verzorgt, zijn gedachten geeft aan de lijn van een das, de harmonie en de verhouding van broek en jas, enfin, die er van maakt wat er van te maken is, wordt door zijn prozaïsche collega's nooit geheel au sérieux genomen en liefst verbannen naar het rijk der halve dwazen.
En ik vraag me af of er in dat alles niet eenige verandering te brengen is. Nu het practische in ons dagelijksch leven zooveel mogelijk tot iets moois en aantrekkelijks wordt opgeheven, is voor de scheppende kunstenaars de tijd gekomen, hun gedachten ook eens over dit onderdeel te laten gaan. Waarom den kantoorbediende allerlei smaakvolle interieurvindingen aan te



54
prijzen en niet tevens getracht den bewoner ér bij te meubileeren i De verrassende experimenten van een Theo van Doesburg op interieurs van gewone week-woningen blijven onvolledigheden zoolang ook de confectie niet gerevolutionneerd wordt.
Komaan! Wie durft het debuut als toiletkunstenaar aan i Of zullen we ons in deze tot de vrouwen moeten richten i Met alle rechten, die ze gedurende de laatste eeuwen verwierven, hebben ze zich tevens vrij weten te maken van alle beperkingen, die de mannen-kleedij tyranniseeren. Waarom is de man belachelijk als hij een roode jas draagt en een vrouw niet i
Eén enkele energieke en vooruitstrevende vrouw, die haar echtgenoot als mannelijke mannequin de straat opjaagt en het pleit is wellicht voor alle volgende eeuwen gewonnen 1
* * *
Er bestaat tegenwoordig een heel aardig spelletje, een spelletje voor al diegenen, in het bezit van vijf en dertig duizend goede Hollandsche guldens. Ik,zal het u exposeeren !
Je legt deze vijf en dertig mille voor je op tafel en je zegt tot je zelf : „Dit is alles wat ik heb. Ik ben wel is waar kapitalist, maar dan toch een armzalige dreumes van een kapitalist."
Vervolgens neem je een spoorkaartje naar Weenen.
In Weenen aangekomen, draag je je kapitaaltje naai een bank. En je zegt tot den employé die je bedient: „Bittesehr, mijnheer de beamte, wissel me deze duizendjes eens even om in Kronen."
De man zal een papiertje nemen, hij zal een klein rekensommetje fabriceeren en wanneer hij zijn oogen weer tot u opslaat, zal er een geheimzinnige eerbied door zijn stem klinken :
— „Mijnheer, u is in het bezit van een millioen 1"
— „Natuurlijk — zeg je dan — ik heb er nooit aan getwijfeld dat ik millionnair was."



55
En je zet je millioen op deposito en je geeft den chasseur, die als een knipmes voor je staat te buigen, de royale fooi van één Kroon, oftewel 3V2 cent, en je zegt tot je zelf : „Ziedaar de wijze, brave kerel, propaganda te maken voor je dierbaar vaderland !"
Gedurende lange eeuwen hebben wij, Hollanders, een epithe* ton ornans gedragen : Die steinreichen Hollander. We waren rijk, omdat de Duitschers arm waren. Doch toen de Duitschers zelf eenmaal rijk waren geworden, bleek het zonneklaar, dat onze Hollandsche fortuinen slechts armzalige spaarpotjes waren. De schittering van het „steinreiche" verbleekte, de eeuwenoude suggestie viel af en we werden getaxeerd op onze werkelijke waarde, onze waarde van solide en degelijke, edoch kleinburgerlijke kapitalistj es.
En nu is dan de revanche gekomen, de groote revanche!
De „steinreiche Hollander" zijn herboren, in groote kudden grazen ze weer op de luxemarkt, als geld-köningen knikkeren ze met de miUioenen.
En niemand in ons vaderland, die er aan denkt dit kleine Zelfbedrog te exploiteeren. Voor den drommel, als ik Lissone was, zou ik geen oogenblik aarzelen de volgende advertentie te plaatsen t
Goedkoope uitstapjes naar Weenen en Boedapest.
Eén week als millionnair.
Renteniertjes met een vermogen ad minimum van / 35.000 komen in aanmerking!
Men stelle zich de uitwerking van dit alles op de Weensche inboorlingen voor! Twintig, dertig, veertig Hollanders, die zich gezamenlijk opmaken naar de al-óude Kaiser-stad. En allen goed



56
voor minstens een millioen. Niemals dagewesen! Wie heeft ooit veertig millionnairs gezamenlijk uit een trein zien stappen i 1
De Weensche dagbladen zouden er vol van staan, de heele bevolking zou uitloopen om dit wonder te aanschouwen, de naam van het vaderland zou met vergulde letters voor de eeuwigheid worden ingeschreven.
Klagende kapitalistjes van twee-hoog-achter, ge kent uw propaganda-waarde en uw rijkdom niet!
* * *
Ik lees het volgende bericht in mijn Fransche courant: „Een trein met gedemobiliseerden, op weg naar huis, is in de buurt van Mons uit de rails geloopen. Er worden een twintigtal dooden en vele zwaar gekwetsten vermeld."
Dit bericht heeft me getroffen. Eenigen tijd geleden had een dergelijk ongeval plaats. Een schip met verlofgangers, na lange moeilijke oorlogsjaren naar hun haardsteden terugkeerend, strandde op de Engelsche kust onder de oogen der verlangende familieleden. En velen lieten daarbij het leven.
En ik vraag me het volgende af. Zijn wij, aardbewoners, dan werkelijk dergelijke stumpers, dat we geen enkel middel kunnen uitdenken om aan dergelijke verfijnde kwellingen voor goed een eind te maken i Ik wil aannemen, dat het noodzakelijk is, dat ik op een gegeven oogenblik den laatsten adem uitblaas om een ander gegadigde, wachtend op geboorte, gelegenheid te schenken mijn plaats in te nemen. Het kan daarom zijn, dat de goden me op beminnelijke en tactvolle wijze uit den weg ruimen, liefst met een waarschuwing aan mijn nabestaanden. Hiermee neem ik in alle opzichten genoegen. Doch somtijds gaat er een smakelooze comedie aan vooraf, gelijk in de gevallen hierboven vermeld. De vrouw, de moeder, de kinderen worden



57
opgevoerd tot een blijde verrukking over de lang verbeide komst van den afwezige, alles voor zijn ontvangst is in gereedheid gebracht; de gedachten van beide partijen spannen zich tot een zenuwkwellend verlangen. En dan, onverwachts, de moordende catastrophe, de val van den zevenden hemel in de donkerste wanhoop. Wij, armzalige stervelingen, met onzen eventueelen haat, kwelzucht en jaloezie, zullen zelfs in onze grootste verbittering onzen vijand een beter lot toewenschen dan de natuur voor ons reserveert; de sadistische phantasieën van een Caligula of van een DeSade zijn kinderwerk in vergelijking van het verfijnde kwel-mechanisme, dat van hoogerhand voor ons is uitgedacht. Ik houd niet erg van de grand-guignol, maar ik moet eerlijk verklaren, dat dergelijke realistische grand-guignoltragedies me nog minder aanstaan.
En dit alles zou een grapje kunnen zijn, ware het niet een zaak van satanischen ernst. Vraag aan ieder en theosoof, wie de personen zijn, die ons deze vriendelijkheden aandoen en hij zal u antwoorden: „De Bestuurders van onze lotsbeschikking. Zij zijn het, die uw Fatum leiden langs den weg, waar het al deze onheilspellende bokkesprongen maakt. Een ieder van u oogst wat hij gezaaid heeft!"
Deze theorie bevredigt mijn rechtsbewustzijn in geen enkel opzicht. Wanneer op dit onvolmaakte ondermaansche een individu een delict heeft begaan, de doodstraf waardig, zoo wordt hij ten minste op tactvolle, fatsoenlijke en minst-kwellende wijze ad patres gezonden. Hebben daarentegen de Bestuurders van onze lotsbeschikking een kwaden dag en staan er eenige aardbewoners voor dien dag genoteerd om opgeruimd te worden, zoo bouwen ze kalmweg een soort middeleeuwsche pijnbankfantasie op, zoowel voor het slachtoffer als voor zijn nabestaanden. En geen sterveling geeft een kik van verontwaardiging.
Wanneer in ons dagelijksch leven een heerscher over eenige



58
honderden werklieden een ondergeschikte op onkiesche wijze de laan uitgooit, zoo kan hij er van verzekerd wezen, dat de vakvereeniging haar neus in het zaakje steekt en met contramaatregelen op de proppen komt. En wanneer wij, stumpers, op tienmaal erger wijze gekoeionneerd worden, is er geen enkele Bond, die zich van het gevalletje iets aantrekt.
Een theosoof, dien ik onlangs over dit probleem onderhield, antwoordde mij laconiek : „O, maak u er heusch niet druk over. Zooiets is altijd in orde." Het is een opvatting als een andere. Maar als we de zaak werkelijk op die wijze moeten beschouwen, zoo vraag ik me af, waarom of we dan maar niet liever voor alles de leer zullen omhelzen van den oud-Chineeschen wijsgeer Yen-Men-Fou, in wiens naam alleen al een heele philosophie ligt opgeborgen.
BRETAGNE, Augustus.
Chamfort heeft het eens gezegd i „L'amour c'est le contact de deux épidermes." En aan dit woord word ik den laatsten tijd herhaaldelijk herinnerd. De liefde is zeer zeker nog iets meer en iets beters, doch voor dengeen, die in een land reist waar een ieder op z'n huwelijksreis schijnt te zijn, symboliseert het liefde-begrip zich onherroepelijk in de aanraking van de Chamfortsche twee opperhuiden. Ik geef toe, dat de bovengenoemde maxime weinig poëtisch en zelfs lichtelijk onsmakelijk is. Edoch, zou ik willen vragen, is de wittebroodsweek-liefde, in de volle openbaarheid gedemonstreerd, dan wel dichterlijk en idyllisch i Geloof me, het heeft er niets van. Ik weet niet of het de nawerking van den oorlog is of de zee-



59
lucht of de speciale barometerstand, doch een feit is het, dat ik nog nimmer in dergelijke kwaliteit en kwantiteit heb zien vrijen. De natuur heeft ook hier gezorgd voor een verscheidenheid van phantasie en van smaak. In het hotel waar ik zoo juist ben uitgetrokken, heb ik het spel in alle nuances kunnen observeeren. We hadden er, die reeds bij het ontbijt de handen in elkaar gelegd hadden en in sprakelooze verrukking hun croissant in één gemeenschappelijken kop chocolade sopten. Er waren er anderen, die, te weinig ge-equilibreerd in hun eeuwige liefdes-wandeling, het viertal hakken geheel scheef hadden geloopen. Beide genres zijn vrij onschadelijk. Een schadelijk specimen echter is het volgende: het zijn de twee vertegenwoordigers van de mannelijke en vrouwelijke sexe, die het principe huldigen: Het publieks1 Je m'en fiche. En dan : klik, klak, klik, klak.... En de kussen daveren u als meppen om de ooren. Ge kunt een waarschuwend kuchje laten hooren of een vriendelijk gicheltje, doch dat alles zonder het minste resultaat. De meeste menschen weten in speciale situaties als deze, zich in het minst niet te gedragen. Ze vrijen en vrijen zonder te beseffen, dat de natuurmensen van duizenden jaren geleden meer decorum in zake liefde betrachtte dan het product van de huidige civilisatie. En als ze nu maar in eeniger mate de techniek van deze moeilijke liefdes-kunst beheerschten, als hun een zekere gratie en verfijndheid en een vage herinnering aan de al-oude liefdes¬
égards eigen waren. Doch ook dit heeft er mets van. Ze kennen maar twee mogelijkheden : óf het contact van de twee opperhuiden óf het contact van twee puntig gespitste temperamenten, de mond die kust of de mond die scheldt. Want ook dit is typeerend voor de after-war-witte-broods-week, dat de ruzies als onweeren opkomen en heele nachten donderend je uit den slaap houden. Tweemaal in twee verschillende hotels heb ik deze tragedie meegeleefd en telkenmale heb ik tegen me zelf gezegd : De moderne witte-broods-vervoering coupeert



6o
je den eetlust, de moderne huwelijks-reis-ruzie coupeert je den slaap ; er is met dat instituut iets niet in orde.
En dit is niet alleen geschreven voor Fransche verliefden, maar eveneens voor dito Hollandsche. De liefde in verlovingsvorm of in jongen huwelijksvorm is voor den buitenstaander langzamerhand tot een zeer onaangename en pijnlijke comedie geworden. Van het uiterst discrete pretje van onze voorvaderen, die dit pretje in statie-rok wisten te kleeden voor de galerij, is het veranderd in de publieke vertooning, die me altijd doet denken aan het Artis-schouwspel in de vroege lente-maanden. Geen spoor van convenances enbeheersching, geen greintje schaamtegevoel, geen atoom welvoeglijkheids-instinct, ziedaar wat de moderne hooggeprezen cultuur van ons verliefde menschdom heeft gemaakt. Zelfs de insecten huldigen in deze meer bescheidenheid dan de moderne mensch cp zijn huwelijksreis. Tracht twee vliegen in hun liefdes-omarming te verrassen en onmiddellijk zullen ze uw aanwezigheid ontvluchten.
Hetwelk tenminste bon-ton is.
Laat ons een voorbeeld nemen aan de vliegen!
* *
. *
Te Parijs staken op het oogenblik alle kellners. Ze eischen den achturigen werkdag, de afschaffing van het fooienstelsel en in de plaats van dit verouderd instituut, aandeel in de winst. Verbanning van de tip, bij Jove, wat een pracht van een idee!
Ik heb zoo juist, hier in Frankrijk, één van die Palace-caravanserails verlaten, waar je geen arm in je mouw kunt steken of minstens drie gedienstigen komen je te hulp. Een oogenblik voor mijn vertrek had ik een lijstje gemaakt van alle gegadigden, die zonder twijfel een souvenir aan mijn verblijf aldaar



6i
uit mijn handen zouden wenschen te ontvangen. En ik kwam tot het volgende resultaat:
1. Op mijn étage: Een kamermeisje, een sommeiller, een étage-kellner (die me 's morgens mijn ontbijt in mijn bed brengt).
2. In de hall: Een portier, 2 lift-boys, 3 chasseurs, één vestiaire-juffrouw, één Egyptenaar.
3. In de eet-zaal: De maitre d'hötel en mijn tafel-kellner.
4. Aan de hoofddeur : De chauffeur van den hotel-omnibus, die het hotel verbindt met de badplaats, de chauffeur van den bagage-omnibus, de hotel-man, die mijn bagage zal inschrijven.
Te zamen 16 personen, die mijn vrouw en mij, ieder op hun beurt, een grooteren en kleineren dienst hadden bewezen en die waarschijnlijk hun hulpvaardigheid, door hun aanwezigheid bij mijn vertrek, zouden trachten te demonstreeren. De étagekellner, die anders nooit beneden komt, had de moeite genomen af te dalen om mij te begroeten, een beleefdheid, die ik wel op prijs moest stellen. Aan zijn zijde geschaard stonden de maitred'hötel en onze tafel-kellner, de boys van de twee liften slopen onheilspellend om ons heen, de drie chasseurs hielden den uitgang bezet, de vestiaire-juf was uit haar spelonk gekropen om ons nog eens van nabij te bekijken, de Egyptenaar liet zijn paarlen van tanden zien, de portier stond op zijn post, de chauffeur No. 1 had zich met geweld van mijn jas meester gemaakt, chauffeur No. 2 en zijn helper verdedigden het portiek ! Ontsnapping was uitgesloten !
Het is op dit oogenblik, dat ieder reiziger even een zucht inslikt. Betalen, soit! Je hebt nu eenmaal je tip-percenten uitgetrokken. Maar waarom niet een vorm gevonden, die deze onbescheiden comedie uitsluit i Zestien bedelaars tevreden te stellen ; het is onmenschelijk !
En nu zullen we, dank zij de Fransche actie, van deze beproeving bevrijd worden i Ik ben zoo vrij er aan te twijfelen. Een



62
kellner zonder fooi is als een dienstmeisje, die haar verkeering heeft laten schieten. Ze laat vandaag een „ouf' van verluchting en bij haar volgenden uitgaans-dag bemerkt ze, dat ze iets mist. Alle kellner-corporaties gooien op geregelde tijden haar zelfrespect als een reclame omhoog, ze voteeren in collectieve eensgezindheid moties om de fooi te verbannen, doch komt het er op aan haar illusie in practijk te brengen, zoo grijpen ze zich dadelijk weer aan haar geliefde, het tip-misbruik, vast. Herhaalde malen heb ik den betrokkenen naar hun oordeel in deze gevraagd en altijd kreeg ik ten antwoord : „Met het fooien-stelsel zijn we financieel beter af dan met welke andere regeling ook." En met het oog op dit principe, is me de steeds herhaalde vergadering-comedie niet recht duidelijk. Of ze willen niet I welnu, dan willen ze niet, en we zullen geduldig onzen obool offeren. Of ze willen wel; maar wat drommel, waarom komt er dan nooit iets van < Het ligt toch waarachtig niet aan ons, verbruikers, den kenners het zelfrespect te ontzeggen, waarnaar zij zoo verlangend zijn. Een café- of een hotel-bediende beoefent een ambacht, dat niet minder is dan een ander, eerder meer. Het vereischt een zekere wijze van optreden, die niet een ieder gegeven is, het vereischt handigheid, goede manieren, beleefdheid, het dragen van een rok en nog zooveel meer. Wenschen ze naar hun waarde getaxeerd te worden, zoo hebben ze slechts ons aan te zeggen: „We wenschen niet langer te leven op uw willekeur, we wenschen niet langer als slaven te buigen om een paar geldstukken toegeworpen te krijgen, we wenschen op dezelfde trede van de maatschappelijke ladder te staan als ieder ander, die betaald wordt naar verdienste." Het principe van de afschaffing, eenmaal aangenomen, zal door de vakvereeniging zonder veel moeite kunnen worden doorgevoerd. Geen enkele verbruiker zal zich tegen een prijsverhooging van 10 a 15% verzetten en de werkgevers ZuUen wel gedwongen zijn toe te geven. Een zware boete bij overtreding, op te leggen door de



63
vakvereeniging, en bij recidive het geven van ontslag door den werkgever, ziedaar in dezen of anderen vorm de poenale sanctie, die het geheel tot practische mogelijkheid zal brengen.
Is het niet eenvoudig als 2 x 2 = 4 i Doch in werkelijkheid is het minder eenvoudig, aangezien de betrokkenen, die op de afschaffing aandringen, dezelfden zijn, die de afschaffing tegenhouden. De Parijsche staking is na 24 uur alweer opgeheven, de 8-urige werkdag is verkregen en over de rest zal.... gepraat worden. En praten verbindt tot niets.
Doch zoolang de kellners het niet verder brengen dan tot babbelen en tot het doodpraten van hun eigen wenschen, zoolang moeten ze het ons ook niet kwalijk nemen, dat we ze voorloopig niet anders kunnen beschouwen dan als speculeerende bedelaars met een witte das aan !
* * *
Men heeft mij onlangs verteld, dat onze vriendelijke en gastvrije Residentie op dit oogenblik een ontelbaar aantal nymphen herbergt, die in een zeer luchtige levens-philosophie haar offer brengen op het altaar van Aphrodite. Men heeft mij een getal genoemd, waar ik als fatsoenlijk Hollander van geschrokken ben. Er zouden meer dan tienduizend femmes galantes zijn op een bevolking van enkele honderdduizenden zielen. Dit leek me lichtelijk onbescheiden, doch het werd met zooveel beslistheid voorgedragen, dat ik geëindigd ben er aan te gelooven.
En juist had ik op dat oogenblik dat getal in mijn hersenen vastgelegd, toen het toeval wilde, dat een symbool van dat floreerende „vie galante" voor me stilhield in den vorm van een vrouw in een opvallende elegante Victoria. Uit een bontgekleurde plaid wipte een slank figuurtje te voorschijn en aan



64
de luchtige wijze, waarop ze op het trottoir sprong, herkende ik de vrouw van lichte zeden. Het was een vizioen a la Duthé of a la Païva, het historische cultuurbeeld van de kalme en smaakvolle ontucht. En dit was te zien A. D. 1918 in de brave Residentie van ons brave vaderland !
De naam echter dien mijn metgezel me in de ooren fluisterde, was in zijn ontnuchterende alledaagschheid moordend voor alle illusie. Het is typeerend voor onze nationale demimonde, dat nog geen dezer beroemde Hofstadcourtisanes haar toevlucht heeft genomen tot een weiluidenden nom de guerre. En als we ze hebben, dan heeten ze „Rooie Sien" of „Bleeke Bet," hetwelk zelfs onvertaalbaar is. Maar ook de laatste illusie van bovengenoemde vrouw in de Victoria werd nog verstoord, toen ze haar lippen opende voor een enkel woord aan den koetsier. Het was een orgaan, zooals we dat allen kennen uit de keuken, een gamma van gutturale klanken, waarbij de klinkers, in dissoneerende verwrongenheid, domineeren. Dit laatste is ook eenvoudiger te zeggen: ze sprak namelijk Kattenburgs of Schiedamsche Dijks. Doch aangezien ik geen professor Higgins ben, vermag ik deze fijnere nuance niet te onderscheiden.
Het verwonderlijkste is, dat de mode den laatsten tijd deze richting schijnt uit te gaan. Kom in welke bar ge wilt in Den Haag en ge zult er uit vrouwenmonden een taaltje hooren, dat vagelijk aan het Hollandsen herinnert en hoe langer hoe meer 't barbaarsch bargoensch benadert. En deze vrouwen hebben succes, ze worden als koninginnen omringd door een troep ondefinieerbare typen, die vermaak schijnen te scheppen in deze kleurrijke achterbuurtdialecten. Gaat het op deze wijze door, zoo zal op den duur het Hollandsen spreken niet meer bereikbaar zijn voor den gewonen Hollander.
Ook een andere taai-moeilijkheid doet zich op het oogenblik in Den Haag drukkend gevoelen. Onze Hollandsche demi-



65
monde kent geen Hollandsen en ze kent geen Engelsen, ze spreekt geen enkele taal. Dit geeft soms aanleiding tot een zwijgende conversatie, die niet van de vroolijkste is. Wie zich daarvan wenscht te overtuigen, brenge b.v. een bezoek aan de hotel-bar van het Hotel-Central, de House of Lords. Men ziet er weliswaar weinig Lords, maar daarentegen veel Ladies van de Haagsche demi-monde, onherroepelijk geëscorteerd door een Engelsch officier.
Het is een pijnlijk schouwspel, niet van zedelijkheids- maar van linguïstisch standpunt. Onlangs heb ik er met belangstelling naar zitten kijken. Er schuilt een zekere charme in zwijgende liefde, maar in deze atmosfeer doet het meer humoristisch aan. Twee menschen zijn tegenover elkaar gezeten. Ze kunnen beiden een ontelbaar aantal klanken over hun lippen brengen en toch gaat dat alles aan hun oor voorbij als een prélude van Bach aan het oor van een Papoea.
En was dat alles nu maar bij een zwijgen gebleven ! Doch uit de obsessie van dat zwijgen groeide plotseling een volumineuse woordenvloed tusschen drie vrouwen aan drie verschillende tafeltjes, geflankeerd door drie eenzame Engelsche officieren. Het huis van de Lords werd eensklaps gemetamorphoseerd in een keukenmeiden-kransje, waarbij messen en vorken de conversatie suggestief onderstreepten.
En dan zegt men nog, dat de uiterlijke beschaving vooruitgaat !
Waar zijn de moderne Aspasiae en Ninon de Lenclos, de moderne Duthé's en la Païva'ss* Er wordt veel gedaan aan zedelijke verbetering, maar nog niemand is op de gedachte gekomen een vereeniging te stichten, zich ten doel stellende onze nationale courtisanerie tot een hooger peil op te heffen.
We hebben in Den Haag nu meer dan tienduizend keukenmeiden, die de dame spelen.
Surprises 5



66
En we hebben zoo'n overvloed van dames en zoo'n gebrek aan keukenmeiden. Hoevele problemen zijn dit niet <! Ze wachten alle op een oplossing !
* * *
AIX-LES-BAINS
LE BACCARAT *) a LA VILLA DES FLETJRS
Gisteravond een Engelsche partij. Er komt een groote Brit binnen gewandeld met een monocle in zijn linkeroog en een vrouwtje aan zijn rechter zijde. Hij loopt op een der tafels af en smijt met een air van „Ik lap het aan mijn laars," 2000 francs op tafel. Een banco de cent louis ! Een vrouw met een paar ton aan paarlen aan haar hals opent haar réticule en vlijt met een Zékere liefde twee bankbiljetten van duizend francs op het groene laken. En de kaarten worden gegeven en gedraaid. „Le neuf," zegt de Engelschman, alsof hij het niet anders gewoon is. En de croupier komt met zijn lat, om de twee duizend francs van de vrouw met de paarlen op het bezit van den Engelschman te deponeeren. Een bank van 4000 francs ! Tot nu toe is het overal maar kinderspel geweest, de nieuwsgierigen komen toegestroomd om de emotie mee te leven. En de vrouw met de paarlen opent nogmaals haar réticule en de benoodigde vier duizend francs komen op tafel. Beide partijen hebben, ditmaal een derde kaart noodig, doch het geluk is nog altijd aan
1) Baccarat in den vorm van „Chemin-de-fer." Het oorlogs-spel-verbod was zoo juist opgeheven. De echte „Baccarat"-tafels werden eerst eenige dagen later geopend.



67
de zijde van den Engelschman. De paarlenlady ziet nogmaals haar kostelijke geld verdwijnen» ze knipt even met de oogen en steekt een sigaret op. Wie zal het voor 8000 francs tegen den winnaar opnemen i De croupier laat zijn blikken over de aanwezigen glijden, maar niemand komt voor het volle bedrag op. Derhalve ..... ieder aan de beurt! En de bedragen komen op tafel, de zenuwachtig neergezette 20 francs van de provinciaalsche dame, die juist een paar zijden kousen noodig heeft, en de honderd francs van den man, die maar eens op den avond zijn kans waagt en het stapeltje honderd francs-billetten van den mijnheer, die er coüte que coüte zijn reis uit wil halen en het blauwige duizendje van de demi-mondaine die den Sint Vitus-dans heeft van de zenuwen. Maar het gaat ze geen van allen naar den vleeze, het houten scheermes van den croupier maait alles weg. En nogmaals wordt het pubhek een kans gegeven en nogmaals en nogmaals en als met satanischen spot scheert de lat zonder ophouden de tafel schoon. En steeds komen meer nieuwsgierigen nader. Er is immers een kans dat eindelijk en eindelijk wel eens een slag door den winnaar Zal worden verloren. Doch de kans komt niet. Het is alsof de kaarten door den Engelschman worden gebiologeerd en steeds te zijnen voordeele worden gerangschikt. Zijn kapitaal groeit aan van acht tot tien, tot dertien, tot achttien duizend francs, het is de groote veine, op rolletjes. En als hij eindelijk den croupier met een korte handbeweging beduidt dat hij er genoeg van heeft en de lat hem de stapels fiches en bankbilletten toewerpt, neemt hij met een vermoeide geste het verworven bezit op als verontwaardigd over het bete geluk, dat maar niet wil keeren.
Aldus speelt een Engelschman. Een Hollander echter speelt meestal een beetje anders. Iedereen speelt, dus je wilt toch ook wel eens een kansje wagen. En dan neem je als Hollandsen provinciaal met bevende vingertjes een bank van



68
80 francs. Un banco de quatre louis! Het is wel niet erg royaal, maar ik had toch gisteren het geluk, dat een vriendelijke demimondaine het tegen me opnam. En ik versloeg haar reeds bij den eersten slag met een armoedige 2. En ik versloeg haar zelfs bij de tweede maal met een glorieuse negen. Doch toen voelde ik al dadelijk een kneep in mijn arm en in mijn oor gonsde de stem van mijn vrouw : Schei er nu in godsnaam uit, je hebt al 320 francs ! Al 320 francs l Deserteeren van mijn plaats met een armoedige 320 francs, waar het aan andere tafels om duizenden ging < Dat nooit l En dan gluur je bij den volgenden slag met angstige blikken onder je kaarten en je komt tot de ontdekking dat je fichu bent. Met de woede in de ziel zie je je kostbare geldje verdwijnen in de handen der ontucht. En wat krijg je er voor i Een vriendelijken glimlach. Drie honderd twintig francs aan een demi-mondaine voor een simpelen glimlach l Dat is toch werkelijk wel grand-genre!
Maar dan worden je koninklijke illusies al weer dadelijk verstoord door het geweeklaag van je vrouw : „Ik had juist zoo'n beeld van' een hoed gezien bij Alon. En je moest zelf nieuwe pumps hebben en een nieuwe tennisbroek. Had die 320 francs nu toch maar opgestoken. Je wilt ook altijd het onderste uit de kan hebben!"
Aldus speelt eenHollandsch huisgezin.
*
Er was eenmaal in het schoone land van Frankrijk een hotel,' hetwelk zich bescheidenlijk „Splendide" noemde. Het kind moest een naam hebben en Splendide was een lieve naam, zelfs in een democratisch land. Totdat op zekeren dag de hotel-manager, die een democraat was onder zijn democratische mede-burgers, opgeschrikt werd door de komst van een personage, die



6g
in geenen deele de democratische traditie vertegenwoordigde. De hertog van Montpensier met gemalin, een afstammeling van het oude Fransche konings-geslacht, maakte er zijn entree. En de gelukkige hoteleigenaar haastte zich de koninklijke kroon op zijn eet-servies te stempelen en het vage „Splendide" te paren aan het suggestieve „Royal." En de voorname bezoekers vermenigvuldigden zich, het waren de koning van Griekenland, George I en Koningin Victoria en de graaf van Parijs en andere koningsleden. En de gelukkige eigenaar, ziende, dat hij steeds hooger opging, plakte het derde étiket „Excelsior" op zijn etablissement. En aldus is het geschied, dat het Caravanserail, waar ik ben binnengetrokken, op dit oogenblik minder bescheidenlijk Hotel Royal Splendide Excelsior is geheeten.
De bezitter van dat rijk gestoffeerde etablissement, democratisch republikeinsch raadslid van zijn gemeente, gooit in zijn privé met de korüngs-kronen, hij hangt zijn salons vol met de portretten van zijn koninklijke bezoekers en schrijft in zijn gasten-boek de bezoekers met dik-gepende adellijke namen in. En dit laatste ondanks het feit, dat alle adel in Frankrijk officieel is afgeschaft.
Haec fabula docet i Dat men er goed aan doet het begrip democratie met al te zeer au serieux te nemen. Zoolang er menschen zullen leven, zal de suggestie van een titel, de suggestie van een mooien naam, de suggestie van een konings-kroon alle idealen van de gelijkheid der standen te niet doen. En hoe democratischer het land zich voor zal doen, des te sterker zal het gemis aan deze suggesties zich doen voelen. In la belle France wordt deze stelling dagelijks tot waarheid gemaakt. Een titel in ons kleine aristocratische vaderland is geen tiende waard in vergelijking met hetzelfde product in een democratisch land als Frankrijk. Ja, deze liefde en dit verlangen voor de verboden vrucht wordt ad absurdum opgevoerd. Het gaat zelfs zóó ver,



70
dat ons nietszeggend Hollandsche „van," op de lijsten der hotelgasten, der tennis-clubs en casino's onherroepelijk in het partiele „de" wordt om-getooverd. Ik mag me zelf tienmaal inschrijven als v a n Rossem en telkenmale zal ik tot mijn verbazing mijn naam geschreven of gedrukt zien als d e Rossem, hetwelk niet alleen niet hetzelfde is, maar tevens als een poging moet worden beschouwd om me nolens volens te adelen. De attentie is zonder twijfel charmant, maar ze wordt lichtelijk belachelijk, wanneer door ondergeschikten de behoefte wordt gedemonstreerd om de verboden betiteling coüte que coüte op de lippen te dragen. Je komt bijv. de Baccarat-zaal van het Casino binnen en bij den ingang word je opgewacht door den man van de réception, die je naam heeft genoteerd en sindsdien je vrouw niet kan laten passeeren zonder haar te begroeten met Madame la Comtesse. En de wijze waarop dit woord het hek der tanden — om met Homerus te spreken — passeert, getuigt beter dan welk bewijs ook van de atavistische vereering en de on-uitroeibare liefde van dit zoo aristocratische volk voor alles, wat mogelijker-wijze boven de gelijkheid uitsteekt.
Een ander geval. We hebben als reisgenoot een Hollander met een braven goedklinkenden Hollandschen titel, welken hij hier in het buitenland echter niet voert. Een bescheiden blauw kroontje op een tennis-shirt in-gestikt, verraadde zekeren dag het geheim. — „Uw vriend is dus van adel f' — werd mij al spoedig gevraagd. En op mijn bevestiging : „Maar waarom hebt u 'm dan niet met zijn titel voorgesteld f* — „Omdat het bij ons in Holland geen gewoonte is." — „Dat is vreemd, bij ons in Frankrijk wordt dat wel gedaan." Waarop ik eenigszins paradoxaal den spijker op den kop meende te tikken met de woorden : „Ja, maar u leeft ook in een democratisch land."
Mijn vriend intusschen is plotseling 100% in de achting van



71
zijn omgeving gestegen. Alleen een democratische republiek weet de ongelijkheid naar waarde te achten en te eeren.
En dit alles brengt me tot de volgende conclusie. Wanneer ooit de ware democratie en het ideaal van de nivelleering der standen bereikt wil worden, — wat mij persoonlijk heel weinig belang inboezemt — zoo is de afschaffing van adel en titels het middel, dat juist niet moet worden toegepast. Een veel meer effectieve methode is de volgende. Handhaaf met zorg en liefde alle aristocratische nomenclaturen en schep zonder aarzeling een steeds aangroeienden en versch nieuwbakken adel uit alle lagen des volks : zoowel de kantoorbediende met 25-jarige trouwe dienstbetrekking als de vroedvrouw, die haar duizendste kind ter wereld brengt, zoowel de ambtenaar O.M., die de 100.000 maanden strafeisch heeft bereikt als de matroos, die een dronken feestganger uit de gracht ophaalt, zoowel de coifffeur, die een nieuwe coiffure lanceert als de componist van „Zandvoort aan de zee" en dergelijke wereldveroverende uitvindingen. En wanneer we dan over eenige honderden jaren allen een grafelijken- of baronnentitel voeren en de suggestie van de uitzondering is afgesleten, laten de idealisten er dan ernstig over denken de heele Sante-Boutique af te schaffen.
De methode van de Fransche revolutie is de methode van kwaad tot erger. Alleen de witte titel-terreur en de a r i s t o cratische revolutie kan den democraten den weg wijzen l
* * *
Ik neem mijn avond-courant op, ik spel 'm van A. tot Z., ik lees 'm uit, ik leg 'm weg en ik peins. Ja, ik peins. Want de oogst is vanavond rijk en vol.
Eenige honderden proletariërs zijn handgemeen geworden



72
met een collectie broeders en onder de machinegeweren zijn er een twaalftal dood op straat blijven liggen. Een honderd kilometer meer naar het Westen zijn drie-politieagenten gelyncht en één is als een biefstuk in stukjes gehakt. Meer naar 't Oosten is een ongunstig individu, dat gisteren met zorg achter de tralies was gezet, den volgenden dag door zijn vijand op den ministerzetel van Binnenlandsche Zaken geplaatst. Een koning gaat in het Zuiden als handelsreiziger de grens over, omdat zijn onderdanen, die hem altijd op de handen hebben gedragen, plotseling zwanger gaan van de obsessie, dat het hier een gevaarlijk geboefte geldt. In het Noord-Oosten verdedigt de moderne Fouquier Tinville zich met de verontschuldiging, dat alles misschien geen rozengeur en maneschijn is, maar dat hij toch heusch niet meer dan 5000 menschelijke wezens heeft doen fusilleeren. In hetzelfde land is een bekend geleerde tegen den muur geplaatst, aangezien hij met een kleine nuance van meening verschilde met een Israëliet, die vroeger taxi-chauffeur was. In het Zuiden zijn twee boezemvrienden, die elkaar gedurende vier jaar op den mond hebben gekust, met hoog loopende ruzie uit elkaar gegaan. Want A. staat op het punt zijn vroegeren vennoot B., die door C. beschermd wordt, met de wapens te lijf te gaan. Ja, het blijkt zelfs, dat het verrukkelijke principe van gelijkheid en broederschap een kleine honderd-vijftig jaar na de uitvinding nog altijd niet geheel gereüsseerd is. Een land van Tziganes voelt zich aanmerkelijk deftiger dan zijn buren, die vooral in petrolie doen en ondanks het feit, dat de besturende proletariërs in land No. 1 het devies van vrijheid, gelijkheid en broederschap in hun vaandel hebben geschreven, dreigt een nieuwe broeder-slachting.
Aan den wereldvrede denkt niemand meer.
Het bericht uit het hooge Noorden is er immers, dat de revolutionnaire anti-müitairisten een nieuwen wereld-oorlog organiseeren. Verder in de sportrubriek het berichtje, dat de eiland-



73
bewoners in het Westen geen wedstrijden willen spelen met neutrale vereenigingen, die zich per ongeluk hebben afgegeven met Duitsche sportliefhebbers. Hetwelk evenmin riekt naar de gelijkheid en broederschap. Ons land is vanavond eveneens vertegenwoordigd met eenig nieuws, een paar nieuwe en oude moorden, een verscheidenheid van inbraken, corruptie-gevallen, rechterlijke veroordeelingen, etc, etc, etc En ik zoek met nieuwsgierigheid naar een enkel berichtje, dat een zuchtje van humaniteit ademt, zonder het te kunnen ontdekken. Niets dan de lof van de menschelijke zotheid, en onvolmaaktheid. En ik laat mijn gedachten gaan naar een nieuwe overpeinzing.
Wie toch is aansprakelijk voor die goddelijke phrase van onze moderne maatschappij: Liberté, fraternité, égalité J* Was 't een mystificateur, een humorist; het zou dwaas zijn hieraan te twijfelen, maar waarom dezen geestigen spotter niet uit de duisternis naar den voorgrond geschoven, om met zijn glimlach van le ridicule qui tue onze moderne fraseurs in al hun jammerlijke naaktheid te ontkleeden i We leven, omringd van aspirinisten, die hun kiespijn trachten te verlichten met Bayer-tabletten, zonder de ziekte in den wortel aan te tasten. En deze ziekte is bovendien niet te genezen, omdat moeder Natuur, die er haar gegronde redenen wel voor hebben zal, er zich met hand en tand tegen verzet. Wat leuteren we toch dagelijks over gelijkheid ! De gelijkheid zit noch in onze historische tradities, noch in onze menschelijke zeden, noch in de kansen, die de natuur of de goden ons bieden. Ons heele bestaan is een gril van een of meer hemelsche patriciërs, die ons noodlot in hun hand hebben. Waarom gelijkheid, wanneer de eerste levenskansen reeds op een aparte onbillijkheid steunen i Ziet slechts om u heen. Op het oogenblik, dat ik dit schrijf, geven eenige honderden moeders het levenslicht aan eenige honderdtallen zuigelingen. De één wordt geboren uit een gezond, levenskrachtig gezin met allerlei gunstige physieke en psychische herediteiten, een



74
tweede is imbecülig aangelegd, een derde krijgt een uiterlijk dat niet vertoonbaar is, een vierde wordt onafgewerkt afgeleverd en mist toevallig een verhemelte, een vijfde, die de moedermelk ontbeert, aangezien de moeder in het kraambed is gestorven, zal steeds een zwakke stumperd blijven, een zesde.... Maar waarom u nog meer voorbeelden te geven. En dan de kansen, die ons worden geboden. De fatsoenlijke harde werker wordt door ziekte en huiselijke calamiteiten geteisterd tot zijn geest breekt in den waanzin; de ploert, die geen enkel medelijden verdient, vindt aandoenlijke hulp en steun bij de bestuurders van onze lots-beschikking en alles loopt 'm in het leven mee. Ook in de natuur aparte onbillijkheden, groote rijkdom naast groote armoede, de decoratieve leeuw naast de minder decoratieve luis ; de aristocratische beuk naast den proletarischen wilg ; de vertroetelde dek-hengst, de O.W.-er en Don Juan, naast den aapjes-knol, die afgebeuld en gecastreerd wordt.
Wie voelt den humor met in het feit, dat al deze humanitaire fraseologieën van „gelijkheid" gebouwd zijn op een fundament van „ongelijkheid." Een verbeelding, welke men op lucht optrekt noemt ieder mensch met gezonde hersens een lucht-kasteel ofte wel een voor-de-gek-houderij. Zoodra het een kinderlijke sociale fantasie geldt, noemt men het communisme en men trekt er een ernstig gezicht bij.
Ik zie dan ook maar één redding voor alle communistische fraseurs : het scheppen van een nieuwe species zuigeling, de confectie-zuigeling, seriewerk, volgens een standaard-model. Het idéé is misschien wat ongerijmd, maar waarom brengen ze me volgens de logica dan ook tot een ongerijmde conclusie i



75
Aan de hoofdleiders der S. D. A. P., S. D. P. en andere anti-kapitalistische P'en.
Mijne Heeren,
Ik ben een onschuldig bourgeois, geboortig uit een lichtelijk kapitalistisch milieu met enkele uitbuiters en uitzuigers in de naaste familie. Ik doe nooit iemand kwaad, behalve mezelf: ik houd van mijn medemenschen, voor zoover ze me sympathiek zijn * ik geef aan Armenzorg, aan het Heilsleger en aan bedelaars ; ik stem liberaal, ik behoor tot geen enkel kerkgenootschap, ik draag beige pyjama's en ik rijd in een vuurrooden auto. Dit alles om me even aan u voor te stellen in mijn levens-functie van onschadelijk conventioneel menschenkind. Niettemin heb ik één groote levens-tragedie, het bovengenoemde vuurroode auto-tje, een zeer onschuldig mechaniek van vrij inferieure kwaliteit, hetwelk niettemin op vele van uw roode broederen als een roode lap op een stier schijnt te werken. Sinds het proletariaat, den laatsten tijd in zelfbewustheid is gegroeid, gebeurt het me herhaaldelijk, dat deze roode kleur de hartstochten van uw broeders, op een hoogst bedenkelijke wijze voor mijn persoon, prikkelt en opzweept. Bij den heiligen Marx, mijne heeren, mijn leven is in gevaar! Ik wil niet spreken van al het cerebraal en materieel vuil, hetwelk me verschillende malen reeds is toegeworpen en hetwelk ik met stoïcijnsche kalmte heb geslikt en verduwd. Hedenmiddag echter passeerde me iets zeer onaangenaams. Ik was op weg naar mijn kapitalistisch buitenverblijf (eveneens van vrij eenvoudige kwaliteit) en ik nam, gezeten in het bewuste roode mechaniek, den hoek van de Heerenstraat in Utrecht. Plotseling werd ik opgeschrikt door een apachenkreet: „Leeleke Rooie !", dewelke recht in mijn oor viel. Ik keek op en zag twee manspersonen, die zelfbewust



76
proletarisch uit vier benevelde oogen keken. Op hetzelfde oogenblik wipte een van deze broeders op mijn rechterachter-spatbord, opende zijn mond, waaruit dik-vettig een krijgsgeschreeuw van : „Rooie kapitalist!" ontsnapte en timmerde me onverwachts met een.stuk lat boven op mijn kapitalistischen Christiehoed, dewelke helaas den tik niet voldoende kon opvangen om mijn bourgeois-schedel te sauveeren. Begrijpelijkerwijze remde ik ten spoedigste. Edoch, de twee broeders zetten het op een loopen alsof de schrikgodinnen hen op de hielen zaten.
En nu zit ik hedenavond voor mijn folio-vel met een pijnlijken schedel en een pijnlijk probleem. En ik vraag u : Waarom ben ik nu een Rooie Kapitalist en een Leeleke Rooie { Waarom! Is rood met de lievelingskleur van al uw broeders, is rood niet het embleem van uw werkzaamheid, is rood met de serene liefkoozing, die blijde uw proletaristischeh blik streelt, is de roode kleur van mijn wagentje niet toevallig een stilzwijgende toeneiging tot uwe principieele overtuigingen i Doch aan den anderen kant vraag ik u i Is uw keuze van het bloedende rood wel gelukkig geweest i Bij «den Heiligen Marx, mijne heeren, mijn ondervinding heeft mij uitgewezen, dat deze kleur bij uwe proletarische broeders allerlei troubleerende gedachten-associaties oproept. Ze loopen er dadelijk warm op, ze verliezen hun laatste evenwicht, ze gaan zich onherroepelijk te buiten aan g.v.d.'s en aan handelingen — gelijk boven vermeld — die u wellicht niet in alle opzichten zult goedkeuren. Waarom nu juist rood gekozen als uw symbool, waarom nu juist de kleur van m ij n wagentje i Ze begrijpen deze kleur eenvoudig niet, ze voelen 'r niet serieus proletarisch aan, zij danst als een kapitalistische eigendommelijkheid voor hun zoekende oogen.
En nu ik u toch zoo vertrouwelijk schrijf, nog even een ander probleem aangestipt. Is het in strijd met de orthodoxe Marxistische leer, uw proletariërs enkele bourgeois-^wellevendheidsvormen aan te leeren, enkele van die kleine onschuldige sociale



77
maximes, die het dagelijksch leven zoozeer zouden veraangenamen i De Hollandsche straatjongen b.v. van onzen tijd, met alle respect voor zijn zelfbewuste proletarische ontwikkeling, wordt met den dag voor zijn omgeving een grooter gevaar. En ik zeg dit niet uit zuiver egoïstische beweegredenen. Immers, mijn tijd als bourgeois is geteld. Neen, ik zeg het voor u, gij allen, die na de toekomst-verschuiving van het kapitaal naar uw kant, in onze bourgeois-auto's uit toeren zult gaan. En als ge dan in mijn rooden auto zult zijn gezeten en het slijk der aarde, in de meest letterlijke beteekerus, u om de ooren zal vliegen, zoo zult ge misschien tot de ontdekking komen, dat het proletariaat de algeheele volmaaktheid nog niet heeft bereikt en dat er nog wel iets aan deze zielen te polijsten en bij te werken valt. Bij den Heiligen Marx, mijne heeren, deze stem uit het stervende bourgeois-dom klinkt op voor uw eigen bestwil! Met de meeste hoogachting,
Uw uitbuitende dienaar,
C. P. van Rossem.
*
Ik lees in een van onze dagbladen den „ingezonden" wanhoopskreet van een zekeren mijnheer X over de weelde van ons modern geslacht. Heeft deze brave Civis Batavus het bij het rechte eind < Ik geloof van niet. Onze moderne luxe is een zielig waterig melkje, een heel dun afdruipseltje van den room der weelde van weleer. Wilt ge me niet gelooven i Welnu, laten we dan eens gaan kijken in de eeuw van onzen over-grootvader.
In onzen tijd is een huishouden van drie dienstboden en een knecht de staat van de aanzienlijken uit den volke. Pfui, wat een armoede, wat een armzalig bestaan zoodra men dat met vroeger vergelijkt. Ieder ambtenaartje uit het Parijs van de acht-



78
tiende eeuw zou er zijn schouders over opgehaald hebben. Een jong getrouwd echtpaar uit de goede kringen kon onmogelijk met minder beginnen dan met drie vrouwelijke dienstboden, vier lakeien, twee koetsiers en een valet. „Waarachtig, kinderen," schrijft madame de Maintenon aan haar neef en diens echtgenoote, „dat is de zuinigheid ten top gedreven !" In een oud en weinig bekend boekje getiteld „La maison r églée et Tart de diriger la maison tant a la ville qu'a la campagne," vind ik den volgenden staat gememoreerd voor een gefortuneerd man die zich respecteerde. Hij moest kunnen beschikken over: een intendant, eer. aalmoezenier, een secretaris, een pikeur, twee valets, een conciërge, een maitre d'hötel, een keuken-chef, een kok, een onderkok, twee koks-jongens, een keukenmeid, twee pages, vier a zes lakeien, twee koetsiers, twee postillons, twee „garcons de cairosse," vier palfreniers, een portier. Rekent men hierbij nog eenige bedienden, toegewezen aan het persoonlijk gebruik van den aalmoezenier en den secretaris, zoo telt men alles bij elkaar ongeveer 36 gedienstigen voor één huis. En dan zou men in onzen tijd iemand waarachtig nog van luxe beschuldigen als hij een armoedig stel van vier bedienden er op na houdt! Trouwens, het voorgaande is nog lang niet compleet. Zoodra er kinderen kwamen, werd het dienstpersoneel onmiddellijk met vele nieuwe uitgebreid, een drietal kinderjuffrouwen, een voedster, een gouvernante en een gouverneur, die ieder op hun beurt ook enkele ondergeschikten tot hun dienst hadden. „Vijftig bedienden is welletjes," schrijft Mme de Sévigné in één van haar brieven, „we zijn, ik weet niet hoelang bezig geweest ze te tellen. Herinner je je nog wel datwe er in jouw kasteel op zeker oogenblik honderd hadden f* Mercier vertelt ons van een bankiersvrouw, die voor zich alleen zes kameniers had en twaalf dienstmeisjes , in den stal stonden dertig paarden. En moeten we Dutens gelooven, zoo betaalde Choiseul op zijn buitengoed Chanteloup vier honderd ondergeschikten, die alleen voor het kasteel



79
waren aangeworven. Een moderne huisvrouw zou van de gedachte alleen al een zenuwtoeval krijgen, doch men vergete nooit dat men vier bedienden moet naloopen. Zoodra men er honderd heeft is dat uitgesloten. Derhalve is dit laatste verreweg de meest rustige oplossing.
Ook klaagt de bewuste mijnheer X over de duurte en de uitgebreidheid van het moderne diner in sommige kringen. Pure dwaasheid. Wij e t e n in onzen tijd niet meer, we kieskauwen zoo'n beetje over een minimum van voedsel. Als vroeger in de achttiende eeuw de Hertog van Vendöme een diner gaf, werd het volgende geserveerd : n verschillende soepen, n entrées, 13 hors-d'oeuvre, 24 verschillende roti's, 24 soorten tusschengerechten, 11 hors-d'oeuvre de légumes, omelettes, crèmes, foies gras et truffes. Dit is weliswaar een diner in de koninklijke familie; het bovengenoemde boekje „La maison bien reglée" zal ons vertellen wat de gewone sterveling, die een diner van twaalf couverts gaf, zijn gasten moest voorzetten : 4 soepen, 4 entrées, 4 hors d'oevre, 4 groote roti's, 4 kleine röti's, vier soorten tusschengerechten, etc, etc. De president de Brosses decreteert in zijn Lettres familières, dat men z'n gasten altijd driemaal zooveel moest aanbieden als ze als maximum in hun maag konden verwerken. Heb ik niet gelijk met te beweren dat zelfs een modern promotie-diner te Leiden of Utrecht eigenlijk een schaamteloos armoedige mystificatie is t
En dan wat ons toilet betreft. Een kleedgeld van een paar duizend gulden is in ons land al exorbitant. Toch betaalde een gravin de Chastellux alleen aan haar modiste in het jaar 1787 de som van 43.284 livres en we vinden in het „livre-journal" van Madame Eloffe rekeningen gememoreerd tot 76.427 livres toe. Zelfs in een provinciestad als Troyes gaf iedere vrouw van
eenige standing minstens 1000 hvres per jaar uit alleen voor haai coiffeur. En zoo was het met alles. Wie rijdt er tegenwoordig in
een nituig mei vier paara.cn * vjeen sterveling, "irtuijo van



8o
vroeger telde men ze dagelijks bij honderden. Ik heb onlangs in Den Haag een courtisane in een eigen victoria zien zitten en ik heb bijna van bewondering mijn hoed afgenomen. Mlle Duthé, van de Opéra, reed dagelijks naar het Bois de Boulogne in een vergulde karos, getrokken door zes paarden, en Mlle Clothilde, van de Comédie Francaise, liet zich voortrollen in een soort liefdes-paviljoen, hetwelk geciseleerd was als een kostbare tabaks-doos en in de zon schitterde als een geslepen diamart. Wie reist er tegenwoordig met luxes' Geen sterveling. Het is nog geen negentig jaar geleden dat een Engelschman als Lord Blessington op weg ging naar Italië met drie reiskoetsen, drie verhuiswagens en vier volg-rijtuigen voor z'n bedienden, waaronder niet minder dan vijf koks te tellen waren. In één jaar verteerde hij in Rome meer dan zijn inkomen, hetwelk toch het liefelijke j bedrag van een millioen francs vertegenwoordigde. Wat zou Byron gelachen hebben over onze voorbereidingen voor een reis. Toen hij naar Italië trok, nam hij acht knechts mee, beneyens twee apen, een hazenwind, een bulldog, vijf paarden en drie pauwen. Wie kan zich tegenwoordig de luxe permitteeren voor zijn vacantie er op uit te trekken gelijk Lord Baltimore, met acht harem-vrouwen, een dokter en een regiment negers i \ Dit laatste moet ik een ieder echter beslist afraden, zelfs Lord Baltimore was het te machtig en deze mode heeft nooit veel opgang gemaakt.
Maar overigens ... is de luxe in onzen tijd er niet typeerend op achteruitgegaan i Ja, we mogen wel vragen : is er nog luxe i Bestaat ze nog wel i Mme de Genlis schreef in haar Handboek van de Etiquette : „Le luxe avait de la grandeur paree qu'il était aussi peu frivole qu'il peut 1'être et que n'ayant rien de faux, les fortunes médiocres n'y pouvaient atteindre. Alors il était une distinction. La magnificence égoiste ou de pure ostentation paraissait être de mauvais gout." Aldus dachten de achttiende-eeuwers over luxe. En men denke zich een Madame de



8i
Genlis in een Augustus-maand van het jaar 1918 te Scheveningen....Laten we ons schamen!
* * *
Ik heb den student van 1919 gezien, ik heb 'm gezien in het heldere daglicht van een October-middag en in de schaduw van den donkeren nacht. En dat heeft me aan het mijmeren gebracht. Een Utrechtsche Rij - partij is een mooi ding, het geeft je velerlei gedachten, vooral als je zoo middernachts door de bosschen naar huis trapt. Het is toch immers de spes patriae, die je daar op je weg bent tegengekomen , ze hebben je zelf ook eenmaal de spes patriae genoemd en onwillekeurig trek je een vergelijking tusschen de schoone dagen, die je eigen groen-tijd bekroonden en de tijden van nu. Is er zooveel veranderd in die enkele jaren, dat je het studentenleven den rug hebt toegekeerde Neen. Waarschijnlijk is die verandering slechts in enkele kleine détails af te meten en toch, hoe vreemd sta je tegenover dit alles, hoe wonderlijk caricaturaal spiegelt datzelfde zich nu in je oogen af. Waren wij in onzen Leidschen tijd ook allemaal van die jongetjes met roze poezel-wangetjes, spichtige puntneusjes7 en waterige oogjes, met lorgnetjes gebarricadeerd i Natuurlijk, het menschdom is in zoo'n enkel lustrum niet veranderd, maar hoe machtig voelde je jezelf met je negentien groote jaren en dat zekere quantum alcohol, dat je dien dag vrijelijk in je maag borg. Zaten wij in onzen tijd ook allen met lange vervelende gezichtjes
in onze karossen i Waarschijnlijk wel. Hetlijkt me tenminste als nuchter buitenstaander ondoenlijk om een heelen dag in een vigelant te rijden en dan nog een glimlach om je mond te leggen.
Ja, deze impressie is me sterk bijgebleven, de spes patriae verveelde zich tijdens dezen officieelen rondgang ; ze verveelde
Surprises 6



82
zich collectief, weliswaar plechtig, met een zekere studentikoze distinctie, maar.... ze verveelde zich. Het is dan ook uiterst moeilijk, de juiste houding in deze uit te vinden. Het vulgus, het groote publiek, dat als toeschouwer de straat opgaat, verlangt intuïtief, dat je als jong student de rol speelt van een bezetene. Als je niet de kussens van je zitbank in elkaar trapt, een kruik jenever met dikke slokken naar binnen werkt, het restant deponeert in het halsboordje van den koetsier en al deze gestes illustreert met een paar vettige g.v.d.'s, dan oordeelen ze je als student maar half geslaagd. Vroeger waren ze toch heel anders, heet het dan. Het is mogelijk, maar dat vroeger berust waarschijnlijk op de al-oude traditie uit den tijd van onze vaders en grootvaders. Toen was de student nog een geprivilegeerd wezen, een soort intellectueele pias, die altijd een blijspel-rol speelde, omdat hij in een wereld van Breero of Langendyk was overgeplaatst. Hij kleedde zich anders dan de gewone burger; hij stond boven de strafwet en de wetten van het gezond verstand ; hij behoorde tot een bepaalde kaste, die zich buiten de maatschappij had geplaatst. Dar alles is echter veranderd. De moderne studiosus is meestentijds een eenigszins verlegen jongeling, met een lichaam, dat den alcohol bezwaarlijk verdraagt en met een geest, verward in allerlei sociale en ethische problemen. Uit deze groote massa ontspringt dan hier en daar een feestnummer, dat de oude tradities tracht te bestendigen. Maar ook dit gaat 'm niet meer af. Het oude komische studententype, met den gezonden humor, den rauw-geestigen levenskijk, de plotselinge invallen en trouvailles, berustende op een natuurlijke originaliteit, is gestorven. We hebben er het laatste specimen van genoten in den eeuwigen, den kwarteeuwigen student Himpe, bijgenaamd de Hompel, het onsterflijke Leidsche corps-lid.
Wanneer zal ooit de biographie geschreven worden van dezen vroolijken broeder i Himpe had den dorst voor een heele kroeg-



83
jool en jolijt voor een heelen Protschouwburg. Hij vertoonde zich met evenveel natuurlijk gemak in een kort demi-saisonnetje, waaronder de pandjes van zijn zwarten rok uitglipten, als in négligé, in 'n grooten verhuiswagen, waarin hij zich 's morgens vroeg door Leiden het toeren, gezeten in een luien stoel of voor een piano. Hij legde zich met dezelfde sans-gêne in een étalage-bed voor een groote winkelruit, des.morgens aangegaapt door Leidens burgerij, als dat hij tegen het eten als Indiaansen opperhoofd door de Breestraat kuierde, op weg naar het telegraafkantoor, om ze thuis te seinen, dat hij dit jaar weer op de universiteit was overgegaan. De kracht van een dergelijk type, evenals die van zijn voorgangers, was de bravour, waarmede elke dwaasheid werd uitgevoerd. Ze deden het, omdat ze met anders konden en ze waren nooit belachelijk, omdat ze oorspronkelijk waren en niet imiteerden. Helaas, het type is uitgestorven. De student van onzen tijd is een gedistingeerd jongmensen geworden, meestentijds een struggler for high life, een prooi voor de mondaine gok-gelegenheid, een deftig corps-politicus, die óf buiten elk geestelijk leven weg leeft óf lid is van een godsdienstig of theosofisch kransje. Het studentenleven sterft een langzamen doodsstrijd. Aan wie de schuld i Tempora mutantur .... En daarom een weemoedige groet aan den laatste van het ancien régime, onzen braven Himpe.
Helaas, het is absoluut misgegaan met dien man.... Hij is onlangs afgestudeerd !
* * *
Ik ben onlangs bij een zeer mondaine première geweest in een zeer mondainen schouwburg bij een zeer mondain stuk.
Allereerst een vraag : Waarom toch steeds die verrassende toeloop bij een eerste voorstelling i



84
Het is even dwaas als het vechten om een plaats in een restaurant, waar men zeker weet ongare spijzen geserveerd te krijgen. Nauwelijks wordt de geboorte van een nieuw stuk aangekondigd of een aanzienlijke schare nieuwsgierigen stroomt toe, om deze onvoldragen vrucht te bezichtigen. En tegen den tijd, dat het mormel stevig op zijn beenen staat, daalt de belangstelling merkbaar sterk. Doch dit diepzinnige probleem nu daargelaten. Wat zoeken de mondaine bezoekers bij een mondaine premières'
Ze zoeken een atmosfeer van gezelligheid en een tooneel midden in de zaal. Voor 8n pet. van deze première-loopers is het stuk een absolute quantité néghgeable aangezien er om hen heen veel spannender en interessanter geacteerd wordt en er veel boeiender „tranches de vie" worden afgespeeld dan op de planken. Ziet, er wordt met de ellebogen gewerkt en een vrouw gaat voorbij. Ze wordt — volgens de ontboezemingen van mijn voor-buren — gekleed door Schüler en ontkleed door een kwade reputatie. Doch in mijn oogen maakt ze een entrée van een Vestaalsche maagd. Alle blikken zijn op deze actrice gevestigd, omdat ze veel belangwekkender acteert dan elke professional tooneelspeelster. Immers hier is echt natuurlijk spel,' waarachter een levensmysterie schuilt. En op de planken is en blijft het ten slotte maar ersatz.
Mijn aandacht wordt vervolgens gevestigd op een vrouw in een loge. Ze is juist genoeg o n t-kleed om g e-kleed te zijn en haar angstige magerheid inspireert mijn achterburen tot allerlei moorddadige grapjes. Ik ben wel gedwongen hun gelijk te geven; dat is nauwelijks een vrouw, eerder een college in practische osteologie. In de zaal verwekt deze figuur een hoogst comisch effect, op het tooneel zou ze niets doen. En wie garandeert ons, dat we zoo straks op het tooneel een dergelijk geslaagd blijspel-type zullen ontmoeten i
Ik word nu gedwongen naar rechts te kijken. Een jong meisje passeert, waarover de meeningen — het uiterlijk betreffende —



85
zeer verschillen. Ik verneem uit het gefluister van mijn buurlui, dat het een puissant rijke erfdochter is, die niet trouwt, aangezien ze als vader heeft een man, die in geen enkel opzicht vertoonbaar is. Het is waar, de vader is een gematerialiseerde verschrikking van burgerlijkheid en vulgariteit. Het meisje wordt in mijn omgeving diep beklaagd, de vader vindt één medelijdende stem, doch mijn achterbuurman fluistert met overtuiging : „Ze moesten den vent een vergifje geven." En ik bedenk, dat uit het passeeren van vader en dochter door mijn achter-buren in een paar seconden een drama is gesuggereerd, dat waarschijnlijk veel belangwekkender als gegeven is dan het werk, dat we zoo straks op de planken zullen zien.
Ook heeft zich in mijn omgeving een jongmensen neergezet, type van den mijnheer, die juist genoeg hersenen heeft om verkouden te worden. Er straalt een zelf-tevredenheid en een zelfbewondering van deze figuur uit, die niet genoeg kan worden bewonderd. Het is het bekende confectie-soort voor de planken, dat we kennen uit alle blijspelen van Gavault en Caillavet en De Fiers, een rol, die steeds met hetzelfde traditioneele merkteeken wordt gestempeld. Doch ditmaal zie ik 'm werkelijk gespeeld, zooals hij ook gespeeld moet worden , zelfs de schepping van Cor Ruys van Georges Boulain is niets in vergelijking van deze talentvolle creatie.
En als het scherm eindelijk opgaat, en alle acteurs en actri¬
ces in de zaal kijken naar de personen op t tooneel, die net hun na probeer en te doen, kom ik tot de conclusie, dat profes¬
sional acteeren veel doorzichtiger en derhalve veel minder
spannend is dan het spel in de loges en de fauteuils d orchestre. Over het stuk spreken we niet eens. Dat is altijd het werk van een verblind professional, die niet genoeg wijsheid had het leven als amateur te bekijken.
De Christelijke cultuur heeft tot diep in de middel-eeuwen een feest gekend, Festum Fatuorum genaamd. Op



86
zekere dagen in 't jaar speelde het vulgus voor bisschop en priester en de heilige heeren werden als gewone burgers op straat gezet. De geblaseerdheid van het moderne schouwburgpubliek wijst er op, dat we in de toekomst wellicht die richting uitgaan : de acteurs en actrices zullen op feestdagen als bezoekers op het tooneel zitten en ze zullen de zaal voor zich laten spelen.
En er is een stuk, dat er voor geknipt is:Vanity Fair.
* * *
Ik ben vóór het militarisme omdat er zonder ons Hollandsen leger bijna niets meer te lachen zou zijn in ons zwaarmoedig vaderland. En onder alle lach-wekkende verschijnselen is er één dat speciaal de aandacht vraagt, namelijk het luiwammesen, ons nationaal genie in het lijntrekken. Bij Mars ! Het is. soms om van te smullen.
Er is bijv. in de provincie Utrecht, op een plaats die ik u niet noemen zal, een slootje, een braaf slootje van pl.m. 2 meter. Niemand had ooit naar dat slootje gekeken, totdat op zekeren dag het een of ander militair genie op de gedachte kwam dit slootje te overbruggen. Er werden planken aangevoerd, er werden soldaten heen gedirigeerd en de reizigers van een Zekeren locaal-trein begrepen intuïtief dat ze den volgenden dag op dezelfde plaats een bruggetje zouden zien. Doch den volgenden dag lagen de planken nog precies op dezelfde plaats, de soldaten speelden krijgertje en er was er één die, ten plei-' ziere van de reizigers, op zijn kop ging staan. Eenige dagen later een krachtige müitaire bedrijvigheid. De reizigers merkten met verbazing op dat er al een paar planken over de sloot lagen en dat alle soldaten met hartstocht sigaren rookten.



87
(Waarschijnlijk een rondje van den bevelvoerenden officier). En weer gingen er eenige dagen voorbij voordat ik nogmaals van dit treintje gebruik maakte. Wat ik toen zag, vervulde me met 'n zekeren nationalen trots.Erwas een bruggetje, eenheusch bruggetje, of liever iets wat er op begon te lijken en zelfs was één soldaat bezig met een drilboor, een arbeid dien hij echter staakte gedurende den tijd dat de trein bij de halte stilhield. De anderen keken intusschen met belangstelling naar het nietsdoen van hun kameraden. Het was een van die militaire stil-levens die in onze tijden van overprikkeling en overhaasting weldadig aandoen.
En nu is het bruggetje heusch klaar. Het heeft ongeveer een week geduurd, maar klaar is het, tenzij het intusschen weer afgebroken is. Zeven man hebben gedurende een week aan eer. bruggetje gebouwd over een slootje dat met een klein spiongetje te nemen is!
En dit geval is geen uitzondering. Er wordt op het oogenblik, ergens op de hei, een militair spoorbaantje aangelegd over een paar kilometers. Aan het front zou dit, naar mij van militaire zijde werd verteld, waarschijnlijk een kwestie zijn van één dag flinken arbeid. Hier in ons vaderland is men daarmee nu reeds maanden bezig en het schijnt nog maanden te moeten duren, voordat de eerste trein zal loopen. Waarschijnlijk zal die trein trouwens nooit loopen en wel om de eenvoudige reden, dat er niet aan gewerkt wordt. Arbeidskrachten in overvloed. Ik zag eenige dagen geleden een twintig man op een bepaald punt bezig. Bezig met niets doen, wel te verstaan. Er was er één die zoo'n beetje zand opgooide als een kind in een zandbak en de rest vormde het publiek, dat volgens de militaire usance, altijd aanwezig moet zijn om welwillend toe te kijken. Een honderdtal meters verder werden eenige militaire gebouwen opgetrokken, de arbeidskrachten waren hier echter gerequireerd uit de burger-maatschappij en het verschil was opvallend. Een ieder was



88
bezig, er werd gewerkt, er was een atmosfeer van actie en bedrijvigheid.
Is het wonder dat de militaire dienst langzamerhand wordt beschouwd als de school voor nationale degeneratie i Als een normaal, vlijtig, oppassend mensch ga je er in en na zooveel tijd leveren ze je weer af aan de burgermaatschappij als een luxe product, dat met zichzelf en waarmee ook de maatschappij geen raad weet. Ieder van ons heeft de klachten wel eens gehoord, het zijn altijd dezelfde. Een paar dagen geleden nog beklaagde een kleine fabrikant er zich tegenover mij over dat hij zijn vroegere goede arbeiders als lastige en praatjesmakende luiwammesen terugkreeg. „Ze zijn eenvoudig niet meer te gebruiken, hun handen staan scheef en den heelen dag lig je met ze overhoop omdat ze bij mij net zoo de lijn probeeren te trekken als in dienst." Dit waren z'n eigen woorden en hij vertelde me tevens dat hij zich vroeger over diezelfde menschen nooit te beklagen had gehad.
En vragen we dan waar de schuld gezocht moet worden, dan is altijd het antwoord: bij de hoogere militaire autoriteiten en den traditioneelen militairen sleur-gang. Er werd nog onlangs een voorbeeld gegeven van een jong energiek reserveofficier, die de gewoonte had aangenomen zijn ondergeschikten een stevige dagtaak op de schouders te leggen. Als prikkel en belooning werd hun voorgehouden dat ze vrij zouden zijn zoodra deze dagelijksche taak naar behooren was afgewerkt. Het gevolg was dat er dan ook stevig gewerkt werd en deze menschen een uur of twee vroeger op straat stonden dan hun kameraden van een andere compagnie. Ze werkten omdat er een premie op hun werk was gesteld en ze werkten daarom goed. Het geneesmiddel tegen de lijntrekkerij was gevonden!
De handige luitenant had echter gerekend buiten de hooge oomes. Er werd onmiddellijk een stokje voor gestoken; er



89
zou en moest gewerkt worden van acht uur 's morgens tot vijf uur in den middag. En geen minuut korter. Toen werd er in het geheel niet meer gewerkt.... en de autoriteiten waren tevreden!
* *
*
Een goden-avond aan zee, een avond om te mediteeren, te poëtiseeren en gunstig te digereeren op een „Filet de boeuf a la jardinière."
De zon heeft, evenals wij, haar after-dinner wandeling gemaakt , ze staat op het punt haar bad te nemen en voor zeven uren naar bed te gaan. En aan de overzijde van den hemel komt schuchter madame la Lune kijken, gisteravond nog van een opvallende bleekheid, heden met een zware, roode congestie op het gelaat.
En gezeten op het terras van ons hotel, laten we onzen blik vallen op de zee, die als een schuifelende, slecht ter been zijnde Israëliet, telkenmale moeizaam-sloom een voetje vooruitzet. We noemen dit den vloed, doch vanavond wil dit proces maar met lukken. De oceaan is geslagen van de warmte en zee-ziekerig van alle onzindelijke stadsche voeten, die hij heeft gewasschen. De atmosfeer om ons heen is die van een verhitte operatiezaal, een broei-kas en een Turksch bad ; het restaurant asemt culinaire geuren uit, uit de Bar drijft een wolk aan van bitters, cocktails en warme menschen en de muziek speelt: „Donnezmoi le grand frisson
En wij allen zijn volmaakt gelukkig. We genieten van de geneugten van het buitenleven ; we zijn goed gekleed, we hebben voortreffelijk gegeten, we hebben golf gespeeld, we hebben alle theorieën van dr.Van Dieren omvergeloopen ;onze opperhuid is bruin-gerimpeld, verdroogd en uitgeteerd ; we zijn te loom



9°
om een woord over onze lippen te brengen; we verdiepen ons in onszelf en ons diepste innerlijk roept om Canadian Clubs en Fruit Cobblers.
En nogmaals jankt de violist, in strijd met alle goede regelen van de muziekschool; hij trekt de muziek uit elkaar, hij lijmt de noten aanéén en we laten ons meedrijven op de klankgolven, die rieken naar stroop en suikerwater. Waarlijk, we zijn volmaakt gelukkig .....! En we kunnen moeizaam beseffen, dat er op ditzelfde oogenblik menschen leven, die zich het bestaan zoo moeilijk maken. Het moet een grap zijn. Het is nauwelijks mogelijk, dat er individuen zijn geïncarneerd, die zich met deze warmte warm maken over sociale en politieke problemen ; wezens, die klagen over dewreedheid van het leven en in opstand komen tegen het fatum, dat toch altijd zoo beminnelijk is. Er schijnt op het moment zooiets te bestaan als een vredesconferentie en een Balkan-vraagstuk en een mijnheer Wilson en een mijnheer Clemenceau, die tijgerachtige allures vertoont. En dan moet er nog zooiets zijn als communisme en een land waar alle whisky uitverkocht is en de gulden tienmaal de waarde heeft van vroeger.
En intusschen tobt de zee altijd maar voort, het ding is tot stervens toe uitgeput en toch doet het nog steeds zijn best om vooruit te komen. We begrijpen deze energie-verspilling niet en oordeelen het een beetje belachelijk. Madame la Lune wordt angstig-rood in het gelaat en we vreezen voor een beroertetje. Doch niemand van ons trekt er zich veel van aan; we bestellen een versche whisky en voelen ons goddelijke bourgeois satisfaits.
Op den Boulevard schuifelt het dorpspubliek voorbij. Er is een jolige boerenmeid, die me toeroept: „Bentu de prins — „De Prins f" — „Hij is hier, de Prins V' — Ja, waarachtig, Zijne Koninklijke Hoogheid komt aangewandeld. Er wordt vorstelijk gebogen en we genieten van uit onze stallesplaatsen van de comedie des levens. Zelfs wordt onze apathie een oogen-



9i
blik geprikkeld. Zijne Hoogheid bestelt een Bénédictine. Welk een tragedie ! Er is maar één flesch Bénédictine in de Bar en een van onze vrouwelijke gasten heeft tijdens haar séjour beslag gelegd op dezen vriend. En nu drinkt Zijne Koninklijke Hoogheid haar Bénédictine op. We staan een oogenblik op het punt collectief democratisch te worden ! Maar gelukkig voor het koningschap, we zijn al te gelukkig en al te apathisch ....
De zee heeft het opgegeven, ze is ingeslapen en geeft geen enkel teeken van leven meer. De maan is bijgekomen, ze gooit nu met zilver over het water, doch een ieder is te lui om het op te rapen en zijn beurs te voorschijn te brengen. We luisteren, volgens het Maeterlincksche recept, naar de stilte en we hooren niets. Dan zucht een blanke stem : „Ik kruip in mijn bed. Morgen is er weer een dag V*
En we verheffen ons uit onze zetels, ontevreden en beangstigd voor dien komenden dag, die ons weer zooveel gemakkelijk leven zal schenken.
Van Gasteren, de bekende acteur van het Hofstad-Tooneel, is geïnterviewd door de Amsterdamsche Dames-Kroniek en hij heeft o.a. het volgende gezegd : „Ik ben in Berlijn geweest en heb daar bij Reinhardt gewerkt. Ik heb er in verschillende kringen kunnen verkeeren en het was den aanwezigen een eer, als een Künstler in hun midden was. Zóóver zijn we hier nog niet. Holland ontvangt de kunstenaars, de acteurs dan wel speciaal, niet in zijn salons. De upper-ten, maar ook de tweede stand houdt vrijwel zijn deuren gesloten voor het gilde der tooneelspelers.En door dit alleszins te betreuren verschijnsel zijn de artiesten aangewezen op elkaar, zoeken ze eikaars gezelschap, en in eigen kring voelen ze zich het best thuis, zonder dat zij terdege beseffen, hoe groote schade dit voortdurend en uitslui-



92
tend onderling verkeer aan hun ontwikkeling als artiest doet; hoe fel diezelfde conversatie de eenzijdigheid in de handwerkt."
Deze opmerking lijkt me volmaakt juist. Er is geen land waar de benepenheid en kleinzieligheid in dit opzicht verder wordt doorgedreven dan in ons brave vaderland. Men zal het een acteur euvel duiden als hij in een Societystuk niet de volmaakte illusie schept van den gentleman dien hij heeft uit te beelden, doch wenscht hij z'n voorbeelden te zoeken in bepaalde kringen van deze Society, zoo wordt hem dikwerf de deur gewezen. Het argument dat deze houding rechtvaardigen moet, zoekt men dan in het feit, dat de Hollandsche acteur meestal uit een milieu komt waaruit hij een dikke laag burgerlijkheid naar boven trekt, ongeacht een zeker cabotin-cachet dat den doorsnee Hollandschen burger onaangenaam aandoet. En verwijst men dan naar het buitenland, waar men acteurs en actrices in vele salons zal ontmoeten, zoo hoort men de eeuwige frase dat de Hollander, in tegenstelling met eiken buitenlander, zeer weinig aanpassingsvermogen bezit.
Het laatste axioma is een pure dwaasheid, we hebben zooveel voorbeelden van self-made men in ons vaderland die zich zoo gunstig aan hun hoogere sfeer hebben aangepast, dat een vergelijking in deze met het buitenland niet te onzen nadeele behoeft uit te vallen. Edoch, men vergeet steeds dat men hier den meesten opkomelingen eenvoudig de kans niet geeft zich aan te passen. Hierbij komt dan nog, dat een van onze meest typeerende nationale eigenschappen de bescheidenheid en de verlegenheid zijn, twee instincten, die hem terug zullen houden zich in kringen in te dringen, waar de deuren niet wijd voor hem worden geopend. Het is in het buitenland voornamelijk de ongegeneerde brutaliteit, de zucht om luidruchtig aan den weg te timmeren, het gemis aan de meest elementaire bescheidenheid, die vele personen van inferieure origine zoo triomfantelijk in de Society naar boven jagen.



93
Niettemin, er is in de laatste jaren reeds een merkbare verandering na te speuren in de houding van 't Hollandsche publiek jegens den acteurs-stand. Was deze een vijftig jaar geleden een aparte kaste, die eenigszins afgezonderd stond in de maatschappij, den laatsten tijd zijn gelukkig vele barrières vervallen en men begint langzamerhand den tooneelspelers de waarde toe te kennen die ze verdienen. Het is dan ook krankzinnig dat dit niet eerder gebeurd is ; in dit opzicht valt een vergehjking met het buitenland zeer zeker te onzen nadeele uit. Reeds meer dan honderdvijftig jaar geleden was het in de Fransche grand-monde gewoonte acteurs en actrices te ontvangen, menschen als Favart, Larrivée, Mlle Arnoult kwamen overal, een Mlle Clairon logeerde maanden lang bij den markgraaf van Anspach ; de Prins de Conti, de Hertog van Orléans en zoovele anderen rekenden het zich tot een eer de beroemdheden van het Parijsche tooneel rondom zich te verzamelen. Hoe is Talma in de Society niet gevierd en later Mlle Mars en Déjazet en Samson en Got. Deze laatsten leefden toch in den tijd dat het hier nog gewoonte was de tooneelberoemdheden met den bekenden Hollandschen nek. aan te kijken.
Het probleem heeft echter nog een andere zijde. Van Gasteren vergelijkt de Society in het buitenland met de Society hier en trekt een parallel; dit laatste lijkt me echter onjuist. Ons land kent eenvoudig geen Society-leven. Wat wij kennen zijn slechts kleine ommuurde kringetjes van gelijksoortige en gelijkwaardige menschen, waarin de cultureele en zelfs uiterlijke beschaving van betrekkelijk weinig beteekenis is, doch alles beheerscht wordt door de pedigree. Mijnheer X. is misschien niet erg amusant, zijn verstandelijke vermogens zijn zelfs een beetje verschrompeld, soit, z'n moeder echter heeft het goede bloed in de familie gebracht, z'n tante is getrouwd met je weet wel, bovendien is hij nog familie van mijnheer IJ., ongeacht het feit dat hij zelf beweert af te stammen van de bekende



94
gelijknamige patriciërsfamilie uit de 17e eeuw. Er is dus eigenlijk niets op tegen hem te ontvangen.
De Society-kunst in ons vaderland is het bijeengaren van zooveel mogelijk kleurlooze individuen en zijn deze er in geslaagd een atmosfeer van een grauwe en duldelooze verveling te verwekken, dan wordt dadelijk met zorg een muur om de coterie gebouwd om deze kunstmatige verveling te monopoliseeren.
Nu zou het echter dwaasheid zijn te meenen dat de toestanden in het buitenland zooveel verschillend hiervan zijn. Ook daar dikwijls de zucht om samen te hokken met menschen die allen in dezelfde richting denken en op wie het speciale cachet is gedrukt. Men vindt nu eenmaal overal personen die weinig te zeggen hebben en zich het best thuis voelen met personen die nog minder te zeggen hebben. Hiernaast vindt men in het buitenland bijna overal de gemengde salons waar de politieke figuur van gedachten kan wisselen met zijn collega, waar de gastvrouw zoowel den bekenden acteur als den professor, zoowel den schilder als den man van de wereld ontvangt, omdat zij begrepen heeft dat het geheim van een vruchtbaar Societyleven gelegen is in de wrijving van alle mogelijke levens-stroomingen en in het samenvoegen van allerlei heterogene persoonlijkheden.
En ik zeg met van Gasteren : „Zoover zijnwe hier nog niet." Is het niet typeerend voor onzen volksaard, dat bijv. in Den Haag, de stad waar het Society-leven het gunstigst bloeit, nog nooit iemand op de gedachte is gekomen een „Salon", als in 't buitenland, te stichten i Is er in heel Holland één mondaine kring, waarvan ooit iets is uitgegaan i Is er dan geen enkele gastvrouw in onze Society die zich boven al deze nationale, kleurlooze middelmatigheden weet te verheffen i
Het is droevig.
* * *



95
Ik had hedenmorgen het rampzalig idee, met het oog op het mooie weer en sport-plannen, me te kleeden in een witte broek I met witte sokken en schoenen en mijn bovenlijf te versieren met 1 een Engelsen sport-jasje, blauw en wit gestreept. Vervolgens I had ik het nog rampzaliger idee me in dat kostuum te vertoonen in de kom van het brave dorp in welks buurt ik sinds eenige jaren domicilie heb. De gevolgen waren niet te overzien....
Nauwelijks was ik eenige honderden meters van huis of eenige sprokkelende vrouwen versperden me den weg. Ik belde, doch in plaats van een vriendelijken morgengroet, kreeg I ik de woorden : „Kaik is, die vent in z'n onderbr .... en z'n nachtjassie" recht in mijn facie. En een daverende spotlach vervolgde me gedurende geruimen tijd. Reeds dit voorspelde me weinig goeds ; het was slechts een prélude ....
tAan de kom der gemeente werd ik opgemerkt door drie havelooze kinderen, die me onder moordend gekrijsch achtervolgI den als ware ik een ontsnapte gevangene, een slagersjongen I spuwde me na en maakte me uit voor een „zebra," twee werkI lieden, die ik passeerde, vielen om van het lachen en een oud vrouwtje liet met doodelijke verachting de woorden van haar lippen vallen : „Kaik is, wat een rijkdom !" En dat alles voor een pakje van ƒ 12.60. Doch ook dit was nog slechts de eerste acte. Met grooten | schrik zag ik in de verte een krioelende menigte kinderen, I spelende voor de dorps-school. Ik voelde bij eiken trap den spot als een duivelsche verschrikking op mij afkomen. Het eerste ; infantiele partijtje had de beleefdheid uiterst verlegen te zijn en . huldigde me met een zwijgende verbazing. Ik zag alleen dat ze | elkaar aanstootten en de oogen een lachende flikkering afgaven. I Toen greep ik naar de bel om de rest van de kudde uiteen te I drijven. Het resultaat was verschrikkelijk .....! Ze groepeerI den zich onbewust tot een eerewacht, die me aan beide zijden 1 flankeerde en als op commando kwam de verguizing los. Het



96
was een kakophonie van scheldwoorden en spottende critiek, vermengd met den volks-humor van uiterst onaangename vergelijkingen en onaangename kiezelsteenen. Een jonge deerne greep zich vast aan een knoop van het ongelukkige kleedingstuk en een knaap trachtte zijn ontstemming te demonstreer en door me een eiken-tak tusschen de spaken van mijn achterwiel te draaien. En boven dit alles klonk als een obsessie het leit-motief: Kaik is .... wat een jassie....! Kaik is .... wat een jassie !
Nu wilde het ongeluk, dat de goden nog niet tevreden waren met deze beproeving en het blijkbaar in hun hoofd hadden gezet me er nog eens extra tusschen te nemen. Ze zonden namelijk een regenbui op me af en wel expresselijk op mij. Want op eenigen afstand voor me uit was het altijd droog en overal waar ik me vertoonde regende het onherroepelijk baksteenen uit den hemel. Wel had ik een regenjas achter op m'n fiets gebonden maar dit instrument was van zulk on-conventioneel maaksel, dat ik me wel tweemaal beraadde, voordat ik er toe overging het over mijn gestreepte jasje heen te gooien. Het was namelijk een van die licht gekleurde zijde-achtige impermeables, geheel doorschijnend, zooals het Jagershuis ze den laatsten tijd fabriceert. Het is een ding, dat je, opgerold, als het ware in je vestjes-zak steekt, maar dat gedragen, en vooral in den wind, als een ballon uitzet. Ik had nu de keuze tusschen absoluut nat te regenen of absoluut belachelijk te zijn. En als verstandig mensch koos ik natuurlijk het laatste. De gevolgen lieten niet op zich wachten.
In de hoofdstraat verwekte ik een soort van paniek, eenige oude pension-dames bleven als aan den grond genageld staan, een baby in den kinderwagen bewees me de eer een vingertje naar me uit te steken, een begrafenisstoet schoot in den lach...
Was ik werkelijk zoo'n caricatuur of lag het aan het domme volk, dat elke overtreding van de orthodoxe mode-conventie met een spotlach straft i Het was waar, ik was toevallig door-



97
schijnend, blauw en wit ioorschijnend maar volstrekt met indecent doorschijnend. Iedere moderne vrouw had aan mijn gesloten tenue een voorbeeld kunnen nemen. Niemand had naar me gekeken als ik een chocola-bruin pak met een grasgroene regenjas had gedragen, geen enkel volkskind zou zich aan de vloekende kleuren-combinatie hebben geërgerd.
O, de mode-slavernij van de eenvoudigen van geest! Een doods-bidder mag 's morgens om acht uur in rok, in avondtoilet, rondloopen en niemand kijkt naar 'm. En ik, arme, die toevallig een doodgewoon cricket- of tennis-pakje heb omgeslagen en liever den regen bestrijd met een doorzichtige flodder van een paar gram, dan een dikke rubber-jas, word aan de bespotting van mijn mede-burgers prijs-gegeven. Is deze bemoeizucht met eens anders kleedij eigenlijk niet typisch hollandsch i
En het eind van mijn avonturen, zult u wellicht vragen i Het waren variaties op hetzelfde thema. Er zou een curieus artikel te schrijven zijn over de phantasie-vlucht van ons volk als het voor iets vreemds en ongewoons komt te staan. Ieder geeft in zoo'n geval luidkeels zijn opinie in een passende of minder passende vergelijking. Een boeren-straatjongen zag me bijv. als een „naakte heer", hetwelk wijst op een onbewust impressionisme, een ander qualificeerde me als „een Zeppelin op wielen", een derde maakte mijn wit- en blauw-gestreepte jasje uit voor een „zwembroek", een vierde dacht, dat ik naar een bal ging (S1)» een vijfde .... Waarachtig, ik ben het vergeten.
Doch dat staat vast, ik ben vandaag gedurende meer dan een kwartier, de meest bewonderde en belangwekkende figuur van mijn gemeente geweest.
*
Er was eens een Engelsche clergy-man, die een groote zonde op zijn geweten had ; hij had namelijk op een Zondag-middag
Surprises 7



g8
golf gespeeld. Het feit was niet te ontkennen ; een eenzame wandelaar had den schuldige op de verlaten links ontdekt en in zijn grenzenlooze verbazing en ergernis over deze ontheiliging door een heiligen man van den heiligen Zondag had hij enkele getuigen er haastig bijgeroepen, om dit ergerlijke feit te constateeren. Wat kon de arme clergy-man anders doen dan schuldbewust het eerzame hoofd buigen onder deze zware beschuldiging i Doch toen hem gevraagd werd iets aan te voeren ter verdediging in deze wonderlijke zaak, verzocht hij zijn verontwaardigden gemeenteleden hem te volgen naar het golf-terrein. En toen ze aldaar waren aangekomen, sprak hij als volgt: „Kijk eens, beste menschen! Het geval zat zoo. Ik was 's middags naar het clubhuis geloopen om mijn golfstokken te halen. Niet om te spelen, de hemel beware me er voor, maar louter om ze thuis schoon te maken en op te schuren. Maar wat gebeurt me onderweg i Ik loop de golf-links over en daar zie ik ineens voor me, midden op de fair-way, een golfballetje liggen. Ik kijk en ik kijk nog eens. Waarachtig, een mooie witte Dunlop-bal, zonder een enkele snee of andere beschadiging. Het ding lag daar zoo open en zoo prachtig, zoo aanlokkend uitgestald op het mooiste deel van de baan, dat ik waarachtig mijn oogen er niet af kon houden. En ik bleef maar staan, spelen wilde ik natuurlijk niet, ik dacht er eenvoudig niet aan; of liever ik dacht er wel aan, maar ik wilde niet, neen heusch, ik wilde niet. Maar intusschen, mijn golfstokken jeukten in mijn hand, dat kan ik je verzekeren! Groote God, als jullie de ligging van dat balletje hadden gezien ; het lag juist een paar millimeters boven den grond, een ideaalslag voor den houten stok, minstens tweehonderd meter had ik het weggeranseld. Wat moest ik doen i Niet spelen, zullen jullie zeggen. Goed, goed, maar is er voor een Schot uit de buurt van St. Andrew grooter verleiding bestaanbaar dan een mooi getied balletje, midden op de fair-wayS* Zeg nou zelf, wat zouden jullie gedaan hebben i



99
Natuurlijk heb ik geaarzeld, misschien heb ik zelfs wel twee minuten geaarzeld, maar een mensch is ten slotte maar een mensch, hè i Voordat ik het wist, had ik mijn brassey uit mijn golftasch gehaald en toen ik den stok in mijn handen zag, nam ik bijna onbewust mijn positie in voor het balletje. En toen heb ik geslagen! 's Jongens, als je dat gezien had ! De bal ging laag weg, steeg langzaam met een idealen boog omhoog, om met allerlei kleine schokjes verder te gaan. Een bal van minstens 300 meter! En kaarsrecht, kaarsrecht, zeg ik je! Waarachtig, het was een van de mooiste dingen, die ik van mijn leven heb gezien. Maar het mooiste komt nog. Hij was niet alleen ideaal geslagen, maar de afstand was op een centimeter af juist; hij lag vlak naast het vlaggetje. Ik kon 'm met gesloten oogen in het putje rollen. Maar zie je, dat was juist het gevaar. Ik had één hole goed gespeeld, toen kon ik met geen gods-mogelijkheid van het spel meer afblijven. En ik heb nog een hole gespeeld (in 3) en het volgende in 4 slagen en altijd sjouwde ik maar door, totdat ik plotseling tot de ontdekking kwam, dat ik weer bij het clubhuis terecht was gekomen en een heele rondte van 18 holes had geloopen. Ja, natuurlijk, ik weet wel, dat het niet goed was, maar die verleiding, hè, die onmenschelijke verleiding voor dien prachtigen brassey-slag.....!
Er was een oogenblik stilte. Toen keken de verontwaardigde burgers elkaar eens in de oogen. Toen volgde nogmaals een stilte en eindelijk sprak er één, met milde intonatie en een weinig bedeesd : „Ja, als we dat geweten haddén..... een mooi getiede Dunlop-bal.... midden op de course.... en dan al je stokken bij de hand ...En een tweede viel bij : „Nu je het op die manier uitlegt...." En de derde zuchtte : „Ik weet niet of zelfs ik wel aan zulk een verleiding weerstand had kunnen bieden...,.!" En de vierde fluisterde heel zachtjes voor zichzelf: „De bofferd .....!"
Deze geschiedenis schoot me in de gedachten, toen ik



IOO
onlangs in de „Haagsche Post" den heer Goeree d'Overflacquée er op attrappeerde zich eenigszins minachtend over golf te hebben uitgelaten. Hij oordeelde het een suf spel, zonder veel emotie. En deze meening heerscht ook in andere Hollandsche kringen, waar men het als een oude heeren-spel gelieft te qualificeeren. Niets is echter onjuister dan dit. Zeker, men kan zoo 's zomers op de links in Domburg of Noordwijk wel eens oudere heeren ontmoeten, die onder leiding van een professional als wanhopigen op het rubber-balletje staan te ranselen. Doch let er eens op. Na een paar dagen gooien ze al hun stokken in een hoek met de verzuchting: „Dat vervloekte spel, dat leer ik nooit I" En daarin hebben ze ook volkomen gelijk, ze leeren het nooit, om de eenvoudige reden, dat men voor golf jong en uiterst lenig moet zijn. Dus: geen spel voor oude heeren! Maar dan de overige beschuldiging. Is het juist, deze sport als suf en emotie-loos te betitelen i Wijst de bovenstaande historie er niet op, hoe in Engeland dit spel een heele gemeente te pakken heeft i Is er één sport, die meer slachtoffers heeft gemaakt dan golf i Is het in sommige deelen van Engeland niet als een soort nationale hartstocht i Welk spel biedt zooveel variatie als golf i Primo speel je het over een groote uitgestrektheid, een terrein van kilometers, dat altijd in een mooie streek is gelegen; secundo is het de sport van de natuur, allerlei natuurlijke hindernissen liggen op je weg. Nu eens speel je den bal over een riviertje heen, dan weer over een duin-dal, dan weer over een stukje bosch of een diepen zandkuil. Tertio is het een sport, die je eerst een beetje goed begint te leeren tegen den tijd dat je dood gaat. En juist hierin schuilt waarschijnlijk de mysterieuse en opwindende charme van dit spel. Het is namelijk zoo verfoeilijk moeilijk en geeft zooveel zenuwen humeur-prikkelende decepties, dat het je ten slotte niet meer loslaat. Het best kan men het vergelijken met een charmante vrouw, die voortdurend op je zenuwen werkt. En iedereen zal



IOI
me toegeven, dat dit het gevaarlijkste soort is, dat de goden hebben geschapen. Maar bovendien, wie zal ooit van dit species durven beweren, dat het geen emotie geeft i
* *
*
Er is een geheim, dat de Hollander nog steeds niet heeft opgelost : het is het geheim van het baden envanhetbad-leyen. Elke Hollandsche badplaats kan getuigen op welk een primitieve en ongezellige wijze dit genoegen wordt beoefend. Ons nationaal publiek, dat ondanks den wereld-roep van fenomenale zindelijkheid, slechts met moeite er toe te krijgen is het lichaamsdeel van den hals af tot aan de voetzool aan het water toe te vertrouwen, wordt 's zomers bevangen door een ware culte voor het zeewater. Vanwaar die plotselinge liefde voor zout water < Niemand heeft het ooit kunnen verklaren. In vroeger tijden stuurde men slechts krankzinnigen en menschen met dollehonden-beten in het zilte nat; de gewone goed geëquüibreerde en gezonde burger zou zich doodelijk geschaamd hebben deze zoutwater-kuur tot een amusement op te voeren. De zee was goed om te varen, een huis-bad was goed voor enkele voorname courtisanes en enkele geavanceerde dandy's, overigens was men van oordeel, dat een goed verzorgde onzindelijkheid een probaat middel was om het lichaam voor langen tijd te conserveeren.
De tijden zijn intusschen veranderd, een gentleman zonder badkamer is geen gentleman, het „onbevlekte strand", waarvan een achttiende-eeuwsche dichter zingen kon, is tot een kermis geworden en de maagdelijke zee tot een publieke was-
scherij. Soit Slechts wensch ik te protesteeren tegen de
wijze, waarop dat zeebad-probleem in ons vaderland wordt opgelost.



103
Wat is immers de quaestie i Zoodra je na eindeloos wachten een koets hebt bemachtigd, staan er al weer een, twee, of drie nieuwe aspiranten voor de cabin, die je op alle mogelijke wijze tot haast prikkelen. Ben je van nature een rustig, ietwat langzaam aangelegd mensch, zoo valt de ééne stekelige opmerkingna de ander bij je binnen. Het heet dan, dat je een „treuzelaar" bent of een „ouwe zeur" of een „bliksems vervelende vent". In het water heb je geen rust, je ziet voortdurend de stekende oogen-paren op je gericht, ze kijken je als het ware het water uit en bang voor nieuwe onaangename epitheta, kruip je er als een schuldige maar gauw weer uit. Tijd voor een kleine overpeinzing, een koestering in het warme zand, een paar sigaretten, een gezellig dutje, heb je niet. Zonder eenig pardon wordt je weer naar je badkoets gedreven, alwaar je je niet kunt roeren zonder in de minste van je bewegingen beluisterd te worden. Je voetbad nemen ze je kwalijk ; laat je een van je laarzen vallen, dan hoor je onmiddellijk buiten : „hij heeft nog altijd zijn laarzen niet an . Je hebt het gevoel of ze van alle kanten door je badkoets heenkijken. En als je dan eindelijk in vliegende haast alles ten onderstboven hebt aangetrokken en met een scheeve das je badkoets uitwipt, is er niemand, die je bedankt; slechts lees je in de oogen het brandend verwijt: „Kon het nog niet wat vlugger i"
In het buitenland is dit meestal heel anders. Waar je ook komt, overal heeft de menschelijke geest begrepen, dat het baden een feest en een ongestoord genoegen kan zijnbijna overal heerscht de meest volmaakte vrijheid, je te ontkleeden op de wijze en op de plaats, die je jezelf gelieft te kiezen. Probeer in Scheveningen eens je hotel uit te wandelen op sandalen en gehuld in een badmantel. Mijn God, mijn God, laten we er niet aan denken ......! Het publiek zou je vervolgen als een naakt-
looper, de zedenpolitie zou je onmiddellijk inrekenen en de volgende week zag je jezelf fotografisch gebrandmerkt in „Het



103
Leven". En toch ben je b.v. in een Fransche badplaats als zoodanig een heel gewoon en dagelijksch verschijnsel. Je ontkleedt je in je hotel of in je villa, je slaat je badmantel om, dien je op het strand deponeert, je kruipt in zee, je laat je drogen in het warme zonnetje, je gaat in je badmantel naar de „parade", alwaar je allerlei gracieuse dames-badmantels kunt bewonderen, je neemt een cocktail in een bar, je kruipt nogmaals in het water, je laat je nogmaals drogen in de zon, je paradeert voor een tweede maal en als je soms een paar boodschappen te doen hebt, loop je kalmweg in je badkostuum een winkel binnen en er is niemand, die verbaasd opkijkt. Tegen twaalf of één uur trek je weer naar je kamer, alwaar je in alle rust en gemakkelijkheid je kleedt voor de lunch.
In Lido bij Genua heb ik gezien, hoe verschillende badgasten in badkostuum hun lunch in het restaurant gebruikten, om 's middags op dezelfde geanimeerde wijze als 's morgens in een boot of in het water te springen ; in Lido bij Venetië leeft een ieder gedurende den geheelen dag in badkostuum in zijn familietent en 's middags worden in datzelfde kostuum over en weer de visites gewisseld. Voor het koelere Noorden kunnen vele Engelsche badplaatsen als bewijs worden aangevoerd voor de mogelijkheid van een ongestoord en rekbaar baduurtje. Ook daar slaat iedereen zijn eigen tent op, ook daar loopt een ieder in zee op de plaats, die hem goeddunkt. Zelfs zijn er aldaar menschen, die niets anders meebrengen dan een groot kleed of laken, waaronder ze zich verbergen. Gedurende eenige oogenblikken zie je dan dit laken bewegen als de tooneel-golven in
een Schmiere. En wat komt er onder uit i Een elegant
vrouwtje in badkostuum. En bij onsS1
„Het zou de onzedelijkheid in de hand werken," merkte eens een brave dorpswethouder van een onzer badplaatsen op, toen ik hem hierover interpelleerde. „Maar mijn beste mijnheer,"



-
104
meende ik in het midden te mogen brengen: „de vrouwen in het buitenland gaan met kousen en schoenen en nog andere bedekselen in zee." Toen trok hij geërgerd de prude schouders op % „Des te erger !" Waarbij ik van mijn kant wel moest con cludeeren, dat, hoe meer kleeren je in het water aantrekt, hoe onzedekjker het voor den Hollander wordt.
Na vele jaren van rust komen de groenenschandalen plotseling weer eens uit de lucht vallen. Men spreekt van ernstige feiten m Delft, die echter niemand kan definieeren en van nog erger feiten in Utrecht, die in kleuren en geuren voor het pubhek worden uitgestald.
Wel heeft de Senaat een gedeeltelijk démenti en een verdediging de wereld ingestuurd, maar dergelijke verdedigingen Zijn alleen geschikt om de waarheid van het ontkende nog eens openlijk te demonstreeren. Er zijn onverantwoordelijke dingen gebeurd, dat staat vast, de gevolgen zijn in dit geval uiterst betreurenswaardig geweest. Maar is het nu juist, het ontgroemngs-instituut te lijf te gaan op een wijze zooals is geschied»' Iedereen breekt den staf over de schuldigen, die tot deze incidenten aanleiding hebben gegeven — en terecht! — doch niemand heeft een slecht woord over voor de slachtoffers, die dit alles in de hand hebben gewerkt, door hun gebrek aan persoonlijkheid en hun slaafsche onderworpenheid. Weliswaar heeft de Senaat niet gedecreteerd, dat memand gedwongen kan worden in een honden-hok te kruipen, maar ieder novitius, die opgevoed is met de Beroemde mannen van Plutarchus, wordt toch geacht te begrijpen, dat daar zijn plaats niet is. Evenmin is het Zich vertoonen in Adam's kostuum midden op den middag ge-



ic-5
bruikelijk. En we vragen ons af : waarom doen die heeren dan zoo vreemd i Omdat ze er toe gedwongen worden i Maar geen enkele flinke vent zal zich toch ooit tot iets oneerbaars laten dwingen. En doet hij dat wel, dan is een kleine opvoeding in deze niet ongewenscht.
Het eenige voordeel van het ontgroeningsinstituut is juist, dat het individu op een proef wordt gesteld. Doorstaat hij deze proef op normale wijze, dan bewijst hij een gewoon sociabel mensch te zijn en zijn plaatsje in de studenten-maatschappij wordt 'm ingeruimd. Toont hij zich daarentegen als een stompzinnige, een slaaf of een laf-bek, dan wordt hij eenvoudig-weg op zij geschoven. Een wreed instituut i Soit. Maar in het dagelijksch leven geven we den man, die in een hondenhok wordt aangetroffen, over in handen van den psychiater en de naaktlooper wordt opgepakt door de zeden-pohtie. Men ziet, dat de studenten-maatschappij in deze nog zeer humaan is.
Er is een moderne strooming om eiken jongeling te koesteren in een couveuse of hem op te sluiten in een ivoren toren, ver van alle zonden van het menschdom. De afschaffing van den groen-tijd staat bij deze hervormers als no. i op het programma en een gedeelte van het groote publiek, dat buiten het studentenleven staat, juicht deze plannen met hartstocht toe. Doch vraagt aan allen, die het groenen aan den lijve hebben ondervonden, wat ze er van denken, en ze zullen u antwoorden, dat het leven en de maatschappij ons tienmaal bruter ontgroenen, dan alle buitensporigheden van Jan Student. Wat is de groote donderaar die euphemistisch het noodlot wordt genoemd in vergelijking van den kwajongen, die met een pistooltje los kruit schiet, wat is de maatschappij met haar bedrog, valschheid, pornographie en verleiding in vergelijking van het aangeschoten heerschap, dat gewichtig doet met enkele flauwe dubbelzinnigheden en een angstig grooten mond i Tientallen ontgroenings-jaren hebben tot resultante, dat één enkele jongeling



io6
een weinig overstuur raakt en het leven geeft ze ons jaarlijks bij honderdduizenden.
En nu het middel om alle toekomstige groenen-schandalen te voorkomen $ Het is simpel eenvoudig, gelijk alle middelen, een simpele aanwijzing in elk groenenboekje, het elfde gebod : „Gebruik uw knuisten als men u alcohol in uw keelgat giet, een syphon in uw halsboordje zet, u een plaatsje inruimt in een hondenhok of u als een vlag buiten 't raam hangt."
Trouwens, de eenige man die in mijn studenten-tijd tijdens een groentijd uit het raam werd gewerkt, is een groot geleerde geworden.
Het staat een ieder vrij hieruit zijn conclusie te trekken. * *
St. Jean-de-Luz.
Ik zou zoo gaarne iets schrijven over de uitwendige vriendelijkheid, de „smiling faces" van het menschdom. Misschien moet men op reis zijn om deze eigenschappen naar waarde te kunnen schatten. Een hotelhouder kan niet beseffen welk een reclame er ligt in de zonnige physionomieën van zijn dienstpersoneel. Er zijn hotels van de uitgestreken snuiten, waar een sfeer van grauwheid en verveling ligt, er zijn er anderen, waar een ieder een vriendelijk woord op de lippen draagt en een glimlach je uit iederen hoek te gemoet komt. Meestentijds berust dit laatste op een toeval, een menschkundig hotelier zal er echter voor dienen te zorgen, dat hij dit zonnetje in zijn etablissement binnenhaalt. En ook voor de ondergeschikten schuilt in de beminnelijkheid een bron van rijk-vloeiende fooien. Wanneer ik zelf lift-boy of ober-kellner Was, zoo zou ik me er aan ge-



107
wennen iederen morgen mijn karakter en mijn physionomie op de meest stralende wijze aan te kleeden. Ik zou tegen mezelf Zeggen : Het vak dat ik beoefen is weliswaar geen pleizier-vak, maar de pleizier-reizigers, die ik bedien zijn ook slechts zelden voor hun pleizier uit. De voorname gentleman dien ik vijf keer per dag naar boven lift, heeft een verschrompelde maag met een afgesleten mechaniek, de comtesse, die me een dozijn keer naar boven belt, heeft een verschrompeld humeur, dank zij haar afgesleten teint, de schatrijke levensdilettant, die me nog nooit een fooi heeft gegeven, ziet bleek van de verveling en het restant, nu ja, er zijn er onder, die hun vacantie genieten, maar als ik mijn vacantie ga genieten, zitten zij op hun beurt weer in den dagelijkschen sjouwwagen. Ik heb geen aristocratische kwalen, ik heb geen aristocratisch zenuw-humeur, ik eet dagelijks een luxe-diner, ik heb dagelijks het gratis-uitzicht op de comedie des levens, ik drink zoo nu en dan het restant van een fijne flesch, voor den donder, waarom zou ik niet het vroolijke gezicht trekken waarop de cliënten gesteld zijn en waarop zij in hun diepste binnenste waarschijnlijk jaloersch zijn. En dan komt er ook dit nog bij, dat mijn glimlach de redding is voor alle stommiteiten die ik bega, het is de bliksemafleider waarlangs alle woede en ruzie afglijden. Ik heb slechts een paar druppels beminnelijke vriendelijkheid af te tappen en die met een lachje te kruiden, en al die kwade humeuren + de fooien heb ik in den zak.
Aldus zou ik spreken als ik lift-boy of chasseur of oberkellner was. Maar helaas, ik ben het niet, ik ben slechts een ongelukkige luxe-reiziger, die bromt over een onvoldoende menu en over een slecht aangeveegde kamer en over de lastige Zon, die hier geen enkelen dag vacantie wil nemen.
En dan is er ook nog een andere categorie, die geschapen is om in het teeken van de „smiling faces" te staan, de ambtenaar en de loket-man. Ik zou in staat zijn een concours uit te



io8
schrijven en een prijs uit te loven voor den meest beminnelijken ambtenaar, al was het alleen maar om in mijn graf de herinnering mee te dragen aan één voorkomenden en smakelijk.glimlachenden loket-man. En ik vraag me af, wat is er toch met dit soort menschen aan de hand < Deze eeuwig zure gezichten en prikkelende onbeschoftheid zijn als een merkteeken op hun karakters afgestempeld. Ze zijn allen als de kinderen van één vader, die hun een onguren familie-trek heeft gelegateerd.
„Het is de schuld van het publiek, het publiek, dat ongeduldig en ongemanierd is" — aldus verdedigen zich de heeren. Ik ben echter zoo vrij er niets van te gelooven. Het publiek is een karakterloos aglomeraat, dat met een niets je tot een goedaardigen lobbes of tot een kwaadaardig spook kan worden vervormd. Geef het een glimlach en een grapje en zijn hand is gevuld. We stonden heden met een twintigtal slachtoffers voor de toonbank in een ambtenaarskantoor. Weliswaar was het een Fransen ambtenaars-kantoor, doch.het is me altijd opgevallen, dat een dergelijk etablissement geen nationaliteits-karakter kent. Een ambtenaar is en blijft: twee graden onder nul of negentig graden in de schaduw, een ambtenaar.
We stonden er derhalve met ons twintigen en de ambtenaar maakte rekensommetjes en rekensommetjes, waarschijnlijk met veel talent. We waren allen goedmoedig gestemd en pruttelden niet. Totdat één der aanwezigen op hoofsche wijze den man er opmerkzaam op maakte, dat we aanwezig waren. Een enkel vriendelijk woord, een verontschuldiging voor twee minuten had de situatie kunnen redden. De man entameerde een nieuw rekensommetje en keek over ons heen. Ik'zeg u nogmaals, we waren allen goedmoedig gestemd en pruttelden niet. Toen onverwachts veranderde onze collectiviteit van karakter, twintig ontstemmingen groepeerden zich tot een boosaardigen duivel, er kwamen eenige booze woorden los, de ambtenaar keilde eenige godslasteringen terug, het onweer was niet van de



IOQ
lucht... En nu vraag ik aan de heeren ambtenaren, met den hoed in de hand : aan wie de schuld { Ik wil toegeven dat uw beroep geen eere-baantje is en dat een mest-putter wellicht beter bezoldigd wordt dan u. Maar nu ge eenmaal ambtenaar blijft en geen mest-putter wordt, is het toch billijk, te verwachten, dat ge u ook eens een enkele maal van uw plichten bewust wordt. En niet alleen van uw plichten, maar ook van
een weinig menschelijken tact.
Komt, mijne heeren — ik smeek het u nogmaals met den hoed in de hand — maak uw rekensommetjes eens met een vriendelijk oog, al is het maar met éen oog, datgene, hetwelk naar ons toe is gewend. Dat is alles, wat we in onze bescheidenheid van u verlangen. En komt dan tot ons met het minimum van haast en voorkomendheid, het m i n i m u m, voorloopig zijn we met deze schamele gave reeds tevreden. Ziet, ik sta nog steeds met mijn hoed in mijn hand en ik wil desnoods een beleefde buiging voor uw dictatuur maken en u met stoel en al voor het loket dragen en u zelfs een fooitje tusschen de vingers drukken.
En dan zegt ge nog dat het publiek lastig, ongeduldig en onbeschoft is!
Ik vind op mijn schrijftafel een heel boozen brief van een ambtenaar, betreffende mijn onlangs verschenen „Surprise" over de„smiling faces." Deze ambtenaar voelt zich aangetast in zijn waarde van ambtenaar en keüt al zijn ontstemming terug in het aangezicht van het publiek, hetwelk hij „overspannen zenuwen" toeschrijft. Het publiek op zijn beurt is steeds geneigd precies dezelfde handeling te verrichten jegens het ambtenaars-dom. Het gevolg is, dat beide partijen sinds lange jaren



110
naars-wereld heeft bij het groote publiek een slechten naam, beiden geven op elkaar af en beiden hebben elkaar noodig. Aan wie de schuld i ë Aan beiden natuurlijk, edoch met een nuance. De ambtenaar heeft een functie, het publiek „iet, de ambtenaar het,publiek niet. Het onderscheid is immens! Van ie„W *e gratis werk verricht, kan men niet dezelfde talenten eThen als van een betaalde kracht. Ambtenaar zijn is zonder S dikwijls heel moeilijk, maar publiek zijn, waarachtig, meneer de ambtenaar, is ook niet altijd voor de poes. Ik kan u verzekeren!
£Lü3' Pt uu' T °nZen gratl"S arbeid> het s°™ heel wa zwaarder hebben dan u.
En wat yalt er nu eigenlijk op mijn uitvinding van de „smiUng faces aan te merken i
Denkt u, dat we een eeuwige grijns van u verlangen, een blijspel-masker tijdens den achturigen werkdag i AUerminst! Wat we van u verlangen is slechts het scheppen van een bepaalde atmosfeer, waarin we ons thuis voelen, een atmosfeer van welwillendheid en tegemoetkoming.
Iedere functie in het leven vereischt haar kleine talenten, zoo ook de ambtenaarsfunctie. En het talent in deze schuilt m bovengenoemde atmosfeer. O, het is eigenlijk niets, en toch weer zooveel. Het is een gevoel van s „Hier voel ik me thuis. Hier kan ik.mijn verzoek kenbaar maken zonder me te stooten aan nukkigheid en het physionomie van: Waarom komt die vent me nou weer vervelen!"
U ziet, onze eischen zijn bescheiden en het talent, dat we u opdringen, is geen wereldschokkend talent. Het vereischt slechts de simpele gave van „met menschen om te kunnen gaan. Deze gave is niet een ieder gegeven en daarom noem ik net ook een talent.
Ik wil u dan nog een kleine geschiedenis vertellen. In mijn



111
p buurt leeft een loket-ambtenaar, die de schrik is van de omgeving. Ook hij heeft een talent: een talent in het snauwen en
Bin het onbeschoft zijn. Niemand waagt zich, tenzij gedreven door de uiterste noodzakelijkheid, naar dat onheilspellende
i kantoor. Begrijpelijkerwijze wordt er geklaagd en zelfs werd eenmaal door vele dorpsbewoners een request gezonden naar hoogere machten, in de hoop bevrijd te worden van deze verschrikking. De hoogere machten gaven ten antwoord, dat „deze
I man in zijn dienst een voortreffelijk ambtenaar is" en handje haafden den betrokken persoon.
De ijver, de plichtmatigheid en de orde hebben dezen man gered. Voor u, ambtenaren, is hij een g o e d ambtenaar, voor
I ons, publiek, is en blijft hij een onbruikbaar meubel.
En begrijpt ge nu ook onzen noodkreet naar een „smiling
Rface," zelfs al is de drager er van desnoods half gaar i
Wie had ooit kunnen denken dat de kreet „Leve Souza" de I heele muziekwereld op z'n kop zou zetten < ! Stel het geval dat I ik door de bevlieging word bevangen na de beëindiging van Dopper's cello-concert een „leve Dopper l" door de zaal te slingeren. Wat zal er dan gebeuren i Zal iemand me alsdan | lastig vallen < Ik geloof van neen. Belieft het me daarentegen f „Leve Souza !" te roepen, zoo word ik onmiddellijk als rustI verstoorder opgeschreven en desnoods met den sterken arm ver| wijderd. Dit lijkt me niet beleefd, allerminst jegens den braven I Souza, die toch niets op zijn geweten heeft dan eenige onscha| delijke oempa-oempa-marschen. Deze arme man, die bijkans geheel vergeten was, heeft, dank zij de waterige substantie van de Zuiderzee-symphonie, voor goed zijn goeden naam \ verloren.



112
Van alle kanten is de zaak-Vermeulen bekeken, doch de diepere tragedie van het geval schijnt een ieder voorbij te gaan. De kreet „Leve Souza" is, door het opblazen ven een simpel incidentje tot een publieke quaestie, tot een eeuwige beschimping geworden : nimmer meer zal de Amerikaansche marschenioning zijn neus om de Hollandsche deur kunnen steken. En doet hij het toch, zoo is er slechts één redding, één rehabilitatie mogelijk. Dan roepen we „Leve Dopper" !!
We zijn allen menschen van traditie. Sinds onheuglijke tijden hebben we de gewoonte aangenomen onze handen te gebruiken zoodra we verrukt zijn. Von Humboldt vertelt ons dat sommige Indianen-stammen van de Amazone hun applaus geven door den neus te krullen enrhythmisch een lading wind uit hun beide neusgaten te blazen. Het is een methode als een ander. Volgens andere, en nog wel occulte berichten, riepen de oude Peruvianen : hi, hi, hi!! Alweer een andere methode. Maar goed, het is nu eenmaal gewoonte in het brave Europa de handen op elkaar te klappen. Niemand kan ons vertellen wie deze gewoonte het eerst heeft ingevoerd. Evenmin is het bekend wie het eerst zijn huissleutel heeft gebruikt om zijn misnoegen te kennen te geven. En gedurende lange eeuwen hebben beide demonstraties burgerrecht gehouden. In de achttiende eeuw verkocht men voor dit doel zelfs fluitjes die op eenwandelstok waren geschroefd en les Barmécides werden genoemd, uit beleefdheid jegens La Harpe, wiens tragedie „Les Barmécides" meedoogenloos was uitgefloten. Totdat op zekeren dag — ook deze datum ligt in het duister — de fluit en andere openbare demonstratie-betuigingen zijn vervallen. Een nieuwe tijd was ingeluid. Een ieder was plotseling eeuwigdurend tevreden. Wat men den kunsdiefhebbers ook voorzette, ze waren altijd bereid hun obool te offeren in den vorm van een vreugdevol handgeklap.



ii3
Of zou dit alles eigenlijk maar schijn zijn i Demonstreeren we in werkelijkheid dan in het geheel niet meer i Zeer zeker, we demonstreeren nog altijd, doch slechts op een verfijnd geniepige manier. Voor een goed opmerker, en als tooneelschrijver ben je in deze zeer helder-hoorend, gaat het publieke applaus langs allerlei geheimzinnige nuances. Er zijn applausen die als een reuzenratel loskomen. En dat afschuwelijk on-aesthetisch geluid klinkt den betrokkene als hemelsche muziek in de ooren. In dit geval is het je alsof alle menschen over houten handen beschikken. De tweede nuance, het bordpapieren-applaus met den doffen ondergrond, maakt eveneens nog voldoende geluid om tot een gunstige diagnose te concludeeren : het publiek is tevreden Zonder bijzonder verrukt te zijn. De derde nuance geeft een twijfel en de vierde de moordende zekerheid. O, dat vervloekte applaus met de slappe vingertjes dat je als ontelbare oorvijgen om je hoofd timmert. Wat willen die menschen i Ze geven ondubbelzinnig te kennen dat het gebodene hun niet naar den zin is en niettemin spelen ze hun ontevredenheid uit in een tevredenheids-betuiging. Is dit goed te praten i En waarom dan een man te veroordeelen, die met deze dwaze gewoonte breekt en eerlijk , er voor uitkomt dat hij ontevreden is i
Waarom dan „Leve Souza" geroepen i ! Ik geef toe dat Vermeulen wellicht een geschikter kreet had kunnen vinden. Doch hierom gaat het niet, hij had evengoed „"Leve Offenbach" kunnen uitschreeuwen of het motief van de Radijs-wals luidkeels kunnen inzetten. Hij wilde demonstreeren, hij wilde zijn misnoegen uiten en elke kreet was hiertoe geschikt. Het betreft hier een novum en de juiste techniek hebben we in deze nog niet gevonden. Maar ik stel voor deze quaestie niet van de baan te schuiven, de steen is aan het rollen gebracht, wellicht staat er het een of ander genie op dat ons een nieuwe aesthetische methode brengt om in de concert-»'of tooneelzaal onze vreugde of onze ontevredenheid te demonstreeren.
Surprises 8



ii4
Het besluit van het Concertgebouw-bestuur — hierover is een ieder het eens — is een absurditeit. We zijn nu gedwongen alles mooi te vinden wat ons wordt voorgezet en elk teeken van afkeuring wordt met verval van het lidmaatschap gestraft. En dat, waarom < Zelfs in onze Tweede Kamer wordt herhaaldelijk door de volksvertegenwoordigers in afkeurenden zin gedemonstreerd en niemand zal toch ontkennen dat er ook in de parlementaire uitvoering van den laatsten tijd heel wat muziek zit.
*
Heeft iemand wel eens nagedacht over het feit, dat zooveel artiesten krankzinnig sterven i Zwakke zenuwen, zegt de een; zwakke hersenen, zegt de ander. En een derde haalt zijn schouders op met den dooddoener : genialiteit is ongezond. Doch niemand schijnt op de gedachte te komen, de critiek als medeplichtige aan dezen cerebralen moord te beschuldigen. Men moet eigenlijk tooneelschrijver zijn, om deze veronderstelling naar waarde te schatten. Zoodra een stuk het voetlicht heeft gezien, vallen ze bij dozijnen, uit alle windstreken van 't vaderland, op je aan. Er zijn tooneelschrijvers, die nooit iets lezen wat hun werk betreft; dat zijn de hoogmoedigen en de bangerds.
Er zijn er anderen, die, gedreven door de nieuwsgierigheid, een zekeren wellust er in vinden, zichzelf in dien kromgetrokken kermisspiegel terug te vinden. Den eenen dag lach je jezelf allerbeminnelijkst toe, je hebt blozende wangetjes, je oogen staan als die van een veroveraar, je staat verbaasd over de waarde, die je heele persoonlijkheid doet groeien. En je vraagt jezelf verschrikt af : „Ben i k dat, die waardevolle mijnheer i !" Een volgenden dag sta je plotseling voor je eigen caricatuur, je



"5
hebt het voorhoofd ven een idioot, den slappen mond van een halfwijze, het teint van een armoedzaaier. In eiken trek van je physionomie is het minderwaardige als een brandteeken ingedrukt. Je wendt je met een instinctmatigen afschuw van dit rare ventje af en je zegt tot jezelf : „Mijn God, wat is er met me gebeurd i Ben ik dat foetus met die idioterige grappigheid in zijn oogen f' Een anderen dag staan twee kunst-critici uit dezelfde stad links en rechts aan je te trekken. De één tracht je op een piëdestal te hijschen, de ander trekt je aan je pandjes in de modder, je ziel zweeft in radeloosheid rond, de een geeft je een aai, een ander een oorvijg ; je weet geen raad meer met jezelf, je wilt niet naar den Olympus en evenmin in den poel der minderwaardigheid, je hebt geen enkel houvast meer, het pro en contra slaat je als een geeseling om de hersenen en op de wip van je bescheidenheid en je gevoel van eigenwaarde hobbel je versuft en mak-geslagen voort. En voor iemand, die niet zoo bijster stevig in zijn evenwicht staat, is een klein koldertje de overbodige luxe, die het geval siert.
Het merkwaardigst van alles is echter het feit, dat je als meest belanghebbende totaliter wordt uitgeschakeld. Je wordt bij stukjes en beetjes vermoord, ze zetten je een pistool op de borst en het is ten strengste verboden jezelf te verdedigen. Aan den anderen kant kan evenzeer het gladde ophemelen je kriebelig maken. Bij Jove, de fouten van je stuk springen je als de balken van het spreekwoord in je oog en niemand ziet ze. Allerlei fuiliteiten worden naar voren geschoven en breed uitgemeten. Een gevoelsquaestie beheerscht meestentijds het heele oordeel, een slot-impressie kan beslissend zijn voor het pro of contra, het niet aanvoelen van de psychologische sfeer leidt dikwijls tot een brutale afmakerij en tegen dit alles staat de auteur als een bourgeois in een bolsjewistische maatschappij. Je wordt eenvoudig op zij geschoven, je mond wordt gesnoerd, eiken klap, dien je te pakken krijgt, moet je maar stilletjes verduwen.



n6
Is dat billijk!1 Om den dood niet, en vooral daarom niet, omdat een auteur eigenlijk de eenige man is, die het goed weet. Hij moge nog zoo verblind zijn in zijn werk gedurende den tijd vóór de opvoering, wanneer eenmaal het scherm gezakt is op een première, ziet hij het goede, maar bovenal het foutieve, scherper dan welke criticus ook. De conventie en de bon-ton hebben echter gedecreteerd, dat alle anti-critiek verboden wordt. En dikwijls heb ik mij afgevraagd — en met mij vele anderen — waarom of er nog nimmer met dat systeem gebroken is. Een weerlegging van een critiek, gebaseerd op een kalme en zuivere beredeneering en tevens den auteur gelegenheid gevend zijn bedoelingen, die immers zoo dikwijls worden misverstaan, te exposeeren (met voorbijgaan van alle persoonlijke aanvallen of insinuaties), zou niet alleen een forum scheppen voor een zeer curieus en technisch wetenschappelijk debat, maar zal tevens bijzonderlijk in den smaak vallen van het critiek-lezend publiek, dat na het pro en contra zijn eigen oordeel kan herzien. Het is een novum, doch een novum, dat de financieele exploitatie van dag- of weekblad zonder twijfel ten goede zal komen. Waarom deze kans niet gegrepen!'
* * *
Ik wensch heden iets te schrijven over den explosie-motor en den dilettant-chauffeur.
Laatstgenoemd individu namelijk is wel een van de meest ongelukkige species van het moderne menschdom. En ik mag dit met des te meer overtuiging neerschrijven, omdat ik erzelf toe behoor. De dilettant-chauffeur is de man die een auto heeft zonder chauffeur en zonder eenig begrip van het motorisch mechaniek. Hij rijdt er maar op los, vertrouwend op z'n



H7
gelukkig gesternte. Hij weet dat hij bovenin de tank benzine moet gooien welke ergens, voorin en onderin, naar een geheimzinnige wereld van beweeglijk-stalen instrumenten loopt waar het op raadselachtige wijze ontploft. Hij is zoo iets als het on-muzikale mensch dat een pianola bespeelt. Hij trapt, trekt met z'n duim aan een paar schroefjes en als er maar geluid uitkomt — welk geluid komt er niet op aan — zoo is hij absoluut tevreden. En evenals men van een on-muzikaal mensch nooit een goed musicus maakt, evenmin maakt men van een on-motorisch individu ooit een chauffeur. Ik heb me dan ook met platonische berusting in mijn toestand geschikt, geheel vertrouwend op het goede humeur van mijn wagentje, dat zoo nu en dan met me wegrijdt. Vooral mag ik wel schrijven : zoo nu en dan, aangezien het nog al eens gebeurt dat het onder-weg, uit pure plagerij, plotseling den laatsten adem uitblaast en alle manipulaties, om het alsdan tot nieuw leven te brengen, tevergeefs zijn. En een dergelijke situatie is werkelijk niet aangenaam, vooral omdat je zoo absoluut de overtuiging hebt dat het in allen deele je eigen schuld is. De dilettant-chauffeur is namelijk meestal een zeer onzindelijk mensch, hij is motorisch even onzindelijk als de fransche edelman van wien men in gezelschap zei: „II ne quitte ses bas que quand ses bas le quittent," hetwelk in het hollandsch en in dit geval overgezet beteekent: Hij maakt zijn motor nooit schoon, voordat de motor het van de vuiligheid verder verdraait. En dan maakt hij 'm nog niet eens zelf schoon maar hij laat het een ander doen.
Je kunt in 't leven niet van alles verstand hebben en wanneer je je nu eenmaal in andere richting beweegt, kan niemand het je kwalijk nemen dat dat gespeel, binnen in zoo'n motorkast, in zeer geringe mate je belangstelling heeft. Deze onverschilligheid wreekt zich echter. Ja, ze wreekt zich dikwijls op een verschrikkelijke manier! Zoo heb ik bijv. onlangs op een bloeienden zomernamiddag, midden op de hei bij Garderen



n8
gestaan met een angstig onzindelijken knalpot. Op mijn eerste versnelling kon ik juist de snelheid bereiken van een kinderwagen, bestuurd door een zwaarlijvige nourrice. Iedere wandelaar liep me glad voorbij, de musschen, trippelend op den grond, sloegen me met lengtes, mijn wagen kookte als een stoom-machine en ik dacht niet anders of elk oogenblik zou de rommel uit elkaar springen. En had ik nu maar geweten wat er aan mankeerde, dan had ik misschien dien knalpot er wel af kunnen schroeven en triomphantelijk verder kunnen rijden. Maar als dilettant-chauffeur begreep ik wel intuitief dat er iets niet in orde was, maar wat, ja bij Jupiter, daar was ik in geen honderd jaar achter gekomen. Alleen had ik het gevoel, dat ik langzamerhand warm liep en aangezien ik wel eens gehoord had, dat een motor zonder olie dergelijke kwalen vertoont, gooide ik, overal waar ik maar een gaatje zag, olie en nog eens olie in het mechaniek. Later hebben ze me toen verteld, dat dat nu juist het eenige was wat ik niet had moeten doen, omdat dat den knalpot nog meer vervuilde. Het bleek dan ook dat deze diagnose de juiste was, want op een gegeven oogenblik kon ik zelfs de snelheid van den kinderwagen niet meer bereiken en nog een oogenblik later gaf mijn motor een hik en gaf het heelemaal op. Ik had dien avond een diner in Apeldoorn, maar op dat diner hebben ze me nooit gezien.
Je moet eigenlijk dilettant-chauffeur zijn om te beseffen in welk een onvolmaakten toestand de tegenwoordige motor nog verkeert, vooral als je geen Rolls Royce rijdt maar een simpel wagentje van Hollandsen fabrikage dat alle stugge eigenschappen van onzen volks-aard bezit. Nooit is zoo'n motor in hetzelfde humeur, vandaag ronkt hij gezellig als een tevreden poes, om den volgenden dag angstwekkend te kuchen als een borstlijden Heeft hij kou gevat of heeft hij dorst?" Bij God, je weet het niet. Je geeft 'm dan maar een scheut olie, zooals je een mensch Abdij-siroop toedient. Het helpt misschien niet veel,



iig
maar in ieder geval kan het toch ook geen kwaad. Mijn vrouw daarentegen, die niet minder dilettant-chauffeur is dan ik, stelt altijd de diagnose : „Het zit 'm in de carburatie !" En dan lichten we de motor-kap op en bekijken eenigen tijd met belangstelling den carburator, beiden vol bewondering voor dat geheimzinnige instrument dat benzine tot gas toovert.
„Wat mankeert er aan f vraag ik dan als een soort leitmotief.
„Ik weet niet," antwoordt dan mijn vrouw.
En hierop valt dan de invariable repliek van mijn zijde : „Ik ook niet."
Vervolgens sluiten we de kast weer zorgvuldig, we geven den motor een nieuw lavement je en we gaan er van door met den patiënt, vol van allerlei mysterieuse verwachtingen! En ik zeg het met volle overtuiging: De explosie-motor is een afschuwelijk wezen ; hij is onzindelijk, hij laat onwelriekende gassen uit en hij is in deze dure tijden met z'n onleschbaren benzine-dorst, gewoon niet meer te houden. Zet je 'm op rantsoen, zoo weigert hij laconiek, precies als een welbewust proletariër, eiken arbeid. En leerde hij nu maar met de jaren eenige bescheidenheid, maar juist het tegengestelde is waar. Hoe ouder hij wordt hoe meer hij aan den drank raakt. Wie verlost ons, door een nieuwe uitvinding, van dit onaangename gezelschap i
* *
*
MIJN DOCHTER!
We schrijven het jaar 1935, je bent nu meerderjarig en je vraagt me enkele herinneringen uit mijn jeugd, het feminisme betreffende. Hierop zal ik je met een vaderlijk woord ant-



120
woorden. In deze jaren nu het parlement bevolkt wordt door 85 kijvende, slecht gekleede, edoch, angstig intelligente vrouwspersonen en 15 tamme pantoffelhelden ; in deze jaren nu er slechts sporadisch een kind wordt geboren — gedurende de laatste maanden geen enkele nieuwe geboorte-aangifte uitgezonderd één, gecommentarieerd door de moeder als een vergissing, een ongelukje — kan ik me je belangstelling verklaren !
Er is een tijd geweest — je vader herinnert het zich nog heel duidelijk — dat er op dit ondermaansche een menschelijk species leefde, dat de v r o u w werd genoemd. Het was een liefelijk, zacht, aanminnig wezen, dat de mannen tot vreugde was en een zeer bevoorrechte positie in de maatschappij bekleedde. Juridisch was de vrouw op hetzelfde plan gesteld als de kinderen en de idioten, maar ze lachte om deze achteruitzetting, aangezien de zoogenaamde heerscher, de man, in alles voor haar week. Wilde een man trouwen, zoo sprak niét hij het „ja"-woord, o, neen, hij ging als een smeekeling op tot dit heerlijke wezen en legde zijn toekomst in haar handen. Menigmaal zei ze „nee" en de despoot-man sloeg een mal figuur. Overal vond de vrouw in dien tijd haar plaatsje gereserveerd, ze had slechts haar zachte oogen op een manspersoon te richten of deze sprong op om haar zijn zetel aan te bieden. Maakte de vrouw dure rekeningen bij de modiste, de man was wettelijk verplicht deze te voldoen. Had de vrouw een vapeur, de man trok aan het kortste eind. Liep de vrouw op het trottoir, de man ging als een knecht voor haar uit den weg. De vrouw mocht alle kleuren van den regenboog op haar lichaam dragen, de man had zich te houden aan zwart, bruin en grijs. De vrouw vulde ongestraft haar coiffure aan met chignons, franges en andere bedrieglijkheden, de man was verplicht — als hij zichzelf respecteerde — de onaesthetische naaktheid van zijn schedel te demonstreeren. De vrouw had in den trein een dames-coupé, den man werd verboden zich met zijn soortgenooten af te



121
zonderen. De vrouw mocht ongestraft koket zijn, de man was als ijdeltuit dadelijk een caricatuur. De vrouw kon als actrice mannen-rollen vervullen, de man bleef onherroepelijk gebonden aan zijn vervloekte sekse. De vrouw was al klaar als ze een physionomie had, de man moest bovendien nog een kop hebben. De vrouw ging er altijd trots op, dat ze geheim was voor de mannen, den man werd het niet toegestaan een geheim te zijn voor de vrouwen. De vrouw genoot alle poëzie van het goddelijk leven, de man was verplicht alle prozaïsche werkzaamheden als financieren, beheeren, geld verdienen, stemmen etc. voor zijn rekening te nemen. En toen waren er n.b. vrouwen, die niet tevreden waren en rechten eischten. O, mijn kind, die tijd van le règne de la femme, welk een schandvlek op de geschiedenis der man-heid !
Wees gegroet,
Je liefhebbende vader,
C. P. VAN ROSSEM.
* *
LEVENSWENKEN
Zoodra ge geboren wordt, is het aan te raden met gekrijsch en anderszins van uw aanwezigheid kennis te geven. Dit wordt opgevat als een teeken van goede gezondheid en verblijdt den dokter en de moeder.
Wees altijd vóór uw eerste jaar zindelijk. Dan heeft uw moeder reden op haar „jour" met u te geuren.



122
Wees in uw allerprilste jeugd niet al te leugenachtig. Anders houdt men u voor een vroeg-rijp kind.
Neem in uw schooljaren nooit genoegen met het dubbeltje week-geld. Ge bederft anders de markt voor uw collega's.
Informeer nooit bij uw vader waar de kindertjes vandaan komen. Hij weet het dikwijls zelf niet...
Wees op school niet al te vlijtig.~Er zijn menschen, die hun heele leven lijden onder hun wereldkundig geworden schooldeugden.
Beschouw u zelf altijd als meer waard, dan ge in werkelijkheid waard zijt. Dit behoedt u voor verlegenheid.
Denk bij uw levens-ontwikkeling altijd aan het maxime van uw mede-menschen : „Als ik het nog eens over moest doen, zou ik het heel anders doen."
Maak u vertrouwd met het denkbeeld dat God niet iederen Zaterdag betaalt.
Kleeren maken den man. Kies daarom altijd een first class kleermaker. Het zijn degenen die het langst krediet geven.
Als ge een valsch gehoor hebt, denk er dan eens over na of ge misschien tevens niet een valschen kijk hebt.
Bedenk op reis altijd dat ge niet moet reizen om gereisd te hebben.



123
Beschouw uw ziels-gebreken met liefde. Het is de bron van al uw menschen-kennis.
mensch. Dit is het eenige talent dat onze Society verdraagt.
Denk steeds aan uw verantwoordelijkheid. Als ge twijfelt aan uw verstandelijke vermogens, wordt dan liever professor
dan huisvader.
Als ge in onze politieke maatschappij eerzuchtig en orthodox zijt, bidt dan nooit alleen. Slechts God ziet U in dat geval.
Vergeet nooit dat alle spot steeds zelf-spot moet zijn. Het is een essay op de satire van uw eigen ziel.
Kijk bij uw huwelijk altijd naar de herediteiten van uw aanstaande vrouw's grootouders! Zij zijn het, die bijna altijd iets verrassends op ziekte- of ziels-gebied legateeren.
Verplicht nooit vreemden tot dankbaarheid jegens u. Ze zullen het altijd op de een of andere manier op[u wreken.
Als ge eenmaal gestorven zijt, zorg er dan voor in üw zielenlichaam bij uw begrafenis tegenwoordig te zijn. Ge zult alsdan stom verbaasd staan over de reussite van uw leven, de edelaardigheid van uw gemoed en de immense verdiensten van uw persoon.



124
MIJN ZOON!
We schrijven het jaar 1935, je bent nu meerderjarig en je vraagt me naar enkele herinneringen uit de benauwende tijden, toen de wereld zwanger ging van wapengeweld en revolutiewaanzin. Vooral het jaar 1918 schijnt je te interesseeren ; je hebt gelijk, het was in alle opzichten een prachtjaar. De eerste steen werd toen gelegd voor een kersversche nieuwe maatschappij ; de menschheid was herboren voor een beter en schooner toekomst; we liepen, een beetje aangeschoten van het geluk, recht op het Utopia af. Je vader had de democratische mode van dien tijd zelfs zoo te pakken, dat hij er over dacht proletariër te worden, niet alleen uit roeping, maar vooral wegens de verdiensten.Je moet weten, dat een bootwerker 36 gulden in de week eischte zonder er voor te werken, want er was niets te doen. Het was in dien tijd het meest luxueuse baantje, dat je je denken kon. Wij, arme litteratoren, schreven ons een kramp in onze handen om datzelfde bedrag bijeen te rapen ; je begrijpt dus hoe happig we er op waren, deze Sybarietische sinecure te omhelzen. Ook heb ik er over gedacht toentertijd naar Duitschland te trekken en wel naar Oldenburg. Ze hadden daar een ministerie, bestaande uit menschen, die bijna allen wat op hun kerfstok hadden; er waren er zelfs bij, die in de gevangenis hadden gezeten, en aangezien je arme vader eveneens een maand gevangenislucht had geroken en een absolute dilettant was in de politiek, meende hij aldaar wellicht een kansje te hebben. Vooral het socialisme trok 'm in dien tijd sterk aan, -ook dat om de kolossale tantièmes, die er aan vastzaten. Lid van een Arsolraad, vooral te Berlijn, was voor een ieder, die een beetje kapitalistisch was aangelegd — en jij als student weet hoe ik op mijn duiten zit — een kans uit duizenden. De millioenen rol-



135
den maandelijks door hun vingers alsot ze erwten soneeraen. Geld had in dien tijd voor een socialist geen waarde meer, je gaf het uit en het was verdwenen, en hoe meergeld er verdween, hoe minder slijk der aarde er overbleef en hoe sneller de idealen der sociaal-democratie verwezenlijkt zouden worden. Toch was die tijd ook niet vrij van een zekeren humor. Toen namelijk alles aan gruizelementen lag en dewereld met kracht opgebouwd diende te worden, eischten de werklieden den achturigen werkdag. Wij, domme bourgeois, hadden altijd gedacht, dat er na den oorlog, uit noodzaak, harder gewerkt zou worden dan ooit. Maar neen, de sociaal-democratie bracht ons de luxe van het gelukzalig otium. Ze had echter één ding vergeten—socialisten suffen blijkbaar ook wel eens — namelijk den achturigen werkdag- ook voor de kapitalisten voor te schrijven. Deze immers waren volstrekt niet gesteld op rust en ploeterden nacht en dag om het verlorene zoo spoedig mogelijk in te halen ; bovendien waren ze hiertoe gedwongen door de hoogere arbeidsloonen. En wat zagen we nu gebeuren < De arbeiders verdienden hef dubbele van vroeger, tot immensen schik van de slimme leiders, die heel scherp keken als hun neus lang was, maar op een afstand lichtelijk bijziende waren. De levensstandaard verdubbelde met het verdubbelen van de loonen en het proletariaat bemerkte plotseling, dat ze een kat in den zak gekocht had. En de slimme kapitalisten < Deze wierpen hun kapitaal en arbeid met drievoudige kracht uit. Door hun onverwoestbare energie en ijver, geprikkeld door den strijd, brachten ze de winstmarge steeds hooger op. En alles werd duurder en het proletariaat, dat nogmaals hoogere loonen had bedongen, klaagde steen en been. Hoe meer ze verdienden, hoe slechter ze er aan toe waren. Toen — dit feit zul je je misschien nog wel herinneren — hebben ze op zekeren dag al hun socialistische leiders in hun hemd uitgekleed en een nieuwe sociaal-democratische partij gesticht, die niet meer t e g e n het kapitalisme ageerde, edoch eiken werk-



126
man opwekte om «elf kapitalist te worden. De maatschappij was honderd jaar achteruitgegaan, maar ze was gered voor de toekomst. Alle socialistische phrases waren komen te vervallen tegen de nuchtere werkelijkheid van een min-waardig menschdom. De wereld is er niet mooier op geworden, maar dat hebben we er tenminste op gewonnen, dat we eerlijk tegenover elkaar staan. Geen edelaardige socialistische theorieën meer, gebaseerd op dilettanterige massa-psychologie; de bourgeois, die altijd was gebrandmerkt als een klein schurkje, is weer gerehabiliteerd, aangezien de proletariër gebleken is behept tezijnmetallegekjksoortigeondeugdenalsbij debezittende klasse werden gevonden. Het is een van de meest bedroevende ontdekkingen geweest van de laatste vijf-en-twintig jaar. Welke illusies hadden we niet gebouwd op de edele inborst van den arme van geest en van beurs ! Je arme vader heeft er eertijds Zilte tranen om geschreid.
En nu, beste jongen, leg ik de pen neer. Heb je vanmorgen in de courant gelezen, dat de ex-kroonprins van Duitschland in vierden echt gaat huwen met Koosje Pannekoek vanPurmerend en een mooie kans heeft burgemeester van Wieringen te worden!' Wees gegroet, maar schrijf voortaan geen equivoque postscripta meer. Je hebt als student nu al viermaal meer maandgeld dan je vader in zijn besten tijd. Heusch, er is een grens aan alles.
Je liefhebbende vader,
C P. VAN ROSSEM.



127
Het oude Europa speelt op het oogenblik de laatste acte van een groven en bloedigen draak. Wij, nuchtere Hollanders, hebben met een zekere hautaine onverschilligheid de expositie van het geval bekeken, we hebben de stijgende actie van den oorlog beschouwd als een kijkspel, dat zoo nu en dan een paar rillinkjes gaf, we hebben ons de ontknooping gedacht als een slot, dat op rolletjes zou loopen. Doch ziet, dat slot heeft een onverwacht effect gebracht, dat ons den schrik om het harte heeft geslagen. Wat i ! Een revolutie, een heusche revolutie < En waarschijnlijk een staartje over onze grens, misschien zich uitstrekkend over ons heele kalme vaderland i Het was niet te gelooven!
Er waren menschen, die er niet van konden slapen. En dat was hun dan ook niet kwalijk te nemen. We zijn het revolutiemaken ontgroeid, we zijn er niet bij opgevoed. Vroeger was dat zoo geheel anders ; toen was een revolutie iets, dat om de zooveel jaar de eentonigheid van het dagelijksch bestaan een weinigje kwam opvroolijken. Je werd zekeren dag wakker, aangezien er een paar kogels in je ledikant waren verdwaald, je wreef je oogen eens uit, je zette je raam eens open, je zag een witte vlag in plaats van een tricolore of een tricolore in plaats van een witte en je zei tot je zelf: „Het is weer zoover !" En dan kroop je maar weer rustig in je bed onder het maxime : „Plus ca change, plus ca reste la mêmechose." Men denke zich bijv. inFrankrijk eens al diegenen, die en 1789 en 1795 en 1800 en 1815 en 1830 en 1848 hebben meegemaakt. Welk een keur van smakelijke revoties ! De mannen, die in dien tijd aan het roer zaten verbaasden zich dan ook over niets meer en legden met evenveel pleizier hun eed af in handen van een Jacobijn, een Consul, een keizer of een koning, in de vaste overtuiging, dat het toch maar een comedie voor een paar jaar was.
„Sire — spotte Talleyrand — toen hij zich voor Karei X boog om de gelofte van trouw af te leggen — het is mijn der-



128
tiende! En als deze slimmerd het geluk had gehad zijn ouderdom nog wat hooger op te voeren, zou hij hebben opgemerkt, dat ondanks een paar nieuwe revoluties, die met groote beloften mets anders brachten dan een nieuw koningshuis, een president, een keizer en nogmaals een president, het groote conflict tusschen arbeid en kapitaal nog even weinig was uitgevochten als in de veelbelovende dagen van de Fransche omwenteling.
Zou het jaar 1918, dat zoo dreigingsvol het woeste hoofd ophoudt, het Utopia inluiden i Er gebeuren geweldige dingen, het valt niet te ontkennen. Een ieder, die zich een beetje respecteert vergadert tegenwoordig avond aan avond en neemt met volle teugen den socialistischen nectar in. De politieke programma's Zijn niet van de lucht en niemand is tevreden, voordat hij de bestaande orde met huid en haar heeft opgevreten. Doch nu ik de verslagen met aandacht keer op keer heb uitgeplozen, vraag ik me af met een gerechtvaardigde verbazing : „Wat moet er met ons, brave bourgeois, gebeuren <" Nu we in de toekomst geregeerd zullen worden door soldaten en arbeiders, nu alle burgers worden uitgeschakeld, nu we financieel spier-naakt worden uitgekleed en alle ambten en betrekkingen onder het proletariaat worden verdeeld (aldus hoorde ik het uit den mond van twee dialogiseerende arbeiders), nu heb ik het recht met aandrang te vragen : „Wat moet er met ons gebeuren i" Zelfs het dagelijksch afval heeft tegenwoordig zijn waarde. En wij intellectueele bourgeois, het afval van de. toekomst-maatschappij, we zouden eenvoudig voor de zwijnen worden geworpen ! Dit lijkt me niet geheel billijk, om niet te zeggen onprettig. Als tooneelschrijver heb ik in dat geval ook al geen droog brood meer, aangezien ik over niet voldoende talent beschik om de proletarische aristocraten van de toekomst te behagen met Rooie Sien of een Broekie an, Broekie uit. En als gestudeerd man ben ik in den toekomst-staat absoluut onbruikbaar, omdat er alleen plaats is voor den dilettant. Ziet naar Duitsch-



129
land ! Een minister van financiën wordt op het oogenblik geïnstrueerd door een raad van arbeiders, die waarschijnlijk de boekhouding van een sigaren-winkel van acht om een dubbeltje niet zouden kunnen voeren, de minister van oorlog heeft zich te onderwerpen aan een raad van soldaten, die onverwacht den geest hebben gekregen om een nieuwe leger-organisatie uit „ hun mouw te schudden. In alles doet de dilettant opgang en de man, die het weet, weet het niet meer, omdat elke willekeurling het beter weet. Het is nog niet zoo lang geleden, dat in de beruchte „Bonnet Rouge" militaire verslagen verschenen, geteekend „Général N." Het bleek alras, dat deze generaal N. niemand minder was dan een zekere Goldsky, een soldaat 2e klasse. In Frankrijk was. men toen zoo verstandig er hartelijk om te lachen. En nu ditzelfde in Duitschland gebeurt, lacht niemand.
Elke revolutie wordt gekenmerkt door hetzelfde dilettantisme en juist daarom zijn haar dagen altijd geteld. Het is dus ook dwaas den zenuwen vrij spel te laten en zich vizioenen van 'n wereld-ondergang te scheppen. Wat er in de toekomende dagen ook voor buitelingen gemaakt mogen worden tegen de maatschappij, er is één stok-oude freule die, ondanks haar capriolen op gezette tijden, altijd weer op haar beentjes terechtkomt. En dat is de menschelijke rede.
* * *
Ook een Surprises-schrijver ontdekt somtijds surprises in I zijn bestaan van denkend en gecultiveerd mensch. Ziehier een
mensch, die trouw en plichtmatig genoten heeft van ons lager ' en gymnasiaal onderwijs en plotseling tot de ontdekking moet I komen, dat karrenvrachten geleerdheid in den zinkput der
vergetelheid zijn verzonken en al datgene, wat hem als sociaal
Surprises 9



130
mensch van dezen tijd van nut zou kunnen zijn, hem nimmer is bijgebracht.
Een studie van de geschiedenis der laatste vijftig jaren, sinds kortelings ondernomen, brengt deze verrassing. Zes lange gymnasiumjaren heb ik gezwoegd op de Punische oorlogen, de suprematie van Sparta en andere klassieke evenementen; de heele cronique scandaleuse van Athene en Rome heb ik in den Zak, de familie-relaties van keizer Augustus ken ik beter dan die van mijn eigen familie, allerlei onmogelijke details zijn in . mijn hoofd blijven hangen, doch mijn schoolkennis der moderne historie gaat niet verder dan den slag bij Waterloo en de romantische leugen van Cambronne. Het is ongelobfelijk en toch is het de waarheid. Al datgene wat er sinds 1815 op dit onderaardsche is geschied is laconiek voorbijgegaan, aangezien een gymnasium toevallig slechts zes klassen telt en de benoodigde tijd ontbrak. En zoo ben ik wel gedwongen geweest het ontbrekende, dat toch wellicht ook van eenig belang is, uit eigen studie aan te vullen.
De geschiedenis van het socialisme en al andere ingrijpende sociale bewegingen, ik had er op school nooit van gehoord; de parlementaire geschiedenis van ons vaderland, de gymnasiale opvoeding geeft u een paar dorre cijfers, die dadelijk worden vergeten; de indeeling van onze politieke partijen, niemand komt op de gedachte een gymnasiast dit bij te brengen. Wat heb ik er aan te weten, dat Cornelius Dolabella een geslaagde dandy was en dat Sulla zwaar van de pokken geschonden was, toen hij zijn intocht in Athene deeds1 Ziet, dergelijke historische gegevens zou ik u bij dozijnen kunnen geven, desnoods gekruid met lichtelijke libidineuse details, maar uiterst belangrijke feiten als de Commune, de scheiding van kerk en staat, de geboorte van het • socialisme, het collectivisme van Marx, de ontwikkeling en verschuiving van onze moderne politieke partijen, enfin, al datgene wat voor een stem-gerechtigd burger van ingrijpend



131
belang is om tot een politieke overtuiging te geraken en deze aan de historische evoluties te toetsen, dit alles schijnt buiten de mogelijkheden van ons modern onderwijs te liggen. Nog altijd worden jaartallen gepompt, nog altijd wordt de klassieke sante-boutique met 'n soort van ziekelijke liefde aangebeden, nog altijd wordt het diepere begrip van de historie voorbijgegaan voor nietswaardige bijzonderheden. Kijkt slechts om u heen en ziet de angstige lacunes in de ontwikkeling van de zoogenaamd ontwikkelde menschen, lacunes volgestopt met een loutere couranten-geleerdheid die geen enkelen steun geeft, aangezien ze op louter lucht is gebouwd.
En zoo is het met alle onderdeden van ons onderwijs. Ik heb vijf jaar lang, dag in dag uit Grieksch geleerd. En wat is het resultaat i Ik gebruik zoo nu en dan een Griekschen vloek en citeer bij gelegenheid twee of drie Grieksche citaten met een verwaand gelaat. Maar geen enkelen Griekschen versregel kan ik meer lezen of vertalen en een mijner tijdgenooten biechtte me onlangs, dat hij zelfs geen Grieksche letters meer kon schrijven en Latijn hem, ondanks zes jaar gymnasium-studie, even vreemd was als het bas-Breton. Wiskunde, een vak voor abnormale hersenen, hetwelk hoogstens door 5 % van het menschdom wordt verteerd en hoogstens voor 2% van het menschdom practisch nut heeft, werd ons met hartstocht in de jeugdige hersenen ingebracht. Het resultaat i Op het eindexamen een collectief en angstig laag onvoldoende voor alle A-menschen en gedurende de volgende jaren het absolute vervagen van elke herinnering aan de principes van dit onmogelijk vak. Van mijn litteratuur-onderwijs herinner ik me slechts, dat er nooit naar eenige schoonheid werd verwezen of zelfs gezocht. Er werd gelezen» imbeciel, plichtmatig, machinaal. Allerlei absurde, bekrompen» ouderwetsche en orthodoxe kunstprincipes werden ons bijgebracht, waarvan ik slechts dit genoegen heb gehad in later jaren ze de één na de ander te ontmaskeren als schoolmeester-achtige



132
leugens. Doch hoe lang blijft dat vergif niet in je hersenen hangen en welk een moeite heb je niet je er van los te maken!
Aldus zou ik het eene voorbeeld na het ander kunnen geven en de tijden zijn sinds de dertien jaar dat ik het gymnasium verliet, al heel weinig veranderd.
Een macht traditioneele geleerdheid, die vervliegt als benzine in de buitenlucht, en een voorbijgaan van al datgene wat een mensch in onze bij uitstek practische maatschappij noodig heeft. Een gestudeerd mensch, een Dr. bijv., wordt volgepropt met de vergelijkende studie van Grieksche dialecten, doch de primaire beginselen van de oeconomie zijn als een gesloten boek voor hem. Ja, ik ken zelfs een jong geneesheer, die geen raad wist met een chèque, die hij ter betaling ontving.
Onze studie van de vreemde talen wordt verwaarloosd voor stereometrische problemen en terwijl de Berlitz-school in korten tijd iemand een aardig en practisch woordje Fransch of Engelsch bijbrengt, heeft ons modern schoolonderricht van lange jaren nog nooit iemand practisch in deze bruikbaar gemaakt. Is het dan werkelijk onmogelijk iemand in acht jaar Fransch te leeren spreken $ Hoe weinig menschen schrijven een goeden en niet foutief gestyleerden brief. Hoeveel gymnasiasten hebben eenig begrip van de werking van de telefoon i Welke gymnasiast heeft ooit van practische chemie gehoord i Welk gymnasiast heeft ooit eenige kunst-geschiedenis genoten i Wie heeft ooit op school iets geleerd van de principes van het familie-recht of andere onderdeden van het recht, die van dagelijksch belang zijn i etc. etc.
De school-afgewerkte mensch van onzen tijd is een baby, die twaalf jaar bezig gehouden is met fröbelen en die gedwongen wordt op z'n achttiende of negentiende jaar voor het eerst ter school te gaan... bij zich zelf!



133
Ik zag 'm toevallig tegenover me zitten in den trein en ik begroette 'm met het opwippen van mijn hoofddeksel en een vraag, welks antwoord me in het minst niet interesseerde.
— Hoe vaart u i
— O, dank u, betrekkelijk goed !
— Nu ik u nader opneem, moet ik eerlijk verklaren, dat u er niet florissant uitziet!
— Geen wonder, mijnheer ! Ik ben een tijdlang sociaal-democraat geweest, secretaris van een vakbond.
— Is dat een ongezond beroep i
— Vraagt u dat nog i! Het is gevaarlijk en ongezond, en wel in die mate, dat het bij de wet verboden moest worden. Gelukkig ben ik nog juist bijtijds aan den physieken dood ontsnapt. Wat mijn dood-vonnis als socialistisch ambtenaar betreft, dit heb ik zelf geteekend.
— U was secretaris van een vak-bond i
— Spreek me er niet van, mijnheer. Het was iets vreeselijks. Hebt u wel eens een gedresseerden aap gezien, die onder een pak slaag voortdurend nieuwe kunststukjes moet produceeren i
— Neen.
— Ik ook niet. Maar daar leek het precies op ! Je werkt je hersens uit elkaar om het een of ander voor je proletariërs te verdienen, bijv. een bourgeois-weekgeld a ƒ 36.
— Een van mijn neven verdient als ambtenaar O. M. er maar vijf-en-twintig.
— Doet niets ter zake. Rechterlijke ambtenaren worden de proletariërs van de toekomst. Ik had ze derhalve begiftigd met een verdienste, die ze nooit hadden gedroomd. Wat denk ik dus i Je krijgt natuurlijk een bedankje en je gaat voor eenigen tijd op je lauweren rusten.
— Natuurlijk ! U ging dus rusten.
— Neen, mijnheer, ik ging niet rusten. Twee dagen later kwamen er een paar broeders bij me en gooiden mijn kamer vol



134
met g.v.d.'s. Ze wilden ƒ 45 in de week hebben en zesurigen werkdag en vroegen wanneer of ze dat konden krijgen.
— En wat hebt u toen geantwoord i
— Ik heb hun gezegd : Broeders, ik ben sociaal-democraat en geen profeet.
— En toen i
— Toen < Een uur later zat ik bij een dokter om me te laten verbinden.
— Juist, dat is logisch.
— Enfin, de angst was me in mijn beenen gezakt. Ik werk dus nogmaals mijn hersenen uit elkaar, ik dreig, ik terrorizeer, ik laat staken....
— En u drijft hun eischen door !
— Helaas ja !
— Maar nu waren ze dan toch tevreden !
— Tevredenheid is een woord, dat de socialistische vocabulaire niet kent.
— Daarom is het socialisme ook zoo diep menschelijk. Het is de Heilige Schrift van het dierlijk egoïsme !
— Spot u maar ! Als apostel van die Heilige Schrift gebeurde het me, dat ik een week later mijn broeders weer op visite kreeg. Ze eischten ƒ 75 in de week en een vier-urigen werkdag. Twee dagen daarna nieuw bezoek, om te vragen hoe het er mee stond.
— En wat zei u hun i
— Ik zei: Broeders, ik ben sociaal-democraat en geen toovenaar.
— En toen i
— Toen i Wel, ze werkten hun propaganda uit op mijn neus, die toevallig in mijn gelaat uitsteekt en lieten me achter met twee litertjes bloed-eigen bloed in mijn waschkom.
— En u dreef hun eischen door i
— Helaas ja !!



135
— Maar toen was het toch wel zeker uit {
— Neen, mijnheer, het begon pas. Op de volgende vergadering gooiden ze me met leege champagne-magnums naar mijn hoofd en dreigden me te zullen afzetten als ik niet wat nieuws vond. Het ging om mijn salaris! Ik vond dus iets nieuws : ƒ 100 per week en 2-urigen werkdag.
— En u dreef uw verlangens door i
— Helaas ja !!!
— En wat verdiende u daaraan?
— Een nieuwe en geheel origineele zielsziekte, die ik bij de medische wereld introduceerde : Marxistische phob i e, chronische angst voor eiken volgeling van Marx. Als ik Troelstra maar in de tram aan de lus zag hangen, dan kreeg ik het al te pakken. Het begon met een formidabel ge-klappertand en eindigde onherroepelijk met het uitvallen van een van mijn tanden. U ziet, ik heb een heel valsch gebit.
— U bent werkelijk een martelaar ! En toen ... i
— Ze lieten me natuurlijk niet met rust! Er was geen maand voorbij of ik moest weer wat nieuws vinden.
— Eén-urige werkdag i
— Pardon. Drie-kwart-urige werkdag met een schafttijd van een uur en ƒ 150 in de week.
— Ik geef toe, dat het ingenieus gevonden is ...
— Neen, mijnheer, het was volstrekt niet ingenieus gevonden. Ik had mijn eigen doodvonnis als vakbond-secretaris geteekend. Er was niets meer te bereiken ...!
— U dweept dus niet meer met de ulra-democratische stroomingen van dezen tijd i
— Ik zal u een vraag stellen. Wat gebeurt er als u onmondige knapen, die altijd flink onder de plak zijn gehouden, plotseling een absolute vrijheid geeft i
— Dan maken ze er misbruik van.



136
— En als u in een kinder-kamer een pak lucifers als cadeautje uitdeelt i
— Dan maken ze brand en branden zichzelf.
— Juist! En weet u nu wat het socialisme is voor menschen, die het door-gepurgeerd hebben, zooals ik i
— Neen, mijnheer.
— Een kinder-voorstelling voor achterlijke volwassenen. Adieu, mijnheer!
— Adieu, mijnheer!