3S\é ~(lB^-%f I
v an <d§|||



KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
2289 6184















DE GEUR VAN DE KAMPERFOELIE






DE GEUR VAN DE KAMPERFOELIE
DOOR
ATTIE NIEBOER
DEN HAAG — C. L. G. VELDT — 1914



BOEK-, COURANT- EN STEENDRUKKERIJ O. ]. THIEME, NIJMEOEN



INHOUD,
BLADZ.
DE BRUILOFT VAN ORADJE 1
DE ONWELKOME QAST 45
ZATERDAGAVOND 84
GEURT EN DE PREFEET 139
(EEN VERHAAL VAN DE SOCIËTEIT AAN DE WOLFERSCHE BRUO)
DE OEUR VAN DE KAMPERFOELIE 212






DE BRUILOFT VAN GRADJE.
In den kouden winteravond stonden Fritske en Toon de smid, bij den handwijzer in de dorpsstraat, op de andere muzikanten te wachten om samen naar de repetitie van de Harmonie te gaan.
— Dan laat 'm nog maar ts 'n keer knetteren Fritske! zei de smid, terwijl hij, zich in de holte van de handen ademde om de koude vingers wat te ontdooien.
Fritske zette zijn trompet aan den mond en liet een schetterend hoornsignaal door de stilte van het avonddorp gaan, dat het tusschen de donkere huizen weergalmde. Even later dook, bij het laag-gelegen huisje van den kleermaker, een grillige monsterschaduw uit de duisternis op van een man, die met een grooten hoorn, in een zak over den rug, naderbij kwam.
— Otjéél
— Heerèn!
— Kóüd wa'! ?
— Dat is 'tl
Nu verscheen ook Nolleke met de kleine brom; wat
Kamperfoelie.
1



2
verder-op rinkelde een winkel-belletje in het steegje; een jongen met klarinetkistje in de hand kwam fluitend nader over den weg, en zoo waren er in korten tijd een man of vijf, zes bijeen.
— Nou zijn we d'r haast! zei Otje.
Maar 't was al weer wachten op Detfe; die zat natuurlijk weer warm bij de meid!...
De mannen bleven nog even staan en trappelden van de kou op den harden grond.
— Kom vort! Dan gaon we maar! zei de metselaar... De groote teej' zouwen 'n minsch aon de grond vastvriezen!
— Ja jong! 't Is koud!...
— 't Is kóód! herhaalden de anderen klappertandend en huiverig, met den kraag van de jas opgeslagen, de handen in de broekzakken en het muziekinstrument onder den arm tegen 't lijf aangedrukt, gingen ze gezamenlijk op weg...
Waar ze de huizen van het dorp achter zich hadden, woei van uit het zwarte, vlakke veld, de wind hun koud en guur in 't gezicht en ze stapten steviger door.
Halverwege tusschen de beide dorpen lag de school als een lange schuur met een groepje hooge populieren daarachter, aan den eenzamen landweg. Een paar van de boogramen waren verlicht; en terwijl de mannen het bruggetje overgingen hoorden ze het eentonig geluid van een althoorn, waarop iemand een tegenpartij instudeerde.
Ze gingen het tochtige voorportaal door en traden het schoollokaal binnen.



3
In het licht van de groote lamp met de blikken kap, stonden de muzieklessenaars in een kring. De hulponderwijzer, een jonge man met stijl, borstelig wit haar en Kareltje, de kleine fluitspeler, waren zich aan 't oefenen; en de meester zelf zat, met een van de pandjes van zijn jas opgewipt, bovenop de leuning van een schoolbank, het rietje van een klarinet bij-tesnijden.
— Goeien avond meestert zeiden de binnenkomenden.
— Bonjour! riep de meester, even achterom kijkende. De muzikanten deden hun kleeren af, haalden den
hoorn uit den zak en kwamen rondom de gloeiende kachel zitten.
— Daar heb je nou eens goed aan gedaan, om 't 'n bietje warm te stoken meester! zei Otje terwijl hij zijn handen wreef.
De meester speelde een toonladder op de klarinet, veegde het mondstuk af aan zijn mouw en haalde zijn koperen tabaksdoos uit de zak om een pijpje te stoppen.
— Ja! zei hij, dat wordt een strenge winter van 't jaar!...
— Gradje weet ók wel wat hij doet, zei de smid.
— 't Is nog zoo kwaod niet, um d'r een bij je in bed te hebben met die kou!
— Dat is waar ook!... Die houden vandaag bruiloft hè!? zei de meester. Dan zal 't wel weer mooi gaan vanavond!... Geen tuba, en de eerste klarinet verkouden !...
— Ho, hó! Maar we hebben d'n eersten cornet nog! zei de metselaar, F rits lachend op zijn schouder slaand.



4
Dan mot die 'm van d'n avond d'r maar 's dubbel uithale 1
— Ja! zei de meester. Maar as we dfe ook niet meer hadden!...
Fritske keek voor zich neer, en dan weer omhoog naar den zolder, en trachtte een effen uitdrukking te bewaren; maar zijn oogen en zijn mond, alles aan zijn gezicht begon te lachen, van blijdschap dat hij geprezen werd.
Aan den glimlach waarmee de anderen naar hem keken, kon men zien, dat ze hem graag mochten lijden. ...'t Was ook zoo'n prettige jongen om te zien, met zijn beenig en sterk, trouwhartig gezicht, zooals hij daar bij de kachel stond; groot en krachtig, met de korte broek nog aan, een donkerblauwe trui breedspannend over de borst en een verfomfaaid grijs jasje, openhangend, daarover.
Hij was een zoon van nette burgermenschen en zou voor Rijkscommies opgeleid worden. lederen morgen ging hij met den trein naar de stad. In heel zijn doen en voorkomen had hij dat lummelig-onhandige en tegelijk krachtbewuste, dat Hollandsche jongens van een burgerschool of gymnasium op dien leeftijd bezitten.
— En dan d'n solist op 't ezelsvel. Da's ök 'n veurnaam ding, dat die d'r is! zei Otje, toen de deur openging en een groote kerel, met een langen, pezigen nek en een bolrond hoofd, binnenkwam, gevolgd door een paar jongere muzikanten.
De trommelslager kwam handenwrijvend bij de mannen, die om de kachel zaten.



5
— Zoo Jansen!... Kom t'er bij zitten minsch, zei Piet Snoek tegen den langen trommelslager, terwijl hij plaats voor hem maakte.
— Ik docht dat jij ook wel naor de bruiloft zou zijn? Jij hebt nogal veul óp, zoo mit 't vrouwelijk geslacht!
Jansen zette zijn groote voeten tegen den rand van de kachel.
— Néé jong!... Ze wille' mijn nie' meer hebbe; ik zij veuls te lillik!
— Hjaaa!... Da' motte nie zegge! Da zie-de nou anders wel aon Gradje! zei Piet Snoek... Móói is ök anders, mit dien kaolen kop!... Och nee, 'n minsch kan zoo oud en zoo lillik nie zijn, of de deerns hebben 'r nog wel schik meel
— En Antje!? Hoe oud zouwt die zijn!!?... Die zal ók al wel hard naor de vèrtig loope!
— Néé jong!
— Nou maar da zal gin dartig jaor schèle!
— Maar zoo lillik is ze anders nog nie!
— 'n Bietje taoi in 't vel; zoo langzamerhand!
— Och!... Da' mérkte zoo krek nie in 't donker! zei de jonge postbode, die met de handen aan de schenen, zich wijdbeens bij de kachel zat te warmen.
De mannen grinnikten genoegelijk en zwegen even, toen het dochtertje van den meester binnenkwam en een kop koffie voor haar vader op de bank neerzette.
Frits kreeg een kleur terwijl ze langs hem heen ging, maar hij bleef haar vast en ernstig in de oogen zien.
— Ja, ja! zei Otje als ze weg was. Gullie lacht daar nou wel om, gullie jonge kjerls!... Mat op d'n duur



6
mot-te d'r èllemaol aon geleuve! — En gfj ók! zei hij tegen Jansen. Daar bij jou in de buurt, daor zitten d'r nog wel zestien of zeuvetien jonge djerns van bijkans vjertig! 'k Heb ze lest ïs bij mekaore geteld. Ge kunt ze mar uitzuke. Dikken en magere!
— Alla jongens! riep hij geërgerd achterom tegen de andere muzikanten, die hun plaats bij de lessenaars hadden ingenomen, en met oorverdoovend gegil van klarinnetten en getoeter van horens tegen elkaar inspeelden.
— Kóm heeren! riep de meester opgewekt! Laten we maar eens beginnen!
De muzikanten stonden langzaam op, namen een fleschje bier mee van de rij, die de meester daar voor den verkoop langs den muur had gezet, en gingen naar hun plaats.
Piet Snoek goot wat bier in zijn klarinet om de kleppen wat los te maken en zette dan het fleschje aan den mond.
— En dan stel ik veur, dat we eerst d'n Douwpin maar is vatten! zei hij terwijl hij zijn snor afveegde.
— Toe dan maar!... „Le dauphin"! zei de meester. Hij tikte met zijn liniaal op den lessenaar!
— Allemaal klair!?... Eén, twee!
En de marsch schetterde daverend door het schoollokaal.
De lange Jansen stond ernstig en recht overeind, met opgerimpeld voorhoofd, achter de groote trom en zette regelmatig het rinkelend potdeksel op het bekken; met zijn knots op het trommelvel slaande, dat het dreunde als kanonschoten in de verte.



7
Uit den koperen beker van den reuzenwaldhoorn van Otje, die bij iedere opbolling van zijn dikke wangen, het licht van de lamp boven hem deed opwalmen, steeg een dreigend gebrom als van een kwaadaardig monsterdier, achtervolgd door den troep nijdige keffers van het accompagnement. Daar bovenuit schetterden de trompetten de melodie en gilden en jankten de klarinetten, nu en dan, bij een hopge noot uitschietend in een schrijnend gegil, alsof er een hond op den staart werd getrapt...
En onder dat alles bleef de arm van den meester, kalm en houterig, als van een mannetje op een draaiorgel, op en neer gaan, terwijl de spelers met opgeblazen wangen en roode gezichten, ingespannen in hun muziekboek tuurden en met de hakken de maat meestampten.
Dan opeens was het uit. De groote trom dreunde rommelend nog wat na, met zingend bekkengeluid; de mannen wisenten zich met de vlakke hand het zweet van het voorhoofd, zetten hun bierfleschjes aan den mond, en bleven dan buiten adem, met het instrument op de knie, naar den meester zitten staren.
— Hij blijft toch altijd maar mooi! zei Otje, terwfli hij de stop weer op zijn bierflesch deed.
— Veul gevóél! Vooral in de coda!
— Ja, zei de meester, maar we hebben hem er wel eens beter uitgehaald! Je kunt goed hooren dat de tuba er niet bij is.
— Gradje hèt van avond wel wat anders te doen as op d'n tuba te speulen! zei Hendriks.
— Weet je wat jongens! ?... As we ze ts 'n serenasle



8
gingen brengen! zei Piet Snoek... Of hoehietzoo'n ding!?
— Och nee, zei de meester, dat gaat niet!...
De muzikanten leunden op hun instrumenten en staarden, met hun gedachten bij de bruiloft, zwijgend voor zich uit.
— Ja nóü, zei de smid. Wat mijn betreft; als 't dan möt, dan wil ik wel 'n borrel op z'n gezondheid drinken!...
— 't Is al zoo laat! zei iemand bedenkelijk.
— Géén gedonder!... G£ón! riep Otje.
Ze schoven luidruchtig de stoelen achteruit, bonden vlug hun instrument» in de zak', en begonnen zich klaar te maken.
Er was opeens een vroolijke stemming in gekomen. Men stak de muziekboeken bij zich, de lampen werden neergedraaid en de heele troep drong zich, pratend en lachend naar buiten.
De meester was even thuis aangeloopen om zijn vrouw te zeggen, dat hij uitging. Toen hij weer terug kwam vond hij Frits en Otje, den president, bij het hek op hem staan wachten. Ze liepen samen pratend, over het kleine paadje den weg op en volgden de anderen, die als zwarte figuurtjes in het vage licht van den sterrennacht, voor hen uitgingen, en zingend en fluitend, in gelijken pas naar het dorp optrokken.
— Heb je al schaatsen gereden, Frits? vroeg de meester.
— Jawèl meester!... Eergisteren op d'n Strang. — Maar vandaag kon ik niet. We hadden den heelen



9
middag les... En morgen ook niet! zei hij, terwijl hij de spijt en het verdriet weer naar de keel voelde dringen ... Maar nu gaan we morgen allemaal samen naar den direkteur om vrij te vragen. En misschien mag het dan nog, zie!...
— Jé, ja! zei de meester in gedachten. Ze liepen zwijgend een eindje verder.
— Nou! zei Otje, óf hij gerejen hêt! 'k Zag 'm daor met de jonge djèrnjes over 't ijs hen zwieren! En 'n schik mè mekaar... èn prate!
— Zóóó, zoo!? zei de meester. De beide mannen lachten en Frits voelde het bloed naar zijn wangen stijgen en hield zich onwillekeurig wat achter.
— Maar je bent me toch eigelik tégen gevallen! zei de timmerman... Ik docht dat gij oe nou heelemaol nie mit da' vrouwvolk muujde... En maar hardrijen en mit de jongens ravotten!...
— Jja!... Ze zijn d'r tegeswoorig maar vróég bij, meester!
— Och, zei de meester ik kan daar ook al zoo veel niet van zeggen!... Toen 'k zoo oud was als hij had ik mijn meisje ook al aan d'n arm; dat dan nou mijn vrouw is geworden. En 'n jaar of wat later was ik al getrouwd!...
— Maar zóó gek zal ik nooit zijn! riep Frits opeens heftig uit. Tróuwen doe ik nooit.
De meester schoot in een vroolijken lach.
— Waarom niet? vroeg hij, het hoofd naar hem om wendend.
— Och 'k weet niet, meester!... Zoo maar! zei



10
Frits meteen weer bescheiden. Hij voelde dat het niet beleefd was om te zeggen hoe hij er over dacht, omdat de meester zelf getrouwd was. Maar van al de dwaze dingen die de oudere menschen deden, was er geen hem zoo onbegrijpelijk als dat... Dat was nu misschien wel mogelijk, dat de meester vroeger jong geweest was, toen hij trouwde... Maar nu was hij in ieder geval oud; en zijn vrouw was oud. Alle getrouwde menschen waren oud, en leelijk, en voor goed ongelukkig. Ze gingen niet meer uit en hielden niet van vroolijkheid en drukte. De vrouwen keken bezorgd en jammerden over kinderen, en de mannen waren ernstig en praatten over geldzaken en politiek...
Frits liep met gebogen hoofd voort, en liet in gedachten zijn oogen gaan over het grijswit-bevroren gras aan den voet van de peppelenboomen en de nog openliggende tochtsloot, waar het water zwart en koud, tusschen de witte ijsschilfers aan den kant, stroomde.
Hij hoorde verstrooid naar den meester, die met Otje over de gemeenteraadsverkiezingen sprak, en zijn gedachten dwaalden van de verschillende getrouwde menschen die hij kende, weer terug naar Gradje en Antje.
Hij zag Gradje voor zich met zijn kalen kop en de zuinige rimpeltjes om den mond; en Antje, die altijd met een luidruchtige stem sprak en hem soms zoo vreemd strak en onderzoekend in de oogen keek, als hij nu en dan bij Peters iets in den winkel moest halen... En eigenlijk waren die nog niet eens getrouwd en die waren toch ook al oud en leelijk!... Frits verwonderde zich daarover en voelde, dat er iets in



11
zijn redeneering niet goed moest zijn. Hij werd er niet heelemaal meer uit wijs. Hij begreep alleen, dat daar blijkbaar nu eenmaal niets aan te doen was en dat iedereen ten slotte moest trouwen. De menschen zagen er tegenop en stelden het uit, zoolang ze konden. Maar op den duur moesten ze er allemaal aan. En dan moest men daar ook medelijden mee hebben i... Maar hij zelf zou er dan toch maar voor bedanken, ook al was dat dan iets dat zoo hoorde!... Hij had zelfs tot nog toe bepaald een hekel aan alle meisjes gehad... Al was dat nu met het ijs dan wel iets veranderd. — Nou niet dat ik ze léük vind! zei hij in zichzelf... Maar het was toch wel prettig geweest, zoo, met de handen warm in elkaar, met Lientje samen te rijden en te praten. Zijn hart klopte sneller als hij daar aan dacht; en het tintelende gevoel van kracht en van lust om den een of ander eens beet te pakken en eens flink met hem uit te vechten, zooals hij dat in de laatste dagen gedurig had, kwam plotseling weer in hem op.
Onwillekeurig begon hij wat harder te loopen. Hij had een heimelijke hoop, dat Lientje op de bruiloft zou zijn, want ze was nog familie van Antje!... En bij de gedachte van haar te zullen zien, begon hij opeens heftig naar haar te verlangen.
Ze deed wel gedurig kwaad en bits tegen hem, maar ze kon soms toch ook wel lief zijn!...
Onderwijl waren ze in het dorp gekomen en ze gingen nu den hoek om langs de heg van de pastorie.



12
Achter de zwarte sparreboomen stak de spits van het kerktorentje op in den nachtblauwen winterhemel, met zijn duizenden zilverschitterende sterren. Op den hardgevroren weg klonken helder de voetstappen der voor hen uitgaande mannen en een paar jongens floten tweestemmig een marsch.
Daar was zoo iets opwekkends in de frischkoude lucht en het avontuurlijke van den tocht.
— Meester, ik loop vast vooruit! riep Frits, terwijl hij 't opeens op een drafje zette om de anderen in te halen.
Maar ze waren al aan den hoek van de dorpsstraat.
— Halt! zei Jansen.
Ze hielden stil voor het huis van Peters, een laag, vierkant gebouw met een hek er voor en een paar grillig vertakte pereboomen.
Het was een van die ouderwetsche, groote winkels, zooals men die hier en daar nog op dorpen aantreft; de beide dochters Antje en Marie zorgden voor de kruidenierszaak en in 't achterhuis hield de oude Peters een drankslijterij. Er was ook nog een boerderij bij, en onder een afdak stonden een tentwagentje en een mestkar, die aan de menschen in het dorp verhuurd werden.
Het huis was nu overal donker en gesloten en van achter de luiken hoorden men het rumoer der bruilofsgasten.
— Achterom loopen, jongens! riep de meester.
Otje maakte voorzichtig de zijdeur los en de muzikanten slopen, met het plezier van de verrassing op het gezicht, een voor een, op de teenen naar binnen.



13
Ze gingen over het deeltje, waar in de stilte van het verlaten achterhuis een eenzame stallantaarn aan den witgekalkten muur hing te schijnen, en kwamen van daar in de gang.
De muzikanten stelden zich in de nauwe ruimte op en zetten het instrument aan den mond.
Van achter de deur van den winkel klonk een dof geroezemoes van stemmen; er werd gelachen en een meisjesstem gierde er hoog bovenuit.
— Fóéi, zei Piet Snoek, 't Lijkt wel of ze d'r een bij de béénen krijgen!
Nou!... Opgepast! zei de meester gedempt... Alles kléér!? ... Vóóruit dan maar!
Hij hief den dirigeerstok op, en nu schetterde het oorverdoovend door de gang van: — Lang zullen ze leven. Lang zullen ze leven. Lang zullen ze léven in de gloria!...
Meteen brak er binnen een luid gejubel los!
Stoelen werden verschoven, de deur vloog open, en in het rookige licht van het vertrek zag men de roode, verhitte gezichten der bruiloftsgasten, die hand in hand om de tafel hosten en luid met de muziek meezongen en schreeuwden...
Zoodra het uit was ging er een daverend hoera op. De muzikanten kwamen binnen om het bruidspaar te feliciteeren, en in een oogenblik stond de heele ruimte volgepakt met druk pratende en lachende menschen.
— Pinneke!... Vraag is wat dat de heeren gebruiken zullen! riep de bruid met haar luidruchtige stem boven het rumoer uit.



14
De Zondagsveldwachter, die op zulke dagen als kellner dienst deed, ging met een lage witte schort voor en een vol presenteerblaadje in de hand, bij de nieuw aangekomenen rond. Er werd gefeliciteerd en met het bruidspaar geklonken. En dan beklommen de muzikanten de tooneelverhooging, die in het aangrenzende kamertje gemaakt was en begonnen, voor de openstaande deuren zittend, volksdeuntjes en bruiloftsliedjes de zaal in te spelen.
Beneden hen ging het feest zijn gang.
De winkel was niet meer te herkennen. Alles was leeggeruimd, men had de toonbank en de uitstalkast weggenomen en door de blauwige tabakswolken zag men de rijen drinkende en rumoerende bruiloftsgasten, geschaard om een langen ruwhouten disch op schragen, waar, tusschen fiesschen en glazen, overal in wijn gedrenkte oranje en witte papieren van bruiloftsliedjes slingerden.
Van de zolderbalken hingen dennenguirlandes met bonte serpentines en rozetten, en de schappen aan den muur waren achter lakens en vlaggedoek verborgen. Alleen boven in den hoek zag men op een kast nog een bundeltje nieuwe klompen en een tonnetje stokvisch; en aan den anderen kant stak een roode kamerbezem zijn ruigen, geelharigen kop er boven uit.
Men kon zich niet voorstellen, dat dit dezelfde winkel was, waar anders Antje aan den koffiemolen stond en de oude Peters, met zijn vettige leeren pet op, brommend achter de toonbank slofte...



15
Aan het hoofdeinde van de tafel zaten bruid en bruidegom in groengemaakte stoelen dicht bij elkaar.
De bruidegom droeg een nieuw, stijfzittend pak, dat bij de borst in plooien vallend een soort boezem vormde. Hij had een liggenden boord om met een klein wit strikje, waarvan de slip hem achter boven den jaskraag uitstak; en zat, met het professorale hoofd diep in de schouders, met zijn levendig-grijze oogjes om zich heen te kijken.
— 't Is aordigheid wal?... 't Is aordigheid? zei hij vergenoegd tegen Antje, want hij was zeer vereerd met de serenade.
Maar de bruid nam weinig notitie van hem. Ze riep gedurig over tafel met haar schelle stem den een of ander wat toe om de stemming er mee in te houden, en lette er op, of de menschen wel genoeg te drinken kregen. Het was haar of dit feest geheel voor de gasten was aangericht, en dat zij daar aan 't hoofd van de tafel zat om te zorgen dat alles goed ging en men zich amuseerde.
Heel haar trouwplannen en de bruiloft; het was alles zoo gauw tot stand gekomen! Gradje had haar vroeger al een paar maal gevraagd, maar toen had ze hem niet willen hebben.
Maar nu was er kort geleden een oude vriendin van haar getrouwd; ze zag haar eigen leven met al de triestheid en onbevredigde verlangens van ongetrouwdblijven en ouder worden, in hopelooze duidelijkheid voor zich liggen. En op een avond, toen ze van haar vriendin terug kwam, die ze in het nieuwe huis had opgezocht, was ze tot een beslissing gekomen, en had



16
ze den volgenden dag een boodschap aan Gradje gestuurd: — Dat 't dan maar zoo zijn moest!
Er waren al jaren voorbijgegaan sedert haar eerste liefde. Toen ze jong was had ze een tijd met een molenaarsknecht geloopen, een knappe, blonde jonge kerel, met iets trotsch en zelfbewusts in zijn houding.
Ze had zich met af de kracht van haar hartstochtelijk karakter aan hem gegeven, en, toen het uit was, nachten lang over hem liggen schreien. En toch had ze hem zelf afgeschreven. Haar ouders waren er tegen, de vriendinnen raadden het haar af, en ze begreep zelf ook wel dat het niet ging.
En zoo had ze zich gedwongen niet meer aan hem te denken en hem in den loop van de jaren vergeten. Nu en dan kwam er nog eens een enkele om haar. De zoon van den metselaar had haar gevraagd en een korten tijd had ze met Otje geloopen. Maar hoe ouder ze werd des te sterker ontstond in haar dat gevoel van tegenzin en glimlachende geringschatting voor jongens van haar eigen stand, zooals de volwassen burgermeisjes in de Betuwe dat hebben. Als jonge meisjes vrijen ze met de vriendjes van hun broers en maken ze samen plezier, maar al gauw raken ze van elkander. Zelf zijn ze geleidelijk half-dames geworden. Ze hebben een zuster die schooljuffrouw is; ze logeeren zoo nu en dan in de stad, lezen boeken, staan op de zangvereeniging naast dames en spelen Zondags op een serafine-orgeltje.
... En de jongens zijn volwassen mannen geworden, lummels met vuile handen en een werkbroek aan.



17
De burgermeisjes vinden hen beneden hun stand en zij vinden de meisjes trotsch en zuur, houden zich apart, richten vereenigingen op en worden langzamerhand bekrompen en berekende oude vrijers, die tenslotte een vrouw trouwen „voor de zaak"... Of er blijft in man en vrouw beiden een onbewuste smart, om hun eenzaam en vreugdeloos bestaan, die hen op lateren leeftijd weer tot elkaar brengt.
En zoo was Antje al achter in de dertig nu ze trouwde.
Als ze lachte merkte men, dat ze een voortand miste, maar ze had een frisch en nog tamelijk jong gezicht, en er was iets lenigs en weelderigs in haar magere, gespierde vormen.
Ze zag nu wat moe onder de oogen en had roode vlekken op haar wangen doordat ze veel wijn had gedronken. .. En daarbij was ze in een prikkelbare stemming.
Ze hield van Gradje om zijn eerlijk, goedhartig karakter; maar wanneer hij daar, zooals nu, den heelen avond naast haar door-den-neus zat te praten, voelde ze iets als een lichamelijken afkeer van hem, en tegelijk een zinnelijke neiging om hem te plagen en driftig te zien.
De meester had juist een rede op hen gehouden en ze begon bij hem aan te dringen dat hij op moest staan om te bedanken voor het eerbetoon en de vriendelijke woorden. Maar hij wilde niet.
— Tóé dan jong! zei ze en duwde hem met den elleboog in de zij. 't Geef geen pas; anders zou 'k 't
Kamperfoelie. 2



18
efges nog wel durven. Da' zou mijn nou niks kunne schèle heur!
Gradje zat, met het hoofd op zij, critisch naar het spelen van de muzikanten te luisteren. Hij zag dat een van de hoornblazers een gat in zijn schoen had; en hij dacht: 't Is zonde, 't is zundl... Altij maar wachte wis dat 't deur de binnenzool hen isl
— Nee, néé! zei hij kriebelig tegen Antje, die hem in zijn overpeinzing stoorde.
Ze keek hem van terzijde aan, om te zien hoe ver ze met hem gaan kon.
— Hèè; wat zij-de toch benauwd! zei ze langzaam. Ge zijt toch geen klein kijnd! Zij-dè nou zoo verlègen! ?
Hij schudde zwijgend het hoofd en bedwong zijn opkomende drift, waar hij zelf bang voor was.
— Waaróm dan nie.
— Om ddarrom nie! viel hij plotseling uit.
De oogen van de bruid schenen donkerder te worden; ze sloot haar lippen op elkaar en maakte een beweging met haar schouders, als iemand die een huivering van welbehagen over den rug voelt gaan.
Maar Gradje was meteen alweer in een goede stemming en zocht met zijn knokige hand onder tafel haar knie.
— Schei' nou maar uit! Schei' nou maar uit! zei hij goedig.
Antje vertrok haar mond tot een vluchtigen glimlach en liet haar oogen weer over de gasten gaan.
— Marie!... Toe deern, zet daar nog ïs 'n paar flesschen wijn neer! riep ze tegen haar zuster. Ge mot



19
ze geen dorst laoten lijden... As ik trouw dan zullen ze allemaol zat worden! riep ze hard en sloeg lachend met de vuist op tafel.
— Hed-de gij wel genoeg Van Arnemuiden! ?... Ja nou; anders mot-je 't maar zeggen I Ge zit daar zoo sip te kijken minsch!
Van Arnemuiden wuifde haar toe en hief zijn glas op. Hij was een van die droevige en tegelijk lachwekkende figuren, zooals men ze hier en daar op afgelegen dorpen onder de ambtenaren ter secretarie aantreft. Een eenigszins verwaarloosd heer, met nog wat van de waardigheid uit vroegere, betere dagen; het dunne haar in het midden gescheiden; een goedigbarsch, rood gezicht, en steeds in een lichtelijk beschonken toestand.
Toen hij pas op het dorp kwam had hij een poos bij Peters op kamers gewoond en was Antje een goede vriendin voor hem geweest.
De menschen hadden natuurlijk kwaad van hen gesproken, maar hun verhouding was altijd fatsoenlijk gebleven. Hij had haar in 't begin wel eens onder de kin gestreeld, of haar zoo eens in de kuiten geknepen als ze, vóór hem, de trappen opging; en een enkelen keer hadden ze met elkaar gevrijd, wanneer ze 's avonds samen van een muziekfeest of van de Nijmeegsche kermis terugkeerden. Maar verder waren ze nooit gegaan.
Er bleef bij hen beiden een gevoel van medelijden, een eerbiedigen van het verongelukte leven, dat de een in den ander zag, en dat hen weerhield om lichtzinnig



20
elkaar tot eigenbelang te gebruiken... Want een tijd lang hadden ze wel over elkaar loopen denken.
Maar bij de neiging om een heer te trouwen, voelde Antje den afschuw van flinke, werkzame burgerdochter voor den verloren, willoozen dronkaard dien ze toen al inzag, dat hij op den duur zou worden. En hij zelf zag in het huwelijk met een meisje beneden zijn stand de zichtbare verwerkelijking van zijn degeneratie, die hij liever niet wilde zien.
En zoo hadden ze langzamerhand de gevoelens van man en vrouw voor elkaar terug gedrongen en waren ze twee goede kameraden geworden, die samen graag gekheid maakten en er allebei van hielden om over trouwen en vrijen te praten, en gewaagde dingen te zeggen.
Van Arnemuiden vond het jammer dat Antje ging trouwen. — Want een getrouwd mensen is verloren voor de samenleving 1 zei hij.
... En nu hadden ze hem daar naast dat zure nichtje van Gradje gezet!... Dat was om hem eer aan te doen want het was een heele dame om zoo te zien, een schooljuffrouw uit de stad, met hoog-opgepoefde mouwen, en een stijf ingeregen corset. Zooals dat toen in de mode was. Ze zag er zoo kwaad nog niet uit!.. Maar dat mensch hield den nek zoo stijf en den mond zoo benauwd dichtgenepen en liet hem geen vrijheden toe! En dat maakte hem zeer treurig en nadenkend, zoodat hij voortdurend maar wijn dronk en zwaarmoedige redevoeringen hield op het bruidspaar.
Hij was al vrij dronken en zat rechtop met de kin



21
ingetrokken in zijn wijden puntboord, dof en goedig voor zich uit te kijken.
— Hedde gin schik 1? riep Antje... En dan nog wel op mijn bruiloft 1?
— O zéker!... Jawel! riep hij haastig terug. Nóu maar. Enfin!... Wfj weten het nog wel hè!... Van oude tijden!... Maar ze kunnen geen feest meer vieren tegenwoordig.
Ik ken sommige mènschen... Maar enfin!
— Ik wil dan nog eens een woordje tot ons geacht bruidspaar richten.
... Ik verzoek om stilte! riep hij tusschen het rumoer, terwijl hij onvast overeind rees en aan zijn glas tikte.
Maar meteen begon de muziek te spelen en hij zonk slap weer in zijn stoel terug. Hij dronk zijn glas leeg en bleef een tijdlang met glazige oogen voor zich uit zitten staren.
Dan raakte hij zoo langzamerhand weer in een vroolijker stemming, liet zijn tafeldame in den steek en ging bij een groote, roodhoofdige boerenmeid zitten, die, bij alles wat hij zei, in een gierend gelach uitbarstte.
Het begon heelemaal wat rumoerig te worden.
De bruiloftsgasten hieven het schoone lied aan:
— En as je pas getróuwd bent krijg je kóékkies bij de thee.
— Paling op je brood, en kindertjes op je schoot!.., En de secretaris stond, met de neus in de lucht en
rood van het schreeuwen, daarbij te dansen en te springen, met zijn boerenmeid aan den eenen arm en de bruid aan den ander.



22
Maar daarna begon er langzamerhand een wat kalmer stemming te ontstaan, die hem plotseling opviel...
— Muziek! riep hij, zijn arm omhoog stekend... Muziek, kinderen!... Zonder muziek kunnen we niet leven!...
De muzikanten keken glimlachend in de richting waar hij zat, en gingen door met hun instrumenten in te pakken.
— 't Is nu wèlletjes! zei de meester binnensmonds. Het was tien uur en tijd om naar huis te gaan. Frits Buijs had het mondstuk van zijn cornet genomen
en legde die traag in het kistje, terwijl hij bedroefd de zaal inkeek.
Op zijn open jongensgezicht was een diepe teleurstelling te lezen. Hij had zich zooveel plezier van dien tocht voorgesteld en daar was niets van uitgekomen! In het begin had Lientje even naar hem opgezien.
Hij had tegen haar willen lachen en haar toeknikken. Maar zijn gezicht was strak door verlegenheid en angst, dat de anderen op hem zouden letten, en hij keek onverschillig voor zich uit. Later deed ze alsof ze hem niet zag.
Ze lachte en maakte gekheid met anderen. Hij merkte wel, dat ze dat deed omdat ze ook verlegen was, en dat ze, zonder het hoofd te wenden, nu en dan schuw haar oogen in zijn richting liet dwalen. Maar innerlijk maakte hij er haar een verwijt van, dat ze geen woord met elkander hadden kunnen spreken.



23
... Hij had den heelen tijd ijverig meegespeeld, en meegelachen als de meester of een der andere mannen een gekke opmerking maakte over de bruiloftsgasten. Hij had met tegenzin van den sterken drank gedronken en gezegd dat het lekker was; hij had gestreden tegen zijn verdriet en dat kinderachtig gevoel van verlangen. En nu was het alweer voorbij en gingen ze naar huis.
Frits riep, met de anderen, de menschen goeden nacht en volgde Otje, die met zijn hoorn op den rug voor hem uitging door de zaal. Maar terwijl hij onder de drukte van het afscheid-nemen, zich een weg baande door de menschenvolte, hoorde hij vlak bij zich, iemand iets tegen hem zeggen, kalm en rustig, zonder eenige verheffing van stem, zoodat het juist daardoor opviel te midden van het rumoer.
— Ga je ok al naar huis Fritske?... Blijf nog 'n bietje mee feestviere jong!?
Toen hij opkeek zag hij den ouden Peters, die stil in een hoekje bij de kachel zat.
Den heelen avond zat hij daar maar alleen, bedroefd en met zwaarmoedigheid vervuld; want ze hadden hem een jas aangetrokken en dat bedierf hem al het plezier. Hij was nu eenmaal gewoon om gemakkelijk in zijn hemdsmouwen rond te loopen, en als hij dat nu liever niet wilde, waarom moest hij dat ding dan aandoen! ?... Zelfs hadden ze hem tot zijn verontwaardiging de pet af willen nemen, maar dat had hij dan toch verdraaid!...
Daar was vooraf al ruzie om geweest met de meisjes; en nu lieten ze hem maar zitten en geen mensch zag meer naar hem om!... Een droefgeestig gevoel van



24
een te veel zijn, had langzamerhand zijn ergernis verdreven en hij zocht naar een enkel mensch om goed mee te zijn en een vriendelijk woord tegen te zeggen...
— Ik zou nog maar 'n bietje blijve!? zei hij zacht
— Ja, zei Frits aarzelend. Maar ik moet naar huisl
— Wie moet er naar huis!?... Geen mènsch gaat hier naar huis! riep Van Arnemuiden. — Péperzakl riep hij, den jongen van Peperkamp wenkend, die met zijn klarinet juist de deur wilde uitgaan... Loop jij eens bij den ouden Buijs aan en zeg dat Fritske niet thuis komt! Komplimenten van mij!... Ziezoo en nóu gaan zitten. Ik wil straks nog eens een woord tot mijn vriend Gradje richten!... Maar breng eerst eens wat wijn, Pinneke!
Hij had zich alweer omgekeerd en Frits ging weifelend naar het benedeneind van de tafel, waar de jongeren waren gezeten.
— Daar* komt een vrijertje voor je aan, Lientje! riep de oude Peters met zijn beverige stem, tegen een meisje van een jaar of zestien, met een frissche, roode kleur en donkerbruin haar, terwijl hij glimlachend Frits nakeek, die verward en onzeker rondzocht of hij niet een andere plaats kon vinden.
— Kom toch hfer, jong! riep de dochter van Daniels, die naast Lientje zat, een vroolijke boerenmeid met een breeden lach-mond.
Ze trok een stoel voor hem bij, en Frits ging met neergeslagen oogen zitten.
— Och Héér, wat is ie nog verlegen! zei ze lachend.



25
— Néé! zei Frits, terwijl hij een vuurroode kleur kreeg. Ik bén niet verlegen!
Maar hij voelde zich zoo vreemd daar opeens tusschen de bruiloftsgasten... Hij bekeek schuw zijn daagsche plunje. — Ik zie er zoo uit! zei hij zacht tegen Maartje.
— Och, zij-de gèk, ge ziet er héél netjes uit! Oe zijt 'n knappe, flinke jong, zei ze, terwijl ze hem met de vlakke hand op de dij sloeg en hem glimlachend van op zij aankeek.
Frits bleef een poosje met Maartje en haar vrijer zitten praten en keerde onderwijl het jonge meisje den rug toe. Maar als hij er aan dacht, dat het onbeleefd was, zette hij zich recht, dronk in een slok zijn glas wijn leeg en bleef met een strak gezicht voor zich uit zitten staren.
Het jonge meisje zat roerloos naast hem! Ze was even te voren nog druk aan het praten en aan 't lachen geweest, maar zoodra ze hem zag aankomen, had ze haar rug gestrekt, en zat stijf, zonder een woord te zeggen, met gebogen nek en gefronste wenkbrauwen, duister voor zich neer te kijken.
Frits had berouw dat hij was gebleven... Er begon een gevoel van haat in hem op te komen tegen dat kind en hij vond haar leelijk en trotsch.
— Toe jong! zei Maartje, hem een duw in de zij gevende. Zeg dan toch eens wat tegen d'r!
— Oó nee!... Dat hoeft hij niet te doen! zei Lientje bits en op geringschattenden toon zonder op te kijken.
— Och Lien!... En gij hóüdt anders nog wel zoo



26
veul van de jonges! plaagde Maartje haar lachend.
— Ik wou dat ze allemaal dóód waren! zei Lientje met zulk een diepe verachting in haar stem, dat ze er zelf om moest lachen en zich op de onderlip beet om het niet te laten merken.
Frits voelde een kwade neiging in zich opkomen om haar bij den nek te pakken en eens flink het hoofd onder de tafel te duwen.
— En ik... Voor mijn part alle meisjes óók! zei hij driftig.
— Hou je dan niet van de meisjes!? zei Maartje.
— Néé!
— Van mfjn ok nie'! vroeg ze lachend.
— Ja!... Och ja, maar jij bént ook geen meisje. Maartje lachte luidkeels, terwijl ze haar hand op zijn
arm liet rusten.
— Maar 'n jóng zij'k toch ók nie'! riep ze, zich wat naar hem overbuigende.
Hij kleurde en stotterde en trachtte uit te leggen wat hij bedoelde.
Maar meteen begon ook Lientje, met haar beide handen voor 't gezicht in een lang-onderdrukt gelach uit te proesten. Frits lachte zelf mee en het werd een algemeene vroolijkheid...
Onderwijl was het tijd geworden voor het opvoeren van de samenspraken.
Bij de deur van de gang stond een meid te wenken en te roepen tegen Maartje, dat ze zich klaar moest komen maken, en even later verschenen de bont-verkleede figuren der meisjes als in een poppenkast voor de openstaande deuren van het donkere zijkamertje.



27
Maartje, als Tiroler meisje, met korte rokken en dikke, bloote armen en het jagershoedje van Van Arnemuiden op; en de andere meid in een wijde, blauwlinnen mans-onderbroek.
Ze dansten en zongen coupletten en de blinde jongen van Derksen begeleidde hen daarbij op het serafineorgeltje en keek met zijn doode, treurige oogen over zijn schouder in de richting der zingende meisjes.
Bij het laatste vers zakte Maartje haar eene kous af.
— Kom maar hier m'n djern, dan za'k oe helpen um 'm op te trekken, riep Dirk Luidjes van uit de zaal. Er ontstond een luid gelach en geroep. Maar Maartje had er niets van gemerkt, en omdat ze meende, dat al dat rumoer door het groote succes kwam, knikte ze lachend tegen 't publiek en bleef rustig verder dansen.
Toen het uit was werd er luid geapplaudisseerd en Frits klapte met geweld in de handen.
— Nu begint het prettig te worden! zei hij met schitterende oogen tegen Lientje, in zijn opwinding vergetend dat hij niets meer tegen haar had willen zeggen.
Ze knikte even; glimlachte onwillekeurig tegen hem en beet zich meteen weer op haar onderlip, terwijl ze probeerde donker te kijken.
Maar in dat eene oogenblk, dat ze hem lachend had aangekeken, leek ze hem plotseling mooi en heelemaal veranderd; en hij begon haar opeens weer lief te vinden.
— Ben jij wel eens meer op een bruiloft geweest!? vroeg hij.
— Nee ik nog nooit.
Ze bleven een poosje zwijgen.



28
... Och... Ik vind Antje nou wel nog al aardig... Maar ik vind haar eigenlijk niet mooi, zei hij nadenkend.
— En Ik vind Gradje niet mooi! antwoordde ze er meteen bovenop.
Ze begonnen allebei te lachen en dan zwegen ze weer.
— Maar hij is toch wel een goeie kerel! En mannen zijn tóch altijd leelijk! zei Frits... Dat is toch eigenlijk wel niet prettig voor de meisjes! zei hij, zelf plotseling verwonderd, dat zoo van dien kant te bekijken.
Lientje haalde de schouders op.
— Och; mfj kan 't niet schelen; ik ga later toch niet trouwen!
Het maakte Frits verlegen, dat ze dat zoo tegen hem zei, en hij voelde het als iets onplezierigs, zonder eigenlijk te weten waarom.
— Nee, zei hij, ik ook niet !... Maar... een meisje en een jongen kunnen nog wel goed met elkaar zijn. En dan hoeven ze later nog niet te gaan trouwen!
— Ze knikte even, dat dat wel waar was, en ze keken elkaar nieuwsgierig en onderzoekend aan, glimlachten opnieuw en zagen meteen weer voor zich.
... Maartje kwam terug met een vuurrood hoofd en verwarde haren.
— Wat 'n vrimde kleur had dien eene kous van jou Maartje!? zei de jongen die naast haar zat.
— Och, akelik jong!... Hed-de 't kunne zien!? Oöch; 'k hè' m'n eige toch zoo geschaamd!
— Ja nóu; 't was mooi! zei een kalme vrouwestem, en als ze zich omdraaide zag ze haar moeder,



29
die achter haar stónd, en langzaam het hoofd schudde, terwijl ze haar oplettend aankeek.
— Och minsch! Wat kan ik daor'nou aon dóén!? begon Maartje dadelijk te schreeuwen, 'k Heb d'r niks van gevuuld!
Maar haar moeder zei verder niets en wandelde naar den anderen kant van de tafel, waar ze bij de juffrouw van den bakker ging zitten. Onderwijl keek ze in gedachten naar Frits, die met Lientje zat te praten en gekheid te maken.
— Jong wat lijk jij toch veel op je moeder als je lacht! zei ze langzaam, met de hand onder de kin, hem rustig in de oogen ziende.
Frits schrok even op, glimlachte verward en keek schuw op zij naar Lientje.
Zijn moeder was het vorige jaar gestorven en hij hoorde daar niet graag over spreken.
Hij bleef een oogenblik zwijgen en keerde zich opeens naar Lientje om.
— Ik zou zin hebben om je eens flink te slaan! zei hij schertsend, maar tegelijk met iets dreigends in zijn oogen, terwijl hij met de knokels van zijn vuist haar bovenarm aanraakte.
— Ja! Heb het hért eens! zei ze uit de hoogte. ... Op dat oogenblik werd hun aandacht afgeleid door
den arbeider van Peters, die op z'n Zondags, in witte hemdsmouwen, een grqpt, zwart-geteerd, smerig luik van het varkensschuurtje op zijn schouders binnendroeg, dat hij had volgeteekend met kinderlijke krijtpoppetjes en zeer dubbelzinnige figuren.



30
Hij zette het op de bovenste trap van het opkamertje, ging er naast staan met een groote parapluie in de hand; en zijn afgekauwde sigaar van den eenen mondhoek naar den anderen werkend, bleef hij, bleek maar vastberaden, staan wachten tot het stil was.
Dan strekte hij, met de parapluie naar het bord wijzend, den arm uit, en begon kortaf, de tanden op elkaar en kwaad de wenkbrauwen fronsend te zingen:
— En is dat dan geen Snfetserbankl?
— Jaa, dat is een Snietserbank! zongen de bruiloftsgasten in koor terug.
— En is dat dan geen brufloftspaar! ? ging hij, met opklarende gelaatstrekken, voort, op twee poppetjes wijzend, die elkaar in innige omhelzing kusten.
— Jaa, dat is een bruiloftspaar!... vielen de anderen in.
— En is dat dan geen óóievaarl?
— Jaa dat is een ooievaar!...
— En is dat dan geen damesbroek! ?
— Jaa dat is een damesbroek! zongen ze lachend terug.
— En is dat dan geen péperkoek!?
— Jaa, dat is een peperkoek!
... En dan, losbrekend in een luid geschreeuw, en gejuich, met hoog schaterend gelach en voetengestamp daar tusschendoor, brulden ze allemaal uit open keel op eentonigen dreun, die plotseling dwaas-plechtig overging in de wijs van: „Gott erhalte Franz den Kaiser":
— En een snietserbank — en een brufloftspaar — en een óóievaar — en een damesbroek — en een péperkoek!... Oóö, die sjéüne, 5 die sjeu-eune, o die sjeu-eune snietserbank!



31
Als het uit was duurde het lawaai en gezang nog voort.
— Lientje, zei Frits, opgewonden door den wijn en het rumoer, zal ik je eens wat zeggen! ?... Eerst vond ik je zoo'n mispunt, maar nu niet meer, zie je! En hij sloeg haar in zijn uitgelatenheid op den rug, en riep: Lang leven bruid en bruidegom! terwijl hij zijn glas omhoog hief.
De bruid riep hem lachend wat terug, maar kon zich door het rumoer niet verstaanbaar maken.
— Hèch! Verdikkeme; schrèèk dan toch niet zoo, deern! riep ze geërgerd tegen de boerenmeid, die half bij Van Arnemuiden op de knie zat, en hoog-op gierde omdat hij haar wilde kussen.
't Werd langzamerhand een uitgelaten bende. Het rumoer nam steeds toe. „D'n-peppelen-rdomenie" was opgevorderd om de ronde te kussen en ging, telkens zijn mond afvegend met den rug van zijn hand, van de een naar de ander, trok de angstig gillend en tegenstribbelende meisjes bij het hoofd naar zich toe, kreeg hier en daar een slag in 't gezicht, en kuierde dan weer rustig glimlachend verder. Sommige paartjes stonden zingend met elkaar te hossen, andere zaten stil en verliefd met de handen ineen en keken elkaar suf aan met vochtige, wazige oogen... Maar een algemeen hoera ging er op, nu de veldwachter met een groote doos vol vloeipapieren mutsen binnenkwam.
Met daverend gestamp van vuisten op de tafel begon de heele troep te zingen:
Lang leve Pinneke!
De kerel zal nooit sterreve!



32
Het was een geroep en gevecht om de mutsen en de een stroopte den ander er een over het hoofd.
— Hier ouwe Gaart! riep Marie tegen haar vader, terwijl ze op hem afkwam. Doe ók Is mee. En kijk nie' zoo zóér! En ze nam hem zijn pet van het hoofd en zette er een Napoleonssteek voor in de plaats, die hem een zeer eerwaardig voorkomen gaf.
De menschen bekeken elkaar en zaten te schateren van het lachen, zoo gek zagen ze er uit!
Van Arnemuiden had een klein groengestreept hooghoedje scheef op zijn plakkerige haren; de bruid droeg een spitse clownsmuts met nullen, en de bruidegom zat, onder een groote slaapmuts, die hem over de ooren zakte, met breeden mond te grinneken.
— Lientje kom eens hier! Je hebt de muts scheef op je kop! riep Frits tegen zijn meisje, dat zich een rood mutsje coquet op de donkere haren had gezet.
Maar ze dacht dat hij haar een zoen wilde geven en weerde hem met een gilletje af.
— Toe jong! Pakt 'r maar Is flink!'riep de bruid en een paar jonge meisjes zongen van:'
— Fritske die durft Lfentje niet te zoenen!... Maar zoodra hij weifelend een beweging maakte,
begon ze in 't wilde van zich af te slaan en raakte hem bij ongeluk daarbij in 't oog.
— Wat ben jfj een kat! zei Maartje... En dóé nou maar nie zoo! Want je wilt best!... En wat graag ok!... Urn dien jong daor nou in z'n oog te slaan 1
— Dat kan me niet schelen!... Dan moet hij maar



33
van me afblijven! riep ze driftig, meteen weer haar trotsche houding aannemende.
Maar intusschen keek ze op zij naar Frits.
Die was ineens heel verbluft en stil geworden en had plotseling een goedige, zachte uitdrukking op zijn gezicht gekregen.
En meteen had ze al berouw en trachtte het weer goed te maken door vriendelijk te zijn en voor hem te zorgen met het avondeten dat men onderwijl begon op te dienen...
De tafel werd afgeruimd en Marie en de bruidsmeisjes liepen ijverig af en aan, en brachten groote schalen binnen met stapels krentenbrood en kadetjes met vleesch en koek.
Van Arnemuiden was, met een plechtig en barsch gezicht, overeind staand op zijn plaats, twee messen tegen elkaar aan 't slijpen en begon den grooten bruingebakken tulband aan te snijden, die met een wit kanten kraagje er onder, en een roosje er boven op, in het midden van de tafel was gezet
— En dan maar flink winterprovisie opnemen! riep de bruid over tafel de gasten toe.
— Ja, ja, zei Gradje. We kunnen 't nie jonger meer doen, mot-te maar rèkene!
Hij begroef zijn gezicht in een kadetje met vleesch en scheurde er met de tanden ongeveer de helft van af, en nu begonnen ook de anderen hongerig aan te vallen ... *
Door het eten werden de menschen weer wat nuchter. De mannen staken een sigaar op, de vrouwen lieten Kamperfoelie. 3



34
eau-de-cologne rond gaan en zaten een tijdje rustig te praten, terwijl ze aan hun opgevouwen zakdoek roken. Daarna werd er cognac en zoete likeur gedronken.
De radmaker met zijn scheeven nek droeg zijn liedje voor van: — Jan dondert d'n regenton Is oml... en zoo langzamerhand groeide het rumoer weer aan, en begon het gezang en geschreeuw weer opnieuw.
Frits en Lientje zaten zwijgend bij elkaar en keken treurig, want ze waren allebei heel verliefd.
Lientje dacht, dat hij nog altijd boos op haar was, en voelde lust om te gaan schreien.
— Zullen we 't dan maar weer goed maken! zei ze zacht terwijl ze weifelend zijn mouw aanraakte en naar hem opzag.
— Ik ben heelemaal niet kwaad op je geweest I antwoordde hij met een glimlach om de oogen.
Hij legde zijn hand in die van Lientje en ze hield die op haar schoot en streelde er zacht over met de toppen van haar vingers.
Frits volgde dat droomerig met zijn oogen.
Voor het eerst in zijn leven begon hij te zien, dat het iets heel moois en liefs was, dat kleine, jonge vrouwtje naast hem, met haar fijn, regelmatig gezichtje.
Hij zag naar haar blanke, smalle polsen, met de dunne, wijde zilverarmbanden.
Onder de breede kantstrook van de mouw en het donkerblauw fluweel van haar blouse waren de zachte vormen van haar armen zichtbaar. En van haar teeren, ronden schouder gingen zijn oogen naar haar blanken



35
hals, waar een fijn plooitje in was, nu ze het hoofd zoo wat neergebogen hield.
Hij zocht naar iets om tegen haar te zeggen, dat ze de oogen tot hem zou opslaan.
— Maar jij bent zelf nog kwaad op mij, zei hij. Ze schudde het hoofd zonder naar hem op te kijken.
— Jawel, zei hij weer. Dat kan ik aan je zien!
— Waarom? vroeg ze lachend, terwijl ze haar oogen opsloeg en langzaam het hoofd opbeurde.
Ze bleven elkander zonder spreken aanzien en hun handen sloten zich vaster te zamen.
— Dat kan ik aan je zien! herhaalde hij eentonig als iemand, die zich niet bewust is, dat hij wat zegt.
Ze glimlachten beiden. En terwijl ze elkaar onafgebroken in de oogen zagen, kwamen hun hoofden dichter bijeen ; hun lippen reikten naar elkaar op, en ze gaven elkaar rustig ten aanzien van de menschen een zoen.
Ze vergaten geheel waar ze waren. De groengemaakte zaal; de menschen aan den langen disch, het rumoer en 't gelach om hen heen; alles trok weg en werd als een vage herinnering.
Ze hadden elkaar de armen om den hals gelegd en bleven elkaar kussen, met de oogen gesloten, alsof ze zoo samen zouden inslapen.
— Hefj daar! riep plotseling iemand. Tóé maar jongens! Kijk die twéé eens!...
— Potdórie, wat hét ie d'r te pakken!
Frits en Lientje lieten elkaar verschrikt los, keken verbijsterd om zich heen en kregen een vuurroode kleur.



36
Van alle kanten zagen ze lachende gezichten, naar hen toegekeerd, en aan het hoofdeinde van de tafel werd om hen geroepen, dat ze daar moesten komen en in de bruidsstoelen zitten...
Gradje was na het avondeten onopgemerkt met Antje verdwenen, zooals dat nog een oud gebruik is om voor te stellen, dat de bruidegom heimelijk zijn maagd wegvoert, en er waren tot nog toe nog geen opvolgers voor hen gekozen.
— Arrestéért de schuldigen! riep Van Arnemuiden met uitgestrekten arm. Breng maar hier dan zal ik ze trouwen!
— Alla hier met de vrouw, Fritske!
— Zet ze maar in de bruidsstoel!
De vrijer van Maartje en een paar jonge meisjes kwamen lachend op hen af en trachtten ze van hun plaats te krijgen.
— Néé, gilde Lientje, met beide handen voor de oogen en de ellebogen tegen de borst gedrukt, zich vooroverbuigend onder tafel: Maar ze werden onder luid geroep en gelach meegetrokken en in de groengemaakte stoelen gezet.
Ze zaten daar verlegen glimlachend elkaar aan te kijken en hielden elkaar de handen vast. De menschen om hen heen riepen gekheid tegen hen, de secretaris sprak met zegenende handen een trouwformulier uit, en de heele vergadering zong lachend: Edel bruidspaar, Heil en zegen! ... Het was een oorverdoovend rumoer.
Maar na een poosje waren ze weer vergeten en lette men niet meer op hen.



37
De nieuwe bruid en bruidegom waren er stil van geworden. Ze zaten zwijgend en dicht naast elkaar in hun groote stoelen, met een vagen glimlach om den mond en het voorhoofd wat opgetrokken om de oogen open te houden. Want het was al laat geworden en ze begonnen slaap te krijgen...
Wat later stak Gradje zijn hoofd om de deur.
— Wel te rusten samen! riep hij met een ondeugenden glimlach naar binnen kijkend.
— Hefj!... Gradje)... Lig-de nog nie' bij de vrouw op bed!?... Kom hier jong!
De gasten riepen en wenkten hem met de armen, en stonden half op om hem tegen te houden; maar Gradje deed haastig de deur weer dicht en ging met Antje mee, die bij de voordeur op hem stond te wachten.
Hij had met haar nog een poosje bij d'n ouwen Gaart in de keuken gezeten en een kommetje koffie gedronken. De beide mannen hadden daarna nog een glaasje cognac genomen; en Gradje was zoozeer in een van zijn praatstemmingen gekomen, dat zijn vrouw moeite had om hem mee te krijgen.
De oude Peters had in een opwelling van edelmoedigheid gezegd, dat hij de kosten van het feest alleen zou betalen en Gradje was daar nog geheel van vervuld...
— 't Valt me hard van 'm mee! zei hij dankbaar... Hij Is nog zoo kwaad nie as-tie d'r uitziet! En ze hebben allemaal goeie schik gehad, kan 'k geleuve!
... En zoo praatte hij, rad sprekend, en telkens hetzelfde herhalend, daar maar over door, terwijl hij, met



38
zijn vrouw aan den arm, door het donkere, slapende dorp ging.
— Ja, ja. En zoo is 't. En daor zijn we d'r dan! zei hij als ze in de Kerkstraat waren gekomen, terwijl hij stilstond voor een van de lage oude huizen, waar aan de voorzijde, een nieuw vierkant blok met een winkelraam was uitgebouwd.
Hij maakte met een sleutel de voordeur open, en ze traden den winkel binnen.
Het was daar, met den steenen vloer en de witgekalkte wanden, kil en hol als in een kelder en er hing een doordringende geur van nieuw lederwerk, vermengd met de petroleumlucht van de laag brandende lamp. Bij het slechte licht onderscheidde men vaag, op planken langs den muur, rijen schoenen van verschillende grootte, en opeengestapelde, witglimmende en bruine kartonnen doozen.
Een stapeltje vilten pantoffels lag, paarsgewijze met touwtjes aan de hakken verbonden op de gemarmerde houten toonbank en achter de glazen schuifdeuren stonden fijne dameslaarsjes met de glanzende neuzen netjes naast elkaar.
Boven de kast hingen bleeke, ruw-versneden stukken leer, en in een schemerigen hoek bengelden onder de balken een paar groote, plompe waterlaarzen, die den indruk maakten alsof daar een man met de beenen door den zolder kwam zakken.
... Gradje liep druk pratend, ijverig heen en weer in den winkel.
Hij schoof de deuren van de muurkast los, verlegde



39
wat aan de schoensmeer-doosjes, die daar tot een torentje waren opgebouwd, en liet Antje zien, hoe hij alles netjes had geordend. En terwijl hij tegen haar over de zaak en de kosten van den uitbouw praatte, keerden zijn gedachten weer terug tot de ergernis en de moeilijke tijden, die hij met zijn huishoudster had doorgemaakt.
— Néé, nee, nee! zei hij hoofdschuddend, 't Ging nie' zoo as 't móst! En dan liep da' wijf daor maar te brommen. En as 't 'r volk in de winkel kumt:...
Wa mot-te hebbe! gromt ze dan. Maar da' géét zoo nie'! Daor zijn de minsche nie' van gediend.
— Och; as 'k 't eiges nou maar kon doen. Maar duk» kun-de ok al nie' weg uit de werkplaots!... 'n Bietje vrindelik mot-te zijn!
— Zóó Jan Hendriks! (of wie dat 't dan Is). Hoe géét 't 'r nog-al mee!? Mooi weertje van daag! (of lillik; wat 't dan is).
En waor kan 'k je mee diene?... En dan zoo... en dan zoo... za'k mar zégge!
Hij was geheel in zijn rol gekomen en stond voor denkbeeldige klanten achter de toonbank, en grinnikte zelf om de dwaze vertooniög... Maar afijn! zei hij opgewekt. Dat hè we a wêr gehad! Da zul-de gij 'm wel anders levere; daor hè'k geen zörg veur!
— Kum is hier! zei hij opeens en klopte op de zitting van de stoel, die met een vloermatje er voor, naast de toonbank stond.
Gaot daor nou is zitten!



40
— Waorüm ? vroeg Antje ongeduldig. Want ze voelde zich moe en neerslachtig, en verlangde er naar om weg te komen uit dien kouden, naargeestigen winkel.
— Wach' nou maar Is efkes. Ga nou mat Is zitte! ? zei hij goedmoedig. Hij ging naar de kast en kwam met een paar nieuwe pantoffels aandragen en begon, op een knie liggende, haar de schoenen los te rijgen.
Antje zat met de oogen gesloten en de handen gevouwen achter het hoofd op haar stoel.
Gradje had haar voet tegen zijn dijbeen geplaatst, en trok met zijn tanden den veter uit den knoop. En terwijl hij daar zoo ijverig bezig was aan haar voeten te knutselen, begon er een loom en willoos gevoel over haar te komen.
Ze trok haar teenen krom in de kous en strekte haar been verder uit.
— Suut, süüt! zei Gradje, haar enkel vasthoudende, en haar een van de pantoffels aantrekkend.
— Stamp is mit de voet!... Zóó! ... Zit nie goed wal?
En daar ze niet antwoordde trok hij haar de pantoffel weer uit, maakte die wat wijder met zijn handen, en paste ze opnieuw.
— Ge hebt gróóte voet* heur! ging hij voort in zich zelf te praten, met zijn neuzige, hooge, vrouwelijke stem... Hóóg op de wreef!
Hij liep weer naar de kast en kwam met een paar andere pantoffels terug.
— Ziezóó! Da's béter wal? zei hij vergenoegd als hij ze haar allebei had aangetrokken...



41
Hij was zoo druk in zijn werk verdiept, dat hij niet naar haar had gekeken en pas nu hij klaar was, viel het hem op, dat ze al een geruimen tijd geen woord had gesproken.
Hij sloeg de oogen naar haar op.
Ze lag, met den mantel los en den zwart-vilten hoed nog op het hoofd, met het gezicht in de buiging van den rechterarm, dien ze op de stoelleuning liet rusten.
— Wat is fr? vroeg hij verwonderd, terwijl hij zich overeind zette.
Het bleef doodstil... In den kouden winkel begon het donker te worden; de lamp brandde langzaam uit met een dofroode, walmende korst
Gradje voelde een onheimelijke beklemming daar óm hem waren. De gedachte ging hem door het hoofd, dat ze misschien was flauwgevallen; maar hij wist niet wat hij daarmee moest beginnen en een onbestemde angst overviel hem. Hij was zoo, van jaren her, gewoon daar alleen door het huis rond te zwerven, verdiept in zijn eigen gedachten; blindelings voortdravend in zijn werkzaam leven had hij nauwelijks bemerkt dat daar iets in was veranderd. En nu plotseling was het hem of hij uit een langen droom ontwaakte en hij stond een oogenblik stom van verbazing, zich zelf daar, laat in den nacht, terug te vinden met een vreemde vrouw.
Maar meteen bezon hij zich weer. Hij raakte haar weifelend met de toppen van.zijn vingers even aan:
— Zij-de akelik? vroeg hij.
Antje haalde diep adem, schokte met haar rug en



42
begon zachtjes te schreien! En zonder haar arm voor het gezicht weg te nemen stond ze haastig op en liep naar het voorkamertje in het oude gedeelte van het huis.
Gradje kwam achter haar aan, met hangende armen, en den mond half open,.
Ze zette onzeker tastend den hoed af, liet zich op een stoel neervallen en lag met de handen voor het gezicht, voorover op tafel te snikken.
— Suut maar, suut maar... 't Is niks! zei Gradje, naar het keukentje loopende, vanwaar hij even later terugkwam met een kommetje water, 't Kumt van de wijn!... Ge hè' wat te veul gedronken; dat hè'k ok wel 's gehad! Hier, drink mar 's 'n bietje.
Maar ze schudde het hoofd en schoof het kommetje van zich af.
— Gèk!... Gèk!... Och verdikkeme! zei ze tegen zich zelf, langzaam met haar vuist op tafel slaande en tusschen haar schreien door lachende, met de tanden op elkaar en het gezicht vertrokken als iemand die lichamelijke pijn heeft.
Gradje bleef met het hoofd op zij en de dichte wenkbrauwen opgetrokken, hulpeloos naast haar staan.
Hij voelde medelijden met haar, en het deed hem verdriet, dat dat nu zoo den eersten avond moest zijn. Maar terwijl hij stond te overleggen wat daar aan te doen was, ging hem plotseling een licht op.
Hij legde haar de hand op den schouder en boog zich wat over haar heen.
— Zfe-de!... Ik zou... A'ge oew eige' nou nie góéd vuult, dan kan ik van de nach' wel bóve gaon



43
slape... Zie-de dan hè-de meer ruimte; en veur de vrimdigheid en zoo!...
Maar meteen lachte ze schel op, tusschen haar snikken. En als ze hem daar beteuterd voor zich zag staan, sloeg ze haar arm om hem heen en drukte hem tegen zich aan.
— Och jong!... Wa' zij-de toch 'n goeie stumperd!
— Ja, ja! zei hij grinnekend, haar bij den nek gapende... Maar ik zèg da' nou maar zoo!... Maar zóó gauw had-de me ök nog nie' weg gehad!...
Hij bleef een poosje bij haar zitten vrijen.
— Wach'!... Ik kum diolik wèrum! zei hij, opstaande om de voordeur op slot te gaan doen.
Terwijl hij de kamer uitging stak hij met een onnatuurlijk joviale beweging* zijn hand op en lachte tegen haar.
Antje knikte glimlachend even terug! En dan bleef ze, met de ellebogen op tafel en de handen onder de kin, nadenkend voor zich uit zitten staren; met het voorhoofd in rimpels en de sporen van het schreien nog op het gezicht, die haar ouder en leelijker maakten.
Ze was nu langzamerhand weer geheel bedaard, maar na haar zenuw-overspanning voelde ze zich afgemat en slaperig en ze gaapte gedurig met wijd open mond.
Na een poosje kwam Gradje met een blaker in de hand weer terug.
Antje was al begonnen haar bovenkleeren uit te doen en stond in haar roode onderlijfje, met de haren los in een slordigen wrong. Ze nam haar japon over



44
den arm, blies de lamp uit en dan gingen ze samen naar het slaapvertrek, dat aan het keukentje grensde. De deur werd op slot gedaan en in het kamertje werd het nu stil.
Op de torenklok sloeg het twee uur.
De koude winternacht voer buiten guur om de ramen. Langzamerhand ging het kacheltje uit; met zacht geheimzinnig gekraak begon het ijzer zich samen te trekken, en aan het venster weefden zich de ijsbloemen op de zwarte ruiten.



DE ONWELKOME GAST.
Op het aardappelland achter 't huis, stond KleinJantje onkruid te wieden; een dik boerenmannetje met de pet achter op 't hoofd, ringetjes in de ooren en zoo'n ouderwetsch baardje waarbij alleen de bovenlip glad is geschoren.
Een heelen tijd was hij daar zoo, gebukt staande, aan 't werk, wroette ijverig in de modder, en gooide het onkruid achter zich weg op het voetpad bij den kruiwagen. En dan rechtte hij zich den rug en bleef met de armen langs 't lijf, de modderige vingers uitgespreid, en de zweetdroppels op het voorhoofd, over de groene velden staren.
Vanuit het westen, boven het bosch bij 't kasteel, vloeide de ondergaande zon in gouden gloed over het donkergroen loof van het aardappelland, waar kleine bloempjes, zacht-paars, en wit met een donkergeel hartje, hier en daar boven uit kwamen kijken.
Verder-op lagen de bietenvelden met hun groot, glimmend blad, afgebroken door het weelderig klimgroen van boonenhagen en de lichtgroene kruisbessen-



46
tuinen bij de boerderij van Gert Witjes, waarvan men de hoog liggende schuur op de terp, zag, tusschen de kerseboomen. Overal was het groen van akkers, boomgaarden en doornenheggen; de Betuwe in den zomer.
Daar, achter op het land, hoorde men geen geluid, in dien stillen, vredigen avond. Alleen nu en dan kwam van verre het zachte geblaat van een klein wit geitje, dat op zij van het huis aan een paal stond onder den ouden pereboom.
Jantje had zich op de knieën gelegd en schuifelde langzaam voort, met de eene hand onkruid plukkend en met de andere zich steunend op den grond.
De kropsla was niet te zien door het onkruid.
Tusschen de planten was de grond dicht begroeid met muur, waaraan heel kleine, witte bloemetjes bloeiden; overal stonden brandnetels, en meterhoog schoot de melde op, met haar harden, kruidachtigen stengel, uitloopend in een pluim van grijsgroene korreltjes Jf. Ook een enkele bloedroode klaproos stond er tusschen...
— 't Is Goddelóós waar Onzen-lieven-Heer 't smerrige grèi veur laot groeien!? dacht Jantje. Maar tegelijk bij die onwillige gedachte voelde hij boven zijn rug met ontzag de oneindige, blauwe wijdte van den avondhemel, terwijl hij daar klein over de aarde kroop; en hij werkte ijverig weer voort.
— Wat duu-de gij mit d'n kop daor d'r tusschel? zei hij tegen een groote brandnetel... Veuruit d'r uit stinkert... Vort!
Hij zat, nu en dan binnensmonds wat brommend,



47
daar zoo onder het werk met zichzelf wat te praten, en hoorde niet, dat hij geroepen werd.
Een meisje van een jaar of tien, met een net schortje voor en het witblonde haar in een vlechtje, was op het voetpaadje nadergekomen.
— Vad'! Of da'ge zoo brood kumt ètel? jantje keek even op en lachte haar toe.
— Néé!! riep hij wêerom, barsch het hoofd schuddend, alsof hij kwaad was.
— Waorum nie?
— Aldürrum nie!
— Aldurrum is geen réde!
— En a'ge van de trappe valt, dan zij-de gauw benéde! riep jantje en grinnikte stil voor zich heen.
Mineke lachte met een fijn hoog stemmetje. En dan bleef ze met de handen op den rug en een nadenkenden trek om den mond naar het werken van vader staan kijken. Ze had een bleek en ouwelijk gezichtje en lieve zacht-blauwe oogen, met dezelfde uitdrukking van bedeesdheid en vriendelijkheid als Klein-jantje.
— 't Is goed Mineke!... Gao d'n huis mar vas' in 1 En zeg mar aon moeder da'k daolik kum! zei Jantje, want hij had nog wat uit te denken over den hof van notaris, bij wien hij overdag als tuinman werkte. En hij was ook het liefst maar alleen, als hij zoo op het land stond te werken. De menschen stoorden hem maar in het denken.
Hij werkte nog even voort en begon dan het onkruid op den wagen te laden. Terwijl hij toevallig opkeek, zag hij een man op het



48
voetpad aankomen. Een groote gebogen-gaande vent, met een platte, stadsche pet op en een rooden, samengeknoopten zakdoek aan een stok over den rug.
Bij het vondertje over de greppel stond hij stil, aarzelde even en kwam dan door het aardappelland op hem af.
Jantje hervatte, opeens ijverig, zijn werk en hield hem onderwijl met nieuwsgierig wantrouwen in de gaten.
Maar hij voelde, dat de man met ingespannen aandacht zijn blikken op hem gevestigd hield en er op wachtte tot hij op zou kijken. En nu hij even opzag riep de ander hem wat toe met een weifelenden glimlach, die meteen in een pijnlijken trek overging als hij het strakke gezicht van Jantje gewaar werd. Op een paar pas afstand stond hij stil, ging met zijn hand over het voorhoofd en sloot even de oogen als iemand die zeer vermoeid is; en dan kwam hij aarzelend wat nader.
Hij moest een heel eind geloopen hebben, want zijn schoenen en broekspijpen waren grijs van het stof en hij stond trillerig op zijn beenen.
— Kénde me nie meer Jan? vroeg hij, zelf ontkennend het hoofd schuddend.
— Néé!! zei Jantje beslist en zeer verbaasd.
Hij keek opnieuw naar dien man met zijn vaalgrijs gezicht en de onrustige diepliggende oogen onder de donkere, ruige wenkbrauwen... En die kerel stond daar allerlei dingen over hem te denken. Jantje begon zich ongemakkelijk en verlegen te voelen.
Hij lichtte zijn pet op en krabde met twee vingers op zijn kalen kop.



49
— Néé! zei hij, nog beslister met de mondhoeken barsch neergetrokken... Da's waor!... Néé! Kènne duu'k oe nfe!... En dan zette hij de pet weer op en spuwde een tabaksblaadje van de lip.
— Van den Brink! zei de ander, de oogen neerslaand. Jantje hief met een ruk het hoofd op, keek hem, met
groote oogen en den mond half open van verbazing, aan, en maakte een zonderling geluid achter in zijn keel.
— Hhhoch kjèl!... Djèrk van d'n Brink... Néé. Da's waor; 'k had oe nóóit gekend... Zoo glad in 't gezich'!... En zoo vrimd!... Hhhhja! Da zij-de gij dan! ?... Kumde hier wêr 's kijke! ? Da's lang gelèje!... Dat is 't!... Wel verstomd, nee; nou 'k oe goed aon zie nou kén 'k oe!... Zóó, zoo, zoo, zoo! Ge zóü zegge!
Hij begon te stotteren, kreeg een kleur en zweeg plotseling.
Van den Brink stond daar maar onbeweeglijk voor hem. En hij leek hem opeens zoo vreemd toe, net een oude man, met het hoofd zoo voorover gezakt en die voortdurend-bevende handen.
Jantje keek onrustig om zich heen.
Achter het huis zag hij den buurman aankomen om te kijken, met wien hij daar stond te praten. En plotseling zenuwachtig nam hij haastigzijn kruiwagen op.
— Kó' vórt; lao-ve d'r in gaon! zei hij gejaagd. Van den Brink volgde hem langzaam met groote
passen naar huis, over het smalle voetpaadje tusschen de aardappelvelden.
Ze spraken niet onder het gaan. Jantje knipperde nerveus met de oogen en struikelde over zijn klompen
Kamperfoeli. 4



50
in de haast om maar uit het gezicht te raken... Het was ook een pijnlijke geschiedenis, dat die daar juist nu bij hèm aan moest komen.
Al de herinneringen van vroeger kwamen verward en onrustig in hem op. Indertijd waren ze goede vrienden geweest; toen Van den Brink daar nog woonde, in 't baanwachtershuisje, achter in 't veld aan de spoorlijn. Toen kwamen ze 's avonds dikwijls bij elkaar praten; en hrj zag hem daar nog bij de kachel zitten; met een zekere waardigheid in zijn voorkomen.
... — Nee, dat is waar! Dat had geen mensch ooit kunnen denken, dat dat zoo met hem af zou loopen! Hij was goed aangeschreven in den dienst en maakte den indruk van een bezadigden, in zichzelf gekeerden man. En toen was daar opeens dat schandaal met hem gebeurd! Zijn vrouw was ziekelijk en lag al een paar jaar te bed en hoestte; en zoo geel zag ze er uit!... Hij was nooit slecht voor haar geweest en had haar altijd goed opgepast. Dat had later de dokter zelf verklaard voor het gerecht
Ze hadden maar een kind, een volwassen dochter die de huishouding deed. Jantje kende haar best. Een flinke jonge deern, met zwart haar en dikke roode lippen, en een paar felle oogen in het hoofd.
... En toen in 't najaar werd er in 't dorp verteld, dat ze een kind moest krijgen.
— Van wfe? Vroegen de menschen; zooals dat dan gaat! _ Van schelen Huib! zeiden ze. — Maar ze Hegen 't, zei Huib. — As ze 't nie wète, dan is Hubke d'r goed veur! Maar ik zij ök gin vaoder Abram!



51
Zö wijd lup Ik d'r nie veur door de modder!...
Men kon het zich niet verklaren. Ze woonde daar zoo ver achter in het veld, en er waren maar weinigen die haar kenden.
Niemand wist met wien ze verkeerde; ze kwam haast nooit in het dorp... En zonder dat men zeggen kon van waar 't ontstond, begonnen er geruchten de ronde te doen.
— 't Is schande! zei Jantje verontwaardigd. En die 't zeit mosten ze in de kas zetten. Da's waorl
Maar men begon er steeds openlijker over te spreken.
Van den Brink vermeed het zichtbaar om bij de menschen te komen; de vroedvrouw zei beteekenisvol, dat de stukken het wel zouden uitwijzen 1... En eindelijk kwam het gerucht ook den dominee ter oore.
Hij was een jong, vurig en ondernemend man, en hij zei: — Als jüllie er den moed dan niet toe hebt, dan zal Ik er met hem over spreken en hem zeggen dat hij tegenover zichzelf en zijne familie verplicht is het als laster te laten vervolgen!
... Op een Zaterdag ging hij er heen. Er moest toen heel wat zijn voorgevallen. Maar niemand wist er het rechte van... Alleen bleek het dan toch maar waar te zijn geweest. — Wat ik, van 't begin af aan, al affektief heb gezeid! zei de vroedvrouw...
De dochter ging kort daarop het huis uit en werd naar een gesticht opgezonden; en wat later hoorde men, dat Van den Brink zijn ontslag had gekregen, en dat er een vervolging tegen hem zou worden ingesteld.
— Ja nóu, zeiden de menschen. Ze mosten 'm nou



52
maar laote loope! Hij het z'n eige d'r al zat mee vernukt!...
Er werden een paar mannen op afgestuurd om er met den dominee over te spreken. Maar die wilde daar niet van hooren. Hij zei dat er uren ver in de rondte al over werd gepraat... Er stond zelfs al wat van in de courant. — Het werpt een zwarte schaduw over onze gemeente, zei hij. En de gerechtigheid moet zijn verloop hebben!... De schuldige ziet dat Goddank zelf ook in!...
En zoo werd Van den Brink kort daarop gevankelijk weggevoerd. Verschillende menschen uit het dorp moesten als getuigen opkomen en hij werd tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld.
Een tijdlang was iedereen er nog van vervuld; maar langzamerhand verflauwde de belangstelling. Vrouw van Van den Brink stierf kort daarop; en in het baanwachtershuisje woonden alweer nieuwe menschen. Bovendien werd omstreeks dien tijd de geit van Brugman door den bliksem doodgeslagen, en waren er nog zooveel andere dingen om over te praten... Na een langen tijd hoorde men nog eens wat van hem.
Een oude kennis was hem in de gevangenis op gaan zoeken en vertelde dat hij voorbeeldig oppaste en een diep, welgemeend berouw had. In den volgenden kerkdienst bad de dominee voor hem. De mannen in 't dorp zeiden: Hij is geen dief en geen móórdenaar; en ik veur mfjn hoef gin cènt meer van hem te hebben; de vrouwen dachten er nu en dan nog met huivering aan terug. En dan raakte alles zoo zoetjes aan voor goed vergeten!...



53
En nu stond hij daar plotseling voor Jantjes oogen, als een die uit den dood is herrezen.
Hij was haast niet meer te herkennen zonder baard, met zijn verouderd gezicht en die ongezonde, geelbleeke kleur... Maar in het dorp kregen ze 't toch wel te weten wie 't was. En allicht dat de burgemeester het niet goed vond, of dat de dominee er wat van zou zeggen; dat hij dien man uit de gevangenis bij zich aan huis had ontvangen... of dat de vrouw van hem bromde. Het was erg vervelend!
— Ge mot zeker nog wijjer op Nimwègen aon? vroeg Jantje, zonder op te zien.
Maar Van den Brink schudde het hoofd en mompelde iets onverstaanbaars. En hij dorst hem niet verder te vragen.
Bovendien voelde hij bij den hinder van dat bezoek nóg een heimelijke onrust en gegeneerdheid, omdat hij, toen het destijds bekend werd, met de andere menschen mee had kwaadgesproken.
Hij had er zich wel nooit erg in verdiept, in het zondige van die daad. Het lag zoover buiten zijn denken en het was hem, evenals den anderen in 't dorp, meer voorgekomen als een onbegrijpelijke domheid, dan dat het tot hem doordrong als iets dat heel slecht is. Maar hoe gaat het. Men staat zoo met een ander er over te praten.
— Hadde gij da' nou ooit van dien kjerl gedocht? Dat da' zóó'n smerlap weurl?
— Néé nóóit! Nee da's waor... 'kHad 'm nóóit bij m'n aon huis wille hebbel



54
— 't Is héél bar!
— Dat is 't...
— Maar 'k hè't 'm nóóit hard vertrouwd.
— Nou ge't zégt: Nee, ik ok nie! Zoo vrlmd keek ie uit d'n kop; en dan mit dien zwarten baord!
— En die djern ok.
— Hhhöch kjèl!
— Néé!... Ja 't is schand!
— Goddelóès!... Nou gegróét!... En dan schudt men heengaande het hoofd, spuwt verontwaardigd op den grond, en men voelt zich zoo opgeruimd en zelftevreden, zonder eigenlijk te weten waarom.
Jantje had ook niets ergere van hem gezegd en hij wist zelfs, dat dat zijn plicht was geweest; maar toch gaf het hem een onaangenaam gevoel. En terwijl hij hem, bij het achterhuis gekomen, even alleen liet om den kruiwagen weg te zetten, dacht hij plotseling stilstaand, geërgerd: En waorum nou bij mijn, vraog ik nou?... Laot ie 'n ander achter d'n boks aon loope!
Maar hij was veel te zacht van nature om Van den Brink zijn boosheid te laten merken en hij noodigde hem om mee brood te komen eten.
Het was wat over tijd geworden, en in de openstaande gootdeur stond Mina al op haar man te wachten; een lange, magere, fatsoenlijk-gekleede vrouw, met een ontevreden trek om den mond en een zweem van spot in de licht-grijze oogen.
Ze nam, als ze Jantje, met een vreemde bij zich, over het erf zag komen, de beide mannen, eenigszins van bovenaf, zonder eenige belangstelling of verwondering



55
op, en zei, langzaam met het hoofd knikkend, op dien lijzigen toon van onuitsprekelijke verveling, waarop vrouwen uit den burgerstand in de Betuwe gewoonlijk spreken: — Djèrk van d'n Brink!... Alsof hij daarzoo gewoon iederen avond bij hen aankwam...
Jantje zelf was nog al nieuwsgierig en gauw zenuwachtig en hij ergerde zich soms over die onverstoorbare gelijkmoedigheid, en zag tegelijk hoog tegen haar op. Het was een wonderlijke, onverklaarbare vrouw, die Mina. Verbazing kende zij niet; ze was altijd in dezelfde kalme, onverschillige stemming en respect of ontzag had ze voor geen mensch.
Jantje herinnerde zich een keer, toen de burgemeester, aan wien het huis toebehoorde, in eigen persoon bij hen was aangekomen. Toen bleef ze daar ook, net als nu, met den buik vooruit, onbeweeglijk staan, tegen den deurpost geleund en zei gewoon en onverschillig: Bürgemeesterl
— 't Is verbéósd! dacht hij toen. — Al dat d'n prinsefges veur d'r verscheen; mit d'n koninklijken hoogheid en d'n schepter in de hand. Dan bleef ze daor nóg krèk zoo staon. En mar zoo lijmerig:... Hèènderik!... en vorders gin nij's.
Hij had haar dat naderhand gezegd en er zelf plezierig om gegrinnikt. En toen kwam er even zoo'n flauwe glimlach om haar mond. — Qèkk! zei ze toen...
Jantje schudde het hoofd en volgde Van den Brink, die, bukkend onder de lage deur, achter Mina aan, het halfduistere gootje binnenging. In de keuken zat de kleine Mineke met de duimen



56
in de ooren en een groote krant voor zich, te lezen en door den neus te snuiven; en een mager meisje van een jaar of veertien, met geheel hetzelfde gezicht als haar moeder, was aan het tafeltje bij het raam met een naaimachine bezig.
Mina sneed brood en schonk koffie in; en na gebeden te hebben begonnen ze zwijgend te eten. Van den Brink zat een eind van de tafel afgeschoven en at schuw en aarzelend, alsof hij bang was, dat iemand het hem verbieden zou. En telkens als er wat tegen hem gezegd werd schrok hij op, met een rilling zijn hoofd opheffend...
Na het eten bleven ze nog wat zitten praten. Jantje overlegde in zichzelf of hij het zakje met sigaren van den schoorsteen zou krijgen en Van den Brink er een presenteeren. Maar terwijl hij zich al gereed maakte om op te staan bedacht hij, dat,er nog maar twee in waren, waarmee hij tot Zaterdag moest toekomen. Hij jeukte zich aan zijn been en dacht: — Och lao'k da' nou ok mar nie doen!... Da's nou ok wel 'n bietje overdreven!... In 't kêsjot zulle ze 'm toch ok wel gin sêgaore hebbe late rooke!... En as 't nou nog Zondag was, mar 'k duuj 't eiges ök niet!
— Djèrk!?... — Wil-de 'n pruim hebbe? vroeg hij opeens, zijn hand haastig in den broekzak stekend.
Van den Brink, die in gepeins zat verzonken, schudde langzaam het hoofd...
— Nee, zei hij. 'k Hè 't m'n eigen afgewend. Ik kan d'r nie mêr tège. De maag is nie zoo goed meer as vroeger!
Hij trok het kopje thee, dat Mina voor hem had



57
ingeschonken, naar zich toe en begon er verstrooid in te blazen.
— 't Is wonderlik, zoo stil as die kjèrl is geworde! dacht Jantje.
Hij zelf begon, nu ze daar zoo rustig binnenshuis zaten, zijn spraakzaamheid en de goede stemming weer heelemaal terug te krijgen. Hij vergat, dat er eigenlijk iets bijzonders in was, Van den Brink daar aan tafel te zien zitten; en hij overlegde al bij zichzelf het plezier, dat hij er van zou hebben om hem straks den boel te laten kijken. Want hij had al zoo'n heel boerderijtje: Een geit en een bok en twee magere keujes; een haan zonder staart en acht kippen; en verleden jaar had hij er ook een boomgaardje bij aangelegd.
Voor den buurman en de menschen in het dorp was dit alles al bekend en gewoon, en die keken daar al lang niet meer naar om; maar voor Dirk was dit nu nog weer eens nieuw en als je zoo, berooid, uit de gevangenis kwam, moest dit wel belangwekkend zijn en een indruk van welgesteldheid geven.
Zoodra Mina de tafel begon op te ruimen, nam Jantje Dirk mee en leidde hem overal rond, en zei... — Ik prutsel dat alles mar eiges... Daor hedde 't kênijnehok zie... Mar ge hêt 'r dan ok wèl voldoening van. En hier hè'k de mestvaolt gemakt, 't Rund da' lupt nou in d'n bongerd. Maar van 't wijnter wordt 't hier wat te klein zie. En nou za'k is mit d'n burgervaoder praote, dat ie 't op 'n ander jaor 'n bietje uitbouwt. Mar ik duujt da eigelik nie gjern zie!...
En Van den Brink liep er geduldig maar achteraan



58
en knikte nu en dan, terwijl hij vermoeid zijn wenkbrauwen optrok of als teeken van verwondering schor bromde, en toonloos hetzelfde herhaalde. — Jaowel Jan... Juist!
... Ik kèn 't nie meer werum!... Ik kèn 't niet! Je bint hard veuruit gegaan heur!... En dan sjokte hij gebogen weer verder, nu en dan mistredend als een dronken man. Want hij was uitgeput van vermoeienis door den ongewoon verren tocht, en hij had blaren onder de voeten.
In den voortuin kwam de buurman, die den heelen tijd al om het huis had loopen loeren, met een voorgewende boodschap op hem af. Hij praatte een oogenblik met Van den Brink en vroeg hem, onder den schijn van gekheid te maken, maar innerlijk met de bedoeling om hem te krenken, of hij het „daar ginds" nog al naar zijn zin had gehad 1?... En hoewel Jantje het pijnlijk voelde alsof men 't hem zelf had aangedaan, wekte het toch weer een wrevel en ergernis in hem op tegen Van den Brink en hij dacht: Hoe krijg ik dien kjèrl van me van daon!?
Als ze weer bij het huis kwamen zat Mina daar met de beide meisjes op de bank tegen den muur in het avondlicht ondergoed te verstellen.
Dirk bleef besluiteloos staan en Jantje draaide wat heen en weer, bukte zich en klopte zijn klomp uit.
... Nou niet da'k astrantig wil zijn. Maar wat hadde nou eindelijk veur gehad. Wou-de van avond nog wijer naor Wageningen!?
Van den Brink werd zichtbaar verlegen. Een zwakke



59
blos steeg hem naar de wangen. Hij hoestte en stotterde wat, en sprak verward van plannen, die hij had; en dat hij morgen nog in het dorp moest zijn. En eindelijk zei hij opeens gejaagd. — Ik had gedocht, zie je. Veur van de nacht alleen maar. Da'jê me misschien onder dak zou wille hebben!... Ik kon wel hier of daar in d'n hooiberg gaan slapel zei hij haastig, als er een stilte opvolgde. Maar 't is maar as ze me vinden... En ze kennen me dan...
Jantje krabde zich onrustig aan zijn been en keek vragend en onderworpen naar zijn vrouw. Maar die draaide wrevelig met den nek.
— Ja néé! — Da' motte gij wète! zei ze met ongeduldigen nadruk.
Ze kon zich zoo ergeren als hij daar, met zijn gedweeë, onderdanige houding, den menschen altijd den indruk gaf alsof zij overal maar den baas in wilde spelen.
— Ja nou, dan is 't mijn goed af! zei Jantje... Waor zouwtJe dan motte ligge!?... Bove?
Maar meteen bedacht hij zich, dat de meisjes ook boven sliepen. Hij keek in gedachten naar Aaltje... Of... Da' zèg 'k daor zoo gauw, zei hij haastig. Maar ik bedink m'n eige daor, da'k de planken uit de bedstèè heb genome... 't Is oe zeker wel goed af, a'ge in 't schureke mot slape, bij de geit!?...
Over het gezicht van Mina vloog een nauw merkbare spotlach, maar ze zei geen woord.
Van den Brink had de blikken van Jantje gevolgd, toen hij even naar Aaltje keek, en voelde wat er in hem omging. Even liep hem weer die nerveuze schrikbe-



60
weging, van den nek naar het achterhoofd, maar meteen voelde hij de blijde rust van nu een veilig onderdak te hebben.
— Het is m ij n alles héél best, zei hij schor en haastig... Ze gingen naar het schuurtje en maakten in den
hoek bij het geitenhok, van hooi en een paar aardappelenzakken, een leger klaar voor den nacht. En terwijl ze daar zoo samen bezig waren, begon Jantje het gevoel van bedrukking te verliezen en had hij de prettige gewaarwording, een ongelukkig mensch wat goed te kunnen doen.
Ook Van den Brink begon, nu de onzekerheid voorbij was, spraakzamer te worden en ongemerkt vonden ze beiden weer den ouden, vertrouwelijken toon terug, van vroeger toen ze nog vrienden waren.
Jantje sloeg hem opgewekt op den schouder:
— Zie zoo m'n jong!... En nou gaon we nog is efkes naor 't rund kijken in de wèi. En dan zul-d'ts wa' zien!
— Ja, zei Van den Brink. Die mot ik sekuur toch Is kijke!... Maar zouwe-ve 't morge liever nie doen ? 'k Heb de voef zoo deur geloopen. Zie je! 'k Bin heelemaal van Aarem komme loope!...
— Ja nee... Mèrege da' gee nie. Dan mó 'k wêr bij de nêtaris zijn. Dan loope we wel 'n bietje langzaam.
— Vrouw! riep hij tegen Mina, toen ze het schuurtje uitkwamen. Ikken en Djèrk gaon d'r nog efkes op uit um naor 't rund te kijken. En dan hedde gij onder de hand de thee wel klaor wa'!?
— Waorum mot da' nou ers weer!?... Laot ie d'r



61
nou maar ts liever gaon zitten. Hij zal ók wel muuj zijn van al da' loope!... Gij altijd mit oew rund! Da' zal hum nou ök wS kunne schèle ?... Van d'n Brink zal wel is dukker 'n koej gezien hebbe!
Maar Jantje had zich dit nu eenmaal zoo voorgesteld, en werd kribbelig. Daar was soms zoo iets tergend langzaams in haar stem... — Dat zegt ze nou alléén mat um d'r weer tegen in te gaon, dacht hij.
— Och, Mineke, zei hij hoofdschuddend, met een medelijdenden glimlach. Da' begrfjp-te gullie vrullie nou zoo nie. Da' kan hem nou wél wat schèlen; um dat is te zien. Is niewaor Djerk?
— Ja, zei Van den Brink. Dat kunne we eers nog wel waarneme!
Jantje trok zijn nieuwe klompen aan, zette de pet recht en ze kuierden samen den weg op.
— En nou gaon we bij Pietje de sloot mat over, zei Jantje, die bang was menschen tegen te komen.
Na een half uur waren zè weer terug. Van den Brink liep moeilijk en zag er bleek uit, en hij was weer in een neerslachtige stemming.
In de keuken had Mina het theelichtje al aangestoken en stond bij het geopende venster een wit jurkje van een van de kinderen te strijken. Ze ruimde het werk op toen de mannen binnenkwamen en schonk thee in de Zondagsche kopjes. — En dan zal Ik mar Is traktieren, zei ze, het trommeltje met koekjes uit de kast krijgende.
Ieder kreeg een lekker koekje met een rooskleurig suikerversierinkje er op. Ze waren wel een klein beetje



62
muf, want het gebeurde alleen maar bij hoog zeldzame gelegenheden, dat die uit de kast gehaald werden; maar de kleine Mietje zat er als een echt lekkerbekje met spaarzaam overleg kleine beetjes af te knabbelen, telkens daarna het koekje weer bekijkend. En terwijl Van den Brink in gedachten neerzag op haar onschuldig kinderkopje, zooals ze daar, met het haar glanzend in het gouden schijnsel van het theelichtje, stilletjes zat te genieten, voelde hij een stille weemoedigheid in zich opkomen. Hij wilde wat vriendelijks tegen haar zeggen, dat ze zou opkijken en hem toelachen, maar een schuw gevoel tegenover de anderen weerhield hem en hij wendde de oogen af.
In het kamertje begon het donker te worden.
Buiten ging de avond uit in een zacht rozig licht, en men zag daar, van uit de keuken, tusschen de jonge stammen van den kersenboomgaard door, in de verte het weiland met een streepje sloot, een haag en de kleurige tinten van den avondhemel.
Een koele windtocht woei nu en dan door het openstaande venster naar binnen en bracht geuren mee van de muurbloemen, die opzij tegen het huis aangroeiden. Het was alles buiten zoo stil; men voelde de landelijke rust van den avond ver omheen over de velden liggen. Alleen een gedempt geknor van de varkens klonk nu en dan uit het schuurtje.
Allerlei herinneringen van vroegere tijden begonnen in Van den Brink op te komen. Hij hoorde niet wat tegen hem gezegd werd. Nu en dan knikte hij even met een vagen glimlach, maar zijn blikken dwaalden rond in



63
de kamer, over de oude meubels; de groote, lompe etenskast tegen den muur, de naaimachine, de vervelooze tafel en de wormstekige stoelen. Het was alles nog als vroeger. En Jantje en Mina en de kinderen zaten daar, ieder op zijn eigen plaats, een-geworden met die huiselijkheid, in de veilige rust van hun vreedzaam leven.
Van den Brink leefde weer in die oude tijden. Zijn onrust minderde; hij vergat de jaren, die daar tusschen lagen en geheel zonder overgang in het gesprek, begon hij plotseling met een zachte stem te vertellen: Waarom hij eigenlijk was gekomen, en wat hij nu doen ging: Al die dingen, die hij zoolang al had overdacht, maar waarover hij nog niet had willen spreken.
Morgen wilde hij er op uit gaan en eens met den notaris spreken... Die had daar nog zoo'n oud, bouwvallig hutje, niet ver van de spoorlijn. Dat stond daar al jaren-lang leeg, en voor een beetje zou hij dat misschien wel kunnen huren.
Dat kon hij voorloopig dan wat inrichten en dan den eersten tijd maar wat kersenmandjes vlechten. Want het zou eerst wel wat lastig zijn werk te krijgen en hij wilde ook niet dadelijk onder de menschen komen.
Later kwam er dan wel eens wat open, dat hij zou kunnen doen. De lantaarns opsteken of boodschappen loopen voor den dokter of zoo. Dat kon hem dan ook niet schelen! Als 't maar geen boerenwerk was. Want daar moet een mensch ook al van jongs af aan gewend zijn.
— En as gij dan ts 'n goed woordje bij d'n notaris zoudt doen... Want dat is altijd 'n man van veul



64
macht... En hij hèt ok wat over veur 'n ander mensch...
De stem van Van den Brink was vaster geworden. Een kleur kwam onder het spreken op zijn ingevallen wangen en hij zat weer recht op zijn stoel. Hij voelde zich niet langer als een uitgestootene; hij wist, dat hij thuis was in zijn dorp en daar hoorde.
Maar Jantje zat bedenkelijk met het voorhoofd opgetrokken en wiegde zich zachtjes heen en weer. Hij bedacht, dat hij hem dan morgen nog niet weg had... En dan zeggen ze: Jantje hèt 'm d'r hier in gehaold!...
As d'r is 't een of ander vermist wordt, of dat ie op 'n keer weer 's zoo'n streek uithaalt!
Er was een oogenblik stilte.
— Nóü, zei hij eindelijk. A' ge mijn nou um antfles vraagt! Dan zeg ik: Nfet doen... As ik ou weur gonk 'k liever is op 'n èndere stèi daor te minschen oe nie kenne!
Van den Brink zakte weer moedeloos ineen, en ging met zijn hand over het voorhoofd.
— Och, zei hij. Wat hè'k dan! ?... Geen minsch um mee te praten; en niemand die 'k kèn. Waorveur leeft 'n mensch dan! ?... En ik heb daar nou altijd over zitte prakkeziere toe 'k déór was!...
— Ja, zei jantje» 't Is niet da'k nie wil! Ik zauw d'r wel is met de nêtaris over kunnen spréke. Maar um oe de waarheid te zegge; 'k geleuf nfet da'ge da huiske van 'm krijgt... Düüt ie niet!... Seküür nie!
— Maar in ielk geval kan-tie 't dan toch prambfere! zei Mina.
— Nou, zei Van den Brink, weer goeden moed krij-



65
gend. En anders wies 'k nög raodi... Dan ga'k bij d'n ouwe Kobus Jansen inwone... En die wordt ok al oud en dan kon 'k 't voermanschap op d'n duur van hem overneme!... Hij raakte weer met vuur aan 't redeneeren en stak beverig nu en dan zijn oudachtig gerimpelde hand op, zoodat zijn donker-behaarde pols uit de mouw te voorschijn kwam; en Mietje volgde die dan met nadenkende oogen, en keek, als de hand weer zonk, meteen weer voor zich in de krant.
Aaltje was op het gootje gegaan om de kat een schoteltje melk te geven en men hoorde haar roepen: Poes, poes, poes... Kom dan mar jongl
Even later liep er iemand het huis om. Een hooge, vpl klinkende mannenstem zei iets tegen haar.
— Vad', zei ze, het hoofd om de deur stekende. Daor is d'n domenie!... Die wou oe gjèrn efkes spréke!... Jantje stond zenuwachtig op.
— Mina! Hoe mót dat? Mo'k d'r hén gaon!?
— Ja natuurlik! zei Mina rustig... Ze wenkte even met het hoofd naar Aaltje... Laot 'm mar efkes binnenkomme.
— Hier? vroeg Jantje.
' _ Och, néé, stommerik... Vèür, in de kamer 1
Ze ging naar het voorkamertje om de lamp op te steken, en Jantje liep op zijn kousen-sokken het gootje op. In de opstaande buitendeur teekende zich, tegen de heldere avondlucht, de slanke gestalte van den dominee af, met een klein grijs deukhoedje op en een wandelstokje in de hand, waar hij nadenkend mee gaatjes in den grond stond te boren. Kamperfoelie. 5



66
— Zóó, zei hij snel zijn hoofd opheffend en vriendelijk groetend. Hoe gaat het er mee Teunissen?
— Dat gaat wèl, zei Jantje. D'n dominee ok?...
— Ik wilde je maar heel even spreken. Kunnen we niet een oogenblikje apart gaan?
— Dat kan gebeure, zei Jantje.
En opzij het huis omloopend ging hij hem voor in de donkere gang, waar Mina juist wegsloop, en liet hem het pronkkamertje binnen.
De dominee zette zijn hoed af en streek het donkerbruine golvende haar naar achteren. Hij had een glad, fijn-besneden, eenigszins vrouwelijk gezicht, met donkere levendige oogen, die, als hij daar zoo welwillend glimlachend en met het hoofd een beetje achterover, tegen iemand stond te praten, op den duur vermoeiden door een opzettelijk schitteren van intelligentie en geestdrift.
Hij sprak zeer beschaafd, met een wat al te welluidende stem en in heel zijn kleeding en zijn manier van doen zag men dat hij iemand van hoogeren stand was.
— Teunissen, zei hij, ik heb gehoord, dat Van den Brink weer op het dorp is, en dat hij bij jou in komt wonen!? En zonder antwoord af te wachten ging hij daar dadelijk op "floor en zei, dat hij dat onmogelijk kon goedkeuren, en dat hij er zeer ontsteld van was. — Als hij zich nog tot mij gewend had... Schriftelijk! Dan had ik hem met alle liefde willen helpen om hem weer een positie in de maatschappij te bezorgen. Maar dat die man daar, na die verschrikkelijke catastrophe, zoo maar klakkeloos weerom komt, alsof er absoluut



67
niets gebeurd is; dat is in hööge mate onsympathiek, zei hij... En dat moest je zelf toch ook inzien. Ik kèn dat onmogelijk toestaan dat hij hier blijft.
In het begin stond Jantje daar, tijdens die toespraak, belabberd en schuldig bij, en keek met waterige oogen naar hem op, maar toen de dominee daar zoo uit de hoogte ging praten, begon hij zich kwaad te maken.
— Ja verdón domenie. Ik hè'm ók nie hier gehaold. Maar ik heb 'm nu eene keer gezeid alsdat ie hier veur van de nach' kan slapen. En nou jaag Ik 'm de straat nie meer op!...
... En ik zie ok nie in, da'k daor zonde mee duuj, da'k dien ongelukkigen tobber daor bij mijn veur een nacht in huis laot slape!
— Nee, nee, nee, nee, zei de dominee, terwijl hij zijn smalle blanke hand een oogenblik op de mouw van Jantje liet rusten. Dat Is ook geen zonde. Ik wéét wel, dat het uit je goede hart voortkomt; en ik dénk er niet aan om dien man de straat op te zetten. Maar er moet handelend worden opgetreden...
De dominee begreep, dat hij het verkeerd had aangelegd, en vroeg hem nu rustiger, wat Van den Brink gezegd bad en wat hij daar eigenlijk kwam doen. En dan legde hij hem vriendelijk en in goedgekozen woorden uit, welk een gevaar er in schuilde om een man als Van den Brink in hun midden te hebben, tusschen menschen, wien zelfs de gedachten aan dergelijke zonden Goddank nog vreemd waren. En juist daarom moest het worden vermeden, dat het denken aan zulke dingen en het gepraat daarover weer. wakker werd geschud.



68
En ook voor hem zelf; hoe langer hij daar bleef des te moeilijker werd het om hem weer weg te sturen...
Jantje knikte nu en dan en keek suf naar de oogen van den dominee. Hij begon zich zoo raar en zoo slaperig te voelen.
— 'k Zal de vrouw d'r is efkes bij roepen! zei hij zacht. Hij ging naar de keuken en wenkte Mina stilzwijgend
met het hoofd.
Ze volgde hem langzaam naar het voorkamertje, knikte den dominee even toe en bleef afwachtend op den drempel staren.
— D'n dominie zeit, da'we Djèrk hier van d'n nach' nie kunnen houwe, zei Jantje mismoedig.
— Ja juffrouw, viel de dominee haastig in. Ik heb daar natuurlijk niet over te bevelen. Maar ik geloof wezenlijk dat het beter zou zijn als hij vanavond nog ging!... Ook voor de kinderen!
... Hij herhaalde, met dezelfde woorden, dezelfde gebaren en dezelfde warme overtuiging, wat hij al tegen Jantje had gezegd. Maar tegen het einde begon hij onzeker te worden en raakte hij in de war. Dat mensch stond daar maar tegen den deurpost geleund, langzaam met een speld tusschen de tanden te stoken... Den buik een eind vooruit, den elleboog ondersteunend met haar hand, en een licht-ironischen glimlach om den mond... Hij had die vrouw nóóit graag mogen lijden!
Ze antwoordde niet als hij zweeg en bleef onveranderd staan.
— 't Is dan mêschien ok wel 't beste, zei Jantje weifelend. Zeg dan ók ts wat Mina...



69
— Ja nöuw, zei ze langzaam, met rustige onverschilligheid ... Da motte 'm dan mar zégge... Dan mot ie maar wèg gaon!
En zich omkeerende ging ze, even langzaam als ze gekomen was, weer naar de keuken terug.
Van den Brink keek, toen ze binnenkwam, met onrustige oogen naar haar op en schoof zijn stoel achteruit.
Een oogenblik later kwam Jantje hem roepen.
Hij werd doodsbleek en begon plotseling over zijn heele lichaam te beven, en toen hij opstond viel hij bijna over de kat, die aan zijn voeten zat te slapen. De kat kwaakte grimmig en Mineke schoot in een vroolijken lach. Maar het was alsof hij niets hoorde of zag, zooals hij daar, tastend en onzeker, als iemand, die in het donker loopt, achter Jantje aan naar de voorkamer gingi
De dominee kwam hem een stap tegemoet. Hij Het de hand, die hij al half had uitgestoken, overgaan in een lichte groetbeweging en zei hem goedendag.
... Toen hij van huis ging had hij zich vast voorgenomen hem een hand te geven en hartelijk tegen hem te zijn. Maar nu hij hem daar, met dat kortgeknipte haar, en het hoofd neergebogen, met onrustige dwalende oögen, zenuwachtig zijn pet in de hand verfrommelend, als een misdadiger voor zich zag staan, was het hem onmogelijk.
Hij kwam van zijn gezellige woonkamer thuis, van zijn jonge vrouw en hun lief, klein kindje, dat hij in onbewusten gedachtengang plotseling voor zijn oogen zag; hij had zich van jongs af aan, met afschuw ver



70
gehouden van al wat grof en gemeen was in het leven. En nu hij daartegenover hem stond voelde hij een bijna lichamelijken afkeer, bij de voorstelling van dien man aan te raken.
Hun gesprek duurde maar een oogenblik.
Alle goed overwogen woorden, die hij had voorbereid om het minder hard voor hem te maken, zonken plotseling weg voor zijn geheugen.
Hij hoorde zich zelf iets zeggen met een vreemde, kelige stem, van uit de hoogte, kortaf, ruw bijna. Later wist hij zelfs niet meer wat hij had gezegd en of hij er zelfs wel van had gesproken, dat hij daar niet langer kon blijven.
En ook tot Van den Brink drongen de woorden niet door... Hij wist wat de dominee hem te zeggen had, knikte nu en dan toestemmend, en hielp hem het gemakkelijker te maken. Beiden leden ze er onder en hadden maar een wensch: Dat het gauw afgeloopen zou zijn!
— Nu, zei de dominee. Laat het je dan goed gaan Van den Brink!... En in een plotselinge opwelling stak hij hem de hand toe, hield die een oogenblik in de zijne en keerde zich dan om.
... Waar is mijn hoed Teunissen ? vroeg hij zenuwachtig zoekend, hoewel de hoed vlak voor hem lag, op de tafel.
Hier, domenie!
— O!... Dank je weli... En Jantje haastig groetend ging hij met groote stappen door de gang naar de voordeur.
Maar meteen keerde hij weer om.



71
— Van den Brink! zei hij zacht, hem met een hoofdbeweging apart wenkende... Je hebt toch wel geld genoeg om te logeeren?...
Hij stak gejaagd zoekend de hand in zijn broekzak. Maar Van den Brink schudde haastig met zijn hoofd.
— 'k Heb gespaard, zei hij schor. En dan ging de dominee.
Van den Brink liep zwijgend naar de keuken en zei de vrouw en de kinderen goeden dag en schudde daarbij weer zoo gek met zijn hoofd.
De meisjes gichelden zachtjes, met de hand voor den mond, maar Mina wierp hun een dreigenden blik toe.
Terwijl hij naar zijn bundeltje kleeren zocht volgde Jantje hem op de hielen, voortdurend zacht tegen hem sprekend en zich naar hem overbuigend om met de oogen de uitdrukking van zijn gezicht te zoeken; zooals men tegen iemand spreekt, wien pas een groot ongeluk is overkomen, en die zwijgend en verslagen zonder op te zien voortloopt
... Ge kunt gerus' blijven, zei hij weifelend... 'tls nou al zoo laot!... Kom jong, laot mar liggen!
Maar Van den Brink had zijn bundeltje gevonden achter de deur pp het gootje, en bukte zich met inspanning als een oude man, om het op te rapen.
— Nee, zei hij ernstig, 'tls beter da'k ga!... Gij zoudt 'r maar moeite mee krijgen... En de andere minsche... 'tls béter!
— Ja nou. A' ge 't dan maar góéd weet, dat Ik 't nie' bin die oe wegstuurt, zei Jantje.



72
— Nee Jan, dat weet ik... 't Is goed heur. En wel bedankt veur de vrindschap!
Hij gaf hun allen opnieuw de hand, en dan stak hij den stok onder den knoop van zijn zakdoek, legde hem over den rug en ging langzaam de deur uit.
Jantje deed hem uitgeleide tot aan het hek bij het achterhuis en riep hem goede reis na. Van den Brink keek nog even achterom met een vreemden pijnlijkaandoenden glimlach om den mond, knikte hem toe en stapte door.
Jantje zag zijn gebogen gestalte zich over den schemerlichten landweg verwijderen en onder de wilgen in de donkere schaduw verdwijnen, en dan keerde hij bedroefd en in gedachten weer terug.
In huis was het leeg en ongezellig, en er heerschte een vreemde stilte.
— Wat is da' nou in ins wêr vrlmd, hè! zei Jantje. Ik was d'r a' wer zoo aon gewoon ...
Mina antwoordde niet.
— Nee, da's waor! Hij mag dan zijn wat ie wil. Maar 't is^ toch 'n goeie lobbes!... En waorum nou altijd dat drfjve... Wat hèt die minsch 'm dan toclv geddón? Nou mot ie daor heelemaol nog naor Wageningen loopen en hij was tóch al muuj... En dan daor in 'n Iozement lêzierel... Néé! Vijnde gij da* nou ök nie!?
Maar zijn vrouw bleef nog steeds opzettelijk zwijgen. Jantje schraapte zich even de keel.
— En wa' zouwd da' nou toch gehinderd hebbel? Nou kumt ie daor onder da' schoermoelje in de stad.



73
En dan daor-bij! Da motte wij dan toch wète. Is 't wéór of nie?
Mina had onafgebroken naar hem zitten kijken, met vast opeengesloten lippen; maar hij sloeg zijn oogen niet naar haar op.
Nu hij zweeg schoof ze plotseling met een ongeduldige beweging naar achteren. Ze maakte Mineke, die met het hoofd tegen haar aan lag te slapen, van zich los en zette haar overeind op den stoel.
— Sschfetert! zei ze langzaam tusschen de tanden, met een onuitsprekelijke verachting, en opeens haar zelfbeheersching verliezend:
Eerrr da'k me dan toch deur dien kjèrl!... Mèrrege kumt ie hier, da' ge d'r mfjn uit mot zette! En dan duü-de 't!
— Heur Ts Mina, nou motte nie onredelijk zijn. Waorum hedde gij dan niks gezeid?
— Waorüm! ?... Waorüm!? Umda' gfj hier... Umdat...
— Nnna! zei ze plotseling zichzelf onderbrekend en meteen weer volkomen rustig... Kom, Mineke, gao nou naor bed. Oe kunt de oogen haors nie' mèr open houwe van de slaap!...
— Nee da's waor, da's nou nfe mooi van oe! zei Jantje. Da' wtMe eiges ok wè!... Ik hè nou van alles veur 'm gedaon. In 't schureke veur van de nach' Waor gemakt; in d'n hof mit 'm gewest; en 't rund laote kijke...
— En 'n pruim têbak geprizzentierd... ók veural niet te vergète! zei ze spottend lachend.
— Och, zei hij beleedigd. Wa' zij-de weer karkastig!... Hè 'k 'm dan eiges nie gezeid dat ie bes' kon blijve!



74
— Ja, zei ze. Dat heddef... Van 't begin af aon hedde nie gewète hoe da' ge 'm de deur uit zouwd' krijge. Ik ken oe ummers vuls te lang!,.. Dochte gij dat die kjèrl da' nie' vuulde!?... Maar niet dat 't mijn wa' kan schèle!
Jantje stopte zenuwachtig een pijp, bleef een oogenblik, met het hoofd nadenkend gebogen, midden in de kamer staan, en dan liep hij opeens naar buiten.
Hij zette zich op de bank alsof hij rustig wilde gaan zitten rooken, maar hij zat nog geen halve minuut of hij stond alweer op, keerde weer terug en bleef besluiteloos stilstaan.
Hij schuurde zich met zijn voet langs het been, krabde zich onder de pet en kneep zich, grimmig met de hand over den schouder grijpend, achter op den rug onder de jas. Alles jeukte hem, en een prikkelende warmte begon hem naar het hoofd te stijgen.
— Zèg! riep hij, zich onder het open raam naar binnen buigend, tegen Mina die weer aan het strijken was... Ik zou 'm misschien nog wel in kunnen halel... A'k binnedeur over de Wetteringschen wal liep!?
— 't Zal mfjn 'n zörg zijn! antwoordde ze schouderophalend. Laot 'm vejur mijn part gerust mar loope!
Maar hij had zich al omgewend en liep den weg op.
Hij ging een eind in de richting van het bosch, sloeg dan bij den molenwal het voetpaadje in, en langs het kreupelboschje van lage knotwilgen gaande, kwam hij aan den oever van de Linge.
Een smalle, oude, boogvormige houten brug overspande daar, rustend op hooge staken, het lage water, dat



75
blinkend en stil lag in 't laatste licht van den zomeravond, en aan den donkeren boschrand in de verte, weerspiegelde zich de zachtgele streep langs den horizont.
Jantje ging de brug over en volgde den oever van het kleine, met lisch begroeide riviertje.
Het was een van die stille, heldere zomeravonden, als het licht niet van den hemel is en de maan opkomt voor het donker wordt.
Alles leek zoo vreemd en geheimzinnig in dat onzekere, trillende licht. En terwijl Jantje daar zoo alleen met zijn gedachten door de eenzame weiden liep, kreeg hij een verlaten en neerslachtig gevoel alsof hij zelf op weg was, ergens' naar een onbekende stad, waar hij nog onderdak moest zoeken voor den nacht. Den heelen tijd waren zijn gedachten bij Van den Brink. Hij zag hem daar gebogen, met zijn bundeltje over den rug eenzaam en moeilijk loopend, in den avond den straatweg opgaan.
Van af 's middags, toen Van den Brink daar zoo opeens voor hem stond tot nu toe, had hij die heele gebeurtenis alleen maar van-zichzelf-uit beschouwd. Hij had voortdurend de stoornis gevoeld van het gewone dagelijksche leven, en zich angstig gemaakt voor de menschen, en daardoor eigenlijk haast niet over hem gedacht En dat was ook zoo heel natuurlijk; een mensch denkt over de dingen, zooals hij die zélf voelt en niet zooals een ander die misschien ondervindtf Maar nu alles voorbij was en hij weer vrij kon denken, begon hij dat van-uit Van den Brink te doorleven en voelde hij wat er in hem moest zijn omgegaan.



76
Het was hem als zag hij hem daar zitten in de gevangenis, met de handen onder het hoofd, altijd maar denkend aan den tijd, wanneer hij weer vrij zou zijn, en plannen makend voor zijn toekomst.
... En dan kwam hij daar in zijn oude woonplaats terug, doodop van het loopen; met angst en twijfel in het hart hoe de menschen hem zouden ontvangen, en tegelijk vol hoop en blijdschap, in 't gevoel van zijn pas herkregen vrijheid,
Hij hoorde hem weer redeneeren, vol vuur en met vast vertrouwen. En dan kwam hij-zelf, en drukte dat neer, met een enkel berekend koel woord.
Jantje kleurde als hij daar weer aan dacht, en Verhaastte meteen zijn schreden.
— En dan nog dat eind loope!... Toe mit 't rund!... Mit de bléór onder de voef.
— Tt, tt, tt, tt... — Aüw! zei Jantje opeens luid, onwillekeurig pijnlijk met het eene been trekkend; want terwijl hij zich zoo heelemaal daarin verplaatste was het net of hij het zelf aan de voeten voelde.
Verschrikt door het geluid van zijn eigen stem keek hij schuw achterom en op zij.
Hij was nu gekomen, waar de Linge stroomt, dicht langs het Gespersche bosch, onder de hooge boomen.
Het kleine waschhuisje met het stapje aan den oever, siiep daar in nachtelijke geheimzinnigheid. De maan scheen zilverig boven het bosch en het water stroomde zwart en blinkend, diep in de schaduw onder het geboomte.
... Een onheimelijk huiverig gevoel liep Jantje over



77
den rug en hij stapte harder door, aangegrepen door eén bijgeloovige vrees, dat hem iets kwaads zou overkomen, wanneer hij Van den Brink niet meer inhaalde.
Hij zag een eindje verder, aan het eind van de wei, vaag de donkere gedaante van een paard, dat stil met den kop over een heining in den maneschijn stond te droomen.
— As tie daor nou nog steet a'k aon 't hekke kum,... dan haól ik 'm nog! zei Jantje... Anders nie, heur!
Hij nam nog wat grootere stappen; en opeens meenende, dat het dier zich bewoog, begon hij plotseling op een drafje te loopen met de handen in de zij. Het paard begreep natuurlijk niet wat er nu zou gebeuren, keerde zich op de achterbeenen om, wierp den kop in de lucht en rende hinnekend weg.
— Ja hauw is... Nee da geldt nie', zei Jantje gebelgd terwijl hij zijn vaart inhield. As ik daor nêtüürlik zoo op ins hard gaoj loope... dan geet ie nêtüürlik medeen op hol...
Hij klom over het hek en keek rond of hij niet een ander voorteeken kon vinden, maar er was nergens iets te zien.
Onderwijl was hij al bij den boomgaard gekomen. Links aan den overkant van de Linge schemerde het kasteel bleek-grijs door het zware, oude geboomte, met een enkel verlicht hoog venster, dat zich in de huisgracht weerspiegelde. En recht vooruit kon men de boerderij van Den Hartog al zien, die aan den straatweg gelegen was.
Over de groote brug kwam een man van den kant



78
van Gesperden. Men zag hoog zijn gebogen gestalte gaan tegen het mistige wit van den avondnevel, die op steeg boven het water... Nu was hij er over!
— Hédjü riep Jantje met een wijden armzwaai, terwijl hij het meteen op een sukkeldrafje zette.
De man sloeg rechts af en kwam hem tegemoet over den Lingewal; maar het was een boerenarbeider, die met een zak aardappels over den nek naar huis terugkeerde.
— Wa' motte hebbe Jan? vroeg hij glimlachend in 't voorbijgaan.
— Niks, niks! zei Jantje hoofdschuddend, terwijl hij zijn weg vervolgde. Naarmate hij dichter bij de brug kwam, waar de weg over de Linge ging, begon zijn hart sneller te kloppen.
Nu was hij er... Hij stond stil en keek gejaagd eerst naar links en dan naar rechts den straatweg op. Maar er was nergens een mensch te zien.
Een gevoel van groote teleurstelling overviel hem en hij merkte nu opeens, dat hij moe was. Hij zette zich op het mijlpaaltje bij de brug, wischte zich het voorhoofd met zijn zakdoek af, en bleef een oogenblik lusteloos zitten. Nu wist hij ook niet meer wat hij moest beginnen.
Als hij den weg naar het dorp insloeg en Van den Brink was daar al gepasseerd, dan liepen ze elkaar mis, en ging hij den kant van het Lekskesveer op, dan was het mogelijk dat hij den heelen tijd voor hem uit bleef loopen tot Wageningen toe.
Hij had wel kunnen schreien van spijtigheid, dat hij hem maar niet gewoon achterop was gegaan.



79
... In plaots dat Mina dan ok ts wa' zeit! dacht hij vol ergernis... Nou mot ik dat allemaol allinnig mar wêr uit make!
Hij liep nog een eindje den weg op, om bij het rechte gedeelte verder uit te kunnen kijken. En nu zag hij, een honderd pas verder in het maanlicht iets zwarts aan den berm van den weg onder de iepenboomen.
Het was een man, die daar aan den kant van de sloot had gezeten en juist opstond om verder te gaan. Hij legde zijn stok met een bundeltje over den rug... Het was Dirk van den Brink.
— Djèrk! riep Jantje... Zij-de gij 't!!
De man hoorde hem niet Hij liep gebogen-gaande, met onvaste, langzame stappen verder.
Jantje zag het nu duidelijk dat hij het was, en holde hem achterop.
— Wacht dan toch minsch! riep hij buiten adem. Van den Brink keerde zijn ernstig bekommerd
gezicht naar hem om.
— Zij-de gij 't Jantje? zei hij moe en lusteloos, zich afwendend om met den rug van zijn hand over de oogen te gaan.
Hij wilde weer verder loopen, maar Jantje hield hem bij de jas terug.
— Nee! zei hij. Nód hè'k oe, en nou gao-de mee! Oij blijf van den nach' bij mijn... Hèch jong... Wa' hè'k daor geloope!
— Kum-de me ddór nou nog veur achterop!? Da's heel vrindelijk van oe Jantje... Mar lao me nou liever mar gaon!... Ik bin nou al zoo wijd...



80
— Hö nee! Daor kum niks van in, zei Jantje, en hij stond plotseling welbespraakt druk met de handen gebarend, voor hem te redeneeren; een klein kereltje tegenover die groote gebogen gestalte.
Maar Van den Brink was vast besloten.
Maor waorüm dan toch? zei hij. Ik heb dat nou eenmaal weer gehad!... Léó me nou mar! anders hè'k d'r maar weer overnij leed van, mèrege.
— Maar ge hóéf mèrrege nie êweg!... Overmèrege! En nóg 'n dag... En d'n heelen wéék a'ge wilt... 'k Lao mijn deur gin minsch veurschrijve wie da'k in huis wil hebbe!... Wa' verbeeldt ie z'n eige wel!?
— Zeg da' nou nie Jan, hij hèt gelijk! Ik hè 't nou eenmaol verknoeid. En nou kan dat niet anders. Dat kin nie' meer goed gemaakt worden... En dan tóch! 'k Zou ummers tóch nooit gin werk meer krijge.
— Gin wérk!? Gij?... Wérk zat!... Zat heur, óveral! Ik sprèk toch ummers eenvoudig mit de nótaris. Hij duut alles veur mijn. En al zeg ik 't eiges. Hij hèt ok veul verplichting aon mijn. 'k Heb 'm altij' netjes behandeld...
Van den Brink schudde mismoedig het hoofd.
— Nee, zei hij. Da' begrfjp-te gij nie'!... 'k Had eers nog gedocht... Ik meende nog... Maar 't is uit. Ik heb dat van avond ingezien.
Jantje had hem teleurgesteld losgelaten.
— Al da ge't dan allinnig mar veur 'n ander minsch deed!? zei hij zacht met de tranen in de stem.
— Veur wie dan?... Wat kan 'n ander da' schèle?
— Veur mijn, zei Jantje... Da'kan mijn wat schèle!...



81
Er was opeens zulk een bedroefde en tegelijk wanne klank in zijn stem gekomen.
Van den Brink keek verwonderd naar hem op.
Alles wat in dien korten tijd in Jantje was omgegaan, weerspiegelde zich in zijn eerlijke, kinderlijke oogen: zijn teleurstelling, het berouw over zijn onhartelijkheid, en zijn angst dat hij hem nu nog op het laatste oogenblik zou verliezen.
Van den Brink dacht een oogenblik na en de diepe rimpels in zijn voorhoofd ontspanden zich.
— Goed, zei hij, a'ge 't dan wilt, dan gaon we!
— Zóó mag 'k 't heure, zei Jantje verheugd, hem stevig op den schouder slaand. En dan nam hij hem bij zijn arm en trok hem mee. Hij praatte onder het gaan druk en opgewonden; en een plotseling gevoel van trots vervulde hem.
Bij den uitweg van het boerenerf stond De Hartog in zijn hemdsmouwen in den maneschijn aan 't hek.
Hij keek nieuwsgierig onderzoekend wat voor een kerel Jan Teunissen daar bij zich had.
— Goeiën avond Hartog! riep Jantje... Kèn je 'ra nog?... Hfer is Djerk van den Brink.
— Oöö! zei De Hartog met een lachje van veel verzwijgen, het hoofd wat achterover buigend. Is dfe het?... Kum-de weer Is hier kijke Van den Brink?
— Stommen suffert! dacht Jantje bij zichzelf; want daar was in de koele onverschilligheid van dat gezegde iets, dat hem hinderde.
Van den Brink groette weerom en liep harder door. Maar Jantje had nu geen haast meer. Hij voelde zich Kamperfoelie. 6



82
grootsch, dat hij met een zoo welbekend man als Van den Brink liep, en hij wilde er ook het plezier van hebben, daar eens wat mee tegenover de menschen te pronken.
... Ze waren de groote brug over gegaan en kwamen nu aan het koffiehuis bij den tol.
Een huifkar stond onbeheerd aan den weg en van binnen uit de gelagkamer hoorde men stemmen.
Jantje had juist in zijn binnenzak getast om Van den Brink een sigaar te presenteeren. Maar hij bedacht zich, dat hij die thuis had laten liggen, en bij 't opkomen van het idee om er wat aan het tolhuis te koopen, ging het hem tegelijk door het hoofd, dat er toch ook iets feestelijks bij diende te zijn, op dezen bizonderen avond.
— Witte wat Djerk? We gaon d'r in! En we vatten 'n lékker potje bier.
— Och! Zouwen we da'nou wel doen? zei Van den Brink, die angstig was menschen te moeten zien.
— Gin praotjes! Ik traktierl... Da's dan toch ök nie alle daag, da'k 'n ouwen vrind op vêrsite krijg! 'k Heb oe in gin jaore gezien minsch... Kum vort nou mat!
Hij ging hem voor, met een verhit gezicht en de oogen zelfbewust en opgewekt schitterend.
In de slecht-verlichte gelagkamer, zat een baardige voerman, met de zweep tusschen de knieën, een glaasje jenever te drinken en een dikke vrouw was aan de tafel bij 't raam bezig kousen te stoppen.
De kastelein groette de binnenkomenden en keek



83
wantrouwend en nieuwsgierig naar den vreemden gast. Jantje zag dat met gevleidheid en welgevallen.
— Twéé potjes bier, Flip!... Veur mijnt... En 'n dubbeltje segaore!... Béste! Van de vijf!
Terwijl de waard het bier uit de fleschjes inschonk zat Jantje al, met de oogen knipperend en den adem een beetje ingehouden, het gunstige oogenblik af te wachten. En zoodra Flip de schuimende glazen op het tafeltje voor hen neerzette, zei hij, Van den Brink op de knie slaande:
— Zie zóó!
— En nóü mo' je fs raje, wie dat ik hier bij mijn heb!...



ZATERDAGAVOND.
Piet Roes, de timmerman, kwam met de gereedschapskist op den schouder, door de ijzeren poort, den tuin van den burgemeester in, waar hij voor een reparatie was ontboden.
Voor een der ramen aan den voorkant van het huis, zag hij den burgemeester staan, met diep gefronst voorhoofd, naar buiten kijkend in den regen, die onafgebroken neerviel in den triesten najaarstuin, waar alles al een doodsch, wintersch aanzien had, met de vochtigzwarte stammen van het kaal geboomte, de vertrapte, leege perken en de in stroo gewikkelde stamrozen.
Zooals hij daar stond, kort en gedrongen, het hoofd wat voorover, de handen op den rug, en de gekleede jas openvallend in wijde, ernstige plooien, was er zoo iets bekends in zijn houding en uiterlijk, dat Piet Roes zich onwillekeurig afvroeg:
— Wat dèksel, wéór he'k die kjerl dukker gezien! ?... Op 'n printje of zoo wat!?... Maar daar hij 't zich zoo gauw niet herinnerde, dacht hij er verder niet over na, gooide zijn tabakspruim weg en nam plechtig zijn



85
pet af, terwijl hij over het kiezelpad den hoek van het huis om ging.
De burgemeester groette, blijkbaar zonder zich er van bewust te zijn, met een langzame neiging van het hoofd terug, bleef nog een oogenblik staan en ging dan in gedachten naar het schrijfbureau, waaraan hij zoo-net had zitten werken. Hij trok een van de laadjes open, zocht er een der zorgvuldig geordende en op stapeltjes gelegde kranten-uitknipsels uit, vouwde dat open, en begon staande het stuk door te kijken, dat hij nu zeker al wel tienmaal had overgelezen, zonder er wijs uit te kunnen worden.
De vorige week had hij in de Betuwsche courant, bij de beantwoording van een ingezonden stuk, waarin zijn weigering van permissie voor een bioscoop-vertooning, als aanranding van de persoonlijke vrijheid was gelaakt, den volgenden zin gebruikt:
Deze inzender is vermoedelijk een der velen van onzen tegenwoordigen tijd, voor wien de veelgeroemde „persoonlijke vrijheid" het heilig huisje is, waaraan men niet mag raken. — Welnu I Ik heb ook een heilig huisje om te bewaken, en dat is het zedelijk heil van het Nederlandsche volk, en meer in het bizonder van de inwoners mijner gemeente.
In een daaraan toegevoegde beschouwing had hij tevens zijn afkeuring uitgesproken over een zoogenaamd grappig versje uit De Telegraaf, waarin de spot werd gedreven met de nieuwe wetten ter beteugeling van ontucht en drankmisbruik.



86
Door den een of ander was dat stuk van hem weer aan De Telegraaf opgezonden, die het had overgenomen met den, bij die courant gebruikelijken, hoonenden commentaar en met cursiveering van dien eenen zin.
.... En bij de diepe verontwaardiging, die hij, als ieder degelijk en waardig mensch, voelde tegen allen, die in ernstige zaken, met geestigheden de lachers op hun hand trachten te krijgen, kwam nog een hinderlijke gewaarwording van onrust, doordat hij met geen mogelijkheid kon begrijpen waarom men dien zin van hem gecursiveerd had.
— Maar dat Is toch in waarheid niet iets om mee te lachen, wanneer iemand zijn beste krachten wil geven in den strijd tegen de ellende van drank en tuchteloosheid, die zooveel duizenden en duizenden ten ondergang brengt! zei hij verontwaardigd in zich zelf, terwijl het bloed hem naar het voorhoofd steeg.
Hij schoof driftig de la van het bureau weer dicht, lei zijn handen op den rug en begon ongedurig de kamer op en neer te loopen, oplettend de roode streep van het vloerkleed volgend en onderwijl nadenkend over de neiging van verzet tegen orde en tucht, die zich steeds sterker overal in de maatschappij openbaarde. Telkens kwamen zijn gedachten daarbij weer terug op de ruzie, die hij kort te voren met zijn oudsten zoon had gehad.
.... Ongeveer een jaar geleden, met de wisseling van het ministerie, was hij daar tot burgemeester benoemd en terstond begonnen zich met ijver toe te leggen op de verbetering van den ordeloozen toestand, waarin



87
het lauwe bestuur der vorige regeering het land had achtergelaten.
Maar telkens stootte hij op tegenwerking.
In het algemeen waren de menschen in die streek godsdienstig en vreedzaam, maar ook onder hen was een duidelijk merkbare strooming, die zich vijandig stelde tegenover den ordelijken gang van zaken. En bij iedere gelegenheid merkte hij het weer opnieuw, dat dat gedeelte van de burgerij waarvan die geest van weerspannigheid uitging, in het dorpscafé zijn hoofdzetel had.
Als allen die het gebruik van sterken drank onder eiken vorm bestrijden, omdat hun duidelijker dan anderen, de ellende die daarvan uitgaat, voor oogen staat, was het hem bijna niet mogelijk, een gevoel van persoonlijken weerzin te onderdrukken, wanneer hij aan menschen dacht, die zoo'n café houden en van dergelijke inkomsten moeten leven; om het oneerbare, dat in elk voordeel trekken uit het verderf van anderen ligt opgesloten, en waarin ook de verklaring moet worden gezocht voor den afschuw, dien men voor den houder van een verdacht huis gevoelt.... Heel die omgeving stond hem tegen: Die Berend met zijn lui, onverschillig gezicht, die als hij op den bok zat, nooit zijn pet voor hem afnam, maar onbeschaamd gemeenzaam met zijn zweep tegen hem wuifde; zijn vrouw met dat zonderling opgemaakte haar; en dan die oude dikke man, die nog te vadsig was om op te staan, toen hij daar, niet lang geleden een rijtuig was komen bestellen. Hij had hem zelfs vloekwoorden



88
hooren gebruiken tegen zijn schoonzoon. — In het algemeen stoot zoo iets al af, maar bij een man met grijze haren doet het dubbel antipathiek aan!... De oude juffrouw had hij nog nooit gezien, maar hij wist uit volkomen betrouwbare bron, dat daar bij haar achter in de keuken, 's avonds herhaaldelijk om grof geld werd gespeeld!....
En nu vooral den laatsten tijd haatte hij hen.
Er was daar een heelen tijd al zoo'n nichtje gelogeerd, een meisje uit de stad, met iets wufts en onzedigs in haar kleeding en uiterlijk. Kort geleden op een feestavond van Patrimonium had hij zich nog aan haar geërgerd over haar ongemanierd, uitgelaten lachen. En tot zijn groote smart had hij onlangs vernomen, dat men zijn zoon Louis, dié in Utrecht studeerde en met vacantie over was, den vorigen Zondag met haar in het bosch had zien wandelen, en dat hij bovendien dikwijls 's middags in het café kwam biljarten.
Hij vroeg zich af hoe het toch mogelijk was, dat Louis zoo heel anders was geworden dan hij had gehoopt. Hij had hem streng en godsdienstig opgevoed en was hem altijd in het goede voorgegaan. En nauwelijks was hij student of hij misbruikte zijn vrijheid, werkte niet, gebruikte ruwe woorden en bekommerde zich niet om zijn familie. Maar wat hem het meeste verdriet deed, was dat gemis aan kuischheidsgevoel. Boven op zijn kamer had hij platen en Ansichten hangen van half-nakende vrouwen.... En nu die verhouding tot dat meisje van minderen stand! Bij de heftige scène, die er tusschen hen na die



89
kwestie was voorgevallen, had hij zelfs openlijk bekend er niets in te zien om met zoo'n meisje te loopen en desnoods eens een keer dronken te zijn...
De burgemeester had dat trouwens niet anders verwacht; hij herinnerde zich met schaamte maar al te goed, hoe lichtzinnig hij zelf vroeger al die dingen had opgenomen, voordat de theosofie een algeheelen omkeer in hem tot stand gebracht had en hij het in vollen omvang overzag, hoe de mensch ziel en lichaam verwoest door zijn onmatigheid en ontucht. Maar helaas, meestal pas wanneer men ouder wordt leert men den ernst van het leven beseffen! Daarom wilde hij Louis ook niet hard vallen.
.... En hij vróég hem ook niet naar zijn leven onder de studenten, hoezeer het hem smartte dat zijn eenig kind zijn opvattingen niet deelde. Maar hij eischte van hem, dat hij den naam en de positie van zijn vader zou eerbiedigen. Hij duldde niet, dat de zoon van een christelijken burgemeester ten aanzien van iedereen in zoo'n kroeg kwam, waar gevloekt werd en gedronken en met kaarten gespeeld... Vooral Zaterdagsavonds ging het daar ergerlijk toe. Dan hield men daar zoo'n soort sociëteit. Niet lang geleden was hij er op een avond in het donker voorbij gekomen. Van achter de gesloten luiken steeg daar binnen een oorverdoovend rumoer op. Een dierlijk gebrul van grove dronkemansstemmen. Er werd hard op den vloer gestampt; met stoelen leek het wel!... De burgemeester was verschrikt blijven stilstaan. Hij had eerst nog naar binnen willen gaan maar hij zag er te zeer tegen op



90
Gelukkig had hij 't kort daarop er in den Raad door weten te krijgen, dat de sluitingstijd pp Zaterdagavond een uur was vervroegd.
Maar nu juist een dag of wat geleden was de veldwachter bij hem gekomen en had er over geklaagd, dat de menschen zich daar niet aan stoorden en zeiden, dat ze nooit voor elf uur naar huis hadden behoeven te gaan en het nu ook niet deden 1
De burgemeester fronste het voorhoofd en keek nadenkend naar een punt op het vloerkleed.
Tot zijn verbazing had hij bij die gelegenheid van den veldwachter gehoord, dat er op die avonden ook nette burgermenschen kwamen. En omdat hij er zeer gevoelig voor was om bemind te blijven in het dorp en tegelijk het ontzag voor de overheid wilde bewaren, was hij het nog niet met zichzelf eens wat hij doen zou.
Nu schoot hem opeens te binnen, dat de veldwachter Piet Roes als een van de aanvoerders had aangewezen, en daar hij zich herinnerde, den timmerman een poos te voren den tuin te hebben zien ingaan, liep hij plotseling vastberaden naar de deur, ging de marmeren gang door en trad de achterkamer binnen.
De timmerman was daar ijverig bezig aan de lambriseering. Hij had zijn jas er bij uitgetrokken en aan het buffet gehangen, en zat gehurkt, met het gespslipje van zijn pilosche broek, als een staartje van achteren opgewipt, de blauwgestreepte boezeroen op een rolletje uitpuilend tusschen vest en broek, bij het raam een gaatje in den muur te boren, en zong daarbij langzaam op de maat het bekende vers:



91
Wordt het dan nóóit geen Zaterdagavond? Zaterdagavond zeven üre! Als wij vermóéid zijn van ons wérken, Zaterdagavond zeven uur!
De burgemeester ergerde zich over dit gemis aan respect voor zijn huis en kwam plotseling in een kwade stemming. Hij begon hem ernstig de les te lezen over die geschiedenis van den vorigen Zaterdag in café Blom, en zette een barsche stem tegen hem op om hem onder den indruk te brengen.
Maar nu was Piet Roes een van die Betuwsche naturen, op wien nooit eenig mensch ter wereld, ook maar den minsten indruk kan maken.
Dus die liet hem maar rustig praten!
Met de boor in de hand stond hij eenigszins onnoozei voor hem, aandachtig neerziend op zijn zwartigen grooten teen, dien hij door een gaatje in zijn kous uitkijkertje liet spelen.
Nu en dan keek hij even op, knikte den burgemeester eens bemoedigend toe, en antwoordde lakoniek op zijn gezegden:
— Ja van zelfs! Dat is ook zoo. Daar hè'je gelijk aan, — Nee... dat mot ''dan van zelfs ok gebeuren, as dat een keer zoo uitgemaakt is!
... De klok misschien wat achter geweest, burgemeester !
— O wel zeker! De veldwachter is 'n brave man! Maar hij wordt 'n bietje oud, zie! En de oogen wa' slecht! — Afijn laat dat maar aan mijn over!



92
— As ik zeg: Jonges, nou naar huis! Dan zijn ze al êweg! Allemaal!...
Nu was de burgemeester zoo, dat hij, als men hem gelijk gaf, een prettig mensch was om mee te praten. Hij begon dan ook meteen vriendelijk te worden, en liet zich verleiden om over zijn levensstelregelen te praten, wat hij anders nooit deed tegenover zulke menschen, omdat die daarvoor nog niet rijp zijn.
Maar een gevoel van wantrouwen bekroop hem als hij den timmerman aankeek... 't Lijkt wel of die man me voor den gek staat te houden! dacht hij een oogenblik verontwaardigd.
Maar dat was zoo moeilijk met vastheid te zeggen. Die man had zoo'n wonderlijk gezicht en hij stond daar maar voortdurend met de volle hand over zijn neus te strijken, van zijn uitgeplozen snor benedenwaarts naar de kin.
Dat had zijn oorzaak daarin, dat Piet Roes in bijna alles ter wereld, zelfs in de meest ernstige dingen, het een of ander zag, dat bij hem een neiging tot lachen opwekte. En omdat dat nu eenmaal niet ging, had hij zich langzamerhand aangewend zijn voorhoofd bezorgd op te rimpelen; in zijn oogen legde hij een zekere meewarigheid, die soms, als hij ze opsloeg, tot een uitdrukking van vroomheid overging.
Maar met den mond wilde het niet zoo best Zelfs wanneer hij dien onnoozel open liet hangen, zooals nu, trok er nog voortdurend iets in zijn bovenlip onder de snor. Als hij zich heelemaal niet meer goed kon houden pakte hij zichzelf bij den neus, lachte achter



93
zijn uitgespreide hand stil en geluidloos uit, streek zich een paar maal over den mond, en stond dan weer met diezelfde uitdrukking van erbarmelijkheid in de oogen en het gezicht vol rimpels en vouwen, zoodat men nooit wist hoe men het met hem had.
— En wie komen daar nu eigenlijk, daar zoo op die avonden, in dat café? vroeg de burgemeester ongeduldig.
— Allemaal heele nette, oppassende menschen I zei Piet Roes. Ikken, en Jaap de Jood, en de veearts, en d'n Otter!... Willem van Beek wou 'k zeggen, zei hij haastig, want hij zag dat de burgemeester de wenkbrauwen fronste.
Maar dat was meer om de naïeve gelijkmoedigheid, waarmee Piet Roes dien Van Beek onder de oppassende menschen rekende; een ruwe onverschillige kerel, die soms dagen achtereen dronken was!
— En dan meheer Sipman van zelfs en GertJan Evers (En meheer Lewie! wilde hij zeggen; maar hij bedacht zich nog juist bijtijds) —Afijn zoo van alles!
De burgemeester bleef een oogenblik zwijgen.
— Ja! zei hij... Een volwassen mensch moet dat natuurlijk voor zichzelf weten. Maar 't blijft mij altijd een raadsel wat jullie daar voor genot in kunt vinden, en dat je niet liever gezellig den avond thuis in den huiselijken kring doorbrengt, of een nuttig boek ter hand neemt. Ik reken maar zoo met me zelf. Ik heb daar toch ook geen behoefte aan!
— Jij!? (Stlnkert!) dacht Piet Roes, naar het buikje van den burgemeester kijkend. Jij kruipt in 't ooteme-



94
biel!... En ielke week maar naar Den Haag! Erste klas freweele banken! En dan maar tulleband met èrtesoep vrète!
— Och, zei hij. 'n Minsch mot al zoo ïs wat prakkeziere, burgemeester!
De burgemeester bleef nog even naar het werk staan kijken en ging dan heen.
Piet Roes maakte zijn karweitje verder af, onderwijl tusschen zijn tanden een variatie op hetzelfde liedje fluitend. Dan veegde hij het zaagsel bijeen, pakte de gereedschappen in de kist en verliet door de achterdeur het huis.
Toen hij voorbij het raam van de studeerkamer kwam, zag hij den burgemeester met het hoofd gebogen in ernstige, sombere gedachten verdiept heen en weer stappen.
Hij nam zijn pet af, lachte even achter zijn hand en had, nog eer hij het hek uit was, den burgemeester en het heele gesprek al weer vergeten.
Onderweg kwam hij den zoon van den burgemeester tegen, die, met een grijze sportpet op en een natgeregende gummijas aan, met groote, luchtige passen den modderpoel in het midden van den weg overstak.
— Meheer Lewie! riep Piet Roes. Je kómt toch vanavond?
— Sikuur 1 riep Louis in 't voorbijgaan... 'k Moet vanavond handelsrecht repeteeren bij mijnheer Jonkman!
De timmerman lachte en knipte hem een oogje van verstandhouding toe.
— O zóó!... Ja nou göèd. Dan is 't in orde...



95
Hij vervolgde in zichzelf lachend, zijn weg, nog een oogenblik de voorstelling behoudend van het prettige, jonge gezicht van Louis met zijn vroolijke oogen en den vriendelijken glimlach, die hem zooveel op zijn moeder deden lijken.
— Bést minsch 1 zei hij, aan haar denkend bij zichzelf. Haast zoo goed as de vrouw van mijn!...
Maar meteen bij die gedachten begon hij te verlangen om thuis te komen, 't Was zoowat brood-etenstijd en moeder de vrouw had een lekker kommetje koffie klaar staan... En Zaterdagavond! Niks uitvoere meneer Roes! En 'n prima sêgaar van Jan Merkus in 't hoofd.
— Onze-lieven-Heer hèt dat toch mar fijn ingericht zoo met dien sabbath!
Hij liep onwillekeurig wat harder door, ging thuis eerst nog even de werkplaats in om het gereedschap weg te bergen en trad dan, over de met stapels planken en hout vol liggende opslagplaats, door de achterdeur het woonhuis binnen.
— As je me nóu!? riep hij uit, op den drempel even stilstaande. Dat lijkt hier d'n arke Noachs wel!
— De heele steenen vloer was overstroomd met water. Overal lag de boel overhoop!... Geesje, zijn oudste meisje, stond in haar wereldsch roza japonnetje, met groote mansklompen aan te dweilen; de rokken achter hoog opgenomen op een knotje, en een loshangende haarstreng voor de oogen. In de keuken was Arriaantje een hemd voor de verschooning bij de kachel aan 't drogen, en moeder maakt juist de boterhammen klaar.



96
— Zóó, moeder de vrouw! zei Piet Roes, terwijl hij zijn vrouw zachtjes met de vlakke hand achter de rokken klopte.
— Ik heb maar schik, da'k je zien kan!
— Ik ok! zei de vrouw. Anders had ik geen oogen. En ga nou maar gauw brood eten. As je netjes oppast zul je 'n stukje hoofdkaas van me hebben!
Piet Roes had al plaats genomen. Hij hield zijn pet een poosje voor de oogen, zette die dan weer op en begon met smaak aan te vallen.
De juffrouw stak onderwijl de lamp aan.
— Komt 'r bij minsch! zei Piet Roes met vollen mond terwijl hij een stoel bij de tafel trok. Maar ze liep ijverig al weer weg.
— Nee, zei ze, wij nemen strak wel 'n stukje, as 't zoo ïs 'n keer goed uitkomt!
Nadat hij met het eten gedaan had stak de timmerman een sigaar op, klopte zich onder het vestje op den buik en strekte zijn beenen behagelijk uit.
Hij bleef zoo nog een half Uurtje zitten philosopheeren en rooken.
Maar met dat Zondagsche gevoel van vrij-zijn kreeg hij lust om eens een beetje te praten en hij kuierde de goot op.
Hij liep de vrouwen achterna en zei hier en daar zoo eens een vriendelijk Woord.
— Arriaantje m'n kind. Pas nou toch op, da' je geen kou vat; daar zoo met 't bloote hoofd buiten!... Maar het was Zaterdag en dan is al het vrouwvolk brommerig... — Laat Véder nou asjeblieft maar weg



97
gaan! zei Arriaantje toen ze weer terug kwam bij haar moeder... D'n heelen tijd dat achterna-geloop en gezanik!
Maar hij was eerst nog voor het een en ander bruikbaar. Hij moest den emmer volpompen en werd er op uitgestuurd om een potje groene zeep bij de gezusters te halen. En dan kreeg hij van moeder twee kwartjes uit de beurs... — Zie zoo, en nou schiet maar op! Ga jij nou maar met de kegeltjes speulent
— En zorg maar Is dat u een vette kiep mee thuis brengt! zei Arriaantje.
— Och! riep Geesje van uit de keuken, hij kan d'r geen steek van! Hij het nog nooit niks gewonnen!...
— Ja nou! Wees maar stil, anders krijg je d'r nie van mee! zei Piet Roes terwijl hij zijn groenachtige overjas aantrok, en de pet over de ooren stroopend ging hij onder het medelijdend gelach van de vrouwen de deur uit.
Het was buiten pikkedonker; een koude regen sloeg hem in het gezicht. — Maar dat hoort zoo bij d'n Zaterdagavond! dacht Piet Roes opgewekt, terwijl hij behaaglijk den kraag van zijn jas opzette.
Hij haalde eerst Toon den smid op, die tegenover hem woonde en dan gingen zij samen het dorp in. Ze sóépten tot de enkels door de modder! Bij het acetyleen-licht van een fiets, die voor hen uit ging zag men in de vochtige duisternis den weg blank staan van het water!
Het huis van den slager was hel verlicht Van uit de slachtplaats hoorde men het geluid van schrobben en
Kamperfoeli. 7



98
het kletteren van een blikken emmer, die over den steenen vloer werd gegooid.
— Héé, Mozes! riep Piet Roes, zijn hoofd over de onderdeur stekend. Maak Is 'n bietje vört jong! Moeder Blom zit al mit de koffie te wachten.
— Ik khom heere! riep de jood. En een oogenblik later zagen ze hem al den winkel doorkomen, onder het gaan zijn jas aanschietend over zijn witte slagerskiei.
Ze gingen met hun drieën op een rij over de dorpsstraat, goedenavond roepend tegen iedere gestalte, die hen in het donker voorbij kwam, en staken dan den weg over naar het café.
Het regenen was wat minder geworden en in het vage schijnsel, dat door de glazen deur scheen, zag men enkele vlokken sneeuw schuins neervallen op de natte stoep.
De mannen gingen recht door naar de donkere zijnis achter in de gang; Piet Roes zocht op den tast de klink van de deur, en meteen bij het binnentreden kwam het licht, de warmte en de gezelligheid van de groote ouderwetsche keuken hun tegen.
Aan het hoofdeinde van de tafel zat moeder Blom met haar vriendelijk, rond, blozend gezicht, het zwarte lintenmutsje op het hoofd, en den brillekoker naast zich bij het koffiegerei, rustig en breed in haar rieten leunstoel al op de Zaterdagsavondgasten te wachten.
Onder de breede schouw, naast het fornuis, waar de groote heetwaterketel ijverig stoomwolkjes stond uit te blazen, zat een grove boerendeern met dikke lippen en kleine, goedige oogjes, wijdbeens, met een



99
mandje op den schoot en een emmer voor zich, aardappels te schillen; 't kanarievogeltje in het kooitje op de kast was zachtjes en tevreden in zich zelf aan 't kweelen...
Het was er alles zoo stil en rustig, nu de anderen voor in de gelagkamer waren; over alle dingen lag de vrede van den Zaterdagavond, wanneer alles schoon gewasschen en geschuurd is, en de dagen der week met hun werken en zorgen weer achter den rug zijn.
De smid en Jaap de jood hadden ieder aan een kant van de tafel plaats genomen en Piet Roes zette zich tegenover juffrouw Blom.
— Zie zoo moeder! Daar zitten we dan weer!... Nou zullen we samen weer is als van ouds den jood in de luren leggen!... Veuruit Toon, krijg de kaarten!
Hij streek zich vergenoegd over zijn ongeschoren wangen en knikte moeder eens toe. Hij had schik dat hij daar weer op zijn eereplaats zat tegenover zijn oude vriendin. Alles was daar even gezellig in dat hoekje rondom moeder.
Bij het raam in den schemer van de lampekap, hing een bloempotje met een hangplant aan drie touwtjes van den lagen zolderbalk neer; rechts aan den witgekalkten muur was de bijbelsche plaat van Mozes, die, met zijn staf, water uit den rotswand slaat, en daar naast hing de vierkante hangklok met den langzaam heenenweergaanden slinger. En tegen dien achtergrond van in 't halfduister droomende dingen, zag men het breede, gezond-kleurige gezicht van moeder, helder in 't licht van de lamp, als een olieverfschilderij van een der oud-Hollandsche meesters.



100
De spelers hadden ieder een dubbeltje in 't potje gedaan en de smid deelde plechtig de kaarten rond.
— Zoo! zei Piet Roes. En nou suut Is. Nou zal ik, as moeder 't permiteert, eerst ts met een voorwoord beginnen 1... Nou mot gij me eerst beloven dat je je eige nie giftig maakt as je 't verliest Mozes l
— 'k Sal 't prêbeere! zei Jaap.
— Nee, daar heb ik niks aan I... Beloven!
— Nou goed! zei de jood.
... En dan jij Toon!... Da' je me daar nie meer zoo opeens met de vuist op tafel slaat!... Fóéü... Daor zou minsch zich kapot van schrikke!
— En dan za'k tegen m'n eigen van zelf ók wat zegge!... — Nou de kaarte goed voor je houwen Roes, dat de jóód d'r niet in kan kijke.
En de jood: Zóó'n gezicht!... Piet Roes pakte zich bij den neus: ...Wat is d'r Jaap? Mankeert d'r wat aan, da' je zoo lillik kijkt?... Slechte kaarten!... Da's beroerd jong!
— Dat niet! zei de jood. Maar slechte khammerade, die 'n mensch van onbeflekte rippertatie niet fertrouwen.
— Suut nou jonges! Gin ruzie! zei moeder. Hier Toon! Mit de nèl!... En legde gij d'r nou maar ts 'n dik krintebrood op, Roes!... En maar niet te veul zitte praten!
En nu speelden ze eerst een potje; en moeder Blom schonk een kopje koffie in. En dan gingen ze weer aan den gang.



101
Een poosje later hoorde men iemand langzaam komen aansloffen door de gang, en in de deur verscheen de schoonzoon van den herbergier, een dikke man van een jaar of veertig met een rond gladgeschoren gezicht.
— Goedenavond heeren! zei hij deftig, met de hand groetend en een buiging makend.
— Bjèrnd 1 zeiden de anderen, zonder van hun spel op te zien.
Berend kreeg een van de sigarenkistjes, die tegen den rand van den schoorsteen opgestapeld stonden en begon een paar zakjes met sigaren te vullen.
Terwijl hij daarmee bezig was stak de postbode zijn ruig hoofd om de deur, bromde iets, dat tegelijk op een verwensching en op een groet leek, legde een krant en een geïllustreerd Zondagsblad op een stoel en verdween weer.
Berend nam het tijdschrift op, keek de plaatjes even door en bleef bij een van de bladzijden plotseling in ernstige beschouwing onbeweeglijk staan.
Hij grinnikte met een zware basstem, en kwam met het blad in het licht bij de tafel.
...De onzedelijke aanzichten! zei hij, nog steeds kijkende.
De anderen kwamen er met nieuwsgierige gezichten omheen staan en rekten begeerig den hals uit.
Het was juist in dien tijd, dat ons land in zedeloosheid was vervallen. De overheid trad allerwegen op. In Schiedam was een gemeenteverordening gemaakt, dat twee menschen van verschillende sekse niet bij elkaar in het gras mochten zitten tenzij ze bewijzen



102
konden man en vrouw te zijn, of familieleden van den eersten graad. In een andere plaats had men sommige draaiorgels moeten verbieden, waar gekleurde houten poppetjes op stonden, weelderige balletdanseresjes met borsten vol wulpschheid en lusten... En nu, enkele dagen geleden, had de politie te Wageningen beslag gelegd op prentbriefkaarten, met afbeeldingen van beeldhouwwerk; onzedelijke voorstellingen uit de oudheid, van mannen en vrouwen, allemaal spiernakend! Men had die nu in dit tijdschrift overgenomen.
... Wat duut die kjerl daor! ? vroeg de smid, met zijn breeden, knuistigen vinger op een van de plaatjes wijzend.
— Dat is Adam aan het diskus werpen 1 zei Berend deftig. Och, och, och, hoe bedenken ze 't?
— Ja nou. Wat is dat nou ok veur 'n manier van doen, zei Piet Roes. Die vent had dan toch ok eerst wel ts fêsoenlfjk 'n boks aon kunne trekken, as ie naor de soosjeteit geet kegelen!... Um je eige daor zoo mit d'n blooten blinkert te laoten uitpotlooie!... Fóéi! 't Lijkt op niks!
— Heij! zei de jood. Da's nog ts 'n lief jong deerntje!
— Wa' steet daer onder!? vroeg de smid. — Psyche?... Spijge?... Wat mot die veurstellen?
— Ja dat mot je noodig vragen! zei Roes. Wat die veur mo' stellen! Da' zou jfj nie wète!?... Zoo'n sloeder van 'n meid!... Kijk ze daor nou ts met de beene lankuit ligge!...
— Gooi mar gauw weg die smerrige dinger! zei moeder Blom. 'tls méér as schand!



103
De spelers namen de kaarten weer op.
— Och, zei Piet Roes, in zichzelf lachende, 'tls dat juffertje, dien Psijche, zeker net gegaan as de weduwvrouw Flipse. Dat ze geen kans het gezien um de wasch te dreugen!
— Hoe zoo? vroeg moeder.
— Maar m'n lieve minsch, weet je dat nog gin ins! ?... Met den burgemeester I Vleeje wèèk; daor bij 't stepke! Kumt ie daor over d'n weg; mit d'n hoogen hoed op een oor, en d'n onderlip zoo veuruit. En de weduwvrouw Flipse, die had daor de wasch krek op de heg te dreugen hangen! En dan mo'je dat dikke wijf daor net kennel... Zo'n gróóte lawaaionderbroek!... — En hfj d'r op af I... Asdat ze die sebiet uit 't gezicht van d'n publieken weg most hangen 1... Nee! 't Is dan ok wel gin vertooning!... En dan zoo bol in d'n wind!
Hij zat dat weer met zoo'n zonderling gezicht te vertellen, tot verduidelijking de meest wonderlijke handbewegingen in de lucht makend.
De anderen schaterden van 't lachen. Moeder wischte zich de tranen uit de oogen.
— En da' wijf mot toch zoo lillik gedaon hebbe! zei de smid hoofdschuddend.
— Ja, zei Piet Roes. Hij was d'r vandaag nog van overstuur, d'n burgemeester!
Hij vertelde onder het «pelen, zijn gesprek van dien middag. En bedacht er nog het een en ander bij om Berend ongerust te maken, die nog was blijven staan luisteren en dan in zichzelf brommend de deur uitging.
— En jij mag ok wel oppassen! zei Plet Roes tegen



104
de meid. Hij zal jou nog wel ts 'n keer krijgen, as je daor 's avonds met Manje tegen het huis aon staat te
vrijen Nee seküür! Weet je dat niet!? Daar mot
je spesjale toestemming veur hebben. Publieke vermakelijkheid aan den openbaren weg!
— Ja 't is goed, zei Jaantje kwaad. Hij mot maar ïs bij me kommen; dan za'k 't 'm Is laote kijke!
— Wat zul jij 'm late kijken! ? zei Piet Roes in een lach schietend.
Maar ze hield er niet van om geplaagd te worden en gooide nijdig een aardappel in den emmer, dat het water in het rond spatte.
— Wa' zitte toch te spufte djern! bromde de smid, zijn been naar zich toetrekkend. Spuit die jong van jou nat!
— Kom heere; spele! zei de jood. Azzewe spéle motte we spéle!
Ze gingen weer aan den gang en het werd weer rustig in de keuken.
De meid zat over haar vrijer te denken. Een soezerig verliefd gevoel begon in haar op te komen. Haar hand, die het aardappelenmesje vasthield, rustte werkeloos op haar schoot en gedurig zakte haar hoofd wat voorover.
Nu en dan alleen werd de stilte verstoord door het hardhandig neerleggen van een kaart op tafel, het gemompel van den jood, die bij zichzelf wat uitrekende, of een opmerking van een der spelers.
— Kom moeder! zei Piet Roes. Niet zoo zitten treuzelen! Anders maar mit d'n natten vinger!



105
— Thrroef! zei de jood Sméért 'm d'r bij!
— Tóón dek 'm af mit d'n heer!...
— Morsdood en kepot! riep de smid opeens, en hij sloeg met de vuist op tafel, dat de kopjes en schoteltjes rinkelden.
De meid voer met een schok overeind. Ze zette het mandje met aardappelen van haar schoot, sloeg zich den boezelaar glad, en maakte zich klaar om naar Manje te gaan.
Onderwijl was het potje leeg geworden en ieder telde zijn centen na.
— Ik heb 'n goeien avond gehad l zei moeder. Zeuve cente gewonnen!
— En ik drie verloren! zei de jood, den eenen kant van zijn gezicht tot een lach optrekkend.
— Maar jij bent dan toch ook zoo ongelukkig, zei Piet Roes. jij krijgt nou ook altijd slechte kaarten!
Op dat oogenblik hoorde men iemand in de gang.
— Goeien avond! riep Louis van den burgemeester, terwijl hij het hoofd om de deur stak. 't Speelhol van Monaco weer aan den gang!?
— Kom binnen! Kom binnen burgemeester!
— Nee! zei hij. 'k Kwam alleen maar eens kijken of jullie klaar bent. De menschen voor staan allemaal al te wachten om te Lombokken.
Maar hij ging meteen gemakkelijk in den leunstoel van grootvader zitten, liet zich een kopje koffie inschenken en keek onderwijl de keuken nog eens rond.
— Wat is het hier stil vanavond, moeder! zei hij luchtig.



106
— Anneke is uit! zei juffrouw Blom glimlachend. Die is efkes bij Mientje van Gelder aangeloopen!... Ze mot dunkt me over een half ureke wel weerum zijn 1
Louis keek nadenkend in het kopje en overdacht hoe hij het zou aanleggen om tot zoo lang daar te blijven zitten. Maar 't was al kwart over acht; de anderen stonden op en nu moest hij wel mee.
De jood was uit zijn humeur dat hij had verloren en vertrok en de anderen gingen naar de gelagkamer. Een stuk of wat mannen stonden daar al met de keu in de hand om 't biljart te wachten. Zoodra Piet Roes daar aan 't hoofd van zijn volgelingen binnentrad, werd hij met gestamp op den grond begroet.
— Hulde aan d'n president van Lombok, zei de verver.
Piet Roes bedankte met een buiging voor de eer en bestelde een half fleschje bier.
— Za'k ze dan maar krijgen? vroeg de vrouw van Beernd.
— Goed! zei de timmerman met een genadig knikje. Riek haalde het doosje met het Lombokspel, dat in
den hoek op de vensterbank stond; de metselaar trok krijtlijntjes op het groene laken, schreef er nummertjes bij en zette de kegeltjes op. Onderwijl riep Beernd de namen van de medespelers af, die hij, geleund tegen de tapkast staande, opteekende op een gebarsten leitje, en dan was alles klaar om te beginnen.
Daar ging van dat oogenblik steeds een zekere stemming en plechtigheid uit.
De gesprekken verstomden en de menschen, die om



107
het biljart stonden weken een eindje terug. Toon de smid bereidde zich voor tot den strijd, door de keu van onder tot boven met krijt in te smeren; Puiske trok zijn altijd-afzakkende broek op; de veearts bestelde eerst nog een boerencognacje, terzijde sprekend met gedempte stem, als in het zwijgen dat aan een redevoering voorafgaat; Grootvader Blom, die in het hoekje achter de kachel zat, porde beverig met zijn stokje den hond van Sipman van het matje, omdat die de spelers daar altijd in den weg lag. ... Dan legde Beernd zijn linkerbeen langzaam over het rechter en maakte de punt van de griffel vochtig. Alle menschen keken naar hem om. En onder een ademlooze stilte kondigde hij met plechtige, zware stem af. — Mag ik dan den heer Sipman maar verzoeken te beginnen I...
De heer Sipman stroopte zijn mouw een eindje op, zaagde zijn keu een paar keer heen en weer en stootte af. Hier en daar viel een kegeltje om, een paar spelers kwamen naderbij om ze op te zetten, men riep Beernd het aantal punten toe... En het spel ging nu rustig verder zijn gang.
Louis zat met opgetrokken knieën op het trapje van het opkamertje en floot het liedje dat in de mode was: „Zwei dunkle Augen; ein purpurner Mund!"
Hij had voor dat hij van huis ging een uur hard gewerkt en voelde nu duidelijk evenals al die menschen om hem heen, voldaan en opgewekt dat het Zaterdagavond was.
Hij bestelde een borreltje voor Puiske, die in diepzinnige overdenking met zijn lepeltje in een leeg glaasje



108
zat te roeren; gaf daarna den schoenmaker, die wat bij hem kwam praten een juridisch advies in een handelsgeschil over een geit. En nadat dit afgehandeld was en hij op zijn beurt gespeeld had, bleef hij met een glimlach om de oogen, tevreden op zijn eentje zitten.
Rondom in de gelagkamer, zaten de menschen op de stoelen langs den muur, met de biljartkeu in de hand en een borreltje naast zich, te rooken en naar het spel te kijken.
Aan den wand hingen papieren van verkoopingen, bontgekleurde reclameplaten van rijwielmerken en bierbrouwerijen; en onder den beschermengel van een levensverzekering, was een papier aangeplakt, waar moeder Blom op geschreven had:
Zaterdagavond een vet kenijn verlombokt. Te bezichtigen bij Jan Willem in de stal.
De eene hoek van de kamer werd geheel ingenomen door een antieke donkere tapkast, waarin alles schitterde van kristal, met goudlichtende karaffen, tintelend rood en groen van likeuren en een paar dikke inmaakflesschen daartusschen met sappig bruine abrikozen en boerenjongens.
Boven op de kast stond een vriendelijk, dikbuikig, steenen manneke, met een Rembrandthoed en een rooden kiel. Die hield zoo lustig zijn vol, schuimend bierglas omhoog, dat een mensch bij het zien er van dorst zou krijgen. Louis bestelde nog een fleschje.
Het eerste partijtje was net uit; er werd met de



109
keu's op den grond gestampt en Toon van Jet ging met zijn pet rond.
— En nou 't kenijn! zei de verver.
Maar hij kreeg van Piet Roes een bestraffing, want dat was voor het slot van den avond van zelfs!
Terwijl men de kegeltjes weer opzette, stak een aardig blond meisje van een jaar of negentien, met een natgeregend bontmutsje op en een regenmantel aan, haar lachend gezichtje om de deur en keek rond.
— Anneke! riep Louis haastig. Kom eens binnen! Maar ze knikte hem, vluchtig glimlachend alleen
maar even toe, en begon vriendelijke dingen tegen grootvader te roepen, onderwijl op Louis lettend zonder naar hem te kijken.
— Haal 't kenijn maar vas' hier! Bjernd, zei een van de spelers.
— Hè nee, dat mag ik doen, riep Anneke vlug. En meteen was ze al weg. Een poosje later kwam ze weerom zonder mantel, in een donker bloesje met een rood strikje op de borst en de haren nog wat nat en door elkaar. Een grijs konijntje had ze in den arm. De mannen kwamen om haar heen staan om het te bekijken.
— As die vet is, dan is de vrouw van mijn ook vet! zei de veearts.
— Dat hoeft ook niet! zei Anneke op het konijn neerkijkende en het over den kop streelend.
— Lieve snoes! Ben je zoo bang! ?... Kijk die arme schat eens gejaagd adem zitten halen!
... Jullie mag hem niet dood maken, die hem wint,



110
hoor! zei ze even naar de mannen opziende en haar wenkbrauwen fronsend.
— Wel nee, zei Piet Roes. Geen kwessie van, juffer Anneke. As ik 'm win, dan bijnd ik 'm ok zoo'n rood striksken um d'n hals en dan leer 'k 'm opzitten en peutje géven!
— Jullie zijn allemaal even wreed; jullie mannen 1 zei ze boos kijkende.
De mannen lachten en men speelde weer door.
Anneke ging met het konijntje op haar schoot, dicht bij de tapkast op het trapje van het opkamertje zitten, en praatte tegen Riek, die aan 't inschenken was.
Louis was bij haar komen staan en aaide het konijntje over den rug.
— O zoo heerlijk zacht 1 zei hij, een dwaas verrukt gezicht zettend en met de toppen van de vingers tegelijk heel zacht even over Anneke's hand streelend... Ik hóüd toch zoo veel van die lieve konijntjes!
Anneke maakte een licht huiverige beweging met den nek en schudde even het hoofd zonder op te zien.
— Niet doen! zei ze bijna onhoorbaar, terwijl haar gezicht ernstig werd.
Louis boog zich wat meer over het konijn.
— Anneke, ik moet je spreken! zei hij zacht.
— Dink nou om de schoot, Anneke. Met dat mooie schortje! zei Riek.
Anneke nam het konijntje bij de ooren en zette het in een wijnkist onder het tafeltje. Dan bleef ze voor den schijn even met Riek staan praten en ging weer op het trapje zitten.



111
Louis deed alsof zijn heele aandacht bij het spel was:
— Op den tien spelen Puiske, riep hij luid. Niet bang zijn. Laat ze maar ritsen 1... Maar onderwijl zette hij achteloos zijn keu neer, kwam ook op het trapje zitten en schoof telkens wat dichter bij Anneke. Hij dacht dat geen mensch daarop lette. Maar ze volgden alles wat hij deed en hadden er inwendig plezier van. Piet Roes snoof door den neus en sloeg de oogen naar den zolder op. Toon de smid ging met zijn breeden rug voor hen staan dat ze uit het gezicht van grootvader kwamen.
Maar die had dat alles ook al lang gezien en keek met een stillen glimlach om den mond voor zich uit en dacht: — Laat maar vrijen 1 Ik heb da' vroeger ok zat aon de hand gehad!
— Ik móét je spreken, Zei Louis haastig en gedempt tegen Anneke. Ik dacht nog dat je Vrijdag op de zang zoudt zijn. Maar je dóét het er om, om me uit den weg te loopen! Kom morgen in 't bosch bij de zes boomstammen. Ja?
— Ik kan niet, zei ze mat
— Maar waarom dan niet!
— Omdat het niet goed is!... o, Wietje. Ik zou zelf zoo graag willen, maar ik mèg het niet doen. Ik heb er zooveel over nagedacht
— Meheer Westervoort! las Beernd met sombere stem af.
— Waaróm niet goed is!? zei Louis opgewonden. Waarom denk je dan na! Ik denk ook niet na. Ik geef me over aan wat ik voel dat goed is!



112
— Wie's d'r dan toch aan de beurt! ?... — Speule! riep Toon van Jet.
...Voel jij het dan als iets verkeerds!?
— Nee Maar juist daarom!... Louis!... Toe
lieveling, maak 't me niet zoo moeilijk!
— Burgemeester!!...
— Héij! Advekéat!... Meheer Lewfe! Veuruitjong, speule!
Louis sprong verschrikt overeind.
— Wel vertikkeme zit ie daor maar te smiespele! zei Piet Roes... Hier vat mijn keu maar... Nee!... De andere bal, jong. Da's de rööie!
De smid schaterde van het lachen.
— Ik moet je verzoeken juffer Anneke, um meheer nfet zoo af te leiden, zei Piet Roes. — Nee! Da's warempel! As 't 'n bietje wil vat ie strak dien Zondagschen perreplu van mijnheer Sipman nog bij 't achtereind, in plaats van 't keuje!
Louis stootte lachend, zonder toe te zien er op los. De kegeltjes vlogen over den rand van 't biljart.
— Tóé maar jonges!... D'n héélen kapoepel! Tien, zestien... vijf en twintig... honderd!... Oóóch nee kjel, daor geet d'n Radjah! Da's jammer! — Nèè, da's jammer. Maar 't spfjt me niks; da nou nie!... Schrijf maar op Bjernd! Één appèl veur meheer Lêwie!
Louis bleef na zijn beurt nog een poosje tegen het biljart geleund met peinzende belangstelling naar de kegeltjes kijken en keerde dan langs een omweg weer naar zijn hoekje terug.
Hij bleef een eindje van Anneke af in gedachten



113
voor zich uit zitten kijken. Hij voelde wat er in haar om moest gaan.
Den laatsten keer toen hij haar even in der haast had gesproken, had hij haar -iets gezegd van die ruzie met zijn vader... Natuurlijk geen woord van die beleedigende dingen!... — Maar 't is stom van me geweest! dacht hij onrustig. Ik had er heelemaal niets van tegen haar moeten zeggen... Nu trekt ze zich dat maar weer aan!
Wat hem zelf betrof: Hij wierp dat alles ver van zich af! Er was met dien man geen huis te houden! En hij voelde nu juist nog veel sterker hoeveel hij van Anneke hield.
Louis knikte haar bemoedigend toe.
Ze zag er zoo snoezig uit vanavond; om zóó in de armen te nemen! En dan het hoofd zachtjes achterover tegen den schouder te buigen en haar lang en voorzichtig op den mond te kussen.
Met verontwaardiging ging hem opeens een leelijk woord door het hoofd, dat zijn vader over haar gezegd had en onwillekeurig maakte hij een beweging, in een plotselingen aandrang om haar de hand toe te steken.
Hij was nog geheel in die opgewonden jonge jaren, als men zich hals over kop in een liefdesavontuur stort, zonder te denken aan standsverschil, zonder vooruit berekenen van wat daar later uit moet worden. Alleen maar toegevend aan den drang van lief te hebben en het streelend gevoel van te weten, dat er een lief jong meisje is, dat van je houdt en met verlangen aan je zit te denken.
Kamperfoeli. 8



114
- Voor één keer dan maar Anneke!... Ik heb je nog zooveel van alles te zeggen 1
— Zeg het me nü dan maar!
— Nee! zei hij. Ik kèn zoo niet met je spreken. Hier met al die menschen om ons heen... Ik moet alleen met je zijn!... Zoo als laatst!... O lieve schat wat was dat verrukkelijk, hè! ?... Dóé 't maar!... Dan zal ik je alles zeggen wat er in me omgaat! Maar zoo kan ik niet. Ik moet je kunnen kussen als ik met je praat, en je zoo in mijn armen nemen. Je weet wel!... Anneke.
Maar meteen kwam Riek de kamer binnen en hij schoof haastig een eind van haar af.
— Anneke, gé nou toch 1 zei Riek... De ketel kokend water staat al boven!
— Ja, ja! zei Anneke een kleur krijgend.
— Wat is er? vroeg Louis.
— Och niks. 'k Moet de kopjes nog omwasschen. ... Dus morgen ? vroeg hij zacht.
Ze schudde het hoofd, en stond weifelend op. Hij zag een verteedering in haar oogen komen; een neiging om toe te geven en ja te zeggen. Maar meteen lachte ze en sprong weg.
Bij de deur knikte ze hem nog even ondeugend toe en liep dan, opgewekt neuriënd de gang in.
Ze kreeg het blikken lampje, dat daar op den grond stond, klom er vlug en handig de steile trap mee op, en ging boven, den kouden donkeren zolder over naar een der deuren van het afgeschoten gedeelte.
In het kleine, gezellige kamertje was het lekker warm.



115
Die goede tante Mina had al overal voor gezorgd.
Het petroleumkacheltje met rood-doorschijnend mica, teekende lichtfiguren op het vloerkleed en wierp glimpen op den ronden gedraaiden tafelpoot. Het schoone ondergoed lag al klaar en bij het bed stond het oude vervelooze blikken waschkuipje met den grooten ketel en een zeepbakje er naast.
Anneke deed voorzichtig de deur op slot, bleef een oogenblik stil staan luisteren naar bet rumoer dat gedempt van beneden uit de gelagkamer opsteeg, en ging dan naar het kleine balkonraam. Ze schoof de vitrage wat opzij en zag uit over het nachtelijk dorp. Hier en daar zag men een flauw verlicht venster, vaag besneeuwde daken, en het land in diepe duisternis daar beneden. Rechts tegen de zwarte, wolkige lucht teekende zich, achter de huizen, het hooge donkere geboomte van den tuin van den burgemeester in vage omtrekken af.
Anneke bleef met haar neus tegen de ruiten, peinzend in die richting staren, schoof dan het gordijn voor het raam en begon langzaam en in gedachten verdiept haar rijgschoenen los te maken.
Maar meteen stond ze weer op, ging naar het penantkastje en nam daar een portretlijstje af, met een familiegroep, waar ook haar moeder bij opstond. Ze hield het portret bij het licht en bleef er een tijdlang naar kijken. Dan knikte ze haar moedertje eens toe, zei: Dag schatI Zette het weer neer; en meteen weer bedrijvig en opgewekt, begon ze zich vlug uit te kleeden.
Toen ze de bovenkleeren uit had keek ze schichtig



116
even om naar de deur, Het, met ingehouden adem luisterend naar de mannenstemmen beneden haar, vlug het ondergoed van de schouders glijden, en schoot overhaast het kille, nog frisch naar de wasch riekende hemd aan, met versneld kloppend hart en een angstig gevoel van schaamte, zoo, een oogenblik geheel ontkleed, midden in de kamer te staan.
Ze stapte uit den kring van om haar heen liggend ondergoed en ging op haar bloote voeten naar het kastje om een paar schoone kousen te krijgen. En terwijl ze daar zoo met het lampje in de opgeheven hand, zich bijlichtende, toevallig in den spiegel keek en zichzelf in haar schoone witte hemmetje met haar zachte, ronde armen en den blooten hals zag, dacht ze opeens:
— Ik ben toch eigenlijk wel mooi om zoo te zien! Ze hield het lampje wat hooger, dat het licht over
haar blonde haren scheen, en bleef een oogenblik in gedachten kijken.
Dan stak ze opeens, haar snoetje wat naar voren brengend, den tong even uit tegen het beeld in den spiegel en keerde zich om.
Ze goot het water uit den ketel met een dampenden straal in den blikken bak, en ging er op een stoel bij zitten. Maar meteen trok ze haar voet weer terug.
— Auw, jóngens wat is dat heet! zei ze hardop. Ze deed er eerst nog wat koud water bij, en dan
bleef ze, met haar ondergoed hoog-op samengenomen tusschen de beenen, zitten ploeteren en plassen als een kind op Zaterdagavond en liet het water uit de spons lekker warm bij de knieën neerdruipen.



117
Maar terwijl ze daar zoo bezig was en het been bij den enkel houdend, juist den linkervoet zat in te zeepen, hoérde ze opeens de stem van Louis, die in de gang iets tegen Berend riep.
Dat klonk daar plotseling zoo van heel dichtbij; want het was zoo gehoorig in dat oude huis!
Anneke trok verschrikt haar hemmetje over de kniefin, zette half overeind staande den voet in den bak. Maar meteen gleed ze uit en stootte tegen den rand, dat het water er in een groote golf overheen ging.
— Oei, oei, oei, oei! zei Anneke. Wat doe'k daar!?... Kijk dan ook uit je kop stommerik!
Het vloerkleed was kletsnat en het water liep in beekjes naar alle kanten over den ongelijken vloer.
— En nu was de gelagkamer daar nog wel net onder... 't Was een ramp!
Anneke sopte, gehurkt zittend, het water met het ondergoed op en voelde dat het bloed haar naar 't hoofd steeg.
Maar een oogenblik later begon het beneden al door te regenen.
Een klein straaltje liep met een vaartje neer langs den zoldernaad en dan begonnen er regelmatig groote druppels te vallen, 't Was daar juist in het hoekje van grootvader bij de kachel.
Hij merkte dat er een klein plasje water op den grond lag en het eerste wat hij deed, was zijn stok vastklemmen en vergrimd omkijken naar den hond van Sipman.
Op de heele wereld was er niets waaraan hij zoo'n hekel had als aan dat loeder!



118
Het was een van die kleine rossig-zwarte keeshondjes; van dat soort, die nooit blaffen en, met hun van-achteren-afgezakte vacht, spitsen snuit en valsche oogjes, rondsluipen ais een hyena... Wanneer men ze wegjaagt, blijven ze iemand, zoodra ze buiten bereik zijn, met beleedigend-brutale onverschilligheid aankijken, om kalm weer terug te keeren zoodra ze de kans schoon zien.
Overal snuffelde dat ondier altijd rond, stal weg wat hij krijgen kon en lichtte zijn poot op bij ieder meubel en elke broekspijp waar 't hem goed docht... Maar ditmaal kon hij het toch niet gedaan hebben!
Hij lag onder het biljart en keek met grenzenlooze geringschatting bij de beweging van grootvader even op. Want hij wist wel, dat de oude man daar toch niet bij hem kon komen. Het gebeurde haast nooit dat die opstond.
Grootvader was stijf van de rheumatiek en had er ook van nature een ergen hekel aan om zich te verroeren.
Hij zat daar steeds onbewegelijk rechtop als vastgegroeid in zijn stoel bij de kachel. Een groote dikke kolos, met dik opgepotte roode handen; een van die ernstige, oude boeren-aristokraten, met een hooge zwartzijden, rechtstandige pet op, waar achter het dichte witte krulhaar onderuit kwam. Het bewind over de zaak had hij aan zijn schoonzoon moeten afstaan, maar zoover zijn stok reikte werkte hij ook nog wat mee... Als er een glaasje te dicht bij den rand van het tafeltje werd gezet, of het stukje krijt van het biljart dreigde te vallen, dan rees beverig zijn stok omhoog en bracht



119
het voorzichtig weer op zijn plaats. Wanneer de een of ander ongemanierde mensch zijn sigarenpukje op den grond had gegooid, in plaats van in het zandbakje onder de tafel, zooals 't hoorde, dan kwam de punt van den stok daar zoekend op af en haalde het met kleine tikjes naar zich toe... Verder kon hij er den hond mee van 't matje porren, de schuif van de kachel werd er mee open en dicht gezet; en nu daar op den grond een donker plasje water lag, ging de stok er heen om het te onderzoeken, en roerde er eens in.
Maar meteen viel er een droppel water sissend op de kachel.
Grootvader keek boos, met een wenkbrauw opgetrokken, naar boven.
— Lèktl zei hij... Bjèrnd!
Maar geen mensch luisterde. Allen stonden in spanning om het biljart De veearts was aan de beurt en hij hoefde maar vijf punten meer te hebben.
— Omhóóg! riep Piet Roes bevelend.
Allen hieven tegelijk de biljartkeu's op en keken met lachende gezichten toe. De veearts ketste en stootte een zwart kegeltje om. En meteen begon de heele troep onder hoera-geroep en gelach met donderend geraas op den planken vloer te stampen.
Grootvader bleef onbewegelijk naar den zolder zitten staren, trok dan opeens verschrikt zijn hoofd in, zette de pet af, keek er op en vloekte.
— Wel verdlmme! zei hij kwaad, zijn hoofd schuddend, want nu viel er meteen ook een druppel op zijn kruin.



120
— Bjèrnd! riep hij hulpeloos, als het rumoer wat bedaarde... 't Lékt dèürl
— Gaot dan op 'n andere stèi zitte, minsch! riep Beernd terug. Maar grootvader wilde niet van zijn plaats en schoof voortdurend, angstig naar boven kijkend, onrustig op zijn stoel heen en weer.
— Dat is sneeuw die ontdooit! zei een deftige, onderwijzende stem van den anderen kant van de kachel.
Grootvader wendde langzaam het hoofd om.
Er zaten daar aan het tafeltje een paar op z'n Zondags gekleede boeren, die even te voren waren binnengekomen. Vreemdelingen, blijkbaar van de Veluwe, met stijve, bruin-manchester piep-broeken, en rare kleine petten van laken, met een zwart strikje er aan.
Degene die gesproken had, was een lange magere kerel, met een uitgestreken femelaarsgezicht. Hij trachtte hier en daar een minzaam gesprek aan te knoopen, maar de ander, een kort gedrongen boertje, zat zonder een woord te zeggen, zuur en strak voor zich neer te kijken, nu en dan bij het rumoer een vergramden blik naar de spelers werpend.
Grootvader Blom wendde langzaam en zwijgend zijn hoofd weer af.... Want wat was dat nu weer voor een stom gezegde!? Het kon daar immers onmogelijk doorregenen. Daar waren de kamertjes toch boven!
Op dat oogenblik kwam zijn dochter weer langs hem heen met een paar kop koffie en broodjes met kaas voor de vreemden.
— Riek! zei grootvader haastig. Maar die hoorde ook al niet.



121
— Hier! zei Toon de smid, met een parapluie op hem af komend. Ik zal oe wel Ts efkes helpen vaoder!
— Nee, nee! zei hij verlegen en schudde het hoofd.
— Zèt óp! bulderde Toon en de parapluie openmakend, duwde hij hem die in de linkervuist
Grootvader keek op naar dat groote zwarte dak boven hem, waarop holklinkend de druppels neervielen. Er kwam een uitdrukking van zachtheid en kinderlijk plezier in zijn oogen; zijn mondhoeken begonnen naar de ooren te verbreeden, en zijn heele gezicht werd één stil-tevreden lach. Alle menschen zagen lachend naar hem om.
Riek had intusschen het brood klaar gezet en de beide mannen hielden, met het gezicht naar de menschen gekeerd temidden van het rumoer, een langen tijd de pet voor de oogen, zetten die dan strak kijkend weer op, en begonnen te eten.
Piet Roes gaf een van de jongere Lombokkers, die om hen gelachen had een standje en kwam daarna, als wellevend gastheer, vriendelijk wat met de beide vreemdelingen praten.
— Boerekejèkske van zelfs! riep hij onder 't gesprek door tegen Beernd, want Louis had juist de partij gewonnen, en dan kwam er wel een rondje.
— Ok 'n partijtje meespeulen? vroeg hij aan de beide mannen... Nou wordt ie pas goed. Nou beginnen we met 't kenijn!
De kleine man gromde.
— O neen! zei de lange met een hoog klinkende stem. Daar doen wij niet aan.



122
— Nou Beernd! zei Piet Roes, zich langs de neus wrijvend. Geef jij de heeren dan Is wat te lezen. Dan hebben ze wat te doen. Dat tijdschrift beveurbeeld, da' je daar strak had! Daar staan nog wel ts aardige plaatjes in.
Maar hij had nu geen tijd om zich verder met hen te bemoeien. Want het ging er nu om spannen....
— 'tls nou maar dat je 't wèl weet heeren Wie
't kênijn meebrengt, die het 't vannacht allicht góéd bij de vrouw, da's zeker!
Nu werd de klok eerst eens een half uurtje achteruit gezet. En dan maar eens flink in de hand gespiertst en de mouw opgestrupt en aan den gang!
Mijnheer Sipman trok de jas er bij uit en maakte al dadelijk een groote serie.
Gedurig werd er „omhoog" geroepen. Het begon nu hoe langer hoe luidruchtiger te worden, geen mensch dacht er meer aan het sluitingsuur.
Een enkele late bezoeker, die bij den scheerbaas geweest was, liep nog even in 't café aan om naar bet spel te kijken en voor 't naar bed gaan een borreltje te drinken.... En daar, laat op den avond kwam ook rustig d'n Otter binnen wandelen en bestelde een fleschje spuitwater.
De Lombokkers riepen hem vroolijk toe, als een graaggezienen vriend, en probeerden hem over te halen om nog mee te spelen. Maar hij bleef midden in de gelagkamer, wijdbeens, met doorgezakte knieën, staande zijn glas uitdrinken en schudde zijn langharigen boevenkop, met die barsche, wreede uitdrukking op 't gezieht, die men dikwijls bij droogkomieken ziet



123
Hij had vanavond huisarrest gehad, want hij was pas geleden weer dronken geweest Dat gebeurde hem zoo drie, viermaal in 't jaar. In zijn gewonen doen was hij een flinke oppassende ambachtsman, en goed voor zijn vrouw en kinderen. Maar als hij de klanten buiten het dorp rondging, werd hij overal als een welkome grappenmaker onthaald. En zoo kwam hij geregeld na zulk een tocht dronken thuis, bleef daarna nog een paar dagen aan den zwier, en strafte zichzelf dan door spuitwater te drinken.
Het was een hard gelag voor hem, als hij, zooals nu, niet op den Lombokavond mocht komen, en zijn vrouw had hem uit barmhartigheid nu nog een kwartiertje laten gaan.
... Hij stond, als altijd, schijnbaar achteloos er bij, onderwijl scherp luisterend naar alles wat er gezegd werd. Een van de bezoekers had het over een feest bij Jan Gerritsen, een kroegje in het aangrenzende dorp, waar dien avond zilveren bruiloft werd gevierd. Men maakte gekheid over een van die dikke meiden, en iemand zei, dat het er wel weer „rauw heer zou gaon"!
— Rauw héér gaon!? zei d'n Otter luid, met zijn harde, onverschillige stem, die bij ieder woord den indruk maakte alsof hij vloekte. — Rauw heer gaon! ?... Van d'n middag zag 'k d'r daor al een, mit d'n blóoten kont over d'n weg hen smeere!
Hij gebruikte altijd zulke ruwe uitdrukkingen, maar de meeste menschen, — vooral degenen die buitenaf zeiden: 't Is toch jammer van 'm! — hoorden dat wel graag en lachten er om.



124
— ja da' sal wel waor zijn! zei Puiske grinnikend. Maar d'n Otter werd dadelijk kwaad, sloeg zich op
de borst en keek tegenspraak-uitdagend om zich heen.
— 'k Zal verzuipen as 't nie waor is!... We zijn d'r nog met 'n paor man achterop gewist, maar we konden 'm nie krijgen 1
— Maar as je mijn nie geleuve wilt is 't m'n ók goed! zei hij verontwaardigd, en het glas hard neerzettend keerde hij zich om en kuierde heen.
De beiden vreemden keken hem ernstig na en schudden afkeurend het hoofd.
— 'k Zou haos' bang veur oe worde, zoo lillik kijk-te! zei Beernd lachend, terwijl d'n Otter hem bij de deur tegenkwam, — Ge lieg 't toch zeker wer!?
— Nee, 't is zuiver waor I bromde d'n Otter. — 't Keüje dan wel, natflrlik! Maar 't kumt niet te pas!
... De spelers dachten al niet meer aan het verhaal van den Otter. Hun heele aandacht was bij het spel. Tot algemeene verbazing stond Puiske bovenaan en dan volgde Piet Roes met een-en-veertig.
Mijnheer Sipman, die aan de beurt was, had ook al achter in de dertig en iedereen wenschte hem van harte toe, dat hij zich zoo gauw mogelijk dood zou stooten, want hij won de meeste partijen, was een rijke heeren-boer en gaf nooit een rondje.
Piet Roes voelde telkens zijn hart luid bonzen en Puiske zat bleek achteraf achter de menschen. Maar mijnheer Sipman speelde berekenend en voorzichtig, en maakte er een paar punten bij.
Op dat oogenblik kwam juist de veldwachter binnen



125
en zei dat het sluitingsuur was en dat ze uit moesten scheiden. Maar dat kon toch een klein kind begrijpen dat dat nu natuurlijk niet ging, nu juist op dat spannende tijdstip.
Bovendien was die veldwachter toch een vent van niks. Een magere, uitgedroogde suffer met een bril op en een gezicht als een oud wijf. De menschen keken nauwelijks naar hem om.
— 't Is góéd Van Manen, zei Piet Roes. Oa maar slapen. We zullen sebiet gaan, 't is zoo uitl
— Ja dat kèn ik! zei de veldwachter zuur. 'k Heb al lang genoeg pasiënsie met jullie gehad 1 Ik ga niet weg voordat je d'r allemaal uit bent!
— Gaat er dan maar bij zitten Van Manen!... Beernd geef d'n veldwachter is 'n stoel... En 'n borreltje!
Maar de veldwachter was in een brommige stemming. Hij wilde niets gebruiken en dan werd het gevaarlijk.
— Speul 't de volgende week dan maar uit jonges! zei Beernd onrustig.
Maar men was al weer aan het spelen.
— Dan is 't van mijn af! zei de veldwachter met een breed handgebaar en ging heen.
— Veuruit Puiske speul op!... Verstomd a'ge 't nou nie wint! Houwd oew eige goed. Nou zuutjes aon; van de kleine rij!
Puiske had een extra borreltje besteld en trok de broek op. Maar hij was veel te zenuwachtig. Zijn handen trilden en hij maakte niets uit angst van zich dood te zullen stooten.



126
— Hi, hi, hi! zei hij. — Da's d'r nèvel
Puiske had nog nooit van zijn leven iets gewonnen. Het gerucht van zijn buitengewoon succes was zelfs tot in de keuken doorgedrongen, en Anneke die anders niet zoo laat in de gelagkamer zijn mocht, was voor moeder Blom naar den uitslag komen hooren.
Ze had rok en blouse zoo maar over de nachtpon aangeschoten en hield zich wat in de schaduw, uit angst dat Louis dat zou kunnen raden. Maar die had geen verstand van vrouwenkleeding, en merkte alleen maar, dat ze lekker naar zeep rook, en dat er een frissche geur van pasgewasschen jongmeisje van haar uit ging.
Ze stond met de handen op den rug naar het spel te kijken en schudde zonder omzien nu en dan het hoofd, met nerveus-schitterende oogen een glimlach van blijdschap bedwingend, dat hij daar zoo lief en geduldig achter haar stond te smeeken, dat ze morgenmiddag in het bosch zou komen.
— Omhóóg! riep opeens Toon de smid. Mijnheer Sipman krijtte rustig zijn keu in. Hij mikte
bedaard, stootte zachtjes af en de witte bal liep den tien om.
— Eén en vijftig en uit! zei Beernd, rustig het leitje neerleggend. De menschen keerden zich teleurgesteld en wrevelig af en gingen de keu wegzetten.
— Höö! schreeuwde de veearts opeens... En d'n Radja!
Niemand had op den rooden bal gelet. Heel langzaam kwam die daar aanrollen, duwde het zwarte



127
kegeltje om en bleef roerloos liggen op de plaats. Er ging een heidensch gejuich en gebrul op. Men stampte met de keu's op den vloer dat het stof uit de naden opvloog. Sipman keerde kalm naar zijn plaats terug.
— En nou Ik, zei de gek! zei Puiske, manhaftig naar voren tredend.
Maar meteen kwam Jaantje binnen hollen.
— D'n Burgeméésterl... Hij kumt d'r éónl Puiske stootte van schrik den Radjah om. Alles geraakte opeens in rep en roer. Men gooide de biljartkeu's neer, zocht gejaagd naar petten en jassen en liep in verwarring tegen elkaar.
— Meheer Lêwie! ...Veuruit dan jong! Louis keek radeloos om zich heen.
— Ja waar heen dan!?... Zeg dat dan!... Anneke.. .— Kan Ik hier door?
— Hier! Gauw! riep Anneke, bleek van schrik, terwijl ze hem het kamertje op duwde.
— Riek! 't Kenijn weg! riep Beernd.
— Veuruit jonges, d'n deel op!
Maar de burgemeester stond al in de deur, met een duffelsche jas aan, een besneeuwde zwarte bontmuts, met bruinen rand op, en een dikken wandelstok in de hand.
— Terug! beval hij driftig, een paar mannen tegenhoudend, die langs hem heen weg wilden sluipen.
Hij kwam de gelagkamer binnen en de veldwachter sloot de deur.
— Waf is dat hier voor een manier van doen!? zei hij, even wachtend om adem te scheppen.



128
Alles zweeg.
De Lombokkers keken zoekend naar hun woordvoerder rond, wat daar op die vraag diende geantwoord te worden. Maar Piet Roes was plotseling spoorloos verdwenen, hoewel geen mensch de deur uit had kunnen komen.
... Overigens was iedereen alweer volmaakt rustig. Ze schaamden zich tegenover elkander over hun opwinding en luisterden, kalm hun borreltje uitdrinkend, naar de toespraak van den burgemeester, die zich kunstmatig stond op te winden omdat hij zich, nu hij geen tegenstand ondervond onzeker begon te voelen.
Hij sprak luid en barsch, en hield de wenkbrauwen met inspanning samengetrokken terwijl hij van den een naar den ander zag.
Maar met hun Betuwsche gelijkmoedigheid begrepen ze niet waarom hij zich daar zoo kwaad over maakte, en keken hem onbenullig aan, met den mond open en een zweem van een glimlach om de oogen.
— En dit is de laatste keer dat ik jullie waarschuw! riep hij aan het slot van zijn redevoering uit.
— Ja nóu! zei Puiske gelaten en trok zijn broek op. De burgemeester beschouwde dit als een teeken van
onderwerping, en richtte zich nu speciaal tot hem, met een handbeweging en een lichte buiging. Hij beriep er zich op, dat ze allen wel wisten, dat hij in 't geheel geen dwarsdrijver was, maar ze moesten zelf toch inzien, dat zoo iets in een beschaafden staat niet geduld kon worden.



129
— Afijn! zei Toon van Jet, en verschoof zijn tabakspruim naar de andere wang.
... En als het dan niet voor hen zelf was, dan dienden ze het toch voor vrouw en kinderen te laten, om tot midden in den nacht in de kroeg te zitten en hun geld te verdobbelen en te verbrassen.
— Dan lao-ve mar gión! zei de schilder. Kom vort dan maar jonges!
Ze zetten den kraag van de jas op, betaalden en kuierden zoetjes, een voor een, de deur uit.
De burgemeester bleef met duistere blikken zwijgend staan wachten. In de gang hoorde men onderdrukt gelach en haastig loopen, en moeder riep angstig uit de keuken of er brand was.
Buiten bij de voordeur kwamen de weggaande menschen Piet Roes tegen. Die was er toevallig even uit geweest, en terwijl hij daar om den hoek van het huis stond en met het hoofd achterover naar de sterren keek, die door de wolkenlucht kwamen, zag hij Jaantje en den vrijer er opeens van doorgaan. Een oogenblik later hoorde hij den burgemeester met den veldwachter opgewonden pratend het huis omkomen.
Hij schrok even en grinnekte dan meteen, want hij hield van gevaar en avonturen.
... Éérst laten schuiven van zelfs! zei hij binnensmonds. Maar zoo gauw ze het café in waren, sloop hij hen achterop, bleef aan de deur luisteren en maakte bij het einde van de toespraak, haastig dat hij weer buiten bij de voordeur was, vanwaar hij de vertrekkende mannen tegemoet kwam.
Kamperfoeli. 9



130
— Waar gaat dat heen! ? zei hij schijnbaar verbaasd en uit de hoogte.
— Naar huis! zei er een gedempt. Maak maar gauw da' ge weg komt. D'n burgemeester is t'r.
— Geen kwèssie van! Éérst mot ik 't kenijn verdiend hebbe!
Met zijn rustige onbezorgdheid was meteen de stemming er weer in. Het groepje bij de voordeur groeide telkens aan. Men lachte en maakte gekheid, met een verborgen gevoel van schaamte tegenover elkaar, dat ze daar als volwassen mannen en hoofden van gezinnen, als kleine jongens met een standje naar huis gestuurd werden.
— Veuruit jonges! Dan maar naar Jan Gerritsen! riep iemand in de gang met opzet hard-op, om den burgemeester kwaad te maken!
Piet Roes stond, met het hoofd gebogen, te prakkezeeren, de punt van zijn neus tusschen wijsvinger en duim houdend.
— Allemaal 't huis um, en d'r van achteren weer in! beval hij plotseling. En meteen de gang inloopend begon hij met jammerende, vaderlijke stem tegen een paar mannen, die het lokaal verlieten, te roepen of ze nu nog niet gingen, en dat het al een heel eind over tienen was!
— Nou hebben jullie me dat toch eerlijk beloofd! zei hij zijn hoofd om de deur van de gelagkamer stekend. En nou... O!... — Hij wees even naar zijn pet — Mijnheer de burgemééster!... Neem me niet kwalijk... Ik wou maar ïs effetjes zien... Maar



131
meteen schoot hij bijna in een lach om den ouden Blom, die nog heelemaal verward en ontdaan, sukkelig overeind gekrabbeld was en wanhopig stond te tobben om zijn groote parapluie dicht te krijgen.
De burgemeester keek wantrouwig naar Piet Roes, die binnen was gekomen en maar door bleef praten, dat hij nog zoo zijn best gedaan had.
... 'k Zeg nog jonges ga nou naor huis, zeg 'k! En nou kom ik terug om nog is te kijken en...
— Wat móéten jullie nou nog!? riep de burgemeester barsch in de richting van de deur kijkende, waar de twee vreemde boeren op den drempel verschenen ... Ze waren er heelemaal overdonderd van.
Ze kwamen net van den koster waar ze even hadden ziften praten en hadden nog wel gehoopt, dat de menschen weg zouden zijn en dat ze nu rustig zonder dat het in 't oog liep, voor 't naar bed gaan nog een borreltje konden drinken. En nu werden ze daar op eens zoo barbaarsch afgesnauwd!...
— Wij zijn afgezanten, zei de magere verontwaardigd.
— Wat afgezanten!?... Ik heb niets met afgezanten te maken. Ik heb jullie gezegd, dat ik er niet meer over wil hooren. Ik sommeer jullie voor 't laatst om het café te verlaten!
— Je hebt te gehoorzamen as de burgemeester dat gebiedt, zei Piet Roes bestraffend.
— Ja, zei de afgezant met waardigheid. Aldat de burgemeester dat dan gebied.
Maar wij hebben hier morgen te zijn om den dominee te keuren en onze presiepels laten het niet toe dat we



132
op Zondag reizen... En nu hebben we eenmaal ons logement hier besteld, en zullen we de vrijheid van gemoed hebben om hier te blijven!
— O, zei de burgemeester. Dat verandert!... Ik dacht dat jullie ook bij die anderen hoorden.
Hij praatte nog even over het voorgevallene met de beide mannen, die plaats genomen hadden en een glas melk bestelden.
— Ja, zei de magere vriendelijk. Daar hoort hier dunkt me wel vastheid van geest toe; om hier als burgemeester te regeeren! Want dat schijnt hier wèl een ruw volkje te zijn!...
Als dat tenminste waar is wat die man vanavond zei, dat hier zulke dingen gebeuren, zei hij terzijde tegen den ander.
— Dat wit hier gebeurt!? vroeg de burgemeester onaangenaam gestemd.
— Och, zie. Daar in dat kroegje bij Jan Gerritsen bedoelt ie! zei Piet Roes. Dat kent de burgemeester wel daar in dat Buurtje.
En dan zeg ik: Dan nog maar beter zoo
maar 'n partijtje Lombokken. Nou zijn ze daor allemaal weer op af.
— Wat kroegje? Wie zijn daar op af!?
— De jonge jongens van zelfs, die hier zoo medeen waren. Ik keur dat vanzelf óók niet goed. Ik heb nog geprêbeerd om ze tegen te houden. En dan die verkeerde dingen, wat die mannen daar net zeggen ...
— Maar wat dan toch, riep de burgemeester woedend.
— Och nee zie, dat kan ik zoo nie' zeggen. Dat



133
betaamt mijn niet om zukke woorden tegenover d'n burgemeester in den mond te nemen.
— Maar. dat wil ik weten! riep bij driftig uit, zich opeens herinnerend, dat ze in de gang daar straks iets over geroepen hadden. Als er hier in mijn gemeente verkeerde dingen gebeuren, dan ben ik toch de eerste aan wien je dat dient te zeggen. Hij keek de aanwezigen verstoord en uitvorschend aan, maar ze bleven zwijgen. Beernd die bij de tapkast stond, hoestte en verslikte zich.
— Afijn... Dan zeggen jüllie 't maar, zei Piet Roes tegen de afgezanten. Deze mannen waren er bij toe 't verteld werd.
De boer met het languitgestreken gezicht had al zitten prakkezeeren, hoe hij dat in betamelijke woorden uit zou drukken.
— Wat méén iej Bart. Zoll wie 't aan den burgemeester zègg'n?
Bart trok zijn wenkbrauwen nog dieper over de oogen en gromde.
— ja nou! Mijn kammeraad en ik willen ons liever daar buiten houden... Maar er werd dan gezegd, dat er iemand onbedekt over straat had geloopen.
— Wat „onbedekt"!? snauwde de burgemeester.
— „Onbeklééd" ... burgemeester!... Voor zoover het althans van achteren aan gaat!... Tenminste naar dat die man dat dan zei!
De burgemeester werd rood en fronste zijn voorhoofd.
— Van Manen! zei hij bevelend en kort-af, den veldwachter met het hoofd wenkend.



134
— Och, zei de veldwachter wrevelig. Geloof dat nou toch niet!... Ze zullen wel wijzer zijn met die kou!
... Hij lag ook liever op bed, dan daar nog eert half uur lang door de sneeuw en de modder te baggeren. En bovendien ging hij daar niet graag met den burgemeester heen, want hij kwam daar nog wel eens een keer om een borreltje te koopen.
— Ja nou, zei Piet Roes met nadruk. De veldwachter kent het daar allicht béter!... Ik voor mfjn kom daar nooit in dien herberg!
— Maar wat dat aangaat. De burgemeester zal daar ok niet veul aon kunne doen. Daar is vanavond feest en de boel is gesloten en dan kunnen die menschen van zelfs doen wat ze willen...
— Doen wat ze willen!?... Dat zullen we dan nog eens zien!... Dat zou dan toch de spuigaten uitloopen als dat waar was!
— Van Manen! Alsjeblieft!
— En dan; 't is kwaad volk daar, burgemeester! Maar de burgemeester hoorde niets meer. Hij knoopte
zijn jas toe, drukte zijn muts vast op het hoofd, en ging met driftige stappen heen. De veldwachter volgde met tegenzin.
Piet Roes snoof luid door zijn neus... — Nóu, nou! zei hij. Dat zal d'r heen gaan. Wèl te rusten samen!
En meteen liep hij met de hand voor den mondde gang in. Maar nog voor hij bij de deel was proestte hij het uit en bleef staan. De anderen die achter den kier van de deeldeur stonden te wachten, kwamen



135
voorzichtig rondkijkend een voor een te voorschijn en vroegen hem hoe 't afgeloopen was.
Maar het leek wel of Piet Roes plotseling gek was geworden. Hij wrong zijn heele lichaam onder zinneloos gegier, als een vrouw, die het op de zenuwen heeft. Hij klopte zich van achteren onder de jas op zijn dij; dan weer schaterde hij het uit in een gezonden, luid-klinkenden lach, met de handen in de zij, zich vooroverbuigend.
— Hij krijgt 't koliek! zei de veearts... Wat mankéért oe?... Is ie weg!?
Maar eiken keer als hij zou beginnen te vertellen kreeg hij weer zoo'n dollen aanval.
Onderwijl kwam ook Beernd uit de gelagkamer, met zwaar basgeluid lachend, door de gang aansloffen. En die vertelde dan hoe het gegaan was, telkens zich onderbrekend met gelach.
— Hö, hó, hö, hö ... En dien kjerl daor:... Dien middernachtzendeling „onbekleed", althans van achteren!... En gij zijt toch ök 'n schumert, Piet Roes! Hö, hól... Steet ie daor mat met zo'n effe gezich' 1... — Ik keur dat vanzelfs ok af, burgemeester !...
De anderen begonnen het nu, langzamerhand ook te begrijpen en het werd een algemeene vroolijkheid.
Het hééle huis lachte! Toon de smid lachte, dat het door de gang dreunde; door de openstaande keukendeur klonk de heldere meisjeslach van Anneke, en daartusschen nu en dan het snikkend geluid van moeder, dat iemand dadelijk altijd de voorstelling gaf van haar



136
in al haar dikte te zien zitten schudden en met den zakdoek in de oogen wrijven.
— Fóéi, foei! zei Piet Roes met een zucht van verlichting. Nee, nóu schei 'k d'r uit!... Kóm mannen! Aan 't werk!
Ze marcheerden allemaal naar de gelagkamer op. Maar nu bleek het dat Puiske al naar huis was.
— Nee néé! zei Piet Roes. Die mot er ók bij zijn! De verver en hij gingen er samen op uit, om hem
te halen. Hij woonde daar vlak bij in een van de kleine huisjes achter het café. Alles was er al donker; ze bonsden op de luiken.
— Veuruit Puiske!... D'r uit jong. We beginnen overnij.
— En d'n burgemèèster dan!? Riep een stem van uit de bedstee.
— Die is 't kéüje van Jan Gerritsen de broek aon bijnde!
— Wè zèd-de déór nou!?... En d'n vèldwachter dan!?
— Die 's mee um te helpen; die mot de start vas* houwe, dat de krul d'r nie uitgeet!... Kom nou mar gauw! Wij gaon vas'!
Ze klommen over het hek en gingen den tuin door. Tegen het huis stonden Jaantje en de schoenmakersknecht weer rustig op hun oude plekje te vrijen.
— Jongelui dink d'r um!... Tien pas van d'n openbaren weg! riep Piet Roes.
— Ja 't is goed! De komplementen aan de vrouw van 'm!
De beide mannen gingen lachend naar binnen.



137
Iedereen had de keu al weer In de hand. De metselaar was bezig nieuwe lijntjes op het biljart te trekken en Louis zat op de trap van het opkamertje, met de knieën opgetrokken toe te kijken.
Hij was stil want hij schaamde zich over het gebeurde.
Anneke was juist onder een voorwendsel een glas komen halen en ging langs hem heen. Ze zag aan hem dat hij verdrietig was.
— Nou goeden nacht dan! zei ze vriendelijk, terwijl ze hem lachend toeknikte en hem de hand even op den arm legde.
Ze keken elkaar diep in de oogen. En antwoordende op wat hij zwijgend vroeg, zei ze fluisterend:
— Ja! Wietje! Ik kóm hoor!
Hij sloot glimlachend een oogenblik zijn hand om haar pols en liet haar gaan. Dan haalde hij diep adem en stond op. Het was hem of er een nieuwe avond, vol onbezorgde vroolijkheid begon.
— En Mozes en Aaronl? waar zijn die gebleven? riep Piet Roes.
— Die liggen al op bed! zei Beernd.
— Waar! ?... Hier, bóven! ?
— Wèl te rusten dan! riep Piet Roes met een geweldige stem, terwijl hij met het achtereind van zijn keu tegen den zolder bonkte.
— Zie zoo! En nou geef mijn eerst nog maar Is 'n fleschke sampanje van 'n dubbeltje! zei Piet Roes tegen Riek. En dan veuruit!
— Puiske most net appeleeren! zei Beernd, naar



138
Puiske opkijkend die juist binnenkwam. — En dan is Piet Roes d'r één; met éénenveertig.
— Néé allemaal op nul van zelfs en wêr van veuren af aon!
Beernd bracht zijn vinger naar den mond en veegde over 't leitje. En dan ontstond er weer een oogenblik van plechtige stilte.
... Toon de smid krijtte zijn keu in; Puiske trok zijn broek op; de veearts wenkte Riek met zijn leege glaasje, Grootvader Blom wien men voor de gezelligheid de paraplu had opgezet, porde beverig met zijn stok den hond van 't matje. En dan legde Beemd, tegen de tapkast geleund, zijn linkerbeen over het rechter en zei met een ernstige, zware stem:
— Mag ik dan den heer Puiske maar verzoeken om te beginnen!



GEURT EN DE PRÊFEET.
Een verhaal van de sociëteit aan de Wolfersche brug.
's Avonds, als het begint te schemeren komen er aan de Wolfersche brug op den driesprong een troepje jongens en mannen uit het dorp bijeen en houden daar sociëteit
Een paar van de ouderen zitten gehurkt tegen 't steenen muurtje en de anderen staan er, met de handen diep in de broekszakken, in een kring omheen en spuwen tabakssap of kauwen nadenkend op een eindje sigaar en kijken zoo nu en dan eens rond of er niet eens een aardige meid aankomt
... Als de dokter, langzaam trappend op zijn fiets, voorbijkomt, of de secretaris, die naar Den Eikenboom gaat om zijn potje bier te drinken, dan bromt er hier en daar een uit het groepje mannen:
— Héüj! of: Avond!... Een enkele steekt traag zijn wijsvinger op en wijst in de richting van de klep van zijn pet. Maar verder is het een oud gebruik dat de voorbijganger zijn achting betuigt aan de sociëteit, door vriendelijk en onderdanig te groeten waarop dan een



140
geringschattend stilzwijgen volgt of een half luid gezegde:
— Wie Is da!... Zij-de gfj 't Jan!!...
— Is da' Jantje van d'n bakker?
— Och nee jong gao wèg! 't Is 'n vrimde!... Laot-ie verrèkke!
En dan laten ze hem in vrede gaan, want de ouderen van de sociëteit stellen prijs op beschaafde manieren en hebben verboden om vreemden na te jouwen en met steenen te gooien, of voorbijgangers in het donker den nek te laten breken over een touw of een vooruitgestoken been. Ze zijn zelfs zoo voorkomend om een mensch te waarschuwen in zijn eigen belang, en roepen als er een fietser voorbij komt:
— Menéér! Dinkt 'r um!... — 't Rad draait! of: — Wit-te wel da' ge 'n scheur in de boks hèt!?
Ook waken ze voor de zedelijkheid, door vrijende paartjes, die voorbijslenteren met de armen al te innig om eikaars heupen, in overweging te geven de handen thuis te houden.
En zoo heerscht daar op de sociëteit een zekere waardigheid en achting van goede vormen.
Maar wanneer de dorpsstraat in de donkerheid ligt van den nacht, en het zwartblinkend water van den Leigraaf den avondhemel weerspiegelt met een enkel hoog sterretje daarin; dan wordt het daar op de brug een plaats van onheimelijk, in 't duister verborgen leven.
Dan hoort men van uit het donker een verward gemompel, een vloek nu en dan of een uitroep in ruw



141
dialect, als onverstaanbare klanken uit een kamp van wilden.
Soms gaat er opeens een grof schaterend gelach op, en dan weer is er een dreigende stilte, met geschuifel van klompen op den weg; of men ziet plotseling een rooden gloed de handholten en den gebogen kop van een rookenden boerenjongen verlichten, en weer in het duister verzinken.
's Avonds gaan de menschen daar niet graag voorbij 1
... De jongens van de brug willen, dat tegenover de buitenwereld wel niet weten, maar het kan er soms bar vervelend zijn, want gewoonlijk heeft geen mensch wat bijzonders te vertellen.
Nu was voor een paar maanden Frans Merkus weer teruggekomen en dat gaf nog weer eens wat afleiding, door hem er, zoo nu en dan, eens tusschen te nemen... Die kerel was toch zoo veranderd!... Hij was verleden jaar op zijn kop van den hooiberg gevallen en had daarvoor bijna acht maanden in het gasthuis gelegen. Heelemaal beter was hij nog niet. Hij zag er soms zoo bleek uit en hij liep te zwabberen op zijn beenen. En schrikachtig was hij!... Doeske had daar laatst een goeien bak mee uitgehaald. Die was 's avonds in 't donker, op den weg naar het huchtje, in een van de knotwilgen geklommen. En toen een wit hemd over 't hoofd getrokken en gewacht tot Frans Merkus daar voorbij kwam. Meteen had hij aan de takken geschud, dat de bladeren begonnen te ritselen... Frans was pal stil blijven staan. Met den mond open had hij naar boven gekeken; en toen opeens allebei de handen



142
omhoog gestoken. — O o! God!... En hij net zoo hard als hij kon aan het loopen. Een eind verder was hij gestruikeld en voorover geschoten. En zoo had hij een heelen tijd met de hand in de zij blijven liggen. Eindelijk' was hij weer opgestaan, en eiken keer nog maar weer achterom gekeken... Ge zoudt oe eige kapot gelachen hebben! zei Doeske.
Den volgenden dag was hij er nog heelemaal overstuur van geweest! Maar behalve dat had je niet veel aan hem!
Meedoen kon hij niet; hij liep altijd maar met den kop voorover te suffen, 't Was anders wel een goeie kerel; je kon met hem doen wat je wou. Hij liet maar met zich sollen. Maar soms had hij van die narrige buiën!... Dan kon hij niets verdragen en wond hij zich dadelijk, om een kleinigheid, op. Dan stonden zijn oogen hem zoo vreemd in het hoofd en schermde hij door de lucht, dat je haast bang voor hem zoudt worden. Het was bepaald niet heelemaal pluis met hem!... Als hij daar over die ziekenzuster aan den gang was en die boeken die ze hem had laten lezen; dan kón je je soms haast niet goed meer houden. Alhoewel; in den laatstentijd wilde hij niet meer. Hij begon het in de gaten te krijgen!... Zóó stom was hij nou óók weer niet! Hij kon ze soms nog raak aftroeven hoor!... Laatst, toen die wagen met dat kermisvolk daar bij Merkus in de buurt stond, en toen Jan van Griet hem er tusschen had willen' nemen: — As da' wijf nou vanavond Is bij jou kumt, en zei: Frans, veur 'n kwartje mag-de van d'n avond mè mijn Uit. Wat duu-de dan?... En Frans



143
met zijn hals aan het draaien en zichzelf zoo aan de keel voelen, zooals hij dat dan doen kan!,.. — Wat düüj ik dan!?... Hhh!... Wat ik dan duuj? Da' wéét ik nie Jan!... 'k Dénk: misschien zou 'k zéggen: — Je heb je eige zeker vergist!? Je mot zeker bij Jan van Griet zijn, zou 'k zéggen. Die kan da' zoo veul nie schèle wie 't is... Hhh!! — Ga jij maar naar fan van Griet toe! Dat zou 'k zeggen!
... En Jan van Griet zei niet veel meer!... Néé, dat is waar! Ze zagen hem ook wel eens voor al te gek aan!... Want als je zoo eens met hem alleen liep dan kon hij toch zoo geleerd en zoo deftig praten! En dan deed hij gedurig zoo'n vraag daartusschen, over dingen die hij dacht dat je plezierig zou vinden: Hed-de 't tegeswoordig nog al naor oew zin ?... Of: — Is oew vaoder nou wêr 'n bietje béter?
Maar altijd zoo, 'k weet niet: zoo iets jammerigs. Net alsof nou de dominee met je praat en dat hij vriendelijk wil zijn...
— Maar een góéde kerel was 't!
... De jongens stonden net over hem te praten, toen hij bij het café den hoek om kwam.
- 't Lijkt wel of dat ie zat is!? zei Willem-mit-'tkunje.
Hij schoof weer zoo zonderling over den weg, heelemaal langs den kant van de sloot. Met het hoofd wat scheef naar den eenen schouder, en slungelig en onvast op de beenen, zooals verlegen menschen loopen, als ze weten dat men naar hen kijkt. Hij voelde blijkbaar dat ze het over hem hadden.



144
— Daor hè'je d'n prêféét.
— Die alles van te veure wéét! zei Puk, die de dichter van de sociëteit was.
Hij werd tegenwoordig altijd de prêfeet genoemd, omdat hij verleden week in de veldstraat in 't donker een begrafenisstoet voorbij had zien komen en kort daarop de oude vrouw Lammers was gestorven.
— Hedde rummetiek in de negel van de groote teej, Frans? riep een van de jongens, want hij trok zoo met zijn been. Frans schudde pijnlijk het hoofd. Het leertje van zijn klomp was losgesprongen en de scherpe kant van het hout schaafde zijn voet stuk, maar hij had onderweg niet durven stilstaan om het te maken, uit angst dat de menschen dat gek zouden vinden.
Hij ging dadelijk schuw wat achteraf staan, en pas toen de anderen niet meer op hem letten trok hij zijn klomp uit en begon, op het steenen muurtje van de brug, met het heft van zijn mes het leertje vast te kloppen. Maar bij alles wat hij deed was hij even onhandig. Hij sloeg zich op de vingers en het sprong telkens weer los.
— Och, och! Wa zitte wer te klungele! zei de knecht van den schilder, een knappe jonge kerel, die met de pet achter op het hoofd, glimlachend naar zijn gestumper stond te kijken... Gêê' mijn maar Is hier!
Hij nam hem de klomp uit de hand en terwijl hij het leertje voor hem vastmaakte, zat de profeet er met aandacht naar te kijken en sloeg nu en dan de oogen vol bewondering naar hem op.
Er bestond tusschen hen beiden een eigenaardige vriendschap.



145
Geurt was de eenige die hem niet behandelde alsof hij half gek was!... Onder de schuwe en verwarde manier, waarop Frans de nieuwe gedachten, die hij daar in de stad opgedaan had, tot uiting probeerde te brengen, voelde hij iets van de voornaamheid der hoogere standen. Geurt zelf was ook eigenlijk meer een mijnheer. Hij was in alles de eerste van de sociëteit en de jongens erkenden dat ook allemaal. Daarom kon hij zich natuurlijk niet te veel met den profeet inlaten. Nu en dan moest hij wel eens meedoen om hem voor den gek te houden. Maar als ze samen alleen waren praatte hij graag met hem. Wanneer de jongens hem al te erg plaagden nam hij hem in bescherming. En in zijn dankbaarheid volgde Frans hem trouw en onderdanig als een hond en zag met grooten eerbied tegen hem op.
— Jij bent toch ók 'n kerel van niks! zei hij... 't Bloed da' lupt oe over de hand!... Vüül-de da'nou gin ins!?
— Och nee Geurt, da' hinder niks!... Ge zijt bedankt heur... wèl bedankt!
Geurt gaf hem het knipmes weer terug en zei er toevallig iets over, dat het voor zoo'n kerel als hem, nog wel een best oud klungel was. En Frans dadelijk:... Hier!... Wil-de 't hebbe. Vat mar aon!... Tóé nou!
— Och néé; daorum zèg 'k 't ummers nietl
— Ja nou toe mar!... Vat mar aon... Hiér!
Hij wilde hem het mes in den jaszak laten glijden, maar Geurt duwde ongeduldig zijn hand weg.
Kamperfoeli. IQ



146
— Néé!! zeg 'k ummers.
... Gif 't mar aon mijn, Frans! zei Doeske, een jongen met kromme beenen en een groot rond hoofd met geelachtig krulhaar, 'k Gif d'r altijd nog 'n dubbeltje veur!
Frans in zijn goedhartigheid wilde het dadelijk maar weer geven. Maar Geurt ergerde zich daarover. — Ge zoudt toch wè gek zijn!... Veuruit. Stêk 'm nou mar in de zak!
— Da' mot hfj dan toch wètel... RSkt't jou wat!? Waorom zou hij nie magge handele!?
— Umdat ik 't zeg! zei Geurt kalm en keerde hem den rug toe.
— Stikt-en-móórd! zei Doeske... We zulle jou hier as kommesaris benume, heur!
Maar Geurt nam verder geen notitie van hem.
... Kom jonges! zei hij na een poosje. Wie wilt de eer hebben um 'n borrel aon mijn te verspeule!?
Hij kuierde met een paar anderen langzaam den weg op en ging het kroegje van Bart d'n Bok binnen, dat met een breede linde er voor, aan den overkant van de dorpsstraat lag.
Frans bleef met de overigen aan de brug, want hij had weer als gewoonlijk geen cent op zak.
Als hij toevallig eens wat geld in handen kreeg, gaf hij het dadelijk aan rondjes uit of kocht er sigaren voor, die de andere jongens voor hem oprookten. En omdat het natuurlijk niet aangaat iemands vertering te betalen als hij eerst zoo stom is om al zijn geld weg te geven, was het maar zelden dat hij mee kon. Overigens



147
kende hij ook niets van 't biljarten en hadden ze hem er maar liever niet bij...
Hij zat suf en verstrooid naar de gesprekken te luisteren.
Langzamerhand gingen de andere jongens naar huis en eindelijk was hij er nog maar alleen meer, met Sander den bouwknecht van Van Doorn, een magere kerel met bakkebaardjes en een ernstig, ondoorgrondelijk gezicht. Sander was het oudste lid van de sociëteit en al vader van bijna volwassen kinderen. Maar hij sloeg geen enkelen keer over. In regen en wind, met het koudste weer, avond aan avond zat hij daar op zijn vaste plekje in den hoek, gehurkt tegen het steenen muurtje, de armen over de knieën en spelend met een houtje of strootje, philosophisch op zijn tabakspruim te kauwen... Zeggen deed hij zelden of nooit wat, maar nu en dan liet hij van achteren een verdacht geluid hooren; bij voorkeur als het een oogenblik doodstil was, of bij wijze van weerom-groet, als er iemand voorbij kwam en vriendelijk goeden-avond zei. En metéén sloeg hij dan met zijn oud klungel van een pet naar een denkbeeldig iets op den weg... — Kèèètskatü! Net alsof daar ergens een kat liep te mauwen... En daarbij hield hij een volkomen ernstig gezicht.
Dat had natuurlijk altijd een groot succes, en hij was dan ook zeer in aanzien bij de leden van de sociëteit... Overigens deed hij dat alleen bij toepasselijke gelegenheden. Maar van avond was het zoo stil en vervelend. — Kom, dacht hij. Lao'k dien sukkel dan mar is 'n plezier doen! — Kèèèts kat! riep hij, opeens naar zijn pet grijpende.



148
Maar Frans stond in diep gepeins verzonken en lachte niet. Hij keek zelfs niet eens even naar hem op. Sander was een goedmoedig mensch, maar voelde natuurlijk heel goed het beleedigende, dat daarin voor hem was. Hij stond met een strak en verstoord gezicht op en ging zonder een woord te zeggen heen...
De profeet bleef nu heel alleen achter aan de brug.
Het was nog in het eerste begin van het voorjaar en er kwam een koude, gure nachtwind opzetten. Over het zwarte water onder aan den duiker van de brug, joegen vluchtig-blinkende rimpels; de populieren bij de steenen poort negen langzaam hun hooge kruinen tegen den maanlichten, zwaar-bewolkten hemel. Maar nog steeds zat de profeet, met den kraag opgeslagen, en de schouders huiverig saamgekromd, eenzaam en gebogen op de brug, en keek in gedachten naar het kroegje, waar men nu en dan op het gordijn de groote schaduw van een van de jongens zag voorbij gaan, met de pet achter op het hoofd en de biljartkeu in de hand.
Na een tijd ging de cafédeur open, men hoorde even het robbelen van de ballen op het biljart; een man kwam hoestend naar buiten en ging het dorp in; en dan werd het weer doodstil.
Maar eindelijk kwamen de jongens druk pratend het café uit. De luide, opgewekte stem van Geurt, klonk er bovenuit, terwijl hij de anderen goedennacht toeriep en in de richting van de brug kwam.
— Wel verstomd, riep hij lachend. Zitte gij daor nog Frans!?



149
— Ja zéker Geurt... ja... 'k Heb op oe gewacht nêtüürlik, zei Frans terwijl hij opstond.
Ze gingen samen de spoorstraat in, de profeet druk pratend en Geurt lustig fluitend, met de handen in de zakken.
Bij den winkel van „de gezusters" kwam juist een klein vief dienstmeisje de deur uit, met een zwarten omslagdoek over haar licht katoenen kleedje en een mandje onder den arm. Ze keek Geurt vast en donker in de oogen en begon opzettelijk langzamer te loopen, maar hij deed alsof hij haar niet zag.
— Géürt!... Ze mot oe hèbbe! zei Frans zacht, hem aarzelend aanstootend.
Geurt gaf geen antwoord. Maar zoodra ze den hoek om waren in de achterstraat, vloekte hij en spuwde op den grond onder het voortgaan.
— Hé-de ruzie gehad? vroeg Frans.
— Ach nee!... Mar die djern die lupt me altijd maar achter d'n boks!... Hè!! Daor hè'k toch zo'n hèkel aon.
Hij vloekte opnieuw en wachtte of Frans hem niet verder zou vragen.
— Ze vervèle m'n allemaol op d'n duur die wijve! zei hij, zijn armen uitrekkend achter het hoofd.
Ze gingen een tijd zwijgend naast elkaar voort.
— Da' gij nou eindelijk nog nie getrouwd zijt!? zei Frans.
— En mé wie!?... Hier; daor die djèrn nou! Daor hè'k nou 'n tijd mee gevrejen. En nou da'k is één keer mit 'n ander lup. Zondag-aovend d'n heelen tijd al 'n



150
zoer gezich'! En nie wille hebbe da'k d'r aonvat... 'kZeg... Wa mankiert oe toch djèrrt?
— Ga jij maar mit Anna van Deijl uit, zei se, dan kun-de mar pèpermunjes veur d'r koopen, akelik jonk!...
En dan mak ik m'n eige toch zoo giftig! 'kZeg... 'tls góéd heur! Ik bin mé jou nie, mit d'n hoogen op, naor de kjèrk gewist!... En dan dinkte da'ge d'r af zijt Mar jaowel!
D'n volgenden dag mijn opgewach', én aon 't schrauwen, en lamentieren; en asdat 't 'r nie schèlen kos alda'k op z'n tijd mit 'n ander liep, a'k mar wlr goed op d'r weur!...
Mar dan wee'k nie'; dan hê'k d'r in ins zat van.
En da's zoo vrimd! Dan hè'k toch gin schik ók nie, a'k mit 'n ander uitgaoj! Dan zeg 'k al tégen m'n eige: Wa' kan mf jn 't schèle! En dan lup ik d'r tóch d'n heelen tijd over te prakkezieren...
Geurt was onder het praten een eind meegeloopen en ze kwamen aan het gehucht waar Frans Merkus woonde.
Een paar arbeidershuisjes en wat lage, met-stroobedekte hutten lagen daar armoedig te samen gedrongen in het vlakke veld als een donkere, bouwvallige massa, verzonken in de diepe zwartheid van het nachtelijke bouwland. Hier en daar drong een rossig schijnsel door de kleine ruitjes van een venster, en bij de hofstede van de weduwe Markus schenen een paar lichtstralen door de hartvormige gaten van de donkere, gesloten luikèn.



151
De beide mannen gingen op het hek zitten bij de mestvaalt achter het huis. Frans klopte nadenkend zijn pijp uit.
— Da' kumt, zei hij na een poosje. Da'ge eiges vuult dat 't lillik van oe is da'ge de djerns zoo laot zitte?
— Och!? Lillik! Waorüm lillik? 'kWóu eiges gjern zat, da'k veur goed de kuren uit de kop had.
— En daor motte nou nie, mit de andere jongens over praote. Maar da's waör: Vroeger was 'k zoo rauw en onverschillig en dan doch 'k bij m'n eige: 'k Verzuip me nè so lief, asda 'k daor altij mit zö'n wijf aon huis mö' zitten. En nooit niks gin lol mêr, of ts 'n keer uitgaon mit 'n lieve djern; of is 'n pötje bier vatten a'ge d'r zin in het!
Want dè mag-de dan ok nie doen. A'ge getrouwd zijt dan motte de cente thuisbrengen... En nóu; da'k al 'n bietjen ouwer word... en mè name, naor-datmoeder gestörreven is; nou vuul ik m'n eige duk' zoo sjegrijnig. En a'k dan 'saovons mè vaoder allinig thuis zit, dan dink 'k: 'k Wou, dat 'k 'n lief diereke bij m'n op de knie had. En nou nie allinig um mee te vrije, maar zoo is um 'n bietje mee saome te praoten en 'n kummeke koffie te drinken, en da' se wat veur me zou zörrege... En dan zoo een, die véül van oe houdt en dat 't 'r wa' kan schèlen, a'ge Ts tandpijn hèt, of da'ge oe-eige lammenaodig vuult.
... En dan dink 'k; 'k gaoi d'r wêr Is op uit! En dan vat 'k weer 'n andere djern! en dan is 't a' wer krek 't eigeste!... Dan zie 'k weer 'n anderen jong mit 'n meid en dan dink 'k: — Dieje wil 'k ók



152
hebbe... En di'ejen ók!... En da géé' nie'... Nééje 11 Dan d'n sultan van Amérika! Die hèt 't mat goed, dien kjérll Die kan t'r mar nèt zoo veul vatten as tie wil.
Maar tóch, nee da's waor, 'k wou mar duk' da'k mat net weur as gij.
En d'r mat nooit aon dinken aon 't vrouwvolk!
De profeet zat met de handen onder het hoofd en de pet in de oogen voorovergebogen. Er heerschte een poosje stilte.
— Ja Geurt, zei hij ernstig... Maar dat dink jij wel, dat ik d'r maar nooit over prakkezier, maar dat zit mijn mat altij' hier in de kop... Hier!... Hij streek met de hand over zijn zorgelijk voorhoofd en vertelde eerst aarzelend, en dan vertrouwelijker wordend in het donker, van zijn verborgen verlangen naar liefde, en dat hij dan later wilde gaan trouwen, als hij eerst maar weer beter was en zijn eigen kost kon verdienen.
— En a'k daor dan 's nachts over lig te denken, en a'k de ooge dan dich' duuj' dan zie'k d'r altij een veur me. En.die's nie mooi; en och, maar da'zou'kgin ins wille hebbe... Maar de óóge van d'r,... de óóge!... En dan is 't krek of da'se me altij mar aonkijkt!... En dan vuul 'k da'se veul van mijn houwt... En dan altijd mat; en dan altijd!... Zijn stem was langzamerhand overgegaan in een vreemd, hartstochtelijk gefluister, en hij tastte onzeker zoekend met trillende hand in de lucht.
Geurt keek hem verbaasd van terzijde aan, met een onbedwingbare neiging om te lachen.
— En wie is dat dan, die djern?



153
— Och da' wee'k nie. Maar 'k hè' zoo'n gevuul, da'k d'r wel Is 'n keer zal vijnde.
En ik wacht daor mar altij op. En daorum muuj ik m'n eigen ok nie mit andere djerns. Och zie; maar 'k word 't wachten ök wel Is muuj!...
— Ge mot daor mar niet te veul over prakkezieren, zei Geurt.
— Kó vört; 'k gaoi Is naor huis! Wèl te rusten! Hij keerde fluitend weer naar het dorp terug en
Frans ging langzaam naar binnen.
Onder de lage deur bukkend, kwam hij in een donker voorportaal en van daar in een slecht-verlicht woonvertrek met rood-en-blauw-steenen vloer. Het zag er leeg en armoedig uit Een stuk of wat oude stoelen met uitgerafelde biezen zittingen; een roodgeverfde kast met flets-blauwe vaasjes er op, en in het midden een keukentafel, waarop een paar witte kommetjes stonden met het zwarte koffiedik er nog in. Alleen bij het raam was het wat gezelliger, met den grooten stoel van grootvader en, op de vensterbank, de rij bloempotten met roodbloeiende geraniums, waarvan de schaduwen op het groezelige gordijn vielen.
De moeder van Frans, een magere, afgesloofde vrouw met een ziekelijk voorkomen, stond gebukt bij de potkachel het vuur op te poken. Toen hij binnenkwam hief ze even het hoofd op en begon dadelijk met een hooge, schreiërige stem te jammeren.
— Aach jong, wa' kum-de nou wêr laot!... Waor zij-de nou toch wêr gewêst... Nou hedde de geit wêr nie afgevoeiërd!



154
— Och jawèl!
— En wa vüür-de dan toch uit?... Altij zó léót! - — Och minsch wa' kan oe da' nou toch schèle!? zei Frans ongeduldig, terwijl hij aan tafel ging zitten.
Bij een der beide bedstee-openingen in den witgekalkten muur schoof een uitgeteerde, aderige hand het blauwgebloemde gordijn opzij en het hoofd van een heel ouden man, met een vuile, witte slaapmuts op, kwam te voorschijn. De ingevallen wangen waren dichtbegroeid met grijs stoppelhaar en van onder de ruige wenkbrauwen keken zijn, diep in de kassen liggende, zwarte oogjes, wantrouwig zoekend in de kamer rond.
— Hij vüür mar niks uitl riep hij met een schorre, beverige stem. Hij lup' mar te wachte, wis dat d'n ouwen-man d'r tusschen uit is... Dan kan-tie de boel mat ópmaken ... En mar over d'n balk jagen... En mar verzuipe!...
Frans opende zijn mond om wat terug te zeggen, maar dacht er meteen aan, dat de zuster in het ziekenhuis hem gezegd had, dat hij zoo'n ouden man maar wat moest laten praten. Hij schudde wrevelig even zijn hoofd, trok het bord, dat zijn moeder voor hem neerzette, zwijgend naar zich toe, en begon met de eene hand onder het voorhoofd, in-zichzelf-gekeerd en dof voor zich neerstarend, de zure karnemelksche pap te eten.
Dan bromde hij onverstaanbaar wat voor zich heen en ging naar het deeltje, waar hij in 't donker de steile ladder opklom en door het luik op het kleine zoldertje kroop.
Hij had altijd moeite om in slaap te komen en zijn



155
moeder, die beneden nog een tijd bezig bleef, hoorde hoe hij zich telkens in 't bed om-legde en zwaar auchtte.
Ze was er nu al zoo aan gewend, dat ze er niet verder over nadacht. Maar, als ze daar zoo alleen in den nacht aan 't werk was, maakte dat zuchten haar zoo zwaarmoedig en bedrukt. Dan kwam heel het leven daar van hun drieën, haar soms als een onuitkomelijke ellende voor.
AI die laatste jaren waren vol tegenspoed geweest.
Eerst was Markus aan de tering gestorven. Langzamerhand waren ze achteruit gegaan. Ze hadden hun hofstede moeten verkoopen en daar naar die mindere buurt moeten verhuizen. Toen was dat ongeluk met Frans gebeurd; en nu hij weer beter was en ze gehoopt had dat ze nu uit de ergste zorgen zou komen deed hij zoo vreemd en wilde er niet op uit om werk te zoeken. Hij deed wel gewillig wat ze hem vroeg, maar er was daar zoo weinig" te doen voor hem. Overdag lummelde hij maar wat rond. Hij voerde de varkens, melkte de geit en werkte zoo nu en dan wat op het kleine stukje grond achter het huis. Het verdere van den tijd zat hij maar thuis en waren hij en de oude, halfverkindschte man den heelen tijd als twee kleine kinderen met elkaar aan 't ruzie maken.
Gedurig klaagde hij over pijn in zijn hoofd en lag hij den heelen dag op bed, of bleef hij boven op zijn kamertje zitten lezen en opstellen schrijven in een schrift voor de jongelingsvereeniging of zoo... Ze wist eigenlijk ook niet wat hij daar altijd uitvoerde!... Als ze er naar vroeg werd hij kwaad. En over werk zoeken dorst ze



156
ook niet meer beginnen. Op een keer was hij daar zoo heftig over uitgevallen: — Dat is heel slech' van oe. Ik bin ziek; en da' wlt-te ók wè! En da's toch al slim genog. Maar d'n eenen minsch dtnkt mar nooit um d'n ander en daor kumt 't van 1... Allemaol 1... Maor da' begrijp te gij niet
... Ze zou hem ook zoo graag maar wat hebben laten heen-doen. Hij zag er ook dikwijls zoo betrokken uit. Maar hoe moest dat alles gaan! ? Aan het eind van de maand moest de huur er maar weer zijn. En hij had het toch allicht eens kunnen probeeren. De dokter zei, dat hij niets meer mankeerde en dat het alleen nog maar wat zwakte was en door dat hij er te veel over liep te tobben. Maar over den dokter mocht geen mensch een woord zeggen; dan wond hij zich zoo op... — Die kjerl hèt gin verstand! Hij zal mijn toch nie' deur de kop hèn kunne kijken. Ik vüül toch dat 'r 'n böfjen in kêpot is!...
Ze had het eindelijk maar opgegeven en probeerde nu als werkvrouw er wat bij te verdienen en het huishouden er zoo bovenop te houden. Maar ze hoorde ook al niet tot de sterksten. En nu het voorjaar werd begon Frans er zooveel beter uit te zien, dat ze er nog eens met Geurt over sprak, of die er nog eens met hem over wilde praten.
— Seküür! zei Geurt...
... As ik 't 'm zeg dan duut ie 't vrouw Merkus... Da' mót 'ie!
... Maar toen hij hem een paar dagen later er wat van zei, begon Frans dadelijk zoo ongelukkig te kermen,



157
zooals hij dat doen kon. — Ach ja Geurt... Ik wil da' wel, zie! Maar mijn toestand!... Léóter Is!...
— Laoter Is! ?... Zéker as de geit ers verrekt is van d'n honger, 't Is nog schand zo mager as ie d'r uitziet
... Lup dan toch Is bij Breunissen aon... Errêpels poote zul-de dan toch nie van kepot gaon!?
— Maor gij vergèèt ok wel Is 'n bietje, da' wij 't vroeger béter gehad hebbe.
— Gehad hebbe... Ja daor hed-de nóü veul aon! En mot oew moeder d'r eige dan mar kepot wèrke? Da's tóch al zo'n kruk!... Gij lupt ók mar altijd over oew eige te prakkeziere. Gij zijt ók liever luij as muuj!... Waor is 'n minsch dan ok goed veur as ie nooit niks uitvuurt
— As mijn altijd de kop zeer duut dan kèn ik nie wèrke!... Gij wit ok allemaol nie wat iknogduuj... En d'r zijn d'r dan toch ok wel, die nie zoo min van mijn denken. Anders hadde ze mijn nie veur de bibbeljeteek van de jongelingsvereeniging gekozen, veur 't uitdeile van de buukskes.
— Schfjt wat in buukskes! zei Geurt terwijl hij zich omkeerde; want hij was kwaad dat hij zijn wil niet had kunnen doorzetten.
— Afijn; laot da'wijf d'r dan eiges veur zörge, zei hij in zichzelf en hij dacht er niet verder aan.
Maar Frans bleef er de heele week nog over tobben, dat Geurt gezegd had, dat hij altijd alleen maar over zichzelf liep te denken.
... Da's nie waor! Da liegt ie! Ik zou juis' veur 'n



158
andere minsch deur 't vüür hen loopen. En da' wit hij ok wel!... En anders za'k 't 'm nog wel ts 'n keer laote toone.
In zijn voorstelling zag hij het huis 's nachts in brand staan. Hij zelf was uit geweest en kwam er net aan. Grootvader en de geit waren al gered, maar opeens werd er geroepen: — De weduwvrouw Merkus ligt 'r nog in.
Niemand dorst het brandende huis in te gaan. Maar meteen duwde hij de menschen op zij en ging er zonder aarzelen op af! De achterdeur in, midden door den rook en het vuur, en zoo droeg hij moeder in de armen naar buiten.
... En dan zulle ze wel anders praote!... — 'k He' 'm altij verkeerd beoordeeld zullen ze zéggen... Maar dan zal ik nie zegge: — Zie-de nou wel! ...Nee! Dan zeg ik zoo mat niks! En dan gaoi ik zoo mar stlHekes deur.
Als hij daar zoo aan dacht kreeg hij opeens lust om zijn krachten eens te toonen.
— 'k Gaoi d'r mèregen op uit! zei hij bij zichzelf, maar den volgenden dag voelde hij zich weer zoo lusteloos en slap; en zoo kwam er het heelevoorjaar niets van.
Maar in 't begin van den zomer kreeg hij 't plotseling in het hoofd om op den steenoven te gaan werken.
Er waren daar bij hen in de buurt onlangs nieuwe menschen komen wonen. Daar was een volwassen dochter aan huis; een groote stevige meid, van een



159
jaar of vijf-en-twintig, met rossig haar en eenjink en openhartig gezicht.
Als ze bij Merkus voorbijkwam en ze zag Frans daar, zoo mager en in-elkaar-gezakt, op een keukenstoel' tegen den muur van het achterhuis zitten lezen, dan dacht ze: — Wat 'n ongelukkige stumperd is dat toch! En dan knikte ze hem zoo wel eens vriendelijk toe en riep nu en dan eens wat tegen hem \
... Zóó, buurman!... Zit je daor in de zon!?...Jij hebt 't daor maar goed, geleuf ik!
Dan kleurde de profeet en riep stotterend wat terug.
— Ja zéker!... Ja!... Ja 'k zit hier in de zon! Hij schaamde zich er zelf over, dat hij zulke domme
antwoorden gaf. Want zoo gauw ze voorbij was wist hij allemaal geestige dingen te bedenken... A'k maar's, zoo maar is bedaord mifr kos praotel dacht hij. Dan zou se wel is zien!... - 't Was ongelukkig! Maar hij maakte zich altijd zoo zenuwachtig voor niets!
Na zoo'n ontmoeting bleef hij gewoonlijk nog een tijd over haar denken.
... Wa' sijn dat toch veur minsche? vroeg hij al eens aan zijn moeder.
— Aach, wa, sijn dat dan toch veur minsche!?... Da' wit ik toch ummers ók niet; waorüm vraog-de da' nou toch altijd!
Hij was dan maar weer de verstandigste en zei maar niets meer... Tegenwóórdig was het toch ook weer zoo erg met haar. Hij kon geen woord tegen haar zeggen of ze begon te jammeren... En dan met dat mooie, zonnige weer. Daar was zoo iets ondankbaars



160
in! vond hij... Waarom moet een mensch altijd loopen jammeren!? Hij zelf voelde zich in den laatsten tijd zoo opgeruimd en zooveel sterker! Hij was ook lang niet zoo schuw meer als vroeger. Wanneer de vader van Marie 's avonds bij hen voorbij kwam, maakte hij nu en dan eens een buurpraatje met hem. Marie zag hij tegenwoordig overdag niet meer.
Toen hij hoorde dat ze op den steenoven was gaan werken, liep hij eerst een tijd zwijgend en nadenkend rond. Den volgenden Zondag bleef hij den heelen middag uit. Zijn moeder dacht al — wat hèt ie nou toch weer!? En kort daarop komt hij op een goeden dag bij haar:
— Móéder, 'khè wérk op d'n steenoven aongenome! Ze keek hem stom van verbazing aan.
— Maar jong, hoe kum-de diór nou bij. Da' dug nou toch ummers niks veur oe. Da' houw-de ummers toch nog gin halven dag uit!
Maar als hij zich eenmaal zooiets in het hoofd had gehaald hielp er niets aan.
— 'k Ha wel gedocht dat 't weer nie goed zou zijn! Ers altijd zanike da'k wérk mos zuken. En nou da'k 't is 'n keer prambiere wil; al-da'k nog lang nie wêr béter zij, nou is 't nêtüürlik nóg wêr nie goed!... 'k Duuj 't dan toch ok nie veur m'n plezfer!
— Ja nou suut mar jong. 'k Zeg 't ummers allinnig mar veur oew eigel
Ze zei er verder maar niets meer van; want hij was zoo vol moed en zoo opgewekt. Den eersten tijd was dat ook alles even mooi!
Maar na een paar dagen had hij er al genoeg van.



161
Hij was niet meer aan zulk zwaar werk gewoon; als hij thuiskwam zag hij er dood-op uit. En daarbij had Hij zich er veel te veel van voorgesteld... 's Avonds op bed bedacht hij allerlei liefdesgeschiedenissen en ontmoetingen met Marie; maar wanneer hij haar dan den volgenden dag zag, dorst hij de oogen niet naar haar op te slaan.
Bovendien werd hij voortdurend door het werkvolk geplaagd en hielden ze hem allemaal voor den gek. Hij was er nog geen week of hij had al ruzie... Een paar steenovensgasten zeiden op een keer, in zijn bijzijn, gemeene dingen tegen Marie, en deden net of ze haar beet wilden pakken. Frans dacht, dat ze zich dat erg aantrok, want hij meende, dat ze heel anders was dan de andere meiden. Hij kwam er op af en bemoeide zich er mee... Maar het is ruw volk daar op die steenovens; die kerels begonnen dadelijk verschrikkelijk tegen hem te vloeken... 't Scheelde maar weinig of hij had een pak ransel gekregen l
Hij was er nog heelemaal van overstuur toen hij thuiskwam.
's Avonds, in de schemering, toen hij in sombere gedachten, alleen achter 't huis op de bank zat, kwam Marie daar voorbij en sprak hem er over aan.
— Wat duu-de oew eige d'r ok mee te mujet?... 't Was toch ummers mar gekheid, zei ze ruw.
Frans was in zulke dingen altijd erg gevoelig en hij was in den laatsten tijd toch al wat overspannen. De tranen kwamen hem in de oogen.
— Nou ja, zei Marie opeens veel zachter. Ik weet wel da'ge 't goed meinde. Maar ge mot nie zoo kflnder-
KamperfoeH. 17



162
Jichtig zijn jong!... Kóm!... Ge mot, net as de andere, 'n bietje mee löl maken. En nie altij zo ongelukkig kijke!
Ze schudde hem glimlachend aan den arm, en toen hij zijn gezicht naar haar ophief, keek ze hem zoo vriendelijk en vol liefde in de oogen!... Hij voelde een trilling door zijn heele lichaam gaan. Het bloed steeg hem plotseling naar de wangen.
Zoodra Marie dat zag, trok ze met een gevoel van wrevel haar hand terug. Maar de profeet was al heelemaal in de war.
... Toen hij op bed lag kon hij van opgewondenheid niet slapen... Da was nou die djern, zie! Hij sloot de oogen en knikte langzaam met zijn hoofd. — Dag Mêrie... Dank oe wèl!
— Ohó Frans! Hij 's mar góéd jong!
Hij voelde opeens heel duidelijk, dat ze veel van hem hield.
Ze liep hem den eersten tijd wel uit den weg. Maar dat was meer uit bescheidenheid... Zoo zijn ze nou een keer die djérnsl
Een paar weken later merkte hij al, dat ze toenadering zocht. Als hij met Geurt 's avonds achter het huis zat kwam ze daar geregeld met haar vriendin voorbij en bleven ze gezellig met hun vieren staan praten. Langzamerhand begon ze ook bij hen aan huis te komen.
... Dat was eigenlijk omdat ze in 't geheim met Geurt vrijde, en ze elkaar daar, zonder dat het opviel, konden spreken, want haar vader wilde niet, dat ze met dien jongen liep. Maar Frans dacht, dat ze alleen



163
voor hem kwam. Het eene oogenblik was hij onnatuurlijk uitgelaten en dan weer liep hij met een somber gezicht rond.
Als hij Marie alleen zag, zei hij allerlei gekke dingen en maakte hij toespelingen op zijn liefde.
Op een avond, toen hij weer zoo zonderling deed en opeens in een zenuwachtige lachbui uitbarstte, omdat Geurt haar stoeiend naar zich toetrok, begreep zij, dat hij verliefd op haar was en zei ze tegen Geurt, dat het maar beter was om het hem te vertellen.
Maar die wilde er eerst niets van gelooven.
— Gao wèg djern!... Dfen sukkel!? Gullie wijve meint ok mar altijd da'se allemaol gèk op oe zijn!
Maar nu hij er op lette viel het hem toch ook op. De profeet had het tegenwoordig altijd over liefde en trouwen en al die flauwe kul!
— Och, zei hij op een keer, toen hij er weer over begon, 'k Zou daor mar nie te veul over prakkeziere. Want da's mit ou tóch niks gedaon!
— Ja... Nee, nóü niet! zei Frans terwijl hij met zijn hand over het voorhoofd streek. Mar laoter a'k ers mar wer's béter zij!
— Maar dan motte ze oe ok nog mar wille hèbbe!
— En waorüm nie'? zei de profeet beleedigd.
— Och, „waorüm nie"! ?... Móói zij-de nie; da' wlt-te eiges ók wè!... En dan; 'k wit nie!... Zóó . zoo lammenaódig! En zoo lodderig kijk-te uit deooge!..! Jé, daor motte nou nie vuil um worde!... 't Is toch waor; of nfe!?
Frans was bleek geworden.



164
— Maar ik zij toch zo'n kwaoje minsch nie! zei hij na een poosje zacht.
— Nee, dat is 't 'm juist. Ge zijt vuls te goeiig! Maar daor hóüwe ze nie van! Gij ként de djèrhs nie! Ze hebbe veul liever da'ge nie dugt... Ge mot ze zöö Is zó'n bietje in de ooge kijken; en dan zoo van die dinger zegge, die eindelik slech' zijn; of allinig mar „dinken", da"s al zat! En dan worde ze ers vuil op oe; en dan laoter worde ze toch zo gèk; da'se oe de kèèl wel haos' dich' zouwe wille knijpe.
— Nee! zei Frans verontwaardigd. Zukke mefn ik nie... Van die halve adders. Van da' sóórt...
— Och, maar nèè jong; „van da' soort"! Zoo zijn ze allemaol! Die goed oppasse nè so goed!
Frans zag met gefronste wenkbrauwen voor zich neer.
— D'r zijn d'r ok wel, die 't nie kan schèlen hoe dat 'n minsch d'r uitziet; as ie mar veul van d'r houwt, zei hij kortaf... En as ik d'r dan zoo is een kèn; waorüm dan nie!?
... Umdat die van mijn houwt, die gij meint! antwoordde Geurt, zijn oogen vast op hem richtende.
— Maar gij verbeeld oe-eige ok wel Is 'n bietje, dat d'r gin ander is as gij!...
— Ja nou! A'ge 't dan wète wilt. — Umda 'k d'r al duk' zat bij de kop heb gehad!
Frans bleef een tijdlang verslagen en zwijgend, in gedachten, voor zich uitstaren. Maar dan zag hij haar plotseling weer voor zich met die uitdrukking van liefde in de oogen, en hij schudde ongeloovig het hoofd.
— Ja, zei hij; da kumt da' gij ze heelemaol in de



165
war bringt. Maar 't is mit ou tóch altij zoo wer uit!
— Néé, antwoordde Geurt trotsch. Déze keer is 't veur goed!
Maar natuurlijk was de gedachte daaraan zelfs nog nooit bij hem opgekomen. Terwijl hij naar huis terugkeerde ergerde hij zich over zichzelf 1 Hij liep voortdurend hardop te vloeken.
-Ehh!... Verdülleme!... Waorüm zég 'k da' nou!?... Hè!?... Nóu??... Waorüm zèd'd' da'?... Sstómmen hond!
Hij behield een heelen tijd na dat gesprek nog een gemelijk gevoel. En Frans ergerde hem ook! Die kerel meende wezenlijk nog dat hij kans had!... - En van alles probeeren!
... Een dag of wat later zaten ze met hun vieren achter het huis. Geurt had ze net allemaal laten schateren van het lachen; en metéén hij ook dadelijk wat bedenken! Van een dikke juffrouw op de kermis of zoo iets. Er was heelemaal niet uit wijs te worden! En daarbij keek hij de meisjes zoo vreemd strék in de oogen. En van die rare dingen zeggen; schijnbaar uit gekheid en tegelijk zoo... zoo half... dat je er zelf verlegen van zoudt worden!
Er was geen mensch, die er om kon lachen. Toen het uit was lachte hij zelf even, kort en zenuwachtig, en verviel meteen in een somber stilzwijgen... Een oogenblik later liep hij plotseling weg.
— Ahh! zei de vriendin van Marie met afkeer.— Zou je dat nou óóit van dat akelik jong gedocht hebben?
— Och! zei Geurt. Hij wit nie béter!



166
Hij probeerde nog om het wat goed te praten, maar hij was er zelf ook over uit zijn humeur. Hij voelde heelemaal iets wreveligs tegen hem in den laatsten tijd, en hoewel het hem zelf tegenstond, kon hij 't onmogelijk nalaten om, achter den rug, geringschattend over Frans te spreken.
Kort daarop, op een middag, stonden ze aan de brug. Het was Zondag en ze waren allemaal netjes gekleed als heeren; met een schoon halfhempje voor, een stoffig zwart pak aan en grove bottines.
Geurt had een roode daliah in het knoopsgat en het Zondagsche deukhoedje zwierig achter op het hoofd, zoodat de nat-opgemaakte haarlok er sierlijk onderuit kwam. Ook de profeet was in den laatsten tijd met veel meer zorg dan anders gekleed en droeg een mooie, nieuwe, zeskantige fantasiepet, die hem van achteren diep in den nek zakte.
Er werd juist geluid voor de middagkerk. Hier en daar zag men een enkel mensch met het psalmboek in de hand en het hoofd strak neergebogen, met een treurig gezicht het kerkepad op gaan.
Van den anderen kant kwamen arm in arm een paar jonge meiden aangeslenterd; de eene in een heipaarse jurk met een bloedkoralen ketting om den hals en een zwarten hoed met roode rozen scheef op de haren; en de ander in het donker-grasgroen, met stijf ingeregen boezem en een soort omgekeerd biezen eiermandje-met-een-haneveer op 't hoofd.
Frans stond verstrooid voor zich uit te staren, met zijn gedachten bij Marie... Meteen dat hij opkijkt, ziet hij haar in de oogen. Hij voelde het bloed van zijn
HÉ



167
gezicht wijken en een onberedeneerde angst overviel hem. Hij had wel achter de anderen weg willen kruipen, maar hij miste zelfs den moed om zich te verroeren.
De jongens floten en hoestten beteekenisvol tegen de meiden, die net deden alsof ze hen niet zagen.
— Merékel, wa' zijn ze schón vandaag! riep Puk.
— Héé!... Antjéé!... Kum Is hier, lief dier.
— Tóè nou!?... Dan zulde wa' lékkers van me hebbe!... — Mêrie!
— Ja. 't is góéd... vreet dat eiges maar op! zei een van de meiden halfluid, en ze liepen gesmoord gierend met de hand voor den mond verder.
— Da' gij die meid nou nie Is flink te pakken krijgt, Frans? zei een van de jongens. Ge zit er zoo dich' bij!
— Höóö... Maar da' zal ie wel dóènl Och kjèri! Ge kunt 'm zoo weinig vertrouwen! As ie daor zoo mit dat oog steet te lonken!
De profeet stond met den mond open en verdraaide zijn hals, terwijl hij naar een antwoord zocht.
— Nee!... Die dug* nie veur 'm, zei een ander. Hij hèt 'r liever 'n mooie llllekert! Maar hij Is nog zoo stom nie; want da' zijn duk' nog de beste!... En dan d'r zoo mit de óóge dich', 's nachts mar naor liggen kijke wa' Frans!?
De jongens staken den buik vooruit van het lachen, met de handen in de broekzakken.
Frans voelde een schrijnende, wreede pijn, dat Geurt al die teere, angstig-verborgen dingen uit het diepst van zijn ziel, zoo ten spot had kunnen geven aan de ruwheid van de jongens.



168
Hij dorst zijn oogen niet naar hem op te slaan, en hij zei hem er later niets van; maar hij voelde, dat er iets tusschen hen bleef bestaan.
Den eersten tijd kwam hij 's avonds niet meer aan de brug. Nu hij het werk aan den steenoven had opgegeven, lag hij soms dagen achtereen op bed en hij begon hoe langer hoe meer in zichzelf gekeerd te leven.
— Hij vermeed het zooveel mogelijk om Marie te ontmoeten, maar Geurt was zoo onkiesch in die dingen.
Op een avond toen hij thuis op het deeltje, bij het licht van een stallantaarn, aardappels uit zat te zoeken, kwam Geurt plotseling bij hem aanloopen en zei:
— Frans!... Heur Is!... Tóé jong, wil-de Is wa' veur me doen!?... 'k Hè' 't giestere wèr mit dien kjèrl aon d'n stok gehad. En nou houdt ie d'r in huis, en ik kan t'r nie in de buurt kommen; ik wit sekuur dat ie d'n heelen tijd op me ligt te loeren... Gaoi Is efkes mee! zei hij, hem met het hoofd wenkend en hem alvast vooruit loopend naar de achterdeur.
Hij stond buiten even stil en keerde zich om.
— Nou motte gij d'r Is hèn gaon, zei hij gedempt. En dan motte zéggen ofdat ie is naor de zoeg kumt kijke, dat die ziek is... Dan lup Ik in d'n tijd achter 't huis um!... Mar dan motte 't nie zoo stom aonlegge a'ge 't gemeinlik duut; en nie zoo staon, te tottele, dat ie 't begrijpt!... Afijn; en dan zal ik veur de rèst wel zörge! zei hij lachend.
Frans keek hem een oogenblik zwijgend aan en zei:
— Jaowèl Geurt... 't Is goed. Da' za'k dan wel doen!



169
Hij ging langzaam den weg op naar den buurman, en hij hoefde zich geen moeite te geven om gewoon te doen want hij was in een neerslachtige, ernstige stemming.
Hij lichtte met de lantaren in het varkenshok bij, terwijl de vader van Marie gehurkt bij de zoeg zat en het dier aan alle kanten betastte en bevoelde.
— Branderigheid in 't bloed! zei hij. Anders niks; geleuf mijn nou raar! Hij legde hem uit wat daar tegen gedaan moest worden. Maar Frans hoorde niet wat hij zei. Den heelen tijd gingen zijn gedachten naar Geurt en Marie, die nu bij elkaar waren en gelukkig konden zijn... Toen de vader van Marie weg was bleef hij nog een tijd in het deeltje, met de handen onder het hoofd op het houtblok zitten. Hij voelde zich zoo wanhopig bedroefd: — 'k Duuj't nie mêr... 'kKèn 't nie! zei hij moe.
Hij wist, dat het verkeerd was, dat Geurt hem daarvoor gebruikte, maar hij was te zwak om hem wat te weigeren.
Den Zaterdag daarna, toen ze 's avonds laat uit een café naar huis terug kwamen, zei Geurt opeens:
— Witte wat Frans!?... Nou zü've Mêrie Is goeien nach' gaon zegge!
Ze trokken de klompen uit en slopen het huis om.
— Sst!... Kum Is hier!... Nou motte gij daor blijve staon. En goed uitkijken of dat 'r gin minsch aonkumt!...
Hij keek een oogenblik zoekend rond, en liep toen



170
naar het schuurtje. Er stond daar zoo'n oude, wrakke kalkton. Mij sleepte die voorzichtig tot onder het raam van het kamertje waar Marie sliep, klom op de ton en klopte zachtjes tegen de ruiten.
— Wie is daor!? riep Marie, met een verschrikte stem van binnen.
— Stil djern!... Ik zij 't!... — Mêrie!... Duuj Is open!
— Och nee, Geurt... toe gao nou wèg!
Maar hij bleef net zoo lang aanhouden tot ze het bed uit kwam.
Frans zag haar witte gedaante in de donkerte voor het venster verschijnen en hoorde hoe ze zachtjes het raam opschoof. Geurt strekte zijn hand uit om haar te helpen, maar meteen klonk er een gekraak van brekend hout en hij verdween met ton en al in de diepte.
Marie stiet gedempt een kreet uit en verdween, en dan bleef het een oogenblik doodstil.
Dadelijk daarop hoorde men beneden een gestommel en een zware mannenstem, die wat riep. Geurt krabbelde overeind, schoot in een gesmoorden lach en zette het op een loopen.
— Veuruit!... Gauw!... As de wéérlich'!
Ze holden zonder omkijken door de nachtelijke stilte van het dorp, sprongen bij Jan Post over de sloot en renden nog een heel eind de wei in.
— Hhè! zei Geurt, stilstaande met de hand in de zij... En meteen begon hij luidkeels te lachen. Och kjèrl wat duvelde-n-ik daor deur dien ton hen... Verrek! Hed-de 'm nie heure roepe dien bulhond?...



171
Och jong wa' hè'k daor 'n lol gehad... Hauw suuf Isl... Kump ie d'r aon!?
Hij luisterde een oogenblik en begon opnieuw weer te lachen en opgewonden te praten.
— Zij-de muuj!?... Waorüm zè'de niks?
— Och, zei Frans ernstig... Maar ge mot mijn in 't vervolg toch maar nie meer meeneme!
— Hè!... Wa' zij-de toch altij' benauwd gij!
— Nee Geurt. Dat is 't nie... Maar ik trek 't m'n eige te veul aon... 'k Hè lest ok a' wêr d'n heelen nach' wakker gelègen en dan vuul 'k m'n eige zoo vrimd in de kop... 'k Hè duk 'n gevuul of da'k d'r gek van zal worden!
Geurt bleef nog een tijd nadenkend zwijgen.
— Nee, zei hij. Zoo'n vrimden as ou hè'k nog nooit gezien!... Lup-te nou nog altijd over die djern te prakkezierel?
— Ja nou! zei hij plotseling. — Veur mijn part! Vat 'r dan mat!... Dan za'k d'r aon oe afstaon! Ik kan d'r toch nog zat krijgel
Maar Frans schudde somber zijn hoofd.
— Och nee Geurt... Nee... Daor is 't mijn nie um te doen!... 't Is mat dat 'r een zou zijn die veul van mijn houdt
— Lup dan ok naor de wéérlicht! dacht Geurt. Altijd dat gezanik!... En dan bleef hij altijd maar over hetzelfde aan den gang. Den volgenden dag begon hij er al weer over:
— Dat dat met hem heel anders was, zooals hij van Marie hield. Niet om te vrijen en zoo. Maar dat ze



172
gelukkig zou worden!... En in den bijbel stond ook, dat het maar beter was om zich niet te veel met vrouwen in te laten... Dan kon een mensch meer aan hoogere dingen denken en daar was hij op den duur nog het beste mee af!...
— Ja nou, zei Geurt, dan motte eindelik nog maar blfj zijn! En dan motte ok nie altij zoo sjegrijnig loope kijke!
— Ja Geurt, gij kunt daor mèkkelik mee spotte!... Maar a'ge in mijn stèi weurt!... A'ge vuult, dat t wel nie lang meer zal duren. En geen minsch en heelemaol alleen op de wereld!
— Gij kletst ok mit tijën as 'n kiep zonder kop!... Heelemaol alleen op de wereld!? En oew Móéder dan; en...
— Och mijn móéder!... Wat héb ik aon mijn moeder? 'n Ielk hèt wat, dat ie gjern duut en daor tie op af wil. Maor 'n ziek minsch as ik; waor is die toe nut!?... Die is ummers nèreges goed veur!
— Nou, zei Geurt. Da' hè'k nou nooit tegen oe wille zegge! Maar da' hè'k nou ók al zoo duk' bij m'n eige gedocht: — Waor dat 'n minsch as gij nou eindelik veur goed is dat ie lèèft!... Lól hed-de nie. En 'n ander hèt ók niks aon oe!... Maar afijn! Ge zijt 'r nou een keer motte mar dinken.
Maar zooals de menschen dan zijn! Als de ander ze dan gelijk geeft worden ze kwaad.
— Ja, ik wit wel da' gij nie veul van mijn dinkt. En al da'k dan nérgens toe nut zij. 'n Minsch kan ok wel op 'n andere wijs van nut zijn! Al Is dat dan nie mit de vèrfkwas'! En wach' mar 's veur laoter!...



173
Da' kon dan mêsschien nog wel 's meevallen, al Mn ik dan stom. Maar da' kan ik oe nóu nog nie zeggen. En da' begrijp te gij toch nie!
En zoo bleef hij maar aan den gang.
En toen aan 't eind opeens „zoo bij wijze van nijjaorswunsch". — En ik hoop da' gij en Mêrie same gelukkig zult worden!...
Geurt keek hem van opzij eens even aan.
— A'ge me nou staot te verneuke, dan mot-te 't zégge!? zei hij lachend.
— Nee Geurt... Neel... Dat is waorheid! zei Frans gekrenkt En hij dacht: — Wa' zij-de toch rauw!... Gin ins begrijpe kan-tie, dat d'n eenen minsch d'n ander wa' goeds toewunscht, al dat ie d'r eiges leed van het!... Néé; hij val me nie mee op d'n duur!... Hij is toch ók nie... néé!
Hoe langer hij er over nadacht, hoe meer hij voelde dat hij Geurt toch altijd te hoog had geschat
Altijd zoo onverschillig!... En tegen Marie begon hij ook al zoo ruw te doen in den laatsten tijd.
Nu had haar vader gezeid dat het goed was, als hij daar openlijk aan huis kwam!... En nu wilde hij dat, in zijn koppigheid, weer niet!
Het was met hen beiden tegenwoordig ook niets dan ellende. Het eene oogenblik was alles nog goed en den volgenden dag hadden ze hoogloopende ruzie. De profeet deed al zijn best om Geurt te overreden:
— Ge zijt dat verplicht Geurt, zei hij. Ge hebt dat meisje nou eenmaal zukke veurstellings gegèven. En nou meug-de d'r nie ongelukkig make!



174
... Hij was er zelf haast nog drukker mee dan zij beiden. Hij liep maar heen en weer om boodschappen over te brengen en had gedurig lange gesprekken met Marie... Maar als ze dan daarna bij Geurt kwam was ze onhandelbaar en zei den heelen tijd: — En Frans zeit ök... Frans gee' mijn ok gelijk... Hij zeit...
— Och, Frans zeit! Frans zeit!... Laot ie de moei d'r buiten houwen, zei Geurt. Overal mot ie z'n eige tegewoordig mee muje. 't Lijkt wel ofdat ie gek is. Op de brug krijge ze ok allemaol 'n hèkel aon 'mi... Lést nog weer, mit dien verroesten lantjern; toe-ve daor op gooiden!... — Nfet doen, jonges! Dat is zónde um dat te vernielen!... Altijd dat prèke!... As d'n domenie da' nou nog duut, daor wï'k af zijn! Die is daor nou een keer veur, um 'n andere minsch op z'n tijd de kast uit te vège. Daor wordt ie veur betaold!... Mar van hüm lao'k m'n eige da' nie zegge!
Overal voelde hij dat Frans zijn macht in den weg stond, en een verkeerden invloed op de andere jongens trachtte uit te oefenen... En dat nog wel nü, terwijl 't er om ging om den goeden geest er in te houden.
...Er was in den laatsten tijd over geklaagd, dat er aan de brug telkens baldadigheden gepleegd werden en nu had het gemeentebestuur daar op den hoek een lantaren laten plaatsen. Maar ze waren zoo van oudsher gewoon om daar in vrijheid en duisternis te leven, dat ze dat vervloekte ding haatten met een onverzoenlijken haat.
Den eersten avond toen de lantaren brandde begon



175
het al. Menuutje, werd met hoongeroep en gelach ontvangen, toen hij met de ladder aankwam om het licht op te steken, en zoodra hij weg was ging 't er op los:
— Vóóruit jonges!... 'n Börrel veur d'n èrsten 1 En d'n twidde prijs mit d'n medèlje van Oranje-nassau veur 't Lampeglas!
— Hhéén... Twéé!... Wèl te ruste 1 En dan gooiden ze er met keisteenen op, dat de ruiten naar beneden rinkinkten.
De oude Heintje Revolver stond daar machteloos tegenover. Die kwam den volgenden avond dan zoo eens kijken en zei: — Wie hèt da' gedaon jonges!
— De wijnd! zeiden de jongens, en dan ging hij weer heen.
.. .Maar nu was er verandering in dien toestand gekomen.
De vorige maand was er een nieuwe veldwachter benoemd; een vreemde, die geen achting had voor oude zeden en gebruiken en hardhandig tegen hen optrad.
Met opzet liep hij telkens langs de brug.
Op een avond kwam hij daar weer voorbij, militair rechtoploopend, met zijn cape geweldig over de schouders; de knevels barseh opgedraaid, en het gezicht streng en verhard samengetrokken.
De mannen zwegen plotseling allemaal en keken strak en uitdagend naar hem, met een sportenden glimlach in de oogen. De veldwachter deed alsof hij niemand zag, want ze hadden hem van het begin af aan genegeerd ...
Maar vanuit de vijandige stilte riep opeens een jongen uit de groep, met een duidelijke, vriendelijke stem:



176
— Goeien avond Stork!
— Góéden avond! groette hij, aangenaam verrast omziende, met een weiwillenden glimlach terug, terwijl hij meteen weer recht voor zich uitkeek.
— Val dóóöd veur mijn part! zei de jongen met diepe minachting.
Een luid hoongelach en gejoel volgde den veldwachter na, die rood van kwaadheid harder doorliep.
— Alla jong! bromde Frans verontwaardigd. Wees toch wijzer!
Maar de jongen lachte en gaf brutaal antwoord.
— Néé, zei een van de ouderen met een ernstig gezicht, de prêfeet hèt gelijk Die kleine jonges motte de móél houwe!... Kum hier, dan za'k oe op de kop slaon!
Ze pakten den iongen beet en trokken hem de pet over het hoofd. — En in 't vervolg meer respèk' veur de overheid, heur!
— Och, zei er een met een treurige stem. Ze kommen ok niet meer genoeg in de kjèrk en dan geet 't mis. Jou hé'k d'r lest ók wèr nie gezien, Bart.
— Néé, ik jóu ok nie mó'k zegge!... Wie prikt'r Zondag in de Heusdesche kjèrk Frans? Dan wi'k d'r toch wlr is 'n keer hén gaon!
Ze hielden hem met een strak gezicht voor den gek, maar hij merkte dat niet. Hij dacht dat hun verbetering door zijn invloed kwam en toen hij naar huis ging beroemde hij zich daarover tegen Geurt, en zei trotsch dat hij toch ook wel ergens toe nuttig was.
— Och, zei Geurt wrevelig. Nuttig!? Gij!?... Achter



177
d'n rug lachen ze oe d'r um uit... Ge dee' béter um te gaon wérken as daor altijd te staon leuteren!
Frans zweeg beleedigd en knikte, in zichzelf gekeerd vóór zich kijkend.
— 'k Wéét wel!... Ja! 'k Weet wel!
— Wat!?
— Da' gij jêloersch zijt menneke, da' ge nie altijd d'n vurste meer zijt!
— Ge lijk wel gék! zei Geurt nijdig. Maar hij haalde meteen onverschillig de schouders op, want hij had medelijden met hem, en liet hem in 't vervolg maar praten.
Maar op het laatst begon het hem te vervelen.
Met nieuwjaar was er weer ruzie tusschen den veldwachter en een paar jongens, die een meid sissers onder de rokken hadden gegooid. De profeet, die daar toevallig bij stond, had een duw van den veldwachter mee gekregen en toen Geurt daarvan hoorde begon hij te vloeken en met groote woorden te bezweren, dat hij hem den nek ingeslagen zou hebben.
— Da' magde nie zegge! zei Frans.
— En waorüm nie'?
— Och, zei hij. Die kjerl is nou een keer nie wijzer. En d'r is geschreve: Wanneer iemand u op de linkerwang slaat, keer hem ook de rechter toe.
— 't Is góéd, zei Geurt nijdig en spuwde op den grond. Maar die dat dan gezeid hêt, die wit 'r niks van. Kompelemente van mijn... En as ze mijn um de moei slaon, dan slao'k ze werüm, dat 't zoo kwèkt!
— En a'gij da' nfet duut, dan is 't niet umda' ge zoo-
Kamperfoeli. 12



178
veul van 'm houwt, maar umda' ge benauwd zijt, da' ge anders nog méér op de kop krijgt
— Gij meint wel, da' ge béter zijt as alle jongens van d'n brug bij mekaore, en dan stao-de daor wel te préken, en dan meinde gij da' ge dat duut um de andere minsche béter te maken. Maar ge zijt grütsch! Dat is 't. Gij meint da' ge zoo'n soort apostel Paulus zijt, en da' se jou laoter domenie van artikel acht make zulle. En dan zegde wel, dat 't béter is um gin djern te vatte, umda' ge dan meer aon onze Lieven Heer kunt dinke. Maar as Marie maar wöü; dan zou-de Is wa' zien!...
De profeet was doodsbleek geworden.
Hij liep zonder een woord te zeggen weg, hard-op en druk in zichzelf pratend en met de handen redeneerende.
— Nóu is 't uitl... Néé nou is 't uit!... Ik bin 'n goeie kjèrl. Maar 'n goeie kjèrl daor kumt ok Is één keer 'n eind aon!... Daolik van d'r afgezien; veur hum!... En nog mee geholpen ók! 'n Briefke gegèven, en 'm véürgesproken. En da's nou d'n dank! Maar da's veur 't lést gewest, dat ik m'n eige mar laot koejenieren! Réken daor mar vast op!... Hhh! „Móói zij-de nie"... En zoo lodderig!
... Maar wach' maar Is! As 'k d'r op af wil gaon, dan gaoi ik d'r op af! Mèrege nog... En dan zü-ve Is kijke! Néé, nee, nee, nee! Ja nou góéd! Da' kan mijn nie schèlen, of dat da' lillik is!...
Hij schudde zenuwachtig met zijn hoofd, en beefde over zijn heele lichaam. Dagen daarna was hij er nog



179
heelemaal van ontdaan. En vooral dat Geurt hem apostel Paulus had genoemd. Als hij daar aan dacht maakte hij zich zoo kwaad! Schèi' toch uit, riep hij op 't laatst nijdig tegen zichzelf. Ge zijt toch wel gèk, da' ge d'r oe nog wat van aontrekt... Laster is 't! anders niks... Hij dug' eiges niet, dien dikkop!
... En dan zocht hij gauw in zijn herinnering leelijke trekken op uit Geurts karakter.
Over Marie begon hij ook, op een heel andere manier te denken. Niet dat hij minder van haar ging houden. Maar zoo: — Hier, mèid... verdülleme! 'k Zal oe...
En dan maakte hij zich voorstellingen over haar, terwijl hem vroeger zelfs niet de gedachte in het hoofd zou zijn gekomen.
Als hij alleen was, zat hij daar soms uren achtereen over te denken, en zoo langzamerhand ontstonden daaruit vaste plannen.
Hij zag, dat ze zich door haar gedurige ruzie met Geurt, tegenwoordig meer aan hem begon te hechten en hij berekende met koel overleg, hoe hij daar het best zijn voordeel uit zou trekken. Wa' kan 't oe schèle, stommerik! zei hij gedurig tegen zichzelf. Maar wanneer hij haar dan zag was er diep in zijn binnenste een smartelijk gevoel, dat hem weerhield zoo te zijn.
Eens, toen hij nog laat in den avond achter op het land bezig was aardappels te rooien en hij juist weer zoo over haar zat te denken, zag hij haar over het smalle voetpaadje langs de sloot op zich af komen. Hij wierp een haastigen blik om zich heen. Het begon al donker te worden; nergens was een mensch te zien



180
en ze waren daar eenzaam op het land. Een wreede gewaarwording van genot kwam plotseling in hem op; een gevoel om onverschillig toe te geven aan zijn neigingen, en dan te zeggen: — En nou ruk mar op!
— Zóó!... Mêrie! riep hij overmoedig, met een glimlach een paar passen op haar afkomende. Maar meteen zonken al die gevoelens in hem weg. Het was nog maar een paar dagen geleden, dat hij haar gezien had, maar ze leek in dien korten tijd heelemaal veranderd.
Haar gezicht stond ongewoon strak en ernstig en haar oogen waren dof alsof ze geschreid had.
— Frans 1 zei ze zacht. Ik zou oe gjern is efkes hebben gesproken!
Hij wachtte zwijgend met neergeslagen oogen.
— Frans! Ik mot oe wat zégge!... 'tls uft mè Geurt en mijn, zei ze mat.
Hij hoorde dat ze op het punt stond van te schreien, en wist niet wat hij antwoorden zou.
— Da' zal wel weer terech' kommen, Mêrie! zei hij eindelijk.
— Nee Frans, zei ze en begon opeens zacht te snikken. Nee... nóó nie meer! 't Is nou veurgoed uit!
De vorige week hadden ze weer ruzie gehad.
Geurt was opeens kwaad weggeloopen. En na dien tijd had ze hem niet meer gezien. Hij antwoordde zelfs niet meer op haar schrijven.
De tranen liepen haar over 't gezicht terwijl ze het vertelde. Ze zweeg even om haar zakdoek te krijgen.
Frans zag met een zachte uitdrukking in zijn oogen



181
op haar neer. Het onrustig kwellende gevoel, dat hij den laatsten tijd, telkens als hij haar zag, gehad had, de onbewuste neiging van zich te wreken; alles was nu opeens weer weg.
Hij dacht niet meer aan zijn eigen verdriet, nu hij haar zoo bedroefd zag; even ging hem nog de ruzie met Geurt door het hoofd, maar meteen schudde hij die gedachte van zich af.
— 'k Zal d'r hèn gaon Mêrie! zei hij rustig.
Nog dienzelfden avond ging hij naar Geurt en trachtte hem over te halen om het weer goed met haar te maken. Maar Geurt was in een norsche, onverschillige stemming.
— Och 1... Die meid, zei hij. Laot ze jou dan vatte 1... Ik hèt d'r zat van. Altijd da' gezanik mit dien kjerl d'r tusschen I
Frans zocht Marie den volgenden avond weer op en liep met haar in de schemering den achterweg een eind uit. Hij probeerde haar op zijn onbeholpen manier te troosten en zei, dat ze maar moed moest houden. Op den duur zou dat alles wel weer terecht komen 1
... Want hij hèt toch veul van oe gehouwe, zei hij nadenkend. En as d'n eene minsch veul van d'n ander houdt, dan kan da' wel ts 'n keer 'n bietje minder worden. Maar dan kum 't toch altij wêr werura; want da' geet nooit overl
Marie keek met een weemoedigen glimlach om de oogen naar hem, zooals hij daar gebogen, zonder op te zien, naast haar voortging. Ze vertraagde haar schreden en stond plotseling stil.



182
— Kum ïs hier, zei ze zacht, hem met een hoofdbeweging wenkende, terwijl ze haar hand even op zijn arm legde.
En toen hij wat verwonderd zijn oogen naar haar opsloeg, nam ze opeens zijn gezicht tusschen haar handen en kuste hem op zijn voorhoofd.
Van af dien dag onstond er tusschen hen een trouwe en oprechte vriendschap.
Marie kwam dikwijls bij hem aanloopen en dan praatten ze altijd over Geurt, en vertelden elkaar wat er in hen zelf omging.
Geurt bemoeide zich niet meer met hen beiden. Maar op een keer trof hij hen aan, terwijl ze samen uit waren. Er was 's middags feest in het dorp geweest ter herinnering aan de kroningsdagen, en 's avonds werd er bij Bart-d'n-bok in de gelagkamer gedanst. Doris-de-speelman zat daar, op een verhooging bij 't buffet, en kraste op zijn geelachtig-verkleurde viool, terwijl de oude baard-Jansen met een waardig gezicht blazend zijn schuiftrompet in en uit trok en het eentonig voetengeschuifel begeleidde.
De gelagkamer was propvol met menschen. In den dichten tabaksrook onder den zolder, hing een slechtbrandende lamp en belichtte de hoofden der dansende paren, die in het midden van den met zand bestrooiden vloer ronddraaiden.
Overal zaten langs den muur boerenjongens met hun meiden, bier en borreltjes met suiker te drinken, en gedurig ging er een ruw gelach op of het gierend



183
gekrijsch van een meid, als er een bij den kop werd gepakt en stevig afgezoend.
Frans zat aan een van de tafeltjes in een hoek met Marie, die hij op anisette trakteerde. Hij had zelf al een paar borrels op en was nu onverschillig voor de menschen.
Nu en dan raakte hij haar zachtjes de hand aan. Dan glimlachte ze even, maar onderwijl keek ze strak naar Geurt, die met een ander meisje uit was, waarmee hij voortdurend danste, en als hij onder het dansen voorbij hun tafeltje kwam, lachte ze luidruchtig alsof ze een uitgelaten pret met Frans had.
Een tijdlang deed Geurt alsof hij daar niets van zag, maar op het laatst begon het hem te ergeren en kwam hij schijnbaar onverschillig op hen af.
Hij knikte Frans ter nauwernood toe, ging aan den anderen kant van het tafeltje vlak bij Marie zitten en begon haar vrijpostig aan te halen.
De profeet trachtte zich eerst nog goed te houden en lachte gedwongen met hen mee.
Maar toen hij zag dat Marie heelemaal niet meer op hem lette werd hij jaloersch en wilde hij, dat ze met hem mee naar buiten zou gaan.
— Néé, zei Geurt. Zij blijft hierl
— Da's gin manier van doen!... riep Frans plotseling driftig. Ik heb d'r getraktierd!
Ze kregen ruzie eb trokken ieder aan een kant van de meid. De andere jongens schreeuwden er tusschendoor en er dreigde herrie te ontstaan, totdat de kastelein er op af kwam en hen van elkaar scheidde.



184
— Wie mot je hebben!? vroeg hij aan Marie! Dieje?... Of dfeje?
Marie stond een oogenblik in twijfel. Dan sloeg ze langzaam de oogen op en knikte in de richting van Geurt.
— Nou veuruft!... Ga jij dan naar huis toe!... Zanikert! bromde de kastelein wrevelig tegen Frans. En de profeet ging bleek, en onzeker loopend, met gebogen hoofd de deur uit onder het gelach van de jongens en meiden.
Het berouw steeg Marie meteen al naar de keel; en toen Geurt kwaad over hem begon te spreken trok ze plotseling haar hand uit de zijne.
— Ge moch' wille, da' gij net zoo weurt as hijt zei ze driftig. Hij 's wel tien keere béter!
— Da' kan wel; mar ge hèt mijn toch mar liever!
— Néé! zei ze koppig. Ik hou tóch meer van hüm!
— Waorüm hed-de mijn dan gevatte ?... Mat afijn !... 't Is mijn bést! Dan zü've 'm mat weer werftm roepe! Frans!...
— Nee kom hfer... Hou stil! zei ze haastig en drukte zich vaster tegen hem aan. Ik wil hum nie; ik wil jóuT En da' wit-te ök wel!... Maar ik wou da gij zoo weur as hij; en net zoo van mijn hield, zoo anders, zoo... Och! wa kan mijn die jong ok schèle!... Ge zijt toch 'n lieve beste jong! zei ze opgewonden; en hem vast in de oogen ziende hield ze hem den mond toe om zich te laten kussen.
De profeet was naar buiten gegaan. Met het hoofd gebogen tegen den wind, liep hij in regen en duisternis



185
voort op den Lingeweg, zonder er op te letten waarheen. Hij begreep niet duidelijk wat er gebeurd was, maar hij voelde alleen een dof bewustzijn, van hopelooze, onherstelbare smart
De eerste dagen kwam hij het huis niet uit Hij was voortdurend in een onverdragelijk humeur en dan moest zijn moeder het maar ontgelden. Bij het minste of geringste viel hij tegen haar uit en deed hij haar de onredelijkste verwijten.
Ze verdroeg dit alles maar stilzwijgend, want ze zag wel dat hij verdriet had. Toevallig hoorde ze kort daarop wat van die geschiedenis met Marie en na dien tijd kon ze die meid niet meer uitstaan.
Marie liet zich niet meer bij hen zien, maar een paar weken later moest ze daar zijn om den snijboonenmolen te leen te vragen.
— Ik zal oe snijbonnemeulesche 1 riep vrouw Merkus. Um dat èrme kijnd ongelukkig te maken, mit oew lééje smerrige strèkel... Ge most oew eige schame!... Schame most'oe, snotneus van 'n djern!
Marie liep met een kwaden kop weg. Een oogenblik daarna kwam haar moeder en begon tegen vrouw Merkus te schelden en op te spelen; de wijven uit de buurt bemoeiden zich er mee en zoo was dat opeens een heele herrie.
Toen Frans thuiskwam en daar van hoorde was hij woedend op zijn moeder.
— Dat is mit ouw hier nie langer uit te houwen. En ik hèt d'r zat van. 'k Zal blij zijn a'k hier veur goed weg zij. Ik teiken veur de Oost en da' kan mijn



186
nie schèlen. En as ze me dan daor in Atjéé kepot schiete, dan zul-de gij d'r nog wel Is berouw van hebbe! Maar dan is 't te laot en dan helpt 'r niks mïr aon!...
Den heelen dag bleef hij in een opgewonden stemming. Hij had geen oogenblik rust of duur en tegen den avond liep hij opeens het huis uit.
Hij ging eerst op zijn eentje in een kroeg een paar borrels drinken en liep toen vastberaden door naar de brug, waar hij midden tusschen de jongens ging staan met zijn hoofd trotsch achterover en een gezicht alsof hij zeggen wou: — Jé, hier bin ik!... Hier!... Da' kan mijn nie schèlen. En ik gaoi veur gin minsch opzij! Veur gin minsch!
De jongens keken hem eenigszins verwonderd aan, want hij was er al in een tijd niét meer geweest.
Hij voelde dat er in den laatsten tijd een vijandige stemming tegen hem bestond. Als hij over iets ernstigers sprak, liep Geurt soms opeens zonder een woord te zeggen weg, en verscheidene van de jongens groetten hem niet terug als hij 's avonds aan de brug kwam.
Dat alles had hem langzamerhand in een toestand van nerveuse prikkelbaarheid gebracht, zoodat hij letterlijk niets meer kon verdragen. De meeste jongens lieten hem dan ook met rust en bemoeiden zich niet meer met hem, maar Doeske had er altijd plezier in om hem te plagen; dan kon hij soms zoo lollig grijnzen en zoo gek met den mond staan trekken. Doeske begon nu ook dadelijk weer van die zijdelingsche opmerkingen te maken. Hij knip-oogde tegen de andere jongens :



187
... Jan-Willem!
— En toe!?
— A' gij nou 's 'n lieve meid wit en die wil nie. Hoe zou-de gij 't dan prebieren aon te leggen I?
— 'k Wit nie, zei Jan Willem onverschillig, terwijl hij zijn schouders ophaalde. Want hij zag Frans al zenuwachtig met zijn hals staan draaien en dat gesar van Doeske begon hem tegen te staan.
— Noul... Tóél... Raoit dan fel?
— Ja nou zèg 't mar!
... Dan stuurde oew moeder d'r op af mit de bönnemeulen: Kompelmènten of da'se de jong nou wil hebben? Dan mag ze d'r Ts 'n keer veur niks aon draaien 1
Maar er was haast geen mensch die er om lachte.
... Daar was nou net heelemaal niks aan!
Er ontstond een oogenblik een pijnlijke stilte. De profeet hoestte en bracht onzeker tastend, zijn bevende hand aan zijn hals.
— Hhh... Waorüm... hh... Wéórum zèg-de da' nou? zei hij heesch. Waorüm zuukte mijn altijd kwaod te doen... Hè 'k oe wa gedaon! ?
— Hoe zóö. — Wa' gedaon! ? 'k Hè 't toch niet tège öü, wa'!... Of wèl!?
— En waorüm dan da' liege! zei Frans harder:... Ge wit eiges ok wel dat da' gelogen is!... Mar gij hèt te veul verbèèlding van oew eige!... Dat is 't. Gij dinkt altijd mar dat de jonges um oe lachen! En dan mein-de mar, da-ge mat alles kunt zegge!
De profeet begon zich langzamerhand op te winden.



188
Hij waaide zijn trillende hand door de lucht en keek met verwilderde oogen om zich heen.
— Niks as grütsigheid is 'tl Daörum kum-de d'r toe um zukke lillike dingen te zeggen!... Da-se oe lollig zulle vijndel... Daor lup-te gij altij' mar aon e dinken. Dat is 'tl
— Och jong ge lièg 't gekl
— Schei dan toch uit Doeskei zei Puk wrevelig. Die herrie tegenwoordig altijd begon hen te vervelen
en innerlijk gaven ze den profeet allemaal gelijk.
Maar zoodra hij merkte dat de stemming in zijn gunst oversloeg, en dat zijn woorden indruk maakten begon hij dadelijk weer groot te doen. Hij keek de andere jongens trotsch en uit de hoogte aan, terwijl hij zijn stem begon uit te zetten.
— Nee; Ik lieg nie'!... Ik spreek de waorheid 1... Maar gullie kunt de waorheid nie verdrage 1 Géén van alle kun-de 't véle, da' ge op oew foute geweze wordt. En daorum leg-de gullie 't 'r op aon, um mijn hier weg te krijge! Ja! Da' wee'k al lang! Hij sloeg zich op de borst: — Néé... ik lieg nie. Ik lieg nóóit. Ik sprik de waorheid!
Maar meteen dat hij dat met pathos uitriep, vuurde Sander met geweld. Hij schóót opeens op handen en voeten vooruit en sloeg nijdig een eind verder met Zijn pet op straat.
— Kkèèèèts kat!
De jongens schaterden van het lachen.
— Ja Sander! riep Frans, bevend van verontwaardiging, boven het rumoer uit: En gij ok!... Ja; gij



189
ok!... Is 't gin schand, da' gij nog nie wijzer zijt!... Veur 'n ouwe, getrouwde kjèrl!
— Kèèèts kat!...
Het gelach en lawaai werd hoe langer hoe uitbundiger.
— Góéd!... Zèg 't dan mar... A'ge me hier weg wilt hebbe! riep Frans, toen 't een oogenblik wat bedaarde. Ge hè 't mar te zégge! Ge hè 't mar te zégge!
Hij was in zijn opwinding op Doeske afgekomen en keek hem met woeste oogen aan.
— Ja nou; donder óp veur mijn part! riep Doeske. We hebben oe al lang zat hier, Allemaol! Nöü wtt-te 't!
Er ontstond op eens een pijnlijke stilte, nu die twee daar zoo met haat tegen elkaar in gingen.
— Laot 'm dan toch ok loope! bromde Geurt. Maar de profeet had zich al omgekeerd en ging als
een dronken kerel met de armen zwaaiend den weg op.
Hij liep in zijn verwarring heelemaal den verkeerden kant op. Bij den handwijzer zagen ze hem rechts afslaan en in de richting van Welie verdwijnen.
... Wat hij daar eigenlijk uit wilde voeren en waar hij dien heelen tijd gebleven is, kwam geen mensch ooit te weten; maar om elf uur was hij nog al niet thuis. Het was een pikdonkere nacht, het regende en woei; en zijn moeder begon zich ongerust te maken.
Ze stuurde den buurman met een boodschap naar den koster, waar hij een enkelen keer 's avonds wel eens wat laat bleef praten; maar daar was hij niet geweest. De jongens van de sociëteit wisten er ook verder niets van; en men wilde er juist met een paar man op af gaan om hem te zoeken, toen hij er eindelijk



190
om half twaalf aan kwam; druipnat en tot boven aan toe vol modder 1... Hij was zoo bleek als een doode en had een vreemde, wilde uitdrukking in de oogen, als iemand die niet goed bij zijn verstand is.
— Aach Héér! riep zijn moeder. Frans! Waor zij-de toch gewêst... Kijnd wat zie-de d'r uit!... Wat hèd-de dan toch! Maar hij schudde alleen flauw zijn hoofd, dat ze hem met rust moesten laten. Er was geen woord uit hem te krijgen. Hij bleef maar slap en suf in elkaar gezakt op zijn stoel, verwezen voor zich uit zitten staren en scheen het niet eens te hooren als er wat tegen hem gezegd werd.
Eindelijk begreep hij dat hij naar bed moest, maar toen hij op wilde staan werd hij opeens zoo duizelig. Als zijn moeder hem niet gegrepen had zou hij tegen de kachel zijn gevallen.
Ze liet hem eerst wat drinken en bracht hem toen naar bed. Nog voor ze hem heelemaal uit had gekleed geraakte hij al in een toestand van verdooving.
Ze bleef nog een poosje bij hem zitten en bette hem met koud water, want zijn voorhoofd gloeide als vuur. Dan stopte ze hem de dekens wat in en kwam even later nog eens naar hem kijken. Hij lag daar toen nog al rustig en ze dacht: 't Zal nou wel gaan. 'kZal nou m£r 'n bietje gaon slape, want ik zij eiges ók zoo muuj!... Maar nauwelijks lag ze op bed of opeens hoort ze in de nachtelijke stilte een akeligen, rauwen, snijdenden gil, dat het haar door merg en been drong... In een sprong was ze het bed weer uit!... Ze stond zoo op de beenen te trillen, dat ze



191
haast geen kracht had om naar zijn kamer te komen.
— Frans!... Wat is 't 'r... Wat hèd-de? riep ze angstig op zijn bed afgaande.
Hij was nog niet heelemaal tot bewustzijn gekomen. Hij had de dekens van zich afgegooid en lag onrustig te woelen en onsamenhangend in zichzelf te praten. En hij was zoo angstig, 't arme schaap!.., Elk oogenblik vloog hij verschrikt overeind, alsof hij iets zag dat hem achtervolgde... Het was een verschrikkelijke nacht! Tot 's morgens vroeg bleef ze bij hem waken; ze had niemand om naar den dokter te sturen en dorst hem zoolang niet alleen te laten.
Eindelijk, toen het licht begon te worden, werd hij wat rustiger, en viel in een diepen, zwaren slaap. Laat in den middag werd hij pas wakker. Hij zag er betrekkelijk nog al goed uit, maar er was niets met hem te beginnen.
Toen de dokter kwam wilde hij hem geen antwoord geven. Hij wendde zijn hoofd af naar den muur en weigerde te eten en het drankje in te nemen...
— Niets dan zenuwoverspanning, zei de dokter... Een paar dagen rust houden en goed eten, dan is hij er weer zoo bovenop!
Maar hij kwam nog in geen weken van bed.
Hij lag daar maar roerloos op zijn rug, met de oogen wijd open en zoo'n smartelijken, lijdenden trek om den mond, dat het zijn moeder, van medelijden, het hart ineen deed krimpen als ze hem daar zoo zag liggen. In 't begin kwam ze, als ze een oogenblik vrij had, met het een of ander werk nog wel eens bij hem



192
zitten. Maar hij had maar het liefst, dat ze hem alleen liet. En toch was het gedurig alsof hij iemand verwachtte.
Als er beneden gesproken werd hief hij zich op zijn elleboog overeind en luisterde met strak-glanzende oogen en ingehouden adem; en wanneer hij dan de stem van grootvader herkende of van den buurman, die nu en dan naar het vee kwam kijken, liet hij zich moedeloos weer terug zinken. Nooit kwam er iemand naar hèm kijken!... Hij voelde zich zoo volkomen eenzaam en van alle menschen verlaten; soms leek het hem of hij niet meer leefde.
Als zijn moeder uit werken was en hij daar uren lang alleen boven op zijn zolderkamertje lag, waar geen enkel geluid tot hem doordrong, geraakte hij langzamerhand in een vreemden toestand van gevoelloosheid. Dan was het hem soms alsof hij zich niet meer kon bewegen. Gedachten kwamen er niet in zijn hoofd en toch zag hij duidelijk alle dingen om zich heen.
Zijn oogen gingen langzaam over de voorwerpen in de kamer.
Van den vermolmden, ongeverfden zolderbalk met de stoffiggrijze spinnenwébben in den hoek onder het schuine dak, dwaalden zijn blikken langs den muur, waar een gelapte pilosche broek, aan een spijker hing; en van daar naar de boekenschap met den oude, uit den band hangenden bijbel en het inktfleschje met de roode etiket. Als hij daar was keerde hij weer terug en begon weer opnieuw.
-t O, mijn God! riep hij soms opeens uit, terwijl hij moe zijn oogen sloot en de hand verward aan het



193
voorhoofd bracht. En dan kermde hij zachtjes als iemand die pijn heeft.
... Maar 's nachts lag hij altijd maar wakker te denken... Altijd maar denken tot hij er half gek van werd. En zoo gingen er dagen en weken voorbij.
Ziek was hij eigenlijk in 't geheel niet Hij begon er langzamerhand zelfs veel gezonder uit te zien, en hij voelde zich ook rustiger dan vroeger... In die eerste tijden van hopeloos verdriet was hij te onverschillig geworden om nog over zijn hoofd te tobben, en hij begreep nu zelf, dat hij niets mankeerde. Gedurig nam hij zich voor om op te staan. Maar dan stelde hij zich meteen het verraste gezicht van moeder voor. Zij-de d'r uit gekomme Frans? Daor hed-de gelijk aon!... Vuul-de oeweige nou wêr heelemaol béter!?... En daar was het een of ander in dat hem tegenstond.
Met het eten kwam hij tegenwoordig even naar beneden. Maar daarna kroop hij dadelijk weer in bed.
Alles was hem onverschillig. Alleen kreeg hij soms een dof gevoel van afkeer van zichzelf. Hij had al in vier weken geen schoon ondergoed aan gedaan. Den eersten tijd zorgde zijn moeder daarvoor, maar die arme ziel had het tegenwoordig ook altijd zoo druk!... Als hij er aan dacht hoe ze nu overal alleen voor stond keerde hij zich onrustig om op zijn bed en dat gevoel van gewetenswroeging begon hem eindelijk zoo te hinderen, dat hij op een middag weer beneden kwam.
Het was hem zelf door het hoofd gegaan, dat hij dien dag jarig was en zijn moeder sprak er ook niet over, want dat is daar zoo geen gebruik om elkaar Kamperfoelie. 13



194
te feliciteeren. Maar na het eten zei ze opeens... Aach jao Frans!... Ge zij' vandaag jaorig. Ik mot van d'n middag nog 'n hemp veur oe koope! Het was altijd de gewoonte, dat hij op zijn verjaardag het een of ander kleedingstuk present kreeg... Maar zoo gauw de oude man dat hoorde, stak hij zijn hoofd uit de bedstee, en keek grimmig en afgunstig naar Frans: — Nfe doen, zei hij schor... Mö' nie doen!... Vuur' niks uit!... Leit daor altij mar mit de kont op bed.
— Ja nou, laot 't ok mar, moeder, zei Frans gelaten. Hij werd tegenwoordig nooit meer kwaad wanneer grootvader zoo iets leelijks van hem zei, maar het maakte hem soms bedroefd, als hij zag, hoe redeloos de oude man hem haatte.
Toen hij boven weer op bed lag voelde hij zich verdrietig. Hij dacht aan de verjaardagen uit zijn jongenstijd en hoe hij zich daar toen al dagen tevoren op verheugde. En nu... wat was er van hem geworden!? Vandaag werd hij al zes en twintigi Het leven ging voorbij in den strijd om te leeren berusten; en wat gaf het!? Wat gaf het of hij daar op bed lag en verdriet had!
Hij veegde zich langzaam de tranen uit de oogen en bleef een tijd op den rug liggen denken.
Voor het eerst na een langen tijd bad hij weer en daarna voelde hij zich wat rustiger.
Hij stond op, wiesch zijn gezicht en kleedde zich aan. En toen zijn moeder in den namiddag thuis kwam, vond ze hem op het deeltje bezig hout voor haar te hakken.



195
Van dien tijd af begon hij weer geregeld te werken. Hij leefde weer gewoon als ieder ander. Alleen was hij nog somberder en meer in zich zelf gekeerd dan vroeger.
Hij had nooit tot de vroolijksten behoord, maar nu leek het of er onmogelijk ooit meer een glimlach op zijn gelaat kon komen. Hij ging tegenwoordig met niemand om; voor de jongelingsvereeniging had hij bedankt en hij kwam niet meer op de sociëteit. Er scheen niets te zijn waar hij nog belang in stelde. Aan lezen had hij een hekel gekregen en telkens als hij dat oude schrift zag, waar hij vroeger opstellen en beschouwingen over den bijbel in schreef, deed het hem zoo onaangenaam aan, dat hij het op het laatst verscheurde.
In 't begin zag hij er tegen op om Qeurt weer te ontmoeten. Maar die deed heel gewoon toen hij hem voor het eerst weer zag. Op een middag kwam hij daar voorbij met een ladder over den schouder en den verfpot in de hand. — Bezjóér Frans! riep hij op zijn gewonen ongedwongen toon... Alles kits I ?
Hij bleef een oogenblik met hem staan praten maar hij zag wel, dat Frans zich niet op zijn gemak voelde.
— Hij is nog veul vervélender as vroeger! zei hij 's avonds toen hij bij Marie kwam. 'k Geleuf al z'n léve dat ie nog over ou hipt te tobben! Da's eigelijk wel veul eer, veur oe, wtt-te da'wèl!?... 't Is 'n mêrékel. Wat da' jong dan toch aon oe gezien hèt!?... Jé!... Vijn-de gij eiges nou wel zoveul aon oew eige! ?... Néé, wé!?... Och ge zij nie lillik, da's nou wel waor;



196
en 'k mag oe goed lijje... Mar d'r zijn d'r toch nog zat te krijgen zoo as gij!... Ja, da' vijn-de gij nou gèk!? zei hij, toen ze op eens begon te lachen. Maar 't Is toch maar zoo, al wil-de 't nie wète!
Marie liet hem, als hij zoo aan den gang was maar wat praten. Ze begreep hem tegenwoordig zooveel beter dan vroeger. Ze wist dat hij veel over Frans liep te denken en dat hij, juist als hij medelijden met hem had, zoo ruw en onverschillig over hem sprak. Hij was tegenwoordig tegen haar ook zooveel aardiger. Vroeger kon het hem nooit iets schelen wat er in haar omging en was hij altijd, in zijn gedachten, met zichzelf bezig. En nü zat hij haar gedurig, als hij meende dat ze er niet op lette, met een nadenkende belangstelling op te nemen, en dan kwam hij soms opeens met zoo'n gekke vraag voor den dag: Mêrie!... A'ge nou zoo bij mijn op de knie zit; of a'k oe nou is lekker te pakken heb ... Waor dinkte gij dan aon ?... Wat dink-te dan?
Maar dat wist ze zelf ook niet zoo precies: Niks!... Zoo alleen mat... da'k veul van oe houw 1
In den laatsten tijd begon hij ook jaloersch op haar te worden. Hij wilde alles nauwkeurig weten, wat ze indertijd met Frans had besproken. Het meest verwonderde hij er zich over, dat Frans, toen het tusschen hen beiden uit was, nog geprobeerd had om het weer bij te leggen, hoewel hij zelf op Marie verliefd was en met hèm kort te voren nog ruzie gehad had.
— Waorüm zou-tie da' nou gedaon hebbe, dink-te? vroeg hij op een keer aan Marie.
— Och! 'k Was toe zoo heelemaol overstuur. Hij had



197
zéker mè me te doen... Nee, 't is wezelik wel 'n goeie jong!
Geurt bleef een poosje in nadenken verzonken.
— 'k Vijnd da* gij wèl fs naor 'm toe had kunne gaon, toe-tie ziek was um ls naor'm te vernéme! zei hij eindelijk.
— En gij zijt 'r eiges gin ins hén gewêst, jong!
— Ja, hoe kon Ik da' nou doen!?... Wij zijn toch nie goed meer mè mekaore. En daorbij... da' stee zo kijnderèchtig!... Maar gij, da's wat anders!... Gao fr anders nóö mar Is hèn!... 'n Bietje praote mit 'm!
Marie had daar eerst niet erg veel zin in, maar den volgenden avond begon hij er al weer over en een dag of wat later, toen vrouw Merkus uit was, ging ze er op een middag heen.
Frans was heel vriendelijk tegen haar, maar hij sprak zoo ongewoon kalm en beheerscht, dat ze er verlegen van begon te worden en meende, dat hij haar maar liever niet meer zag.
Het viel iedereen op, dat Frans zoo veranderd was.
Hij ging nu en dan zelfs buitenshuis werken. Maar alleen als zijn moeder er hem toe aanzette... Dan knikte hij onverschillig even en ging. Ze kon zelfs niet aan hem zien of hij er een hekel aan had. Zijn gezicht stond altijd even lusteloos en somber.
Een enkelen keer deed hij ook wel eens uit zichzelf wat voor haar. Alleen kon hij onmogelijk lijden, dat ze hem prees; dan gromde hij kwaadaardig en liep den heelen dag met de wenkbrauwen duister saam-



198
getrokken rond. Maar hij was anders veel zachter en vriendelijker dan vroeger.
Moeder was in den laatsten tijd wat aan het sukkelen geraakt en kon het zwaardere werk onmogelijk meer doen, zoodat hij haar nu en dan in huis moest helpen.
Zoo had ze hem een keer op een middag gevraagd, of hij den vloer voor haar wilde schrobben. En dat deed hij dan ook. Maar hij zette er zoo'n diep rampzalig gezicht bij, dat het haar speet, dat ze het zelf niet gedaan had.
Ze meende dat hij er zich beleedigd door voelde, maar het kwam omdat hij den heelen dag met zijn gedachten bij de oude vrienden was, die nu aan het pret maken waren op de Wolfersche kermis.
De eigenlijke kermis was al lang afgeschaft, maar op dien dag nam al het mindere volk in de buurt vrij en werd er jenever gedronken en muziek gemaakt in de kroegen. Het werd meestal een dronkemansbende en er ging geen enkel jaar voorbij zonder dat er gevochten en gesneden werd. Maar 't was toch altijd een plezierige dag!...
Terwijl Frans daar bij de open deur in het voorportaaltje stond te schrobben, hoorde hij van uit de verte het geluid van een piano-orgel dat in het dorp speelde. Buiten scheen het herfstzonnetje, op den laten middag, nog zoo vroolijk in den hof over de roode en gele daliahs bij de heg en den witgekalkten waterput met klimop. Alles zag er zoo feestelijk uit. Onbewust begonnen er in hem oude herinneringen op te leven,



199
die hem vervulden met een gevoel van heimwee en een droef verlangen naar vreugde.
Toen hij opkeek en het vermoeide gezicht van moeder zag, die binnen aan het dweilen was, kreeg hij onwillekeurig een wrevelig gevoel. Want het herinnerde hem er aan, dat hij haar straks als hij klaar was eigenlijk nog moest helpen. Maar hij dacht: 'tZou dan toch ok wel wat zijn! As me dat dan nog gin ins toe kwam!?
Hij maakte haastig met het schrobben gedaan, en ging boven zijn Zondagsche pak aantrekken, 'k Lüp efkes de kjèrmis op! riep hij tegen moeder.
Zoodra hij de deur achter zich dicht getrokken had en op straat stond, raakte hij opeens in een vroolijke feeststemming. Maar naarmate hij dichter bij het dorp kwam, begon er een onrustig gevoel over hem te komen.
Hier en daar kwam hij een paar halfdronken jongens tegen: — een paar meiden riepen lachend wat tegen hem en een vuil kermiswagenkind op bloote voeten liep een tijdlang achter hem aan.
Toen hij den hoek van de dorpsstraat omkwam, zag hij bij den houthandelaar een troepje menschen bijeenstaan. Er was daar in de schuur een kermiskraam gezet, en een stuk of wat opgeschoten jongens waren daar bij een houtblok aan het koekslaan.
Verderop aan den driesprong stond een kerel met den Kop-van-Jut, omringd door het volk uit de huttenbuurt, en bij Bart-d'n-Bok aan de brug, hoorde men het geluid van een harmonica en het gezang en geschreeuw van dronken kerels.



200
Frans liep het café eerst een paar maal voorbij voordat hij den moed had om naar binnen te gaan en schoof eindelijk, achter de ruggen van een paar andere bezoekers, de deur in. Hij nam onopgemerkt in een hoekje plaats en bestelde een glas bier.
Een enkele oude kennis kwam even bij hem praten maar ze lieten hem al gauw weer alleen.
Hij voelde dat niemand hem in dien tijd gemist had, dat hij niet langer als bij hen hoorende beschouwd werd. Ze hadden een luidruchtig plezier onder elkaar en hij zat daar maar alleen achteraf in zijn hoekje. Een gevoel van diepe neerslachtigheid begon langzamerhand over hem te komen.
Hij betaalde zijn bier en verliet het café.
Een tijdlang dwaalde hij doelloos en eenzaam door de straten, tot hij eindelijk weer op het dorpsplein uitkwam. Het was langzamerhand avond geworden.
Achter het huis van Jan Baks brandde een roodwalmend toortslicht Een troepje menschen stonden bij den ingang van de deel naar een Duitschen kunstenmaker te kijken; een schele vent met een boeventronie ... Een mager bleek jongetje, met een vuil rose tricot-pakje aan, had hij bij zich, en voor de muziek had hij Manus-met-het-lamme-pootje geëngageerd, dien hij uit de hoogte behandelde en aan één stuk door op de harmonica liet spelen, terwijl hij zelf het geld ophaalde.
Het kleine jongetje keukelde onderwijl een paar maal over den kop op een matje en liep op zijn handen wat rond.



201
Maar er kwam veel te weinig betalend publiek. Toen de kunstenmaker de centen binnen had maakte hij een buiging en zei:
— Oend nóé dank ick te hééren en damen bèstens, oend saag ick: „Adiéü"!...
Bij de achterdeur keerde hij zich nog even om naar Manus: ... Oend de moezfekherr zoll óók wat hebb'n! zei hij grijnzend. En hij beurde zijn beentje op, en liet er een varen! En toen maakte hij als de bliksem dat hij weg kwam.
Er ging een dreigend gemor op onder het volk. Sander, die er bij stond, werd bleek van woede. — Smèrlap! riep hij opgewonden en zenuwachtig op zijn tabakspruim kauwend. Veuruit jonges!... Slaó'm de bótte kêpot!
Alle menschen waren verontwaardigd.
Jan Baks had nog geen cent voor de huur gekregen. Een paar man gingen hem dadelijk achterop, maar de kerel was nergens meer te vinden. Alléén het kleine jongetje kregen ze nog te pakken en uit kwaadheid begonnen ze hem af te ranselen. Het arme kind huilde en schreeuwde om hulp. Frans, die met het andere volk er achteraan was geloopen, trachtte nog tusschenbeiden te komen; maar ze duwden hem op zij.
In zijn zenuwachtigheid beging hij de domheid om den veldwachter aan te roepen, die juist al op het rumoer kwam toeloopen.
Het opstootje was dadelijk afgeloopen, maar een poos later toen Frans naar huis terugkeerde werd hij er over lastig gevallen.



202
Hij bleef eerst nog een tijd druk met de andere menschen er over staan praten, die ook allemaal zeiden dat het schande was en nog heelemaal van die gebeurtenis vervuld, ging hij op weg.
Terwijl hij daar alleen in het donker voortliep, en het verwijderde gezang en rumoer uit het dorp achter zich flauwer hoorde worden, verzonk hij langzamerhand weer in een sombere ontevreden stemming en kreeg opeens een tegenzin om naar huis terug te gaan.
Even voor het begin van de huttenbuurt kwam hij voorbij een klein ongunstig kroegje, en ging aangetrokken door het gerucht van stemmen daar op af. Maar zoodra hij de deur inkwam riep er iemand:
— Daor hè-je Jddas ök!... Góóit 'm d'r uit 1... Aanbrenger!
Een paar jongens wilden hem de deur uitdringen, maar meteen kwam Geurt, die bij de toonbank een glas bier stond te drinken, hem te hulp.
— Zeg, laat jij dien jong nou mè vreijl zei hij rustig tegen een van de vechtersbazen. We wéten toch allang, dat jij 'n groote bek hebt, as je d'r een é&n kunt!
De jongens scholden hem en vloekten, maar er ging van zijn kalmte een invloed uit, dien ze niet konden verbreken en ze lieten hen beiden met rust.
Geurt wenkte Frans met een hoofdbeweging en nam plaats aan een tafeltje, dat nog vrij was.
De profeet bracht hem een glas bier en kwam bij hem zitten. En terwijl hij schuw naar Geurt keek zooals hij daar, in zijn zelfbewuste houding van zekerheid en kracht, kalm zijn bier zat te drinken, kwam



203
weer het oude gevoel van vereering en bewondering in hem op.
Maar onmerkbaar groeide er om hen heen een norsche wrevel en ergernis onder de kerels.
Er was altijd een haat en naijver van de jongens uit de huttenbuurt tegen die van het dorp, en ze hadden een hekel aan Geurt, omdat hij met een meid liep, die hun eigenlijk toehoorde.
Een groote kerel met een wreed, cynisch gezicht, bijgenaamd Djèrk-d'n-beer, kwam langzaam op hun tafeltje af.
— 't Tocht hier dunkt me 'n bietje! zei hij de handenin de zakken stekende en zijn oogen op Geurt richtende.
— Och, da's wel ïs noodig Djèrk, as gij d'r bij zijt Zoo ts 'n bietje uit te lochten!
Een paar jongens lachten en er kwam een gemeene trek om den mond van Dirk.
— Och, ik bln niet zoo glad mit de moei as jij... Maar as jij nou ts 'n bietje naar buiten ging hè!?
— We hebbe jou hier nie noodig zie je...
— We wille wel vrindelijk voor je zijn. Toe Evert zet die deur ts ope, veur meneer.
Geurt praatte opgewekt verder met Frans en deed alsof hij Dirk niet zag.
— Kóm! Zou je nou maar nie gaan!? zei D'n Beer dreigend naderbij komend.
De menschen waren uiteen geweken en er ontstond een drukkende stilte. Geurt dronk rustig zijn glas leeg.
— 'k Heb de tijd wel zei De Beer... 'k Bln nog



204
zoo'n kwaoje kerel nie!... — Maar 't istoch béter veur oe!
— Toe, Beerns, zei Geurt den kastelein wenkende, bring mijn nog is 'n pötje bier!
En nou gaaf-je d'r uit! riep de kerel met een daverenden vloek.
Metéén stond Geurt overeind. Ze grepen elkaar; een vuistslag kwam dof neer op den rug van Dirk; anderen sprongen toe met uitgestoken armen, en een wild geschreeuw en rumoer vervulde plotseling het lokaal.
Met een harden slag en het kletteren van brekend glas, viel een tafeltje om en een warrelende drom van vechtende en vloekende kerels drong naar de deur.
De herbergier riep er hoog boven uit en in het achterkamertje begon angstig een kind te schreien.
Het gevecht zette zich voort op straat.
Frans was er door een paar kerels uitgegooid en voelde zijn hoofd duizelen onder de slagen. Een gevoel van doffe smart om hun beestachtige ruwheid verlamde zijn armen. Maar op eens struikelde hij en viel achterover, met een van de kerels op hem, met de knie op zijn borst.
Hij kreunde van de pijn. En een grimmige haat, die hij voelde, dat daar al lang verborgen en onderdrukt in hem moest geweest zijn, een haat tegen alle menschen, tegen zichzelf en zijn biest, verongelukt leven, schoot plotseling in hem op. Hij knarsetandde en tastte vastberaden naar zijn mes...
— Hij yaft més! riep de ander en greep zijn pols. Néé!... Om den donder niet! steunde hij.



205
— Steek 't 'ra zélf tusschen de ribben!
Frans voelde hoe zijn krachten hem begaven. Het begon te suizelen in zijn ooren en zijn vingers lieten los.
— Hier dan béést! riep de kerel, die op hem lag, met de tanden samengeklemd. Meteen voelde hij een felle, stekende pijn en een brandende warmte in de zij, en op hetzelfde oogenblik zonk zijn woede en maakte plaats voor een gevoel van groote droefheid en een willoos zich-overgeven.
Om hem heen was het rumoer van degenen, die met Geurt vochten, plotseling verflauwd.
— Störk!... riep er een... Veuruit jonges! Gauw! Haastige voetstappen verwijderden zich. De jongens
die Frans vasthielden lieten hem los en sprongen op en hij lag alleen in de duisternis op straat.
Hij hoorde de stem van Geurt die hem heesch iets toeriep en op hem afkwam. Hij probeerde overeind te komen. Maar hij voelde zich zoo slap.
— Kom wees nie' zoo kfjnderechtig, zei Geurt. Sta nou óp! Tóél Gauw!
Frans trachtte zich overeind te zetten, maar meteen voelde hij weer die stekende pijn.
— O mijn God; ze hebben me gestoken!
— Waor dan? vroeg Geurt gejaagd! terwijl hij hem ondersteunde... Hier?
— In de zijj!...
— Verrèk jong, ge bluujt... Kum hier; gaot 'r efkes zltte! Duut 't zeer?
Hij maakte hem zijn vest los en ondersteunde hem



206
met de zachtheid van een vrouw. Een gevoel van rust kwam over Frans toen hij dien klank van medelijden in GeurFs stem hoorde. Hij sloeg dankbaar de oogen naar hem op. Het maakte hem zoo gelukkig, dat nu alles weer tusschen hen goed was. Maar meteen terwijl hij zich overeind zette, merkte hij, dat het lauwe bloed hem in een stroom uit de wonde gutste, en met wanhopigen angst schoot hem opeens, in fel bewustzijn, door den geest: —Ik ga doodl
Met ondenkbare snelheid drongen allerlei gedachten en gevoelens, zich in dat eene oogenblik in hem op: — De vrees voor den dood en wat er nu over hem zou komen; een diep medelijden met zichzelf om het vreugdeloos bestaan, dat achter hem lag; en het smartelijk bewustzijn, dat hij tóch altijd nog heimelijk fets gelukkigs van het leven gehoopt en verwacht had. Hij voelde een knagend berouw, dat hij in veel dingen anders had moeten doen, en in zijn behoefte om nog wat goed te maken, wendde hij zoekend zijn hoofd naar Geurt om. Hij wilde nog wat tegen hem zeggen! Maar hij werd zoo duizelig! Zijn oogen verduisterden en het leek hem, alsof hij wegzonk in een eindelooze, zwarte diepte.
Hij was zich er nog half van bewust, dat er nog andere menschen bij kwamen en dat ze hem samen naar huis brachten en beneden in moeders bedstee legden.
Door de pijn met het uitkleeden kwam hij weer wat bij.
Als in een droom hoorde hij het jammeren van moeder



207
en het schorre gemompel van grootvader, die nieuwsgierig het hoofd om de gordijnen stak.
— Hèjl?... Hè' ie gevochte? Gee' ie kêpot!?... Kan me nie schèle!... Kan mijn niks schèle!...
Maar de beteekenis van wat er gezegd werd drong niet tot hem door. Toen ze hem uitgekleed hadden bleef hij roerloos liggen, en wachtte met moe gesloten oogen den dood af. Hij verwonderde er zich over dat hij nog zoo duidelijk de stem van Geurt onderscheiden kon, die opgewonden iets stond te vertellen. Een poosje later hoorde hij dat ook de dokter in de kamer was gekomen; door de pijn, toen hij onderzocht werd, kwam hij weer heelemaal tot bewustzijn. Waarom laten ze me nou maar niet liggen! dacht hij met moede smart
Maar de dokter praatte luid en opgewekt, op dien onbezorgden, levenslustigen toon, die Frans altijd zoo in hem hinderde...
— Kom, zei de dokter tegen moeder. Loop nu maar nfet zoo te jammeren. Een mensch gaat zoo gauw het hoekje niet om! ....
— Aach dökter... Ach... Zouwt'ie dan nie...
— Nee natuurlijk niet... ga nu maar eens weg!... En houdt jij nu eens even stil met dat gebrom, grootvader. Trek je hoofd nu maar eens in de bedstee terug; anders val je er straks nog uit!... En licht jij me maar eens even bijl zei hij tegen Geurt. Geef me nog maar eens een beetje warm water, vrouw Merkus!
... Er was opeens een stemming van nuchter leven en drukte met den dokter mee in de kamer gekomen.



208
Terwijl hij de wond uitwiesch praatte hij opgewekt tegen Frans om zijn gedachten wat af te leiden:
— Jé; zoo zie jel zei hij lachend. Nu moet je tóch nog bij den beul terecht komen l... Houdt die lamp eens wat dichter bij!
— Nóü!?... zei hij bedenkelijk. Zoo héél ver is het er anders niet vandaan. Je had er wel eens leelijker van af kunnen komen.
Frans sloot zijn vuist krampachtig om zich flink te houden en niet te schreeuwen. Een gewaarwording van kracht doorstroomde hem plotseling, nu hij wist dat er geen gevaar bij was. Hij voelde zich opeens zoo vol dankbaarheid tegenover den dokter.
Voor het eerst hoorde hij onder zijn ruwe manier van spreken den hartelijken toon van deelneming die daaruit klonk. Hfj schaamde zich, dat hij altijd zoo norsch tegen hem had gedaan en begon uit zichzelf tegen hem te spreken en uit te leggen, dat hij niet had willen vechten.
— Jé, ja! zei de dokter. Jullie zijn brave jongens, die heeren daar van de sociëteit 1...
Hij was eindelijk klaar met het verband en legde de dekens weer over hem.
— Ziezoo! En je nu maar kalm houden en niet te veel bewegen. En dan kom ik morgen nog wel eens kijken.
Toen hij heengegaan was heerschte er een opgewekte stemming. Geurt bleef nog wat praten en moeder zette ondertusschen koffie... En terwijl ze daar zoo rustig bij elkaar waren, kwam een poosje later Marie opeens



209
binnen. Ze had van de vechtpartij gehoord en kwam vragen hoe het er mee ging. Ze was er heelemaal van ontdaan en sprak zoo hartelijk tegen moeder; geen van beiden dachten ze meer aan de ruzie.
Het kwam Frans ook zoo gewoon voor, om Geurt en Marie daar te zien zitten koffie drinken en hij wist dat ze zich alle drie als goede vrienden onder elkaar voelden. Hij was in een vroolijke, opgewonden stemming. Hij lachte zelfs met de anderen mee om grootvader, die diep beleedigd was en achter de gordijnen van de bedstee, nijdig op den dokter zat te grommen. Hhhj!... Lillikert!... Aap van 'n jong!... Wa' meint die kjèrl welf?...
... Maar langzamerhand begon Frans zich vermoeid en overspannen te voelen. Marie stond op en Geurt ging met haar mee.
Een oogenblik nadat hij weggegaan was, kwam hij nog even weerom.
Hij boog zich in de bedstee wat over Frans.
— D'r staon d'r buiten 'n paor te wachtel zei hij gedempt sprekend. Ofda' ge d'r um dinkt! da' ge ze mèrege nie verraoit; as d'n vèldwachter bij oe kumtl
Frans sloot de oogen en schudde het hoofd. Nee Geurt... Waorüm zou 'k da' doen!?
— Nee, da' wfes 'k ok wel! zei Geurt terwijl hij even zijn hand aanraakte... En dan daorbij. 't Is éérlik spul gewist; da' m6' gezegd wordeI
Toen hij weer weggegaan was haalde Frans diep adem. Hij sloot zijn tanden op-een met den vasten wil om geen mensch te verraden. Onwillekeurig voelde hij met
Kamperfoelie. 14



210
de andere jongens mee in hun vijandigheid tegenover den veldwachter. Hij wist dat hij sedert van avond bij allemaal weer in de achting was gestegen en dat hij weer onder hen zou hooren, als hij weer aan de sociëteit kwam.
Dan dacht hij weer aan Geurt en Marie, zooals ze daar aan het bed hadden gezeten. Iedereen was zoo goed en zoo vrindelijk voor hem geweest Het werd hem plotseling zoo blij en dankbaar te moede, alsof hem een groot geluk was overkomen. Hij zag naar zijn moeder, die bij het licht van de lamp kousen zat te stoppen en het leek hem alsof hij haar gezicht voor het eerst na een langen tijd weerom zag.
Het viel hem evenals dien middag op, dat ze er zoo ziekelijk en afgetobd uitzag. Hij sloot de oogen en bleef een tijdlang na liggen denken.
... Móéder! zei hij opeens. Heur is hier... Ik hè' wa' bedóch'!... Ik dink: As 'k Is op de kroetfêbriek aonliep. 't Zou bes' kunne gebeuren da' se me daor koste gebruikel
Moeder was zoodra hij sprak opgestaan en kwam bij hem aan zijn bed.
— Aach Heer; beste jóng. Praót daor toch nie van! Nou da* ge daor half dood op bed leitl Aach èrmen stumperd!... Duut 't nou nog zeer? Blüüjt 't nou nog?
Hij zag haar oude, bekommerde gezicht, terwijl ze zich over hem heen boog en hij voelde dat hij toch veel van haar hield... Dat maakte hem opeens zoo wonderlijk droef en tegelijk zoo gelukkig, dat hij zachtjes begon te schreien.



211
— Wat is d'r dan jong. — Hèd-de verdriet?
Hij schudde het hoofd en gaf zich over aan dat zachte gevoel dat breed in zijn binnenste begon op te wellen.
— Néé, zei hij tusschen zijn snikken door... Nee moeder... 't is nikst... Da' gee' wel wêr overl



DE GEUR VAN DE KAMPERFOELIE.
— Jongen, jongen, wat ben jij een groote meid gewordenl zei De Weert toen Truusje van de pont stapte, aan het Renkumsche veer, waar hij haar met de tilbury af kwam halen.
Hij wilde haar de hand geven, maar ze knikte hem alleen maar vluchtig glimlachend toe, want ze was nog te veel in de war van de groote reis om op het idee te komen haar koffertje even neer te zetten.
De veerman reikte haar de parapluie aan, die ze
had laten liggen Hier, juffertje, Daor hed-de van
mijn dan ok wa' present!
Truusje liet den grooten papieren za% haast uit de hand glijden toen ze de parapluie van hem aannam.
— Wacht, zei De Weert. Geef mij dat biezen kistje maar eens hier. Je bent ook zoo belast en beladen... Hóó bonk riep hij, even omkijkend, tegen den ouden, langharigen boerenknol, die voor het gele tentwagentje een eind verderop bij het veerhuis stond te wachten en naar den kant van den weg kuierde om daar wat gras te gaan eten.



213
— 't Begint hem te vervelen!... Hij heeft ook al zoo'n poos moeten wachten... Ziezoo jongedame, stapt u maar in!
Hij schoof het reiskoffertje onder de bank, nam het paard de leidsels van den nek en kwam bij haar zitten. — Vóóruit dan maar jong!
Het paard nieste eerst een keer flink, schudde zijn ouden, verwarden manenkop en daar ging het heen op een rustig sukkeldrafje. Den hoek om bij den steen-: oven, die als de rookende puinhoopen van een afgebrand gebouw aan de rivier lag, en dan over den met rood steengruis bedekten veerweg, door de weilanden naar den dijk.
De uiterwaarden stonden nog blank van het water, met hier en daar een groene vlakte, een enkele rij halfverdronken knotwilgen en hekkenpaaltjes.
Het paard was stapvoets den afweg opgeklommen en daar boven van den hoogen dijk zag men wijd uit naar alle kanten over de vlakke Betuwe. In de verte kon men de boomgaarden van Heteren al onderscheiden.
— Hè, hè! zei Truusje verlucht ademhalend. Ik ben maar blij dat ik er ben!... Den heelen tijd had ze zoo'n gevoel gehad, of er op 't laatste oogenblik nog wat tusschen zou komen.
Oom Everard vond het eerst niet goed, dat ze ging logeeren en pas nu ze de rivier over waren voelde ze zich veilig.
— Ja, zei De Weert. Daar kan ik medelijden mee hebben, als een mensch met dat mooie weer in zoo'n benauwde stad moet zitten. Mijn moeder en m'n zuster



214
wonen tegenwoordig in den Haag en dan moet ik daar zoo nu en dan uit vriendelijkheid wel eens naar toe. Maar ik ben altijd maar weer blij, als ik er maar weer uit ben. Daar hoort zoo'n boerenmensch als ik niet thuis, in zoo'n deftige stad... Ik zeg altijd mar: Hétere boven! Hij had onder het rijden een sfgaar opgestoken en begon haar op zijn gemoedelijke manier, binnensmonds brommend, het een en ander te vertellen... Hij zat daar nu al haast weer een half jaar in Heteren en ging, een paar maal in de week, op de fiets heen en weer naar Wageningen voor de lessen... — Want ik heb dat nu toch allemaal al gehad. Je weet zeker wel, dat ik verleden jaar weer gezakt ben ? zei hij... Ja, stóm ben Ik wel, al zeg ik het zelf. — Maar daarom niet getreurd! zei Keesje Kooien. Op den langen duur zal ik er eindelijk wel eens komen. Ik zit daar tenminste goed om te werken, bij tante Miet. 't Is er soms wel eens wat mêrakels stil. Maar daar in Wageningen studentje spelen, daar krijg je langzamerhand ook zat van, als je zoo'n oude kerel wordt als ik. Ik moet een beetje ruimte om me heen hebben, wat kippetjes en een paar keujes en al die oude bekende gezichten. Een mensch z'n hart blijft toch altijd, waar hij van kind af aan groot geworden is. In Heteren ben ik tenminste altijd nog — Wimke van d'n dominee. En wat ben je in zoo'n stad, geen een zegt den ander goedendag, het liefst zouden ze je zoo maar voor de vlakte loopen...
Onder het praten deed hij haar af en toe ook een vraag over haar zelf, hoe ze 't in Rotterdam had, maar



215
hij keek onderwijl strak voor zich uit en zwamde maar door, om geen stilte te laten ontstaan, want hij was altijd eenigszins verlegen als hij iemand in langen tijd niet gezien had.
Truusje zat wat teruggetrokken in haar hoekje en nam hem nadenkend van terzijde op. Hij was nog precies hetzelfde gebleven, zooals ze hem zich van vroeger herinnerde, toen ze voor het eerst in Heteren gelogeerd had: Met zijn rood, smal, jongensachtig gezicht, het jagershoedje wat achterover op zijn hoofd, en het lorgnet, dat hij nooit opzette, aan een koordje bengelend op zijn vest. Zoo van opzij zag hij er wat scherp uit, doordat hij bijziende was, maar als hij iemand aankeek, had hij vriendelijke, zachtgrijze oogen.
In 't begin voelde Truusje zich niet op haar gemak en sloeg nu en dan onrustig de oogen naar hem op.
Ze was in den laatsten tijd wat schuw en wantrouwig. Niet lang geleden had ze iets vreeselijk ondeugends gedaan... maar dat was een héél groot geheim 1
Na dien tijd behandelde oom Everard haar nog veel strenger dan vroeger, en nu was ze bang, dat hij er misschien iets over naar Heteren had geschreven. Dat zou zoo onpleizierig zijn. Want ze had er nu al zooveel ellende door gehad en dan zouden ze haar daar misschien ook wel erg slecht vinden.
Ze meende dat hij daarom niet naar haar keek, maar mijnheer De Weert dacht er zelfs niet aan.
Hij had wel gehoord, dat ze niet goed op kon schieten met de familie waar ze in den kost was. Maar Truusje was nog altijd zijn klein vriendinnetje van vroeger



216
en hij dacht: — Dan zal die oom Everard daar zelf ook wel schuld aan hebben. Die onderwijzers zijn ook dikwijls zulke lastige kerels!
Hij had soms werkelijk met haar te doen. Dat kind werd maar van den een naar den ander gestuurd. De ouders van haar waren dood en hadden weinig of geen geld nagelaten en daardoor was de familie er niet erg op gesteld om haar in huis te hebben.... Hij kon het zich nog duidelijk voorstellen, hoe ze daar voor 't eerst bij de tantes aankwam.
De oude Reinders leefde toen nog en hij was daar in dien tijd op de boerderij, om een paar maanden practisch te werken. Dat was kort na den dood van haar vader en hoewel ze toen nog geen twaalf jaar was, scheen ze het toch al wel te beseffen, dat ze nu heel alleen op de wereld stond.... Want ze sprak wel van „de tantes", maar dat was eigenlijk geen familie. Die oom Everard was een verre neef van de Reindersen en die hadden het kfnd alleen uit medelijden een poos bij zich aan huis genomen.
.... Hij zag haar nog in haar rouwkleeren, zoo zielig stil, alleen in den tuin wandelen; met haar droefgeestig, bleek gezichtje, het gladvallend blonde haar in het midden gescheiden, met een smal, zwart lintje er om.
Van nature was 't anders zoo'n vroolijke kleine meid!
Ze had, zooals kinderen zijn, het leed al gauw weer vergeten en hij herinnerde zich nog hoe 'n uitgelaten plezier ze kon hebben, als hij met haar krijgertje speelde achter het huis. Maar toen ze daar juist wat thuis raakte, moest ze weer weg. Ze was met het leeren



217
wat achter geraakt en moest onder toezicht staan....
....En wat ga je nu doen, nu je van school af bent? vroeg hij, zijn gedachten vervolgend. Ben je nu tegenwoordig op de burgerschool, Truusje?
— Nee m'neerl
Oom weet nog niet wat hij met me doen zal... En nu krijg ik voorloopig thuis maar les. Misschien mag ik voor apothekeres gaan leeren! zei ze trotsch,
— Te deksel! Apthekeres. Dat 's tang niet min hoor! En dan mooie fleschjes met roode kapjes maken en de menschen maar pillen en wormenkoekjes voeren!...
Truusje schoot in een vrootijken lach.
Ze merkte langzamerhand wel, dat meneer De Weert nog geen hekel aan haar had, zooals oom Everard en tante Grada. En daardoor kwam ze opeens in een opgewekte stemming...
— O, dat is leuk! riep ze, zich uit de tilbury buigend. Hier begin ik het allemaal weer te kennen.
Ze waren nu dicht bij het dorp gekomen, waar de hooge steenen molen aan den dijk staat. Wat verderop, bij het aardige Roomsche kerkje, reden ze den grintweg af, langs het groepje armelijke stroohutten, dat daar achter de knotwilgen schuilt.
...En daor zijn ve dan wèr in 't gat van Hétere! zei De Weert
Ze kwamen door de achterstraat in de bebouwde kom.
Heteren is een van die schilderachtige dorpjes, die eenzaam, op afstanden van elkaar, aan dert rivierdijk in de Betuwe liggen. Ver van den spoortrein en het rumoer der steden, zijn de tijden daar ongemerkt aan



218
voorbijgegaan en er ligt over die plaatsjes een doodsche Stilte, als uit een droom. Op den met gras begroeiden wal staat de ruïne van een eeuwenoud kerktorentje, vroeger, bij een Rijndoorbraak, van 't kerkgebouw gescheiden. Beneden gaat de smalle grintweg door het dorp langs heg en moestuinen en 't hoog geboomte der oude pastorie. Hier en daar nog een hofstede te midden van tabaksland; aan den viersprong de school, verderop wat winkels, een rustig villatje, en onder aan den dijk een enkel groot, deftig heerenhuis, met bloemperken en heesters.... Stille landwegen voeren dieper het veld in, waar achter kersen- en appelenboomgaarden, het dak of de hooiberg van een eenzame boerenhoeve opsteekt en daar, over het open land, zag men al van verre het huis van de dames Reinders, met het donkere, breede rieten dak en de twee kegelvormig-geschoren dennen aan weerszijden van de geelachtig-bruine voordeur.
Toen het karretje het boerenerf opreed stond tante Koos al bij den ingang van de deel te wuiven.
...Miet, kom dan tochl riep ze achterom, daor hed-de 't kleine djerntje. Daor komme ze aoni
Ze hielp Truusje bij het uitstappen en kuste haar op beide wangen. Maar tante Miet kwam nog niet te voorschijn. Die hield niet van die overdrevenheid. Ze was op de goot bij de karn bezig melk af te roomen en deed of ze druk aan 't werk was, toen Truusje met mijnheer De Weert en tante Koos binnenkwam.
... Truusje 1 zei ze kortaf, haar de wang toekeerend.
Ze keek even brommig als altijd en liep meteen



219
weer weg. Maar Truusje kende de eigenaardigheden van tante Miet nog van vroeger en wist wel, dat ze het goed meende en eigenlijk hartelijker was dan tante Koos.
Ze ging met tante Koos mee naar de groote kamer om haar goed af te doen en even later kwam tante Miet er al aan, want ze kreeg altijd dadelijk berouw als ze onvriendelijk was geweest. Ze deed haar sloffen uit bij de deur, ging naar de bedstee en terwijl ze daar een toegedekte schaal uit haalde, wenkte ze Truusje zwijgend met een geheimzinnige hoofdbeweging.
...Wat dink-te nou, da'k daor in heb zittel?
— Pannekoek! zei Truusje glimlachend.
— Góéd geraje!... Hè'k da' nou nie goed onthouwe, da' gij daor zoo veul van hield!?
— Ja, zei De Weert. Véél kan ze niet. Maar pannekoeken bakken kan ze uit de kunst; ze is er alleen veel te trotsch op.
— Waar ga-de heen? riep tante Koos toen hij de deur uit wilde gaan... Néé jong. Eers motte we Is 'n zuut börrelje hebbe, ter eere van de verzite!...
De Weert kwam weer terug en volgde haar lachend.
— Die tante Koos, dat is toch een ouwe pruufster, zei hij.
— Nou hóör-de 't dan is Truusje. Hoe dat ik 't hier te lije heb! zei ze schertsend, maar innerlijk eigenlijk wat beleedigd, want ze was nog maar een jaar of vijftig en had niet graag, dat men haar oud noemde. Ze kleedde zich ook jonger en meer damesachtig dan haar zuster, en droeg groote gouden bellen in de



220
ooren en een vierkante bruine agaatsteenen broche. — Vaoder was gemeente-ontvanger, zei ze altijd. En gin boer en dan hoe-ve wij d'r ok nie as zo'n potteKetrien bij te loopen!... Ze ging ook graag bij de deftige menschen in het dorp op visite en praatte minder plat dan tante Miet.
Want die was er nog een uit den ouden tijd. Ze zette, behalve om Zondags naar de kerk te gaan, nooit een voetstap buiten het erf, en had sedert menschenheugenis dezelfde vaalzwarte, katoenen stippeltjes-japon aan en droeg winters en zomers een ouderwetsch, zwartgebreid wollen mutsje en een in-elkaar-gedraaide, glimmende stropdas.
Terwijl de anderen binnen een glaasje morellen zaten te drinken en wat met Truusje praatten, draafde ze maar in en uit, van de keuken naar de kamer, om klaar te zetten voor het middageten. Als ze daar zoo met een vaartje aankwam, met haar wijd-uitstaande rokken en het platte bovenlijf wat naar voren, deed ze Truusje altijd aan een groote, zwarte kip denken, die het op eens op een loopen gaat zetten.
Truusje begon zich alweer heelemaal thuis te gevoelen, 't Was alles nog net „krek allins"! zooals De Weert zei.
Onder het eten heerschte er nog een Zondagsch stemming en moest Truusje van alles vertellen. Dan gingen ze samen de boerderij op, om naar de jonge keutjes te zien en overal eens rond te kijken.
Maar daarna keerde alles weer tot het gewone, dagelijksche doen terug. Mijnheer De Weert ging naar zijn



221
kamer om te studeeren, Truusje pakte boven haar koffers uit en toen ze beneden kwam, had ze haar daagsche jurk aan en hielp een handje mee, want ze wist wel, dat de tantes het te druk hadden om zich met haar bezig te houden.
's Avonds dronken ze gezellig allemaal samen thee en dan ging Truusje ook al gauw naar bed. Want ze kon nu toch merken, dat ze moe was van de reisl Nauwelijks lag ze op bed, of ze sliep al.
Den volgenden morgen werd ze in de vroegte wakker en kon ze zich eerst zoo gauw maar niet bedenken waar ze was.
Een nare gedachte ging haar door het hoofd, van een som, die ze nog voor het ontbijt af moest maken.
Ze kreunde in haar half-slaap. — Och hemeltje 11 zei ze, terwijl ze haar arm gebogen voor de oogen hield en het hoofd ongedurig in de kussens woelde. Maar meteen drong een ongewoon klaar geluid tot haar door, waarvan ze voelde, dat ze wakker moest zijn geworden. Ze hief het hoofd wat op en luisterde. Ergens buiten in den tuin floot een vink; eenfrissche, koele luchtstroom streek haar langs de wangen eh tegelijk was ze rondom wakker. Ze keek nieuwsgierig om zich heen in de zonnige kamer, en voelde opeens met een groote vreugde, dat de zorgen nu voor een langen tijd voorbij waren. Als ze beneden kwam geen streng gezicht van oom en niet meer de vermoeide, treurige stem van tante, maar den heelen dag vrij, en buiten loopen!...



222
Ze stond vlug op en begon zich te wasschen. Haar kamertje lag op het Oosten en de morgenzon scheen warm naar binnen en schitterde in de karaf met water, die een zachtgouden, wemelenden lichtring op het behang afteekende.
Truusje kleedde zich vlug verder aan, gooide het raam open en boog zich, met haar handpalmen op het vensterkozijn geleund, naar buiten.
Het raam bevond zich aan de achterzijde van het huis, waar het schuine dak van de schuur aangebouwd was.
In het hoekje daar beneden haar stond de oude, vochtjg-zwarte, met geel zwam besprenkelde regenton, verscholen tusschen heesters, vol jonge, zwellende bladerknoppen.
Uit een hoop puin en baksteenen tegen den muur schoten brandnetels op, en langs het latwerk en de zinken gootpijp, groeide een oude kamperfoeliestruik met houtachtige, ineengestrengelde stengels en sierlijke bladerranken, tot hoog onder aan het venster. Het was daar een zonnig groen hoekje, als uit een sprookje— En links zag men zoo heerlijk vrij uit over de weide en den boomgaard, waar aan den slootkant al een vroege pruimeboom volop in witten bloesem stond.
Het scheen Truusje, na die twee jaar van opsluiting tusschen de sombere huizen der stad, of ze plotseling in een wonderland was, daar op dien lentemorgen uit te zien in het frissche voorjaar.
Ze ging vroolijk zingend de trappen af. In de gang was het nog schemerdonker en toen ze in 't voorbij-



223
gaan op de groote Friesche klok keek, zag ze dat het nog geen zeven uur was.
— Qunst! zei Truusje, terwijl ze de keuken in kwam. Ik dacht dat jullie al aan 't ontbijt zouden zitten, maar 't is nog zoo vrééselijk vroeg 1
Maar dat was juist naar den zin van tante Miet. Wie bij haar in de gunst wou zijn moest vroeg opstaan.
— Góéd opgepastI zei ze... En nouzul-de'n lékker kummeke koffie van me hebbent
De arbeider en de meid waren ook in de keuken en zaten, met de stoel opgewipt tegen den muur, aan het kommetje te slurpen en in de koffie te blazen.
— Gao-de mee naor de wei? vroeg Pietje, die haar kopje omgekeerd op tafel gezet had en opstond.
— Hè jat riep Truusje.
Ze holde meteen weg om haar pet te halen en dan trokken ze er samen op uit. Pietje schommelend met het juk over de schouders en Truusje er naast met het kleine emmertje met lijnkoek voor de roodbonte koe, want die had pas een kalfje gekregen en werd nu nog wat verwend.
'tWas buiten toch nog frisch in de morgenlucht. Truusje huiverde behagelijk, toen ze het zonnetje lekker warm op den rug voelde schijnen.
Ze gingen den hobbeligen,met grasbegroeiden kleiweg over en volgden het paadje langs de sloot
Op de open plaatsen tusschen de elzenstruiken, waar aan de jonge twijgen de dauwdruppels in het zonlicht schitterden, zag men de wei in witten ochtenddamp liggen.



224
De koeien stonden aan den ingang al te wachten en begonnen te loeien zoodra ze hen aan zagen komen.
Pietje ging over het vondertje, dat naast het groote hek over de sloot lag en deed de emmers van de jukkettingen.
— Nou had-de de klompen nog aon mot-te hebbe, riep ze tegen Truusje; want het was daar zoo vuil en modderig bij het hek.
Maar Truusje was er flink als een jongen al over gesprongen en liep onbezorgd door het natte gras.
Terwijl Pietje de koeien melkte zwierf ze wat rond in de wei en plukte een bouquet van de bleek-lila pinksterbloemen, die overal boven het gras uitkeken, en het glanzend, botergeel speenkruid aan den waterkant
Toen ze weer terug kwam, was de eene emmer al vol met warme, witschuimende melk. Ze zocht een grooten boterbloemstengel en zoog van de melk uit den emmer. Dat smaakte zoo lekker zoet Veel lekkerder dan thuis I
— En daor gruij-de zoo van I zei Pietje. Da' zul-de ts zien. A'ge nou wêr in Amsterdam kumt dan kenne ze oe nie mêr... Wa's da' vur 'n dikke djèrn, zegge ze dan. Maar groot zijde anders zat Hoe oud zij-de; vijftien jaor?
— Nee, zei Truusje. Ik ben nog maar dertien, maar ik word al gauw veertien.
Ze streelde de koe over den glanzend-zwarten rug en joeg de lastige vliegen weg. En dan was onder de hand ook de tweede emmer vol en keerden ze weer naar huis terug.



225
Op het erf was nu alles wakker en in vroolijke bedrijvigheid. Bij 't achterhuis was de arbeider aan het mest opladen en tante Miet liep, op haar oude sloffen, over de plaats met een emmer naar de schuur, waar de varkens rumoerig knorden en aan 't vechten waren; de hond blafte en de kippen kakelden luidruchtig.
— Is mijnheer nog niet op? riep Truusje.
— Nee, zei tante Miet. Die leit nog op èènoorl... Qa'm d'r mar Is uithaole!... Bons mar Is góéd op de deur Zeg maar, dat 't al twaólf uur is.
Truusje ging naar boven en klopte zachtjes aan de deur. Het duurde eerst een tijd en dan kwam er een dof gebrom van onder de dekens.
Ze wachtte een poosje en toen ze niets meer hoorde, klopte ze nog eens wat harder.
— Wat... D-d-d-dufvel is dat daar voor een lawaai 1 viel hij opeens geweldig uit.
— 't Is al twaalf uur, m'neer! riep Truusje weifelend, met een fijn, hoog stemmetje terug, en drukte meteen angstig de hand voor den open mond, zonder-geluidlachend van innerlijke pret
— Ja, ja! zei hij. Pas jij maar op... „Twaalf uur!" Ik zal er zoo eens uitkomen en je een kan water op je kop gooien!
Truusje stoof weg. Ze kwam binnen, opgewonden van plezier en tegelijk angstig. — O, o! En hij was toch zoo kwaad!
— Och, zei tante Koos. As d'n hond bromt, dan bijt ie niet
Maar Truusje voelde zich toch niet heelemaal gerust Kamperfoelie. 15



226
Na het ontbijt, toen ze met tante de kopjes stond te wasschen en hij beneden kwam, dorst ze eerst niet goed naar hem op te kijken, maar hij riep haar vroolijk goedenmorgen, met een lach om de oogen.
Truusje merkte al gauw, dat het maar uit gekheid was als hij zoo'n kwade stem opzette. Tegen tante Miet was hij gedurig ook aan den gang. Hij bracht nu en dan planten of insecten mee naar huis, maar tante Miet gooide die altijd met het opruimen weg en dan waren ze samen aan 't ruzie maken.
— Alles slupt ie daor mar in da' hol! Verrotte blommen en half-dooie kiekvorste! 't Lijkt mit tijje wel 'n keujesstal!... En dan ging hij er tegen-in, dat ze den boel altijd wegmaakte.... Truusje schaterde soms van het lachen als die twee daar zoo tegen elkaar aan 't opspelen waren.
Den volgenden Zaterdag trok hij er weer op uit om diertjes in de sloot te zoeken voor zijn aquarium. En dat was vreeselijk leuk, want toen mocht Truusje met hem mee!
Ze deed een groote mors voor en kreeg het kleine emmertje; mijnheer De Weert nam een gieter en een inmaakflesch en zoo togen ze samen op weg. Ze gingen achter in den boomgaard, het hekje in de doornenheg door en waren daar meteen in het vrije veld.
Aan het einde van het bouwland was een breede sloot, volbegroeid met pijltjes van paardestaarten. Hier en daar zag men onder water geleiachtige klompen kikkerdril; en bij de met biezen omgroeide drinkplaats kringelden op de spiegelende watervlakte, kleine blauwglanzende torretjes rond. -



227
— Zie zoo! zei De Weert. Hier hebben we een mooi plekje. En nu met moed aan de walvischvangst! Hij dompelde den gieter onder en goot het water voorzichtig op den grond. Er kwamen een paar platte, glibberige slakkenhuisjes uit en een kevertje kriebelde in het gras. — Een bootsmannetje, zei De Weert. Geef de flesch maar eens hier Truusje.
Hij leerde haar de namen van de insecten, die ze vingen en zoo zaten ze daar een heelen tijd aan den slootkant, te scheppen en in het water te knoeien.
Truusje was even verderop gegaan. Opeens begon ze luidkeels te schreeuwen: — Mijnheer! Kom eens hierl Gauw!... Een vrééselijk griezelig beest!
De Weert kwam haastig toeloopen.
Ze trachtte in groote opgewondenheid met griezelende bewegingen een beestje tegen te houden, dat, aan den kant van de sloot, probeerde het water weer in te komen ... Ze sprong met een gilletje achteruit. De Weert bukte zich om te kijken. — Verduiveld een watersalamandertje!...
Het kroop daar als een heel klein krokodilletje door het gras; maar mijnheer De Weert was er heelemaal niet bang voor, hij pakte het bij den staart en deed het in de flesch.'
— Dat is nou nog eens een mooie vangst hè!? zei hij, lachend op haar neerziende, terwijl ze gehurkt naar den salamander zat te kijken, met warme wangen en de oogen stralend van plezier en trots, dat zij dat verschrikkelijke ondier had gevangen. Ze moesten er



228
dadelijk mee naar huis om het aan de tantes en den ouden Manje en aan iedereen te laten kijken.
... Er kwam met de kleine Truus een heele vroolijkheid in huis. — Ze kon nog zoo kinderlijk opgetogen zijn 1
In 't begin had ze nog wel eens van die inzichzelf gekeerde buien; maar langzamerhand begon ze daar buiten heelemaal op te leven.
Overdag hielp ze de tantes wat mee. Niet veel natuurlijk, want anders had je ook zoo geen gevoel van vacantiel... Wanneer er niets te doen was liep ze den weg maar eens op en ging bij het veer naar de rivier kijken. Of ze maakte deftig een visite bij juffrouw Zeegers, die wel eens bij de tantes kwam. Dan kreeg ze daar een kopje thee en een koekje; en voor ze wegging, nam juffrouw Zeegers haar mee naar den papegaai in het donkere achterkamertje. Als ze daar op de deur klopten, riep een schorre stem— Binnen!
Dat was zoo vreeselijk geheimzinnig! Want wanneer je dan in de kamer keek, was er niemand te zien. De papegaai zat bedaard op zijn stokje in de kooi en keek hen wantrouwig, met den kop opzij, aan. Maar zoodra ze de deur achter zich dicht trokken, krijschte hij valsch of riep haar nijdig — Stommerik! na.
... Maar gewoonlijk zorgde Truusje, dat ze 's middags om een uur of drie thuis was. Dan mocht ze mijnheer De Weert zijn kopje thee gaan brengen en bleef ze meestal een poosje praten en naar het aquarium kijken. Daar zwommen goudvischjes in rond en kevertjes tusschen de waterplanten. De salamander zat stil op het rotswerk. Hij begon nu zoo mooi te worden, met



229
zijn nijdigen kam op den rug, en den buik donker gevlekt geel als doorschijnend schildpad, wanneer de zon in het water scheen. iJ^*
... En verder was er op mijnheers kamer nog zooveel van alles te kijken. Platen en photographieën aan den muur; en een wit gips-beeld van Ceres, met een groen-en-wit studentenlint om den hals.
Op tafel stond het portret van een heel mooie dame, met zwart haar en een laag uitgesneden japon.
Truusje had wel eens graag willen weten wie dat was, maar ze dorst het hem niet goed te vragen. Maar op een keer had ze slim wat uitgedacht!...
— Hè wat kun je toch duidelijk zien, dat u veel op uw zuster lijkt, mijnheer 1 zei ze zoo schijnbaar zonder erg.
— Dat heb je dan toch duidelijk mis gezien! zei hij lachend.... Mijn zuster zul je denk ik over een poosje wel zien. Die komt hier 's zomers meestal bij den burgemeester logeerenl
Hij praatte daar meteen over heen, zoodat ze onmogelijk verder kon vragen. Truusje had eerst gedacht, dat het misschien het meisje was van mijnheer De Weert.
Hij kreeg geregeld brieven uit Arnhem, door een dameshand geschreven en soms ging hij een heelen dag uit en zei dan, als hij thuis kwam, dat hij naar een vriend geweest was, maar dan kon je duidelijk aan hem zien, dat hij het jokte.
Maar het was toch niet zoo, anders had tante Koos het wel geweten en die plaagde hem gedurig met meisjes uit het dorp. Op een avond werd er over den



230
zoon van den dokter gesproken, die zich pas geëngageerd had...
— Ze kommen 'm allemaol veur! zei tante Miet. Ge mot ok mér as gauw zörge, da'ge 'n goeie vrouw krijgt. En dan een, die flink kan werke, en mit 'n bietje centen!
De Weert lachte maar zoo'n beetje en zei niet veel weerom.
— Ja, merkte Truusje wijsneuzig op. Meneer had al lang gangegeerd kunnen zijn... U bent er al oud genoeg voor. Waarom hebt u eigenlijk geen meisje 1?
— Kind, zei hij. Ze willen me niet hebben!
— O, stotterde Truusje, beschaamd en verlegen, want hij zette opeens zoo'n treurig gezicht Maar meteen zag ze, dat hij nauwelijks merkbaar in zichzelf glimlachte.
— Hè nee! riep ze, u jokt het!... Is dat wéér tante Koos?
— Och, laat je toch niks deur dien jong wijs maken!... Dan hadde vleej jaar mar is hier motte zijn, toe da' wijnderige juffertje bij de nêtaris lezeerde.
Maar hij deed net, alsof hij dat niet hoorde.
— Ik gelóófde 't ook al niet, zei Truusje.
— Ja beste meid, dat kun je nu wel zeggen! 't Is erg genoeg, maar 't is toch heusch waar!
— Zou jij me dan willen hebben? vroeg hij lachend.
— Nee... o... riep ze verward en verschrikt terwijl ze haar hand aan de wang bracht.
— Nou, zie je dan wel!
— Ja... ik bedoel... 'k ben nu ook nog te klein!
— Dus als je grooter was, zou je me misschien nog



231
wel willen hebben! zei hij en ze begonnen allemaal te lachen.
Truusje werd vuurrood. Ze stotterde en zocht naar een antwoord. En toen ze dat niet vond, begon ze hem af te ranselen.
— Auw!... je slaat me dood!... Schei uit!... Tante Miet, verbied het haar eens!...
Ze was soms zoo wild als een jongen, die Truusje. Ze deed maar niets liever dan stoeien en vechten.
Tegen 't eind van de week was ze druk in de weer, om achter in de wei dorens bijeen te zoeken, voor een paaschvuurtje. Mijnheer De Weert had haar beloofd dat hij haar zou helpen. Maar Vrijdag moest hij plotseling naar Arnhem. En toen hij 's middags thuis kwam, was hij zoo uit zijn humeur. Hij liep met een ernstig gezicht in den tuin en luisterde niet, toen ze hem vroeg of hij meeging. — Laat me nu eens even met rust, Truusje! zei hij ongeduldig.
En toen kwam er heelemaal niets meer van het Paaschvuur, want den volgenden dag vertrok hij naar den Haag, om thuis de feestdagen door te brengen. Na het koffiedrinken kwam hij in zijn Zondagsche pak beneden, met witte manchetten aan en het bruine taschje in de hand; en hij was zoo zenuwachtig en gejaagd. Hij wou zoo maar op de fiets springen, zonder dat hij Truusje goedendag had gezegd. Die Paaschdagen werden heelemaal zoo triest! ... Na den middag begon het slecht weer te worden, 's Nachts regende en stormde het en dat duurde de
heele week zoo. Als Truusje wakker werd, hoorde ze



232
buiten in den donkeren nacht de boomen ruischen en den regen neerpiassen in de regenton.
Overdag was het koud; dicht-grijze regensluiers hingen laag over het bouwland. Truusje stond den halven dag voor het raam en keek naar de blinkende, klare waterdruppels, die langzaam neerliepen langs de beslagen ruiten. In den tuin stonden de heesters en boomen natglimmend te druipen van den regen en in de kamer was het donker als tegen den avond.
Er heerschte nu in huis zoo'n doodsche stilte. Truusje wist van verveling niet wat ze doen zou. Ze nam een boek van den hanger en keek het even in; dan liep ze doelloos naar boven naar haar kamertje en kwam weer beneden voor het raam staan.
— Altijd ook die ellendige regen! zei ze ontevreden.
— Foei kind hoe kun-de da' nou toch zeggen! bromde tante Koos. 't Is onzen-lieven-Heer verzuken! Zo'n gelpe, malsche, gruij'zame régen. Alles schiet de grond uit!
— Ja, nou, wat heb je daar nou aan! dacht Truusje. Ze was maar blij, dat de lessen gauw begonnen. Oom Everard had daarover aan mijnheer Wolters
geschreven, een van de leeraren van het Zettensche gymnasium; en nu ging ze daar driemaal in de week heen.
De eerste paar keeren bracht de oude MShje haar met het tentwagentje; maar door de drukte op het land konden ze het paard niet goed missen en werd er bij Noppen een tweedehands fiets voor haar besteld.
Ze kreeg die juist op den dag, toen mijnheer De Weert weer uit den Haag terug kwam... Zoodra ze



233
hem het erf op zag komen, rende ze hem tegemoet:
— Menéér. 'kHeb een fiets!... Kom eens kijken! Hij moest dadelijk met haar mee naar de deel en
toen weer naar binnen, om de Latijnsche boeken te zien. Ze liet hem nog haast geen tijd, dat hij rustig een stukje brood at.
Maar mijnheer De Weert was opvallend stil. Hij luisterde naar haar met den vagen, triesten glimlach van iemand, wiens gedachten ver weg zijn. Truusje werd er zelf plotseling stil van. Ze dacht eerst, dat ze misschien wat verkeerds gezegd had, maar met de tantes sprak hij ook al zoo weinig. Hij had blijkbaar iets onplezierigs gehad.
Den eersten tijd kwam hij haast niet van zijn kamer. Als Truusje hem vroeg of hij een eindje meeging, zei hij, dat hij het te druk had en hij wilde nooit eens met haar spelen.
— Ik vind u tegenwoordig niks aardig, zei Truusje. 'tls tóch altijd al zoo vervelend!...
— Ho jóngen, wat een leelijk gezicht! lachte De Weert... Nou; kom dan maar eens hier! — Hij trok haar naar zich toe. — Als je nu héél zoet bent en niet zoo'n onderlip zet, dan maken wij met Hemelvaartsdag samen een fietstochtje naar de Westerbouwing.
Al dagen van te voren verheugde Truusje zich er op. Nu was er opeens weer wat plezier in 't vooruitzicht.
Mijnheer De Weert werd langzamerhand ook opgewekter. Het was ook veel te mooi weer, om lang somber



234
te zijn! ... Een zoele lentewarmte, de lucht klaarblauw; en waar men zag, overal frisch-groene weiden en boomgaarden, dicht in witten en wit-rosen bloesem.
... Den dag voor ze zouden gaan, regende het 's morgens; maar tegen den middag begon het opte klaren.
Na het eten slenterde Truusje een eind den achterweg uit. Het was een stille, vredige zomeravond. In de hooge, blanke lucht schitterde een enkel sterretje en de mist hing laag over de natgeregende weiden.
Mijnheer De Weert zat op het hek zijn pijp te rooken.
— Zou het morgen goed weer blijven mijnheer? riep Truusje.
— 'k Zal er voor zórgen hoor! riep hij terug. Maar het weer was nog zoo veranderlijk in dien tijd
van het jaar!
Toen Truusje 's nachts wakker werd, hoorde ze buiten een malschen regen stil neer-vallen in den zomernacht.
Het water murmelde in de zinken dakgoot en plaste zacht in de regenton.
Truusje lag daar onrustig en oplettend naar te luisteren. Eindelijk hield het op en werd het weer stil. En terwijl ze de oogen sloot, zei ze zachtjes: — Hè, laat u het nu alsjeblieft mooi weer zijn, morgen!?
Den volgenden dag scheen de zon vroolijk uit een helderen hemel.
Mijnheer De Weert was al op, toen ze beneden kwam. Hij had de fietsen buiten het huis tegen den muur gezet en stond de banden op te pompen.



235
— Morgen menèer! riep Truusje door het open raam.
— Zoo, luiaard! Ben je er eindelijk uit?... Maak maar gauw voort!
Ze gebruikte haastig haar ontbijt, keek nog even in den spiegel of de kraag van haar matrozen-blouse goed zat en dan gingen ze op reis. Bij het veer lieten ze zich met een roeibootje overzetten, reden over den Doorwerth en volgden van daar den grintweg onderlangs den berg. Het was Truusje, alsof ze in een ander land kwamen. Links de hoogopgaande heuvels, dichtbegroeid met houtgewas en boomen; en het kleine beekje, dat aan den voet van de helling in de koele schaduw stroomde, telkens wegduikend onder de struiken en hier en daar uitvloeiend in een spiegelenden plas tusschen het groen.
Aan den rechterkant lag de rivier, met het donkerbruine zeil van een schip, inden warmen zonneschijn; en in de verte zag men de spoorbrugbogen en de stad met de twee grijze torentjes... Onwillekeurig waren ze langzamer gaan rijden. Tegen een uur of twaalf kwamen ze pas aan den Oorsprong.
Ze zetten hun fiets bij de uitspanning neer en wandelden onder de hooge boomen, langs vijvers en beekjes en sprankelende fonteintjes. Aan het einde van het park was een zalig plekje, om met droomerige gedachten languit te liggen, in het mos onder het eikenlommer. Overal om hen heen murmelde en plaste koel water.
Als een beker van levend zilver, stond de klaterende fontein tegen den achtergrond van heestergroen en



236
varens en nu en dan woei hun een regen van fijne waterstofjes frisch in 't gezicht
Truusje had daar den heelen middag wel willen blijven liggen. Maar mijnheer De Weert sprong overeind... Kom Truusje... Op! We moeten verder,... zei hij, haar beide handen toestekend om haar op te helpen.
Alle luiheid was opeens verdwenen. Truusje drenkte haar zakdoek onder de fontein. Ze gooiden elkaar nat en riepen en lachten. Ze waren beiden in de uitgelaten stemming van twee kwajongens, die met een vacantiedag uit zijn.
Maar onderwijl begonnen ze honger te krijgen. Ze keerden weer terug naar de uitspanning, waar ze samen gezellig in een van de tentjes koffie dronken. Daarna gingen ze nog even kijken in het rustieke hutje, onder den waterval; en dan haalden ze de fietsen om naar de Westerbouwing te gaan.
... Toen ze daar aankwamen was het al vol menschen, die met dien zonnigen lentedag voor het eerst weer naar buiten getrokken waren en luchtig zomersch gekleed op het terras aan tafeltjes zaten.
Truusje stapte deftig rechtop, een beetje verlegen en tegelijk trotsch naast De Weert, tusschen de menschen door.
Onder een van de hooge acacia's vlak aan de berghelling was nog net een tafeltje vrij; een kellner bracht hun een paar kogelfleschjes frambozenlimonade. — En nu moeten ze maar zien dat ze ons hier weg krijgen! zei De Weert, terwijl hij het zich gemakkelijk maakte en haar opgewekt toeknikte.



237
Het wijde uitzicht daar over de rivier, op de Betuwe, met haar groene vlakte en boomen in de verte, bracht Truusje in een droomerige stemming.
Beneden hen in de diepte, voer de pont langzaam over, en het witte plezierbootje uit Arnhem legde aan bij den steiger en zette nieuwe bezoekers voor De Westerbouwing af.
Van het terras achter hen, klonk plotseling zachte, romantische walsmuziek. Een fatsoenlijke juffrouw begeleidde, tokkelend op haar Xylophoon, een bleeken, zoetglimlachenden man, die, weemoedig draaiend met hals en oogen, de harmonica bespeelde, terwijl een daarbijstaande, waardige oude heer met grijze bakkebaarden, somber op een triangel sloeg... En in de stilte, die volgde toen het stuk uit was, hoorde men de vroolijke stemmen van een gezelschap jongelui, die met de boot mee waren gekomen en onzichtbaar onder het eikenhakhout den berg opkwamen, langs het kronkelende trappenpaadje.
Truusje en De Weert waren juist opgestaan, om zich op den automaat bij het café te laten wegen en kwamen net den heelen troep tegemoet.
Een van de dames, een mooi donker meisje met een rose japon aan, schrok plotseling toen ze De Weert zag. Ze maakte een beweging of ze hem aan wilde spreken, maar hij liep, heelemaal ontdaan, zonder haar te groeten, haastig door.
Een oogenblik later, toen ze weer aan hun tafeltje zaten, zag Truusje de dame opeens op hen afkomen.
De Weert werd bleek en stond weifelend op.



238
— Héél... Wlm!? riep ze uit. Hoe kom jij hier? Hij mompelde iets onverstaanbaars en keek haar niet
aan, terwijl hij haar de hand gaf.
De dame was zelf ook zenuwachtig, praatte druk en onsamenhangend, en zweeg dan op eens.
— Heb je daar bij dat steenen tafeltje die vergezichten al gezien? vroeg ze na een oogenblik... Je kunt het torentje van Heteren zien liggen. Ze wenkte hem, nauwelijks merkbaar, met een hoofdbeweging, blijkbaar om hem even apart te spreken.
— Ja, daar zijn we al geweest, antwoordde hij koel. Hij liet haar duidelijk voelen, dat hij er op wachtte
of ze nog niet wegging, maar ze bleef talmen en rekte het gesprek. Er ontstond even een pijnlijke stilte ... En plotseling ongeduldig wordend, schoof ze haar stoel Opzij.
— Ik moet je even spreken 1 zei ze gedempt op een heftigen, bevelenden toon.
Maar De Weert had tijdens het gesprek, zijn zelfbeheersching weer terug gekregen en keek haar vast in de oogen.
— Möèt je me spreken? zei hij met nadruk. Truusje hield den adem in, met trillende neusvleugels
en een gevoel van mee te willen vechten in den strijd, dien ze voelde, dat zich tusschen hen beiden afspeelde.
De vreemde dame boog het hoofd.
... Mig ik je even spreken, Wim? vroeg ze, onmiddelijk veel zachter.
Het gezicht van De Weert ontspande zich.
— Ik kom zoo terug, Truusje! zei hij ernstig terwijl hij opstond om haar te volgen.



239
Truusje zag hen tusschen de tafeltjes doorgaan en zich in de richting van de muziektent verwijderen.
Opeens voelde ze, hoe ze daar aHeen tusschen al die vreemde menschen zat.... Dat gaf haar een gewaarwording van schaamte, als iets vernederends.
Een oude heer, met de kin op zijn wandelstok geleund, zat haar nadenkend op te nemen. Ze dronk haastig haar glas leeg, verschoof haar stoel en bleef dan stijf voor zich uit zitten staren.
Eindelijk kwamen ze weer terug.
De dame nam afscheid van mijnheer De Weert, knikte haar even toe en wilde verder gaan, maar bedacht zich en kwam. glimlachend op haar af.
Truusje deed net of ze haar niet zag; dat trotsche schepsel had haar zooeven heelemaal niet gegroet 1
— En daar heb je nou mijn oudste dochter! stelde De Weert haar schertsend voor.
— Nou; jij hebt groote dochters! zei ze, terwijl ze haar scherp en onderzoekend aankeek. Truusje blóósde ervan.
... Dat was niet lief, hè! ? Dat we je zoo lang alleen lieten zitten 1 zei ze vriendelijk... Ik moest mijnheer De Weert even spreken. 'kHad een boodschap voor mijn oom in Heteren. De notaris... dien ken je zeker wel.
Ze praatte nog wat tegen haar, maar Truusje zei niet veel terug. Ze vond haar nu anders toch wel wat aardiger... En ze was zoo elegant gekleed en zoo mooi. Als ze lachte liet ze de tanden wat te veel zien, maar ze had prachtig zwart, dicht, springend haar en levendig schitterende oogen.
De Weert vroeg haar of ze nog even bij hen kwam



240
zitten, maar van een der tafeltjes achter het groen, riep een meisjesstem — Röö-oos!
— Joe-öè-oe! riep ze luid terug, zonder zich aan de menschen te storen. Ze nam haastig afscheid van hen en ging.
Een oogenblik later zagen ze haar, in gezelschap van den troep luidruchtige jongelui het bosch ingaan. Ze wuifde nog even; De Weert groette een beetje linksch terug en dan wenkte hij den kellner om te betalen.
— Kom Truusje, zei hij. Wij zullen ook eens opstappen.
Den eersten tijd reden ze zwijgend naast elkaar voort. Ze voelden zich allebei wat gedwongen. Maar nu ze weer aan den overkant waren, op den eenzamen dijk met de rust en de stilte van het vlakke land om hen heen, keerde de prettige stemming vanzelf weer terug.
Mijnheer De Weert scheen niet meer aan zijn ontmoeting te denken. Hij had Truusje de hand om het middel gelegd en duwde haar op tegen den wind. Ze was wat duizelig en moe, maar ze dacht er haast niet eens aan, want mijnheer De Weert was zoo vriendelijk. Af en toe zei hij wat tegen haar, om den moed er in te houden en dan was er zoo'n zachte, teedere klank in zijn stem. Ze voelde, nu ze het dorp naderden, met heimwee den feestdag achter zich liggen....
Toen De Weert 's avonds op zijn kamer zat te werken kwam Truusje het hoofd om de deur steken en zei: — Nu had ik nog schandelijk vergeten om u te bedanken voor het heerlijke, leuke dagje 1... Ik heb dól veel plezier gehad, m'neer!



241
— Wel nee juffrouw, zei De Weert met een buiging — Aan mij de eer om u te bedanken... Het was voor mij ook heel goed om er eens uit te komen.
... Ze wist wel, dat hij maar uit gekheid „juffrouw" tegen haar zei. Maar 't was toch wel leuk; en ze voelde toch ook, dat ze na hun fietstochtje meer gewoon als kameraad met hem was geworden, en niet altijd zoo vervelend als een heel klein meisjel...
Hijzelf was ook heelemaal weer opgevroolijktl Als ze 's middags in den tuin liep, hoorde ze hem op zijn kamer zingen, met z'n zonderlinge, holle grafstem. Dan schoof hij het raam op en riep de een of andere gekheid tegen haar; en na het eten ging hij gedurig weer een eindje met haar fietsen of ze stoeiden en ravotten samen net als vroeger.
Maar de week daarop kwam juffrouw Tine, de zuster van mijnheer. Die logeerde bij den burgemeester, en kwam 's namiddags gewoonlijk bij hen... Ze was al een beetje ouder en wat stil, en daarom deed Truusje als zij er bij was altijd heel deftig en bescheiden. Want ze dacht, dat die juffrouw 't wel èrg brutaal zou vinden, als ze zoo ongegeneerd met mijnheer omsprong. Maar al gauw merkte ze, dat ze heel gewoon met haar kon zijn, want het was een lieve, eenvoudige damel Ze konden zoo prettig met elkaar praten!... — Tante Koos en tante Miet behandelden haar soms nog als een kind van een jaar of tien... Ze wist natuurlijk best, dat tante Lena binnenkort een klein kindje verwachtte, maar tegenover hiér deden ze altijd zoo geheimzinnig, alsof het onmogelijk was, dat men zooiets van te
Kamperfoelie. 16



242
•
voren kon weten. Alleen juffrouw Tine sprak over die dingen als iets heel gewoons en daardoor voelde ze zich ook zoo vertrouwelijk met haar en vertelde haar al de geheimen... Het oudste zoontje van mijnheer Wolters, was een beetje verliefd op haar en wilde haar gedurig plaatjes en chocola geven, als ze in Zetten kwam. Truusje moest altijd zoo om hem lachen:... 't Is toch zoo'n vrééselijk gekke jongen 1 riep ze dan aan het slot, als ze met het een of ander verhaal over hem thuiskwam...
Maar juist nu ze het met hun drieën daar zoo gezellig kregen, raakte dat opeens weer in de war.
Vrijdags voor Pinksteren was ze naar Zetten geweest. Ze kwam, met de schooltasch nog in de hand, opgewonden bij mijnheer De Weert de kamer binnenstormen.
... Zègl Hoor eens hoe leuk. Ik krijg een hééie week vacantie 1... Op hetzelfde oogenblik hield ze zich in!... Er was visite bij hem. Tine zat voor het theeblad en een dame met een grooten zwarten hoed met kersen op, stond met mijnheer De Weert naar de goudvisschen te kijken.
Ze schrok er van en wilde onmiddellijk weer weg loopen; maar ze riepen haar terug.
— Ken je me niet meer? vroeg de dame lachend.
Truusje knikte met een ernstig gezicht:
...De juffrouw van de Westerbouwing!
De anderen begonnen te lachen... Ze vroegen haar om een poosje te blijven. Juffrouw Tine schonk een kopje thee voor haar in en ze praatten eerst wat met haar, over de vacantie en de lessen. Maar toen gingen ze weer door op een gesprek, dat ze blijkbaar bij haar komst hadden afgebroken... over Indië en over



243
een betrekking bij een suikerfabriek, voor mijnheer De Weert. En dat was zoo saai!
Truusje voelde wel, dat ze daarbij in den weg zat, maar ze dorst nfet goed uit zichzelf op te staan. Juffrouw Roos keek haar nu en dan al eens aan; maar ze bleef maar zitten, stijf en ongemakkelijk in mijnheers groote leuningstoel, met de armen slap op de leuning.
Toen het even stil was stond ze haastig op.
... Ik ga maar vast, zei ze. Ik moet tante Koos nog helpen om de rhabarberstelen te schillen ... Daag!
— Dag Truusje! riepen de anderen haar vriendelijk na.
— Ja, dacht Truusje, doe nu maar niet zoo, want dat meenen jullie tóch niet.
Ze voelde zich een beetje beleedigd, zonder zelf te weten waarom. Het kwam er ook zoo vervelend tusschen. Ze had zich al zoo verheugd op de feestdagen en nu liep opeens alles mis!...
... 's Avonds kwam Roos al weer en den volgenden dag ook. En ze praatte altijd zoo druk, dat de andere menschen niets konden zeggen. Tante Koos en tante Miet waren den heelen tijd uit haar humeur, want die hielden niet van die drukte. En dan moest Truusje het maar ontgelden! Pinkstermaandag had ze mee naar de Doorwerth zullen gaan, en nu wilde tante Miet het weer niet hebben.
— Hè toe nou; waarom mag het nou niet!? zeurde Truusje.
— Aldurrum niet! zei tante Miet. Zukke kleine kijnder hoeven nie mè groote minschen uit te gaon.
Truusje maakte zich driftig en toen moest ze vroeg



244
naar bed. Ze had gehoopt, dat mijnheer het den volgenden dag nog eens zou probeeren; maar die deed er ook al zoo weinig zijn best voor. Hij was tegenwoordig weer heelemaal niets aardig. Hij keek haast niet meer naar haar om. Overdag had hij altijd gesprekken met juffrouw Tine op zijn kamer— Of ze gingen met hun drieën uit, en iederen avond was hij bij den notaris of den burgemeester op visite. En dan was het zoo stil en triest in huis.
Werken deed hij haast niet meer. Als hij thuis was, liep hij ongedurig door den tuin of over het erf, met de handen in de zakken en het hoofd nadenkend gebogen en dan dorst ze hem niet aan te spreken.
Maar op een avond zag ze hem rustig aan het eind van den boomgaard bij het hekkentje staan.
— Dag m'néér! riep ze, vroolijk op hem afkomende. Hij knikte haar vaag glimlachend even toe, zei een
paar woorden tegen haar en verzonk dan meteen weer in gepeinzen.
...Zullen we huiskijkertje spelen 1? stelde Truusje voor, terwijl ze vragend tot hem opzag.
— Nee, nee, zei hij, verstrooid zijn hoofd schuddend. Van avond niet.
Hij stond daar maar onbeweeglijk aan den weg en staarde in de verte, waar de zon rood onderging boven het klaverveld. Het leek wel of hij niet eens merkte, dat ze er bij was... Zoodra Roos kwam, werd hij dadelijk heel anders l Dien avond praatte hij juist weer zoo druk. Hij had een opgewonden kleur en Roos zat den heelen tijd zoo flauw te doen en te lachen... Tante



245
Miet ergerde er zich voortdurend aan. — Altijd die wijndmakerij! zei ze, toen Roos weg was... De Weert trok onmiddelijk partij voor Roos en zei, dat ze haar niet begrepen; maar de anderen vonden ook, dat ze zoo onnatuurlijk kon doen. Truusje alleen zat er zwijgend bij, met neergeslagen oogen.
— Nou vroeg hij. En wat zegt Truusje van die jonge dame!?...
Truusje werd verlegen en kreeg een kleur.
... Ik denk, dat ze wel lief zal zijn! zei ze aarzelend.
— Dat is voorzichtig uitgedrukt!... En waarom denk je dat dan?
— Omdat... Omdat u zoo veel van haar houdt! zei ze zacht.
Tine schoot in een lach.
De Weert kreeg een rood hoofd en pakte haar bij den nek.
— Ohhóch, zei Tine. Wat komt dat er lief uit... Maar jij-zèlf vindt het toch maar zoo half, is 't nietl? Truusje knikte.
— Maar waaróm dan toch? vroeg De Weert. Wat heb je dan toch op haar tegen?
— Ze is zoo groot! zei ze nadenkend, met iets droevigs in haar stem.
— Ja,... daar kan een mensch dan toch ook heusch niets aan doen...
... Is ze dan niet aardig voor je? Ze heeft straks nog wel den heelen tijd zoo druk met je zitten praten!
— Ja, gaf Truusje toe. Ze praat ook wel vriendelijk tegen me... Maar dan kijkt ze onderdehand den heelen tijd naar u!...



246
De anderen schaterden van het lachen.
Truusje schaamde zich vreeselijk. Toen ze 's avonds alleen op haar kamertje was voelde ze zich heelemaal bedroefd ervan. Ze had het immers niet zoo bedoeld; dat kon ze ook niet zoo precies uitdrukken! Maar het was ook zoo'n vervelend gevoel, als iemand je niet aankijkt, terwijl hij met je praat. Mijnheer De Weert kon dat ook soms zoo doen. Hij keek altijd maar naar Roos!... Truusje werd er soms opeens stil van als ze het merkte... Ze trachtte zich tegen dat gevoel van jaloerschheid te verzetten, want ze begreep zelf ook wel, dat hij liever naar Roos keek. Die was zoo mooi; en zoo'n elegante dame. Ze voelde zich zelf dikwijls zoo klein en gewoon bij haar... Maar dat was juist zoo wanhopig!
Op Pinkster-Zondag had Roos alweer een nieuwe japon aan; donkerrood, met diep uitgesneden hals. Ze had het dichte, glanzend-zwarte haar laag opgemaakt, en in het midden gescheiden. Dat stond haar zooveel beter 1
... Zfe je, zei De Weert, terwijl hij bewonderend naar haar opkeek. Nu heb je 't haar nog eens fatsoenlijk opgemaakt!
Den volgenden morgen probeerde Truusje het ook eens om het net zoo op te maken... zóó maar; voor de aardigheid 1... Haar haar was er eigenlijk nog wel wat te kort voor, maar het stond toch wel leuk!... Met het ontbijt kwam ze er mee naar beneden.
Mijnheer De Weert keek nu en dan verstrooid naar haar op, maar merkte eerst niet wat het was.
— Wat duivel, wat zie jij er toch vreemd uit van-



247
daag!? zei hij eindelijk... O, nu zie 'k het!... Ik denk al, wat hééft ze toch! Tante Kóós! riep hij lachend. Kijk nu toch eens hier!... Nee, bewaar me, hoe heb je dat nu toch in je hoofd gekregen? Nu zie je er net uit als een oud vrouwtje! Truusje schoot in een zenuwachtig lachje.
— 't Zit anders zoo warm, zei ze, terwijl ze het haastig losmaakte.
— Nee; wezenlijk!... Dat moet je niet doen, kindje! zei hij goedig-medelijdend, want hij zag, dat ze het niet prettig vond... Je hebt anders zoo'n aardig snoetje! Hij legde haar de hand op den nek en wendde haar hoofd wat naar zich toe... Wonderlijke neiging toch, dacht hij, van zulke kinderen, om altijd net als groote menschen te willen doen. — Een dag of wat later viel het hem ook al weer op.
Woensdagmiddag, toen hij van Wageningen terugkwam en haar achterop reed, had ze een jong gymnasiastje bij zich, den kleinen Johan Wolters, die haar met zijn zusje een eind wegbracht op de fiets.
Ze coquetteerde met een ernst als een heel klein dametje; en dat kwam hem plotseling zoo vermakelijk dwaas voor, dat die kleine Truusje al een aanbidder had. Hij moest er 's avonds nog om lachen, toen hij het aan zijn zuster vertelde.
— Nou! Vindt je dat nou zoo gek!? zei Tine kalm... Dat kan ik me best begrijpen van zoo'n aardig, lief meiske!
Maar De Weert kon zich heelemaal zoo slecht voorstellen, wat er in zoo'n jong meisje omging.



248
Op een keer kwam ze na het eten bij hem, om hem een Ansicht van Johan te laten kijken. — Maar u mag alléén maar het plaatje even zien I zei ze met een geheimzinnig gezicht.... 's Avonds, toen ze buiten zaten thee te drinken, had ze de Ansicht naast zich gelegd, dat mijnheer De Weert nieuwsgierig zou worden en vragen wat er opgeschreven stond. Maar hij keek er heelemaal niet naar om. Eindelijk toen hij zijn kopje thee wilde krijgen, schoof hij de Ansicht toevallig wat opzij.
... Néél riep Truusje met een gilletje... Dat mag u niet lezen.
— Maar kind, zei hij verbaasd. Dacht je nu werkelijk, dat ik dingen van een ander zou gaan lezen?
Truusje vond het niets aardig van hem. Ze zei geen woord meer en bleef donker voor zich neer zitten kijken. De Weert merkte het eerst niet eens, maar eindelijk viel het hem op. Hij trok haar lachend bij haar vlèchtje.
...Wel Truusjelief wat kijk je luik!?
Als zat een kikker in je buik,
Als zat een vleermuis op je pruik!...
— Och, zei ze, haar schouder onder zijn hand wegtrekkende. U bent ook altijd zoo flauw.
— Is dat dan geen mooi vers?
— Néé! snauwde Truusje.
— Wat heb ik dan toch gedaan!? vroeg hij verwonderd.
Tine keek hem even aan en schudde langzaam het hoofd, alsof ze wou zeggen:./. Wat zijn jullie mannen toch ézelachtig dom!



249
... Mijnheer had moeten vragen of hij het mocht lézen, hè 1 zei ze, terwijl ze zich glimlachend wat voorover boog om haar in de oogen te kijken.
Truusje knikte, voor zich uitstarend in gedachten en dan bloosde ze en drukte haar gezicht aan Tine's borst
Die was de eenige, die nog lief voor haar was en haar begreep. Ze begon hoe langer hoe meer van haar te houden.
Het was een gróót verdriet toen juffrouw Tine de volgende week vertrok... Er kwamen nu zulke trieste dagen voor Truusje. Roos bleef nog een tijd en zocht De Weert gedurig op, onder voorwendsel van een tennisclub, die ze op wilden richten.
Als ze samen buiten in het wilde-wijngaardpriëeltje zaten, slenterde Truusje den heelen tijd door den tuin, met een onvast stemmetje een liedje neuriënd en nu en dan een schuwen blik werpend in hun richting.
Zoodra Roos weer weg was, en Truusje wist, dat mijnheer De Weert alleen op zijn kamer zat, bedacht ze een boodschap; om een potlood te teenen of het een of ander te vragen. Maar dan zette hij een barsch gezicht en vroeg ongeduldig: — Wat is er nü weerl?
Op het laatst dorst ze haast niet meer bij hem te komen.
Eens op een middag toen ze van les terug kwam, trof ze niemand thuis. Iedereen was op het hooiland en het erf lag verlaten in de brandende middagzon. Een paar kippen liepen stil en ijverig rond te zoeken en de hofhond lag lui uitgestrekt voor zijn hok, met den kop tusschen de voorpooten.



250
Op zij tegen het huis zag Truusje een damesfiets staan, maar toen ze binnenkwam was er geen mensch; in het priëeltje ook niet.
Ze voelde zich onrustig en liep het huis om.
Vanuit de kamer van mijnheer De Weert hoorde ze gedempt praten en lachen en daarop werd het plotseling stil.
Truusje zag behoedzaam om zich heen, naderde zachtjes over den rand van het grasperk en keek, tusschen de struiken door naar binnen.
Mijnheer De Weert en Roos stonden daar opzij van het raam bij de boekenkast, met de armen om elkaar heen en kusten elkaar.
Een oogenblik bleef ze roerloos staan, met ingehouden adem en luid bonzend hart; en dan sloop ze haastig weg en ging naar haar kamertje, waar ze een tijd lang op den rand van het bed bleef zitten, met wijd-open oogen voor zich uitstarend.
's Avonds was ze opvallend stil. Toen mijnheer De Weert en Roos terug kwamen, die samen een eind waren wezen fietsen, werd ze bleek. Ze hield het hoofd neergebogen en vermeed het om hen aan te zien.
Maar De Weert was in een overmoedige stemming. Hij zat voortdurend gekheid te maken en haar te plagen en trok haar naar zich toe, om haar als een klein kindje op de knie te nemen.
Ze slóég plotseling driftig van zich af. En toen de anderen om haar lachten, dat ze zoo nijdig deed, kreeg ze de tranen in de oogen en liep weg.
Ze kwam dien avond niet meer te voorschijn en



251
den volgenden dag bleef ze met hoofdpijn op bed. Tante Miet gaf haar een lepel wonderolie, omdat dat overal goed voor was; maar de heele week bleef ze er betrokken uitzien. Ze was dadelijk uit haar humeur en deed stug tegen De Weert. Wanneer Roos er bij was, leek het of ze, met opzet om hen te ergeren, zich tusschen hen trachtte in te dringen.
Op een keer waren hij en Roos bij de pomp aan het stoeien en elkaar met water aan 't gooien. Maar toen Truusje wilde meedoen, werd hij dadelijk kwaad en verbood het haar.
— Waarom mag ik niet? riep Truusje heftig. Zij mag altijd alles!... En ik mag nooit iets doen!... Ze barstte opeens in tranen uit.
De Weert had er meteen al spijt van en probeerde het weer goed te maken, maar Roos haalde de schouders op.
— Ach, laat haar nu toch! zei ze ongeduldig... Er is vroeger een beetje te veel notitie van haar genomen; daar kunnen zulke kleine kinderen niet tegen.
Truusje liep met den arm voor de oogen het huis in.
Onder het theedrinken zei ze geen woord en na een poosje stond ze op.
Ze wandelde langzaam den achterweg uit. Op de boerderij was alles stik De hooiberg, met de wilgen daarnaast, stond groot en zwart tegen de avondlucht en de donkerte kwam langzaam over de velden. Een kat-uil in den appelenboomgaard liet met tusschenpoozen zijn langgerekten, klagenden schreeuw hooren.
Dat was zoo'n wanhopig, droevig geluid; als het schreiend roepen van een alleen-gelaten kind. Een



252
onuitsprekelijk weemoedig en eenzaam gevoel maakte zich van Truusje meester. Opeens overviel haar een onberedeneerde angst en ze keerde weer naar huis terug.
In de woonkamer was de lamp opgestoken. Een vierkant lichtvlak scheen door het raam naar buiten in de duisternis over de heesters en den zwarten denneboom; en men hoorde binnen lachen en de heldere stem van Roos, die iets zat te vertellen.
Truusje ging met een omweg naar de bank op zij van het huis en bleef daar zitten wachten, tot ze weg zou zijn.
Na een tijd kwam mijnheer De Weert met Roos buiten. Ze gingen langs haar heen zonder haar te zien; maar een poos later, toen hij weer terugkwam, vond hij haar daar heel op haar eentje in het donker zitten.
— Wat zit jij daar eenzaam te filosofeeren? zei hij opgewekt, naar haar toekomend.
Hij nam naast haar plaats en begon gemoedelijk met haar te praten. Maar ze deed stug en gaf hem nauwlijks antwoord.
— En!? Is de hoofdpijn weer over? vroeg hij vriendelijk.
— Wat kan u dat schelen!? antwoordde ze ruw. U denkt toch alleen maar aan u zelfl
De Weert bleef roerloos naast haar zitten. Ze hoorden beiden hun eigen ademhaling.
— ... Is dat nu eigenlijk wel mooi van je Truusje? zei hij eindelijk... Kijk eens hier; zoo klein ben je nu toch ook niet meer... dus dat kan ik je wel zeg-



253
gen. Je hebt zeker wel gemerkt, dat er tusschen Roos en mij iets bestaat!?... En nu moet je eens niet kwaad worden!... Maar je bent nog zooveel jonger; jij denkt nog alleen maar aan spelen en stoeien en daardoor begrijp je niet, dat wij samen wel eens graag een oogenblikje alleen willen zijn... Later als je grooter bent, zul je dat vanzelf wel inzien ...
Hij sprak daar ernstig een tijd over door. Ze zei wel niet veel weerom; maar hij merkte toch, dat ze langzamerhand in een zachtere stemming begon te komen en toen hij opstond, gaf ze hem uit zichzelf de hand.
Hij was blij, dat ze maar eens goed met elkaar uitgesproken hadden.
Toen hij haar den volgenden morgen weer-zag, knikte ze hem vriendelijk toe en was er een zachte, rustige uitdrukking In haar oogen. Maar er scheen toch nog iets bij haar te zijn achtergebleven. Ze hield zich zoo opvallend afgezonderd.
Als Roos kwam, praatte ze even met haar en stond dan meteen op, om boven te gaan leeren, of bleef verder den heelen avond stil over een handwerkje gebogen. De Weert had soms wezenlijk met haar te doen. Ze kon er ook zoo ongelukkig bij zitten, alleen als jong meisje tusschen al die oudere menschen 1... Nu en dan probeerde hij haar wat op te vroolijken. Maar als hij dan eens wat gekheid met haar maakte, of haar 's middags, als ze hem zijn kop thee bracht, een poosje aan den praat hield, had ze, zonder onvriendelijk te zijn, zoo'n eigenaardige, besliste manier om dat tegen te houden.



254
— Truusje, zei hij op een keer. Laten we nu eens eerlijk tegen elkaar zijn! Wat heb je tegenwoordig toch? Ben je kwaad op me?
— Nee mijnheer, ik bèn niet kwaad, zei ze kalm.
— Waarom doe je dan zoo! ?... Zal ik het je eens vertellen!?... Dat is nu alleen een beetje trots, omdat ik dat nu den vorigen keer gezegd heb. Nu denk je: — Laat hij dan naar den duivel loopen!... Ik bedoelde immers heelemaal niet, dat we geen goede vrinden meer zouden zijn.
Truusje schudde langzaam het hoofd. Ze sloot de oogen even en keek nadenkend in de verte.
— Nee, zei ze... Dat komt... u begrijpt me niet! Ze zei dat op zoo'n zonderlingen toon, precies als
een oudere, die tegen een klein kind spreekt
— Wonderlijk type! dacht De Weert, toen ze de kamer weer uitgegaan was. Maar hij kon daar verder ook niets aan doen. Hij had toch al zooveel aan zijn hoofd... Altijd dat gezanik met Roos, over die betrekking in Indië, die hij dan misschien door toedoen van haar oom zou kunnen krijgen... Dat was alléén, om het dan naderhand zelf wat ruimer te hebben!... En of hij zich daar al ongelukkig zou voelen, dat kon haar natuurlijk niet schelen!... Dien korten tijd, dat ze er nog was, bedierf ze heelemaal, door daar telkens weer over te beginnen. Elk oogenblik waren ze aan het kibbelen. De anderen begonnen het ook al te merken... Op een middag zag Truusje Roos de kamer uitkomen, met een verhit gezicht en



255
driftig schitterende oogen. Ze groette geen mensch en den volgenden dag kwam ze niet
... Maar toen ze de week daarop vertrok, scheen alles weer bijgelegd te zijn. Bij het afscheid nemen was ze in een opgewonden stemming en meneer De Weert deed van zenuwachtigheid niets dan de glazen van zijn lorgnet schoonvegen. Toen ze vertrokken was, liep hij den heelen middag onrustig rond door het huis; de eerste dagen was bij nog wat uit zijn humeur. En dan, langzamerhand, keerde alles weer, tot het oude, rustige leven....
In het begin hield Truusje zich nog wat teruggetrokken, maar ongemerkt ontstond tusschen hen beiden weer de prettige, ongedwongen verhouding van vroeger. Als mijnheer De Weert naar Wageningen was geweest wachtte hij haar aan den dijk op en fietsten ze samen naar huis. Op de vrije middagen trokken ze weer als vroeger het vrije veld in, om bloemen te zoeken en kikvorschen te vangen. Maar de ware vriendschap kwam pas, toen mijnbeer De Weert kort daarna ziek werd. Hij had een dikke keel en moest op zijn kamer blijven en in die dagen hield Truusje hem trouw gezelschap.
Tante Miet had een grooten pot kamille gekookt en er hielp niets aan, of hij moest dat opdrinken. *
— Toe veuruit; gin gezanik! bromde ze; en dan zette hij zoo'n leelijk gezicht! Truusje schaterde 't soms uit van het lachen.... Om hem wat te troosten, kocht ze van haar arme centjes stilletjes jujubes hij den dokter in Zetten en die aten ze



256
samen op, als ze 's avonds een spelletje bij hem kwam dammen.
Met dat herfstachtige, koude weer, terwijl de regen tegen de ruiten kletterde, was het zoo huiselijk binnen, wanneer ze daar gezellig met hun tweetjes, met het dambord tusschen hen in, bij de lamp zaten 1... Het was Truusje alsof haar plotseling een groot ongeluk overkwam, toen ze op een avond een brief van oom Everard ontving, dat tante een klein kindje had gekregen en dat ze nu over een poosje weer thuis moest komen.
Ze had dat eigenlijk vooruit wel geweten, maar het kwam toch nog onverwacht!... In al dien tijd, had ze haast nooit meer aan Rotterdam gedacht Het scheen alles al zoo ver achter haar te liggen; en nu opeens stond dat trieste leven haar in al zijn narigheid weer voor den geest!
Maar Truusje was nog heel jong en hield er niet van om lang na te denken over onplezierige dingen; en zoo was ze het een paar dagen later al weer vergeten!... Die laatste week was ook nog zoo prettig! Tot afscheid mocht ze visite hebben: De beide meisjes van den dokter en een logeetje van juffrouw Zeegers. Enjohan Wolters kwam ook met zijn zusje... Ze mocht zelf deftig thee schenken in het priëel en daarna gingen zeeentwee-drie klamp spelen, voor bij de stoep. Ze stoven onder wild gegier om het huis. Als Johan het was, probeerde hij geen mensch anders dan haar te vangen; en met het pandverbeuren, moest hij haar kussen!... 's Avonds, toen ze weg waren, werd ze den heelen



257
tijd met hem geplaagd. Ze zette een boos gezicht, maar ze vond het toch wel leuk! — En die gekke jongen... Die Johan... Een paar dagen later kwam hij met Mientje op de fiets, om haar een zakdoek terug te brengen, dien ze bij mijnheer Wolters had laten liggen. En hij wist best, dat ze er den volgenden dag tóch moest zijn!...
Ze had juist binnen gevraagd of ze een klein eindje mee mocht fietsen en holde met een opgewonden gezicht naar de deel, toen mijnheer De Weert de keuken uit kwam... Hij deed net of hij niet wist, dat het kleine vrijertje er was.
— Ga je mee naar de post, Truusje? riep hij met een glimlach om de oogen. Maar ze was al bezig de fiets buiten de deur te zetten en gunde zich haast geen tijd om hem antwoord te geven.
— Ja, ja, zei De Weert. De oude vrienden worden maar vergeten!...
Onderweg voelde Truusje eigenlijk pas, dat ze heelemaal niet aardig was geweest... Toen ze thuis kwam was mijnheer De Weert zoo opvallend stil en kreeg ze opeens een vreeselijk berouw.
's Avonds zag ze hem alleen in 't prieel zitten met een boek. Ze weifelde een oogenblik en kwam dan op hem af en vroeg hem of hij kwaad op haar was; maar hij schudde glimlachend zijn hoofd, met een bedroefden trek om zijn mond.
... Ik dacht... omdat u zoo stil was.
— Nee, beste meid! zei hij... Maar een mensch heeft wel eens minder prettige dingen aan zijn hoofd!...
Kamperfoelie. 17



258
't Is heel lief van je, dat je daarvoor bij me komt. De meeste menschen denken alleen maar aan je, als ze je noodig hebben... En zoo gauw als ze weg zijn, vergeten ze je weer...
Hij sprak met zoo'n zachte, ernstige stem. Truusje werd er heelemaal treurig van.
... Ze was maar blij, dat er den volgenden dag een brief uit Arnhem bij was, toen ze de post voor hem aannam; dan had hij nog weer eens wat prettigs. Hij kwam meteen weer in een vroolijke stemming en liet haar een fotografie van Roos zien; en hij was zoo aardig tegen haar. Ze mocht het portretje van Johan en Mientje halen, dat ze boven in haar koffer bewaarde.
— Ja, zei ze, terwijl ze hem bij de armen pakte. 't Is toch echt leuk hè!?...
... Want nu hadden ze allebei een meisje; of zij een jóngen dan, natuurlijk.
Die laatste dagen waren nog de prettigste van alle. Er was zoo iets vertrouwelijks tusschen hen gekomen. Vroeger had ze er altijd naar verlangd, om een ouderen broer te hebben en nu was dat zóó haast net hetzelfde 1...
Een paar dagen voordat ze zou vertrekken, maakten ze samen nog een fietstochtje naar Wageningen. Ze hadden eerst een paar boodschappen te doen en daarna gingen ze naar hotel de Wereld. Terwijl ze daar onder de veranda een glas grenadine met ijs zaten te drinken, kwamen er een paar studenten van de Hoogere-landbouwschool voorbij. Ze riepen lachend wat tegen De Weert en toen Truusje vriendelijk knikte,



259
namen ze den hoed voor haar af. — 't Was om te gieren, zoo éénig! 's Avonds toen ze thuis kwamen, hadden ze er nog plezier van.
... Maar den volgenden dag was het alles uit 1 Ze moest haar koffer inpakken en dat maakt altijd zoo treurig. Al die dingen er in doen, die al een plaats hadden op haar lieve, gezellige kamertje... en het begon nu juist zoo mooi te worden. Buiten onder het raam bloeide de jasmijnstruik. De kamperfoelieranken, die zich om de vensterbank slingerden, droegen slankgevormde, donkerroode bloesems; en enkele ervan bloeiden sierlijk open, lichtgeel en wit. De fijne geur drong door tot in haar kamer.
Truusje stak een takje op haar borst, tot aandenken. En terwijl ze voor het laatst naar buiten keek, kreeg ze opeens zoo'n gevoel van heimwee, dat ze een oogenblik op bed ging liggen en eerst eens flink uit moest huilen.
Den volgenden morgen vertrok ze al vroeg.
Tante Koos en mijnheer De Weert deden haar uitgeleide tot aan het veer.
Over de zonneblinkende rivier kwam de stoomboot nader, zwenkte, en legde aan bij den steiger. Een paar vaten werden er afgerold, een veekooper dreef een koppel ossen over de brug; en onderwijl begon Truusje vast afscheid van tante Koos te nemen. Ze sloeg haar de armen om den hals:... En nog wèl bedankt... heel, héél hartelijk bedankt... voor de prettige tijd! zei ze, haar op beide wangen kussend!
Mijnheer De Weert stond al te wachten... Nou;



260
dag Truusje! Houd je maar goed, hoor!... En stuur maar eens gauw een Ansicht.
Hij schudde haar de hand en knikte haar toe; maar Truusje zei niets weerom. Ze staarde, zonder iets te zien, langs hem heen en streed tegen de opkomende tranen.
... Ja, zei De Weert. Dat is waar! 't Zal een heele stilte zijn, als ze weg is. We hebben een aardig logeetje aan haar gehad.
— Maar ze kumt gauw weer ïs weerum, hè!? zei tante Koos. haar hartelijk op den schouder kloppend... Dat hè' wij samen al uitgemaakt, wa!? En dan gaan-ve nog is goed nijjaor vieren; en lekkere oliebollen bakken!
Truusje knikte en lachte alweer door haar tranen heen ... Maar nu werd het tijd!
Ze stapte moedig met haar koffertje over de plank. De bel luidde en de boot zette zich in beweging.
— Daag!
— Dag Truusje!
Mijnheer De Weert zwaaide met zijn hoed. Tante Koos riep haar nog wat na, dat ze op moest passen met het uitstappen, maar ze hoorde het al niet meer. De boot stevende naar het midden van de rivier en de afstand werd grooter.
Ze keken haar na, tot er niets meer van Truusje te zien was, dan de witte, wuivende zakdoek. Dan keerden ze om en gingen pratend samen naar huis.
De herfst en de winter gingen voorbij. De Betuwe stond weer in voorjaarsgroen en wit van bloeiende
I



261
kerseboomen, maar Truusjes kamertje bleef leeg en verlaten.
Na haar aankomst in Rotterdam had ze dadelijk een AnSfcht gestuurd, dat ze goed aangekomen was, en den Zondag daarop een langen brief... Ze leefde in haar gedachten nog heelemaal met hen mee. Over zichzelf schreef ze niet veel; het waren bijna alleen maar vragen:... Of de watersalamander nog leefde, en of tante Miet en mijnheer nog altijd tegen elkaar liepen te brommen. Ze vroeg of ze alsjeblieft niemand op haar kamertje wilden laten logeeren, want met de kerstvacantie kwam ze weerom; ze had al uitgerekend hoeveel weken het nog duurde... lederen avond als ik naar bed ga, schreef ze, denk ik: Ziezoo nu is het alweer een dag minder en dan ben ik weer bij jullie allemaal...
Maar na dien tijd hoorden ze niets meer van haar.
De Weert schreef uitvoerig terug om haar van alles te vertellen; nu en dan stuurde hij nog eens een Ansicht en tegen Kerstmis vroeg hij haar, uit naam van tante Miet, wanneer ze nu kwam en waarom ze niets meer van zich liet hooren... Het duurde eerst een poos voor ze antwoord kregen en toen ontvingen ze eindelijk bericht van mijnheer Reinders, dat Truusje niet mocht komen. Ze was erg lastig geweest en onhandelbaar, en moest in de vacantie door blijven werken. Daarna hoorden ze in een langen tijd niets meer en daar De Weert met de wintermaanden in Wageningen ging wonen, vergat hij haar langzamerhand. Maar tegen het voorjaar, kort nadat hij weer in Heteren



262
terug was, kwam er op een morgen een briefje van Truusje, krabbelig en met potlood geschreven.
Het was een vreeselijk droevig briefje. Ze lag al een paar weken met koorts op bed:... En nu ik ziek ben denk ik altijd zooveel aan jullie, schreef ze. En dan wou ik maar, dat ik weer bij jullie was. Want ik heb tegenwoordig niet veel plezier en jullie moet maar eens aan me denken!
... Daar zou 'n minsch nou de tranen van in d'oogen krijgen! zei tante Koos.
— Weet je wat, zei De Weert. Ik moet Zondag toch naar den Haag en dan ga ik haar meteen eens opzoeken. Ze heeft mij zoo trouw gezelschap gehouden, toen ik ziek was verleden zomer. En dat arme kind ligt daar zoo ongelukkig alleen 1
— Da's goed jong, zei tante Miet Da' motte mar ts doen!
Ze gaf hem een paar mooie goudreinetten mee, tante Koos deed nog wat pepermuntjes in zijn koffertje en zoo ging hij Zaterdagmiddag op reis.
Toen hij in Rotterdam kwam, kocht hij zelf nog wat voor Truusje; een blikje ananas en een fleschje eau-de-cologne; en dan stapte hij met zijn koffertje en zijn pakjes in de electrische tram, die hem naar een van de voorsteden bracht.
De familie waar Truusje aan huis was, woonde in een breede, nieuwe straat, met eenvormige stads-huizen, en twee rijen halfdoode, jonge boompjes aan den kant van het trottoir. Dat zag er alles zoo naargeestig uit in dien killen, grijzen regendag.



263
De straatsteenen waren glibberig van het vuil, en er was niemand te zien, dan een enkele voetganger, die zich voortspoedde met een natglimmende paraplu, opgeslagen jaskraag en modderige schoenen.... Kereltje, zei De Weert bij zich zelf, terwijl hij aanbelde en naar de kazerne-achtige ramen van de bovenverdieping opkeek. Als jij daar eens in zoo'n stad achter die ruiten opgesloten moest zitten, dan was je in een half jaar doodl
Eindelijk werd de deur opengetrokken. Een jonge meid, met een onbeschaamd gezicht, keek over het hekkentje van boven neer, terwijl hij de steile trappen opklom.
Ze liet hem een oogenblik op den corridor wachten. In de achterkamer schreeuwde een klein kind, dat zich driftig maakte en hij hoorde een vrouwenstem gedempt wat aan het dienstmeisje vragen.
— Ja nou, zei ze gemelijk. Laat die meneer dan zoolang in 't salon!
De meid liet hem in een koude voorkamer, waar het wee naar gas rook, en die onbeschrijfelijk trieste, stijve deftigheidsfeer heerschte, van nooit-bewoonde „mooie kamer".
De Weert dorst met zijn natte kleeren niet te gaan zitten en bleef onbeholpen, in het midden van de kamer, staan wachten.
Na een poosje kwam een magere burgerdame binnen, van een jaar of veertig, met een moe gezicht, grauwe vlekken onder de oogen, en een uitdrukking van ontevredenheid en zwijgend lijden om den mond, zooals



264
men die dikwijls bij vrouwen ziet, die in den loop van de jaren geleerd hebben, zich naar de nukken van een lastigen man te schikken.
Ze nam De Weert wantrouwig op, toen hij zei wie hij was en haar vroeg of hij Truusje niet even zou kunnen zien. Terwijl hij haar uitlegde hoe ze elkaar kenden, knikte ze nu en dan even, alsof ze wou zeggen, dat ze al genoeg van hem afwist. En nadat ze een oogenblik nadenkend was blijven zwijgen, zei ze: — Hm... Jawel... Och, 't had anders niet zooveel te beteekenen. Ik wist niet, dat ze geschreven hadt Ze is eigenlijk al weer zoo goed als beter, wat dat betreft... 't Is alleen maar... — Enfin, ik kan haar wel eens eventjes roepen 1
Ze stond op en kwam een oogenblik later met haaf terug.... — De Weert had gedacht, dat Truusje vroolijk op hem af zou komen. Maar ze deed stijf en gedwongen en keek hem, toen hij haar de hand toestak, onderzoekend aan, alsof ze trachtte te raden, wat er in hem omging. De Weert bracht haar de groeten van de tantes over en praatte even met haar; en onderwijl zat mevrouw Reinders hen den heelen tijd, met onuitgesproken gedachten, op te nemen. Dat gaf op het laatst zoo'n benauwd gevoel, dat ze geen van beiden meer wat wisten te zeggen.
Maar gelukkig begon in de achterkamer het kleine kind een keel op te zetten. Mevrouw verontschuldigde zich en ging haastig weg; en meteen ontspande zich Truusjes gezicht.
— Hè, hè! zei ze. Dat is leuk, dat u bent gekomen 1



265
Ze vertelde hem, gehaast sprekend, het een en ander over zichzelf en vroeg naar de menschen in Heteren. Opeens waren ze allebei weer opgewekt.
— En je bent zoo gegroeid, zei De Weert... 't Is anders wel te zien, dat je ziek geweest bent!
Ze was dikker en volwassener geworden; maar ze had een bleeke, ongezonde kleur... — Je moet maar eens gauw weer bij ons komen. En flink Paascheieren eten! Tante Miet zei, dat ik je vooral moest zeggen, dat het kamertje voor je openstaat.
Truusjes gezicht betrok dadelijk weer en ze praatte er vlug overheen.
— Wacht, zei De Weert, terwijl hij opstond. Ik had nog wat voor je meegebracht.... Hij haalde zijn pakjes uit de gang, en wilde, dat ze er dadelijk wat van nemen zou. Maar ze verstopte het vlug in een hoekje, want ze was bang, dat tante het anders in bewaring zou houden.
...En je had me beloofd, dat je nog eens een Ansicht zou sturen, Truusje!
— Ja, zei Truusje. Maar... ik dacht, ik zal maar eens een brief schrijven. Ik wou u toert meteen vertellen van oom... toen met die ruzie.... En ik was bang dat de tantes het zien zouden.
Ze kleurde terwijl ze er over sprak, want ze meende, dat hij het misschien gek had gevonden, omdat hij er nooit op geantwoord had.
Maar De Weerd keek verwonderd op. Hij had nooit meer iets van haar gehoord... — En die brief van mij; heb je dien dan nooit ontvangen?



266
— Nee, zei Truusje.
— Wel verbazend, zei de Weert. Daar begrijp ik niks van!
Op dat oogenblik kwam mevrouw juist weer binnen, zoodat hij er niet verder over kon spreken en er ontstond dadelijk weer een bedrukte stemming. Ze hadden er zoo geen van beiden wat aan! Na een poosje stond hij maar op en nam afscheid.
Truusje bracht hem beneden tot aan de voordeur.
... 't Was zoo niets leuk hèl? zei ze zachtjes, terwijl ze voorzichtig even omkeek... Ze aarzelde een oogenblik... Kóm nog maar eens een keer... Ja!?... Als het mooi weer is. Dan kunnen we een eindje met elkaar wandelen. Ik mag nooit van z'n leven eens uit!...
Hij beloofde haar, dat hij het doen zou. Op de stoep bedacht hij zich nog even:
... Dan gaan wij samen eens een dagje naar Scheveningen, zei hij... — En dan zal ik vragen, of Tine ook meegaat... Is dat goed 1 ?
— Hè ja! riep Truusje uitgelaten.
Hij knikte haar lachend toe en ging heen.
...Toen hij in den trein naar den Haag zat, zag hij haar nog den heelen tijd voor zich, met haar opgewonden schitterende oogen. Hij had er zelf schik van, dat hij dat plan zoo mooi bedacht had. —
Maar het liep alles zoo treurig mis voor die arme Truusje!... Een paar dagen later schreef hij haar van uit den Haag een briefkaart, dat hij haar aan het station af zou halen en dat ze dan eerst bij hem thuis koffie kon drinken; maar den volgenden morgen,



267
juist toen hij zich klaar maakte om te gaan, kreeg hij een brief uit Rotterdam, door een onbekende hand geschreven. Terwijl hij den brief las ging zijn mond langzamerhand open ... zijn oogen werden hoe langer hoe grooter... het lorgnet viel hem van den neus. Hij zette het weer op en begon opnieuw te lezen, met het papier vlak bij zijn gezicht.
— Wèl potverdikkeme! zei hij opeens hardop. Is die kerel nou heeleméai gek geworden!?
Het was een brief van oom Everard; op een onhebbelijken toon:... — Dat Truusje niet mee mocht en of hij zoo goed wilde zijn verder geen notitie van haar te nemen omdat dat een nadeeligen invloed op haar had... Ons pleegdochtertje is namelijk, tot ons groot verdriet, van een hysterischen aanleg, schreef hij.
— Zélf hysterisch, stommerik! zei De Weert.
Hij was er heelemaal opgewonden van!... Hij kwam met een rood hoofd bij zijn zuster en gaf haar den brief. Maar hij liet haar den tijd niet, dat ze hem rustig las en praatte er voortdurend tusschen door. Nog voor dat ze hem uit had, nam hij haar den brief al weer af, liep naar de gang, zocht gehaast zijn hoed en overjas en ging recht door naar het station, waar hij een kaartje naar Rotterdam nam... Maar onderweg begon hij langzamerhand weer te bedaren; eneenigszinsmoe en met een bezorgd voorhoofd kwam hij eindelijk bij het huis van mijnheer Reinders.
De meid keek hem met een dommen glimlach aan en liet hem in dezelfde kamer als den vorigen keer.
... Een oogenblik later kwam oom Everard binnen,



268
een robuste, volbloedige man, met een kortgeknipt puntbaardje en een liggenden boord. Hij had een breed, recht, eigenzinnig voorhoofd en zag De Weert aan, met den vasten, wilskrachtigen blik van iemand, die gewoon is gehoorzaamd te worden en er zich op voorbereid heeft tegenstand te ontmoeten.
— Gaat u even zitten, mijnheer De Weert! zei hij koel en onverschillig.
De Weert hoestte en begon hem de reden van zijn komst uit te leggen. Maar hij was er eigenlijk heelemaal geen kerel voor, om iemand eens flink zijn meening te zeggen. Hij werd dadelijk zenuwachtig, en begon alles door elkaar te haspelen, tot hij eindelijk in zijn eigen woorden vastliep.
Mijnheer Reinders zat kalm met zijn zakpotloodje te spelen en keek hem vaag glimlachend aan.
Hij had zich een heel andere voorstelling van hem gemaakt en nu hij hem daar met zijn goedig rood hoofd voor zich zag zitten, zenuwachtig stotterend en telkens zijn lorgnet opzettend, begon hij zich in een gemoedelijke stemming te voelen.
Hij legde bedaard het eene been over het andere en zei, langzaam de woorden uitsprekend:
— U hebt me niet goed begrepen... mijnheer De Weert... Ik heb dat niet tegen ü bedoeld. En vooral niet, wanneer u, zooals u zegt, geëngageerd bent. Maar het is met het oog op het meisje! Dat heb ik trouwens ook geschreven!
Hij vertelde hem verschillende dingen over Truusje. Het vorige jaar had daar een neefje bij hen aan huis



269
gelogeerd; dien hadden ze weg moeten sturen, omdat Truusje niet van hem af kon blijven.
Zelfs tegenover hemzelf... enfin... hij had dat natuurlijk van het begin af aan geweerd 1... En nu weer, nadat ze in Heteren geweest was, kreeg ze briefjes van kleine jongens; ze kleurde al, als de naam van De Weert maar genoemd werd en den eersten tijd had ze nergens anders over gepraat, dan over hem.
... Dat is, zei De Weert na een oogenblik stilte
Ze verlangt naar wat liefde!
— Volkomen juist, antwoordde mijnheer Reinders met een handbeweging. En dat is juist het abnormale in een kind van veertien jaar! Dat zult u toch zeker wel met me eens zijn, niet waar!?
De Weert schudde moe zijn hoofd.
— Och... Dat bedoel ik niet.
— Ja, zei mijnheer Reinders glimlachend. Als u dan maar zegt, wat u wèl bedoelt!
Maar De Weert wist opeens heelemaal niets meer. Hij keek suf naar de hand van mijnheer Reinders, die regelmatig het potloodje overeind zette en weer liet kantelen.
Ze bleven beiden een poosje zwijgen.
... En, zei hij, terwijl hem plotseling wat te binnen schoot. Dat wou ik ook nog zeggen: ...Dan is dat toch nog niet iets ziekelijks!... Dat was juist de reden, waarom ik bij u kwam. Ik ben zoo bang, dat zoo'n kind op die manier een naam mee zou krijgen, voor haar heele leven... Truusje is toch ook nog al volwassen voor haar leeftijd. Dat maakt misschien... of nee... en dat geloof ik óók nog niet eens 1 Want



270
dat weet ik nog wel van mezelf toen ik zoo oud was, dan denk je eigenlijk nog heelemaal niet aan zulke dingen... Dat is dikwijls juist iets heel moois! Mijnheer Reinders lachte sarcastisch.
— Ja!... 't Is zéker „iets heel moois"!
Maar, voegde hij er, plotseling geërgerd, aan toe. Ik twijfel niet, of u bedöèlt het wel heel goed! Alleen zult u me moeten toegeven, dat het meer in de richting van mijn vak, dan van het uwe ligt om uit te maken, wat mij, als haar voogd, in zoo'n geval te doen staat!
Nu hij eenmaal aan den gang was, praatte hij, steeds luider sprekend, door, maar De Weert staarde verstrooid voor zich uit naar een figuurtje van het tafelkleed en hoorde niet wat hij zei.
Zijn gedachten gingen onwillekeurig naar Truusje... Hij herinnerde zich opeens allerlei kleinigheden van vroeger. Die zonderlinge dingen, die ze soms kon zeggen; haar vreemde, onrustige manier van doen, in den tijd toen Roos bij hen aan huis kwam...
Onbewust begon er, onder het denken, iets van zijn eigen voelen over te gaan in dat héél teere, schuchtere van haar ontwakend jongemeisjes-leven... het aarzelend rondtasten naar wederliefde!... En terwijl hij opkeek naar dat breede, harde mannengezicht tegenover hem, kreeg hij opeens een benauwend gevoel; iets als van een persoonlijke vrees.
— Het kwaad dient den kop in te worden gedrukt voor het te laat is! zei mijnheer Reinders, plotseling met verheffing van stem.
De Weert schrok op uit zijn gedachten.



271
— Ja nou... Dan zal ik maar weer eens gaan, zei hij haastig terwijl hij opstond; en hem onzeker de hand toestekend, nam hij afscheid en ging heen. —
... In het begin van de volgende week keerde hij weer naar Heteren terug.
Hij wilde met de groote vacantie zijn laatste examen doen en in de drukte van het werk was hij al gauw de heele geschiedenis met Truus Vergeten.
... Maar op een morgen, een paar weken voor Pinksteren, kwam tante Koos bij hem de kamer binnen.
— Nou krijge 've nog weêr Is wat léven aan huis, zei ze opgewekt. De volgende week kumt de kleine meid weer!... Ze liet hem een brief lezen van oom Everard. — Truusje was na haar ziekte nog wat zwak gebleven. Ze had bloedarmoede en moest een tijd buiten zijn. En nu vroeg hij of ze daar een week of wat kon logeeren 1 ?... Nadat hij De Weert zelf had gezien, scheen hij daar geen bezwaar voor Truusje meer in te vinden; bovendien was het duidelijk te merken uit den toon van zijn schrijven, dat hij blij tóé was, een poosje van haar af te zijn... En zoo kwam Truusje daar op een middag met haar parapluie, den papieren zak en haar biezen mandje weer in Heteren aan.
Oom Everard bracht haar in eigen persoon. Hij moest den dag daarop toch in de buurt zijn, in Arnhem ; en dus bleef hij dien nacht bij de tantes logeeren.
Nu hij op bezoek was maakte hij een heel anderen indruk. Hij was spraakzaam en praatte beminnelijk met



272
De Weert, op een nederbuigenden toon, alsof hij tegen een kleinen jongen sprak.
Truusje zei, zoolang haar oom er bij was, bijna geen woord en zat onnatuurlijk recht op haar stoel, met de oogen zedig neergeslagen, en angstvallig vermijdend om De Weert aan te zien. —
... Den volgenden dag, voordat hij vertrok, nam oom Everard de tantes apart en hadden ze een langdurig onderhoud. Het gesprek ging blijkbaar over Truusje!... De Weert, die toevallig de gang doorkwam hoorde tante Miet luid en met een kwade stem zeggen: ... En da' kun-de gij nou allemaal wel zégge 1 Mar dan hadde gij mijn êrs mar is motte waarschouwe!...
Even later hoorde hij haar in de keuken nijdig tegen de katten snauwen, en een poosje nadat oom Everard vertrokken was, kwam ze, met een bezorgd opgerimpeld voorhoofd, op haar kousen-sokken door de groote kamer. Ze zocht wat in het kabinet en ging dan, met de wonderolieflesch in de eene hand en een grooten lepel en een beschuit in de andere, de trappen op naar het kamertje van Truusje.
Truusje moest iederen middag een paar uur rusten en lag half aangekleed op bed, met de hand aan het voorhoofd, naar den zolder te staren.
Wat is er? vroeg ze verwonderd, toen ze tante
daar opeens voor zich aan haar bed zag staan.
Tante Miet trok met haar kiezen de kurk van de flesch en goot den lepel vol wonderolie: — Hier!... GSp is!
— Hè nee! kreunde Truusje, het gezicht in de kussens verbergend.



273
— Jaowèl; veuruit!... Toè!... Gauw!
Ze begon haar voorhoofd al boos samen te trekken en maakte een ongeduldige beweging.
— Nee... 'k Hoef niet Ik mankeer heelemaal niks. Waarom nou!?
— Aldürrum... Veuruit! 'k Staoi hier nie' veur niks. Kom vort!... Duut de ooge mar dicht!... Hap!... Zóó! Nou zij-de 'n beste meid. Hier hedde 'n beschuit!
Truusje stak met een vies gezicht de tong uit, schudde griezelend het hoofd en legde zich weer op den rug. Ze trok langzaam het laken over de schouders, met een gevoel van wreveligheid... Het begon dadelijk al lang niet zoo leuk als verleden jaar! Ze troostte zich maar dat het morgen wel weer prettiger zou worden... Maar alles liep zoo anders dan ze het zich had voorgesteld. Tante Miet bleef in een slecht humeur en was den heelen tijd tegen haar aan het brommen. Vroeger mocht ze net doen wat ze wou en overal vrij rondloopen. En nu kon ze nog niet van haar stoel opstaan of 't was meteen:
— Waor motte nóu" wêr hên!?
— Effentjes naar de kuikentjes kijken!
— Ja nou, da' hè' niks noodig... Blijf nou mar hier. En met tante Koos was het nog het ergste. Die liet
haar geen oogenblik met rust Overal liep ze haar achterna. Nauwelijks stond ze even buiten met mijnheer De Weert te praten of tante stak het hoofd door het raam en riep haar binnen... Op een keer, toen ze even bij hem moest zijn, om hem postzegels te brengen, die ze voor hem van de post had gehaald, liep tante Kamperfoelie. lg



274
Koos haar met een kwaad gezicht achterop. — Wü'-de wel is sebiet hier kommen.... Altijd dat achternageloop! Bij het middageten moest ze er al wéér over hooren! En 's avonds, zoo kinderachtig, kreeg ze geen koekje!... En het was juist déarom zoo gemeen, omdat ze na haar terugkomst, uit zichzélf toch al nooft meer bij hem op de kamer kwam. ... Natuurlijk heeleméal niet om die flauwe preek van oom! Maar dan moest ze telkens aan die griezelige dingen denken, waar hij toen dien avond tegelijk over had gesproken!
...En daarbij; mijnheer De Weert zelf deed soms ook zoo gedwongen! Hij was wel altijd heel vriendelijk, maar hij kon haar gedurig zoo op een afstand houden.
Een enkelen keer, als ze hem eens een oogenblik rustig alleen sprak, keerde.de prettige stemming van vroeger weer terug, maar wanneer ze dan uit blijdschap wat gekheid met hem wilde maken en hem stoeiend bij den arm greep, werd hij plotseling stijf en maakte zwijgend haar hand los... Soms kon hij haar zoo vreemd, oplettend aankijken, dat ze er verlegen onder werd. Ze begon in den laatsten tijd zoo groot te worden... Zoo'n volwassen figuur!... Dat was eigenlijk wel leuk zie... Maar 't gaf soms een beetje een gegeneerd gevoel! Het viel zoo duidelijk op; iedereen kon het zoo zien!... — Op een keer, toen ze met De Weert stond te praten, merkte ze opeens, dat hij niet naar haar luisterde, maar ernstig en in gedachten zijn blikken op haar liet rusten. Het bloed steeg haar naar de wangen!... Ze bleef midden in haar zin steken; mijnheer De Weert schrok uit zijn gedachten
■



275
op en werd er zelf ook verlegen van. ... Er was heelemaal in den laatsten tijd iets onrustigs tusschen hen. Wanneer hij er bij was, zat tante Koos voortdurend op haar te letten en dat maakte haar prikkelbaar en zenuwachtig. Als De Weert vriendelijk wat tegen haar zei, gaf ze hem soms zonder reden een scherp, bits antwoord terug en had er op 't zelfde oogenblik zoo'n spijt van, dat ze er wel om had kunnen huilen!
Dan probeerde ze dadelijk het weer goed te maken; maar dan voelde ze zelf, dat ze vreemd en opgewonden deed, en als ze daarna boven alleen op haar kamertje kwam, was ze moe en terneergeslagen.
Met de tantes had ze in 't begin ook herhaaldelijk ruzie, maar nu, de laatste dagen, werd dat juist weer wat beter. Zondagmiddag hadden ze, samen, binnen een spelletje gekiend; en toen was er zoo'n prettige, vroolijke stemming. Iedereen was blij, dat het nu weer net was als vroeger; maar meteen bedierf Truusje het weer met haar wildheid. Mijnheer De Weert had iets vreeselijk doms gedaan, zoodat ze allemaal zaten te schateren van 't lachen; en opééns in haar uitgelatenheid pakte ze tante Koos bij den nek.
— 'k Geleuf da' gij gèk wordt, zei tante Koos kwaad, terwijl ze zich pijnlijk naar den neus greep!... Altijd zukke lééje stréken hèt da' kijnd!
Truusje ging er dadelijk driftig tegenin en werd brutaal.
— Kom, kom, zei De Weert. Dat komt niet te pas!... Dan moet je ook maar niet zoo woest zijn. Nu zaten we net gezellig te spelen!...
Kamperfoelie. 13*



276
Tante Miet begon ook te brommen en zei, dat ze lang niet meer zoo aardig was als verleden jaar... Allemaal trokken ze partij tegen haar.
Truusje voelde zich zoo hopeloos bedroefd, dat mijnheer De Weert nu ook al boos op haar was.
's Avonds kwam ze stilletjes op zijn kamer, om te
vragen of ze 't maar weer bij zouden leggen Hij
sprak toen een heele poos ernstig met haar en zei, dat ze ook niet altijd zoo wild moest stoeien; de tantes waren toch ook al wat óüder.
...Ik bèn niet wild; ik hèb niet gestoeid! riep Truusje hartstochtelijk, op het punt om in tranen uit te breken. Ik wou haar alleen maar een kus geven... En toen stootte ze den neus... En dan dadelijk zegt ze, dat ik leelijke streken heb!
— Nee, zei De Weert lachend. Dat mag ze dan ook niet doen!...
Hij was nu meteen weer in een goede stemming. Toen ze hem, bij het goedennacht zeggen, de hand gaf, hield hij die even in de zijne en streelde er over. Truusje voelde het als een warmen stroom door haar heelen arm gaan Het was zoo héérlijk, als hij zoo lief tegen
haar was!...
Toen ze binnenkwam kreeg ze een vreeselijk standje omdat ze bij hem op de kamer was geweest, maar dat kon haar nü niets meer schelen!
Tot straf werd ze onmiddellijk naar bed gestuurd, maar het was nog zoo vroeg en door de warmte kon ze niet in slaap komen. Eindelijk stond ze maar weer op en bleef een poos, in haar nachtjapon, voor het open



277
venster zitten droomen. De stille zomeravond daar buiten over het land, vervulde haar met een vaag gevoel van heimwee en onbestemd verlangen.
Van de bloeiende kamperfoelie steeg een fijne kruidengeur tot haar op; en de ranken, met de bleeke bloemen teekenden zich tooverachtig af, tegen het maanlichte venster.
Truusje leunde met haar voorhoofd tegen het raamkozijn en ademde diep de koele nachtlucht in. Buiten scheen de maan over de donkere struiken en de witte
mistige wei Vanuit alle poelen en slooten steeg het
eentonig gekwaak der kikvorschen.
...Brèkèkè, Brèkèkè... Brèkèkèkè!
Dat vloeide ineen tot één trillenden, langgerekten toon.
Nu en' dan zweeg het even; met tusschenpoozen kwaakte een eenzame kikker. En dan begon het weer opnieuw, tot het eindelijk wegstierf in een lange, geheimzinnige stilte... Over het erf en de zwarte boomen van den boomgaard, lag nu de rust van den nacht. —
Truusje trok huiverig de schouders samen. Ze schoof het venster wat hooger op en leunde verder naar buiten. Maar opeens hoorde ze achter zich in de kamer een gerucht en toen ze verschrikt het hoofd binnentrok, zag ze tante Miet in haar witte nachtjak, met een lampje in de hand voor de deuropening staan.
— Wa' vüürde dan toch uit!? riep ze scheldend. Blaag van 'nmeid; wa' manklerd-oe toch?... Veuruit naor bed. Derèk!... Motte dan mè' geweld wêr ziek worden! ?



278
Ze ging naar het raam en gooide het met een slag dicht, onderwijl doorbrommend tegen Truusje, die haastig en stil in haar bed was gekropen.
— Hè nee, tante! riep Truusje opeens... Waarom mag dat raam nou niet open!?
— Umdürrum nie'! zei tante Miet norsch.
— 't Is niks koud!
— Da' kan me nie' schèle!... Die smerrige loch', van die kamperfoelie. Ge hèt tegeswoorig altij' heufpijn. En dan altij' da' lillike droome. Giesterenavond hedde a' wêr geschrauwd in de slaop, zei De Weert... En ge laot 't dich' heur! A' ge 't wèr ope duut, gao-de op 't kleine kamertje; en nou wit'te 'tl
Truusje zei maar niets meer terug, maar ze dacht: Straks zet ik het tóch weer open!...
... Ze was eigenlijk heel ondeugend den laatsten tijd. Wanneer de tantes haar 't een of ander verboden, voelde ze juist den lust in zich opkomen om het te doen, en als ze dan een standje gekregen had, ging ze stilletjes naar mijnheer De Weert, om zich bij hem te beklagen en een beetje getroost te worden.
In 't begin deed hij nog wel eens zoo onaardig, dat hij, net wanneer 't zoo leuk werd, haar opeens koel en uit de hoogte van zich afhield. Maar tegenwoordig was hij altijd lief als ze kwam. — Hij vond het óók zoo flauw van de tantes, dat ze nooit bij hem mocht komen!... 't Was anders eigenlijk wel éénig geheimzinnig; zoo op de teenen voorzichtig de groote kamer door te sluipen... En als ze dan zachtjes de deur openmaakte, wenkte hij haar stil, met een vroolijk



279
gezicht, om gauw binnen te komen... Ze merkte wel, dat hij het toch óók wel leuk vond!
Truusje glimlachte ondeugend als ze daaraan dacht! ... En dan hadden ze tegenwoordig van die héél ernstige gesprekken; dat gaf zoo'n prettig gevoel van groot-zijn... Hij had haar in 't vertrouwen genomen, over die quaestie met Roos; dat ze later niet op een dorp wilde wonen en altijd maar bleef dwingen, dat
hij die betrekking in Indië zou aannemen Op een
avond toen Truusje bij hem kwam, had hij juist een onaardigen brief van haar gekregen. Hij was er heelemaal van onder den indruk; maar toen ze hem gelijk gaf en hem wat troostte, kwam hij in een zachte, weeke stemming. Hij streelde haar over de haren en zei, dat hij zeker wist, dat zfj in zulke dingen heel anders zou geweest zijn... En toen zag hij haar lang en diep in de oogen.
Een wonder, verrukkelijk gevoel doortrilde haar... Nog een tijd daarna, had ze voortdurend neiging om te zingen en te lachen en bij 't naar bed gaan, zoende ze tante Miet opgewonden hartelijk. Toen ze boven alleen op haar kamertje was, bleef ze een poos zitten denken, met het hoofd voorover op tafel en de handen voor 't gezicht
Plotseling hoorde ze, hoe mijnheer De Weert zachtjes de trap op kwam; en meteen, zonder eenige reden, ging 't haar door de gedachten: — Hij komt hier!
Ze hoorde hoe hij bij de bovenste trede struikelde en onzeker in de duisternis rondtastend langs het plankenbeschot, naderbij kwam. Haar hart bonsde met



280
luide slagen. Nu was hij bij haar deur ; ze hield een oogenblik den adem in... - Maar hij liep verder door naar zijn kamer, scharrelde daar wat rond en ging dan weer naar beneden...
Een gevoel van moeheid en teleurstelling overviel haar. Ze liet zich aangekleed op bed neervallen en gaf zich willoos over aan die vaag-onrustige, weemoedige stemming, die ze, na haar vroolijkheid van straks, telkens in zich op voelde komen... Het was ook zoo verdrietig daar alleen boven wakker te liggen, terwijl de anderen nog op waren. Van beneden drongen gedempt de stemmen tot haar door van mijnheer De Weert en de tantes, die gezellig nog wat na zaten te praten... — Als hij nu ook eens éven bij haar was gekomen! Dan hoefde hij niet eens wat te zeggen, alleen maar stil bij haar te zitten en zacht zoo met zijn hand over haar haren te strijken... Dat maakte zoo heerlijk rustig!... Of zooals laatst, toen hij haar onder het praten, glimlachend zoo naar zich toe had getrokken.. •
Terwijl Truusje daaraan dacht was het haar, als voelde ze den zachten druk van zijn hand om haar bovenarm. Ze werd zoo slaperig en mat!... Nu trok hij haar teer en voorzichtig, dichter tegen zich aan. Haar hoofd rustte machteloos aan zijn schouder... - En opeens, met een schok, ging het haar in helder bewustzijn door den geest, dat ze naar hem verlangde!
...Verlangde, dat hij haar in zijn armen zou nemen, haar vast tegen zich aan drukken en kussen!... Het bloed steeg haar warm naar het hoofd. Met een gevoel



281
van angst trachtte ze die gedachten van zich af te zetten, maar telkens kwam die voorstelling weer terug... Plotseling richtte ze zich driftig overeind. Ze stond op, wiesch haar hoofd en de polsen met koud water, en dan kleedde zij zich uit en legde zich op bed. Maar haar slapen gloeiden ars vuur. Haar mond was droog en den halven nacht lag ze onrustig te woelen... Toen ze eindelijk insliep had ze wilde droomen; en den volgenden morgen werd ze wakker met een barsten»de hoofdpijn.
Ze kreeg een pijnlijk gevoel van schaamte, als ze er aan dacht, mijnheer De Weert straks te zullen zien. Maar hij deed heel gewoon en was in een vroolijke stemming...
's Middags toen hij buiten kwam, zag hij haar in den moestuin, met een grooten stroohoed op, tusschen de erwtenhagen bezig te plukken. Hij hielp een handje mee en maakte onderwijl gekheid tegen haar.... Het viel hem wel op, dat ze een beetje stijf deed en de oogen voortdurend neergeslagen hield, maar daardoor kreeg hij juist lust om haar nog meer te plagen.
Toen hij eindelijk weg wilde gaan, omdat ze den heelen tijd zoo teruggetrokken deed, begon ze opeens uit zichzelf met hem te stoeien.... Ze nam hem zijn hoed af en gooide dien over de heg.
— Wacht jou ondeugende rakkerdl riep hij, terwijl hij den hoed opraapte en op haar afkwam. Truusje holde gierend voor hem uit! Opzij van het huis kreeg
hij haar pas te pakken Hij hield haar bij de polsen
vast en boog zich over haar heen.



282
— Nóü heb ik je!... Zul je 't nóóit meer doen!?
— Jawèl! riep ze, vechtend om los te komen.
... Maar terwijl hij haar zoo tegen zich aangedrukt hield, begon er opeens een loom en willoos gevoel over haar te komen. Ze bleef stil in zijn armen en sloot de oogen.
Het duurde nauwelijks een seconde!... Op 't zelfde oogenblik voelde ze een ergernis tegen zichzelf en verzette ze zich weer heftig.
— La' me los! riep ze.
— Néé, zei hij. Eerst beloven!
— Laat me lós!... Ik bfjt hoor!
Ze boog haar hoofd over zijn handen... Ik dóè het! zei ze matter, zijn hand dichter naar zich toetrekkende.
— 't Heeft er meer van of je me zoent! zei De Weert lachend. Maar meteen ging er een trilling van drift door haar heen en ze zette de tanden fel in zijn pols.
— Daar dan!
... Haar oogen fonkelden, terwijl ze 't hoofd op hief.
De Weert had haar onmiddellijk losgelaten. Hij was plotseling bleek geworden, maar zei niets en ging naar de pomp om het bloed af te wasschen.
— Wat hedde ? vroeg tante Miet, die op het lawaai naar buiten was gekomen. Zij-de gevalle; hed-de de hand zeer gedaon!?
— Nee, zei hij, zijn stem beheerschend en zijn pols aan den mond brengend,... Die Truusje bijt me daar, zoo maar even in de band!... Die kleine kat.
Tante Miet liep, zonder iets te zeggen, Truusje achterop, die het huis al in was gegaan.



283
Toen De Weert naar zijn kamer ging, hoorde hij ze tegen haar schelden en te keer gaan en een poos
later kwam Truusje bij hem, om excuus te vragen
Haar oogen waren rood-beschreid en ze sprak gedempt en heesch.
— Kóm, zei hij, zóo èrg was 't immers niet!
... Hij deed maar of bij het druk had met zijn werk, want hij zag, dat ze op 't punt stond om weer in tranen uit te barsten.
Maar Truusje dacht, dat hij nog kwaad op haar was, en dat alleen maar zei, om van haar af te komen.
... Dagen daarna bleef ze nog stil en bedrukt In haar verdriet zag ze alles zoo hopeloos donker in! Nu had ze ook niemand meer op de wereld, die nog wat vriendschap voor haar voelde en tot wien ze gaan kon, als ze bedroefd was.
Mijnheer De Weert was den volgenden morgen wel heel gewoon tegen haar, maar ze voelde duidelijk, dat hij haar verachtte!... Ze begon zich hoe langer hoe meer terug te trekken en werd met den dag onhandelbaarder. Elk oogenblik was er ruzie over 't een of ander, tusschen haar en de tantes en dan had ze wilde sChrei-buiën en maakte ze zich driftig... Nou! dacht De Weert, zij zal ook hard beter worden op zoo'n manier!... Ze zag er tegenwoordig weer zoo bleek en betrokken uit Hij zou haar soms zoo graag eens wat vriendelijks gezegd hebben, als ze er 's avonds zoo stil en verdrietig bi} zat; maar hij voelde zich gegeneerd, doordat tante Koos bij alles wat hij tegen haar zei, scherp op hen lette. En Truusje



284
zelf begon ook zoo vreemd en achterdochtig tegenover hem te worden... Het arme kind raakte ook heelemaal van streek, met dat voortdurend achternaloopen en standjes geven! Langzamerhand begon hij zich daaraan te ergeren. lederen avond was dat diezelfde herrie, over dat raam dicht doen.
Nou ja, zei hij, toen tante Miet op een middag over haar klaagde. Wat is dat nou ook voor een onzin! ?
Of jullie boeren daar nu al in je hol kruipt, met de luiken en de deuren van de bedstee potdicht, dan hoef je dat kind daar toch nog niet toe te dwingen!... Daar zal ze eerder hoofdpijn van krijgen dan van die kamperfoelie! Maar tante Miet was soms de onredelijkheid zelve. ... Gij kun' nou nè' soo geleerd zijn, a'ge wilt... Maar da' zijn nou ts dinger, daor gij gin verstand van hèt!... En dan daorbij, zei ze, bezorgd voor zich neerziend, — ge wit ok nog nie alles 1...
De Weert keek haar lachend even aan, en wees met zijn vinger op zijn voorhoofd. Wèl te rusten! zei hij, terwijl hij het huis uitliep.
Onderweg bleef hij nog een tijd nadenken over Truusje ... en dat gesprek indertijd met oom Everard! Hij merkte zelf tegenwoordig gedurig, als hij zich van zijn gedachten bewust werd, dat hij bezig was, zich, met een gevoel van nieuwsgierigheid in te denken, in dat eigenaardig zieleleven van zoo'n jong meisje. Dat gaf hem een gewaarwording van iets onrustigs en het kostte hem soms moeite, om het van zich af te zetten...



285
Telkens als hij Truusje zag; kwam die belangstelling weer in hem op en probeerde hij haar weer eens alleen te spreken; maar door haar angst, van met hem samen gezien' te worden, was ze zenuwachtig en wisten ze geen van beiden den vrijen toon van vroeger weer te vinden. Bovendien lieten de tantes haar geen oogenblik meer zonder toezicht.
Op een avond was ze even de kamer uitgegaan en toen ze terugkwam werd ze dadelijk naar bed gestuurd, omdat ze meenden, dat ze bij hem was geweest.... Een poosje later hoorde De Weert, die boven wat op zijn slaapkamer moest halen, dat er alweer een scène was.
Truusje riep opgewonden: — En ik hèb 't niet gedaan!... Tante Miet speelde op en tante Koos hield met jammerende stem een toespraak. Daar tusschendoor hoorde hij- het snikken van Truusje.
— Wat in 's hemelsnaam voeren ze nü weer met dat kind uit!? dacht hij.
... En hij kan veur mijn part zegge wat ie wil! zei tante Miet luid. 't Is dan toch wèl 'n wonder. Vleej jaor um deez' tijd ok, en anders hè-we nóóit wa' mit da' kijnd gehad. En nou tegeswoordig altijd da' gespiktakel!... Veuruit houd de keers is vast!... Dan mot ze mat op 't kleine kamertje slapen!
Er werd geloopen en gestommeld en een oogenblik later, toen hij voorzichtig om de deur keek, zag hij hen in optocht over den zolder trekken. Voorop tante Koos, met den kandelaar in de hand; dan tante Miet met het beddegoed op den arm, het laken naslepend over den grond; en Truusje, in haar nachtjapon, op



286
bloote voeten, er achteraan, snikkend en met de mouw over de oogen vegend.... In het kamertje daarnaast werd het bed opgemaakt. Het was een oogenblik stil en dan hoorde hij Truusje onverstaanbaar wat zeggen. Meteen daarop heftig-door-elkaar-pratende stemmen en het geluid van een slag, onmiddellijk gevolgd door een luid huilen van Truusje.... De Weert voelde, dat hij er koud van werd!
Hij stond roerloos met open mond en ingehouden adem te luisteren.
Eindelijk werd de deur dichtgetrokken. De tantes gingen naar beneden en dan werd het stil. Alleen het snikken bleef aanhouden.
Het was zoo'n jammerlijk, droevig geluid, dat volkomen onbeheerseht toegeven aan een hopeloos verdriet, zooals alleen kinderen dat kunnen voelen.... De Weert kon het niet langer aanhooren en ging er op af.
Bij de deur van haar kamertje weifelde hij een oogenblik, luisterde nog even en klopte zachtjes aan. — Trüüsje! riep hij gedempt.
Maar er kwam geen antwoord; alleen werd het snikken nog erger.
— Truusje... zei hij aarzelend. Mag ik eventjes binnen komen!?
Hij maakte voorzichtig de deur open en trad binnen. In het kleine kamertje was het schemerdonker, met diepe zwartheid onder de pannen... Door het hooge dakraampje scheen een ijl licht over het ijzeren ledikant, waar Truusje, met het donkerblond vlechtje op



287
den rug van haar nachtpon, halverwege onder de dekens lag.
De Weert kwam dichterbij, legde zijn hand zacht op haar bovenarm en boog zich wat over haar heen.
— Kindje, bedaar dan toch 1 zei hij...
... Maak je toch niet zoo van streek!... Wat heb je dan nu toch ook weer gedaan? Ze wachtte even om haar tranen weg te slikken.
— Ik hèb niks gedaan, zei ze snikkend... Ik hèb niet... Maar allemaal zijn jullie zoo... En u bent tegenwoordig ook al zoo kwaad!... En ik wil niet, riep ze opeens heftig, dat ze zegt, dat ik gemeen ben. En dan kan ik daar toch niks aan doen... 01 Als u eens wist! 't Is ook zoo verschrikkelijk... Maar ik kan niet...
Ze praatte opgewonden en onsamenhangend door elkaar. Maar nu hij kalmeerend en vriendelijk tot haar sprak, begon ze meteen alweer te bedaren.
Ze trok met haar eene hand de deken wat verder over zich heen, maar bleef, met den rug half naar hem toegekeerd, roerloos liggen, uit vrees, dat hij anders zijn hand weg zou nemen, die ze zoo veilig op haar schouder voelde rusten.
— Gaat u weg? vroeg ze angstig, toen hij haar losliet
— Nee, nee, zei hij rustig terwijl hij den stoel wat dichterbij trok en naast haar bed kwam zitten.
Ze keerde zich verlicht zuchtend naar hem om, het hoofd nog wat afgewend houdende. ... Kom, zei hij. Denk daar nu maar niet verder



288
over... En dat mag je niet zeggen; dat ik kwaad op je ben. We zijn immers altijd zulke goede vrinden geweest
Hij sloot haar kleine, smalle hand, die op het dek lag, in de zijne.
Truusje had nu haar gezicht naar hem toegekeerd, en in het zachte schemerlicht, was haar gelaat van een vreemde schoonheid; bleek en de oogen donker en groot, van hartstochtelijk jongemeisjes-verlangen.
Hij speelde nadenkend met haar vingers.
... Heusch Truusje, zei hij zacht en ontroerd. Dat is waar! Ik heb altijd veel van je gehouden!
Truusje zei niets, keek hem héél even aan en sloot dan langzaam de oogen. Maar hij wist wat die blik van haar wilde zeggen. Die zei:... Nee!... U hóüdt niet van me... Anders zou u me toch wel ééns... één keer maar, een kusje willen geven. Omdat ik nu zoo bedroefd ben!
De Weert voelde zijn hart onregelmatig kloppen. Hij aarzelde nog een oogenblik... boog zich over haar heen, en kuste haar zacht op haar voorhoofd.
Ze ademde zwaar op en hij voelde een nerveuze trilling door haar lichaam gaan. — Dan plotseling sloeg ze beide armen om hem heen, trok zijn hoofd naar zich toe en begon hem wild en onstuimig te zoenen.



OVERAL IN DEN BOEKHANDEL VERKRIJGBAAR.
attie nieboer, 't Witte Huiske
Prijs fl.50 GOEDKOOPE UITGAVE. Geb. ƒ1.90
BEOORDEELINGEN:
.... Want dit „Witte Huiske" Ü een va?i de heugelijkste boekjes der laatste paar jaren. Sterk, deugdelijk en van een echt Hollandschen humor.
Zulk een krachtige, karaktervolle en éénzijnde schets als
„'t Vreemde Spel", het zwaar-eenvoudige en ontroerende verhaal der dorpelijke Schaakspelers.
Aan dit merkwaardig-rijp begin-werk kan menig romancièremet portret een lesje nemen. Onthoud dezen nieuwen naam.
De Gids. C.(AREL) S.(CHARTEN).
... .\ Heb Attie Nieboer naast Streuvels gezet, van den eenen kant, wijl zijn werk er aanleiding toe gaf, van den anderen omdat hij, zonder kwaad figuur te maken, best naast dien voortreffelijken gesteld kon worden. En dat beteekent heel wat. En nu zou ik graag vele teere, rake stukjes uit zijn boek kunnen en willen geven, maar er mede beginnen mag ik niet, want een keus te doen uit
zooveel moois is bij lange niet makkelijk en een haaltje is
maar een haaltje; het boek verdient gelezen te worden in zijn geheel.... Het Centrum. (VAN LIESHOUT).
.... en wat hij bescheidenlijk schetsjes uit h'et dorpsleven noemt, behoort tot het beste van wat er thans geschreven wordt.... Deze man schrijft midden uit de sfeer zelf van zijn verhalen, hij leeft hun leven mee, en spontaan en ongedwongen zeggen zij door hem zich uit, nu zijn object en hun subject tot eenheid werd. Dat is naar ik geloof de nieuwe toon en geest, die dit werk brengt, en het is ook schier een „blijde gebeurtenis" als dit zonder majesteitsschennis gezegd mag worden.
De Groene Amsterdammer. (FRANS COENEN).
.... Het is goed van waarneming en vooral fijn van détailuitplooiïng.... Juist de subtiliteit stemt u sympathiek jegens Attie Nieboer, wijl hij zulk ruw en norsch en scheefgezakt menschmateriaal te bewerken heeft gehad en er toch niets van zijn eigen gevoeligheid bij schijnt ingeboet te hebben. Er is toon in dit geschets, er leeft iets innigs mee met het zwerfleventje van Leneke en Bart, dat ons niet kan doen vergissen omtrent aanleg.
Handelsblad. (QUERJDO).
Het is mij een blijdschap te mogen schrijven over het boek van Attie Nieboer; over het vele goede, het vele mooie, dat ik erin gevonden heb; het werk in zijn geheel is krachtig; het is zoo frisch en gezond, zoo absoluut vrij van alle sentimentaliteit en woordzoekerij en zoo eenvoudig waar gezien en waar-verteld.... ik heb er stukjes in gevonden; die inderdaad juweelen zijn van opmerken en weergeven. Gulden Winkel. (W. VAN ROOYEN).



Humoristisch Werk van denzelfden Schrijver.
'n Deil Romans van Hanje van Mie
D'n jong van Raemaekers hèt 'r de puppekes bij geteikend. PRIJS ƒ 0.7&
Het gebruik van dialect is hier geen ornament maar een logisch bestanddeel van de construction apparente, waardoor hij ongetwijfeld de realiteit nader komt dan de schrijver van „'t Pauweveerke" en ,,'t Kriekende Kriekske".
De schrijver vergt niet te veel van onze verbeelding
en blijft toch boeien; hij dringt zich niet op met gewilde aardigheden en blijft toch amuseeren. En zoo gelukt het hem, zonder af te dalen tot komiekerigheid, een welkom stukje — blijde kunst — te geven voor menschen, die ook wel eens wat anders willen zien dan den overstelpenden ernst der ervaring. De Avondpost (STRATEMEIJER).
De Recensenten van Modderwijk
HUMORISTISCHE DORPSVERTELLINGEN. Prijs ƒ 0.75 — Gebonden ƒ1.25
Elk nieuw boek van dezen auteur is een nieuwe vreugde.... vooral voor den beoordeelaar van professie, die tegen wil en dank gedwongen is, zich dag in dag uit zijn humeur te laten vergallen door het gehuilebalk der jonge poëten en dan weer door het zware, doffe, mistige proza van de hedendaagsche auteurs....
Attie Nieboer is een dichter. Dichten is scheppen. Nieboer is schepper van prachtige boerentypen uit de Betuwe. Humor is hem en zijn scheppingen eigen. De waarachtige humor, die in onze kunst zoo zeldzaam is. De Kunst.
Het is geestig werk, waarin, met de locale taal de lokale toon klinkt. De lezer heeft schik met den schrijver. Het is alles kruiïg en smakelijk.... Het lééft! Alg. Handelsblad.
Welke van de drie het mooiste is ?! Eigenlijk bezitten ze alle drie dezelfde bijzondere eigenschappen.
Alle drie munten uit door een verrukkelijk gezonden humor, die herinnert aan het beste wat Reuter ons gaf.... We aarzelen geen oogenblik dit werk te rangschikken onder het beste wat in geruimen tijd is verschenen.
N. Arnhemsche Courant.