980 F 7 0
B E WAARHEID
OVER HET YLAAMSCHE VOLK
■ 's Gravenhage. 1917
Heofddepot voor Vlaanderen A. Norz, Brussel, 148, Nieuwstraat



KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
2289 9386









Dr Albert de Conmck
De Waarheid
over het
Vlaamsche Volk
1917






D E WAARHEID
OVER HET VLAAMSCHE VOLK
's Gravenhage. 1917
Hoofddepot voor Vlaanderen
A. Norz, Brussel, 148, Nieuwstraat



Aan de Vrienden der ^ezellentafel in den
" ftening van ffispanje „



Het Vlaamsche Volk en de Belgische Staat.
België vóór 1830 7
België sinds 1830 15
De houding der Franco-Belgische partij tijdens den Oorlog 33
De Vlaamsche Beweging tijdens den oorlog 47
De dageraad van een Volk 36






België vóór 1830
De «Ame beige», «pour le besoin de la cause» gefabriceerd na 1830, is nergens, zelfs niet in embryo, in de geschiedenis te ontdekken.
Nooit hebben de Vlaamsche en Waalsche graafschappen, hertogdommen, bisdommen, of hoe men de tallooze heerlijkheden, die, wat men sinds 80 jaar België noemt, uitmaakten, een politieke eenheid gevormd. Gedurende eeuwen bleef het politieke leven hunner inwoners beperkt binnen de nauwe grenzen van stad of dorp.
En die tallooze heerlijkheden zelf vormden maar een eenheid in schijn, en bestonden uit een amalgaam van kleine, heel dikwijls onderling vijandige, steeds onderling sterk uiteenloopende afzonderlijke staatjes. Van een gemeenschappelijke kuituur, wier politieke beteekenis trouwens nooit zooals in de 206 eeuw werd gewaardeerd, is nooit sprake geweest. Een deel dezer staatjes hing rechtstreeks van Frankrijk af; een ander deel van het Duitsche Rijk: en beide deelen stonden even onafhankelijk tegenover deze rijken en weerden even hardnekkig allen van daaruit komenden invloed af.
Zelfs het Boergondische tijdperk, dat stokpaardje der Belgische zielers, heeft daar bijna geen verandering in gebracht. Wel bewerkten de Boergondische vorsten een regeeringseenheid, maar zij lieten aan ieder staatje zijn eigen politieke inrichting. Wel centraliseerden zij het algemeen, niet in het wezen zelf der staatjes ingrijpende bestuur in de handen van enkele ambtsbekleeders, maar allen waren ze verplicht, vooraleer als vorst erkend te worden, trouw te zweren aan de rechten en vrijheden der burgers, die van stad tot stad, van dorp tot dorp zelfs, zich verschillend voordeden.



Maar zelfs die regeeringseenheid bestond niet ten volle onder de Boergondiërs, aangezien de geestelijke vorstendommen nooit rechtstreeks van het Boegondische huis afhingen. En juist in deze niet onder de Boergondiërs behoorende vorstendommen is het, waar van een zekere eenheid, de kerkelijk zou kunnen gesproken worden. Deze kerlédOjkè eenheid bewerkte echter geen kultureele noch politieke eenheid, evenmin trouwens als in onze dagen de eenheid der Kerk, al is ze nog zoo bewonderenswaardig en eerbiedafdwingend, er in geslaagd is eenheid te brengen onder de verschillende christelijke volkeren. En we zijn thans zoo veel verder! Daarenboven schijnen degenen, die de Boergondische hertogen als de vaders der « ame beige » aanzien, te vergeten, dat niet alleen Vlaamsche en Waalsche, maar ook Hollandscbe, Duitsche en Fransche staatjes begrepen waren in het ephemère rijkje door Philips den Goede en Karei den Stoute met wapengeweld kuntsmatig bijeen gebracht. Het is ons nooit duidelijk geweest waarom de Belgische-zielzoekers van de Hollanders, de Elzassers, de Lothariers, de Franche-Comteeërs, de Artesiërs en de Boergondiërs niet even goed Belgen gemaakt hebben als van Vlamingen en Walen. De Luikenaars daarentegen, de Kamerijkers, Doornikkers en andere onderdanen der kerkelijke vorstendommen, waarvan Luik b. v. tot de Fransche overheersching toe onafhankelijk bleef, moeten dan onvermijdelijk aan die Belgische zieligheid ontsnapt zijn.
Zelfs van een streven naar eenheid in de Germaansche en Romaansche deelen van het Boergondische rijk is weinig of niets te bespeuren. De groote steden blijven ieder binnen eigen muren even naijverig op elkaar als vroeger en de geschiedenis leert ons hoe de hertogen steeds hun onderlinge twisten in eigen voordeel wisten uit te buiten.
Onder Maximiliaan van Oosterijk en keizer Karei deelen Vlamingen en Walen het algemeen bestuur met een groot deel der Europeesche volkeren. Minder nog dan in het vorige tijdperk kan hier sprake zijn van een eenheidsidee en wanneer, onder het verschnkkingsregiem van Philips II, een poging tot politieke toenadering ontstaat tusschen de verschillende Nederlandsche Staten.scheiden de Waalsche er zich van af (verdrag van Atrecht) nog voor de eenheid tot stand komt. De Vlaamsche gouwen daa-



refïtegerr sloten zich aan bij de Unie van Utrecht, die het antwoord was op het Waalsche verraad, en de politieke eenheid, waarvan hier de grondslagen gelegd werden, was niet een Belgische maar een zuiver Nederlandsche. De verdrukking van Philips II had de eenheid bewerkt van Hollanders, Vlamingen, Zeeuwen en Friezen, eenheid die de kiem in zich droeg van de Nederlandsche ziel.
Toen brok vóór brok echter van het Vlaamsche land met geweld van wapenen losgescheurd werd van het Noorden en de Vlaamsche gouwen met de Waalsche als Zuidelijke Nederlanden beurtelings van uit Madrid of Weenen geregeerd werden, sloten de Vlamingen zich weer op in hun oud particularisme.
Wel bleef een vaag gevoel van saamhorigheid bestaan tusschen de Vlaamsche staten, maar dit leidde zelfs niet in den opstand tegen Josef II tot een zuiver eenheidsbesef. Nog veel minder kon daarvan sprake zijn in de verhoudingen tusschen de Waalsche en Vlaamsche gewesten.
Slechts onder de Fransche overheersching kunnen we van een volkomen gemeenschappelijke geschiedenis van Vlaanderen en Wallonië spreken, maar die hadden ze gemeen met de voornaamste volkeren van Europa.
Het is echter dit tijdperk dat den geweldigsten invloed op Vlamingen en Walen uitgeoefend heeft. De toonaangevende Fransche cultuur overrompelde de Zuidelijke Nederlanden, vooral Wallonië, reeds voor maar vooral tijdens de Oostenrijksche overheersching. Tusschen Vlaanderen en Holland bestond bijna geen cultureele gemeenschap meer en de Vlaamsche intellectueelen voorzagen in hun geestelijke behoeften door het aanvaarden van een kunstmatig Fransch kultureel vernis. Ook het onderwijs werkte mede om den Franschen geest in Vlaanderen te bevorderen en zelfs de Leuvensche hóögeschool en de Jezuïtencolleges keerden zich naar het rationalistische zuiden uit vrees voor het protestantsche Noorden!
In het Fransche tijdvak was de verfransching der hoogere standen in Vlaanderen zoo goed als voltrokken en begon zij veld te winnen Op burgerij, nijverheids en kooplieden, gesteund door een schare van Fransche ambtenaars en door de Parijsche regeering die naast nog een .groot aantal vrijheden het Fransch als



— 10 —
•fficieele taal invoerde. Had dit alles een haast algemeene verfransching van de leidende Vlaamsche standen tengevolge die met gejuich de poorten openden voor de « bevrijders », de diepe lagen der volksmassa bleven onaangetast en de dwingelandij der apostelen van vrijheid, gelijkheid, broederschap verwekte bij bet Vlaamsche volk een haat waarvan onze oudjes nu nog weten te vertellen (I). Er dient hier ook op gewezen dat de bloedige Boerenkrijg alleen tot het Vlaamsche land beperkt bleef en dat deze meer veroorzaakt werd door het willekeurig ingrijpen van Na-
(i) Het is mij onmogelijk hier even aan den lust te weerstaan om een kleine parallel te trekken tusschen de Fransche overheersching dier dagen en de tegenwoordige Duitsche bezetting!
De houding tegenover de kerk : Waar de Duitschers de onschendbaarheid der Kerk eerbiedigen, zelfs tot in het lamlendige, b. v. tegenover Mgr Mercier, die zijn bevoegheden als kerkvorst meermaals is te buiten gegaan, vergelijke men daarmee de afschaffing van den eeredienst, de vervolgingen tegen de priesters, de inbeslagneming der kerkelijke goederen, de sluiting der kerken door de apostelen der vrijheid, gelijkheid en broederschap.
De houding tegenover onze taal : Waar de Fransche vrijheidsbroeders hier alles verfranschten van hoog tot laag en de volkstaal verbanden uit school, bestuur en gerecht, tot zelfs van de hoeken onzer sraten, daar hebben we van wege de Duitschers nergens pogingen tot verduitsching waar genomen en alle maatregelen op taalgebied door hen getroffen hadden slechts tot doel: de weder in eere herstelling van de verdrongen volkstaal.
De zoo zeer gewraakte opeischingen der Duitschers die geen ander doel hadden dan de werkeloozen, buiten het bereik der vijandelijke kanonnen aan den arbeid te houden en zoodoende tevens te onttrekken aan de openbare liefdadigheid, zijn niet te vergelijken met de opeischingen der Franschen, die onze jongens als kanonnenvleesch op de Fransche slagvelden brachten, opeischingen die een.der voornaamste oorzaken vormden van den Boerenkrijg. Hoevele ouden van dagen weten thans nog te vertellen van die verschrikkelijke dagen, toen geliefde bloedverwanten weggerukt werden uit den huiselijken kring om te gaan sterven in de woeste sneeuwvelden van Rusland. Zoo groot was de vrees voor die broeders van de vrijheid, dat nu nog de kinders op onzen Vlaamschen buiten stil gehouden worden met de bedreiging: « De Franschen zijn daar! »
Ook van de uitbuiting onzer streken door die tot boeman geworden aoostelen der « civilisation latine », vinden we geen spoor bij het tegen uithongering worstelende Duitschland. Hoewel dit hier, in tegenstelling met de Franschen van toen,- op vijandlgen bodem staat treft het alle mogelijke middelen om zooveel de oorlogstoestand zulks toelaat de nationale



poleon in het Vlaamsche particularisme, naast de geweldige ontroering verwekt door het opeischen der Vlaamsche jongens voor het Fransche leger, dan in het despotisme der Franschen waaraan de Vlaming na honderd twintig pogingen in den loop der eeuwen door Frankrijk gedaan om het land te veroveren, nu eenmaal stilaan gewoon was geraakt
Een wordende Belgische ziel in dezen tijd? Wallonië was in hart en ziel Fransch en Franschgezind evenals de leidende Vlaamsche standen. Het Vlaamsche volk bleef Vlaamsen in den particularistischen zin van het woord.
Zoo was de toestand toen het Weener Kongres in 1814 bezitter werd der « Oostenrijksche Nederlanden en het prinsbisdom Luik », een der periphrases van wat de Fransche muiters van 30 België noemden. Het Kongres vond geen betere oplossing dan dit stuk Europeesch grondbezit aan Holland te schenken als vergoeding voor de in het Fransche tijdvak geleden schade en vooral om te verhinderen dat het in de macht van Frankrijk zou vallen dat sinds eeuwen aanspraak maakte op dit grondgebied en in de begeerde provincies ook een sterken aanhang vond.
Ook na den val van Napoleon hadden de Franschen er niet van afgezien Vlaanderen, Wallonië en zelfs de Duitsche provincies tot aan den Rijn te beschouwen als Fransch grondgebied. De geschiedenis der Restauratie, zoowel als die van het tweede keizerrijk en later van de Republiek, getuigen dat alle Fransche politici het als een vaderlandschen plicht beschouwden die provincies terug te winnen.
Deze politiek vond krachtigen steun bij de Walen en de Franschgezinde partij in Vlaanderen: het Koninkrijk der Nederlanden van het Weener Kongres droeg de kiem der ontbinding in zich. Die kiem was echter niet een rijp geworden « ame beige », maar een zuiver Fransche splijtzwam.
handel en nijverheid in stand te houden en waakt het nauwkeurig om de bevolking van de noodige levensmiddelen te voorzien.
En wat beteekent dan deze eene noodgedwongen inval tegenover de 122, zegge honderd twee en twintig, invallen der Franschen wier doel was deze streken te veroveren, terwijl die der Duitschers slechts een doortocht zou geweest zij als wij niet tot dat Fransche protectoraat hadden behoord dat men de* leugenachtigen naam België heeft gegeven?



Een tactvolle maar krachtdadige leiding ,en vooral een voorzichtige kerkelijke politiek had misschien Vlaanderen nog kunnen redden. De fouten van koning Willem op dit gebied maakten echter het monsterverbond tusschen de verfranschte hoogere geestelijkheid en de franschgezinde vrijmetselarij mogelijk.
Reeds in 1827, beproefde de Villèle, hoofdminister van Karel X, een opstand te verwekken ten gunste van Frankrijk. Deze stuitte echter af op den onwil der geestelijkheid in Vlaanderen waarvan de hoogere lagen wel verfranscht maar slechts weinigen bepaald fransch gezind waren.
Toen de Julirevolutie in 1830 Karei X van den troon wierp, meer als wraakneming omdat zijn regeering de verdragen van 1815, waarin zelfs de Restauratie niet berusten wilde, geteekend dan omdat de Koning de grondwet geschonden had, was ook naar de meening der Fransche partij in de Zuidelijke Nederlanden, het oogenblik gekomen om den slag te wagen.
De Fransche bisschop van Gent, de Broglie, de Mercier van het jaar '30, wist het Vlaamsche particularisme en zijne kerkelijke macht te misbruiken om aan de Fransche muiterij een schijn van volksbeweging te geven. De koning van Frankrijk zond een bijzonderen agent naar Brussel om de beweging te leiden en met hem waren een 4,000 Franschen naar deze stad gestroomd om de revolutie op touw te zetten.
Over deze t< Belgische » revolutie schrijft Mr M. Josson in zijn standaardwerk : « Frankrijk, de eeuwenoude vijand van Vlaanderen en Wallonië »: « Den 2$n Augustus 's avonds werd de opvoering van de Stomme van Portici in den Muntschouwburg herhaalde malen onderbroken door de kreten: « Weg met den Koning! Leve Frankrijk! Leven de Franschen!... Een van de benden werd aangevoerd door zeer bekende Franschen, die geld uitdeelden, 's Anderendaags werd de Fransche vlag van het stadhuis van Brussel en in verscheidene wijken van de stad uit gestoven, en eenige dagen later ook te Verviers, Jemappes, Frameries en Paturage gehjeschen. Fransche regimenten wilden de grens overschrijden; om ze tegen te houden waren de oversten verplicht te verklaren dat men alleen het bevel van het ministerie van oorlog afwachtte om op te rukken. « Den i6en September stichtte de Franschman Rogier de



—13 —
« RéÜnion centrale », een vereenigibg die zichtten doel «telde de revolutionaire beweging te onderhouden en vooruit te brengen; Rogier was niet alleen de stichter maar ook de leider 'van dit nieuwe lichaam. Den 20" September ontwapende de Framttfhe geneesheer Grêgoire, de eerste militaire aanvoerder der opstandelingen de burgerwacht en maakte zich meester van het stadhuis... Den September stelde de Franschman Rogier de Administratieve Commissie in — het eerste « Belgische » bewind, waarvan hij de voorzitter en de ziel was. Dienzelfden dag benoemde Rogier tot hoofdaanvoerder een gewezen Franschen officier, den Spanjaard Don Juan van Halen, die onder Napoléon I vegen zijn vaderland gevochten had. Het zijn ook Franschen, die onder Don Juan van Halen bevel voerden over de hoofdposten der muiters o. a. :
Des galets, gewezen Fransch officier, had het bevel over den uitersten linkervleugel, bij de verschansingen van de Schaar* beeksche poort
cc E Gregbire, de eerste aanvoerder der muiters werd belast met de leiding der krijgsverrichtingen aan het linker*centrum...
<( Bouchez, gewezen kapitein in 't Fransche leger, en als zoodanig geridderd, voerde het bevel bij de barricade in de Koningsstraat,
« Parent, gewezen Fransch onderofficier, drager van het Legioen van Eer, hem geschonken voor zijn gedrag bij het nemen van de Tuilerien, had het commando over een batterij, boven aan den Warandeberg opgesteld.
« Mèllinet, ond-generaal van de Jonge Garde van Napoléon, werd « verzocht >> het bevel op zich te nemen over Eet geschut der oproermakers, en in't bijzonder belast met de verdediging' Van de barricade op het Koningsplein, den sleutel van de stelling, door de muiters ingenomen.
« Vtcomte de Culhat een Franschmant voerde de muiters aan bij de Naamscke poort.
« Eindelijk onderscheidden Levaillant, Poncelet, Everard en Dutillet gewezen Fransche offieren, zich gedurende de septemberdagen; terwijl de Fransche generaal Valasé die van den Haag terugkwam, waar hij een diplomatieke zending vervuld had, waarmede hij door Lodewijk Philips belast was, zich met zijn ad-



judant, kolonel de Beaufort, verscheidene malen in het vuur begaf.......
(c Weldra zonden de « Amis du Peuple » den oproermakers gewapende benden o. a. de « Légion Parisienne » te hulp....
« De Franschen Mellinet en Niellon zijn het, die in October de oproermakers aanvoerden te B ere hem, Lier en te Antwerpen... De Franschen Pontécoulant en de Culhat zijn het, die, eveneens in den loop van October, belast waren met het vestigen van het gezag van de revolutionaire regeering te Gent en te Brugge, terwijl luitnant-kolonel Grégoire in 't noorden van Vlaanderen streed. Niellon was het die in December de « Belgische » troepen aanvoerde die voor Turnhout lagen. Mellinet en Pontécoulant waren hef eindelijk, die in December 1830 en Januari 1831 Maastricht belegerden. »
Dit volsta om te bewijzen dat de muiterij niet Belgisch was maar Fransch. Slechts toen de annexatie van de Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk onmogelijk bleek, ten gevolge van Engelands vijandige houding, werd de naam België opgediept uit de kartons der geschiedenis om als naam te dienen van het stuk grondgebied dat sinds dezen tijd onder onafgebroken suzereiniteit van Frankrijk heeft gestaan en welks regeerders als Fransche vasallen medewerkten aan de moreele inlijving die de latere staatkundige inlijving bij Frankrijk « la mère patrie » zou wettigen.
Het België vóór 1830 is nooit België geweest; en van een Belgische ziel was er slechts sprake toen men moest berusten in den wil van Europa om het bestaan van een kunstmatig, zonder traditie en zonder oog voor de innerlijke verhoudingen gefabrieterden staat, eenigszins te wettigen.



België sinds 1830
De stichting van België is dus een bladzijde uit de Fransche geschiedenis en de z. g. Belgische geschiedenis is dan ook niet anders geweest dan een onderafdeeling van de Fransche.
In dat licht dient zij beschouwd en als zoodanig vertoont zij twee goed onderscheiden tijdperken:
i° Dat vöör 1870, dat zonder de verplettering van Napoleon op een rechtstreeksche annexatie was uitgeloopen;
2° Dat na 1870, dat uitliep op de onrechtstreeksche annexatie van 1914, zorgvuldig voorbereid door de politiek der « pénétration pacifique » en waartegen de Flaminganten tevengeefs een dam trachtten op te werpen.
Het was Talleyrands politiek die allereerst het princiep der non-interventie in de Nederlandsche aangelegenheden wist Jte doen zegevieren waardoor het bestaan, van wat men later « België » noemde, mogelijk gemaakt werd. Talleyrands politiek was ook het Protocol van 20 December 1830, waarbij de onafhankelijkheid (?) van (( België » gewaarborgd werd: het eenige wat Frankrijk toen van Europa verkrijgen kon, wilde het niet « alles verliezen door te veel te willen winnen », zooals de koning zelf zich uitgedrukt had.
« Alleen de vrees voor een oorlog, verklaarde de Fransche minister Sebastiani, kan de Fransche regeering weerhouden «België » met Frankrijk te vereenigen, vereeniging die gewenscht wordt door de groote meerderheid der Belgen. »
Dat Sebastiani waarheid sprak, bewees het Nationaal Kongres door zijn keuze van den Franschen Hertog van Nemours tot « Koning van België ». Maar de Engelsche minister Palmerston, bevreesd voor de uitbreiding der Fransche macht, verklaarde nooit te zullen instemmen met « deze wijze Van annexa-



tie van België door Frankrijk ».
Op dezelfde tegenkanting stuitte de kandidatuur van Lodewijk-Philips, zoon van den Koning van Frankrijk, door het pseudo Belgisch Kongres gekozen toen de Hertog van Nemours het Belgisch aanbod « van de hand gewezen » had.
Slechts noodgedwongen legden Frankrijk en de Franco-Belgen zich neer bij Engelands kandidaat Leopold van Saksen Coburg maar, door diens huwelijk met Louise van Orléans, wist Frankrijk zijn oude positie te handhaven. De zwakke Duitsche vorst kwam geheel onder den invloed van Frankrijk, ook grootendeels tengevolge van de uitgesproken Fransche sympathien zijner bewindvoerders, waarvan trouwens een groot aantal geboren Franschen waren. Het was niet zonder reden dat Wellington den Koning « een Fransch prefect » en lord Grey België « een Fransche provincie » noemde.
In de eerste maanden zijner regeering reeds riep Leopold de hulp in van Frankrijk tegen de zegevierende legers van koning Willem en toen de Fransche expeditie, tegenover den eisch van Europa, verplicht was tegen wil en dank het zoo zeer begeerde gebied te ontruimen, maakte Leopold zijn « Belgisch leger » tot een onderaf deel ing van het Fransche, door aan het hoofd van bijna alle divisies en brigades Fransche generaals te ■ laatsen. Mr Josson diepte uit het Belgische staatsblad van 27 October 1831 de samenstelling van den Generalen Staf op, die als volgt was gevormd:
1. — Chef van den Staf : de Fransche Luitnant-Generaal Desprez;
2. — Generaal bij het geschut: de Fransche Luitnant-Generaal Evain, die de rechter hand was van den Minister van Oorlog Ch. de Brouckere, zelf een Franschman, en die eenige maanden later zelf tot minister van oorlog benoemd werd;
3. — Generaal over het genièkorps: de Fransche Veldmaarschalk Nempde;
4. — Generaal bij de ruiterij: de Fransche Luitnant-Generaal Picket;
5- — Generaals bij het voetvolk: de Fransche Luitnant-Generaals Grundler en Billiard; 6. — Bevelhebber over het Koninklijk Hoofdkwartier : Hoton,



— 17 —
oud-adjudant van Generaal Grundler, die weldra vervangen werd door den Franschen officier Motte;
7. — Sous-chef van den Staf: Baron Prisse, geboren te Maubeuge, oud-officier in Franschen dienst;
8. — Eerste ordonnans-officier: Graaf de Fourneaux de Cruquenbourg, die bij Waterloo in de Fransche gelederen streed.
Verder twee « Belgen », d. w. z. niet op officieelen Franschen bodem geboren Franschen, en die misschien daarom lagere rangen bekleedden.
(( Het Fransche Ministerie voegde bovendien aan het « Belgische » leger een menigte officieren toe, van onderluitnant tot kolonel, zooals beweerd werd om de Belgische troepen te onderrichten. Zelfs in de Burgerwacht waren geboren Fransche officieren.
» Omstreeks denzelfden tijd traden vele Fransche soldaten in dienst van het Belgische leger; ook kwam een commando mijngravers te Luik aan, waar dezen de kern moesten vormen van een talrijke af deeling van dit wapen en het vreemdenlegioen, dat gevormd werd, kwam onder het bevel van den Franschen prins Achille Murat... » Enzoovoort.
Zooals het leger onder leiding van Frankrijk gesteld werd, ging het ook in de Belgische Ministeries en meer dan met recht mocht Guizot getuigen « que la frontière francaise avait été moralement reculée jusqu'a 1'Escaut », en A. de Lamartine dat de eene helft van het koninkrijk der Nederlanden een onzijdige mogendheid was geworden gesticht tot nut van Frankrijk. »
Toen de Koning, na den vrede met Holland, vaster grond onder zijn voeten begon te voelen, schijnen de Franschgezinde drijverijen zijner regeeringspartij hem beducht gemaakt te hebben voor zijn troon. Wel vond hij den moed niet om zich te verzetten tegen de beweging voor het afschaffen der tolgrens tusschen Frankrijk en zijn « département du Nord », beweging die, door Engelands verzet, slechts uitliep op een voor Frankrijk weliswaar zeer voordeelig handelsverdrag en waarbij Vlaanderens vlasnijverheid te gronde ging, wel stemde hij toe dat « België » toetrad tot de Latijnsche muntunie, maar hij wist toch het huwelijk door te drijven van zijn oudsten zoon, den Hertog van Brabant, met Maria-Hendrika van Oostenrijk en later dat van



—18 —
zijn tweeden zoon, den Graaf van Vlaanderen, met de Duitsche prinses Maria-Louisa van Hohenzollern.
Beide huwelijken werden met groote geestdrift begroet in de Vlaamsche en in de onafhankelijkheids-partij-kringen.
Deze onafhankelijkheidspartij, die bij het ontstaan van België slechts sporadisch aanwezig was, had zich langzamerhand uitgebreid vooral na de herstelling van het tweede keizerrijk dat geen enkele gelegenheid liet voorbij gaan om zijn inzichten nopens de annexatie van België bekend te maken.
Leopold neigde steeds meer en meer, om begrijpelijke redenen, naar deze partij over en de of ficieele verzoening tusschen het Belgische en het Hollandsche vorstenhuis, der wereld bekend gemaakt door de ontmoeting van koning Willem met koning Leopold te Luik, was een duidelijke neiging van den vorst om zich aan Frankrijks suzereiniteit te onttrekken.
Het ontbrak echter niet aan onverholen bedreigingen van Franschen en Franco-Belgischen kant. In Wallonië braken herhaalde malen ernstige onlusten uit en de volslagen machteloosheid der onafhankelijkheidspartij werd bewezen door het herhaald ingrijpen van Frankrijk in de Belgische binnenlandsche aangelegenheden. Zoo werden, op Napoleons bevel, politieke vluchtelingen uitgeleverd wier onschendbaarheid door de Belgische wetgeving was gewaarborgd en stemden de Fransche lakeren te Brussel er in toe om, alweer op Napoleons bevel, wijzigingen toe te brengen aan bestaande wetten.
Het was dus wel te recht dat Napoleon in zijn voorstel aan Bismarck tot verdeeling van België kon schrijven : « Indien Frankrijk het princiep der nationaliteiten zonder aarzelen aanvaardt, dan is het van belang van dit oogenblik af vast te stellen, dat er geen Belgische nationaliteit bestaat om het over dat hoofdstuk met Pruisen eens te worden... »
En niet zonder reden is beweerd geworden dat, zoo Bismarck ingegaan was op de annexatievoorstellen van Napoleon de oorlog van 1870 vermeden was geworden.
Nu Bismarck weigerde was hij onvermijdelijk en Duitschlands schitterende zegepraal vervulde het hart van de Vlamingen in het Fransche Noorderdepartement België met hoop voor de toekomst van hun volk.
De Franco-Belgische partij, die nog steeds de leidende rol



— iQ —
bleef spelen, zocht nu echter langs andere wegen haar doel te bereiken. De « pénétration pacifique » moest de geesten langzamerhand annexeeren totdat Frankrijk zich zou opgericht hebben en, wanneer het oogenblik harer revanche op Duitschland gekomen was, tot de politieke annexatie zou kunnen overgaan.
De « Belgische » mentaliteit, die vooral op die dagen, kan toegepast worden, werd typisch uitgedrukt door een der leiders van 1830: Ch. de Brouckere: « Laat ons Belgen blijven, zeide hij, maar laat ons het heden niet als de toekomst beschouwen. Zonder twijfel, indien onze toestand dezelfde bleef, zou hij pijnlijk zijn. Frankrijks welzijn, evenals het onze, vordert dat het volmaakte gemeenschap van belangen met ons bezitte, want dan zal de vereeniging zonder schokken kunnen gebeuren.
En de te volgen weg om tot die vereeniging te komen werd aangeduid door Charles Rogier, die, en als minister en als leider der liberalen gedurende 40 jaar een overwegenden invloed op de Belgische aangelegenheden heeft uitgeoefend en schreef dat al de fogingen van ons (Belgische) gouvernement moesten streven naar de vernietiging van het Vlaamsche ras om de samensmelting (fusion) van België met het groote vaderland Frankrijk voor te bereiden.
<( Les premiers principes d'une bonne administration, ging hij voort, sont basés sur 1'emploi exclusif d'une langue et il est évident que la seule langue des Beiges doit être le francais. Pour arriver a ce résultat, il est nécessaire que toutes les fonctions cviles et militaires soient confiées a des Wallons ou a des Luxembourgeois; de cette manière, les Flamands, privés temporairement des avantages attachés a ces emplois, seront contrahits d'apprendre le francais et 1'on détruira peu è. peu 1'élémcnt germanique en Belgique. » (Zie M. Josson. Frankrijk,... enz.)
De aangeduide weg werd door alle elkander opvolgende Belgische regeeringen stipt gevolgd: De Fransche taal werd geproclameerd tot de eenig officieele taal van den Belgischen staat en, evenals onder het Fransche Bewind, werd het Vlaamsch geweerd uit het hooger, middelbaar en lager onderwijs, uit de wetgevende kamers, uit het Staatsbestuur, uit h<*t leger, uit het geredit en uit gansch het bestuurlijk raderwerk van het z. g. België, dat, ook na '70, niet anders geweest is dan een werktuig in



— ao —
de handen der Fransche regeeringen, om Vlaanderens nationaliteit te helpen vernietigen. Vlaanderen werd geofferd op alle gebied: op taal-, cultureel-, economisch-, zelfs op kerkelijk gebied, want onze jonge priesters werden in het Fransch opgevoed en alzoo losgemaakt van hun volk terrwijl, wat nergens gebeurt, aan vreemde bisschoppen de geestelijke leiding werd toevertrouwd.
Op taalgebied. — Niet alleen werden alle besturen verfranscht plantte zich de verfransching alzoo van hooger hand voort, maar de meerderheid der Belgische ambtenaren zijn Walen of Vlaamschonkundigen, terwijl het eenvoudige postje van bruggedraaier in het Vlaamsche land niet kon vervuld worden door een Vlaamschen werkman, als hij niet in staat was fatsoenlijk Fransch te spreken en te schrijven.Op 25 ambtenaren in den toldienst waren er 3 Vlamingen ;op 284 van de posterijen,89 Vlamingen;er zijn oogen blikken geweest dat men op 400 beambten geen 20 Vlamingen telde en, verbeterde dit later eenigszins onder den druk der Vlaamsche Beweging, de brieven van Didaskalos aan minister Helleputte werpen een schril licht op de ongehoorde achteruitstelling van de Vlamingen tegenover de Walen. In dien vrijen Franco-Belgischen staat liep een Sleeckx een geldboete op omdat hij in een Vlaamsche stad (Brussel) een Vlaamsche geboorteakte durfde eischen voor zijn kind; werd den advokaat van een Jacob Karsman verboden in het Nederlandsch te pleiten en liep de beschuldiger drie maanden gevang op omdat hij daartegen durfde protesteeren; werden twee Vlamingen, Coecke en Goethals» ter dood veroordeeld zonder in het Nederlandsch, welke taal zij uitsluitend spraken te zijn gehoord, terwijl later bewezen werd dat zij onschuldig waren en deze onschuld duidelijk aan het licht zou zijn gekomen indien zij in eigen taal waren gevonnist geweest...
Op cultureel gebied.—De hoogescholen van Gent,Luik enLeuven waren Fransch, evenals de Handelsschool van Antwerpen : deze inrichtingen, vooral de staatsuniversiteiten, waren centra voor de verspreiding van Fransche propaganda; het middelbaar onderwijs was uitsluitend Fransch; het lager onderwijs in Brussel en voorsteden evenzoo. In Vlaanderen kon men er niet toekomen zoo maar ineens het lager onderwijs te verfranschen: het was er echter op ingericht dat het ook daar langzaam maar zeker zou ontvlaamscht geworden zijn, indien de Vlaamschgezinden niet bij



— 21 —
tijds een dam, zij hij nog zoo zwak en ondermijnbaar, hadden weten op te werpen. Maar met de lagere schoolboekjes hield alle geestelijk leven, buiten de Vlaamsche centen blaadjes, voor het Vlaamsche volk op. Wie verder op wilde moest ontvlaamscht, verfranscht worden. Niets deden de Belgische regeeringen om in die schreeuwende toestanden te voorzien: integendeel, Wallonië werd daarenboven nog in elk opzicht, afgezien van het taalvraagstuk, boven Vlaanderen bevoordeeligd. In Henegouwen b. v. zijn 42 nijverheidsscholen tegen 1 voor Oost-Vlaanderen, 1 voor Antwerpen! Wallonië telt 49 staatsmiddelbare scholen, Vlaanderen, dat 1 millioen meer inwoners telt, 29. Namen telt 1 lagere school op 54 leerlingen; Oost-Vlaanderen daarentegen 1 op 153 leerlingen, en Antwerpen 1 op 194!!! En hoe is er het onderwijs? En hoe worden er de onderwijzers betaald? Claudius Severus vertelt in « Vlaanderens Weezang », waaraan wij deze bijzonderheden ontleenen, dat hij een Vlaamsch onderwijzer kent die verplicht is 13 bijstieltjes uit te oefenen om rond te komen met zijn talrijk gezin en onvoldoend tractement.
In de Kamerzitting van 25 Februari 1885 bewees oud-minister Victor Jacobs dat het staatsbestuur sedert 1878 dubbel zooveel betaald had voor het lager onderwijs in de Waalsche als in de Vlaamsche gewesten. En deze zijn veel dichter bevolkt.
Een volk, dat van alle hooger geestelijk leven wordt beroofd, moet noodzakelijk ontaarden.Wie zou van de fiere Vlamingen van Groeningen, van de ió6 eeuw, hebben durven voorspellen dat een Pater Stacke, met bloedend hart van hun fiere nakomelingen zou moeten getuigen: « Ik ken geen volk, en ik ken er vele, dat zoozeer den naam verdient, als het onze, van een woest en baldadig volk. Ik heb met Duitsche, Hollandsche, Engelsche, Deensche, Poolsche, Oostenrijksche, Russische werklieden en boeren vertrouwelijk geleefd, en dat gedurende tien jaren; men heeft mij omslachtig ingelicht over Iersche, Spaansche, Italiaansche en Fransche toestanden, en ik ken geen volk ter wereld wien het zoo aan uiterlijke beschaving en zelfeerbied mangelt als het onze. » (Arm Vlaanderen).
Of dat een Emile de Laveleye, een verfranscht maar Vlaamschvoelend Vlaming, van het Vlaamsche volk zou moeten getuigen: « On ne peut pas dire qu'ils sont encore au moyen age, car ils sont tombés incomparablement plus bas. » Daar had België, Vlaande-



— 22 —
ren gebracht in de 20" eeuw!
Of economisch gebied. — De economische verdrukking van Vlaanderen was het middel in de handen der Belgische regeeringen om Vlaanderen zedelijk te doen vervallen en zoo ongestoord haar politiek te kunnen doordrijven.
In <( Vlaanderens Weezang », vertelt Claudius Severus dat de provincie Luxemburg een uitbreiding heeft van 1,200 km. staatsbanen tegen 600 km. voor de provincie Antwerpen, die vier maal zooveel inwoners telt. Het arrondissement Aalst telt 100,000 inwoners meer dan het arrondissement Dmant, maar bezit 15 postinrichtingen minder dan dit laatste. In 1909 werd, alleen in het Departement van Spoorwegen, aan de hoogere ambtenaren, eentalige Walen, uitgekeerd aan salaris, een bedrag van 1,948,600 frank, tegen 853,000 frank aan de twee-talen-sprekende Vlamingen. In 1906, den 31 December, had de Algemeene Spaarkas van België voorschotten gedaan tot het bevoordeeligen van het bouwen van werkmanswoningen, waarvan de verhouding tusschen Waalsche en Vlaamsche streken ongelooflijk schijnt. Daarbij valt op te merken dat de armere Vlaamsche streken dien steun meer noodig hadden dan de Waalsche en dat de Vlaamsche ook veel bevolkter zijn. Welnu de provincie Henegouw trekt 32,476,030 fr., tegen 4,338,07z fr. aan Oost-Vlaanderen; Charleroy ontvangt 13,800,000 fr., tegen 1,681,000 fr. aan Gent; de drie Waalsche omschrijvingen Thuin, Dinant en Namur 16,938,454 fr., tegen 974,965 frank aan de drie Vlaamsche Aalst, St-Niklaas en Mechelen. Enz.
« Wallonië », zegt Claudius Severus verder, is bijzonder het land der nijverheid en Vlaanderen dat van den landbouw... Welnu tot op het einde van het jaar 1906, had de Algemeene Spaar- en Lijfrentkas in België 13 bijkantoren voor landbouwcredieten ingericht, waarvan slechts 3 in 't Vlaamsche land. Daartegenover werd in 1867 ontdekt dat in grondbelasting alleen, jaarlijks door Oost- en West-Vlaanderen 962,529 frank te veel, door Luik, Kamen, Henegouwen en Brabant, 1,006,774 frank te weinig werd betaald ! (Bij vergissing.) Van de 600 Belgische gemeenten die in 't bezit zijn van een waterleiding, zijn er 580 in Wallonië, tegen 20 in Vlaanderen. Voor waterleidingen, riolen, kerkhoven, werden in 1008 aan de Waalsche provincies 863,008 fr., aan de Vlaamsche 815,566 fr. rijkstoelagen betaald. Rond 1890, lagen er in België



— 23 —
3,270 km. staatspoorwegen, waarvan 1,373 m 't Vlaamsche land, tegen 1,898 in Wallonië. (De verhouding is nu veel nadeeüger.) Het minste gehucht van 400 zielen in Wallonië heeft ten minste zijn stoomtram, terwijl in Vlaanderen streken van 10,000 zielen nog met een postkarretje moeten bediend worden. Deze feiten zouden tot in het oneindige kunnen aangehaald worden. Hoe dit alles zijn stempel drukt op den stoffelijken toestand van het Vlaamsche volk toont de schrijver van « Vlaanderens Weezang » verder aan door het bedrag van de stortingen in de spaarkassen der Nationale Bank voor Vlaanderen en Wallonië te vergelijken. Zoo vindt hij voor Nivelles en Toumai+ 9 millioen frank, voor Aalst en Mechelen, met een dubbel aantal inwoners, +900,000 frank. En jaarlijks moeten 60,000 onzer Vlaamsche jongens naar Frankrijk trekken om koelieswerk te verrichten, terwijl 250,000 vreemdelingen het beste werk komen weghalen. Een talrijke bevolking, dat voor alle andere landen een zegen is, maakte België voor Vlaanderen tot een vloek.
Deze toestanden moesten op een uiteenvallen van België uitloopen.
Het heeft echter niet ontbroker aan ernstige waarschuwingen.
In 1850 reeds, schreef Hendrik Conscience aan de leden van de gemeenteraden in de provincie Antwerpen: « Onze moedertaal is sedert 20 jaren miskend en verdmkt. De gevolgen dezer verdrukking zijn voor het Vlaamsche volk allernoodlottigst. Het spreekt vanzelf dat eene natie, die van het volledig gebruik harer moedertaal beroofd is, de eenige bron vpd. beschaving en ontwikkeling mist; onze tegenwoordige toestand bewijst dit genoegzaam. Terwijl men in bijna alle andere landen der wereld, de nijverheid, den landbouw en de ambachten tot hoogen bloei tracht te brengen door zelfs aan de lagere volksklassen degelijk onderwijs te verschaffen, is er in dit opzicht in Vlaanderen geen vooruitgang te bespeuren. Ja, toen weinige jaren geleden de hongersnood zoo vreeselijk in Vlaanderen woedde, ring er een stem in Europa op, die de beschuldiging uitte, dat alleen gebrek aan beschaving, volksopvoeding en ontwikkeling de oorzaak hiervan was. Doch waarom gebrek aan beschaving in een land als Vlaanderen, waar licht en leven in overvloed voorhanden zijn ? Omdat het volk het vruchtbaar gebruik zijner moedertaal mist; omdat de Regeering



— 24 —
onze moedertaal alle openbare aanmoediging ontzegd heeft en er dienvolgens geene boeken tot volksbeschaving en tot doelmatige volksopvoeding kunnen gebruikt worden; omdat de Vlaamsche burger, de Vlaamsche landbouwer en ambachtsman van alle geestesontwikkeling verstoken blijft en tot slaafsche onwetendheid is veroordeeld; omdat een Vlaamsch burger minder aan het openbaar leven kan deelnemen dan een vreemdeling, dewijl alles in eene taal geschiedt, die hij niet verstaat. Zoodoende bereidt men ons Vaderland eene hachelijke toekomst, want, indien men nog langer doof bleef voor de stem van plicht en eerlijkheid, zou men ontwijfelbaar zeker in de Nederduitsche gewesten het volk verdeelen in twee kasten, gescheiden voor eeuwig door een diepen afgrond van afkeer en haat. De eene, betrekkelijk klein in getal, die verfranscht zou zijn en alle ambten, alle hooge betrekkingen en eereposten,alle vruchten van den nationalen arbeid voor zich zou behouden,alleen wetenschappelijk ontwikkeld zou zijn en onbeperkt over de natie zou heerschen als een overwinnaarsmacht in de middeleeuwen. De andere, de overgroote meerderheid, bestaande uit het handeldrijvend en werkend gedeelte van de natie, zou zich van alle ontwikkeling beroofd zien; zij zou, als een hoop beklagenswaardige verworpelingen, door het meer bevoorrechte deel der natie worden overheerscht en verdrukt. Zij weten niet, de verdoolde Franschgezinden, welk lot zij ons Vaderland bereiden; zij beseffen niet hoeveel haat, twist en tweedracht zij zaaien, welke schreeuwende onrechtvaardigheid zij plegen, als zij honderdduizenden hunner arbeidende broeders tot onbekwaamheid en onwetendheid doemen. »
Als een stem in de woestijn klonk ook hier en daar een waarschuwing van den kant der zuiver Belgische onafhankelijkheidspartij. Zoo klinken ons nog in de ooren de woorden door Karei Buis, burgemeester van Brussel, uitgesproken in 1905 vóór de <c Ligue de 1'Enseignement »:
« De wereld élite wordt meer dan ooit aangespoord, niet alleen om de Fransche taal tot de hare te maken, maar ook om den politieken invloed van Frankrijk uit te breiden... Wij meenen een vaderlandschen plicht te vervullen door aan onze onvoorzichtige landgenooten toe te roepen, dat zij door de Fransche sirene in het verderf worden gelokt. Dat zij haar bewonderen, ons wel, maar
mi



— 35 —
met was in de ooren Door 'mede te werken aan de annexatie der harten, bereiden zij de annexatie van het vaderland voor... »
Die annexatie der harten werd door alle Belgische regeeringen ruimschoots in de hand gewerkt. Met hare schuldige medewerking of onder hare niet minder schuldige oogluiking, werden onze Vlaamsche kinderen overgeleverd aan verbastering en leerde men hen aanbidden wat de oorzaak was van hun ellende:
De stad Brussel laat (nu nog!) in haar lagere scholen leerboeken gebruiken waarin niet alleen openlijk propaganda gemaakt wordt voor de Fransche beschaving maar waarin zelfs... de annexatie van België gepredikt wordt!!
Zoo lezen we letterlijk in de « Nouvelle grammaire méthodique » van Noël et Chapsal, blz. 17, oef. 21 dat de « Belgische » jeugd, o die heerlijke ame Beige!, moet leeren « a idoldtrer la France et a la considérercomme la lëgitime propriètaire du territoire comfris entre les Pyrenees, les Al fes, le RMn et VOcèan. » (Belgique dus incluis.)
In hetzelfde boek kunnen onze kinderen in het stukje « Les Limites de la Gaule » ook nog leeren : « La terre de France, notre Patrie, s'appelait jadis la Gaule, du nom de ses premières populations,les Galis ou Gaulois.Les limites étaient celles que la nature lui a tracées. Au sud les Pyrenees qui séparent notre pays de 1'Espagne; a 1'est, du cöté de PItalie, les Alpes aux cimes couronnées de neiges éternelles; puts le rhtn dans toute la longueür de son cours... Le Rkin riêtait fas une frotection suffisante; aussi la France a-t-elle êté envahie de ce cótè. File fossède en moins aujourd''hui les territoires qui forment la Suisse, l'Alsace, la Lorraine, la Prusse rhénane, la Belgique et la Hollande. »
De vaderlandsliefde der « Belgische » jeugd wordt in een andere oefening : « Ce que c'est que la Patrie » op de volgende wijze in de goede richting gehouden : « La Patrie c'est tout ce que no^re vieille France contient de fays et de citoyens dans les vastes limites du Rhin, des Pyrênêes et de VOcèan ». En verder onder den titel « Chère France » van « L'Année enfantine de Lectures progressives » blz. 60-70 : « ...Je veux seulement vous dire , que lorsque tout fut mis en ordre chez nous, mon père déploya, en un coin de son cabinet de travail, un draf eau de soie



— 36 —
bleu, blanc, rouge. Et je vis des larmes briller dans ses yeux. Alors, je m'en souviens encore, mon père me prit sur ses genous et, me montrant 1'êtoffe tricolore, rl me dit d'une voix émue : « Vois-tu, petit, tl nous semblera que c'est la France qui est la... » Puis il continua triste et grave : b La France} c'est notre patrie, c'est notre mère... Et nous ne l'avons flus; mais voïla sa ckère image : tiens mon enfant, tous deux, baisons la. »
Ook in het hartje van Vlaanderen werd door het officieele België de Fransche geest in de schooljeugd ingeprent In de Gentsche lagere scholen werd als Fransch leesboekje gebruikt : « L'Année préparatoire de lectures courantes » waarin la grande patrie op elke bladzijde gehuldigd en aanbeden wordt in de meest chauvinistische beteekenis van het woord. Ook werden in vele Gentsche scholen als handboek voor aardrijkskunde... de Fransche « Geographie » gebruikt van H. Fabre en die van P. Fonsin. Zoo moesten zelfs de lessen in aardrijkskunde dienen om den Franco-Belgischen geest bij de Vlaamsche jeugd levendig te houden. Wist « Ons Recht » van 20 Feb. 191 o ook niet te vertellen, dat in sommige scholen der Arteveldestad aan de Vlaamsche kinderen het volgende gebedje werd geleerd : « Almachtige en eeuwige God, die het Keizerrijk der Franken gesticht hebt, om op aarde hef werktuig te zijn van Uwen aanbiddelijken wil, het zwaard en de borstweering Uwer heilige Kerk » enz., enz. En wist het Vlaamsche strijdblad « Vlaamsch en Vrij » in zijn nummer van 15 November 1906 niet te bewijzen, dat in een school van Yperen, bestuurd door Fransche kloosterzusters en door den Belgischen Staat officieel aangenomen en ondersteund, de leerlingen boven hun huiswerk moesten schrijven : « Tout pour la France! »
Ook is het algemeen bekend dat jaarlijks duizenden Fransche boeken uit Frankrijk werden ingevoerd, als prijzen uitgedeeld aan onze jeugd en waarin het Fransche chauvinisme op iedere bladzijde tot uiting kwam. Nog kersversch staat in het geheugen van ieder flamingant de polemiek in de « Vlaamsche Gazet », nummer van 1 Sept. 1912, naar aanleiding van de prijsboeken door de stad Brussel aan de schooljeugd uitgereikt o. m. over het sindsdien berucht geworden boekje « Trois petits guerriers » van G. Berthuis waar la France, notre Patrie le beau drapeau



— 37 —
francais hoogtij vieren.
Zelfs de belooningen aan de kinderen, de beruchte «, bons points », moesten den Franschen geest levendig houden. Ieder Brusselsch flamingant heeffJ ze kunnen bewonderen, die geïllustreerde goede nota's die aan de de éene zijde de... Fransche vlag vertoonden en aan de andere zijde opschriften als deze : « Le draf eau est le symbole de la patrie. Notre drapeau est tricolore, c'est-a-dire formé de bandes d'êtoffe : bleue) Manche, rouge. »
Zoo werd de « ame beige » bij de z. g. Belgische jeugd zorgvuldig aangekweekt.
Ook werden hier door Fransche of Francophiele agenten gesticht :
Amitiés Francaises, oorlogswerktuigen in de hand van Frankrijk, naar blijkt uit het « Compte Rendu » dat in 1913 (één jaar vóór den oorlog) verscheen, en waarin we lezen; slaande vooral op de « Belgische » leden: « L'amour de la langue francaise impliquait l'amour de la France. Ils devaient a leur loyauté et a la logique de le proclamer et de discuter publiquement comment se comnortaient leur sympathie pour la France et leur loyalisme beige. »
Er.oles Francaises, wier doel het was « de bons Francais » te maken, zooals de Fransche gezant, graaf d'Ormesson, het bij de stichting formuleerde en waar de Francophiele pers, die Vlaanderen overstroomde, bijvoegde : « qu'elle sera un puissant auxiliaire dans la lutte que nous obligent a soutenir les revendications flamingantes ».
Thèdtres Francais, « admirables instruments », zooals Roland de Marès, hoofdopsteller der Indèpendance Beige, schreef, « de prop?.gande pour le développement de la culture francaise. II compte parmi les meilleurs moyens de combat dont disposent ceux qui font face aux flamingants ».
Journaux Francais, in België zelf gedrukt met den steun der Fransche « Fonds secrets pour le service d'une certaine presse en Belgiiw. », of van uit Frankrijk dageliiks op honderdduizenden van exemplaren ingevoerd en verspreid tot in de kleinste uithoek1'es van « België ».
Associations pour la vulgarisaiion de la langue francaise en



— 38 —
b'landre, die in onmiddellijke betrekking stonden met de beruchte « Alliance Francaise » (zoo berucht dat zelfs te Brussel de stichting eener onderaf deeling ervan moest mislukken) en onderaf deelingen vormden der hoogergenoemde « Amitiés Francaises », andere naam voor « Alliance Francaise ».
Bij de vleet werden hier ook decoratie linten, palmes académiques en andere belooningen aan Franco-Belgische agenten uitgereikt « pour services rendus a la France ».
Franschgezinde congressen werden openlijk door regeeringsmannen aangemoedigd, Waar Frankrijk op alle mogelijke wijzen gehuldigd werd en waar nooit nagelaten werd te wijzen op « de eenheid van afkomst, van geschiedenis, van taal, van zeden, van belangen en van wat nog al meer, dat België maakte tot « un petit coin de la France » en Frankrijk « la grande Mère-Patrie »...
Tegen deze reuzenmacht van het officieele Frankrijk, gesteund, openlijk of verdoken, door het officieele België, stond het Vlaamsche volk alleen, door zijn adel en de hoogere burgerij verlaten, verwaarloosd in zijn stoffelijke belangen, verwaarloosd in zijn geestelijke belangen, onontwikkeld, verdierlijkt. Enkele moedigen onder hen, die het gevaar van volledige verfransching en ontaarding ingezien hadden, wierpen zich met echt Germaansche taaiheid in het strijdperk ter vrijmaking van het ellendige nakomelingschap der groote Vlamingen van vroeger.
Vele buitenstaanders hebben in dezen strijd niets anders willen zien dan een moderne uiting van het oude Vlaamsche particularisme, een armzalige eenzijdige, bekrompen taalbeweging. De genen die zoo denken hebben nooit de Vlaamsche beweging in haar diepe essentie beschouwd. Uit het boven aangehaalde van Conscience blijkt reeds hoe de vaders der Vlaamsche beweging in de moedertaal niet het doel zagen dat zij nastreefden, maar het middel om een veel hooger gelegen doel te bereiken n. I. de stoffelijke en verstandelijke vrijmaking van het stoffelijk en verstandelijk verwaarloosde volk, ten slotte: de onafhankelijkheid van het Vlaamsche land. Zij hadden ingezien dat de taal van een volk niet alleen het palladium is van zijn onafhankelijkheid, maar ook de sleutel tot stoffelijke welvaart en verstandelijke ontwikkeling.
De strijd was echter hopeloos. Wel wiesch de kleine Vlaamsche



— ag —-
bende tot een eerbiedwekkend leger, dat een geweldigen doorn vormde in het oog der Fransche partij, wel wist zij nu en dan een brok wet af te dwingen van de immer krachtiger verfranschende en verfranschen latende « Belgische » regeeringen, wetten waardoor zij hoopten een dam op te kunnen werpen tegen den Franschen stortvloed, maar nooit werden die wetten nageleefd en de Franco-Belgische ambtenaren gingen hun gang als of er geen wetten bestonden. Ook werd er stelselmatig geweigerd strafbepalingen in die wetten op te nemen in geval zij overtreden werden. De schitterendste Vlaamsche zegepralen op parlementair gebied (i) hebben niets vermocht, noch om Vlaanderen's verdrukking te doen ophouden of de verfransching tegen te gaan, noch om de politiek van den Franco-Belgischen staat, die naar Frankrijk heenstuurde, te wijzigen.
Langzamerhand sloeg de Vlaamsche Beweging een dreigenden toon aan:
Maar ook die Vlaamsche bedreigingen vermochten niet de politiek der Belgische regeeringen te keeren. Integendeel tegenover deze bedreigingen stelde de Entente-minister de Brocqueville een tegenbedreiging door openlijk in onderhandelingen te treden met de « Assemblée Wallonne ».
Hoe vreemd het ook moge klinken het woord scheiding is voor het eerst officieel in... Wallonië uitgesproken geworden!
Het was inderdaad Emile Dupont, ondervoorzitter van den Senaat en vertegenwoordiger voor het arrondissement Luik die in de Senaatzitting van 9 Maart 1910 voor het eerst uitriep : « Leve de bestuurlijke scheiding! »
Van af dit oogenblik is de scheiding het ordewoord in de meerderheid der Waalsche pers, in bijna alle Waalsche en Franschgezinde kongressen.
« Wij zijn besloten ons van het klerikale Vlaanderen af te scheiden, roept Jules Destrée uit, in « L'Express » van 13 Juni 1912, om te leven ons eigen leven. En leve het onafhankelijk en vrij Wallonië!
(1) Het zij hier opgemerkt dat vele Flaminganten zich steeds tegen het parlementarisme hebben verzet. Zij zagen daarin een erkenning van hun saamhorigheid met België dat zij niet als hun vaderland wilden erkennen.



—3o —
Georges Lorand, volksvertegenwoordiger voor Aarlen, roept uit : Wallonië is groot genoeg, rijk genoeg, bedrijvig genoeg om een zichzelf re geerende staat te zijn en zichzelf weften te geven. Daarom eischt hij voor Vlaanderen en Wallonië scheiding van de wetgevende macht en van de regeering.
Emile Buisset, volksvertegenwoordiger voor Charleroi, noodigde de Waalsche provinciale raden openlijk uit zich onafhankelijk te maken van de regeering en rechtvaardigde zich als volgt :
« Ontegensprekelijk werd er in 1830 een misslag begaan. Doordrongen van de gedachten van volstrekte eenheid, die in Frankrijk, na den val van de Girondijnen, de bovenhand hadden gekregen, heeft onze constitueerende vergadering niet ingezien, zelfs niet na de les, die de breuk met Holland haar gegeven had, dat het gevaarlijk was, een land bestuurlijk en staatkundig één te maken, als er daar twee volkeren leven, heelemaal onder elkander verschillend door de taal, de zeden, de eeuwenoude wijze van denken. Men heeft de historische vorming van dit dubbel volk miskend, dat, meer dan elk ander misschien, het meest onbeperkte regionale en provinciale zelfbestuur genoten had. Vóór 1830 heeft er nooit eene Belgische nationaliteit bestaan, zooals die thans gevormd is. Er waren Belgische staten die tegenoverden Prins verbonden waren door zekere verplichtingen, overigens niet overal dezelfde en die in het bezit waren van eene wederkeerige breede onafhankelijkheid... Het uur is geslagen, waarop men, voordeel trekkend uit de ondervinding van het verleden, terug moet keeren tot een meer rationeel staatkundig stelsel...Thans is de vraag gesteld en het is volstrekt noodzakelijk, dat zij, wat er ook gebeure, eene oplossing krijge, die aan onze wenschen beantwoordt. De vrije -provincie in den federalistischen staat met nauwkeurig begrensde bevoegdheid nopens eenige algemeene aangelegenheden te weten: leger, hoogere magistratuur, openbare werken van interprovinciaal belang, dat zal het programma zijn, dat noodzakelijk zal zegepralen.
De provinciale raden van Luik en Henegouwen stemden in 1912 een dagorde waarin zij de scheiding vroegen van Vlaanderen en in hetzelfde jaar stemde het Waalsch Kongres te Luik deze motie :



— 3i
cc Onder alle voorbehoud betreffende de vormen die aan de scheidingsidêe moeten gegeven worden, brengt het Kongres den wensch uit dat Wallonië van Vlaanderen gescheiden worde met het oog op zijn onafhankelijkheid tegenover de staatsmacht en de vrije ontwikkeling van zijn eigen krachten. »
Het is uit dit Kongres dat de « Assemblee wallonne » geboren werd, de georganiseerde vertegenwoordiging van het Waalsche volk, en waarmede ministre de Brocqueville openlijk in onderhandelingen trad.
Deze « Assemblee wallonne » hield op 20 October 1912 haar konstitueerende vergadering te Charleroi. Daarop waren, behalve vertegenwoordigers van het groote « Vaderland » 30 volksvertegenwoordigers, 9 senatoren, de voorzitter van den Henegouwschen provincialen raad, de burgmeester van Luik, provincialeen gemeenteraadsleden. Deze konstitueerende vergadering verklaarde dat de eendracht in België slechts bereikt kon worden door wederzijdsche onafhankelijkheid der beide volksstammen. Zij besloot dat de Belgische vlag zou vervangen worden door de Waalsche, rooden haan op gouden veld, en dat haar wapen «den trotschen rooden haan zou voeren met den kreet : Liberté! en de kenspreuk : Wallon toujours! » Wat wilde deze Waalsche beweging in een land waar de oppermacht aan Wallonië was? Wilde men de leiders der flaminganten vrees aanjagen door het spook der ineenstorting van België? Was dat niet het doel van minister de Brocqueville, toen hij openlijk in onderhandelingen trad met de Assemblée Wallonne terwijl hij geen enkele gelegenheid liet voorbijgaan om zijn vijandschap tegenover de Vlaamsche Beweging lucht te geven? Deze katholieke minister moest toch weten dat de voornaamste aanleiding dezer Waalsche Beweging de zucht was van het anti-klerikale Wallonië, om zich te ontdoen van het katholieke Vlaanderen!
Hoe het ook zij hij vergistte zich deerlijk wanneer hij dacht de officieele Vlaamschgezinden af te schrikken. Wel verklaarden zich enkele Vlaamsche politieke leiders tegen bestuurlijke scheiding, gegrepen als zij waren in het Belgische politieke raderwerk maar de tros van het Vlaamsche leger juichte ze geestdriftig toe* en het « los van Wallonië » was het wachtwoord geworden in alle actieve Vlaamschgezinde kringen. Maar niet alleen «los van Wal-



— 33 —
lonië» werd vernomen ook de kreet « los van België » weerklonk, en over gansch het Vlaamsche land werden geheime groepeeringen gesticht wier leden den ondergang van België gezworen hadden en de plechtige belofte afgelegd niet te zullen rusten vooraleer zij hun doel: de oprichting van een onafhankelijk Vlaanderen hadden bereikt.
« Nog te veel Vlamingen nemen te inschikkelijk het land Belgique als hun vaderland aan, en met de verregaande blindheid van een Lamme Goedzak, den Waal als broeder », schreef kort voor den oorlog een onder het volk verspreid vlugschriftje.
(( Deze zijn in Frankrijk verliefd, spelen gedurig in de kaarten van dit land. Het is hun recht. Zij behooren bij Frankrijk. Maar ons recht is het ook Vlamingen te blijven spijts alles, en daar de Walen ons verplichten willen mee te heulen, weren we ons, bij God ! zullen we ons eeuwig weren !... Als het Vlaamsche volk bewust zal zijn dat er in het Zuiden een vraatgierige buur nestelt, die met de Walen en de Franskiljons samen heult, dan zal onze Beweging dicht bij de verwerkelijking staan van onzen vurigen, innig gekoesterden droom: In Vlaanderen Vlaamsch en niets dan Vlaamsch! en leve het onafhankelijke Vlaanderen! »
Zoo stond het gebouw van 1830 op het punt in duigen te storten toen de oorlog uitbrak.
Evenmin als vóór 1830 is er ook na 1830 een België, een Belgische natie geweest De door Frankrijk in het leven geroepen kunstmatige staat vormde niet eens een geographische uitdrukking. Een Belgische ziel bestond slechts in de verbeelding van enkele welmeenende droomers die, uit vrees voor Frankrijk waarvan zij wel de taal hadden overgenomen, maar waarmede zij liever niet de lotgevallen deelden, het bestaan van den kunstmatigen staat aldus eenigszins trachtten te wettigen. Die staat echter, waarvan de oorlog de uiteenspatting op het laatste oogenblik verhinderde, mag na den oorlog niet meer bestaan. Het België van morgen mag geen België meer zijn.



De houding der Franco-Belgische
partij tijdens den oorlog.
Krachtdadiger dan ooit werd de Francophiele propaganda tijdens de eerste dagen van den oorlog doorgedreven. Daarbij deed de groote vreugde, verwekt door het feit dat eindelijk het oogenblik was aangebroken waarop België en Frankrijk, de twee onafscheidbaren, zij aan zij ten strijde zouden trekken tegen een gemeenschappelijken vijand en met bloed het werk van 85 jarigen onverpoosden arbeid bezegelen, vele Franschgezinden, en niet van de minsten, alle voorzichtigheid uit het oog verliezen.
Nooit had zich ook schooner gelegenheid voorgedaan. Frankrijk, de verhevene, de verafgoode, was niet alleen bondgenoot, maar beschermer en wreker op den aanvaller geworden. En de eenige vijand van Frankrijk in België, de Vlaamsche Beweging, was reeds vroeger beschuldigd geworden een pangermanistische machien te zijn!
Die prachtige gelegenheid om haar den genadeslag toe te brengen mocht men niet laten voorbijgaan: deze oorlog moest dienen om het Germaansche element in België voorgoed uit te roeien. Daarmede zou de laatste hinderpaal tegen een volledige moreele annexatie weggenomen worden.
En onze geestelijk verwaarloosde onontwikkelde en niet redeneerende Vlaamsche massa verleende een gewillig oor aan den laster die tegen de Vlaamsche leiders werd uitgestrooid : Deze waren niet anders dan Duitsche agenten, handlangers van den vijand, hadden de hand geleend aan de rampen die het vaderland getroffen hadden.
Het is aan deze actie te danken dat vele goedgezinde Flaminganten hun passieve houding blijven bewaren in de hoop het contact met de massa niet te verliezen. IJdele hoop, natuurlijk. De



— 34 —
Franco-Belgen weten heel goed dat deze meer politieke Flaminganten, door hun voorzichtiger tactiek kans hebben hun vroegeren invloed op het volk te behouden. Zij worden dan ook evenmin gespaard als de aktivisten, getuigen de aanvallen op Stijn Streuvels, Hugo Verriest, Louis Franck, Kamiel Huysmans en zelfs tegen den meest beslisten tegenstander van het aktivisme : Frans Van Cauwelaert.
Aan het volk wordt geleerd dat deze oorlog een strijd is tusschen Germanen en Latijnen. Dat België wel gedeeltelijk van Germaanschen oorsprong is, maar zonder aarzelen de Fransche beschaving heeft verkozen boven de Duitsche. Dat de Vlamingen nu hebben ingezien dat de Vlaamsche Beweging een Duitsch werktuig was waaraan zij niet meer mee doen maar dat zij nu integendeel medestrijden voor de zegepraal van de Fransche kuituur in Vlaanderen.
Enkele voorbeelden zullen volstaan om aan te toonen waar die beweging heen wil, en hoe zij wordt gevoerd.
Den 8n Augustus 1914, schreef La Chronique, een der meest « Belgische » bladen in de Pirensche beteekenis van het woord, onder den titel « L'Enthousiasme »:
« C'est notre petite fierté d'avoir toujours espéré en nos voi» sins du Sud. Depuis quinze jours nous nous réduisions volontai» rement au silence, nous étouffions nos cris les plus profonds. » Mais maintenant! Avec quelle joie, avec quel orgueil nous pou» vons saluer ces amis fraternels, en qui toujours nous avons vu » s'incamer toute la droiture, toute la noblesse, toute la généro)> site! O France, France bénie, toi vers qui se tendent nos bras » et battent nos cceurs, toi pour qui coulent nos pleurs de joie, » nous le savions bien, que pas une plainte d'opprimé, que pas » une clameur de révolte contre 1'injustice ne peut s'élever sans » que ta voix magnifique y réponde. Mais ta réponse est plus belle » encore qu'on ne pouvait 1'attendre, elle ne laisse pas place aux » expressions de gratitude, aux remerciments solennels, — elle ■» ne permet qu'un cri oü nous mettons tout notre être: « Vive la1 » France! »
Le Soir van 9 Augustus 1914 bekende openlijk: « Depuis le premier jour de mobilisation, la haine pour l'Allemagne ètait fêroce. Mais por contre, il eut êté diffictie de nous faire marcher



— 35 —
contre la France. »
Naast de verwekking van geestdrift voor Frankrijk moest het Flamingantisme den genadeslag toegebracht worden.
La Métropole van Antwerpen schreef op 22 Augustus 1914 een vuil artikel tegen de Vlaamschgezinden onder den agressieven titel: « L'avant-guerre. Le Pangermanisme. Les Egarés. » Over inhoud en toon oordeele men door het volgende:
<( Ce qui est malheureusement avéré, c'est que certains individus » appartenant au mouvement dit « flamingant » avaient avec les » «teutonisants » des accointances suspectes.
» Depuis Willems, a qui il arriva de lever son verre en 1'hon» neur de la patrie allemande (1), les exaltés ont été assez nom» breux...
» II ne faut plus chez nous de centenaire de la bataille des Epe» rons d'Or. Soyons Flamands tout simplement et fièrement..
» Mais les Allemands d'Anvers et d'ailleurs ont pu se mépren» dre sur la portee exacte des aspirations de la Flandre si fiere » Albrecht Rodenbach n'avait-il pas chanté ses aspirations vers » la mère commune? Certain discours de Dusseldorf n'avait-il » pas affermi leurs convictions que la Flandre au moins accueil» lerait PAllemagne comme une libératrice? »...
Kort na den val van Antwerpen werd een vlugschrift verspreid onder den titel « La vèrité sur la capitulation d'Anvers », waarin te verstaan werd gegeven dat Antwerpen (het Vlaamsche Antwerpen, in tegenstelling met het Waalsche Luik) verkocht was aan den vijand.
Het Flamingantisme wordt in dit artikel openlijk bedreigd:
« Gij zult een puinhoop worden, Antwerpen, heet het, en gij zelf hebt het gewild. Wij zullen uw Teutoonsch slangennest doorzoeken, den angel dier boosaardige dieren uittrekken, de Antwerpsche zweer van al den Duitschen etter dien zij bevat zuiveren en op hare afzichtelijke puinen zal zich een nieuwe stad verheffen...
(1) Willems had gedronken op het Dietsche vaderland. Zij maakten er het Duitsche van.



- 36 -
<c Wat u drie (i) betreft, noodlottige menschen, werktuigen der vuigheid uw naam worde verafschuwd door de Belgen aller tijden; en gij, twee Vlaamschgezinden, dat uw laagheid de oogen opene aan de Vlamingen... waardig van de vrijheid die zij aanbidden, dat zij hun de diepte van den afgrond toone waarin gij ze wildet storten. De tijd van het Flamingantisme is voorbij. »
Zelfs aarzelden degenen, die thans den Vlamingen verwijten « gunsten? » te willen aanvaarden van de Duitschers, niet zich tot den bezetter te wenden en zelfs bij hem stemming tegen de Vlamingen te verwekken.
Protesteerde Buisset, de volksvertegenwoordiger van Charleroi, een der stichters der Assemblee Wallonne!, niet bij Exc. von Bissing tegen het feit dat, naast de in het Fransch en het Duitsch opgestelde mededeelingen van het Duitsch Bestuur ook de Nederlandsche tekst werd opgenomen? En wist Blunck, een man die het weten kon door zijn ambt in het Duitsche Bestuur in België, niet mede te deelen:
<c Wir wissen 's ja: Die, die sich zuerts in ganz Belgien an die Deutsche Regierung drangten, waren Wallonen. Haben sie nicht in Brüssel viel hundert Mal versucht uns zu überzeugen, es gebe keine Vlamen mehr! Haben sie nicht überall unter der Hand das verhasste Dietsch wieder auszulöschen versucht, nur weii's jetzt leichter beim Gesetz vorbeiglitt! » (Hans Friedrich Blunck,« Belgien und die Niederdeutsche Frage ».)
En hebben de Vlaamschgezinden, bij het begin der bezetting, den Franschen invloed op het Burgerlijk Beheer niet in vele gevallen ondervonden?
Rondborstiger en geheel in de lijn van mijn betoog is de « Appel aux Wallons » eveneens in het geheim in gansch Wallonië en ook te Brussel verspreid:
<( Walen! zoo heet het daarin, Raymond Colleye, die echteWaal dien gij allen gekend hebt als secretaris van het Nationaal Komiteit der Waalsche Verdediging en voorzitter van het Verbond der Waalsche Jonge Wachten van België, schreef op 20 Juli
(i) Burgemeester Devos, Louis Franck en Rijckmans, die, nadat de militaire overheden de stelling verlaten hadden in onderhandelingen traden met de Duitschers voor de overgave.



1914 deze welsprekende woorden in « Wallonië », orgaan der Walen, die, bewust hunner ware nationaliteit, uit al hunne macht naar de inlijving van Wallonië bij het Fransche moederland verlangen :
« Door de ziel, door het bloed, door de taal is de Waal de » zoon van Frankrijk... Alleen de grillen der Europeesche diplo» matie hebben op den Waalschen grond een brutale grensschei» ding getrokken... »
« Graaf Albert du Bois, deze andere echte Waal, omschreef op hetzelfde uur, ook in Wallonië de plichten van de ware Waalsche vaderlandliefde:
<( ... Er bestaat geen Belgische natie, wel door den wil der di» plomaten van 1830 een Belgische staat, een kunstmatige en » verachtelijke schepping. Frankrijk moet zich eindelijk herin» neren dat Wallonië in een Franschen zonnestraal gerijpt is,dank » aan onze Maas die het Walenland aan Frankrijk hecht, even)> als de navelstreng het kind aan de moeder bindt. »
« Walen! de Rogiers, de Gendebiens, de Surlet de Chokiers waren de welsprekende woordvoerders der Walen. Zij beijverden zich om van België een Fransche provincie te maken onder een Fransch bewind...
» Walen! Tusschen Walen en Vlamingen ziedt" sedert eeuwen een rassenhaat, die misschien wel te betreuren is, maar die nooit zal uitdooven en overmijdelijk is als de haat tusschen vuur en water. Het uur der scheiding gaat eindelijk slaan. Het zegevierende Frankrijk gedenke dat Wallonië een Fransche provincie is, de rijkste en trouwste der Fransche provinciën. Mocht het zegevierende Frankrijk den noodkreet zijner Waalsche zonen niet aanhooren, dan zou het zwaar te verantwoorden hebben tegenover het Latiinendom. Leve de inlijving van Wallonië bij Frankrijk! Leve Frankrijk! »
Tot zoover voor wat in het Belgische bezette gebied gebeurde. Werpen we thans een blik op wat de « Belgen » in het buitenland uitvoerden waar ze zich vrij konden uitdrukken.
In Le Figaro van 2 December 1914, schreef de Gentenaar, Maurice Maeterlinck, de man die zich in Frankrijk liet naturaliseeren omdat hij niet wilde behooren tot wat men overeengekomen was de Belgen te noemen, maar die zich nu ineens Belg gevoelde, nu



- 38 -
de grenzen tusschen Belg en Fransman niet meer bestonden en, zooals de Vlaamschgezinden zeggen, omdat de naam « Belg » nu populair was geworden in de Ententelanden:
« België heeft de wereld gered, zich werpende voor den barbaarschen stormloop, zich latende vertrappen tot den dood, om aan de verdedigers der Gerechtigheid den tijd te geven,... om de noodige krachten te verzamelen om de Latijnsche beschaving te onttrekken aan het grootste gevaar dat haar ooit bedreigd hebbe...
« Zij hebben werkelijk... de Latijnsche beschaving gered. Zij bevonden zich sedert eeuwen aan den samenloop van twee machtige en vijandige beschavingen. Zij hadden te kiezen. Zij hebben niet geaarzeld. En hunne keuze heeft des te meer beteekenis, is des te leerrijker daar niemand geschikter was dan zij om met kennis van zaken te kiezen. Gij weet immers dat meer dan de helft van België van Germaansche afkomst is. Zij kon dus, door hare rasverwantschap, beter dan wie ook de kuituur begrijpen die men haar aanbood met de leer der eerloosheid die zij bevat... »
Zoodat de Vlaamsche Post dus met recht kon schrijven dat onze Vlaamsche jongens den Ijzer rood verfden met hun bloed voor de Latijnsche beschaving, d. i. voor hun eigen ondergang.
De reeds genoemde, thans in het buitenland verschijnende Métropole, schreef dat « de Antwerpsche pangermanistische Flaminganten in het koffiehuis Flora verbroederen met de Duitschers. »
De Journal des Réfugiés wist te vertellen, in haar nummer van 25 October 1914, dat « de pangermanisten vrienden van den Heer Franck, die destijds door den mond van Pol de Mont de komst der Pruisen in België verbeidden, de stad Antwerpen in 't belang der Duitschers herbevolken.
Raymond Colleye, die vóór den oorlog alleen Wallonië bij Frankrijk wilde ingelijfd zien, vroeg nu de inlijving van heel België. In Le Cri de Londres schreef hij, op 15 Juni 1915, dat hij weliswaar nog steeds op hetzelfde standpunt staat van vóór den oorlog, maar dat dit nu overbodig geworden is aangezien heel België verfranscht zal worden, België de Rijnstreek zal annexeeren en het Germaansche element zal uitgeroeid worden Een Belgische natie bestaat echter niet, zegt hij en « la Belgique de demain sera latine ou ne sera pas ».
Gérard Harry, een bekend Waalsch-Franschgezinde, schreef



— 39 —
op 21 December 1914 in Le Petit Journal van Parijs, een Belgischgezind artikel, waar de z. g. Belgische geest duidelijk in getypeerd wordt. Hij titelt zijn stuk : « Union morale et verbale des races. »
« Van af het begin hunner marteling, schrijft hij, hebben de Belgen den taal- en rassenmuur neergehaald die hen, daags te voren in twee, bijna vijandige kampen scheidde De VlaamschFransche taalstrijd woedde heviger dan ooit op 't oogenblik dat de oorlog uitbrak. Wij, Walen, van Fransche kuituur, wij waren zoover gekomen heldenmiddelen, wanhoopsmiddelen te zoeken om m te gaan tegen de steeds stijgende eischen van het flamingantisme, te gevaarlijker omdat het, gaarne of noode, Duitschgezind was en in den Duitschen invloedskring kon medesleuren vier millioen van de geheele bevolking... Het kabinet de Brocqueville telde een Vlaamschgezinde die werkte voor de overheersching der spraak van Vlaanderen. Van af den 3 Augustus riep hij harder en hartstochtelijker dan wie ook : « Leve de Fransche kuituur ». « Vlaamschgezinde genootschappen werden ontbonden, eensklaps klaarziende in het gevaarlijke en ongerechtigde van hun streven om hun « gewestspraak » boven het heerlijke woord der Zuiderburen te stellen. En de kringen en verbonden die wij... voor de verdediging der Fransche taal en kuituur opgericht hadden, hebben hunne taak als plotseling voltrokken en zelfs vervallen kunnen beschouwen. Er zijn geen Vlamingen noch Walen meer, niets dan Belgen, maar vast besloten voortaan hun onverbreekbare verstandhouding nog te versterken door een spraaktoenadering, die hen zal vereenigen door dit betooverend antigermaanseh verband: de Fransche taal. »
In zeer nauw verband daarmede staat een pamflet, verspreid in het bezette gebied, en dat Vlamingen en Walen oproept om eensgezind te werken aan de stichting eener Belgische Nationale partij. Hoe dat bijvoeglijke naamwoord « Belgisch » moet opgevat worden blijkt uit de volgende passussen:
« Het oprichten eener Vlaamsche Hoogeschool en de maatregelen bestemd om aan de officieren, de openbare ambtenaars en de rechters de kennis van het Nederlandsch op te leggen, moeten onwederroepelijk van kant gezet worden...



— 40 —
« Die aanmatigingen (der Flaminganten) zullen voor goed haar vruchten zal afgeworpen hebben en dat op den buiten als in de steden, de verspreiding van het Fransch onder de lagere volksklassen, de wetten die het Nederlandsch aan de openbare besturen en straf rechtbanken opleggen, zal nutteloos gemaakt en in onbruik doen vallen hebben.
« Frankrijk daarenboven zal ons in onze taak fér zijde staan. Wanneer — eindelijk — de zegepraal aan Frankrijk Elzas en Lotharingen zal hebben terugggeschonken, wanneer het oorlogswee in den schoot van dit edel volk de eendracht onder alle burgers, zal bezegeld hebben, zal voor België het oogenblik gekomen zijn zich onder Frankrijks edelmoedige bescherming te stellen en zich met dit land te verbinden door verdragen die, benevens onze veiligheid en onafhankelijkheid, den bloei van onze nijverheid en handel zullen verzekeren. Onze geschiedenis, onze instellingen, onze taal, onze godsdienst, onze gewoonten, onze zedelijke en stofffelijke belangen hebben wij met Frankrijk gemeen- Slechts een nieuw en duurzaam verbond van beide landen kan dit geheiligd erfgoed vrijwaren. »
Ziedaar wat die « Belgen » verstaan onder « nationale partij ».
Hierbij dient opgemerkt dat de bovenaangehaalde uitlatingen slechts het resultaat zijn van een ruwen greep in het proza der vluchtelingenpers dezer dagen en geenszins geïsoleerde opvattingen. Zij duiden de grondgedachte aan die de overgroote meerderheid der z. g. Belgen bezielt: de aansluiting van Frankrijk en de vernietiging der Vlaamsche Beweging, de eenige hinderpaal tegen deze aansluiting. Een grondgedachte die trouwens in niets verschilt met die van 1830 en die we gezien hebben in gansch de Belgiscne binnen- en buitenlandsche politiek van 1830 af tot 1914 toe.
Daar het dus vaststaat, dat het België-der toekomst meer nog dan vroeger, toen er moest afgerekend worden met een sterke Vlaamschgezinde oppositie die nu, ingeval Duitschland België moest aan zijn (d. i. Frankrijks) lotJ overlaten, geheel tot machteloosheid zou gedoemd zijn, een « annexe intime de la France » zal zijn is het begrijpelijk dat de Belgische annexatie plannen met veel instemming in darijs toegejuicht worden. Wij hebben



— 4i —
zelfs veel redenen om te gelooven, dat deze plannen in Parijs zelf zijn gesmeed geworden, dat België ook hier slechts het middel, Frankrijk het doel is. Een grooter België is een grooter Frankrijk. En wanneer een aanzienlijk deel der « Belgische » pers spreekt van de annexatie van Luxemburg, de Rijnprovincies, Hollandsch Limburg, Zeeuwsch Vlaanderen, Noord-Brabant zelfs, dan kunnen wij niet nalaten te denken aan de Fransche politiek die immer aanspraak heeft gemaakt op dit grondgebied; dan krijgt ook een bijzondere beteekenis, de verklaring van Minister Viviani, op 31 Augustus 1914 vóór de Fransche Kamer afgelegd: « De verbondenen hebben reeds (toen reeds!) zeer ernstig onderzocht de schadeloosstelling in geld en grondgebied die na den oorlog aan België zal moeten verleend worden. »
Aan degenen die meenen dat door deze annexatie van Germaansch grondgebied de anti-Fransche blok in België zou kunnen versterkt worden, antwoordt de XX" Siècle, let wel, het officieuse blad, het blad der proefballons onzer « Belgische » regeering :
<( De hoedanigheid en de vurigheid zijner vaderlandsliefde (Prof. Kurth, geboren Luxemburger) zouden volstaan hebben om aan alle medeburgers te toonen welke Belgen onze broeders van het Groot-Hertogdom, maar ook die duizenden en duizenden Rijnlanders, zouden herworden NA 30 OF 40 JAREN ZATIJNSCHE BESCHAVING en Belgisch Bestuur. »
Die Larimsche beschavingen Belgisch bestuur van onzen « officieux » zijn bijzonder typisch.
Sommige welmeenenden hebben zich afgevraagd hoe het komt dat nooit gesproken werd van de teruggave van Fransch Vlaanderen aan België. Ik geloof dat het antwoord op deze vraag op iedere bladzijde van deze brochure te vinden is.
Maar wordt er niet te veel waarde gehecht aan de woorden van journalisten1 p-n publicisten? De Repeering, het officieele België, kan toch niet verantwoordelijk gesteld worden voor deze dineren!
Een oogenblik... Op 27 September 1915 schreef VIndipendance Beige dat in de Union latine, tusschen Frankrijk en Italië gesloten, ook Belgische vertegenwoordigers waren opgenomen. Jules Dtestrée, de man van den beruchten brief aan koning Albert: « Sire, il n'y a pas de Beiges! » wasteen ^dier vertegenwoordigers.



— 42 —
Minister de Brocqueville, de Belgische premier, betuigde in een geestdriftig schrijven aan Destrée zijn instemming met de zaakWij zeiden reeds dat het officieuse blad van de Regeering, de <( XX" Siècle », het blad waarover « Vrij België » klaagt dat het door de regeerders overal gesteund wordt tegen de Vlaamsche bladen, de heftigste kampioen is voor de annexatie van Luxemburgsen, Duitsch en Hollandsch grondgebied.
Minister Vandervelde verklaarde zich openlijk partijganger van de annexatie van Luxemburg.
De Hollandsche pers weet mede te deelen dat ministers de Brocqueville en Hymans de inlijving wenschen van Zeeuwsch-Vlaanderen, Noord-Brabant, Hollandsch Limburg en Rijnland.
De drie nieuwe ministers Hymans, Goblet d'Alviella en Vandervelde, waarmede het coalitieministerie gevormd werd, zijn allen verklaarde tegenstanders der Vlaamsche Beweging.
Dat ministerie heeft dan ook niets gedaan, en doet nog niets om dien voor België toch gevaarlijken Franschen geest tegen te werken.
Niets werd gedaan om de taalwetten te doen naleven, noch binnen, noch buiten België.
Bij 't begin van den oorlog werd te Antwerpen het Nederlandsch in de burgerwacht afgeschaft, in het leger is het lot van den Vlaamschen soldaat nog treuriger dan vóór den oorlog en de Duitschers hebben zich kunnen overtuigen hoe niet alleen onze <( Belgische » bureaukraten, maar ook onze Belgische overheden, de armzalige taalwetten, die onzen doodstrijd als Vlaamsch volk wat moesten helpen verlengen, telkens wisten te verkrachten. Vooral bij de toepassing der taalwetten op het onderwijs te Brussel is dit aan het licht gekomen.
Wij spraken daar straks over de aanvallen tegen de stad Anterpen en haar Vlaamschgezind schepencollege, aanvallen niet alleen in geheime schimpbrief jes in het bezette gebied verspreid, maar ook in den vreemde en in sommige vluchtelingenbladen overgenomen. Voor zoover mij bekend is, heeft de Belgische Regeering niets gedaan om dien laster tegen den burcht van het fiambtgantisme^te keer te gaan en de drie Vlaamschgezinde Antwerpenaren, die zich n. b. angtsvallig buiten het tegenwoordig Aktivisme gehouden hebben, in bescherming te nemen.



— 43 —
Wij hebben uitvoerig uitgeweid over de voor België-gevaarlijke Franschgezinde drijverijen van de overgroote meerderheid der Belgische pers. Daartegen heeft de regeering niets gedaan. Zooals zij in het vroegere België de oogen sloot of de hand leende aan de Fransche propaganda, zoo vond zij het ook thans niet noodig in te grijpen.
Anders was het echter toen Vlaamschgezinden van het buitenland, de terging moede, beducht voor den ondergang van hun volk, het als hun plicht beschouwden eindelijk in de bres te springen voor het in dat België nog onmogelijker dan in het België van vroeger leefbare Vlaanderen.
Toen de naar Holland uitgeweken loyale Vlamingen, ter gelegenheid der Groeningerfeesten te Bussum, een telegram zonden naar koning Albert om hem rechtsherstelling voor Vlaanderen te vragen, werden zij met een kluitje in het riet gestuurd en ontvingen tevens de vermaning zich thans niet met de Vlaamsche Beweging bezig te houden, omdat de « Belgen » vóór den vijand geen ander doel noch andere bekommernis mogen hebben dan de vrijmaking van het grondgebied ».
Van officieele zijde werd drukking uitgeoefend op de Vlamingen in Holland om den Vlaamschen strijd te staken. Adv. Alberic Deswarte gehoorzaamde aan den wenk en verliet zijn strijdpost Dr René De Clercq en Dr A. Jacob, die bleven, werden bij besluit van 5 October 1915 ontheven uit hun betrekking van leeraars aan Koninklijke Athenea. Het zij hier opgemerkt dat deze Vlamingen immer op een loyaal Belgisch en anti-Duitsch standpunt hadden gestaan. Vergeleken met de ongemoeid gelaten Walen en Franschgezinde Vlamingen komt de Vlaamsen vijandigheid der Belgiche regeering sterk aan het licht
Het is bekend dat reeds in het begin van den oorlog het officieel opgeven der onzijdigheid in den Belgischen ministerraad ernstig besproken werd. Wat de beslissing geweest is is niet bekend. Om het even. Na wat gebeurde gelooft geen enkel ernstig mensch meer aan de onzijdigheid van België. En ook de onzijdigheid van voor den oorlog is velen verdacht voorgekomen. Toen de « Entente cordiale » den Europeeschen oorlog onvermijdelijk maakte wist ieder helderziend mensch dat het verdrag van 1831 niet meer als bindend zou beschouwd worden, aangezien niet één der Garanten



— 44 —
van België's neutraliteit onzijdig zou blijven in het wereld conflict.
Dit wist men in België natuurlijk ook. Men wist ook in België dat zijn onzijdigheidsverklaring tegen Frankrijk gericht was, maar dat ten minste twee der garanfen (Engeland en Rusland) zich thans niet zouden verzetten tegen een doortocht der Fransche legers door België. Dat het gevaar dus van het Zuiden dreigde en niet van het Oosten, zooals men in België altijd wijs maakte.
Desalniettemin heeft België zijn Zuidergrenzen onbeschermd gelaten, terwijl het zijn Oostergrenzen sloot door de verdedigingswerken bij Luik en Namen. Desalniettemin liet het reusachtige havenwerken aanleggen te Zeebrugge om de landing in België van Engelsche troepen te bevorderen. Desalnietttemin trad het, zooals onbetwistbaar uit de documenten, gevonden in de archieven van den generalen staf te Brussel, gebleken is, in onderhandelingen met de Entente over militaire samenwerking bij een gebeurlijken... Duitschen inval!
Gewis was de positie eener werkelijk neutrale Belgische regeering moeilijk geweest. Op de houding van het Belgische leger, dat geheel onder Franschgezinde leiders stond, was in geval van conflict met Frankrijk weinig staat te maken. Op de houding der Franschgezinde Walen en Franskiljons al evenmin. Daarenboven was het te verwachten dat ook Duitschland zich niet langer zou gebonden achten door het tractaat van 1831, iets wat de rijkskanselier trouwens reeds in 1911 met zijn bekende al te groote eerlijkheid duidelijk had doen verstaan.
Maar geenszins kunnen wij onderlijnen wanneer Valter, in zijn merkwaardige brochuur « Bijdrage tot de wordingsgeschiedenis van den grooten oorlog » zegt dat « België niet door de fout zijner Regeering, maar door zijn ongelukkige ligging en den aard zijner bevolking voorbestemd was om in den oorlog te worden medegesleept ».
Weihoe, een neutrale regeering die wist vanwaar het gevaar dreigde, de bedreigde grens onverdedigd liet, havenwerken aanlegde om een landing van tegen één der Garanten zijner neutraliteit vijandige troepen te bevorderen en zijn grenzen sloot aan één, n. t. aan dien kant waartegen de andere partij duidelijk van plan bieek op te rukken zou geen schuld hebben? Is die regeering ook m 'Onderhandelingen getreden met Duitschland over een even-



— 45 —
tueelen, meer waarschijnlijken, inval der Franschen? En heeft zij « den (Franschgezinden) aard van België's bevolking » niet met alle mogelijke middelen in de hand gewerkt? En was haar houding niet reeds meer dan verdacht na de plotselinge stopzetting der Kongocampagne in Engeland, evenals in de kwestie der versterkingen van Vlissingen? En is de Entente Hollando-Belgebeweging niet een duidelijke poging geweest om ook Holland mede te vangen in de strikken der Entente (i), waarvoor de Belgische regeering met voorbedachten rade en koelbloedig duidelijk partij gekozen had?
Neen, niet de « ongelukkige ligging » van het land heeft België in den oorlog medegesleept, maar de medeplichtigheid zijner regeering in het tegen Duitschland gesmeede komplot dat men « Entente cordiale » noemt.
En die medeplichtigheid was de konsekwentie van Belgies geschiedenis gedurende zijn 85 jarig lengenachtig bestaan.
(1) « La Liberté » schreef op 8 Septembr 1910: De Belgisch-Hollandsche entente moet de voorwacht worden der Engelsch-Fransche.






De Vlaamsche Beweging tijdens den oorlog.
De geschiedenis der Vlaamsche Beweging van vóór den oorlog is genoegzaam bekend. Haar geboortedag valt samen met dien van den Belgischen Staat.
Niemand van degenen die den moedigen strijd dier eerste kampioenen onzer hedendaagsche Vlaamsche Beweging van nabij heeft onderzocht zal kunnen ontkennen dat deze beweging bij haar ontstaan orangist d. i. anti-Belgisch was.
Het parlementarisme heeft haar echter gedurende een heelen tijd haar revolutionair karakter en dus ook haar stuwkracht ontnomen. Niet alleen erkende zij door officieel deel te nemen aan het Belgische staatsleven het diplomatisch gedrocht van 1831, maar van dat oogenblik af was zij de wipplank geworden voor politieke goochelaars, een van België's specialiteiten bij uitnemendheid.
Om weer op zuivere banen te komen moest de Vlaamsche Beweging inzien dat Vlaanderen niet te redden was door wetten, die, hoewel ze steeds onkennelijk verminkt uit het Belgische parlement te voorschijn kwamen, zelfs in hun verminkten vorm nooit toegepast werden. En van hoeveel inspanning, kostbare tijdverspilling, ontzachelijke werkkracht waren die schijnzegepralen het pover resultaat!
Een Vlaamsche nationale partij zeggen zij die Vlaanderen en het doel der Vlaamsche Beweging niet kennen, zou toch ten slotte door het parlementarisme een zoo rechtvaardige zaak als deze hebben doen zegevieren.
Wij Vlamingen, die weten op welke grondslagen en met welk doel België door Frankrijk gesticht werd, die weten hoe de drie groote politieke partijen in België, in Vlaanderen vooral, samengesteld zijn, hoe buiten die partijen om, of er naast, geen ernstige



~ 48 -
beweging denkbaar was, hoe de heiligste zaken slechts bevorderd worden voor zoover zij passen in het kader dier partijen of er de belangen van dienen, wij weten ook dat een zuiver Vlaamsche nationale partij in België even machteloos zou zijn in de toekomst als zij het in het verleden geweest is. « Vlaamsche Volkspartij » te Brussel en « Vlaamsche Blok » te Gent zijn er de sprekende bewijzen van. « In ons land, zegt Aug. Vermeylen, is geen streven zedelijk sterker en staatkundig onmachtiger dan het onze; ten hoogste kunnen onze kandidaten die der andere klieken wat flamingantsche vorderingen in hun programma doen opnemen. »
Toch heeft de Vlaamsche Beweging gedurende jaren in het teeken van dat parlementarisme gestaan, deels omdat de Vlaamschgezinden van meening waren dat zij het moesten trachten te gebruiken om Vlaanderen wakker te schudden, deels omdat het hun een middel in de hand gaf om ten minste aan de meest schreeuwende wantoestanden een einde te stellen.
Het ligt geenszins in mijn bedoeling smalend neer te zien op wat op die wijze bereikt werd. Heldendaden van opoffering en toewijding zijn verricht geworden... maar heeft het ons nader gebracht tot ons doel?
En hierop moet ontkennend geantwoord worden. Ik ga zelfs verder en beweer dat het parlementaristisch flamingantisme een grootere hinderpaal op den weg der Vlaamsche beweging is geweest dan de meest Franskiljpnsche dwarsdrijverij. Een ruwe kaakslag werd door ons niet ontwikkeld. Vlaamsche volk beter gevoeld dan die schering op inslag zich herhalende parlementaire bedotterijen. Een zaak Peeren, waar slechts één persoon in zijn brood getroffen werd, vond meer weerklank in het land dan het herhaald verkrachten der taalwetten in zake onderwijs b. v. waar het belang van gansch het Vlaamsche volk op het spel stond. Door het telkens verwijzen naar z. g. Vlaamsche zegepralen werd de aandacht afgeleid niet alleen van de ware treurige toestanden, maar ook van het doel. Ik sta niet alleen wanneer ik zeg dat onder het brullen van den Vlaamschen Leeuw en het schitterend bont van Vlaamsche betoogingen en wapperende leeuwenvlaggen het parlementarisme Vlaanderen ten grave zou hebben gebracht
De aan ui terlijken schijn toenemende Vlaamsche Beweging kon niet verhinderen dat Vlaanderen op het punt was yoor goed te



49 —
bezwijken.
De strijd van het alleenstaande Vlaanderen tegenover de regeeringsmachiene, in al haar verstakkingen, gesteund door Wallonië en Frankrijk, was een hopelooze strijd.De meest helderziende flaminganten zagen het in. Terwijl de zwakken ontmoedigd het strijdperk verlieten, beproefden de sterken haar weer te brengen op de revolutionaire banen van weleer.
In zijn (( Kritiek der Vlaamsche Beweging » (1895), schreef de reeds genoemde August Vermeylen, o. m.: « Al wat de Flaminganten vergen voert tot het vervangen van het tegenwoordige Koninkrijk door een Statenbond. Een Poolsche omwenteling zouden zij zeker toejuichen, en voor eenige jaren verschenen alhier groote kaarten waarop men Fransch Vlaanderen aan ons land teruggeschonken zag. Maar waarom vorderen zij "dan niet rechtuit de scheuring van België?... In den grond zijn zij volstrekt niet Belgischgezind, al vreezen ze dikwijls met hun vrij uitgesproken meening vöör den dag te komen. Vlaanderen, dat voelen ze, dat willen ze; België laat hen koud; wij konden het heuglijk feit beleven dat de « Brabangonne » uitgefloten werd. Maar op dat netelig gebied heeft men weinig moed te verwachten van de meeste leiders der Vlaamsche Beweging en van al wie nauw of losser met den Staat verbonden zijn. Die zijn voorzichtig, willen niet <c overdrijven «...
« Laten we de kortzichtigen in de poelen der politiek ploeteren, schreeuwend om hervormingetjes, maatregeltjes, verordeningetjes: zij zullen onderzinken met alles waaraan zij zich vastklampen... Kijken wij verder dan 't onmiddellijke, het toevallige, 't voorloopige; onze daad zal het zuiverst, het direct doelmatigst zijn, als we werken op hetgeen zich voortdurend ontwikkelen zal, den geest zelf die onze Beweging bezielt, het diepe gemoed der rrenschen, dat steeds onder de gisting der eeuwen broeit, steeds naar meer zelfstandigheid en uitbreiding van zijn eigendom wil.
« Zelfstandighied is kracht om zijn zedelijke wereld te scheppen, en elk dezer woorden is vol beteekenis. Naar zelfstandigheid gloeit heel onze tijd op. De economische omwenteling is slechts een deel van wat er thans gebeurt; wij staan vöör een nieuwe samenvatting van het leven. Een Gedachte groeit, die als het Christendom heel den mensch zal omsluiten... En terwijl heel een jeugd



— 50 —
wacht, het hoofd vol duistere glories en de handen bevend van voorgevoel, — wroeten de hervormingspartijen in hun politiekje voort... Maar zij die begrijpen wat de synthesis wezen kan, en waarom de Vlaamsche Beweging, het oprechtst en edelst streven dat in België opkwam, gedragen is door den wil zelf die de groote herschepping voorbereidt, die zullen alle gedeeltelijke oplossingen verwerpen en recht naar de eenige vraag dringen inziende dat hier slechts een droom te verwezenlijken is. »
En die eene droom, die de vaders der Vlaamsche Beweging bezield had maar door het parlementarisme dreigde te verzwinden, stond van af dezen tijd weer helder vóór den geest van de zelfbewuste Vlamingen die, elke gedeeltelijke oplossing verwerpende, slechts dat eene doel meer vóór oogen hadden: Vlaanderens zelfstandigheid.
De Vlaamsche Beweging was weer in de goede banen gebracht: ik had reeds gelegenheid te wijzen op de stichting van geheime revolutionnaire genootschappen waar de plannen uitgewerkt werden om het ideaal in tastbare werkelijkheid om te zetten.
Reeds werd men het dreigende kraken gewaar van het fundament waarop het diplomatisch gewrocht van 1831 was opgetrokken... toen als een plotseling neerstortende lawine de lang voorziene en toch verrassende oorlog over Europa heenstormde en ook Vlaanderen onder puinhoopen bedolf.
Die oorlog had vele Vlaamschgezinden, hoe onbegrijpelijk het ook moge klinken, volkomen met verbijstering geslagen. Als bij tooverslag werden de « goedendags » geborgen. De meeste aktivististische kringen, zelfs vele geheime revolutionaire groepen, staakten alle werkzamheid. Men zou « rusten op zijn schild » tot na den oorlog.
Echter niet allen. In de groote centra Brussel, Antwerpen, Oostende, en vooral Gent, werden de koelgebleven Vlaamsche koppen weer spoedig bijeen gestoken. De voor Vlaanderen nieuwe toestanden werden in besloten kringen besproken en toen die kringen met den dag in sterkte toenamen werd besloten den strijd weer aan te binden.
« Nu of nooit », zoo riep der Gen ter Groep onze eerbiedwaardige, in den strijd voor Vlaanderens ontvoogding vergrijsde dichter en dokter Eugeen van Oye toe :



— 5i
»
»
»
Nu of nooit moet Vlaanderen boven, Nu of nooit ten onder gaan: Zal men 't weer zijn leven rooven? Zal 't den dood te boven staan? —
»
»
»
»
» Nu — of nooit! Vlaanderen, spreek nu! Durf te kiezen 1 Zijt ge laf, te diep ontaard, Dan — dan moogt ge 't al verliezen, Zijt ge niet het leven waard.
« Nu of — nooit I »
En Vlaanderen hééft gekozen! Eindelijk! En bewees, door de langdurige overweging over zijn keuze zijn onloochenbare verwantschap aan het Germaansche ras dat wel traag is in het beslissen maar koppig en taai zijn doel nastreeft wanneer het eenmaal tot belissing gekomen is*
Hoe men ook tegenover de taktiek der Jong-Vlamingen moge staan, hoe men ook moge denken over hun strijdwijze der eerste dagen deze groote verdienste zal hen nooit betwist worden dat zij niet alleen de baanbrekers geweest zijn van het huidige aktivisme, maar vooral dat zij het Vlaamsche vraagstuk geformuleerd hebben in zijn mathematische gestrengheid en er niet voor teruggedeinsd zijn om er de even mathematisch strenge oplossing van publiek te maken...
Hun thans van historische beteekenis geworden orgaan « De Vlaamsche Post » is daar om te bewijzen dat zij, en bij het stellen van het vraagstuk en bij de oplossing ervan geworteld stonden in vasten Vlaamschen bodem van vreemde smetten vrij, en dat de Jong-Vlaamsche Beweging niet anders is geweest dan de voortzetting van de gedachte die lang voor het uitbreken van den oorlog langzamerhand overal was doorgedrongen.
De tallooze lasterpraatjes, nu nog rond den naam der « Vlaamsche Post » en der Jong-Vlamingen helaas ook in het buitenland, zelfs in Duitschland verspreid, die allen hierop neerkomen dat de Jong-Vlaamsche beweging een werktuig zou zijn in Duitsche handen en het programma van Jong-Vlaanderen, dat zich resumeert in de oprichting van een zefstandigen Vlaamschen Staat, niets anders dan een oorlogsnaam voor de Duitsche annexionis-



— 52. —
ten, werd ondertusschen zij het ook onbewust en ongewild klinkend gelogenstraft door een man die het weten kon. In zijn veel besproken z. g. politiek testament waar hij de inlijving van België zonder meer bepleit, verklaarde Exc. von Bissing, de afgestorven tweede Gouverneur Generaal van België: « Schon jetzt musz man alles tun, urn uferlose Hoffnungen zurückzudümmen. Eine Gruppe der Vlamen (i) traumt von einem selbstandigen flandrischen Staat mit einem König, der es regieren soll, und von einer vollstandigen Loslösung aus dem bisheringen Staatenverbande. Gewisz ist das Vlamentum zu schützen, aber niemals darf man die Hand dazu bieten, es vollstdndig selbstandig werden zu lassen. »
Deze woorden, uitgesproken door den man-met-ijzeren-wil die von Bissing was, doen dan ook vermoeden dat de Jong-Vlamingen voor hun « uferlose Hoffnungen » weinig steun moeten gevonden hebben.
Naast de tegenover België deloyale Jong-Vlaamsche Beweging werkte, in aktivistischen geest, de loyale Hollandsche richting, aldus genoemd omdat zij geleid werd door naar Holland uitgeweken Vlamingen.
Deze richting, waarvan de « Vlaamsche Stem » het orgaan was, bleef op een nauwgezet loyaal standpunt staan tegenover de Belgische regeering. Zij bepaalde zich bij de vóór den oorlog op het Vlaamsch programma gestelde Bestuurlijke scheiding, ten gunste waarvoor zij hoopte van de Belgische regeering een belofte te kunnen afdwingen. In plaats van beloften kwamen er bedreigingen, broodroof zelfs. De redacteuren jder « Vlaamsche Stem », D' René de Clercq en D' A. Jacob werden uit hun ambt van atheneumleeraar ontslagen; het kranige orgaan verbannen uit leger en interneeringskampen tot het ten slotte, evenals de « Vlaamsche Post », bij gebrek aan genoegzamen financieelen steun, bezweek. Toen ook hun beroep op den Koning tevergeefsch bleek te zijn kwamen de in Holland vertoevende Vlamingen tot de overtuiging, die de Jong-Vlamingen van den aanvang af als de hunne hadden verkondigd, dat er van wege de Belgische regeering niets te hopen, maar alles te vreezen is. Langzamerhand sloegen zij een radi-
(i) De Jong-Vlamingen worden hier bedoeld.



— 53 —
kaler toon aan tegenover « Die van Havere » en, terwijl ze zich meer en meer van de Belgische regeering verwijderden naderden ze het standpunt der Jong-Vlamingen.
' Deze hadden in den loop van 1915, toen de flaminganten vooral ten gevolge van de drijverijen der Franskiljons zoowat overal maar zonder onderling verband weer den strijd hadden aangebonden, een oproep gericht tot het Vlaamsche Volk, waarin het aangespoord werd om zich té organiseeren...
De oproep was vooral hierom merkwaardig omdat toen reeds aangedrongen werd op de noodzakelijkheid om zoo spoedig mogelijk tot de stichting te komen van een Raad van Vlaanderen.
In dien oproep heet het:
« Vlaanderen wordt van zijn ketenen bevrijd. Bij alle bewuste Vlamingen brengt deze tijding ontroering, geestdrift, hoop op de vervulling van het totnogtoe slechts gedroomde toekomstideaal dat nu een bereikbaar doel is geworden:
een Vlaamsch Vlaanderen!
» De geestelijke verlossing der Vlaamsche gewesten, zooals wij die willen, is echter nog niet geschied. Daarom dient zij van ons Vlaamsch standpunt nader beschouwd en onderzocht
» Eenerzijds schrijven onze Vlaamsche belangen ons den strijd voor tegen het knellend staatsjuk van 1830, anderzijds moet een zelfstandige, volkomen Vlaamsche staat het doel van ons streven en van al onzen arbeid zijn.
» Zwaartillende Vlamingen, hel? as hierin accoord met de vijanden van onzen edelen stam, trachten bijeen te houden wat niet bijeen hoort en bestendigen alzoo de verfransching en verbastering van ons volk. Slechts een zelfstandig Vlaanderen. Vlaamsch in zijn onderwijs van lagere school tot universiteit, Vlaamsch in zijn wetgeving, leger en bestuur, Vlaamsch in hart en ziel kan voor goed paal en perk stellen aan dit gevaar. Daarom dan ook is steeds het streven van alle zelfbewuste Vlamingen geweest:
een zelfstandig Vlaanderen
omvattende alle Vlaamsch sprekende gewesten ten noorden van de taalgrens en ten Zuiden van Nederland. Nu reeds van de grenzen van dezen staat te spreken nu de oorlog nog niet geëindigd is ware voorbarig. Toch moet worden vastgesteld dat door een



— 54 —
splitsing van de Vlaamsche gewesten voortdurend nieuwe gistingen zouden ontstaan, en duizenden Vlamingen aart verdere verbastering prijs gegeven worden (I).
» Voorwaarde van welslagen is echter :
» Organisatie!
Organisatie van een gemeenschappelijk, eensgezind streven van alle Vlaamschgezinden zonder onderscheid van staatkundige richting. Onze politieke splitsingen zijn de oorzaak geweest van onze talrijke nederlagen tegenover het vroeger bewind. Dat alle verdeeldheid nu ophoude totdat ons groote doel bereikt is:
de Vlaamsche Staat
herrezen als een phcenix uit zijn assche.
» Hiervoor is noodzakelijk het stichten van een
Algemeenen Vlaamschen Raad
gevormd uit vertegenwoordigers van heel Vlaanderens volk. Met dezen Raad zouden de regeeringen der zegevierende mogendheden zich dan in verbinding kunnen stellen om Vlaanderens toekomst te regelen, thans in overleg met de Vlamingen zelf en niet meer zooals totnogtoe, buiten hen om en tegen hunne belangen in. Daartoe moeten echter de Vlamingen, die enkel en alleen Vlamingen willen zijn, zich organiseeren in alle steden en dorpen van het Vlaamsche land — ook in het nog niet van Fransche verbastering bevrijde gedeelte — en, door hiertoegek <zen vertegenwoordigers, een Algemeenen Vlaamschen Raad stichten. De thans reeds gevormde Vlaamsche groepen leven in de vaste overtuiging dat slechts deze organisatie in staat is het beoogde doel te bereiken.
» Met spanning wachten wij op levensteekenen van de bewuste Vlamingen uit den lande. Thans is het oogenblik aangebroken in de wereldgeschiedenis dat de Vlaamsche staat, zoolang onze lievelingsdroom, herrijzen moet. Thans moet Vlaanderen weer na eeuwen te hebben moeten zwijgen, zelfs wanneer over zijn lot werd beslist, zelf medespreken in de beslissing over eigen toekomst.
» In het geloof dat de Vlaamsche kwestie slechts door het her-
(i) Fransc-jipyiaanderen.



— 55 —
rijzen van een eigen Vlaamschen Staat kan worden beëindigd en in de hoop dat alle zelfbewuste Vlamingen zich in dien geest organiseeren zullen, blijven wij rotsvast op ons uitsluitend Vlaamsch standpunt staan.
« DE GROEP VAN GENT »
Als gevolg op dezen oproep vond op 7 October 1915 in een afgesloten kring te Brussel een vergadering plaats van 52 afgevaardigden uit verschillende over gansch het Vlaamsche land verspreide groepeeringen bij welke gelegenheid een geheime Raad van Groot Vlaanderen werd gesticht en een motie werd aangenomen die in de Vlaamsche pers werd opgenomen en veel ontroering verwekte.
Die motie luidde (1) o. a. als volgt:
... Overwegende, dat de Waalsch Belgische staat zich door de Fransche regeeringen, die elkaar sedert 1830 hebben opgevolgd, steeds als werktuig heeft laten gebruiken om Vlaanderens groei en economische ontwikkeling te belemmeren, de Vlaamsche taal uit te roeien, de Vlaamsche nationaliteit te vernietigen, Vlaanderen tot Frankrijks knechtschap te vernederen... (volgen de woorden van Rogier, blz. 19).
Overwegende dat het Vlaamsche volk gedurende 85 jaren niet opgehouden heeft (tevergeefs) tegen deze verfransching te strijden; dat zijn leiders herhaalde malen ernstige waarschuwingen tot de Belgische overheden hebben gericht... (Volgen de bekende waarschuwingen van H. Conscience, aangehaald, blz. 23-24)
Overwegende, dat de Belgische regeering geen acht heeft geslagen noch op de welsprekende waarschuwing van Vlaanderen's beroemden zoon, noch op de verwijtingen, die haar later gedaan werden: « Coburg en de Belgische Vlag », werd er gezegd in strooibiljetten, die in Brussel werden verspreid ter gelegenheid van de jaarlijksche manifestatie tot herdenking van de muiterij van September 1830, beteekenen voor het Vlaamsche Volk overheersching en verdrukking... Hoe zouden de Vlamingen België kunnen beminnen, dat sedert meer dan 80 jaren hunne nationale taal verdrukt? Welke genegenheid kunnen zij gevoelen
(I) Wij laten weg wat van minder beteekenis is of reeds eenigszint werd
aangehaald tijdens de behandeling.



- 56-
voor een koningschap, dat, bekleed met de uitvoerende macht, iederen dag toelaat, dat de wetten, die het gebruik der Vlaamsche taal regelen, in 't openbaar en stelselmatig geschonden worden? Wanneer zullen dan de mannen die het lot van ons land in hand hebben, begrijpen dat Vlaanderen, indien het weder in het bezit gezet werd van zijn rechten, de hoeksteen zou zijn van België, maar dat het verdrukte Vlaanderen eene oorzaak is van zwakte, die zonder ophouden grooter wordt, naarmate het nationaliteitsgevoel van het Vlaamsche ras meer ontwaakt? In 't bezit van hunne rechten zouden alle denkende en ontwikkelde Vlamingen zich Belgischgezind kunnen voelen, doch zonder die rechten zijn zij het nooit geweest en zullen zij het nooit kunnen worden. O Vlaanderen, wij schreiden met u bloedige tranen over de verplettering van uw Volk. O Vlaanderen, wie zal u makert tot wat gij heden zoudt zijn, indien gij onder het wijs en nationaal bestuur van Oranje gebleven waart! »
Overwegende dat de wetten over het gebruik van het Vlaamsch in Staatszaken niet vermochten noch de vijandschap van de verdukkers van Vlaanderen, noch de vijandschap van den WaalschBelgischen Staat tegenover de Vlamingen wezenlijk te wijzigen;
Overwegende, dat de Belgische Regeering zich aan den wil van Frankrijk heeft onderworpen, niet,alleen wat betreft de binnenlandsche aangelegenheden, maar ook met betrekking tot de buitenlandsche staatkunde;
Dat de Belgische Regeering, zooals blijkt uit de documenten in de archieven van den Belgischen generalen staf gevonden, in overleg is getreden met de Engelsche en met de Fransche regeering over het landen in Fransche of Belgische havens van Engelsche troepen, die in samenwerking met het Fransche leger den doortocht der Duitsche legers zouden stuiten, maar dat zij, ofschoon daartoe verplicht door het onzijdigheidstraktaat van 1839, geenerlei beraad met Duitschland heeft gepleegd, om den inval van Fransche troepen te verhinderen;
Dat de Belgische Regeering zoodoende de onzijdigheidsverplichtingen van België met voeten heeft getreden en zich aan de zijde heeft geschaard van de Fransch-Engelsche Entente, zooals deze in April 1904 in een reeks van declaraties bekend gemaakt werd;



— 57 —
Dat de Belgische Regeering zich daartoe liet verleiden: i° Door Franschgezindheid; 2° Door de overweging dat de Engelsch- Fransch-Russische coalitie, gesteund door Japan en de Britsch-Amerikaansche coöperatie, onvermijdelijk Duitschland en Oostenrijk verpletteren zou, dank zij het verraad van Italië dat voorspeld werd door den Belgischen gezant te Berlijn: « Sedert zeer langen tijd », schreef Baron Greindl den 17 April 1909 aan den heer Davignon, Minister van Buitenlandsche Zaken, « maakt men zich te Berlijn en te Weenen geen illusies meer over de eventueele medewerking van Italië. Duitschland en Oostenrijk behouden of dulden Italië in het drievoudig Verbond, omdat zijn uittreden een vermindering van aanzien zou zijn en ook omdat men er een kans in ziet, het, in geval van strijd, niet tot tegenstander te krijgen, maar dit is dan ook alles wat men hoopt »;
Dat het drievoudig verbond bovendien verzwakt was « par 1'état de décomposition oü se trouve 1'empire austro-hongrois » (brief dd. 23 September 1905 van Baron de Favereau);
3° Door de belofte van een vergrooting van grondgebied.
Dat de Belgische Regeering partij heeft gekozen voor de Entente niettegenstaande de waarschuwingen van hare gezanten te Berlijn, Londen en Parijs, o. a. Baron Greindl schreef:
« Den 27 Januari 1908: De door Koning Edward gevolgde politiek, onder voorwendsel Europa voor het denkbeeldige Duitsche gevaar te beschermen, heeft een maar al te werkelijk Fransch gevaar in het leven geroepen, dat in de eerste plaats ons (België) bedreigt; »
Den 6 December 1911: « Iedereen in Engeland en in Frankrijk beschouwt de Entente Cordiale als een aanvallend en verdedigend verbond tegen Duitschland. Zoo moet ook de overleden koning van Engeland haar beschouwd hebben; zij werd dan ook niet gesticht op den positieven grondslag van een verdediging van gemeenschappelijke belangen, doch op den negatieven srondslae. van haat tegen het Duitsche Rijk. De Entente Cordiale deed in Frankrijk de gedachte aan de « revanche » herleven; aan haar is de toestand van onzekerheid en onrust te wijten, waarin Europa zich sedert zeven jaren bevindt; »
Den 1 Januari 1914: « Ik heb reeds de eer gehad u te berich-



- 58 -
ten dat de heeren Poincaré, Delcassé, Millerand en hunne vrienden de nationalistische, chauvinistische cocarde politiek hebben uitgevonden en gevolgd, hetgeen een groot gevaar voor Europa en met name voor België beteekent; »
Overwegende, dat de Fransche Regeering, verzekerd van den steun der Engelsche, zich sedert 1904 meer dan ooit met de aangelegenheden van België bemoeid heeft « Frankrijk », schreef Greindl den 8 April 1907, « matigt zich, evenals voor 1870, het recht aan, om in aangelegenheden, welke het volstrekt niet aangaan, in te grijpen; »
Dat zij het houden van Franschgezinde Congressen ondersteunde zooals te Luik (1905), Aarlen, Brussel, Bergen, waar Frankrijk, vertegenwoordigd door Fransche Ministers, Fransche Gezanten, Fransche Consuls, Fransche Députés, Fransche Senators, leden van de « Académie Frangaise », van de « Alliance Francaise », enz., aan den eeredisch aanzat; dat zij het optreden van allerlei chauvinistische Fransche redenaars in onze kunsten letterkundige kringen, van de « comédie francaise », de oprichting van de Fransche scholen, de Franschgezinde vereenigingen door het verleenen van subsidie en het schenken van eereteekens aanmoedigde;
Dat de bemoeiingen der Fransche Regeering met Belgische aangelegenheden haar toppunt bereikten ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling te Gent;
Dat F. David. Minister van Handel en Niiverheid, den 12 December tot2 in de « Chambre des Députés » te Parijs verklaarde dat de Fransche Regeering deel nam aan de tentoonstelling te Gent. of verzoek van de Franschgezinde overheid der stad ont den Franschen invloed in België tegen de Vlaamschgezinden te versterken en dat zij te dien einde besloten had op de Gentsche tentoonstelling eene organisatie in het leven te roepen tot verbreiding der Fransche taal en der Fransche denkbeelden, hetgeen bevestigd werd door twee hoogere ambtenaren der Fransche Repreerinp, Pierre Maraud, algemeen commissaris van Frankrijk bü de Gentsche tentoonstelling, en door Charles Legrand, voorzitter van de Fransche afdeeling op die tentoonstelling.
De eerste zeide:
« Wij moeten de Belgen nog meer liefde voor Frankrijk in-



— 59 —
boezemen, wij moeten trachten den invloed van Frankrijks taal en Frankrijks vernuft in België nog te vergrooten. » De tweede:
« Naast de eeuwenoude vriendschapsbetrekkingen zult gij te strijden hebben tegen een partij, die de Fransche zeden, den Franschen geest, tot zelfs de Fransche taal minacht en verfoeit
Om Frankrijk te verdedigen, zult gij den goeden strijd moeten aanbinden en in deze vaderlandslievende poging, ik ben er zeker van, zult gij den steun ondervinden van dien verheven vaderlander, die pas geroepen is tot de hoogste magistratuur van het land... Wij zijn er van overtuigd, dat in den Vlaamschen grond, die zulke schoone bloemen heeft voortgebracht, de Fransche invloed steeds dieper zal wortel schieten. »
Overwegende dat de Belgische Regeering de onbeschaamde oorlogsverklaring van de Fransche Regeering aan Vlaanderen niet heeft afgekeurd;
Dat, integendeel, Minister Hubert, op het banket van het « Comité francais des Expositions francaises a 1'étranger », de volgende woorden uitsprak: « Er bestaat tusschen ons (Franschen en Belgen) eene innige algemeene liefde. Voor ons Belgen zou ophouden Frankrijk te beminnen, beteekenen: ophouden Belgen te zijn; »
Dat dergelijke verklaringen, die de Franschgzinde politiek van de Belgische Regeering brandmerken, reeds vroeger werden afgelegd door Belgische staatsambtenaren, o. a.
Door Burgemeester Max, te Parijs (April iqii): « Ieder mensch heeft twee vaderlanden: het zijne en Frankrijk; »
Door den gouverneur van Henegouwen bij de ontvangst van den President der Fransche Republiek : « ... België heeft Frankrijk lief, het houdt van Frankrijk als van eene oudere zuster, het heeft Frankrijk lief met dankbaarheid en diepgevoelde vriendschap; »
Door Burgemeester Kleyer, te Luik, die een heildronk wijdde aan de onverbreekbare eendracht van Frankrijk en België;
Door een rechterlijk ambtenaar die bij de begrafenis van den Franschen senator Le Comte, sprak van « de kunstmatige grens, die België van Frankrijk scheidt, want onze zeden, onze denkbeelden, onze verlangens zijn aan elkaar gelijk, onze harten zijn



6b —
geheel een; »
Dat den 6 Februari 1913, in de Belgische Kamer, in tegenwoordigheid van den eersten minister Baron de Broqueville, een eerbetoon aan Frankrijk werd gebracht;
Dat de voorzitter Schollaert, na eerst Frankrijk « une nation que nous aimons tous » genoemd te hebben, de leden der Kamer uitnoodigde, om met hem uit te roepen <c Vive la France! », waaraan ook gevolg gegeven werd;
Overwegende, dat de Belgische Regeering, sedert het uitbreken van den oorlog, ondanks de vele teleurstellingen die zij heeft moeten ondervinden van de zijde harer bondgenooten, hare Franschgezinde politiek niet gewijzigd heeft en zich verklaard heeft voor de opheffing van de onzijdigheid van België en voor het sluiten van een Fransch-Belgisch Verbond; immers dat reeds in Mei 11. Minister Carton de Wiart, in de geruchtmakende rede ongeveer in denzelfden geest sprak als de Indépendance Beige over eet te absurde neutralité qui nous ficelait;
Dat de Belgische Regeering, op een vergadering, onder voorzitterschap van den eersten Minister de Brocqueville, in de eerste dagen van September 11. te Ste-Adresse gehouden, de kwestie of bij het herstel van België de onzijdigheid diende gehandhaafd te worden, heeft onderzocht;
Dat reeds het feit, dat dit vraagstuk besproken werd.er op wijst, dat in den boezem van het Ministerie zelf de wenschelijkheid van de opheffing ernstig in overweging genomen werd; dat het eenige dagen later gebleken is dat de Belgische Regeering voornemens is de neutraliteit van het land op te geven, dewijl zij besloten heeft deel te nemen aan de beraadslagingen van de FranschItaliaansch Conferentie te Parijs, die zich voorstelt eene innige toenadering tusschen Frankrijk en Italië tot stand ie brengen;...
Dat Minister de Broqueville aan die conferentie geschreven heeft : « Je suis fier de 1'honneur que vous faites a notre pays en associant des délégués beiges aux réunions de vos comités... Vos travaux contribuent puissamment a cimenter 1'union des deux grandes soeurs latines; »
Dat het dus bewezen is dat de Belgische Regeering hare instemming betuigt met:



— 6i —
i° De stichting van een tolverbond met Frankrijk;
2° De geldigheidsverklaring van Fransche academische diploma's in België, wat zeker tengevolge zou hebben dat vele Fransche advocaten, geneesheeren en bouwkundigen zich in Vlaanderen zouden komen vestigen;
3° Het zenden van Vlaamsche kinderen naar Frankrijk en van Fransche leeraars naar Vlaanderen, drie maatregelen die eene reusachtige versterking zouden veroorzaken van den Franskiljonschen invloed, die het Vlaamsche Volk sedert 85 jaar geknecht houdt;
Overwegende dat een niet-neutraal België, met Frankrijk door eene tolunie verbonden, niets anders kan zijn dan een verfranschend, romaniseerend België, zooals het trouwens in Frankrijk zelf werd verklaard door gezaghebbende staatslieden en invloedrijke couranten telkens nl. in 1836, 1840, 1848, 1850 en 1860, als er sprake is geweest van het sluiten van zoodanig verbond;
Dat Thureau-Dangin, in zijne « Histotre de la Monarchie de Juillet » schrijft: « De economische gevolgen van zulk een maatregel zouden verschillend geschat kunnen worden, maar de uitwerking op politiek gebied zou zeker van beteekenis geweest zijn. De nationale eigenliefde zou in dit soort van moreele annexatie eene schitterende vergoeding gevonden hebben voor de laatste teleurstellingen, en Guizot zou daarmede den mond gestopt hebben van hen, die spotten met de vernederingen en de onvruchtbaarheid van zijne buitenlandsche staatkunde; »
Dat een Fransche courant in een artikel, handelende over het tolverbond van 1850, het volgende schreef: « Aan de zijde van België moet men toch wel zoo wijs geworden zijn, dat men weet dat in de te stichten gemeenschap aan het Fransche volk de rol van den. man toekomt en dan ook de rechten van den man moet hebben; »
Overwegende, dat het sluiten van een tolverbond met Frankrijk gelijk staat met de moreele annexatie van België, een toestand, die ons regelrecht zou brengen naar de staatkundige annexatie;
Dat ofschoon een aanzienlijk gedeelte van Frankrijk door de Duitschers bezet is, het oude droombeeld van de Rijngrens in Frankrijk weer herleeft;



— 02 —
Dat het officieuse Parijsche blad La Libertê, hetwelk onder censuur verschijnt, onlangs den Franschen strijdkreet, die sedert het Verdrag van Verdun (843), zooveel bloed heeft doen vloeien : « La Gaule aux Gaulois » heeft aangeheven, onder aanroeping van Caesar, Richelieu en Napoléon;
Dat eenige dagen voor het uitbreken van den oorlog, de Parijsche Matin schreef: « Quel est 1'avenir de cette nationalité in partibus (la nationalité franco-beige)? Dans 1'ordre politique et international, je ne sais. Peut-être un jour, 1'Europe sera-t-elle tout heureuse de lui demander la solution du problème francoallemand; »
Dat de Engelsche schrijvers van gezag beweren dat aan Frankrijk eene predomineerende positie in België toekomt; dat o. a. volgens den Engelschen schrijver Harry Johnston, Engeland alleen de bezetting van België door Duitschland vreest, maar dat Frankrijk een onbetwistbaar recht op België bezit, daar bijna de helft van het Belgische grondgebied bewoond wordt door Walen, een krachtig franschsprekend ras;
Overwegende, dat Vlaanderens vrijheid, Vlaanderens bestaan bedreigd wordt door de Entente-mogendheden;
Dat alle hoop op rechtvaardige behandeling van het Vlaamsche Volk door den Fransch-Waalsch-Belgischen Staat moet opgegeven worden;
Dat, zou België in zijn oude doen hersteld worden, er geen twijfel bestaat, of Vlaanderen zal nog meer dan vroeger verdrukt worden;
Dat het de plicht was van de Belgische Regeering om het Vlaamsche Volk, in de bange ure waarin het thans verkeert, over zijn toekomst gerust te stellen; dat er echter van bevoegde Belgische zijde geen enkele stem opging om de beangstheid die in Vlaanderen heerscht te bezweren, ook niet om verzet aan te teekenen tegen den laster van Walen en Franskiljons, die een heel volk, het Vlaamsche Volk, welks zonen sedert meer dan een jaar dapper en onversaagd voor Belgie's behoud strijden, trachten verdacht te maken ten einde een voorwendsel te hebben om het later te verdrukken;
Dat het Vlaamsche Volk zich niet kan opofferen ten voordeele van een onmeedoogenden vijand; dat zelfopoffering, die met



- 63 -
zelfmoord gepaard gaat, nooit de plicht van een volk kan zijn;
Dat Roosevelt, gewezen President van de Vereenigde Staten, den 28 September 1914, in het Amerikaansch blad Outlook, terecht schreef: « Als een volk voelt dat de afloop van een strijd waarin het om welke reden dan ook gewikkeld is, zal zijn : ondergang of voortbestaan als natie, dan zal het onvermijdelijk slechts zoo mogen handelen, dat het zich voor den ondergang behoedt. »
Overwegende dat, in een strooibriefje Appel aux Wallons, onlangs te Brussel en in het Walenland verspreid, welsprekend gewezen wordt op de tweedracht die tusschen Vlamingen en Walen altoos heeft bestaan...
Dat Max Hallet, den 17 April 1914, in den Senaat, terecht heeft gezegd dat indien de Walen geraadpleegd werden, 90 % zich zouden verklaren voor de annexatie door Frankrijk;
Dat het onloochenbaar is, dat ook de Walen zich van het Belgisch staatsverband wenschen los te scheuren.
Overwegende, dat de Vlamingen uit Fransch-Vlaanderen, « de cette Flandre séculaire, ennemie des Frangais, arrachée », zooals de Franschman Odysse-Barot het schreef« au mépris des serments les plus sacrés », hun Germaansche afkomst nog niet hebben vergeten en ook iets bewaard hebben van den diepen ingeivortelden afkeer tegen de Franschen, die immer een bijzondere trek van het Vlaamsch karakter was;
Dat die Vlamingen in 1881 in het openbaar hebben verklaard: « Wij en hebben geen ander vaderland als Vlaanderen, Frankrijk is een zugepompe, die sichten 300 jaar ons zweet optrekt naar Parijs; »
Overwegende, dat de heer Gouverneur Generaal in België, wel is waar geschreven heeft dat hij van harte wenscht dat uit deze wereldcrisis een herboren Vlaanderen opstaan moge, maar dat tot heden toe het Duitsch Gouvernement bijna niets heeft gedaan om Vlaanderen van de Fransch-Waalsche dwingelandij te verlossen;
Dat dientengevolge Vlaanderen zich zelve vrij moet maken;
Hebben een voorloopig bewind :
(( De Raad van Groot-Vlaanderen » gekozen.
Die « Raad van Groot-Vlaanderen » is echter door de bezettende macht niet erkend geworden, wellicht eenerzij ds omdat deze



-64-
zich meende te moeten houden aan de voorschriften van het Internationale Recht, neergelegd in de Haagsche Konventie, anderzijds misschien ook omdat niet alle groepeeringen zich onmiddellijk bij deze radikale oplossing openlijk durfden aansluiten.
Het programma van dit lichaam kan als volgt worden samengevat:
i° Oprichting van een zelfstandigen Vlaamschen Staat, met inbegrip van den Westhoek (Fransch-Vlaanderen) en de ontvolkte streken van Noord-Frankrijk die vroeger bij Vlaanderen behoord hadden. Deze streken zouden door de Vlamingen gekoloniseerd worden en bijzondere voordeelen den Vlaamschen kolonisten geschonken.
Met de talrijke Vlaamsche kolonies die daar reeds vóór den oorlog gevonden werden hoopte men, na enkele jaren tijds, deze vroegere Vlaamsche streken weer geheel vervlaamscht te hebben;
2° Een betere sociale wetgeving in den geest der Duitsche;
3° Regeling tusschen Kerk en Staat in nationaal Vlaamschen zin;
4° Oprichting van Vlaamsche Kamers van koophandel. Behartiging der zeevisscherij. Oprichting eener nationale handelsvloot;
5° De officieele taal zou het Nederlandsch zijn; deze zou ook voertaal zijn in het onderwijs en gebruikelijke taal in de besturen. De Fransche taal vervalt tot den rang der gewone vreemde talen. Duitsch wordt de tweede taal na het Nederlandsch;
6° Leerplicht tot het 15 levensjaar; daarna verplicht avondschool bezoek;
7° Oprichting van een Vlaamsch leger;
8° Economisch en militair verbond met Duitschland...
De niet erkenning van dezen Raad had voor gevolg dat in den loop der maand Juni 1916 te Brussel de z. g. « Landsbond » werd gesticht, die het programma van zekere afdeelingen der vóór den oorlog gestichte « veemen » verdedigde. Deze bond had het voordeel de meer voorzichtigen op zijn hand te kunnen krijgen door het behoud van België in zijn programma op te



nemen, den naam België althans waaraan de wereld nu eenmaal gewoon was geraakt.
Onder den naam : Vereenigde Staten van België vroeg hij dat Vlaanderen en Wallonië tot een Statenbond zouden vereenigd worden in den zin der Zwitsersche Confederatie. Wat de inwendige organisatie van Vlaanderen in dien Statenbond betreft deze kwam grootendeels overeen met het programma van JongVlaanderen.
Zoo had gebrek aan vaste leiding dus drie uiteenloopende richtingen in het leven geroepen : de Amsterdamsche richting, die in het Belgische Staatsverband Bestuurlijke scheiding voor Vlaanderen en Wallonië vroeg; de Landsbondrichting die het koninkrijk België wilde vervangen zien door een Statenbond; de Jong-Vlaamsche richting die de verdwijning vroeg van den onhistorischen en onnatuurlijken Belgischen Staat en de oprichting van een Staat Vlaanderen.
De vijandelijke houding der Belgische Regeering, meer nog dan het streven der Jong-Vlamingen, heeft de samenwerking dezer drie richtingen bewerkt.
Op 4 Februari 1917, vereenigden zich een 300 tal afgevaardigden van de verschillende groepeeringen op de volgende formule:
« De Vlamingen uit Belg» vragen voor Vlaanderen algeheele en volledige zelfstandigheid en autonomie en de onverwijlde verwezenlijking van al de maatregelen die ertoe moeten leiden. »
Bij deze gelegenheid werd ook de « Raad van Vlaanderen » gesticht die den 3 Maart daaropvolgend openlijk door de D«É sche Regeering erkend werd als officieele vertegenwoordiging van het Vlaamsche Volk. Wat het vertroetelde Wallonië in vredestijd reeds in 1912 had gedaan deed het verdrukte Vlaanderen slechts tijdens den oorlog in 1917!
Daarmede echter was de Vlaamsche Beweging een belangrijke stap nader gekomen tot haar doel.
Reeds was een schitterend succes behaald met de opening der Gentsche Universiteit, symbool van Vlaanderens kultureel herworden. Het Hollandsche broedervolk betaalde er zijn tol van dankbaarheid aan het jonge Vlaanderen door het afstaan zijner geleerdste zonen als hoogleeraren.



— 69 —
Bestuurlijke scheiding wordt thans eindelijk met vaste hand aangepakt. In een zoo kort mogelijken tijd hopen de Vlamingen haar gevestigd te zien, op vaste grondslagen, als de burcht die Vlaanderens economische herwording moet verzekeren.
Maar de houding van Havere heeft ook de meest loyalen overtuigd dat zij reale garantien moeten scheppen om, wat met zooveel ijver tot stand gebracht werd, te bestendigen en te beschermen voor de toekomst: nopens dit punt heerscht volstrekte eensgezindheid tusschen alle groepeeringen Allen zijn zij vast besloten de regeering mocht ze ooit terugkeeren, voor voldongen feiten te stellen waar niet meer aan te tornen zal vallen.
Ook het leger der z. g. passieven smelt zienderoogen weg. Wat hen zoo lang het optreden der aktivisten deed afkeuren was het feit dat deze h. i. daardoor vreemde belangen dienden. Maar steeds grooter wordt het aantal dergenen die zich niet afvragen of Duitschland er ja of neen belang bij heeft dat het België der toekomst opnieuw een Departement du Nord worde, maar die het zich als een levenstaak stellen zulks met alle macht te verhinderen omdat het Vlaanderens ondergang zou beteekenen.
De dageraad van een Volle
Het is niet zonder eenige ontroering dat ik mij aan het slothoofdstuk van deze beschouwingen zet, omdat ik mij bewust ben van den buitengewonen ernst dezer tijden; omdat ik mij volkomen bewust ben ook hoe de minste diplomatische fout in de Belgische aangelegenheden door degenen die over het Vlaamsche volk, welks toestanden niet genoegzaam bekend zijn, zullen beslissen, de ernstigste gevolgen voor Vlaanderen kan na zich sleepen.
Daarom wil ik beproeven met nuchteren geest, zonder mij door geestdrift of vrees te laten beïnvloeden, een vaag beeld te schetsen van het gebouw dat na dezen oorlog in de Zuidelijke Nederlanden dient te verrijzen. Een gebouw dat, nietmeer zooals het gewrocht van 1831 mag opgetrokken worden op de wankelende



— 67 —
schragen eener diplomatische overeenkomst, maar dat gegrondvest dient te worden op het rotsvaste fundament van den onsterfelijken volksaard.
Dan slechts kan voor wat België betreft, of hoe men deze streken in de toekomst ook noemen moge, sprake zijn van den duurzamen vrede die de volkeren na dezen wereldoorlog, verklaren tot stand te willen brengen.
En bij deze nuchtere beschouwingen kunnen wij niet anders, hoe onverklaarbaar het den oningewijde ook in de ooren moge klinken, dan ons te richten tot den... overweldiger die, bij zijn doortocht door den Franschen vazalstaat met verbazing hier de Vlaamsche Beweging « ontdekte ».
Die verbazing strekte noch hem noch Vlaanderen tot eer Beide landen hebben eens een tijd (en die tijd is niet zoo lang voorbij) van groote wederzijdsche belangstelling gekend. En dat niet alleen op kunst- en kultureel maar ook op politiek gebied. In het Maartnummer 1917 van Aula, het orgaan der studenten aan de Gentsche Universiteit, publiceerde Dr A. Jacob eenige merkwaardige brokstukken uit de briefwisseling van Snellaert met Gustav Höfken, een der voornaamste Duitsche economisten van vóór 70 jaar.
D' Jacob wijst er op hoe uit deze correspondentie blijkt dat de groote belangstelling van Höfken voor Vlaanderen voortsproot, eerstens uit zijn liefde voor dat volk welks taal zoo nauw verwant was aan de zijne (hij was Platduitscher), tweedens uit de groote beteekenis die de Duitsche Staathuishoudkundige hechtte aan een economische toenadering tusschen Duitschland en Vlaanderen met zijn prachtige ligging aan de zee.
« Wenn man dieses schone Land, zoo schrijft hij in zijn « Flamisch-Belgien », in seinem Wesen trotz der langen Ungunst aüszerer Verhaltnisse, von den f ranzösischen Einflüssen noch nicht zernagt sieht, so musz man daraus die Hoffnung auf seine deutsche Erhaltung schöpfen und beklagt nu noch, dasz durch Trennung und Entfremdung von dem geistigen Gemeingute deutscher Nation seine Entwicklung verzögert und gehemmt wird... In Handel und Schiffahrt hat Belgien aufgehört, für uns ein fremdes Land zu sein, ja wir bauen auf dem wechselseitigen Verstaridnisse der Gewerbe-, Handels- und Seebelange sogar grosze Hoffnungen für die Zukunft — die erleichterte Erobe-



— 6$ —
rung eines machtigen unmittelbaren Bedarfshandels mit den überseeischen Landern. »
Over den innerlijken toestand van België in die dagen schrijft Höfken: « Ein tiefer Zwiespalt nagt zwischen den beiden Volksteilen, dem kleinem aber herrschenden wallonisch-französischen und dem gröszeren gedrückten flamisch-deutschen; sodann erscheint die Lage des jungen Staates in seiner kommerzielen wie politischen Vereinzelung nach auszen nicht gesichert, und in diesem Gefühl der Unsicherheit schwankt er noch hin und her... An die glückliche Lösung dieser beiden, innig miteinander verbundenen Fragen, knüpft sich Belgiens Zukunft; sie sind die wichtigsten für jede Betrachtung des Landes. Wird der innere nationale Gegensatz glücklich aufgelöst im Rechtsleben des Staates, was nur durch völlig gleiche Berechtigung beider Teile möglich ist, und findet der Staat nach auszen eine Stellung, die sein inneres Gleichgewicht, seine innere Selbstandigkeit befestigt und ohne Gefahrdung derselben seine Isolierung aufhebt, was nach meiner Uberzeugung nicht ein Verbande mit dem zentraliesierten Frankreich, wohl aber und allein durch föderative Aufnahme in den deutschen Staatenbund erreichbar ist; dan erst dürfte das junge Königreich sich seiner vollsten Gewiszkeit im Bestehen und Gedeien hin ge ben können. »
De geschiedenis is daar om te bewijzen dat België toen reeds gekozen had en hoe het in de verfransching van Vlaanderen de <( gelukkige oplossing » dezer beide vraagstukken vond.
Toen de Tolunie tusschen Frankrijk en België in overweging genomen werd en in Vlaanderen zooveel opschudding verwekte, schreef Höfken aan Snellaert: « Eine Zolleinigung mit Frankreich ? Würde sie nicht den Ubergewicht der Französischen Sprache und des welschen literarischen Einflusses noch das ganze Gewicht der materiellen Einflusses beifügen? Ich kan nicht ohne die gröszte Besorgnis daran denken... Was denken die klarsehenden Manner bei Ihnen über die Zollvereinigung mit Frankreich, die Euch ja deshalb anempfohlen wird, weil alsdann eine « Wiederverinigung » mit Frankreich unnötig erscheint?... Ein Zollanschlusz an das zentralisierte Frankreich musz den politischen nach sich ziehen; nicht so die Annaherung auf föderale Deutschland, gegen das nur noch Vorurteile schreien. Also wehrt Euch, dasz Frankreich nicht im Frieden Belgien eroberel »



— 6? —
In de toonaangevende Duitsche bladen maakte Höfken Vlaanderen bekend, toonde aan hoe Vlaanderens belangen parallel loopen met de Duitsche en bewees daarbij een helderheid van blik in de Belgische aangelegenheden die wij nu nog velen Duitschers zouden willen toewenschen.
Toen het Duitsche volk Höfken in 1848 naar den Rijksdag zond en de nieuwe volksvertegenwoordiger aan zijn vriend Snellaert schreef dat hij zich voornam de Vlaamsche zaak tot een Duitsche te maken, antwoordde Snellaert hem :
« Is het wel noodig U de verzekering te geven dat wij U gaarne als onzen tolk aannemen, wanneer gij het noodig of gunstig oordeelt aan het Parlement over de Vlaamsche zaak te spreken!... Gij hebt voor ons en met ons geleden en gestreden. Gij gevoelt gelijk wij gevoelen en sedert lang rekenen wij U onder onze broeders. »
Maar Duitschland, waar andere vraagstukken dan het Vlaamsche de aandacht in beslag namen, had geen oor voor de « Vlamenpolitiek » van Höfken en in Vlaanderen ging na het afsterven van het eerste flamingantengeslacht de Vlaamsch Beweging op in het doellooze « Belgische » parlementarisme.
De oudsten onder ons herinneren zich nog hoe onze Vlaamsche dichters, die de zegepraal der Duitschers in 1870 bezongen als een eersten stap tot Vlaanderens bevrijding, wel in Duitschland geestdriftig werden toegejuicht maar dat hun te verstaan werd gegeven dat de Franschgezinde politiek der Belgische Regeeringen innerlijke aangelegenheden van den Belgischen Staat betroffen waar Duitschland niets in te zien had!
Maar de bloedige les van 1914 heeft Duitschland gelukkig doen begrijpen dat het tegenover Vlaanderen een verkeerde politiek gevoerd heeft.
In December 1915, toen de inniger aanraking der Duitschers met de Vlaamsche toestanden, de Duitsche Regeering eindelijk overtuigd had dat het belang van Vlaanderen ook een Duitsch belang was, verklaarde de Rijkskanselier: « Garantien fordern zu mussen dasz unsere Feinde weder im Osten noch im Westen weiterhin tiber Einfallstore verfügten... dasz England und Frankreich Belgiën nicht mehr als ihr Aufmarschgebiet gegen Deutschland betrachteten. » Daarmede was de weg, sinds Höfken verlaten weer ingeslagen



— 70 —
geworden, en maakte de Rijkskanselier weer goed wat hij in zijn te groote eerlijkheid bedorven had door den inval m den zijnneutraliteitsplichten-verzaakt-hebbenden vazalstaat van Frankrijk een onrecht te noemen.
Duidelijker sprak de Rijkskanselier zich uit toen hij op 5 April 1916 verklaarde : Das Belgiën nach dem Kriege wird nicht mehr das alte vor dem Kriege sein. Wir werden uns reale Garantien dafür schaffen, dasz Belgiën nicht ein enghsch-französischer Vasallenstaat, nicht militarisch und wirtschaf fthch als Vorwerk gegen Deutschland ausgebaut wird. Auch hier gibt es keinen Status quo ante: auch hier macht das Schicksal keinen Schritt zurück. Auch hier kann Deutschland den lange niedergehaltenen vlamischen Volksstamm nicht wieder der Verwelschung preisgeben, sondern wird ihm eine gesunde, seinen reichen Anlagen entsprechende Entwicklung auf der Grondlage seiner niederlandischen Sprache und Eigenheit sichem. »
Van nog meer beteekenis voor Vlaanderen was de 3 Maart 1917, toen de Rijkskanselier verklaarde, op bevel van den Keizer, aan de afgevaardigden van den Raad van Vlaanderen dat « das Deutsche Reich bei den Friedensverhandlungen, und über den Frieden hinaus, alles tun wird, was dazu dienen kann, die freie Entwicklung des vlamischen Stammes zu foerdern und sicher zu stellen ».
Daarmede is de Vlaamsche kwestie niet slechts van Europeesche beteekenis geworden, in denzelfden zin als de Poolsche en Finsche, maar ook op het vredesprogramma gebracht van het Duitsche Rijk.
In welken geest zal zij opgelost worden? Hoe zal de vrije ontwikkeling van den Vlaamschen stam verzekerd worden en daardoor, want die twee punten zijn een hoe sommige Duitschers er ook over denken mogen, de reale Garantien geschapen waardoor België onmogelijk gemaakt wordt als economisch en militair bolwerk tegen Duitschland gebruikt te worden?
Ziedaar wel een der brandendste vraagstukken van den dag welks oplossing vol is van beteekenis.
Er is echter nog steeds een partij in Duitschland die meent dat de innerlijke aangelegenheden van den Belgischen Staat den Duitschers niet aangaan!
Hoe zoo! Het zou Duitschland niet aangaan dat een buur-



— 71 —
staat, onder het masker der neutraliteit, een Duitsch vijandige politiek voert; in samenwerking en gesteund door de machtige aartsvijanden van Duitschland, plannen koestert tot inlijving van Duitsch grondgebied; zijn zuidergrenzen open laat voor een inval van Frankrijk; zijn oostergrenzen sluit tegen Duitschland; havens aanlegt voor het landen van Engelcshe troepen?...
Het zou Duitschland niet aangaan dat een broederstam, de eenige macht die in staat zou kunnen gesteld worden een dam op te werpen tegen die anti-Duitsche politiek, tot volslagen machteloosheid gedoemd en onderjukt wordt?...
Al te groote eerlijkheid in de politiek tegenover trouweloozen is een misdaad tegenover eigen volk, in dit geval ook een misdaad tegenover een broedervolk dat naar zelfstandigheid streeft, een misdaad tegenover gansch den Germaanschen stam.
Duitschland heeft een schuld met Vlaanderen te vereffenen. Is het Duitschland niet, dat door zijn inval de Vlaamsche Beweging geheel ontredderde; de uiteenspatting van den FrancoBelgischen Staat verhinderde door de Vlaamsche omwenteling, misschien voorgoed in een hersteld België, onmogelijk te maken; den reeds zoo aanzienlijken wapenvoorraad der vijanden van Vlaanderen (en Duitschland) versterkte door het spook van het pangermanisme; Vlaanderen in twee kampen splitste? Deze schuld, gevoegd bij die andere veel grootere omdat zij niet zooals deze uit een noodtoestand geboren werd: n. 1. Vlaanderen aan zijn lot te hebben overgelaten in zijn hopeloozen strijd tegen de door België en Frankrijk met geweld ingevoerde verfransching, die schuld van Duitschland tegenover Vlaanderen moet goed gemaakt worden. Het mag nooit meer gebeuren dat het Vlaamsche leger tegenover een broedervolk komt te staan !
Wel is er reeds iets gedaan geworden. Vlaanderen heeft zijn Universiteit. Vlaanderen heeft ook een begin van Bestuurlijke scheiding. Maar wie zal het voortbestaan daarvan waarborgen? Wie zal die moedigen, die er hun toekomst voor waagden, beschermen tegen de wraakzucht der Belgische Regeeringsmannen wanneer die weer heer en meester zouden zijn; tegenover een opgehitste sinds jaren misleide bevolking?
Reale Garantien? Op papier? Wetten? Overeenkomsten? Beloften? Er is slechts één reale garantie : de macht.
Wee U, Duitschland, wanneer ge uw plicht tegenover den



*- 73, —-
verdrukten stam en tegenover u zelve niet verstaat.
Er is ook nog een andere richting die ik even noodlottig voor Vlaanderen en even gevaarlijk voor Duitschland acht: de annexatie van België.
Het mag niet waar zijn dat « Belgiën genommen und behalten werden musz wie es jetzt is und künftig auch sein musz ». Vlaanderen zelfstandig maken beteekent geen prijsgeven van een groot gedeelte van België. Met Duitschlands steun voelt Vlaanderen na een tiental jaren weer volkomen Germaansch is er een innige band van verstandhouding tusschen Vlaanderen en Duitschland gelegd en in afwachting moet de Franschgezinde tegenpartij met geweld machteloos gemaakt worden. Dit zou moeilijkheden in het Duitsche Rijk verwekken? Maar zou een annexatie van België dat nog niet in veel ergere mate doen, afgezien nog van het feit dat een annexatie van België zonder meer de bron zou kunnen worden voor nieuwe internationale verwikkelingen? Meer nog, een annexatie van België zou onvermijdelijk een toenadering tusschen Vlamingen en Walen tengevolge hebben; een nationale Belgische partij zou er het onvermijdelijk gevolg van zijn; in die partij zou evenals in '30 de Franschgezinde richting de overhand hebben; Frankrijk en Engeland zouden de landen zijn vanwaar de redding komen moet en Duitschland zou de Ententepolitiek in de hand gewerkt hebben!
Ook in een Duitsch koninkrijk België zal de Franskiljon meester blijven. Tusschen de Fransche en Duitsche wereldtalen zal het (( Matrosendeutsch » nog meer dan vroeger de rol van asschepoest vervullen. De Duitsche kapitalisten zouden, evenals vroeger bij voorkeur het gezelschap opzoeken der rijke verfranschte kringen en met hun gewone Germaansche laksheid de taal van den erfvijand een eereplaats schenken in hun huiselijken kring, de stellingen der vijanden van Vlaanderen versterken.
Dit zou echter niet verhinderen dat België een broeinest zou worden van gekuip en intrige tegen Duitschland: verzwakking naar binnen, gevaar naar buiten zouden er het gevolg van zijn en op welke partij zouden de Duitschers in België steunen wanneer zij de Vlamingen van zich zouden vervreemd hebben?
Het feit dat België zich nog niet openlijk bij het verdrag van Parijs aangesloten heeft doet sommige naïeven daartegenover



— 7* —
denken dat toet, geleerd door de bloedige les van 1914, in de toekomst wenscht neutraal te blijven! België heeft niets aanen ook niets afgeleerd. Tegenover de wereld moet het echter in zijn rol blijven van onschuldig aangevallene door het barbaarsche Duitschland. Maar zelfs mocht een aanzienlijk gedeelte der Belgische bevolking weriwüjfc de neutraliteit aan de regeering kunnen opdringen wat m. i- uitgesloten is, dan nog zou het onder den drang der historische traditie, versterkt door de werking van buitenaf, in het kamp der Entente gedreven worden. Het zou zijn handel, zijn nijverheid, fijn groote strategische beteekenis, zijn havens, zijn leges, zijn kapitaal, vrijwillig of gedwongen, ten dienste stelten van de vijanden van Duitschland en Vlaanderen, ook ten nadeel» van Holland, dat men zijn neutraliteit' maar niet vergeven kan, Het zou, gedwongen of vrijwillig streven naar de annexatie van Zeeuwsch-Vlaanderen en Nederlandse». Limburgs en Holland zou te kiezen hebben tusschen deze provincies en zijn kolonies. Als het gelegenheid zou hebben te kiezen 1
Zoo wordt het bestaan van België- tot een gevaar voor gansch den Germaaraschen stam en heeft Duitschland tot driedubbelen plicht alles te doen wat in zijn macht is om het Belgisch» product der Fransche politiek, dat dank zij den hardnekkigen kamp van het weliswaar aas zijn lot overgelaten Vlaanderen toch niet in staat was den strijd tegenover; het Gerraanendom te beslissen, af te breken en op zijn painhoopen een burcht op te trekken die een waarborg zal zijn van een blij venden vrede.
Hoe men, zich België ook; indenke, zij het als een Duitschen bondstaat, waartoe het slechte met geweld zou kunnen gebracht en waarin het slechts met dwang zou kunnen gehouden worden, zij het als een neutralen onafhankelijken staat, zelfs onder Duitsch toezicht, steeds zou het een, ramp zijn voor Vlaanderen en... een gevaar voor Duitschland.
Zoo eiseht dus het Vlaamsche en het Duitsche belang, zoo eischt de rust in de# Westhoek van Europa, dat België door Duitschland- npch geannexeerd» noch losgelaten worde. Wat dan?
Het zou een dwaasheid- zijn te beweeren dat Vlaanderen nu reeds rijp is om een onafhanjsskjkwn, staat te vormen. Daarvoor



— 74 —
heeft de verfransching in onze gelederen te groote verwoestingen aangericht gedurende de 400 jarige verbasteringsperiode waaraan we werden overgeleverd.
De doorvoering der bestuurlijke scheiding heeft echter bewezen dat de bestuurlijk inrichting van Vlaanderen volstrekt geen onoverkomelijke moeilijkheden oplevert, vooral niet indien het dreigend spook van Havere voor goed zou zijn weggenomen. Voor de volledige vervlaamsching van het onderwijs in al zijn verstakkingen, voor de magistratuur zijn de krachten aanwezig. Ook voor een volledige zelfstandige politieke inrichting. Vlaamsch nationalistisch gevoel is er in overvloed. Zoowel de West-Vlaamsche duinbewoner als de Limburger heideboer voelt zich Vlaming en in het manifest der 52 (blz 63) wordt er op gewezen hoe zelfs vele Fransch-Vlamingen zich in hart en nieren Vlaming voelen en Frankrijk beschouwen als hun vijand. In tolverbond met Duitschland zou de Vlaamschen Staat een nooit gekenden bloei tegemoet gaan. Vlaanderen is niet alleen een land van akkerbouw, maar ook van bloeiende nijverheid en handel. Antwerpen is een der prachtigste havens der wereld en binnen korten tijd zullen in Limburg kolenmijnen ontgonnen worden van onschatbare waarde.
Een zelfstandige Staat is echter niet denkbaar zonder leger, zonder nationale gendarmerie. Onze Vlaamsche jongens zijn ingedeeld in de Waalsche regimenten en het is onmogelijk onmiddelliik tot de inrichting van een betrouwbaar degelijk afgericht Vlaamsch leger te kunnen overgaan. Ons officierenkorps, zelfs dat van Vlaamschen bodem, is grootendeels verfranscht, Franschgezind en Vlaamschvijandig! De opleiding onzer Vlaamsche soldaten zou moeten geschieden, ofwel door Hollanders, ofwel door Vlaamschsprekende Duitschers en verder door het geringe aantal aan Vlaanderen trouw gebleven hoogere Vlaamsche officieren... En ondertusschen dient er gewaakt dat de Franskiljons met Frankrijks en Engelands steun den jeugdigen plant niet in de kiem versmooren.
Dit alles kan slechts op één wijze verkregen worden in het belang zelf van het volk dat er ongetwijfeld onder te lijden zou hebben : door het behoud der tegenwoordige Duitsche dictatuur gedurende minstens een vijftal jaren.
« O Vlaanderland, daar is schuld in uw schand.



— 75 —
Des grijpt, die U liefheeft, den geesel ter Hand, En slaat U, en slaat zich terzeivertijd, Als een vader doet, die zijn kind kastijdt » Het is niet met een lichtvaardig hart dat ik deze regelen neerschrijf. Ieder in Vlaanderen, die de ware belangen van het Vlaamsche volk op het hart heeft en uit belanglooze liefde voor hun volk werken om het op te heffen uit den toestand van geestelijke en stoffelijke ellende waaronder het sinds jaren gebukt gaat en het tot de koelies van Europa gemaakt heeft, is overtuigd van de noodzakelijkheid van dezen maatregel. Wanneer het bestaan zelf van een volk, zooals .dit hier ontegensprekelijk het geval is, op het spel staat, mag men zich niet door gevoelsargumenten laten weerhouden om de eenige kans tot genezing te laten ontglippen. Met ijzervaste hand moet de operatie van het levensgevaarlijk aangetaste Vlaanderen voltrokken worden. En de geneesheer moet het ijzervaste Duitschland zijn.
Duitsche bezettingen moeten gedurende dit overgangstijdperk in alle Vlaamsche centra achterblijven; de Fransche grens en de Vlaamsche kust in staat van verdediging gesteld voor een gebeurlijken Franschen inval of Engelsche landing en alle ongewenschte elementen onverbiddellijk verwijderd, totdat Vlaanderen in staat zal gesteld zijn om zelf voor zijn veiligheid te zorgen en het Vlaamsche volk weer op eigen beenen zal kunnen gaan.
Ook dient, gedurende dit tijdperk, het generaal gouvernementschap behouden, doch niet meer in gemeenschap met Wallonië, want wil men den franskiljonschen invloed in Vlaandeüen, en vooral in Brussel breken, dan mag er niet de minste politieke betrekking met Wallonië blijven bestaan. Alléén, tegenover de Franskiljons, zullen de Flaminganten den toestand spoedig meester zijn. Met de Walen erbij wordt het een gevaarlijke strijd en wordt elke band met het Zuiden een strop rond de keel van Vlaanderen.
De volledige zelfstandigheidsverklaring, een eventueele proclamatie van het koninkrijk Vlaanderen, kan slechts gebeuren na dit overgangstijdperk. Onze adel is verfranscht en waar Leopold I zich door ziin franschgezinde hovelingen heeft laten beïnvloeden, daar moet verhinderd worden dat hetzelfde in een Koninkrijk Vlaanderen gebeure. Het eenige middel om een zoo-



— 7<5 —
als in het verleden verfranscht of Franschgezind hof te vermijden is het behoud van het Generaal gouvernementschap, in afwachting dat onze Vlaamsche adel weer vervlaamscht of dat een kerngezond Vlaamsche in het leven geroepen worde.
Aan het volk zal ook gedurende een zeker aantal jaren alle politiek leven moeten ontzegd worden. Geen kostbare krachten zullen meer mogen verspild worden aan kliekjes politiek. Hand in hand, tot heil van het volk, zullen de Vlamingen van alle gezindheden alle aandacht moeten besteden en alle krachten wijden aan de stevige organisatie van den jongen staat, aan de heropbouwing van de door den oorlog verwoeste streken, aan de leniging der vóór den oorlog reeds zoo schreeuwende thans nog ergere sociale nooden, aan het invoeren van degelijke arbeiderswetgevingen, aan de verbetering der economische toestanden, aan de zaak der volksopvoeding... In het verwaarloosde Vlaanderen is alles te doen.'
Daarom, het mag niet gebeuren dat de Franskiljons van de onwetendheid der misleide menigte bij de stembus zouden kunnen gebruik maken om ons in ons opbouwingswerk te storen.
Om dezelfde redenen ook kan er geen sprake zijn voor den Vlaamschen Staat van een buitenlandsche of een koloniale politiek. Het deel van Kongo dat rechtmatig aan Vlaanderen toekomt, dient aan Duitschland afgestaan met bijzondere voordeelen voor den Vlaamschen handel en tevens gedeeltelijk in ruil voor de Duitsche militaire hulp tijdens het overgangstijdperk. Onze vijanden mogen in een buitenlandsche Vlaamsche politiek ook geen middel vinden om te intrigeeren tegen Vlaanderen en Duitschland.
Zeer gewaagd is het van de grenzen van het toekomstige Vlaanderen te spreken. Toch dient nu reeds te worden vastgesteld dat het van de grootste beteekenis is voor de levensvatbaarheid van den Vlaamschen Staat, dat zijn contact met Duitschland tot een maximum, met Frankrijk toi een minimum gebracht wordt. Daartoe zouden de grenzen van beide staten tot aan de Maas kunnen geschoven worden met uitzondering ten voordeele van Duitschland van de fortengordels van Luik en Namen. Hier zou de Duitsche grens minstens de tegenwoordige grens van de provincie Namen moeten volgen, met uitzondering van den Franschen inspringenden hoek door Givet, Vi-



— 77 —
reux en Fumay gevormd, en verder over de provincie Luxemburg de oude grenzen volgen.
De zuivere taalgrens die door vele Vlamingen voorgestaan wordt is volstrekt onvoldoende wanneer de Duitsche macht zich ook niet over Henegouwen uitbreidt. Een blik op de kaart is voldoende om U daarvan te overtuigen. In ieder geval moet, behalve het gedeelte der provincie Luik ten Noord-Oosten van de Maas ook het Zuidelijk gedeelte van Brabant, dat steeds Vlaamsch is geweest, bij Vlaanderen gevoegd. De Vlaamsche grens zou dan verder de taalgrens kunnen volgen tot aan de zee De groote spoorweglijnen Oostende-Bazel, Oostende-Luik-Keulen, Duinkerke-Gent-Brussel, enz., zouden zoodoende op uitsluitend Vlaamsch-Duitsch grondgebied komen te liggen.
Vele Vlamingen eischen ook voor Vlaanderen Rijssel en omstreken op, dat ethnografisch Vlaamsch is welks dialekt een eigenaardig mengsel is van Fransch en Vlaamsche uitdrukkingen en waar een zeer talrijke Vlaamsche bevolking verblijft. Het zou echter een bron van moeilijkheden zijn in den jongen Vlaamschen staat een talrijke grootendeels verfranschte bevolking op te nemen die de Franskiljonsche partij in Vlaanderen zou komen versterken. Er dient niet uit het oog verloren dat de vervlaamsching van Brussel gedurende eenige jaren gansch de aandacht van de Vlaamsche regeering zal noodig hebben. Verder is een verfranschte groote stad, Rijssel zou een van de grootste steden van Vlaanderen zijn, in de onmiddellijke nabijheid van Frankrijk een gevaar voor de veiligheid van den Staat. Slechts wanneer door een volledige zegepraal der Duitsche wapenen Frankrijk voor goed machteloos zou gemaakt zijn kan aan de eventueele heraanhechting van het vroeger Vlaamsche Rijssel ernstig gedacht worden. In dit geval zou het als een vesting moeten ingericht worden tot verdediging der Vlaamsche zuidergrenzen.
In ruil voor het nog niet bezette gedeelte van West- en Fransch-Vlaanderen zou het Waalsche gedeelte van Henegouwen aan Frankrijk kunnen afgestaan worden. De haven van Duinkerke, waar de bevolking Vlaamsch gebleven is, niettegenstaande de eeuwenoude verfransching, zou m. i. voordeelig opwegen tegen de nijverheidscentra Mons en Charleroi. Daarenboven zijn het vooral de Henegouwsche Walen die hun aan-



-78-
hechting bij Frankrijk steeds gevraagd hebben terwijl vele Luikenaars en Luxemburgers eerder met Duitschland sympathiseerden, en een aanzienlijk gedeelte der bevolking dezer provinciën zuiver Duitsch gebleven is. Den Walen zou het een dienst bewijzen zijn. Voor de FranschVlamingen zou het beteekenen: verlossing uit een verdrukking waar de Poolsche door Rusland niet mee te vergelijken is.
Dit denkbeeld van uitwisseling is niet nieuw. Napoléon deed reeds voorstellen in dien zin aan Bismarck. In Augustus 1906 schreef Alphonse Jonet, advokaat bij het hof van Beroep, te Parijs, een artikel in de Grande Revue, dat ongeveer op hetzelfde neerkomt en niet nagelaten heeft eenigen ophef te maken onder den titel : Une clef du problènte franco-allentand : La Wallonië, schreef hij o. a. :
«Een middel vinden, dat een oprechte en eerlijke toenadering tusschen Frankrijk en Duitschland mogelijk maakt, daarop komt het neer als men den toestand van Europa op den keper beschouwt. Tusschen de twee landen ligt een onoverkomelijke klove : de kwestie van Elzas - Lotharingen. Onvermijdelijk komt men er weer toe te zoeken naar een vreedzame oplossing van die kwestie. In dat opzicht is de weg geopend door de Fransch-Duitsche vereeniging, te München in April 1903 gesticht door Dr Molenaar. Men kent haar programma, dat men kort kan samenvatten in deze minnelijke schikking: het rijksland verdeelen volgens de taalgrens; aan Frankrijk teruggeven het gedeelte van Lotharingen, dat Fransch spreekt; van het overige een Duitschen bondstaat maken,geheel onafhankelijk in het bestuur van zijn binnenlandsche aangelegenheden. Duitschland zou daarentegen een schadeloostelling in geld krijgen en een vergoeding op koloniaal gebied in Kongo. Die voorstellen hebben in Frankrijk geen voldoenden weerklank gevonden. De openbare denkwijze heeft over 't algemeen de voordeelen, die men zou ontvangen tegenover het laten varen van het denkbeeld van wraakneming, die men gewettigd achtte, te gering gevonden. Maar een nieuw denkbeeld begint op te komen, dat verbonden met het andere, een beslissenden omkeer in de algemeene opinie zou kunnen brengen. België is, zooals men weet, een kunstmatige schepping van de diplomatie,... een allerlei, een mengsel van twee in wezen 'verschillende bevolkingen... de Vlamingen, die ten slotte niets



— 79 —
zijn dan Hollanders, en de Walen, die zuiver en alleen Franschen zijn. Daar dit zoo is, zou een belangrijke Fransch-Duitsche toenadering kunnen plaats hebben, waarvan de grondslag deze zou zijn: « dat de taalgrens de wettige scheidingslijn zou vormen tusschen Frankrijk en Duitschland. Wanneer eenmaal de Waalsche provincies met Frankrijk vereenigd zijn en het Vlaamsche land aan Holland teruggegeven is, dat zijn ware moederland is, zouden de Duitschsprekende gewesten van Noord-OostBelgië weder bij Rijnpruisen gevoegd kunnen worden; het groothertogdom Luxemburg, vergroot met Aarlen, zou bij het Keizerrijk ingelijfd worden als bondstaat; het Franschsprekende gedeelte van Elzas-Lotharingen zoude aan ons teruggegeven worden. »
Wat de verhouding van den toekomstigen Vlaamschen Staat tot Duitschland betreft daarover acht ik het voorbarig thans reeds te willen trachten de grenzen nauwkeurig af te bakenen. Vlaanderen heeft voor zijn herwording Duitschlands hulp gedurende verschillende jaren noodig. In dien tijd maakt het een zelfbesturend en zelfregeerend onderdeel uit van het Duitsche rijk onder de militaire dictatuur van Duitschland. De Raad van Vlaanderen verkrijge ondertusschen wetgevende macht De uitvoerende macht blijft tijdelijk aan den Gouverneur-Generaal.
De geheele innerlijk politiek richte zich naar een volledige en duurzame zelfstandige Vlaamsche Staatsorganisatie.
Nadat aldus de grondslagen zullen gelegd zijn waarop het Vlaamsche gebouw zal kunnen worden opgetrokken, wanneer doelmatige strategische grenzen de verdediging van het vaderland zullen vergemakkelijken en een voorbeeldig afgericht Vlaamsch leger in staat zal gesteld zijn de bescherming dier grenzen op zich te nemen; wanneer een vertrouwbare Vlaamsche gendarmerie dermate zal ingericht zijn dat zij bij machte zal zijn om voorgoed de inwendige rust in het Rijk te verzekeren; wanneer het niet alleen in taal, maar ook in geest vervlaamschte onderwijs een overtuigde in hart en nieren vervlaamschte jeugd zal hebben voortgebracht, met koppen zwanger van grootsche toekomstgedachten; wanneer ten slotte de stevig ingerichte bestuursmachine niet alleen den regelmatigen zakengang in vrede zal verzekerd, maar ook de laatste sporen zal uitgewischt hebben van het geweldige oorlogswee dat Vlaanderen getroffen heeft..



8o —
dan zal voor Duitschland het oogenblik 'gekomen zijn om aan de wereld, aan de « verdedigers der kleinere volkeren », o bittefe spot, te toonen wat de « Barbaren » orider die verdediging der kleine volkeren verstaan. Dan zal het kunnen toonen, door Vlaanderen in het bereik te brengen van zijn lang en innig gekoesterd toekomstideaal, hoe in Duitschland de zaak der Vrijheid, het leugenachtige scherm waarachter de Entente haar roofklauwen nog slechts nauwelijks weet te verbergen, gediend wordt Dan zal het met daden en niet met woorden der wereld verkondigen dat Duitschland niet alleen voor eigen verdediging en zelfbehoud in het strijdperk getreden is, maar ook voor het behoud der kleine verdrukte volkeren.
Zoo bloost dan in het Oosten een nieuwe dageraad voor Vlaanderen. Nog is de zon niet opgegaan; nog ligt een geheimzinnige sluier over het landschap verspreid en verhindert ons de duidelijke omtrekken der positieve dingen te onderscheiden; nog heerscht in het Westen de duisternis des nachts waaruit ons onheilspellend en dreigend het rumoer van den Moedigen krijg in de ooren klinkt : de strijd van het zegevierende licht tegen de bezwijkende nachtelijke duisternissen... Maar er zweeft iets in de lucht dat den wordenden dag voorspelt en de harten met grootsche verwachting vervult. En in den schemerschijn van het zich baanbrekende licht wordt men een stoere Germaansche gestalte gewaar die zich somber dreigend afteekent op den gloeiendèn achtergrond. Zijn getogen zwaard werpt bliksemflitsen door de ruimte en zijn vonkenschietende oogen zijn grimmig naar het duistere Westen gericht. Op zijn sterke schouders steunt de door jarenlange ontbeering verzwakte maar schoone Vlaamsche maagd...
In hou ende trouw wordt Vlaanderland herboren. Het België der toekomst zal Vlaanderen zijn.









■BB