HET VERACHTE UITVERKOREN
EEN VERHAAL UIT HET WERKELIJKE LEVBP<
CLËOPAS;
J. H. KOK - 1918 - KAMPEN












-2
HET VERACHTE UITVERKOREN






2 2. X
HET VERACHTE UITVERKOREN
EEN VERHAAL UIT HET WERKELIJKE LEVEN DÖÖR CLËOPAS
J. H. KOK — 1918 — KAMPEN






VOORWOORD
De volgende bladzijden geven het eenvoudig verhaal van een in de hoofdzaken ware geschiedenis, die ik eenigen tijd geleden van zeer nabij meemaakte en waarin mij Gods wondere leiding zoozeer trof, dat ik, schoon geen schrijver van professie, mij gedrongen gevoelde, haar te boek te stellen.
Zij toont eenerzijds de wrange vruchten van ontucht en drankzonde, ook voor het nageslacht, en spreekt anderzijds van 's Heer en wondere leiding in het terechtbrengen van het gevallene.
De omstandigheid, dat de handelende personen voor het meerendeel nog in leven zijn, deed mij hier en daar opzettelijk eenige wijziging in de voorstelling der feiten aanbrengen.
Mocht deze eenvoudige geschiedenis leiden tot klaarder inzicht in de beteekenis van het werk der Christelijke barmhartigheid, met name onder de geestelijk misdeelde jeugd; en in 't algemeen iets bijdragen tot verwakkering der liefde jegens het gevallene en verachte, dan is de wensch vervuld van
DEN SCHRIJVER.






HOOFDSTUK I.
E woonden tweede étage achter, in een arbeiderswijk van Amsterdam. Eén kamer, klein keukentje en alkoof was voldoende voor hun klein gezin, al was het dat niet geweest.... het inkomen
veroorloofde geen hoogere uitgaven.
De kamer bood het weinig verkwikkelijke uitzicht op den achterkant van hooge huizen, waar van 's morgens tot 's avonds het vaak gore waschgoed aan lijnen en latten te drogen hing. Slechts even, zoo tusschen twee en drie uur, en dat nog alleen des zomers, gaf het zonnetje een wat vroolijker aanblik aan het overigens sombere vertrek.
Vandaag scheen de zon zelfs in 't geheel niet te komen en 't was al na drieën.
Bleek, jong moedertje boog zich over de wieg, die ze voor 't venster geschoven had. Alleen zóó, vlak tegen de ruiten, kon ze wat van de lucht zien. En nü was die lucht nevelig grijs en liet geen enkel zonnestraaltje door, om den kleinen Beppie in de wieg te koesteren.
Even boog Martha zich over haar kind, haar zonnetje, en drukte een kus op zijn roode koontjes, heel stilletjes, om hem niet wakker te maken. Nog een half uurtje



8
moest hij doorslapen. Eerst zou ze nog even haar kinderwasch strijken.
Op de teenen sloop ze naar 't keukentje, om te zien, of de ijzers al heet waren. De kamerdeur op een kiertje, dan kon ze hem hooren, als hij „kwam".
Wat gaf zoo'n dreumes toch al handen vol werk! Toen hij er nog niet was, twee maanden geleden, o, toen wist ze vaak van verveling den dag niet door te komen. Gerard was ook heele dagen van huis, van 's morgens acht tot 's avonds zeven, met 's middags een schafttijd van maar anderhalf uur. Dan duurde zoo'n dag zoo lang! En nü scheen ze tijd te kortte komen.
Een gevoel van geluk doortintelt haar.
Dan — even zet ze het strijkijzer neer; er komt een blos op haar bleeke wangen en een zucht ontsnapt haar borst.
Was het de hitte van 't fornuis, die haar 't bloed naar 't hoofd deed stijgen?
Driftig grijpt ze het ijzer weer op, wegstrijken wil ze die sombere plooi in haar ziel, zooals ze de plooien wegstrijkt uit het snoezige kinderjurkje, dat voor haar ligt.
Vergeten wil ze, alles vergeten! Een streep halen door al het oude !
Ze was immers een gelukkig moedertje.
Woog dan de blijdschap daarover niet op tegen al het lijden, dat voorbij was?
Vóóruit wilde ze zien, het verleden achter zich sluiten door een deur, die voor altoos gesloten moest blijven.
Waarom kwam dat nare verleden haar toch zoo telkens benauwen? Dat verleden — ach, het was ook nog zoo versch! Hoe zouden enkele maanden de sporen



9
wegwisschen, die zelfs een menschenleven trotseerden!
Bleek moedertje staat stil voor zich uit te staren. Het rood van daareven verdwijnt weer van haar gelaat, dat, bleeker nog dan gewoonlijk, een scherpen lijdenstrek vertoont. Haar groote blauwe oogen worden vochtig, een traan valt op het witte jurkje.
Ze slaat de handen voor 't gelaat en met gesmoorde stem perst ze uit: „Ach, wat zou mijn geluk groot zijn, als het zóó niet was gekomen! Zal dan altoos dat vreeselijk verleden mijn zon verduisteren, mijn vreugde vertroebelen, mijn moederweelde vergallen?"
Zacht kindergeschrei geeft een welkome wending aan den loop harer gedachten. Haastig heeft ze de hagelwitte kinderkleertjes geborgen, en in een ommezien staat ze bij de wieg.
Ze neemt er haar lieveling uit, overlaadt hem met kussen en drukt hem dicht tegen zich aan, als wilde zij, door het voorwerp van haar geluk, daarbinnen wegdringen dat benauwende, dat haar zoo pas gekweld had.
Hoe kon ze zoo haar geluk verdringen laten door de smart over de schande, waaraan het haar herinnerde! Al kon ze al die schande van 't verleden er door uitwisschen, zij zou er immers haar lieveling niet voor missen willen.
De menschen — wat had ze zich om hun gebabbel te bekommeren ? In haar kind bezat ze alles, voor hèm zou ze leven, in zijn geluk zich verlustigen!
Daar gaat de bel. Voorzichtig legt ze den kleine in



10
zijn wiegje en met vlugge, ietwat driftige passen gaat ze naar de trap.
Wat mocht dat zijn? Een brief! Ze had een vermoeden : 't zou een antwoord zijn van broer Willem op een schrijven van haar, waarin ze getracht had, door schuldbekennen en door liefde, te overbruggen de kloof, die tusschen haar en de familie, inzonderheid Willem, ontstaan was. Als een kind zijn vader, zóó had ze haar zoo geliefden broeder om vergeving gesmeekt voor het leed en de schande, waaronder ze wist, dat ook hij om haar gebukt ging.
O, ze had zoo gehoopt, dat hij, ziende haar smart, zou verteederd worden. Maar de hoop was als damp vervlogen. Ze had hem willen omhelzen, aan zijn borst uitschreien! Maar hij had haar van zich geslingerd en uit zijn oog had het bittere verwijt gevlamd, zóó fel, zóó verzengend, dat ze voor hem gebeefd had. Voor hem, die door zijn meerderheid van een tiental jaren haar steeds een tweede vadertje was geweest, haar, zijn «enigste zus, die hij liefhad, op wie hij trotsch was en voor wie hij de schoonste toekomst zich gedroomd had.
Na haar huwelijk had ze hem geschreven. Vele weken had ze reeds naar antwoord uitgezien, gesmacht! Daar was het dan eindelijk! Ze herkent dadelijk zijn forsche hand. Ze snelt er mee naar boven.
Zenuwachtig scheurt ze de enveloppe open.
Ze leest, ze verslindt de letters.
Dan als ze 't eerste blad heeft omgeslagen,
worden haar oogen, die pas nog hoopvol schitterden, akelig glazig en star. Ze kan niet verder. Er dansen sterren voor haar oogen, slap laat ze de armen langs het lichaam vallen en met bittere scherpte in haar



11
stem roept ze: „Hoe kon je dit doen, Willem ?.»«, Hoe...
Maar de stem stokt, een angstige trek komt op het
lijkkleurig gelaat een gil.... ze ploft neer, naast
de wieg van haar kind, dat luidkeels ligt te schreien.
Martha en Willem waren de eenigste kinderen van het echtpaar „de Bruin". Tusschen hem en haar waren er nog vier geweest, die allen reeds jong gestorven waren.
Hun ouders waren onbesproken lieden, zeer op hun eer en goeden naam gesteld. Een weinig godsdienst hoorde daar zoo bij, in de kerk waren ze niet heelemaal vreemd, maar het bleef alles vorm en van een waarachtig leven in 's Heeren dienst wisten ze niet af.
Hun hoogste streven was steeds geweest, hun twee nog overgebleven kinderen een eervolle levenspositie te bezorgen.
Willem was op een kantoor geplaatst, reeds als dertienjarige knaap; en door leerlust en een vasten wil, om vooruit te komen, had hij het gebracht tot eersten boekhouder. Hij leefde voor zijn ouders, voor zijn zuster en voor zijn werk, en daar had hij genoeg aan. Avond aan avond bijkans bracht hij in den huiselijken kring door, die hem boven alles lief was. Naar een vrouw taalde hij niet, zelfs niet, toen hij de drie kruisjes al achter den rug had. Mochten vader en moeder uit den tijd zijn, zoo placht hij te zeggen, dan zette hij met Martha het huishoudentje op dehzelfden voet voort.
Martha was zijn oogappel. Hij, de stille, in zichzelf gekeerde, ietwat bedeesde jonge man, voelde zich bijzonder aangetrokken tot de levenslustige, opgewekte,



12
min of meer luidruchtige Martha. Wat hij zelf voelde, dat hem ontbrak, genoot en bewonderde hij in haar. Haar druk gedoe, haar gezellig gesnap, haar vroolijke lach gaven zulk een geur en fleur aan 't leven thuis, dat hij er niet aan denken mocht, dat er ooit eeh tijd zou aanbreken, waarin hun wegen uiteen zouden loopen.
En toch was die tijd dichter bij geweest, dan iemand had kunnen gissen.
De levenslustige Martha, hoe lief ze ook haar ouders, en broer had, kon niet geheel opgaan in het huiselijk leven, ze haakte naar de genietingen van het vroolijke, blije leven der jeugd. Men liet haar begaan, vertrouwend op haar zedig karakter, op haar afkeer van al wat grof en ongepast was. En zij van haar kant meende zich sterk genoeg, om het kwaad te vermijden; slechts op gepaste, fatsoenlijke wijze wenschte zij mede haar deel van wat de wereld der jeugd aan genoegens biedt.
Helaas! zij, die nog geen oog had gekregen voor de verdorvenheid van haar natuurlijk hart, voor de zwakheid van haar zondig vleesch, zij verlustigde zich in den schijnglans van ijdel genot, zonder te vermoeden, dat ze den argeloozen vlinder geleek, die lustig danst in het licht der lamp, om straks zijn teere vleugels aan datzelfde licht te verzengen.
Door haar vriendinnen gevierd als de gezellige, altijd" vroolijke Martje, die steeds zonneschijn bracht waar ze kwam, had ze door uiterlijk en manieren al gauw de opmerkzaamheid der jonge mannen getrokken. Zij minden haar gezelschap, bewezen haar om strijd allerlei vriendelijkheden en wedijverden om haar gunst.
Een hunner was Qerard Blommers, een eenvoudige kantoorlooper slechts, maar die, te oordeelen naar zijn



13
uiterlijk, voor meer kon doorgaan, dan hij was. Zijn verschijning had iets deftigs: rijzig van gestalte, een min of meer bleeke gelaatstint, waartegen zijn zwarte krullen en donkerbruine oogen zich scherp af teekenden, een mooie Grieksche neus en een welgevormde mond, waarin, als hij lachte, twee rijen hagelwitte tanden schitterden. Op dat uiterlijk afgaande was het heusch geen wonder, dat de smaakvolle Martha hèm uit allen had verkoren, dat ze allengs meer voor hem ging voelen, om ten slotte te ontdekken, dat ze van hartstochtelijke liefde voor hem blaakte.
En schoon ze 't nog zocht te verbergen, Gerard was 1e fijn waarnemer, om niet reeds van den aanvang af gemerkt te hebben, dat hij bij haar geen blauwtje zou loopen. Hij van zijn kant voelde zich ook tot haar aangetrokken, genoot van haar verschijning en manier van doen, en, wellicht uit vrees, dat bij lang talmen een zijner vrienden met den buit ging strijken, verklaarde hij haar vrij onverwacht zijn liefde.
Binnen een paar weken was het een publiek geheim, dat Martje de Bruin niet meer „vrij" was.
Dat was het einde geweest van haar onbezorgde jeugd, het begin van een leven vol teleurstelling en strijd. Bij haar ouders ontmoette ze al dadelijk bezwaren. Immers, was een engagement op zichzelf reeds voor de familie de Bruin een onaangename profetie van een breuke in 't gezin, daar kwam nog bij, dat men zich een andere partij voor haar gedacht had. Niet onduidelijk liet men haar die teleurstelling merken, wees men haar op zijn onaanzienlijke positie en trachtte men haar af te schrikken, door wat hier en daar gefluisterd werd over Gerards gedrag, zijn wispelturigheid



14
in de keuze van een meisje en zijn in 't oog loopend café-bezoek.
Spoedig bleek echler, dat er meer dan toegenegenheid, dat er hartstochtelijke liefde had postgevat in Martha's hart, een liefde, die door geen zee van bezwaren meer te blusschen viel, wijl ze weigerde te luisteren naar den teugel van het nuchtere verstand.
Dat had het verzet bij de familie de Bruin geprikkeld. Nu zachte overtuigingskracht gefaald had, werd kort en goed elke omgang met Gerard verboden.
En toen ten laatste de liefde, ook ondanks dat verbod, en door het gaan van slinksche wegen, toch bleek te volharden, was men in zooverre bezweken, dat over „de zaak" niet meer gerept werd. Alleen maar, Blommers mocht geen voet binnen de deur zetten.
Wat was het toen eng geworden in den vroeger zoo vriendelijken kring. De atmospheer benauwde, tot stikkens toe soms, en Martha meende den haren en zichzelf een dienst te bewijzen, met zoo min mogelijk thuis te zijn, als ze om het werk kon gemist worden.
Sinds moest ze op straat haar fortuin zoeken, avond aan avond bijkans. Bij Gerard gaf ze dan haar hart lucht. Voortaan zocht ze al haar genot bij hem, en hem vertrouwde zij zich geheel toe. Een raadsel was het haar, wat haar ouders en Willem toch tegen Gé konden hebben. Hij was immers zoo goedl Hoe gelaten droeg hij de verongelijking! En pleitte dit niet
voor zijn goed hart, of 't kwam slechts even bij
haar op miste hij 't vermogen, om zich van den
blaam te zuiveren? Neen, dat kón het toch niet zijn.
En al rees er af en toe een zweem van bang vermoeden in haar hart, Gerard verstond meesterlijk de



15
kunst, om met een enkel woord, met een enkelen blik van zijn donkere oogen slechts, alle vrees te verdrijven.
Zoo verliep ruim een jaar.
En toen....
De op schandalen beluste buurvrouwen hadden veelbeteekenend geheimzinnig de hoofden bij elkaar gestoken, de schroomvallige meisjes waren haar met een gedwongen hoofdknikje voorbijgegaan. Wat werd er al niet over het nieuws gepraat!
En zij, die eerst de zijde der ouders hadden gekozen, verweten hun thans, door hun halsstarrig tegenwerken, de oorzaak te zijn van 't geval.
Onbeschrijfelijk was het leed, dat in die schrikkelijke eerste dagen werd gedragen in de woning van de „de Bruin's". Vader wist slechts met moeite zijn smart en toorn in te houden, moeder liep den ganschen dag met roodgekreten oogen, Willem dorst, als hij naar 't kantoor ging, van schaamte het hoofd niet opheffen.
En Martha, die als een straatdeerne haar eer door het slijk had laten sleuren, vermeed angstvallig elk levend wezen. Ze voelde zich naar lichaam en geest gebroken.
Uren aaneen zat ze op het zolderkamertje, de handen onder 't hoofd, wezenloos voor zich heen te staren, gefolterd door de bitterste wroeging, gepijnigd door het nameloos leed, dat ze wist, den haren te hebben berokkend.
Wat was er toen niet door haar hoofd gegaan! Vluchten wilde ze, vèr weg, met Gerard; ze wilde de hand aan haar leven slaan....!
Op een avond had ze langs de gracht geloopen als een waanzinnige; ze had op den kant gestaan, en een



16
oogenblik flitste toen door haar brein de gedachte, om in die donkere diepte haar graf te zoeken; — dan, 't was, of een onzichtbare hand haar had aangegrepen,
ze had omhoog geblikt, aan de eeuwigheid gedacht !
Toen had ze gerild, en krampachtig de handen wringend had ze gezucht: O God, laat het daartoe niet komen!
Ach, had ze in die bange dagen haar troost gezocht bij dien God, die ook dezulken, als zij, toeroept: „Al waren uwe zonden als scharlaken, ze zullen wit worden als sneeuw; al waren zij rood als karmozijn, zij zullen worden als witte wol." Ook tot haar zou dan uit 's Heilands mond geklonken hebben: „Ga heen en zondig niet meer."
Maar dien troost zocht ze niet. Bij de menschen zocht zij troost, doch vergeefs.
Met een hardheid, die ze gevloekt had, wees haar -vader haar de deur; en ja, toen haar oog dat van moeder ontmoette, had ze wel gezien, welk een strijd in dat zooveel teederder moederhart gevoerd werd, maar ook moeder was voor den onverbiddelijken eisch ■van vader gezwicht.
En Willem had gezwegen, was haar ontloopen.
Toen, met een flikkering van toornig verwijt in haar -oogen had ze gekreschen: „U bent al even wreed als de rest. Maar ik zal gaan. Vaart wel, voor eeuwig!"
Een gehuwde zuster van Gerard had zich over haar ontfermd en haar gastvrijheid verleend.
Een paar weken later was het huwelijk voltrokken. Ook toen had de familie zich bepaald tot de strikt
noodzakelijke formaliteiten en sinds had men naar
haar, de eerlooze, niet meer omgezien.



HOOFDSTUK II.
£TUFFROUW Sangers van „boven-voor" was op het
I hooren van gil en slag komen toeloopen.
I Met hartelijke bezorgdheid had de goedige jufS frouw het bleeke jonge vrouwtje waargenomen. Ze had geen verklaring noodig gehad, om, geleid door haar vrouwelijk instinkt, al spoedig de oorzaak op te diepen van het leed, hetwelk zij zag, dat hier in stilte gedragen werd. Angstvallig had zij iedere zinspeling, op wat ze vermoedde, vermeden. Maar het geheimzinnig zwijgen van Martha over haar verleden en over haar familie, had dit vermoeden niet weinig versterkt.
Ze interesseerde zich voor het jonge vrouwtje en was haar in de spannende dagen, die pas voorbij waren, in menig opzicht een moeder geweest.
Onnoodig te zeggen, dat het jonge, onervaren moedertje haar voorlichting en hulp zeer op prijs stelde.
Ze had, ondanks haar zwaarlijvigheid, het tengere wezentje, dat ze meer dood dan levend op den vloer vond liggen, in bed gekregen.
Nog hijgend van inspanning was ze de straat op gesneld, naar een dokter. Ze begreep, hier moest gehandeld worden.
Op de vraag van den dokter, wat hier gebeurd was,
Cléopas 2



18
knipte ze veelzeggend met de oogen, en op den toon van een, die meer wist dan ze wou zeggen, had ze hem toegefluisterd: „Uwe zal 't al wel begrepen hebben, mijnheer, uwe hebt zeker wel meer zulks bij de hand gehad. Jammer van 't vrouwtje anders; ze is niet kwaad, maar d'r famielje schijnt niks aan haar gelegen te laten liggen, dat heb haar bepaald geknauwd".
Dokter constateerde „overspanning in hooge mate" en schreef volstrekte rust voor. Daarbij oordeelde hij het gewenscht, dat ze voortaan haar kind niet meer zelf voedde; ze was er te zwak voor.
„Och, och, wat uwe zegt, mijnheer, ik ben d'er al bang voor geweest; dat zal het wurm ook niet in de kleertjes gaan zitten en e.... 't is al niet al te vroolijk. Moet uwe dat minlijke kopje eens zien en die armpjes, 't het het al niet te breed gehad, 't stomme schaap 1"
Onder het gesnap van juffrouw Sangers had dokter een blik in de wieg geworpen en had de wenkbrauwen gefronst: 't zou er aan hebben, of het kind 't er doorhaalde, maar 't belang van de moeder woog 't zwaarst.
— Toen Gerard thuis kwam, vond hij tot zijn verbazing juffrouw Sangers zitten naast het ledikant, waarin Martha lag, de oogen half gesloten, met een doodskleur op 't gelaat, de dunne bleek-blauwe lippen krampachtig samengeperst.
Hij zag den noodlottigen brief op tafel liggen, hij las hem vluchtig door; zijn oogen schoten vuur, een hoog rood verfde zijn bleek gezicht
Toen had hij met een vloek den brief aan flarden gescheurd. Ziedend van toorn liep hij met dreunende passen de kamer op en neer, met gebalde vuisten. Zelfs de aanwezigheid van juffrouw Sangers voorkwam



19
de uitbarsting niet: „Schijnheilige ellendeling! Dat heb je te wachten van die nette lui i Een ploert is het, zijn eigen zuster helpt ie in den grond! O, als ik hem hier had 1"....
— Martha was ervan wakker geworden. „Gerard", klonk het nauw hoorbaar, „wat doe je toch ?"
Hij was het bed genaderd. En harder, dan voor de zieke gewenscht was, ging hij voort: „Wat doe je je langer in te laten met dien kwezel van een broer, met dien lammen pennelikker! Laat den vent voor wat ie is; 'k zou er me geen ziekte van op den hals halen 1"
Ze zag hem aan met een blik, waarin sprak, dat tegengestelde aandoeningen in haar ziel om den voorrang kampten: eenerzijds een meevoelen met Gerard, met zijn smart, zijn toorn; anderzijds de trekking van de banden des bloeds. Erkennen moest ze, dat het hard en onbarmhartig was van Willem, maar 't was toch haar broer, van wien ze nimmer kwaad had willen hooren. Nu nog zocht ze hem te verontschuldigen. Juist, omdat hij altoos zoo veel van haar had gehouden, was haar schande hem zoo'n bittere teleurstelling geweest, waarover hij zich niet kón heenzetten, en die hem steeds nog onvermurwbaar maakte.
Gerard merkte wel, dat ze Willem niet wilde loslaten. Dat kwelde hem. Bleek er niet uit, dat ze in hem niet genoeg, niet alles vond, wat ze begeerde?
Juffrouw Sangers trad tusschenbeide: „Blommers, je mot je vrouw nu met rust laten, daar kibbelen jullie later maar eens over. Dokter heb ook gezeid, dat ze volstrekt rusten moet. En als het nu niet al te indringerig is, dan wil ik je mijn diensten wel presen-



20
teeren. 'k Heb altijd veel te doen met menschen, die in armoe verkeeren; daarom had ik zoo gedacht: als u naar uw werk ben, dan doe ik hier het huishouwen".
Natuurlijk kon Blommers daar weinig tegen hebben, al vond hij 't een „lamme boel", nu al met vreemd volk over den vloer te zitten, 't Was ai gesukkel geweest van zijn trouwdag af; als dat zoo moest doorgaan, dan wou hij maar, dat hij Martha nooit gezien had. Dat zei hij niet, maar hij dacht het wel. En dat was geen opwelling van het oogenblik, neen, hij had het al vaker gedacht, 't Werd almeer duidelijk, Gerards liefde was meer hartstocht geweest, laaiende zinnelust, die afkoelde, naarmate zij zich had bevredigd.
Hij had die schoone bloem bewonderd, van haar stengel gerukt, in 't slijk vertreden, en nu haar geur en kleur bezoedeld waren en haar frischheid door zijn toedoen vergaan was, nu zou hij haar hebben willen wegwerpen, als hij gedurfd had.
De beklagenswaardige Martha had die verkoeling wel gemerkt, maar de gedachte eraan had ze getracht, van zich af te zetten, 't Was niets dan verbeelding immers! Het kon niet altoos blijven als in 't begin!
En toch, al meer maakte ook die twijfel aan Gerard een deel van haar leed uit, en wat ze daartegen ook ter verklaring aanvoerde, ze bespeurde eiken dag duidelijker, dat hij niet meer de oude was.
Heel langzaam herwon ze haar verloren krachten. Na eenige weken kon ze althans haar gewone bezigheden weer zoowat verrichten.
Maar de veerkracht en frischheid van vroeger bleven weg. In haar gevoel was ze wel twintig jaar ouder



21
geworden. Een vroolijk lied, een gulle lach ze
miste er den lust toe.
Met stille berusting droeg zij haar lot, en gewende zij zich aan de gedachte, dat voor haar de levensvreugd voor goed voorbij was.
Idealen had ze niet meer, dan dit ééne: het welzijn van haar kind. Zonder dat zou het leven voor^haar geen waarde meer gehad hebben. . Zoo gingen weken en maanden voorbij, de een gelijk aan de ander, vreugdloos en somber.
Gerard werd almeer teruggetrokken. Hij had thuis geen tier: een neerslachtige vrouw, een lastig kind, het paste kwalijk bij zijn naar onbezorgd genot hakende natuur. Hij voelde zich gedrukt, en dat maakte hem prikkelbaar.
En als Martha eens klaagde over zijn koelheid, dan was meestal het einde, dat hij in bitterheid haar allerlei verwijten naar 't hoofd slingerde of afgaf op haar familie op de meest grievende wijze.
Ten laatste zocht hij zijn genot buitenshuis, in de kroeg.
En bijna avond aan avond zat het jonge vrouwtje alleen, met haar kind en.... haar smart.



HOOFDSTUK Iü.
JTET was een heerlijk zonnige namiddag in Juni. Het prachtige weer lokte de menschen naar buiten. Straten en parken wemelden van wandelaars, die lang reeds hadden verlangd naar de mooie dagen, waaraan Mei zoo arm was geweest
't Was nu niet uit te houden in de benauwde kazerne-woningen, waar men den ganschen dag niets zag dan de hooge huizen van de overzij, en waar men van de bloeiende natuur niets bemerkte dan wat dorre geraniums of fuchsia's, in vuil-roode potten smaakloos naast elkaar geschikt op verflooze vensterbanken, achter een gespannen koord.
Wie maar even kon, ontvluchtte de dompige straten, om in mooiere wijken of plantsoenen te genieten van dien kostelijken dag.
Ook Martha, die anders maar zelden uitging, wou 't er nu eens van nemen, was het niet voor zich,' dan voor den kleinen Beppie.
Van het karig weekgeld had ze zooveel uitgespaard, dat ze een kinderwagen had kunnen koopen, waar ze mee voor den dag kon komen.
„Ze moest veel meer uitgaan", had juffrouw Sangers vermaand, „'t zou haar zelf ook goeddoen, maar vooral



23
de kleine had het hoog noodig. Die moest de buitenlucht genieten. Wat was ie nog teer! Dan was haar Geurt al een andere klomp, toen ie een jaar was. Gunst nog toe, je hadt een vracht aan hem, de arm deed er je secuur zeer van, als je een kwartier met hem geloopen had. En zoo „wezenlijk" als ie was, net een groot kind."
„Als juffrouw Blommers er maar meer mee uitging, dan zou 't misschien ook nog wel terecht komen."
En ze legde den nadruk op dat „misschien". Want ze verheelde zichzelf niet, al paste ze wel op het te zeggen, dat ze op dat wurm niet veel gaf: zoo teer, zoo wezenloos met die groote glazige oogen in dat smalle bleeke gezichtje! Och, je zei zoo iets niet aan een moeder, want moeders willen zoo iets niet gezegd hebben, maar ze vroeg zich wel eens af, of het kind wel ooit goed zou worden? 't Had ook al heel wat mee doorgemaakt!
't Was een aardige verschijning, het slanke jonge vrouwtje met haar mooie blauwe oogen en zachte gelaatstrekken, toen ze zoo voorttrippelde achter het eenvoudige, maar elegante wagentje, welks „inhoud" ze nu en dan lachend toesprak, zonder echter ooit een antwoord terug te ontvangen.
Hè, je leefde toch weer eens op, als je buiten kwam. De gezellige drukte, het heerlijke zonnetje, dat alles vroolijkheid en leven schonk — het onttrok haar voor een oogenblik aan dat drukkende, waarin ze doorgaans leefde. Haar oogen kregen weer iets van haar vroegeren glans, er scheen nieuw leven in haar te ontwaken.



24
Bah! ze zag de dingen ook wel eens door een te donkeren bril.
Het moést en het zoü anders worden! Zingen zou ze weer en lachen. Ze zou weer opnieuw gaan leven.
En dan misschien werd Gerard dan ook wel
weer de oude.
Al babbelend met zichzelf, had ze een poosje voortgewandeld, toen ze eensklaps staan bleef en met groote oogen staarde naar iets in de verte. Een donker rood trok over haar gelaat, haar knieën knikten,
Neen, ze vergiste zich niet in de verte zag ze
Willem aankomen.
Even denkt ze er over terug te keeren en hem te ontloopen. Maar neen, hij kon haar reeds gezien hebben.
En wat moet ze zeggen? Ze wil heel gewoon doen, zich de oude toonen. Als ze zich maar goed kan houden! Ze kwelt zich, om een passend woord ter begroeting te vinden.
Haar voorbijloopen zal hij niet! Daar kent ze hem te goed voor.
Daar ontmoeten haar oogen de zijne.
Kijk, ook hij verschiet van kleur.
Ze wil oversteken naar den kant, waar hij loopt.... o, smartelijke ontgoocheling, daar sluipt hij een zijstraatje in, geen twintig meter van haar af.
Ze staat als aan den grond genageld. Roepen wil
ze hem nog, misschien Maar haar stem weigert.
Een traan van bittere spijt welt op in haar oog.
Dan keert ze terug. Ze heeft genoeg van 't wandelen. In de eenzaamheid thuis, waar de menschen het niet zien, daar zal ze uitschreien haar smart, haar spijt, haar.... woede!



25
Gedachteloos, zonder iets te hooren of te zien van wat er om haar heen gebeurt, sleept ze zich voort, tot ze eindelijk, doodop, haar woning bereikt.
„Dat is een korte vreugde geweest, juffrouw Blommers. Maar wat ziet u bleekjes! Zwakte, niets dan zwakte, mensch, nog niet aan de lucht gewend, 'k Heb het u wel gezegd, u moet er veel vaker uit".
En als juffrouw Sangers haar kamerdeur dichtslaat, bromt ze nog in zichzelf: ,/t Schepseltje trekt het zich zoo aan, dat het nog op een tering uitloopt".
Martha heeft haar kind in 't wiegje gelegd. Dan laat ze zich, in de donkere alkoof, voorover op 't ledikant vallen, om haar snikken in de kussens te smoren. O, als niemand haar had kunnen hooren, dan had ze het uitgeschreeuwd 1....
Toen Gerard van 't kantoor thuis kwam, trof hij haar nog bleeker en stiller dan gewoonlijk. Wijselijk zweeg ze van haar ontmoeting.
Na 't avondeten was hij weer uitgegaan, „nog een boodschap voor meneer doen".
Ditmaal was ze er niet rouwig om, dat ze alleen bleef. Nu kon ze ongestoord haar gemoed lucht geven. En dat deed haar goed, maakte haar kalmer.
't Was tegen negenen, toen er gebeld werd.
Ze ging opendoen, en.... wie schetst haar verbazing,, toen daar onverwacht haar moeder voor haar stond, zichtbaar aangedaan, in 't eerst niet in staat, iets te zeggen.
Zwijgend vatte zij Martha's hand, kuste haar hartstochtelijk en leidde haar naar de kamer.



26
Daar viel ze op een stoel, den zakdoek voor de oogen — even moest ze stilzitten om tot zichzelf te komen. Toen ving ze aan met bevende stem: „Kind, kind, wat ben je veranderd! 'k JZou je niet weerkennen! Wat ben ik blij, dat ik nu maar doorgezet heb. O, wat heb ik naar je verlangd! Trouwens, wij alle drie; je vader net zoo goed hoor; maar je weet wel, hoe vader is, hij kan zich zoo moeilijk over
iets heenzetten. Misschien als jij eens gekomen
was; maar nu houdt hij zich hard, harder dan hij is. Maar ik kon 't niet langer uithouden. Je vader weet niet, dat ik hier ben; anders had hij me misschien nog tegengehouden. Maar toen Willem vanmiddag thuiskwam, was hij zóó ontdaan; de goeie jongen vertelde me met tranen in de oogen, dat hij jou gezien had en hij vroeg me, of ik niet eens naar je toe zou gaan. Och Martha, je weet niet, hoeveel Willem er onder lijdt en wij allemaal. Maar — ze zag, dat Martha moeite had, zich goed te houden — maar laten we daar niet meer over praten."
Ze trad op Martha toe, om haar de hand der verzoening te reiken.
«Moeder!" — meer kon Martha niet uitbrengen. Het hoofd leunend op moeders schouder, weende ze zacht. Een zalig gevoel doorstroomde haar. Spreken kon ze niet, maar uit de vochtige oogen, die ze naar moeder opsloeg, vragend en smeekend, sprak de bede om vergeving.
Een kus op haar voorhoofd was het antwoord.
En al kon het bezoek niet lang duren, 't was Jang genoeg, om de verbroken banden weer te iieelen.



27
Met een „komt u eens gauw weer?" Het ze moeder uit
En toen was ze weer naar de alcoof gegaan en had ze op de knieën den Hemel gedankt.
Helaas! ze was het danken bijna verleerd. De levenssmart had haar zoo overstelpt, dat ze er zich niet aan ontworstelen kon en moedeloos staren bleef op de donkere wolken, zonder te trachten door te dringen tot het Licht, dat achter die wolken verscholen was.
Dwaze mensch, zoo menigmaal zuchtend zijn kruis te dragen, zonder kracht te zoeken bij Hem, die het oplegt!
't Was al half-elf, en nog zat Martha alleen, ongeduldig wachtend op Gerards thuiskomst en verlangend, ook hem in haar vreugde te doen deelen. 't Bezoek van moeder zou hem milder stemmen in zijn oordeel over haar familie. Van nu af zou ze haar best doen, hem het verblijf thuis vroolijker te maken. Alles was nog niet verloren! Ze twijfelde niet, of Vader en Willem zouden nu wel gauw moeder volgen.
De donkere wolken vertoonden weer zilveren randen. Hoelang zou het volle zonlicht zich nog laten wachten?....
Elf wees het wekkerklokje op den schoorsteenmantel. Waar Gerard toch mocht blijven ? Zóó laat was 't nog nooit geweest.
Het wachten maakt haar ongeduldig: moet hij nu dadelijk haar goede stemming weer bederven? Ze zou het.... Maar stil, daar hoort ze wat. Ze zal zich voor ditmaal inhouden. Ze wil lief tegen hem zijn. — Gauw zet ze nog even zijn pantoffels klaar....



28
Doch vergiste ze zich? Dat was toch zijn gang niet?
Wat angstig opent ze de kamerdeur. Ja toch, hij is het. Maar wat doet hij vreemd? Tastend langs den muur, komt hij al waggelend nader, 't Is duidelijk, dat hij moeite heeft, overeind te blijven.
Eindelijk is het hem gelukt naar den rieten stoel te laveeren, dien ze had klaargezet.
Martha kijkt hem zwijgend aan, met een droef verwijt in haar blik. Hij doet verlegen, vergeefs pogend zich een rustige houding te geven. Zijn oogen hebben alle uitdrukking verloren. Hij tracht haar toe te lachen, maar 't is de lach als van een waanzinnige.
Martha wordt bang voor hem. Ze wil probeeren, hem weer gewoon te doen zijn.
„Zeg Gé, nou raadt je nooit, wie hier vanavond geweest is."
Met zijn roodgerande kleine oogjes kijkt hij haar star aan, zonder te begrijpen, en barst dan uit in een schellen lach. 't Snijdt haar door de ziel. Ze wendt zich af en gaat naar de alkoof; ze wil hem zóó niet langer zien. Hij is dronken of krankzinnig.
Moest zóó dan het einde zijn van dien zoo blijden avond! Waartoe was het met Gerard gekomen!
Wat aan te vangen?
Ze verstout zich, gaat naast hem staan; en, haar tegenzin overwinnend, legt ze de hand op zijn schouder: „Gerard, ga naar bed."
Als een kind laat hij zich door haar wegleiden, waggelend, de oogen gesloten. En met Martha's hulp ligt hij even daarna te bed.
Dan valt ze neer naast de wieg van haar kind en, terwijl tranen langs haar wangen vloeien, zucht ze



29
bitter klagend: „Moet dan ongeluk op ongeluk mij treffen? Waarom doet mij de Hemel zóó zwaar boeten voor één oogenblik van zondige zwakheid?"
En zich daarna over haar kind heenbuigend, als om het te beschermen tegen een dreigend lot, roept ze smeekend: „Lieve Heer, erbarm U over ons, over mijn kind bovenal!"
Martha's liefde voor Gerard was sinds haar huwelijk menigmaal op een zware proef gesteld. Met alle macht had ze in zich zoeken te onderdrukken een gevoel van verkoeling, dat haar soms zoo beangstigen kon. De gedachte, dat haar huwelijk ongelukkig zijn zou, had ze ver weggeworpen, zichzelf geruststellend met de verklaring ervoor te zoeken in haar zwartgalligheid, gevolg van lichaamszwakte wellicht
Thans kon ze zich niet verhelen, dat sinds dien bewusten avond haar achting voor hem merkbaar verminderd was. En achting was toch een noodzakelijke voorwaarde voor liefde. Ze had reden te over, om hem haar misnoegen te toonen, en toch was het haar vaak, of niet hij, maar zij de schuldige was. Ze deed gedwongen; er was iets gemaakts in haar wijze van doen tegenover hem. Ze schaamde zich daarover, zocht het te overwinnen, maar het bleef.
Ze wilde blijven liefhebben, maar de uitingen harer liefde kregen iets hols; iets onwaarachtigs.
Soms, als Gerard eens wat beter dan gewoonlijk gemutst was, trachtte ze zich weer de oude te toonen. Dan putte zij zich uit in het zeggen van lieve woorden, groezelde, net als vroeger, met haar vingers door zijn lokken, ging ze op zijn knie zitten, den arm om zijn



30
hals» Dan maakte ze zichzelf wijs, dat ze nog altoos hetzelfde voor hem voelde. En toch.... en toch.... dan rees plotseling weer voor haar op dat waanzinnigengezicht met die kille uitdrukking, en hoorde ze weer dien lach, dien schellen lach.... en dan beefde ze even en liet hem los.
Gerard was sinds dien avond nog meer teruggetrokken geworden. Een herhaling van 't geval voorkwam hij, maar toch kwam hij maar zelden dadelijk van 't kantoor thuis.
„Onbekwaam" trof ze hem niet meer, doch ze was er vrij zeker van, dat hij geregeld de kroeg bezocht. Hoe ze daaronder ook leed, ze miste den moed, er hem op krasse wijze van te onderhouden, vreezend, dat haar vermaan hem prikkelen zou tot nog driester botvieren van zijn lust, en . dan ware immers alles bedorven. Wie weet, hij zou, ziende haar leed erover, zich zachtjes aan intoomen; en dan bleef tenminste de vrede bewaard en kwam de wereld er niet aan te pas. Vóór alles moest het een geheim blijven voor haar ouders en voor Willem! Hadden die haar indertijd niet ernstig gewaarschuwd?



HOOFDSTUK IV.
"Ti >Ï"ET Beppie op schoot zat moeder de Bruin in |\/| den grooten stoel bij 't venster. I 't Was 't bleeke, teere kind, met zijn tenger f~* lijf en onnoozel gezichtje niet aan te zien, dat het vandaag al zijn derden jaardag kon vieren. Wat lag er weinig uitdrukking in die doffe oogen I Houding en gelaat gaven het iets van een oud mannetje. Praten deed het nog zoo goed als heelemaal niet.
't Zou nog wel bijkomen, had Martha zich altoos getroost, 't Kind had ook heel wat mee doorgemaakt; de verandering van voedsel had hem indertijd ook geen goed gedaan.
„'k Weet het niet", bracht moeder de Bruin er voorzichtig tegenin, „maar mij dunkt, heelemaal goed kan het toch niet zijn. Als ik in jouw plaats was, zou ik er toch den dokter eens naar vragen. Gunst nog toe, dan was jij een ander kind met drie jaar! Er zit me te weinig leven in den jongen; en dan, hij heeft nog heelemaal geen beenen. Kijk" — en ze probeerde de slappe beentjes van den kleine — „kijk, ze zakken heelemaal door; en hij moest al door de kamer kunnen hollen. Ik begrijp wel, 't is niet pleizierig voor jou, maar 'k moet het je toch zeggen: gewoon is het



32
■niet. Wie weet, of de dokter er niets voor weet; je *unt het toch licht eens probeeren."
Ondanks zichzelf moest Martha wel toegeven, dat •het niet gewoon was. Meer dan ze merken liet, had ze er zich al lang bezorgd over gemaakt. Andere kinderen van zijn leeftijd had ze zien loopen, al lang heelemaal los; had ze hooren babbelen, o zoo lief! .Ze had er wat voor willen geven, als Beppie ook zoo was geweest!
Het was haar een nieuwe, misschien wel de bitterste -teleurstelling. Wat is er heerlijker voor een moeder, wat streelender voor haar moedertrots, dan dat ze haar kind voorspoedig ziet opgroeien, van dag tot dag de ontwikkeling van zijn verstand mag bespeuren! Hoe klinken haar die eerste gebrekkige woordjes, die zij alleen verstaat, als kostelijke muziek in de ooren!
Och, als het op den duur met Beppie nog maar terecht mocht komen. Maar ze vreesde!
En toch, van vreemden duldde zij er geen opmerking over; moeder alleen mocht het zeggen: die zocht immers mèt haar het heil van haar kind.
Daarom zou ze moeders raad opvolgen, en den dokter eens raadplegen, 't Moest nu ook maar zijn. lang had ze zich reeds laten terughouden door de vrees, dat het oordeel van den geneesheer haar zou teleurstellen en haar de hoop zou rooven, die ze zoo graag bleef voeden.
Beppie op den arm, staat ze op de hooge stoep voor het deftige doktershuis, met zijn groote zwarte deur en hooge, antieke vensters. Schuchter haalt ze de koperen bel over. Een proper dienstmeisje laat



33
haar in de wachtkamer, waar op een bank langs den muur reeds een lange rij patiënten zit te wachten, sommigen stil en zenuwachtig, anderen, die zich als „vaste klanten" geheel thuis schijnen te voelen.
Martha vindt nog een plaatsje naast een vrouw, die door gelaat en kleeding terstond verraadt, dat ze in een achterbuurt thuis hoort. Haar ruwe mannenstem verbreekt nu en dan de stilte. Ze schijnt in 't geheel niet onder den indruk der omgeving te verkeeren. En geen 'wonder: al langer dan een half jaar kwam ze hier trouw elke week. „Een gezwel in de borst, mensen; eerst dachten ze, dat 't kanker was; maar de dokters raden er ook maar naar, hoorl Deze hier" — en ze maakte een minachtend gebaar in de richting van de dokterskamer — „deze hier leutert er ook maar wat op los. 't Was, dat ze in 't fonds was, dan moest je een jaar bij denzelfde blijven, maar met nieuwjaar zou ze hem subiet den bons geven."
Zoo voortbabbelend, had het ruwe wijf naar Beppie gekeken. Toen op eens, onbehouwen en zonder een zweem van gevoel. „Nou, dat is ook niet veei hoor! Jonges, jonges, wat een snoetje! Hoe oud is ie al, juffrouw? Drie jaar? Mensch, wat zeg je! U moet me niet kwalijk nemen hoor, maar die zou me 't aanhouden ook niet waard geweest zijn. Daar zul je, of Ik moet het mis hebben, daar zul je niet veel pleizier van beleven." —
Een donker rood kleurde Martha's wangen. Ze zette haar kind andersom, met den rug naar dat wezen naast haar. Ze beefde van toorn en van kwalijk verholen smart. Voelde dat wijf dan niet, dat haar woorden evenveel giftige pijlen waren, die haar moederhart wondden?
Cléopas 3



34
Ze uitte haar toorn, door met van aandoening trillende stem haar toe te bijten: „Ik kan wel hooren, dat u geen kinderen hebt, en gelukkig maar!"
Doch de electrische schel riep haar buurvrouw reeds naar binnen, 't Was Martha een verademing.
Eindelijk kwam ook haar beurt. Haar hart bonsde hoorbaar, toen ze naar binnen ging: 't was immers zulk een beslissend oogenblik, waarin haar hoop óf herleven, óf als een zeepbel uiteen spatten zou!
De kalme, vriendelijke woorden van den arts kalmeerden haar wat
„Dag juffrouw, ga u zitten — wie is de patiënt, u of de kleine?"
Maar de veelzeggende blik, waarmee hij onderwijl het kind opnam, bewees wel, dat hij zichzelf al het antwoord op die vraag had gegeven.
Angstig vragend keek Martha hem naar de oogen, om daaruit zijn oordeel te lezen. Maar dokter Burgers verstond de kunst, om, waar hem dit vooralsnog beter toescheen, door niets zijn gedachten te verraden. Hij was zelf vader; wist, hoeveel pijn het een ouder deed, in zijn kroost teleurgesteld te worden. Zijn ervaring had hem geleerd, vooral het moederhart met de uiterste teerheid te behandelen, zonder daarom nog de waarheid geweld aan te doen.
Hier doorzag hij reeds den toestand; vreesde, dat een vreeselijke ontnuchtering het deel dezer jonge moeder moest worden. Zijn medegevoel maant hem tot de uiterste voorzichtigheid.
„Wil 't niet met den jongen? En hoe oud is hij? Zelf gevoed? Neen, neen, dat dacht ik al".



35
„En e niets bijzonders bij de geboorte ?
Zoo, niet...."
Maar haar zoo eensklaps verschieten van kleur en dat wat onrustig er overheen praten, gaf hem te denken.
„En de vader? Gezond? Past goed op
natuurlijk ?"
— O ja, daar mankeerde niets aan. Zoo pratend, had dokter het stumperdje onderzocht en van meer nabij waargenomen. Voor zichzelf was hij vrij zeker overtuigd, met een hopeloos geval te doen te hebben. Tegenover haar meende hij echter beter te doen, vooreerst nog niet alles te zeggen.
- „Maar veel met 't ventje wandelen, moedertje, goed melk laten drinken, vruchten hoe meer, hoe liever — en dan maar afwachten; over een paar maand komt u maar eens terug."
„Kan het nog weer heelemaal terecht komen, dokter?'
Hoe ze ook 't antwoord vreesde, de vraag kon ze niet weerhouden. Met bevende stem bracht ze haar uit, met iets smeekends in haar oogen, als lag haar wel of wee in zijn hand.
Hij had de deur al voor haar opengedaan, en met een „alles kan, vrouwtje" had hij het antwoord ontweken.
Buiten trachtte ze zich elk woord van den dokter te herinneren, den toon, waarop hij het gesproken, de uitdrukking, die zijn gelaat erbij aangenomen had. „Alles kan," had hij gezegd, maar toch - dat het heelemaal in orde zou komen, had hij blijkbaar niet durven voorspellen.
Maar .... hij kon zich vergissen. In elk geval zou zij er aan doen, wat ze kon: Vruchten moest hij



36
hebben — ze waren duur en .... pas nog had Gerard op haar weekgeld gekort — maar hébben zou hij ze, al moest ze er zich het allernoodigste voor ontzeggen.
O, als dat geluk haar eens te beurt mocht vallen, dat haar kind normaal opgroeide! Geen moeite zou haar daarvoor te groot zijn, geen middel zou ze er voor sparen, al moest ze het ook koopen met haar bloed.
't Was maar gelukkig, dat er tot hiertoe geen kleintje meer bijkwam; nu kon ze al haar tijd, kracht en geld aan Beppie besteden.
Gerard had het onzin gevonden, dat ze moeders raad had opgevolgd. Hij had heusch geen dokters noodig, om te begrijpen, dat de jongen niet goed was. Je kon het geld wel beter besteden dan voor hooge doktersrekeningen.
— Hè, Gerard kon toch zou koud doen, net of het zijn kind niet was. Maar hij scheen niet veel met kinderen op te hebben. Nooit eens zou hij zich met Beppie bemoeien, hem aanhalen, met hem stoeien, zooals sommige jonge vaders dat zoo graag doen.
Hij kon maar niet begrijpen, hoe zijn vrouw zoo'n heelen dag met zoo'n kind kon bezig zijn. 't Was Beppie vóór en Beppie na, en voor hèm interesseerde ze zich weinig of niets. Dat ergerde hem vaak, dat zijn belangen voor die van dat kind moesten wijken. En van die ergernis had hij eens ongemanierd doen blijken, 't Was een week of wat geleden. Hij zat z'n krant te lezen. De kleine was erg lastig. Martha, die wel merkte, dat hem dit hinderde, was zenuwachtig geworden en had alles gedaan, om den kleinen



37
schreeuwer te sussen, maar te vergeefs. Gramstorig had Gerard al een paar keer opgekeken. Ze had den kleinen lastpost uit den stoel genomen en er de kamer mee op en neer geloopen. Ze had gepoogd, hem door de plaatjes en portretten aan den wand af te leiden. Maar niets baatte.
Toen was Gerard uitgevallen: „als dat murmel dan niet wil ophouden met zijn vervloekt gejank, gooi het dan asjeblieft in bed en smijt de alkoofdeur dicht!"
Geprikkeld had ze hem toen een vrij bits antwoord gegeven. Hij had de krant weggegooid en was, zonder een woord meer te zeggen, driftig de deur uit gegaan.
Waaruit die onnatuurlijke koelheid tegenover het kind verklaard moest worden, begreep Martha niet. Was het misschien, omdat het een blijvende herinnering was aan 't verleden ? Of had wellicht haar geheelopgaan-in-Beppie zijn jaloerschheid opgewekt? Maar als hij een rechtgeaard vader was, moest noch het een, noch het ander hem zóó tegen het kind doen zijn, dat toch ook zijn vleesch en bloed was? Of werd zijn vadertrots niet genoeg gestreeld, omdat de jongen wat achteraan kwam? Schaamde hij er zich voor, dat hij er de vader van was ? O, daaraan moest ze niet denken! Dat zou een trap zijn op haar moederhart en dan .... dan vreesde ze, dat haar liefde als vrouw zou verkeeren in haat. Want haar kind was haar dierbaar, en ze zou — o, ze rilde bij de gedachte! — maar ze voelde het, dat ze voor haar kind haar man zou prijsgeven.
Doch ze troostte zich met de gedachte, dat het dit niet kón zijn. Had juist Beppie's hulpbehoevendheid haar niet nog inniger aan hem verknocht gemaakt;



38
had het medelijden haar liefde niet nog warmer en teederder doen worden; was haar zorg voor hem niet juist daardoor vermeerderd?
Ach, wat was het voor dat teeder liefhebbende moederhart schrijnend pijnlijk, dat al haar zorg zoo schaars beloond werd. Het wou maar niet met Beppie. En wat had ze er al niet voor gedaan! Ze had het Gerard niet eens durven zeggen, dat ze zich de geringste weelde in spijs en drank had ontzegd, om voor het uitgespaarde geld eieren en vruchten te koopen. Ja, ze had meer gedaan: ze had er droog brood voor gegeten! Immers moest straks ook de doktersrekening worden betaald. En op Gerard hoefde ze daarvoor niet te rekenen.
Maar 't was haar geen te zwaar offer. Als 't moest, zou ze nog meer doen. O, als ze nu maar eens zien mocht, dat het haar kind bate bracht! Helaas, hoe ze 't zichzelf ook voorpraatte, dat het toch wel wat hielp, telkens moest ze het zich bekennen, dat het sukkelen bleef.
Ze was weer bij den dokter geweest. Die had heel ernstig gedaan. Ze had zoo iets in zijn blik gelezen van een liever niet ronduit zeggen van wat hij dacht. En toen ze ontroerd en diep teleurgesteld met vochtige oogen hem vragend had aangezien, toen had hij haar geen moed ingesproken, maar slechts goedhartig haar op den schouder geklopt met een: „'t hoofd op, vrouwtje, 't gaat met zulke gevallen niet zoo gemakkelijk."



HOOFDSTUK V.
VIER jaren daarna ' 't Is een sombere Decemberdag. Oroezig grauw ziet de lucht, nijdige rukwinden doen de ruiten rammelen en jagen den fijnen hagel bijna horizontaal voor zich uit.
Martha heeft het gordijn hoog opgetrokken, omdat ze anders onmogelijk kan zien te naaien.
Nu en dan laat ze de handen in haar schoot rusten en verzinkt in gepeins. Het sombere weer stemt zoo naargeestig.
Voor het venster staat Beppie, de handen tegen het glas gedrukt, als probeerde hij de hagelkorrels op te vangen. En wanneer hem dit niet lukt, dan begint hij te pruilen: „Beppie buiten toe, moe, Beppie buiten toe!"
Met onzegbare droefheid en innig medelijden kijkt ze naar het dwaze doen van haar onnoozel kind. Ze tracht hem te sussen met een: „m'n jongen moet zoet bij moesje blijven, 't is buiten veel te koud." Maar de stakker verstaat geen reden en* laat zich voorover op den vloer vallen, terwijl hij aan zijn wensch kracht bijzet, door met handen en voeten te slaan, akelig gillend, nijdig en onhandelbaar.
Zij legt haar naaiwerk neer en zoekt hem met wat



40
speelgoed af te leiden, maar hij blijft gillen; ze wil hem overeind beuren, maar hij slaat en schopt haar.
Dan geeft ze haar pogen op; als hij zoo'n bui had, was het 't beste hem maar te laten uitrazen. Machteloos staat ze er tegenover en wanhopig valt ze op een stoel neer.
O, welk een liefde, welk een geduld was er noodig voor dit kind!
Ze liet het hoofd op de handen rusten en schreide
Zacht gekreun, dat uit de openstaande alkoof kwam, deed haar weer opstaan.
„Roep je, Gerard?"
Met een tip van haar schort heeft ze vlug de tranen afgedroogd en even later staat ze aan 't ziekbed van Gerard.
Gerard? Het kost moeite, hem te herkennen in dien uitgeleerden, bleeken man, met zijn ingevallen wangen, zijn holle, moeë oogen, zijn witte, magere handen, die bevend het glas water aan de lippen brengen, dat Martha heeft aangereikt.
't Zal veertien dagen geleden zijn; ongewoon vroeg was hij thuis gekomen; hij voelde zich onwel, alles draaide hem voor de oogen en hij was zóó licht in 't hoofd, dat hij telkens vreesde, te zullen neerslaan. Martha had hem naar bed gepraat en toen het den morgen daarop eer erger dan beter scheen, had ze den dokter ontboden. Diens onderzoek had uitgewezen, dat het hart niet regelmatig werkte. Het bed houden was voorshands geboden en dan, als hij herstelde, vooral in alles matig, bijtijds naar bed, geen alcohol, niet rooken en geregeld leven.
Wonder was het niet, dat het daartoe met Gerard



41
gekomen was: zijn leven van de laatste jaren had zijn gezondheid ondermijnd en hem deze ernstige ongesteldheid berokkend, die al den schijn had, het begin eener kwaal te zijn.
't Was van kwaad tot erger met hem gegaan, tot hij ten laatste een slaaf was geworden van zijn drankzucht. Van het toch al karig loon had hij elke week meer aan zijn vrouw onthouden, die vaak in 't midden der week reeds verlangde naar den ZaterdagavondEn dat geld, dat hij zijn gezin ontstal, verdween grootendeels in de toonbanklade van den kroeghouder. Menigmaal kwam hij laat na middernacht thuis. En wie zal zeggen, of hij in zijn bedwelming, den voet niet zette op nog schrikkelijker plaatsen dan de kroeg! Een zonde komt zelden alleen 1
't Waren In-droeve jaren voor Martha geweest. Alles had ze gedaan, om haar man meer aan huis te binden. Ze had hem door vriendelijkheid zoeken te winnen, ze had hem gesmeekt zelfs. En toen ook dat niet baatte, had ze, zich verstoutend, met bedreiging hem willen dwingen. Maar zachtheid noch geweld waren bij machte, hem los te maken uit de schrikkelijke omknelling van den drankduivel, die zich niet licht zijn prooi ontrukken laat.
Gelukkig was er ééne omstandigheid, die in deze donkere tijden een lichtpunt had gevormd: het innig medelijden met haar lot had eindelijk toch ook bij Vader de Bruin en Willem het ijs ontdooid; de liefde kon zich niet tot het uiterste verloochenen. En toen eenmaal de toenadering er was, toen had men ook niets meer verweten, veeleer angstvallig elke herinnering aan 't verleden zoeken te vermijden. En hartelijke



42
belangstelling moest weer goedmaken veel, dat Martha door de onverzoenlijkheid der haren had geleden. Dat was balsem geweest in de vele wonden; dat maakte haar het leven althans nog draaglijk. Ze droeg nu niet meer alleen haar groote leed. Tegenover Gerard had men steeds zekeren afstand bewaard. Hij ook had de verzoening niet gezocht, slechts geduld. Zijn ongeregeld leven bevorderde de goede verstandhouding niet. Als hij maar even kans zag, ontliep hij Martha's familie: „hij stond de lui niet."
En toen de Bruin hem eens met alle zachtheid op zijn plichten had gewezen, had hij zeer uit de hoogte gedaan: hij kende zelf zijn plichten heel goed en zou die op zijn manier vervullen.
Men had niet verder durven aandringen, uit vrees, dat dit de verhouding tusschen hem en Martha eer verergeren dan verbeteren zou.
Zoo had Gerard een eigen weg gekozen. Thuis was hij weinig meer dan een kostganger. Onder zijn vrienden, trouwe kroegklanten als hij, voelde hij zich thuis. Zijn gangen bleven voor Martha een geheim.
Zij leed er onder, maar zweeg, omdat ze zijn opstuivend temperament vreesde. Hij was al meer prikkelbaar geworden, kon om een bagatel geweldig tegen haar uitvaren; en dat kon haar teere natuur niet dragen. Daarom vermeed ze liefst alles, wat zijn toorn kon opwekken.
Zóó was het nu reeds eenige jaren geweest.... totdat zich de voorteekenen vertoonden van de kwaal, die zijn dood zou worden.
Thans was zijn kracht gebroken, naar het scheen. Het gif had zijn gezondheid onherstelbaar verwoest.



43
Hij had het allang gevoeld. Het had hem beangstigd vaak, maar hij miste de zedelijke kracht, om zich te ontworstelen aan den slavenketen, die hem knelde. Toen was hij op het ziekbed geworpen. Zouden thans zijn oogen voor goed geopend zijn voor den afgrond, langs welks steilen rand hij reeds omlaag gleed? Zou hij zich nog weten vast te grijpen, om een onherroepelijk verderf te ontgaan ? Zou deze ernstige roepstem des Hemels doen, wat Martha's liefde en tranen niet hadden vermocht?
Martha hoopte het zoo vurig. Ze kon hem nog niet loslaten. Hoe ook gedoofd, geheel uitgebluscht was haar liefde nog niet. Als hij van zijn krankbed mocht opstaan en dan voorgoed den slechten weg den rug toekeeren wilde, dan, ze voelde het, zou haar liefde nog groot genoeg blijken, om hem, als uit den dood opgewekt opnieuw als den hare te ontvangen, 't Zou haar niet moeilijk vallen, alles te vergeven. O, als dat de vrucht mocht wezen, dan kon ze dankbaar zijn voor zijn krankheid....
„Houd je maar rustig, vent," sprak ze bezorgd, terwijl ze met den arm zijn hoofd ondersteunde en het kussen wat opschudde, „kan ik nog iets voor je doen?"
En met groote vragende oogen blikte ze in de zijne als om diep in zijn ziel te peilen, of daar nog een overblijfsel van liefde smeulde. Ze legde zacht haar hand op zijn voorhoofd, boog zich over hem heen en vleide: „Je zult weer mijn oude Qerard worden, hè?"
Hij wendde 't gelaat af en zuchtte. Ze zag, hoe plots een hoogrood zijn vale kleur verdreef.
Hij wist niet, wat te antwoorden, deed verlegen en



44
wendde een aanval yan benauwdheid voor, om het antwoord te ontwijken. Er lag schaamte in zijn blik. Martha bespeurde het. Ze wilde hem niet kwellen en trok zich terug in de kamer.
Zou 't nog niet verloren zijn? Ze geloofde het
Beppie was stil geworden. Hij zat onder de tafel te spelen met het naaiwerk, dat ze in der haast op haar stoel had gelegd. Met allerlei zoete woordjes wist ze 't hem weer afhandig te maken. Hij mocht nu niet weer beginnen te schreien, Gerard kon er hinder van hebben.
„Denk er om, Bep, pappie is ziek; nu moet Bep stil wezen, hoor!''
Wezenloos zag hij haar aan, met een uitdrukking, die zei, dat hij niet begreep. Toen begon hij te lachen, liep met groote wiegelpassen door de kamer, knikkebollend met het misvormde hoofd, aldoor roepend: „pappie ziek, pappie ziek."
Daar ging de bel.
„Wacht, dat zal oom Willem zijn, Bep; die zou nog komen vanmiddag. Ik had hem al doorgedaan, 't is geen weer om er door te komen," praatte ze tegen 't kind, dat aan haar rok meesukkelde naar de trap.
Oom Willem! Zijn doffe oogen begonnen te schitteren. Hij klapte in de handen. Hoe schijnbaar ongevoelig voor indrukken ook, wist hij heel goed, wie zijn vrienden waren. Oom Willem had medelijden met het ongelukkige wezen, 't Was hem niet moeilijk gevallen, een zekeren weerzin tegen zijn stompzinnig uiterlijk te overwinnen. Hij was vervuld met oprechte deernis voor den stakker en voor Martha niet



45
minder, die heusch niet verwend was met belangstelling van vreemden voor haar kind.
Martha genoot ervan; 't was haar een weelde, als Willem kwam. Wat kon hij gezellig met Bep omspringen, heel anders dan Gerard....
Ze had zich niet vergist, 't was Willem werkelijk.
„Waar is m'n brave jongen" klonk het al vroolijk naar boven. „Kijk eens, wat heb ik hier?" riep hij, terwijl hij hem een pakje toestak.
Beppie lachte, beefde van pret, stiet af en toe een gerekt „ha" uit, terwijl hij zich de handen wreef en het lichaam in alle richtingen boog: dan genoot hij 1 Driftig maakte hij het pakje open: een prachtig mondorgel 1 Oom deed hem voor, hoe hij doen moest. Hij kon zijn pleizier niet op, toen hij er ook zelf geluid uithaalde. Op den gang mocht hij even blazen. Uit zijn oogen vonkte een vuur, dat Martha er nimmer in ontdekt had.
Maar in de kamer moest hij stil zijn, omdat vader ziek was.
Even liet hij de lip hangen, toen oom hem het mondorgel afnam en 't op den schoorsteenmantel legde. Maar hij durfde niet huilen, om oom niet! Die had een onbegrensden invloed op hem.
Hij ging bij oom staan, of liep om hem heen; hij bestreek ooms jas, drukte er zijn gezicht tegen aan, trachtte op alle manier zijn aandacht te trekken, en als hem dit gelukte, keek hij hem blij dankbaar aan.
Oom nam hem tusschen zijn knieën, streelde hem over 't hoofd, keuvelde wat met hem. Wat had de stumper een feest I Hij was niet bij oom weg te slaan.
Ach, men beeldt zich zoo vaak in, dat die ongelukkige



46
wezens niet ontvankelijk zijn voor liefde, men gaat ze voorbij, onaandoenlijk menigmaal, met afkeer soms. En toch, ook in hün ziel trillen soms zulke teere snaren, ook hün hart heeft vaak behoefte, meer nog dan van een normaal kind, aan koestering; en niet zelden lijden ze o, zoo gevoelig, als men ze negeert, achteruit zet, minachtend bejegend.
Men verachte ze niet, die misdeelden; ook zij zijn schepselen Oods, met een weliswaar gekrenkt verstand, maar vaak nog met een teeder gemoed en in elk geval .... met een onsterfelijke ziel.
„Zeg Martha, heb je er al eens over gedacht, dat de jongen naar school moet? Hij is al zeven. Daar moest je niet te lang mee wachten."
Ja, er over gedacht had ze al wel, maar ze vond hem nog te veel „klein kind", om met vreemde menschen om te gaan. En ze vreesde, dat die niet dat geduld met hem zouden hebben, dat zij zelf bezat. Daarbij duchtte zij de plagerijen van andere jongens.
Willem was evenwel van meening, dat het juist goed voor hem zou zijn, als hij eens in een andere omgeving kwam. Allicht zou de leerstof der lagere school wel boven zijn kracht gaan, maar je hadt toch ook de „Buitengewone school."
Martha moest wel toegeven, dat het voor Beppie beter was, maar toch aarzelde ze. Een overdreven teerhartigheid maakte het haar o zoo moeilijk, haar ongelukkig kind aan anderen toe te vertrouwen.
Willem echter, ofschoon haar aarzeling wel begrijpend, zette door: hij zou de zaak wel voor haar



47
in orde maken. Gerard — zoo bedacht hij zich snel — kon het nu immers toch niet doen. Waarheid was, dat hij, vooral omdat Gerard zijn vaderlijke plichten meestal verzuimde, zich geroepen achtte, zijn zuster met raad en daad terzijde te staan; terwijl dit hem tevens het bevredigend gevoel gaf, dat hij alzoo veel oud kwaad weer goed kon maken.
Geen maand daarna zien we Beppie aan ooms hand zijn eersten gang naar school maken. Willem's kantoor stond niet zoover van de school af en daarom had hij aangeboden, iedereen morgen den kleinen student af te halen.
't Was een Openbare School voor Buitengewoon onderwijs, in haar soort als een heel goede bekend. De juffrouw in de aanvangsklasse verstond dan maar uitnemend de kunst, om de harten dier onnoozele kleinen te winnen en hun eenige kennis van de eerste beginselen in te prenten, 't Ging wel uiterst moeilijk en langzaam en veel geduld was er voor dit werk noodig; maar „juf was onuitputtelijk in het opsporen van wegen, om die zwakke hersentjes nog iets bij te brengen.
Opgetogen kwam Bep 's middags thuis. Vergeefs probeerde hij zijn ervaringen onder woorden te brengen, maar zóóveel begreep Martha er toch van, dat de onderwijzeres een „lieve juffrouw" was; Bep's vroolijke luidruchtigheid, vergezeld van de wonderlijkste gebaren, bewezen het haar.
Martha was er gelukkig mee. 't Was haar wel erg stil, den heelen dag zonder hem, maar ze voelde, dat de rust haar goed deed: het kind had haar de laatste jaren ook zóó de handen gebonden!



HOOFDSTUK VI.
T^"OM Qé, nu gaan we saampjes Bep eens van r\ school halen, 't Is kostelijk weertje en een kleine | wandeling in 't zonnetje zal je verkwikken." •f-' Gerard was weer zoover, dat hij verlof van den dokter had bekomen, om er bij gunstig weer eens uit te loopen.
Volstrekte rust en nauwgezette zorg van zijn vrouw hadden die ongedachte uitwerking gehad.
Hij scheen echter, hoe jong nog, reeds een gebroken man: holoogig, mager, bleek, met nu en dan een nerveuze trekking der gelaatspieren, slap en mat in
zijn bewegingen, zonder veerkracht men zou hem
voor Martha's vader kunnen verslijten, hoewel ook deze haar vroegere fleur reeds lang verloren had.
Het doel der wandeling bekoorde hem eigenlijk weinig, maar hij durfde niet weigeren. Hij deed al zijn best, zich goed te houden, maakte allerlei nietszeggende •opmerkingen over wat om hen heen gebeurde. En wie hen zoo, arm in arm, zag gaan, kon niet vermoeden, dat er zooveel aan hun verstandhouding haperde.
Martha was al blij, dat hij zóó was. Ze hoopte, dat ze van nu af meer aan haar man zou hebben, dat hij voortaan met en voor zijn gezin zou gaan leven.



49
Meermalen bekroop haar nog de vrees, dat hij den ouden weg weer zou opgaan; steeds nog haakte ze naar meer hartelijkheid en warmte in zijn houding tegenover haar. Maar als slechts de lieve vrede bewaard bleef, en hij voortaan, ware het ook gedwongen, zijn vertier wat meer thuis zocht, dan was er al veel gewonnen. Ze beloofde zich, eraan te doen, wat ze kon. En — als hij dan ook nog eens meer voor zijn kind mocht worden!
„Is het je ook niet opgevallen, Gé, dat Beppie, sinds hij schoolgaat, aardig aankomt?"
Hij kuchte. Waarom moest ze nu weer over dien jongen zeuren? 't Kostte hem moeite, een al te pijnlijk antwoord te onderdrukken.
„'t Kan wel zijn, daar heb ik zoo bepaald niet op gelet."
Hij bracht 't gesprek op iets anders.
Juist op tijd waren ze aan school. Tusschen den troep luidruchtige kleinen kwam Beppie, aan de hand van een ouder speelmakkertje, naar buiten. Nauwelijks heeft hij moeder ontdekt, of hij laat zijn vriendje in den steek en snelt op haar toe. Even kijkt hij, als tersluiks naar zijn vader met een blik, die vermoeden deed, dat diens bijzijn hem minder welkom was. Gerard merkte het op en 't hinderde hem. Hij walgde van de overdreven liefkoozingen van zijn vrouw en van het dom gedoe van den jongen. Het kwelde hem, dat, zelfs tusschen al deze zwakzinnigen, Beppie nog opviel door zijn stompzinnig uiterlijk. Neen, 't was hem onmogelijk, van dat kind te houden; en Martha's dweepen vond hij meer dan zot.
„Is u de vader van Bertus?" vroeg het schoolhoofd,
Cléopas .



50
die toezag op het heengaan der leerlingen. „Heeft u even gelegenheid, dan zou ik u graag een oogenblik spreken."
Blommers verwenschte zijn vrouw, die hem had meegetroond. Hij schaamde zich, dat hij zich moest bekend maken als de vader van dit kind. Hij voelt echter, dat hij dit hier kwalijk kan laten blijken. Hij zou dan bovendien nog gevaar loopen, dat de „bovenmeester" hem met lijmerige zedepreeken op het lijf kwam, om hem aan zijn vaderplichten te herinneren.
Het onderhoud kwam hierop neer, dat meester van oordeel was, dat Bertus op den duur hinderlijk zou worden voor zijn medeleerlingen, „'t Is overigens een lief kind," heette het, toen hij op Martha's gezicht smartelijke teleurstelling las, „maar.... men kon met een jaartje eens weer zien; voor 't oogenblik was het beter, dat hij nog wat thuis bleef. Het belang der andere kinderen eischte dit."
Gerard was het volkomen met mijnheer eens: hij had het altoos wel gezien, dat het niets gedaan was met den jongen; 't was doordrijverij van zijn zwager geweest, maar met zijn zin was 't nooit gebeurd.
Ijzig koel had hij die woorden gesproken.
Martha voelde zich geërgerd. En, terwijl haar moederhart schreide, poogde zij Gerards harde oordeel te verzachten: „Och mijnheer, hij is ook nog zoo pas op school. Ik dacht, dat het nog al ging. U moet ook in aanmerking nemen, dat 't kind nog wat vreemd is. Thuis is hij vrijer; u moest hem soms hooren babbelen! 'k Geloof, mijnheer, dat hij u nog zou meevallen."
Ze was een goede advocaat voor haar kind; en 't was „mijnheer" aan te zien, dat ze in zijn binnenste



51
den tweestrijd tusschen plicht en gevoel had opgewekt. Hij gevoelde heel wat meer sympathie voor haar, dan voor den vader met zijn onverklaarbaar koud redeneeren over 't geval. Maar 't belang der klas gebood, door te iasten. Het was zijn overtuiging, dat de jongen idioot was, en daarin ging hij accoord met den schoolarts.
; tóloot! Hij wilde dat harde woord niet uitspreken. Hij was een man met een zacht gemoed, en kon zoo goed verstaan, wat een kwelling het moet zijn voor een moederhart, zich in haar kind gaandeweg meer teleurgesteld te zien. Idioot! Het zou het laatste sprankje hoop uitblusschen!
„Natuurlijk," deed hij verzachtend, „behoeft u er niet zóó'n haast mee te maken, hij kan het loopend kwartaal nog wel blijven, maar dan lijkt het me toch beter, dat u eerst nog wat wacht."
Of mijnheer dan eens raden wilde, wat ze met den jongen moesten aanvangen.
Ja, dat was een moeilijke vraag; maar als het zijn kind was, zou mijnheer 't wel weten: hij deed hem naar een internaat. Hij wist natuurlijk niet, of de beurs
dat toeliet, maar de gemeente was er ook nog.
Zoo'n kind moest een opvoeding hebben, geheel aanpassend aan zijn vermogens; een omgeving, meer op dit soort kinderen aangelegd.
Zwijgend keerden Gerard en Martha huiswaarts. Hij wóu niet spreken, zij kón het niet. Beppie, aan moeders arm, uitte in onverstaanbaar gebazel zijn pleizier. Moeder alleen begreep hem. Ze drukte zijn hand met onuitsprekelijke teederheid, als wilde zft haar verschoppeliug door groote liefde zijn gemis vergoeden.



52
Ze moest er niet aan denken, haar kind naar elders te zenden: ze kon hem niet missen en vertrouwde hem niemand anders toe dan zichelf. Zelfs aan de school niet meer, nu ze gemerkt had, dat hij er te veel was.
Den volgenden dag bleef Beppie thuis.



HOOFDSTUK VII.
OEDER de Bruin keek er vreemd van op, dat haar dochter al zóó vroeg met haar kind binnentrad. Ze had het werk nog niet eens
aan kant. Er moest wel iets bijzonders zijn, dat haar op dit ongewone uur hierheen dreef. Ze zag het Martha ook wel aan, dat er weer iets zat. Ze had er echter nooit van gehouden, zich in de huiselijke zaken van haar dochter te mengen. Dat deed meestal meer kwaad dan goed, meende ze. Martje was wel meer thuis gekomen, om bij moeder troost te zoeken, maar deze gaf haar gewoonlijk niet eens gelegenheid, haar leed bekend te maken.
Ditmaal echter wekte het mismoedig gelaat, dat van groot verdriet sprak, het medelijden al te zeer op.
Even liet ze haar werk liggen en ging naast Martha staan, die, zonder te spreken, met een diepen zucht zich op een stoel had laten neervallen. Ze legde de hand op haar schouder en met echt moederlijk medelijden vroeg ze deelnemend: „Scheelt er wat aan, kind T
Die uiting van moederliefde maakte, dat Martha haar lang verkropte smart niet meer kon inhouden. Te lang reeds had ze in stilte gedragen. Ze hijgde



54
naar lucht, ze had een plaats gezocht, waar ze haar groote leed kon uitschreien. En waar had ze die beter kunnen zoeken dan aan het moederhart!
„Is er weer iets met Gerard?"
Och, dat kind heeft het gedaan, moeder, dat schaap van een kind. Hij kan het niet uitstaan. Niets letterlijk kan hij van hem verdragen. U weet niet half, welk een foltering dat voor mij is."
„En heb je me dan niet verteld, dat Gerard na zijn ziekte zooveel handelbaarder is geworden ? 'k Was al blij, dat het nu zoo goed ging met jullie, tenminste, vergeleken met vóór dien tijd."
„Och, 't gaat weer denzelfden weg op met hem: 's avonds weer laat thuis, altijd brommerig, opstuivend en prikkelbaar."
„Ja kind, maar je moet niet vergeten.... zijn kwaal hé; 'k meen wel meer gehoord te hebben, dat hartlijders wat prikkelbaar worden. Hij zal 't zoo kwaad niet meenen. Je moet je best maar doen, om hem niets in den weg te leggen. Zie eens hier, 't is eenmaal je man en nu moet je maar zien, 't met hem te bolwerken. Ik zeg maar zoo: mannen zijn mannen."
De verstandige oude deed zich harder voor, dan ze was. Ze mocht hier niet zeggen, wat ze wel dacht, want inwendig kookte ze! Als hij vóór haar gestaan had, ze had hem kunnen aanvliegen, dien kwelduivel van haar kind. Hij had, van dat ze voor het eerst zijn naam gehoord had, nooit anders gedaan, dan de rust der familie verstoren.
Maar wat hielp het, of ze Martha tegen hem opzette? Dan zou die heelemaal geen leven meer hebben.
„Moeder, u weet niet, hoe ik me in duizend bochten



55
wring, om 't hem naar den zin te maken. Maar 't is altoos weer dat kind. Verhaalde hij zijn driftbuien maar op mij, maar dat durft hij niet; dat kind is de de zondebok. Daar schijnt hij niets dan kwaad van te kunnen zien. O, 't maakt me zoo ongelukkig, moeder."
Wanhopig verborg ze 't gelaat in de handen en weende hartstochtelijk.
Moeder de Bruin had al haar zelfbeheersching noodig, om haar gevoel meester te blijven. Een oogenblik bleef ze zwijgend staan, om Martha te laten uitschreien. Ze stond er ook zoo machteloos tegenover.
Een welkome afleiding bood Beppie, die onder de bedrijven op een stoel was geklommen en nu zat te spelen met het deksel van den koffiepot, waarin het „elf uurtje" stond te trekken.
„Gunst nog toe, de jongen zou levend verbranden!"
Dan schonk ze een kopje in: „hier Martje, drink maar eens een lekker bakje, en zet die nare gedachten liever van je af. Je komt met die manlui toch nooit klaar; aan den een mankeert dit, aan den ander wat anders. Geloof me, kind, je vader — nu niet om kwaad van hem te spreken, hoor — maar je vader kon ook koppig zijn soms. 't Gaat er met den ouwen dag wat af, maar toen jullie nog klein waren, stond me 't schreien soms ook nader dan 't lachen. Hier, 'k heb nog net een paar koekjes in 't trommeltje. Deze dikke voor Beppie, hè? Die lust je immers wel, vent? 'k Geloof anders, dat je opoe nog niet eens een hand hebt gegeven. Zóó, juist, de mooie hand. Jonge, jonge, wat wordt je al groot. En 'k heb van oom Willem gehoord, dat je zoo mooi op je mondorgel kunt spelen."



56
Beppie had het instrument al voor den dag gehaald, en terwijl zijn oogen glunderden en heel zijn lichaam de maat sloeg, speelde hij een schoolwijsje, zóó aardig, als men van een kind als dit allerminst zou verwacht hebben.
't Is opmerkelijk, en voorzeker een liefderijke beschikking, dat zulke verstandelijk misdeelden soms een ongedachten aanleg aan den dag leggen voor zang en muziek. Hun gevoel voor klank en kleur is vaak onevenredig sterk ontwikkeld, waardoor hun overigens zoo arm gemoedsleven menigmaal wordt verkwikt en opgebeurd.
't Was een handige toer van opoe geweest, op deze wijze Martha's gedachten op een zijspoor te leiden. Er kwam weer schittering in de roodbekreten oogen en er sprak moedertrots uit haar woorden, toen zij, even haar verdriet vergetend, met nog hikkende stem zei: „Nu, wat zegt u daarvan opoe? Hadt u dat wel gedacht?"
Bij het heengaan moest Martha 't zich bekennen, dat, al had moeder niet kunnen troosten, omdat ze immers niets aan den toestand veranderen kon, het bezoek haar toch had verlicht. Ze voelde het als een voorrecht, nog zulk een moeder te bezitten, bij wie ze haar verdriet, als het te groot werd, nog eens kon kwijt raken.
Hoe jammer, dat ze in haar smart niet geleerd had, haar toevlucht te nemen tot dien „Bron van troost en licht", die nimmer ledig heenzendt, maar balsem schenkt ook voor de smartelijkste wonden! Veeleer hadden de levensstormen haar van Hem vervreemd. Zijn Woord



57
las ze niet, in Zijn Huis kwam ze niet; haar bidden,, zoo ze 't nog deed, mocht geen bidden meer heeten. Ze leefde buiten God, alleen met haar smart.
Haastig keerde ze terug naar huis, onderweg zichzelf aanmoedigend, om het nog maar eens te probeeren. Hè, dat die Bep nu juist zoo treuzelig liep, hij liet zich bepaald meetrekken. En de klok wees al kwart voor twaalf. Om twaalf uur kwam Gerard thuis. En ze moest de aardappelen nog koken 1 Gerard mocht niet weten, waar ze geweest was, hij zou er weer kwaad achter zoeken. „Toe dan, Bep, anders bromt pa. Zoo, houd me maar onder den arm."
Klokke twaalf waren ze thuis.
De aardappelen stonden al geschild; ze hoefde ze enkel maar even op 't gasstelletje te zetten. Groente had ze den vorigen avond al klaar gemaakt, die moest alleen maar opgewarmd te worden. Ze repte zich, om alles voor den maaltijd klaar te zetten. Gerard was zoo gewend, dat hij de tafel gedekt vond. Hij stond er op, bijtijds te eten, omdat hij na het middagmaal graag nog even een dutje deed.
Weinig later dan gewoonlijk zaten ze aan tafel. Maar, o schrik! 't zout was vergeten. Dat was haar nog nooit overkomen. Duizend verontschuldigingen voerde ze aan. Doch het mocht niet baten. Gerard was slecht gemutst. Nauwelijks had hij geproefd, of hij lei zijn vork neer: „Dat was geen kost voor een mensch!"
Martha beefde van angst.
„Wil ik je gauw een boterham met vleesch klaarmaken ?"



58
„Dank je."
Met een nijdig gezicht stond hij van tafel op en zette zich in den grooten stoel, die in een hoek der kamer stond.
„Wat ben je nu toch flauw, Gé. Als me dat nu vaak overkwam."
„Dat moest er nog bijkomen!"
„Nu, laat ik je dan een boterham klaarmaken. Of heb je nog tijd, dat ik een paar pannekoeken bak?"
„Nee, dat kan niet meer."
Er viel niet met hem te praten. Ze gaf haar poging op. Ze kende hem te goed, om nu nog te hopen, dat hij zou bijdraaien.
Beppie schoof dichter tegen moeder aan. Een onbestemde vrees voor vader scheen hem aan te grijpen. Als bij intuïtie wist hij, dat er storm dreigde. En dan koos hij steeds de zijde van moeder.
„Weer naar opoe, moe. Beppie lekker koekje gehad."
Een plotseling opkomend rood kleurde Martha's wangen.
„Stil toch, kind!"
Maar Gerard had reeds gehoord en 't wekte een vermoeden bij hem. En terwijl zijn wantrouwende oogen haar schenen te willen doorboren, beet hij haar toe: „Of heb je daar je lieven tijd weer verleuterd ? 't Is nog al fraai, uitgaan, zeker over mij gekwebbeld en niet voor 't eten te zorgen!"
Martha sprak niet tegen en dit bevestigde zijn vermoeden. Driftig stond hij op, en met een venijnig „'k wensch je smakelijk eten" ging hij de deur uit.
Martha beet zich op de lippen, om een opwellend scherp wederwoord binnen te houden.



59
„Wil je dan geen brood meenemen?"
Een half hoorbare verwensching was het antwoord.
Geheel van streek, zette ze zich weer aan tafel. Nu had zij ook geen trek meer, 't eten bleef haar in de keel steken.
Wat was hij toch onbillijk. Hij moest wel geen grijntje liefde meer voor haar hebben, anders kon hij zóó niet doen.
't Stemde haar bitter. Boos stond ze op en borg het eten in de kast.
In haar binnenste streed het verwijt, dat zij aanleiding gegeven had tegen de verontwaardiging over zijn liefdelooze manier van doen. Onbarmhartig was hij, onredelijk in hooge mate, en 't kostte haar veel zelfbeheersching om een opwellende neiging tot verzet en wraak te onderdrukken.
Maar neen, dat zou 't nog erger maken, 't Beste zou zijn, maar weer de minste te wezen, er vanavond heelemaal niet meer over te spreken, heel gewoon te doen. 't Was toch ook wel een beetje haar eigen schuld. Ze wist, dat hij er zoo op stond, dat het
eten klaar was bij zijn thuiskomst. En dan zijn
kwaal! Moeder kon wel gelijk hebben, dat
diè er ook tusschen zat. Hoe zou ie 't maken van middag? Zou ie zonder eten naar zijn werk gegaan zijn? Of had hij misschien hier of daar brood gekocht ?
't Geval bezorgde haar een vervelenden middag. Kon ze 't maar op de een of andere wijze weer goedmaken.
Wacht, ja, dat zou ze doen! Vanavond, tegen dat hij kon thuiskomen, gauw wat aardappeltjes bakken,



60
met een eitje er bij. Zoo'n beelen dag geen warm eten maakte ook zoo laf. Als Bep nu maar een oogenblik stil bleef spelen, dan zou ze ongemerkt even uitwippen, en in den melkwinkel hiernaast een paar eieren halen.
Zonder iets tegen Beppie te zeggen, trippelt ze de trap af. 't Was maar even heen en weer.
Hè, dat er nu net volk in den winkel moest zijn! De minuut wachten scheen haar een uur toe.
Een oogenblik later staat ze weer met haar eieren in de kamer.
Maar o schrik! Gerard's mooie Duitsche pijp,
die, als versiering, aan den wand behoorde te hangen, lag op den vloer, de prachtige porseleinen kop in duizend stukjes!
In haar vrees voor de gevolgen grabbelt ze de scherven bij elkaar, past en meet .... maar daar was geen lijmen meer aan.
Wat zou Gerard zeggen! Hij was er altijd zoo zuinig op, omdat hij ze zelf jaren geleden, bij gelegenheid van een uitstapje met het kantoorpersoneel, in Duitschland had gekocht. 'tWas dan wel een ongeluksdag. Letterlijk alles liep haar ook tegen.
Als Gerard het maar niet dadelijk merkte, zou ze zien, er zoo'n kop bij te krijgen.
Anders zou er wat opzitten I....



HOOFDSTUK VUL
IN het kinderledikant ligt Beppie in onrustigen slaap. Zijn ademhaling is ongeregeld en wordt nu en dan door een korten snik onderbroken. Om zijn hoofd een verband, dat een bloedvlek vertoont
Nog bevend van het drama, dat zich een uur geleden heeft afgespeeld, zit Martha bij de tafel, haar aandoening nog niet geheel meester, akelig bleek.
Tegenover haar Willem, die op moeders aandringen is gekomen, om Martha eens wat op te monteren. Voor de tafel staat juffrouw Sangers. ,0, mijnheer de Bruin, 't was niet aan te hooren, zooals 't arme schaap aanging. Ik kon het op mijn kamer niet meer uithouden. En, of de juffrouw het hooren wil of niet, Ik zeg, als ze d'er leven niet zat is, moet ze zien, het kind het huis uit te krijgen. U moet het haar maar es goed zeggen. Zóó gaat het niet langer."
Met groote glazige oogen zit Martha voor zich uit te staren, zonder naar iets te kijken, als een beeld van stomme smart. Er komt geen woord over haar lippen, maar men ziet het haar aan, dat bittere, sombere gedachten haar ziel vervullen.
Beppie het huis uit! Juffrouw Sangers had misschien



62
gelijk, maar zij, Martha, was Beppie's moeder, en daarom viel het haar zoo zwaar, tot scheiden te besluiten, al werd het haar ook al meer duidelijk, dat het zóó niet langer kón.
„Nu, Martje, hoor je, wat juffrouw zegt? 't Is mijn meening ook. 't Is beter voor jou en voor 't kind. Je moest den jongen, al was 't maar voor een tijdje, in een inrichting doen, waar hij ook nog iets leeren kan."
„Dat zeg ik met u," viel juffrouw Sangers bij, „en tegen de kosten hoeft u niks op te zien; u gaat heel gewoon naar 't armbestuur; daar komen er wel, die 't minder noodig hebben."
„Dat is niet noodig juffrouw, dat kunnen we zelf wel af." Een licht blosje op Willems gelaat verraadt, dat het voorstel, om „naar de bedeeling te gaan", zijn eerzucht had geprikkeld. De „de Bruins" vroegen niet graag om een aalmoes.
„Maar ik kan het niet bekostigen", wierp Martha tegen, nog pogend, de scheiding onmogelijk te maken, hoe ze er ook de wenschelijkheid van erkennen moest.
„Dat komt in orde. Heb je anders geen bezwaren?"
In zijn blik las Martha, wat Willem bedoelde. Zou hij werkelijk tot zulk een offer bereid zijn? En dat terwille van haar ongelukkig kind?
Het brak haar tegenstand. En, zichzelf overwinnend, sprak ze met een diepen zucht: „Welnu, dan moet het maar zijn."
Willem zou de zaak verder regelen.
Schreiend staat Martha even daarna bij Beppie's ledikant. Nu ze alleen is met hem, gevoelt ze al het



63
verschrikkelijke van de eenzaamheid, die haar na de scheiding wacht.
Zacht streelt ze haar kind over't nog bleeke gezicht.
Wat viel het haar zwaar, van hem te scheiden!
Dan daar rijst voor haar geest öp het tooneei
van dien avond, met al zijn verschrikking: Gerard, in een vlaag van razernij bij het zien van zijn gebroken pijp, als een waanzinnige zijn woede koelend1 aan dat onnoozele kind....; zij, anders zoo zacht nü als een furie hem aanvliegend, om haar kind te beschermen ; hij, buiten zichzelf, haar omverloopend, terwijl hij den angstig gillenden jongen met het hoofd tegen den kant der alkoofdeur slingert zoodat hem het bloed uit gapende wonde liepl — Neen, ze zou niet zwak zijn, ze zou haar kind afstaan, om.... het te behouden. En, als ware het oogenblik van scheiden reeds aangebroken, drukt ze voorzichtig een kus op zijn wang.
't Was reeds na middernacht, toen Gerard thuiskwam. Martha had zijn komst niet afgewacht, maar zich te bed begeven. Ze sliep echter niet maar luisterde naar ieder geluid, dat in de nachtelijke stilte tot haar doordrong.
Eindelijk.... daar knarst een slot, hoort ze trappen, kraken hij was het.
Ze hield zich slapende.
Bijna geruischloos sloop hij binnen, bang, haar wakker te maken, zich schamend, haar onder de oogen te komen. Voorzichtig naderde hij het ledikant, waarin Beppie sliep....
Ze hield den adem in. Was hij dronken, zou hij



64
-weer ? Ze was bang voor hem. Waarom bleef hij
•daar zoo lang staan bij het kinderledikant?
Ze zag niet, hoe hij, angstig, zijn oor heel dicht bij Beppie's mond bracht, om te luisteren, of hij ademhaalde. Ze hoorde wel binnensmonds brommen, maar -vermoedde allerminst, dat hij, bij het zien van het bebloede hoofdverband, tusschen de tanden een zelfverwensching uitsprak, zich een ellendeling noemde, •omdat hij het zóóver had laten komen.
Kwam toch nog het menschelijk gevoel boven? Sprak er nog iets in hem, dat op een vaderhart leek ?
Met beide zijn vuisten slaat hij zichzelf tegen 't "voorhoofd.
Martha waagt het, even om te zien.
Hij schrikt op, wil niet, dat ze hem zóó zien zal. Zwijgend ontkleedt hij zich en legt zich te slapen.
Met een dollen kop was Blommers dien middag Tiaar 't kantoor gegaan. En na zijn werk had hij zich in de kroeg zoeken te verzetten. De drank had hem nog opgewondener gemaakt, en onder den invloed van dat vergif had hij zich bij zijn thuiskomst, als in een -vlaag van krankzinnigheid, als een wild dier aangesteld.
Toen, plotseling als ontwakend uit een droom, schrikte hij op, ontzet door de werkelijke uitwerking van zijn toorn: Martha hem aanvliegend als een leeuwin, die haar welp bedreigd ziet; het kind met bebloed hoofd, schreeuwend van angst en pijn; juffrouw Sangers, die met ontsteld gezicht de kamer kwam binnenvallen...! Toen, door onbestemde vrees voortgejaagd, was hij de straat op gevlucht, nu geheel ontnuchterd, telkens angstig omziende, in zijn overspanning meenend, dat



65
hem iemand op de hielen zat, die hem aldoor sarrend nasiste: moordenaar! moordenaar van je kind!
Nóg trachtte hij het geweten 't zwijgen op te leggen: 1t was haar schuld immers, zij had hem vanmiddag al zoo driftig gemaakt, en dan, ze wist, dat hij zoo op <lie pijp gesteld was. Maar toch, daar was die stem weer: moordenaar.... beul.... moordenaar van je kind!
Hij durfde niet naar huis; wie weet, de jongen kon wel....! Reeds zag hij de gerechtsdienaren, die hem kwamen halen; de gevangenispoort, die zich voor hem ontsloot. Was het inbeelding of werkelijkheid, dat de voorbijgangers hem met verwijtende blikken aankeken ? Zouden ze weten ?
Zóó haast hij zich voort, van straat tot straat, tot eindelijk alles stil wordt en hij niemand meer ziet. De stilte verschrikt hem, hij moet naar huis. Zijn vrouw zou licht al slapen. Wie weet, 't kon ook wel erger geleken hebben dan het was. Eigenlijk kon hij zich het drama niet meer helder voor den geest halen. Hij was immers half gek geweest, toen 't zich afspeelde. Die vervloekte drank ook! Voortaan zou hij zich wat meer in acht nemen. Eerlijk gezegd, die drank had hem nog weinig anders dan ellende gebracht. Hij moest zich bekennen, dat hij den laatsten tijd de grenzen der matigheid ook wel eens wat ver overschreden had. Maar in 't vervolg, dat nam hij zich vast voor, zou hij zich weten te beperken. Als het nu ditmaal nog maar zonder ongelukken afgeloopen was!
Angstig nieuwsgierig was hij thuisgekomen.
Den volgenden dag deelde Martha kort en goed haar plan met Beppie mee. Er lag bitter verwijt in haar
■Cléopas



66
stem, toen ze aan die mededeeling toevoegde, dat er gelukkig nog menschen waren, die zich het lot van verschoppelingen aantrokken, zoodat de kosten geen belemmering behoefden te zijn.
Het plotselinge scheen Blommers te ontstellen. Hij begreep heel goed, wie er de oorzaak van was, dat het kind weg moest, en dat hinderde hem. Hij had willen voorstellen, het nog eens aan te zien: had hij zich gisteravond niet vast voorgenomen, anders te worden 1 Martha zou het straks hèm verwijten, dat zij zulk een offer moest brengen. Daar deinsde hij voor terug. Hij wilde bedenkingen maken, maar Martha's beslistheid van toon, de blik van haar oogen, dien hij niet verdragen kon, zijn vrees, dat het zoeken van verzoening en toenadering door haar als valsch voorwendsel zou worden afgewezen, belette hem, te zeggen, wat hij dacht. Slechts bracht hij verlegen uit, dat het om hèm niet hoefde, maar dat hij er zich wel bij neer zou leggen, als zij het noodig oordeelde .... „in 't belang van den jongen",, voegde hij er weifelend aan toe.
Met een verachtelijken blik antwoordde ze: „jij zult je voortaan niet meer aan het kind hoeven te ergeren."
Er verliepen eenige weken, alvorens Willem een plaats voor den jongen vond.
„Heidelust" was bereid, hem op te nemen.
„Heidelust" was een Christelijk gesticht, gelegen in mooi Gelderland. Het had een goeden naam. Vracht en toonbeeld van Christelijke barmhartigheid, was het in de reeds vele jaren van zijn bestaan een welkome toevlucht geweest voor honderden dier ongelukkigen,



€7
die in de maatschappij vaak meer den spotlust dan het medelijden opwekken en meermalen ten prooi zijn aan lichamelijke en geestelijke verwaarloozing.
Daar zou Beppie heen, naar het Christelijk „Heidelust", èn om de goede reputatie dier inrichting, èn ook, omdat de „de Bruins" zich nog gaarne bij het publiek als „christelijk" aandienden.
Zoo brak dan de dag van scheiden aan. Martha wilde zelf haar kind wegbrengen, om met eigen oogen te zien, waar hij kwam. Willem oordeelde het gewenscht, mèt haar te gaan: hij vreesde, dat, als het kritieke oogenblik aanbrak, Martha zwak zou zijn en den knaap mee terug zou brengen. Daarom vroeg hij een dag vrij, om haar te vergezellen.
Gerard had het kort gemaakt met afscheid nemen. Erg zenuwachtig en verlegen had hij gedaan dien morgen vóór 't vertrek. Toen, met moeilijk te onderdrukken schaamtegevoel, had hij Beppie's hand gegrepen, hem gekust. En bij het heengaan had hij nog met hapering in zijn stem geroepen: „dag jongen, houd je maar goed, hoor!"
Het kind was opgetogen van vreugde, nu hij, zijn Zondagsche kleeren aan, met moeder uitging. Martha had niet getracht hem het doel der reis aan 't verstand te brengen. Licht zou hij het toch niet begrijpen, en indien wel, waarom dan zijn leed niet zoolang mogelijk uitgesteld?
Nog even bij opa en opoe afscheid nemen en dan met oom Willem naar den trein.
Oom wipte nog even met hem een winkel in, om een nieuw mondorgel, grooter en mooier dan 't vorige, waar niet veel meer van over was.



68
Martha hield zich dapper, trachtte heel gewoon te doen; maar het ontging Willem niet, dat ze buitengewoon bleek zag en moeite had, meester van haar gevoel te blijven.
't Was een goed half uur loopens van 't naaste station naar „Heidelust". Een welkome wandeling na een reis van een paar uur in een duffen, snikheeten spoorwagen. Qeurende dennen ter weerszijden van den weg, met hier en daar een lap wei- of bouwland, dat frisch tegen het donker geboomte afstak. Wat ademde het hier, onder Gods wijden hemel, veel ruimer dan tusschen de sombere kazernehuizen van Amsterdam! Hier geen woelige straten, geen geschreeuw van kooplui, getoeter van auto's; hier niets van dat rennen en jagen, dat dringen en draven, dat drukke
gewirwar hier alles lieflijke rust. Af en toe slechts
het jubelen van een leeuwerik, die den lachenden hemel tegen stijgt; of het scherp krassen van een specht, met zijn geel-groene vlerken, die schitteren in het zonlicht als goud en smaragd. Alles ademt vrede en rust!
Evenwel, Martha is blind voor al dat schoon. Zwijgend sleept ze zich voort, Beppie's hand in de hare geklemd, het hart bezwaard door de gedachte aan 't scheiden, dat nu zoo snel nadert, 't Is zelfs, of de stilte om haar heen haar beklemt.
Reeds ziet men hier en daar een vroolijk rood door de blauw-groene sparren en dennen gluren. Het zijn de gebouwen van „Heidelust". Wat ligt het daar schoon, verscholen in hoog opgaand geboomte, met zijn lommerrijke lanen, zijn vriendelijke paviljoenen



69
en zijn helderen vijver, waar goudvisschen in spartelen! Wie kan vermoeden, dat in dit oord zooveel ellende woont! Een troepje idiote meisjes speelt, onder toezicht van een zuster, terzijde van den weg in 't bosch. Ze praten en lachen, loopen en springen, dat het een lieve lust is. Niet gestoord door meedoogenlooze straatbengels, niet aangegaapt door nieuwsgierige voorbijgangers, weten zij zich hier veilig, gevoelen ze zich gelukkig onder huns gelijken, genieten ze alles, wat zij genieten kunnen.
Even moet Martha hier stilstaan. Wat een ellende!.... maar ook: welk een zegen!
En dan, aangedaan, tot Beppie: „vindt je 't hier niet heerlijk?" En hij, in verrukking: „mooi, moe, mooi, mooi!" Hij laat haar hand los en wil naar de kinderen. De zuster moedigt hem lachend aan: „dag beste jongen!" Hij beeft van genot. „Hier blijven, moe, niet weggaan, 't is mooi hier!" En schel klinkt zijn lach door 't bosch.
„Zie je wel, dat de jongen al heelemaal op zijn gemak is?" zegt Willem, ,,'k Wed, dat hij straks niet eens mee terug zou willen", voegt hij er vroolijk aan toe, om Martha wat moed in te spreken, 't Verlichtte de arme moeder werkelijk wat; alleen maar, straks kwam het scheiden! Hoe zou hij zich dan houden?....
Ook dat liep boven verwachting. Zonder moeite had een der zusters hem bij de andere kinderen gebracht, die op hun wijze speelden in den grooten tuin van 't paviljoen. Even had hij schuchter gedaan tegen de vreemde juffrouw, maar bij het zien der kinderen, die, op soms grappige wijze, het nieuwe vriendje kwamen verwelkomen, was al gauw alle vrees geweken.



70
Zóó ging hij óp in de nieuwe omgeving, dat hij er nauwelijks notitie van nam, dat moeder en oom heengingen. Martha was er blij om en toch.... het deed haar even zeer, dat het kind zoo makkelijk van haar af kon.
Toen, nog eenmaal behoedzaam door de ramen gegluurd, die uitzagen op den tuin, waar Beppie reeds volop genoot van het groote hobbelpaard, en dan weg, leunend op Willem's arm, moeite doend, haar smart in te houden.
Om straks, op een eenzaam plekje in 't bosch, stil uit te schreien het groote verdriet over het moeten achterlaten van het eenigste, dat ze bezat en waaraan ze zich verbonden voelde door banden van teedere liefde. Laat het u niet verwonderen. Liefde, moederliefde vooral, is vaak dan het teederst, als het voorwerp dier liefde deernis wekt....
Willem liet haar begaan: het overkropt gemoed moest lucht hebben.
Dan droogt ze haar tranen, 't Was immers beter zóó. En daarbij, ze mocht Beppie immers zoo vaak bezoeken, als ze wenschte. Thuis zou er in elk geval niets van den jongen terecht komen. Hier kon hij onder goede leiding wellicht nog zoover komen, dat hij eenvoudigen arbeid kon verrichten en alzoo niet een geheel doelloos bestaan hoefde voort te sleepen, zichzelf en anderen tot last. Had niet de directeur de hoop uitgesproken, dat de jongen wel in staat zou blijken, het onderwijs aan de school der inrichting te volgen ? Wie weet, hoe hij nog kon meevallen 1 Ze moest het nu in vertrouwen overgeven. Flink moest ze zijn en verstandig. Ze zou het trachten te zijn.



HOOFDSTUK IX.
E verwachting, dat Beppie's afwezigheid ten goede zou komen aan de verstandhouding tusschen de ouders, werd al spoedig teleur¬
gesteld. Ondanks de waarschuwing van den dokter, was Gerard weer in zijn oude kwaad teruggevallen. De eerste dagen scheen het nog, of hij wilde trachten bij Martha iets goed te maken. Hij voelde evenwel zijn pogen op koelheid en onwil harerzijds afstuiten. Zij kon de gedachte, dat hij de oorzaak van al haar leed was, maar niet zoo van zich afzetten. Er was tè veel gebeurd.
Sinds had hij zijn pogen opgegeven en zocht weer avond aan avond in gezelschap van slechte vrienden door den drank zijn zinnen te verzetten.
Meestal was zij 's avonds bij haar ouders te vinden. Zoo ging ieder zijns weegs en schenen ze zich weinig meer om elkander te bekommeren. De weinige oogenblikken, dat ze samen waren, deed zij koel en afgemeten. Ze was al tevreden als het niet tot harde woorden kwam.
In die sombere tijden was het haar tot troost, dat ze nu en dan een gunstig bericht aangaande Beppie ontving. Deze bezocht nu de school van 't Gesticht en te oordeelen naar de rapporten, niet zonder vrucht.



72
Zelfs mocht verwacht worden, dat hij althans de allereenvoudigste schoolkennis zou machtig worden. Bij haar geregelde bezoeken, meestal in gezelschap van „oom Willem", kon zij zich persoonlijk van zijn vorderingen overtuigen. Daarbij was het haar tot geruststelling, dat de knaap zich op „Heidelust" geheel thuis voelde en zeer aan zijn verzorgers gehecht was. „Geschikt voor de maatschappelijke samenleving zou hij nooit worden", had de Directeur openhartig verklaard, „maar toch zou hij het licht zoover brengen, dat hij een zeer eenvoudig handwerk zou kunnen verrichten en, zonder al te veel last te veroorzaken, in den familiekring kon worden opgenomen."
Na verloop van een paar jaar had de jongen het werkelijk zoover gebracht, dat hij een eenvoudig boekje lezen, en een, zij het ook alles behalve onberispelijk briefje schrijven kon.
Wat was dat een genot voor Martha geweest, toen ze zijn eerste pennevrucht ontving! Ze genoot van de vrij onsamenhangende zinnen en door elkaar dansende letters. En bij ieder volgend briefje zag ze vooruitgang. Hoe aardig wist hij een door meester verteld verhaaltje weer te geven. En wat hartelijk besloot hij altoos zijn schrijven met een groet voor „oom Willem"! Van vader nooit één woord; die bestond voor hem niet. Het hinderde haar, vooral wijl ze vreesde, dat Gerard er zich aan ergeren zou den enkelen keer, dat hij de moeite nam, Beppie's briefje in te zien. Ze had den jongen bij haar bezoeken opzettelijk meer dan eens aan zijn vader herinnerd, maar dat bedierf altoos min of meer zijn stemming, en met een beslist gebaar bracht hij dan stotterend uit: „nee, pa is stout, mij



73
geslagen, stoute pa." Er was dan weinig aan te praten, daarvoor kende Martha hem wel. En in een volgend schrijven werd van vader weer niet gerept.
Martha had het rolgordijn wat opgetrokken. De wekkerklok wees nog pas drie, en toch was het in de achterkamer al zóó donker, dat ze van den brief, die voor haar lag, haast geen letter kon onderscheiden, 't Was ook December! Ze schuift haar stoel dicht voor 't venster. Ze wil hem toch nog eerst lezen, voor ze de lamp aansteekt, zoo ongeduldig nieuwsgierig is ze naar den inhoud, 't Gold dan ook een brief van Beppie, zoo pas ontvangen! Van het turen worden haar de oogen zoo moe, dat ze op 't laatst heelemaal niets meer ziet. Dan maar eerst even de lamp aan. De eerste bladzijde heeft zoo haar nieuwsgierigheid geprikkeld, dat ze niet langer kan uitstellen, al moet ze ook zuinig zijn met het licht. Dan, na het lezen, legt ze den brief voor zich op tafel en blijft zitten, met gesloten oogen, verzonken in gepeins.
— „Beppie heb Jezus lief; heb Moe Jezus ook lief?"Ze herhaalt die woorden uit den brief, eenmaal,
tweemaal, eerst fluisterend, dan luider, met ontroering in haar stem.
— „Beppie in den hemel komen, Moe ook en oom Willem ook." — Ze voelt, dat ze kleurt. Was het zelfverwijt, omdat ze voorheen haar kind had onthouden, wat anderen hem thans hadden geschonken, en dat hem zoo gelukkig scheen te maken ? Of schaamte misschien over haar eigen arm geestelijk bestaan, over het verwaarloozen van wat ze in haar jeugd had geleerd en waarin ze als jong meisje, toen ze nog op



74
Zondagsschool en Catechisatie ging, meer dan eens had genoten?
Echter — dat was voorbij. Het harde leven had haar geest verstompt, haar den moed geroofd, om naar iets hoogers te grijpen; en voor haar waren gekomen de kwade dagen, waarvan de wijze Prediker reeds waarschuwde, dat daarin de lust tot het gedenken van den Schepper zoo licht vergaat, 't Was nu immers te laat. Dat, waarvan haar kind sprak, was niet meer voor haar. Hoe kon zij, waar haar leven vaak een hel scheen, ook ooit aan een hemel denken? „Moe ook in den hemel komen" herhaalt ze zacht.... en, terwijl tranen uit haar gesloten oogen persen, voegt ze er met bitterheid in haar stem aan toe: „neen, m'n jongen, dat is niet voor moe!".... Ze huiverde van haar eigen woorden.
De laatste jaren had ze zoo goed als nooit meer aan God gedacht. Nu en dan had er wel eens iets <ioor haar ziel geflitst, dat even beangstigd had, maar ze had het van zich afgezet.
Maar nu.... die brief 1 Nog eens herleest ze hem. En dan, terwijl ze hem bij het stapeltje in de lade voegt, zucht ze: „mijn ongelukkig kind is gelukkiger dan zijn moeder".
Twee driftige rukken aan de bel doen haar opschrikken uit haar somber gemijmer.
„Of juffrouw Blommers even op 't kantoor wou komen", klonk het gejaagd. Ze herkent de stem van den jongsten klerk.
„Is er iets met m'n man? Toch geen ongeluk?"
Neen, maar hij was onwel geworden, en nu had



75
mijnheer haar ontboden. En wèg was de jonge man al.
Haastig slaat ze haar kaal manteltje om en spoedt zich naar 't kantoor, met hoorbaar kloppend hart.
Mijnheer zelf deelt haar behoedzaam mee, dat haar man vanmiddag op straat in elkaar is gezakt en naar 't gasthuis vervoerd. De papieren, die hij bij zich droeg, hadden uitgewezen, voor welk kantoor hij liep en zoo hadden ze een half uurtje geleden van 't gasthuis opgebeld en mijnheer van 't ongeval op de hoogte gebracht. Ze moest het zich maar niet te zeer aantrekken, het kon nog wel meevallen, besloot hij medelijdend.
Als een gejaagd hert snelt ze door de straten. Een bang voorgevoel drijft haar voort. Zou hij dood zijn? Dóód!.... en dan zóó 1.... Onverzoend, zonder dat zij.... o, bang verwijt! Maar dat mocht, dat kon niet. Ze wil er niet aan denken, 't Knijpt haar de keel toe, ze hijgt naar adem. En toch voort, voort....!
Een ruk aan de bel. Ze stampvoet van ongeduld, als ze even moet wachten op de groote stoep van 't ziekenhuis.
Een zuster leidt haar naar de ziekenzaal.
„Hij leeft toch nog, zuster?"
„Wie bent u, juffrouw ? O, juist.... ja hoor, maar u moet kalm zijn en uzelf niet zoo overstuur maken".
„Is het erg gevaarlijk?"
„Ja, ziet u, dat kan ik ook niet zeggen; 't kan nog wel meevallen".
Achter een scherm in een hoek der zaal ligt Gerard, de oogen half gesloten, met vertrokken mond. Naast het ledikant de dokter, die hem den pols voelt.
„Bent u juffrouw Blommers?"



76
Ze knikt slechts, spreken kan ze niet. Haar oogen staan vol tranen, ze snikt zenuwachtig. „Geef die vrouw een slokje water, zuster." Dan, tot Martha: „Is uw man wel meer ziek geweest?"1 Ze vertelt van zijn kwaal. „Is het gevaarlijk, dokter?"
„Ja, ziet u, 't hart is altijd een teer puntje. U moet zich maar op 't ergste voorbereiden." „Heeft u kinderen?"
„Eén ja, maar die is buiten de stad. Maar is het dan zóó ernstig, dokter?"
Hij schudt veelbeteekenend het hoofd en haalt zwijgend de schouders op.
Een kwartier lang staan ze naast den nog altoos bewusteloozen kranke, hij tevergeefs probeerend, het hart krachtiger te doen werken, zij stom van smart, starend vol vertwijfeling en ongeduld op 't gelaat van Gerard. O, mocht hij tenminste nog eenmaal zijn oogen opslaan, opdat ze, al was het slechts door een blik, hem zeggen kon, dat alles vergeven was en dat hij, ondanks alles, toch nog haar Gerard was. Ja, ze voelde het, nu ze hem zag zoo nabij den dood, dat ze toch nog niet los van hem was, dat er onder de asch nog een overblijfsel gloeide van het vuur der liefde, waarvan ze eertijds geblaakt had. O, als het mocht zijn, dat hij nog herstelde, ze zou anders, ze zou de oude voor hem zijn, niet langer wrokken, maar door liefde hem zoeken te herwinnen....
— „Het loopt af, juffrouw," verbrak de dokter de stilte. En, daar zijn werk hier was afgeloopen, trad hij bescheiden terug, Martha alleen latend met haar stervenden man.



77
Ze buigt zich over hem heen, kust hartstochtelijk zijn bleeke lippen hij merkt het niet.
„Gerard, m'n jongen, ken je me nog?"
Onbeweeglijk blijft hij, de doodskleur reeds op 't gelaat.
Dan grijpt ze beide zijn handen, zinkt naast het bed op haar knieën en smeekt uit het diepst van haar ziel: „O God, vergeef hem en ook mij 1"
Dan laat ze zijn kille handen los, drukt nog eenmaal
een kus op zijn mond ze schrikt terug, koud als
marmer is zijn gelaat, 't Was de dood!
Een zuster leidt haar weg naar een aangrenzende kamer, waar ze op een stoel neervalt, wezenloos voor zich uitstarend, als in een droom verzonken
Als ze een uur later bij haar moeder zit, dan dringt de volle werkelijkheid weer tot haar door. En daar schreit ze bittere tranen.
De „de Bruins" begrepen die tranen niet, omdat ze niet wisten, wat er nog op den grond van haar hart verscholen lag. Zij zelf had het niet geweten, voelde het nü pas. Wel had ze Gerard nog nooit geheel verloren geacht, had ze nog altijd eenige hoop gekoesterd, dat hij zou terugkeeren. Nu was zelfs die hóóp weg. Daarbij voegde zich het verwijt, dat zij mee schuldig was aan zijn ondergang, omdat ze niet altijd voor hem geweest was, wat ze had moeten zijn.
Waarom had de scheiding haar ook zóó moeten verrassen, dat ze geen gelegenheid meer vond voor verzoening?
Men trachtte haar te troosten door de verzekering, dat ze, al was Blommers weg, geen gebrek had te duchten: ze had immers haar ouders nog.



78
Evenwel, daarover had ze zich in 't geheel niet bekommerd, ze had er niet over gedacht zelfs. En van een anderen troost repte men niet; van God, die een Man der weduwen en een Vader der weezen is, werd niet gesproken.
Arme Martha 1



HOOFDSTUK X.
EEN geluk voor 't arme mensch, ze had geen leven bij den vent," praatte juffrouw Sangers, die met nog een paar buurvrouwen vanuit den melkwinkel den lijkstoet zagen, die uit den lijkwagen en slechts één volgkoets bestond. „Natuurlijk is ze d'er kostwinner kwijt, maar overigens verliest ze dat niet in hem. En ze illustreerde de laatste woorden door een welbekende beweging van de eene hand over de andere.
„En daarbij," mengde zich een der andere buurvrouwen in 't gesprek, „daarbij blijft ze ook nog leelijk met dien idioten jongen zitten; 't is zonde, maar een mensch zou wenschen, dat zoo'n stumper ook maar hoe eer hoe beter dood ging."
Wat vermoedden die vrouwen weinig van de groote smart in Martha's ziel, en hoe daarin juist „die idiote jongen" haar eenige troost was. Dubbel dierbaar was hij haar thans. Ze had er op gestaan, dat hij bij de begrafenis zou wezen; oom Willem had hem gehaald. Voorzichtig had ze hem vaders sterven medegedeeld, maar 't had weinig indruk op hem gemaakt. Slechts moeders verdriet scheen hem te hinderen; zwijgend was hij heel dicht tegen haar aan gaan zitten en had



80
haar hand stijf vastgehouden, als wilde hij zeggen: maar u hebt mij toch nog. En teeder had ze hem tegen zich aan gedrukt en toegefluisterd: „ja, jou heb ik nog en jij bent al mijn geluk."
Van het graf was Martha meegegaan met haar ouders: alleen in huis leek haar zoo kil. De eerste dagen althans moest ze maar blijven ook, vond de familie, dat was ook gezelliger voor Beppie, die pas de volgende week terug zou naar „Heidelust".
Zonder veel te spreken, had men zich om den disch geschaard voor het avondeten.
„Even stil wezen," begon vader „de Bruin" en hij fiet daarbij de pet van 't hoofd voor de oogen zakken.
„Onze Vader, die in de hemelen zijtl Uw Naam worde geheiligd...."
't Was Beppie, die dit bad. Hoe gebrekkig uitgesproken, was het toch voor ieder verstaanbaar, 't Had meester heel wat moeite gekost, het er in te krijgen.
„Amen," besloot hij, wat al te luid.
Toen bleef het stil, pijnlijk stil.
Martha's oogen werden vochtig, maar ze sprak niet.
't Eten wou niet vlotten, dan alleen bij Beppie, die, zonder zich veel om manieren te bekommeren, zijn portie naar binnen werkte en dan rondzag, of er nog niet een stukje voor hem overschoot.
„Bijbel leze", grinnikte hij, toen hij zag, dat hij niet meer kreeg, „opa bijbel leze, van den Heere Jezus, of van Simson; die sloeg den leeuw dood, zóó, zóó!" En daarbij sloeg hij op de tafel, dat alles stond te Tinkelen. En zijn oogen straalden van pret, toen hij bij „de Bruin" aandrong: „toe, opa, toe, van Simson!"



81
Verlegen draaide de oude met zijn pet door de handen. „Even stil zijn, vent".
Voor een oogenblik verborg hij zijn gezicht weer achter zijn hoofddeksel en toen.... een kuchje, dat was het sein, dat de Bruin „klaar" was, en men dus de tafel kon afnemen.
„Leelijke opa", pruttelde Beppie, „stoute opa", 't Kostte Martha heel wat moeite, hem weer in een goede luim te brengen.
Stil liepen ze te genieten van het heerlijke winterlandschap. Verrukkelijk schoon lag het daar vóór hen, met zijn ongerepte sneeuwvelden, waarachter de donkere dennen, die met hun waaiertakken, welke bezaaid waren met in het zonlicht fonkelende sneeuwkristallen, wel duizend schitterende kerstboomen geleken.
Nu was Martha toch blij, dat ze meegegaan was. Ze had gewild, dat Willem alleen haar land zou terugbrengen naar „Heidelust". Liefst bleef ze stil mijmeren over haar groot verdriet. Maar moeder had er op aangedrongen, dat ze zou meegaan: 't gaf nog eens een verzetje.
Een half uurtje geleden hadden ze afscheid van Beppie genomen. En daar de trein pas over een uur zou aankomen en het weêr tot wandelen uitlokte, waren ze van den hoofdweg afgedwaald en genoten van de zooveel heerlijker boschlaantjes.
— „Willem 1 raad eens, wat ik wenschte".
— „Ja, hoe zal ik dat raden 7"
— „Dat we niet meer naar Amsterdam hoefden".
— „En wat dan?"
— „Wel, hier samen wonen, in een klein huisje".
Cléopas



82
Hij lachte ongeloovig. Hoe droefgeestig moest ze nog zijn, om zich tot deze stilte aangetrokken te voelen! Maar 't zou wel veranderen, ze moest weer schik krijgen in 't leven. De drukte der hoofdstad zou haar wel de gewenschte afleiding brengen. Hier zou ze wegkwijnen, meende hij.
— „Nee, zusjelief, je kunt niet meenen, wat je zegt. Voor een dagje, nu ja — maar op den duur zou 't je vervelen. Je moet weer leven om je heen zien, dan ga je zelf ook leven".
— „Ja, maar je begrijpt me niet. 'k Vind het hier
zoo heel anders dan in Amsterdam, zoo vredig, zoo
hoe zal ik het zeggen? een andere wereld. De
natuur is hier anders, de menschen zijn anders, niets van dat rumoerige, dat je altoos zoo gejaagd maakt".
— „Nou hoor, op die natuur raak je gauw uitgekeken en de menschen zullen hier wel geen haar beter zijn dan in Amsterdam".
— „Ja, maar en haar wangen kregen een blosje,
als was ze verlegen, te zeggen wat ze voelde en
dacht ik bedoel, dat in zoo'n drukke omgeving
heel je ziel in beslag genomen wordt door aardsche dingen, zóó, dat je geen tijd overhoudt voor wat hooger is. En het is me, of dat hier anders zou wezen. Het drukke stadsleven maakt me zoo moe en laat me
zoo arm. Hier zou ik een ander mensch worden,
over andere dingen kunnen denken, en "
— „Zeg, je wou toch geen nonnetje worden?" grapte hij. „Laten we maar wat aanloopen, want ik meen den trein in de verte al te hooren". En hij nam haar arm, om haar tot meer spoed aan te zetten.



83
't Waren donkere dagen, die nu voor Martha aanbraken. De familie wendde alles aan, om haar 't verleden te doen vergeten en haar weer vreugde in 't leven te doen scheppen. Angstvallig werd elke herinnering aan den doode vermeden; trouwens, wat zou men ook anders dan kwaads van hem weten op te halen? In den grond rekende men het een geluk, dat die oorzaak van haar levenssmart weg was. Men omringde haar met liefde, Willem niet het minst. Toen ze ervan sprak, dat ze nu lang genoeg haar ouders tot last was geweest en weer op zichzelf wou gaan wonen, verzette men zich daartegen met alle kracht: de eenzaamheid zou haar immers kwaad doen, en thuis liep ze niemand in den weg. Ondanks al die hartelijkheid voelde Martha zich toch ongelukkig. Het leven was haar zoo leeg en zoo koud. Naar léven dorstte haar hart, maar een ander, dan men haar thuis kon bieden; ze haakte naar iets wezenlijks, dat troost voor haar troostelooze
ziel bezat. De genietingen, die men haar bood
ze walgde ervan, meer dan ze merken liet. Er was in haar een zoeken naar rust, een hongeren naar iets hoogers, waarvan ze 't bestaan vermoedde, maar dat haar, voor haar althans, onbereikbaar scheen.
Zoo werd haar leven een lijden, een zoeken en zuchten, onbestemd en onbevredigd. De haren begrepen haar niet, en dat kwelde nog meer. Men praatte van overspanning en zenuwzwakte. En zelf wist ze niet te zeggen, wat haar ontbrak. Zoo sleepte ze haar bestaan vóórt, zuchtend en klagend, levenszat en meermalen verlangend naar den dood. Maar die dood, die verschrikkelijke dood! Zou die rust bréngen ? En dan dacht ze aan Gerard, aan zijn einde, dat haar zoo



84
bang toescheen. En dan kwam er verschrikking van donkeren nacht over haar ziel en durfde ze niet verder denken.
Uren bracht ze alleen door op het zolderkamertje, haar kamertje van vroeger; naar 't heette, om te naaien, onderwijl moeder het huiswerk deed. En dan werd haar geest versomberd door de beelden, die dit kamertje voor haar zielsoog opriep. Hier was het, dat ze als lachend jong meisje zich zoo knus genesteld had, trotsch op haar heiligdommetje, zich verbeeldend, reeds een heusch vrouwtje te zijn, in eigen woninkje. Maar hier was het ook, dat ze op den vloer had liggen snikken, gefolterd door angst over het vreeselijk geheim, dat ze niet zeggen dorst en toch zeggen móest. Hier had ze haar meisjes-idéalen gedroomd, toen haar het leven nog toelachte als één groot festijn, vol licht en vol vreugd. Maar hier had ze ook handenwringend gestaan, toen door één oogenblik van zondige onbezonnenheid de glans van haar leven voor immer verdonkerd scheen.
Dan vloeiden er tranen.
En, hoe zorgvuldig ze die ook wegwischte, straks zag moeder wel aan haar rood gezwollen oogleden, dat ze nog wat anders deed daarboven, dan naaien alleen.
Ondanks de versterkende middelen, die haar ruimschoots werden verstrekt, vermagerde zij met den dag. En men vreesde, dat, kwam er niet spoedig een keer, een tering het droeve einde zou zijn.



HOOFDSTUK XI.
n\ ^TARTHA las en herlas de woorden, die het opJ^/l schrift vormden van een tekstkaartje, dat ze gisteren van Beppie had meegekregen: „Die «M Mij vindt, vindt het Leven."
De Directeur van „Heidelust" had bericht, dat haar zoontje wegens oogenschijnlijk lichte ongesteldheid het bed moest houden. Een onbestemde vrees had haar
derwaarts crpdrPVPtl Dp innopn urac cpHot-t Viaar unriir
B vv,»1&
bezoek, erg afgevallen. Ze was er niet weinig van geschrokken, maar de dokter had haar nog al moed ingesproken, 't Was nog niet uit te maken, wat hem scheelde; daarom was hij ter observatie in het ziekenhuis der inrichting opgenomen. Wat rust en versterkende middelen zouden wellicht hun uitwerking niet missen.
't Was Martha opgevallen, dat Beppie kalmer was dan gewoonlijk. Zijn gedachtengang scheen rustiger en meer geregeld dan anders. Wat had hij niet lief met haar gepraat, toen ze aan zijn bed zat. Uit de doos met plaatjes, die hij met een ware verzamelwoede had bijeengebracht en waar men hem uren lang „zoet" mee houden kon, had hij haar het bewuste tekstkaartje meegegeven, in zijn oogen een groote schat, dien zij



86
natuurlijk als zoodanig met de grootste dankbaarheid aanvaard had.
„Die Mij vindt, vindt het Leven." Lang zat ze op die woorden te staren, verzonken in stil gepeins. Dan sloot ze de oogen, trachtend door te dringen tot den vollen zin dier woorden, waarvan ze vaag vermoedde, dat ze een antwoord gaven op haar zoeken en zuchten: leven, leven, leven! Ja, dat was het, wat ze zocht, maar waar, waar.... ? Toen, met een zucht, vouwde zij haar magere handen en bad: „o, God, leer het me kennen, zeg mij, waar ik het zoeken moet. Doe het me vinden, of ik sterf!"
Twee weken van bangen strijd en bitter zieleleed volgden, waarin haar dorstend hart vergeefs lafenis zocht. Gansche nachten bracht ze worstelend door, zonder dat de slaap ook maar eenige verkwikking bracht.
Met innig medelijden zagen de haren haar wegkwijnen, moe van het hopeloos pogen, haar op te beuren en tot een opgewekt leven terug te roepen.
Men wilde haar doen leven, maar een ander leven, dan waarnaar haar ziel onbestemd uitging.
Bange, bange dagen!
Alle gezelligheid was weg, vond de oude „de Bruin". Moeder was stil, Willem scheen ook al de oude niet meer, en Martha was zoo triest en teruggetrokken. Er hing voortdurend iets drukkends thuis, net of er een doodzieke was. Dat hinderde hem, temeer, daar hij er met den besten wil maar geen verklaring voor kon vinden. Het heengaan van Blommers? Was het nog niet meer dan genoeg, dat die door zijn leven Martha's geluk had verwoest, moest hij nu nog door



87
zijn dood het laatste glimpje leven in haar blusschen? Allang had hij er zich aan geërgerd en het plan opgevat, er het zijne van te zeggen. Zachte middelen schenen niet te baten, beklagen maakte haar nóg weeker. In 't belang van haar en van heel zijn gezin meende hij het noodig, dat hij haar eens „flink aanpakte" en met forschheid en voorgewende hardheid trachtte te bereiken, wat men tot nog toe met zachtheid tevergeefs had beproefd.
Vanavond had hij de gelegenheid aangegrepen, om zijn hart eens te luchten. Toen hij thuiskwam van zijn werk, trof hij moeder en Martha thuis, gedrukt als altijd, slechts met gedempte stem zijn opzettelijk vroolijken groet beantwoordend. Toen had hij uitgepakt. En was „de Bruin" eens begonnen, dan miste hij alle zelfbeheersching en kwamen er soms heel harde woorden over zijn lippen.
Martha had onder dien stortvloed nauwelijks den moed gehad, van haar werk op te zien; zelfs niet, toen vader haar het bittere verwijt naar 't hoofd slingerde, dat het niet voor den eersten keer was, dat zij ellende over zijn huis had gebracht en dat hij haar liever zag heengaan, dan langer tegen zulke gezichten aan te kijken. Zonder één woord van verweer liet zij den storm uitrazen. Er vielen tranen op haar handen en nóg dieper boog ze zich over het naaiwerk, dat ze in haar bevende vingers hield.
Ook in moeders oog welde een traan. Dat werkte gewoonlijk bij „de Bruin" als olie op de golven. Na een korte pauze legde hij de hand op Martha's schouder en ging op heel wat zachter toon voort: „zeg dan eens iets; wat scheelt je nu eigenlijk? Ben je ziek, of



88
hèb je wat tegen ons? Als je wat zegt, kunnen we tenminste zien, of het kwaad te verhelpen is, maar zóó kan 't niet langer."
Toen had ze haar stilzwijgen verbroken en, met moeite haar snikken onderdrukkend, had ze gezegd: „neen vader, ziek ben ik niet en ook hèb ik niets tegen iemand hier in huis, maar ik mis iets, en dat maakt me zoo ongelukkig."
— „En dat is?"
— „Och, dat kan ik niet goed zeggen. Ik voel me zoo eenzaam, zoo arm, zoo ledig, al erken ik graag dankbaar al de liefde, die ik van u allen ondervind."
— „Hoor eens, Martha, ik beken eerlijk, dat ik er niets van begrijp, maar in elk geval mag je aan je gevoel niet toegeven. Je moet die nare gedachten van je afzetten. Kom, kom, hoeveel weduwen snakken naar een leven, zooals jij hebt 1" En, probeerend door een aardigheid haar uit den put te helpen, ging hij voort: „zie eens hier, meid, je bent betrekkelijk nog jong en niet zóó leelijk, of je kunt nog wel een goeden man krijgen. Wat zeg jij ervan, moeder?" En hij lachte eens hartelijk.
Martha zei er niets op. Ze voelde, dat men haar toch niet begrijpen zou. Toch, wijl ze den haren niet gaarne verdriet aandeed, nam ze zich vast voor, zich voortaan wat opgewekter voor te doen en dan maar haar leed in 't verborgen te dragen, al mocht het dan dubbel zwaar wegen.
„Martha, hier is een telegram voor jou", riep moeder naar boven.
Martha was bezig, haar kamertje eens een goede



89
beurt te geven; 't bezorgde tenminste wat afleiding, had ze gedacht; stilzitten maakte zóó droefgeestig.
Een telegram! In een ommezien is ze beneden en heeft het opengescheurd. „Toestand ernstig, overkomst gewenscht", berichtte de directeur van „Heidelust".
Zoo bleek haar vermoeden dan toch gegrond: 't liep verkeerd met Beppie....
Dadelijk wilde zij zich voor de reis klaar maken. Maar moeder vond, dat ze niet alleen kon gaan, daar ze te zeer overstuur was. Aanstonds kwam Willem thuis, die moest maar meegaan. En zoo gebeurde.
Nog net haalden ze den trein van één uur en twee uur later stonden ze reeds voor het ziekenhuis van „Heidelust".
Martha's eerste vraag aan de zuster, die voorkwam, was: „hij leeft toch nog?" Ja, hij leefde nog; maar aan den toon, waarop de zuster het zei, merkte zij al dadelijk, dat er weinig of geen hoop meer was.
Met angstig hart trad Martha de ziekenzaal binnen, waarin de zuster haar voorging. En toen ze haar kind zag en zijn gekreun hoorde, toen werd het haar een oogenblik te machtig en moest ze op haar broeders arm leunen, om niet neer te vallen.
Daar lag haar ongelukkige lieveling te worstelen met den dood. Hoe hadden in enkele dagen de koortsen zijn lichaam gesloopt 1 Zijn borst hijgde zwoegend en zwaar, zijn mond stond open en van zijn oogen zag men niets dan het wit.
Liefdevol streek de zuster de haren van het klamme voorhoofd en riep ze aan zijn oor: „Zie eens, Bep, hier is je moeder". Maar het drong niet tot hem door. Slechts werd zijn zuchten zwaarder, zijn kreunen pijnlijker.



90
Strak starend stond Martha het aan te zien. Ze kon niet schreien, ai kromp haar het hart ineen.
De zuster verbrak de drukkende stilte: „'t was zoo'n lieve jongen en ik vertrouw, dat hij er goed voorstaat. In allen eenvoud had hij Jezus lief. Dat is toch een groote troost voor u, nietwaar?"
Martha knikte toestemmend, maar tegelijk kwam er een blosje van verlegenheid en schaamte op haar wangen. Ach, die taal was haar zoo vreemd en.... zij had aan dien troost zelfs niet gedacht! Nooit had ze met Beppie over die dingen gesproken; hoe zou ze het ook gekund hebben, waar ze zelf dien troost niet kende?
„Ja, juffrouw," ging de zuster voort, „het is zoo iets groots, hé, dat de Heere zich ook over zulke ongelukkige schepselen ontfermt, ja, ze soms zelfs stelt tot beschaming van ons, die ons volle verstand bezitten, 't Is, zooals Hij in Zijn Woord zegt: „Voor de wijzen en verstandigen verborgen, en den kinderkens geopenbaard." 't Is voor u natuurlijk smartelijk, als uw kind gaat sterven, maar voor hèm is het niets dan gewin. In den hemel wonen geen ongelukkigen, juffrouw. Denk u eens in, dat u hem daar eenmaal zult weerzien, maar dan zonder gebrek!"
Onder dit spreken had de zuster niet gemerkt, dat de zieke zijn bewustzijn had herkregen. Eensklaps ging deze overeind zitten, stak lachend zijn handen uit en riep op een toon, waarin echt kinderlijke vreugd jubelde: „moe en oom, moe en oom!"
Martha drukte hem aan haar hart, overlaadde hem met kussen, en, door smart overstelpt, sprak ze: „is mijn jongen zóó ziek en ga je nu...." Ze hield het



91
woord „sterven" terug; het zou hem maar onnoodig bang maken. De zieke vulde echter, zonder een zweem van angst, haar woorden aan: „Sterven, naar Jezus toe, Jezus is mijn Vriend; meester zegt het, Jezus is een Kindervriend."
— „En is mijn jongen dan niet bang?"
— „Neen, niet bang, heelemaal niet, neen; naar den hemel, het is mooi daar."
Met roerenden eenvoud, maar op een toon van volmaakte zekerheid en met den glans van blijde vervoering in het anders zoo doffe oog, had hij die woorden gesproken.
Toen zonk hij terug in het kussen; het spreken scheen te veel van zijn krachten gevraagd te hebben. De zuster haastte zich, om hem wat drinken te geven en met een spons zijn dorre lippen te bevochtigen.
„Nu moet je weer zoet liggen blijven hoor, je moeder blijft bij je;" en, na zijn voorhoofd wat verfrischt te hebben: „ziezoo, nu ga je nog maar eens lekker slapen." Toen nam de zorgzame en vriendelijke zuster juffrouw Blommers onder den arm, want ze zag wel, dat haar gemoed vol was en ze een plaats zocht, waar ze uit kon schreien. Daarom ging ze met haar naar den tuin.
„O, zuster, hoe zal ik u ooit vergelden, wat uvoor mijn kind hebt gedaan 1"
— „Geen dank, juffrouw, ik doe slechts mijn plicht en gelukkig mag ik zeggen, dat ik het met lust doe. U weet niét, welk een heerlijke bemoediging het voor ons is, als we eenige vrucht op ons werk zien. 't Is zoo iets groots, de werking van 's Heeren Geest te bespeuren in de harten van die overigens zoo mis-



92
deelde schepselen; een normaal mensch wordt er vaak door beschaamd. En dat is niet óns werk, wij kunnen slechts zaaien en bidden. Vaak schijnt het, of het is een zaaien op rotsen en meer dan eens lijkt het een hopeloos pogen, om tot het hart van deze armen van geest door te dringen, wier leven vaak weinig boven het plantenleven schijnt uit te gaan. Maar het is het wonder van de onwederstandelijke werking van Gods Geest, die geen hinderpalen kent, doch ook bij hen het hart weet te treffen. Men denkt wel eens, dat het beter is, deze kinderen niet lastig te vallen met godsdienstzaken, omdat deze toch geen indruk op hen maken; maar dan vergeet men, met Gods almacht te rekenen. Wat voor ons onmogelijk schijnt, is mogelijk bij God. U hebt het zelf nu kunnen opmerken bij uw eigen kind, nietwaar?"
Zwijgend hoorde Martha het alles aan. Ze wist ook niet, wat ze zeggen moest; ze had geen kennis van datgene, waarvan de zuster sprak. Zij voelde zich zoo arm en zoo klein bij zuster Gretha, en waande zich zoo ver, zoo heel ver af van dat leven, waarvan deze sprak. En toch koud liet het haar allerminst. Hoe het kwam, kon ze zichzelf niet verklaren, maar ze dronk Gretha's woorden in en zou wel lang nog naar haar hebben willen luisteren. Dit was het, wat ze behoefde, daarin school het geluk, dat ze zocht Ze benijdde het meisje en, hoe kort ze haar nog slechts kende, ze voelde nu reeds een band aan haar. O, kon zij met zulk een heerlijke overtuiging roemen in de genade Gods vcor arme zondaren! Ze klemde haar arm vaster tegen zich aan. Bij haar voelde zij zich zoo wonder vèilig en met vol vertrouwen



93
kon ze ook haar kind aan deze goede zorg overgeven.
De hoofdzuster wenkte, dat ze zouden binnen komen. De kranke was weer zoo benauwd en riep aldoor om zuster Gretha.
Deze zette zich naast het ledikant en nam de hand van Beppie in de hare. Onrustig woelde hij door het bed. Groote druppels zweet parelden op zijn voorhoofd en op zijn gelaat teekende zich buitengewone angst.
Gretha boog zich over hem heen: „Wat scheelt er aan, m'n jongen ? Kijk eens, hier zijn je moeder en je oom ook nog." Maar haar woorden kunnen hem niet kalmeeren. Plots vliegt hij overeind, grijpt om zich heen, als zoekt hij in zijn angst iets, om zich aan vast te klemmen. Wild rollen zijn oogen en het schuim staat hem op den mond. „Weg, weg, ikke weg, niet dood, zoo bang, zoo bang!"
Akelig rauw klinkt zijn toon en 't is duidelijk, dat de kalmte van daareven voor bange aanvechting heeft plaats gemaakt.
„Maar je behoeft niet bang te zijn, je gaat immers naar den hemel, naar den Heere Jezus!" tracht Gretha hem gerust te stellen.
Daar grijpt hij de hand van Willem, die, door smart overmand, zwijgend toeziet, in het besef van zijn onmacht, om den gewenschten troost te bieden aan dien ongelukkigen lijder, dien hij als een vader liefhad.
„Beppie niet alleen, oom meegaan," kermde de jongen; „oom ook naar den hemel?" vraagt hij met aandrang, terwijl hij met wilde oogen Willem aanziet. Deze heeft moeite, zijn aandoening te beheerschen. O, hoe gaarne had hij tot bemoediging van den ster-



94
vende hem de verzekering gegeven, dat ook hij dien hemel verwachtte, en hem déar hoopte weer te zien! Maar hij dorst het niet, 't leek hem diefstal. Nooit immers nog had hij zich ernstig met deze dingen bezig gehouden, nooit nog aan sterven en aan wat daarna komt gedacht.
Ook Martha stond er machteloos bij, hoe ook haar hart ineenkromp bij het zien van de doodsvreeze, waarin haar lieveling te worstelen lag. Ze wierp een smeekenden blik op Gretha, welken deze aanstonds begreep. Met zachten drang legde ze den stervende neer. Toen nam ze zijn handen in de hare en vroeg op een toon, die verried, dat ook zij was aangedaan: „willen we aan den Heere Jezus vragen, of Hij Beppie in den hemel wil brengen en moe ook, en je oom Willem?" Daarna was ze naast het ledikant neergeknield en had ze, o, zoo eenvoudig, maar innig gebeden om verzachting van lijden, om verdrijving van den angst des doods, om een ruimen ingang in de heerlijkheid. Tevens had ze de gelegenheid aangegrepen, om te vragen, of het God behagen mocht, om moeder en oom te sterken door het geloof, dat ze eenmaal zouden hereenigd worden met hun lieveling, die op het punt stond, van hen te gaan. Ze deed het in zulk een vorm, dat de knaap er bij kon, en met zulk een gloed van liefde, dat Martha niet nalaten kon, na het „amen" haar dankbaarheid te bewijzen, door haar zwijgend, maar hartelijk de hand te drukken.
Dienzelfden Zondagavond nog legde de kranke het af. Zacht was hij ingeslapen; zijn misvormd gelaat had toch nog iets schoons gekregen door den blijden vrede, die erop uitgespreid lag. Geknakt was de bloem, die



95
hier, onooglijk als ze was, vertreden werd en menigeen
het aanzien niet was waard geweest om voortaan
in heerlijke lentepracht te pronken in Edens gaarde.
Martha en Willem waren naar buiten gegaan en dwaalden zwijgend door de dennelanen van „Heidelust". 't Weder was buiig, grillige wolken joegen boven hun hoofd, nijdige rukwinden huilden langs de kale, zwiepende dennestammen; nu en dan vielen er groote druppels uit de grauwe lucht. De wandelaars schenen er echter weinig op te letten. Te veel ging er om in hun ziel, dan dat ze oog zouden hebben voor wat hen omringde. De frissche wind verkoelde weldadig hun brandende slapen. Dat wachten op den dood had ook zooveel van hun krachten gevergd!
Een wondere kalmte was er in Martha's ziel gedaald. Geen traan welde meer op uit haar oog. Neen, er was geen droefheid in haar hart, althans niet zóó groot, of ze werd overstemd door een ongekend gevoel van zalig geluk. Nóg klonk het na in haar ooren: „moe, ik ga naar Jezus!" En als ze de oogen sloot, o, dan zag ze nog dien blijden glimlach op het gelaat van haar kind. En zacht, terwijl zij een dankbaren blik opwaarts richtte, lispelde zij: „heb dank, lieve Heer 1"
En de bleeke maan, die juist tusschen twee donkere wolkgevaarten kwam doorgluren, bescheen een gelaat, dat de duidelijke sporen droeg van veel smart, maar waarop tevens blijdschap en vrede lagen uitgespreid.



HOOFDSTUK XII.
E oude „de Bruin" wist waarlijk niet, wat hij er van denken moest. Hoe had hij gevreesd, dat het sterven van zijn kleinkind de genadeslag zou
worden voor zijn dochter. Dan, hoe gansch anders viel het uit, dan hij verwacht had. Tijdens de begrafenisplechtigheid had hij haar aldoor moeten aanzien, zoo kloek als ze zich hield. Willem was, ook daarna nog, diep onder den indruk, maar Martha 1 Als ze van een feest wederkeerde, hoefde ze niet anders te kijken, dan ze nu deed. Af en toe maakte hij zich zelfs bezorgd, dat de spanning der laatste dagen haar zóó had aangegrepen, dat haar geest wat in de war was geraakt, zóó ongewoon was ze. En toen hij het gewaagd had, zijn bevreemding daarover te kennen te geven, had Martha geantwoord: „Vader, u kunt mij wellicht niet begrijpen, maar, ondanks de smart over het verlies, dat mij trof, gevoel ik me gelukkiger dan ooit. Mijn kind ben ik kwijt, maar ik weet, waarheen hij gegaan is, en dat is mij dagelijks tot troost, telkens als ik aan hem denk. En wat mij aangaat, ik heb goede hoop, dat zijn dood mijn leven is geworden. Eindelijk heb ik gevonden, wat ik zocht De Heere betoont mij grootelijks zijn liefde. En op het graf van mijn kind heb ik Hem



97
plechtig beloofd, voortaan voor Hem te leven en mijn geluk alleen bij Hem te zoeken. Ik heb duidelijk gezien, dat het daar alleen te vinden is. Dat geluk was het deel van mijn kind en ik wenschte wel, dat het ons aller deel werd."
De oude had gezwegen; wel had hij niet recht begrepen, maar het was hem wél, als zijn dochter maar weer opleefde.
Wat waren het heerlijke tijden geweest, die dagen der eerste liefdel Hoe jubelde haar ziel, als ze op des Heeren dag neerzat onder de prediking van het Evangelie der zaligheid! Een onleschbare dorst naar het Woord des levens had zich van haar meester gemaakt. Uren kon ze wakker liggen, als alles sliep; dan genoot zij van de nabijheid des Heeren, sprak met Hem, beleed Hem haar zonden, beloofde Hem haar trouw. En als haar dan de woorden ontbraken, om haar zalige blijdschap te uiten, dan herhaalde ze aldoor maar weer dat versje, dat ze in haar jeugd had geleerd, maar waarvan ze nü pas den waren zin had leeren peilen:
Zalig hij, die in dit leven Jacobs Qod ter hulpe heeft!
of dat andere, dat zoo juist haar toestand weergaf:
God heb ik Hef, want die getrouwe Heer Hoort mijne stem, mijn smeekingen, mijn klagen.
Willem liet zich zoo niet uit, maar toch merkte zij wel, dat ook bij in 't hart getroffen was., Met graagte luisterde hij toe, als zij met hem sprak over den dienst des Heeren en getrouw vergezelde hij haar Zondag aan Zondag naar het Huis des Qebeds.
Cléopas



98
Door bemiddeling van een lid der Oemeente, die hun geregeld kerkbezoek had opgemerkt, waren ze in aanraking gekomen met een der predikanten. Deze had hen de week daarop bezocht en met hen gehandeld over den weg des Heils. Beiden hadden ze de begeerte te kennen gegeven, om onderricht te worden in de leer, die naar de godzaligheid is. En daarbij was het den leeraar al meer duidelijk geworden, dat de Heere een wonderwerk in hun hart had gewrocht, en dat hij hier niet te doen had met een voorbijgaand vleugje van leven, maar met een waarachtig hongeren en dorsten naar het Brood des Levens en de Fonteinen des Heils. En beiden, Martha eerst, doch spoedig daarop ook Willem, gaven zij den wensen te kennen, om in de gemeenschap der Kerk te worden opgenomen. En toen zij op de vraag naar de aanleiding van hun zoeken van bet Koninkrijk Gods, de geschiedenis van Beppie en zijn heerlijk sterven hadden verhaald, sprak de oude leeraar diep geroerd: ,Het dwaze der wereld heeft God uitverkoren, opdat Hij de wijzen beschamen zoude; en het zwakke der wereld heeft God uitverkoren, opdat Hij het sterke zoude beschamen; en het onedele der wereld, en het verachte heeft God uitverkoren, en hetgeen niet is, opdat Hij hetgeen iets is, te niet zoude maken."
Zooals de natuur herleeft, als na langen winterslaap de koestering der lentezon weer fleur en kleur aan 't landschap geeft, zoo was na de verandering met Martha en Willem in^het gezin van „de Bruin" frisch jong leven gewekt



99
Men kon het den ouden de Bruin aanzien, dat hij genoot, als hij, na gedanen arbeid, zich rustig in zijn „luien stoel" had neergevleid en af en toe ongemerkt zijn dochter bespiedde, die wel tien jaar jonger geworden was, zooals hij gedurig placht te zeggen. Dan straalden zijn oogen van tevredenheid en blijdschap en schudde hij verwonderd het hoofd. Hij moest wel toegeven, dat er van dat nieuwe leven, waarvan Martha sprak, een wondere kracht uitging, al kon hij er geen afdoende verklaring voor vinden.
Met bezieling had Martha er met hem over gesproken, hopende er ook hem de kracht van te doen ervaren aan eigen hart. Dan hoorde hij haar doorgaans zwijgend aan, zonder tegenspraak, maar blijkbaar niet met die grage belangstelling, die zij zoo gaarne zou hebben gezien.
Hij had er vrede mee, dat zijn kinderen er zich gelukkig in voelden, maar meende, met zijn eigen oppervlakkige godsdienstigheid het best te kunnen doen. Hij had er immers zooveel jaren reeds rust bij gehad.
In den grond vreesde hij, dat men die valsche gerustheid in zijn hart zou trachten te verstoren en ontweek dan ook zooveel mogelijk intieme gesprekken over het geestelijk leven.
Toen er, sedert den grooten ommekeer eenige maanden verloopen waren, sprak Martha er van, dat ze wilde probeeren, om buitenshuis werk te vinden. Niet, dat haar het leven thuis niet goed beviel, maar ze rekende het zich een plicht, zelf in haar onderhoud te voorzien, al was het ook met een paar dagen per week uit werken te gaan.
Doch daar kwam bij Willem niets van in. Hij kon



100
en wou graag meer van zijn inkomen in dealgemeene kas storten. Een eter meer of minder maakte weinig uit Daar kwam bij, dat moeder een dagje ouder begon te worden, zoodat voor haar wat meer gemak uitstekend van pas kwam.
Vader was het met die beschouwing volkomen eens zoodat Martha bleet
Deze zelf was met die schikking zeer ingenomen. Ze had er bergenhoog tegenopgezien, bij anderen te moeten werken. Wat was die Willem toch een goeierd I
Met vereende krachten hadden moeder en dochter dien Zaterdag het werk gedaan, en vroeger dan gewoonlijk waren zij er mee klaar.
En dat was noodig ook. Want Martha moest nog heel wat boodschappen doen en dat deed ze liefst af voor vader en Willem van hun werk thuis kwamen. Dan konden ze vanavond gezelligjes bij elkaar thuis blijven. Morgen was Willem jarig en voor die gelegenheid had men eenige kennissen uitgenoodigd, om na kerktijd een uurtje te komen praten.
Eerst even bij den banketbakker aan. Voor ditmaal moesten gebakjes de gewone „Zondagsche koekjes" vervangen. En dan, na nog enkele andere inkoopen gedaan te hebben, blijft ze voor een boekwinkel staan. Ze wou Willem eens verrassen, al was het slechts met een kleinigheid.
Een boek? Och, ze had zoo weinig verstand van boeken.
Maar dat staand lijstje met tekst dat was net iets, om op zijn orgel te zetten.



101
Het opschrift was haar uit het hart gegrepen : „Loof den Heere, mijne ziel!"
Ja, dat moest het wezen. Stilletjes zou ze het morgen vroeg op 't orgel zetten. Wat hij zou opkijken!
Bij haar thuiskomst hoorde ze Willem al ijverig bezig met muzikale oefeningen op het harmonium, dat hij een tijdje geleden had gekocht.
Ongemerkt sluipt ze de trap op, om haar schat boven weg te bergen.
Als ze dan, in schemerdonker, haar kamertje binnentreedt, dan overvalt haar een wonder gevoel.
Ditzelfde kamertje doch neen, ze wil haar goede
stemming niet bederven.
„Loof den Heere, mijne ziel," fluistert ze in zalige ontroering.
Van beneden stijgen de tonen van den 103den psalm op. Ze knielt bij haar stoel neer en haar ziel juicht mee:
Zoo hoog Zijn troon moog' boven d' aarde wezen, Zoo groot is ook, voor allen, die Hem vreezen,
De gunst, waarmee Hij hen wil gadeslaan. Zoover het West verwijderd is van 't Oosten, Zoover heeft H$j, om onze ziel te troosten,
Van Ons de schuld en zonde weggedaan.
Lang blijft ze daarna nog geknield liggen en stort haar hart ootmoedig dankend voor den Heere uit.
De huiskamer was gezellig vol dien Zondagavond.
Er was dien dag genoten onder de prediking en dat alleen gaf reeds stof genoeg om het gesprek frisch te doen blijven.
Willem vooral droeg er het zijne toe bij. Doorgaans



102
sprak hij in gezelschappen weinig, en meer dan eens had Martha zich afgevraagd, waarom hij toch niet meer van zijn innerlijk leven naar buiten liet uitkomen, 't Was, of hem daartoe de noodige vrijmoedigheid ontbrak.
Maar vanavond moest ze hem telkens weer aankijken.
De veelvuldige weldaden hadden hem op dezen gedenkdag blijkbaar zoo overstelpt, dat hij niet meer zwijgen kon. Wat was er, sinds zijn vorigen verjaardag, niet veel in en om hem veranderd!
„De Heere heeft het wel gemaakt," moest hij meer dan eens getuigen. „Mijn zuster heeft me juist in 't hart gekeken," sprak hij, haar blij toelachend, terwijl hij den tekst van 't orgel aan de gasten toonde. „Ja, zoo is het: Loof den Heere, mijne ziel!"
De oude de Bruin hoorde alles zwijgend aan, en blies, om zich een houding te geven, nu en dan dikke rookwolken uit zijn Gouwenaar de kamer in. De gesprekken gingen boven zijn bevatting en daarom waagde hij het liefst niet, zich erin te mengen.
En toen het uur van scheiden sloeg en Martha hem op den schouder tikte met een: „komaan, vadertje, nu moest u aan 't eind nog een versje opgeven", toen legde hij met breed gebaar zijn pijp neer, streek wat verlegen met de hand over 't voorhoofd en zei met iets vreemds in zijn stem, terwijl hij moeder aanzag, als om haar goedkeuring te vragen: „Wel, dan moest het maar zijn:
Geloofd zij God, met diepst ontzag. Dat kennen we allemaal."
Toen zette Willem zich voor 't orgel en deed zijn



103
best, om er uit te halen, wat hem maar mogelijk was na zoo weinig oefening. En toen men gekomen was aan het slot:
Hij kan en wil en zal in nood, Zelfs bij het nad'ren Tan den dood. Volkomen uitkomst geven.
toen haperde Martha's stem en blonk er een traan in haar oog, maar 't was een vreugdetraan.