VOORWOORD.
Een bladzijde uit onze geschiedenis.
Den 4<len Juli 1776 was de Amerikaansche vrijheidsoorlog uitgebroken. Engeland deed een beroep op onze verplichtingen als bondgenoot, 't gebruik werd gevraagd van een Schotsch regiment, sinds jaren in dienst der Staten-Generaal, een som gelds of een Hannoveriaansch regiment zou er naar keuze voor in de plaats gestuurd worden. De Staten-Generaal gaven het merkwaardig antwoord de troepen te zullen sturen mits zij niet buiten Engeland gebruikt werden. Men verbeeldde zich zoodoende Engeland bevredigd te hebben, terwijl tevens de toekomstige handel met een vrij Amerika bevorderd en de vriendschap van Frankrijk bevestigd was. De buitenlandsche politiek der Republiek was niet en kon niet gegrond zijn op een vast nationaal bewustzijn, omdat de natie niet meer bestond. Men ziet dan ook 't financieel opportunisme der regenten, dat zich toch werkelijk door geen ethische motieven een blok aan 't been liet binden, geëxploiteerd worden door meer vitale stroomingen en in een bankroet eindigen.
Willoos lag de Republiek tusschen de strijdende krachten, geminacht door haar vijanden en bedrogen door haar vrienden. Uit angst voor den sterken lieten wij ons worden tot steun der retrogressieve krachten. Engeland, dat ons overvleugeld had, werd gehaat en gevreesd, bij elke actie der Engelschen tegen de kwade trouw der Hollanders, greep Frankrijk doelbewust in. Terecht zegt Van Loon; „It was this



2
blindness which made it so easy for the French minister in the Hague to bully the Republic into submission".
Wien was men beter gezind dan Frankrijk, wien haatte men meer dan Engeland; maar zelfs de meest listige transigaties tusschen deze beide partijen mochten niet baten: werd een minimum concessie aan de gerechtigde eischen van Engeland gedaan, zoo dreigde Frankrijk aan alle voordeelen voor handel en industrie een einde te maken.
Snel hoopte zich 't crisismateriaal op. Den ioden April 1778, stelden de Amerikaansche opstandelingen aan de Republiek een handelsverdrag voor, zooals dit door hen met Frankrijk gesloten was. De kooplieden die hierin een voordeel zagen, maar vreesden opstandelingen tegen een verbonden mogendheid te steunen, besloten dit tractaat niet officieel in bespreking te brengen, maar onder geheimhouding aan de afgevaardigden der verschillende steden toe te zenden, 't. Geheim werd natuurlijk binnen een week aan den Engelschen minister bekend en ver' schrikt door zijn dreigementen, besloten de Hoogmogende Heeren de zaak terzijde te leggen en te vergeten. Dit was echter zeer tegen den zin der belanghebbenden; Amsterdam, 't centrum der ingewijden, sloot toen op eigen gezag en zonder verdere machtiging een handelsverdrag met de opstandelingen, dat na het sluiten van den vrede wel langs den hiërarchischen weg geratificeerd zou worden. Weinig gebeurtenissen onzer geschiedenis laten de werkelijkheid zóó proeven.
Een jaar later zou Holland nogmaals en nu openlijk zijn geldzakken in de weegschaal werpen en de Staten tot concessies aan Frankrijk binden. Zooals steeds werden maatregelen genomen die geen



In Nederland wordt op het oogenblik honger geleden, bovendien is men zoowel bij de Geassocieerden als in Duitschland op ons ontstemd en in niet geringe mate. Ziehier een toestand, dien men ons niet kan verklaren door te wijzen op onvoorziene omstandigheden en de psychose der oorlogvoerenden met betrekking tot de neutralen. Naar onze overtuiging ware bovengenoemde combinatie niet noodig geweest, zonder nochtans in het minst het overhellen naar een der partijen, laat staan deelname aan den oorlog voor te staan.
Wij willen trachten een verklaring voor deze débacle te vinden en zullen, aanvangende met de theoretische zijde, nagaan hoe deze theorie zich met de concrete verschijnselen rijmt en zich in de conclusie handhaaft.
Onze neutraliteitspolitiek is van den aanvang van den oorlog af aan, in gebreke gebleven de éénige omstandigheid te benutten, die haar in rechte banen had kunnen houden. Deze omstandigheid ligt in de zekerheid, dat elk der oorlogvoerenden voor de onvoorwaardelijke handhaving van een Nederlandsch recht, waarin hunne onderlinge betrekkingen elkaar niet kruisten, uit den weg zou gaan. (Vooropgesteld, dat geen oorlog met ons gezocht werd in welk geval, destijds nochtans geen toegeeflijkheid ons zou kunnen redden). Een strikte loyaliteit had hierin de noodzakelijke aanvulling moeten leveren (bijv. tijdige beteugeling van den smokkelhandel).
De gelegenheid heeft hiertoe niet ontbroken. Wij noemen hier slechts: De rijsttoevoer uit Indië, een artikel waar 'Duitschland direct noch indirect belang bij had ; het Britsche verbod van uitvoer van



5
het geneesmiddel Salvarsaan naar de Oost; het opbrengen van onze visschersvloot in Juli 1916
Hiervan is niets terechtgekomen, zoolang er ruimte voor laveeren was prefereerde de Regeering dit boven een eigen koers. Zonder eenig lichtpunt van daadwerkelijke handhaving is toen onze neutraliteitspolitiek met drie schokken op een zandbank vastgeloopen, waarop zij thans, bij den vierden, dreigt te vergaan.
i°. Einde October 1915 werden de N.O.T. schepen, geladen met veevoeder, in Engeland vastgehouden, uitgaande van het standpunt, dat de hiermede vetgemeste varkens naar Duitschland uitgevoerd werden. Daar bedoelde schepen voor een deel tevens regeeringsgraan vervoerden, was hiermede het precedent van aanhouding van regeeringsgoed indirect geschapen.
20. Den i8den April 1916 maakte het Britsche Foreignoffice bekend, dat Nederlandsche schepen, welke bunkerkolen van Duitschen oorsprong aan boord hadden, overeenkomstig den Order in Council van 11 Mei 1915, in aanmerking kwamen van opgebracht en van hun kolen beroofd te worden.
30. Een halfjaar later werd zonder opgaaf van redenen kolenvoorziening aan het regeeringsstoomschip „de Westerdijk" geweigerd, kort
') Men kan onze Regeering niet anders dan gelijk geven, dat zij bij het interneeren van de eerste vloot met een formeel protest volstond en de onderhandelingen door de belanghebbenden liet voeren. Toen deze echter geopend waren, had een plaatselijke, zorgvuldig aangegeven convoyeering van daartoe desnoods aangewezen visschersschepen, een grens aan dezen dwang moeten stellen, welke de zakelijke oplossing niet in den weg had hoeven te staan. Het compliment, dat onze Regeering bij monde van Minister Asquith kreeg: „De Nederlandsche Regeering toonde haar goeden wil door niet op de letter van haar rechten te staan", bewees, dat het slagen van dezen bluf de Britsche verwachtingen overtrof.



6
hiervoor waren messingartikelen, geconsigneerd aan onze regeering en bestemd voor onze artillerie-inrichtingen aan de Hembrug,door Engeland in beslag genomen.
Hoe speelde de Regeering het klaar, naast deze passieve opvatting van onze zakelijke neutraliteit onze rechtsneutraliteit ongeschonden te handhaven ?
Aanvankelijk scheen dit mogelijk; naast het markeeren van het rechtsstandpunt, liet men inavouabele besprekingen aan particuliere lichamen, met name aan de N.O.T. over. Deze maskeering der werkelijkheid is echter nooit zeer afdoende geweest, de mogelijkheid van den N.O.T. arbeid was te zeer van de uitvoerconsenten afhankelijk. Het eenigste wat de Regeering door deze schijnbare ontrefbaarheid verkreeg, was dat men haar in het buitenland als een niet te bereiken abstractum beschouwde !), en dat er in het binnenland tusschen de krakeelende departementen (zonder stelsel in consenten en distributie), de N.O.T. en de Commissie van Bijstand, een volkomen afwezigheid van doelbewuste samenwerking bestond, wat niet zelden tot positieve tegenwerking overging.
De poging der Regeering, om aan de moeilijkheden van de zakelijke onderhandelingen te ontkomen was een juridische finesse, die in een korten oorlog doorgevoerd, in zekeren zin haar waarde voor de geschiedenis gehad zou hebben, maar als „houding" op de mentaliteit der oorlogvoerenden alle uitwerking miste; 2) practisch als prijsgave van handeling was
1) In Februari 1916 werd het regeeringsschip „Westerdijk," door Engeland losgelaten op voorwaarde dat de lading terstond bij het lossen uit handen van de Nederlandsche Regeering in die van de N.O.T. over zou gaan.
2) Zoo werden de afspraken van de N.O.T. in Duitschland eenvoudigweg als geheime verdragen beschouwd.



22
Laten wij hiertoe opnieuw de pers raadplegen. In de officieele proclamatie, welke de Nederlandsche Regeering tot President Wilson richtte, lezen wij o.a.:
„Aangezien de onderhandelingen met het oog op een economische schikking plotseling zijn afgebroken, staat het thans aan haar te verklaren, welke haar bedoelingen zijn nu zij de verdeeling der scheepsruimte, zooals deze was geregejd in de schikking, die de Nederlandsche regeering op 17 Maart j.I. zidh bereid verklaard had te treffen, hebben onmogelijk gemaakt. Wat b.v. de rantsoencering betreft, spreekt het vanzelf, dat het aan de landen, welke de levensmiddelen en andere waren, die voor Nederland bestemd zijn, voortbrengen, staat te beslissen of zij ze zullen leveren of niet, afgescheiden van de vraag van de mogelijkheid van het vervoer."
In het bovenstaande valt voor Nederlandsche oogen niets verwonderlijks te lezen. Het ergerlijke ligt juist daarin, dat men in het kamp der geassocieerde regeeringen door de boven uitgewerkte illusie aangaande de houding der Nederlandsche Regeering, hier wel reden toe meende te hebben. De Telegraaf, steeds een getrouwe spiegel van de Entente-mentaliteit, schrijft hieraangaande den 7den April hetvolgende:
Naar wij vernemen is de jongste nota van onze regeering in geassocieerde kringen met gemengde gevoelens ontvangen. Voor zoover uit de houding der regeering wantrouwen spreekt, wordt dit betreurd en ongemotiveerd beschouwd. Men ontveinst zich echter niet, dat eenige uitlatingen in de regeeringsverklarirg feitelijk langs de Geassocieerden heengaan. Sommige onnoodige uitweidingen in minder correcten toon, hebben dan ook niet den indruk kunnen vestigen, dat van een verzwakking der vriendschappelijke gevoelens tegenover het Nederlandsche volk gesproken kan worden."
Uit den gespatieerden zin van de Proklamatie wordt een bevestiging gehaald, dat minister Loudon, ondanks alles, nog steeds het intieme verlangen koestert op de basis van de General Agreement verder te onderhandelen, indien hij dit slechts met Duitschland klaar kan spelen. Zijn posthume verontwaardiging over de confiscatie wordt in dit licht



23
slechts als een masker beschouwd, als een attribuut bij het neutraliteitsvak. Als president Wilson spreekt van zijn vriendschap voor Nederland, is hij naar mijn overtuiging oprecht, hij meent een onontwarbaren knoop voor ons doorgehakt te hebben, een illusie waaraan onze Regeeringspolitiek onmiddellijk schuld draagt. Deze interpretatie strookt met de feiten, die zich sinds de crisis ontwikkelden. De toon en inhoud van de Nota door Sir Walter Townley den 22slen Maart aan minister Loudon aangeboden, was in de eerste plaats berekend om olie op de golven te gieten, onder de vele verzachtende termen en aangenaam klinkende toezeggingen, vinden wij echter in § 9 het volgende:
9. Wat verdere leveringen van koren, grondstoffen en alle verdere invoerartikelen aangaat, waarin is voorzien in de voorstellen voor een algemeene schikking, zijn de Geassocieerde Regeeringen bereid aan Nederlandsche schepen, welke zich thans in Nederlandsche havens bevinden alle faciliteiten te verleenen voor den aanvoer daarvan naar Nederland in overeenstemming met de lijst en de bepalingen der algemeene overeenkomst, indien de Nederlandsche Regeering bereid is {zooals de Geassocieerde Regeeringen meenen dat zij is) om haar kennis te geven dat zij die bepalingen in het algemeen aanvaardt.
Anders gezegd voor opheffing der blokkade, afgezien van de beloofde 100.000 ton graan, zal de Nederlandsche Regeering het klaar moeten spelen, alsnog op het General Agreement in te gaan. Was men de overtuiging niet toegedaan, dat louter Duitsche pressie ons van de ratificatie afgehouden had, zoo hadde men het politiek ontactisch geacht, vrijwel daags na de verkrachting der Nederlandsche souvereine rechten, opnieuw op dit aanbeeld te slaan. Amerika geeft de onweerlegbare aanvulling. Den i4den April publiceerde de Amerikaansche legatie hier ter stede een nota, waarin medegedeeld werd,



24
dat de Nederlandsche stoomschepen Juno, Java en Hollandia, 1400 ton graan naar Nederland zouden mogen vervoeren, mits tegelijkertijd 3 zich in Nederland bevindende stoomschepen van ongeveer gelijken tonnenmaat naar Amerika zouden vertrekken. De nota besluit met de opmerking:
„De nadruk dient erop gelegd, dat de gevallen van de Hollandia en de beide andere bovenvermelde schepen een uitzonderingskarakter dragen en alleen worden toegestaan als een maatregel om onmiddellijk den toestand in Nederland te verlichten."
In den oorspronkelijken eisch was deze uitzondering als regel aangeboden, het waren de z.g.n. „Pendelfahrte" die Duitschland als uiterste concessie inzake de laadruimte had gedaan. Thans, na de resultaten van de confiscatie-proef, achtten de Geassocieerden het blijkbaar raadzaam Nederland de duimschroeven vaster aan te draaien, opdat het zich wat sterker tegen de gewaande Duitsche „pressie" zal gaan krommen. (Bij deze uitzonderingsgunst dient nog vermeld dat genoemde drie schepen, buiten bereik der Geassocieerden lagen).
Wat de Geassocieerden betreft, beteekent deze slotopmerking slechts een winst van drie schepen, Nederland wordt er echter door genoodzaakt aan het kritieke punt te tornen, waarop men weet, dat Duitschland vlam zal vatten.
Men ziet, dat onze opmerking over de dubbele nederlaag, die onze Regeering geleden heeft, niet ongegrond genoemd kan worden. Hadde de geheimzinnigheid ten doel gehad, dwars door de openlijk beleden beginselen van strikte neutraliteit heen, door een onderhandschen diplomatieken zet, onze



25
voedselvoorziening, en hierdoor de Nederlandsche machtspositie te verbeteren, zoo ware van zelfsprekend deRegeeringbijdegeringsteonthullinggedésavoueerd, maar menig Nederlander had den gevallenen bij hun verdwijnen een stille hulde gebracht, er had althans iets reëels in gezeten. Dit moge een overdreven boutade zijn, zij diene slechts om den nadruk erop te leggen, hoe nutteloos en onnoodig het échec geweest is, dat wij thans, door ons gehannes met de Geassocieerden en ons gestumper met Duitschland te boeken hebben.
Wat kan hier in de toekomst uit voortkomen?
Voor wij dit in overweging nemen, moeten wij ons wèl voor oogen halen, dat op het oogenblik, in het laatste stadium van den oorlog, bij alle belligerenten een terreur der extremisten heerscht Lloyd George, Ludendorff, Clemenceau of de Washingtonkliek, het is alles om het even. Deze lieden zijn tenslotte geen politici, die zooals Kuehlmann, met de toekomst rekenen, zij dobbelen op het onmiddellijke resultaat, op een bate die oogenblikkelijk in de oogen van het volk gerealiseerd kan worden. Hun mentaliteit houdt uitsluitend rekening met den oorlog, niet met den vrede, zij „gelooven" in den oorlog. Nu is men in deze kringen in Engeland ten eenenmale overtuigd, dat geen Nederlandsche Regeering aan den oorlog aan Duitsche zijde deel zou kunnen nemen, daar het volk uit haat tegen de Duitschers, hier eenvoudig voor zou bedanken. Deze wetenschap is stelselmatig door les ames damnées van de Telegraaf te Londen, aan Northcliffe, Churchill et hoe genus omne, bijgebracht.
In Amerika beschouwt men ons, (dit is mij door informatie uit de eerste hand bekend), als een bijzonder conspuabel soort Duitschers, dat vechten wil



26
noch kan, met den vijand heult en oorlogswinst maakt. De perspropaganda ontziet zich niet onze Koningin als een O.W.-ster voor te stellen, die haar volk ongehoorde prijzen voor het hout uit haar wouden afperst. Voor de Amerikanen is ons volk een misleide, verdrukte massa, welke door vorstin, adel en militaire partij, kortom door de krachten der reactie, uit de armen der Bondgenooten der Vrijheid gehouden wordt. Woorden, als de heer Cremer in de Eerste Kamer sprak, waarbij hij de Amerikanen aan hun verplichtingen jegens Nederland herinnerde, missen, hoe schoon ook voor neutrale ooren, bij de oorlogvoerenden elke uitwerking. Voor hen is rechtsverkrachting ter wille van hun „zaak" niets meer of minder dan een nationale wellust. Zelfs het leedwezen, dat de Duitschers bij hun nederwerping van België in 1914 betuigden, zou in dit stadium van den oorlog voor ons niet meer weggelegd zijn.
De Geassocieerden kunnen van nu af aan j öf Nederland als stillen vijand beschouwen, in dezen geest hun volken instrueeren, ons land als een leege huls, economisch aan Duitschland prijsgeven en zich voorbehouden, na een passende aanleiding geschapen te hebben, over onze belangen en territoir buiten het Moederland naar willekeur te beschikken,
öf Nederland voedsel sturen met toenemende verplichting tot economische verwijdering van Duitschland en uitzenden van laadruimte, een duikbootblokkade provoceeren en zoodoende ons tegen hun vijand in oorlog brengen. In het Oosten is de toestand weinig beter.
Op het oogenblik heerscht in Duitschland een feitelijke dictatuur, welke slechts gevaarlijker wordt doordat een schijn van burgerlijke regeering, nog






F 83
944



KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
GESCHENK VAN
7138 • '82
0674 5092









3
van beide partijen bevredigden; 't persoonlijk belang gedekt door een opgejaagd waas vin volksvrees, overheerschte den toestand, 't afgestorven nationaal leven ontbrak de kracht tot handhaving van eenig eigen standpunt. Op den eersten dag van het jaar 1781 maakte tenslotte de oorlog een einde aan den duurgekochten vrede, een ongeëvenaarde serie staatkundige fouten had tot deze noodlottige consequentie geleid. De algemeene voldoening waarmede deze ramp hier te lande werd begroet, geeft een merkwaardig voorbeeld hoe de massa-suggestie der denkende klasse, tot in den strijd voort kan duren. De onmiddellijke aanval der overwinnende Engelschen werd niet geacht, men verbeeldde £ich met hulp van Frankrijk, der opstandige Amerikanen en van het juist toegetreden Spanje, den tegenstander wel aan te kunnen, waarbij breede kringen nog de overweging verheugde, dat de Republiek in zekeren zin geacht kon worden ten strijde te trekken voor de nieuw ontdekte „droits de 1'homme".
Lang bleef de ontnuchtering niet uit, op St. Eustatius alleen viel den vijand een buit van ƒ 30.000.000,— zonder slag of stoot in handen en in de eerste maanden werden koopvaarders ter waarde van ƒ 250.000.000,— prijsgemaakt.



7
het een technische fout. Ondertusschen, zooals gezegd, de poging mislukte. De Regeering werd door Engeland gedwongen tot het z.g.n. Landbouw-Agreement, volgens hetwelk een vaste verhouding tusschen den uitvoer naar Engeland en Duitschland werd vastgesteld, bijv. 18 schapen naar Duitschland tegen 20 schapen naar Engeland.
Hoe anders ware het geweest, indien onze Regeering zelf het initiatief genomen had, en haar richtende hand, na openhartige bespreking met beide oorlogvoerenden, na mededeeling aan de volksvertegenwoordiging, onze O.W'ers genoodzaakt had zich naar deze, voor de hand liggende opvatting der moderne neutraliteit te gedragen. Publiciteit en nogmaals publiciteit had de leuze van ons gouvernement moeten wezen.
Van dit alles is niets kunnen komen. Bij de geleidelijke intreding der blokkade werd echter de Regeering steeds meer genoodzaakt van haar hoog standpunt, als conservator van het internationaal recht der wereld, af te stijgen en persoonlijk de voedselvoorziening van ons volk ter hand te nemen. Zij kwam hierbij van haar ongenaakbaar voetstuk in de puinhoopen van het zakelijk passivisme terecht. Het ware wel te verwonderen geweest, als „de Nederlandsche gedachte", die in zooveel lichter oorlogstijd, zich aan een eigen standpunt had durven wagen, die zich slechts in abstracties veilig had gewaand, zich thans, tot zakelijkheid gedwongen, overeind had weten te houden.
In Maart 1917 trad practisch een blokkade in, Engeland hield alle regeeringsschepen vast.
In den loop van dit jaar waren echter reeds ernstige moeilijkheden gerezen. Den i7den Maart werd de toestand zóó kritiek geacht, dat door de betrok-



5'h 8
ken autoriteiten hier te lande verzocht werd onderzoek te doen naar de mogelijkheid tot het beplanten van de bermen der wegen, welke volgens de mededeeling, zich in Nederland over 30.000 K.M. uitstrekten. Een wanhoopsmaatregel, die beter dan eenige omschrijving den hopeloozen toestand schilderde. De arbeid van Jhr. Mr. A. M. Snouck Hurgronje, hiertoe naar Engeland gezonden, bracht een aanmerkelijke verbetering tot stand. Door het vrijgeven van regeeringsschepen kwam in enkele weken voor 8 maanden voedsel in het land.
De welwillendheid tegenover Nederland was echter van korten duur. In April staakte Amerika allen uitvoer naar Nederland, en ving op zijn beurt aan dé binnenkomende regeeringsschepen vast te houden. Zoowel van gezaghebbende Nederlandsche zijde, als van Duitsche zijde werd de Regeering gewaarschuwd, zij zag hierin geen aanleiding van koers te veranderen; beter gezegd, noch in binnenlandsch beleid (levensmiddelenkaarten, inventarisatie, verbruiksbeperking en afdoende bouwverordeningen), noch in het buitenlandsch beleid (zich in één uitgezocht geval daadwerkelijk doen gelden), bleek de Regeering voornemens een koers überhaupt, aan te nemen. Men had gelaveerd en geschipperd, men ging door met laveeren en schipperen. Hierbij bleef onopgemerkt, dat bij beide gangen het schip van staat over zandplaten voer.
In December lag onze handelsvloot definitief in de Amerikaansche havens vast, het feit, dat ook de „Zeelandia" met eigen kolen in de bunkers vast werd gehouden, liet geen twijfel aan de bedoelingen over.
Nieuwe onderhandelingen werden toen geopend met het doel om tot een General Agreement te komen tusschen de gedelegeerden van Amerika,



9
Engeland, Frankrijk en Italië en die der Nederlandsche Regeering. De Nederlandsche Regeering, als steeds, theoretisch georiënteerd, achtte zich door voorloopige aanvaarding van het „General Agreement", als geheim gehouden basis voor onderhandeling geenszins gecompromitteerd, men vergat, dat in dezen oorlogstijd steeds met provisoria gewerkt wordt, en aan dezen een semi-bindend karakter toegekend wordt (zie de Vorlaufige Wirtschaftsabkommen). Ongetwijfeld werd dit aan ons Departement van Buitenlandsche Zaken in alle goede trouw niet beseft. In een neutraal land is men licht geneigd in de oude kanselarij-atmosfeer van vóór 1914 voort te leven, toen in den dienst vergrijsde ambtenaren de plechtig overgereikte nota's wederzijds met emotieloozen blik doorlazen, welverzorgde stukken proza op recht en precedent gebouwd. In ons land, waar nagenoeg alle actie in dit opzicht ontbroken had, was deze al bijzonder sterk, het contrast met de werkelijkheid werd er nu des te grooter om. Bij de oorlogvoerenden heerscht thans vóór alles temperament en Rücksichtslosigkeit, slechts de politieke fout: het missen of schaden van een doel wordt geducht, van de rechten van de neutralen, en van het standpunt van den vijandigen „derde" wordt niets begrepen, daar de gevoelsgrond van het oordeel ten eenenmale verschilt.
Deze eigenaardige technische aanleg van ons apparaat voor het buitenlandsch beleid, kwam onder hét bovenbeschreven regeeringsregime dubbel sterk naar voren. Evenals in onze voedingspolitiek op binnenlandsch gebied, zoo wachtte ook op buitenlandsch gebied de regeering steeds op uitwendigen dwang, alvorens tot maatregelen over te gaan. Was het eenmaal zoover, zoo droegen de besprekingen



IO
naar aanleiding van dezen dwang steeds een geheim karakter naar ééne zijde, gedeeltelijk uit noodzaak, gedeeltelijk uit een verkeerd begrepen nationale fierheid, om een zekeren schijn van handeling, gebaseerd op souvereine rechten, over te houden. Beurtelings werd hierdoor naar beide zijden wantrouwen gewekt. Door geheimhouding, in de eerste plaats tegenover het binnenland, in een mate die geen der oorlogvoerenden betracht, ontstond wat wij ten allen koste wilden vermijden : wantrouwen in de Nederlandsche neutraliteit, onverschillig of deze aan vijandelijke pressie, of onbetrouwbaarheid toegeschreven werd. Inzake het General Agreement, waarvan de Kamer tittel noch jota geweten heeft, evenmin als van den termijn van 90 dagen, binnen welken ratificatie geeischt was, kwam dat bijzonder sterk tot uiting. De procedure van onze Regeering heeft in dit geval bij de Geassocieerden een valsche verwachting en een verkeerde conclusie gewekt, in Duitschland diepen argwaan. Waaruit leiden wij dit af? Te beginnen met het eerste:
Den 6Hen April werd in de Nieuwe Rotterdamsche Courant een Reuter-bericht bekend gemaakt, waarin wij het volgende aantreffen:
„In een interview, 3 April, door Robert A. Hayward, vertegenwoordiger van den oorlogshandelsraad in Nederland, toegestaan aan de Washingtonsche correspondenten van de New York Herald en andere bladen, heeft hij aanstonds na zijn terugkeer in Amerika het bericht bevestigd, dat de Duitsche tegenstand de uitvoering van de voorgenomen schikkingen tusschen Nederland en de geallieerde Regeeringen verhinderde."
De term „voorgenomen schikkingen" wekt bevreemding. Het Handelsblad van 18 Maart geeft ondertusschen een persstem uit de Matin, welke aan de bevreemding vaster vorm geeft:



11
„Het standpunt der Geallieerden is, dat, daar de formeele overeenkomst betreffende hét gebruik van de schepen in Amerika op 22 Januari te Londen is gesloten door de vertegenwoordigers van de Nederlandsche Regeering, de Geallieerden niet kunnen toelaten, dat Nederland onder den druk van Duitschland op zijn besluit terugkeert."
De unanieme opvatting aan twee zijden van den Oceaan vestigt den indruk, alsof onmiddellijke gevolmachtigden der Nederlandsche Regeering over deze geheime overeenkomst onderhandeld hadden. Men is licht geneigd, dergelijke berichten aan de onbetrouwbaarheid, of beter gezegd aan den tendenz, van de persorganen toe te schrijven, in dezen twijfel vervoegen wij ons naar meer officieele gegevens, die door hun drogen stijl onopgemerkt, en grootendeels ongelezen aan het publiek voorbijgaan, maar waar men meestal wel kan vinden wat men zoekt. Den 21 sten Maart zond de Britsche Legatie een nota aan Minister Loudon, welke als volgt aanvangt:
Mijnheer de Minister,
1. Na nauwgezette overweging, hebben de Geassocieerde Regeeringen besloten tot opvordering van de diensten van Nederlandsche schepen in haar havens, zulks in de uitoefening van het Angarierecht. Zij zouden er de voorkeur aan hebben gegeven het gebruik der schepen te verkrijgen langs den weg eener overeenkomst met de Nederlandsche Regeering en, zooals Uwer Excellentie bekend is, was een schikking met dit doel tot stand gekomen tusschen vertegenwoordigers van de Nederlandsche Regeering en van de Geassocieerde Regeeringen sedert het begin van Januari
2. Ongelukkigerwijze heeft de Nederlandsche Regeering reeds langer dan twee maanden de mogelijkheid niet gevonden tot de goedkeuring van deze schikking. Zij had het bovendien onmogelijk bevonden uitvoering te geven in al zijn bepalingen aan den modus vivendi, waartoe gekomen was hangende de ratificatie van de overeenkomst, verklarende, dat de Duitsche Regeering haar niet wilde toestaan zulks te doen. Het leek daarom den Geassocieerden Regeeringen duidelijk, dat de oorspronkelijk gedane voorstellen niet beantwoordden aan den tegenwoordigen toestand.



12
Onze vermoedens, dat de afgevaardigden der Nederlandsche Regeering te Londen de precaire regeerihgspolitiek van onderhandelen over geheime provisoria, een pernicieus karakter gaven door als gevolmachtigden in plaats van als gedelegeerden tot het houden van voorloopige besprekingen, op te treden, wordt hierdoor bevestigd. Een geaccrediteerd Minister publiceert geen officieele nota in het land van zijn post, waarvan de primaire feiten in lijnrechten strijd met de werkelijkheid zijn. Bijna pathetisch doet de rectificatie aan, die Minister Loudon hierdoor genoodzaakt wordt te geven, in een brief aan den Voorzitter der Tweede Kamer. Wij halen hieruit het volgende aan:
„Vervolgens merkt de minister op; dat de uiteenzetting van de feiten in de Nota van den Engelschen gezant verre van juist is. Hij herinnert eraan, dat de „basis of agreement", welke te Londen is ontworpen, niet een eigenlijk gezegde schikking was, die alleen nog maar moest worden bekrachtigd, maar dat bij de te Londen gevoerde onderhandelingen uitdrukkelijk was overeengekomen, dat men slechts te doen had met een grondslag, waarop de Nederlandsche Regeering voorstellen zou doen."
De stellige verwachting was dus bij de Geassocieerden gewekt, dat de Nederlandsche Regeering het met hen eens was, en het Agreement slechts op de technische aanvulling der ratificatie wachtte. De conclusie, die hieruit getrokken werd, lag voor de hand, zij is ook in de Nota van Sir Walter Townley te vinden, in duidelijker taal vinden wij haar in de pers terug. Den 3den April meldde de United Press:
„Het bewijs, dat Nederland onder dwang van Duitschland handelde bij de onderhandelingen met de Vereenigde Staten, heeft R. A. Hayward vandaag geleverd." Hij zeide: „De Nederlandsche Regeering keurde eerst de voorgestelde handelsovereenkomst goed later deelde de heer Van Vollenhoven, Voorzitter der Nederlandsche



13
Commissie, den Amerikanen mee, dat Duitschland de overeenkomst niet had willen sanctionneeren. Dit was nadat Nederland een afvaardiging naar Berlijn had gezonden om Duitschlands goedkeuring te verkrijgen.''
Deze laatste zinsnede vindt schijnbaar een zekere bevestiging in den reeds hierboven aangehaalden brief van Minister Loudon aan den voorzitter van de Tweede Kamer. Naar aanleiding van de Nota van den Britschen gezant vinden wij hierin den volgenden passus:
„Ook is het juist, dat enkele van de schepen, die op uitdrukkelijk \erzoek der Nederlandsche Regeering bestemd blijven voor Relief-werk, daarvoor niet hebben kunnen varen, omdat Duitschland niet toestemde in de uitzending van ruilschepen uit Nederland."
Dit levert ons een passende gelegenheid om tot een onderzoek naar het Duitsche aspect van deze zaak over te gaan, hierbij zal blijken, dat bovengenoemde passus, op zichzelf volkomen juist, in ons binnenland een verkeerden indruk gaf, bij de Geassocieerden de ontstane illusie versterkte en in Duitschland den argwaan aanwakkerde.
Bij dit onderzoek zullen wij tot dezelfde conclusie komen als zooeven: Allerminst kwade trouw of transigeeren met onze strikte opvatting der neutraliteit, louter een technische collapsus op het oogenblik, dat onze positie tusschen de oorlogvoerenden geen marge voor fouten meer bood.
In Duitschland hechtte men aan de Nederlandsche laadruimte in de geassocieerde havens een militaire beteekenis, welke zich ongeveer op de volgende gegevens baseerde:
Den 3den Februari legde Baker een verklaring in den Senaat der Vereenigde Staten af, waarin hij, in



H
antwoord op de interpellatie van Hitchcock mededeelde, dat alle ontkenning ten spijt, de Vereenigde Staten tot aan het midden van het jaar 500.000 man in Frankrijk zouden hebben staan, en aan het einde van het jaar 1 millioen man.
Nu is het na zorgvuldige berekening vastgesteld, dat hiertoe een transportvloot van 4 millioen ton noodig zal zijn. Volgens een uitlating van den vicepresident van de Bethlehem Steel Co. in een officieele vergadering zal men door aanbouw niet hooger dan tot 3 millioen ton kunnen komen.
Men nam dus aan, dat eventueele neutrale laadruimte als aanvulling van deze leemte van een millioen ton, het middel zou zijn om Amerika's deelname aan de z.g.n. „Blutige Kriegsführung" mogelijk te maken. Deze berekening is alleszins door de gebeurtenissen bevestigd, wij laten hiertoe een passage volgen uit een telegram uit Washington den 2den April in de New York Times gepubliceerd:
„De totale sterkte van de Amerikaansche strijdkrachten, welke thans op de been worden gebracht en die, welke zich in de Ver eenigde Staten bevinden, hetzij in actieven dienst, hetzij in de drilkampen, is tusschen de 1.500.000 en 1.600.000 man. De groote meerderheid van het totaal der troepen, die thans onder de wapenen zijn, zal zoo spoedig mogelijk naar Europa worden gestuurd. Er zijn stappen gedaan om de noodzakelijke tonnenmaat te verkrijgen voor hun overbrenging. De Nederlandsche stoomschepen en de schepen, die uit Frankrijk zullen worden verkregen, zullen onder de huidige omstandigheden zeer te stade komen."
Men stelde zich echter op het standpunt, dat, wat de laadruimte in de Entente-havens betreft, van Nederland geen actie verwacht kon worden. Men bood derhalve aan, niet alleen de voedseltoevoer in betaling voor de afgeperste laadruimte niet te belemmeren, maar men stond zelfs in beginsel toe, dat Nederlandsche schepen onverhinderd uit konden



IS
varen naar Amerika om dit voedsel te halen, mits een evenredige hoeveelheid laadruimte tegelijkertijd in de Nederlandsche havens terugkeerde, zoodanig verkeer werd bestempeld als „Pendelfahrte". Officieel en officieus werd dit bekend gemaakt. (Dit standpunt werd van Duitsche zijde, zoowel vóór als na het ultimatum ingenomen).
Twee punten werden echter onvoorwaardelijk vastgehouden:
i°. dat vermeerdering der laadruimte der Geassocieerden, door nog in Nederlandse!) gebied aanwezige schepen, afsluiting van den vrijen vaargeul tengevolge zou hebben;
2°. dat bij straffe uitvoerbeperking, het Vorlaufige Wirtschaftsabkommen, met name inzake den kolenaanvoer, niet hernieuwd zou kunnen worden.
Uit het bovenstaande blijkt voldoende, dat Duitschland geenszins voornemens was om chicanes in den weg te leggen, zöoals wij deze bij het Melitaincident van deze zijde ondervonden, integendeel kan van besliste welwillendheid gesproken worden ; een verhouding, die bij meerdere openhartigheid, en minder technische blunders naar Oost en West, ten volle behouden had kunnen worden. De hierboven geciteerde uitlating van minister Loudon betreffende de moeilijkheden, ons van Duitsche zijde in den weg gelegd in verband met de „Reliëf", doet aan dit standpunt niet af. Het betrof hier. namelijk een welbewuste poging der Geassocieerde diplomatie om de Nederlandsche regeering er toe te verlokken aan dat punt te tornen, waarop men wist, dat Duitschland vlam zou vatten. Men wenschte, dat 150.000 ton der nog in Nederlandsch gebied aanwezige laadruimte uit zou varen, om tot den Relief-dienst mee te



i6
werken, om zoodoende deze aanspraak op de handelsvloot der Geassocieerden te verlichten. Hierdoor krijgt minister Loudon's schijnbare bevestiging van de Amerikaansche versie aangaande Duitschen dwang een geheel andere beteekenis. Deze melding uit Amerikaansche bron over de zending van een Nederlandsche commissie naar Berlijn was op zich zelf juist, dit vond in Januari plaats, uit het bovenstaande blijkt echter allerminst principieel verzet tegen een agreement; de volkomen onwetendheid der Duitschers inzake de Londensche onderhandelingen, die ons in het volgende op zal vallen, doet trouwens vermoeden, dat de besprekingen der commissie te Berlijn slechts gediend hebben om de Duitschers te polsen over datgene, wat zij onvoorwaardelijk wilden vasthouden, en overigens een uiterst vaag karakter gedragen hebben.
Waar begon de argwaan, waarover wij zooeven spraken?
Hierboven merkten wij op dat de geruststelling over de Londensche onderhandelingen, aan Duitschland gedaan, van uiterst vagen aard moeten zijn geweest. Dit concludeeren wij uit de omstandigheid, dat niettegenstaande van Duitsche zijde officieel en officieus den nadruk erop gelegd was, waarin haars inziens het criterium inzake de Nederlandsche laadruimte lag, zelfs na het stellen van den confiscatie-eisch der Geassocieerden, den i6den Maart de Unterstaatssecretar Von den Bussche zich nogmaals genoodzaakt zag langs officieusen weg de Nederlandsche Regeering hierop attent te maken. Hij deed dit in de volgende woorden, door den correspondent van het Handelsblad den i7den Maart naar Nederland overgeseind:



i7
„De Duitsche regeering stelt zich op het standpunt, dat in elk geval de Nederlandsche scheepsruimte welke zich in Nederland bevindt, buiten het bereik der Entente moet blijven, en dat te dien einde geen Nederlandsen schip met bestemming naar Amerika mag uitvaren, zonder dat een gelijkwaardig Nederlandsen schip uit den vreemde wederom in een Nederlandsche haven zal zijn teruggekeerd. Mocht de Entente thans de uitlevering van de totale Nederlandsche scheepsruimte, met inbegrip van de in Nederlandsche havens liggende schepen, voor willekeurig gebruik naar eigen goeddunken eischen, en mocht de Nederlandsche regeering in dezen eisch berusten, dan zouden de Duitsche belangen zoo sterk worden aangetast, dat tengevolge daarvan de vriendschappelijke verhoudingen tusschen Duitschland en Nederland groot gevaar zouden loopen."
De nalatigheid om Duitschland gerust te stellen op een punt, dat wij steeds voornemens waren te handhaven, doet vreemd aan. Deze oogenschijnlijke argwaan-provocatie, is echter nader beschouwd niet zóó onverklaarbaar. Vermoedelijk heeft de Regeering, na den terugkeer der commissie einde Januari, toen zij besloten^had op het General Agreement niet in te gaan (wat hier volgt is louter een hypothese) met de voorloopige basis, den termijn van 90 dagen en het geheele geheimzinnige procédé eenigszins verlegen gezeten, mogelijk ook had men bij de onderhandelingen, Duitschland wat te zeer als zondebok benut, en had men niets liever gezien, dan dat het archief zijn volumineuse schuifdeuren over het geheele geval had toegeschoven. De confiscatie-eisch heeft dit alles onmogelijk gemaakt, maar de neiging tot wegdoezelen blijft onder de nieuwe omstandigheden doorwerken.
Voor een dergelijke pré-1914 tactiek was het spel echter te scherp. Hadden wij aanleiding te spreken van. technische fouten, thans zou het een technische collapsus worden. Den i2den Maart stond een onnoozel berichtje in de avondbladen. Aan de stoomschepen der Ned. Kon. Paketvaart-Mij. was te Singapore uit-



18
klaring geweigerd In den loop der hierop volgende
dagen bespeurde langzamerhand het publiek, voornamelijk uit berichten der buitenlandsche bladen, dat ons een economisch ultimatum gesteld was. De Regeering had echter gedurende de oorlogsjaren, dusdanig te pas en te onpas met geheimhouding in 'slands belang gewerkt, en de volksvertegenwoordiging, (om van het volk niet te spreken), zóó weinig in de gelegenheid gesteld in haar arbeid en moeilijkheden mee te leven, dat ook thans het publiek geen merkbare belangstelling vertoonde, men achtte de zaak in goede handen. Toch waren er voorteekenen, dat ditmaal, nu putje bij paaltje moest komen, onzekerheid op het Plein heerschte. In de laatste dagen voor 18 Maart kon de pers niet met de regeering in contact komen. Hieruit had men kunnen opmaken, dat de regeering zich op glad ijs voelde, anders gezegd, dat zij niet voornemens was een vasten koers te kiezen, en waar geen lijn viel aan te geven, konden onze dagbladen lastig tot medewerking uitgenoodigd worden. Zoo bleek ook inderdaad uit de beruchte verklaring van Minister Loudon, dat de regeering zich tot motto had gekozen : „Schipperen tot het uiterste". Alleen uit het feit, dat de minister-president niet mede zijn naam onder de verklaring geplaatst had, viel reeds op te maken, dat men, althans in schijn, het karakter van een tegenbod trachtte te handhaven.
Over den inhoud kunnen wij kort zijn. De Regeering stond voor de keuze tusschen een politieke nederlaag, door toe te geven, en een economische nederlaag, door te weigeren. Beiden had men als een beslissing kunnen respecteeren, mits door openhartigheid, flinke taal, en preliminaire persactie behoorlijk geënscèneerd. Duitschland had zelfs te kennen gegeven, vooropgesteld, dat aangaande het



19
kritieke punt zekerheid bestond, er niet op tegen te hebben, dat zijn vijanden voor hun daad zouden moeten betalen. Door de suprème poging der Regeering om te weigeren met een overgave, en toe te geven met een weigering, hebben wij kans gezien ons beide nederlagen op den hals te halen. Nog verder; instede van een woord van kracht over het kritieke punt, waar zoowel onze nationale fierheid als de gerustheid in Duitschland mee gebaat ware geweest, lezen wij, als een verontschuldigend non possumus, slechts over de Duitsche weigering om ons aan graan te helpen.
Van bevrediging der binnenlandsche stemming, waarvoor ongetwijfeld dit gebaar bedoeld was, merkten wij weinig. Zeker werd zoowel de illusie der Geassocieerden over het uitblijven der ratificatie, als de argwaan van Duitschland er door versterkt. Ondertusschen moeten wij aannemen,dat„degeruststelling", die wij 'als Nederlanders in de verklaring tevergeefs zochten, naar het Oosten niet ontbroken heeft. Nochtans, na het voorgevallene, zal slechts een positieve bevesting van den Minister van Binnenlandsche Zaken, ons hieraangaande zekerheid kunnen verschaffen, zeker is echter de i8de Maart hiertoe een onbegrijpelijk late datum geweest, de geheele Presshetze in Duitschland tegen Nederland, waarvan de nadeelige invloed niet meer weg te vlakken is, had er door vermeden kunnen worden. De neutraliteitskracht van Nederland daargelaten, hebben dergelijke „stemmingmakerijen"een onnawijsbaren maar daarom niet minder reëelen invloed op economische onderhandelingen.
*
Juist op dit précaire gebied waren wij toch reeds bijster onfortuinlijk geweest.



20
Den 31ste" Maart liep het Vorldufige.Wirtschaftsabkonwien waar o.a. onze kolenvoorziening in geregeld was, af. Den 27sten Februari werd een commissie benoemd om een ontwerp te maken en de besprekingen te voeren. De Duitsche Regeering verklaarde zich niet bereid, de kolenlevering in elk geval voort te zetten, tot een nieuwe overeenkomst aangegaan zou zijn, een lacune in de kolenleverantie was dus te voorzien.1) Den i8den Maart namelijk bracht de nieuwe commissie een rapport uit, na dien ('t zal wel niet in de eerste dagen geweest zijn) moet dus de eerste onderhandeling met Duitsche vertegenwoordigers plaats gehad hebben.
Ondertusschen had deze gang van zaken ook elders dan in het buitenland de aandacht opgewekt. De heer Troelstra interpelleerde erover in de Tweede Kamer, den 4den April schreef Het Volk als volgt over het antwoord van den Minister.
„Daarop werd van regeeringswege geantwoord, dat reeds sedert eenigen tijd een studiekommissie werkte en de onderhandelaars zeer spoedig zouden worden benoemd. Dit laatste is dan ook geschied. Evenwel lag al dadelijk de gedachte voor de hand, dat die onderhandelaars wel duizendkunstenaars moesten zijn, wilden ze er in slagen, nog voor 31 Maart klaar te komen. Dat hun dit niet gelukt is, valt geenszins te verwonderen."
Ter verduidelijking laten wij hier 't een en ander uit een artikel volgen den 3osten Maart in de Frankf. Ztg. door haar Haagschen correspondent gepubliceerd, en wat in den letterlijken zin des woords als een officieuse verzuchting opgevat kan worden. Hij vangt aan met erop te wijzen, dat de berichten in de Nederlandsche pers* over het stopzetten door Duitschland van de kolenleverantie onjuist zijn,
1) Een feit, dat op zichzelf geen verwondering hoeft te wekken, gezien, dat wij op het overeengekomen contract o.a. 2.400.000 K.G. kaas en 4000 ton teer in gebreke bleven te leveren. Vooral dit laatste zal ontstemming gewekt hebben...



21
immers een vernieuwing van het verdrag had niet plaats gehad, dientengevolge trad ook geen automatische verlenging van het verdrag in, ook hield slechts de kolen en ijzerlevering op, andere levering ging volgens het provisorium van 16 December 1916, dat niet afgeloopen was door.
Hij besluit met te zeggen, en hierop komt het aan: „Wanneer men voortmaakt met de onderhandelingen, over de nieuwe economische overeenkomst, kunnen deze in twee weken afloopen en kan in Mei weder met de levering van steenkolen worden begonnen. Een eerste vereischte hiervoor is intusschen het bestaan van een verantwoordelijk en tot besluiten gerechtigd Nederlandsch lichaam en dit heeft tn de laatste maanden ten eenemale ontbroken".
Men wordt bijna geneigd, deze nieuwe technische fout (het wordt een heele gruwelkamer) in verband te brengen met de hierboven besproken technische collapsus, zij komen althans uit dezelfde bron. Bestaat er eenig zakelijk verband tusschen het wondere gediplomatiseer met de Geassocieerden en het uitstel der economische onderhandelingen met Duitschland?
Wij weten het niet, maar zeker zullen wij ervoor moeten bloeden.
Een aanhaling uit de Vossische Zeitung van den 5den April toont aan hoe dit reeds door dit marineblad wordt uitgespeeld.
Fragen, die sich aufdrangen, und bei einer rechtseitigen Erneuerung des Abkommens mit Holland veilleicht unberührt vorübergegangen waren, dürften jetzt aufs Tapet kommen. So z.B. die Tatsache, dass Holland seine Verpflichtungen in der Lieferung gewisser Artikel — es besteht glaube ich, ein ganze Liste solcher Artikel — nicht nachgekommen ist, obwohl es nicht schwer gewesen ware, diese Verpflichtungen zu erfüllen."
Na bovenstaande uiteenzetting rijst onwillekeurig de vraag, wat of de consequenties zijn van dit alles, anders gezegd, hoe staan wij er op het oogenblik voor of liever, hoe zitten wij ertusschen.



27
wel in het teeken der Neu-Orientierung, haar bedekt. Anders gezegd : Von Kuehlman wordt door Ludendorff ten eenenmale overschaduwd. De volgende ontwikkeling heeft dit veroorzaakt. De NationaalLiberale partij waar Von Kuehlman zijn steun behoorde te vinden, hangt ten eenenmale in de lucht, sinds de geheele Schwerindustrie, welke hier de kern vormde, naar het conservatieve kamp is overgeloopen. Slechts de Katholieken staan achter Kuehlmann als Beier en als bondgenoot van graaf Hertling. Nu de Beieren het invoeren van een Wittelbachpolitiek in België (teneinde hier een Beiersch vorst op de troon te helpen) gerenonceerd hebben, hopen zij op een Zuid-Duitsch overwicht door ElzasLotharingen van Pruisen losgemaakt, als autonome staat met hun mee te zien gaan.
Tegenover Von Kuehlmann, wiens stelling op dergelijken grondslag nauwelijks hecht geacht kan worden, staat de „Vaterlandische Partei" waarin de stuwende elementen van Al-Duitschers, conservatieven en Marine-partij in samengesmolten zijn. Het groot-kapitaal van Duitschland staat achter hen. De geheele pers, behalve Berliner Tageblatt, Frankfurter Zeitung en Vorwarts wordt direct of indirect door haar beheerscht'. De geheele militaire machine wordt, waar noodig, als haar partij-apparaat aangewend. Slechts één ding moet zij tegenover de massa respecteeren: Die Neu-Orientierung, waarvan Kuehlmann het symbool is. Hierop berust diens eenige kracht. Het fiasco der Brest-Litowsk onderhandelingen heeft hem echter nagenoeg alle uitvoerende macht uit handen geslagen, een procédé dat het slagende offensief in het Westen slechts kan accentueeren.
De berichten der laatste dagen bevestigen deze



28
beschouwing, de socialistische leiders, bladen als de , Freisinnige Zeitung, renonceeren de vredesresolutie van den Rijksdag (ook in dit land blijkt nu meer dan vroeger de kiezersteelt de. politieke aanvoerders er toe te brengen zich tot het mondstuk van de stemming van het oogenblik te maken), maar het Berliner Tageblatt blijft ontkennen en de Vorwarts wordt geschorst.
Bij de thans domineerende partij in Duitschland heeft zich de overtuiging vastgezet, dat bij Nederland afkeer van economische toenadering tot Duitschland, zwaarder weegt dan strikte handhaving der neutraliteit, dat onze regeering naar den geest niet meer strikt neutraal is. Het grootste gevaar ligt hierin, dat deze overtuiging haar welkom is, de data zijn voorhanden om op het gewenschte oogenblik door middel van het persapparaat een heftige verontwaardiging der principieel reeds bewerkte massa te provoceeren.
Dat groote ongerustheid in Duitschland heerscht daartoe zijn de hiervolgende citaten een aanwijzing:
De Berl. Neueste Nachrichten betoogt in een artikel, den i8engepubliceerd, getiteld: „Wij en Nederland", dat Duitschland moet wenschen, dat Nederland zijn neutraliteit op dezelfde wijze als tot dusver zal handhaven. Het blad betwijfelt of het der Entente zal gelukken de Nederlanders, die goede „Realpolitiker" zijn, naar haar zijde over te halen.
Met verwijzing naar het bovenstaande, en naar de verhouding van den Staatssecretar Von Kuehlmann tot deze partij, vestigen wij er hier nogmaals de aandacht op, dat wij hier te doen hebben met een Nederland actief-vijandige instelling, die thans achter een steeds lichteren sluier in Duitschland gebiedt. Waarachtig, het geval is geenszins ondenkbaar, dat



29
zoowel de Britsche als Duitsche militaire partij er wederzijds een momenteel voordeel in zal zien Nederland van twee zijden in Moederland en Koloniën, economisch en territoriaal te besnoeien. Een bewuste understanding is dit natuurlijk niet, en zal het ook niet worden, wij willen slechts op de mogelijkheid wijzen, dat onder zekere omstandigheden geen van beide voor de consequentiën van een dubbel ultimatum zullen terugdeinzen.
Thans rijst de vraag: Wat nu?
Eén ding staat vast, het eenige wat op het oogen.blik tot de belligerenten spreekt, is de vrees van een politieke fout te begaan, van een misrekening te maken, die hun „zaak" zou kunnen schaden. Deze mogelijkheid moet voor hen meer reëel worden, willen zij van verder „Grieksche" aanslagen op Nederland afzien.
In Duitschland moet de zekerheid gevestigd worden, dat Nederland naar geest en letter zijn neutraliteit wil handhaven. Staat dit bij het Duitsche publiek en bij den Keizer vast, zoo kan de Vaterlandische Partei niets tegen ons aanvangen, hoe ook de oorlog loopt (met het oog op onze economische onafhankelijkheid is dit niet van minder belang), want ook zij weet, dat in het oogenblikkelijk volksleven van reactie tot revolutie slechts één stap is. In de eerste plaats is hiertoe een verandering of een uitbreiding in de regeering van noode. Wij hebben de Kuehlmann-fractie zelf de troeven uit de handen geslagen, wij moeten hun een nieuwen grondslag verschaffen om ons op te verdedigen.
Naar een verandering is gestreefd, overwegingen van binnenlandsche partij politiek schijnen haar verhinderd te hebben, maar niets staat nog voor de



30
verkiezingen een aanvulling van het kabinet met eenige ministers zonder portefeuille in den weg, welke de voeling met de Kamer inzake het buitenlandsch beleid zou doen toenemen en het geschokt vertrouwen in het Buitenland zou herstellen, 't Land kan niet wachten. Het herstel van het evenwicht met onze oostelijke naburen, zou zijn aanvulling vinden in de rectificatie onzer verhouding tot dc Geassocieerden.
Hier is een daad noodig, die een dubbele illusie moet vernietigen, zoowel de diplomatieke miskenning van onze verhouding tot Duitschland en de Geassocieerden, als de gevaarlijke waan, die als achter-, grond van onze neutraliteit instede van Oranje-idee, de Telegraaf-psychose meent te zien.
Nu Nederland voor steeds brutaler eischen gesteld wordt, om ons op het schijnbaar ingeslagen pad van verderf voort te jagen, moet een daad geschieden, die als uiterste consequentie, over hoeveel schijven ook verlegd, de officieel en publiek uitgesprokon mogelijkheid van den casus belli inhoudt.
Indien de pogingen tot provocatie-politiek bij de levering van de 100.000 ton graan niet ophouden, zoo is een tijdig aangekondigde convoyeering van een handelsschip naar een neutraal land, Argentinië bijv. (of al dan niet graan te bekomen zal zijn doet niets ter zake) tén zeerste gewenscht.l)
Mits behoorlijk geënscèneerd door Pers en
l) Men geloove geen oogenblik, dat, indien men den oorlog met ons niet zoekt, een dergelijke daad ons in den oorlog zou kunnen brengen. Van een dollen duikboot-commandant of een overmoedig gezagvoerder van een Britschen kruiser, kan men natuurlijk alles verwachten. Maar zelfs nadien kan door een ultimatum de betrokken Regeering den tijd gelaten worden, betfust de consequenties al dan niet te aanvaarden. Kiest zij den oorlog, zoo hebt en wij nog het voordeel dezen uit te zien breken op ket niet door den vijand gekozen moment.



31
Regeering, zal de unanieme reactie van ons volk in den tijd van afwachting, reeds het gewenschte werk verrichten. Men zij overtuigd, dat oogenblikkelijk de graanschepen volgens het Pendelfahrt-stëlsel naar Nederlandsche havens zullen vertrekken.
Zal dit geschieden ?
Wij betwijfelen het, nadat het kabinet bespeurd had, dat men het om redenen van binnenlandsche partijpolitiek geen votum van wantrouwen zou toedienen, sprak het bij monde van Minister Loudon zijn vreugde uit over de krachtige reactie van het volk, subliem negeerende dat deze verontwaardiging in de eerste plaats tegen de regeering zelf gericht was geweest. Mochten wij dit reeds in de Tweede Kamer vernemen, in de Eerste Kamer werd het herhaald.
De Minister ziet hierbij nog kans het oude masker van het kabinet: „Geheimhouding in 's-lands belang" voor den dag te halen.
„Het spreekt van zelf", aldus de Minister, „wanneer zij critiek aanhoort, als die van den geachten afgevaardigde, den heer 't Hooft, dat de Regeering zich er rekenschap van geeft, dat de stuurlui op den wal een anderen kijk moeten hebben dan de stuurlui op het schip zelf. Het is mij niet mogelijk om in alle détails te zeggen, waarom de Regeering voelde, dat zij moest handelen zooals zij gehandeld heeft . . ."
Meer is nietnoodig. Indirect blijkt nogduidelijker, dat de gedachte aan een „herziening" eenvoudig bij onze Regeering niet opkomt. In December 1914 verklaarde Jhr. Loudon, Minister van Buitenlandsche Zaken, in de 2de Kamer, geïnterpelleerd over de valsche geruchten, die in Frankrijk bleven loopen, aangaande het trekken van Duitsche troepen door Limburg, dat indien men dit had willen bestrijden, „grovere middelen van persuasie van noode geweest



32
zouden zijn". Onwillekeurig vervalt de spreker in de taal hunner „Edel Hoog Mogenden" der i8de Eeuw. Den i9den Maart 1918 sprak de Minister-President Cort van' der Linden smalend, naar aanleiding van de interpellatie van een afgevaardigde, die eveneens een meer moderne techniek huldigde, over „een kabinetsleider niet alleen geoutilleerd met een bureau,
maar ook met een van hem afhankelijke pers",
„Mijnheer de Voorzitter" ik vereenig mij in geen enkel opzicht met deze poging om ons parlementair stelsel te denatureeren ? Mogelijk meent de MinisterPresident hiermede te waken voor de parlementaire geschiedenis, moge men thans wel beseffen dat ook het Vaderland in de geschiedenis staat.