TROUWPLANNEN.






7
'tZel toch wel wa' koste, omda we nog wel 'n paar borde en zoo magge hebben .... maar 'k ha' gedoch, moeder, die bloedkrale oorbelle van u, die groote, daar heb utoch niks an, en ik wil ze nie drage, ze benne mijn te opzichtig, nou, asse we die d r s verkochte, moeder? ,
— Nou, da's nou ook net 't eemge, wa 'k van 'je vader het overgehouwe .... En ie zee, da' jij wel voor alles zou zorrege?
— Da' zee 'k ook! Die belle geve toch nie genog, meschien twee gulde!
— Twee gulde! Da's 'n bitter beetje d'rvoor, 'n riksdaler minstes motte ze opbrenge.... maar an wie wil je ze kwut.'
— An Leen. LL&Ë
— An Leen? Wil die ze hebbe?
— Ja, die koop eeuwig en altijd van die snuisterije en dinge, nou, ze ken 't doen, d'r vader verdien goed, al d'r geld mag ze houe.... En toe 'k zoo 's zee, om ook s wa' te hebbe, van die bloedkrale belle, toe wier ze d'r dalek verlekkerd op, — ze koop ze vast, as 'k 't d'r vraag.... Nou, ze ken ze krijge, waar, moeder?
— Nie graag nie graag
— Hè, moeder, heb u da' nou s voor mijn over, zooveul het 'k werachtig toch nie!
— Och. ja, kind, je het gelijk .... dan mot 't maar.... As d'r wa'van komp,



8
dan zei 'k d'r toch ook geen spijt van hebbe....
— Geef ze mijn dan maar, moeder, dan gaat 'k der meteen nog effe mee na Leen....
Zaterdagavond lag Kee, op haar knieën, den geverfden vloer te boenen. Haar moeder zoomde het laatste kleedje om. Uit oude stukken tapijt, die haar moeder nu en dan in haar werkhuizen had meegekregen, had Kee vierkante kleedjes geknipt, om voor de deur, het kastje en de kachel te leggen. De gordijnen hingen schoon voor de ramen; het linnen tafelkleed was ook gewassche»; op de kaalste plekken van de wanden had Kee lang-bewaarde platen gespeld.
— Nou mot 'k d'r toch nog op toelegge.... zei de moeder.
— Nou, zooveul is da' nou nie, moeder
'k het alles zoo goeiekoop mogehjk genome en voor de bordjes en zoo ken je
nerreges nie zoo goed terech as op de
mart Ken ik 't hellepe, da' d'r zooveul
noodig was?
— Nee, maar éen-tachentig voor die bloedkrale belle, da's toch tegeef
— Leen wou d'r nie meer voor geve.... voor drie-vijftig ken ze echte djjemante krijge, zee ze, en wfj benne d'r toch mee gehollepe



9
De moeder zuchtte.
— Ja, we he' nou borde-n-en schaaltjes, maar waarvoor? We hebbe-n-'t lank genog/ zonder gedaan, om te wete, da' we ze nie
noodig hebbe En nou 't gebak en de
pere, 't bezwaart me, kind, die weelde [
— Och, die weelde! Da's nou ook net voor éene keer....
— Ja, maar zes stuiver 't pond pere, werom ook juis pere, had pruime genome, dan was jed'rmit drie stuiver afgewees... werom da' zoo op te voere....
— Moeder, as 't me nou lukt mit Jan, dan zei u toch wel blij weze, en as 'kmit 'm trouw, dan ben u toch eve goed as ik uit de zorg .... Maar zooas 'k zeg: vanzelf krijg je niks nie gedaan.... la we nou maar eers afwachte, dan spreek 'k wel nader
mit u U begrijp, da' Jan nie late ken
as-t-ie bij ons het gegete, om mijn 's aves
mee uit te vrage en dan komp 't zaakje
in orde.
— 'k Hoop 't, zei de moeder, maar zg zuchtte weer.
— O, moeder, u begrijp toch, zoo'n jonge, die wil wa' meer van 'n meissie wete, dan dat ie d'r alleenig op straat ontmoet... hij wil wete, of da' ze knappe ouers het, en
zoo Nou, en as u u zwarte japon an
het, dat ziet ie nie, da' die versteld is, en



10
u zet u zwarte mussie op, dan zie u d r heel prissetabel uit, moeder.... Maar wa 'k u nog zegge wou, u mot heelegaar me verlege weze, u praat maar flink mee, u la u nie van u stuk brenge, en dan mot u 't zoo maar 's te pas brenge, van u vader, da' die 'n eige zaak het gehad, maar pas op, dat u u nie la ontsnappe, da die feliêt is gegaan! .
— Maar is da' nou wel goed, Kina
zoo'n jonge krijg daar verwachtinge van, wie weet, wa' die ga denke.... en as t 'm dan later tegevalt, en ie gaat jebedanfce, dan ben je d'r nog veul slimmer an toe, zeg nou zellef . .
— Och, later, zoo gauw hoer-t-ie t nie te merreke, en dan later, dan is-t-ie anme gewend, dan geef-t-ie nie meer zoo veul om die dinge, en ie verdient ommers goed^
Kee had het middagmaal op drie uur bepaald, en Jan gevraagd, om twee uur te komen. En om twee uur kwam hrj, lacherig, goed geluimd, druk-pratende Kee had hem, vóór den eten, nog een bittertje willen geven maar de moeder had dit geweigerd; zij wilde daarvoor alleen geen glaasje koopen, en wat moesten zfi met het overschot van den bitter doen? Maar Jan scheen er met om te geven, dat hij op een droogje, zat;



17
raking vaat voorbijgangers, een blik en een spottend woord, haar tot haarzelve bracht, en haar dwong weer voort te loopen. Maar zrj was koud, en voelde zich moe, als verdoofd.
Zrj had hem nooit meer gezien, nooit meer, sinds het oogenblik van hun scheiding.. En zij was zoo dankbaar geweest, dat een ontmoeting met hem haar bleef bespaard. Waar zij vreezen kon, hem te zien, was zy' nooit
meer gegaan want zij wist, dat een
plotseling aanschouwen van hem, de oude pijn met ondraaglyke kracht zou doen schrijnen. Zij vermeed het, naar de plaatsen te gaan, waar zy' mét hem had geloopen, zy schuwde terug voor de straten, waar zy' hem zoo vaak had gesproken. En nu, opeens, zoo wreed-onverwacht, was het toch gebeurd, zy' had hem gezien, en mèt hem was een ander, een prachtig meisje, die hem toestond, haar hand te beroeren
O, de pijn .... de pijn, die nu weer kwam, en die zij niet kon verzachten. Het brandde in haar borst, het klopte in haar hoofd, de tranen gloeiden haar heet in de oogen, en het krampte in haar keel van machteloos zelfbedwang.
Zy' liep voort, door de avondlichte straten, die onbarmhartig helder waren als op den dag. Zij boog haar hoofd, zy' wilde het wel verbergen, dat niemand haar kon zien, en
TROUWPLANNEN.
2



18
dat zij niemand zag. Zij schaamde zich.... schaamde zich voor haar smart, die zy in angstigen schroom voor ieder verhelen wou, en die zij nu meende, dat elke wandelaar haar las van het bleeke gezicht. Zij spoedde zich voort naar de donkerder buurten, in driftig-nerveuse haast, en eindelijk bleef zij even staan, verloomd van haar snellen loop. Haar slapen hamerden, haar halsaderen sloegen, haar adem hijgde zich uit, en zij kreunde van moeheid en pijn. Zij wrong haar handen, zich dwingend tot zelfbeheersching; zij wilde haar tranen bedwingen, zij mocht niet huilen, dat iemand het zag, zij mocht niet, zij w,il&e niet. | Zy' slikte weg het klemmend gevoel uit
haar keel. Wat was er gebeurd immers
Biets .... niets wat haar leven erger en droever maakte, dan vóór dien tijd. Zij had hem weergezien, hem, die haar mooiste en haar smartelijkste herinnering was, haar hoogste geluk, haar diepste verdriet — maar niets veranderde daardoor in haar bestaan, — alles bleef toch hetzelfde.
Zij trachtte zich te overtuigen van deze waarheid, maar zij voelde zich zoo machteloos, als iemand, die lang, lang gevochten heeft, die hoop had te overwinnen, en die nu plotseling bemerkt, dat de zwaarste strijd nog niet eens is aangevangen. O, zij wilde



19
geen pijnlijker smart, dan het oude, het oude verdriet, dat haar nooit kon verlaten, maar dat haar niet erger, dan door een vagen weemoed, deed lijden. Zij wilde niet weder den kamp, dien zij aangedurfd had, omdat
hij niet eindeloos scheen zij kon hem,
zij wist dat, niet meer doorstaan.
Niemand wist van haar leed. Zjj had het verborgen gehouden, met teêr-trouwe zorg, bang voor de lachende monden, die niets voor haar zouden over hebben dan spot. Niemand wist van haar doorwaakte, doorweende nachten, van heur krachten roovende pogingen, om gewoon te schijnen, aldoor gewoon ... terwijl het in haar brandde van een schrijnend, door niets te vef dooven verdriet ... Zij voelde het, hoe verbaasde oogen h(aar aanstaren zouden, hoe met licht-minachtend glimlachende monden haar smart zou worden gesmaad... zij voelde het, hoe niemand haar zou begrijpen, omdat allen zoo anders waren, dan zq"....
Thuis niet, en op den winkel niet
nergens was er iemand, aan wien zij haar verdriet uitklagen kon. Zij was eenzaam, eenzaam in het leven.... en daarom was zij zoo gelukkig geweest, zoo waarlijk, vol-
gaf, toen hij met haar praten wilde, en haar gezelschap zocht — Hü vulde haar bestaan



20
met warmte en licht, hij maakte haar gedachten mooi en heerlijk, hij deed haar de dagelijksche kwelling van haar tegenwoordige leven vergeten. Zij wist toen nog niet dat hij alleen maar haar had gekozen, omdat zij de eenig-beschaafde tusschen al die
winkelmeisjes was omdat hij in zijn
jjdelheid van heel-jongen jongen, die pas het leven te kennen begint, wèl graag, zooals al zijn andere kennissen, een oppervlakkige verhouding wou hebben met een meisje, dat je ook dadelijk weer kon laten gaan, wanneer zij je begon te vervelen, maar een afkeer had van de lichtzinnige, vulgaire, pretlievende soort, en haar een aardig meisje vond, niet mooi, maar zacht en eenvoudig, niet-veeleischend, en ook niet zoo dom. Zij had, in argeloosheid, hem alles van haar leven verteld, hoe zij verarmd waren, door mislukte speculaties van haar vader, en hoe zij, na diens dood, in behoeftigheid waren achtergebleven; hoe zij in haar jeugd een goede school had bezocht, maar dat er geen geld was geweest, om haar iets te laten ~ worden, zoodat er weinig anders voor haar overbleef, dan op een atelier te gaan.
De wandelingen met hem, de gesprekken met hem waren haar een afleiding, een troost, een vergoeding geweest, voor alles, wat zij had te verdragen. Totdat hij lang-



21
zamerhand hun samenzijn te eentonig begon te vinden, en zich te oud te voelen voor een dergelijken jongensachtigen omgang
Toen had hij met haar gebroken.
Zrj leed .er onder, voortdurend, met een door den tijd nooit-verminderend verdriet; maar zij verweet hem niets, zij begreep hein, hij had haar ook immers nooit vergeefs blij gemaakt met vage beloften voor later....
Nu had zij hem weer-gezien. En nu wist zij, dat hij nooit meer, nooit meer, zij het ook voor één oogenblik, aan haar dacht, — dat hij haar herinnering niet in eere hield,
zooals zij de zijne zij voelde het, méér
nog 'dan zij het wist, dat zij hem nooit iets waard was geweest En als hij den omgang met haar niet aan dat meisje Vertelde, dan zou het niet zijn, omdat hij dien wilde
verbergen maar alleen, omdat hij dien,
door zijn onbeduidendheid, had vergeten ... En ondanks zichzelve schreide zij, onweer-
houdbarè, brandende, bittere tranen
tranen, die haar niet verlichtten



DE ZUSTERS.
— Klaar 1 Gelukkig! zei Neeltje, zich opheffend uit haar kniel-houding, waarin ze gelegen had voor de pas-pop, waarop een nijlgroen-zijden, met crème kanten gegarneerde rok hing, om te zien, of alle rijgdraden er wel uit waren. Ze klopte haar schortje uit, dat alle pluisjes en draadjes er af vlogen op den grond, en uitte nogmaals haar vreugde: Heerlijk! Verrukkelijk, dat ie klaar is! Dat is me 'n haasten geweest, Trui!
— Nou, van belang, beaamde de oudere zuster, bezig een tak lichte rozen op het corsage te bevestigen. Maar as je wat belooft, mot je je woord houen ook.
— Nou ja, maar ze willen alles ook zoo eeuwig gauw gedaan hebben .... of wij ons afjakkeren, daar vragen ze niet naar.... Jij mag vanavond tenminste wel 's vroeg naar bed, je zal dood-op wezen .... En toekijkende op haar zusters werk: wat is ie
engelachtig geworden, hè as juffrouw
Helmers daar niet mee tevreden is
— Dat zal ze wel, vertrouwde Trui, en opstaande, hing ze. het laag-uitgesneden



23
lijfje ook over de pas-pop heen. Ja, hij is lief geworden, zei ze voldaan, een roos wat anders buigend, een trekje aan den dof van een der mouwtjes gevend. Ga 'm zoometeen dan maar gauw weg-brengen, Neel, dan heeft ze d'r zin, om 'm vanavond thuis te krijgen. Maar laten we 'm in de doos leggen, dan lijdt ie 't minst, en 't is voor jou 't gemakkelijkst.
Neel ging fluitend in de alkoof om haar handen te wasschen en een anderen rok aan te doen. Trui legde den zijden rok op de tafel, en vouwde haar behoedzaam op. Toen verdween die in de groote spanen doos, het lijfje werd er boven óp gelegd, Trui spreidde er een witten doek over uit, bevestigde het deksel, en gespte de leeren riem stevig vast.
— Ziezoo, zei ze.
Neeltje kwam uit de alkoof met een zwart matelotje op, en een zwart manteltje aan boven een donkerblauwen rok. Ze trok haar garen handschoenen aan, en vroeg:
— Ga 'k dan maar?
— Ja, zei Trui, maar loop wat hard, want 't is al bijna donker. En kom terug met de tram. En ze gaf haar een dubbeltje.
— Dank je wel, zei Neeltje. Maak je nou maar niet te druk met opruimen, hoor, dat zal ik straks wel doen, als 'k terug kom,



24
je ben al zoo moe..,. Nou tot straks.
— Tot straks, kind.
Door de witte vitrages stond Trui het meisje na te zien. Wat 'n handig vlug ding was 't toch! Ja, ze had 'n 'heele hulp an d'r; 't zou niet zoo lang meer duren, of je kon 't knippen ook an d'r overlaten .... Wat had ze flink aangepakt, en wat had ze goed d'r best gedaan in die drie jaar, dat ze nou mee an 't naaien was.... o, o, wat zou ze d'r missen, as Adriaan.... hè nee, niet over denken.... Ja, en goed en lief was 't kind ook altijd, nooit had ze last met d'r gehad, nooit, en waren ze op school ook niet altijd erg met d'r ingenomen geweest? Tot d'r vijftiende jaar was ze op les gegaan, en nou hielp ze d'r al 'n goeie drie jaar mee....
waar bleef de tijd kon je begrijpen, dat
zij beiden nou al tien jaar alleen op de wereld stonden ? ...
Achttien jaar was ze geweest, toen ze voor 't feit kwam te staan: öf heelemaal alleen voor Neeltje te zorgen, öf d'r in 'n
weeshuis te laten gaan Nou, en toen
was de keuze niet moeilijk geweest: zij zou d'r zusje grootbrengen met God en met eere, en altijd zou 't kind 'n prettig tehuis bij
d'r hebben Maar 't was 'n worsteling
geweest in de eerste jaren, jonge, jonge, hoe



25
was ze d'r nog gekomen Maar afijn, ze
was d'r gekomen, en nou ze al meer en meer bekendheid als naaister kreeg, ging 't d'r zelfs tamelijk goed.
O, wat hoopte ze, dat ze nog 'n beetje
bij elkaar mochten blijven 't Kind was
ook nog zoo jong, pas even achttien jaar... maar met d'r mooi gezichtje en d'r aardige manier van doen, zou 't niet zoo heel lang duren, of....
Ze had het al zoo'n lange tijd zien aankomen, eigenlijk al zoo lang als neef Adriaan hier nou an huis kwam, en toch wist ze, dat, als 't werkelijk gebeurde, 't d'r nog
heel onverwacht overvallen zou Ze zou
't toch vrééselijk vinden, als alles verariderde, en ze zoo heel alleen achterbleef, zonder d'r zusje, en zonder.... Adriaan ....
Ja, ze moest 't bekennen, 't zou akelig vreemd en stil wezen, als Adriaan 's Zondags niet kwam, en ze ook nooit in de week
z'n welbekend belletje hoorde Maar och,
dan kwamen ze misschien met d'r beien ...
O, 't kind kreeg 'n beste man an 'm! Ze kende d'r weinig zóó degelijk, zóó goed, zóó in-braaf.... An niemand zou ze d'r zusje liever toevertrouwen.... Wat was ie altijd lief en zacht en vriendelijk voor d'r.. maar voor haar ook, daar kon ze niet over klagen Goeie, beste Adriaan!



26
Onder de hand had ze den boel weer aan kant gebracht, 't Was veel prettiger voor Neel, alles opgeruimd te vinden, als ze terugkwam .... dan konden ze nog gezellig wat
zitten samen Ze had den rommel op
den vloer met den langen bezem bij elkaar geveegd; het karpet weer over het zeil gelegd, de tafel leeg gemaakt, en alle lappen, stukken gaas, band, klosjes garen in de naaimand verzameld. Dat was gedaan. Nou in de alkoof 'n schoon schortje voor gestrikt en d'r haar wat opgekamd, en dan zou ze thee gaan zetten.
Daar werd gebeld.
Ze liep haastig naar het raam, en kreeg een vuurroode kleur. Adriaan!
— Dag Trui, zei Adriaan. 'k Kwam je dat boek brengen, dat 'k je beloofd heb, weet je nog wel ? Van de week, was 't niet Woensdag?
— O, dank je, zei Trui, kom binnen, en ze liet hem in de opgeruimde kamer, waar ze hem een stoel wees. En nauwelijks zat hij, of hij vroeg:
— Is Neeltje d'r niet?
— Nee, die is 'n japon-weg-brengen.... Maar ze blijft wel lang.... Misschien wou juffrouw Helmers 'm nog 's passen.
— Zoo, zei hij. Nou, dat doet me plezier, dat 'k je eindelijk 's alleen thuis tref, Trui



27
'k Had je al zoo lang wat willen vragen .... zie je.... Hij zweeg verlegen.
Daar heb je 't al, dacht Trui. Maar opeens bruiste er een hevig verzet in haar op. Zoo gauw al? Neen, neen! Ze zou zeggen, dat Neeltje nog te jong was, dat ze d'r nog niet missen kon, neen, dat ze nog niet wou, 't ging niet, ze wou niet, ze zou zeggen, dat 't niet kon, ze
Adriaan was opgestaan, blozend, gewichtig, en legde zijn hand op haar schouder.
— Ja, Trui, zei hij, je heb 't natuurlijk al lang gemerkt, waarom 'k hier zoo dikwijls kom .... en nou wou 'k je maar 's vragen, of je... of je ... of je met me zou willen trouwen asjeblief?...
— Wat zeg je?! riep Trui. Ik, ik?Hemel! Hou je dan van my, Adriaan?
— Ja, van wie anders? glimlachte hij. Toe, Trui, lieve Trui, zeg nou ja
Maar Trui was nog te confuus om te spreken. In haar leven van zorg en opoffering en hard werk had zij nóóit het eerst aan zichzelve gedacht, en ook nü was het eerste woord, dat ze zei:
— 'k Zou Neeltje niet alleen kunnen laten, Adriaan
— Wel, dat hoeft ook niet, zei hij opgeruimd. Die komt natuurlijk bij ons in. Wil je nou, Trui?



28
Toen eerst durfde ze zich aan haar overweldigende vreugde over te geven. Ze zag hem aan, met oogen, waarin tranen waren geschoten van ontroerende dankbaarheid, en sprakeloos, terwijl ze zijn hand innig drukte, liet ze het toe, dat hij haar een kus op het voorhoofd gaf.



EEN DIEF.
Hij lag maar te staren in het donker; hij dacht dat de nacht al lang, al lang voorbij moest zijn, maar het werd maar geen dag —
Zijn oogen brandden, het klopte in zijn hoofd, koortsachtig gloeiden zijn vermoeide leden. Hij kon niet slapen, het was, alsof hij niet durfde te slapen,... hij voelde zich zoo angstig.... had hij maar licht, dan zou hij minder bang zijn, niet meer zoo akelig* gejaagd, maar moe nam altijd de kaars mee, als zij hem 's avonds nog eens goeden-nacht kwam zeggen, — en het werd maar geen dag
Hij zuchtte. Had hij het maar nooit gedaan, dat vreeselijke Hij begreep
het niet van zichzelf. Hij had toch nooit een
neiging gevoeld, om iets weg te nemen...
om oneerlijk te zijn....
Een rilling ging door hem heen. En nu
nu had hij het toch gedaan nu was
hij... oneerlijk geweest.... en zoo valsch, zoo. laag... hij had het niet noodig, dat geld.... het was zuiver hebzucht geweest.... Hij was gek op dat oogenblik, het kon niet



30
anders, hij was gek geweest en nu was
er niets meer, nooit meer wat aan te doen...
Zijn voorhoofd werd vochtig, zijn handen verklamden, als hij er aan dacht, hoe hij morgen weer naar den winkel moest
gaan Hoe zou hij dat durven hoe
zou hij zich gewoon kunnen bewegen, praten,
de oogen opslaan ze zouden het direct
aan hem zien, het kon niet anders, ze zouden het direct aan hem merken....
Als hij zich eens ziek hield hoofdpijn
voorwendde hij had hoofdpijn, en hij was
zoo moe Even verlichtte hem het denkbeeld, dat hij morgen vrij zou zijn, maar dadelijk daarop begreep hij dat iedereen dit
aanmerken zou, als een bewijs van schuld
Neen, juist, hij moest zich vertoonen, gewoon zijn, heel gewoon, vroolijk, probeeren
te lachen .... Verbeeld je lachen! En
toch zou het moeten Als hij maar
kon....
O, als hij nu maar even in slaap viel, dat hij wat uitrustte, want hij wist niet, hoe hij zich anders den heelen dag ophouden zou.... Maar ondanks zichzelf moest hij aldoor, aldoor denken, aan wat hij had gedaan zich nauwkeurig voorstellen, hoe
alles zich had toegedragen. Met angstwekkende duidelijkheid bleef het hem steeds voor den geest



31
Het was vanmiddag erg druk geweest, met de markt. Dan kwamen er allerlei menscben van buiten hun inkoopen doen in de stad, en de patroon en hij hadden de handen vol, om de klanten goed te bedienen; soms hielp de juffrouw .wel mee.... Nu, juist in een. opeenhooping van menschen, die stonden te wachten, om te worden geholpen, vroeg eèn dame, om een muntje te wisselen. De patroon haalde het geld, bediende dadelijk weer anderen.... en liet het briefje bij vergissing op de toonbank liggen. Hij had het gezien, bij toeval, toen hij met een baal linnen aansjouwen kwam, het lag daar als een vodje, een nietswaardig ding, en, voor hij goed wist, wat hij deed, had hij, met een natuurlijk gebaar, een paar stukken goed er overheen geschoven... later kwam hij weer heel gewoon terug, rolde de stukken op en moffelde het muntje weg in zijn schoen. Het was zóo gemakkelijk gegaan, zóo van zelf, dat hij geloofde onmogelijk in staat geweest te zijn, het te laten. En toen de patroon, na een poosje gejaagd bij hem kwam, en vroeg:
— Zeg, Janus, ik lei daareven 'n muntje op de toonbank, tenminste, ik heb 't niet in de la, niet in m'n beurs, weet jij d'r iets van? had hij zóo bedaard en op zijn gewonen toon gezegd:
m\iï rif>fi'«Mi—m«iiÉ» m»



32
— Ik? nee, patroon kan 't ook op de
grond leggen, misschien? 'k Zal wel 's kijken, — dat hij grilde over zichzelf om zijn oneerlijkheid. Maar nog méér verbaasde hij zich, dat.... iets weg nemen zoo weinig moeite kostte, z<Jo weinig overleg
Ze hadden gezocht, de patroon en hij, totdat zij overtuigd waren, het muntje kwijt te zijn, en de patroon tot de slotsom gekomen was, dat een der klanten het ongezien moest hebben meegepakt.
Totdat hij om negen uur den winkel verliet, was hij half blij en half trotsch op zichzelf geweest. De patroon leed door die tien gulden geen erge schade, en hij, wat een rijkdom,' wat een bron van heerlijkheden waren ze voor hem! Wat kon hij daarvoor al niet doen: ook eens 's Zondags het biljart betalen, als hij uitging met zijn kennissen .... een wandelstok koopen een
abonnement op het zwembad nemen
sigaretten halen, zooveel hij wou— maar nauwelijks liep hij langzaam naar huis, of hij begon in te zien, dat hij niets bijzonders zou kunnen doen, zonder dat ze vroegen, hoe hij kwam aan het geld ? Want moe hield op een kwartje na, heel zijn weekgeld in, en
nu, daarvan spaarde hij niet Hij zou
het muntje moeten verstoppen, wachten op een gelegenheid, om het te kunnen wisselen*



33
en dan, van tijd tot tijd, voorzichtig iets van het geld gebruiken. Maar pleizier er van hebben, royaal zijn,, geuren met zijn geld, daarvan zou niets in kunnen komen
In plaats van trotsch op zijn slimheid, blij om zijn onverwacht fortuin, was hij zich gedrukt en bang gaan gevoelen— en toen hij alleen op zijn kamertje was, en het muntje na veel weifelen, had weg-gestopt tusschen het achterhout en het linnen van een schilderijtje, was hij begonnen zich laag en gemeen te vinden en zichzelf te schamen. Waarom had hij het toch gedaan ... waarom was hij slecht geweest, had hij zijn patroon
bedrogen hij begreep het niet hoe
was hij ertoe gekomen....
En de slapelooze, angstige nacht had zijn ontsteltenis nog doen toenemen. Hij had spijt, o, onnoemelijk, dat hij gehoor aan die
plotselinge opwelling gaf had hij het
briefje maar stil laten vallen, en hetkwasi weer opgeraapt van den grond, dan was
alles in orde geweest maar als hfj het
nu morgen nog deed, dan zou de patroon het begrijpen....
Hij soesde weg in een halven sluimer, waaruit hij met een harden schok werd gewekt door de stem van zijn moeder, die hem om zes uur kwam roèpen.
Het warrelde nog in zijn hoofd, maar OPTROUWPLANNEN. 3



34:
eens herinnerde hij zich — en het viel als een last op hem neer. Even kwam het in hem op, het muntje ie nemen, en het gewoon terug te geven aan den patroon, — — maar dat zou hij immers nooit durven
Om zeven uur was hij weer op den winkel. Hij hielp mee stoffen, vegen, een nieuwe etalage maken, en zoolang hij zoo druk bezig ,was, voelde hij zijn knagende onrust niet. Hij was groot, flink, sterk voor zijn zestien jaren, de patroon kon veel aan hem overlaten; hij werkte ook graag, en vooral nu deed hij meer dan hij moest, om zijn gedachten te verdooven, en het gevoel van afgematheid te overwinnen, dat hem bij bleef na den onrustigen nacht. Weer sprak de patroon van het muntje, weer zochten zij, en weer zei de patroon, dat zeker een der klanten het moest hebben mee-genomen. Hij was er blij om, dat het, op dat oogenblik zoo druk was geweest, zoodat niemand in het bizonder beschuldigd kon worden. Want dat zou hij zóó verschrikkelijk vinden dan zou hij dadelijk bekennen
Het hinderde hem, al de volgende dagen door, dat de patroon zoo vertrouwensvol bleef, de la open liet staan, als hij alleen in den winkel was; hij werd er stil van, zijn voortdurende spanning maakte hem schuw en bleek, hij was nooit meer lach-



35
lustig, of druk, en eens, nadat bij hem al herhaaldelijk had gevraagd, of hij ziek was, zei de patroon onverwacht:
— Janus, jij weet toch niets van het muntje? Je ben zoo vreemd geworden daarna en ofschoon hij later inwendig trilde,
en zijn handen zenuwachtig voelde beven, bij al wat hij deed, had hij op dat oogenblik den patroon kalm aangezien, en kalm kunnen zeggen:
— Nee, gerust niet, patroon, ik heb 't in 't geheel niet gezien.
De patroon vroeg hem niet meer, schreef zijn slecht uitzien aan de groote zomerdrukte en de warmte toe, en ging voort, als altijd vriendelijk en vertrouwend tegen hem te zijn. Maar deze houding kwelde hem zóo, deed hem zichzelf zoo hard en voortdurend verwijten, dat hij het bijna niet uithouden kon.
Hij was dikwijls op het punt, het briefje te verscheuren, denkende, dat dan alles vergeten zou zijn; al lang had hij er van afgezien, het te wisselen, en er pret van te maken, maar het vernietigen zou toch ook slecht zijn, het was zijn eigen geld immers niet.. Hij moest het maar terug brengen aan zijn patroon....
Die gedachte kwam telkens, en telkens met sterker aandrang, terug in zijn hoofd. Maar hij



36
durfde'niet.... Hij zou door den grond zinken, als hij schuld moest bekennen, als hij
moest zeggen dat hij oneerlijk was
Toch leek hem dit de eenige oplossing toe. Hij wist niet, waarmee hij het anders goed maken kon. Hij had er over gedacht, het geld, met kleine beetjes terug te leggen in de la, maar eiken avond, bij het opmaken van de kas, zou de patroon het merken, en dan de toedracht der zaken heel gauw begrijpen.
En toen de patroon hem, bij het uitbetalen van zijn weekgeld, zeide, dat hij voortaan verhooging kreeg, omdat hij ijverig en eerlijk was, toen kon hij het niet meer uithouden, hij holde naar huis, haalde het briefje, en gaf het bleek eü Uevend aan zijn patroon.
— Ik had 't genomen, patroon....
— Janus! jongen! jij! als 'n ander 't me
zei, zou ik 't niet willen gelooven had
jij 't genomen jonges, jonges, wat spijt
me dat!
— 'k Zal 't nooit... weer... stamelde hij.
— Ja, maar, je begrijp toch wel, dat 'k je nou niet meer houen kan! Waar zou dat naar toe moeten! 'n Jongen, die steelt, 'n dief, die kan 'k niet gebruiken
De tranen schoten hem brandend-heet in de oogen. 'n Jongen, die steelt... 'n dief., zoo had hij zichzelf nooit genoemd



37
— 'k Zal 't nooit.... herhaalde hij.
nauwelijks wetende, wat hij zei.
— O, nee, Janus, nee! wie waarborgt me, dat je je woord zal kunnen houen ? Als je de gelegenheid schoon ziet, doe je 't weer... En liegen, dat je gedaan heb, nee, als de
beste 'k Had 't nooit van je gedacht,
Janus, ik heb je altijd voor eerlijk gehouden... 't Spijt me, waarachtig, 't spijt me,'k heb je
altijd vertrouwd 't Spijt me, nogmaals,
waarachtig, 't spijt me, 'k heb je altijd 'n
beste jongen gevonden maar ga nou
maar heen.
Hij wilde zich verdedigen, maar de woorden gingen niet door zijn krampende keel, hij snikte, en de patroon, vreezend, dat hij door lang te aarzelen, op zijn besluit terug-komen zou, schoof hem voort naar de deur.
— Berouw is goed, maar 't komt altijd te
laat Ga nou maar, jongen, d'r is niks
an te doen, hoor, ik neem je niet terug.
De deur sloot zich achter hem, en hij stond buiten den winkel... voor goed... den winkel, waar hij een dief was genoemd waar hij.... een dief was gewéést



EEN KAPITALIST.
Hij liep aan den zonnigen kant van de straat, langzaam zijn slappe beenen, met de wat ingezonken knieën, voort-bewegend, waarbij hij sterk zich steunde op zijn stok. Onder den ronden, oud-vilten hoed slungelden wat dunne, grijze haren in zijn nek; zijn kleine weg-gezonken oogen knipten tegen de zon, en zijn mond, waaromheen zich, als hij niet praatte, of lachte, dadelijk scherpe ringen trokken, bewoog zich onophoudelijk, alsof hij voortdurend sprak in zichzelf.
Hij was er maar weer eens uitgeloopen.
Vader, kè-je nie erges anders gaan
zitte?... De keuke mot 'n beurt hebbe v'ndaag, nee, daar kè-je ook nie gaan .... Vooruit, ga dan maar in 't kabenetje, as je
iet of wat het te smooke Zóo ging het
eiken dag weer opnieuw Zij, Jane, kon
■iets van hem velen, dat wist hij wel, maar hij lachte er altijd inwendig om, later, later, zou ze er nog wel eens spijt van hebben, dan zou "t wezen: die goeie vader toch, hè, och, die goeie vader....



39
Niemand wist het, niemand op de heele wereld, dan hij en zijn bankier, — want zijn goede, oude heer was nu al lang dood, — dat hij eigenlijk rijk was, ja, rijk, — dat hij een kapitaaltje bezat van duizend gulden.
En niemand zóu het ook weten. Het was zijn heerlijk, onaantastbaar geheim, dat hem troostte over alle onaangenaamheden, en dat hem, altijd-door, genieten deed vaneen stil, intiem pleizier. Was het geen reusachtige vreugde bij eiken snauw, dien hij kreeg, bij ■elk brok voedsel, dat hij ongegund at, te denken, te wéten, dat hij in staat was, hun alles, later, dubbel en dwars te vergoeden, en dat zij dan spijt zouden hebben over hun doen? Dit zou zijn wraak wezen, zijn eenige wraak, over alle geleden leed, over alle achteruitzettingen en ontberingen: dat zij, na zijn dood, de duizend gulden zouden vinden, en dan, met wroeging, zouden moeten zeggen: wat was ie toch goed, vader, om dat zélf niet op te maken, dat heeft ie voor óns gespaard
En dat was ook zoo. Had hij zich voor dat geld niet een plaatsje kunnen koopen, in 't St. Bartbolomeus-gesticht, waar de mannen 't zoo best hadden, dat had hij kort geleden nog gehoord, alleen je was niet in alles je eigen meester, natuurlijk, maar was hij dat hier, bij zijn dochter dan? Hij ging



40
nu wel niet veel 's avonds meer uit, maar anders moest hij toch geregeld tien uur binnen wezen en als hij eens vijf minuten te laat aan tafel kwam? Ja, vader, wij benne maar vast begonne, en dan moest hij maar zien, dat hij nog een stukje kreeg, en 's morgens wat blijven liggen, als hij 's nachts slecht geslapen had? Ho maar! Ze kon 't ontbijt niet laten staan, zei ze dan, en ruimde 't op. Zóó was ze!
En ook zou hij immers best dat geld zoo successievelijk hebben kunnen opmaken, dan had hij er persoonlijk immers veel meer aan gehad? Maar dat deed hij niet, neen, hjjj hield de duitjes zorgvuldig bij elkaar. De kinderen mochten 't wél waardeeren, dat hij, hun ter wille, zoo goed voor zijn geld had gezorgd....
Niemand wist het, en met groote zorg had hij het immer verborgen gehouden, dat, op den dag van zijn veertig-jarig klerk-zijn, zijn patroon hem een aandeel van duizend in de Cameron-maatschappij gegeven had. Hij had het wel getroffen, dat zijn jubilé juist in den tijd dier enorme winsten viel, want kort daarna, toen was er een groote tegenslag gekomen, waardoor de patroon alles verloor; zoodat de zaak over den kop ging en de patroon van verdriet was gestorven.
Toen stond hij ook op straat. Wat moest



41
hij nu, een man van in de zeventig, dien niemand meer zou willen hebben ? En zuchtend, eigenlijk vol wrok en gemor, hadden Jane en Piet hem toen in huis genomen. Ze hadden hem nadrukkelijk gevraagd of hij dan niets gekregen had op zijn veertigjarig feest? En hij had geantwoord: 'tWas immers kort voordat me patroon fout is gegaan? en dat was toch ook de waarheid?
Als hij het eens gezegd had van de duizend gulden! O, hij wist precies, hoe het dan zou zijn gegaan. Ze zouden hem hebben gedwongen, het aandeel te verkoopen, om hem dan telkens een klein sommetje af te troggelen, voor dit en dat, voor nieuwe gordijnen of
het schoolgeld van kleinen Piet En hij
zou het niet hebben kunnen weigeren, omdat zij hem voor niéts in huis hadden genomen ; nu wisten ze niet beter of hij had over niets te beschikken, dan wat Piet, goedhartig, hem nu en dan toeduwde voor tabak.
Nu was hij negenenzeventig jaar, en altijd, de lange jaren door, had hij, in een volkomen, hooge onverschilligheid, alle plagerijen, verwijten en bitse woorden verdragen, getroost en ondersteund door het besef van zijn rijkdom.
Nu, in den laatsten tijd, was hij nog gelukkiger geworden. Hij had een prachtig



42
fortuintje gehad. "Want toen hij eens naar den toestand der maatschappij informeeren kwam, wat hij dikwijls deed, had de meneer gezegd: Nou, u mag blij zijn, dat u 'n Cameron hebt, die gaan zoo omhoog! Ze staan nu al 120 genoteerd, en ze stijgen nog steeds. Als u nog 'n beetje wacht, kan u 'm verkóopen voor 't dubbele geld.
Die woorden hadden hem dol gemaakt. Twee duizend gulden! Hij twee duizend gulden rijk! En zóo maar, zonder er eenige moeite voor te doen, alsof 't in zijn zak was getooverd. En eiken dag, heimelijk loerend in de krant, ging hij nu de koersen na en de Camerons stegen, stegen, zag hij; twaalfhonderd, dertienhonderd-vijftig, veertienhonderd Hij bezat nu al veertienhonderd gulden, vierhonderd gulden verdiend 'met éen slag, alsof hij 't cadeau had gekregen !...
Hij dacht aan niets meer dan aan zijn geld. Hij zat maar stilletjes voor zich heen te glimlachen, en antwoordde niet op vinnige gezegden, zoodat Jane aan Piet vertelde dat vader wel kindsch scheen te worden. Maar hij gaf er niet om. Hij had zijn geld, dat aldoor, tooverachtig, vermeerderde, en dat hij altijd bij zich droeg, als zijn heil, zijn trots, zijn schat. En dag na dag rees nog de koers; gisteravond had hij gezien veertienhonderd-



43
negentig, en hij brandde van verlangen, om te weten, hoe het nü er mee stond. Zijn bankier zou er wel iets van weten.
— Weet u 't al? vroeg hem de meneer, die altijd even vriendelijk was tegen den
ouden man. Ze gaan dalen 'i blijkt nu,
dat ze kunstmatig opgedreven zijn U
mag wel voorzichtig wezen.... ze staan nu op dertienhonderd genoteerd, zou u 't niet liever verkoopen?
Verkoopen ... verkoopen... het duizelde hem door het hoofd. Neen, verkoopen nog
niet zijn hoop was te groot geweest,
om daar nü al afstand van te doen. Bevend vroeg hij, of ze misschien niet weer zouden stijgen?
— 't Is mogelijk... ik waarschuw u ook alleen maar; u kan er nog eens over denken...
Hij nam zijn aandeel weer mee in zijn zak. Hij kon er geen afstand van doen. Dat wonderding, dat hem maar aldoor rijker maakte, waarom zou het nu opeens zoo achteruit blijven gaan? Het zou wel weer stijgen, dat dalen zou maar tijdelijk zijn; hij had 't vroeger op kantoor immers zoo dikwijls gezien....
Maar 's avonds, bij het voorzichtig speuren in de beurs-noteeringen, viel hem opeens de courant uit de trillende vingers. Negenhonderd had hij gezien, negenhonderd
en hij kon een oogenblik niet denken van



44
schrik. Maar dat kón toch niet, dat was toch godsonmogelijk, ze konden toch niet beneden pari blijven! Hij troostte, hij bemoedigde zichzelf; zijn eerste gang 's morgens was naar het kantoor, waar hij versteend bleef staan, op het hooren der tijding, dat de slotkoers der Cameron's nog veel lager was.
Verkoopen, nü? Dat kón hij niet. Hij kon zich toch maar niet blindweg laten bestelen. Hij moest zijn duizend gulden weerom. Hij moest, hij zou zijn duizend gulden weerom. En koppig vasthoudend aan zijn eigen wil, verliet" hij het kantoor. Nu verkoopen, met zóóveel verlies? Dat nooit!
Als een wanhopige liep hij rond door de straten. Hij at niet, hij sliep niet; hij doorangstte de uren, totdat de nieuwe koers bekend was geworden. Diep in zijn ziel vreesde hij het, met een wilde, vertwijfelde vrees, dat de Cameron-maatschappij bankroet maken zou, want de aandeelen daalden, daalden steeds, zij vlogen achteruit, en nog was het eind niet te zien. En toch bleef hij zich vastklemmen aan zijn hoop op een nieuwe stijging: hij kón nu toch niet verkoopen, hij kon niet, hij kón niet
Zeshonderd vierhonderd vijftig... driehonderd Hij kon wel huilen van smart.
Hij wrong zich de oude handen, hij bekeek het aandeel, waar toch zoo secuur duizend



45
gulden op stond; hij kermde 's nachts in zijn bed, als hij slapeloos lag te tobben; hij vóelde het, al wilde hij het zichzelf niet bekennen, dat hij alles verliezen ging, dat het niet lang meer duren kon, of de Cameron's zouden niet eens meer verhandeld worden, maar werden voor scheurpapier verkocht. En toch hoopte hij nog, hóópte hij, totdat hij op het bankierskantoor komende, hoorde, dat hij nü nog vijfenveertig gulden voor zijn effect krijgen kon, maar dat het als hij nóg langer wachtte, gauw absoluut zonder waarde zou zijn.
Hij gaf het stuk uit zijn handen, het zoo lang geliefde, als ziju schat gekoesterde effect, zwijgend, maar met zóo koude, bevende vingers, dat zij het geld nauwelijks in ontvangst konden nemen.
Nu was alles gedaan... voor altijd, altijd -gedaan. Nu was hij beroofd van zijn hoop, zijn stil geluk, zijn blijde zekerheid, nu bezat hij niets, niets meer ter wereld dan deze enkele guldens.... Nu kon zich zijn goedige wraak niet meer voltrekken, nu was hij geheel afhankelijk van Jane en Piet, niet slechts in hun oogen, maar ook in de werkelijkheid ... nu was hij oud en arm ... óud en arm... niets meer, niets beter dan... een bedelaar



KEES.
Ja, als 't zoo'n frissche, blommige meid niet was, dan
Maar hij had 't nou eenmaal op d'r begrepen. En doe 's wat tegen de liefde? 't Geeft je immers allemaal niks! Of je je verweert en vecht, of je al probeert je d'r overheen te zetten, je komt d'r ^een steek verder mee. En hoe gewoon hij ook was, alle dingen met verstand te bezien, en zich dus ook voorhield, dat Da stoch niet de rechte vrouw voor 'm was, — hij liet zichzelf eenvoudig praten, en blééf op haar verliefd. Ja, zoo was 't. \
Ze was ook zoo mooi, zie je, ze had zoo'n paar klare kijkers in d'r hoofd, en lachen kon ze, dat d'r witte tanden tusschen d'r roode, glanzige lippen stonden te blinken, nou! En als ze dan lief en aanhalig was..
Maar bazig en eigenzinnig en domkoppig dat kon ze ook wezen, hoor! En niet zuinig ook. En altijd had ze wat aan te merken: dan droeg ie z'n hoed te achter op z'n hoofd, dan was z'n overhemd niet schoon genoeg, dan had ie vergeten z'n handen te wasschen,



47
dan waren z'n schoenen niet gepoetst, en ai zoo wat meer. Nou, en dat begint je op 't laatst te vervelen. Vooral als je al naar de dertig loopt, en zij 'n alikruuk en die pas komt kijken. „Weet je, wat jij hebbe most?" had ie wel eens tegen d'r gezegd, „jij most zoo'n houten harlekijn hebbe, dat je maar an de draadjes te trekke had, en de kop ging zoo, en de arme zus, en de beene weer op 'n andere manier.... dan zoujetevreje weze, as 't precies zoo ging, as je wou." Toen had ze gelachen, maar 't was toch maar zoo.
En wat had ze ten slotte nou nog gewild? Dat ie Kees weg zou doen. En waarom?
Omdat ie eens met 'm meegeloopen was, en d'r toen in d'r rok had gebeten. Maar ze vergat, dat zij 't beest 'n venijnige tik met d'r paresol had gegeven, toen ie vriendelijk dicht bij d'r kwam. En dat ie toen beet, nou ja!
Maar zij was nijdig geweest, omdat d'r 'n scheurtje in d'r rok was gekomen.
— Hé, jasses, Koos! zei ze, doe dat valsche kreng toch weg! Je heb maar te kieze, hoor! Ik laat je de keus. Wil je dat kreng houwe, mij goed, maar dan zeg ik je besjoer.
Maar hij had zoo gauw niet toegegeven. Keessie weg-doen, zoo maar, om niks! Ja-



48
wel! Dat kon ze aan d'r hart voelen! Kees, die die nou al drie jaar had, en die zoo dol op 'm was, dat ie geen eten lustte, als hfj 't 'm niet gaf, — ja, wat dacht ze nou wel!
Maar met driftigheid kwam ie niet verder bij d'r. Toen was ze pas goed aan 't uitvaren gegaan.
— Nou, 'k zeg je ommers: je kan 'm houwe! Maar wat jij d'r an vindt, da's mijn 'n raadsel! Heb je ooit ergens zoo'n vuile, ruige, grauwe vacht gezien! 't Is me wat fraais! En dan die spitse, valsche kop! 't Lijkent wel 'n wolvesnoet! En gemeen, kwaadaardig is ie ook nogal! Maar 'k gun 'm je! As jij 'm verkiest boven mijn!
Toen had ie betoogd, dat 't beest juist heel goeiig was. Alleen as ie schrikte.... natuurlijk! En ie had d'r verteld, hoe mooi die kon kunste maken. Hoe die vlug, zonder aanloop, door z'n als 'n hoepel geronde armen sprong, en hoe die niks aannam uit de linkerhand, en hoe die kon doodliggen en driemaal blaffen voor de Koningin, en linker en rechter poot geven, en dansen en opzitten kon.... maar 't roerde d"r niks. Ze zei alleen:
— Nou, hou 'm dan! 'k Belet 't je niet! Maar dan ben ik zoo vrij je te groete, — as je dat maar begrjjpt.
Nou, wat most ie doen? Breken met d'r,



49
dat wou ie niet, en dat kon ie niet. En dus had ie dan maar 's aan deze en gene gevraagd, of ze 'n hond wouen hebben. Maar toen dan eindelijk Jan Holkers kwam, om Kees mee te nemen, en 't stomme beest onder z'n arm vasthield, en d'r mee wegree op z'n fiets, en Kees ieder keer omkeek, omdat ie d'r niks van begreep — toen, ja, toen had ie, verdikme, toch spijt.
Maar zij was nog nooit zoo lief tegen 'm geweest, als toen ie d'r vertelde, dat ze d'r zin had gekregen; en dat verzoende 'm weer met z'n daad. Hij miste Kees wel, 't beest was ook altijd om 'm en bij 'm geweest, maar hij dacht d'r maar niet meer aan, d'r was niks aan te doen.
Maar o, jee! ...: ze sloegen d'r Kees voor, ze lieten 'm hongerlijen, hij werd d'rom vastgelegd, — maar 't baatte niet, hoor! Als ie 't maar effetjes snappen kon, dan nam die z'n kansje waar, en rrrt! naar z'n ouwe baas. „D'r is iemand, om je te spreken, Koos," zeien ze aan de bloemisterij. En als ie dan naar buiten kwam, wie zag ie dan ? Kees. Als ie 's avonds naar huis ging, dan zat Kees voor z'n deur. En gedurig kwam ie 'm tegen op straat. Ontelbare malen had ie 'm al terug-gebracht, en Jan Holkers zei:
— As me dat nou nog 's gebeurt, dan hoef ie 'm me niet meer terug te brengen,
TROUWPLANNEN. 4



50
verstaan! Is me dat 'n onhartelijk heest! Wat drommel, hij het 't hier goed!
Hij vertelde het haar, meenende, dat zij wel zou zeggen: „Nou, hou 'm dan maar! 't Is toch wel aardig, dat ie zoo trouw an je is!" Maar ze zei:
— Geef 'm 'n schop, dat kreng! Is dat 'n manier, om weg te loope van mensche die zoo goed voor 'm zijn! En kunstemake, zeit Jan, dat doet ie ook niet meer. 't Is me 't lieverdje wel! Nou, ze zitte d'r lekker mee opgescheept.
Hij had er maar niet meer over gesproken. Ze leek op dit punt wel niet wijs. Om nog zoo aan te gaan over 'n hond, die die had weg-gegeven voor haar pleizier! Hij was eigenlijk gek geweest. Maar afijn! wat wil je d'r an doen/ 't is gebeurd.
Hij kocht 'n stuk lever, en bracht dat aan Jan. Dat most ie 'm geven, dan werd ie gewend aan 't huis. Maar hielp 't? Ho maar! En Jan werd kwaad, en dreigde 't beest te zullen verzuipen, of 'm te brengen naar 't asyl.
Wat most ie d'r an doen?
Op 'n avond wandelde-d-ie met haar in 't Bosch. Ze was in 'n beste luim. Ze praatte aan één stuk door, dat ze opslag in d'r dienst had gekregen, en dus weer zooveel meer voor d'r uitzet op zij leggen kon, dat



51
ze in de nieuwe buurt gingen wonen, als ze waren getrouwd, daar waren zulke nette woningen, en zoo billijk in prijs, en ze zou 'm 's 'n nieuwe das koopen, en 't was zulk lekker weer, en d'r liepen zooveel menschen in 't Bosch, en juist had ze teeder gezegd, dat ze vond dat ie zulke mooie snorren droeg, toen ze opeens't uitgilde van schrik.
— Jasses! daar heb je dat enge beest alweer! O, jasses nog toe!
En daar kwam Kees, hijgend, blaffend, jankend, springend tot bij hun schouders, en of hij al riep:
— Koest! Koest! Marsch, zeg 'k je! Marsch, naar huis!
't hielp allemaal niets, 't beest was niet tot bedaren te brengen.
Zij had dadelijk z'n arm los-gelaten, en was een eindje van 'm af gaan staan. En ze riep:
— Jaag 'm toch weg 1 Jaag 'm toch weg! Waarom jaag je 'm niet weg!
Maar of hij Kees al afweerde, en hem den weg wees naar stad, en heftig beval:
— Marsch! Ga je weg!
het beest liet zich niet gezeggen. Hij danste en sprong, en blafte met fel-scherp geluid, en zijn roode tong hing ver uit zijn bek. En zij stond maar te schreeuwen.
Toen werd hij nijdig om de hardnekkige' kracht van het dier. En hij sloeg hem,



52
twee, driemaal, met het volle geweld van zijn stok, tot het beest doorzakte in zijn pooten, en schuw voor hem weg-kroop. Maar toen hij zich omkeerde, en doorliep, en zij zich, tevreden, weer aan zijn arm hangen kwam, verbeet hij een norschen vloek tusschen zijn tanden, toen zij zei:
— Zie zoo! nou zal die 't voortaan wel late!



KLEIN-LEVEN.
Nauwelijks waren de laatste der begrafenis-gasten vertrokken, of Dirk smeet zijn afgekauwd sigaren-eind in den grijs-vollen aschbak, legde zijn beide handen plat op de tafel, en zei:
— En nou.
Trui, Daatje en Kato schikten aanstonds met gewichtige gezichten, bij; Bet schoof ook een stoel aan de tafel, met een snellen, schuwen blik opwaarts naar haar grooten, breeden man, maar zei niets.
— Nou, Jan? riep Daatje, wat bits.
Jan, die de kachel vol-gooide, met schraperig tegen elkaar ratelende kolen, zette den emmer onhandig-hard neer, zoodat het hengsel kletsend neer-kletterde; toen wendde hij zich naar het gezelschap, met zijn vol, rood, opgeruimd gezicht.
— Welzeker! welzeker! zei hij toegefelijk ; nou zelleme 's rustig gaan prate....
— 't Testament? vroeg Dirk. Dat hè je zeker al gevonden? Hij keek zijn broer onderzoekend-strak aan, met een sarcastischen trek om den mond; hij had het er



54
nooit op begrepen gehad, dat vader bij Jan
en Bet inwonen ging als hij nu nóg
in dezelfde stad had gewoond, maar zoover weg, dat je nooit eens je neus in de
zaken kon steken neen, vertrouwd had
hij 't nooit
Trui, zijn vrouw, keek ook, al maar vorschend, naar Jan; zij wilde zijn gedachten hem uit de oogen lezen. Maaf die oogen, die harde, kalme, met hun altijdvroolijken schijn, lieten niets blijken, van wat zijn hersenen bevatten. Ook zij vertrouwde hem niet; ook zij betreurde het feit, dat haar vader, vroeger, verkozen had, bij Jan en Bet in te gaan, inplaats van met hèn mee te trekken naar buiten, maar daar was nu niets aan te doen; zij wisten, gelukkig, dat vader vóór dien tijd zijn testament gemaakt, en al zijn hebben en houden in vier gelijke porties verdeeld had.... 't was nu maar de vraag, of Jan vader niet had overgehaald, later een ander testament te maken Dat was net iets voor Jan
En Bet, die was wel goedhartig en eerlijk, maar zoo bang voor haar man, met zijn sterken wil en zijn doorzettend karakter, dat zij het hem tóch niet had belet, ook al had zij inwendig gewild.
In de gang rumoerden en schreeuwden de kinderen; hinderlijk drong het geluid



55
daarvan in de kleine kamer door, waar de. hoofden, vol gespannen aandachtigheid, de zaak aan het overpeinzen waren.
— Hè, hoort die Jan gille! zei Trui ongeduldig.
— Keto, verbie 'm eris! zei Dirk. En zeg, da' ze zich wat bedaard kunnen houe!
Maar Kato vond het veel te interessant, den loop der dingen te blijven bijwonen, Om nu, zij het maar even, uit de kamer te gaan. Ze vond het ook beter, geen woord van het gesprokene te verliezen, om, zoo het noodig was, ook haar meening in het midden te kunnen brengen.
— Die zei uit z'n eige wel stil worre, as-tie moei is, zei ze kribbig. Ken ik nou die kindere verbieje! Ze wille van mijn niks gezeid weze!
— Ik zei wel 's kijke, zei Bet, haastig opstaande, blij dat ze zich verwijderen kon, ga jullie maar door, 'k kom voort weer terug.
Daatje keek haar na, en toen, met een veelzeggenden blik, haar zusters aan.
— Kom, Jan! zei Trui, as we nou zelle beginne . . . dan motte we ook beginne.
— O, zoo! zei Kato.
— Waar hè je-n-'t testament? vroeg Daatje als oudste, recht op de zaak afgaand, 't Is ommers 't testament van voor zes jare?
— Neeë, da' nie direk! zei Jan, met zijn



56
nog steeds lachend, gemoedelijk gezicht. Verleje jaar, toe die zoo ziek het gelege...
Dirk bonsde zijn vuist op de tafel, dat de asch in den bak ervan opspatte, Trui werd vuurrood, en Daatje en Kato stietten elkaar aan met de ellebogen, onder het wisselen van veelbeteekenend-woedende blikken.
— Daar hè jij'm toe angezet! schreeuwde Dirk, met een krassen vloek. Vader had 't nóóit in z'n harses gekrege...
— Nee, nóóit! viel Trui hem bij. Maar, voegde ze er fijn-venijnig bij, jullie wiste-nook drommels goed, wa' da' je dee, toen je-n-'m in jullie huis haalde; wie 't dichs bij 't vuur zit, warmt zich 't best!
— 'n Ander testement! riep Daatje, met een scherp-geteekenden blos. 'k Ben d'r, al z'n leve, bang voor gewees ... maar net, wie 't dichs bij 't...
— Zoo, 'n ander testement, smaalde Kato. En la da' dan 's zien! Motte we't nie zien? Waar is 't?
Dirk was opgestaan; de gebalde handen had hij diep in de zakken geduwd, zijn hoofd was rood en gezwollen, zijn oogen flikkerden. Hij had hetzelfde type als Jan; beiden waren forsch, breed-geschouderd, en droegen de stoere ronde hoofden recht en kloek op den nek, maar Jan, de oudste, had altijd een air van meerderheid gehad, een hoogen blik,



57
een koel-trotschen lach, een ongenaakbare houding. Ook was hij welbespraakt, en had geen vloeken noodig, om een woordenstroom te vervangen, zooals Dirk, die dadelijk zijn kalmte verloor, met zijn vuist op de tafel sloeg, of met zijn hielen stampte op den vloer. Opeens bleef hij stil-staan voor zijn broer.
— En wie is de eksuteur?
— Ik! zei Jan zelf-bewust.
— Jij ook alweer! Nou, vooruit, lees dan 't testement.
Bet kwam weer binnen; schuchter, stil, zette zij zich weer neer op haar plaats. Jan haalde een papier uit zijn zak.
— Hier het 'k 't stuk... zei hij. Kalm liet hij zich neer op een stoel, vouwde het blad open, en. begon haastig te dreunen:
— Heden, den zooveelsten Maart van het jaar negentienhonderd en zooveel verscheen voor mij, den Notaris, in tegenwoordigheid der na te noemen getuigen —
de heer Jan de Bruin, zonder beroep, wonende te 's-Gravenhage, weduwnaar van Mejuffrouw Kato Veer —
Die bekwaam en voornemens zijnde om bij uitersten wil bij openbare akte te beschikken, daartoe zijnen uitersten wil aan mij. Notaris, zakelijk heeft opgegeven, buiten de tegenwoordigheid der na te noemen getuigen, waarna ik, Notaris, het opstel daar-



58
van volgens die opgave heb gereed gemaakt en heb doen schrijven in de...
— Nou, ja, die soep! riep Dirk, driftig, ongeduldig. Hou die soep maar vóór je!
— . . . volgende bewoordingen.
Ik herroep alle vóór deze door mij gemaakte uiterste wilsbeschikkingen.
— Daar hè-je-n-'t al! gromde Dirk.
— Ik benoem mijnen oudsten zoon Jan tot beredderaar mijns boedels en tot uitvoerder mijner uiterste wilbeschikkingen.
Ik vermaak aan mijnen oudsten zoon Jan de somma van vijfduizend gulden....
De gezichten der luisterende zusters en broer verhelderden. Kreeg Jan niet méér? Zou het dan tóch niet waar zijn, dathij had geknoeid? Maar dat was haast niet te denken!
Jan zette de lezing voort; Dirk kreeg vijf-' duizend gulden, Daatje, Kato... en scherpachterdochtig viel Dirk opeens uit:
— Was d'r nie méér? Was d'r maar twintigduzend gulde? Da' ken nooit waar weze! En vader z'n huis dan?
Onbewogen ging Jan voort:
— Ik vermaak aan mijnen oudsten kleinzoon en naamgenoot Jan het huis, staande te Gouda Nieuwestraat 8, benevens, vrij van successierecht, de somma van tienduizend gulden, hem over te dragen op den dag zijner meerderjarigheid. Tot zoolang zal



59
het vruchtgebruik van een en ander genieten mijn oudste zoon Ja ...
Jan kon niet verder gaan. Een vuurrood overvloeide Dirk's heele gezicht.
— Wel allemachtig! donderde hij. Dief! bedrieger! konkelaar! Hè-je-n-'t zóo ingepikt! Je zoon, jóuw zoon, alles van vader! En hij vloekte, dat Bet angstig haar stoel achteruit schoof.
Jan liet zijn razen bedaren. Steeds behield hij zijn kalmen triomfantelijken lach.
— Ja! zei hij. Zóó het 'k 't ingericht! Zóó, héél éérlek, is 't gegaan! Weet je, wat vader wou doen? Die wou't't jong al geve, toe dat ie nog leefde, zoo, metdewarreme hand! En dat het ik 'm afgeraje! Dat had vader gewild... en wat zeg je nou?
— Maar 't is 'n schande, 'n schande! riep Daatje. Jij het 'm d'r op gebroch, Jan! Dat moet! Jij draag de schuld! En da' vergeef 'k je nooit!
— En kenne wij 't nie net zoo best gebruike! snauwde Kato.
— Je mos je schame! je ei ge femilie te kort te doen! Wie ken je nader weze dan je broer, je zusters... riep Trui.
— Me zoon! zei Jan.
— Maar ik la 't d'r nie bij zitte! schreeuwde Dirk. Ik ga na de notaris, ik wil, verdraaid, wete wat rech is!



60
— Wat hè jij na de notaris te gaan I zei Jan. Hè-je-n-an vaders handteekening nie genogt? Bekijk 'm dan! en hij smeet Dirk het papier toe. Dirk hukte er zich over heen, ook Trui, Daatje en Kato bogen zich toe.
Ja, het was vader's handteekening, daar ging niets van af. Maar Dirk, weerbarstig, riep:
— En 'k ga tóch na de notaris, tóch, tóch!
— Ach, man, wat hè jij nou nog kebaal te maken, lamenteerde Trui. D'risommers niks an te doen; de goochemert het ons allemaal te pakke.
Jan lachte.
— Luister jij na je vrouw, wat kè-je beter doen!
— Och, ja, wat geef 't, of je al ga! vond Kato. Maar Daatje riep vinnig: Dirk, ga jij wèl, hoor! daar motte we meer van wete!
En Dirk greep zijn hoed, niet achtende op het schouder-ophalen van zijn vrouw, op het 'eensklaps dreigend-betrokken gezicht van Jan.
— Alla! ga maar! riep hij toen. Ik het hier vader'shandteekening! Die is zoo goed as goud!
Toen Dirk de deur dicht sloeg, werd het drukkend stil in de kamer. Jan trachtte zijn houding van hooghartige jovialiteit te bewaren, en, schijnbaar-rustig, deed hij een lang verhaal aan Kato, die niet naar



61
hem luisterde, maar hij 'voelde zich verstrooid, ofschoon hij niet wist, waarom: alles was toch secuur? hij kon immers zeker zijn van de zaak? Hij had vader's handteekening.
Trui en Daatje fluisterden zachtjes samen, de kinderen lawaaiden in de gang; Bet, bleek, met neergeslagen oogen, zorgde voor koffie.
Een uur verliep. Toen rinkelde nijdig de bel.
— Daar is-t-ie! riep Kato, en ging opendoen. Jan werd donkerrood. Zijn spanning was grooter, dan hij voor zichzelf wilde weten. Dirk drong de kamer binnen, en recht toe op zijn broer:
— Schurk! Dief! ons wille bestele! Het 'n notaris da' stuk geteekend? Nee! zie je, nee! Allemaal leugen! Da' stuk da' geldt nie! 'n Vader mag zijn bloedeige kinderen niet onterreve! 'tls allemaal gekonkel van jou! Je het 't begin gewoon overgeschreven van 't oue testament! Je dach ons zoowaar te kenne verlakke! Maar wij ben ook nie van gistere! 't Testaïnent van voor zes jare, da's wettig, anders niks, niks! Schoelje! konkelaar!
Jan stond een oogenblik onbeweeglijk. Toen barstte eenzelfde vloek tot driemaal toe uit zijn mond, en hij riep: Had 'k 't vader nou maar met de warreme hand late geve!



DE POP.
Ja, dat was nu altijd Jozefs ideaal geweest: een pop in zijn étalage te hebben, zoo'n prachtige wassen pop, met hoog, blank voorhoofd en een naar-de-allerlaatste-mode,
blonde coiffure daarboven Zoo'n betoo-
verend-mooie, koopers-lokkende vrouwenkop, met een teêr-rose, bloesemige tint over de blanke wangen en kersroode lippen en groote, glanzende blauwe oogen, — hè, als hij er zóó een nog eens machtig kon worden! — Zijn hééle uitstalling, die nu door niets de bizondere aandacht van het publiek tot zich trok, zou er door opfleuren; hij zou er een boel klanten door winnen, als zijn winkeltje, door de aanwezigheid van iets, dat je alleen in gróóte zaken zag, een voornaam aspect had verkregen, — werkelijk, hij was het haast verplicht aan zichzelf, om zich, ter bevordering van den goeden gang van zaken, zoo'n pronkjuweel aan te schaffen....
Toen hij, najaren kappers-bediende te zijn geweest, eindelijk door een erfenisje in staat was gesteld, een kleine zaak over te nemen, was het dadelijk zijn vurige wensch geweest,



63
om eenmaal een wassen beeld achter zijn raam te kunnen doen prijken, en elke week, nu al 2£ jaar lang, had hij voor dat goede doel een kwartje op zij gelegd. Maar nu hij dan ten slotte een sommetje bijeen had gespaard, dat hem toereikend scheen, nu aarzelde hij. Mocht hij dat wel doen: zooveel geld uitgeven voor iets, dat nu ja, wel nuttig genoemd kon worden, maar eigenlijk toch meer een luxe-voorwerp was?... Hij had wel goed zijn brood, maar veel meer ook niet, en 't was altijd geraden, in geval van nood, een sommetje achter de hand te
hebben En er deed zich juist zoo'n
voordeelig kansje voor: hij kon een groote partij smaragd-zeep heel goedkoop krijgen,
en er was altijd zoo'n vraag naar die soort
Wat moest hij nu doen wat zou hij nu
doen? Hij wist 't waarlijk niet. Hij had
ook juist in „The Hairdresser up to date" een advertentie gelezen van een Engelsch fabrikant in kappers-poppen, die ze heel billijk-van-prijs te koop bood, en die overal agenten had, ook in den Haag. Hij hoefde dus geen kat in den zak te koopen,
maar kon eerst een model gaan zien
Daar bedierf hij toch niet van Als 't
hem niet beviel, dan deed hij 't niet, doodeenvoudig. Hij zou vanavond nog maar even gaan kijken, want als hij er toe besloot, —



als hij dat deed tenminste, — dan was er haast bij, als hij met Kerstmis de pop achter de ruiten wou hebben. Hij draaide het gas in zijn achterkamer uit, gaf, bij het denwinkel-doorloopen zijn leerjongetje bevel goed op te letten, en de klanten netjes te bedienen, — er kwam wel nooit iemand 's avonds, maar zoo'n opdracht hoorde er zoo bij, — en trok de rinkelende glas-deur achter zich dicht.
Met kleine, vlugge pasjes liep hij door de straat, het korte, dikke lijf in een donker bruine demi, het glad-geschoren, keuriggekapte hoofd onder een eveneens bruingekleurden deuk-hoed. Hij voelde zich deftig, gewichtig, en innig-verblijd, dat hij heusch in staat was, zich zoo een fraai stuk te kunnen koopen, — als hij dat wou.
Het was een gesloten huis, waar hij aanbelde. Een dienstmeisje liet hem in een kleine spreekkamer, en een oogenblik later trad er iemand bij hem binnen, die zich met een groote radheid van woorden aan hem voorstelde als reiziger in kappers-artikelen en vertegenwoordiger van een parfumerieën-, een kappers-poppen- en een schildpaddenkammen^fabriek.
— Ziet u eens, zei Jozef, en haalde het advertentie-krantje uit zijn zak, kan ik soms 's zoo'n model zien, als hier wordt bedoeld,



65
en hij wees met zijn duim op het bericht.
— O, ja, zeker, zeker wel, zei de reiziger, en trok uit zijn jas-zak een catalogus te voorschijn, dien hij open-sloeg. Hoe vindt u deze, die doet zestig gulden, maar u hebt ze ook van honderd en meer, je kan ze krijgen in alle genres en prijzen, wat zegt u van deze? dat's ook 'n mooie.... die is maar van vijf-en-zeventig
— Ik wou d'r wel 's een van dertig gulden zien, zei Jozef.
— Nou, maar dat zijn ook wel de allerminste, lang niet levensgroot, en, u begrijpt, ook niet erg solide.... kijk u 's hier, hoe lijkt u deze?
— Mooi, zei Jozef onverschillig, maar dan, bedaard op zijn stuk staan blijvend, herhaalde hij:
— En die van dertig gulden? Zwijgend sloeg de reiziger een paar bladzijden terug.
— Nou, zei Jozef, dae vallen me mee, ik zie niet zooveel onderscheid tusschen deze en die dure. De kop mag dan wat kleiner zijn, maar 't gezicht is net zoo mooi, nèt zoo. En kan ik 'm krijgen, zooals 'k'twil?
— Zeker, zei de reiziger, als u 't maar
opgeeft Maar in gemoede dien ik u
toch die minne kwaliteit af te raden.... waarlijk, u zult....
TROUWPLANNEN.
5



66
— Nou ik néém d'r zoo een, onderbrak Jozef bem, en hij schrok er zelf van, dat hij dat zoo positief durfde zeggen. Enfin, nu was de kogel door de kerk, misschien maar goed ook. En hij ging voort: Maar dan met blauwe oogen en blond haar.... en met rood satfin gedrapeerd, en héél blank, nie-waar?
• — Zeer goed, zei de reiziger, die maar geen duurdere poppen meer aanprees, uit vrees, dat Jozef er dan in 't geheel geen
nemen zou. 'k Zal 't even noteeren De
prijs is berekend a contant, en d'r komen vijf gulden bij voor invoerrechten en vracht.
— Zóóveel? zei Jozef verwonderd.
— Ja, zeker, wist u dat niet?
Nou, dacht Jozef; kom ik over tie hond, dan kom ik over de staart, en hij zei:
— 't Is goed.^^^B
— U krijgt 'm over ± 'n week, zei de reiziger, en, hem uitlatend, zei hij buigend: Ik dank u beleefd, meneer.
Op Kerstmis-morgen prijkte de pop in de uitstal-kast. Den vorigen avond laat, had Jozef hem, geholpen door zijn leerjongen, op plechtige wijze op zijn plaats gezet. Er was een spiegel achter gesteld, en in het volle, licht maakte de pop inderdaad een schitterend effect, 't Was of de fleschjes met eau-de-quinine en eau-végétal, de kam-



67
men en haarspelden, de tandpoeder-doosjes en de stukken reuk-zeep een veel gedistingeerder en chicker voorkomen gekregen hadden. Uit de rood-satijnen hals-omplooiing rees de blanke buste op, en hief, in rustigen trots het bevallig hoofd omhoog. De blauwe oogen flonkerden, de karmijnen lippen werden door een minzamen lach omspeeld, en boven het mat>witte voorhoofd golfde, en krulde, en dartelde in fijne lokjes, het prachtige, goudblonde haar, in een verrukkelijk kapsel naar den laatsten smaak
Jozef kon er niet genoeg naar kijken. En zijn eerste werk 's morgens was, te gaan zien, hoe de pop bij daglicht voldeed. En tot zijn groote vreugde vond hij haar even wonder-mooi, als den vorigen avond
Maar en dit was het vreemde, het
onbegrijpelijke: er kwam niemand. Wel bleven de menschen staan, en wezen bewonderend naar zijn raam, — dat zag hij van binnen-uit, — maar méér gebeurde er niet.
Hij wachtte don heelen morgen, en den heelen morgen wachtte hij vergééfs. Toen hij terug-kwam van het zijn-scheerklantenbedienen, zei de leerjongen dadelijk: niemand geweest. En dat ontmoedigde hem, en stelde hem teleur, maar hij schreef het aan Kerstmis toe: dan had geen enkqle Winkel het druk, — en hij praatte zich



68
voor, dat het heel natuurlijk was, en trachtte te berusten. Maar dat ging moeilijk, en hij raakte hoe langer hoe meer uit zijn humeur, hoe later het werd. '
Om twaalf uur wilde hij sluiten en bij stond mismoedig op het slaan der klok te wachten, toen de deurbel ging, en, heelverrassend en onverwacht, zijn buurmeisje binnen-trad. Ze was er wel in geen halfjaar geweest, terwijl ze, vóór dien tijd, een poosje heel druk kwam. Hij had zich daar in t begin dikwijls over bedroefd, want hij vond haar zoo lief en mooi, en had haar met aandrang het hof gemaakt, maar ze scheen daar niets van te willen weten... En nu ineens...
— 'k Moet uit, naar'n Kerst-partij, zei ze, met een allervriendelijkst gezichtje, en nu kom 'k vragen, of u me even kappen wilt l Maar precies zóó, als die pop voor 't raam t heeft, alstublieft.... Wat is dat'n prachtige pop, prachtig, prachtig in een woord 1....
Haar enthousiasme verwarmde Jozets hart. En toen zij in het kleine salonnetje onder den witten kap-mantel zat, en _hrj haar rozig gezichtje tegenover zich in den spiegel zag, en haar zachte haar in zijn vingers voelde, toen, ineens, vervulde zijn langonderdrukte liefde hem weer geheel; hi) kon zich niet bedwingen, hij nam haar hoofdje in zijn handen, en zoende haar.



69
Zij keerde haar gelaat, dat straalde, naar hem toe, en riep:
— O, Jozef! méén je 't?
— Of 'k 't méén, m'n hartje? zei hij innig, en zoende haar weer.
— O, Jozefl zei ze naïef-vertrouwelijk. Wat héérlijk, dat je nog van me houdt! Weet je, van 't voorjaar, zei Moe, dat 'k niet zoo veel naar je toe mocht, maar nou je zoo'n prachtig beeld voor je glazen hebt staan, zei ze: 't Schijnt 'm toch beter te
gaan, dan we dachten, kind Laat je
maar weer 's kappen, wie weet, waar 't goed voor is



PIANIST.
Lusteloos zat hij op het krukje achter de toonbank, een bleeke, lange, krachtelooze jongen, de magere handen gevouwen op de knie. Hij had hoofdpijn; dreinerig knaagde een wee gevoel in zijn slapen; loom lagen de zware leden over zijn moede oogen. Hij zat maar stil, om de pijn niet te verergeren, blij, dat er niemand kwam, zoodat hij kon blijven rusten. In de kamer achter den winkel hoorde hij zijn moeder bezig zijn; hij zat met zijn rug naar de glazen deur, opdat zij zijn slappe, ineengezonken houding niet zou zien.
Vervelend, ellendig, dat hij zich maar al-' door zoo zwak voelde. Het gaf niet, of hij zich Eal trachtte goed te houden, of hij probeerde, voor zijn moeder en voor zichzelf, gewoon te schijnen. Eiken dag was hij machteloozer en minder in staat voor zijn werk. Wat kon't hem ook schelen. Waarom liet hij zich niet gaan, waarom beproefde hij het onmógelijke, terwijl het tóch niet gaf
Maar onder zijn moedelooze gedachten door voelde hij toch sterk het besef, dat hij tóch zijn best zou blijven doen, dat hij zich zou



71
blijven inspannen, tot het uiterste toe. Hij
moest immers wel wat zou zijn moeder
beginnen, wat zou hij zelf
Het belletje aan de winkeldeur ging, en opeens stond hij recht-op, bereid weer, en in staat voor zijn taak.
— Meneer, kijk u 's, hier heb ik 'n knoopie; van 'n mantel, zie u, zoo mot ik d'r vier gelijke bij hebbe, kan u me daaran helpe ?
Hij nam de knoop aan, vergeleek die met de staal-knoopen aan den buitenkant der platte doozen, zei beleefd:
— Ga u even zitten, juffrouw.
De juffrouw lachte, zette zich breed-gemakkelijk op den stoel voor de toonbank.
— Wel ja! laat ik 't eres van nemen! Hij zette een paar doozen voor haar neer,
sloeg de deksels op. ..
— Kijk u 's, zóu die hier met bij zijn? De juffrouw stond weer op, sloeg haar cape
over haar schouder terug, en ging met haar vinger de knoopenrijen langs.
_ Deze nie .... nee .... nee .... hier is die nie bij, — nee, meneer.
Geduldig haalde hij andere doozen, borg de eerste weer op. De juffrouw ging weer aan hec zoeken; hij hielp haar mee.
— Mogen 't geen andere zijn ? Parelmoeren, of stoffen, of koperen, deze, ziet u, deze bewerkte worden heel veel genomen.



72
— Ja, ik weet nie, of me dochter dat goed vindt, aarzelde de juffrouw. As u nog 's wou zien?
Nog éen doos haalde hij te voorschijn, maar zei toen:
— Dezelfde, precies dezelfde schijn ik niet te hebben. Als u andere wil nemen?
— Nou, in 's hemelsnaam, wat kosten deze ?
— 'n Dubbeltje. i
— Per stuk?
— Ja, 't zijn zoogenaamde mozaïek-knoopen, heel mooie, ziet u die fijne figuurtjes niet?
— Nee, dat is me te duur. En deze?
— Vier cent.
— Geef u me dan vier, nee, vijf van deze.
Terwijl hij de knoopen inpakte en de juffrouw betaalde, ging de deur weer open. Een man kwam binnen, tikte even aan zijn pet, bleef wachten.
— Blieft u?
— 'n Boord.
—• Welke wijdte?
— Dag meneer, zei de weg-gaande juffrouw.
— Dag juffrouw, dank u beleefd. Welke wijdte?
— Hier is 'n maat; ik wou d'r net zoo een hebben.
Hij gaf den boord, ontving het geld, en



73
nadat dè deur was dichtgegaan, zakte hij met een zucht weer neer op zijn krukje.
Morgenavond was hij gelukkig vrij. Dan zou hij eens om negen uur naar bed gaan, en slapen, slapen. Hij was oververmoeid. Hij kon ook nooit zijn volle nachtrust krijgen. Gisteravond was het halftwee geworden, eergisteren éen uur, en zoo ging het avond aan avond. Het was een mooie bijverdienste, dat spelen op clubs en partijen; zij leefden er eigenlijk van, want als 't van den winkel moest komen... Hij had zijn moeder al dikwijls willen voorstellen het zaakje maar te verkoopen, maar steeds weerhield hem de angst, dat zij, als hij eens werkelijk niet meer in staat was geld te verdienen, o,ok geheel zonder inkomsten zou zijn. Hij was een gewild pianist, gelukkig, want 's zomers óok moesten zij leven, van wat hij in den winter verdiende. Maar hij had het vroeger wel anders gedacht en gehoopt. Vroeger, toen'hij op de muziekschool ging, en zijn vader nog leefde... Kapelmeester, dat had hij willen worden. En zijn leermeester had hem altijd aangemoedigd en voortgeholpen. Maar toen ineens, zijn vader dood, zonder iets na te laten... toen moest hij wel, of hij wou of niet, meehelpen in den winkel, en muziekmaker worden op avondjes...
Driftig sprong hij op. Die lamme, ellendige



74:
gedachten, die lieten hem nooit met rust. Wat gaf 't om te tobben en te klagen over wat toch niet te veranderen was ? Dat maakte hem korzelig, zenuwachtig en'verslapte zijn toch al zoo kleine kracht.
'tWas ellendig, ja! dat 't zoo had moeten loopen, maar wat kwam 't er eigenlijk op aan.... Wat gaf 't of hij zich gek en suf zat te peinzen over een niet verwezenlijkte hoop? Hij maakte zijn leven er alleen nóg ondragelijker door
Werktuigelijk bqgon hij wat op te ruimen, stapelde de knoopen- en boorden-doozen weer in de kast. Hij haalde diep adem; en nu zou hij zich niet meer opwinden; kalm blijven, den heelen dag, anders kon hij misschien vanavond niet gaan.... die beroerde hoofdpijn
— Jan... 'n kopje koffie?
Dat zou hem goed-doen, misschien. Ik kom wel bij u, riep hij, en ging de achterkamer in. Hij bedwong zijn lust, om even languit zich heer te leggen op den lagen rieten stoel, dronk het kopje staande bij de tafel leeg. Maar zijn oog viel op het op de piano staande muziekstuk: Floralia-walzer, dienhij 'savonds wou spelen, om eens een nieuwe wijs te hebben. Maar de wals zat nog niet vast in zijn vingers, hij zou hem eerst nog moeten studeeren, — maar dat deed hij niet, hij kon



75
niet, in godsnaam dan nog maar eens de oude, afgezaagde deunen. •
— Wat zie je wit, jonge, je ben toch wel goed?
— Och welzeker.
— Heb je weer hoofdpijn?
— Ja, 'n beetje. De moeder zuchtte.
— Je mot vanmiddag maar 's rustig hier gaan zitte, en je met niks bemoeie. Misschien knap je dan wat op. Dan ete we niet te laat, om éen ure.
De winkelbel ging, twee jonge meisjes kwamen binnen. Hij liep naar vóór.
— Blieft u, dames?
— Woont hier ook meneer Krans?
— Ja, dat ben ik.
— O; we kwamen vragen, of u ook misschien, morgen, op 'n soiréetje bij ons zou kunnen spelen.
— Morgen?
— Ja, is u dan vrij?
— Ja, dan ben ik juist vrij.
— Dus u zou wel kunnen.... dat treft! 'n Kennis van ons zou spelen, maar die werd onverwacht verhinderd. En omdat we zoo laat kwamen, waren we bang, dat u niet zou kunnen. Morgenavond, van negen tot twaalf uur. Wat zijn dan uw condities ?



76
— Vijf gulden, en 'n rijksdaalder voor elk uur méér.
— Vijf gulden De meisjes keken elkander aan. En 'n rijksdaalder
— Ja, bevestigde bij.
— Maar 't is maar 'n heel eenvoudig avondje
Hij haalde licht-ongeduldig, bijna onmerkbaar, zijn schouders op. Hij deed 't toch niet voor minder. En toen opeens dacht hij eraan, hoe blij hij was geweest met dien vrijen avond. Hij fronsde zijn wenkbrauwen.
De meisjes, die dachten hem beleedigd te hebben, zeiden haastig:
— 't Is goed, dus u komt dan morgen? 't Adres is Parklaan 27, mevrouw de Veer.
— Zeer goed, dames, ik zal er voor zorgen, zei hij, en sloot de deur achter de groetende meisjes dicht. Even bleef hij er nog voor staan. Dus tóch morgen niet vrij, dacht hij, en glimlachte met lichten spot. Zelfs dat niet; één avond vrij. En hrj mocht zich daarover nog niet eens beklagen, integendeel, hij moest blij zijn dat zijn winter zoo goed werd. Als hij maar zoo'n ellendige hoofdpijn niet had. Sterk drukte hij zijn
koude hand tegen zijn voorhoofd hij
zou vanmiddag maar wat gaan liggen, het ging anders niet.



77
— Jan, as je nou nog studeere mot, dan ken ik nou wel bediene.
— Nee, dat doe ?k niet meer. Blijf u nou maar voor 't ete zorgen, ik kan dan wel hier blijven. . „
Druk was het nooit in den winkel. J^en dienstmeisje om een dubbeltje spelden, een werkvrouw om een pakje sajet, een naaister om veterband en een rolletje naaizij, een schoolkind om borduurkatoen .... allemaal vervelende kleinigheden, haast met de moeite waard. En toch moest hij er maar telkens weer voor opstaan, alles uithalen, weer opruimen, en dan nog: dank u beleefd, zeggen... bah! hij werd er misselijk van, van dat suffe bestaantje, in dat nauwe duffe winkeltje, altijd hetzelfde, en altijd even wreveligmakend van onbelangrijkheid. Maar, och! wat klaagde hij, dat was nu eenmaal znn
6^s Middags, na het eten, dankbaar voor de rust, die hij kreeg, lag hij uitgestrekt op den langen stoel, in de kleine, donkere kamer, üij hoorde zijn moeder, in den winkel, bezig zijn met de klanten, soms lang scharrelend, om iets wat zij blijkbaar niet vinden kon, maar het was hem onmogelijk op te staan, en baar te helpen; hij was te machteloos, te moe... hij bleef liggen, roerloos, zwaar, totdat nu eindelijk weg-doezelde in slaap.



78
's Avonds waande hij zich veel beter te znn. Hij kleedde zich, en ging uit in den avond, welks koude hem weldadig de slapen verfrischte. Maar toen hij binnen-trad in de woelige zaal, in het helle licht, dat neerstroomde uit de electrische kelken, beving hem een wrokkige weerzin, hij moest zich dwingen verder te gaan, en duizelig, met knippende oogen, plofte hij neer op de pianotabouret.
— Krans, je ben laat! riep een commissaris. Maar dadelijk beginnen, hè. En hij riep,
met luide, geaffecteerde stem: Polonaise
valse!
Wat schreeuwde die vent hem net in
zijn ooren. Hij wreef zijn handen even over elkaar, en dadelijk dreunde de piano onder den krachtigen aanslag van den marsch, waarvan de woorden hem met een lastige hardnekkigheid het hoofd doorbonsden. Hij staarde, met wijde oogen, naar het dansen voor hem, om de hem vervolgende woorden kwijt te raken, maar met een pijnlijke duidelijkheid vulden zij hem, op de wijs, steeds de ooren.
Hij liet den marsch overgaan in den smeltenden, sentimenteelen wals Amoureuse. Vóór hem, op de langzame, wiegende maat, draaiden de paren, almaar, almaar voorbij. Hij kon er niet meer naar zien,



79
het warrelde hem voor de oogen, maar toen hij neerkeek op de piano, wemelden onder zijn handen de zwarte en witte toetsen zoo vreemd dooreen, dat hij een oogenblik een gevoel kreeg, of hij droomde. Maar hij speelde voort, hij speelde, hij speelde, totdat hij het slot-accoord hoorde weerklinken.
Toen haalde hij diep adem, en veegde zijn vochtig voorhoofd af met zijn zakdoek. Een onaangename, benauwende warmte gloeide hem over het lichaam. De atmosfeer om hem heen was vol geuren van parfums en van bloemen; wee drong de zwoele lucht in zijn longen, en de kleuren der bal-toiletten zwermden met vermoeiende gestaagheid voorbij zijn matte oogen.
Hij speelde, hij speelde. De honderdmaal herhaalde en herhaalde wijzen gingen hem machinaal van de vingërs. Hij dacht niet, hij bezon zich niet, hij speelde, hij speelde. Vlak aan zijn oor galmde de scherpe stem van den commissaris, de namen der dansen uit. En als hij verstond Veleta! dan dreunde hij af de Veleta, glad als een werktuig. En als het een twostep moest zijn, dan was het een twostep, vanzelf.
Hij had gehunkerd en gesnakt naar de pauze. Maar toen de pauze kwam, en hij stil zitten moest in zijn hoek, achter de piano, terwijl hij niets doen kon, machteloos



80
wachten moest, en de avond niet vorderde, viel zóó loodzwaar zijn zwakte op hem neer, dat hij dacht heen te gaan, en zich te verontschuldigen met zijn hoofdpijn. Maar hij zag op tegen die daad, hij durfde niet opstaan, en zich door de volle zaal bewegen; hij bleef zitten in zijn hoek, ongelukkig, hulpeloos, en luisterde met innerlijken, steeds stijgenden wrok, naar het gepraat van een paar, dat dicht bij hem zat:
— O, meneer Lenoir! wat hebt u nu gedaan met 't lint van m'n waaier! de strik is heelemaal los!
— Dat is niets ik zal 't weer in
orde brengen zoo ziet u wel?
— Wat 'n strik! schaterde het meisje spottend. Dat is zeker „style Lenoir"?
Hij klemde de tanden op elkaar. Een zenuwachtige onrust beving hem; een sterk wee gevoel klom omhoog naar zijn keel, een weerzin tegen zijn omgeving prikkelde heet door zijn bloed. En het verlichtte hem, toen het sein voor de hernieuwing van het dansen gegeven werd.
Maar toen aanstonds weer om hem heen het warrelen en wenden eh kleurfel woelen begon, toen de warme lucht opnieuw hem tegensloeg en hij de zoete geuren weer inademde, greep een zoo heftige walging hem aan, dat hij een oogenblik zijn bezinning



81
verloor. Maar hij zag ook direct weer daarna het licht en de vele tinten, en hij rook weer de bloemen, en hy hoorde de melodie van
een wals
"Wat speel ik toch, dacht hij, wat speel
ik toch hoor, weer wéér .... Amou-
reuse
En hij speelde, hij speelde.... cis-d g....
f-d a bes-d g hij speelde, hij speelde,
totdat hij weer volkomen wist, wat hij deed.
Dien avond laat, naar huis gaande, met een zwaar-vermoeid, hamerend hoofd, door de vochtige koude, die hem huiveren deed, dacht hij één oogenblik, in radeloozen angst, aan den volgenden avond, als hij weer spelen moest, terwijl hij niet kon. Maar hij bedwong zich, en met driftigen wil klemde hij zijn handen tot vuisten ineen. Het zou gaan,
zooals het nu óók gegaan was het zóu
gaan, want het moest.... het móest.
TROUWPLANNEN.
6



ONRUST.
Janus,, zijn broer, wrikte de straatsteenen los, wat verder op beukte een man, met zijn koevoet de reeds gemaakte steenen gelijk, en bij zelf lag op zijn knieën in het grauw-vuile zand, greep met zijn linkerhand, snel en onbedacht, steen na steen, groef haastig met zijn ijzer het zand wat weg, paste den steen daarin, tikte hem aan... en zoo maar voort, den heelen morgen, den heelen middag door.
Op het werk werd met veel gepraat, de opzichter was steeds in de buurt. Maar hrj had toch geen lust om te praten; zijn hoofd was zoo vol, en onder het werk door kon hij zijn gedachten goed volgen en ordenen... werktuigelijk ging de arbeid hem van de hand, die kostte hem geen inspanning... het was toch wel goed van Janus geweest, hem aan dit gemakkelijk baantje te helpen .. En betalen deed het goed, best, een kwartje per uur maakte, met elf werkuren per dag, een loon van f 16.50 per week. Nou, daar hield ie een razende hoop van over, nu hij zoo goedkoop woonde bij zijn broer... en dat



83
was maar goed ook, want lang zou 't werk niet meer duren ... Dan ging hij dadelijk weer naar Gouda terug ... want Mina ziek, en hij hier in den Haag ... dat ging toch niet aan... Nu had hij al in drie dagen niets gehoord ... en daarover tobde hij; ze zou toch niet erger zijn?... Een enkel woord op een briefkaartje had ze toch wel kunnen schrijven, of anders had vrouw de Reus het voor haar kunnen doen ... Begreep ze dan niet, hoe angstig en ongerust hij moest zijn, zoo ver van haar af?...
Weer werd er een kruiwagen losse steenen voor hem uitgestort; hij schrikte er even van, en greep nog ijveriger steen na steen. Hij richtte zich geen oogenblik uit zijn bukkende hpuding op; hij vorderde goed, van alle arbeiders werkte hij wel het hardst. Van tijd tot tijd veegde hij zijn vuile, bezande handen, met palm en rug langs zijn broek, dan werkte hij weer onafgewend door.
De zon, langzaam achter de huizen weggedraaid, scheen hem nu vlak in het gelaat, als hij even het hoofd verhief. Hij trok zijn pet wat dieper in de oogen, en zag strak voor zich neer, maar toch voelde hij de warmte branden op zijn hoofd, op zijn rug, opzijn schouders, en hij kreeg het benauwd, onder dien zwaren druk van de zon. Het was bijna schaft, dan kon hij onder een boom gaan zitten, een



84
slok koude koffie nemen, en rusten. Hij was eigenlijk niet aangelegd op dit werk ... maar wat moest hij doen, nu zijn patroon failliet was gegaan? ... Ja, wie had dat gedacht, zoo'n groote zaak} over de twintig knechts, maar je moest er maar bij wezen ...
't "Was toch wel echt goed van Janus, dat hij 't hem dadelijk geschreven had, daterhier werk voor hem was... Alleen trof't zoo ongelukkig, nu juist met die ziekte van Mina. 't Begon anders al hard te spannen ... hij zocht maar, en zocht, en vond toch geen werk ... en dan dat thuis komen, eiken avond, bij je zieke vrouw, met de boodschap, dat het weer vergeefsch was geweest ... Neen, die brief van zijn broer was een uitkomst ... dat kón hij niet hebben geweigerd, het was veel te mooi... Mina had het zelf gezegd: Man, bekommer je nou niet om mijn ... ik ben meer zwak as ziek ... en vrouw de Reus, die is altijd dicht bij de hand, ik het 'r maar te roepe, dan sta ze klaar ... Je weet, hoe goed da' ze-n-is ... Heb nou maar om mijn geen zorg ... om de twee dage schrijf 'k je 'n brievekaart ...
Heb nou maar om mijn geen zorg ... maar dat had hij wèl, dat moest hij wel hebben... want van dat briefkaart schrijven was niet veel gekomen. In 't eerst ging 't goed... hij had tweemaal tijding van haar, en eens



85
van vrouw de Reus gehad ... die meldde hem de goede ontvangst van de tien gulden, — die had hij aan haar, niet aan Mina gestuurd, omdat Minai het geld niet zelf halen kon ... en eens nog had Mina geschreven, om hem te bedanken, en te zeggen, dat ze goed vooruit-ging, ze mocht al eens opzitten, alleen bleef ze nog zwak ... geen wonder ook, als je zoo'n stoot hebt gehad ... weken lang koorts... en nog eens koorts ... En nu wachtte hij al drie dagen over den tijd op bericht, en overmorgen kwam de Zondag pas ... Hij had zich voorgenomen, Zondag naar huis te gaan, hij moest haar weer eens zien, haar spreken, met eigen oogen zich overtuigen, dat zij niet erger was ... Hij had het de twee vorige Zondagen niet gedaan, omdat hij er geen aanleiding toe had, zij had gezegd, dat zij vooruitging, en opgewekt geschreven, — dan spaarde hij het geld van de reis; dat was wel noodig, want waar haalde hij zoo gauw ander werk vandaan, als dit hier was afgeloopen? Maar aanstaanden Zondag ging hij, dan liet hij zich door niets weerhouden ... tenzij er vanmiddag of morgen goede tijding kwam ... of zou hij dan toch maar gaan ? ...
Het was schaft; hij zag de mannen loopen naar den boom, waar hun koffie-flesschen en brood-zakken lagen; toen hij er aan-



86
kwam, stond er nog slechts zijn blikken kan, waaraan het blauwe zakje was vastgebonden, tusschen de jassen, en een paar klompen zonder kap, maar met voet-riempjes overspannen. Janus kwam naar hem toe.
— Kom, jong, wat is dat nou voor 'n arreme zondaars gezicht ... Je mot denke: wie brenk d'r brief in de bus, as vrouw de Reus 't nie doet? En die ken toch ook d'r bezighedes hebbe! Niewaar? Geen tijding, goeie tijding! Denk daar maar om! Je mo' me geen spijtlate krijge,dat 'k je hier het gehaald!
Dit laatste zei hij lachend als een grap, maar zijn broer begreep niet de scherts.
— Och nee, zei hij goedig-afwerend, spijt mo' je d'r nie om hebbe ... je dee 't om goed en best, maar zie je ... die Mina ziek, en ik zoo ver, da' leg me maar aldoor in me kop te male, en da' ze nou nie schrijf..
— Vanavend leit 'r 'n brief, of 'n kaart, wat ik ]e brom! En al was d'r geen, wat dan nog! Kom, wees toch wijs!
Maar ondanks de opmonteringen van zijn broer, slaagde hij er toch niet in, zijn innerlijke onrust weg te denken. Al zijn hoop richtte zich op een brief, en een vreemd voorgevoel beangstigde hem: dat het uitblijven van tijdiag noodzakelijk iets slechts beteekenen moest.
's Avonds was er geen bericht.



87
Janus troostte hem, Leen, diens vrouw, plaagde, om hem wat op te beuren: Jij malle, verliefde vent ... ken geen dag zonder 'n brief van z'n vrouw... maar hij voelde zijn ziel al meer en meer versomberen, hij sprak niet, hij kon niet over gewone dingen praten; hij verlangde naar bed, om, door den slaap, den nacht spoedig voorbij te doen gaan.
Den volgenden morgen liep hij, in de schaft van acht uur, hollend den verren afstand naar huis, gedreven door de hoop op een brief. Maar er was niets gekomen. Hij ging weer aan het werk, star, uiterlijk ongevoelig, maar in hem brandde de angst; hij dacht erover, of hij maar niet weg-loopen zou, nu dadelijk, maar dan verzuimde hij zijn loon, en al kon Janus dat wel voor hem ophalen, hij zou misschien als arbeider worden bedankt ^. en nu kon hij dat werk niet missen ..het zou toch al gauw zijn gedaan.
In de middag-schaft, toen Janus hem zijn jas weer zag overslaan, zei hij goedhartig:
— Wil ik nou 's hoore ... 'k breng-t-'m eerlek mee, as-t-er 'n brief is, — maar hij schudde zwijgend het hoofd. En toen Janus hem terug zag komen, hoog-rood, bezweet, met donker-betrokken gezicht, begreep hij wel, dat er geen bericht was geweest, en vroeg niets.
Hij werkte zoo hard hij kon, om de kna-



88
gende gedachten in zijn hoofd te verdooven, maar zijn onrust bedaarde niet. Hij had zich nog nooit zoo gevoeld, zoo gejaagd, en zich toch zoo machteloos wetend, een eind aan dien toestand te maken. Wat kon er nu gebeurd zijn... was Mina zooveel erger, dat zij zelfs niet meer schrijven kon... waarom deed vrouw de Reus het dan niet... of was het zóo erg, dat zelfs die niet durfde, het hem te doen weten ? ... Zou de koorts weer zijn terug-gekomen, — en zij was tóch al zoo zwak.. kon het iets anders zijn?... Hij wist het niet, hij begreep er niets meer van... Hij martelde zich met de vreeselijkste voorstellingen... totdat hij zich troostte met de zelf-belofte: niet morgen, maar vanavond nog, na het werk, ging hij naar huis, dan zou er nog wel een trein naar Gouda zijn ...
Aan die gedachte klemde hij zich, in zijn wanhoop, vast. Vanavond nog zou hij Mina zien, en weten, hoe het met haar was. En al mocht zij ook zieker zijn, dan was hij toch bij haar, en kon haar verzorgen. Alles was toch beter dan de ellende van vrees en onzekerheid.
Hij zeide zijn plan aan zijn broer, toen zij 's avonds, samen gingen naar huis. Janus ried het hem ook aan, dan kon hij zien, dat er niets was geweest, en lachen om zijn bespottelijken angst ... Maar neen, die zwaarte, die druk, die hij in zich voelde, die



89
onrust, dat kon niet alles verbeelding zijn... er zóu wel iets zijn gebeurd...
Maar nauwelijks stond bij voor de deur van Janus' huis, of deze schoot reeds open, en Mina, vroolijk, lachend, vloog hem snel om den hals.
— Mina! Mina! riep hij, en pakte haar bij de armen met zijn vuile, bezande handen. Bè-jij 't! bè jij 't! Bè-je nie ziek meer? Bè-je weer heelemaal beter?
— Ja! riep ze, ja, hoor! 'k Ben weer zoo flink en zoo goed! 'k Kon best 's na hiertoe komme! Maar voor de verrassing hewwe d'r niks van geschreve...
Hij zuchtte luid van verlichting. Hij kon nu weer vrij ademhalen en vrij zich be* wegen; zij was hier! en zij was beter!... Maar terwijl zij hem bij de hand, lachend, de trap op naar boven trok, waar Leen stond te roepen: of hij niet blij was! wat hij daar wel van zei! dacht hij toch even: ja, een verrassing was het, een groote, maar het zou toch nog veel prettiger zijn geweest, als zij het vooruit had geschreven ... dat had hem veel leed bespaard ..



KEUZE.
— Nee, gut, Bertus, vertel mijn d'r nou maar niks van... ik weet 't veels te goed, ik zie 't ommers an je, hoe datje d'r uit zie! Netuurlek weer geen knoop an je boezeroen, jè hemp komp erdoor, kom hier, dan zei ik d'r wel effe 'n paar anzette ... je loop voor schandaal ... je loop werachtig voor zot...
( Bertus kwam naar zijn zuster, en liet zich de knoopen aan zijn boezeroen zetten.
— En tel je je wasch altijd na ? He-jij nog alle zes de zaddoeke, die ik voor je het gekoch?
— Ja, da' weet 'k nie zoo percies ....
— Daar hè-je-n-'t al! 'k Verwed d'rm'n hoof onder, da' jij ook nooit met geen heele sokke loop!
Bertus haalde zijn schouders op.
— O, jonge, da' jij toch nie trouwe wil!
— Wil? ik wil best!
— Nou! en je het geeneens geen meid! En wie ken d'r beter trouwe as jij.. .jij met je loon, en je ben toch 'n soliede man, nooit drinke, nooit in geen kroege zitte, jij het zeker al mooi wa' gepot...



91
— Eén duizend en vijfendertig gulde het 'k op 't spaarbank staan.
— Da's toch mooi, om mee te beginne! daar kè-je van alles mee beginne! Je vrouw ken d'r *n klein nerinkie van opzette
— Nee, m'n vrouw 'n nering, da' wil 'k nie ... da' geld is voor de meubele en zoo, dan zitte we dalek knap in ons boel.
— Nou, da' mot jij wete, hè... Ik het 't anders ook gedaan, met m'n trouwe, en 'khet d'r nooit geen spijt van gehad. Al die cente, die 'k verdiende, liet m'n man me houe, en daar leef 'k nou toch maar van, hè, nou da' me man d'r nie meer is....
— Ja, dat isfjoed as je geen kinderehet, maar as d'r kindere komme, is 't toch niks gedaan.
— Da 's ook waar, affijn, da' ben nou zake, die je zellef dient te wete ... Maar je zegt, je wil trouwe, warom doe je 't dan nie?
— Ja, zie je, 't is gauw genog gezeid: ik wil trouwe, maar 't dóen is 'n ander ding ... met wie mot 'k trouwe?
— Gut, meissies ben d'r toch bij hoope... ken jij niet die dochter van Nelisse ... zoo'n blonde met 'n kleur? Da' mot 'nfesoenlek meissie weze ... of Jans van van Dieme ... maar die is je meschien al te oud.. maar dan hè-je-n-ook nog Leen Sterk, of die meissies van Koman ... Bet en Jet, hiete ze zoo nie?



92
— Ja.
— Maar da' motte nogal wilde vogels weze....
— Nou! dan weet je d'r óok veul van! 't Benne net zulke bedaarde, nette meissies..
— Zoo! Ke-je ze dan zoo goed?
— Netuurlek! Koman, d'r lui broer, is ommers m'n vrind!
— Zoo! Nou, en bevalle die je goed, Bet en Jet? Neem d'r dan een van die beie!
— Gemakkelek gezeid ...
— Jé ken de femielje ... de broer is je vrind, en 't zijn nette meissies, zeg je ... d'r motte-n-ook wel cente-zitte
— Ik zou d'r wel een %n die twee wille hebbe!
— Dan zou 'k d'r een van die twee neme.
— Ja 1 maar....
— Maar? niks geen maar... Je ben toch nie bang, asdat ze je af zelle wijze?Hè, jij ben altijd zoo zeurderig en langzaam, as jij 'n meissie wil hebbe, motje reseluut weze! Of ben d'r andere kapers op de kust?
— Nie dat 'k weet... dan zou 'k 't ook wel van Koman hebbe gehoord
— Welnou dan!
— Ja, maar zie je
— Wat nou weer!
— Wie van de twee mot 'k neme?
— Wie dat je 't beste lijkt!



93
— Ja, maar, wie is dat! Daar hè-je-n-'t juist! Da' weet 'k nie!
— Weet je da' nie?
— Nee! Ik ben al d'ris uit gewees met Jet, en ook al's met Bet -.. Dan denk ik;
Bet en dan weer, nee, Jet... Bet is
huiselek, belp d'r moeder, Jet is weer knapper ... allebei ben ze vroolek, en flink
't ben gezonde meide ... maar wie 'k nou eindelek mot neme, da' weet 'k nie
— Hoor 's, wil ik jou 's wa' zegge
toe ik zou trouwe, toe liepe d'r ook twee jonges op me, Jan de Wit en Piet van
Veen en 'k mocb ze allebei graag, net
eve graag, as je me toe gevraagd had, wie zie je liever, dan zou 'k gezeid motte hebbe: ik weet 't nie. Maar Piet, die kwam't eerste om me, en' toen het 'k Piet genome, en toe 'k getrouwd was, het 'k nooit meer an Jan gedoch ... Je zei zien, da' gaat zoo ... as d'r voor jou toch zoo weinig onderscheid is, tussche Bet en Jet, dan neem jij diegene, waar dat je 't eerst gelegenheid toe het.
— Nee, daar het 'k geen zin in.
— Nou, ja, zie je! as jij ook nie geraje wil weze, dan mot je-n-'t zellef ook maar wete.
— En ik weet 't nie ...
— Nou, maar, ik zeg: as jij je zelf niè
helpe wil of ken wie help je
dan? Is d'r nou niks, niks goen onder-



94
scheid tussche die twee? Je zegt, Jet is knapper
— Ja, maar daar bedoel 'k nie mee, da' Bet leelek is! Dat is ze nie, hoor! Die is ook knap genog!
— En Bet is huiselek
— Nou, dat is Jet <5ok... die steek óok ferm d'r hande uit de mouw, mot je maar zien!
— Dus jij wil ze allebei eve graag hebbe? Dan neem je, die jou 't graagste mag.
— Ja, maar ik geloof, ze magge me allebei graag... As 'k met den een uitga, of met d'n ander, dat is me nou net gelijk. Pret make doene ze alle twee, aardig zijn ze ook alle twee tege me ... en Koman zeit me nou 's, da' Jet nooit met geen ander uit wil gaan, as ik met d'r het afgesproke ... en dan weer vertel die me, da' Bet zoo vaak over me spreek ... Nee, wat da' anbelangt, gloof ik, da' ze geen van beie nee zoue zeggen.
— Ja, maar dan weet 'k d'r toch ook niks anders op ... as jij dan nie neme wil, waar da' je 't eerst gelegenheid toe het...
— Nee, da' wil 'k nie.
— Nou, dan zou 'k zegge, neem dan maar 'n heel ander meissie ... meissies genog.
— Nee, ik wou nou juist Bet hebben of Jet, een van die twee.
— 't Zei me benieuwe... waarda' jij nog



96
mee voor den dag komp ... want as jij zoo slof ben, dan komp 'n ander, die meer resoluutheid het, en dan gane ze allebei je neus voorbij.
— Zondag hebbe ze me daar te ete gevraag... dan zei 'k nog 's goed uit m'n ooge kijke, want zóo gaat 't toch niet.
— Nee, en 'n jonge zonder vrouw, dat is 'n ongelukkig mensch, die het nerges geen haal ... Kom je 't me dan dalek vertelle?
Bertus beloofde dat.
Zondag'savond's laat belde hij nog luidruchtig bij zijn zuster aan.
— Bertus! bè-jij daar nog?
— Ja, daar ben ikke! Zeg, 't is in orde, hoor!
— In orde?!
— Ja, 't is 'n orde! En raai jij nou 's effe met wie?
— Met Bet, of met Jet?
— Met Bet!
— Zoo! nou, da' doet me allemachies plezier! Kom nou gauw binne, dan krijg je nog 'n glasie bier ... en dan kè-je me alles fijntjes vertelle ... Bet ... Bet... zoo, het 't Bet motte weze....
— Je weet, dat 'k d'r vemiddag ete gong, bij Koman?
— Ja, dat had je verteld.



96
— Nou, 't was net, zooas gewoon. We zatte te prate, en Jet, die is toch zoo'n vrooleke meid, die maakte gekheid, en die zat moppies te zinge, en dan wou ze, da' we allemaal mee-deeë, en ze plaagde mijn, en ik begon al te denke, nou, die dan maar .... En toe lette-n-ik ook zoo's op Bet, en die liep maar heen en weer, en zette alles klaar, en toe doch 'k, nou, die is ook
nie te versmade En dan was 't weer
Jet, omda' ze zoo leuk ken lache, en dan
weer Bet Ik wist werachtig nie, wa'
dat 'k zou doen Bij tije wier 'k mal
in me hoof van 't denke. En eindelek doch 'k, nou, as we nou strakkies uitgane, en die dan, bij toeval, an me arm komp te loope, die zei 't dan maar weze, want dat begon me te vervele, en d'r mos toch 'n eind an komme.
— En hé-je da' toen gedaan?
— Nee ! mot je hoore! Nou, na tafel ben de meissies in de keuke, om op te ruime, en daar hoore we ineen© 'n vreeselek gegil. En wij d'r allegaar na toe, om te kijke, wa' dat er an de hand was. En daar zatte Bet en Jet op de tafel te schreeuwe: de kat het 'n muis! de kat het 'n muis gevange! Nou, da' was aardig om te zien, hoe dat beest met die muis speelde ... dan had-ie 'm, dan liet ie 'm effe schieten, en dan,



97
floep! had ie 'm weer. Koman en ik, die zatte d'r na te kijke, de juffrouw, die ging weg, die wier d'r te wee van, en Bet riep: Dat arme beest! zou-t-ie nou pijn hebbe! en Jet, die gilde maar: wat eng! wat eng! 't is griezelig om te zien! En toe ineene zeit Bet teuge d'r broer: Pak 'm die muis af! dat martele, da' vin 'k nou net zoo vreeselek! gooi 'm liever in 'n emmer water! dan is-t-ie dadelek dood! j Maar Koman, die lachte, die von 't veels te leuk, en da' duurde maar, da' duurde maar ... En toe sprink Bet van de tafel, en ze pak de tang en daar het ze de muis, en, wip, gooit ze-n-'m de gootsteen in, en ze rilde heelemaal, en ze zeit: Ik kon 't nie langer
anzien, dat martele En toe doch 'k:
dat is 'n kranige meid, die het durf in d'r lijf, maar 'n goed hart het ze-n-ook... En toe we uitgonge, toe zorgde ik wel, Bet
an me arm te krijge En had 'k geen
gelijk?
— Nou, of je gelijk had! Van harte gefllleseteerd! —
TROUWPLANNEN.



ONTBERING.
Het was eiken dag weer hetzelfde, 's Morgens het gaan naar het werk door de nog leege, zonlooze straten, dan, alleen door den schafttijd verbroken, de arbeid in den winkel of op
karwei, en 's avonds het keeren naar huis
altijd, altijd verliep de dag in gelijke eentonigheid, zonder verandering, zonder afwisseling, — het was altijd, altijd hetzelfde.
Hij dacht daarover, ofschoon hij, door zijn eenzelvig leven, in den loop der tijden was verdoft, was versuft, terwijl hij,tusschenzijn kameraden in, den weg liep naar huis. Gewoonlïj k bleven zij n hersenen in rust, en kwelde hem niet de dorheid van zijn bestaan, maar soms kon hevig, door zijn gelatenheid heen, het bewustzijn breken, hoe eenzaam, hoe nutteloos zijn leven toch was.
Hij liep, zijn jas los om de schouders geslagen, de pet boven het onbeweeglijke, zonverbrandegezicht,eengroote,stramme figuur, tusschen de maats van het werk. Hij sprak nooit, bemoeide zich nooit met wat er om hem heen werd gezegd, en lette niet op het drukke, rumoerige gepraat, dat, na het werk,



99
plotseling luide weerklonk. Men liet hem met rust, den zwijgende, die altp in zichzelf scheen verdiept, wiens gesloten gelaat nooit een zijner gedachten verried. En niemand wist het, die hem in zijn stoere onbuigzaamheid zag, hoe zacht van natuur, hoe meegaand van karakter hij was; zij ontzagen hem, omdat zij kenden zijn kracht, en vreesden voor de geduchtheid van een uitbarsting daarvan.
Hij was sterk; zijn harde, vereelte handen vonden geen arbeid te zwaar; maar zijn driftloos, lijdzaam temperament zou nooit het geweld van die handen behoeven. Hij leefde zijn eentonig bestaan in berustende onverschilligheid en onderwierp zich aan zijn lot, zonder klacht, gedwee.
Hij liep voort met de anderen, zwijgend, het starre gezicht wat gezonken, terwijl zijn grove schoenen zwaar klonken tegen de steenen. Het schemerde reeds; achter de gevels der huizen brandde uit, in rood en zwavelgeel, de hevige gloed van de zon, en in de straten hingen de grijze wazen van den vallenden avond, die immer meer vergrauwden, en zich verdichtten tot diep, ondoordringbaar geduister.
Hij wist het van al zijn kameraden, dat zij waren getrouwd, zij allen werden door hun vrouw gewacht, — alleen hij..; hij alleen ...
En de slungelige, onbeduidende man, die



100
daar liep te zwetsen over zijn willen, zijn kunnen, terwijl zijn luiheid altijd zijn kracht overwon, die door niets zijn geluk had verdiend, hem, juist hem, wachtte de mooiste, de beste, en hij waardeerde het niet
Zijn oogen leefden even in helheid op, maar dadelijk lagen de zware leden weer loom op de koud-gfijze appels. Zijne zielsbewegingen uitten zich zelden naar buiten; het bleef alles ver, diep, in hemzelven verborgen, totdat soms opeens, door een kleine oorzaak, aan hem werd geopenbaard, welken gloed, welk verlangen zijn innerlijk zijn hield omhuld.
Zij sloegen den hoek óm van een kortnauwe straat; juist uit een winkel kwam een jonge vrouw met een kind op den arm; toen hij haar zag, ging er een smartelijke schok door hem heen.
Zij lachte met haar frisch-rooden mond de mannen tegen, die haar dadelijk familiare groeten gaven:
„Besjoer, roos, hoe maak ie 't?"
„Dag Bet! Je mag je man welleris onder hande neme, hoor! Hij het 'n boekie van je ope gedaan *... nou 1" . „Zie je mijn nie, zeg! 'k ben toch lank genogt!"
„'k Het je binnekort nie gezien, nou ziek bè je anders nie gewees, da' zien 'k wel an je, da'wor je nie, hé, zoo'n bloed van 'n meid!"



101
„Jee, nee, hoor, mo'k niks van hebbe.... kom, Toontje, waar blijf ie?" riep ze vroolijk over haar schouder heen naar haar man. ,,'t Ete staat klaar, jong ... Nou, besjoer,lui!" en ze liep door, met haar bloeiende, krachtige, rechte figuur, en naast haar de sukkelige man, die altijd aan zijn slappe gestalte en flets, onbeduidend gezicht een aanzien van gewicht wilde geven.
Hij was zwijgend door blij ven gaan. Hij had niet gelachen, geen woord gezegd, maar zijn blikken bleven haar onafgewend volgen, totdat zij uit zijn gezicht was verdwenen. En nog zag hij haar, ais in zijn hersenen gebrand was het tooneel van zooeven: de jonge vrouw, zoo mooi, zoo gezond, zoo vroolijk — met het kind op den arm, en naast haar de haar onwaardige man, wiens eigendom voor eeuwig zij was ...
Zijn oogen brandden, een donkere gloed steeg hem heet naar het hoofd; die man, neen, die kwajongen, hij verdiende 't niet, dat hij die vrouw had ... die vrouw! En toch, toch •was zij Van hem, toch had zij hem verkoren boven zoovelen ... beteren ... toch scheen
zij zich te schikken in haar tegenwoordige leven — zelfs tevreden, gelukkig te zijn.
En hij, die van haar gehouden had toen zij nog maar een kind was geweest, die voor haar had willen zwoegen tot boven zijn kracht, om haar het beste leven te geven ... die
HHH



102
nooit aan iets dacht, dan aan haar, van wiens handelingen zij altijd het middelpunt was, — hij ging nu alleen naar zijn huis... alleen, nadat hij haar had gezien, met haar man, met haar kind
Zijn verlangen doorkrampte wild hem de borst. Hij leed, na een ontmoeting met haar; nog dagen daarna vlamde, onverwacht hevig, zijn smart in hem op, en toch hunkerde hij altijd haar nog weer te zien, haar stralende oogen, haar lachenden mond, haar veerkrachtigen gang, want nog altijd, nog altijd hield hij van haar...
Het was dezelfde stille', uiterlijk-onmerkbare liefde, die zij nooit had begrepen, en nu niet langer vermoedde, — de liefde, die hem geheel had vervuld, die een deel van zijn leven was, totdat opeens zijn ziel leeg was gescheurd, zijn bestaan alle belangen verloor: toen zij trouwde met dien anderen man.
Waarom ... waarom had zij juist dien verkozen? Dien slechten werkman, dien luiaard, dien vent zonder fut of kracht, dien laffen, kwasterigen jongen? Omdat hij zich'sZondags op-kleedde als heer, met boorden, gekleurde dassen, omdat hij kon dansen en liedjes zingen, omdat hij van betere afkomst was ... had zij het daarom gedaan ?
Zij was jong, luchthartig, zij dacht niet zoo diep over de dingèn na Hij kon het



103
begrijpen, dat zrj argeloos, wat kinderlijk-y del misschien, 'eenmaal dien man had genomen. Maar nu toch, nu zij hem kende, nu zij alles wist van zijn onbeduidendheid, zijn zelfzucht, zijn onverdragelijke verwaandheid, zijn luien aard, hoe zij nü nog zoo opgewekt kon zijn. zoo tevreden, dat begreep hij niet ... en toch, voor haar mocht hij niet wenschen, dat het anders zou zijn ...
Hij had er niet op gelet, hoe hij van de anderen afgeraakt was. Werktuigelijk liep hrj den te volgen weg, en opende, vóór hij er begrip van had, de deur van het huis, waar hij woonde.
Zijn eten stond klaar op zijn kamer; de juffrouw had het hem voorgesteld, omdat haar man op een ander uur van zijn werk kwam en zij dan te lang moesten wachten. Ktj had het goedgevonden en at nu altijd alleen.
Hij had zijn pilow werkpak en zijn stoffige schoenen uitgegooid, zich gewasschen, en nu zat hij, in zijn stoffen huisbroek, in zijn overhemd en op pantoffels, aan de tafel, waarop het lampje bij zijn thuiskomst al brandde, en las een krantje, dat de juffrouw voor hem had klaargelegd.
De juffrouw kwam binnen, om zijn tafel op te ruimen; praatgraag, sprak zij over het weer, het werk, nieuws uit de krant, maar hij antwoordde niet, keek even, luisterend, heen



104
over het blad, dat hij hield in de hand, maar las dan weer door.
„Zeg, da' schunnige jassie, daar kon ie nie
meer mee loope, Verduin me man, die
most-t-er ook zoo een hebbe, en toe het'k meteen maar voor jou ook zoo'n warme, korte duffel gekoch... vijftien gulde ... Is 't goed?"
„Ja", aei hij.
B't Is verschrikkelek, daar! wa' jullie manne an kleere ankenne, hè, da' zeg 'k zoo vaakT maar wa' zei je doen.... Je mot toch knap voor de dage komme, J~ nou, 'k zeg je, 'k leg elleke week twee gulden weg voor me man z'n goed, en denk ie, da'k d'r mee uitken ? Kè-je begrrjpe! 't is nóg nie genogt! En toch, 'k verfoei 't, om ander goed, as sterk, best goed te neme, alle waar is na z'n geld, da' komp altijd uit, nou weer die duffel, daar kè-je plezier van beleve, da' zeg 'k ook teuge 1
„Hè-je-n-'m al betaald? Wi'k je 't geld dan maar geve?"
„Als je 't kan misse ... 't komp anders 'n Zaterdag wel terech..."
Hy haalde zijn leeren beurs uit zrjn zak, en betaalde haar. Nu minder dan ooit, kon hg' haar drukke praten verdragen. De juffrouw ging weg, en hij bleef weer alleen, overgelaten aan zijn voortdurend, zwaarmoedig gepeins.
Daar had zij geloopen, zoo blond en blank, zoo fleurig, zoo levenslustig, zoo jong... Het



105
was zoo natuurlijk, dat ze haar na riepen: roos... Zij bloeide in levensvolle gezondheid en jeugd, haar oogen blonken van opgewektheid en kracht, en haar lippen lachten in den overmoed van haar geluk...
Hij haalde diep adem, en steunde zijn hoofd in de hand. Hij kende zijn eigen waarde, hij wist zich een eerlijk, werkzaam mensch te zijn, die, als ooit zijn hoop was vervuld, alleen voor haar had geleefd, die zijn uiterste best zou hebben gedaan, haar bestaan prettig en gemakkelijk te maken, — maar hij begreep, dat hij, als zij werkelijk met dien oppervlakkigen, leeg-zieligen jongen gelukkig kon zijn, niet voor haar zou hebben gepast. Dan had zq' nooit van hèm kunnen houden, van hem, den stroeven, gesloten man, — dan was zij met hem niét gelukkig geweest...
Het was hard voor hem, dit te weten Maar wat gaf het, of hij zich de hersenen afmatte met valsche voorspiegelingen, van hoe het
had kunnen zijn Hij had zijn lot aan te
nemen, zooals het door de omstandigheden nu eenmaal was gevormd ... Hij zag het geluk voor zijn oogen, het rijke, volmaakte geluk: hij zag haar, met haar kind, — het bestond, het geluk, en toch moest hij ontberen, en berusten in zijn gemis.
De drukkende eenzaamheid van zijn omgeving, de diepe stilte, die om hem was, niet
Ml



106
alleen in dit huis, waar hij als kostganger woonde, maar ook op het werk, waar hy' met niemand den omgang zocht, kon hem soms plotseling met een hartbeklemmende droefheid kwellen, hem onrustig maken, en gansch zyn gewone gemoedelijke evenwichtigheid doen verstoren. Dan voelde hy' zich los van al de wereldsche dingen, zoo onbelangrykih den grooten stroom van het menschely'k bestaan, en angstig zocht hij dan naar een steun, om zich aan op te richten, vast te houden, maar hij vond niets: er was niets.
Dan dacht hy opeens weer aan haar. En hoe haar onverwachte verschijning telkens en telkens weer licht bracht in den donkeren eentonigen gang van zijn leven. Hoe.ook zyn ziel werd geschokt, hoe ook zijn smart zich daarna, met ontembare felheid, verhief, die mooiste, die eenig mooie\)ogenblikken in zijn dor, onbelangrijk bestaan zou hij niet, nooit kunnen missen.
De dagen gingen voorbij.
Haar man verzuimde zijn werk, twee, drie dagen lang. Maar niemand verwonderde dit. Hij was dikwijls ziek, of wendde dit voor, en in geen der maats kwam het op, dat zijn wegblijven een bizondere oorzaak kon hebben.
Maar toen hij den vijfden dag nog niet weder verscheen, zei een der kameraden verbaasd;



107
„Nou deze keer hou-t-ie 't uit! Is-t-ie nog nie werom?"
„Is-t-ie dan werkelek ziek?" spotte een ander, ongeloovig.
„Mo'je nie denke, hoor I Me kop af, as 'k 'm gister-avend nie op straat het gezien!"
„Da' ken wel", zei de meesterknecht. „Hij is zellef ook nie ziek ge wees, maar z'n vrouw."
„Z'n vrouw?"
„Gewées dus weer beter?"
„'t Moch wat, weer beter ... hij is t'er vandaag begrave".
Het bloed bonsde hem met zulk een kracht naar het hoofd, dat het donker werd voor zjjn oogen. Zijn ooren suisden, zijn slapen hamerden, hij duizelde, als onder een plots-fellen slag. Zjj was dood ... zy was dood ... en hij had er niets van geweten...
De mannen spraken voort, luid, druk door elkaar. Zy ondervroegen den meesterknecht, en hy hoorde alles, met een vreemde duidelijkheid :
„Zy sterk?... zij zoo gezond ? ... gloof da'
maar nie Die beulde zich dood voor d'r
kerel; me vrouw, die weet 't, al het ze-n-ook nooit niks gezeid, daar was ze te groos voor, 'n trotsche kop zat d'r op, maar me vrouw, die zag 't toch wel, die het me dikkels genogt gedwongen, d'r man de les 's te leze .. en da' deei 'k, nou mit plezier, maar 't holp nie, geen



108
haar I die liet haar maar ploetere en zwoege, totda' ze d'r bij neer is gevalle... Wassche dee ze voor de mensche, uit werke gaan, naaie, van alles pakte ze-n-an, nee, da' mot gezeid, 'n wijf van go ad, maar ze het 't motte bezure.. En wat die vent van haar uithaalde mit z'n geld, da' mag joost wete, maar as zij zoo nie de hande uit de mouw had gestoke, dan hadde ze gebrek kenne lye, wat ik jullie brom... En da' werke, da" werke da'het't d'r nog geeneens nie gedaan; ze was jong, niewaar, maar dat inwendige tobbe, da' het d'r de knak gegeve; hij maakte d'r gek, mit z'n plage, z'ntreitere, z'n eeuwige anmerkinge make... ze had 'm nie motte neme, maar zoo was ze: nooit iemend ies toone, hè, nooit, altijd zich kloek overeind houe, vroolek zijn, lache ... en as 't nie was gewees, da' me vrouw d'r van jongsaf gekonne had, dan had ze 't nog nie géwete ... Nee, ze had die vent nooit motte hebbe ... Aflyn, ze is uit de tijd... en uit d'r lye-
Zij was dood. Een verlammende dofheid was in zyn leden gezonken. Nooit meer zóu hij haar zien. Zelfs dat wat hem een vreugde èn tegelyk een leed was geweest, zelfs dat, zelfs dat, zou hij nu altijd ontberen ...
Maar erger dan zyn eigen smart, voelde hy het, dat hij nooit iets voor haar was geweest,
hei



109
nooit haar geluk had gegeven, erger dan zijn nu schrijnende droefheid om haar eensklapschen dood, waardoor hij zjjn latere dagen in durenden weemoed vertreuren zou, — erger en zwaarder en van indringender pyn was zijn leed om haar leed, om haar zoo moedig verdragen ellende; zij had ontbeerd, en het in trotschheid verzwegen, en niemand, niemand had haar ooit vertroost, haar lijden verzacht... en nu was zij dood, en zy' had het geluk niet gekend ...
HM



HET GRIJSJE.
— O, Moe! kijk daar 'n beeld van 'n grijsje staan! juichte Leentje.
Met haar veertienjarig dochtertje naast zich, stond juffrouw Bolk voor de uitstalkast, waar de goedkoope mantels hingen, van een grooten winkel in de Spuistraat. Leentje zou gaan dienen; juffrouw Bolk had een mooi dienstje voor haar weten te vinden, in een stil gezin, tot hulp van de groote meid, en nu moest ze zoo'n soort van uitzet hebben, om er knap en fatsoenlijk uit te zien. Juffrouw Bolk was 't nooit anders gewend geweest, met haar oudere kinderen: Trui, die was vijf jaar lang in één betrekking geweest en nu getrouwd; Jans was nog altijd bij mevrouw Vermeer in de Javastraat, en, na Leentje moest kleine Griet denzelfden weg op. Ja, ja, 't was wat te zeggen, als weduw met vier meisjes achter te blijven! Maar ze had er zich met eere doorheen weten te slaan, al neep 't ook soms, en nu Trui uit huis was, kreeg ze't heel wat ruimer. Die had altijd veel noodig gehad. Aan kleeren en zoo. Maar nu ze 't zélf kon doen,



111
stopte ze Moe en de zusjes ook van alles toe: die hoed had Leentje van haar, een zwart strooien aflegger, maar Trui had er nieuw bruin lint opgezet — en die blouse van haarzelf had ze ook voor Leentje vermaakt, omdat ze ging dienen en nu klaagde Leentje wel, dat de rug zoo nauw was, en dat de mouwen trókken, maar dat vond ze zeker zoo, omdat ze nog nooit zoo'n model gedragen had; altijd van die lange, losse jurken, — die waren gemakkelijk in de wasch, gauw om te maken, en stonden Leentje goed; ze was voor haar leeftfjd erg klein.
En nu moest Leentje dan nog een mantel hebben. Ze hadden daar allemaal toe bijgedragen. De goeie Trui had vijf gulden gegeven. Jans twee, Leentje zelf had haar drie centen weekgeld een tyd-lang bespaard en nu had juffrouw Bolk berekend, dat die mantel wel een zestien gulden kosten mocht. Daar kon ze wat degelijks voor krijgen en ze zou wel oppassen, dat ze haar niet wat in de hand stopten, wat ze kwijt wilden wezen, daar was zij de rechte voor! Dus eerst eens voor 't raam gekeken, om te zien, of daar iets was, waar de keuze mogelijk op vallen kon, dan hoefde je geen uur te passen en uit te zoeken, tot je ten slotte iets nam wat je eigenlijk niet had willen hebben. En nu was Leentj es aandacht getrokken door
HM



112
een korte grïjze, met paarlmoeren knoopen en zijde in de revers. Juffrouw Bolk vond hem eigenlijk te mooi, maar Leentje was altijd netjes op haar goed, en als ze die nu zoo graag hebben wou
— Wat kost ie? vroeg ze, na afloop van haar overdenkingen.
Leentje bukte zich, om het schuin-afhangende prijs-kaartje beter te bezien, en zei schuchter:
— Zestien vijf-en-twintig, Moe.
— Nou, die vijf stuivers, zei juffrouw Bolk. Komen we over de hond dan komen we over de staart. Maar kijk eerst nog 's naar de andere mantels, meid, of daar soms iets bij is Laten we ons niet overhaasten, we hebben de tijd aan ons.
Ze keken beiden de uitstalling rond, keurden de zwarte, beige, donkerblauwe mantels met een onderzoekend oog, maar kwamen ten slotte toch weer op het grijsje terug.
— Dan maar die, zei juffrouw Bolk en opende de winkel-deur, met een beslist gebaar. Leentje volgde haar, verrukt, maar met kloppend hart; ze was nog nooit in zoo'n winkel geweest...
Er waren geen andere bezoekers op dit vroege morgen-uur — juffrouw Bolk was expres om dezen tijd gekomen, om beter geholpen te kunnen worden - zoodat drie, vier



113
juffrouwen tegelijk van achter de toonbank riepen;
— Wat wenscht u, dame?
Leentje kreeg een kleur van verlegenheid, maar juffrouw Bolk trad op de dichtst-brjstaande toe, en vroeg:
— Mag ik die grijze mantel van f 16,25 die in 't raam staat, 's van u zien?
— Wilt u maar naar boven gaan, dame ? Daar wordt u direct geholpen.
Juffrouw Bolk besteeg de breede, statige trap, die uitkwam in den winkel, en Leentje volgde haar met eerbied op de belooperde treden, nadat ze eerst zorgvuldig haar voeten had geveegd.
Boven waren een paar juffrouwen bezig met éen mevrouw, een van hen trad op de nader-komenden toe.
Juffrouw Bolk herhaalde haar benedengezegde phrase.
— Is 't voor de jongejuffrouw? vroeg de pas-juffrouw, die Leentje stond te bekijken, tot deze haar oogen neer-sloeg en hevig begon te blozen. Of voor u?
— Nee», voor m'n dochtertje.
De juffrouw schoof een gordijn terzijde en, haakte eenige mantels van hun kapstokken af.
Leentje stond roerloos; de vele spiegels, waarin ze haar schraal, eenvoudig-gekleed figuurtje zag weerkaatst, maakten haar nog
TROUWPLANNEN. 8



1H
meer confuus; ze begreep niet, hoe Moe zóó maar op die mooie canapé durfde te gaan zitten, zonder dat de juffrouw haar dat had gevraagd
— Alsublieft, zei de juffrouw, en hield een mantel open achter Leentje, die er houterig haar armen in stak.
— Hoe vindt u die, vroeg de juffrouw, die den mantel had vast-geknoopt, en Leentje bij een schouder om en om voor een spiegel draaide.
Juffrouw Bolk stond op.
— Nee, 't moet 'n heel eenvoudige zfjn. (.
— 't Is anders best soutache, wat d'r op zit, en 't is 'n heel chic model...
— Hij is me ook te duur, zei juffrouw Bolk, die 't afhangend kaartje had bekeken. Twintig gulden nog wel!
— Wat had u dan gedacht te besteden ?...
— 'n Gulden of vjjftien, zestien ...
— O, zei de juffrouw, ging weer naar dekast en zocht naar de goedkoopere soorten.
Leentje waagde het haar Moe even aan te stooten.
— Moe, denk u wel om 't grijsje?
— Ja, ja, zeker, zei juffrouw Bolk. Maar we kunnen eerst nog wel 's wat anders zien...
—Dit is 'nheel net jaquet, prees de juffrouw er een aan, 'n mooie coupe, sterke stof, daar zal u plezier van hebben



115
— Maar dat gry'ze manteltje, juffrouw, dat beneden in 't raam staat, heb u d'r zóó niet een hier?
— Zeker dame, zei de jriffrouw, en haalde een beige te voorschijn. Ziet u 's, die is heelemaal 't zelfde, alleen 'n bestendiger kleur...
Of deze Of hoe vindt u die... en aldoor
kwamen er nieuwe modellen, totdat Leentje door die veelheid van soorten geheel verbijsterd werd en verklaarde de beige, och, ja, óók wel mooi te vinden
Het grfjsje had méér koopsters gelokt, en
't was de laatste van die kleur de
juffrouwen hadden dus order gekregen de dames zoovéél mogelijk hun keus op een anderen mantel te doen bepalen. En de juffrouw zei, dat grijs zoo gauw verschoot, dat ze juist de minder mooie mantels in het raam zetten, omdat ze zooveel van de zon te lijden hadden en vroeg nog eens hoe ze dachten over de beige, die was toch zoo lief
— Die dan maar nemen? vroeg juffrouw Bolk, die moe werd, en wie het verveelde nög langer te delibereeren.
— Goed, Moe, zei Leentje, die niet meer durfde zeggen, dat ze de grijze liever had.
De juffrouw verzekerde, dat de mantel als geschilderd zat, en dat ze er genoegen van hebben zou, en praatte voort, tot juffrouw



116
Bolk had betaald en ze haar aan de deur uitgeleide ging doen.
— Ben je blij, kind? vroeg juffrouw Bolk, en monsterde het nieuwe kleedingstuk, dat Leentje aan-had, met een tevreden-critischen blik.
— O, ja, Moe, ik dank u wel, zei Leentje. Maar even draalde ze toch nog voor de uitstal-kast, waar de grijze mantel fraai uitkleurde tusschen de donkerder modellen, en ze kon niet laten, even, met een flauw zuchtje zachtjes te zeggen:
— *k Vond 't grijsje toch eigenlijk nog mooier, Moe



STRAATZANGER.
In het vale licht van den herfst-schemeravond stond hij, met het pak liederen onder den arm en de hand in den zak, in de andere hand het blad, waarvan hij de woorden zong, het soms latende zinken, wanneer hij aan een gedeelte kwam, dat hy van buiten kende. Diep in de schouders stond zyn hoofd, een strakke, donkere, als uit hout gesneden kop, met zwartige groeven langs den mond, en zware schaduwen onder de sombere, halfdichte oogen. Hoog om den hals had hy het mal korte jasje toegeknoopt, dat spande om zijn mager lijf, en van de broekspijpen lagen rafelslierten over de afgeschilferde, neergetrapte pantoffels. Zoo stond hij, en zong met schórrige, doffe stem, die vreemd-ruw opklankte in de stilte der straat.
• . Eens zullen hunne daden D» roem der Francomaan, In 's lands historiebladen Met gulden letters staan.
Met een galmende verheffing van stem



118
zong hij de slotwoorden van zijn lied. En keek rond met speurende oogen, of er geen kooper kwam. Maar eenige kinderen, die f met hem mee-liepen, en die hem, wanneer hy' zong, met nieuwsgierige blikken bestaarden, waren zijn eenige toehoorders geweest. Uitnoodigend hield hij het blad in de hoogte, en riep, met heesche stem, die hy' tevergeefs forceerde tot een helder geluid:
— Heldenmoed van tien Fransche vrouwen, welke zestig man der Duitschers drie uur staande hielden, en ze daarna op de vlucht dreven. Hij keek naar de ramen, of daar geen gordijn bewoog En hij herhaalde forscher, met nadrukkelijker klem': Héldénmóed van tien Fransche vróuwen welke zéstig man der Duit-
schérs drie uur staande hielden én
zé daarna óp dé vlucht drévén! Prijs drie centl Drie cent! Maar drie cent!
Een-dienstmeisje, dat om een boodschap ging, kwam naar hem toe. Uit het geld, dat zij in haar hand had, zocht zij een dubbeltje. Hij had niet terug. En zij ging weg, schouderophalend en een beetje boos.
Hij herhaalde nog eens zyn roep, en voegde er thans de mededeeling bij:
— Wijze: Het gekruiste kind. En weer begon hij te zingen, zelf aangevend de melodie.
Met inspanning zong hq'. Met telkens



119
dieper ademhalen trok hy de tonen op uit zijn holle borst. Het donkerblauw geader, dat zijn slapen doorstreepte, zwol, vóorhy zong, en slonk weg, als de klank uit zijn mond was gestooten. Naargeestig ging zijn geluid door de schemering, als een klaaglijke, smartelijke kreet. Maar hij zong voort, met zijn armoedige stem, blikkend terzijde, of iemand een lied van hem wou.
Men leest hoe in de Spaansche tijden
Een zekere Kenau Hasselaar, Het volk wou van een juk bevrijden, - Het juk zoo knellend en zoo zwaar, Zij stelde zich aan 't hoofd van vrouwen,
* Driehonderd in getal. Zij stak de handen uit de mouwen,
En werkte mee tot Spanje's val. Ook nu weer hoort men spreken
Van zulk een heldenfeit, Bij vrouwen weer gebleken,
In de Entente strijd. Dit tiental kloeke vrouwen,
Staken in 't gevecht De handen uit de mouwen,
Voor vrijheid en voor recht.
Langzaam liep hij verder, inzettend het volgend couplet: De krijgsbanier werd opgestoken ....



120
Verderop stond een meid aan de voordeur ; zij schelde aan de bel ernaast, en een tweede meid verscheen. Samen luisterden ze naar het lied van den zanger, die, nu hjj zag een gewenscht gehoor te krygen, zijn benepen stem uitzette, en met langer galmen het couplet ten einde zong.
De vrouwen streden moedig
En met een vaste hand Schoten zfj kloekmoedig
Den geweldenaar ten schand, Zij toonden door hun daden
Dat zij toch gewis Voor kroost en voor hun gade
En 't land een sieraad is.
Hy" was nu zóó dichtbij, dat de eene meid hem kon wenken met de hand.
— Hei! zeg! wat kost dat?
— Drie cent. Maar drie cent.
— Geef mjjn d'r een, zeg.
— Een?
— Wat heb 'k d'r an meer, man?
Hij bracht een killen vinger even aan zfj n lip, en kleefde dien aan een der bladen van het stapeltje onder zjjn arm.
— Asjeblief.
Zy telde hem drie centen in zijn hand.
— Mot jij d'r ook geen, Lies? vroeg ze.



121
— Nou, ja, geef mijn d'r dan ook maar een. Maar dan mot je 't nog 's zingen, dat 'k goed de wijs hoore ken.
Hij zette zich in postuur, schraapte zich de schorrige keel, en met zijn lage bas, de woorden zwaar beklemtonend, zong hij met aandacht en plechtigheid:
Men vraagt hoe kan 't mogelrjk wezen, Dat tien vrouwen, vijf. dozijn
Mannen sidd'ren doen en beven,
En hen verdreven van 't terrein?
En toch het nieuwsblad gaat ons melden Dat dit tiental daar,
Hun bloed en leven dienstbaar stelden Voor recht en vrijheid met elkaar.
Aan den overkant gingen ook deuren open; dit bemerkende, keerde hfj zich heen en weder, en zong beurtelings de eene en de andere zijde toe. Centen werden hem in de hand gestopt voor een lied, hij deelde de bladen uit, zonder zijn zang te staken; dapper perste hij de klanken uit zijn keel, door de onverwachte belangstelling verblijd en aangevuurd.
Ja, lof aan die vrouwen, Die toonden door hun daan Dat men op hun kan bouwen,



122
Hoe of het ook mag gaan, Zij stonden daar als helden In 't heetste van het vuur, En veel van Duitschlands helden, Betaalden 't zaakje zuur.
— Hè 1 riepen er een paar. En een modistemeisje, dat met een doos tegen haar heup te luisteren stond, vroeg:
— Zing dat nog eresl
En hoewel zij niets van hem had gekocht, was hij toch in zoo'n milde stemming geraakt door den bijval, dien hij ondervond, en de goede afname van zijn liederen — hij ontving juist een dubbeltje voor drie tegelijk! — dat hij aan haar verzoek voldeed.
Lof aan die heldinnen,
Zij toonden door hun moed
Dat zij hun land beminnen,
In voor- en tegenspoed
Zij doen de Duitschers duchten,
Daar die gelijk een haas
Spoedig gingen vluchten
Het tiental bleef de baas.
Een werkman kwam voorbij, en riep spottende woorden tot het modiste-meisje, omdat zy zoo oplettend te luisteren stond,



123
Maar ajj achtte niet op hem, want nu werd het juist zoo mooi:
Hoezee voor Frankrijk en zijn dapperen En voor die kloeke vrouwenschaar, Daar zy 'slands vlag met roem doen
wapperen
Het zij te land of op de haar.
In Oost of West, in 't Zuid of Noorden,
Juicht men met blyde zang,
Zingt men te saam met fraaie accoorden...
Hy stokte, zyn stem was op, en daar er van het samen-zingen met fraaie accoorden niets scheen te komen, eindigde hy maar, en schorde mat zyn geroep: — Drie cent! Maar drie cent! Drie centl De meiden verdwenèn een voor een binnenshuis. Hij zette zijn borst wat uit, rekte zyn bovenlijf achterover, en haalde zijn longen vol lucht. Hij hoestte zijn ergste heeschheid weg, en, voort-loopende door de schemerige straat, galmde zijn geluid weer op, met zwaar-doffe klanken, die de pas herstelde stilte verstoorden:
Eens zullen hunne daden De roem der Francomaan In 'slands historiebladen Met gulden letters staan.



DANSCLUB.
In het kleine, benauwde kamertje, waarin het danszaaltje uitmondde, waren ze bezig hun hoeden, mantels en jassen af te doen. Voor den spiegel verdrongen een paar meiden elkaar, die met breed-uitstaande ellebogen en wijd-gespreide vingers hun haar terecht schikten. Mina Kapper had haar schildpadden kam en een paar haarspelden, op den smallen schoorsteenmantel neer-gelegd; ze hield ook een haarspeld in den mond, en zei, met een benepen stem, terwijl ze hoog de armen hief, en met een forschen draai den rossigen haarwrong steviger op haar kruin bevestigde:
— "Wa'n gemeene wind, hè? Zóohè-jeje haar gedaan, en zóó kè-je 't weer overmake...
— Ja, 't was haast niet om door te komme, zei Betje de Bruin, met een looden kammetje de verwaaide krul-ponnie wat opgolvend, 'k Kan d'r toch zoo slech tege; en as je dan danse mot ...
— Kjjk medam Sefie daar 's zitte, zei Mina, de verbolgen blikken van deze dame met een spottend lachen vergeldend Ze vindt 't niet fesoenlljk, dat 'k hier m'n



125
haar sta te doen; haar hare zitte vastgeplak an d'r hoofd, die waaie d'r niet af, maar ik hou niet van kosmetiek...
— Z'is vast met 'n otemebiel gekomme, grinnekte Betje.
Medam Seüe verwaardigde zich niet, om op de aardigheden ten haren koste in te gaan. Ze bleef heel kalm zitten, — ofschoon ze inwendig kookte, — op den stoel, waarvan ze straks den boel boven op een anderen had gegooid. Ze achtte zich eigenlijk veel te hoog, om in deze dans-club van dienstmeisjes en hunne vrijers te zijn, — zy, naaiende op een groot atelier, — maar ze was er door Dirk ingehaald geworden, omdat die z'n vriend, Jan van der Tak, d'r ook in was, en toen zei ze maar, dat ze 't goed vond, omdat Dirk niet mak was, als ie begon, en niet kon hebben, dat 'm iets geweigerd werd, maar ze had d'r sprjt van als haren op d'r hoofd. Kyk die rooie Mina, die daar voor de spiegel, jawel waarom niet! d'r vieze haar staat op te draaien, en die twee knullen daar, die mekaar vragen: heb ie ook zukke natte voeten? nieteens overschoenen hadden ze aan, met dat weer, en zoometeen zetten ze d'r straatvoeten zoo maar ongegeneerd op de gladde vloer. Sofie begreep niet, dat de dansmeester 't hebben wou. En die jongen van Mina, die halve malloot, met z'n gezicht
BB



126
als 'n aangebrande aardappel — aangebrand en niet gaar! — wat stond die daar weer te kletsen .en z'n groote knuisten te wrijven, — was ie niet koetsier bij de stalhouerij van de Wild ? .... En wat zagen ze d'r allemaal uit met d'rlui donkere winterjaponnen, of lichte blouses met grove, goedkoope kant, zty was nog de eenigste, die ergens naar leek in d'r grijze rok met lang jakje en lichtblauw satijnen sjerp...
In een hoek van het kamertje, bij een kleerstandaard, waarop hij zoo juist zyn talpa gehangen had, stond haar vrijer, de wachtmeester Dirk van Oven, die nu bezig was, zijn witte handschoenen aan te trekken, en, druk-gebarend, praatte met Jan van der Tak. Knappe kerel, die Dirk! Hoe flink die snor, en hoe kleedzaam die uniform! De scheele Leen keek zoo straks de glazen uit d'r bril van nijd, toen ze met 'm bin-
nen-kwam — En die Mina keerde d'r
vrijer pardoes d'r rug toe, ha, ha, 't was om je dood te lachen Ze zou Dirk opstoken, om d'r 's wat te plagen, o, wat had ze gloeiend 't land aan die meid, die d'r zoo valsch en sarrend aan kon kijken, en die maar brutaal d'r uit flapte, wat d'r in d'r zin kwam Psst, Dirk!
Dirk, die hier de hoffelijkheid en de goede manieren meende te moeten vertegen-



127
woordigen, trad dadelyk naar zyn uitverkorene toe.
— Zeg, Dirk, fluisterde Sofie, die Mina Kapper, die het 't vanavond weer op myn voorzien. Maar late wy d'r ook 's wat bakke, trap d'r 's op d'r rok, asje kan, of bons tege d'r an, as we danse, zeg, zal je, Dirk?
Dirk, die ook nog een klein zaakje met Mina te vereffenen had — eens op straat had ze-n-em uitgelachen om z'n loopen, hard-op! — zei, tot Sofie's vreugde, onmiddellijk ja. En daar Mina nu voor den spiegel stond, en de laatste haarspeld in haar lokken stak, kwam hij op haar toe, zette zijn voet op haar rok, schoof haar ruw terzijde, en zei quasi voor de grap:
— Nou komme de heere an de beurt, meid! Ik wil m'n eigen ook wel's bekyke.
Mina rukte zich los, en door de drift, waarmee ze dit deed, bleef haar rok in de spoor van zijn laars haken, en een scherpkrakend, scheurend geluid werd gehoord.
— Falsaris! riep Mina ziedend. Dat doe je d'rom! En toen opeens in een jammerend huilen los-barstende, klaagde ze, hevig verwijtend: me goeie rok, me beste rok, me Zondagsche rok! öemeene vent! Soldaat -van niks! 'k Zal 't angeven, hoor! Toon, kom toch hier, en sla-n-em op z'n gezicht! Doe je 't, of 'k doe 't zelf!



128
Ze werd weldra omringd door vriendinnen, die haar met goeden raad: de rok over-plooien, 'n stuk d'r uit laten vallen, — of, meer practisch, met spelden bij kwamen staan. De korte, breede Toon werkte zich naar den wachtmeester toe, en raapte al zijn moed bij elkaar, om, met een nijdige stem, hem toe te roepen:
— Wat heb je daar gedaan, hè?
— 'n Ongelukje, zei Dirk heel-bedaard. Kan iedereen overkomme, en achteloos streek hy' voor den spiegel zijn breede snorren op. Maar een slag op zy n schouder, gegeven door den over zich zelf verbaasden Toon, deed hem omzien.
— Dat mag je niet overkomme...
De pootige artillerist keek op den kleinen man vóór hem neer.
— Wat wou jy ? vroeg hij voornaam.
Daar werd de deur geopend, en, voorafgegaan door den pianist trad de dansmeester binnen.
— Heeren! riep hy dadelijk, angstig maar toch met zeker prestige, geen gevecht hier, alsjeblief! Heeren!
Toon keerde zich om, en hakkelend van ny'd, vuurrood, vertelde hij het gebeurde.
— Ja, meneer, zei de dansmeester, lichtjes glimlachend, tegen Dirk, paardebeene zijn ook geen dansbeene, meneer, u most ze



129
afschroeve die spore want hij was bang
voor zyn vloer.
— Ik blijf as 'k ben, zei Dirk.
— As u dan maar wat oppast, asjeblief, verzocht de schuchtere dansmeester, en toen, tot den pianist: BeginneI beginne! De heere en dames worde ongeduldig! En by" den eersten aanslag van den vroolijken, animeerenden naarsch ging hij aan den ingang van het zaaltje staan, en riep, met een uitnoodigend gebaar van zijn rechterhand:
— Po-lo-naise — Polka!
En het eerste paar, dat het lichte zaaltje binnen-ging, was de kranige wachtmeester met de triomfeellende Sofle aan den arm, en het eenige paar, dat in het bedompte kamertje achterbleef, was de nog steeds van verontwaardiging huilende Mina, en haar leelijke onhandige vrijer, die tevergeefs haar trachtte troost en bemoediging in te spreken.
TROUWPLANNEN.
9



JUFFROUW MEIER.
— Wel allemachtig! zei Juffrouw Meier. ]
Ze stond in haar voorkamer, bezig met j de gordijnen op te halen; ze was juist klaar ! met het tweede, maar bleef nog even naar j buiten küken, — en toen zag ze het.
Aan den overkant deed meneer Hoevers I zijn deur op het nachtslot, zijn vrouw trok op straat haar tweeden handschoen aan,: de twee jongetjes stonden hand in hand gereed om weg te stappen, het kleine meisje j hield zich aan den rok van juffrouw Hoevers j vast — dat kind werd straks weer op den arm genomen, dat zou je zien, allemaal verwen-1 nen, maar zeg d'r 's wat van — en dan had. je zoo waar ook nog nicht Jeannette met: haar galant, — neen, verder niemand, daar-» mee was de partij compleet.
Juffrouw Meier beefde op haar beenen,, als gebroken door zóóveel slechtheid en be-i drog. Hadden ze haar niet ontelbare malen|i op handslag belóófd, dat ze den eerstenii keer, dat ze wéér naar Scheveningen gingen,;, mee zou mogen gaan, omdat ze daar nog nooitf was geweest, en alleen niet durfde? En hadi



131
ze, in de hoop daarop, die rakkers van jongens niet altijd kersen en boterbrokken gegeven, en maar net gedaan, of ze 't niet merkte, als ze hun bal tegen haar ruiten gooiden, en had ze niet altijd gezegd, dat ze dat mormel van een Liesje zoo'n lief en aardig kindje vond, all e e n maar, om hun plezier te doen, want ze meende daar niets van, natuurlijk, en was ze niet zélf een trekpotje vlierthee komen brengen, toen meneer laatst
„zoo verkouden was'? Nee, 't was 'n
schande, 'n schande!
Want dat ze naar Scheveningen gingen, daar vergiste ze zich niet in. De kinderen droegen schopjes en emmertjes en juffrouw Hoevers een groote tasch met broodjes en meneer had ook nog een pak te dragen. Nee, daar was geen twyfel aan. Maar ze begreep het wel, waarom ze niet mee-gevraagd was, — o, jó, ze begreep het wel! Dat kwam, omdat die nicht Sjenet d'r bij was met d'r gelant — daar paste zij niet bij, daar was zq' niet deftig genoeg voor. Zy', de vroegere meid, die, na dertig jaar trouwen dienst, bij den dood van haar mevrouw een mooi legaat had gekregen en daarvan nu stilletjes en genoegely'k op zichzelf kon leven, zy', waar nooit ook maar één woord op te zeggen was geweest, die altijd haar plicht had gedaan en- van beste familie was, zy was niet



132
fatsoenlijk genoeg voor juffrouwSjenet, wier grootmoeder vroeger aan de waschtob stond, — en naar juffrouw Hoevers d'r afkomst moest je liever maar heelemaal geen onderzoek doen, en de moeder van meneer was schoonmaakster, dat wist ze zeker, — of dat mensch, dat bij haar mevrouw kwam werken, moest Hoevenaar geheeten hebben, dan had ze de verkeerde voor, maar ze geloofde dat niet.
Ja, juffrouw Meier mocht wèl 'n kaartje komen leggen en dan 'n zak met koekjes meebrengen, ze mocht ook wel altijd klaar staan voor juffrouw Hoevers, als die meel of sago, of 'n stukje wit band noodig had, maar mee naar Scheveningen, waar ze zóó vast op gerekend had, omdat ze 't d'r hadden beloofd, dat mocht ze niet....
Ze was op een stoel neer-gevallen^ en dacht na. En opeens kwam er een schitterend denkbeeld in haar op.
Als ze ook 's ging? Haar boosheid gaf
haar moed, ze voelde zich sterk en flink en in staat, om alles te trotseeren. Wel, waarom zou ze niet? Zoo'n heksentoer was 't toch
niet om in Scheveningen te komen en
als ze daar was, dan zou ze op Juffrouw Hoevers toekomen^ en héél vriendelijk vragen: „Hoe vaart u, juffrouw? Ook 's na Scheveningen gegaan? Mooi weertje, hè?"



133
En dan zou ze zóó praten, dat nicht Sjenet .begrijpen moest, hoe veel ze by'elkaar aan huis kwamen, en ze zou haar oudste plunje aantrekken, en haar leelykste hoed zette ze op, — dan zou je die juffrouw Hoevers 's zien kijken !.... Net goed!
Ja, dat deed ze! Daar ging niets van af. En dan maar dadelijk ook. Ze had haar kopje koffie nog wel niet gehad, maar dat had ze er wel voor over.
Toen ze, voor het spiegeltje in haar slaapkamertje, haar daagschen hoed opzette, viel het haar op, dat die toch wel wat héél leelijk en verschoten was voor den Zondag — ze kon haar kennissen toch ook 's tegenkomen !.... Nee, dat dee ze toch maar niet. En toen ze haar besten hoed op had, kwam ze er van zelf toe, om ook haar besten mantel aan te trekken, een aflegger van haar mevrouw, waarmee ze al acht jaar vond, dat ze er als een prinses uitzag. Haar huisje ging ze nog eens door, of alles wel dicht was, — en nou had ze niets meer te doen. Ze was klaar.
Ze liep de van Bylandt-straat uit naar de stoomtram; zóóveel wist ze wel, dat je daarmee naar Scheveningen kwam. En een poosje later, na zorgvuldige informatie, zat ze dan in een tram, in de eerste klasse, en betaalde uit haar groote portemonnaie, die



134
ze vol geld had gestopt, acht gulden wel, je kon nooit weten, waarvoor je 't noodig had.
Toen de tram bij de Duinstraat stopte, klom ze er uit, meenende aan het doel te zyn. Maar ze zag geen strand, geen zee, niets! en verbijsterd keek ze rond, totdat een burgerjuffrouw haar welwillend te hulp kwam, en haar ried een volgende tram te nemen, en door te rijden tot het eind. Zoo deed ze dan ook, en Scheveningen werd veilig bereikt.
Ze stapte uit en was zoo verstandig den menschenstroom te volgen, totdat ze zich opeens tegenover de wijde eindeloosheid van zee en lucht bevond. Verschrikt bleef ze staan, zóó groot had ze het zich niet voorgesteld, hoe zou ze hi e r ooit de familie Hoevers vinden! 't Beste was maar, dadely'k naar de zee te gaan, daar ergens zouden ze toch wel wezen.
Ze vond een geschikte plaats om af te dalen, naar. het haar voorkwam; ze nam haar rokken bijeen en stapte kranig door het zand. Maar op haar jaren — over de zestig al! — was dat een vermoeiende geschiedenis, haar schoenen raakten vol zand, de zon brandde op haar gezicht en bij eiken pas zakte ze tot over de enkels in de muite weg.
Hijgende, zuchtende, strompelde ze voort



136
naar het strand. Een bolle wind slingerde haar rokken om haar beenen heen en deed de linten van haar hoed wapperen tegen haar gezicht. Maar ze worstelde zich voort, en eindelijk stond ze dan voor de zee. Ze keek rond, of ze ook een bekend gezicht ontwaarde, maar hoe ze ook tuurde, ze bespeurde geen sterveling, dien ze kende. Ze vond dat vreemd, maar besloot verder te gaan, en liep den kant naar de haven uit. Al spoedig kon ze haast niet meer voort; ze was dat loopen niet gewend, en sleepte zich letterlijk verder. En ze had een dorst, — gruwelijk! en ze was moe, o! o!
wat was ze moe!
Toen het strand eenzamer werd, en daarna geheel verlaten, spreidde ze haar zakdoek over het zand, en zette zich daarop neer. Ze was totaal uitgeput, het schemerde haar voor de oogen, en voortdurend streek ze zich over het voorhoofd, met haar in een katoenen handschoen gestoken hand. En honger kreeg ze ook, en die dorst, die dorst! O, lieve Heer! wat was ze begonnen! Was ze maar met goed fatsoen weer thuis! Zoo warm en doodmoe en verwaaid als ze was, kon ze töch haar plannetje niet ten uitvoer
brengen Och, och! was ze maar thuis!
Zat ze maar weer in haar koele kamer, op haar gemakkelijken stoel, met een kopje



136
koffie een kopje koffie daar snakte
ze naar!
Ze kon er haast niet toe besluiten op te staan. Maar ze deed het toch; ze kon hier toch niet altijd blijven zitten? En weer dwaalde juffrouw Meier rond, toch nog zoekende naar de Hoeversen, versmachtende van dorst, afgemat en wanhopig, nu eens zittende, dan weer opstaande, zonder uitgerust te zyn, en weer voortloopende, langzaam en met moeite, en eindelijk riep ze hard-op:
— Ik kan niet meer! Ik ga naar huis!
Maar ze wist den weg niet terug. Die eindeloos-gelijke, eentonige zand-strook, waaraan rechts noch links een einde kwam, maakte haar radeloos, ze durfde geen stap meer te doen, en na een kwartier, waarin ze niet anders dacht, dan dat ze in deze woestyn ellendig omkomen zou, kwam er een jongetje voorby, dien ze vroeg, haar voor een fooi den weg te wijzen, wat het ventje verblijd op zich nam. Maar ieder oogenblik moest ze blijven rusten, en toen ze, na een wanhopig-langen, afmattenden tocht weer in de stoomtram zat. had ze een gevoel, of ze geradbraakt Ijsas, en staarde sufferig en dof voor zich* uit. Ze kon niet meer denken, zich niet meer bewegen, en stapte met stramme beenen en



137
stijve ledematen, bij de Laan van Meerdervoort uit de tram, en sukkelde, over de straatsteenen struikelend, naar huis.
En toen ze dan weer, in haar eigen heerlijke kamer was, beving haar sterk een gevoel van bitter berouw, dat ze die ooit
verlaten had En machteloos zakte ze
neer in een stoel, zich beklagend in een eindeloos medelijden, en in diepe droefheid over zichzelve, barstte ze in tranen uit, en huilde, huilde, huilde....



ONTGOOCHELING.
Tot haar achttiende jaar had Jans het huishouden van haar vader beredderd en voor de jongere kinderen gezorgd, maar toen zij een stiefmoeder kreeg, kon zij thuis wel worden gemist, en had zij werkhuizen gezocht. Zonder veel moeite en spoedig, was zij in dit pogen geslaagd, want zij was een sterke, zindelijke, gewillige meid, kon het altijd, en met iedereen, goed vinden, en was eerlijk, vlug en goed in haar werken, en frisch van uiterlijk.
Zoo stond zij dan, in den vroegen morgen, den forschen romp gebukt naar den grond, de dikke, half-bloote armen hevig bewegend, een marmeren gang te dweilen, of zij was, aan den voorkant van het huis, de straat aan 't schrobben, en goot, emmer na emmer, gudsend uit over het trottoir, en bezemde de steenen, dat het schraperig geluid krachtig en regelmatig weerklonk. Of zij sloeg, met een der meiden, loopers en karpetten uit, dat bij eiken ruk-en-slag het stof hoog .opschoot in de lucht, en haar stevige spieren haar tegenpartij bijna omkantelen deden.



139
Of zij droeg een kamer, die een beurt moest hebben, leeg, en sjouwde gemakkelijk met de zwaarste stukken, en dan zong zij haar levenskracht uit, in zulke lange, galmende geluiden, dat er al spoedig een waarschuwende huishoudsters- of mevrouwestem klonk:
— Hei, Jans! Zeg, stilte daar wat!
En bij dit leven van werk, beweging, goede kost en vriendelijke behandeling, voelde zij zich lustig en gezond. Vroolijk begon zij 's morgens haar taak, opgeruimd betrad zij het huis, waar zij dien dag vertoeven zou, maar één. dag in de week was zfj het " aller blij dste; op Vrijdag was dit, dan werkte zij, waar een knecht diende, een knecht-in-livrei, die Gerard heette, en voor dien knecht had zij een onweerstaanbaar-groote, ja, onbegrensde vereering opgevat.
Toen zij hem den eersten keer zag — dit was geweest, toen zij zich aandienen kwam, en hij toevallig in de vestibule stond, wachténd op het rijtuig, om mee te gaan als palfrenier — had haar hart van eerbied en bewondering geklopt. Met schuchteren blik had zij gezien naar de rechte, rijzige figuur, in de lange, donkerblauwe jas met lichtblauwe opslagen en zilveren knoopen. Maar hij had nauwelijks op haar gelet. Trouwens, hij had



140
ook nü nog haast geen woord tot haar gesproken, ofschoon zij er al bijna zes maanden was. Maar die weinige belangstelling van zijn kant, hoewel zfj heimelijk hoopte op een glimlach of een blik van hem, verminderde haar stille liefde niet, hij bleef voor haar, wat hij van het eerste oogenblikjf was geweest: hoog, ongenaakbaar, bewohderenswaard.
Wanneer hij haar 's morgens de deur opende, correct en net, in zijn frisch, rooden-wit gestreept linnen jasje, en' op haar verlegen-gemompelden groet, deftig geantwoord had: „Goeden morgen!" dan was zij gelukkig voor den heelen dag.
Soms zag zij hem het verdere van den morgen niet, of het moest zijn, dat de keukenmeid haar om elf uur een kop koffie liet brengen naar het kleine kamertje, waar Gerard zat zilver te poetsen, En als hij dan gezegd had: „Dank je zeer!" dan klonk haar zingen door huis nog wat zenuwachtighooger dan gewoonlijk, en moest zü nog wat nadrukkelijker worden verboden, eer zij ertoe besluiten kon, haar jubel-lied te eindigen.
Om twaalf uur verzamelden zich de bedienden in de keuken, om koffie te drinken. Dan was daar in de eerste plaats: Gerard, waar zij tegenover zat, en van wien zjjvhaar oogen niet kon afgewend houden, verder Klaartje, de kamenier van mevrouw, een



141
jong ding, met krulhaar en een poppegezichtje, Betje, de oude keukenmeid, en dan nog Mina, de tweede meid. Met niemand bemoeide Gerard zich dan met Klaartje, naast wie hij zat, maar met haar onderhield hij zich dan ook den heelen tijd; hij plaagde haar, hij zei haar malle dingen, hjj kneep haar in den arm, totdat Klaartje lacherig, quasi-boos, zich van hem terug trok, en riep:
— Laat je 't, flauwerik I Laat je 't nout Ken je me niet eens met rust late ete!
En dit stoeiend en schertsend gespeel zag Jans met groote, afgunstige oogen aan, hoewel ze heel goed begrijpen kon, dat Gerard Klaartje aardiger vond dan haar: wat was zij met haar grove gezicht en katoenen jak, vergeleken bij Klaartje, die er zoo keurig-lief uitzag in haar nette zwarte japon, met de witte geborduurde schort, en het kleine tullen mutsje, met de fladderende einden. Maar toch vond ze het droevig, aldoor droeviger, dat ze dit aan moest zien. En als 's middags aan tafel ditzelfde spel zich nog eens herhaalde, dan sprak zij geen woord, en zat maar stilletjes voort te eten, en 's avonds ging zij verdrietig en teleurgesteld naar huis, om de volgende week terug te komen, met de nooit en door niets te verdwijnen hoop, dat



142
Gerard ook eens zoo tegen haar zou doen...
Maar voor Gerard was het, of zij niet bestond.
De andere meiden, vooral Mina, de tweede meid, hielden haar voor den gek, zeiden, dat Gerard haar liet vragen, of zij wel eens met hem uit wou gaan, vroegen, waarom zij aan tafel niet 'naast hem zitten ging, ■ en vertelden, dat hij haar veel meoier dan Klaartje vond, — en zij schaterden luidruchtig, als Jans, in haar onnoozelheid het werkelijk een oogenblik had geloofd. Maar zij verborg haar bewondering voor Gerard ook zóó weinig, zij gaf zóó onomwonden van haar verliefdheid blijk, dat iedereen het opmerkte, en er om lachen moest. En Gerard en Klaartje spotten er samen over, maar gelukkig voor Jans werd zij dit niet gewaar.
Zy' beproefde Klaartje na te volgen in • haar loop, haar stem, haar vlugge maniertjes, maar dat ging haar zoo absoluut-slecht af, dat haar pogingen slechts uitbundig gelach verwekten. Ook trachtte zij heur haar te dragen, zooals Klaartje het had, maar haar stijfgeöliede, weerbarstige lokken weigerden hardnekkig te krullen. Toen gaf zij het maar op, en berustte.
Eens zag zij, door de gang loopende, Gerard staan praten met een juffrouw, en nieuws-



143
gierig vroeg ze, in de keuken gekomen, wie dat was?
— O, zei Botje, die, da's Gerard z'n vrouw!
— Z'n vrouw I riep Jans, en het was, of alles om haar heen draaide. Is ie dan getrouwd? Is ie dan getrouwd?
— Welja, mensch! Wist je dat geeneens?
— En Klaartje dan? ... Is ie daar dan ... niet op... verliefd ? ...
— Och, jou onnoozele hans! lachte de keukenmeid, da' ben maar grappies, begrijp ie dat'niet? Zij weet toch ook weergaasch goed, dat ie al lang is getrouwd, en het ze niet zelf al drie jaar verkeering met de neef van Mina d'r zwager, die werkt op de bloemkweekerij van van Veen? Ha, ha! dach ie, dat 't ernst was? Ha, ha! 'k lach me nog slap! Meid, meid, wabéjé-n'n schaap!
Maar Jans ging stil weer de keuken uit. Ze wist niet goed, wat er gebeurd was, maar 't was iets verschrikkelijks. Gerard de fatsoenlijke, de onberispelijke, de bewonderenswaardige, die was getrouwd, en maakte toch gekheid met een andere meid... Hoe kon hfj zoo doen! En Klaartje, hoe kon ze zoo doen! 6ah! Jans werd er akelig van, als ze er nu aan dacht, hoe ze gehoopt had op een vriendelijk groetje, een aardig woord van hem.



144
Het duurde een heelen tfid, eer Jans wat over haar ontgoocheling was heengekomen. Ze had Gerard zoo hoog gesteld, ze had zich hem zóó volmaakt verbeeld, dat zij er zich bijna niet aan wennen kon, minder mooi, minder hoog over hem te denken. Maar hij was 't niet waard, dat ze zich nog met hem bezig hield, ze moest al haar gedachten van hem afzetten, flink-weg en voor-goed.
Toch, als ze had gebeld, en hij haar 's morgens de deur open-deed, dan sloop ze, met een snellen groet, schuw langs hem heen. Want ze verlangde er nu niet meer naar, zooals vroeger, neen ze was er bang voor, vreeselijk bang, dat hij ook eens met haar, zooals met Klaartje, een grap uithalen zou...



TWIST.
Ze hadden vroeg gegeten, en nu stond zij in het keukentje, aan den gootsteen, de vaten te wasschen. Hij had over het kleine witgeschuurde tafeltje een courant uitgespreid, en daarop de vogelkooi gezet, nu was hij er overheen gebogen bezig en maakte de bakjes schoon.
Ze hadden afgesproken — en daarom de heele week naar den Zondag verlangd — om 's middags schaatsen te gaan rüden. Na het ontbijt had Toon het bruinpapieren pak, waarin de in de olie gezette schaatsen werden bewaard, van den zolder gehaald, en de ijzers met een wollen lap flink uitgewreven.
Ali had er bij staan kijken.
— Als ze maar scherp genog bennen, twijfelde ze.
— Scherp zat, verzekerde hij en liet zyn duim langs de snede glyden.
— Doe jij de banden d'r in, Toon? en ze had hem de gisteravond gekochte, nieuwe banden gebracht, mooie oranje, met smalle blauwe streepjes.
TROUWPLANNEN.



146
Toon peuterde met zijn harde, bruine vingers het band door de ringen en riemën, en zei:
—• Pak an, de jouwe! Hang ze op bij de trap. 'k Ben dalek klaar met de mijne, dan kan je die d'r ook bij hangen.
Ze had zijn wollen trui en bonten muts voor hem gereed gelegd, en plooide haar nieuwe pelerine over een stoel, 't Was de eerste maal, dat ze die dragen zou; je trekt bjj schaatsenrijden wel nietje mooiste goed aan gewoonlijk, maar ze kon 't nu toch niet laten. De Homannen waren natuurlijk ook op de Schenk met Mina en Da de Reus, en die moesten zien, dat ze nog wel wat anders had dan dien ouden, kalen, zwarten regenmantel, dien ze eeuwig en altijd droeg.
Wat was dat vroeger toch leuk geweest, als ze, wanneer 't d'r kerkbeurt was, en er lag toevallig ijs — ze diende toen nog by mevrouw Verveer — met Toon, toen nog d'r vrijer, ging schaatsen ryden op de waterpartij in de Boschjes. Dan legde zij haar hand in de zijne, die hij op zijn rug hield, en voort ging 't, hoor! In vliegende vaart! En wat was ze dan trotsch, als hy zijn hoofd omwendend riep:
't öaat best, Ali, meid,! Je doet 't, of je 't al z'n leven gedaan had!
En hoe zorgde ze er dan voor, om goed



147
gelijken slag met hem te houden, en nauwkeurig te letten op zijn:
— Rechts! Links! Rechts! Links! Pas op voor die barst, zachies maar an Rechts! Links! Rechts! Links!...
En nu hadden ze 't allebei zoo echt aardig gevonden, om dat nog 's over te doen, nu ze getrouwd waren. Ze had al zoo lang op ijs gevlast, en nu was 't er dan toch, eindelijk!
Ze stak haar handen in het wasemende teiltje, en haalde er een voor een de borden uit, die ze op het zinken gedeelte van het aanrecht zette, om uit te druipen. Toen gooide ze het teiltje in den gootsteen uit en ging aan het afdrogen.
Ze was al geheel gekleed, om uit te gaan, in haar donkerblauwe japon, waarover ze een bont schort had aangebonden voor het spatten. En ze keek naar Toon, die in zijn hemdsmouwen met de kanaries bezig was straks moest zij nog op hèm wachten, en ze vroeg:
— Doe je wat vlug an, Toon? 'k Ben voort klaar
— Nou, ik ook, zei hij, en strooide wit zand in de lade, die hij had schoongemaakt. De drinkbakjes had hfj al ververseht; hij stak een gekookt halfeitusschen de tralies, en nu nog het zaad.... Uit een paar



148
grauwe zakjes schudde hij raapzaad en gierst, en vroeg toen:
— Waar heb je 't hennepzaad?
— 't Hennepzaad 1 schrikte ze. Hemel dat heb 'k waarachies nog vergeten ...
— Vergeten! viel hij driftig uit. Heb je dat, potdorie, wéér vergeten?! Je doet 't d'r om!
— 't Komt door 't band, verontschuldigde ze zich, daar dacht 'k ineens an, dat 'k dat nog most halen, gisteravond, en toen vergat 'k ...
— Ja, daar kan je wel an denken, als 't voor je plezier is, smaalde hij. 'k Heb 't je honderdmaal gezegd van de week: Denk Zaterdagavond om hennepzaad, denk
Zaterdag om hennepzaad maar jawel,
fluiten! 'k Mot jou maar wat vragen!
— Nou ja, zei ze, ook een beetje driftig wordend, is dat nou zoo erg! 't Is toch de heele wereld niet, je maakt 'n kabaal van wie doet je wat...
— Zoo! snauwde hij. Maak ik kabaal? Let jij dan beter op je zaken, wat bliksem nog toe! En hij sloeg met zijn vuist op het tafeltje, dat de kooi rinkelde en de kanaries angstig begonnen te fladderen. Driftig haakte hij het zaadbakje aan de tralies vast en pakte de kooi op aan den ring. En nou heb ik je dit te vertellen, dat je zwijgt



149
alsjeblieft, want je heb groot ongelijk, je ben 'n kip zonder kop, je vergeet tienmaal 't zelfde, en hou nou je mond maar, of 'k wor kwaad, verstaan?
— Wat hoeven die beesten ook hennepzaad te hebben Je ben net gek met
die beroerde kanaries, ze maken me alles vuil met d'r morsen, en ze strooien d'r
schillen overal rond Maar dat kan jou
niet schelen, als de boel maar helder is,
hè En nou weer ei En zingen doen
ze niet eens Wat hoeven....
Hij zette de kooi hardhandig weer neer. — En als ik zeg, dat ze 't motten hebben,
dan motten* ze 't hebben Heb jij te
doen, wat 'k zeg of niet? Dat wou 'k wel
's weten Van zelf-opwinding werd hij
rood. Maar jij op jou kan je nóóit op,
an Hoe lang leg daar dat vest, dat
versteld mot worden? Wou jij nog meepraten, mensch? Doe liever wat je te doen heb ... Vijf dagen mis 'k 'n knoop aan me
jekker 'n Sloddervos ben je, dat ben
je, 'n echte slo ....
— Wat! riep ze, huilende van machtelooze boosheid: Vraag dat. an je moeder, of 'k 'n sloddervos ben, of 'k de boel hier niet netjes in órde hou ... Maar krijg 't 's knap met zoo'n vuilpoets van 'n vent! Die loopt zóó maar met moddetschoenen de trap op, en de aschuitz'n



150
pijp gooit ie over de grond, en z'n kleeren kan 'k 'm overal na-dragen, en dan .verwijt ie mijn
— O, grienen? zei hij. Jawel, dat dacht 'k al. Maar nou heb 'k d'r ook genog van, hoor. Als d'r geen mot is, dan maak je mot, maar denk niet, dat 'k dat op me laat zitten.... _
Hij nam de kooi weer op, stootte de keukendeur wyd-open met zijn voet, en verdween in het achterkamertje.
Ze viel neer op een matten stoel, sloeg de handen met het bonte schort voor de oogen en huilde hardop. Wat 'n dwarskop I Wat 'n doordrijver! Ztf niet netjes? Je kon d'r boeltje gerust na-kijken, hoof!
En dat alles om dat lamme zaad hy
voerde die beesten nog dood Nou,
voor haar part Dan was ze meteen
die vuilboel kwijt
Ze hoorde hem op het portaaltje, maar hy' kwam niet binnen, en nieuwsgierig keek ze even door de deur, wat hy deed.
Hij had zijn hoed op, en was bezig zijn jas aan te trekken.
— Wat ga je doen? vroeg zij verbaasd, haar kwaadheid vergetende.
— Uit, zei hij kort, laconiek, en knoopte zyn jas dicht.



161
— En gaan we dan niet schaatsenrüen? vroeg ze ontzet.
— Te komende week, als je uitgegriend ben, zei hu, liep vlug de trappen neer, riep beneden vluchtig: Besjoer! entoen hij haar weer hoorde huilen, trok hy snel de deur open, en wierp die met een kletterenden slag achter zich dicht.



LIEFDE.
Achter/ de deur staande, trok Jans die open, en toen ze zag, dat 't Aaltje was, die een briefje van d'r mevrouw brengen kwam, riep ze:
— Kom effe binnen!
— O, ben jij 't, zei Aaltje, 'k docht, dat 't de jongejuffrouw was, die opedee, omdat
je zoo achter de deur bleef Maar ineens
viel ze zich in de rede: Lieve heeremenschen nog an toe, wat zie jij d'r uit, meid. Wat is d'r gebeurd?!
Mot je weg? Hé-je kwaje tijding van je huis? Wat is d'r toch gebeurd?
Jans, die nu zy zoo bemedelijd werd, van nieuws aan hevig te snikken begon, antwoordde niet. Ze leunde tegen den muur, en verborg haar gezicht in haar schort, zoodat er slechts een paar roode stukken wang van te zien kwamen.
De ontstelde Aaltje vatte haar bij den arm, en schudde dien zachtjes heen en weer.
— Kom, huil niet zoo, Jans! Zeg me tenminste, wat d'r is.:.. Kom, maak je nou niet zoo overstuursch...



153
— Ga dan maar mee na de keuke, dan zei je 't hooren .... zei Jans, met flauwe stem, en, toen Aaltje aarzelde: Nee, de heele familie is uit, kom maar gerust.
In de keuken zaten ze, ieder op een matten stoel, by' het geel-geschilderde tafeltje; Jans leunde met haar ellebogen op het blad, het schort vasthoudend, om het dadelijk weer tegen de oogen te kunnen drukken, als dat noodig was, en Aaltjé wachtte in spanning, de handen in haar schoot, op de dingen, die komen zouden.
En plotseling, zonder een aanloopje zei Jans:
— 't Is uit tusschen Jacob en mq, hoor!
— Wat zè-je? riep Aaltje, en sprong op. Loop je niet al bijna zeve jare met'm? Én dan uit! Mensen 't is niet te geloove! En hoe is dat gekomme ? Vertel me dat toch! Het ie je bedankt, de smeerlap?
— Ja, dat het ie, zei Jans, met wanhopige berusting, terwijl ze Aaltje aankeek onder de roode, gezwollen oogleden door. Dat het ie, zei ze nog eens. Want Aaltjes schrik en belangstelling deden haar goed, en ze wilde die gaande houden.
— Dat ondankbare kreng! zei Aaltje krachtig. Hè-je-n-em daarom altijd zoo bedorven en goedgedaan ? ■'t Was alles voor Jacob, voor 't lieve Jacoppie, nooit hiel je



154
wat voor je zelf 'k Heb 'm hier inde
keuke dikkels genogt zien smulle, van wat je voor 'm bewaarde....
— Ja, nie waar ? zei het slachtoffer harer goedheid. Och, 'k docht altijd: 't is 'n losloopende jongen, die het 't zoo best niet, en ie kon zoo klage over dat ete in de gaarkeuke, dat 'k met 'm te doen kreeg... Laast het 'k nog 'n halfdozijn boezeroene voor 'm gemaak, en netjes, hoor, je ken 't nakrjke, en 'k wou d'r niks voor hebbe, och, dat doe je met liefde voor 'm, hè, niet eens 't gare en de knoope het 'k terug-gehad ; hij zeit: verschiet jij 't maar zoo lang, nou, en later vroeg 'k d'r niet meer om, dat begrijp je.... en nou waarachtig....
— Ja, door jou zagtie d'r altijd zoo knap uit, d'as de waarheid.... Dan flikte je 'n das voor 'm in mekaar, dan stopte je z'n sokke, dan moch je z'n jassie ver stelle nee, dat mot 'k zegge, jf was 'n beste voor 'm.... En ete kon dié hier.... zich ongaansch ete, ja!....
— Nou, en dat ie 't zoo goed bij me had, dat is nou juist de rede gewees.
— Om 't uit te make?!
— Nee, om me nog zoo lang an de praat te *houe Ja, 't is mooi! Die
'schooier dorst me te zegge, dat ie m'n al lang de bons had gegeve, als 'k niet zoo



155
alderbest voor 'm had gezorgd
Aaltje sloeg de handen in elkaar.
— 't Is 'n schandaal! zei ze verontwaardigd, 't Is 'n schandaal! .... Maar hoe is dat dan toch zoo ineene gekomme, hebbe jullie woorde gehad?
— Nee, dat niet maar ik zei 't je
vertelle Je begrijp, dat we in die
zeve jare wel 's over trouwe sprakke, en dan zei Jacob altijd, dat ie 't wel graag zou wille, maar dat 't niet kon, omdat ie niet genog verdiende — hjj was opzichter an 't gasfabriek — en dat we wachte moste tot ie opslag kreeg.
En als 'k zei, dat ik 't wel dorst te wage, dan zei die: en de meubeledan? waar hale we die dan vandaan? We kunne toch niet tusschen vier kale mure huize? Nou dat begreep 'k ook, en 'k docht: laat ik nou spare, en me wat meubeltjes anschafte, dan hebbe we die alvast, en dat het 'k ook gedaan onderdehand: 'n linnekast en 'n spiegel en twee schilderij e en
'n bloemestandaar en 'n klokkie maar
bij de opsomming van haar schatten werd de ontroering Jans te sterk, ze slaakte een kreet van woede en smart, en barstte in een onstuimig huilen los.
— Trek je 't niet zoo an, troostte Aaltje. Meubele komme altijd te pas diebenne



156
nooit verlore, mot je maar denke
— Wil je ze soms's zien ? vroeg Jans. Of hé'je misschien geen tijd?
— Nou, dat zal me 'n zorg weze, of 'k te laat terug kom, zei Aaltje, die een en al vurige belangstelling was, dat wy'f van
mijn mot maar wat wachte Én ze
klommen samen de zoldertrap op naar Jans' kamertje, waar de meubelen stonden.
Jans zette zich op den rand van -haar bed, nog snikkend nu en dan, en Aaltje gaf in opgewonden uitroepen van haar bewondering blijk.
— Ben 't geen prachte? vroeg Jans, wijzend naar de omlijste platen, en toen den draad van haar verhaal hervattend: Nou, en toen 'k verleje week bericht kreeg, dat m'n petemoei, die dood is, me 'n legaat van duizend gulde had vermaak, toen docht 'k, nou, als Jacob nou Zondag komp, dan zei 'k 'm verrasse met 'm te vertelle, dat we kenne trouwe.... Maar toen 'k 't 'm zei, is tie woejend geworde, meid, ben je
gek, het ie gezeid, ik wil niet trouwe
en ie vloekte zoo gemeen, dat 'k bang was, dat ze 't binne zoue hoore, en toen zei 'k, wat beteekent dat, zei 'k, wil je niet met me trouwe? Nee, zeit ie, met jou niet, dan ken 'k wel 'n betere krijge, dan zoo'n rooie En toen ie dat zei van me rooie



157
haar, toen wier 'k zóó helsch, dat 'k niet meer wist wat 'k dee.... 'k Het 'm uitgescholde voor wat 'k maar verzinne kon, en hij d'r tegen in, en dan ik weer, en we schreeuwde zoo, dat mevrouw d'r bijkwam, en toen is die weg-geloope, en an de voordeur riep ie nog 's: mij zie je met meer werom, atjuus, nou, en zoo is het gebeurd... De heele nacht het 'k geen oog toegedaan,
'k heb aldoor maar legge te huile 'k
Had me wel wille verdoen, maar dan docht 'k weer an me mooie meubele en an me geld, dan had niemand d'r wat an, niewaar, nou, en nou weet je d'r zooveel van, as ik....
— 't Is erg, 't is erg.... zei Aaltje. Maar zet je d'r wat over heen, meid, je zou je ziek make.... En met haar hand op Jans' schouder stond ze na te denken, hoe ze 't best, die arme stumper bedaren zou. En ineens schoot haar te binnen, dat haar neef gezegd had, die Jans zoo'n blommige zus te vinden, en ze zei:
— Zeg 's, me neef Bart, de kavlerist, die het zoo'n zin in je, zou je die niet wille hebbe? 't Is 'n knappe jonge, al is 't me neef, als je nou tekommende Donderdag 's mee uitging, dan konne jullie 's kennis make, wat zeg je d'r van!
In Jans' betraande oogen begon een



158
glans te lichten van herlevende hoop.
— Ja, vroeg ze, het die zin an me ? Nou 'k mag 't lije, hoor, 'n knappert is 't, da's
waar, en dan 'n kavlerist En ze zat
met vaag-nadenkende blikken te staren naar een blinkend vak der gepolitoerde
linnenkast En toen Aaltje haar vraag
herhaalde:
— Nou, hoe is 't, ga je dan mee Donderdag? antwoordde ze vastbesloten;
— Asjeblieft, graag.



OMMEKEER.
Zfi zat te naaien voor het raam,; warm scheen de zon op het witte goed in haar handen, al een paar maal had zij het gordijn wat lager laten zakken, maar immer drong de brandende schijn er verder onder door, totdat zij den gloed maar gelaten verdroeg. Hoe hield vader dat uit! vlak op de kachel, zat hü, terwijl de zon hem brandde op den rug... zij stikte bij na in die benauwde, bedompte kamer, waar, als vader er was, nooit een raam open mocht... O! ze kon haar arm haast niet meer bewegen, en de naald plakte haar vast in de
vingers ze moest maar even opstaan,
een luchtje gaan scheppen op het plaatsje... zij hield het niet langer uit...
Driftig smeet zij haar werk neer, stoof de kamer door, naar de gang. In de keuken klonk haar het schrapende, halende geluid na van haar vaders hoest, en onwillig fronsten zich haar wenkbrauwen, en stampte zij even met haar voet op den grond.
Altijd die man om haar heen.... altijd vervolgd door dat onverdragelij k-nare ge-



160
luid van zijn hoest 't Was waar, Jan
had het haar vóór hun trouwen gevraagd, en zij had het goed gevonden, zijn vader in hujs te nemen, maar had zij het hem toen kunnen weigeren, ook al had zij precies geweten, hoe ellendig zij het later zou vinden?... Immers neen! Jan had zooveel voor haar gedaan, voor alles gezorgd bij den dood harer moeder, alles bekostigd voorde inrichting van hun huisje, — en zy, ofschoon zy' het zich nu nog maar nauwelyks voorstellen kon, zij was blij geweest, toen zy konden trouwen ...
Bly'! waarmee was ze bly' geweest! met dit leven van saaiheid en sufheid, van zorgen en werken, van verveling zonder ontspanning? ... Maar ze had niet geweten, dat het zóo zou zijn, zóo neerdrukkend en beklemmend, zóo verschillend van haar vroeger bestaan;.. En toch, als ze er goed over na-dacht, dan moest ze zich-zelve bekennen, dat zy' tóen, ook al had zij haar toekomst gekend, zooals nü, hem tóch zou hebben genomen...
Ja. Maar zy' was toen zoo bedroefd en kapot geweest, zy' had zich zoo verlaten gevoeld, toen zij alleen was achtergebleven en nu het verdriet om, haar moeder
in den loop van den tijd wat was gestild, begreep zij, dat zy' vroeger niet in het



161
volledig bezit van haar overleg, haar verstand was geweest, dat de smart haar belet had te denken ...
Hoe was het óóit mogelijk geweest... hoe zou zij het óóit hebben geloofd, een paar jaar geleden nog maar, dat zij, met haar hoogmoedige ideeën, haar sterk ontwikkeld zelfgevoel, de vrouw zou kunnen worden van een gewoon burgerman, die door zijn afkomst, zijn weinige ontwikkeling niets van haar innerlijk wezen begreep?
Zij wist het wel, zij, die geen cent in de wereld bezat, mocht er geen denkbeelden op na houden 'van stand, zij kon niet kieskeurig afwijzen, wat haar niet in elk opzicht beviel.... Maar toch, als zij er 'over dacht, hoe haar vader haar had willen opvoeden, hoe hij haar bestemde voor schooljuffrouw, omdat zy' zoo vlug en leerzaam was, en hoe na zyn dood, al die plannen verstoven waren, en zij op een naaisters-atelier had moeten gaan, dan vond zij het niet onbegrijpelijk meer van zichzelf, dat zij, zelfs'in haar kindsheid altijd naar boven had gewild, altijd iets hoogers had wenschen te zijn, dan zy misschien ooit kon bereiken.
Op den naai-winkel had zij zich ook niet op haar plaats gevoeld, ofschoon zij er nooit iemand iets van liet merken. Maar
TROUWPLANNEN. 1J



162
daar droomde zij van een betere toekomst, daartoe nog aangezet door de verhalen der andere meisjes, die dikwijls spraken van heeren, die zij hadden ontmoet, en met wie zij waren uitgeweest. Zij hoopte, en waarom zou het niet kunnen gebeuren, zij was jong en zag er vrij aardig uit, — dat ook eens een heer, zij bedoelde een schoolmeester, of een boekhouder, of een ministerie-ambtenaar, die met haar trouwen kon, want van een andere verhouding zou zij, hoezeer zij ook naar wat vroolijkheid en wat afwisseling in haar leven verlangde, nooit, nooit willen weten, — haar opmerken zou ?
In het begin had zij getracht, vrede te vinden in haar omgeving, en zich er niet aan te storen, dat Jan zulke andere manieren had dan zij, zij zou er wel aan wennen had zy' gedacht, of anders, zij zou allicht hier en daar wat kunnen verbeteren. Maar inplaats daarvan was zij meegegaan in den sleur, zq" had er Jan niet boven kunnen verheffen, zichzelf er niet boven gehouden.
Vooral was hét nog erger geworden, toen Jan's vader bfj hen aan huis was gekomen. Zij vond, dat sedert alles een ander aanzien gekregen had, nu de oude man met zijn burgerlijke manieren, zijn burgerlijke gewoonten, zijn burgerlijk uiterlijk altijd zich om haar heen bevond. En dan zijn hoest,



163
die haar den heelen dag vervolgde en die haar niet medelijdend maakte, of angstig ontroerde, maar prikkelde en ontstemde, ook al beproefde zij, dat gevoel aldoor te onderdrukken.
Op het plaatsje woei een zachte wind haar verkoelend langs de gloeiende wangen. Zfj stond tegen den deurpost geleund, terwijl de armen haar slap langs de zijden hingen. Naast haar stond een lage tobbe, waarin een paar lange witte stucadoorskielen van
Jan te weeken lagen Ja, al stond al
dat werk haar tegen, dat wasschen en koken, en boenen en vegen, ze deed het toch goed, nooit mocht' er iets aan mankeeren, daar bleef haar trots op gesteld.
— Lena!...
Daar riep hfj weer I Als zy éen oogenblik weg was, had hij dadelijk iets noodig. Wrevelig riep zij terug, zonder te komen :
— Ja!
Hy" zei iets van-uit de kamer, wat zy' niet verstond, haastig in driftigen loop kwam zfj naar binnen.
— D'r is 'n toch hier in huis, je verga bekant van de toch.... kè-je de deur nie wa' toe-houe
— Toe-houe! de deur! vloog zy' dadely'k op. Is me dat 'n gezanik hier! Altyd wor je hier na-ge«ete en bevit! Nooithè-jerust,



164
je heb hier nooit niet gedaan, 'k ken d'r niet altijd om denke, hoor, om de deur dicht te houe, dan mo' je maar nie zoo op de kachel zitte, dan voel je-n-'t zoo niet.
Woest sloeg zij de deur van de keuken achter zich toe. Dat was niet uit te houden 1 En 't deed haar goed, dat ze 't's eindely'k had gezegd! O, ze stikte er bijna in, in haar grieven, tegen haar vader, tegen
Jan Ja, óok tegen Jan.... ze wist wel,
hij kon het niet helpen, maar hij was toch van alles de oorzaak.
Hij kende haar niet, hy begreep haar niet, zooals zy* was, en daarom ontzag hy' haar ook in niets, hy* ging maar in zijn eigen slofferig sleur-leven door, zonder zich ook maar in een enkel opzicht voor haar te veranderen. O! hy* zou zelfs verwonderd zyn, als zy toonde te willen, dat hy' anders was, — hij was heel goedig en best van karakter, maar heel onnoozel ook
Hy kon haar soms aanzien, vroolijk, tevreden, lachend met zijn breeden mond, en dan zeggen, dat hij het nu maar wat best had tegenwoordig, nu er zoo voor hem werd gezorgd, en alles altijd zoo rustig was om hem heen. Eén oogenblik konden dergelijke woorden haar wel voldoening geven, maar dadelijk dacht zy' dan weer, dat het heel natuurlijk was, als hy' tevreden bleek,



165
hij had nu ook nogal geen prettig, gezellig leven tegenwoordig, vergeleken bij vroeger, toen hij op een kamer woonde, en
in een volkskeuken at "Wat kon hij
meer verlangen.
Het beste zou zijn, als zij óok maar trachtte, tevreden met een leven te zijn, dat toch nooit veranderen zou. Dat zü in vredesnaam maar al de prikkelende, haarverbitterende kleine onaangenaamheden verdroeg, en zich geheel in haar toestand voegde.... Zfj had zich tóch al geschikt; zij voelde het zelf, dat haar. uitspraak, haar manieren, hoe langer hoe meer waren vergroft en verzuurd, en dit was juist een der dingen, die het pijnlijkst waren voor haar besef, maar zij voelde veel te goed, dat de invloed, dien zij onderging, sterker was dan haar wil, om zich er tegen te verzetten, — zij zou ten slotte geheel aan hen gelijk worden, — misschien was dit ook het beste.
Toch zou zij wel willen, éénmaal alles tegen Jan te kunnen zeggen. Éénmaal te trachten, hem haar te doen begrijpen, — want als het hielp, als hij eens wat anders
werd, dan zou zij zoo gelukkig zijn
Of gelukkig?.... hield zij eigenlijk wel genoeg van Jan, om ooit heelemaal gelukkig met hem te zijn? Zou dan alles van hem haar zóo kunnen hinderen, zou zij om alles



166
wat hij deed, schamper moeten lachen, of den neus ophalen, — zou zij dan niet meer belangstellen in zijn werk, in plaats dat haar alles verveelde?
Gisteren had hij aan vader zitten vertellen, en zij had minachtend geluisterd, hoe hij een kamer van een plafond voorzag, hoe er dan over het schrootwerk een rietmat moest worden bevestigd met nageltjes en gegloeid koperdraad, hoe daarop een eerste grond moest worden aangebracht, daarover een tweede, en hoe er dan gepleisterd werd, met gegoten kalk of gips
en opeens, zij wist zelf niet waarom, was zij uitgebarsten in een harden schaterlach. O, al die onzinnige dinges, die haar niets aangingen, wat hatelijk waren haar die, om ze aldoor te hooren!....
Er werd gebeld aan de voordeur. Wrevelig denkend, wat dit nü weer zou zijn, liep zij het gangetje door. Een jongetje stond half in de open deur.
— Juffrouw!
— Ja, wat is er? vroeg zij onvriendelijk.
— Juffrouw, of je gauw's wil komme...
je man is van de ladder gevallen en
of je nou 's ....
Verder hoorde zij niet, zij stoof den jongen voorbij naar de straat. Zij had geen besef, om te vragen, om haar vader te waar-



167
schuwen, zij wist bijna niet wat zij deed. De zware, bonzende schrik, dien zij ondervond, sloeg de gedachten haar weg uit het hoofd, zfj liep, zoo snel zij kon, om hem te zien, om maar bij hem te zijn, om hem te helpen, zijn pijn te verzachten, en terwijl zij dit verlangen in zich gewaarwerd, kwam, met een snellen, smartvollen schok, in haar op, dat, wat er was gebeurd: hij was gevallen, van een ladder gevallen, misschien was het erg, o, misschien was het heel erg.... en opeens stroomden de tranen haar langs de wangen, zij klemde de handen samen, in haar kwellenden, doodelijken angst. Daar had zij maar thuis-gezeten, en boos over hem gedacht, terwijl hij terwijl hij
Een pijnlijke, schrijnende droefheid doorsidderde haar. Zij besefte opeens, hoe ondankbaar, hoe liefdeloos zij was geweest, hoe zij nooit zjjn overgroote, geduldige goedheid had gewaardeerd, maar, in slechte zelfzucht, haar ontevredenheid over niets had laten door-werken in haar hersenen ... Altijd had zij gebitst en gesnauwd, waar zij zacht en toegevend had moeten zijn, zyn vader zelfs liet zij lijden onder haar onverdraaglijk humeur, en hij, hy bleef altijd maar hetzelfde voor haar, en altijd was hij tevreden Zij beet zich fel op



168
de lippen, om de snikken van haar wanhopig, wroegend verdriet te smoren. Hoe had zij één oogenblik kunnen twijfelen, of
zij wel van hem hield o, had zij het
maar geweten, hoe veel z% van hem hield, dan had zij hem een heter leven gegeven...
Zij wrong zich door de menschen heen, die stonden voor het huis, zij stortte zich naast hem neer, nauwelijks verstaand, dat het zoo erg niet was, dat hij alleen zijn
been had gebroken Zg zoende hem,
stotterde berouwvolle woorden aan zijn oor, en hij, ongewend aan haar overvloedigzich-uitende hartelijkheid, keek haar aan, met een verbaasde blijheid in zijn blik, en het ontroerde haar nog dieper, omdat zfj zijn mooie, innerlijke goedheid daardoor besefte, toen hij, ondanks zijn pün, haar nog trachtte gerust te stellen:
— 't Zei mit mijn wel schikke, hoor, huil jij maar nie



AFSPRAAKJE.
— Zeg, Kee, Kee, kom je dan vast vanavond ?
— Nou, wis eu drie. Wat ik beloof, dat doe ik. 'k Ben 'n man van me woord, dat
weet je nou toch wel, zou ik denken
Nee, Dirk, laat me nou los.... laat me
nou gaan, Dirk 'k Ben al meer als
lang genog gebleven laat 'k nou nie
maken, dat 'k brommes krijg voor
vanavond weet je.
— En als ze je 's niet laten gaan? ... vroeg Dirk nog tot zijn eigen geruststelling.
— Niet laten gaan ? Wat dacht je nou wel! Kee is geen klein kind! Dan kom 'k toch natuurlijk! Daar maal 'k geen biet om, hoor!
— Dus vast? ,— Vast.
Kee haastte zich, van het achter-hek, door den tuin, naar de keuken terug. En passant nam ze een bos houtjes mee uit de schuur, anders vroeg dat nuffige nest van een Netje haar weer: „Waar kom ie vandaan?"
Straks, als mevrouw öp was, zou ze



17C
dadelijk gaan vragen, of ze alsjeblieft vanavond uit zou mogen, in plaats van overmorgen. Mevrouw zou dat natuurlijk wel goed vinden, ze had 't nog nooit geweigerd, en nü zou ze dat tenminste niet doen, nu er zoo'n héél bizondere reden voor was; zij zou met Dirk vóórdragen op het bruiloftsfeest, — wat ze al zoo vaak had gedaan, — van Dirk z'n neef, die ging trouwen! „Trien en Bram van Monnikendam", en Dirk deed dat zoo leuk, en had haar heelemaal geleerd hoe zij zich te houden had, dus 't kon niet anders, of 't zou goed gaan. O, jeminee joostje, wat een pret zouen ze hebben, zingen en dansen en pandverbeuren .... en serpetiens en
kefetties zouen er zijn ze zou er den
héélen dag al vóór-pret van hebben!
Netje was niet in de keuken, maar een oogenblik later kwam ze binnen, frischals altijd, in haar blauwe japon met de groote, witte schort met schouderbanden. Ze begon dadelijk druk te praten, zooals haar gewoonte was, er nauwelijks op lettend, of Keetje wel luisterde.
— Zeg, Kee, weet je wel, hoeveel d'r kommen vanavond ? Juf weet 't allemaal, die zal 't je straks wel vertellen... Zeg, Kee, dan mot je weer 's wat majenèse voor Dirk bewaren... G-ossienikkie, 'k dacht



171
laatst, dat 'k me 'n ongeluk lachte, toen je
'm- van dat goed zat te voeren Wat 'n
gezicht trok ie, hè?....
— Wat kakel je toch? vroeg Keetje. Reik liever de borden 's an, meid, dan dat
je zoo staat te kletsen Waar heb je
't toch over ?
— Nou, over vanavond! Luister dan! Mot
'k alles twintig-maal zeggen? Wie d'r
kommen, dat weet 'k niet, maar juf zei iets van dat d'r '. zilver most worden gepoetst, en dat d'r croquetjes moste wezen, en dat....
— Wel allemachtig! bomde Keetje haar vuist op de tafel, dat een lepel er af rinkelde. Zou dat dus thuisblijven zijn? ... Wist ik, dat die partij vanavond was?! Wel lieve genade, maar gaan doe 'k toch,
daar gaat niks van af Jawel, ik zal
daar thuisblijven! morgen brengen en de compelementen toe!
— Had je uitgewild? informeerde Netje belangstellend. Nou, dat treft dan gemeen...
— Née, niet uitgewild! snauwde Keetje, uit gemöeten! Ik most met Dirk op 'n trouw-partij, en we zouen voordragen: Trien en Bram van Monnikendam ... Maar ineens werd het gevoel van verongelijking weer heel sterk in «Keetje, en ze riep:
— Maar gaan doe 'k toch! Dan motten



172
meneer en mevrouw me maar weg-jagen, als ze d'r trek in hebben, 't kan mijn wat bommen!
— Nee, zóó mot je nou niet spreken, zei Netje. Waag jij je dienst om zoo'n uitgangetje? 't Is hier nogal niet gemakkelijk en rojaal! En d'r zit wel 'n riks fooi per hoofd
op, voor ons elk, vanavond wou je dat
laten loopen? Meid, wees nou wijzer!
Keetje dacht na. Er was veel waars in wat Netje daar zei. Maar toch.... nee, 't was bitter-, bitter-hard! En ineens begon ze weer:
— Kan de juf dan niet 's 'n poot uitsteken, en de majenèse maken? Ze heeft 't me dikwijls genoeg zien doen! Daar zal ze niet van bederven! En laten ze dan 's pasteitjes nemen van de kok, inplaats van kroketjes Wat maakt dat nou uit?...
— Ja, vraag jij dat, ried Netje. Misschien dat ze 't doen....
Die hoop fleurde Keetje wat op, en onder 't ontbijten deed ze Netje wonder-verhalen over 't prachtige feest, en dat ze vanmorgen pas had gehoord, dat 't vanavond zou zijn, want dat ze anders al veel éérder vrij had gevraagd, en zei heele gedeelten uit haar voordracht op, die Netje deden schateren, juichen en handen-klappen. En juist was ze met wijzende vingers aan 't galmen:
ifrfflr'TlÉiit'frt'



178
— Daar heb je Trien Hier heb je
Bram Wij kwamen samen van Monnikendam ioen de deur open-ging, om de
juf door te laten.
— Wat 'n drukte! Keetje, wil je wel wat bedaard zijn, asjeblieft?
— O, juffrouw! zei Keetje, die door haar eigen gezang en Netje's bijval erg opgewonden geworden was, — dat mot 'k vanavond zingen met m'n Dirk, en wil ü dan vragen an mevrouw, of d'r pasteitjes mogen zijn, en wil ü de majenèse maken, dat kan u zoo goed als ik
— Maar Keetje, zei de verbaasde juffrouw, wat bedoel je in 's hemelsnaam? 't Is toch je uitgaansdag niet? Waar praat je dan van? Toch, als 't alleen was te doen om mayonnaise, zou 'k je graag willen helpen, maar mevrouw wil citroen vla en getruffeerde kip en compote hebben, en dat
kan 'k allemaal niet klaar-maken Zet
dat uitgaan dus maar dadelijk uit je hoofd ...
Keetje, zoo plotseling neer-gestort van de hoogte harer hoop, begon hard te huilen.
— Doe dat nou niet, zei de juffrouw ongeduldig, daar kom je niet verder mee! 't Is toch zoo'n doodwond niet! Wees toch verstandig, Keetje!...
Maar telkens en telkens weer kreeg Keetje het gédurende dien dag te kwaad, Ze kon



174
het maar niet verkroppen, dat ze Dirk zoo bar teleurstellen moest, en zelf heelemaal niets geen plezier hebben zou... En ieder keer zei ze dapper tegen Netje: ,,'kSmeer
'm stilletjes 'k ga toch " Maar zelf
begreep ze wel, dat er niets aan te veranderen was
's Avonds om zeven uur liep ze, zenuwachtig en gehaast, door den donkeren tuin naar het achterhek.
— Dirk, Dirkl riep ze, ben\je d'r al?
— Ja! riep hy vroohjk terug. Goed op je tijd gepast, meid! Laten we nou maar gauw gaan.
— Neé, Dirk, nee! zei ze triest. Ik kan niet.... D'r komt volk vanavond, en daar mot ik voor koken....
— Nou, en wat zou dat? Heb je niet gezegd, dat je toch en in elk geval komen zou?
— Ja, maar werachtig, ik kan niet....
't Is voor mij 't beroerdste, Dirk Ga
jij maar alleen.... besjoer.... En ze liep hard van hem heen.
— Wel verdraaid! viel hij uit En smadelijk riep hij haar na: Ben jij 'n man van je woord?.... Verdikme, nou!
Bedroefd en woedend, klaagde Keetje aan Netje haar nood: „Nou is hij boos op mijn, en kan i k 't nou helpen ? Zeg jij nou eris ?...



175
— Welnee, mensen, jaag je toch niet zoo an, troostte Netje haar. Morgen is ie weer dubbel goed en brengt je snoepgoed mee
van 't feest Denk d'r nou niet meer
an, je maakt je heelemaal van streek
luister nou 's naar mijn
Maar al haar goedhartige opmontering hielp Keetje niets. Aldoor, dien avond, — terwijl ze de peterselie hakte voor de croquetjes, of in de mayonnaise roerde, of eieren klutste voor de citroen-vla, of aan het vaat-wasschen was, aldoor — en 't was, of ze er telkens méér verdriet van had — klonken haar de woorden in de ooren, die Dirk haar zoo schamper had na-geroejpen:
— Ben j ij 'n man van je woord ?.... Verdikme, nou!



HET EXAMEN.
— Wat ben je stil, moeder? Heb je 't zoo druk gehad? Ben je moe?
Ze knikte maar van ja; gauw, belangstellend, vragend naar zij n lessen, en of hij
neg werken moest Hij antwoordde, dat
hij nog veel had te doen, zoende haar vluchtig op het voorhoofd, en ging naar het kleine opkamertje achter den winkel, waar, een oogenblik later, de lamp begon te schijnen, die een flauwen glans wierp door de met wit tullen gordijnen behangen glazen der tusschendeur.
Zij zat achter de toonbank op een rieten tabouret, den rug geleund tegen den muur. Het was wel donker hier, maar zij zou maar niet het gas aansteken, 's avonds kwam er immers nooit iemand meer, en het was dadelijk toch negen uur.
Zij zuchtte; het was zoo zwaar in haar: zij zag geen uitkomst meer, en zij moest aldoor maar zwijgen zwijgen ...
Het werd haar bijna te veel. Zij voelde zich zoo angstig, zoo zenuwachtig, zoo vreemd-gejaagd; zij kón haar zorg bijna



177
niet langer verborgen houden. Het was ook alles zoo dringend-benauwend, zoo pijnlijkverschrikkend geworden, al erger en erger, zóo erg, dat er nu geen uitweg meer was... En had zij Jan maar om raad kunnen vragen, hij, een man, en zoo knap, hij zou
misschien wel iets weten Ofschoon,
neen, hij zou haar niet kunnen helpen, hij was altijd overal buiten gebleven, en nu, neen, nu kon zij minder spreken dan ooit; hij had de oproeping voor zijn examen al... Zij kon nu alleen nog hopen, dat de wissels eerst daarna zouden komen....
O, die wissels de wissels^ die zij niet
kon voldoen... o, het onvermijdelijke, verschrikkelijke uitzicht: failliet
Hoe was dit toch zoo gekomen.... hoe was, in een kleine tien jaren tijd, de winkel
zoo geheel verloopen En vroeger ging
hij zoo goed, vroeger, onder het beheer van
haar man Maar hoe- werkte die ook
niet, en welk een goed verstand had hy niet, hij was altijd vol plannen, vol berekeningen, — zy, ze had voor dat alles zoo geen hoofd, — maar ze dacht, als Jan maar eerst volwassen is, dan, dan komt onze goede tijd weer terug. Een man, meende zij, had vanzelf meer kennis van zaken, een practischer blik dan een vrouw; Jan was een vlugge, ferme jon-
TROBWPLANNBK. 12



178
gen, die door zijn meesters geprezen werd, zij twijfelde er niet aan, of hij zou den winkel er wel weer boven-op kunnen helpen.
Maar alles was zoo heel anders gegaan; het hoofd van Jan's school was bij haar komen praten; hij had heel ernstig gesproken, haar op Jan's toekomst gewezen, en gezegd, dat Jan een veel te goed hoofd had, om achter de toonbank te staan, hij moest in het onderwijs. Jan zelf had ook gebeden en gesmeekt, zoodat zij eindelijk, onverstandig misschien, voor hun overredingen was gezwicht. Wat geeft het ook, dacht zij toen, als ik hem bij mfj houd, tegen wil en dank, dan is hij immers maar met een half hoofd bij de zaken.... ik moet dus wel toegeven, of ik wil, of niet
Jan was eerst kweekeling geweest, toen naar de normaalschool gegaan, en nu, over een paar dagen, moest hij examen voor hulp-onderwijzer doen.
O, dat examen wat. had zij daarvoor
al niet opgeofferd, altijd denkende: als hij slaagt, dan wordt alles weer goed.... Hij had het óok gezegd: Zoodra 'k 'n betrekking heb, moeder, dan geef je de winkel d'ran, dan gaan we samenwonen.... en dat vooruitzicht hield haar nog staande in



179
moeilijkheden en zorgen. Zij verheelde hem alles, zif hield al haar angsten voor zich, om hem niet te storen in zijn werk, om hem rustig te laten studeeren; en Jan dacht ook aan niets, hij merkte het niet, dat de winkel verliep, hij was bijna nooit tehuis, en was hij dat, dan nog werkte hij. Hij wist het alleen van de hypotheek, maar of hij het erge daarvan niet begreep, hij had er niet veel van gezegd, en er nooit later meer naar gevraagd. Maar zij, zfj ging er onder gebukt; de renten, die zij had te voldoen, verslonden een groot deel van haar inkomsten, en dan altijd die angst, dat zij het geld niet op tyd bij elkaar hebben zou.... En dan, Jan moest toch knap gekleed gaan en goed worden gevoed, — o, zij had wél veel zorgen
En nu de datum van Jan's examen naderde, en zij hem dus minder dan ooit met haar bezwaren lastig vallen kon, nu was het juist, voor de eerste maal, gebeurd, dat zij haar wissels niet had kunnen voldoen. Dit was het vreeselijkste, het met de grootste ontzetting tegemoet geziene, dat haar kon overkomen. Zij had, na nieuwjaar, om uitstel gevraagd, en dit ook gekregen; drie maanden later zou zij betalen, in de eerste helft van April.
En nu was het de eerste helft van April,



180
eiken dag konden de wissels haar worden gepresenteerd, maar het geld ervoor had
zij niet. O, wat moest zij toch wat
kon zij nog méér doen, dan zij al had gedaan, om dit uiterste te voorkomen: dat zij failliet werd verklaard. Zij was overal rond geweest, om te leenen, maar haar kennissen hadden het niet, en zij wilde, wilde zich niet in handen van een woekeraar geven, zij herinnerde zich nog te goed de vele waarschuwingen, zelfs het verbod van haar man daaromtrent. Voor de tweede maal uitstel vragen, durfde zij niet; zij wist ook wel, dat zij het niet zou hebben gekregen, het was al mooi, dat zij haar één keer vertrouwden
De winkel bracht ook bijna niets meer op. Vroeger, toen de hunne, in deze buurt, dé eenige galanteriewinkel was, en haar man zoo uitstekend zorgde voor alles, toen was het best gegaan, maar sinds hadden zich twee, drie concurrenten in den omtrek gevestigd, zijzelf was niet zoo berekend voor de zaak als haar man was geweest, en het noodzakelijk gevolg was, dat er nooit bijna een nieuwe klant zich aanmeldde, en dat de oude ook langzamerhand wegbleven, een voor een....
Zij kon er niets aan doen. Zij had gewerkt, en gesjouwd, bijna boven haar



181
krachten. Zij was zuinig geweest, zich behelpende met eten en kleêren, totdat haar zoon het merkte, en er aanmerking op maakte, dat zij er plecht en slordig uit ging zien. Nu kón zij niet meer; zij had alles geprobeerd, en alles was toch vergeefsch gebleken....
O, zij hoopte, zoo vurig, zoo innig hoopte zij, dat de wissels niet zouden komen, vóór zijn examen achter den rug zou zyn. Dan mocht zij hem alles zeggen, dan kon hij haar troosten, maar vóór dien tijd, als zy'
vóór dien tijd kwamen Dan zou hij
misschien zóo aangegrepen worden, dat hij niet slaagde, — en dan, wat dan? wat dan?!
O, als zy* toch maar later kwamen, éen
dag later maar Zy'n schriftelijk examen
was overmorgen, het mondeling een week daarna. Maar zy kon by'na niet gelooven, dat zij werkelijk zóo lang nog weg zouden bly'ven
Den heelen dag bracht zij in spanning door, dankbaar als de nacht weer kwam, en zij eenige uren van rust hebben zou. Maar dan dadelyk den volgenden morgen weer, dat mjpende, drukkende gevoel van
ellende, en de angst: zou vandaag zou
vandaag....
— Moeder, kom je nog niet? Wil 'k



182
je helpen sluiten? 't Is al over negenen!
— Ik kom, riep ze terug. Neen, ik kan wel alleen
Het schriftelijk examen was achter den rug; het was heel goed gegaan, voor zoover hij zelf erover oordeelen kon. Hij had zich goed op zijn gemak gevoeld, in de groote zaal, met haar tallooze tafeltjes, waarachter zooveel candidaten hopeloos zaten te zuchten. Hij had dit lachend verteld, en even had haar een vreugde doorschokt, dat hyj tenminste, in dezen vreeselfjken tijd, en ondanks de moeite van zijn examen, nog vroolfjk kon zijn. Maar onmiddellijk daarna kwelde de onrust haar weer: de wissels de wissels
Dag na dag ging voorbij; het was heel kort vóór zijn mondeling examen, en toen gebeurde het. Het ongeluk overweldigde haar zoo sterk, nadat zij zich zóo lang goed had gehouden, dat zij snikkende, en de handen wringende, door haar zoon werd gevonden, toen hij terug-kwam van een les. En zij kon niet meer, zij sprak zich nu eindelijk uit, en bekende hem haar nood,
haar smart, haar radeloozen angst en
hij, de jongen, die van niets had geweten, die in zijn studie had voort-geleefd, zonder óm zich te zien, hij voelde zich door haar



183
woorden verpletteren. Arm... dood-arm ... het huis bezwaard door een hypotheek, de wiBsels geweigerd ... een dreigend failliet... Hij sloeg zich de hand tegen het hoofd, hij kon het verschrikkelijke nog niet omvaêmen, het was te verbijsterend, het vernietigde zijn verstand door het nooitgedachte, zijn kracht door het plotselinge — en lang duurde het, eer hij zich aan den drukkenden last van leed had ontworsteld, en weer denken, en weer bedaard zijn kon.
Hij wist het: van zijn examen hing nu alles af. Als hij slaagde, en misschien gauw een betrekking kreeg, dan kon zijn moeder, met wat zij uit de schipbreuk had gered, samen met hem gaan wonen. Dan kon zij het rustig krijgen, na die jaren van spanning en angst, die zij zoo moedig, en toch ten slotte vergeefs, alleen had doorvochten. Maar als hij niet....
Neen, daaraan mocht hij niet denken. Twijfel zou hem onzeker maken, hem verzwakken, en hrj moest... hij moest slagen
er hing immers alles van af...
Maar de ellende brandde in zrjn hoofd; hij voelde zijn gedachten verwarren, eenvoudige dingen wist hij op een oogenblik niet meer, en in gelaten wanhoop overpeinsde hij soms: zou ik maar niet eens meer opkomen ? ik kan niet...



184
Maar dan herstelde» hij zich weer. Zoo mocht hij niet denken, hij moest sterk zijn, handelen als een man, — nu, meer dan ooit, hing alles immers af van zijn slagen?...
Als een doodzieke de foltering van een lichamelijk onderzoek, zóo doorstond hij het mondeling examen. De letters beefden voor zijn oogen, de getallen dansten door zyn hoofd, werktuigelijk antwoordde hy', soms goed, dikwy'ls verkeerd, het nauwelyks zelf wetende. En toen het examen ten einde was, voelde hy zich wee van vermoeidheid, zijn wangen gloeiden, als in koorts, zijn oogen brandden, zyn ooren suisden; hy wist het, het kon niet anders, zyn examen was onvoldoende geweest...
Hy werd binnen geroepen. Men sprak hem tpe, maar hij verstond het niet, hoorde het niet eens.... hij zag niets, dan het papier in de hand van den voorzitter, een papier.... een papier: de acte!
Hy trilde van felle verrukking, een oogensloot hij zijn oogen.... Dus toch.... tóch geslaagd



INHOUD.
BUdz.
Trouwplannen 5
Ontmoeting 14
De Zusters 22
Een Dief 29
Een Kapitalist 38
Kees 46
Klein Leven lt ... 53
De Pop 62
Pianist 70
Onrust 81
Keuze 89
Ontbering 98
Het Grijsje 110
Straatzanger 117
Dansclub 124
Juffrouw Meijer 130
Ontgoocheling 138,
Twist 145
Liefde 152
Ommekeer 159
Afspraakje 169
Het Examen 176



In VEEN's GELE BIBLIOTHEEK zijn thans verschenen: Stijn Streuvels De Oogst. Stijn Streuvels De Werkman. Johanna van Woude Een verlaten post. Stijn Streuvels Een beroerde Maandag. Jeanne Reyneke van Stuwe Vóór zestig
jaar.
Felix Rutten Onder den rook der Mijn. Stijn Streuvels Mijn rijwiel. Anna van Gogh-Kaulbach De Schuld. Jeanne Reyneke van Stuwe Met den handschoen.
Joh. W. Broedelet Artistenleven. Marie Metz-Koning Het wonder. Stijn Streuvels De Aanslag. Jeanne Reyneke van Stuwe Circusleven. Eline van Stuwe Dè Kleine Mensch. M. C. Kooij-van Zeggelen Indische Mysteriën.
Jeanne Reyneke van Stuwe Arm Leven. Prijs fl. 1.10 gebonden per deeltje.



Van Louis Couperus verscheen:
Jan en Florence, ƒ 0.75 ing. ƒ 1.25 geb.
Wreede Portretten, ƒ 0.75 ing. ƒ 1.25 geb. Brieven van den nutteloozen toeschouwer,
ƒ 0.75 ing. ƒ 1.25 geb. Der Diagen Ziel, ƒ 0.75 ing. ƒ 1.25 geb. Legende, Mythe en Fantazie,
ƒ 3.25 ing. ƒ 4.25 geb. Idem, kleine uitgave f 1.90 ing. ƒ 2.90 geb. Van en over mijzelf en ledereen,
10 dln. ing. ƒ 7.50, 5 dln. linnen ƒ 10.50. Uit Blanke Steden onder Blauwe Lacht, le bundel ƒ 4.75 ing. ƒ 6.25 geb.
Idem 2e bundel ƒ 4.75 isg. f 6.25 geb. Herakles ƒ 5.50 ing. ƒ 7.50 geb.
Fldessa (Veen's Gele Bibl.) ƒ 1.10 geb.
Antieke Verhalen, van Goden en Keizers, van Dichters en Hetaeren. ƒ 2.75 ing. ƒ 3.75 geb. Van en over mijzelf en anderen, le bundel ƒ 2.75 ing. ƒ 3.75 geb.
Idem, 3e bundel ƒ 2.75 ing. ƒ 3.75 geb.
Idem, 4e bundel f 2.75 ing. ƒ 3.75 geb.
Aan den Weg der Vreugde.
ƒ 2.75 ing. / 3.75 geb. Van Oude Menschen, de dingen die voorbijgaan, 2 dln. ƒ 5.50 ing. ƒ 6.50 geb. De Berg van Licht, 3 deelen a
ƒ 2.75 ing. ƒ 3.75 geb. Dionyzos, Bandteekening van B. W. Wierink.
ƒ 2.75 ing. ƒ 3.75 geb.



Louis Couperus (vervolg).
God en Goden, Bandteekening van J. Toorop.
/ 2.75 ing. ƒ 3.75 geb. Over Lichtende drempels,
ƒ 2.75 ing. ƒ 3.75 geb. Majesteit, goedkoope uitgave in 2 dln. a ƒ 1.45 geb. Wereldvrede, 3° uitg. ƒ 3.90 ing. f 4.90 geb. Hooge Troeven, Tweede druk. Bandteekening van H. P. BerlageNzn. ƒ 1.90 ing. / 2.90 geb. De Boeken der kleine Zielen. Boek I. De kleine Zielen.
ƒ 5.50 ing. ƒ 6.50 geb.
I II. Het late Leven.
ƒ 5.50 ing. ƒ 6.50 geb.
„ III. Zieleschemering.
ƒ 5.50 ing. ƒ 6.50 geb. „ IV. Het Heilige Weten.
ƒ 5.50 ing. ƒ 6.50 geb. In pergament gebonden, per deel f 30.—
Bandteekening van Theo Neuhuijs. Stille Kracht, 2e druk. Bandteekening van B. W. Wierink.
ƒ 3.90 ing. ƒ 4.90 geb. Langs Lijnen van Geleidelijkheid, 2 deelen. Bandteekening van J. G. van Caspel. f
f 5.50 ing. ƒ 6.50 geb.
Ben IUuzie, 3e uitgave. Bandteekening van B. W. Wierink.
/ 3.90 ing. ƒ 4.90 geb. Babel, Bandteekening van Jan Toorop.
f 2.75 ing. ƒ 3.75 geb.



Louis Couperus (vervolg).
Fidessa, Tweede druk, Pracht-Editie. Met teekening van Jan Toorop. ƒ6.50 geb.
Psyche, ƒ 2.90 ing.
Psyche (U.V.O. Serie No. 4). J 1.75
Metamorfoze, Met portret van H. J. Haverman.
ƒ 4.75 ing. / 5.75 geb. Bandteekening van H. P. Berlage Nzn. Extaze, Derde druk ƒ 1.90 ing. ƒ 2.90 geb. Bandteekening van H. P. Berlage Nzn. Noodlot, Derde druk f 2.75 ing. ƒ 3.75 geb. Bandteekening van H. P. Berlage Nzn., Rels-Impressles, Tweede druk.
ƒ 2.10 ing. ƒ 2.90 geb. Orchideeën, Tweede druk.
ƒ 2.25 ing. ƒ 3.25 geb. Bandteekening van L. W. R. Wenckebach. De Verzoeking van den H. Antonlus,
ƒ 2.10 ing. ƒ 2.90 geb. Een Lent van Vaerzen, Tweede druk. (Gedichten) ƒ 1-90 ing. ƒ 2.90 geb. Bandteekening van K. Sluijterman. WlUiswinde (Gedichten).
ƒ 1.90 ing. ƒ 2.90 geb. Bandteekening van L. W. R. Wenckebach. André de Ridder bij Louis Couperus ƒ 0.50 geb.



Nederlandsche Schrijvers,
Anna de Savornin Lobman,
Zedelijkheidsapostelen . . . ing. ƒ3.50 geb. ƒ4.50
Ik zeg de waarheid .... „ ƒ3.50 , ƒ4.50
Wat nooit sterft ....... „ ƒ3.50 , ƒ4.50
Uit Christelijke Kringen.' . . „ ƒ3.50 „ ƒ4.50
Uit de sfeer gerukt „ ƒ2.75 „ ƒ3.75
©m de Eere Gods „ ƒ3.50 „ ƒ4.50
Jonge Roeping „ ƒ3.50
Liefde, 2» druk „ ƒ 2.50
Kleine levensdingen .... „ ƒ3.50
Henri Borel,
Het daghet in den Oosten . B ƒ7.50 „ ƒ9.50
Van de Engelen ...... , ƒ2.75 „ ƒ3.75
De Chineezen in N.-Indië . . „ ƒ1.25 „ ƒ1.60
Opstellen „ ƒ2.75 „ ƒ3.75
De Stille Stad „ ƒ3.75
Anna van Qogh-Kaulbach,
De Sterkste „ ƒ3.25 ^ ƒ425
Otto van Lansvelt ..... „ ƒ2.90
Voor twee levens „ fZ.25 „ ƒ4.25
Op de kentering „ ƒ5.50 „ ƒ6.50
Johanna van Wonde,
Van hart tot hart, 2« uitgave „ ƒ1.75 , ƒ2.90 Van de muziek des levens,
2» druk „ ƒ1.75 , ƒ2.90



Nederlandsche Schrijvers (vervolg).
Henrl van Wermeskerken,
Leo Smeder, 3° druk geb. ƒ2.90
Vervolg op „Hollandsen Binnenhuisje."
Is. Quérido, Melvina . . . ing. ƒ3.25 geb. ƒ3.90 Geschreven Portretten. . . „ ƒ2.90
Frans Coenen Jr.,
Vluchtige Verschijningen. . ing. ƒ2.50 geb. ƒ3.50 In Duisternis .$|,„ ƒ2.50 „ ƒ350
Mr. M. O. L. van Loghem,
Fokel, 2» druk ing. ƒ1.10 geb. ƒ1.90
P. A. M. Boele van Hensbroek,
Liefde en Leed ing. ƒ1.75 geb. ƒ2.75
Max van Ravestein,
Bij ons ing. ƒ1.90 geb. ƒ 2.90
Aan d'Overkant „ f 1.90 „ ƒ2.90
Drijfzand. ....... „ ƒ3.50 „ ƒ4.50
Stofgoud „ ƒ3.50 „ ƒ4.50
O ver duy n-H eijligers,
Om zijn eer , ƒ5.50 „ ƒ6.50
Wat de tflden rijpen ... , ƒ1.90 , ƒ2.90
Prof. J. V. de Groot,
Denkers over ziel en leven » ƒ4.25 „ ƒ5.26



Nederlandsche Schrijvers (vervolg). Georg Grünewald Kz.,
Spaanders ing. ƒ 1.75 geb. ƒ 2.75
Van het Wondere Ambt . . „ƒ1.75 „ ƒ2.75
ïl. J. Schuurmans,
Van de oude garde en een jong Predikant,
ing. ƒ 1.75 geb. ƒ2.75
Boeka, Pahkasinum, Indische Roman,
ing. ƒ2.75 geb. ƒ3.75
A. L. Terégo,
Res non verba. Leo Verberne » ƒ5.50 „ ƒ6.50 Virginie Loveling,
Het Lot der Kinderen . . . ing. ƒ1.75 geb. /Z75
Vondels Lyriek, Bloemlezing.
ing. ƒ2.90 geb. ƒ3.90
Joh. A. Wolters,
In den Storm ing. ƒ2.75 geb. ƒ3.25
Van Oosten <£ Zoon. . . . „ ƒ2.75 „ \ ƒ3.25
Blise Soer, Gerda . . . . „ ƒ2.75 „ ƒ3.75





















TROUWPLANNEN
DOOK
JEANNE REYNEKE VAN STUWE.
L. J. VEEN — UITGEVER — AMSTERDAM.






TROUWPLANNEN.
— Kind, nee, zet da' nou in gossiesnaam uit je hoof! Hoe wille me da' nou bolwerke.... Wa' nebbe we deran, om voor zoo ééne keer ons heelegaar achterop te late rake.... We doen 't maar nie, hè?
— Da' ken u begrype! Werom. nie! 't Ken toch heel best! Gun me da' nou 's, moeder! La 'k nou óok 's 'n kansie hebbe 1 En achterop rake, da' zelle me nie, ik zei wel voor alles
zorrege as u nou maar hier de boel
wat opknap, 't kerpet stop, de gordyne wasch
— En weneer mot 'k dat allegaar doen ?
— Nou, 's aves! En anders stane me maar wa' vroeger op!
— 'k Wou, da' je-n-'t nooit in je hoof had gehaald En wa' zei 't je geve!
— Nou, alles! As-t-ie nou maar 's eenmaal hier is gewees, dat ie de boel hier het gezien, en ü het gezien, dan zel-t-ie me wel om vaste verkeering vrage....
— Ik wil 't hope!
— Nou neturelek! U most 'm zien, as Leen en ik same loope, dan komp-t-ie d'r



6
altijd bij, en dan is-t-ie net zoo aardig— Maar 't ken nie van ééne kant alleen kom-
me hij mot wat anmoediging krijge
Wil 'k 'm dan nou maar venavend voor Zondag te ete vrage, moeder?
_ Kind 'k weet nie d'r zit zoo-
veul an vast
— Nou, as 'k toch zeg, da'k alles zelf
ZBl tïGfccllB • • •
— En je wil Leen d'r toch niet bij vrage? da's wéér 'n mond meerl
— Nou, da' ken ze an d'r hart voele! die met d'r praas! as die d'r bij is, dan kenne alle andere d'r woorde wel opberrege, die hebbe ze dan toch niet van noo
Nee, die mag d'r niks van wete zeis, u mot ook zien, hoe ze 'saves mijn op zij dring, om maar naas Jan loope te kenne, die mot altijd haantje de voorste weze.... nee, die niet d'r bij!
— En hoe wil je 't dan anlegge, da ze d'r niks van merk? Jullie komme toch altrjd 'saves same van de winkel?
— Daar wee'k wel raad op, we gane eers Leen na huis brenge, dan loop Jan verder mit mijn mee, en dan vraag 'k 't 'm.
— En wa' motte we ete?
— O, da' hoef zoo overdajig niet te weze,
da' mo' juis nie want dan zou-d-ie be-
grrjpe, da' we 't alle dage zoo nie hebbe



11
hij keek de kale kamer rond, waar het rook en er uit zag, als na een groote schoonmaakbeurt, en maakte grappige opmerkingen over de geel-geworden platen aan de muren; terwijl Kee haar moeder met booze blikken wenkte, omdat deze zoo stijf, en als verschrikt, naar Jan bleef zitten staren, met haar handen over elkaar en zonder blijk te geven, dat zij zün aardig gedrag waardeerde. En toen haar moeder en zij samen in het keukentje waren, stootte zij haar moeder driftig aan, en fluisterde:
— Werom zit u almaar zoo stil? Vertel
dan toch 's van u vader Vin u 'm geen
aardige jonge?
— 't Is zoo'n héér, zei de moeder, bang om te zeggen, dat zij hem om zijn spottende, aanstellerige manieren niet aardig vond.
— Nou, en daarom mag ik 'm nou juis
zoo graag Nou vroolek weze, moeder!
Prate!
Jan deed het maal alle eer. Hij bediende zich goed van de peren, en toen opeens zei de moeder, onhandig, door Kee's wenken gedwongen:
— Ja, mijn vader, die hieuw ook zoo veul van pere; mijn vader, die had 'n zaak,
'n groote zaak in kruieniersware en
zoo



12
— Had? het die 'm dan niet meer?
— Nee, me vader is dood, al lange jare, zei de moeder, in hevige verlegenheid.
— En is de zaak toe verkoch? vroeg Jan, terwijl hij, met opmerkelijke blikken rond keek in de kamer.
— Ja, verkoch, nee... ja, die is verkoch.
— Zoo! zei Jan, en keek weer beteekenisvol om zich heen.
— 't Was 'n alderbeste zaak, kwam Kee met een vuurroode kleur haar moeder te hulp, maar me groovader, zie je, die was te goed van vertrouwe, die hebbe ze beetgenome
— Ja, da' ken al 's zoo gebeure zei
Jan, en at door, zonder, tot Kee's verlichting maar ook verbazing, verder te vragen.
Hij bleef even opgewekt praten en grapjes maken, en lachen met Kee, wier mond geen oogenblik stil stond, maar die toch aldoor dacht: zou hij nu niet eens over vanavond uitgaan spreken? Maar hy sprak daar niet van, en toen Kee, na het eten, de tafel had opgeruimd, en zij alle drie stil op hun stoelen zaten, zei hij, en zag uit het raam:
— Nou ken 'k nie lang meer blijve
'k het afgesproke mit me meissie.
— Je meissie! riep Kee, en verborg haar ontsteltenis niet, wie is dan je meissie?
— Sinds gistere Leen! zei hjj. Maar



13
d'r ouers wete 't nog niet ze komp me
tegemoet, en dan gaan 'k mee, 't ze zegge
Maar daar hè-je d'r al! riep hij, en verdween, na een korte dankbetuiging en groet.
Kee keek het paar na, met tranen van spijt.
— Moeder! riep ze. En ze het uw bloedkrale oorbelle-n-an 1...



ONTMOETING.
Eumoerig gingen de meisjes van het atelier uiteen. Zij schreeuwden elkander groeten toe, luid lachende, en zwaaiende met de armen. En gehaast, om aan dien drukken troep te ontkomen, schoot zjj, zooals altijd, de Kettingstraat in, doende, alsof zij niet verstond, de gewone grappen, die haar werden nageroepen, gelijk eiken avond:
— Haas je maar niet hij wacht
wel, zegl
— En anders ken je 'm nog roepe!
— Ka rel! Of hoe die hiet!
Zij was al buiten het bereik van de stemmen der meisjes. Zij stoorde zich nooit aan hun geplaag, voor het uiterlijk, maar toch hinderde het haar, het prikkelde haar tot een zenuwachtige boosheid, die zij te erger voelde, naarmate zij haar sterker bedwong. En toch was er tegelijk, diep in haar een voldoening, dat niemand, niemand,
in werkelijkheid iets van haar wist
dat die • allen haar alléén maar plaagden, juist omdat zq* dachten geen grond daar-



15
voor te hebben.... omdat zij meenden, dat er nooit iemand was, om haar af te halen, naar wien zrj haastig zou willen gaan. Nu was er ook geen meer, maar vroeger.... .,,
Zij liep wat sneller voort. Denken wilde zij niet, en als zij eenmaal thuis was, m de volle drukte van haar broertjes en zusies, zou het haar geen moeite kosten, haar gedachten af te houden van zichzelf.
In de Veenestraat moest zij even wachten, voor eenige menschen, die haar den doortocht over de stoep versperden; zij stapte haastig van het trottoir, maar, onwillekeurig zag zij even naar het coupétje, dat voor een juwelierswinkel stond, en dat zoo de aandacht der anderen had getrokken. Door den glazen voorwand heen kon zrj zien; een jong meisje zat er, in wit satijnen avondtoilet, de witte cape hing half open over de schouders, en deed de paarlen zien om haar hals. Het hoofd was onbedekt, en het blonde haar krulde en golfde om het fijne, blanke, gedistingeerdbleeke gezicht. Haar oogen hield zy half neergeslagen, en om haar lippen speelde licht een glimlach, zooals van iemand, die weet te worden gadegeslagen, en, die dit ten deele geringschattend, ten deele geamuseerd, verdraagt.



16
Zij bleef staan, ondanks zichzelve geboeid, door wat zij nooit anders zag. Zij vond het meisje mooi, en zij bewonderde haar om haar rustig blijven, terwijl zij zoo nieuwsgierig werd aangeblikt. En zij keek naar het mooie witte bont van de cape, waartegen het hoofd zoo bevallig rustte, én naar de schittering in de ooren, en naar den bouquet,
dien het meisje hield op haar schoot Zy
keek naar haar, zooals zij zou zien naar een plaat, of naar de étalage van een winkel, werktuigelijk, zonder gedachten.
De deur van den juwelierswinkel ging open, en werd gesloten achter een jongen man, die snel naar het rijtuig kwam, insteeg, en zich neerzette naast het meisje. En terwijl de palfrenier, die het portier had dicht gedaan, den bok weer besteeg, sloot de jonge man den gouden armband, dien hij gerepareerd uit den winkel had medegebracht, om den pols, van het meisje, dat hem dien voorhield, glimlachend.
En in het Öogenblik, dat het rijtuig verder reed, en de jonge man het hoofd weer verhief, herkende zij hem.
Zy' herkende hem. En de plotselinge schrik, die haar doorschokte, benam haar den adem, en deed het haar onmogelijk zijn, verder te gaaü. Zij stond nog stil, met kloppend hart en neergeslagen oogen, totdat een ruwe aan-