1155
De Arbeidsgeschillenwet
adres van het
Verbond van Nederlandsche Fabrikanten -Vereenigingen
aan db
eerste kamer der staten-generaal
d.d. 18 NOVEMBER 1922
e
59
rotterdam
NIJGH & VAN DITMAR'S UITG.-MIJ
mcmxxh












DE ARBEIDSGESGHILLENWET






De Arbeidsgeschillen wet
21 /<?//
/
adres van het
Verbond van Nederlandsche Fabrikanten - Vereenigingen
aan db
eerste kamer der staten ■ gene ra al
d. d. 18 NOVEMBER 1922






Aan de
Eerste Kamer der Staten-G ener aal.
HoogEdelGestrenge Heeren,
Zeer teleurgesteld, dat het Wetsontwerp, bevattende bepalingen tot bevordering van de vreedzame bijlegging van geschillen over arbeidsaangelegenheden en tot het voorkomen van zoodanige geschillen, zij het met eenige wijzigingen van ondergeschikte beteekenis, door de Tweede Kamer der Staten-Generaal is aanvaard, heeft ons Verbond na ernstige overweging in het besef dat de materie die in genoemd Wetsontwerp behandeld wordt er eene is, die rustiger, objectiever en meer zakelijke beschouwing vereischt dan zij in de Tweede Kamer vond, vrijheid gevonden zich te wenden tot Uw Hoog College, met goede hoop op een welwillend gehoor.
Wij zijn ervan overtuigd, dat het ontwerp zooals dit thans bij Uw Kamer is ingediend, den toets eener zuiver zakelijke critiek niet kan doorstaan. Een regeling als het wetsontwerp wil geven, kan toch slechts dan het begeerde gunstige resultaat opleveren, indien zij ten volle geniet het goed vertrouwen van beide groepen van belanghebbenden, die ten aanzien van een arbeidsconflict partij zijn.
In dit goed vertrouwen kan het ingediende wetsontwerp zich niet verheugen. Met groote eenstemmigheid is van werkgeverszijde zeer nadrukkelijk tegen het onderhavige wetsontwerp verzet aangeteekend, in het bijzonder voor wat betreft de blijkbaar als „stok achter de deur" bedoelde vierde paragraaf van het tweede hoofdstuk van dit voorstel van wet, handelend over de enquête (onderzoek).



6
En hoewel het in de Tweede Kamer aan zeer ernstige kritiek, ook van 's Ministers naaste vrienden, niet ontbrak, heeft de Minister deze het zwijgen opgelegd door elke poging om die vierde paragraaf van Hoofdstuk II te schrappen, onaannemelijk te verklaren.
Onder dien rampzaligen druk werd het voorstel van wet in eerste instantie aanvaard.
Met deze beslissing werd aan de regeling onthouden het in den titel nadrukkelijk en wijselijk gemanifesteerde „vreedzame" karakter, dat, wilde het ontwerp levensvatbaarheid bezitten, zorgvuldig in de geheele wet had moeten worden doorgevoerd.
Het lijkt ons moeilijk deze inconsequentie uit zuiver zakelijke overwegingen te verklaren en wij achten het ten aanzien van een regeling waarbij de practijk van het bedrijfsleven in zoo ernstige mate is betrokken, hoogst bedenkelijk, wanneer andere dan zulke zakelijke overwegingen den doorslag zouden geven.
Wij vleien ons door het navolgend betoog bij Uw Hoog College zooveel mstenuning met onze zeer ernstige bezwaren te vinden, dat verhinderd zal worden, dat dit ontwerp, althans met de onlogische, disharmonische en verderfelijke vierde paragraaf van het tweede hoofdstuk eenmaal tot wet wordt verheven.
De goede bedoelingen, die bij de redactie der eerste drie paragrafen van hoofdstuk II van het ontwerp voorzaten worden dezerzijds allerminst miskend. Integendeel. „Wie zou niet," zooals de Heer Schaper het uitdrukte, „gaarne willen, dat het aantal stakingen en uitsluitingen, die tegenwoordig plaats hebben, vermindert? Wie zou niet gaarne een einde maken aan de veelvuldige conflicten in de industrie, aan die voortdurende stagnatie in het bedrijf en aan de offers, die daarmede gepaard gaan?"
Een wetsontwerp dat dit beoogt, heeft o.i. a priori recht



7
op volle sympathie, een sympathie die dadelijk overgaat in enthousiasme, wanneer inderdaad getracht wordt uitsluitend door middel van „vrijwillig overleg" dit doel te bereiken.
De beteekenis van dit vrijwillig overleg is steeds door ons Verbond hoog gehouden, en wij mogen hierbij herinneren aan de rede van onzen Voorzitter op 2 Mei 11. uitgesproken in de algemeene vergadering van ons Verbond te Utrecht, waarin hij er den nadruk op legde, dat wij ons aUerminst tegen overleg verzetten en dat het noodzakelijk was dit nog eens te preciseeren, omdat op dit punt nog zooveel verwarring en misverstand heerscht.
„Van dit natuurlijke overleg, — aldus sprak onze Voorzitter, — zal meer of minder terecht komen, al naar gelang van het karakter der betrokken individuen, die in soepelheid, expansiviteit en meegaandheid zeer verschillen. Van nature zal echter de werkgever meer geneigd zijn tot overleg met de hoop bij zijn arbeiders een bevredigend besef te wekken, dan de arbeiders, die in het resultaat, een vlot verloop der werkzaamheden, minder belang stellen. Toch is, dank zij wijs beleid der werkgevers, en overwegend gezond verstand bij de arbeiders, het vrijwillige overleg een gunstigè factor van groote beteekenis geworden in bijna alle bedrijven van eenigen omvang."
Maar logisch in zijn gedachtengang het de geciteerde spreker daarop volgen: „Dit overleg kan door eenige wettelijke sanctie niets winnen, alleen maar verhezen."
Hieruit blijkt voldoende hoezeer onze organisatie vrijwillig overleg toejuicht; zoo noodig en indien door partijen gewenscht, overleg óók met behulp en onder voorhchting van derden. Doch hieruit volgt tevens, dat degene, die dit vrijwillig overleg wil uitbannen en partijen tegen hun wil door de wet wil dwingen tot wat zijn waarde moet ontleenen aan de vrijwillige daad, ons Verbond onverzoenlijk tegenover zich vindt.



8
Ziehier waarom ons Verbond zich genoodzaakt ziet ook voor Uw Hoog College te persisteeren bij zijn verzet tegen het wetsontwerp tot voorkoming en „vreedzame" beslechting van geschillen, omdat hierin slechts in schijn gehuldigd wordt het beginsel van „vrijheid van partijen.""
Wezen is, dat partijen ongevraagde inmenging van derden in hun interne zaken moeten dulden, terwijl zij ten slotte onder bedreiging van boete en gevangenisstraf tegen hun wil gedwongen kunnen worden zich te onderwerpen aan de zeer scherpe eischen van een enquête-commissie, aan welke in § 4 van het tweede hoofdstuk van het wetsontwerp, zooals de Memorie van Toelichting erkent, zeer „vérstrekkende" bevoegdheden worden verleend. Om tot een „vreedzame" beslechting te komen, verleent deze wet aan de enquêteurs bevoegdheden van zóó ingrijpenden aard als zelfs onze fiscale wetgeving niet kent. Hierbij laten wij nog buiten beschouwing de sterke moreele pressie, welke door pubhcatie, ingevolge genoemde 4e paragraaf, op partijen kan worden uitgeoefend.
Ware inderdaad in het nieuwe ontwerp het vrijwillige karakter bewaard gebleven, van een hardnekkige oppositie van werkgeverszijde zoude geen sprake zijn geweest:
Merkwaardig is het intusschen, dat het aanhangige wetsontwerp nog steeds dit „vrijwillige karakter" heet te huldigen en blijkbaar daardoor in de Tweede Kamer een meerderheid vond. De Minister van Arbeid steunde deze fictie, reeds in de Memorie van Toelichting neergelegd, door bij de behandeling in de Tweede Kamer, met negatie van den domineerenden invloed der 4e paragraaf van Hoofdstuk II, te beweren, dat het gekozen stelsel „geheel gebaseerd is op vrijwilligheid " Ware inderdaad de ontworpen regeling geheel opgetrokken op het bepïnsel van vrijwilligheid, het wetsontwerpzoude slechts te beschouwen zijn geweest als een herleving



9
van de Wet op de Kamers van Arbeid van 1897. In deze wet toch, die eveneens tot doel had „de belangen van patroons en werklieden in onderlinge samenwerking te bevorderen" en ter bereiking van dit doel voorstond „het voorkomen en vereffenen van geschillen over arbeidsaangelegenheden, ook voor zoover noodig door te bewerken dat een scheidsrechterlijke uitspraak tusschen de partijen tot stand komt" (zie Mem. v. Toel. Wet op de Kamers van Arbeid) was het beginsel van vrijwilligheid consequent doorgevoerd.
Het ontwerp is inderdaad niet óp vrijwilligheid gebaseerd en slechts bij de aanvankelijke lezing is de suggestie van dit vrijwillig karakter, hoewel nog niet eens volkomen, in de eerste 3 paragrafen van Hoofdstuk II bewaard gebleven. De scherpte van de artt. 45 tot 51 van de 4e paragraaf van dit Hoofdstuk, betreffende de enquête, is verstopt onder de wollige zachtheid van de voorafgaande en volgende 56 overige bepalingen.
Deze feiten achten wij te ernstiger, nu de schijn gewekt is, als zou dit wetsontwerp er slechts eene zijn van ondergeschikte beteekenis en slechts een „bescheiden karakter" dragen, zooals de Minister van Arbeid bij de behandehng in de Tweede Kamer het uitdrukte.
De tegenwoordige Minister van Arbeid verstaat wel de kunst zelfs van zijn meest belangrijke wetsontwerpen een onschuldige voorstelling van zaken te geven!
Hoe geheel dit wetsontwerp met het oog op zijn feitelijk dwingend karakter hgt in de lijn van de staats-socialistische tendenzen, die in het onlangs afgetreden Ministerie den toenmaligen Minister van Arbeid kenmerkten, blijkt uit hetgeen de heer Aalberse in het jaar 1920 bij de interpellatie van den heer Marchant omtrent de houding der Regeering tegenover de toenmalige staking der havenarbeiders, heeft gezegd.
In antwoord op de vraag van den heer Nolens het de



10
Minister van Arbeid zich nl., blijkbaar bij wijze van excuus, als volgt uit over het feit, dat in het toenmaals nog niet ingediende wetsontwerp Arbeidsgeschillenwet het stelsel van verplichte arbitrage niet was neergelegd:
„Vooreerst omdat ik niet dacht, dat daarvoor in deze Kamer thans reeds een meerderheid zou zijn te vinden, op de tweede plaats, omdat ik geloofde, dat de ontwikkeling, die de gedachte van verplichte arbitrage in ons land nog moet doormaken, nóg niet zoo ver gevorderd was,x) dat het mogelijk zou zijn, dit instituut thans populair ingevoerd te krijgen. Dergelijke dingen moet men niet invoeren wanneer zij niet eenigszins leven in de rechtsovertuiging van het volk. Ik geef volkomen toe, dat op den duur zal blijken, gelijk in het buitenland gebleken is, dat er verschillende bedrijven zijn, waar men uit het oogpunt van het algemeen belang zal moeten komen tot verplichte arbitrage, desnoods tot verbod van staking, maar wanneer men dergehjke dingen doet, moet men dat zoo eenigszins mogelijk nooit doen naar aanleiding van een concreet geval, maar in een tijd dat geen groot conflict aan de orde is en men rustig en objectief de zaak kan overzien."
De opmerking in de Memorie van Toelichting op het ontwerp Arbeidsgeschillenwet, dat de ontworpen regeling bezwaarlijk anders dan een „voorloopig karakter" kan dragen, geeft in het hcht van het bovenstaande het noodige te denken.
Is het wonder dat wij de aanneming van dit ontwerp vreezen als een overwinning van gedachten, die den grondslag van ons economisch leven aantasten?
Het ingediende wetsontwerp is wel een slag in het gezicht dergenen, die gemeend mochten hebben, dat de in de afgeloopen regeeringsperiode gevoerde politiek van regelend ingrijpende staatsbemoeiing zou worden opgegeven, en dat langzamerhand meer en meer zou worden overgelaten aan belang-
l) Cursiveeringen van ons.



11
hebbenden zelf. Mocht met reden o.a. ten aanzien der sociale verzekering worden verwacht, dat deze nieuwe koers zou worden ingeslagen, het huidige wetsontwerp ademt nog onverzwakt den ouden geest. Bindende voorschriften worden gegeven en tegelijkertijd wordt willig toegegeven aan eischen, reeds jaren lang van arbeiderszijde gesteld omtrent de openlegging van boeken en bedrijfsrekeningen.
Dit wordt zeer duidelijk geïllustreerd door het feit, dat het sociaal-democratische Kamerlid, de heer Schaper, aan het einde van de behandeling van het aanhangige wetsontwerp in de Tweede Kamer namens zijn politieke vrienden verklaarde „dat de onverzwakte handhaving van het enquêterecht in het wetsontwerp hun aanleiding gaf hun stem aan dit wetsontwerp niet te onthouden."
Het is wel de tragiek van het noodlot, dat dit volledig capituleeren van een Nederlandsen Minister voor revolutionnaire eischen moet geschieden in het wetsontwerp, waarvan, wilde het succes hebben, de bekoring van groote onpartijdigheid en strikte neutraliteit diende uit te gaan.
Wat voor de toekomst te verwachten is van den geest, die ook nu weer (haast schreven wij: ook nu nog) dit wetsontwerp bezielt, is duidelijk, wanneer wij op het voetspoor der Memorie van Toehchting den nauwen samenhang beschouwen tusschen den inhoud van het ontwerp en vraagstukken als het bindend verklaren van collectieve arbeidsovereenkomsten, publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie, en last not least medezeggenschap !
In dit verband mogen wij wijzen op het dezer dagen verschenen advies van de sub-commissie XII uit den Hoogen Raad van Arbeid, waarin de hier bedoelde onderwerpen in hun onderling verband zijn bekeken.
Is het wonder dat wij er den nadruk op leggen, dat dit wetsontwerp niet op zichzelf mag worden beschouwd, maar bezien moet worden in het kader van de geheele Regeeringsbemoeiing



12
op sociaal en economisch gebied zoowel in het verleden als in de toekomst?
Is het wonder, dat wij ons principieel verzetten tegen de verdere doorvoering van een stelsel, waarvan de ondeugdelijkheid en staatsgevaarlijke strekking zich reeds manifesteerde, en dat naar velen waagden te hopen, reeds tot het verleden behoorde?
Dit wetsontwerp kan niet als opgebouwd op den grondslag van vrijwilligheid worden aangediend. Dit komt behalve later in de 4de paragraaf over de enquête, reeds naar voren in art. 5 van het ontwerp, krachtens hetwelk het initiatief tot tusschenkomst in een conflict uitgaat van den Rijksbemiddelaar. Ongevraagde tusschenkomst ziet men niet gaarne en met groote zekerheid valt te voorspellen, dat dit eigenmachtig optreden vrijwel nimmer succes kan hebben. Slechts wanneer deze Rijksbemiddelaar, welke permanent en districtsof bedrijfsgewijze wordt benoemd, dezelfde zou zijn als degene, die door partijen na ernstige overweging beschouwd zou kunnen worden als „the right man", zou een dergelijke tusschenkomst aanbevelenswaardig kunnen zijn. Dat dit zich slechts bij hooge uitzondering zal voordoen, spreekt vanzelf.
Een dergehjke persoon toch zal naast kwaliteiten van hoofd en hart moeten beschikken over groote deskundigheid en onpartijdigheid, iets wat zelden samengaat. Hij zal niet alleen zooals de heer Brautigam terecht opmerkt, inzicht moeten hebben in de feitelijke verhouding van het conflict, maar ook het karakter van de personen, die dit conflict dragen volkomen moeten doorgronden.
Dat deze permanente Rijksbemiddelaar, die nog wel districtsgewijze kan worden ingesteld en derhalve inzicht zal moeten hebben in de bedrijfsverhoudingen van alle takken van nijverheid in zijn district gevestigd, dat dit „Zondagskind", zooals de heer Marchant hem noemde, zou beschikken



13
over de kwaliteiten boven genoemd, is niet te verwachten.
Al ware de juiste persoon gevonden, dan nog zou een bemiddelingspoging slechts een gunstig resultaat kunnen opleveren, wanneer zij gedaan zou worden op het juiste psychologisch oogenblik. Dit psychologische moment is intusschen eerst dan aanwezig, wanneer bij partijen een genoegzame geest van tegemoetkoming bestaat en zij uit welbegrepen eigenbelang een voorstel tot bemiddeling zouden willen aanvaarden.
Eerst in dat geval, wanneer het er nog slechts om gaat een formule te vinden waarbinnen de wenschen en verplichtingen van partijen te vangen zijn, zal voldaan zijn aan de voorwaarden waarvan het welslagen van bemiddelingspogingen afhankelijk is.
„It is vain to think that peace can be got by Acts of Parliament, however orderly the arrangements they propose or the benevolence they breathe."
Deze gulden woorden van een man van de praktijk als Lord Asquith, die vanaf 1907 in Engeland het middelpunt vormde van en als bemiddelaar optrad in de meest ernstige arbeidsconflicten, geven een scherpe illustratie van ons standpunt.
„It is the spirit, not paper systems, which alone can prevent war and reduce the reasons for industrial strife". Zoo vat deze groote bemiddelaar zijn ervaringen samen in zijn boek „Industrial Problems and Disputes." Onnoodig te zeggen dat wij deze uitspraak ten volle onderschrijven.
Toch zou tegen het instellen der Rijksbemiddelaars geen overwegend bezwaar behoeven te bestaan indien aan het initiatief van een Rijksbemiddelaar niet een ernstig gevaar was verbonden. Zelfs door den Heer Brautigam, werd hierop gewezen. Wanneer vaststaat, dat de Rijksbemiddelaar slechts bij hooge uitzondering de juiste man op de juiste plaats en op het juiste oogenblik zal blijken, zullen in het meerendeel der



14
gevallen partijen de geboden bemiddeling om alleszins te respecteeren redenen niet wenschen te aanvaarden. Doch hierdoor, en dit is ons ernstige bezwaar, is de wet oorzaak dat ten onrechte op de partij, die bemiddeling weigert, in de oogen van het publiek het odium valt door onwil en hardvochtigheid het conflict noodeloos te verlengen.
Dat met een dergelijken kwaden schijn ernstig rekening moet worden gehouden bhjkt uit een uitlating van Minister Aalberse, die op 12 Maart 1920 verklaarde, dat wanneer arbeiders wel arbitrage zouden willen en de werkgevers niet, de Minister dan geloofde, dat men juist zou oordeelen wanneer men zeide: „kijk eens, nu geloof ik toch dat de arbeiders zich moreel sterker gevoelen dan de werkgevers, want zij durven een onpartijdigen rechter aan, maar de werkgevers niet."
Lichtvaardiger uitspraak kan men zich moeilijk denken. Ongevraagde bemiddeling kan o.i. dan ook slechts bij hooge uitzondering nuttig zijn, in het meerendeel der gevallen vertroebelt en aggraveert zij den toestand, wekt zij misverstand en ongemotiveerd wantrouwen. Het instellen van permanente bemiddelaars heeft bovendien nog het nadeel, dat wanneer partijen ten slotte huiverig voor den kwaden schijn de benüddehngspoging hebben aanvaard en bepaalde oplossingen van een conflict reeds waren tot stand gebracht, bij een nieuw uitgebroken conflict deze bemiddelaar het vertrouwen van een der partijen niet meer zal genieten, wanneer in de voorafgaande conflicten volkomen te goeder trouw door dezen functionaris reeds beslissingen ten gunste der andere partij waren genomen.
Het imperatief karakter van artikel 5 is o.i. des te gevaarlijker omdat bij weigering der opgedrongen bemiddeling bhjkbaar bij wijze van straf het geheele raderwerk van benüddelingsraden, scheidsgerechten en enquête-commissies in beweging komt. Dit geschiedt des te sneller nu door het



15
overnemen door de Regeering van het amendement Schaper op art. 6 van het oorspronkelijk ontwerp, de Rijksbemiddelaar zich althans officieel eenigermate in zijn werkzaamheden beperkt ziet, en des te spoediger de Bemiddelingsraad of het Scheidsgerecht op het tapijt verschijnen, waardoor wordt bereikt, dat men des te sneller nadat gebleken is dat met deze instanties niets te bereiken is tot het instellen van een Enquête-Commissie kan worden overgegaan.
Dat hierin de eigenlijke bedoeling van genoemd sociaaldemocratisch amendement moet worden gezien, omdat de groote bekoring van het wetsontwerp voor de sociaal-democratie gelegen is in de dwingende bepalingen over de enquête, is duidelijk, en zeer typeerend werd door den Heer Hiemstra bij de toehchting op dit amendement opgemerkt, dat de Rijksbemiddelaar nu beter de functie behield van hem „die de zaak op gang brengt"!
De procedure: Rij ksbemiddelaar-Enquêtecommissie is verkort en daarmede het dreigend karakter der 4e paragraaf verscherpt.
Niet alleen de vrees voor het opzetten der pubheke opinie, maar bovendien de vrees zich ten slotte te moeten onderwerpen aan de rigoureuze bepalingen van boekenonderzoek, zal den werkgever dwingen zich te onderwerpen aan de opgedrongen bemiddelingspogingen en hem verleiden tot het doen van concessies, die ten slotte economisch gesproken, niet door den beugel kunnen.
Hier komt met groote duidelijkheid het gevaar naar voren, dat ten slotte overwegingen, niet aan de eischen van het bedrijfsleven zelve ontleend den doorslag zullen geven tot het nemen van beslissingen, die met de belangen van het bedrijf als zoodanig niet in overeenstemming zijn te brengen.
De gevolgen van dit wetsontwerp zullen geen andere zijn dan dat overwegingen van sociaal-politieken aard ten nadeele van den goeden gang van het bedrijfsleven en dus ten nadeele



16
van het algemeen belang, de bedrijfsverhoudingen gaan beheerschen, waar slechts overwegingen van zuiver zakelijken en economischen aard den doorslag mochten geven.
Wanneer de werkgever op grond van laatstgenoemde overwegingen niet toe wenscht te geven aan bemiddelingspogingen en zich niet wenscht te onderwerpen aan arbitrage, omdat hij ervan overtuigd is in het belang van het bedrijf geen concessies te kunnen doen, dreigt onmiddellijk „als stok achter de deur", zooals de Heer Snoeck Henkemans het scherp typeerde: toepassing van de paragraaf over de enquête.
Het zal geen verwondering wekken, dat met het oog op het bovenstaande onze meest ernstige bezwaren zich concentreeren op deze vierde paragraaf van het tweede hoofdstuk. Deze paragraaf is zooals wij reeds zeiden onlogisch en-disharmonisch met het oog op het beginsel van vrijheid dat het wetsontwerp heet voor te staan.
Volgens deze paragraaf worden partijen toch tegen hun wil gedwongen zich aan een onderzoek door een speciale commissie te onderwerpen.
Zij zijn verplicht desnoods onder eede de gevraagde inlichtingen te verstrekken. Deskundig onderzoek moet worden geduld, boeken en bescheiden behooren te worden overgelegd.
Hier wordt de wollige zachtheid der „vrijwilligheid" afgeworpen, en het scherpe zwaard ontbloot.
Deze vierde paragraaf verandert het karakter van het voorstel van wet ten eenen male en maakt het ontwerp in wezen volkomen gelijk aan de meer strengere stelsels in Australië, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Canada en Roemenië gevolgd, die de Minister met het oog op de aldaar opgedane ervaringen in zijn Memorie van Toehchting zeide niet te willen overnemen.
Het heeft ons bijzonder verheugd dat in de Tweede Kamer sprekers, behoorende tot onderscheiden fracties,



17
tegen deze vierde paragraaf van Hoofdstuk II bezwaar hebben gemaakt.
Wij herinneren aan de rede van den heer Snoeck Henkemans, die omtrent deze paragraaf het volgende zeide:
„De geheele paragraaf schijnt in haar tegenwoordigen vorm weinig aannemelijk, omdat daarmede verlaten wordt het terrein van de vrijheid en wordt betreden het terrein van den dwang; omdat wordt ingegaan tegen de grondgedachte van het wetsontwerp, die in de Kamer algemeen instemming heeft gevonden. Indien deze paragraaf met haar dwingende enquête in het wetsontwerp bhjft, vrees ik, dat de geheele wet reeds vooraf een verloren zaak' is, omdat men gevoelende dat men voor den dwang ten slotte zal moeten zwichten, van werkgeverszijde van den aanvang af tegen de geheele regeling zal zijn gekant. Wat moet de grondgedachte zijn van een opgelegde en gedwongen enquête, zooals de wet van 1855 die noemt? De veronderstelling, dat er iets verkeerd is, dat een onderzoek moet worden ingesteld naar knoeierijen, misbruik van macht, verwaarloozing van plichten, maar van al die dingen is hier geen sprake. Het gaat hier eenvoudig om het verkrijgen van wetenschap van de kennis die noodig is voor eenigerlei beslissing. Daarom mag er geen sprake zijn van dwang, want men kan dat alles krijgen wanneer men bhjft in de sfeer van vrijheid.
„Het komt mij voor, dat die enquête niet mag plaats hebben wanneer één der partijen tijdig aan de Regeering verklaart, dat zij bezwaar heeft een dergelijke enquête te aanvaarden. Naar mijn meening is de enquête alleen dan te aanvaarden, wanneer beide partijen verklaren, met haar instelling in te stemmen."
Dat deze woorden onze volle mstenuning hebben, behoeft geen betoog. Wij kunnen ons den eisch tot openlegging der boeken dan ook niet anders verklaren, dan dat de Minister hier uitgaat van de steeds weer van revolutionnaire zijde



18
geponeerde stelling, dat de loonen en overige arbeidsvoorwaarden zich moeten regelen naar de uitkomsten van het bedrijf.
Hierop werd ook door den heer Boon in de volgende bewoordingen de aandacht gevestigd:
„Ook boekenonderzoek wordt toegestaan. Blijkens de Memorie van Antwoord acht de Minister dit noodig om eventueel aan de hand van gemaakte winsten te kunnen beoordeelen, of de arbeiderseischen al of niet redehjk worden genoemd. De Minister gaat blijkbaar uit van de stelling, dat de loonen en de overige arbeidsvoorwaarden moeten worden geregeld naar de uitkomsten van het bedrijf. Ware dit even juist als het nu onjuist is dan zouden in tijden van Hochkonjunktur zeker vaak hoogere loonen zijn uitgekeerd, maar ik durf nauwelijks te veronderstellen hoe laag zij dan zouden worden in dezen tijd van malaise, dien de geheele industrie doormaakt. Doch de bedrijfsleiding kan de arbeidsverhoudingen niet baseeren op de toevallige uitkomsten van een bedrijf in een bepaald jaar, maar moet rekening houden met den gang van het bedrijf in verleden en toekomst.
„Bovendien geven de boeken geen volledig beeld van den toestand van een onderneming en haar ontwikkeling in de naaste toekomst.
„De vraag of de markt voor grondstoffen een dalende of stijgende tendenz vertoont of er aanwijzingen zijn, dat het absorptie- en consumptievermogen grooter schijnt te worden, zijn slechts enkele factoren van overwegenden invloed, waarvan uit de boeken niets blijkt. Outsiders kunnen zich daarvan geen beeld vormen in een kort tijdsbestek en spoed is het hoofdmoment van de regeling. Uit de boeken kan ook niet blijken of verlaging van loonen binnenkort noodig zal zijn. De betrokkene zal winstcijfers — tot nu toe alleen voor den fiscus toegankelijk — moeten overleggen en fabrieksgeheimen openbaren. Wel is waar vertrouwt de Minister dat omtrent



19
fabricageprocessen geen mededeeling behoeft te worden gedaan, maar hij neemt het begrip „fabrieksgeheim" te eng. Het gaat niet alleen om procédé's, maar ook om de vraag, waar de afzet geschiedt, waar de inkoop, waar het leveringscontract gesloten is, wie de belangrijke afnemers zijn. Ook al mag daarvan geen mededeeling worden gedaan, de commissie zal toch ondeskundig zijn en dan is zij niet competent of deskundig, maar dan zullen er allicht concurrenten van den ondernemer in moeten zitten. De Minister kan de resultaten van het onderzoek openbaren, maar als er een belangrijk geschil is, zal hij daaraan niet kunnen ontkomen en hij kan niet beoordeelen wat geheim moet blijven in een bepaalde industrie.
„De Algemeene R.-K. Werkgeversvereeniging acht deze geheele regeling dan ook zóó funest, dat zij ze zelfs ontoelaatbaar noemt en ook ik meen dat de gevolgen zeer bedenkelijk zullen zijn."
Wij mogen hieraan toevoegen, dat eenstemmigheid ten deze niet alleen in den kring der R.-K. Werkgeversorganisatie bestond, maar dat alle werkgeversorganisaties zonder uitzondering met den meesten nadruk verzet aanteekenden tegen de verphchting tot het openleggen der boeken.
Bepalingen omtrent verplichte gelieimhouding zooals door den heer Schouten werden voorgesteld, helpen niet tegen de gevaren, die aan een boekenonderzoek verbonden zijn.
De heer Snoeck Henkemans wees er reeds op, dat hetgeen uit de boeken werd vernomen „in hoofd en hart bhjft hangen." En wanneer enquêteurs later in een andere zaak geroepen worden, in een ander bedrijf betrokken zijn of in een ander geschil, waarin deze zaken te pas komen, optreden, dan kunnen zij van deze wetenschap gebruik maken, ten nadeele van den persoon, van wiens boeken zij kennis namen. Zulks bleek genoegzaam in de oorlogsjaren, die achter ons hggen. Gegevens werden onder de diepste geheimhouding verstrekt, maar later



20
bleek toch, dat velschillende gegevens bekend waren geworden.
Wanneer men de boeken doorleest, kan toevallig het oog op iets vallen, dat men wel niet noodig heeft te weten, maar waarvan men — een mensch is ten slotte maar een mensch — toch kan denken: laat ik dat onthouden, misschien kan het mij later onder bijzondere omstandigheden te pas komen. De heer Snoeck Henkemans ziet dan ook in het overleggen van boeken zeer terecht wel het bedenkehjkste wat van een zaak kan worden gevraagd.
Ook de heer Gerretson het niet na zeer nadrukkelijk in de navolgende bewoordingen te wijzen op de betreurenswaardige ervaringen in oorlogstijd ten aanzien van het boekenonderzoek opgedaan:
„Wij hebben echter niet voor niets van zeer nabij en zeer intens de geschiedenis van de laatste jaren medegemaakt, toen wij hebben geleefd onder het N.U.M. en N.O.T. régime, onder het régime van tal van officieele en deftige commissies en personen, die inzage moesten nemen, althans zeiden te moeten nemen van de boeken, waarbij de ondernemers zich aan handen en voeten gebonden gevoelden en zich moesten overgeven, wilden zij niet op dat oogenblik reeds hun zaken zien stopgezet. Ik heb ook niet tevergeefs, als lid van de Crisis-Enquête-Staatscommissie en van andere commissies het toezicht medegemaakt, en al de ellende gezien, die uit dit systeem van boekeninzage jarenlang voortvloeit.
„Ik weet van onderzoekingen en heb ze soms medegemaakt, waarbij de onderzoekers erf de accountants onder eede stonden. Niemand kon ooit later ontdekken, waar het lek zat, maar men kon toch altijd helaas constateeren, dat er een lek was! Ik heb er zien ondergaan, hoe en door wat wisten ze niet, kort na deze droeve periode. Geklaagd werd dan, dat na deze boekeninzage, omringd door alle denkbare zekerheid, door wien en hoe, kon, natuurlijk nooit worden aangewezen,



21
relaties en zakengeheimen teloorgingen, die soms moeizaam na veeljarigen arbeid waren verkregen."
Tegenover deze talentvolle verdediging der bedrijfsbelangen door genoemde Kamerleden aan de hand van ervaringen uit de practijk gegeven, meende de Minister van Arbeid te mogen volhouden dat de aangevoerde bezwaren „in de practijk zeer overdreven" zouden bhjken.
De Minister voerde hierbij aan, dat de ondervinding hem geleerd had, dat men met het overleggen van boeken dikwijls veel gemakkelijker is dan door enkele Kamerleden werd gedacht.
Bij het vragen om overwerk nl. bood men dikwijls geheel ongevraagd aan de boeken na te zien.
Op grond hiervan meende de Minister dat de aangevoerde bezwaren „dus wel wat breed uitgemeten" waren.
De kracht van dit argument ontgaat ons. Het spreekt vanzelf, dat men onder zekere omstandigheden er geen bezwaar tegen kan hebben, aan de hand van enkele gegevens uit de boeken, b.v. omtrent verkregen orders e.d., de noodzakelijkheid van het verkrijgen eener overwerkvergunning aan te toonen, maar het spreekt eveneens vanzelf, dat dit niet gelijk gesteld mag worden met een volledig openleggen der be<irijfsboekhou(ling, waarin allerlei gegevens van geheimen aard voorkomen, die bij de motiveering ter verkrijging van een overwerkvergunning niet alleen niet ter zake dienende zijn, maar wier geheimhouding voor het bedrijf uit anderen hoofde intusschen van het hoogste belang is.
Een motiveering als boven door den Minister gegeven bewijst eens te meer, hoe weinig deze bewindsman nog steeds zich heeft ingedacht in de practijk van het bedrijfsleven.
De eisch tot openlegging der boeken en bedrijfsrekeningen bleef intusschen tot genoegen der sociaal-democraten in het wetsontwerp „onverzwakt" gehandhaafd, en de EnquêteCommissie zal naar welgevallen en desnoods met behulp



22
van den sterken arm kunnen gaan snuffelen in interne bedrijfsaangelegenheden.
Het ontwerp stimuleert tot minder volledige en zelfs minder correcte boekhouding en maakt in het algemeen eiken ondernemer eenigszins bezorgd voor de consequenties van een goede bednjfeaclministratie.
Wat kan er de oorzaak van zijn, dat de Minister van Arbeid zoo hardnekkig volhield aan de scherp dwingende bepalingen van de vierde paragraaf van Hoofdstuk II over de Enquête, en het oude amendement van den Heer Snoeck Henkemans, later door den Heer Dresselhuys overgenomen — dat beoogde de toepassing van deze paragraaf afhankelijk te stellen van de omstandigheid dat geen der partijen zich binnen een bepaalden termijn hiertegen zou hebben verzet — „onaannemelijk" verklaarde?
Wat kan de reden zijn, dat deze Minister zijn ontwerp „ontsierd" en „ontzield" noemde indien deze vierde paragraaf haar scherp karakter niet zou bewaren?
Wij kunnen ons dit niet anders verklaren dan dat de Minister van Arbeid behoort tot degenen, die reeds sinds lang beweren dat aan de hand der bedrijfsbpeken en bescheiden, dus aan de hand der vroegere bedrijfsuitkomsten te beoordeelen zou zijn wat al dan niet als een „redelijke eisch", lees: „looneisen", kan gelden. ^Zie de terminologie van art. 46 onder b van het wetsontwerp x).
De Minister deinst er zelfs niet voor terug deze mogelijkheid door het aanwenden van dwang uit te buiten.
Hieruit blijkt hoezeer het denkbeeld nog opgang maakt als zouden de loonen en overige arbeidsvoorwaarden zich uit-
!) Art. 46: Het onderzoek der enquête-commissie strekt zich uit: a
b. over de vraag, welke der bij het geschil betrokken partijen in hoofdzaak verantwoordelijk is voor het ontstaan of het voortduren van het geschil en in hoeverre de eischen der eene of andere partij naar het oordeel der commissie redelijkerwijze voor inwilliging vatbaar zijn;



23
sluitend of in hoofdzaak hebben te regelen naar de uitkomsten van het bedrijf.
Wij willen ons niet mengen in den veelal slechts zuiver folitieken en daarom uit een oogpunt van practisch bedrijfsbelang vaak zoo gevaarlijken strijd over de waarde of onwaarde van dusgenaamde „ethische" of „economische" loontheorieën.
Een dergelijk debat, hoe interessant ook op zichzelf, heeft thans slechts zuiver academische waarde. De materie in het wetsontwerp behandeld, is er toch eene niet van theorie, maar van practijk.
Men versta ons wel: wij ontkennen geenszins de hooge waarde van het ethische moment in onze maatschappelijke samenleving.
Maar voorop staat dat eerst aan het nöodige, dan aan het nuttige en ten slotte wellicht ook aan het aangename kan worden gedacht. Men dient er zich in dezen zeer ernstigen tijd rekenschap van te geven dat ethiek zonder bedrijfsleven slechts een wóórd is zonder meer, en dat een bedrijfsleven zonder ethiek ten slotte bestaanbaar, en ter verkrijging en tot behoud van de bestaansmogelijkheid van onze arbeidersbevolking ten slotte het éérste noodige is.
Dit werd in de laatste jaren maar al te zeer vergeten en ook nu weer schijnt, getuige het onderhavige wetsontwerp, de Minister van Arbeid nog steeds niet doordrongen van de waarheid: „eerst brood dan spelen."
Er is geen behoefte aan nog verdere sociologische experimenten. De patiënt heeft rust noodig. Men heeft meer dan genoeg van welwillende, goedbedoelde, maar niettemin eenzijdige en het bedrijfsleven verlammende overheidsbemoeiingen.
De nieuwe Engelsche premier zeide dezer dagen nog zoo scherp: ,,that what the country at this moment needed above everything else was to be free front interference from harassing legislation, to be left to its own energy and to its own initiative, to struggle through the morass in which we were placed", en



24
van de oude Regeering sprekende: „During the war they could not leave anything alone."
Bon ar Law meent, dat voor den Staatsman de juiste diagnose van den toestand is: „The patiënt is rather low in temper ature; what is wanted above everything is that natural influence of human energy and human skill should be applied to get the recovery."
Deze woorden zijn ons uit het hart gegrepen. Het daagt ditmaal niet in het Oosten, maar in het Westen.
Geen sociologieën maar slechts de ervaring en het inzicht van mannen uit de practijk zullen uitkomst kunnen brengen en deze ervaring wijst uit dat de industrie en daarmede de industrie-arbeidersbevolking niet kan bestaan tenzij de machines kunnen draaien. En onder welke omstandigheden dit mogelijk is kan slechts de bedrijfsleider beoordeelen. Het is vooral in de tijden die wij tegemoet gaan een dwaasheid de loonen vast te willen stellen op grond van vroegere en reeds verouderde bedrijfsuitkomsten, in casu op grond van eventueel vroeger gemaakte winsten. Over de geleden verhezen wordt in dit verband van zekere zijde maar liefst niet gesproken, tenzij binnensmonds, en luide wordt er dan onmiddellijk aan toegevoegd, dat deze verhezen het gevolg zijn van het wanbeheer van den bedrijfsleider, waarvan de arbeider toch niet de dupe zou mogen worden.
Gesteld dat deze theorie: „loon naar verkregen bedrijfsresultaat" juist was, dan vreezen.wij, dat in de ernstige tijden van depressie, die wij thans beleven, nu slag op slag onze ontredderde industrie treft en de verhezen zelfs niet bij benadering zijn te schatten, in menig arbeidersgezin de honger voor de deur zou staan. Hieruit alleen al blijkt, dat juist in het belang onzer arbeidersbevolking deze theorieën practisch niet houdbaar zijn. Niet houdbaar ook, omdat van den bedrijfsleider toch niet kan worden gevergd, dat hij de



25
loonen zal baseeren op de wellicht zeer toevallige uitkomsten van zijn bedrijf in een bepaald tijdsbestek.
Gesteld alweer dat de oorlogswinsten niet aan het bedrijf maar aan de arbeidsloonen ten goede zouden zijn gekomen en dat uit deze oorlogswinsten totaal geen bedrijfsreserves zouden zijn gemaakt, reserves, waarop de industrie althans nog heeft geteerd, ja zelfs in vele gevallen nog teert, dan zou dus thans ongeveer 100 % der Nederlandsche industriearbeidersbevolking al sinds jaar en dag haar bestaansmogelijkheid hebben verloren.
Zeker, het is inderdaad waar, dat de bedrijfsuitkomsten onder zekere, en vooral onder normale omstandigheden één der belangrijkste factoren kunnen zijn, aan de hand waarvan de bedrijfsleider de toekomstige mogelijkheden van zijn onderneming tracht te becijferen.
Maar het is niet minder waar dat in het verleden verkregen bedrijfsrésultaten nimmer de uitsluitende en beslissende factor kunnen zijn ter bepaling van het loonpeil voor de toekomst.
Bij het becijferen der toekomstmogelijkheden van het bedrijf heeft de bedrijfsleider immers geenszins uitsluitend en zelfs niet in de eerste plaats rekening te houden met hetgeen de jongste bedrijfsresultaten opleverden, integendeel, deze resultaten waren op grond van vroeger bestaande en thans wellicht reeds verouderde toestanden verkregen.
Thans heeft de bedrijfsleider rekening te houden met de nieuwe en vermoedelijk aanzienlijk gewijzigde omstandigheden, met verloren of mogelijk nieuwe afzetgebieden, met de zich voortdurend wisselende mode of smaak van het pubhek, met de verminderde koopkracht van dit pubhek, met de al dan niet te verwachten „soepele" toepassing der arbeidswet, met valuta-concurrentie, met nieuwe vmdingen, onverwacht ingetreden ernstige bedrijfsstoringen, kortom met allerlei factoren van zoo uiteenloopenden aard, dat het zelfs voor den bedrijfsleider, laat staan voor leeken, als



26
„Enquête-Commissie-leden" uiterst moeilijk ja in vele gevallen onmogelijk zal zijn met goede hoop op eenige juistheid de toekomstmogelijkheden van zijn onderneming naar waarde te schatten.
Deze berekening der toekomstmogelijkheden van het bedrijf, deze becijfering van wat het product zal kunnen opbrengen, deze begrooting derhalve van den uitersten kostprijs der toekomstige producten, geeft ten slotte antwoord op de vraag: welk gedeelte van dezen kostprijs ten hoogste voor het loon kan en mag worden uitgetrokken, wil het bedrijf loonend — dit is in dit verband duurzaam loon-gevend — kunnen blijven produceeren.
Voor en aleer men dus over de al of niet „redelijkheid" van een loon zal mogen medespreken, voor en aleer men op den bedrijfsleider het odium zal mogen drukken dat hij „onredelijke" loonen aanbiedt, zal men allereerst uiterst zorgvuldig in het bezit van groote technische kennis en bekwaamheid, toegerust met een jarenlange ervaring omtrent de bijzondere omstandigheden der onderneming, en ten slotte met een open oog voor de toekomstige bedrijfsbelangen hebben na te gaan alle de boven reeds aangeduide overwegingen van zoo uiteenloopenden aard, die den bedrijfsleider er ten slotte toe brachten zijn eindoordeel uit te spreken.
Dit is voor een buitenstaander een onmogelijke taak.
Waar zelfs in den boezem der directie herhaaldelijk ernstig meeningsverschil bestaat over den te volgen koers, spreekt het vanzelf, dat niet door een „outsider" hoezeer ook van goeden wille, maar slechts door de specialisten, in casu de bedrijfsleiders, de reëele bedrijfstoestand in zijn geheelen omvang kan worden overzien, en in al zijn diepte gepeild.
Hierbij onderschatte men niet wat wij zouden willen noemen het „industrieel instinct", het aanvoelen door den bedrijfsleider van zekere gebeurlijkheden, de onverwachte



27
ingevingen, die er den bedrijfsleider toe kunnen brengen op het onverwachts maatregelen te nemen die soms lijnrecht in strijd zijn met de zoo zorgvuldig berekende boekenuitkomsten. Hoe vaak dicteert inzicht den bedrijfsleider niet, dat hij nu moet wagen en hoe blijkt dit ten slotte vaak voor het bedrijf niet heilzaam te zijn!
Behoeven wij de namen te noemen van tal van energieke bedrijfsleiders die op deze wijze hun onderneming tot grooten bloei hebben gebracht?
En hoe weinig was die toekomst van te voren mathematisch te voorspellen.
De problematieke waarde van bedrijfsrapporten en bedrijfsrekeningen werd een dezer dagen zelfs door den Amsterdamschen wethouder voor levensmiddelenvoorziening, den Heer S. R. de Miranda, in verband met den strijd over den broodprijs te Amsterdam, scherp in het hcht gesteld. „Wat volgens accountants-rapporten nog niet scheen te kunnen is thans opeens werkelijkheid geworden. Het blijkt dat het industrieele leven niet is te persen in een keurslijf van rapporten."
Zie hier wederom een uitspraak van een man uit de practijk, die er zeer zeker niet van verdacht kan worden dat hij eenzijdig voor werkgeversbelangen is geporteerd.
Genoeg om onze bezwaren tegen het boekenonderzoek en de daarop gebaseerde uitspraak van buiten het bedrijf staande personen omtrent arbeidsvoorwaarden te motiveeren.
Ons Verbond kan niet rustig toezien, dat het bedrijfsleven geheel of gedeeltehjk door onoordeelkundige, ondeskundige en overbodige bemoeizucht, ja in vele gevallen verderfelijke vivisectie, in zijn pogen tot wederopleven en verdere ontplooiing wordt belemmerd.
Wij weten, dat de leiders der Nederlandsche industrieele bedrijven, die een zoo belangrijke bron van volkswelvaart



28
vormen, hevig ontsteld zijn door het feit, dat de Tweede Kamer der Staten-Generaal na eenige tegemoetkomingen van slechts zuiver formeelen aard, niettegenstaande de zeer zakelijke en hoogst ernstige beschouwingen van verschülende Kamerleden ten slotte de bepalingen der in hare consequenties zoo hoogst bedenkelijke paragraaf, betreffende de enquête hebben aanvaard.
Gerugsteund door het gevoelen dier bedrijfsleiders, doen wij een beroep op uw Hoog College.
Wij geven er ons rekenschap van, dat Gij niet dan bij hooge uitzondering en slechts in zeer ernstige gevallen U geroepen gevoelt Uw zuiverenden invloed op het wetgevend proces uit te oefenen. Maar juist daarom vleien wij ons met de hoop, dat zin voor de realiteit en een erkennen van de levende belangen van de Nederlandsche Nijverheid Uw Hoog College zal bewegen tot behoud van een betrouwbaren grondslag van onze economische samenleving te verhinderen, dat dit allerminst onbedenkelijk wetsvoorstel tot wet wordt verheven.
Uw Hoog College de verzekering gevend van onze bijzondere hoogachting,
Het Verbond van Nederlandsche Fabrikanten-Vereenigingen : Namens het Dagelijksch Bestuur:
SIMON A. MAAS, Voorzitter. MOLENAAR, Secretaris.
's-Gravenhage, 18 November 1922. Nassauplein 36. Tel. h. 6938.