166
voor, die in elk opzicht een geboren heerscher waardig was.
Het betrof een anarchistischen chaos in een geregeld staatsbestuur te veranderen en een rijk land, dat door den burgeroorlog te gronde ging, tot rust en nieuwen bloei te verheffen. Welk een schoone taak voor een vorst met idealen, zooals Maximiliaan er maar al te zeer een was. Zijn jonge echtgenoote Charlotte, dóchter van koning Leopold van België, schrikte wel is waar terug voor deze avontuurlijke plannen, maar had het Mexicaansche volk niet zelf zijn verlangen te kennen gegeven en mocht hij zich aan deze roepstem onttrekken? De arme vorst vermoedde niet, hoe die volksstemming tot stand was gekomen en dat verreweg het grootste deel van de Mexicanen van den nieuwen katholieken vorst niets weten wilde. Hij hechtte geloof aan de verzekeringen van Napoleon, nam de hem aangeboden kroon aan en landde den 28sten Mei 1864 als een tweede Cortez te Vera Cruz. Den 12den Juni deed hij zijn intocht in de hoofdstad Mexico, die sedert een jaar in handen der Franschen was, zonder dat echter in een reeks bloedige gevechten het leger der republikeinen was vernietigd. De president Juarez, hield zich, wel is waar verbannen, ergens bö de Indianen verborgen, maar nieuwe troepen voegden zich steeds bij zijne generaals, wel een bewijs, dat het de Republiek niet aan vastberaden volgelingen ontbrak.
Napoleon had buiten dezen waard gerekend. Hij had er niet aan gedacht, in welke verhouding de Vereenigde Staten en haar Monroeleer tot zijn Mexicaansche plannen stond De regeering te Mexico had Juarez als wettig President erkend en ofschoon ook zij bij de rust van Mexico groot belang had, had zij bepaald geweigerd, met de drie Europeesche mogendheden samen te handelen. Nu echter waren de Vereenigde Staten in dien tijd door den burgeroorlog geheel in beslag genomen en Napoleon rekende er op, vóór het einde daarvan, zfln Mexicaansch avontuur tot een gelukkig en blijvend resultaat te zullen brengen. Daarin bedroog hij zich en toen het bestuur van de Unie na den vrede van 1865 weder de handen vrij had, was haar eerste werk, het daarheen te leiden, dat het lastige keizerrijk aan haar Zuidgrens, dat zoo weinig paste in de organisatie van Noord-Amerika, werd uitgeschakeld. Na korten tijd zag Napoleon zich voor de keuze gesteld: of oorlog te voeren


175
in het uur van den dood eer te bewijzen, bood hij hem de plaats in het midden aan. Thans stelden zich voor ieder der drie veroordeelden een officier en zeven man op. De Keizer ging naar de soldaten toe en drukte ieder van hen een goudstuk in de hand en op de plaats van zijn hart wijzende zei hij: „Mik goed, schiet juist hier op!"
Reeds te voren had hij generaal Escobedo laten verzoeken of men niet op zijn hoofd zou mikken, opdat zfln gezicht niet zou worden venninkt. Hfl ging toen weer naar zfln plaats terug, wischte zich met zfln zakdoek het voorhoofd af, gaf hoed en zakdoek aan den kok, om deze aan zijne moeder te brengen en sprak nog met heldere stem de volgende woorden:
„Mexicanen I Menschen van mfln rang en geboorte zfln door Gods hand óf tot weldoeners van het volk óf tot martelaars bestemd. Door een deel van u geroepen, kwam ik tot welzijn van het land; ik kwam niet uit eerzucht, ik kwam bezield met de beste wenschen voor de toekomst van mfln aangenomen vaderland en voor mijn dappere aanhangers, die ik vóór mfln dood dank zeg voor de mij gebrachte opofferingen.
Mexicanen! dat mijn bloed het laatste moge zfln, dat vergoten wordt voor het welzijn van het vaderland en wanneer het noodig is, dat het uwe wordt vergoten, moge het dan tot welzijn van het vaderland wezen en nooit door verraad. Leve de onafhankelijkheid, leve Mexico I"
Vflf schoten weerklonken en iedere kogel was doodelflk. De keizer viel op de rechterzijde, maar toen hfl zich stuiptrekkende nog bewoog, wees de officier met de punt van zijn sabel op het hart van den keizer — een soldaat trad naar voren en schoot op de aangewezen plaats. Enkele oogenblikken daarna vielen ook de beide generaals, doorboord door kogels — het drama van Queretaro was geëindigd.
Toen de aanhangers van den keizer eenige dagen later de plaats van de terechtstelling bezochten, hadden de arme Indianen, die den gevallene als martelaar vereerden en hun doeken in zfln bloed hadden gedoopt, drie eenvoudige kruisen daar ter plaatse opgericht en door een liefdevolle hand was er een kussen van bladeren gemaakt, daar waar het hoofd van den keizer bfl den val den grond had geraakt. Bfl het balsemen werd het hjk door doctoren, die in hun slagersbedrijf alle gevoel van


182
De opzet was geheel en al communistisch. Grond en bodem, akkers en weiden waren in drie deelen gesplitst; twee daarvan behoorden aan den Inka in het priesterdom en één was eigendom van het volk.
De bebouwde grond stond onder toezicht van bizondere staatsbeambten, die te zorgen hadden voor de noodige bemesting met guano van de eilanden van de westkust en voor de juiste verdeehng van de opbrengst. Ook kleedingstukken en huisdieren werden van staatswege onder het volk uitgedeeld. Alle arbeid werd gezamenlijk tot het welzijn van alle burgers uitgevoerd. Men bouwde gezamenlijk bruggen en maakte landwegen, legde bergwerken aan, smeedde wapenen en als vijandige stammen den vrede bedreigden, rukten alle weerbare mannen uit De belastingen werden in de regeeringsgebouwen van de verschillende provinciën afgedragen en over elk eigendom van den staat, zooals levensmiddelen, kleedingstukken en wapenen, werd buitengewoon nauwkeurig boek gehouden. Niemand mocht zonder toestemming van woning veranderen, evenmin mocht ook iemand een ander beroep dan dat van zijn vader uitoefenen.
Overal heerschte mihtaire orde en deze mstelling maakte het Inkavolk sterk genoeg, om zijn buren aan zich te onderwerpen. Sterfgevallen en geboorten werden nauwkeurig aangeteekend. Met welk schrift? zult ge vragen. Ja, dit merkwaardige volk, had geen schrift! In plaats daarvan, bediende men zich van snoeren, wier knoopen en shngers in verschillende kleuren allerhande beteekenis hadden. Wanneer de Inka aan een verwijderde provincie een bevel wilde mededeelen, stuurde hij een bode met zulk een bundel geknoopte snoeren daar heen. Hü, die ze ontving, bezag de snoeren en wist terstond waar het, om ging.
Om de legerbewegingen gemakkelijker te maken legde de Inka twee voortreffelijke wegen aan, één door de bergen, den anderen langs de kust In Cuzco kwamen zij bü elkaar. Met recht hebben de Europeanen deze grootsche werken bewonderd. Deze wegen voor het leger waren geplaveid, van zijmuurtjes voorzien en met boomen beplant; op bepaalde af standen bevonden zich herbergen, waar de renboden den nacht doorbrachten. De hoofdstraat verbond Cuzco en Quito. Wanneer de Inka zelf


183
op reis was, zat hij op een gouden troon, die door de aanzienlijken op een draagbaar werd vervoerd.
Nog heden worden er door Europeesche onderzoekers zeldzame oudheden uit den tijd van de Inka's gevonden. Zy waren uitnemende bouwmeesters. Zfl kenden wel is waar geen gewelven, geen gebakken steenen en geen kalk. En toch zfln hun tempels en vestingen, hun poorten, torens en muren ware pronkjuweelen van bouwkunst! Dikwijls zün de voegen tusschen de verscheiden steenblokken ternauwernood meer te zien; vele portalen zyn uit één enkelen steen gehouwen en töonen eigenaardig gebeitelde figuren en afbeeldingen van den zonnegod.
Evenhoog ook stond de bekwaamheid van het Inkavolk in het pottenbakkerswerk en ook vond het niet züns gefijke op het vasteland van Zuid-Amerika, in de bewerking van metaal. Uit brons maakte het knotsen en bijlen, en uit goud en zilver vaatwerk en sieraden. Ook de kunst van weven wyst op de hooge ontwikkeling van het Inkavolk; in graven hebben navorschers van den laatsten tijd vele daarvoor sprekende bewijzen gevonden. Hiervoor werd de wol van lama's, alpaca's, vicuna's en guanaco's gebruikt en nog heden bewijzen deze diersoorten, die den kameel in nut evenaren, groote diensten aan de Indianen. De lama is over het grootste deel der Andes verspreid en dient evenals de kameel voor karavaandier, ofschoon slechts het mannetje met lasten, die met zyn krachten overeenkomen, bepakt wordt De lama is schuw, dom en vredelievend en zijn kop herinnert een weinig aan dien van het schaap. De alpaca wordt niet beladen, maar als huisdier gehouden om zfln vleesch en fijne wol. De vicuna en de guanaco worden niet in dienst van den mensch gebruikt De laatste is hoofdzakehjk inheemsen in de steppen van Patagonie en deelt hier het lot van den Zuid-Amerikaanschen struisvogel, om door de pijlen van de Indianen te worden nedergeveld.
Van de wol van deze dieren en bovendien van katoen weefde het Inkavolk zfln kleederen. Het voornaamste kleedingstuk van de mannen was een kort hemd zonder mouwen, dat van de vrouwen een langer hemd, dat met een gordel het middel omsloot De mannen droegen het haar kort en om het hoofd een zwarten band, waarom weder een werptouw, een lasso, gewonden was. De vrouwen droegen lang haar. Men had san-


184
dalen aan de voeten en in de oorlelletjes droeg men ringen.
Het Inkavolk hield zich bezig met veeteelt, jacht en visscherö. Ook verbouwde het aardappels en vele andere knolgewassen, bananen, tabak en katoen en het zaaide zijn maïs op uitgestrekte velden. De inboorhngen droegen alle kenteekenen van het Amerikaansche ras; za hadden een korten schedel, die dikwijls met opzet gewelddadig in elkaar werd gedrukt, scherpe, diep gegroefde trekken en een krachtig gebouwd lichaam.
36. Pizarro.
In ongestoorde rust leefde het Inkavolk in zön mooie dalen en op zfln door de zon fel beschenen hoogvlakten, tusschen de Cordilleras de los Andes. Wanneer nu hier en daar krijgslustige, naburige volksstammen den vrede wel eens verstoorden, had door het geheele rijk een oproeping door middel van geknoopte touwen plaats, en de wegen vulden zich met gewapende mannen. Groote gevaren drongen niet tot de Inka's door. Sedert verscheiden eeuwen was de macht van vader op zoon overgegaan, en geen nabuur was sterk genoeg geweest, om den scepter aan de hand van den Inka te ontwringen. En naar Europa was niet eens de roep van namen als Chimborasso en Cotopaxi doorgedrongen.
Toen gebeurde het, dat in de 16de eeuw een machtige Inka stierf en aan zön beide zonen Huascar en Atahualpa de heerschappö naliet. Evenals in de oude wereld, gaf deze verdeeling aanleiding tot een twist en ten slotte tot een formeelen broederoorlog. Deze binnenlandsche oorlog verdeelde het Inkavolk in twee helften en verzwakte het zoo, dat het tot een gemakkelijke prooi voor een vreemden veroveraar werd. Spoedig genoeg zou het laatste uur van de Inka-heerschappö slaan en een van de heerhjkste rflken der aarde voor goed vernietigd worden.
Nauwelijks was in Mexico het wapengekletter tot zwijgen gekomen, sedert daar de ridderhjke Cortez aan de kust de schepen van Montezuma had vernield, en diens rflk, na het te hebben veroverd aan de kroon van Castilië had gehecht, toen een andere Spanjaard, de wreede Pizarro, zyn blikken naar het Zuiden richtte, om nieuwe goudlanden te veroveren. Met een


185
handvol gelukzoekers trok hij uit, zag echter spoedig in, dat hij zonder ondersteuning uit zijn vaderland niets bereiken kon. Keizer Karei V leende een gewillig oor aan zijn voorspiegelingen van onmetelijke gouden schatten en alle mogelijke heerlijkheden en in het jaar 1531 stond Pizarro aan de spits van een schaar, die uit 180 goed uitgeruste ruiters bestond, met wie hij opnieuw naar Zuid-Amerika toog. Langzamerhand kreeg hij meer versterking, landde nu in November 1531 aan de kust van Peru en trok naar het Inkarijk op.
Pizarro had een helder hootd, maar in tegenstelling met Cortez een minderwaardig karakter. De allernoodzakelijkste beschaving en ieder spoor van gevoel voor recht ontbraken hem, hij was zelfs niet in staat zijn naam te schrijven, terwijl Cortez zelf, zooals wij gezien hebben in zijn berichten aan den koning van Spanje, de voortreffelijke geschiedschrijver van zijn daden en avonturen geworden is. Maar Pizarro was sluw en listig en wist het juiste oogenblik te gebruiken. Waarom toch moest nu Montezuma juist met alle naburige stammen in den omtrek in vijandschap zün, toen Cortez in het land kwam en hem van zyn ryk beroofde? En waarom moest Peru toevallig in dat jaar, door een burgeroorlog geschokt zün, toen Pizarro er met zün schandelijke bende heen trok?
Door spionnen en dienaren was Pizarro spoedig genoeg over den stand van zaken ingelicht. Met de schoonste beloften suste hij den argwaan van Atahualpa, den eenen Inka zoodanig, dat deze hem om hulp tegenover zijn broeder Huascar vroeg. Waren de broeders het eens geweest, dan hadden zy met gemak de Spaansche pest uit het land gejaagd. Hun twist bezegelde echter hun beider noodlot.
Men kwam overeen, dat Atahualpa, zich in persoon in het leger van Pizarro zou begeven.
En luj kwam met veel pracht en bracht een leger van 30.000 man mede!
Hoog verheven zat luj op een gouden draagbaar en was omstuwd door al zyn bevelhebbers. Maar als bh dacht, daardoor zyn nieuwe bondgenooten een groot begrip van zyn macht te geven, dan had hy zich misrekend. Pizarro's veldprediker kwam naar hem toe in de eene hand het kruisbeeld, in de andere het brevier en het kruisbeeld in de hoogte houdende, drong de


186
pater er bij den Inka op aan, in naam van Jezus het christendom aan te nemen en den Koning van Castilie, als zijn heer te erkennen.
Atahualpa antwoordde hem kalm, dat niemand hem de rechten kon ontnemen, die hij van zijn voorvaderen had geërfd. Hij wilde het geloof van zijn vaderen niet afzweren en begreep niet, wat de pater zeide.
„Hier in dit boek staat het geschreven V' riep de priester uit, terwijl bh hem het brevier overhandigde.
Atahualpa hield het boek aan zijn oor, en het toen op den grond werpende, zeide hij: „Uw boek spreekt immers niet".
Dat was het voorspel van een hevig bloedbad. De kanonnen en musketten ploegden roode voren in het leger der Peruanen. Beschut door hun stalen helmen en pantsers renden de wilde ruiters met gereedgehouden lansen en hellebaarden door de gelederen van de halfnaakte inboorlingen, en verspreidden alom verwarring en schrik. Wat men door zwaard, spies of kogel kon bereiken, werd zonder genade of erbarmen afgemaakt. Vierduizend lijken en nog veel meer gewonden lagen op het slagveld. Het leger van de inboorlingen werd geheel uit elkaar gejaagd en verspreidde zich in een hopelooze vlucht De koning had men gevangen genomen, om als gijzelaar te dienen. Groote buit viel den overwinnaar in handen. Het gerucht van het goudland in het Zuiden was geen ijdel gerucht geweest. Officieren en manschappen deelden in den buit en de roovers dankten God voor hun overwinning.
De gevangen Inka bad en smeekte, dat men hem zön vrijheid zou wedergeven en Pizarro beloofde hem ook uit de boeien te ontslaan, echter onder één voorwaarde: Atahualpa zou een vertrek van middelbare grootte, zoo hoog, als hij met de hand reiken kon, met goud vullen. De gevangene ging op den koop in. Dienaren doorkruisten haastig het land, dat hem trouw was gebleven en uit de tempels en sloten, stroomden nu vaatwerk, schalen, sieraden en gouden staven toe. In korten tijd was de kamer met goud gevuld en het losgeld betaald. Maar Pizarro dacht er niet aan zijn woord te houden, maar lachte sarrend in zön baard. In plaats van den koning te bevröden, beschuldigde hij hem van geheime kuiperflen en het hem veroordeelen om geworgd te worden! Deze afschuwehjke daad heeft voor


187
eeuwig en altijd de Spaansche overwinning met schande gebrandmerkt
Door een van zün wapenbroeders Almagro genaamd, kreeg Pizarro nieuwe versterkingen en nu kon hü met een leger van 500 man door het hoogland verder trekken en zich naar de hoofdstad Cuzco begeven, die luj veroverde. Toen kreeg hij echter twist met Almagro en deze ging er nu zelf op uit om goudlanden in het Zuiden te zoeken. Met een kleine schaar trok hij op naar de bergstreken van Bolivia en van daaruit langs de kust zuidwaarts tot in de nabijheid van den Aconcagua. Goud vond lüj evenwel niet op dezen tocht, maar een groote heldendaad verrichtte lüj, door zfln schaar door de Atacama woestijn te voeren.
Intusschen had Pizarro de regeering van het pas veroverde rflk met geweld vermeesterd en in de onmiddellijke nabijheid van de kust, de stad Lima gesticht, welke ook langen tijd de residentie van den Spaanschen vice-koning bleef. En nog heden is Lima, met bflna 150.000 inwoners, de hoofdstad van Peru. Zfl is rflk aan kloosters, kerken en bronnen en bezit een prachtige kathedraal. De havenstad Callao werd voor honderdzestig jaar bflna geheel door een vloed tengevolge van een aardbeving verwoest, de huizen werden weggespoeld en de inwoners verdronken. Callao heeft echter nu weer 50.000 inwoners.
De wreedheid van Pizarro gaf spoedig aanleiding tot een oproer. Terwfll men hem zelf in Lima belegerde, werden zfln drie broeders in Cuzco ingesloten. Juist te dien tijde kwam Almagro uit de Atacama woestijn terug, versloeg de Peruanen, nam Cuzco in en nam de drie gebroeders gevangen. Het gelukte toch aan Pizarro hun vrfllating te bewerken en nu kwam de beurt aan Almagro. Hfl viel in de handen van den veroveraar en eindigde zfln leven aan de galg. Eenige jaren later echter wreekten zich Almagro's vrienden op Pizarro. Met den kreet: „Dood aan den ellendeling!" bestormden saamgezworenen het paleis van den stadhouder en drongen met uitgetrokken zwaarden in het vertrek, waar zich Pizarro met eenige vrienden en bedienden bevond. De meesten sprongen uit de ramen; de overigen werden neergeveld.
Pizarro zelf verdedigde zich woedend met zwaard en schild en eerst, nadat hfl vier van zfln tegenstanders had gedood, viel


188
hij ter aarde, roepende met luider stem om een biechtvader. Terwijl hij een kruis op den grond teekende, stootte men hem een zwaard in de keel.
Aldus was het einde van dit monster in menschengedaante. Zijn goederen werden zoo volkomen geplunderd, dat het overgeblevene niet eens kon volstaan om de begrafeniskosten te dekken.
De door Pizarro zoo wreed vermoorde Inka Atahualpa is een zinnebeeld van het bloedende Zuid-Amerika. Een nieuw leven en het Christendom wilde men verbreiden en aan den wereldhandel nieuwe banen openen. In werkelijkheid echter werden de kinderen van het land in het verderf gestort. Zij vulden de huizen van de Europeanen met goud en tot dank daarvoor benam men hun het leven 1 Beschaving was slechts het uithangbord, hebzucht en moordlust waren de eigenlijke beweeggronden. Als men daaraan slechts bot kon vieren — wie bekommert er zich heden nog om, of het nageslacht van een oud cultuurvolk verdwijnt?
37. De Condor.
De Condor is de koning onder de vogels van Zuid-Amerika en de machtigste van alle gieren op aarde. Zonderling ziet hij er uit met zön gryzen kam op den schedel, de afhangende kwabben op zg van den snavel en den naakten hals, die door een ring van zacht dons is omgeven. Qeruischloos zweeft bh over de bergketenen van de Andes en in de schemering laat hH zich op een vooruitspringende rots neder, terwyl luj zön lyf hult in den zwarten mantel van zyn krachtige vleugels. Wanneer hy daar zoo zit, houdt hij het midden tusschen een kaboutermannetje en een heks, vooral als hy met den snavel in de ingewanden van verrottende dieren woelt en bezig is daaraan te rukken en te trekken. Maar luj dwingt eerbied af en is majestueus wanneer hy naar de zon opstijgt
In duizelingwekkende hoogten, daar waar het leven van den mensch in de yle lucht niet mogelijk zou zyn, voelt de condor zich nog behagehjk. Zön vleugels breidt bh uit, welker spanning van de eene punt naar de andere zes meter bedraagt en stijgt nog meerdere duizenden meters hooger boven de aarde. Den top van de Aconcagua ziet hy als een schitterende plek in de


189
diepte beneden zich. Het ruischen van de beken van den ondooiden Sorta gletscher, dringt eerst nog tot hem door, wordt zwakker en verstomt hoe hooger hij stijgt Als uit den krater van den Cotopaxi gloeiend heete rookwolken dwarrelen, gelooft hij zeker, dat er een verzwering op het gerimpelde voorhoofd der aarde is doorgebroken.
Hoe goed kent hij de Cordüleras de los Andes! Hij heeft zijn geheele leven toch immers boven hen doorgebracht en met zijn familieleden is hij tusschen de straat van Magelhaens in het Zuiden en de hoogvlakten van Quito in het Noorden, ontelbare keeren, heen en weer gevlogen. Gelijk een veelvoudige muur liggen deze grauwe bergen diep onder zün wegen in de lucht. Hfl kent de naakte gele woestijnkusten naby den Stillen Oceaan en de glooiende gronden van vuurroode porflerrotsen aan den westvoet van de Andes. Hu weet, dat daar alleen, waar rivieren door de kustgebergten breken, oogsten van rijst en maïs, suikerriet, olijven en druiven uit den grond worden getooverd en dat in de mondingen van de dalen, beschermd door de rotsen een weelderige plantengroei van mimosa's en acacia's, wilgenboomen en notenboomen, tamarinden en eukalypten tiert. In eenige dalen heeft bh zelfs de katoenplant in het wild zien groeien. Gedurende het warme jaargetijde van December tot aan Maart, ziet lüj de stad Lima als een braadpan in de zonnehitte liggen. Slechts van Juni tot September is het daar beneden dragelijk. „Ik prijs de koude winden van de Andes," denkt de condor en zweeft verder over de zilveren golven van het Titicacameer.
De voorvaders van den condor zagen het vrfle leven der Indianen in hun vroegste ontwikkeling. Zfl zagen de Inka's van kind af opgroeien, hun. voorhoofd met bonte veeren, het vergankehjke zinnebeeld van hunne waardigheid, tooien. Zij zagen hen in den bloeitijd van het leven, en dan ouder worden en sterven, om ten slotte in hun stille graven in den zonnetempel te worden bhgezet Driehonderd jaren lang hebben de voorvaders van den condor gezien, hoe de Spaansche indringers het eens zoo gelukkige Peru verdrukten en uitmergelden — eindelijk was de tijd daar, dat de laatste tirannen werden verdreven. Nu weet de condor dat slechts de helft van de bevolking van Peru uit Indianen bestaat en het doet hem leed,


190
als hü ziet, hoe de Blanken en de Zwarten en ook de kleurlingen zich overal ten koste van het echte Amerikaansche ras uitbreiden.
Stom en verbaasd steeg de condor hooger dan ooit, toen de eerste spoortreinen zich naar boven werkten, 4500 Meter boven den zeespiegel! Wat bezielde toch die witte menschen, om op hoogten, die boven den top van den Montblanc uitstaken, in de bergen tunnels te boren?
Wanneer nu de condor zoo hoog is gestegen, dat er geen geluid van deze aarde meer tot zijn oor doordringt, dan rust luj op zün uitgespreide breede vleugels en ziet om zich heen. Geen verrekijker ter wereld is sterk genoeg, om hem daar van beneden af te herkennen. Een doode lama heeft hem zoo even tot maaltijd gestrekt en zfln lichaam weegt reeds zonder dat, zwaar genoeg. Het gewicht van zgn spieren, beenderen en geweldige klauwen, wil hem naar beneden trekken en hoe licht zijn veeren ook zfln, lichter dan lüj is, kunnen zfl hem toch niet maken, want zij zijn immers zelve zwaarder dan de lucht! En nochtans zweeft lüj daar boven, zoo bewegingloos als een zeepbel! Bh kent geen duizeling en geen angst. Bh weet er niets van, dat een plotselinge spierkramp hem als een steen op de rotsen naar beneden zou kunnen werpen. Hfl is daar boven geheel alleen, want geen ander levend wezen durft hem op deze wegen door de lucht te volgen. Rondom omgeeft hem de stilte van deze onmetelijke ruimte en lüj hoort niets dan het suizen van den storm in de veeren van zijn vleugels.
Ver weg in het Westen glinstert de oceaan. Loodrecht beneden hem in de diepte, hggen daar de hoekige ketenen der Andes met üs- en sneeuwstrepen. Naar het Oosten verwateren de gryze tinten van de rotsen in groen, dat zich steeds meer verdicht Dit zijn de oerwouden van Brazilië. Hier en daar straalt een licht tusschen de boomen door, als het morgenlicht teruggekaatst wordt in ften waterspiegel van een der reusachtige zhrivieren van den Amazonestroom.
Hooger nog dan de condor, stijgt de zon. De hitte van den dag trekt dampen en nevels uit het water en de moerassen van de Amazone-rivier en uit de ondoordringbare boomenmassa van het oerwoud stijgt een vochtige damp op. Grflze sluiers breiden zich over de aarde uit en bedekken Brazilië. Dan buigt


191
de condor in zijn bewegingen licht voorover en door zijn eigen gewicht naar beneden getrokken, suist hij met ongeloofelijke vaart, glijdende op zön vleugels nujlenver door de dichter wordende luchtlagen naar beneden. Op een steile rots in de Andes van Bolivia wacht zfln vrouwtje, daar is zön tehuis.
38. De watertocht van Orellana.
De Amazonerivier, de grootste rivier der aarde, heeft in Peru haar bronnen. Tusschen de groen begroeide ketenen der Andes, welker toppen zich verhezen in het blauw des hemels, stroomt zü naar het Noorden. Aan hare oevers buigt zich het koren in den wind en nu en dan spiegelt zich een graftoren of ruïne uit den Inkatijd in haar golven. Kleine vlotten over haar heen gelegd, doen dienst als brug. Maar als het hoog water is, stroomt ze wild bruisend door het dal. Zü maakt plotseling een halve boog naar het Oosten en wringt zich een bedding door de oostelijke kammen der Andes. Door een kloof van nauwelijks vijftig meter breedte stuwt zü haar watermassa, en stort met donderend geruisch in watervallen en stroomversnellingen naar beneden. Dikwijls rust zy als 't ware uit van haar loop en verbreedt zich tot vüfhonderd meter. Van de sneeuwvelden der Andes ü'len kristalheldere zystroomen naar de Amazonerivier; bergen en wouden van haar oevers voeren haar nieuwe bronnen en beken toe, en als zij de laatste heuvels achter zich heeft is zij een statige stroom.
De bron van de Amazonerivier werd in het jaar 1535 door een Spaanschen soldaat, Marannon genaamd, ontdekt en reeds in 1500 had Vincent Pinzon haar monding gevonden. Marannon wist echter niet, waar zich de rivier in de zee uitstortte en Pinzon wist niet, in welk dal haar bron opwelde. Het raadsel van haar loop van de bron tot aan de monding op te lossen was voor een anderen Spanjaard weggelegd. Onder den veroveraar Francisco Pizarro diende zön broeder Gonzala in NoordPeru. Verhalen over röke goudlanden in het Oosten, bewogen ook hem zich daarheen te begeven. Met een leger van 350 Spaansche ruiters en manschappen en 4000 Indianen verliet hij Quito en trok aan den voet van de Ootopaxi over de Andes naar het laagland van de Naporivier. Een dwaze onderneming.


193
Eindelijk werd het aan de oevers wat lichter. In de lichtere zuilengangen van het oerwoud werden hutten zichtbaar, waar tusschen verschrikte Indianen heen en weer liepen. Orellana ging nu met zijn mannen aan land en nadat hij de wilden had gerust gesteld, bleef hij eenigen tijd bij hen, om zooveel levensmiddelen te bekomen, als hij maar krijgen kon. Binnen tien dagen, verzekerden hem de Indianen, zou hij in het Zuiden een groot water bereiken en Orellana vermoedde terstond, dat dit de rivief zijn moest, waarvan Pinzon de monding had ontdekt.
Er waren nu levensmiddelen gevonden. Maar als Pizarro en zöne schaar op Orellana hadden gewacht, zouden zü reeds lang van honger zün omgekomen en met dit vaartuig tegen den stroom van de Naporivier op te roeien, was buitengesloten. Beter dus verder te gaan! Het gelukte hun misschien den Atiantischen Oceaan te bereiken. De overige metgezellen hadden op het voorstel van hun aanvoerder niets af te dingen, maar zij gevoelden zich zeer op hun gemak in het kamp van de Indianen. Er werd nu een grooter zeilschip gebouwd; uit de lianen van het bosch draaiden de manschappen kabels en touw en uit de gevlochten kleedingstukken van de inwoners werden, door deze samen te naaien, zeilen gemaakt.
Toen Orellana niet terugkeerde, meende Pizarro, dat hü het slachtoffer van vüandige stammen was geworden en besloot hu dus weer naar Quito terug te keeren. Wie nog leefde, voedde zich met het vleesch van paarden, at toen honden en kruipende dieren en ten slotte boomwortels en leder. Na ontzettende ontberingen kwam Pizarro werkehjk weer in Quito aan, maar zijn geleide bestond slechts uit nog tachtig man! Vierduizend Indianen en tweehonderd blanken waren op den tocht omgekomen !
Orellana laadde intusschen levensmiddelen in znn beide schepen, bemande het grootere met dertig, het kleinere met twintig van zün mannen en zette zün reis voort, welke met één slag het moeielijke vraagstuk van' tropisch Zuid-Amerika zou ontwarren! Om hem heen strekte zich het grootste tropische laagland der wereld uit en voor hem lag de waterrijkste rivier van onzen aardboL Hfl zag niets anders dan water en bosch, lüj bezat geen andere uitrusting, dan die welke hem de oevers van de Naporivier hadden aangeboden en bovendien
13


194
had zich de ondernemingsgeest van zijn domme manschappen zeer spoedig veranderd in hevig morren over de lange, moeielijke reis.
39. Door de oerwouden van de Ama' zonerivier.
Na tien dagen bereikten de schepen het door de Indianen bedoelde „groote water"; de Napo Hep uit in de Amazonerivier en deze was juist sterk gezwoüen. Wanneer zij haar hoogsten stand heeft bereikt, dus in Juni en Juli, ligt haar spiegel twaalf meter boven de peilschaal van den laagsten stand. Verder naar beneden doet zich het verschil minder sterk gevoelen, want de zürivieren van de Amazone komen van den Evenaar, waar het in elk jaargetijde regent en de zuidelijke stijgen op verschillende tijden, al naar de streken, waar zij haar bronnen hebben. Om van den voet der Cordüleras de monding te bereiken, heeft het water van de hoofdrivier tijdens haar hoogsten stand ongeveer twee maanden noodig.
De Spanjaarden dachten niet anders, dan dat ze op een oneindig groot meer dreven. Waar de oever vlak was, vertoonde zich het bosch mijlenver overstroomd, en de boomen stonden midden in het water. De wilde dieren waren landwaarts naar veiliger streken gevlucht, en slechts water- en landvogels en de viervoetige dieren, die hun geheele leven op boomen doorbrengen, waren achter gebleven. In eenige streken, waar het hooge water niet kon komen, hadden de Indianen hunne hutten. Op deze plaatsen, die tegen het water beschut zijn, wonen nog heden de verzamelaars van getah-pertsja.
Toen het hoog water daarna begon te vallen, konden de mannen van Orellana waarnemen, hoe zich van den weeken oever geweldige stukken grond los maakten en onder het gewicht der reusachtige boomen, die zich daarop bevonden, zich in de rivier stortten. Heele eilanden van boomwortels, aarde, hout en hanen sleepte de stroom mede. Eenige strandden op modderbanken midden in de rivier, andere bleven aan vooruitspringende gedeelten van den oever hangen, en daaraan knoopte zich dan weder nieuw kreupelhout vast, dat overstroomd was,


195
totdat de kracht van het water alles uit elkaar scheurde en met den vloed naar zee dreef. Ieder oogenblik kon men dus tegen een boomstam stooten, die naar den grond was gezonken. De snelheid van den stroom bedroeg driekwart meter in de seconde en wanneer de wind gunstig was, kwamen de beide schepen gauw vooruit Uit het afwisselend voorkomen van het bosch, leerden de manschappen spoedig beoordeelen, waar men al of niet kon landen. Daar, waar de grootsche kronen van de boomen met hun loof golfvormige gewelven over de palmen heen vormden, was de bodem droog. Indien echter de waaiers van de palmen, met hun weelderig groen, zich over lager kreupelhout heen strekten, was dat een teeken, dat hier de oever af en toe door de rivier werd overstroomd.
De gevaren van de scheepvaart daar gelaten, werden de Spanjaarden nog meer door de Indianen bedreigd, die in hun stevige kano's bü massa's kwamen aanroeien en de vreemden met een regen van vergiftigde pylen overlaadden.
In het eind van Mei werd de monding van de Rio-Negro bereikt, waardoor de Amazonerivier aanmerkelük verbreed wordt. Want naar de Rio-Negro stroomt het water uit Columbia, Venezuela, Guyana en uit de waterryke Llanos, aan de Noordzijde van de Amazonerivier en op sommige plaatsen, waar zy door eilanden in verschillende armen wordt verdeeld, bereikt zfl een breedte van omstreeks vyftig kilometer.
Orellana bleef hier verscheiden weken by vriendelyk gezinde Indianen, wier bekoorlyke hutten onder de takken van bananen lagen. De schepen werden grondig opgeknapt en nieuwe proviand, maïs, kippen, visch en schildpadden aan boord gebracht Het wemelde hier van eetbare schildpadden en ook de Indianen waren gewoon hen te vangen en hunne eieren te verzamelen. De vischvangst was even overvloedig als afwisselend, want in het gebied van de Amazonerivier leven niet meer of minder dan tweeduizend vischsoorten.
Met nieuwe klachten werd de reis voortgezet en spoedig gleden de schepen van Orellana, aan de monding van de Madeirarivier, die 21/* kilometer breed is, voorby.
Door deze zyrivier krygt de Amazonerivier een toevoer, die nagenoeg even groot is als haar eigen watermassa, want de Madeira heeft haar bronnen ver in het Zuiden en komt deels


196
uit de Cordilleras van Peru en Bolivia, deels uit net hoogland van Brazilië.
Eindelooze watervlakten en bosschen waarheen men ook keek, maand na maand Daarbij een hitte, die het geheele jaar door hetzelfde blijft, wehswaar zelden veertig graden bereikt, maar tengevolge van de vochtige lucht nochtans drukkend en verslappend werkt. lederen dag echter was de vaart vol afwisseling. Tegen de mast of de reeling geleund of terwyl ze achteloos de riemen in het water legde, kon de bemanning van dé schepen de sprongen van dolfijnen waarnemen, ook de krachtige bewegingen van den alligator, als hy achter een grooten visch heenschoot of de plompe bewegingen van den lamantijn, een van de sirenedieren, die aan den oever de op aal gelykende longvisschen beloert, die zich toevallig op het land begeven hebben. Wellicht zagen de mannen ook nu en dan de Indianen in hun lichte kano's met harpoenen jacht maken op den lamantijn en den krokodil, om in het bezit van hun vleesch te komen, en bh' het zien van de reusachtige waterslangen van de Amazonerivier zal de schrik hen wel om het hart zijn geslagen.
Zoo doorkruisten zy het oneindig groote woudgebied, dat zich van den voet der Andes en van de bronnen der Madeirarivier uitstrekt tot aan de mondingen van den Orinoco en die der Amazonerivier, dit dichte, weelderige oerwoud-complex, dat Selvas genaamd wordt, en dat de geheele laagvlakte van Brazihë met zyn rijken wasdom overdekt en door tropische stortregens en buiten hun oever tredende rivieren wordt besproeid
Alle regen, die in de Selvas en op de Llanos neervalt, bereikt door middel van ontelbare zystroomen de Amazonerivier en deze door haar trompetvormige monding de zee. Met de geweldige bosschen aan zyn oevers gelijkt deze stroom op een hoorn des overvloeds van de grootsche, wilde onbedwingbare natuur. Hier kookt en bruist het, woelt en gist het in het vruchtbare aardrijk van ontkiemende levenskrachten, hier wemelt het van wild en kevers, en vlinders zyn er talrijker dan ergens op aarde en tooien zich in de weelderigste kleurenpracht der tropen. Aan de oevers worden oeroude boomen door de golven ondermynd en weggespoeld, terwyl andere in de sombere dwaalwegen van het oerwoud verrotten. Door guano


197
en de lijken van dieren en vergane planten wordt de bodem aanhoudend bemest en uit graven toovert de onuitputtelijke natuur steeds nieuwen wasdom.
Tot strooptochten in het binnenland hadden de dappere Spanjaarden geen gelegenheid, en het zou hun ook moeielijk zijn gevallen, door de onontwarbare netten van slingerplanten, tusschen de stammen en door het dichte kreupelhout heen te dringen. Terzijde van de waterwegen, vooral in het gebied tusschen eenige der groote Zuidelijke rivieren, ligt het oerwoud, in znn groenachtig, wazig licht, ontoegankelijk sedert onheuglijke tijden. Wellicht bevinden zich in het binnenste daarvan nog Indianenstammen, tot wie het nog niet is doorgedrongen dat Amerika door blanken is ontdekt, en die zich gelukkig kunnen achten, dat de vreemde veroveraars nog niet in staat zijn geweest zich meester te maken van hun wildernissen. Hier prijken nog de palmen, in een rust gelijk op die van het paradijs en aan hun voet woekeren varens met tot hout verharde stammen. Onder de hooge laurierboomen, waar stammen zich onder het bladeren-gewelf omhoog heffen als de zuilen van het schip eener kerk en waaromheen mimosa-soorten, ficus-soorten en klimpalmen heenslingeren, heerscht een donkergroene schemering. Maar de lianen, de parasieten in de plantenwereld, klimmen uit de donkere diepte tegen de stammen op, om haar bloeienden kelk voor de zon te openen. Op beschutte, in het zonlicht gelegen, uitspringende gedeelten van den oever prflkt de meest trotsche van alle bloemen, de Victoria Regia, behoorende tot de famihe der waterrozen. Haar bladeren worden twee meter groot en de bloemen meer dan drie decimeter. Slechts twee avonden openen zich deze bloemen; zij zijn de eerste avond wit, de tweede avond purperrood. Aan boomen van zestig meter hoogte worden ronde vruchten, met houtharde bast, zoo groot als een kinderhoofd, röp. Als zij rfip zijn, vallen zij af en er rolt uit haar binnenste een groot aantal driehoekige paranoten. Aan zön lichten stam en helgroene bladeren herkent men den gomboom, wiens wit melksap, in gestolden toestand, het beste kaoetsjoek van de wereld levert De Indianen echter haten dezen boom, want de Europeanen roeien hem in reusachtige massa's uit om rijk te worden door het uit den stam gevloeide melksap. De Indianen werken gedwongen voor de


201
Enkele hutten uit nerven van palmbladeren, die aan een houten kruis waren bevestigd en daar naast een zendelingswoning van bamboes, stelden een dorp voor of zelfs eene stad en ze werden met deftige namen op de kaart aangeteekend, die men willekeurig aanvulde met rivieren en gebergten om geen witte plekken te verkrijgen en de ministeries van Spanje en Portugal kibbelden met allerlei list en diplomatie over de grenzen van hun verwflderde bezittingen, die niemand kende en die in werkelijkheid nog steeds aan de inboorhngen en de dierenwereld van Zuid-Amerika toebehoorden.
Deze nevel, die nog aan het einde van de achttiende eeuw Zuid-Amerika omhulde, prikkelde een Duitschen geleerde, wiens naam voor altijd met de ontdekkingsgeschiedenis van dit werelddeel is verbonden. Het was Alexander von Humboldt Hfl ontwierp de eerste betrouwbare kaart van Zuid-Amerika; gedurende een vijfjarige onderzoekingstocht in het binnenland volgde hfl den loop van de rivieren en teekende hij de grenzen van de gebergten aan. Hfl beschreef verder de dieren- en plantenwereld, maakte studiën over het daar heerschende klimaat, over aardbevingen en uitbarstingen van vulkanen, en bepaalde de ligging van enkele plaatsen, volgens lengte en breedte-graden. Ook gaf hij aan de koloniale gewesten belangrijke wenken voor de ontwikkeling van hun volksplantingen. Deze reis van Von Humboldt kostte hem meer dan 100.000 Mark (60.000 Old.), bflna de helft van zfln vermogen, maar zfl maakte hem wereldberoemd en onsterfelijk; wellicht is er nooit een geleerde geweest, die tijdens zfln leven, in alle vijf werelddeelen, zulk een populariteit genoot als von Humboldt
Den 14den September van 1769, in welk jaar ook Napoleon en hfl, die hem eens zou doen vallen, Wellington, het licht zagen, werd Humboldt te Berhjn geboren. Met zfln broeder Willem, die eveneens als ster van de eerste grootte aan den Duitschen wetenschappelflken hemel zou schitteren, ontving hij een zorgvuldige opvoeding. Maar de toekomstige groote ontdekkingsreiziger, die later tegen de grootste krachtsinspanning bleek opgewassen te zfln, was in zfln jeugd zoo teer en zwak, dat zijn meesters hem niet al te veel mochten lastig vallen met lessen. Terwfll zfln broeder Willem, van kind af aan, een bflzondere begaafdheid aan den dag legde, scheen het bfl Alexander


203
het Hoogland van Beieren en het Salz-Kammergut Geologie, physica en natuurwetenschappen waren zijn meest geliefde studies en door zijn eerste boeken kwam hij reeds in briefwisseling of in persoonlijke betrekking met de grootste geleerden van den tijd.
Na het overlijden van zijn moeder in het jaar 1796, kwamen de beide broeders in het bezit van een aanzienlijk vermogen. Daardoor was voor Alexander het oogenblik gekomen, zijn jongelingsdroom verwezenlijkt te zien. Hij maakte zich vrij van de banden van zijn beroep en ging reizen. Verscheiden pogingen om zich bij wetenschappelijke expedities aan te sluiten, mislukten. Hij besloot daarom op eigen gelegenheid ontdekkingen te gaan doen. Terwtfl hij zich ophield in Parijs, had hij den Franschen plantkundige Aimé Bonpland leeren kennen en een langdurig verbhjf in Spanje verschafte hem de gunst van het Spaansche hof, wat hij met succes belangstelling voor zijn plannen wist in te boezemen. Daardoor had hij den sleutel voor Zuid-Amerika en voor al de Spaansche bezittingen in den Stillen Oceaan in de hand en den 5en Juni scheepte hij zich met zijn vriend Bonpland in voor een groote ontdekkingsreis, die op jaren lang was berekend
41. De Llanos van Venezuela.
Den 16den Juli 1799 betrad Humboldt met zijn boezemvriend Bonpland voor de eerste maal de kust van Zuid-Amerika. Door een onder de manschappen uitgebroken koorts, was de kapitein van de „Pizarro" gedwongen bö Cumana in Venezuela aanland te gaan. Met welk een gespannen verwachting keken de beide vrienden naar het kustland uit, dat bfl het vroege morgenschemeren langzamerhand zichtbaar werd. Kokosboomen, die meer dan twintig meter hoog waren, omzoomden den oever en de gevederde bladeren staken helder tegen den blauwen hemel af, waar geen spoor van nevel was te zien. Struikachtige mimosa's breidden, evenals de pijnboomen uit Italië, schermvormig hun takken uit, en aan de oevers wemelde het van pelikanen, reigers en flamingo's. „Het schitterende daglicht", schreef Humboldt nog aan boord van den „Pizarro" in zijn dagboek, „de


205
zon geeft de plantaardige bron het meest; dan komen van alle kanten de inboorlingen en de zwarten met groote nappen en vangen de melk op, die terstond aan de oppervlakte geel en dik wordt Sommigen drinken den nap onder den boom zelf vit, anderen brengen hem aan hun kinderen, 't Is alsof men een herder zag, die de melk van zfln kudde onder de zijnen verdeelt"
Zorgeloos botaniseerend liepen von Humboldt en Bonpland op een avond langs den oever van de zee bfl Caracas heen en weer, om na de hitte van den dag zich te verfrisschen en het opkomen van den vloed waar te nemen. Een geluld van zacht sluipende voetstappen, deed von Humboldt omkeeren en... opeens stond er voor hem een neger zoo lang als een boom, die juist op het punt was, zfln palmhouten knots op het hoofd van den vreemdeling neer te doen vallen. Een sprong op zflde en von Humboldt was gered, maar de voor hem bestemde slag raakte even de slaap van Bonpland, die bewusteloos neerstortte. Terwfll von Humboldt met zfln vriend bezig was, bekommerde de neger zich niet verder om zijn slachtoffer en zfln metgezel, hfl raapte den hoed van Bonpland op, die een eind verder was weggerold, bekeek hem nieuwsgierig en sloop toen langzaam weg. Na korten tijd kwam Bonpland weer bfl en daarna gingen de beide onderzoekers den sluipmoordenaar achterna en bereikten hem ook. Toen Bonpland hem echter aangreep, trok de kerel een scherp mes uit zfln witte, woüen broek en de beide, toevallig ongewapende, Europeanen zouden verloren zfln geweest, als niet voorbijgaande kooplui ter hulp waren gesneld. De neger ontweek die overmacht in de cactushagen, toen men hem echter van verscheiden zflden omringde, vluchtte hfl in een geitenstal, waar hfl zich rustig het gevangen nemen.
Niet minder rflk en afwisselend dan de plantenwereld, vertoonde zich ook de dierenwereld van Zuid-Amerika. Door het kreupelhout besloop de jaguar zfln buit en in den modder van den oever der moerassen en lagunen, die zich door den gestadigen zomerregen gevormd hadden, lagen de krokodillen bij dozijnen, met wijd opengesperde kaak, traag met de oogen knippend, behaaglflk in de zon. Voor hen en de talrflke waterslangen moest men oppassen bfl het baden. Ontelbare soorten van apen bewogen zich druk met hun geschreeuw en getwist


206
in de bosschen, en bontgevederde moerasvogels jaagden aan den met riet bedekten oever hun beweeglijken en spartelenden buit na. Overal een overweldigende volheid, een beangstigende overmaat van scheppingskracht! Het merkwaardigste was de beroemde Guacharo-grot bij Caracas.
Tot drie en twintig meter hoog, strekt zij zich ver in het binnenste van den berg uit en in deze grot nestelen duizenden groote nachtvogels, Guacharo's genaamd. De vlucht van hun vleugels bedraagt een meter. Aan de wanden van de grot hechten deze dieren hun buidelachtige nesten, en tegen St Jan, kort voor dat de jongen zullen vliegen, komen de naburige zendelingen en Indianen om hun jaarlijksche „vetoogst" te bemachtigen. Met lange staven trekken ze de nesten af, verzamelen en dooden de jonge dieren, terwijl de oude met hevig vleugelgeklap en weeklagend gekrijsch hun broedsel trachten te verdedigen, en verkrijgen door middel van reusachtige vuren, het. zoo begeerde Guacharovet, want aan hun onderlijf dragen deze vogels dikke vetkwabben, die voor de geheele omgeving het zoo noodige vet voor eten en bovendien, voor de inrichtingen van de zendelingen, de noodige olie voor hun kerklichten moeten opleveren. Zoo onuitputtelijk is de natuur in de tropen, dat niettegenstaande dezen telkens terugkeerenden moord in groote getale van de Guacharo's, nog altijd een voldoend overschot overblijft voor het volgende jaar.
Een van de allereerste onderzoekingen van den jongen Humboldt had betrekking op de electrische reacties in het dierlijk organisme en de natuuronderzoeker spitste zich er bijzonder op, op zijne reis naar Zuid-Amerika dienaangaande nieuwe proeven te nemen. De lagunen der Llanos van Venezuela boden daartoe de schoonste gelegenheid, want hier leven de sidderalen, die zulk een sterke electrische kracht in zich kunnen opwekken, dat zij gevaarlijke slagen aan menschen en dieren kunnen toebrengen. De Indiaansche inboorlingen hadden voor deze dieren een ontzettend ontzag en slechts het herhaalde aandringen van von Humboldt had tot resultaat dat zij hem eindelijk naar een van de hun bekende lagunen brachten.
Maar hoe zou men de dieren kunnen naderen? De Indianen wisten raad. Zij dreven met veel lawaai dertig muilezels de lagune in. Dit onwelkome bezoek deed de sidderalen opschrik-


207
ken en weldra gingen zij tot den aanval over, door zich tegen de muilezels aan te dringen en hun bij de aanraking electrische slagen uit te deelen. De muildieren sidderden en sperden angstig de oogen open, verscheidene werden terstond bedwelmd en verdronken, andere sloegen met de hoeven en, wild geworden, trachtten zfl den oever te bereiken, vanwaar zfl steeds weer opnieuw naar het water werden gedreven. Het electrisch vermogen van de sidderalen kan ook slechts een zekere hoeveelheid kracht voortbrengen, en nadat deze in den strfld tegen de muildieren langzamerhand waren uitgeput, werden zfl moe en vluchtten naar den oever, waar zfl dan gemakkelflk werden gevangen. De proeven, die von Humboldt en Bonpland met hen maakten, veroorzaakten bfl de beide navorschers, misselijkheid en spierzwakte en toen von Humboldt eens heel onvoorzichtig zijn beide voeten op zulk een dier zette 'en daardoor den electrischen stroom sloot, kreeg hfl zulk een harden slag, dat hfl nog lang na dien, hevige pijnen in zfln ledematen voelde! Twintig dagen duurde de tocht door de Llanos tot aan de plaats, waar zich Humboldt met zfln expeditie op de Rio Apure, een zijrivier van den Orinoco, wilde inschepen. Er vertoonde zich mfllen ver niet de minste welving in den bodem, niet het kleinste bosch dat eenige beschutting tegen de loodrechte zonnestralen bood. Deze grenzelooze eentonigheid van de vlakte zonder heuvel boom of struik waren voor Humboldt en Bonpland bijna noodlottig geworden. Twee nachten hadden zfl onafgebroken te paard gezeten; door de geweldige hitte was er overdag aan geen slapen te denken. Daar kwamen zfl eindelflk aan een huis dat door een veehoeder met zfln knechten werd bewoond. Runderen paarden en muüdieren hepen vrfl in het rond, en de herders renden te paard over de savannen, om het vee terug te drflven als het zich te ver van het erf had verwöderd. Maar inplaats van melk, waarom zfl verzocht hadden, kregen de reizigers mets anders dan geel, vuil water voor hun kwellenden dorst De muüdieren werden van hun lasten bevrfld, om voor zichzelve water in de woestijn te gaan zoeken. Zfl snoven een poosje in de lucht en stormden toen met hoog opgeheven staart op kleine modderige vflvers af, waarin nog wat water was blijven staan.
Humboldt en Bonpland hepen er heen in de hoop ten minste


2C8
een verkwikkend bad te kunnen nemen. Ztö plasten reeds in het troebele water rond, toen aan de overzüde van den vüver een groote krokodil hen hals over kop terugdreef 1
Ondertusschen was de nacht plotseling ingevallen en zü wilden nu naar de veehoeve terugkeeren. Maar nergens aan den horizon was het donkere silhouet van een huis te zien I Een kompas hadden zij weliswaar bü zich, maar uit welke richting zij van de hoeve waren vertrokken, kon niemand van hen zeggen. Zoo trokken zij dus op goed geluk den nacht in! Tevergeefs zagen zfl naar eenig licht aan den horizon uit, — het waren altijd nieuw opkomende sterren, wier scbyn door de nevels van den dampkring roodachtig vergroot werd.
Half versmacht van dorst en niet in staat om nog verder te trekken, besloten zij eindehjk, op een droge, met kort gras begroeide plek, den dag af te wachten.
Zoo lagen zfl daar beiden in den eenzamen, stillen nacht en zagen met begrijpelijken onrust den morgen tegemoet Daar hoorden zfl' opeens in de verte een hoefslag — het kwam nader en nader en plotseling zagen zfl een met een lans bewapenden Indiaan voor zich, die van het zoeken naar verdwaald vee terugkwam. Bfl het zien van twee blanken, was lüj bang voor een hinderlaag en het kostte veel moeite, hem zooveel vertrouwen in te boezemen, dat mj bereid was om de verdwaalden naar de hoeve terug te brengen.
Na dit avontuur werden von Humboldt en Bonpland voorzichtiger en zonder verdere gebeurtenissen kwamen zij den 27sten Maart 1800 in de zendelingen-nederzetting van de Capucgners te San Fernando aan.
42. Op den Orinoeo.
Vóór den ontdekkingstocht van von Humboldt had men van den loop van de rivier, den Orinoeo, een zéér onzekere voorstelling. Dat de Orinoeo een breeden zfltak had, die naar de Rio-Negro, een groote zfliivier van de Amazone hep, dat dus deze beide groote wateren van Zuid-Amerika in een natuurhjke verbinding met elkaar zouden staan, dit merkwaardig natuurwonder, gold nog bü vele geleerden als een sage, waaraan geen feiten ten


209
grondslag lagen. Alexander von Humboldt heeft deze eigenaardige samenkomst van den Orinoeo en den loop van de Casiquiare, de verbindingsschakel tusschen de beide loopen van de rivier, onvoorwaardehjk vastgesteld
Den 30sten Maart 1800 scheepte hö zich met zön metgezellen te San Fernando, gelegen aan de Rio Apure, een zörivier van den Orinoeo, die toen nog zoo goed als onbekend was, in.
Op het achterdeel van een breede boot, een zoogenaamde „piroge", had men een hut met tafel en banken ingericht, en ruimschoots proviand voor vier weken medegenomen, vooral bananen voor den stuurman en de vier inlandsche roeiers, en ook brandewfln voor niilhandel met de Indianen. Door den krachtigen stroom dreef men snel af en kwamen de reizigers spoedig in het oerwoud.
Reeds den zesden dag was de expeditie in den Orinoeo aangekomen. Nu ging de vaart stroomopwaarts. Zoover men zien kon, breidde zich een geweldige watervlakte voor het oog van de natuuronderzoekers uit Tot aan den horizon toe, ontwaarde men aan beide zöden niets anders dan oerwoud en de aan den oever gelegen landen kenmerkten zich door een verheven eenzaamheid. Bü Encaramada zag men aan den stroom onmiddelhjk bergen; schilderachtige rotswanden waren door den weelderigsten plantengroei als met tapüten behangen, slechts hun toppen waren kaal en geleken op vervallen, statige gebouwen
Een frissche zeüwind dreef de piroge langs groote eilanden. Eens waren zü büna omgeslagen, papieren en boeken van von Humboldt dreven reeds op het water. Gelukkig scheurde het zeü en net gevaar was voorbü. Toen de Indiaansche stuurman verwaten over zün onbekwaam sturen kreeg, gaf luj rustig ten antwoord, dat het den blanken zeker niet aan zon zou ontbreken om hun papieren te drogen! En daaraan ontbrak het inderdaad met, wel vaak echter aan drinkwater om den kwellenden dorst te lesschen! Wanneer de reizigers, wegens de gevaarhjke jaguars, in de boot zelf of op een kaal eiland in de rivier overnachtten, moesten zü zich dikwüls met het troebele, lauw-warme Ormoco-water tevreden steüeni Hier en daar vertoonden zich aan de oeVers afstootend uitziende Indianen, wier eenige kleeding in een roode beschildering bestond, een primitief toüet, maar waarin evenwel een groote weelde was te bespeuren.
14


210
Want deze roode verfstof, „Onoto" genaamd, was zoo duur, dat de verdiensten van twee weken werkens op een zendelingennederzetting of bü een volksplanter nauweüjks toereikend was, voor een kleurstof-massa om het geheele lichaam te bedekken. Evenals wfl ons medelflden te kennen geven tegenover een mensch, die in lompen moet rondloopen, zoo noemden de Indianen hem een armen jakhals, bü wien de verfstof slechts voor een deel van 't lichaam toereikend was.
Boven de breede monding der Rio Meta, werd de Orinoeo ongeveer vüf kilometer breed, en weldra maakten de snelle stroomversnellingen van Atures en Maypures een verdere vaart onmogelijk. Hier breekt de Orinoeo door het Parime-gebergte en stort over twee granieten rotsblokken naar beneden. Om over dezen waterval heen te komen was de piroge veel te groot. Het hoofd van de zendeUngennederzetöng bü deze watervallen, Pater Bernardo Zea, voorzag toen de reizigers van een kano, zooals de Indianen op hun riviertochten gebruiken; deze was dertien meter lang, maar slechts een meter breed en op het achterdeel van de kano, konden de Europeanen, slechts juist het bovenhjf tegen de verzengende zonnestralen beschermen. Benevens hun boeken, papieren, herbariums en verzamelingen, voerden zü een steeds grooter wordende menagerie van apen en vogels met zich mede en tusschen de kooien en den voorraad van proviand, zat de bemanning zoo nauw opgesloten, dat de aankomst aan een rustpunt hun telkens een bevrijding als uit een gevangenis toescheen. Sedert dezen tocht gewende Humboldt er zich aan op zün knieën te schrijven, wat hu ook later, zelfs in zün studeerkamer te Berüjn, bleef volhouden.
Pater Zea had zich bfl de expeditie aangesloten. Een groot voordeel voor de onderzoekers, want aan zfln bemiddeling hadden zfl de hulp te danken, die zfl overal bfl de Indianen deelachtig werden. Bfl de „Randales" van Atures naar Maypures was de rivier aanmerkelijk smaller en tusschen geweldige granietklippen stortte het water in een schuimenden waterval naar beneden. Dikwüls was die betrekkelijk rustige waterweg zoo smal, dat het vaartuig tusschen de rotsen bleef steken, en aan touwen moest worden voortgetrokken of langs den oever stroomopwaarts moest worden gedragen. Veertien dagen lang zagen de Europeanen geen dak boven hun hoofd, en het kostte


214
en, zyn modder door de vlakten van het Gran Chaco voortstuwt. Gedurende het droge jaargetijde warrelt de storm deze modder in ondoordringbare wolken omhoog, en wanneer de Indianen het prairiegras in brand steken, om de smakelyke veldmuizen te bemachtigen, veroorzaakt deze voortkruipende vlam dikwijls vernielende branden in het kreupelhout, de palmen en de weelderige bosschen. De regentijd begint in November of December en duurt tot aan April of Mei. Gedurende een groot deel van het jaar leven de Indianen bflna uitsluitend van visch, die de rivier in rijke mate oplevert.
Zelden is een blanke zoo diep in het leven en innerlijk wezen van een natuurvolk doorgedrongen als Erland von Nordenskiöld Hfl behandelde de Indianen niet als lagerstaande menschen, maar als zijns gelijken en ging met hen om, als met de zijnen. Daardoor verwierf hfl bfl deze wilde stammen een onbegrensd vertrouwen en was hfl steeds een gaarne geziene gast. Wanneer het jonge volk aan de oevers van de rivier om de kampvuren danste, nam hfl deel aan hun vermaken en evenals de Indianen, versierde hfl zfln hoofdband met bonte veeren, droeg hy een grof geweven voorschoot om de heupen, beschilderde zfln gezicht, het zich zijn arm tatoueeren door een oude Indiaansche, die deze kunst goed verstond en luisterde naar de sagen en krijgsliederen van de inboorlingen, als ze vreedzaam voor hunne hutten bfl elkaar zaten en de met bier gevulde kalabassen de rondte deden. Hfl sprak hun taal, at hun spijzen en dronk uit hun bekers. Hy was als 't ware een wilde Indiaan geworden. Wanneer de Roodhuiden, aan de rivier, de visschen in hun netten lokten en joegen, ging hfl mede. Als zfl in het dichte bosch met honden en knotsen op wilde zwflnen jaagden of wanneer zfl de boschvogels met afgestompte pfllen vleugellam schoten, was hfl er by en wanneer na afloop van het dagelijksch werk de tabakspflp van mond tot mond ging, zat hfl ook met hen in den kring en wachtte tot de algemeene pflp ook by hem kwam, om er eenige trekken uit te doen!
Echter, op het oorlogsveld volgde lüj hen niet Wanneer een van de Indiaansche volksstammen tegen naburen ten strijde trok en hem trachtte over te halen om zich aan te sluiten, beduidde hfl hen, dat de blanke man niet het recht heeft de Indianen met zyn betere wapenen, als vogels neer te schieten.


215
Men beloofde hem paarden, gevangenen en scalpen, bij het verdeelen van den buit en men kon niet begrijpen, dat dit hem in 't geheel niet toelachte! En dikwijls trachtte hij hen van hun krijgslustige plannen terug te houden, want hü kon de doellooze opoffering niet goedkeuren. Op het oorlogsveld zijn de Indianen er niet aan gehouden, bij elkaar te bhjven en geen groot machtig opperhoofd slaagt er in, de leiding van een geheelen stam op zich te nemen en daarvan aan het hoofd te bhjven. Ieder dorp trekt voor zichzelf ten stryde en van regelmaat is geen sprake. Vele gewoonten en zeden van de Indianen zfln naar ons gevoelen barbaarsch, echter volgens hun beschouwing geheel natuurlijk. Wanneer het pas geboren kind de moeder tot last wordt, doodt zij het eenvoudig. De zoon doodt zijn ouden vader of bhnde moeder, wanneer zfl zichzelf niet langer kunnen onderhouden en niemand ziet daarin iets onrechtvaardigs. Ja, hij gaat zelfs zoover, hen levend te verbranden, als lüj denkt, dat ze met heksen en booze geesten in verbinding staan! De dooden worden in groote urnen gelegd en onder de hutten van de levenden begraven.
Eens reed Nordenskiöld met enkele van zfln mannen en een gids in het noordelijk Chaco, diep de wildernis in. Daar stuitte hij op een krijgslustigen stam met een kwaadaardig opperhoofd, wiens krijgslieden in het kreupelhout van het bosch, met bogen en knotsen op de loer lagen. Nordenskiöld reed niettegenstaande dat toch rechtstreeks het dorp van het opperhoofd binnen. Vertoornd kwam deze hem met een strijdkolf in de hand tegemoet. Toen Nordenskiöld hem echter een mes ten geschenke gaf, scheen hy tevreden gesteld te zyn en legde zyn wapen neder. Door de bedreigingen van het opperhoofd bang gemaakt, leidde de tolk de schaar echter in een verkeerde richting het dorp uit en toen de avond viel moest men weer in een Indianenkamp rust houden.
Gedurende den nacht werd de tolk door een schel gefluit uit het bosch wakker, en bemerkte hy, dat een van de Indianen voorzichtig opstond, voortsloop en spoedig daarop met een troep gewapenden terugkwam, die fluisterend met elkander spraken. Een van de aangekomenen vroeg, waarom de Indianen van het kamp niet de reizigers hadden gedood, om in het bezit te komen van de vuurwapenen van den vreemde en blonde schedelhuiden


316
te bemachtigen, tot versiering van hun hutten bij feesten en
smulpartijen. Toen de tolk alarm maakte, verdwenen de ophitsers weer in het bosch.
Tot in het binnenste van Bolivia strekte Nordenskiöld zijn reizen uit en bezocht de laatst overgeblevenen van de eens zoo ruk bevolkte stammen, die op de Andes, op de zijrivieren van de Madeira, zich met vischvangst bezig houden. Uit boombast vervaardigen zij, door kloppen, hun kleedingstukken en hun pijlen snijden zij uit het mooie, gave pijlgras. Aan de oevers van de Sara bewonen zü vierkante hutten, wier wanden bestaan uit bamboeriet en klei en wier daken van palmbladeren gevormd zfln. De vuurhaard staat in een afzonderlijk gebouwtje. Kruisen en heilige beelden duiden aan, dat zü tenminste Christenen in naam zfln. Maar in het binnenste van hun hart zün zij nog ten volle heidenen en nog heden dansen zij, wonderlijk toegetakeld en in struisveerbedekkingen gehuld, heidensche dansen om hun vuren in het kamp. Des nachts slapen zfl op matten van palmbladeren; als hoofdkussen dient een houtblok. Ook zfl zfln slaven van de blanken geworden; de brandewün is hun ongeluk en heeft hen in schulden gebracht, en hun hartelooze meesters dwingen hen, op de plantages en in de caoutchoucbosschen hun drankschulden door arbeid aftelossen.
Met Indianen als geleiders en met pagaaiers bevoer Nordenskiöld met zfln boot de Rio Grande, een zijrivier van de Rio Mamoré die weer een zflrivier van de Madeira, die een zflrivier van de Amazonerivier is. Terwijl zyn kano langs den zoom van het oerwoud voer, zaten de inboorlingen, met rood beschilderde gezichten en in hemden uit geklopten boombast, onbeweeglijk aan den oever, nauwkeurig lettende op ieder geluid. Zfl bemerken het, als het kleinste vischje in het water plonst, zfl herkennen elk geluid, dat uit het bosch komt en bootsen het geschreeuw en krijschende lachen van de apen bedriegelyk na. Dikwijls landde Nordenskiöld met zfln metgezellen en ging naar een van de in het binnenste van 't woud gelegen dorpen die door bananen-aanplantingen, ananasbedden en groentevelden zyn omgeven. Hier spelen de kinderen met gevangen apen, buidelratten en vogels. Op planken aan den muur liggen in de hutten pylen, booten en roeiriemen; dingen van waarde bewaart men in gevlochten manden. Wanneer een familielid sterft,


Indianenhut aan de Mamoré.


220
verhouding tot zijn lichaam en den wind geeft. Al het andere, het opstijgen in de lucht en de verdere bewegingen, bü vooren tegenwind, doet de wind zelf. Wil de albatros van de oppervlakte der zee omhoog stijgen, dan breidt luj slechts de vleugels uit, keert zich tegen den wind en laat zich door hem in de hoogte heffen. Dan glijdt luj in smaakvolle bogen en krommingen tegen de onzichtbare hellingen van den wind op.
Het merkwaardigste van den albatros is zfln grenzenlooze vrijheidsliefde. Hu haat het vaste land en maakt zijn nest op eenzame eilanden; op den grond kan bh zich nauwelijks voortbewegen en slechts als lüj moet, gaat bh wankelend en onzeker als de zwaan. Met het stof van deze aarde komt hfl daarom dan slechts in aanraking, als lüj in zfln nest, op zün eenigste ei zit en zfln witten kop onder de vleugels verbergt. Anders raakt lüj de aarde niet aan. Zfln voedsel zoekt lüj aan de oppervlakte van de zee, als een trawant der aarde, die in ongedwongen vihheid, hcht als een veer, de aarde, die zware wereldbol, op haren draaienden gang door het heelal begeleidt Hü beperkt zich niet tot bepaalde wegen en geen enkele afstand is hem te groot Hfl rust op zfln vleugels uit en laat zich gemakkehjk van oceaan tot oceaan verplaatsen. In den Atlantischen Oceaan komt lüj zeldzamer voor, dan in den Stillen Oceaan en de hitte, die om den Equator heerscht vernüjdt lüj. Overigens zeüt bh overal daarheen, waar hy de meeste kans heeft, zfln buitengewonen eetlust te bevredigen.
Men vertelt van een albatros, die een schip gedurende zes dagen en zes nachten zonder ophouden gevolgd had, om steeds ter plaatse te zyn, wanneer er afval over boord geworpen werd. De bemanning had hem vroeger gevangen en van gekleurde teekenen voorzien, om hem later weder te herkennen.
Het schip bevond zich in open zee en legde twaalf zeemijlen in het uur af, maar de albatros werd niet vermoeid.
Integendeel, hy beschreef nog op aanmerkehjke hoogten mijlen groote cirkels om het schip heen. Om uit te rusten loste aan boord de eene wacht de andere af, de albatros echter had geen rust en geen slaap noodig. Als hy ging slapen had hy niemand aan wien hy het commando over zyn vleugels kon toevertrouwen, en aldus wachtte hij een geheele week, zonder eenige sporen van vermoeienis te toonen. Bh vloog onophoude-


221
lijk en was wel dikwyls uit het gezicht verdwenen, maar slechts om zich na een uur weer, het schip tegemoet komend, opnieuw te vertoonen. Dat het altijd dezelfde albatros was, zag men aan de met verf bestreken borst Eerst den zevenden dag verliet hij het schip, toen lüj in den kost geen trek meer had, die hem voorgezet werd. Vele honderden mijlen had hü nu moeten vhegen, om de naaste kust te bereiken en hoe licht kon een hevige storm hem overvallen. Maar afstanden beteekenen niets voor hem en in de lucht is lüj even goed tehuis, als wij in de straten van onze geboorteplaats.
45. Walvisehvangers.
Hoevele wonderen en merkwaardigheden zal de albatros op zün weg in de lucht tijdens zyn leven al niet gezien hebben. Hu neemt het leven op het dek van de groote zeilschepen waar en ziet de zwarte rookwolken uit den schoorsteen van de stoombooten omhoog stijgen. Hu bespeurt de lompe bewegingen der zes meter lange zeeolifanten op de kiezelstranden van de eilanden van Zuid-Georgië, ten oosten van Kaap Hoorn, en neemt waar, hoe de zwarte of grijze ruggen van de walvisschen zich spelende over het water krommen, ffij is zeker ook wel eens Noordwaarts afgedwaald, in den Atlantischen Oceaan en heeft daar gezien, hoe de Noorsche walvisehvangers den walvisch aanvallen, het grootste van de nu levende dieren; want lüj wordt 27 meter lang. In onze dagen gebruiken de walvisehvangers sterk gebouwde, snel en gemakkelijk te besturen stoombooten, waarvan uit den voorsteven een draaibaar kanon den harpoen schiet. In het voorste gedeelte van den harpoen bevindt zich een puntige granaat, die in het hjf van den walvisch ontploft en hem doodelijk verwondt; aan het achtereind is een dik touw bevestigd. De stoomboot volgt den walvisch tot lüj dood is, dan wordt het dier met de stoomher naar het schip getrokken en naar het walvisch-station in een fjord aan de kust getrokken.
Hier wordt hh van zyn spek ontdaan, de traan wordt gekookt, in tonnen gedaan en dan in den handel gebracht Schooner en veel gevaarlnker was de walvischvangst, die de voorvaders van onzen albatros eenmaal in de noordehjke zeeën zagen, want de mensch is sedert duizend jaren de ergste vijand van de wal-


222
visschen en eenige soorten zyn reeds bflna geheel uitgeroeid Voorheen schoten de jagers niet met een kanon, maar wierpen den harpoen met vaste hand. Ieder schip had verscheidene walvischbooten, zonder kiel, die voor en achter spits toeliepen, zoodat zfl zoowel voor- als achterwaarts konden worden geroeid. Zoo gauw men in de verte een walvisch bespeurde, werden de booten te water gelaten. Iedere boot was met zes ervaren jagers bemand, de een was stuurman, de andere wierp de harpoenen, de overigen roeiden. De duim-dikke harpoenlfln lag zorgvuldig als een spiraal opgerold Ieder van de zes wist van oudsher, wat hfl op elk oogenblik moest doen; daarbfl was het doodstil aan boord en allen handelden op eigen gezag.
Nu wordt een van de booten naar den walvisch toegeroeid, en op ongeveer vier meter afstands slingert de man van den harpoen zfln scherp wapen met alle kracht in de zflde van het dier. De harpoen heeft nauwelijks zfln doel bereikt, of de boot gaat pijlsnel terug, want nu staat het leven op het speL Hebben de jagers ongeluk, dan slaat de walvisch met zfln loodrechte, geweldig sterke staartvin van boven af op de boot en verbrijzelt haar met één slag, of hü doet haar door een beweging van onderen kantelen. Meestal denkt hfl slechts aan de vlucht Met ontzettende vlugheid zoekt hfl de diepte van de zee op en de harpoenlfln loopt in het voorste gedeelte van de boot over den metalen rol zoo snel at, dat zfl een zangerig geluid doet hooren. Wee den man, die door haar wordt gegrepen, hfl wordt mee naar beneden getrokken en is verloren. De walvisch duikt met één slag tot ongeveer vierhonderd meter in de diepte.
Daar beneden is het stil en donker en daar blflft hij een half en ook wel eens een geheel uur, dan moet hfl weer naar boven, om adem te halen. De hjn verraadt aan de jagers, waar hy ongeveer zal opduiken en daar wordt nu een van de overige booten heen geroeid Zoo gauw als de walvisch zich weer aan de oppervlakte vertoont, suist er een tweede harpoen door de lucht. Nu is de walvisch veel te veel buiten adem, om weder te kunnen duiken. In plaats hiervan, zwemt hfl aan de oppervlakte recht voor zich uit in zee en slaat de golven met zfln staartvin, om zich van zfln kwelgeesten te bevrflden. Maar hoe wanhopig snel hfl daar ook heen zwemt, hoe hoog de golven


223
hem ook schuimend omgeven, de booten trekt lüj mede. De mannen hebben hun lijn ingetrokken en de booten zün den walvisch reeds kort nabij, maar toch moeten ze zeer opmerkzaam zfln, om de lijn weder te vieren, in geval de walvisch nog eens zou duiken. Het lot van de bemanning ligt in de handen van den stuurman. De voorstevens van de booten vertoonen zich hoog in de lucht en om hen heen bruist het water hoog op. Zoo schieten zfl over den oceaan, bij dag of bij nacht, op en neer over de baren der zee, gelijk vhegende visschen. Met gespannen spieren, op elkander geklemde tanden en onafgewenden blik, volgen de jagers iedere beweging van het gewonde dier en van hun boot. Nu neemt de snelheid van den walvisch af, lüj begint moe te worden en is eindelijk geheel uitgeput. Zün bewegingen worden onregelmatig, lüj houdt stil, draait en wendt zich op de oppervlakte heen en weer en slaat met den staart om zich heen, zoodat het water ver in 'trond spat. Daar komt een van de booten hem nabij. Een lange lans wordt het dier een meter diep in de hartstreek gestooten of wel een granaat op hem afgevuurd. Als de longen geraakt zfln, dan stuurt de walvisch een bloedstraal door de neusgaten in de lucht, „hfl hijscht de roode vlag," zooals de jager zegt Daarmee is zyn lot beslist, hij heeft zich overgegeven en weldra bewijzen de doodstrekkingen, dat weder een van de reuzen der zee zfln groot rijk voor eeuwig vaarwel zegt.
46. Het eiland van Robinson.
Ver boven Kaap Hoorn zweeft, op bewegenlooze vleugels, de albatros; zün scherp gezicht ontdekt zooeven in het westen den rook van een stoomboot en reeds na twee minuten vliegt hij rond het schip, om het op zijn tocht naar het Noorden te vergezellen. De reis gaat voorbfl de kust van Chili, waar de sneeuwkammen der Andes zich verheffen, boven de ontelbare zeeboezems, scheeren en eilanden. Wanneer er afval over boord wordt geworpen, schiet de albatros pijlsnel naar beneden; een seconde, vóór lüj de watervlakte aanroert, heft bh de vleugels op, legt den kop naar achter, strekt de groote pooten met uitgespreide teenen naar voren en slaat dan klappend op het water, waarop hy licht als een kurk zweeft Haastig verslindt


224
Uj alles wat op het water drijft, opent dan zün vleugels weer tegen den wind en stijgt opnieuw op tot duizelingwekkende hoogten.
De stoomboot, die lüj begeleidt, brengt vrachtgoederen naar Santiago, de hoofdstad van Chili, en gaat liggen in haar havenstad Valparaiso. Boven haar verheft zich in de verte de hoogste berg van Zuid-Amerika de Aconcagua.
Onze albatros vliegt weer naar zee, om ergens anders zün geluk te beproeven, en zeshonderd kilometer van de kust van Zuid-Amerika verwijderd, ziet hij het kleine eiland, Juan Fernandez, het merkwaardige eiland van Robinson, onder zich liggen. In groote cirkels zeilt lüj om zün vulkanische klippen heen, hij overziet zfln 900 Meter hooge steile rotswanden en hoort de rollende branding die tegen den voet van de rotsen aanslaat, een beeld van onbeschrflfehjke woestheid en verlatenheid, dat slechts voor den daarboven zwevenden albatros open ligt. Want de zeeman kan slechts met de grootste moeite, in een kleine boot de rotsen van dit eiland naderen.
Te vergeefs zal lüj nu hier naar papegaaien, apen en schildpadden zoeken en ook niets meer bemerken van nabestaanden uit den stam van Vrfldag, den beschermeling van Robinson. Als lüj echter natuuronderzoeker is, zal lüj spoedig kunnen waarnemen, dat de helft van de planten specifiek op dit eiland voorkomt en men die op geen andere plaats in de wereld aantreft 1 Tot deze planten behoort de palm, met zijn matgroenen, glanzenden stam, die door de menschen gedachteloos wordt uitgeroeid, om wandelstokken van te maken I Verder behooren daartoe varenboomen en kleine, fijngepunte klimvarens, een Zeldzaam mooi sieraad van de boomstammen en van de takken. En eindelijk behoort daartoe het laatste exemplaar van een sandelhoutboom, die, hoe vreemd het ook klinken moge, uit zijn Aziatisch geboorteland, bierheen is verdwaald. Nog voor tweehonderd jaar groeide lüj in grooten getale op dit eiland. Nu is hij door de geldzucht van de menschen uitgeroeid, zijn rood, sterk riekend hout scheen zich goed te leenen voor fijn draaiwerk en andere kleinigheden. Slechts een enkele kleine tak wordt thans nog groen aan dezen laatsten sandelhoutboom en met dit laatste exemplaar sterft zijn soort op aarde uit. In een grot aan den voet van den berg woonde volgens de


225
sage Robinson Crusoe en van een zadelvormigen pas van den bergkam boven zün woning, zag hy met verlangende blikken naar den Grooten Oceaan. Een uit steen daar aangebrachte herinneringsplaat vermeldt, dat de werkelijke Robinson een bchotsche matroos was, Alexander Selkirk genaamd, die vier jaren en vier maanden van 1704-1709 eenzaam op dit eiland heeft geleefd. Hfl ging uit vrflen wü tot die eenzaamheid over, daar hfl met de bevelhebbers van het zeerooverschip, tot welks bemanning hfl behoorde, twist had gehad. Het klimaat van het eiland was zacht, jaarlijks viel er genoegzaam regen ener bevonden zich wüde geiten, die hem, benevens vele eetbare vruchten, tot voedsel dienden. In Februari 1709 werd hy door een Engelsen schip uit zün gevangenschap in de wereldzee bevryd.
kh2?. W*i het in werkeltfkheid. Maar wie vertoeft niet liever bfl dien Robinson, wiens romantisch lot in de dichterlijke sage zoo avontuurlijk is opgesmukt? Het Schip, zoo verhaalt de sage, waarop Robinson voer, leed schipbreuk en hü was de eenigé van de bemanning, die door de golven op het strand van het eiland werd geworpen. Geheel op zichzelf en het kleine eiland aangewezen, richtte hfl zich hier huiselijk in, doolde langs den oever en door het bosch en vulde zfln uit muskusbladeren gevlochten jachttasch met oesters, schildpadeieren en wilde vruchten. Met een eenvoudige pfll en boog doodde hfl wilde geiten en andere dieren, om zich uit hun vel zfln kleeding te vervaardigen ook ving hfl eenige van de geiten op, die hij tam maakte en die hem nu melk verschaften, zoodat hij zich boter en kaas kon bereiden. Door nood gedrongen moest hij langzamerhand het eene handwerk na het andere leeren, hfl werd timmerman, pottenbakker, bontwerker enz. De hoogte boven zyn grot was zfln kerk, waar hfl den Zondag vierde. In het wild groeiende maïs leverde hem meel en hfl wist zich daaruit zijn brood te bakken. Met de jaren kwam hfl zelfs tot eenige welvaart, zyn lot is als 't ware een beeld van het geheele menschengeslacht, zooals het zich uit den ruwen eenvoud van
TÏrJ? d6n l00p der benden jaren heeft ontwikkeld en veredeld. Zfln verlangen naar vuur werd bevredigd door een bliksemstraal, die in een boom insloeg en ontvlamde en wie Dewondert niet nog gaarne den üver, waarmede mj langen tijd
19


233
vloed uitsteken. Zoo ontstaat langzamerhand het atol, door dieren en planten gezamenüjk gevormd.
De „Eilandenwolk" is het grootste samenhangende atolgebied van de geheele aarde. De ringvormige koraaleilanden liggen daar, als een geheele oogst van kleine kransen, die men op de zee heeft geworpen. Het water daarbinnen in kan tot zeventig meter diep zyn en in de lagunen van eenige dezer atollen zouden alle vloten der wereld genoeg ruimte voor zich hebben. Zoo verschaffen deze nietige, kleine koraaldiertjes door hun vhjtigen arbeid dikwijls genoeg bescherming aan reusachtige schepen.
Op vele van deze atollen groeien kokospalmen, en slechts dan zyn deze eilanden bewoonbaar. Een zeldzaam betooverend schouwspel, als men ze met een schip naderbij komt! Boven den horizon wuiven slechts de kronen van de palmen, het eiland zelf is te laag, om reeds zichtbaar te zyn. Als een oase verheffen zfl zich in de onmetelijke Sahara van de zee. Eerst als men tamelijk naby* is gekomen, komt ook de vaste koraalbodem van het eiland te voorschijn. Aan de buitenzijden, aan den ring van het rif, bruisen de zeegolven, maar de lagunen daarbinnen liggen glad als een spiegel, beschut door koralen en palmen.
Zevenduizend inboorlingen van Polynesischen stam wonen op de klippen van deze „Eilandenwolk", tweehonderd op iederen atol. Zy dieven handel in parelen en parelmoer en koopen voor belachelijke pryzen, Europeeschen rommel daarvoor in de plaats. Op eenige eilanden worden mannaboomen, ananas en bananen geteeld. Dieren zyn er schaarsch, er zyn slechts papegaaien, duiven, lusters, ratten en hagedissen. Maar des te ryker is het leven daarbuiten in de zee. De inboorlingen zyn de voortreffelijkste zeeheden en zy zyn alles behalve gevangenen op hun eilanden. In hun vlugge kano's, die voorzien zün van zeilen, door vrouwen van matten gemaakt en die door zyplanken, als uitleggers, groote veiligheid bezitten, wagen zy zich onverschrokken naar buiten op zee en er bestaat een levendig verkeer tusschen deze eilanden onderling.
48. De eilanden van de Zuidzee.
Op de atollen van de „Eilandenwolk" en haar naaste buren heeft Frankrijk zün driekleurige vlag geheschen. Onze albatros


235
overnacht nog altijd op de palmen van den oever en zoekt ver naar buiten op zee znn buit
De blik van onzen albatros verduistert zich, wanneer hu den fregatvogel waarneemt, want deze is zfln sterkste mededinger. Wel is waar onderneemt de fregatvogel niet zulke geweldig verre reizen als de albatros en hfl waagt zich ook niet zoover op voüe zee, maar toch is hfl een meester in het vliegen en een onverschrokken roover, zonder eenig spoor van geweten. Hfl volgt de dolfijnen en de roofvisschen, om een deel van hun buit weg te kapen en andere vogels dwingt hfl brutaalweg, dat, wat zfl juist wilden verorberen, aan hem af te staan! Wanneer de visschers daarbuiten op zee hun uitgezette netten ophalen, strijkt hfl zoo dicht over de booten heen, dat men hem met den riem zou kunnen bereiken en op schelle, bonte kleuren is hfl zoo verzot, dat hfl met bijzondere voorliefde op de roode wimpels der fregaten gaat zitten, die in den wind fladderen, en door het stampen van het schip dan hier, dan daar heen waaien. Evenals de adelaar verheft ook hfl zich tot duizelingwekkende hoogte en geen door menschen gemaakte verrekijker kan zich met zfln oog in scherpte meten. Van daarboven ziet hfl den kleinsten visch aan de oppervlakte van het water spelen. Het hefst jaagt hij de vhegende visschen na, en het kleine oogenbük, dat zfl met uitgebreide vinnen over de golven zweven, pakt hfl hen in de lucht; ook laat hfl zich duikend op hen neervallen en maakt zich in de diepte van hen meester. Heeft hfl zfln buit gepakt, dan verheft hfl zich weer in de lucht Als de visch hem niet gemakkelijk in den snavel zit, laat hfl hem los, maar vangt hem echter opnieuw, vóór dat hfl het water heeft bereikt; dat doet hfl zoolang, totdat hfl hem zoo gepakt heeft dat hfl hem gemakkelijk kan verorberen. Maar de zee is onmetelijk rflk en de albatros troost er zich spoedig mede, dat de fregatvogel hem concurrentie aandoet Onbekommerd zet hfl zfln vlucht naar het Westen voort, in de richting van de Samoa-eilanden. Een geweldige uitgestrektheid open zee moet hfl overvliegen om daar te komen; zoodoende heeft hfl tijd, over al het wonderlijke na te denken, dat hfl tijdens zfln vele duizend mijlen verre reizen over al de zeeën der aarde heeft beleefd. Hij zag meteoorsteenen op den wijden oceaan neervallen, zonder dat de weetgierige menschen daar


237
inlichting kunnen geven over schepen, die maanden en jarenlang op tijding lieten wachten, op klippen van de Zuidzee strandden en in de golven wegzonken.
Hoe ontelbare malen is hü ooggetuige van zulke vreeselijke tooneelen geweest I
Daar drüft een geweldige driemaster, alle zeilen als trommelvellen gespannen, met den Zuidoostpassaat naar de Samoaeilanden en trotsch als een zwaan, doorsnijdt hü de blauw-groene deining. Gelijk ijverige mieren, loopen de matrozen op het dek heen en weer, halen de schoten onder vroolijk gezang aan en klauteren, vlug als katten, langs het want op, om lijnen en touwen te ontwarren. De albatros meent tot op zyn hoogte te hooren, 'hoe het in het houtwerk knarst en kraakt als de wind opsteekt. De zon gaat onder en de groote zeiloppervlakten schijnen als met purper overgoten; in de schemering echter teekenen zij zich schitterend wit tegen de donkergroene zee af en in den nacht, bfl het licht van de volle maan, gelijken zij op met sneeuw bedekte bergtoppen. Maar ook als geen maan schijnt en geen lantaarn haar hcht op het scheepskompas werpt, verliest de albatros den driemaster niet uit het oog.
De zon gaat op en verguldt eerst de wimpels en dan de zeilen. De passaat is buitengewoon regelmatig en, gehjk alle dagen, wordt de eentonige arbeid aan boord verricht De zeelieden vermoeden niet, wat de albatros nauwkeurig ziet—een koraalrif vlak voor hen 1 Een deining doet het schip op die ondiepe plaats naar boven gaan, de golven trekken het weer naar beneden en hevig stoot het op den scherpen kant van het rif. De zware romp knarst de masten beven, de matrozen loopen heen en weer, en luide kommando's weerklinken. Alle zeüen staan strak gespannen en de eerstvolgende aanroüende golf helpt het schip weer over de ondiepte heen.
Nu wil de driemaster, een koopvaardijschip, met zware vracht, verder varen, maar het rif heeft een verschrikkelijk lek in zün bodem gestooten. Alle pompen werken, en de timmerlieden staan met hun gereedschap klaar. Maar het lek is binnen in het schip onder de opgehoopte goederen, en voor men het vindt, staan de kajuiten al vol water. Er blijft niets anders over dan redding in de booten te zoeken! Zij worden losgemaakt en neergelaten en de bemanning stormt er in. Vreeselijke ver-


238
warring heerscht er en de een loopt den ander omver, om nog bijtijds mede te komen. Het trotsche zeilschip zinkt zoo gauw, dat noch levensmiddelen, noch drinkwater kunnen worden medegenomen. Reeds slaat de deining over het dek, en de geheele romp verdwijnt in de golven. De zeilen zijn nog strakker gespannen, slechts twee schoten zön gespleten en klapperen in den wind, die het schip langzaam op zijn kant legt.
Het eene topzeil na het andere wordt naar de diepte getrokken en eindelijk verdwijnen ook de wimpels. De albatros ziet nauwkeurig, hoe rechtop het schip nu weer staat, want de zware last trekt het naar beneden.
De booten verwijderen zich in allerijl. Slechts de albatros blijft in de lucht staan om af te wachten, of er nog wat eetbaars uit de borrelende diepte opduikt. De zon staat hoog, de slappe zeilen daar beneden lijken nu groen, na korten tijd blauw, en wanneer zö ongeveer een diepte van zeventig meter hebben bereikt, is niets meer ervan te herkennen.
Het schip echter zet zijn vaart naar de diepte zonder ophouden voort De stilte der eeuwigheid en de duisternis van den zeebodem omhullen het. Een zieke, vergeten matroos ligt nog in zijn kooi. Met wfld geopende oogen staart lüj naar boven, naar het dek, zfln gelaatstrekken vertoonen hevigen schrik en zijn handen grijpen krampachtig in zijn beddedeken. Pikdonker is het in zön hut
Het gestrande schip zinkt ntet loodrecht De aequatoriaalstroom, die door den passaatwind wordt voortgedreven, voert het naar het westen. Maar hoe dieper het zinkt des te zwakker wordt de strooming en eindelijk begint het wrak loodrecht naar beneden te zinken, totdat het eindelijk zijn laatste haven heeft bereikt. Zön kiel botst terug tegen den zeebodem, dan valt het langzaam terzöde en ligt nu met voüe zeilen precies in dezelfde Houding, alsof het nog «boven aan de oppervlakte door den passaatwind werd voortgedreven.
Raadselachtig en huiveringwekkend is de met water bedekte aardoppervlakte daar beneden, op vflf kilometer diepte. Eindelooze vlakten breiden zich naar alle kanten uit Mijlen ver is de zeebodem zoo vlak als een tafelblad, en wfl zouden over deze troostelooze gelijkmatigheid verwonderd zön, wanneer wfl bö het hebt van een geweldig zoeklicht daar beneden konden


240
meten. Hoe dikwijls heeft lüj niet toegekeken, wanneer een haai een overboord gevallen matroos pakte. Maar eens was het hem ook overkomen, dat een matroos de tegenwoordigheid van geest bezat, zich met zijn zakmes tegen den haai te verdedigen en zich van hem te bevrijden! En op de eilanden van de Zuidzee heeft hü reeds dikwijls opgemerkt, hoe de inboorlingen zelf vlug en behendig als visschen in het water, zich vrijwillig in den strijd met deze roofdieren begeven en hen met een mes den buik opensplijten. Het vreeselijkste echter, wat hü zich kan herinneren was een groot schip, waarvan aan boord de gele koorts heerschte en waar de menschen als ratten stierven. Een geheele troep haaien was toen dit schip gevolgd en had zich zoo dik gegeten, dat zelfs de albatros, die anders door zoo iets niet getroffen wordt, dit schouwspel walgelijk had gevonden.
50. Over Samoa naar Nieuw>Zeeland.
Onze zeer bereisde stormvogel heeft de Samoaeilanden bereikt en hun hooge vulkanische rotsen, hun tufsteen en lava, hun prachtige bosschen en watervallen, die van den weelderigsten plantengroei zün omgeven en van welke verscheidene van tweehonderd meter hoogte neerstorten, weder herkend. Over de dichte varenbosschen, slinger planten en kruiden, die aan de Jungles van Indië doen denken, fladderen zeldzame, mooi gekleurde vlinders en des nachts als de maan aan den hemel staat, suist het in de lucht van vleermuizen. Rondom ovale hutten, van welke het dak wordt gevormd door de bladeren van het suikerriet, en waarin de bodem met cocosmatten is bedekt, zijn geel-bruine Polynesiërs bezig; menschen met een krachtigen lichaamsbouw en trotsche houding. Hun gedeeltehjk getatouëerd bovenlijf is bloot. Zü dragen halskettingen uit schelpen en tanden, versieren zich met bloemen en veeren en wrijven hun huid in met cocosohe. Vreedzaam en opgewekt als zy van temperament zijn, worden ook zü door de blanke veroveraars in hun rust gestoord en gedwongen de heerschappij op hun eüanden aan Duitschland en Noord-Amerika af te staan.
Op de Samoaeilanden valt verfrisschende regen. Zwarte wolken dalen op de zee neer, heftige windstooten zuigen in spiraalvormige zuilen, die zich van boven als kronen van pynboomen


242
de bergen precies als in Scandinavië langs de Westkust zich uitstrekken; geweldige gletschertongen gaan van hun eeuwige sneeuwvelden uit en hun stroomen verliezen zich in de prachtigste Alpenmeren. Hü werpt nog een vluchtigen blik op den reusachtigen berg, die den naam van den grooten zeevaarder Cook draagt. Hoe gemakkelijk zou luj den top van den berg kunnen bereiken, maar hij heeft daar niets te zoeken. ■ In de vlakten en tegen de hellingen drüven herders ontzaghjke kudden schapen voor zich uit Het bosch is eeuwig groen; in het Noorden groeien naaldboomen, tusschen hun zuilengangen glinsteren beuken, en naar de kronen klimmen boomvarens en slingerplanten omhoog. Op het zuidelijk deel der eilanden zijn al geen palmen meer, hier is het hen reeds te koud
De vogelwereld van Nieuw-Zeeland is buitengewoon rflk. Van al de soorten wekt geen zoozeer de spotlust van onzen albatros als de kiwivogel, als luj op zijn sterke pooten rondtrippelt en met zün langen snavel wormen en larven van insekten oppikt. Een eenzame kiwi, zoo groot als een hoen, legt den kop op zü en kükt naar den albatros op, die op zün witte vleugels voornaam over hem heenzweeft. Het arme schepsel heeft in het geheel geen vleugels, en daarom heeft de albatros slechts een minachtend medelijden over voor den kiwivogeL Maar het plagen kan hfl toch niet laten en hij roept hem toe: „kom toch bij mij hierboven, opdat wh een beetje samen kunnen praten."
Boos roept de kiwi: ,Heb je mij ooit zien vliegen Y'
Op Nieuw Zeeland behoorde ook een reeds lang uitgestorven reuzenvogel thuis, die vier meter hoog werd, doch eveneens maar een loopvogel was. De natuur heeft aan zooveel vogels van Nieuw Zeeland geen vleugels gegeven, omdat zij ze in het geheel niet noodig hadden. Zg hadden in het geheel geen vijanden, voor welke zij behoefden te vluchten en hun voedsel vonden zij op den grond evenals de kiwi.
Vroeger waren de beide eilanden van Nieuw Zeeland door de Maoris bewoond, die hun geheele hchaam met kunstige en sierlijke beelden tatoueerden.
Zfl waren menscheneters en staken de hoofden van hun vijanden in het rond om hun hutten. Nu leven er nog maar 40000 en ook deze worden gaandeweg door de blanken uitgeroeid Vroeger hepen zij met strijdbijlen op den schouder rond,


243
nu werken zij als daglooners in dienst van de vreemde indringers.
Met welgevallen kijkt de albatros op den walvisch, de dolfijnen en de robben neer, die aan de kusten zwemmen en plassen, maar hü wordt treurig te moede als luj bedenkt, dat ook hun het lot van het Maorievolk wacht. De pinguins verder omlaag in het Zuiden, verwaardigt hö met geen blik. Zü kunnen ook al niet vhegen, maar in zwemmen zün zij den albatros verre de baas en dat ergert hem.
Welk een inval krflgt onze albatros plotseling? Hfl vliegt zoo hoog boven de kust in de lucht, dat de pinguins hem ternauwernood meer kunnen zien. Daar omhoog blüft bh een poos staan, tuurt scherp in het rond en schiet dan pijlsnel in zuidelijke richting naar het kleine eiland Auckland. Plotseling is hem ingevallen, dat luj hier met zfln liefje een samenkomst zal hebben, en nu zfln beiden eenige dagen flverig bezig met het hersteüen van hun nest. Zü verzamelen biezen, riet en dor gras en voegen dat alles te zamen, zoodat het geheel een hoogen, ronden stoel gelijkt. De maand November is er, de zomer is dus begonnen, want op het Zuidelijk halfrond van de aarde valt het hartje van den zomer op den heiligen Kerstavond en het hartje van den winter in het einde van de maand Juni. Bü het begin van den zomer verzamelen de albatrossen zich in onafzienbare scharen op Auckland, en andere kleine, eenzame eilanden van de streek om daar te nestelen.
51. Terug naar Kaap Hoorn.
Lang heeft de albatros echter geen rust op zijn nest Spoedig begeeft luj zich weer op reis. Voor de af wisseling slaat hy'nu de westehjke richting in en zeilt over uitgestrekte zeewiervelden, die een reusachtigen gordel vormen om de landmassa van de Zuidpool Op den geheelen weg heeft lij sterken tegenwind, maar dat belemmert zijn vlucht niet in het minst Tengevolge van de voortdurende westenwinden, die hier waaien, stroomt ook het water van de oppervlakte van de zee naar het Oosten.
Als het nacht wordt zweeft de albatros dicht langs de kusten van het eüand Tasmania en ziet daar kustlichten door het


245
„Waar nu heen van Kerguelenland ?" vraagt de albatros zich af. Een oogenblik is hij besluiteloos; zal hij in noordwestelijke richting vliegen en Kaapstad bekijken ? Of zal hij zuidwaarts gaan? Hij besluit tot het laatste en heeft nog niet heel lang gevlogen of hfl ziet eenige zeer merkwaardige schepen met den stroom van het Westen aandrijven. Het is niet de eerste keer, dat hfl ze tegenkomt, maar nu in den glans van de ondergaande zon zfln zfl heerlijker dan ooit te voren. Zfl glinsteren als het reinste kristal en stralen als safir. Maar ook de weerschfln van de donkergroene zee speelt in hun binnenste; groen en blauw schijnen in deze geweldige bergen van glashelder ijs met elkaar om den voorrang te strijden. Als de zon in de zee neerdaalt, giet zfl haar laatste stralen als vloeibaar goud op hun toppen, en aan den voet dezer kolossen zingt de eeuwige branding haar zwaarmoedig lied. Maar hier heeft zfl lichter spel dan tegen de sterke rotsen van Nieuw-Amsterdam. De ijsbergen drijven noordelijk naar warmer zeeön, maar de warme golfslag vreet het ijs bij de waterlfln in en holt in de zijden der bergen diepe grotten, portalen en onderaardsche gangen uit. Vaak zien deze scheppingen er uit als triomfbogen die de zee ter eere van de walvisschen heeft gevormd. Als de zon dan aan den horizon is verdwenen en de schemering zich koud en grauw over de zee uitbreidt, schijnt een geheele stad van kristallen burchten en sprookjessloten uit de onbekende diepten omhoog te zfln gerezen.
De albatros vliegt over deze afgescheurde blokken van het dichte pakfls, de geweldige flsbarrière, in het Zuiden heen, en heeft in korten tfld tien breedtegraden afgelegd; daarheen waar de flsbergen steeds dichter en hooger worden. Zouden deze met wind en stroomingen ronddrijvende flsbergen niets anders dan betooverde schepen zfln ? Ontelbaar veel vaartuigen hebben de albatros en zfln voorvaderen in den loop der eeuwen zien ondergaan, waarvan de* wrakken verstrooid op de groote verkeerswegen van alle zeeën der aarde zfln bhjven drflven, gedeeltelflk in de koraalriffen ingemetseld, gedeeltelijk door slib omgeven, gedeeltelijk begraven in geheele wouden van zeewier. Menigmaal meende hij te zien, dat de deuren der dekkajuiten en van de hut van den kapitein werden opengerukt, en de visschen, die binnen zwommen, vergeefs door de


246
vensterruiten er weer uit hoopten te komen. Zouden al deze verongelukte schepen zich niet in het middernachtelijk uur van hun ankergrond losmaken ? Zouden kapitein, stuurman, matrozen, en wie er verder van de bemanning eens mede ten onderging nu de commandobrug beklimmen en kreten over het dek laten klinken? Oat zal een mooi geloop worden, denkt de albatros, als al die slapers opeens wakker worden en ieder naar zijn post snelt. De ankerketting rinkelt, het schip stormt door het rijk der zee, duikt in ijs veranderd in het uiterste Zuiden op en jaagt met volle zeilen over de zee en kampt met de branding. Koud en rustig staat de gezagvoerder aan het roer, en richt het schip weer naar de plaats, waar het eens is ondergegaan. Maar met ontzetting ziet luj het nu steeds meer ineenschrompelen. De kusten van Vuurland kan hij nog wel bereiken, Kaapland misschien uit de verte zien, maar tot aan de kusten van Australië komt hij niet meer. Aan de plaats van zün ongeluk komt mj niet eerder, voordat zijn geheele schip weer in water veranderd is.
Maar onze albatros is een phantast! Indien hij tot aan den bodem der zee kon neerduiken, dan zou hij het schip in eeuwige rust op zijn bed van koraal, slib en zeewier zien liggen en de visschen door takel en touwwerk zien zwemmen.
Maar nu wordt het hem tusschen het drüfijs te koel, en lüj vliegt naar het eiland Tristan da Cunha in het zuidelijk deel van den Atlantischen Oceaan. Hij heeft honger en lüj weet dat hij daar voedsel vindt, want de ligging van dit eiland maakt het tot een gunstig punt van oponthoud voor zeilschepen, wier doel Indië of Australië is en die de dure tolheffingen van het Suezkanaal willen ontgaan. Ternauwernood wonen er honderd menschen op het kleine eiland. Twee eigenaardige planten groeien in grooten overvloed ook op dit eiland, evenals op St Paul en Nieuw-Amsterdam; de naar het Oosten gaande zeestroom heeft de kiem er van meegevoerd.
Op zün bewegingloos uitgespreide vleugels rustend, begeeft de onvermoeide albatros zich eindelijk naar de eilanden van Zuid-Georgië, waar hfl de logge zeeolifanten terugziet, en over de Falklandeilanden, spoedig^ kaap Hoorn aan de Zuidelijkste punt van Zuid-Amerika kan bereiken. Nog steeds hoort lüj de branding vergeefs tegen de gesloten rotspoorten kloppen. Lang


247
blijft hij ook bier niet. Maar wij hebben meer te doen, dan hem op zün eindelooze vlucht over al de zeeën te vergezellen en zeggen hem nu vaarwel, als hg achter kaap Hoorn naar het Westen verdwünt
52. De Zuidpool,
Ternauwernood honderd jaren geleden, begonnen Europeesche zeevaarders de geheimzinnige kusten van het vasteland te naderen, dat de Zuidpool der aarde omgeeft James Rosz, die in het jaar 1831 de magnetische Noordpool ontdekt had, voer tien jaren later met de beide beroemde schepen de „Erebus" en de „Terror", die in 1845 bü de ongelukkige Franklin-expeditie in het eeuwige noordpoolijs wegzonken, langs de kusten van de zuidelijkste van alle zeeën, van de zee, die nu nog zün naam draagt. Hij ontdekte op dezen tocht een meer dan vierduizend hooge, nog werkende vulkaan, en gaf dien den naam „Erebus"; een uitgedoofde vulkaan, dien luj eveneens ontdekte, werd .Terror" gedoopt. Maar verder kwam hij niet dan tot de hooge ijsbarrière, den rand van het landijs, dat op sommige plaatsen tachtig meter hoogte bereikte.
In veel later tijd ontstond een heftige wedijver tusschen de Europeesche naties om het „zesde werelddeel" te ontdekken; ook Zweden nam deel aan deze pogingen. De stoomboot „Antarctic" was een oude beproefde walvischvaarder, welks kiel zoowel de noordelijke als zuidelijke zeeën had doorploegd en om Spitsbergen en langs de oostkust van Groenland was gevaren. Op dit schip verheten Otto Nordenskjöld en zijn kameraden, in het najaar van 1901 Gotenburg. De kapitein heette Larsen, en onder de deelnemers bevonden zich dr. J. G. Andersson en luitenant Duse.
De vaart ging over den Atlantischen Oceaan naar Buenos Aires; de altijd even groen prijkende bosschen van Vuurland bleven op eenigen afstand hggen, en op Nieuwjaarsdag 1902 ging het schip van Eaap Hoorn naar het Zuiden. Reeds na tien dagen kwam men aan met ijs bedekte eilanden, en spoedig daarop aan het antarctische vasteland; zün ijsrand, die zich naar het Westen uitstrekt, was hooger dan de masten van de „Antarctic."
In den zomer heten Nordenskjöld en vüf van zgn makkers


248
HET GEBIED VAN DE ZUIDPOOL.


Andersson op weg naar de Sneeuwheuvels.




251
„Antarctic" drie weken lang met het ijs rond Toen namen de ijsschotsen af, en men heesch nu de zeilen, om ten minste te probeeren, of men het eiland Paulet nog bereiken kon. Wanneer het gelukte het schip ter rechter tijd op het land te laten vastloopen, dan was alles wat men verzameld had en wat zich verder aan boord bevond, gered. Booten, proviand en wapens wierp men op het ijs, en wel in het laatste oogenblik! Want nu vulde het schip zich op eens snel met water en begon langzaam te zinken, hoe langer hoe dieper, totdat ten laatste de wimpel van den mast met den naam „Antarctic" in de ijzige golven verdween. Zoo voegde zich ook dit schip bij de groote vloot, die in de laatste haven onder op den bodem der zee is binnengeloopen.
De schipbreukelingen trokken nu hunne booten over het ijs, en toen zij den rand bereikt hadden, heten zfl ze in het water zakken en namen zooveel proviand mee als zfl konden bergen. Het overige zou later worden afgehaald. Zfl bereikten ook gelukkig het Paulet-eiland. Maar in den nacht stak een zware Noordwester-storm op; als die hun nog in de booten of zelfs op het ijs overvallen had, dan zouden zfl verloren zijn geweest! Wat aan kisten en anderen voorraad op het ijs achter gelaten was, vloog als kaf voor dezen storm weg.
Zoo goed en kwaad als het ging, moesten de manschappen zich in hun lot schikken. Zfl bouwden zich een hut van steen, die zfl met zeüdoek en robbenvehen bedekten, en voedden zich met vetganzen en zeehonden. Wat er intusschen geworden was van de mannen, die op den Sneeuwheuvel wachtten om door het schip opgenomen te worden, daaraan durfde niemand denken.
Eindelijk na acht maanden kon Larsen met vflf kameraden opbreken, en hfl begaf zich het eerst naar de baai de Goede Hoop. Hier meldde hem een achtergelaten brief, dat Andersson, Duse en Gundersen op sneeuwschoenen naar den Sneeuwheuvel waren gegaan. Nu snelden hfl en zijne metgezellen ook daarheen. Het geluk was hun gunstig. Enkele uren voor hun aankomst was een Argentijnsch schip aan het Sneeuwheuveleiland geland, en zoo kon de geheele schare, wel is waar zonder hun „Antarctic", maar toch met rijke ervaringen als vrucht van het onderzoek in het vaderland terugkeeren.


252
53. Shaekleton.
Omstreeks denzelfden tijd dat Otto von Nordenskjöld op de „Antarctic" naar de Zuidpool zeilde, had Engeland eveneens een groote expeditie op touw gezet, die onder de leiding van kapitein Scott de zeeën en kusten, die Ross het allereerst bezocht had, moest onderzoeken. Scott deed grootsche ontdekkingen aan de kust van het zesde werelddeel en kwam dichter bfl de Zuidpool dan ooit een reiziger voor hem had gedaan.
Een der deelnemers aan deze expeditie volgde eenige jaren later Scott's voorbeeld. Hij heette Shaekleton, en zyn reis is wereldberoemd geworden. Shaekleton had het plan opgevat van zün winterkwartier uit zoo ver als maar mogelijk was, tot de Zuidpool door te dringen, en einde October van het jaar 1908 vertrok luj. Slechts drie metgezellen nam mj mede, en zijn vier sleden werden door vier kleine, dikke, maar sterke paarden, die lüj uit Mantsjoerije had laten komen, voortgetrokken. Hun voedsel bestond uit maïs, saamgeperst- en krachtvoeder; als men ze gedurende de reis hun porties kariger wilde toemeten, stelden zü zich schadeloos door hun riemen en touwen door te knabbelen en elkaar wederkeerig den staart af te eten. De vier mannen hadden voor ruim vier maanden levensmiddelen meegenomen.
Uit den krater van den vulkaan Erebus stegen zwarte wolken op toen Shaekleton over het met sneeuw bedekte ijs naar het Zuiden reed. Soms was de sneeuw week en ging het rijden moeiehjk en dan weer was ze bedekt met een hard bevroren korst die bedriegelijke spleten in het ijs verborg. Als zij kampeerden, werden er twee tenten opgeslagen, de mannen kropen in hun slaapzakken, terwyl de in hun dekken gewikkelde paardjes buiten, staande sliepen. Dikwijls moest de kleine schare een of meer dagen halt houden, als sneeuwstormen het verder gaan onmogelijk maakten.
Als de zon zich achter de wolken verschuilde, was de verlichting verre van gunstig. Oeen enkele schaduw verried dan de oneffenheden van het sneeuwveld, alles was wit op wit, en wanneer men dacht op een gelijken grond te rijden, viel men onverwacht langs kleine hellingen naar beneden. Eenmaal hoorde men in de verte, in het Oosten een donderend geluid.


253
Het klonk als kanonschoten en kwam in ieder geval van het machtige ijs van het binnenland af, dat juist aan het „kruien" was. Wanneer namelijk het ijs in geregelde, ofschoon langzame beweging naar de kusten toe in de zee schuift, wordt het door het water, omdat dit zwaarder is, in de hoogte gedreven, en daarbij breken er geweldige ijsblokken en flsbergen af, die dan op eigen gelegenheid daaromheen blijven drijven.
Met een snelheid van twintig tot dertig kilometer per dag, naderde Shaekleton de Zuidpool. Zfln klein reisgezelschap verloor zich als een nietig puntje in de eindelooze ijs- en sneewwoestfln. Alleen in het Westen verhief zich een rfl bergtoppen, een onbereikbare witte muur met torens en tinnen.
Den 21sten November werd een der paarden doodgeschoten en zfln vleesch als proviand meegenomen. De slede, die het getrokken had, werd in de hoogte opgezet en vast in de sneeuw geslagen, opdat ze bij den terugtocht als wegwijzer dienst zou doen. Vflf dagen later reeds had Shaekleton het zuidelijkste punt bereikt, waar vroeger ook Scott was aangeland. De hooge gebergten met de steile, zwarte rotswanden, die nu naast zijn weg verrezen, had vóór hem nog nooit een mensch aanschouwd.
Na nog twee dagen werd het tweede paard doodgeschoten, en spoedig daarop moest ook het derde, dat niet meer loopen kon, worden opgeofferd. Het laatst overblijvende dier hinnikte zfln kameraden verlangend na en voelde zich in het hart der Zuidpoolwereld erg vereenzaamd. Maar nog altijd trok het dapper zfln slede, terwijl de vier mannen zich voor de tweede hadden gespannen.
De bergketen, die hen tot dusver rechts gevólgd had, maakte nu een sterke kromming naar het Oosten; gelukkig echter doorsneed zfl een gletscher, den „Orooten Straatweg" naar de Zuidpool. De gletscher werd bestegen en langs een kleinen pas tusschen geweldige granieten pijlers overgegaan. De zwervers werden nu van alle kanten door hooge bergen omringd. Gevaarlijke spleten vertoonden zich in het ijs en slechts met de uiterste voorzichtigheid kon men langs tijdroovende omwegen vooruit komen. Eens vertoonde zich een eenzame vogel boven de hoofden der reizigers, waarschijnlijk was het een meeuw. Wat of die wel hier boven het eeuwige fls mocht gezocht hebben ?


254
Op zekeren dag trokken drie der Engelschen de eene slede, terwijl de vierde de andere slede bestuurde, waarvoor het paard was gespannen. Plotseling zag hü zün dier in den grond verdwünen — het was letterlijk door het ijs verzwolgen. Een sneeuwbrug was onder den last van het paard doorgebroken, waardoor dit in een driehonderd meter diepe spleet was gestort! De mannen bogen zich over den rand van het zwarte gat — maar van beneden drong geen geluid meer naar boven door. Tot hun geluk was de voorste disselboom losgeraakt en daardoor was de slede zelf met zijn bestuurder aan den rand van dit graf bhjven staan. Wanneer de kostbare proviand die op de slede lag het paard in den afgrond gevolgd was, had Shaekleton dadelijk moeten omkeeren.
Van hun laatste hulp beroofd, moesten de vier ontdekkers zich nu zelf met groote moeite tegen de gletschers opwerken te midden van rotsen en leiblokken, waartusschen steenkool. Gedurende de Kerstdagen wees de thermometer 44 graden koude, een schoone zomertemperatuur! Eindelijk waren de bergen overgeklommen, en nu breidde zich een wgd plateau van besneeuwd ijs voor hen uit Maar ook dit plateau steeg te langzaam naar de Zuidpool op, en de ontzaglijke hoogte, waarop zich de zwervers bevonden, veroorzaakte razende hoofdpijnen. Nogmaals werd een herkenningsteeken in de sneeuw vastgezet en wel een aan bamboesriet bevestigde vlag.
Den 7den en 8sten Januari 1909 maakte een hevige sneeuwstorm alle vooruitkomen onmogelijk, en de koude daalde tot op 56°! Als aan de Zuidpool reeds de zomer zulk een temperatuur vertoont, dan zal het daar in den winter eerst recht behagelijk zün! Zonder bagage of sleden ging het toen den 9den Januari verder, en er werd halt gehouden op 88° 23' zuidelijke breedte. Dat was de laatste dag van den heenmarsch. Wel was men nu slechts 180 kilometer van de Zuidpool verwijderd, maar gebrek aan levensmiddelen gebood om te keeren. De Pool te bereiken was nu nog zeer wel mogehjk — maar van een voorspoedigen terugkeer zou dan geen sprake meer geweest zün.
De hoogte van het plateau bedroeg nu meer dan 3000 meter boven den zeespiegel. Hier werd de Engelsche vlag geheschen en in een blikken bus werd een schriftelijke mededeeling over de reis gestopt Nog een laatsten blik over het ijsveld naar de


255
Pool — en toen moest, hoewel met bloedend hart, het bevel tot den terugtocht gegeven worden. Shaekleton bereikte gelukkig op zijn eigen spoor zün winterkwartier, en daarna bracht zün schip hem weder in het vaderland terug. Wat hü op deze reis heeft volbracht is een grootsche daad in de geschiedenis der ontdekkingsreizen. Weinige jaren na hem heeft de Noor Amundsen langs denzelfden weg de Zuidpool inderdaad bereikt — of ten minste ongeveer. Maar Shaekleton zal altijd de eigenlijke veroveraar van den Antarctis moeten worden genoemd.
54, In de oneindige ruimte.
Wij hebben nu onze gezamenlijke verre reizen om de aarde, van Pool tot Pool, over land en zee, beëindigd. Wij hebben dag en nacht door woestijnen en gebergten gezworven. Aan den aequator voelden wij den brand van de zon, en aan de polen waren wü by'na in de krakende koude bevroren. De heldere nachten zagen wü allerwege door een leger van sterren opgeluisterd, die dan eens als sieraden en diamanten fonkelden, dan weder door het zilverwitte maanlicht slechts gedempt naar omlaag straalden. Dan verloren zich onze gedachten buiten in de wereldruimte, en wü gevoelden ons in de oneindigheid der ruimte en in de eeuwigheid des tijds.
De aarde is een dochter van de zon en heeft zeven broeders en zusters. Gij kent hun namen en weet, dat wij hen planeten noemen. In kringvormige banen omzweven zü hun moeder, de zon. De binnenste planeet, Mercurius, legt haar baan in minder dan drie maanden af, terwijl de buitenste, Neptunus, daar 165 jaren voor noodig heeft! De aarde zelf legt haar baan in één jaar af met een snelheid van dertig kilometer in de seconde. Haar telkens veranderende stand ten opzichte van de zon veroorzaakt de jaargetijden. Bovendien draait zij zich in vier-entwintig uren eenmaal om haar eigen as, en daardoor ontstaat de wisseling van dag en nacht.
Zoo wentelt zich onze zware aardbol op tweeërlei wijze door de ruimte. En ondanks haar snellen gang bewegen wij ons veilig op de aardoppervlakte; inplaats van ons in de wereldruimte te slingeren, houdt de aarde ons met dezelfde kracht vast, waarmee zü de maan dwingt ons getrouw te begeleiden.


256
Op haar gewelfde oppervlakte draagt zij ons door de eindelooze ledigheid der wereldruimte. Overigens gaat de aardbol volstrekt niet haar eigen weg. Onzichtbare ketenen, de wetten der zwaartekracht, kluisteren haar even willoos als al haar broeders en zusters aan de zon. De geheele familie stormt zonder ophouden, zonder rust met een snelheid van twintig kilometer in de seconde, naar de stralende Wega in het sterrenbeeld der Lyra. Oa eens 's avonds naar buiten en zoek de Lyra op, die heel gemakkelijk te vinden is, en stel u dan voor, dat ieder oogenblik ons haar nader brengt. Morgen is de afstand reeds een 1700000 kilometer korter dan heden, en in een millioen jaren zouden wij bij de Wega aangeland zijn! Dan zal de geheele zonnef amilie wel in atomen verbrijzeld worden, denkt ge ? Volstrekt niet. De Wega zelf verplaatst zich ook, en als wü daar aankomen, is zü misschien even ver van ons af als nu. Het is dus alleen maar naar haar tegenwoordige plaats in de wereldruimte, waarheen ons de zon op haar geheimzinnigen zwerftocht voert.
55. Het mannetje in de maan.
De aarde heeft een kind, dat is de maan. De zon is eigenlijk haar grootmoeder, en zü is een oude vrijster, ofschoon zü telkens weder ontvlamt Maar zü ontvlamt slechts aan vreemd licht want als zü haar zilveren deken over de aarde uitbreidt, zün haar stralen niet anders dan de weerschijn der zon. De maneschijn is het grootste sieraad van den nacht en werkt altijd even betooverend, of zü tusschen de besneeuwde dennen in het woud doorblinkt, of zich als zilveren slangetjes op de golven wiegt.
Geen hemellichaam is der aarde nader dan de maan. Daarheen zün het voor ons slechts een paar stappen, een kleinigheid van 380.000 kilometers!
Na de maan is Venus onze naaste buur, maar als zü op haar weg het dichtst bü ons komt, zweeft zü toch nog honderdmaal verder van ons af dan de maan!
Gij hebt reeds ontelbare malen het mannetje in de maan gezien, dat bü iedere volle maan terugkeert zonder ooit andere gelaatstrekken te vertoonen. Dat komt daarvandaan, dat de


.arde en Maan.


Photografie van de Maan.


257
maan steeds aan de aarde haar zelfden kant toekeert. Is er aan den anderen kant der maan ook zulk een man te zien, dan heeft die de aarde nooit aanschouwd en vermoedt niet, dat onze wereld bestaat. Wel echter ziet hü de zon, als wü nieuwe maan hebben, en ook de sterren, alleen niet de aarde, ofschoon zü voortdurend dicht bü hem staat.
Even onmogelijk is het voor ons menschen ooit te aanschouwen, hoe het er aan den van ons afgekeerden kant der maan uitziet. Des te beter kennen wü den ons toegekeerden. Met de sterkste verrekijkers kunnen wü voorwerpen onderscheiden, die honderd of tweehonderd meter in doorsnede hebben, en wij kennen de oppervlakte der maan zelfs beter dan sommige gedeelten van onze eigen aarde, büv. de massa's landstrooken om de Zuidpool heen.
Werp nu eens een blik op een kaart der maan. De zwakker verlichte gebieden, zelfs die welke wü het mannetje in de maan plegen te noemen, zün op de kaart aangegeven als zeeën. Daar heeten ze: Stille Zee, Zee van Stormen, Zee van Vruchtbaarheid. Vroeger dacht men namelijk dat deze donkerder vlekken werkehjk zeeën zouden zy'n; tegenwoordig weten wü echter, dat zü slechts met lava overgoten diepten zgn. Want op de maan is er geen droppel water, zy'n er noch wolken, noch regen, noch sneeuw, noch y's, en nooit spant de regenboog daar zün aan kleuren rüke brug over de droge zeeën. De maankaart wüst ook enkele bergketens aan, de Cordillera, de Apennijnen en de Alpen. Veel talrijker zy'n echter de kraters en kringbergen, hooge, ronde muren, die naar den buitenkant langzamerhand lager worden, maar naar binnen steil op den komvormigen of gelijken bodem vallen. Vele dezer kringbergen hebben een doorsnede van tweehonderd kilometer, andere slechts van éen kilometer. De hoogste bergen zün 8000 meter hoog, in verhouding dus veel hooger dan die op de aarde, want de maan is immers vijftigmaal kleiner dan de aarde. De kringbergen worden naar beroemde astronomen en natuurvorschers genoemd; zoo draagt een berg den naam van Linné, een andere van Newton, en op deze wijze is de maan een in de wereldruimte zwevende Westminsterabdy met de gedenksteenen aan groote dooden.
Laat ons nu de maan eens een bezoek brengen! Het is de gemakkelijkste zaak ter wereld, en gaat fabelachtig gauw, zoo-
17


258
dra wij op een lichtstraal reizen, want het licht legt in een seconde 300000 kilometer af; wij hebben dus slechts iets meer dan een seconde noodig om reeds in dat oogenblik aan de oppervlakte der maan te zün aangeland! Wü zwerven nu rond tusschen de kringbergen en de kraters. Het is ons eenigszins onbehagelijk te moede — want lucht om in te ademen is hier niet Maar wij zün ook zoo verwonderd, over alles wat wü daar zien, dat wij nauwelijks durven ademhalen. Het is juist volle maan, de zon gloeit onmiddellijk boven onze hoofden. Zulk een hitte hebben wü zelfs in Belutschistan en in de Sahara nooit want hier op de maan is een hitte van bijna tweehonderd graden, en de steenen waarop wü loopen, gloeien als een brandende oven.
Maar wü laten ons daardoor niet uit het veld slaan. Merkwaardig, zoo hcht als het loopen valt op de maan! Men wordt in 't geheel niet moede en kan zonder buitengewone inspanning de steilste bergen beklimmen. Op de maan gaat alles zesmaal zoo hcht en gemakkeüjk als op de aarde, omdat de maan zoo klein is. Noord- en Zuid-Amerika zouden haar oppervlakte volkomen beslaan. Daarom schijnt de horizon ook zoo dichtbij, en wü kunnen het bolvormige der maanvlakte met het bloote oog waarnemen.
Zie nu eens welk een zeldzame hemel zich boven den horizon der maan uitstrekt! Bü ons op de aarde is de hemel bijna altijd schoon, soms helderblauw, en dan weer in witte dampen of loodgrgze wolken gehuld.
Hier op de maan echter is de hemel pikzwart, en de sterren fonkelen als fakkels midden pp den helderen dag! Dat kan ook niet anders, want hier is geen atmospheer en geen dampkring, geen water, er zün geen nevels en geen wolken. Nooit verzacht een wolk den zonnegloed, en de hemel behoudt steeds dezelfde helderheid. Tevergeefs zoeken wü naar het kleinste beekje, tevergeefs naar een dal of een geul, die vroeger stroomend water geherbergd heeft. De bergen hier hebben geheel andere vormen dan op de aarde, zij zijn plomper, steiler en hooger. Geen steenhoopen zün aan den voet der bergen te vinden, zand, aarde en stof zün geheel en al uitgesloten. Waarheen onze blik onder het loopen ook gaat, niets dan harde, vaste steen. Daar er hier noch lucht, noch water is, verweeren de bergen op de maan niet; want lucht en water


261
is. De aarde lijkt, van de maan af gezien, dertien en een half maal zoo groot als de maan het van de aarde af lijkt. Daardoor is het licht der aarde, dat op de maanoppervlakte valt, zoo sterk, dat het van de aarde af met het bloote oog zichtbaar is, zoodra de maan haar horens boven den horizon der aarde verheft.
Waarom is echter de cirkelvormige rand der aarde niet volkomen helder en scherp ? Dat komt door het breken van het zonlicht in het luchtomhulsel, dat hare oppervlakte omsluit. En waarom ziet de geheele aarde er op dit oogenblik glanzend groen uit als malachiet? Wel, dat komt omdat zij juist den Stillen Oceaan naar de maan toekeert. Duidelijk ziet men Hawaï en Tahiti en tallooze andere eilanden. En de witte strepen, die haar gordel om den Aequator spannen ? Dat zijn wolkenmassa's, die de passaatwind over de zee heen jaagt. Boven in het Noorden is de Beringstraat tusschen Alaska en de Oostkaap van Azië te herkennen, en nog verder noordelijk schittert een groote witte vlek — dat is de aaneengesloten ijsvlakte rondom de Noordpool.
Hoe is echter het verblindende hcht te verklaren, dat van het midden der aarde uit schijnt te gaan en zoo schel is, dat onze oogen het niet verdragen kunnen ? Dat is het spiegelbeeld van de zon in den Stillen Oceaan. Het glinstert als een diamanten eiland in de zee, en dit geflonker is bijna even verblindend als de zon zelve.
De uren vervliegen, en wh zien duideüjk, hoe zich de aarde van het Westen naar het Oosten om haar as draait. Aan haar Oostelijken rand verduistert de schemering langzamerhand de geweldige watervelden van den Stillen Oceaan; die treden nu den nacht binnen, die op de andere helft der aarde heerscht. En in hunne plaats rijzen aan den westelijken rand hchtere gordels omhoog. Hier is Kamschatka, Japan en Korea en daar de machtige brug der Soenda-eilanden, die naar het schitterende vasteland van Australië heenvoert Nu gaat de zon op over Siam en Malakka. In de streken waar de uitmonding plaats heeft van den Ganges breekt een nieuwe dag aan, en de wilde olifanten, die 's nachts staande geslapen hebben, begroeten het daglicht met gillende trompetgeluiden, die door de wouden van Indië en Ceylon weerklinken. Na zeven uren is geheel Azië langzaam binnen onzen gezichtskring gekomen. Op het noor-


262
delyke halfrond heerscht de zomer. Azië schittert in tallooze kleuren, die soms levendig en zuiver, dan weer gedempt en onduidelijk zn'n. De Indische schiereilanden, China en Japan verschijnen hardgroen, nog donkerder dan van te voren de Oceaan. Het grootste deel van Azië is echter schitterend geel — dat zyn de woestijnen binnen in dit vasteland. Tusschen het groen en geel trekken machtige gryze gordels door de bergketens van Tibet en Hoog-Azië, die hier en daar met witte strepen van eeuwige sneeuw gekenteekend zyn, de Himalaja en mijn geliefd Trans-Himalaja!
Nu kunt ge Indië nauwkeuriger in oogenschouw nemen! Ziet gü de groote witte vlekken, die uit het Zuid-Westen aan komen zetten? De westkust van Indië schynt als uitgewischt, en de witte kleur absorbeert langzaam de groene. De witte velden schijnen zich als lange uitloopers naar Tibet uit te strekken, daar echter verbleeken zy, en tot binnen in de woestijn komen z|j nooit. Deze witte velden, die over de oppervlakte der aarde heengüjden, zyn de met regen geladen wolkenmassa's van den Zuidwest moesson.
En nu de scherpe lijnen in het hart van Azië? Dat zyn de wouden van den Tarim en den Lop-nor. En waarom gaan zij nu langzaam verdwynen? De gele woestijntint schijnt hen langzamerhand te bedekken. Dat is zeker een zandstorm, die met ontzagüjke snelheid over de woestijn heenjaagt. Tusschen de Perzische golfen de Roode Zee wordt het gele Arabië zichtbaar, en ten Noorden daarvan teekenen zich drie scherpe, donkerblauwe vlekken af, het Aralmeer, de Kaspische- en de Zwarte Zee.
Dat is de aanblik van Azië, in den zomer, van de maan uit gezien. Welk een ander beeld zouden wy te zien krijgen, als wy tijd zouden hebben om den winter af te wachten I Geheel Siberië is dan krijtwit van sneeuw, en de witte strepen op de gebergten zyn in Breedte en omvang toegenomen. In het najaar weder tintelen de voorheen zoo groene loofwouden van stroogeel en rood, en als hun bladeren afgevallen zy'n, gelijken zij van de maan uit gezien op lichtgrijze gordels en vlekken. Weder gaan eenige. uren voorby, en geheel Europa komt uit het donker te voorschijn. Het morgenlicht zweeft als een fakkelschijn van Oost naar West over dit gedeelte van onzen aardbol. Nu begeven de blanke mannen en vrouwen zich aan hun


263
arbeid, nu beginnen alle hamers en machines in de fabrieken te, slaan en te suizen, en het woelige leven in de groote steden ontwaakt opnieuw. Wü onderscheiden duidenjk ons vaderland in het hart van Europa, en wü zien Italië in de donkerblauwe Middellandsche Zee naar buiten wijzen als een, tegen de kust van Tripoli gerichte pijlspits.
Ten Zuiden daarvan strekt zich een machtig veld uit, geel als de woestijn van Gobi; dat is de Sahara, en nog verder Zuidwaarts ligt, gevlekt als de huid van een hyena, Soedan. Om den Aequator heen versclujnt Afrika, door zün oerwouden donkergroen, en de smaller wordende landtong van dit werelddeel flonkert in gele en grijze kleurentinten.
Het is middag in Europa en Afrika, en langzaam ghjden beide werelddeelen den avond te gemoet, die ze verder aan onze oogen onttrekt Wanneer dan de breede, groene gordel van den Atlantischen Oceaan, die zich van Pool tot Pool over de geheele aarde uitstrekt, in onzen gezichtskring komt, worden wü weder verblind door het spiegelbeeld van de zon in de oppervlakte der zee.
Zuidelijk van den Aequator komt de Braziliaansche wigge van Zuid-Amerika te voorschyn, en spoedig worden in het Noorden Newfoundland en Labrador zichtbaar. Nog eenige uren, en in geheel Amerika is het helder dag. Dan zün de bewoners der nieuwe wereld aan den arbeid, terwül in de oude wereld alles reeds slaapt of zich voor den nacht gereed maakt
Maar ook Amerika's dag loopt ten einde. Aan den uitersten oostehjken rand der aarde gloeit nog de avondzon op de toppen der Andes, maar ook die verdwijnen in de schemering, evenals de Rotsgebergten, <en dan komt weder het groote malachietgroene veld, de Stille Oceaan. De aarde heeft een wenteling om haar as voleindigd.
Wü wachten echter geduldig in de „Bocht van het Midden". Eindeüjk nadert de lange maannacht zün einde. Een klein, scherp glanzend, lichtend puntje vertoont zich in onze nabijheid,' eenige duizenden meters boven de oppervlakte der maan. Het groeit langzaam aan, en andere punten beginnen zilverwit te blinken. De opgaande zon bescbhnt de hoogste toppen der kringbergen. Maar nog duurt het een langen tijd, voordat de bovenste rand der zonneschüf zelf zich boven den horizon der


264
maan verheft Geen morgenrood verspreidt zün purperen schijn over de kale bergen in het rond, geen kleurenspel is in het wereldruim waar te nemen, en ook niet het kleinste gouden wolkje zweeft langs den horizon. Plotseling keert hier de zon terug, en geen gedempte tinten verzachten hier den overgang tusschen dag en nacht. Wederom werpen de bergen lange, pikzwarte schaduwen voor zich uit, de koude verdwijnt in een oogenblik en wij worden gestoofd in gloeiende hitte. Nu wordt de grens getrokken tusschen licht en schaduw — ook over de „Bocht van het Midden" — dan zegt men op aarde dat de maan in het eerste kwartier staat. Indien wü de aarde opnieuw bekijken, dan vertoont ook zy slechts de eene helft van haar naar de maan toegekeerde schijf. De andere ligt onder nachtelijke schaduw. Zij gelijkt daarom op een reusachtige halve maan; maar van de maan af gezien is zij in het laatste kwartier. En nu zien wü nog duidelijker dan te voren hoe werelddeelen en wereldzeeën, op de rij af, in het duister van den nacht worden gehuld. Alleen de Noordpool verheugt zich in een dag, die zes maanden duurt; tegelijkertijd heerscht aan de Zuidpool een nacht die eveneens een half jaar duurt.
Na een week staat de zon weer boven ons in het zenith. Dan is de aarde verdwenen, want nu keert zy de maan haar geheele nachtzijde toe. Als wij op de aarde volle maan hebben, dan is het op de maan „Nieuwe aarde"; en de aarde is weer voL als de maan donker is.
Maar als wij de zon met de hand bedekken, zoodat ze onze oogen niet verbhndt, dan kunnen wij ook nu de aarde onderscheiden. Wel is waar zien wy den bol en zy"n randlijn niet, maar inplaats daarvan ontelbaar veel kleine lichtpunten, die ons zyn hgging verraden. Eenige zijn geelrood, andere blauwwit; dat zyn de lavameren, van den Kilauea en dergelijke fakkels in den ring van vulkanen, die de kusten van den Stillen Oceaan omgeeft. In Noord-Amerika en Afrika laait hier en daar een prairie- of savannebrand en groote branden, die de wouden van Europa verteren, zijn tot aan de maan zichtbaar. Het blauwachtig schijnsel, dat in ontelbaar veel stipjes opgemerkt kan worden, is het electrisch hcht in Berlijn, Hamburg, Parijs, Londen, New York en andere groote steden der aarde!
De gloeihitte rondom ons heeft haar hoogsten graad bereikt. Nu zien wy de zon den aardbol naderen. Zij is reeds aan den


265
rand der aarde gekomen, en nu wordt de zonneschijf langzaam kleiner om tenslotte geheel te verdwijnen. Dan wordt het op de maan weer koud en donker. De aardschaduw gaat over het vlak van de volle maan, de bewoners der aarde noemen dat een maansverduistering. Maar het duurt niet lang, de zonneschijf komt aan den tegenovergestelden rand der aarde weer te voorschijn, de duisternis is voortrij en de aardschaduw verliest zich weer als, spitse kegel, in het oneindige wereldruim.
57. De eerste mensehen.
Wat heeft het mannetje in de maan al niet in zijn leven gezien! Als die kon spreken! Maar luj is stil en zwijgzaam en verraadt niets van al de duizenden geheimen van het wereldruim. In haar allereerste begin was de aarde een gasvormige massa. Maar dat herinnert zich het mannetje in de maan ternauwernood nog, want toen was het, dat zij zichzelf pas als een rijpe vrucht van de moeder, de zon, losmaakte. Wel herinnert hü zich nog hoe de aarde vroeger een vuurroode, gloeiend vloeibare bol was, hoe haar oppervlakte verstijfde en tot een steeds harder wordende korst werd en hoe die schors door de uitstraling in het wereldruim gaandeweg afkoelde. Tenslotte was de aarde voldoende afgekoeld, om leven te kunnen dragen. Eerst vertoonde het zicb in zeer laagstaande vormen. Maar waarom het kwam, en vanwaar het kwam, en waarom het onder milliarden van hemellichamen juist de aarde voor zgn tehuis uitkoos — daarop kan G-od alleen antwoord geven! Wie kent de ontelbare werelden onder de sterren, die misschien eveneens bewoond zijn, en waarop het leven misschien nog hooger is ontwikkeld dan op de aarde?
Het mannetje in de maan weet ook, dat duizend millioen jaren vervlogen zijn, sedert het eerste kiemende leven zich in den schoot der aarde neerhet. Door hun rusteloos zoeken naar waarheid hebben de menschen ontdekt, dat de oudste diervormen, die versteend in het inwendige der bergen bewaard zijn gebleven: zwammen, koralen, slakken, schelpdieren, zeesterren, schaaldieren, koppootigen en andere, dat deze alle vroeger bewoners van de frissche golven van de oerzee zün geweest. Dien tijd noemen wü den kambrium-tijd. Sedert dat begin heeft het leven zich tot hoogere vormen ontwikkeld.


266
Gedurende den steenkolentijd woekerden op aarde ontzaglijk dichte, weelderige bosschen, in wier struikgewas van varens, dampen en nevelen vochtig en verstikkend zweefden. Gedurende een later tijdperk waren reuzengroote reptielen de heeren der schepping. Eenige er fan graasden de bladeren der boomen af, andere waren roofdieren. Enkele geleken op dolfijnen, andere op vliegende hagedissen en verscheidene werden dertig tot veertig meter lang. Zulk een reptiel met kleinen kop, langen, zwaanachtigen hals, kort 18f en lange zwemvinnen was bijvoorbeeld de plesiosaurus.
Destijds was land en zee niet zoo verdeeld als tegenwoordig en de grenzen tusschen de twee ondergingen, al was het ook zeer langzaam, voortdurend veranderingen. Ook nog in onze dagen hebben zulke veranderingen plaats, alleen de oppervlakte der maan is onveranderlijk. De geheele noordelijke helft van Azie, het grootste deel van Europa, en het noordwestehjk deel van Noord-Amerika lagen onder water, terwijl ZuidAmerika, en Afrika als een enkel werelddeel aan elkaar hingen.
Gedurende den tertiairen tijd vormden zich de grootste bergketenen der aarde door de voortdurende afkoeling en plooiïng der aardkorst Daardoor bevinden zich in Tibet, in de Himalaja en in de Alpen van Europa gesteenten, die zich in een zee hebben afgescheiden, welke zich nog in het begin van den tertiairen tijd dwars door Europa en Azie heeft uitgestrekt. Toen verdwenen de reusachtige hagedissen van de aarde en de zoogdieren kwamen tot snelle, groote ontwikkeling.
Een schrede verder in den nacht der tijden — en Europa prijkt in tropische vegetatie. Palmen gedijden in Scandinavië en Engeland en zachte zeewinden ruischten door de bosschen van Groenland en Spitsbergen, daar, waar nu slechts sneeuw en ijs thuis zijn. Uit Afrika trok de mastodon over Europa en Azië naar Noord- en Zuid-Amerika. Door vergelijking van den ouderdom der aardlagen, waarin zijn geraamte werd gevonden, kan men zijn ver rondtrekken over de aarde afleiden.
Daarna breidde zich de ijstijd over de noordelijke streken van de aarde uit mammouth en rhinoceros trokken meer zuidwaarts.
Het is buiten twijfel, dat reeds gedurende den ijstijd menschen in Europa hebben geleefd, ja dat er reeds gedurende den tertiairen tijd menschelijke bewoners der aarde waren- Maar hoe


267
lang het geleden is, Idat de oudste menschen leefden, deze vraag kan niemand beantwoorden. Eenige onderzoekers zeggen: meer dan twintig milhoen jaren. Gedurende een later tijdperk leefden reeds tamelijk hoog ontwikkelde menschen in MiddenEuropa, en sedert het begin van dien tijd moeten niet minder dan twintig milhoen jaren verstreken zijn!
De oudste menschen, van wie versteende geraamten tot op onze dagen bewaard zfln gebleven, waren zeer laagstaande schepsels. Uit den vorm van het verhemelte heeft men gemeend te moeten opmaken, dat zij ternauwernood konden spreken, tenminste niet in duidelijke woorden. Zij bezaten geen andere werktuigen dan de steenen, die zij op den aardbodem vonden, en pas veel later wisten zfl vuursteen met scherpe kanten te slijpen en ze als messen en wapenen te benutten. Van gebrekkige gereedschappen voorzien, ter beschutting tegen de koude in dieren vellen gekleed, in grotten en holen onderdak voor den nacht zoekend, hadden deze menschen een moeielijk bestaan in hun strijd met de natuur, met elkaar, met de reuzendieren der wouden, den mammouth, den holenbeer, den bison-os, den oerstier en andere. Maar zy wisten reeds hoe deze dieren te dooden, om het vleesch als voedsel te gebruiken. Er werd jacht gemaakt op onafzienbare kudden wilde paarden; de dieren werden omhoog, langs steile rotsen vervolgd, en vandaar in de diepte, aan den voet der loodrechte wanden gejaagd. De mammouth werd in valkuilen gevangen. Het vleesch van het wild werd op het vuur geroosterd, en aan de stukgeslagen beenderen, die gevonden werden heeft men gezien, dat het merg destijds een geliefkoosde lekkernij is geweest. De menschen van dien tijd wisten ook vuur aan te steken en braadden boven de vlammen slakken en mosselen. Zij waren ook menscheneters, en als zij met vijanden in den slag waren geweest, aten zij de gevallen tegenstanders op.
Met zachte schreden gaan de duizenden jaren voorbij, en de zware aardbol draait zich onvermoeid om zfln as, door eeuwige wetten aan zijn baan gebonden. Nu gaan de menschen lichtere tijden te gemoet. Evenals Robinson Crusoë op zfln eenzaam eiland, gebruiken zfl wat de aarde hun aanbiedt voor hun bestwil. Ook de behoefte naar kunst ontwaakt in hun ziel en zij tooien zich met doorboorde tanden van dieren, die zij


268
aan pezen rijgen en om den hals binden. Uit de huiden van dieren snnden rij riemen en maken er tenten van. Uit beenderen en hoorn maken rij werktuigen en huisraad, met beenen naalden en pezen leeren zü naaien, zü vangen wilde paarden om ze te temmen, en te berijden en kunnen nu nog sneller en gemakkeüjker rondtrekken om het wild te vervolgen, zonder moe te worden. Het rendier speelt een grootere rol in hun leven dan welk dier ook. Met scherp toegespitste steenen krassen zü de beeltenis van rendieren, paarden, mammouthen en bisons in beenderen en schilderen geweldige dieren tegen de muren van hun holen, in het geloof, dat dit hun geluk zal brengen op de jacht Uit hun oerland verspreiden de menschen zich gaandeweg over de meest verschülende werelddeelen en ontwikkelen zich tot witte, gele, roode en zwarte rassen. Pas laat begint voor de hoogst staande volkeren het tijdperk, dat wij het historisch tijdperk noemen, de grijze oudheid, die reeds oorkonden bezit welke op steen en leem zün geschreven. Deze tijd bedraagt slechts zesduizend jaren 1 Een oneindig klein deel van de geheele oneindigheid! Maar nooit hebben de menschen zich met zulk een snelheid ontwikkeld als in de laatste honderd jaren!
58. Het einde der wereld.
Wat is ons doel? Waarheen gaat onze reis op de donkere wegen der toekomst ? Dat weten wü niet. Maar het mannetje in de maan koestert groote vrees voor ons lot Hü is toch zelf eens een gloeiende massa geweest, en nu is luj verstijfd. Nu eens verwarmt hem de zon, dan weer doordringt hem de koude in den nacht van het wereldruim en als een reuzengroot gedenkteeken van zün- eigen verleden zweeft luj daar. Hü vermoedt, dat ook de aarde hetzelfde lot eens wacht, want ook zij was eens gloeiend heet, voordat haar oppervlakte verstijfde. Haar binnenste is ook nu nog ver boven ons begrip verbit De geleerden hebben uitgerekend, dat vierhonderd kilometer onder den aardbodem een hitte van tienduizend graden heerscht! Geen stof kan zulk een temperatuur anders dan in gasvorm verdragen, en men gelooft, dat het grootste deel van dit aardgas ijzer is. Maar de afkoeling der aarde gaat voort, evenals die van de zon. De tijd is eeuwig zonder begin en zonder


269
einde, de ruimte is oneindig en heeft geen grenzen, en de staf is onverwoestbaar, ze verandert wel, maar verdwijnt niét Maar wel is de aarde als woonplaats voor menschen, dieren en planten vergankehjk. Ook zij moet eens na milharden jaren te koud worden om nog leven te kunnen bergen. De laatste menschen trekken naar den Aequator om daar te sterven, de zeeön bevriezen tot op den bodem, en de vaste aardkorst verandert in een zandwoestijn. Maar nog steeds draait de zware aardbol om zün as, en nog altijd draait hij om de zon, die donkerder is geworden en rood met uitdoovend hcht gloeit
Nu is de aarde dood en stil. Zij zweeft als een kerkhof door het wereldruim. Al haar zorgen zfln vergeten — het geheele leven was slechts een droom en het mannetje in de maan zal zich verbaasd afvragen, waar zon en aarde zijn gebleven en of men hem, den satelliet, heeft weggejaagd. Bh zou kunnen denken blind te zün geworden, als hy nog niet altijd de sterren in den voortdurenden nacht even helder als altijd zag fonkelen.
59. Naar de eeuwige sterren.
Nu zfln wü langer dan een maand bü het mannetje in de maan te gast geweest en zün niet eens aan verstikking gestorven I Wü zouden onze reis dus kunnen voortzetten en ons verder in de diepte van het wereldruim begeven. Maar hoe kunnen wij daar komen ? Het is zoo oneindig ver en bovendien zoo grimmig koud, dat men den vurigen wagen van Elia zou wenschen te bezitten, om daarop in stormwind heen te rijden.
Maar neen, wü willen nog een keer op den lichtstraal reizen, dan komen wij tenminste met een snelheid van 300.000 kilometer in de seconde verder. En ondanks deze ontzaglijke snelheid hebben wü niet minder dan vier en een half jaar noodig, om de naaste ster de Alpha in den Centaurus te bereiken! Als wü ons dan omwenden, is onze eigen oude zon nog maar een fonkelende ster; maar van de aarde en de andere planeten is reeds lang niets meer te zien.
Weer laten we ons neer op den lichtstraal en reizen rechtuit, dagen, nachten en jaren, tientallen, honderdtallen van jaren door, steeds met dezelfde duizelingwekkende snelheid. De zon is lang achter ons verdwenen, maar voor ons fonkelen steeds nieuwe werelden, uit den nacht der oneindige


270
ruimte. Wü suizen voormj, bemerken echter, dat . velen ervan organismen en planten dragen, zooals wü op aarde nooit zien. Maar wü eindigen spoedig ons er over te verbazen. Want waarom zou juist de aarde het eenige hemellichaam zyn, dat met leven werd begenadigd ? Zij is toch in het wereldruim kleiner dan een stof korrel, die onder milliarden andere door den voet van den dromedaris op de woestijnpaden van de Sahara omhoog wordt gedwarreld; zij is van minder beteekenis dan een droppel die in de onvermoeid schuimende branding de rotsen aan de kusten van het eiland St Paul bevochtigt. Een groot Zweedsch onderzoeker, Svante Arrhenius heeft in het jaar 1900 bewezen, dat er van de hemellichamen een kracht uitgaat, die stralingsdruk heet en die stof en microscopisch leven van de eene ster naar de andere kan zenden I Zonder zulk een overbrenging in het wereldruim zou het ook moeielijk ZÜ& te begrijpen, hoe het leven op onze aarde, die in het begin gloeiend vloeibaar was, kon ontstaan. Door den scherpsten verrekijker, dien wy tot nu toe kunnen vervaardigen, zien wfl aan het hemelgewelf ongeveer honderd milhoen sterren! De Melkweg is een enkele ophooping van zonnen! Hoe zou de arme kleine aarde er dan toe komen de eenige te zün, op wier oppervlakte het leven een vrüplaats vond!
Duizend jaren vervolgen wü onze reis. Achter ons liggen de sterren, die van uit de aarde slechts door de scherpste verrekijkers zichtbaar zijn. Maar steeds nieuwe werelden gaan ons fonkelend voorbij, als verschietende sterren in den nacht. Zonnen, veel keeren grooter als onze eigen, donkere sterren, die reeds uitgebluscht zijn, en stralende nevelvlekken in oneindige afwisseling — de rijkdom der schepping is onuitputtelijk!
En nog altijd verder gaat onze reis; milliarden jaren door, rechtuit steeds met dezelfde snelheid van 300.COO kilometer in de seconde! Onze zwakke hand zou moe worden, alleen door het getal der jaren met steeds nieuwe nullen te vergrooten! Onze oude zon zou intusschen uitblusschen, terwijl wü nog steeds door het werel(iraim snellen — en toch zouden wü nooit het einde er van bereiken; de ruimte is eindeloos, en de tijd is eeuwig, en ons aardsch verstand is niet in staat, de uitgestrektheid van het wereldruim en de eeuwigheid te begrijpen. EINDE.


INHOUD.
Bladz.
1. In het rijk der dwergen 5
2. Aan het hof van een vorst der kannibalen . . 14
3. Timboektoe 23
4. De Sahara 27
5. In het gebied van den Atlas. 32
6. Christophorus Columbus 39
7. De ontdekktng van Amerika 42
8. De dank van het Vaderland . . . . . 49
9. Landverhuizers 54
10. In het tusschendek 57
11. New York 62
12. Een Noord-Amerlkaansch sprookje .... 71
13. Pittsburg 80
14 De Mississippi .85
15. Chioago. % . . 87
16. Canada en de groote meren 89
17. De Niagara . 92
18. De Indianen 94
19. Het Rotsgebergte 101
20. De Grauwe Beer 104
21. Jaguar en Poema 107
22. De Canons van de Coloradorivier .... 109
23. Abraham Lincoln 112
24. „Merrimac" en „Monitor" 120
25. De Alexander van de Nieuwe Wereld • . . .127
26. Cortez op weg naar Mexico 131
27. De Koning der Azteken 138
28. Menschenoffers ra Mexico 143
29. De gevangenschap en dood van Montezuma . . 145 90. «Dx treurige nacht" 150


272
Bladz.
81. De verwoesting van Mexico 154
32. Keizer Maximiliaan van Mexico 163
33. Het treurspel van Queretaro 170
34. De landengte van Panama 177
35. Het rijk van Inka . . 180
36. Pizarro 184
37. De Condor . . . , 188
38. De watertocht van Orellana 191
39. Door de oerwouden van de Amazonerivier . . 194
40. Alexander von Humboldt 200
41. Over de Llanos van Venezuela 203
42. Op den Orinoco . . 208
43. Onder de Indianen van Oran Chaco . < . .213
44. De Albatros 218
45. Walvischvangers 221
46. Het Eiland van Robinson 223
47. De Stille Oceaan 229
48. De Eilanden van de Zuidzee 233
49. Schipbreuk 236
50. Over Samoa naar Nteuw-Zeeland 240
51. Terug naar Kaap Hoorn 243
62. De Zuidpool ......... 247
53. Shackleton 252
54. In de oneindige ruimte 255
55. Het mannetje in de maan 256
56. De Aarde 260
87. De eerste menschen 265
58. Het einde der wereld 268
50. Naar de eeuwige sterren 269










Kilfk. dienst boek en jeugd lï'Ö^C . 2509 A9 oen haag






VAN POOL TOT POOL




SVEN HEDIN
Van Pool tot Pool
Laatste Reis Door Amerika naar de Zuidpool
Geautoriseerde Uitgave
w. de haan — utrecht.




t In het rijk der dwergen.
De „Oude Wereld" omvat de drie werelddeelen, door welke, afgezien van een vluchtigen blik op Australië, tot nu toe onze' gemeenschappelijk afgelegde reizen „Van Pool tot Pool" hebben gevoerd.
Zoover als de scherpzinnigheid van onze navorschers den nacht der eeuwen heeft kunnen doordringen, behoorden Europa, Azié en Afrika, al is het ook in zeer onvolkomen en vage omtrekken, tot het beeld van het oostehjk halfrond, dat tot voor vier eeuwen het eenige tooneel was van datgene, wat wij onder geschiedenis verstaai» Pas de ontdekking van Amerika verdubbelde op eens het ryk der wereldbewoners, tooverde de westelijke helft van den aardbol uit het liets, uit een met wolken bedekten chaos en opende voor de werkzaamheid van den cultaurmensch der oudere wereld, onmetehjke ruimten.
Maar volgt mij, voor dat wfi ons met Columbus naar de nieuwe wereld richten, nog eens naar het Zwarte werelddeel, waarvan de naar het noordwesten vooruitetekende kust als het ware een springplank over het groote water is! Door de nabijheid van Europa is de ontdekkingsgeschiedenis van Afrika te rijk, zijn cultuurtoestand te veelzijdig en eigenaardig, dan dat wtf er afscheid van zouden nemen, zonder eenige karakteristieke beelden, zooals die zelfs in het „land der onbegrensde mogelijkheden" niet voorkomen, te hebben aangestipt.
Van goede en kwade dwergen verhalen de sprookjes van alle volken en tijden, en het terhaal dat er een menschensoort is van onnatuurhjk kleinen lichaamsbouw, heeft zgn oorsprong in voorhistorische eeuwen.
Reeds de dichter van den Ilias spreekt van de kraanvogels, die „de winterkoude en den regen ontvliedend onder krijschen en schreeuwen zich naar de stroomingen van den Oceaan spoeden


6
om de vuistmenschjes (Pygmeën) dood en verderf te brengen". Vijf vermetele jongelingen van de Nasamoners, vertelt de oude Herodotus, zouden zich op zekeren dag op weg hebben begeven om van uit hun geboorteland, Lybié, steeds den zonsopgang tegemoet te trekken, „verder dan men te voren ooit was gekomen". Eerst trokken zij door bewoonde streken, toen door het land der wilde dieren en daarna kwamen zij aan een groote zandwoestijn ; zij hadden vele dagen noodig om die door te trekken. Eindehjk zagen zij weer boomen, die op het veld groeiden. Zij gingen er heen en plukten van de vruchten, die aan de boomen hingen, en terwijl zij aan het plukken waren, naderden kleine mannen, die nog beneden de middelmatige lengte waren, grepen hen en voerden hen mede; maar zij verstonden geen woord van elkaar, noch de Nasamoners van hen, noch z\j van de Nasamoners. Zij brachten hen door groote moerassen, en toen zij daar doorheen waren, kwamen zij aan een stad, waar al de menschen even klein waren als de geleiders en even zwart van kleur. By de stad stroomde een groote rivier en deze liep van het Westen naar het Oosten en ef waren krokodillen in te zien.
Herodotus meende, dat deze rivier de Nyl was, zooals ook Homerus met „de stroomingen van den Oceaan", den Nijl bedoelt; want destyds meende men nog dat de Nyl zijn oorsprong had in den Oceaan, die Af rika omgeef t. En dat de kraanvogels in den winter naar Afrika vlogen, wist men toen evengoed als nu.
Herodotus vertelde geheel van hooren zeggen. Maar honderd jaren later schijnt de onderzoeking van Afrika door de ouden reeds eenige vorderingen te hebben gemaakt. Aristoteles, de wijze van Stagyra, teekent het op als een vaststaand feit, dat aan de bronnen van den Nijl, het winterverblijf van de kraanvogels, de pygmeën wonen en dit is „geen fabel, maar de zuivere waarheid".
Wat is de primitieve kennis van den voortijd juist gebleken! De uitgestrekte streek der bronnen van den Nijl is inderdaad de geboorteplaats van volksstammen, die den naam van pigmeën of dwergvolken, volkomen verdienen. Maar pas aan het moderne onderzoek van Afrika was het gegeven de verhalen der Grieksche historici tot in bijzonderheden aan de werkelijkheid te toeteen.


7
Wel is waar zien de Afrikaansche dwergen er eenigszins anders uit, dan het dwergvolkje, zooals het in Europeesche sagen en sprookjes voorkomt. En toch weer, welk een nauwe verwantschap met de dichtende fantasie van ver verwijderde streken! De Duitsche reiziger Georg Schweinfurth, die door zijn onderzoek van de boven Nijllanden en de waterscheiding die naar de Congo afdaalt, den grond heeft gelegd tot verdere onderzoekingen, was ook de eerste die een der Afrikaansche dwergvolken, dat van de Akka's, wetenschappelijk heeft waargenomen en beschreven. Hg vertelt van zijn Nubische geleiders, dat hun fantasie de dwergen precies zoo afschilderde als iedere grootmoeder aan welken Duitschen haard ook. In een land dat Zuidelyk gelegen was van het gebied van de Niam-Niam, hadden zij mannetjes aangetroffen, die nooit langer waren dan vy'f voet, en die tot aan de knieën een witten baard hadden, waarom zij ook niet anders dan „baardmannetjes" zouden hebben geheeten. Natuurlijk bewaakten deze kabouters geen goud en edelgesteenten in den schoot der bergen, maar zg verkochten het niet minder kostbare ivoor aan de kooplieden en waren groote jagers. Gewapend met goede lansen slopen zg handig onder het lichaam der olifanten, die zij op, deze wgze gemakkelijk doodden, terwgl de bijziende dieren ondanks hun langen snuit, hen niet konden pakken.
Het was in September 1887 in het Arabisch station Oegarrowwa, aan de Itoeri, dat Stanley voor het eerst een vertegenwoordiger van den dwergstam zag, die noordelijk van die rivier sterk was verbreid en wel een kleine dame van ongeveer zestien jaar, die slechts 87 centimeter groot was, maar lichamelijk goed ontwikkeld, zeer innemende trekken en prachtige oogen bezat, als van een gazelle. Haar gladde, glanzende huid geleek in kleur op geel geworden ivoor, was dus veel lichter dan die van de grootere inboorlingen. De miniatuurdame bewoog zich met bevalligheid en de bewondering, welke zij wekte, streelde bUjkbaar haar gdelheid. In Februari 1888 vingen de mannen van Stanley zelfs de vrouw van een hoofdman, een dwergkoningin, die ongeveer negentien a twintig jaren telde en 32 centimeter lang was. Als zij de armen tegen het licht hield, zag men er een witachtig bruin dons op. De huid van den eersten volwassen dwerg, dien men in October 1888 met zgn echtgenoote voor


8
Stanley bracht, voelde bijna aan als een pels met haren van haast 1,3 centimeter lengte. Zgn hoofdtooi bestond uit een soort calotje, zooals de priesters dragen en was met een bosje papagaaienveeren versierd. Verder was hg" slechts met een gordel van bast van den katoenboom bekleed. Zgn handen waren buitengewoon zacht en wekten opzien door hun monsterachtige vuilheid. Het paar was juist bezig geweest met het schillen van bananen, toen men het in het struikgewas verraste.
Toen nu de breedgeschouderde Soedaneezen en de groote Zanzibarieten zich rondom den kleinen man schaarden, was het vermakelijk te zien, hoe zijne gedachten zich bliksemsnel in zgn trekken weerspiegelden: de bewondering, die hem vervulde, de snel wisselende vrees over zijn lot, de angstige twyfel en de opkomende hoop, toen hg in de trekken van de vreemden een goede stemming ontdekte, daarna de nieuwsgierigheid te vernemen, van waar deze menschelijke monsters waren gekomen, of en hoe zij hem zouden dooden — of zij hem levend zouden braden of hem ondanks zgn schreeuwen in groote kookpannen zouden werpen. Och hemel, het was te hopen van niet. Daarna toonde een licht schudden met het hoofd, een nog bleekere tint der lippen, en een zenuwachtig knippen met de oogen, in welk een angst hij zich bevond.
Stanley noodigde hem uit bg hem te komen zitten, de Soedaneezen streken hem over den rug en gaven hem eenige geroosterde bananen, om zgn opgeblazen burgemeesters buik te vullen, waarop de dwerg dankbaar glimlachte. Wat was hij een uitgeslapen spitsboef! En hoe vlug van begrip was hij. Hg was in zgn bewegingen zoo welsprekend, dat ieder hem begreep.
„Hoe ver is het naaste dorp, waar wg levensmiddelen kunnen krijgen ?"
Hg legde zgn rechterhand met de palm over de linkerpols, (meer dan twee dagreizen). „In welke richting?" Hij wees naar het Oosten. „Hoe ver is het tot aan de Ihoeroe?"
„O!" hg hief zgn rechterhand op tot aan den elleboog. Dat moest den dubbelen afstand beteekenen, vier dagen.
„Zgn in noordelijke richting levensmiddelen?" Hij schudde het hoofd.


9
„Naar het Westen of Noordwesten?"
Hy schudde weer het hoofd en maakte een beweging met de hand, alsof luj een zandhoop wilde wegvegen. „Hoe komt dat?"
Hy strekte beide handen uit, alsof hij een geweer aanlegde en zeide: „Doe-oe-oe!" Zeker hadden de Manjemas van Tippoe Tip alles vernietigd. „Zy"n nu Doe-oe-oe's in de nabijheid?"
Hy keek op en lachte zoo argeloos, als een coquette, alsof hy wilde zeggen: „dat weet je*zelf het beste, onaardige man, waarom neem je my zoo beet?"
„Wil je ons den weg naar het dorp wijzen, waar wy levensmiddelen kunnen krygen?"
Hy knikte vlug met het hoofd en streek over zyn vollemaansbuikje, hetgeen beteekende: „Ja, want dan zal ik een goeden maaltijd krygen, hier" — nu glimlachte hy verachtelijk en drukte den nagel van zyn duim op het eerste lid van zyn linker wijsvinger, „zyn de bananen maar zoo groot, terwijl ze ginds," hy omvatte zyn kuiten met beide handen, „zoo groot zijn".
„O, welk een paradijs!" riepen de mannen, „bananen zoo dik als een menschelyk been!" Het was aan den dwerg gelukt de genegenheid van allen te veroveren, en dat voelde hy goed, al drukte zyn gelaat argelooze onschuld uit, en al wist hy ook maar al te best, dat het verhaal van de reusachtige bananen niets anders dan bedriegerij was.
Gedurende dit gesprek weerspiegelde het koperkleurig gelaat van de kleine, bruine dame op welsprekende wyze, de gevoelens van den mannelyken dwerg. Haar oogen straalden van vreugde en met bliksemsnelheid gleed een listige trek over haar gelaat. Haar voortdurende wisseling van uitdrukking toonde dezelfde twyfel en verwachtingen, dezelfde verstijvende vrees en dezelfde nieuwsgierigheid als zy raadde, welke stemming haar makker vervulde. Zij was zoo dik als een gans met Kerstmis en glansde in de kleur van oud ivoor. Stanley zeide dat in het mannetje al de nagebootste waardigheid van een Adam stak, in de vrouw al de vrouwelijkheid van een miniatuur-Eva.
Overigens waren deze dwergstammen volstrekt niet zoo onschuldig als de pygmeën, die duizenden jaren geleden de vyf


10
jongelingen der Nasamoners door het moeras in hun stad brachten ; want die Nasamoners kwamen zonder dat hun eenig leed was geschied, weer terug in hun woning, zooals Herodotus met nadruk verzekert, anders zouden zy hun ervaren nooit hebben kunnen vertellen. De dwergstammen aan de oevers van de Aroewimi zwermden als een vlucht vergiftige insecten voortdurend rondom de karavaan van Stanley, zg" loerden op het gunstige oogenblik, om met hun kinderüjke, maar door de vergiftige punten levensgevaarlijke pijlen, schade aan te richten en door diefstal en verwoesting allerlei duivelsche streken uit te halen.
Voor het door Stanley aangelegde fort Bodo, werden zij zoo lastig, dat zij verscheiden keeren duchtig moesten getuchtigd worden. Als nomaden zwierven de enkele families door de bosschen en leefden van den buit, op de jacht en in den oorlog verkregen. Voor de andere inboorlingen, met wie ze op zoo goeden voet stonden, om bananen en andere vruchten tegen ivoor met hen te kunnen inruilen, deden zij dienst als uitnemende boodschappers, die overal bijtijds de komst van Stanley in de dorpen meldden, zoodat de hutten der inboorlingen leeg stonden, en alle levensmiddelen waren weggebracht.
Afgezien van de enkele gevangenen, die hun nu en dan in de handen vielen, gelukte het de mannen van Stanley maar zelden zulk een dwergvolkje in hini eigen milieu gade te slaan. Eens had een der dragers, zooals zoo dikwijls, zijn last, een kist patronen, niet in de kampplaats gebracht, maar eenvoudig onder een grooten boom neergezet In den avond werd hn* onder geleide, teruggezonden om ze te halen. Toen de afgezonden troep in de nabijheid van de plaats kwam, zagen zij een geheelen stam van dwergen, mannen, vrouwen en kinderen, verzameld en twee mannetjes stonden juist op het punt het gewicht van de kist te onderzoeken. Daar de kleine menschen buitengewoon scherpe oogen hadden, hielden de mannen van Stanley zich verborgen om te zien wat de dwergen met de kist zouden doen. Elk lid van den stam scheen een voorstel te hebben, terwijl de kleine kinderen op één been rondhuppelden en van onweerstaanbare pret over de vondst, tegen hun dijen klapten, en de bevallige vrouwen met hun nog sierlijker baby's op den rug op de manier van verstandige vrouwen haar raad


11
daartusschen in riepen. Daar nam een moedige man een lichte stang en schoof die door de handvatten aan het einde van de kist, waarop al de kleine heden van blijdschap, dat zij zulk een verstandige ontdekking hadden gedaan, luid schreeuwden en krijschten. Eenige Herculessen van den stam drongen naderbij, spanden hun uiterste kracht in, om de kist tot aan de schouders op te heffen en liepen er wankelende mede naar het struikgewas. Daar viel plotseling van den kant der mannen van Stanley een los schot en in een oogenblik was het mooie sprookjes-tooneel verdwenen.
Aan hun vlugheid als van een wezel hebben de dwergen den naam te danken dat ze zich onzichtbaar kunnen maken.
Deze dwergvolken, van wie alle Afrika onderzoekers der laatste tientallen van jaren vertellen, zijn onder verschillende namen dwars door het geheele werelddeel verspreid; zij bewonen een gordel, die zich over de geheele breedte van Afrika van kust tot kust, langs den evenaar uitstrekt, het dichtst is het Noord-Oosten van het groote centraal Afrikaansche oerwoud, ten Westen van het Albert- en Albert Edward meer door hen bevolkt. Rondom Stanley's fort Bodo heeten zij Wamboetti's; aan het hof van den Monboettoe koning Moensa, noemde men hen Akka's. Volgens de meening der meeste anthropologen zu'n de dwergen en de met hen verwante wat grootere Boschjesmannen in Zuid-Afrika, de oorspronkelijke inboorlingen, die door de zwerftochten en het voorttrekken van de omwonende volkeren en stammen verdrongen werden. Want van ontaarding is aan hun goedgevormd lichaam niets te bemerken. Emin Pascha heeft veel dwergen gemeten, die geen van allen grooter waren dan 124 centimeter. De grootte der Wamboetti's is volgens de opgave van Stanley slechts 90—140 centimeter. Volgens de beschrijving van Schweinfurth hadden de Akka's een groot rond hoofd, groote ooren en een platte borstkas, en lange, magere armen met buitengewoon sierhjke handen. Schoon van gelaat zijn zij in het geheel niet, de gelijk een snoet vooruitspringende kaken en de bovenaan diep ingedrukte neus doen hen bedenkelijk veel gelijken op de aapmenschen van Darwin, maar hun oogen zijn, in opvallende tegenstelling met de saamgeknepen oogen der Boschjesmannen, groot en open. Schweinfurth zegt, dat hun haargroei maar


12
weinig ontwikkeld is, van een baard is er by de Akka's geen spoor, hun haar had de kleur van uitgerafeld touw. Onder de dwergen, die Jephson gedurende zyn verblyf Mj Emin Pascha zag, waren echter vele mannen met lange baarden, een buitengewoon afschrikwekkend gezicht.
Dikwyls zag Schweinfurth, evenals Stanley, by hen een belachelijken hangbuik, die echter hoofdzakelijk het gevolg van hun vraatzucht' was. De Duitsche onderzoeker had gedurende anderhalf jaar een 134 centimeter langen grooten Akka bij zich, maar de dwerg stierf tengevolge van zyn onmatigheid, ondanks de zorgvuldigste verpleging. Een andere reiziger bracht in de zeventiger jaren twee Akka's mede naar Europa, die onder de Europeesche cultuur uitnemend gedyden en zich zeer goed voordeden. In het oude paleis van een patriciër in Verona hadden zij een onbezorgd asyl gevonden en voelden zich daar buitengewoon thuis.
Maar in het algemeen kunnen de dwergen niet tegen een verblijf in het open land, want zy zijn door en door Boschmenschen, hetgeen ook misschien de lichtere kleur van de huid veroorzaakt. Hun zintuigen zyn buitengewoon sterk ontwikkeld, en ze zyn voor de jacht met de uitnemendste hoedanigheden uitgerust. Met hun wapenen, kleine bogen en pijlen, waarvan de punten dik met gif zyn bestreken, en met hun speren dooden zy olifanten, buffels en antilopen; bovendien graven zy kuilen en bedekken die op handige manier met dunne stokken en bladeren en strooien daarover zand om het wild te verschalken. Zij maken schuurachtige hutjes, waarvan het dak aan een tak hangt en daaronder leggen zy noten of rype bananen, om chimpanzees, bavianen en andere apen te lokken; by de minste beweging valt de val toe. Op de sporen der civetkatten, bunzings, ichneumons en kleine knaagdieren plaatsen zy klemmen, die de dieren by het haastig doorsluipen vast houden en wurgen. Van de huid der geslachte dieren maken zy schilden en verkoopen die, benevens bont en ivoor, aan de grootere inboorlingen voor bananen, zoete aardappelen, tabak, speren, messen en pijlen.
Zoodra een afdeeling dwergen in de nabijheid van een dorp komt, haast zich de hoofdman hen door geschenken in granen en groenten tot vrienden te maken. Zoolang deze ruilhandel


13
eerlijk wordt gedreven, bestaat er de beste verstandhouding tusschen beide partijen; maar zoodra de buitengewoon teergevoelige dwergen zich in het minst beleedigd voelen, nemen zij wraak, dooden zg hun vijanden van uit een verdekte plaats en vernielen de bananen aanplantingen. Hun eigen tijdelijke nederzettingen zgn meestal op grooten afstand van de dorpen der inboorlingen onder boomen en struiken midden in het bosch, zoo mogelijk in de nabijheid van een beek. De bijenkorfachtige hutten hebben dikwijls slechts een doorsnee van één meter, en de bewoners slapen daarom alleen met het bovenlijf erin, terwgl de beenen buiten de deur steken; meisjes en jongens stellen er zich mede tevreden zich een beschutting te verschaffen door de takken van jonge boomen naar beneden toe te buigen. Als geboren boodschappers kiezen zij voor hun kampplaats kruispunten der wegen van de inboorlingen en zijn daardoor vrijwillige posten, die de open plekken in de bosschen en de nederzettingen bewaken. Maar daardoor sluiten ze de stammen der inboorlingen ook in, en houden hen in bedwang, en maken hun elke beweging buiten hun gebied zoo goed als onmogeüjk. De inrichting van hun met breede bladeren bedekte hutten is zoo ruw en eenvoudig, als men zich maar voorstellen kan. Huisraad kennen ze niet; zij koken hun voedsel door het in bladeren te wikkelen en zoo op gloeiende kolen te leggen; nu en dan krijgen zij kookpannen uit de dorpen,in welker nabijheid zij als lastige klaploopers hun kamp hebben opgeslagen. Hun eenig huisdier is de kip. Vreemd genoeg wist men ook dat reeds voor vele duizenden jaren. Een mozalk uit Pompeji, die men tegenwoordig in het nationale museum te Napels kan bewonderen, stelt de pygmeën voor, omgeven door hun huisjes en hutjes, alles vol kippen.
Evenals de in het woud wonende inboorlingen geven de dwergen zich, als de gelegenheid zich voordoet, aan het kannibalisme over. Hoofdzakelijk leven zij echter van het wild en de veldvruchten van hun tijdelijke vrienden. Zg zelf leggen slechts heel zelden aanplantingen aan.
Listigheid en boosaardigheid zgn de meest in het oog loopende karaktertrekken van al deze Afrikaansche dwergvolken en ook daar, waar men hen met vriendschap tegemoet treedt, is men niet zeker voor hun onhebbelijkheden en duivelsche streken.


14
Deze ervaring deed Georg Schweinfurth ook dikwijls op met zgn Akka-pupil. Emin Pascha had een dwergin tot dienstmeid, zij was zeer vlijtig, scheen nooit leeg te loopen en toonde zich altijd vroohjk en welgemoed. De mannen houden er echter niet van in dienst van anderen te werken en ook daar, waar zij als slaven werden gehouden, was hun onafhankelijkheidszin en koppigheid nooit uit te roeien.
Een sage der O-rieken verhaalt, dat de pygmeën eens den slapenden Heracles overvielen om den dood van hun reuzenbroer Antaus, den mythologischen heerscher van Lybië op hem te wreken. Zg krabbelden over zgn ledematen en gingen zgn hoofd belegeren zonder hem echter kwaad te kunnen doen. De half-god ontwaakte, lachte, pakte de kleine helden in zgn leeuwenvel en bracht hen aan zijn werkgever Eurystheus. Gelijkt het ontzaglijk werelddeel Afrika niet op den ontwakenden reus, op welks lichaam de zwarte dwergen nog altijd rondkrabbelen ?
2. Aan het hof van een vorst van kannibalen.
Weet ge u nog de huivering te herinneren, die over uw rug ging, toen ge voor het eerst van Klem-Duimpje hoordet, hoe hg afgemat van het loopen met zgn broers en zusjes in de hut van den menscheneter verdwaalde, wien op dit onverwacht gezicht het water in den mond kwam. In Centraal-Afrika is dit sprookje nog heden maar al te schrikkelijke werkelijkheid. Wat zoudt gg zeggen, als ge u plotseling door een troep van deze onmenschen omgeven zaagt, die u uitdrukkelijk uitnoodigen het u gemakkelijk te maken in hun kookpannen of wanneer ge voor het hoofd van zulk een duivelsche bende gebracht wordt, wien de overblijfselen van zijn kannibalenmaaltijd nog aan de zwarte vingers kleven en wiens haar onder een dikke laag van . . . menschenvet glimt?
Maar geen angst! Natuurlijk zg*t gg voortreffelijk gewapend en niet alleen. Gg behoort veeleer tot een machtige karavaan van koopheden uit Khartoem, die aan de bronnen van den Nijl overal hun goed gegrondveste nederzettingen, seriben, bezitten,


15
over toereikende militaire bedekking beschikken en zich in den loop der jaren tot beheerschers dezer streken hebben opgeworpen. Voor hen verzamelen de inboorlingen het ivoor om het in te ruilen tegen koper en een menigte voortbrengselen der Europeesche cultuur, eene behoefte, die reeds onuitroeibaar is geworden. Met de talrijke potentaten van deze stammen van inboorlingen staan de kooplieden uit Soedan in de nauwste handelsbetrekkingen. Door voortdurenden onderlingen strijd zn'n de zwarte volken allen weerloos tegen de wapenen van de handelsveroveraars, en hun opperhoofden benutten maar al te graag de gelegenheid, op kosten van hun onderdanen, hun rijkdom aan koper en andere schatten door de levering van ivoor, wit en zwart, te vermeerderen en daardoor in hun stam hun macht en hun aanzien te vergrooten.
Intusschen zal geen heel behagelijk gevoel u bezielen, als ge, het voorbeeld van Georg Schweinfurth volgend, aan het hof van zulk een zwarten vorst der kannibalen huiselijk plaats neemt. Gn' weet heel precies wat de hooge heer zooeven voor zijn ontbu't heeft genuttigd, als hij u de gunst bewijst u op audiëntie te ontvangen! En al zal men uit beleefdheid tegenover den Europeaan niet juist bekennen, dat hier aan het hof menschenvleesch een begeerde lekkernij is, zoo zijn uw oogen toch helder genoeg om overal uit het afval van de middagtafel dit afzichtelijk gerecht te herkennen: En als gij dan bovendien nog als Schweinfurth natuuronderzoeker zijt en als anthropoloog een zeer groote voorliefde voor menschenschedels bezit, dan ziet ge weldra met ontzetting, dat hoofden van menschen, in rauwen en gekookten toestand, hier te lande even goedkoop zh'n als bramen en men er meer voor u opstapelt, dan ge kunt prepareeren en voor uw museum medenemen!
Als ge 's nachts in uw hut ligt, midden in de groote residentie van Zijn Koninklijke Hoogheid, den vorst der kannibalen, als onder uw legerstede de groote witte mieren aan den arbeid zijn en boven u, in het stroo van het dak, sierlijke slangen krijgertje spelen, dan neem ik het u niet kwalijk, indien allerhande verwarrende gedachten door uw hoofd gaan, en telkens de booze droom u uit den slaap schudt: „het is uit met de vriendschap, die de koning der plaats met den aanvoerder van de karavaan heeft gesloten! Zaagt gij vandaag niet op uw weg aan


16
een boomstam drie merkwaardige voorwerpen in 'toogloopend neergehangen? Een maiskolf, een veer van een kip, en een pijl? Nu valt het u in, dat dit hier de gebruikelijke oorlogsverklaring is. „Weg met de vreemdelingen !" klinkt het als parool door de donkere dorpsstraten. „Weg met de ivoor- en slavenroovers, die jaarlijks ons land uitzuigen en onze vrouwen wegsleepen! Weg ook met den blanken „bladeter."" Zoo werd de botaniseerende Schweinfurth door de inboorlingen genoemd om zijn voor hen geheel onbegrijpelijke bezigheid.
Maar nu nog zal de in Berlijn wonende, beroemde Duitscher vertellen, hoe hy in het jaar 1870, op een van zgn vele Afrikareizen, waarop hg de Uelle-rivier, een der noordelijke bgrivieren van den geweldigen Congo, ontdekt heeft, het land der Monboettoe bezocht, by den koning van dezen stam, den machtigen Moensa, op zgn allervriendelijkst werd ontvangen en als eerste Europeaan het volstrekt niet primitieve ceremonieel van het hof van zulk een zwarten vorst op zgn gemak kon bestudeeren!
Het was aan Schweinfurth gelukt van een der machtigste kooplieden uit Khartoem de toestemming te verkrijgen, tot deelname aan verscheidene handelsreizen en rooftochten. De karavaan ging allereerst den Witten Ngl op, sloeg daarna de Gazellerivier (Bahr el Chasal) in, in welker brongebied de Karthoemer seriben lagen en ging door het land der Schilloek, Noeer en Dinka-Negers, deze vreemde moeras-bewoners, die er een bewijs voor «gn, dat de natuurwet, volgens welke onder gelijke bestaansvoorwaarden overal dezelfde vormen onder de meest verschillende klassen der dierenwereld ontstaan, ook bg de menschen wordt bevestigd. Hun lange hals, waarop een klein, smal hoofd rust, en hun hooge, dorre beenen, waarop ze met afgemeten passen door het riet loopen, geven hun een niet te miskennen gelijkenis met reigers en ooievaars, en hun zonderlinge gewoonte, evenals de moerasvogels uren lang op één been te staan, het andere met de knie te ondersteunen, voltooit dit spel der natuur op verrassende wgze. De Dinka's zgn een hartstochtelijk herdersvolk, dat alle stammen, die geen vee houden voor „wilden" uitmaakt, hun koeien en ossen zijn hun dierbaarder dan vrouw en kind. Ofschoon de Dinka's groote fijnproevers zijn, komen zij er toch slechts by uitzondering toe, een van hun dieren te slachten.


17
Voor de rooftochten der ivoorhandelaars is de rijkdom aan vee der Dinka's echter een levensvraag.
Verder de Gazelle-rivier op wonen de Djoers, die den landbouw beoefenen. Zij hebben de grappige gewoonte elkaar te spuwen, als zij elkaar met bijzondere hartelijkheid willen begroeten. Aan hun gebied sluit zich dat der Bongo's aan, waar ten tijde van het bezoek van Schweinfurth de Nubische slavenhandelaars, als een troep overmoedige bavianen in de velden van de Djoerra's verbüjf hielden en geheele landstreken ontvolkten.
Evenals de Djoers zyn ook de Bongo's buitengewoon handige smeden; hun land bevat zeer veel ijzer, zij weten zeer geschikte ijzergieterijen te bouwen en eigenvervaardigde lansen zyn daarom in het geheele boven-Nijlgebied gangbare munt bij den ruilhandel. De Bongo's, evenals hun naburen de Mittoe's, bleken zeer muzikaal te zijn, en hun orkestrale pogingen, de ontketende elementen met behulp van geraasmakende instrumenten muzikaal voor te stellen, herinneren tegenwoordig niet weinig aan de proefnemingen van Europeesche componisten. Opvallend was bij de Bongo's, voor wie overigens alles wat kruipt of vliegt, het deed er niet toe in welken toestand, passend voor den mond was, hun beslisten afkeer van honden- en menschenvleesch; en het woord van den Franschman Bernardin de Saint-Pierre, den bekenden schrijver van de Idylle „Paul en Virginie";, werd bewaarheid, dat het genot van hondenvleesch de eerste schrede is tot het kannibalisme.
Het verder zuidelijk wonende jagers- en krijgsvolk*van de Niam-Niam huldigt daarentegen reeds geheel deze afgrijselijke gewoonte; zy verorberen niet alleen de in den oorlog gevallen vijanden, maar schrikken er zelfs niet voor terug, hun eigen stamgenooten te dooden als die in het dorp geen familie hebben, want men schrijft aan menschenvet een bedwelmende uitwerking toe. De tanden van hen die werden opgegeten worden aan een koord geregen en als kralen gedragen en de hutten met schedels als met jachttropeeën versierd. Verrassend is by dezen lagen toestand der beschaving de positie der vrouwen; de Niam-Niam hangen haar aan met onbegrensde liefde, en de Arabische kooplieden zyn daarom gewoon zich eerst van eenige vrouwen te verzekeren; door haar gevangenschap kunnen zy dan zonder moeite alles aan de mannen afpersen, wat hen voor
2


18
het onderhoud van hun, karavaan — of tot de vergrooting van hun bezit gewenscht voorkomt. Bh* deze wilde volken kan men dus niet beweren dat de positie der vrouw de mate van beschaving van een land kan aangeven.
In al deze gebieden der inboorlingen hadden de metgezellen van Schweinfurth hun nederzettingen en in al die seriben werd hij met echt Oostersche gastvrijheid opgenomen en maandenlang werd er voor hem gezorgd, zoodat hij zich geheel aan zijn wetenschappelijke studiën kon wijden. De achting welke de eigenaars van de karavanen den Duitschen onderzoeker toedroegen, maakten grooten indruk op de inboorlingen en als hij dan voor hun oogen zijn Europeesche kunsten vertoonde, waren zij altijd geneigd hem voor een hooger wezen te houden. De grootste verbazing verwekten zijn lucifers en steeds weer moest hij het wonder, vuur te maken, verrichten. Als hun dan zelf met een lucifer de proef gelukte, was de vreugde van de omstanders buitensporig. „Zoo" heette het in den kring van de mannen „kan de blanke man ook regen en bliksem maken, iets dergelijks .is nooit gezien sinds de schepping der wereld!" De inboorlingen zelf gebruikten om vuur aan te maken twee houten zoo dik als een potlood, die ze draaiend tegen elkaar wrijven, het eene loodrecht op het andere. Zoo wordt de vonk in het leven geroepen en die in fijn gewreven droog gras opgevangen, een wel wat omslachtige, maar toch zekere manier van doen, die zooals Schweinfurth vertelt, bij sterken wind, vaak de betoovering van zijn lucifer te niet deed.
Aan deze verbazing der inboorhngen had de onderzoeker het te danken, dat hij alleen en ongewapend of onder slechts klein geleide, in de nabijheid der seriben naar hartelust en zonder gevaar kon ronddolen en bij den onuitputtelijken rijkdom der vegetatie, eiken dag schatten kon meebrengen voor zijn herbarium of teekenportefeuille. Hij bezocht even ongehinderd de hutten der inboorlingen, hield bepaalde huiszoekingen bij hen, onderzocht hun huisraad en doorsnuffelde eiken hoek, toekende en nam de maat van de bewoners, en bracht aldus een menigte wetenschappelijke resultaten bijeen, die helaas tijdens een lateren seribenbrand deels te gronde gingen, maar voor een deel ook de Berlijnsche musea hebben verrijkt Het meest zuidelijk gelegen gebied, waartoe zijn nasporing zich


19
uitstrekte, was dat der Monboettoe's, een stam van kannibalen, die door twee machtige opperhoofden werd beheerscht, en de residentie van een hunner, den koning Moensa, was wekenlang de standplaats van Schweinfurth. Door een van de eigenaars der karavanen waren de Monboettoe's pas in 1867 ontdekt, en de sluwe koopman had de innige vriendschap van dezen vorst der kannibalen weten te verwerven. Zoodoende werd Schweinfurth getuige van een tooneel, dat tot nu toe nog aan geen Europeesch reiziger ten deel was gevallen.
Moensa had de komst van zijn Khartoemer vriend, aan wien de Monboettoe's den gemoedelijken naam van Mbali „de kleine" gaven, met ongeduld verwacht; in zijn schuren lag het ivoor hoog opgestapeld, de opbrengst van de jacht van een geheel jaar; nu zouden hem daarbij de rijkdommen van het Noorden toevloeien en nieuwe voorraad roodkoper bij het oude in de koninklijke schatkamer worden gevoegd. „Waar is Mbali, wanneer zal Mbali komen ?" was de dagelijksche vraag geweest van Moensa aan de bij hem gestationneerd zijnde soldaten van zijn vriend, en ze werd ook gedaan gelijktijdig met de boodschap, waarmede Moensa reeds op verren afstand den vreemdeling, wiens komst hem was aangezegd, zijn koninklijken groet liet overbrengen. Mbali had dan ook niets haastiger te doen, bij zijn komst in de residentie van den koning, dan de meegebrachte geschenken bijeen te pakken en zich snel naar Moensa te begeven. Pas laat in den avond keerde hij in het groote kamp terug, dat intusschen uit het oerwoud te voorschijn was getooverd; hoorngeschal en het geluid van pauken vergezelden zijn schreden en groote voorraden proviand werden verzameld, en met verbazingwekkende snelheid op bevel van den koning door duizenden aangedragen. Den blanken gast van de karavaan was den volgenden dag een feestelijke ontvangst in de pronkhal van den koning beloofd.
Den volgenden morgen zag men een dichte menigte van het zwarte volk zich bewegen tusschen de hallen van den koning en de woningen van zijn hofhouding, en het dof geluid van paukenslagen overstemde alles. Moensa verzamelde zijn trawanten en hield wapenschouwing over zijn olifantenjagers; van nabij en van verre stroomden de oudsten der families toe om hun waren naar de ivoormarkt te brengen en met Mbali contracten over levensmiddelen af te sluiten.


20
Schweinfurth had zich in het plechtige zwart gestoken en zwaar beslagen touristenlaarzen aangetrokken om aan zijn elastisch figuur door zijn zwaarderen pas een meer indrukwekkend karakter te geven. De laarzen waren echter de oorzaak dat hij later verdacht werd bokkepooten te hebben, een vermoeden, dat door zijn lange haren onwillekeurig werd vermeerderd! Na lang wachten werd hij tegen den middag door de zwarte lijfwacht van Moensa en zyn muzikanten afgehaald en onder feestelijk geleide naar de op een na grootste hal van het koninklijk paleis geleid, die gelijk een schuur, aan beide zijden open was. Hier wachtte de ceremoniemeester, greep zwijgend de rechterhand van den vreemdeling en bracht hem naar binnen, door de rijen van honderden trawanten en aanzienlijken van het volk, die in volle wapenrusting, volgens rang en waardigheid gerangschikt, op sierlijke banken zaten. Aan het eene eind van de hal stond de troonbank des konings, die slechts door een voetmat van de andere was onderscheiden. Naast de troonbank liet Schweinfurth zijn rieten stoel plaatsen, die men hem, zooals de gewoonte was, had nagedragen, zijn manschappen hurkten neer of stonden achter hem en nu werd op de verschijning van den koning gewacht.
Want Zijne Majesteit werd nog eerst in de binnenste woonhutten van den hofburg door zijn vrouwen gezalfd, gekapt en opgesierd, om zich in vollen staat te presenteeren en zonder het gelaten geduld van hen, die op audiëntie kwamen, ging het ook aan dit koningshof niet Intusschen schudde het luchtige houten gebouw van het razen, van het getrommel op ketels en het gebrul der horens. Het gebouw was op zijn manier een wonder van lichte en toch weerstandbiedende constructie. Voor de koninklijke trawanten was de blanke gast een onuitputtelijke bron van uitgelaten vreugde. Door de open gevels drong het kijklustige volk, dat door opzichters met lange stokken in bedwang werd gehouden.
De vreemdeling had reeds een uur gewacht toen eindelijk nog luider hoorngeblaas, het geschreeuw van het volk en verdubbeld gedonder der pauken het naderen van den heerscher scheen aan te kondigen. Het was echter pas het voorspel, intusschen werd aan den ingang van de hal een grootsche tentoonstelling opgericht van pronkwapenen, uit koper gesneden


21
lansen en spiesen, in alle vormen en grootte. De stralen van de aequatoriale middagzon, gaven aan deze ophooping van roodglanzend metaal een verblindenden glans en een gloed als van ontstoken fakkels ging van de spitsen der lansen uit, waarvan de symetrische rijen een prachtigen achtergrond vormden voor den troonzetel van den heerscher. Een waarlijk koninklijke pracht werd daar ontvouwd, naar de begrippén van midden-Afrika schatten van onberekenbare waarde en al wat tot nu toe gezien was, ver in de schaduw stellend. Maar nu drong de volksmenigte naar den ingang, herauten en ceremonimeesters van het feest liepen heen en weer — stilte! de koning komt! Voorop liepen muzikanten die op kolossale hoorns, welke uit de tanden van olifanten waren gesneden, bliezen, of ijzeren klokken zwaaiden. Den blik onverschillig voor zich uitgericht, nadert met groote schreden, de roodgezalfde Caesar gevolgd door zijn lievelingsvrouwen; zonder den vreemdeling met een blik te verwaardigen, werpt hij zich neer op de lage troonbank en — kijkt naar zijn voeten.
Evenals de verzameling wapens straalt de vorst in zware koperen pracht, armen en beenen, hals en borst waren met ringen, spiralen en ketenen versierd, op zijn hoofd schitterde een soort halve maan, alles producten van de kunstnijverheid van zijn geboorteland. Een indrukwekkende anderhalven voet hooge hoed uit rietvlechtwerk en vederen gemaakt beschaduwde zijn hoofd, koperen staven, wel een vingerdik staken in zijn doorboorde oorschelpen, en zijn geheele lichaam was ingewreven met het in het land gebruikelijk blanketsel van campechehout, hetgeen aan zijn oorspronkelijk lichtbruin lichaam de antieke kleur gaf der Pompejische helden. Zijn kleeding bestond uit een groot stuk, zorgvuldig bewerkte bast van den vijgenboom, dat tegelijk als korte broek en als rok dienst deed en ruwe riemen van de huid van buffels met koperen ballen, bielden het gewaad op de heupen bijeen. In de rechterhand zwaaide Moensa als schepter een sikkelvormige sabel van zuiver koper.
De alleenheerscher der Monboettoe's was ongeveer veertig jaren oud, hoog van gestalte en/orsch van bouw, kin en wangen waren omlijst door een baard. Maar zijn gelaatstrekken waren volstrekt niet innemend. In zijn oogen brandde een woest vuur


22
en om de opgetrokken dikke negerlippen zetelde de wreedheid en de hebzucht van een Nero. Hij glimlachte nooit.
Geruime tijd verliep voordat de oogen van den koning oogenschijnlijk onverschillig langs het nooit geziene blanke gelaat met de tot de schouders neerhangende haren gleden, en gaandeweg liet hij door den tolk enkele zeer onverschillige vragen tot den vreemdeling richten. Het wel overlegd voornemen van dezen koning scheen te zijn, zich door niets uit zijn koninklijke zelfbeheersching te laten brengen.
Nu het Schweinfurth zijn geschenken aan de voeten van den vorst uitspreiden; zwarte stof, een verrekijker, porceleinen voorwerpen, gesneden voorwerpen uit ivoor, een spiegel enz. en wat het voornaamste was een verzameling van duizend verschillende Venetiaansche kralen. De omringenden konden hun verbazing, die zij op de meest verscheiden wijze uitten, niet weerhouden — maar de koning zelf bekeek alles met onverstoorbare kalmte.
Na een poosje wendde Moensa zich naar de gereedliggende ververschingen, geroosterde bananen enz. en rookte in de pauzen, tusschen het eten, uit een zes voet lange ijzeren buis, die de pijpedrager hem aanreikte. Telkens wierp de koning zich daarvoor terug in zijn troonzetel steunde zijn rechterelleboog op de armleuning sloeg de eene knie over de andere, en greep dan met de linkerhand de buis. In deze indrukwekkende houding deed hij even als een aanzienlijke Turk één langen trek uit de pijp, gaf ze dan trotsch en kalm terug aan den dienaar en stiet den rook langzaam uit zijn mond. Ondanks alle moeite was het niet mogelijk, hem, op wien volstrekt niets indruk maakte in een geregeld gesprek te wikkelen en ook bij latere gelegenheden, liet hij zich vooral over geografische dingen op geen enkele manier uitvragen; dat verboden hem de overwegingen der hooge Afrikaansche politiek!
Om de gasten te onderhouden traden nu hoornblazers op, daarna grappenmakers en zangers, ook een hofnar ontbrak niet, die geheel met dikke kwasten was behangen, en onvermoeid was in grappen en dwaasheden. En eindelijk als hoogtepunt der ceremonie, hield Moensa, onder het gejubel van het volk en met duidelijke berekening in de keuze der woorden en kunstmatige pauzen een plechtige toespraak, op zijn minst een


23
half uur lang, en tot slot dirigeerde hij nog hoogst eigenhandig een paukenconcert met zulk een succes, dat zijn Duitsche bezoeker van al hetgeen hij gehoord en gezien had, meer dood dan levend terugkwam*in zijn hut.
Als geschenk het Moensa hem den volgenden morgen een twintig voet lang verplaatsbaar huis uit vlechtwerk brengen, dat den natuuronderzoeker ter bescherming van zijn bagage en vooral voor zijn verzamelingen buitengewoon welkom was. Zoo kon hij nu als huiseigenaar tusschen zijn eigen vier muren, in het Monboettoe land zijn onderzoekingen doen, terwijl rondom zijn tent de schare van nieuwsgierigen zich verdrong, waaronder vooral vrouwen, die zelfs haar zitgelegenheden medebrachten om het vreemde wonderdier bij zijn onbegrijpelijke handelingen op haar gemak te kunnen gadeslaan.
Twintig dagen bleef Schweinfurth in de residentie van Moensa en aan afwisseling en verrassingen was dit hof even rijk als maar eenig Europeesch. Als er buffels of olifanten in de nabijheid zichtbaar waren dan werden er groote drijfjachten gehouden ; het eene feest verdrong het andere in de koninklijke hallen. Eens danste de koning zelfs, als David,in hoogst eigen persoon voor zijn vrouwen en trawanten zoo lang, tot hij met de woede van een hijgenden derwisch door de hallen raasde, terwijl de toeschouwers in een daverenden geestdrift geraakten. Dan weer kwamen er schatting brengende vazallen tot den koning of er werd een overwinningsfeest gevierd. In het kamp bij Moensa zag Schweinfurth ook voor het eerst een der zuidelijk van de Monboettoes wonende dwergen en kreeg zelfs van den koning een der Akka's als eigendom toegewezen nadat hij hem — een echt Afrikaansche handel — daarvoor een zijner honden had afgestaan!
3. Timboektoe.
In het Noord-Westen van Afrika, op de reuzentong, die het vasteland in den Atlantischen Oceaan uitsteekt, ligt Timboektoe, een der beroemdste steden der aarde.
In vergelijking met Cairo of Algiers is Timboektoe een kleine stad, wier drie armelijke moskeën zich niet kunnen meten me


24
de godshuizen, die onder de Fransche, Turksche of Engelsche heerschappij aan de Afrikaansche kust van de Middellandsche zee hun slanke minaretten ten hemel heffen. Geen enkel gebouw boeit den blik van den vreemdeling; een gewirwar van ruïnen van grijsgele leemen huizen met platte daken en zonder ramen toont overal verval en wanbeheer. Ternauwernood noodigt een bouwvallige karavanserai, want dat zijn zij alle, den woestijnreiziger tot een verblijf uit. Vele straten zijn geheel verlaten en andere een voet hoog met stuifzand bedekt, dat door de Sahara naar hier wordt gezonden.
Timboektoe is niet zoo beroemd als de fonkelende juweelen in de kroon van Aziet Jeruzalem, Mecca, Benares en Lhasa, van welke ieder reeds door haar naam een geheelen godsdienst vertegenwoordigt. En toch heeft de stad Timboektoe gedurende haar acht honderdjarig bestaan trotsche namen gedragen: de Groote, de Geleerde en de Geheimzinnige. Wel is waar werden er geen bedevaartgangen heen gedaan om aan het graf van een verlosser te bidden, of den zegen te ontvangen van een hoogepriester; noch pyramiden, noch marmeren paleizen zijn hier te vinden; noch rijkdom, nog weelderige plantengroei maken de stad tot een voorhof van het paradijs. En toch is ook Timboektoe een stad van verlangen. Millioenen reizigers verlangen daarheen, en die er van terugkeert, verlangt er heel dikwijls weer heen. Ontelbaar veel karavanendrijvers, die maanden lang de eindelooze Sahara doortrekken verlangen naar de klanken van den cither, de welluidende concerten op de fluit en het licht zweven der danseressen van Timboektoe. Palmen en mimosenboomen groeien hier slechts schaars. Maar na de verschrikkingen van de woestijn schijnt deze vervallen stad met haar verlaten straten toch als een verblijf in het Eden. De kooplieden, die zoo lang zijn blootgesteld geweest aan de overvallen der rooverbenden begroeten Timboektoe als een verlossing en vinden zijn grijze muren meer te begeeren dan de prachtigste van alle steden. Het voordeel van Timboektoe is dus haar ligging en de daardoor ontstane handel. Een blik op de kaart laat zien, dat deze stad als een spin in een net van handelswegen ligt, die aan de kusten beginnen en in Timboektoe uitloopen.
Zij komen van Tripolis en Tunis, uit Algerie en Marokko,


25
van Senegal en de Siërra Leone, van de Peperkust, de Ivoorkust, de Goudkust en de Slavenkust en van de landen aan de bocht van Guinea, die Frankrijk, Engeland en Duitschland hebben veroverd. Eveneens komen zij in het midden van de Sahara waar wilde, oorlogzuchtige Nomadenstammen, tegenwoordig nog hun vrijheid tegen vreemde indringers weten te verdedigen.
In Timboektoe komen Arabieren, Negers, Mohammedanen en heidenen, Sahara, en Soedan, woestijn en vruchtbaar land bijeen. De stad ligt op den drempel van de groote woestijn en aan de op twee na de grootste rivier van Afrika. De Niger is hier vier kilometer breed en aan zijn mond rijker aan water dan de Nijl, maar niet zoo geweldig als de Congo. Evenals de Congo maakte de Niger een bocht naar het Noorden alsof hij de Sahara wilde trotseeren, maar de woestijn blijft overwinnares en de rivier moet zich weer naar het Zuiden wenden. En juist daar waar de strijd tusschen het levengevende water en het alles verstikkende zand zijn hoogtepunt heeft bereikt, ligt Timboektoe.
Van het Noorden komen de handelswaren op dromedarissen om in lange, smalle booten met daken van rietmatten of daar, waar de rivier niet bevaarbaar is, door ossen, muildieren of dragers verder vervoerd te worden. De dromedarissen kunnen het vochtige klimaat aan den Niger, die vooral in den winter ver buiten zijn oevers treedt, niet verdragen, daarom worden zij door de Sahara teruggeleid. Zij voelen zich nergens beter dan in de woestijn, die door de voortdurend waaiende NoordOost passaat zoo dor is; in veel gedeelten van de Sahara kunnen jaren voorbijgaan, zonder dat er een druppel regen valt
En welk een eigenaardige klank heeft de naam Timboektoe! Daaruit klinkt het geheim en de betoovering van de Sahara. Hij herinnert aan de grootste woestijnstreken der aarde, aan de eenzaamheid van lange wegen, aan bloedige veeten en verraderlijke hinderlagen, aan het luiden der karavaanklokken en het gekletter der stijgbeugels van de paarden der prachtige Bedouïnen. Tusschen de klinkende vocalen van dezen naam meent men de donkere golven van den Niger te hooren ruischen. Het klinkt als een accoord op de snaren van de cither, of als de tonen der fluit bij de luchtige passen der danseressen. Het huilen der jakhalzen, en het suizen van den westenwind, het


26
brullen der dromedarissen voor de noordelijke stadspoorten en het gestommel der bootslieden met riemen en stangen in de haven beneden aan de rivier, gelooft men er in te hooren.
Die langer binnen de muren van Timboektoe verblijft, krijgt bericht uit alle landen, die rondom de stad liggen en ontmoet menschen uit al deze landen. Arabieren, Soedaneezen, Egyptenaren en de vele gemengde volken van die rassen. Vreemde gedaanten zijn daaronder. Als bundels lichte mantels wandelen zij daarheen, met doeken op het hoofd, die tot op de schouders neerhangen; sluiers voor het onderste gedeelte van het gelaat; om hals en schouders een snoer van gouden of roode talismannen uit leder; met lansen in de hand. Dat zijn Toearegs, over wie de inwoners van Timboektoe zeer slecht te spreken zijn.
„Neemt u voor hen in acht 1" is hun waarschuwing. „Zij wonen in het Noord-Oosten van de Sahara. Zij beloven u gastvrijheid in hun land, en snijden u den hals af als ge komt. Het woord van den Toeareg gelijkt op het water dat men in het zand giet. Ja, zij hebben Timboektoe gegrondvest, en zij zijn toch dieven, hyena's, door God verlaten menschen."
De handel van het nu Pransche Timboektoe is buitengewoon aanzienlijk. De karavanen van de noordelijke kusten brengen geweven stoffen, wapenen, kruit, papier, werktuigen, galanteriën, suiker, thee, koffie, tabak en nog onnoembaar veel meer. Als zij hun tocht door de Sahara beginnen, dan hebben vele hunner kameelen niets te dragen. Onderweg worden zij met blokken zout beladen, want er is groote navraag in Timboektoe naar zout Op de terugreis naar het Noorden dragen de dromedarissen waren uit het Zuiden: rijst, maniok, honig, noten, de vruchten van den apenbroodboom, gedroogde visch, goud, ivoor, struisveeren, gom en leer. Er wordt, ook een klein aantal zwarte slaven meegevoerd. De waarde van een der vierhonderd karavaanladingen, die jaarlijks verzonden worden, bedraagt dikwijls een half milüoen en nog meer, en vijf groote karavaanwegen doorsnijden de Sahara in Noordzuidelijke richting. De grootste karavanen bestaan uit vijfhonderd tot duizend dromedarissen en hoogstens vijfhonderd man. Maar ook de grootste karavaan kan blij zijn als ze heelshuids door het land der Toearegs komt; in het beste geval krijgt ze slechts vrijen doortocht tegen zeer hooge schatting.


27
4. De Sahara.
Indien Timboektoe ons niet meer bevalt—als men tenminste te veel van een stad kan krijgen waar het leven voortdurend wisselt — dan begeven wij ons zelf op reis door de woestijn. Eerst trekken wij Oostwaarts naar het Tsad-meer, dat voor de helft met eilanden bedekt, ondiep en moerassig is en bijna toegegroeid met riet en waarvan de spiegel al naar den toevoer van het water, van de groote er in uitmondende rivieren, wast en daalt, zooals in het Lop-nor in Centraal-Azië. Zeventig kubieke kilometer water moeten jaarlijks in het Tsad-meer uitloopen en daar het meer, dat geen afvoer heeft, steeds denzelfden omvang behoudt, kan men zich denken hoe sterk de verdamping moet zijn. Het behoort aan Franschen, Engelschen en Duitschers.
Op onze dromedarissen en met Arabische gidsen, op wie wij ons kunnen verlaten, trekken wij dan van het Tsad-meer naar Oostelijk Soedan, waar wij reeds vroeger met Gordon waren. Maar eer wij den Nijl bereiken, zwenken wij naar het Noorden af, om de Lybische woestijn, het ontoegankelijkste, verlatenste, en daarom het minst bekende deel van de Sahara, de grootste woestijn der aarde te doorkruisen. De vegetatie en het leven der dieren wordt steeds schaarscher, reeds in de Soedan zijn de Savannen, hoe verder wij komen steeds schraler en de steppen steeds meer aan een woestijn gelijk. Tenslotte is overal het stuifzand en nu heeft men zich aan de wegen te houden, die Arabieren en Egyptenaren sinds eeuwen hebben gebruikt.
Wij zijn weldra midden in de Zandzee. Het roode stuifzand heeft zich op plaatsen tot torenhooge duinen opgehoopt! Geen pad is er meer te ontdekken, de laatste storm heeft het weggewaaid. Maar de gidsen hebben hun kenteekenen en verliezen het spoor niet Het zand wordt lager en het land meer open. Daar verheft zich een kale, woeste landrug uit het zand, evenals een klip boven de golven der zee. Door zoo'n kenteeken, dat verscheiden dagreizen ver zichtbaar is en later door een anderen top wordt afgelost kan de gids zijn weg vinden.
Bij een diepe bron kampeeren wij in den nacht, drinken zelf en Laten onze kameelen drinken en den volgenden dag zijn wij


28
weer buiten in de zandzee. De kleur van den hemel is buitengewoon veranderd; ze wordt geel, daarna leigrauw, en de zon schijnt nog slechts als een roode schijf. Geen koeltje beweegt zich. De gids is ernstig en zégt met gedempte stem:
„Samoen!" De heete, alles vernietigende woestijnstorm, de geesel van Arabië en Egypte nadert
Daar wij niet meer kunnen terugkeeren naar de laatste bron, voordat de storm er is, moeten wij vooruit Er is geen beschutting ; de duinen zijn te vlak om den wind tegen te houden, die nu aan komt suizen. De dromedarissen bhjven angstig staan, en wenden den kop naar den van den storm afgewenden kant Wij stijgen af, de dieren gaan liggen en boren den neus in het zand. Wij zelf wikkelen ons gezicht in doeken en leggen ons lang uit neer in het zand naast onze dieren om door hen wat beschutting tegen den storm te krijgen. Zoo kan men uren lang naar adem hijgend neerliggen en blij zijn, als men levend aan den Samoen ontkomt. In een oase verwekt hij ook angst en zijn heete lucht is gevaarlijk voor palmen en akkers. De temperatuur gedurende zulk een heeten woestijnstorm, die zijn naam, „giftwind" met recht draagt, kan tot vijf tig graden toenemen.
Eindelijk is de Samoen opgehouden. De lucht klaart op, het is weer stil, en de zon straalt weer in gouden glans. De verhitte lucht trilt nog boven het zand maar is niet meer zoo verstikkend als te voren.
Daar vertoont zich naast onzen weg een reeks palmen, en daarvoor glinstert een zilveren streep water I Waarom zou de gids in een andere richting verder gaan ? Het beeld, dat daar voor ons opduikt is niets anders dan een luchtspiegeling en daar waar wij palmen zien, is op veel dagreizen ver geen oase te vinden!
Tegen den avond bereiken wij echter een werkehjke oase en rusten nu een paar dagen uit Hier siepelt het water in honderden bronnen uit het zand, hier kan de grond in de schaduw der palmen bebouwd worden en op sappig gras geniet men met volle teugen de vochtige frissche lucht De oase is een eiland in de woestijnzee en tusschen de stammen der palmen door glinstert naar alle kanten dezelfde gelijkmatige horizon, de uitgedroogde gele woestijn en de oneindige door de zon schril bestraalde vlakte.


29
Als wij nu naar het Noordwesten afslaan, raakt onze weg het allereerst het beloofde land der dadelpalmen, Fessan, de zuidelijkste provincie van Tripolitanie. De dadelpalm groeit hier in zulk een overgroote menigte, dat zelfs dromedarissen, paarden, en honden met dadels worden gevoerd. Eet aardrijk is niet meer zoo dor en met stuifzand bedekt als in de Lybische woestijn.
Reeds hier en verder naar het Westen wordt het land bergachtig. Bergruggen en enkele heuvels uit graniet en zandsteen, verweerd en door de zon verzengd, verheffen zich hier en daar. De uitgestrekte met losse steenen bedekte hoogvlakten noemt men Hammada's; het zijn ruïnen van vroeger afgebrokkelde gebergten. In de Sahara is het onderscheid in temperatuur van den dag en den nacht buitengewoon groot. De donkere kale steenen, verhitten als de zon er op straalt tot zestig graden, en in den nacht heeft er zulk een groote uitstraling naar den klaren hemel plaats, dat de temperatuur tot het vriespunt daalt. Door deze voortdurende snelle afwisseling wordt de steen onophoudelijk uitgezet en weer saamgetrokken. Spleten ontstaan, stukken laten los en vallen af. De hardste steensoorten bieden het langst weerstand en verheffen zich daarom als vreemde muren en torens midden in de groote verwoesting.
Nog verder naar het Westen is het land der Toearegs. Hier verheffen zich ook gebergten; hamada's en zandwoestijnen wisselen af met oasen en uitnemende weiden. In Timboektoe hebben wij dit kleine, krachtige woestijnvolk al ontmoet, dat men herkennen kan aan den sluier voor het gelaat. Alle Toearegs dragen zulk een sluier en noemen ieder die niet gesluierd is „VUegenmuil".
De Toearegs zijn krachtig gebouwde menschen met donkere huid, die door vermenging met de vele uit de Soedan geroofde slaven negerbloed in de aderen hebben. Zij zijn even dor en mager als de grond, waarop zij leven en de natuur van hun land dwingt er hen toe nomaden te zijn. Groot, eenvoudig en verlaten is de woestijn, groot en eenvoudig is ook het leven der nomaden. Maar de zware strijd om het bestaan heeft hun zinnen gescherpt Zij slaan alles scherp gade, zijn verstandig en sluw. Zij kennen geen afstand en geen vermoeidheid. Op hun rendromedarissen vliegen zij door de halve Sahara en zijn een


30
geesel voor hun vast gevestigde buren en de karavanen. Uit het hartje van hun land naar het ver verwijderd Soedan te rijden en daar te plunderen is voor hen een kleinigheid. Voor de bewoners van veel oasen hebben zij het leven onverdragelijk gemaakt. Wat helpt het de akkers te bebouwen, en de palmen zorgvuldig te verplegen als de Toearegs in elk geval den oogst binnenhalen ? De Franschen hebben vele heete gevechten met de Toearegs moeten doormaken en nog is de spoorbaan die door hun land Algiers met Timboektoe zou moeten verbinden een vrome wensch. En deze stam die zijn vrijheid zoo dapper tegen den vreemdeling verdedigt telt ternauwernood drie honderd duizend zielen! Zij zijn niet voor slaven geboren en men moet in elk geval hun vrijheidszin, hun trots en hun moed bewonderen.
De woestijn zelf heeft hun de moeilijke kunst van het leven geleerd. De dieren en planten, die in de woestijn leven zijn ook op bijzondere manier uitgerust.
Eenige van de dieren, bijvoorbeeld slangen en hagedissen kunnen zonder water leven. De dromedaris kan zich verscheiden dagen zonder water behelpen, de struisvogel legt ontzaglijke afstanden af, om water te vinden. De kruiden hebben geweldig ontwikkelde wortelen, om maar zoo veel mogelijk vochtigheid op te zuigen en verscheiden planten hebben dorens en stekels in plaats van bladeren, opdat de verdamping maar gering zou zijn. Vele hunner worden door een enkele regenbui in het leven geroepen, ontwikkelen zich in enkele weken en sterven zoodra de lange tijd van droogte aanvangt. Maar de kiemen blijven liggen en wachten geduldig op den volgenden regen. Dikwijls zien deze woestijnplanten er geheel uitgedroogd uit; maar als de regen komt schieten zij toch nog groene uitspruitsels.
Elke bedding eener rivier heet in de Sahara, Wadi. Buitengewoon zelden echter vloeit er een stroompje door. Toch is in deze bedding de vegetatie rijker dan elders, want hier houdt de vochtigheid langer stand.
Daarom trekken vele karavanen langs deze Wadi's, en gazellen en antilopen vinden er hun weide.
Toch trekt de Europeaan ondanks al de verschrikkingen der woestijn de Sahara in. In de Fransche steden aan de kusten


31
van Algiers aan de Middellandsche zee kan hij leven als in zijn geboorteland. De spoortrein 'brengt hem door de met wouden bedekte bergen van den Atlas, waar heldere beken tusschen de boomen ruischen.
Maar hij laat spoorbaan en bosschen achter zich, en ziet hoe de bergen steeds kaler worden, hoe verder hij naar het Zuiden doordringt. Tenslotte strekt zich voor hem uit de vlakke, verlaten, slechts licht gewelfde woestijn en als met toovermacht, trekt de Sahara hem steeds dieper in haar groot zwijgen en haar eenzaamheid» Alle kleuren worden vaal en grauwgeel als het vel van den leeuw.
De Europeaan weet niet, waarom hij dit mooier vindt, dan de bosschen en beken van den Atlas. Hem lokt de geheimzinnige horizon in de verte, de bloedroode zonsondergang en de machtige geluidlooze stemming, die over de woestijn ligt, en waarin men ternauwernood luid durft te spreken!
Op zekeren weg van Algiers naar het Zuiden door de Sahara trok voor dertig jaren een groote Pransche expeditie van welke overste Flatter de aanvoerder was. Ze bestond uit ongeveer honderd man, waaronder zeven Fransche officieren en eenige onderofficieren; drie honderd dromedarissen droegen bagage en proviand. De expeditie moest in opdracht der Fransche regeering, het land der Toearegs onderzoeken en voor een spoorbaan een geschikte route afbakenen, die dwars de Sahara door — de Fransche bezittingen in het Noorden en Zuiden met elkaar moest verbinden. Het was niet de eerste keer dat overste Flatter de Sahara doortrok en hij kende de Toearegs heel nauwkeurig. Daarom was hij zeer op zijn hoede en het scheen alsof alles uitnemend gelukte. De Franschen maakten kaartopnamen van dit gedeelte der Sahara, waardoor nog nooit Europeanen waren getrokken; zelfs de groote Duitsche reizigers Barth, Rohlfs, Lenz en Nachtigal, die de Sahara in alle richtingen hadden doorkruist, waren hier nog niet geweest. De gevaarlijkste plaatsen lagen reeds achter de karavaan. De Toearegs hadden geen weerstand geboden, eenige hoofdmannen waren de vreemdelingen zelfs vriendehjk tegemoet gekomen. In de laatste brieven, die in Frankrijk aankwamen, sprak Flatter de hoop uit, zijn opdracht zonder moeielftkheden te kunnen uitvoeren, en tot de Soedan te kunnen doordringen.
Maar het kwam anders uit Gedurende een rusttijd bij een


32
bron werd de expeditie plotseling door de listige Toearegs overvallen en moest na een heldhaftige verdediging het onderspit delven. De meeste Franschen werden verslagen. Een deel der karavaan beproefde in geforceerde marschen in noordelijke richting te vluchten, werd echter ingehaald en neergehouwen.
De strijd om de heerschappij over de Sahara heeft Frankrijk veel dappere soldaten gekost, wien hetzelfde lot ten deel viel als dat van overste Flatter.
5. In het gebied van den Atlas.
Laat ons nu uit de woestijn naar het Noorden terugkeeren. Golvende duinen van de kleur van den oranjeappel vliegen wij over, glinsterende zoutmoerassen van reusachtigen omvang liggen achter ons en voor ons verheffen zich stijle hellingen van een geweldige geelroode bergketen, in welks kloven grauwgroene struiken en velden sluimeren. Het is de berg Aurasius van de ouden, de tegenwoordige Dschebel Aures, wiens door den wind gescheurde en door den regen uitgevreten toppen van alle bergen van den Oostelijken Atlas het dichtst aan het hemelgewelf komen en daarom voor ons de beste zitplaats bieden om naar het komen en gaan der tijden aan den noordelijken rand van het nog steeds donkere Afrikaansche werelddeel te luisteren.
Vanaf onze plaats strekt zich als een bruine reuzenslang de Atlas uit aan den rand van de hier spiegelgladde woestijn tot in de Marokkaansche verschieten, terwijl naar het Oosten terrassen naar een blauwe, golvende zee afloopen, naar de stormachtige golven van de Syrten. Zoo zitten wij juist in het hoekpunt van een reuzenschaar, waarvan het eene lemmet hooggebergte is en aan de Franschen behoort, het^ andere mist aanzienlijke hoogten en gaat gaandeweg over in het bezit der Italianen.
Als beide deelen samenklappen, dan ontmoeten zij elkaar op het gebied van de ons reeds bekende Toearegs en knippen hen van den grond weg.
Maar wij willen niet van het ten ondergaand volkje van de woestijn spreken, maar van de lotgevallen en eigenaardigheden van den rand van de Afrikaansche binnenzee. De ineengestren-


33
gelde bergknoop van onzen Aurasius was ten alle tijde een toevlucht voor de Barbarijsche inboorlingen en vandaar ging bijna altijd de hardnekkigste en laatste weerstand uit tegen den lust tot veroveren van de Europeesche volken. Hier fladderde eens op den vooruitspringenden rotskansel, het sneeuwwitte gewaad eener priesteres, die de strijdende scharen tot laatsten tegenstand ontvlamde tegen de adelaars, helmen en lansen der Romeinsche legioenen.
Enkele eeuwen later zien wij de Romeinen wijken, en nu huist een geheel ander menschenslag over den noordelijken rand van Afrika. Te midden van zijn bruine volgelingen jaagt de Vandaalsche leenheer, in den tooi van zijn blonde, Duitsche haren, op zijn gespierd Barbarijsch paard op de gazelle.
Weer eenige eeuwen verder. Het is tamelijk kalm in het rond geworden. Geheel Barbarije aanbidt het kruis en de klokken galmen bedrijvig over de ijverig bebouwde dalen, die schatting betalen aan Byzantium. Op zekeren dag nadert een kletterende ruitertroep, gele halve manen worden zichtbaar te midden van groene vaandels, kromme sabels glinsteren in het vroege morgenlicht, de voorhoede van het eerste Arabische geloofsleger overvalt de slapende Barbarijsche dorpen.
Wel gelukte het de nieuwe leer spoedig de bewoners van het vlakke deel van het land tot den Islam te bekeeren. Maar de ontoegankelijkheid van de bergachtige districten, vooral van den Aurasius, bewaarde deze er nog lang voor, geheel onder Allah's heerschappfl te geraken. Nu nog zijn in Barbarije in het verste gedeelte van den Atlas sporen van het oeroude heiden- en christendom.
Wat sedert de verovering door de Arabieren in het Afrikaansche Oosten geschiedde, bepaalde zich tot voorvallen van locale beteekenis. Pas verscheiden jaren later kregen deze landen weer algemeen belang en weer ging evenals ten tijde der Romeinen, de aanval van Europa uifc
De eerste pogingen bleven weliswaar zonder duurzaam gevolg. De kruisridders van Malta, Karei V en de Spanjaarden bezetten enkele steden aan de kust, zooals Tripolis, Tunis en Algiers, maar de heerlijkheid van het kruis was altijd maar van korten duur. De haat der Mohammedanen tegen de Christenen werd door deze veroveringen slechts aangewakkerd en tot aanvallen
3


34
geprikkeld. Toch reikte het heerschersgeweld der Oostersche machthebbers nooit ver in het binnenland en beperkte zich hun strijdlust in kleine, al waren het ook gevoelige, speldenprikken. In dien tijd verkregen de rijken van Noord-Af rika, die nog maar zeer los met Turkije verbonden waren, de nu nog bekende bijnaam „Barbarijsche Roofstaten". Bijna elk Europeesch schip op de Middellandsche Zee werd door zeeroovers geplunderd, en de blanke, christelijke bemanning in slavernij verkocht.
In de Noord-Afrikaansche steden konden dan de gevangenen van Europa kiezel en schelpen aan het stand zoeken of de bloote beenen laten neerbengelen van de kaai, want al te zwaren arbeid laat de Oosterling zijn slaaf ook niet doen. Daar was dan dikwijls veel tijd tot nadenken en aan een van deze slaven gelukte het eens, onder de zengende zon van Noord-Afrika, iets onsterfelijks te bedenken. Het was Don Miguel de Cervantes Saavedra; wiens Don Quichote tijdens zijn slavernij onder den Dei van Algiers ontstond.
In het begin der 19de eeuw werden de rooftochten der Berbers steeds lastiger. De christelijke zeevaarders moesten hun groote sommen betalen, om hun handels- en oorlogschepen op de Middellandsche Zee niet te laten plunderen. Deze tirannie werd onverdraaglijk. Toen waagde Frankrijk, dat op de Afrikaansche voorraadschuur was aangewezen, wat betrof het voorzien van graan aan zijn zuidelijke provinciën, den eersten grootschen aanval. Tusschen de regeering van Karei X en den Dei van Algiers bestond verschil van meening, en bij het offlcieele staatsbezoek aan het begin van het groote Beiramfeest, informeerde de Dei bij den Franschen consul waarom hij van den koning nog geen antwoord had onvangen op zijn laatste bericht De consul antwoordde, dat Zijn Majesteit het beneden zijn waardigheid achtte, zulk een kerel als den Dei antwoord te geven! Daarover was de Oostersche despoot natuurlijk ten hoogste verontwaardigd, en sloeg den consul met den met turkooizen bezetten vliegenwaaier in het gelaat. Om deze beleediging te straffen, landde den 14den Juni 1830, een Fransch expeditieleger, dat 33000 man sterk was, en drie weken later was Algiers in het bezit der Franschen. Met den Dei viel hen ook diens vermogen aan baar geld in handen, een schat van bijnavier en twintig millioen gulden, die de onkosten der onderneming volkomen dekte!


35
De verovering van Algiers, hetgeen tot 1857 duurde, bracht twee groote tegenstellingen aan 't licht: de persoonlijkheid van Abd-el-Kader en de oprichting van het vreemdehngenlegioen 1 Aan de eene zijde heldhaftige overgave met goed en bloed aan het vaderland, aan de andere, opoffering voor een onverohillig, vreemd vaandel. Abd-el-Kader, de Emir van Maskara, verzamelde de fanatieke stammen van West-Algiers om den groenen banier met de halve maan en bood uit de kloven van den Atlas jarenlang een heldhaftig verzet tegen de Fransche veroveraars; hij overviel de jonge nederzettingen der vreemden, doodde de mannen en roofde vrouwen en kinderen. Pas na vijftien jaar, in 1847, gaf de Emir zich over en werd gevangen genomen en naar Frankrijk gebracht. Maar Napoleon III hergaf hem de vrijheid, schonk hem een pensioen en daarna leefde Abd-el-Kader verder rustig in Damascus. Nog eens trad bij op den voorgrond, toen hij in 1860 bij de slachting der toen daar wonende christelijke inwoners, door de Drusen, met behulp zijner Berbers zesduizend Christenen het leven redde!
Hoe geheel verschillend van dit beeld is dat van den soldaat van het vreemdelingenlegioen. Een paar ülanen zijn bij de najaarsmanoeuvres te Metz ontevreden geworden en rijden snel over de Fransche grens. De meest nabijzijnde burgemeester houdt hen aan en brengt hen, zeer verheugd in het vooruitzicht van het klinkende loon, dat hem er voor wacht, naar het dichtstbijgelegen bureau van het vreemdelingenlegioen. De kerels ontvangen een handgeld, dat zij natuurlijk gezwind verdrinken, en worden snel over Marseille naar Oran getransporteerd. Of een ambachtsjongen wil la Belle France bekijken, maar vindt als Duitscher nergens werk, lijdt honger en gebrek; hij valt in handen van agenten, laat zich door hen bepraten en trekt den eenvoudigen rok van het vreemdelingenlegioen aan. Uit personen, die zoo schipbreuk hebben geleden, deserteurs, misdadigers, wanhopenden, wordt dit legioen van moderne landsknechten in elkaar gezet; daar zucht de geruïneerde speler, een hooggeborene, onder het zware geweer, ginds marcheert een vroeger elegant luitenant op de maat van de Marseillaise. Naam en stand doen er niet toe; elke naam is goed, elke leeftijd en iedere persoon wordt onder het verachte kanonnenvoer opgenomen, waaraan men slechts uit lompen samengestelde vaandels heeft kunnen geven.


36
Ver in het Zuiden is een Arabische stam onrustig geworden. Wie moet er heen? Het Légion étrangère en avant! De marsch gaat over hoogten en steenachtige vlakten, dag aan dag, vele uren lang. De verzorging is allerslechtst, dorst en typhus vervolgen als gieren het voorttrekkend krijgsvolk. Die neervalt aan den weg, wordt met stokslagen verder gedreven. Van tijd tot tijd wordt geweergeknal achter de heuvels vernomen, een dozijn soldaten bijt in het zand en spottend lachend glippen in de verte witte ruiters heen. Maar in den nacht vinden jakhalzen een rijken maaltijd aan de dooden.
Het is maar al te dikwijls het einde van den soldaat van het vreemdelingenlegioen. Of hij sleept zich door den vijfjarigen diensttijd, die hem een dagloon van — vier centimen bezorgt en wordt tenslotte met een tienfrancstuk ontslagen 1 Geen kolonist of koopman in Algiers wil met den zoon der ellende te doen hebben; indien geen vrienden hem naar het geboorteland terug stureD, dan begint de honger weer, en wat doet hij dan? Hij neemt ten tweede male handgeld aan en wordt voor den tweeden keer aan de galeien geketend.
Tripolis was evenals Algiers een Barbarijsche roofstaat; daar zetelde de dynastie der Karamanli, die zich geen zier stoorde aan het oppergezag der Porte en op groote schaal zeeroof pleegde. Maar het onverwacht verlies van Algiers was den Turken toch ter harte gegaan, en in 1835 brachten zij daarom Tripolis door list en verraad weer in hun handen. De Karamanlis werden tot op twee na weggevoerd, van wie de eene aan suikerziekte leed. De overigen werden 's nachts in de zee verdronken of met geurige koffie vergiftigd. Maar de laatste van zijn stam liep bedelend rond in de nauwe, overwelfde straten van Tripolis.
Als men voor eenige jaren door de nauwe Suk-al-Harra liep, waar Joodsche kooplieden in kleine winkels aan gesluierde vrouwen stoffen en zijde aanpraatten, dan kon men op een onbeschilderde houten bank steeds twee bejaarde mannen zien zitten. De eene was Ah Bedani, Europeesch gekleed, het donkere buis ook in het midden van den zomer met lamsvel bezet en op het hoofd den Turkschen Fez. De bruine, knokige handen speelden met twee van den blooten hals afhangende gouden horlogekettingen en de pikzwarte oogen spraken


37
levendig met die van zijn buurman.. Deze was zwaarder, gekleed in den zijden holi van den rijken Berber, en zag er tevredener uit dan de intrigant naast hem. Deze twee zijn de hoofden van de snel weer toenemende familie der Karamanlis. De dikke is Hassoena Pascha, die wel is waar bij de Turken goed stond aangeschreven, wat hem daarom toch niet weerhield Italiaansch te leeren en den Italianen in 1911 gewichtige hulp te verleenen.
Terwijl de Turken Tripolis onder hun macht brachten, durf den zij Tunis niet aan, ofschoon dat uit eigen kracht den sultan niet had kunnen weerstaan. Daar was in het midden der vorige eeuw de toestand aan den noordelijken rand van Afrika het ergste. De Bei van Tunis braste in zijn bardo, vierde het eene feest na het andere en omringde zich met een gevolg van Fransche raadgevers en geldschieters. Het land werd tot op den laatsten piaster uitgezogen, voortdurend trokken militairen door de dorpen om de boeren goed en bloed af te persen en de bevolking werd door deze jarenlange onderdrukking zoo slaafsch, dat de bezetting van Tunis, door het leger van Frankrijk in 1831, geleek op een vreedzame wandeling. Slechts een uit de omgeving van den Bei heeft het tot wereldberoemdheid gebracht, een stille, bescheiden Duitscher, die van 1863 tot 1866 als arts in Tunis heeft gewerkt Gustaaf Nachtigal uit de Alt Mark, hij was de eerste, die den sluier van Tibesti en Wadai kon opheffen. Hij was een der Afrikaansche reizigers, die het meeste geluk had en als er sprake is de moeielijkste hinderpalen door taaie volharding en zelfoverwinmng te boven te komen, dan kan hoogstens Livingstone met hem vergeleken worden.
Ook in Marokko is reeds de bijl aan den wortel, wel niet van den Mohammedaanschen godsdienst, maar toch wel aan den wortel van de Mohammedaansche heerschappij gelegd. Het bergachtige en het vlakke Marokko zijn streng van elkaar gescheiden. Alleen het vlakke en daarom gemakkelijk te bereiken Marokko vormt het gebied van den sultan, waarom het ook Blad el marsan of kanselarijland heet. Maar het Rifgebergte aan de Noordelijke kus£ en vooral de hooge Atlas waren nooit onderworpen aan de macht van den sultan. Hier leeft elke Barbarijsche stam, elk Barbarijsch dorp, ja vaak elke Barba-


38
rijsche familie in volkomen onafhankelijke eenzaamheid voor zich zelf. De vader hoopt met zijn zoons rijen steenen na rijen steenen op, om de hellende bergsteilten in terrassen te veranderen en daardoor eenige strooken bouwland te verkrijgen; vrouwen en dochters weven stoffen uit de haren der geiten, en de wollen vacht der schapen, bereiden de stinkende schapenboter en stampen roode peper.
Elke drie maanden laadt de familie het armelijke huisraad op een ezel, laat huis of hut in den steek en trekt zingend en pratend over steenachtige heuvels en door stille dorpen naar de naaste marktplaats, dikwijls op vele weken reizens afstand. Na een oponthoud van enkele dagen trekt de geheele karavaan weer naar de bergen terug, de mannen te paard, verrijkt met nieuwe, bonte leeren, laarzen of met nieuwe geweerriemen, hersteld pistool enz., te voet achteraan de vrouwen, op wier sterke heupen de kinderen schommelen en onophoudelijk naar den nieuwen bonten hoofddoek van moeder gluren. De mannen neuriën eentonige, oeroude krijgsliederen of moderne straatdeunen, en de vrouwen jubelen in schrille tonen, die in de rotsachtige kloven van het gebergte weergalmen, er tusschendoor.
Maar wij verlaten nu de kale velden en steppen van het voorland van den Atlas, en rijden op grauwe muildieren van Fez naar Tanger. Van een groenbekleeden, met het onkruid der waaiervormige dwergpalmen begroeiden, top der Westelijke reeks riffen zien wij op een der meest verheven landschappen. Als een witte telganger rust de vlakke stad Tanger tusschen ons en den Westelijken poort van de Middellandsche zee, waar de zoute stroom van den Atlantischen Oceaan schuimend doorheen stroomt. Een groote Duitsche stoomboot is juist op het punt de zeeëngte binnen te stoomen — daar verwijderen zich van den nieuwen pier van Tanger een Fransche kruiser en van de Engelsche rotsen van Gibraltar een üzergrauw Britsch slagschip en stoomen den vreemdeling tegemoet, alsof zij hem het binnengaan van de Middellandsche zee wilden beletten. De roode bergburcht van Gibraltar gloeit in den glans van de avondzon. De kust daarginds is Spanje, het land van de oranjes en van de chocolade, van de stierengev echten en van Columbus.


39
6. Christophorus Columbus.
De sage vertelt, dat in het jaar 1000 Leif Elriksson op een tocht van Noorwegen naar zijn geboorteland Groenland door een storm uit den koers werd gedreven naar het vasteland van Noord-Amerika. Daar, waar hij landde, groeiden druiven en koren in het wild en hij moet daarom de nieuwe kust Vinland hebben genoemd, een woord, dat door latere onderzoekers als Fridtjof Nansen als Vrouwenhand werd verklaard. Drie jaar later vestigde Thorfinn Karlsevne een nederzetting aan deze kust, van Vinland, maar hij werd door de inboorüngen verdreven en zeilde naar Groenland terug.
De herinnering aan dezen tocht der Noormannen en aan die sage verbleekte in den nacht der eeuwen. Gedurende den tijd, dat de hoofdstad van het Moorsche koninkrijk in Zuid-Spanje, Granada, viel (1492) en daarmede de heerschappij der Mooren op het Iberisch schiereiland haar einde naderde, vermoedde niemand op het Europeesche vasteland, iets van een vasteland in het Westen van den Oceaan.
Het streven der Portugeezen richtte zich slechts op het vinden van een zeeweg naar Indië, het rijke land der specerijen, van het goud, de parelen en het koraal. Om daar te komen was er nog geen andere weg, dan langs de kust van Afrika.
Maar in de vijftiende eeuw leefde een geleerde wiskundige in Florence, Paolo Toscanelli genaamd. Deze maakte uit den kogelvorm der aarde op, dat men Japan, China en Indië beslist ook moest bereiken als men van Europa steeds naar het Westen zeilde. Reeds in het jaar 1474 toonde Toscanelli kaarten en bewijzen voor de juistheid van zijn bewering. Hij was het dus, wiens genie het plan tot de ontdekking van Amerika ontwierp. Maar hij, wiens moed dit plan tot uitvoering zou brengen, was Christophorus Columbus.
Columbus stamde uit een weversfamilie in Genua, en was de oudste van vijf broers en zusters. Hij, evenals zijn broers, wijdde zich aan het weversvak. Maar daar het bedrijf van hun vader niet erg wilde bloeien, besloten de zoons ergens anders in de wereld een beter bestaan te zoeken. Christophorus werd zeeman en verwierf al de kennis en de eigenschappen, die noodig


40
waren om een schip te besturen. Eens voer hij met een Engelscb zeilschip naar Thule, of IJsland, de verste Oceaanreis, die de zeelieden van dien tijd ooit hadden durven ondernemen. Daarna zocht hij zijn geluk in Portugal en verdiende zijn brood met het teekenen van zeekaarten en als schipper op Portugeesche schepen, die de Oostelijke kusten van de Middellandsche zee bezochten of naar Genua gingen. In de school der zeevaartkundige Portugeezen legde hij den eigenlijken grond voor zijn veelomvattend weten; hetgeen voor zijn toekomst van zoo groote beteekenis zou zijn. In Lissabon was zijn tehuis en daar trouwde hij met een aanzienhjke vrouw.
Hij was in briefwisseling geraakt met den wiskundige Toscanelli en kreeg van dezen een kaart van den weg over den Atlantischen Oceaan naar Japan en China en veel verklaringen, die de Florentijner aan de beschrijvingen van Marco Paolo had ontleend. Deze mededeelingen maakten den diepsten indruk op Columbus. Hij antwoordde Toscanelli dus, dat hij het vaste plan had, volgens zijn aanwijzingen westelijk naar de landen van Marco Paolo te zeilen en Toscanelli verheugde zich niet weinig zoo goed door een tijdgenoot te worden begrepen. Zulk een zeereis, verzekerde hij zijn landsman, zou hem groote winst en onsterfelijken roem bij alle volken bezorgen.
Maar waar de gelden te vinden, die voor een, tenminste in die tijden sprookjesachtig plan noodzakelijk waren? De koning van Portugal en de geleerden van het land luisterden wel aandachtig naar Columbus, maar behandelden hem als een vermetelen droomer. Toch meenden enkelen, dat hij gelijk kon hebben, en zonder dat hij het wist, liet de koning op hun aanraden schepen naar het Westen in zee gaan. Maar zij waren spoedig terug en van land hadden zij niets gezien. Natuurlijk kwam Columbus deze sluwe streek ter oore; verontwaardigd verliet hij Lissabon en begaf zich naar Spanje. Hij het vrouw en kinderen achter en zag hen nooit terug; zijn zoon Diego volgde alleen later zijn vader.
Gedurende twee jaren reisde Columbus nu in Andalusië, een deel van het Zuiden van Spanje, van de eene stad naar de andere, en leefde van den verkoop van zeekaarten, die hij zelf had geteekend. Eindelijk gelukte het hem aan het hof van den Spaanschen koning te komen, en mocht hij voor een aantal


41
Spaansche edelen en geestelijken zijn plan ontvouwen. Maar de Spanjaarden hadden het veel te druk met den oorlog tegen de Mooren in Granada en Malaga, om zich met zulke ondernemingen als die van Columbus te kunnen inlaten. Weer gingen twee jaren voorbij, zonder dat er iets gebeurde. Nog eens verspilde Columbus zijn welsprekendheid en geestdrift aan het Spaansche hof, dat destijds verblijf hield in Cordova aan den oever van de Guadalquivir.
Vergeefs wachtte hij nog eens twee jaar. Toen besloot hij Spanje den rug toe te keeren, en in Frankrijk zijn geluk te beproeven.
Zeer terneergeslagen verliet hij Cordova en begaf hij zich langs den landweg op pad. Arm als hij was, klopte hij op zekeren dag aan de poort van een klooster, dat aan den weg stond en verzocht om een stuk brood voor zijn kleinen zoon Diego, dien hij aan de hand had. Terwijl hij nog met den portier sprak, liep de prior voorbij, en hoorde aan de spraak van den vreemdeling, dat hij een Italiaan was; hij vroeg hem naar zijn lotgevallen en wenschen. De prior was een verstandig en welwillend man en toen hij van de plannen van den Italiaanschen zeevaarder hoorde, zag hij dadelijk in, dat Spanje zich zulk een gelegenheid om nieuwe landen in Oost-Azië te verkrijgen niet mocht laten ontgaan. Hij schreef daarom zelf aan koningin Isabella en aan het einde van het jaar 1491 stond Columbus weer voor de geleerden van het Spaansche hof. Sommigen behandelden hem gewoonweg als een ketter, maar anderen geloofden zijn woorden en toen de Spaansche regeering na den val van Granada de handen vrij kreeg, werd het besluit genomen, schepen uit te rusten voor de eerste reis over den Atlantischen Oceaan.
Maar nog op het laatste oogenblik scheen de geheele onderneming schipbreuk te zullen leiden door de eischen van den zeevaarder. Columbus wilde tot groot-admiraal over den Oceaan en tot onder-koning van al de landen, die hij zou ontdekken, worden benoemd en bovendien eischte hij dat hem een achtste zou worden uitbetaald van al de inkomsten uit deze nieuwe landen, voor zich en zijn nakomelingen. Maar, daar hij verzekerde, dat hij deze gelden wilde gebruiken om Jeruzalem aan de Turken te ontrukken, gaf men gehoor aan zijn wensch,


42
en nu werden de gelden gegeven, die voor de uitrusting van drie schepen in de haven van Palos noodig waren.
7. De ontdekking van Amerika.
De drie voor Columbus bestemde schepen waren driemasters, die echter voor zulk een gewaagde onderneming veel te klein waren. Slechts het admiraalschip, de „Santa Maria" was van een volslagen dek voorzien, terwijl de beide andere, de „Pinta" en de „Nina" alleen maar aan de voor- en achterzijde overdekt waren. Twee broeders, Pinzon genaamd, gesproten uit een aanzienlijke familie, gaven zich dadelijk als deelnemers op, maar veel moeilijker was het om manschappen aan te werven. Ja, wanneer men zich slechts, zooals tot nu toe steeds het geval geweest was, tot het kruisen langs de kusten van Europa of Azië beperkt had, dan had men volk genoeg kunnen krijgen, maar voor een tocht den onbekenden Oceaan in, daarvoor bedankten zelfs de kranigste pikbroeken! Meer dan negentig man had men voor de drie schepen niet noodig, en om daaraan te komen, was men verplicht uit de gevangenissen een troep veroordeelden voor de vaart aan te werven. De lijst met de namen der manschappen, die aan de ontdekking van Amerika deelnamen, bestaat nog en daaruit kan men zien dat de meeste matrozen van de drie schepen Castilianen waren.
Behalve twee geneesheeren ging ook nog een gedoopte jood mede, die Hebreeuwsch en Arabisch sprak en als tolk zou dienen, indien men het geluk had in Indië te landen. Op te merken valt dat geen priester de expeditie begeleidde, maar op het oogenbük van het vertrek gaf de prior van het klooster, de vriend van Columbus, aan al deze mannen, die naar 't algemeen oordeel een zekeren dood in de golven tegemoet gingen, nog de heilige hostie.
Voorzien van een koninkhjk schrijven aan den Mongoolschen vorst begaf Columbus zich aan boord der „Santa Maria"; de touwen werden losgemaakt en op den derden Augustus van het jaar 1492 voeren de drie schepen met volle zeilen den Oceaan in.
Eerst hield Columbus koers naar het Zuid-Westen en bereikte in zes dagen de Kanarische eilanden; hier bleef hij vier weken


43
met zijn kleine vloot liggen, om .eenige schade te herstellen, en het gebroken stuur van de „Pinta" door een beter te vervangen.
Den 8sten September ging het in allen ernst verder en toen de heerlijke Kanarische eilanden en de hooge top van de Piek van Teneriffa 'onder den horizon van de zee verdwenen, weenden zelfs de meest geharde zeelieden; zij geloofden niet anders dan dat ze nu voor altijd van de bewoonde aarde afscheid namen en hen in het Westen niets anders wachtte dan water, wind en golven.
Van den eersten dag af schreef Columbus alles nauwkeurig op in znn scheepsjournaal; hierin wordt vermeld, dat hij vast overtuigd was van de juistheid der meening van Toscanelli, dat men langs dezen westelijken waterweg rechtstreeks naar Indie zou komen en dat hij diens berekeningen onvoorwaardelijk vertrouwde. Den manschappen had hij echter in de waan gebracht dat de af te leggen weg veel korter was, opdat niet hun vrees voor het onzekere, dat hen wachtte, nog door de voorstelling van den steeds grooter wordende afstand tusschen hun schepen en de oude wereld zou worden vermeerderd.
Maar al te spoedig begonnen de mannen te wanhopen, toen dag na dag voorbij ging, en iedere zonsopgang naar alle zijden tot aan den horizon niets dan één tröostelooze waterwoestijn bescheen. Toen de schepen na een achtdaagsche vaart in groote velden drijvend zeewier geraakten, was dit voor Columbus een goede gelegenheid, om de manschappen gerust te stellen met de verzekering dat ze in de nabijheid van land moesten zijn.
„De Santa Maria" was een breed, plomp schip, dat eigenlijk voor vrachtboot gebouwd was. Daarom kwam het slechts langzaam vooruit en de beide andere schepen zeilden meestal voorop. Deze beide schepen waren veel slanker van vorm, met groote, witte zeilen, doch ze telden nauwelijks de helft der tonnenmaat van het „Admiraalschip". Evenwel bleven de drie schepen in elkanders nabijheid en waren vaak zóó dicht bij elkaar, dat men zich door roepen van 't eene schip naar 't andere verstaanbaar kon maken. Op zekeren dag riep Pinzon, de gezagvoerder van de „Pinta", het admiraalschip toe, dat hij vogels naar het Westen had zien vliegen en daarom verwachtte dien nacht land te bereiken. Men begon daarop voorzichtiger


44
te zeilen, om niet op den grond te stooten. Toen men evenwel een twee honderd vademen lange loodlijn door het drijvende zeewier het afloopen, bereikte het dieplood den zeebodem niet De vrees, of eigenlijk nog meer de hoop, onverwacht op land te zullen stooten werd daarmee tegelijk den bodem ingeslagen.
Gedurende eenige dagen kwam men door windstilte niet vooruit en den 22sten September hield ook het zeewier op. De schepen schommelden nu weer op de vrije, blauwgroene, onmetelijke watervlakte, en door het opspattende zeeschuim vervolgden de „Santa Maria" en haar beide zusterschepen verder hun weg naar het westen. Gunstiger wind hadden zij zich niet kunnen wenschen, want de Passaat dreef de zeilen in de gewenschte richting. Maar deze aanhoudende Oostenwind maakte de matrozen nog meer bevreesd. Toen hij eindelijk draaide, schreef Columbus in zijn journaal: „Deze tegenwind was me zeer welkom, want mijn manschappen vreesden reeds, dat op deze zeeën nooit een wind zou waaien, die ons weer naar Spanje terug kon voeren."
Toscanelli's zeekaarten gingen tusschen den admiraal en Pinzon heen en weer en de bevelvoerders braken zich het hoofd ermee, in welk deel der wereld zij zich wel bevinden zouden en hoever zij nog van de Oost-Aziatische eilanden verwijderd konden zijn. Op 25 September riep Pinzon van het achterdek der „Pinta" Columbus toe: „Ik zie land". Daarna knielde hij met de gansche bemanning neer en zongen de Castiliaansche zeerobben met van ontroering en dankbaarheid bevende stemmen: „Eere zij God in den Hooge". Het was de eerste maal dat een christelijke hymne over de golven van den Atlantischen Oceaan weerklonk. De matrozen der „Santa Maria" en der „Nina" klauterden in het touwwerk omhoog, aanschouwden het land eveneens en zetten denzelfden lofzang in als hun kameraden.
Den volgenden morgen was evenwel het vurig begeerde land verdwenen. Het was niets geweest dan een over de zee liggende nevelbank, een luchtspiegeling over de eindelooze waterwoestijn.
In het begin van October meende Columbus reeds de op Toscanelli's kaarten aangeduide eilanden voorbij te zijn, en hij was zeer tevreden, dat hij er zich niet door behoefde te laten


45
ophouden, en rechtstreeks naar het vaste land van Indië zou kunnen varen. Onder Indië verstond men in dien tijd geheel Oost-Azië.
Den 7den October waren allen op de drie schepen weder vast overtuigd land te zien. Alle zeilen werden bijgezet, want ieder schip wilde het eerst aankomende zijn. De „Nina" had de leiding. Toen de zon opging werd de Castiliaansche vlag in top geheschen en daverde van het achterdek een kanonschot Maar in den loop van den dag zonk het land weder weg in den eindeloozen vloed. Evenwel heten zich veel vogels zien, die zuidwaarts vlogen, en Columbus gaf daarom bevel denzelfden koers te houden. „De zee lag daar, goddank, zoo stil als de rivier bij Sevilla" schreef hij in zijn journaal, „de temperatuur was zoo zacht als die van Sevilla in April, en de lucht geurde, zoodat het een genot was, haar in te ademen."
Weder kwamen en gingen de dagen en de nachten en niets was er te zien dan water en golven.
Meermalen uitte de bemanning haar ontevredenheid en begon ze te morren. Maar Columbus wist ze te kalmeeren door hen aan het loon te herinneren, dat hun na het bereiken van het doel ten deel zou vallen, „overigens gaf hun het klagen niets" heet het in zijn dagboek, „want ik was uitgevaren om Indië te bereiken en zal zoolang voortzeilen, tot ik het met Gods hulp gevonden heb."
Daar bemerkten zij op den llden October in de golven een boomstam, die er uitzag, alsof hij door menschenhanden was geveld, en spoedig daarop een met bessen overladen tak. Welkeen geruststelling voor de matrozen. Hoe scherpten zij hun blik en tuurden vooruit, want de admiraal had een belooning in uitzicht gesteld voor wie het eerst land zag.
Tegen den avond meende Columbus een gloed van vuur te zien, alsof iemand met een fakkel langs een vlakke kust liep. En toen het nacht was geworden, wilde een der matrozen van de „Pinta" er een eed op doen, dat er vooruit land te zien was. Men haalde dus alle zeilen in en wachtte het aanbreken van den dag af.
Gewoonlijk heet het in de beschrijvingen van deze eenige Oceaanreis, dat de matrozen, tot vertwüfeling gebracht door de ongehoord lange afwezigheid uit hun vaderland, aan het muiten


46
waren geslagen en eindelijk den admiraal de belofte afgedwongen hebben om terug te keeren, als ze binnen drie dagen geen land zagen. Maar dat zijn niets anders dan scheepspraatjes. Ontevreden en bevreesd waren ze wel, maar zij voerden gehoorzaam uit wal hun aanvoerder beval en vertrouwden op hem. En aan den anderen kant verstond Columbus de kunst om met hen om te gaan en hun vertrouwen en hoop levendig te houden.
Eindelijk brak de groote dag aan, welks roem over alle tijden zal stralen, en die wij na vierhonderd jaren feestelijk herdacht hebben. Toen de zon den 12den October 1492 over de zee opging, beschenen haar stralen voor de oogen van de Spanjaarden een vlak,met gras begroeid eiland!
Columbus gaf het den naam van „San Salvador", ter eere van den heilige, die hen uit de gevangenschap van de zee gered had.
Waar lag nu dit eiland ? In het Noorden van Japan, zeide de kaart van Toscanelli en Columbus en zijn medereizigers vermoedden in het minst niet, dat een geheel onbekend, reusachtig stuk land en de grootste zee van de wereld „De Stille Oceaan" hen nog van Japan scheidden. Het kleine eiland behoorde tot de Bahamagroep en heet nu het eiland Watling. Naast de legendarische kust, die de Noren vijfhonderd jaren geleden verkend zouden hebben, was dit eiland dus het eerste punt van de Nieuwe Wereld, dat de Europeanen bereikten.
Men vierde het aanbreken van den grooten dag met een feestelijk Te Deum.
De officieren wenschten den admiraal geluk, de matrozen wierpen zich aan zijn voeten en vroegen hem vergiffenis voor hun zoo dikwijls herhaald gemor. Daarna het men de groote sloep in zee neer, en Columbus klom met de Castiliaansche vlag in de hand daarin, de gebroeders Pinzon volgden met het kruisvaan en nog eenige anderen uit de equipage volgden hen.
Zonder het te weten betrad Columbus nu den bodem van Amerika, dien hij voor Indië hield en nam San Salvador plechtig in naam van de Spaansche kroon in bezit. Ten teeken, dat het eiland nu onder christelijke heerschappij stond, werd op een heuvel aan de kust een kruis opgericht.
Wat zullen de inboorlingen wel gedacht hebben, toen ze die


47
drie wonderlijke schepen voor hun kust zagen liggen en blanke mannen hun land betraden. Eerst hielden ze zich op een behoorlijken afstand, maar door de paarlen en geschenken wonnen de Spanjaarden spoedig hun vertrouwen; Columbus wist reeds uit ervaring, hoe de Portugeezen met de Negers aan de kusten van Guinea omgingen. Spoedig brachten de wilden tegengeschenken. Ze hadden geen andere wapens dan houten speren, hun haar was lang en steil, niet krullend zooals bij de Negers. Ze waren naakt en hun huid was wit en rood beschilderd. IJzer kenden ze niet, wel goud, en dat goud had Columbus voor alles noodig, om den Turken het Heilige Graf te kunnen ontnemen. Deze naakte Wilden droegen gouden neusringen, en toen de Spanjaarden hun door teekenen vroegen, waar ze dat goud vandaan haalden, wezen ze naar het Zuid-Westen. Columbus noemde hen natuurlijk niet anders dan Indiërs en nam zeven van hen aan boord om ze mee naar Spanje te voeren, opdat ze .leerden praten" en bij nieuwe reizen als tolk dienst zouden kunnen doen.
Nu stuurden de ontdekkers naar andere eilanden, maar zeer Voorzichtig, want overal spoelden de golven over gevaarlijke klippen. Naar de aanwijzingen van de Wilden moesten er in het Zuiden twee groote eilanden liggen; het eene kon stellig niet anders dan Japan zhn. Toen Columbus dus op de kust van het eiland Cuba landde en daar van een groot vorst, Kami genaamd, hoorde, was hij er van overtuigd, dat dit de Mongoolsche Alleenheerscher was, en nu twijfelde hij er in het minst niet meer aan, of hij had het vasteland van OostAzië bereikt. Hij zond dus den Joodschen tolk en twee Wilden aan land om den Groot-Mogol op te zoeken. Vier dagen bleven ze weg en doorzochten onvermoeid de tentachtige hutten van de inboorhngen in de heele omgeving af. Maar natuurlijk was nergens op Cuba een spoor van een Mongoolschen vorst te vinden.
De vreemde kust geleek op die van Sicilië en scheen een paradijs te omgeven. Een betooverende geur stroomde uit bloemen en vruchten; en uit de palmen, die als struisveeren wuifden in den lichten zeewind, klonk heerlijk vogelgezang. Zeer verbaasd waren de Spanjaarden, toen ze de inboorhngen opgerolde bladeren zagen rooken, die ze tabacos noemden. Hoe


48
konden ze ook vermoeden, welk een bron van rijkdom die bladeren later in den vorm van sigaren zouden opleveren.
Den bevelhebber van de „Pinta", Pinzon, scheen de ontdekking van deze wonderkust het hoofd geheel op hol te hebben gebracht; hij ging er met zijn schip van door om op zjjn eigen houtje het Goudland te zoeken. Columbus zeüde nu naar het groote eiland Haïti en nam ook daarvan op de gebruikelijke wijze in naam van Castilië bezit. Overal kwamen de inboorlingen hem in de grootste verbazing en onderworpenheid tegemoet; men dacht niet anders, dan dat de vreemdelingen afgezanten uit het Godenrijk waren.
Aan de Noordkust van Haïti trof Columbus juist op den avond van Allerheiligen een zware tegenslag. Een onervaren stuurman het de «Santa Maria" op een zandbank loopen, zoodat ze schipbreuk leed, en de opvarenden zich op de „Nina" moesten redden. Bij het bergen van al de goederen, die aan boord waren, hielpen de inboorlingen bereidwillig mee en geen speld werd daarbij
gestolen. , I
Maar de „Nina" was veel te klein om de geheele bemanning op te nemen. Hoe zou men nu weer naar Spanje terugkeeren? Ook daarop wist Columbus raad. Hij besloot een nederzetting aan de kust te vestigen en hier veertig man achter te laten om goud te zoeken. Als hij dan weder uit Spanje terugkeerde, zouden ze ongetwijfeld wel een ton van dit edel metaal .verzameld hebben, en daarmede zouden ze gemakkelijk Jeruzalem kunnen veroveren. De matrozen waren dadelijk bereid om te blijven, daar ze de inboorlingen vertrouwden en het klimaat goed vonden. Wat wachtte hen anders dan een hondenleven op de „Nina" en bovendien nog de kans om misschien met dat jammerlijk kleine schip te vergaan.
Zoo gezegd, zoo gedaan. Van de overblijfselen der „Santa Maria" bouwde men een blokhuis, voorzag het van levensmiddelen, omgaf het met muren en slooten, en, nadat het opperhoofd van de plaats nog een paar handschoenen en een hemd als eeregeschenk ontvangen had, lichtte Columbus op de „Nina de ankers en stevende huiswaarts, m. .
Hü was nog niet ver gevorderd, toen hij op de „Pinta stiet, die zich weer b« de „Nina" aansloot, nadat Columbus den eigenzinnigen Pinzon weer in genade had aangenomen. Toen


He t eiland der Menschenetere. Middeleeuwsche voorstelling van de tweede reis van Columbus.


B De drie schepen van Columbus.


49
ging men te zamen weer over den Atlantischen Oceaan, maar ditmaal naar het Oosten.
8. De dank van het Vaderland.
De terugreis leverde meer gevaren op dan de heenreis. Op 12 Maart 1493 begon het geweldig te stormen. Alle zeilen moesten gereefd worden, en de beide door de golven heen en weer geslingerde schepen verloren elkander uit het oog. „De Nina" schudde zóó ontzettend, dat de geheele bemanning het einde nabij dacht en zich op den dood voorbereidde Ook Columbus gaf de hoop op om de tijding van zijn ontdekking naar Europa te kunnen brengen. Opdat zij echter niet met hem in de golven zou begraven worden, schreef hij een mededeeling op een stuk perkament, dat, gewikkeld in wasdoek, in een ton werd gedaan; die ton vertrouwde hij de oproerige zee toe. De bijgeloovige matrozen beschouwden dat als een offer tot bezwering van den storm, en de uitkomst scheen hun werkelijk gelijk te geven: want wind en zee werden kalmer, en eenige dagen later bereikte de „Nina" behouden de zuidelijkste Azoren. Van hieruit zette zij dan den tocht naar den mond van de Taag en Lissabon zonder verdere lotgevallen voort.
Den löden Maart klonken door de havenstad Palos, uitbundige jubelkreten; in dichte scharen stroomden de bewoners naar de kade en al de kerkklokken luidden; de beroemdste van alle schepen op aarde, de „Nina" met Columbus, was zooeven de haven binnen geloopen. Den avond van denzelfden dag stevende ook de „Pinta" met volle zeilen binnen, maar de ontvangst, die men haar bereidde, was een geheel andere. Men wist reeds, dat Pinson, die er vast op rekende, dat Columbus bij den storm door de zee verzwolgen was, het voornemen had den ganschen roem van de ontdekking van Amerika voor zich op te eischen; niemand bekommerde zich echter om hem en weinige dagen daarop stierf hij, waarschünlijk ten gevolge van woede en verbittering.
In Sevilla wachtte den ontdekker een uitnoodiging van den Spaanschen koning Ferdinand en koningin Isabella, die toen in Barcelona vertoefden.
4


50
Zijn reis door Spanje was een ware triomftocht, en iedere stad bracht hem haar geestdriftige hulde. In schitterenden optocht voerde men hem door de straten, voorafgegaan door zes koperkleurige Indianen met bonte vederen in den voorhoofdband. Over golven van geestdrift ging de naam van Christophorus Columbus van land tot land; hij toch had Spanje nieuwe landstreken geschonken en een bruikbaren zeeweg naar het verre Indië ontdekt, en dat wel juist in een tijd, dat de Portugeezen met grooten ijver naar zoo'n weg om de kusten van Afrika aan het zoeken waren. In Barcelona werden hem al zijn titels en voorrechten plechtig verleend. Nu was hij werkelijk Groot-Admiraal van den Oceaan en Onderkoning van Indië — nu stond hij op het toppunt van menschelijke roem. Te spoedig echter brak de tijd van zijn tegenspoed aan.
Op zijn tweede reis, die Columbus met zeventien schepen ondernam, ontdekte liij de Noordelijke Antillen tot Porto Bico en kwam nu ook met menscheneters in aanraking. In Cuba meende Columbus nu werkelijk het vasteland van Azië betreden te hebben en hij was er van overtuigd, dat men van hier uit droogvoets naar Spanje zou kunnen wandelen, indien men het spoor van Marco Polo volgde. Zijn nederzetting op Haïti vond hij verwoest, de achtergelaten veertig matrozen waren door de inboorlingen gedood. Ook onder zijn eigen manschappen heerschte ontevredenheid, en de inboorlingen begonnen zich nu krachtig tegen de vreemde indringers te verdedigen. Bovendien schoten zijn benijders als paddestoelen uit den grond, en in het vaderland trokken de lasteringen als donkere onweerswolken tegen hem op.
Toen hij van deze tweede reis weder in Spanje landde, werd hij niet meer met gejubel ontvangen. In Portugal was er inmiddels een gevaarlijk mededinger opgestaan; Vasco di Gama had in 1497 den goeden zeeweg naar het werkelijke Indië ontdekt door het omzeilen van Zuid-Afrika, en dit was voldoende om in dien tijd de heldendaden van Columbus geheel in het niet te doen zinken. In Indië vond men onmetelijke rijkdommen, de armzalige eilanden van Columbus hadden daarentegen slechts geld, schepen en menschenlevens gekost!
Met ijzeren wilskracht overwon Columbus echter nog alle in den weg komende moeielijkheden en zeilde voor de derde


51
maal naar het valschelijk als Indie beschouwde land. Ditmaal hield hij Zuidelijker koers en ontdekte het eiland Trinidad. Hier «telde hij vast, dat het water tusschen dit eiland en Venezuela zoet was en maakte daaruit op, dat daar ergens een groote rivier in de zee moest uitstroomen. Deze rivier was de Orinoco in het Noorden van Zuid-Amerika.
Op Haïti brak wederom oproer uit en de vijanden van Columbus klaagden hem in het vaderland aan. Spanje stuurde een gevolmachtigde des konings om een onderzoek in te stellen en deze wist niets haastigers te doen dan den Admiraal te laten boeien, en hem geketend naar Spanje te zenden. De kapitein van het schip, dat hem terugbracht, kwam deze behandeling wel wat al te hard voor en hij Wilde den beroemden ontdekker, zoolang hij aan boord was, van zijn boeien bevrijden. Maar dat duldde Columbus niet; hij wilde geketend blijven en zijn ketenen wilde hij levenslang bewaren, „als herinnering aan het loon, dat hij voor zijn diensten ontvangen had."
Zoo ging de vroegere overwinnaar nu met ijzeren ketenen door de straten van Cadix. Maar dit schouwspel wekte den weerzin der bevolking op, en aan het hof ontving men hem weer vrü vriendelijk. Het gelukte hem zelfs de uitrusting voor een vierde reis te krijgen, waarmede hij den Oceaan in negentien dagen overstak. De nieuwe gouverneur van de door Columbus ontdekte eilanden verbood hem echter te landen en Columbus stuurde nu meer naar het Westen, bereikte de kust van het tegenwoordige Honduras, en voer zuidwaarts langs de kust van Nicaragua, in de vaste overtuiging, dat dit Malakka was, en hij verder zuidwaarts een doorvaart naar Indië zou vinden. In plaats van echter door te varen, zeilde hij naar Cuba terug. Een storm bracht hem in de richting van Jamaica en hier moest hij door den nood gedwongen zijn schepen op het strand laten loopen. Een zijner getrouwen roeide nu in een roeiboot vier dagen en vier nachten door volle zee naar Haïti om van daar hulp te halen.
Intusschen hadden de schipbreukelingen het hard te verantwoorden. De inboorlingen weigerden hun niet alleen alle hulp, doch bedrogen hen nog bovendien, en Columbus moest tot list zijn toevlucht nemen. Juist was een maansverduistering op handen. Hij verklaarde toen den inboorlingen, dat de God der


52
Spanjaarden hen voor altijd van het maanlicht zou berooven, als ze hem en zijn matrozen geen hulp verschaften. Tot schrik van de inwoners werden zijn woorden onmiddellijk door de daad gevolgd: de schaduwen der aarde trokken hoe langer hoe verder over de schijf van de maan heen! Daar vielen de inboorlingen aan de voeten van den machtigen toovenaar en beloofden hem alles, wat hij wilde hebben. Eerst deed Columbus, alsof hij het nog niet met zichzelf eens was, vervolgens evenwel liet hij zich door hun smeekbeden verteederen en beloofde hun, dat zij de maan zouden behouden. En zoo geschiedde: de aardschaduw schoof nu langzaam van de maanschijf af en liet het hemellichaam zoo blank als een zilveren schild achter.
Uit Jamaïca schreef Columbus een eigenaardigen brief aan het Spaansche hof; hij schreef daarin, dat op zekeren nacht een geheimzinnige stem in zijn oor geroepen had: „O, gij dwaas, dat gij nog zoo onnoozel zijt te gelooven en je God te dienen. Wat heeft hij meer voor Mozes of voor David gedaan? U heeft hij Indië geschonken! Gij hebt den sleutel van de poorten des Oceaans ontvangen, die met zware grendels gesloten was. In vele landen is men u onderdanig, en gij verwierft u een roemvollen naam in de gansche Christenheid." En vol bitterheid uit Columbus dan de volgende woorden. „Bekommer u niet om hen, die alles bedillen en bevitten en daarbij vroolijk en warm thuis blijven zitten en dan vragen: „Waarom heb je dit of dat niet bij deze of gene gelegenheid gedaan ? Hen kan ik slechts toewenschen, dat ze mijn reis zelf meegemaakt hadden."
Eindehjk kreeg hij uit Spanje hulp en in het jaar 1504 keerde hij terug. Maar niemand bekommerde zich meer om hem. Zijn goederen waren verbeurd verklaard en zijn titel kreeg hij niet terug. Men weigerde zelfs zijn metgezellen de hun toekomende soldij uit te betalen. Vroegere vrienden kenden hem
Jicht en verdriet wierpen hem in Sevilla op het ziekbed en eenzaam en gebroken van kommer en ontgoocheling, stierf hij 1506 in Valladolid. Door niemand werd zijn heengaan opgemerkt. Geen enkele kroniek uit dien tijd bevat een woord over den dood van den grooten ontdekker. In alle stilte begroef men hem in Valladolid; naderhand werd zijn lijk naar de kloosterkerk in Sevilla overgebracht. Een halven menschenleeftijd later bracht


53
men het per schip over naar Santo Domingo op Haïti en daar mocht Columbus nu 250 jaar lang in vrede rusten, totdat men hem in de kathedraal van Havana op Cuba bijzette. Bij het verlies van Cuba aan de Vereenigde Staten namen de Spanjaarden in 1899 het gebeente van den grooten ontdekker mee naar het vaderland terug. In de kathedraal van Sevilla is boven de laatste rustplaats van Columbus een prachtig praalgraf opgericht
Columbus was een groote, krachtig gebouwde man met een adelaarsneus, een huid vol zomersproeten, lichtblauwe oogen en rood haar, dat vroegtijdig door het vele denken en de groote zorgen wit werd. De bewondering en de kleingeestigheid van vier lange eeuwen hebben zijn gansche leven en zijn karakter tot in de kleinste bijzonderheden ontleed. Sommigen zagen in hem een profeet, een heilige, anderen noemden hem een sluw avonturier, die Toscanelli's plan had gestolen om zelf tot macht, roem en aanzien te geraken. Toen echter nu 20 jaar geleden de vier eeuwen sedert de ontdekking van Amerika verstreken waren, werd Columbus rijkelijk voldoening geschonken; de geheele wereld vierde zyn nagedachtenis. En terecht. Want hij heeft, als geen tweede ontdekker uit vroegere tijden, aan de nog ongeboren geslachten nieuwe levenskringen ontsloten, hij heeft het gebied der aarde met ontzaglijke uitgestrektheden vergroot en de wereldgeschiedenis in nieuwe banen gestuurd.
Hoe komt echter Amerika aan een naam, die ons heden heelemaal niet meer aan den ontdekker van dit werelddeel herinnert? Beeds twee jaren voor den dood van Columbus had een zekere Amerigo Vespucci uit Florence, die viermaal den Oceaan had gekruist het vermoeden uitgesproken, dat hier in 't geheel niet van Azië, maar van een nieuwe wereld, in tegenstelling met de oude, sprake kon zün. Dientengevolge deed een Duitsch onderwijzer, die een aardrijkskundig leerboek schreef, in de inleiding daarvan den voorslag: „Daar het vierde werelddeel door Amerigo Vespucci „Americus Vesputius" is ontdekt, zie ik niet in wat ons zou verhinderen het naar den ontdekker Amerigo of Amerika te noemen." Deze voorslag vond algemeenen bijval. Te laat zag men in, dat Columbia de juiste naam zou zyn geweest De eene ontdekking volgde nu op de andere, en de kusten van Amerika namen op zee- en landkaarten


54
gaandeweg den ons welbekenden vorm aan. Slechts bij een van de meest grootsche reizen, die de wereldgeschiedenis kent, willen wij een oogenblik stilstaan. In het jaar 1519 zeilde de Portugees Magelhaen met 5 schepen langs de Oostkust van Zuid-Amerika in Zuidelijke richting en ontdekte daarbij de straat, die nog zijn naam draagt. Maar wat nog gewichtiger was: hu vond in deze zeeëngte eindelijk de Westelijke doorvaart naar het verlangde Indië.
Hij stak een bijna eindelooze zee over, maar het weer was hem gunstig, en geen stormen bedreigden znn schepen. Daarom noemde hij deze zee „de Stille Oceaan". Na een lange vaart van vier maanden door de open zee en nadat de bemanning van honger en ziekte veel te lijden had gehad, bereikten de drie schepen eindelijk de Philippnnen. Hier landde Magelhaen met een kleinen troep, maar werd den 27sten April 1521 door de inboorlingen overvallen en gedood. Slechts een der schepen, de „Victoria", keerde in het vaderland terug; dit schip was bngevolg het eerste, dat de aarde heeft omgezeild. In den loop •der volgende eeuwen hebben de blanken steeds vaster voet in het nieuwe werelddeel gekregen. De Indianen werden in de wildernis teruggedrongen, en in Noord-Amerika zal het niet lang meer duren of zij zullen van den aardbodem verdwenen znn. Onder Fransche en later onder Engelsche heerschappij ontwikkelde juist dat deel van Noord-Amerika tot een ongekende macht en rijkdom, dat door de Spanjaarden versmaad werd, toen zij met niet te verzadigen hebzucht aan niets anders dachten dan aan geld en de schatten der eilanden en kusten, die nu nog West-Indië heeten.
9. De Landverhuizers.
In de halfdonkere kamer van een hoeve in een Duitsch dorp zit een oude man met zijn vrouw in ernstig gesprek.
„Het is toch treurig", zegt de vrouw, „dat onze Frits nu weer aan Amerika gaat denken."
„Ja, hij geeft het niet op," antwoordt de man, „voordat wij hem toestaan op reis te gaan. Gisteren heeft hü nog verteld van een emigrantenagent, die hem gouden bergen voor-


55
gespiegeld heeft, als hy een biljet voor een boot der Bremer lijn zou nemen. En onze hoeve is nog wel vrij van schulden; maar Frits meent, dat die hem en zijn broers toch niet kan voeden. „Met u, vader," zei hy, „was het iets heel anders, maar wy zijn met ons drieën, die de opbrengst moeten deelen." Hy vindt dat het de moeite niet loont, onzen mageren grond te bebouwen, terwyl er in Amerika grenzelooze uitgestrektheden zyn, die op den eersten ploeg wachten, en men daar in iedere fabriek zulk een hoog dagloon ontvangt, dat men in enkele jaren een klein vermogen bespaard kan hebben."
„Ja, ja, ik weet het wel, zijn neven hebben hem met hun brieven al die dwaze dingen in het hoofd gezet"
„En wie was het, die hen het meest veroordeelde en hen aan hun plicht tegenover het vaderland herinnerde, toen zij voor jaren er heen gingen? Niemand anders dan Frits. En nu is hij precies als zy, en denkt slechts aan Amerika! Het trof mij diep, toen ik onlangs weer in de courant las, dat elk jaar opnieuw duizenden mannen, vrouwen en kinderen naar Amerika trekken. Wat moet daarvan worden? Als ik maar kon begrijpen, hoe zy aan dat vreemde verlangen naar zulk een onzekere toekomst komen! Ik treur over elk landverhuizersschip, dat met zijn kostbaren last vertrekt; het doet mij aan een lijkstoet denken. De eene groep landbouwers en veldarbeiders na de andere verlaat daardoor onze akkers, de eene troep flinke werklieden na den anderen wordt daardoor aan onze fabrieken ontroofd en de eene compagnie soldaten na de andere onttrekt zich aan de verdediging van ons vaderland. Elk zoo'n schip beteekent een verlies aan kracht een vermindering van de welvaart, een belemmering van den vooruitgang en is als een verloren veldslag."
„Is er dan werkelijk geen middel om hen tegen te houden?"
„Neen, onder de tegenwoordige omstandigheden niet Vele Europeanën hebben geen volharding genoeg by hun werk, en de zoons vinden het eenvoudig te vervelend om in dezelfde voren verder te ploegen, die hun vader reeds heeft getrokken. Als Frits beweert, dat er op onze hoeve geen plaats voor hem is, dan moest hy bedenken, dat er in Europa ook nog geweldige uitgestrektheden gevonden worden, die nog niet ontgonnen zyn. Al dat gepraat over gebrek aan ruimte en overbevolking


56
van het rijk is niets dan gebazel. Zeker, sommige werkelijke en ook vermeende misstanden bevorderen de landverhuizing. Den een valt het moeielijk aan vast werk te komen, dat niet ieder oogenblik wordt opgezegd. Een ander lydt werkelijk gebrek sedert de fabriek, waarin hü werkt, het bedryf heeft stopgezet. Een derde vindt de belasting weer te hoog, terwyl velen door de reis over de zee zich aan hun militaire plichten willen onttrekken. Maar het ergste werkt de lokstem van vrienden en bekenden, die zich daar reeds sedert eenige jaren bevinden. Het moge hen daar nog zoo slecht gaan, zij mogen genoodzaakt zyn geweest als slaven te werken om niet onder te gaan in den strijd om het bestaan, zij mogen nog steeds gebrek Inden en gaandeweg tot het üteicht zyn gekomen, in welk een treurige werkelykheid hun vroegere droomen van geluk en rijkdom zyn omgezet — en toch loven en prijzen zy Amerika om de vrijheid daar en lachen als een boer, die kiespyn heeft! Thuis vitten zy op alles, scholden op alles, bespotten de vaderlandsche kleuren en kleineeren hun vaderland. Maar nu zyn zy gehoorzame burgers der Vereenigde Staten van Noord-Amerika en nemen den hoed af voor een vlag, die niet de hunne is."
„Maar nu wordt je onbillyk. Er zyn toch nog altijd wel landverhuizers, die de betrekkingen met hun vaderland onderhouden.
Denk maar eens aan de millioenen, die zy jaarlijks naar hun familie thuis zenden."
„Het kan zy"n! Maar geschonken geld bevordert slechts de lichtzinnigheid. Het is zeker, dat uit enkele Europeesche landen de menschen door godsdienstige of politieke overwegingen naar Amerika worden gedreven; en men kan het zich voorstellen, als het leven in het vaderland hen ondragelyk werd. Maar slechts heel enkelen bewaren hun eigen volkskarakter, de meesten worden geheel verslonden door die menschenzee aan gene zyde van den Oceaan. De eenvoudige arbeider Schmidt wordt de kale-mynheer mr. Smith, die liever Engelsch dan Duitsch spreekt, en de vlag met de sterren van het dak van zyn huis laat wapperen. De eene scheepslading na de andere van zulke afvalligen zeilt uit. Duitschland, Engeland, Oostenrijk, Italië en Rusland voelen de aderlating niet zoo erg, maar de


57
kleinere staten als Zweden bijvoorbeeld, lijden er gevoelige verliezen door. Kan je het je voorstellen, dat in 90 jaren 30 millioen menschen uit Europa naar de Vereenigde Staten zijn getrokken? Een onafgebroken menschenstroom vloeit jaar op jaar van Europa naar Amerika; dagelijks landen ongeveer 3000 Europeanen in een der Amerikaansche havens, om zich over de negen en veertig staten te verspreiden en een bestanddeel te worden van dat geweldige staatslichaam. Een grootere volksverhuizing kent de geschiedenis niét Alsof er thuis geen gelegenheid zou zijn zijn bekwaamheid te bewijzen. Maar daar willen de jongeren niets van weten; zü denken slechts aan den eenen strijd en het goud van Amerika.
„En aan dezen strijd moet onze Frits nu ook meedoen? Wil je hem werkelijk laten vertrekken?"
„Wat moet ik doen ? Hij is znn eigen meester. Laat hem met den grooten stroom meezwemmen."
„Ja, misschien is het zoo ook het beste. Als het heimwee hem aangrijpt, zal hij wel terugkeeren."
„Dwaasheid. Dat doet hij zeker niet! Bij het vertrek klinkt het altijd zoo mooi. Spoedig ben ik een welgesteld man, en dan kom ik weer thuis. Maar nauwelijks is een jaar voorbij, of alle herinneringen zijn verbleekt, en de afstand tot het eenvoudig ouderlijk huis, wordt met den tijd steeds grooter. Ik betreur hem reeds als een doode; terugkomen zal hij nooit"
10. In het tussehendek.
Enkele dagen na dit gesprek heeft onze landverhuizer Frits alle banden doorgesneden, die hem van zn'n geboorte af aan den vaderlandschen bodem bonden. Langs den kortsten weg begeeft hü zich naar Bremen, meldt zich aan op een landverhuizersschip en ondervindt in de allereerste plaats, dat de beloften van den agent die hem de overvaart als gemakkelijk en goedkoop heeft voorgesteld, onwaar zijn! Maar de reis over zee duurt maar een week en daarom schikt hg zich in zn"n lot Men behoeft wezenlijk niet als haringen in een ton opeengepakt onder het dek te liggen; men kan vrfl rondloopen en boven genieten van het prachtige weer, dat gedurende de vaart van


58
het schip door het kanaal, tusschen Engeland en Frankrijk, den landverhuizers het afscheid gemakkelyker maakt.
En vervelend is het op het dek volstrekt iniet. Gelegenheid om kennismakingen aan te knoopen vindt men overal. Het is een zeer gemengd gezelschap, dat dezen keer het stof van het vaderland van de voeten heeft geschud, en zich aan boord van de Bremer stoomboot heeft ingescheept. Er zyn twee broers uit Oost-Pruisen by. De oudste heeft al tien jaren in Pennsylvanië gewoond en dagelijks zyn veertien Mark verdiend. Daarna is hy naar het vaderland teruggekeerd om de ouderlijke hoeve over te nemen! Maar die was te klein voor hem geworden ;hy had meer armslag noodig voor znn ondernemingsgeest. Daarom verkocht hy de boerderij en neemt nu zyn broer mede naar het beloofde land. Hier is een steenhouwer uit Westfalen, die naar Chicago reist, waar hij een vriend uit zyn jeugd kent, die hem overreed heeft over te komen, omdat hy daar geld zou kunnen verdienen zonder veel moeite. Ginds op de bank zit een oude Beier, die met vrouw en dochter naar zyn zoon reist De zoon is sedert verscheidene jaren architect in Philadelphia en heeft het nu eindelyk zoover gebracht dat hy zyn ouders en zuster kan laten overkomen.
Al deze passagiers zitten gedurende de lange uren van den overtocht byeen op het dek, en het is een gegons van al de levendige gesprekken, van vragen en antwoorden, van grapjes en van lachen. Voordat de laatste vuurtoren aan de kust van Europa achter den horizon is verdwenen, meent Frits reeds in heel Amerika voUromen den weg te weten. Onophoudelyk klinken dezelfde namen in zyn ooren: New York, Philadelphia, Chicago en San Francisco, en weer San Francisco, Chicago, Philadelphia en New York! Niets kan eenvoudiger zy"n! Tusschen deze punten behoeft men nog slechts eenige andere kleine steden, en verschillende rivieren, bergen, meren in te voegen, verder de vier steden door een spoorlyn te verbinden, zich in het Noorden het onmetelyk Canada en in het Zuiden het bergachtig Mexico voor te steUen, aan de hoeken van dit geheele vierkant de schiereilanden, Aljaska, Californië en Florida te hangen, en aan den vierden hoek het groote eiland Newfoundland te geven, langs de westelyke kust een geweldige bergketen te trekken en in de oostelijke helft van het werelddeel


59
de groote meren en de Hudsonbaai te teekenen en dan is, zooals Frits gelooft, de kaart van Noord-Amerika gereed. Een kind kan ze in een dag van buiten leeren.
Terwijl Frits zoo op het dek zijn fantasie laat werken, hoort hü een vrouw zeggen:
„Ik verzeker u, mijn zoon verdient dagelijks zijn 6 dollar en woont als een aanzienlijk heer."
„6 dollar is 24 mark!" denkt Frits en hü zou graag meer van dezen flinken zoon hooren. Dan komt eensklaps de oudste Oost-Pruis op hem toe; hü, die reeds in Pennsylvanië was, en vraagt hem, wat hü daarginds dacht te beginnen. Hü moest zich niet voorstellen, dat de gebraden duiven hem zoo in den mond zouden vliegen, ook niet, al sperde hij dien nog zoo wijd open.
Frits antwoordde een weinig beleedigd: „Ik heb myn vader geholpen by het bebouwen van zün hoeve, ik kan ploegen, zaaien en oogsten, ik kan tarwe en rogge dorschen; ik heb ook al in een smederij gewerkt en ben koetsier op een landgoed geweest."
„En daarmede wil je je daar ginds er door heen slaan?" vroeg de ander, terwijl lüj" spottend lachte.
De stemming van Frits is bedorven, hü wendt zich om en gaat langzaam wat ter zijde. Hy neemt de overige reizigers eens in oogenschouw. Zy zitten in gezellige groepen, hebben versleten kleeden over hun beenen gelegd, en praten van hun vrienden, die zij thuis hebben achtergelaten of ginds hopen te ontmoeten. Zy" deelen elkaar hun verwachtingen en plannen mede en zyn vol goeden moed, alsof het een ontspanningsreis gold, of een oogstfeest, dat zy in Amerika dachten te vieren, en alsof zy" een biljet voor de terugreis reeds in den zak hadden. Het is mogelük, dat het nu in de woning van ouders en broers en zusters leeg en eenzaam is, en in de naburige hoeve menige bruid om haar liefste weent. Dat zal voorby gaan! Nu moet er gewerkt en geld verdiend worden, en daarna vieren wy een bly weerzien! Zoo schynen de meesten te denken, en niemand gelooft, dat hy tot het einde van zyn leven daar zal blyven. Neen, onder den ouden, met klimop begroeiden toren van zijn dorpskerk wil hy eens in de aarde zijner vaderen begraven worden.


60
Een geluk is het voor hen, dat zn' de waarheid niet vermoeden, de waarheid namelijk, dat zij hun geboorteland nooit weer zullen terugzien!
In het Westen daalt de zon en strooit haar goud over het land der droomen, waarnaar de landverhuizers uitzien; de nacht breidt znn donkere sluiers over Europa; het schijnsel van den laatsten vuurtoren aan het strand der oude wereld bereikt het schip met landverhuizers niet meer. Misschien vermoeden slechts enkelen van deze reizigers, dat zij aan een keerpunt in hun leven zijn gekomen, waarop er aan geen terugkeer meer valt te denken. De oude wereld, die hun geen bevrediging kon geven, zinkt weg achter den horizon, de nieuwe, die nog door het zonlicht wordt overstroomd, moet al hun wenschen vervullen.
Het meerendeel der landverhuizers heeft de groote zee nog nooit gezien, en haar aanblik vervult hen met een beklemmenden angst. Rondom water, en daarby nog die benauwende duisternis, die op de golven neerdaalt! Dat was thuis, op de meren en rivieren van het binnenland, waar toch steeds een oever aan den horizon zichtbaar blyft, veel gemoedelijker. Vele electrische lampen werpen hun licht over de scharen, die door een nog ongeschokt geloof aan de toekomst over de diepten van den Atlantischen Oceaan worden weggevoerd. In een hoek bij de machinekamer zit een troepje Poolsche Joden, oude en jonge, mannen en vrouwen; de eersten, met hun krommen neus en de in den wind fladderende lokken als kurkentrekkers, onder duizenden gemakkelijk te herkennen. Zij redetwisten levendig onder elkaar, met heftige bewegingen der hand en men ziet het hen aan, dat zy over niets anders dan over zaken en over winst spreken; het woord „dollar" is onophoudelijk op hun lippen. Niet ver van hen verwijderd zitten op een bank eenige geloofsgenooten uit Rusland, die door de vervolging der kinderen Israëls uit hun geboorteland zyn verdreven.
In de gangen van het tusschendek heerscht byna gedrang. Na de opwinding der eerste dagen is het reisgezelschap door vermoeidheid overvallen, en overal zitten vrouwen en mannen op de banken te slapen; anderen openen hun bundeltjes en eten brood en zoetigheid, terwijl hun buren couranten en brieven lezen. De eerste bekoring van het nieuwe is reeds


61
voorbij, en de kwellende verveling van het wachten op iets doet zich voelen. Sommigen zien reeds verlangend uit naar den man met de bel, die 's avonds op het dek de rondte doet, om de landverhuizers tot den maaltijd te roepen. Dan zoekt iedereen zijn kooi op en ieder maakt voor zich een eenvoudige slaapplaats op de banken gereed.
Zoo gaan de dagen aan boord voorby, de volgende steeds langzamer dan de voorgaande. Er wordt naar het wisselend beeld van de zee gekeken en naar de voortdurende beweging der golven; een voorbijvarend schip is een welkome afwisseling. Zeilschepen en stoombooten vertoonen zich aan den horizon en nu nadert zelfs een stoomende kolos, wordt langzaam grooter en glijdt op geringen afstand langs het schip van de landverhuizers, die zich in lange rflen op het dek hebben verzameld, voorbö. Dikke rook komt uit de vier groote schoorsteenen, en aan beide zijden hangen op het bovenste dek tien groote reddingsbooten.
„Hoe heet het schip?' vraagt Frits aan een landsman, die in Bremen op een werf heeft gewerkt.
„Dat is een der mailbooten van de Bremer Lloyd; ze heet Kaiser Wilhelm II. Ze is 215 meter lang: heeft 9 meter diepgang en legt 23£ knoop in het uur af. Ze is door dwarse en overlangsche schotten in 17 waterdichte ruimen afgedeeld. Haar beide bronzen schroeven hebben een doorsnee van 7 meter en onder den stoomketel branden 112 vuren. Je ziet toch de vier schoorsteenen ? Elk is vier meter in doorsnee."
„Om zulk een schip te bouwen," zei Frits aarzelend, „is zeker een massa geld noodig."
«Tamelijk wat! 17^ milhoen Mark. Maar daarvoor biedt de boot ook voor büna 2500 menschen plaats; 600 daarvan vormen de bemanning. Zn heeft volledig ingerichte prachtwoningen, waarin de Amerikaansche millionairs naar Europa oversteken, juist als de „Titanic", waarmee kort geleden zooveel ryke Amekanen zfo'n omgekomen! Het leven op zulk een schip is dat van een drn'vend hotel; 's middags en 's avonds speelt een kapel aan tafel, en er verschijnt aan boord zelfs een courant, die haar berichten door de draadlooze telegrafie ontvangt. En de snelheid van dit schip is zoo groot, dat het de reis naar Amerika in vüf dagen en eenige uren aflegt"


62
„Dat is zeker de snelste verbinding, die men tusschen Duitschland en Amerika kan hebben?"
„Tot nu toe was het althans zoo. Natuurlijk wedijveren de maatschappijen der verschillende Staten om elkaar in snelheid te overtreffen en zulk een ontzettend ongeluk als dat van de „Titanic" is stellig aan deze eerzucht toe te schrijven. Duitschland, dat tot nu toe de eerste plaats, wat de snelheid betrof, innam, is intusschen door de Engelsche turbinemotor-booten .Lusitania" en „Mauretania" overwonnen. Maar hoe lang zal deze voorrang standhouden! Men is nu weer aan het bouwen van een nieuwe stoomboot, die „Olympia" zal heeten en die 260 meter lang wordt. Denk je eens in: als men ze in Parus recht op haar voorsteven zou plaatsen, dan zou haar roer büna den top van den Eifeltoren bereiken. De oude Columbus zal wel niet gedroomd hebben, dat men eens met zulke monsters in het kielwater van zijn „Santa Maria" zou varen!"
11 New York.
De reis over den Atlantischen Oceaan nadert haar einde.
Op zekeren morgen, is een stijgende onrust en spanning aan boord merkbaar, en de reizigers werpen vragende blikken naar het Westen. Over een uur zal de Amerikaansche kust zichtbaar zijn! En ja; ginds aan stuurboordzijde vertoont zich een onregelmatige lün aan den horizon, het is Long Island, het „Lange Eiland." Nog twee uur en het schip stoomt den mond van de Hudsonrivier in, en landt aan het Elliseiland in de haven van New York. Onafzienbare rüen andere groote stoombooten liggen voor de kade; die hebben eveneens landverhuizers uit Europa naar Amerika gebracht, en zullen spoedig weer terugkeeren om nieuwe scharen te halen. Zjj hebben geen tijd te verliezen en moeten jaar in jaar uit heen en weer varen, om den Vereenigden Staten dagehjks 3000 menschen te kunnen toevoeren.
Onze landverhuizer hééft zön boeltje bijtijds bij elkaar gepakt, en voor op het schip een goede plaats uitgezocht, van waar hij znn medereizigers kan gadeslaan. Zulk een gewoel van menschen heeft hij nog nooit bijgewoond, en zulk een haastig-


63
heid nog nooit gezien. In de loopgangen dringen de passagiers heen en weer, roepen elkaar in alle mogelijke talen, sleepen hun verkleurde bonte reistasschen naar boven en hijgen onder hun met stevige touwen vastgesnoerde bundels. Duitschers en Zweden, Kroaten en Galiciërs, Poolsche en Russische Joden, allen bont dooreen, eenigen goed gekleed en voorzien van overjassen, anderen in gescheurde kleederen, en met grove halsdoeken om den hals, inplaats van een kraag.
Boven de haven van NewYork verheft zich het reusachtig groote standbeeld der Vryheid, een vrouwenfiguur, die in haar rechterhand een fakkel houdt. Als op aarde duisternis heerscht, dan werpt zy een verblindenden stralenbundel van electrisch licht over de watervlakten, de kaden, de huizen en over de schepen.
Zoodra Frits evenwel zyn eerste voetstappen zet op den Amerikaanschen bodem, bemerkt hy tegelijk, dat de veelgeprezen vryheid ook hier niet al te ver gaat. Hy en al zyn reisgenooten worden, precies als thuis de militaire paarden, van nummers voorzien, en in groote scharen in een geweldige zaal gedreven. Dan wordt de een na den ander, als by de keuring opgeroepen, naar zyn beroep en het doel van zyn reis gevraagd, en ten slotte door een dokter onderzocht! Die aan tering of een andere ziekte hjdt, of door zijn hoogen ouderdom, naar het zich laat aanzien, niet zoo heel lang meer tot werken in staat zal zyn, ontvangt zonder genade het bevel met de eerst volgende boot weer naar zyn vaderland terug te keeren.
De overigen, voor wie het onderzoek gunstig afloopt, varen in kleine stoombooten van de haven naar New York, waar zy onder de byna vyf millioen inwoners als kaf voor den wind verdwijnen. Maar uit welk land zy ook mogen komen, in New York vinden zy landslieden in overvloed.
Want deze stad is een stalenboek van alle naties der wereld. Niet minder dan zeventig talen worden er hier gesproken en een derde van aUe inwoners is in het buitenland geboren. Er zijn geheele straten, waarin bijna uitsluitend Duitschers wonen, zooals bijvoorbeeld in de Avenue A; in Brooklyn, het stadsgedeelte, dat op Long Island ligt, hebben de Zweden zich neergezet; het stadsgedeelte „Klein-Italië" telt bijna meer Italianen dan Napels; in de Chineezenstad wonen5000Chineezen en eveneens hebben de Joden uit Rusland hun apart gedeelte.


64
En alles heeft zoo'n uitgestrektheid, dat men, zooals Frits spoedig bemerkt, ondanks den eentonigen en eenvoudigen aanleg van den stratendoolhof in New York, er niet zoo heel gemakkeüjk den weg in vindt, als hü meende, toen hij nog buiten op de golven van den Atlantischen Oceaan schommelde.
Allereerst besluit hü eens rustig rond te kijken, want gelukkig is hü niet geheel zonder middelen naar Amerika gekomen. Eerst wil hij wat wennen, voor alles de taal zoover leeren, dat hij zich verstaanbaar kan maken, en daarna zich pas in den strijd om het bestaan storten. In zyn logement heeft hy verscheidene landslieden gevonden en een spoorwegarbeider uit Breslau, die juist zonder betrekking is en graag een paar dagen uitgaat, heeft er pleizier in hem rond te leiden en den pas aangekomen „groen" met zijn Amerikaansche wijsheid te „overbluffen".
„New York is zeker heel oud," zei Frits, „anders zou het zoo groot niet kunnen zijn."
„In het geheel niet! Vergeleken met Europeesche steden is het een kind. Voor 300 jaar telde het nog geen 1000 inwoners. Maar nu wordt het wat de grootte betreft alleen nog door Londen overtroffen."
„Dat is toch vreemd. Hoe komt het, dat deze stad zoo groot is "geworden ? Bremen is er speelgoed by. Ik heb nog nooit zoo'n leven en zoo'n drukte gezien. Overal ziet men geheele wouden van scheepsmasten en schoorsteenen en op alle kaden wordt met ontzettende haast geladen en gelost."
„Ja, dat komt, omdat de geheele bevolking der Vereenigde Staten met ontzaglijke snelheid is toegenomen. Gedurende de vorige eeuw is ze elke twintig jaar verdubbeld. En nu gaat bijna de helft van den geheelen uitvoer over New York. Van hier wordt graan en vleesch, tabak en katoen, petroleum en manufacturen, en nog heelveel meer ingescheept. Daarom is het geen wonder, dat-bier 60 kilometer kade met opslagplaatsen en pakhuizen, liften en kranen noodig zyn, en dat meer dan zeventig stoomboothjnen in New York samen komen. Daarbij is New York zelf een reusachtige industriestad. Wat een ry'kdom hier ligt opgestapeld, kan men zich niet voorstellen*.^
De stad alleen heeft 200 Banken. En daarby de ligging en die prachtige haven. In het Oosten de Atlantische Oceaan met de


Spoorweg-viaduct in Noord-Amerika.


Wolkenkrabbers in lNew-iorK.


65
wegen naar Europa, naar het Westen ontelbaar veel spoorhjnen, waarvan er vijf door geheel Noord-Amerika tot aan de kust van den Stillen Oceaan gaan".
„Vertel rnü toch eens wat van de spoorhjnen", verzocht Frits, die van plan, was bij de eerste de beste gelegenheid zich naar het Westen te begeven.
iGaarne, daar ben ik van op de hoogte, want ik heb aan verschillende Innen gewerkt. Reeds in het jaar 1840 hadden de Vereenigde Staten 4500 kilometer spoorlijn, maar twintig jaren later waren het reeds 50000 kilometer geworden. Nu strekken zich de rails 400.000 kilometer ver uit. Als deze rails in een lijn achter elkaar waren uitgelegd, dan zou deze ijzeren band tot aan de maan reiken, en tienmaal den sequator omspannen. Geheel Europa heeft niet zooveel spoorhjnen als de Vereenigde Staten, ofschoon de oppervlakte ongeveer dezelfde is en de bevolking van Europa vijf maal zoo groot."
„Hoe is deze bloei van het spoorbedrijf te verklaren?"
„Dat kwam zoo : oorspronkelijk dacht men er slechts aan, de gapingen tusschen de waterwegen door spoorbanen aan te vullen. Men gebruikte de rivieren, zoover als het mogelijk was, en daar, waar geen waterwegen waren, legde men de eerste spoorhjnen aan. In den loop der jaren werden de verschillende lijnen met elkaar verbonden en in alle richtingen legde men nieuwe banen aan, zoodat nu een ontzaglijk net van rails de negen en veertig staten bedekt. Trouwens, de landwegen zijn hier ook zoo erbarmelijk, dat de spoorhjnen ze moeten vervangen."
„Om over al die groote rivieren van Noord-Amerika te komen zyn er zeker wel heel wat bruggen noodig?"
„Ja zeker, en de Amerikanen zijn meesters in het bouwen van bruggen! De spoorbruggen over de Mississipi, de Missouri en andere geweldige stroomen zyn kunstwerken van ongehoorden durf. Daar, waar de banen diepe kloven overgaan, bouwde men vroeger houten bruggen, gelijk aan hemelhooge steigers voor metselaars; bovenop lagen de rails. Maar zulke bruggen verdwijnen nu meer en meer en worden vervangen door ijzeren, die er op een afstand als draden of spinnewebben uitzien, en waar de treinen toch in volle vaart over heenrijden. Zie eens ginds, links, omhoog! Daar hebt ge een der grootste
5


66
bruggen der wereld; de hangende brug tusschen New York en Brooklijn. Zij is ontzaglijk hoog en ziet er toch zoo fijn en sierlijk uit, alsof ze tusschen haar beide peilers in de lucht zweefde, schepen, met de hoogste masten zeilen er ongehinderd onder door; zg ligt 41 meter boven den waterspiegel. Daarbij is zft" twee kilometer lang, en het is gewoonweg fabelachtig, dat menschen zulk een ijzeren balk over het water hebben kunnen leggen. Maar nu zal ik u eens de merkwaardigste van alle spoorbanen toonen."
Met deze woorden brengt de nieuwe vriend onzen Frits naar een station, en stapt met hem in een coupé van de luchtspoorbaan, die New York doorkruist. De verbazing van den vreemdeling kent geen grenzen, als hü nu op een uit ontelbaar veel yzeren zuilen bestaand stellage over straten en pleinen heensuist en het gonzend straatleven diep onder zich ziet
„Deze trein wordt electrisch gedreven", vertelt hem znn landsman. ,Wjj hebben hier een menigte van zulke Innen". Hü zegt „wü", want het is nu zgn trots voor een echten Amerikaan te worden gehouden.
„Dat is het merkwaardigste, wat ik ooit heb gezien," roept Frits uit die Berlgn met zgn luchtspoorweg nog niet gezien heeft. Van het snelle rgden en het gewirwar beneden is hg duizelig geworden.
„Op de spoorhjnen naar het Westen rgdt men zeker nog veel sneller?" vraagt hg eenigszins benauwd, denkende aan zgn verdere reisplannen.
„Neen, dat is niet zoo erg," zegt de spoorwegarbeider geruststellend. Er wordt gewoonhjk met matige snelheid gereden, zelden brengt men het tot 85 küometer in het uur; het is waar, er is een eind waarop men 90 kilometer in drie kwartier aflegt. Maar verder wordt er tamehjk voorzichtig gereden en de reis naar de groote steden in het Westen is zeer gemakkehjk. Eenige treinen naar San-Francisco gelijken op rollende hotels; werkelük, daarin behoeft men het zich aan niets te laten ontbreken, als men er genoeg klein geld voor heeft Men zit niet als bg u, in Duitschland, in nauwe coupé's gepakt, maar men kan zich vrij bewegen en rondloopen, en in gemakkelijke leunstoelen voor de breede raampjes gaan zitten, om den blik rechts en links te laten weiden over de eindelooze prairiën.


67
Heeft men genoeg van het leuken, dan neemt men plaats aan een mahoniehouten tafel, om brieven en kaarten aan vrienden te schrijven. Zoodoende is de reis naar Francisco wel lang, maar volstrekt niet afmattend.
Men heeft in den trein alles, wat men zich maar kan voorstellen. Men leest, slaapt, eet, baadt, maakt kennissen en leeft in alle opzichten voortreffelijk. En als men het rotsgebergte in het Westen is genaderd, dan is er afwisseling genoeg. Dan klautert de trein uit de dalen omhoog, de kloven in en weer uit, volgt, over halsbrekende bergomgangen, steile hellingen, rolt over winderige passen met schitterend uitzicht en suist over luid klinkende ijzeren bruggen. Aan den westkant van het rotsgebergte gaat het dan in scherpe bochten omlaag naar de kust. Dikwijls wordt de reiziger hierbij zeer duizelig, en hij gelooft dat zijn laatste uurtje is gekomen. Maar de machinist heeft de locomotief nog steeds in znn macht; hoe de wagens ook naar rechts en links mogen schommelen, al naar de ligging van de bocht. Dan gaat natuurlijk het loopen in den wagen met moeielijkheden gepaard. Voordat men er verdacht op is, vliegt men tegen den muur. Als de reizigers dan juist in den restauratiewagen zijn, moest ge de negerkellners zien, als zfl met de soepborden aan komen balanceeren. Zij weten hun bewegingen zoo die van den trein te doen volgen, dat zij ternauwernood een druppeltje morsen, ofschoon men elk oogenblik gelooft, dat zn zullen neerploffen en in de soep zwemmen."
„Dat klinkt alles heel opwekkend en geeft mn moed voor mijn reis naar het Westen. Maar nu moeten wij zeker uitstappen ?*
„Ja, en nu zal ik u het middenpark laten zien. Is het hier niet prachtig, met die schaduwrüke boomen en koele vijvers? In den zomer heerscht er in de stad een gloeiende hitte, om te bezwijken; dan is het een genot, een uur in de schaduw van deze boomen te vertoeven 1 Maar in den winter is het dan ook in New York des te kouder. Ruwe, ijskoude winden strüken dan langs de Oostkust Maar blijf hier eens staan 1 Daar ziet ge de V (Fifth) Avenue; de mooiste straat van New York. In deze paleizen wonen de millionairs en mUliardairs, de spoorwegkoningen, en hoe zij allen mogen heeten. Zij wentelen zich om zoo te zeggen in het goud, dat zij de groote menigte voor


68
spoorkaartjes, petroleum, suiker, enz. afpersen. Ginds in het slot met den grooten hal, de hooge torens, en de eigenaardig versierde dakvensters, woont er een, die duizend milhoen bezit Hy koopt schilderyen, gobelins en beelden van onschatbare waarde uit Europa en geeft diners, waarvan elk couvert hem eenige duizenden kost De schare nooddruftigen voor zyn paleis levert hem daarbij tafelmuziek.
„Maar eenig goed zal hy" toch ook wel met zyn geld doen? Hy kan toch onmogelijk alleen jaarlijks 50 millioen rente verteren ?"
„Nu ja, nu en dan sticht hij eens een universiteit Die zyn er in de Vereenigde Staten heel veeL over het geheel wordt hier buitengewoon veel voor verlichting en wetenschap gedaan. Maar als wy daarover zouden beginnen, zouden wij in al die beschaving en ontwikkeling verdrinken. Laat ons daarom liever het gedeelte van de stad gaan bekijken, dat aan de Hudson ligt"
„New York ligt dus aan den Hudson?"
„Ja, of juister gezegd, aan den mond der rivier op het eiland Manhattan. Klinkt het niet als een grap van de wereldgeschiedenis, dat de Indianen voor drie honderd jaren dit geheele eiland voor 90 Mark aan de Hollanders hebben verkocht? Nu zou het niet meer zoo goedkoop te krijgen zyn. Kyk maar eens naar die geweldige wolkenkrabbers met hun drie en twintig verdiepingen 1"
„Waarom worden de huizen hier zoo ontzettend hoog gebouwd ?"
„Omdat de bouwgrond hier zoo ontzaglijk duur is. Op zy kan er niet uitgebreid worden; daarom wordt ér in de hoogte gebouwd, waar immers plaats genoeg is. Kyk maar eens naar deze ry huizen; eenige zijn nog dragelijk, maar anderen schieten als schoorsteenen in de hoogte. Lykt zulk een gevelry niet op een reeks toetsen, waarop onzichtbare vingers spelen ?"
„In zoo'n huis zou ik niet willen wonen, dat is zeker. Op de twintigste verdieping zou ik duizelig worden, en op de eerste zou ik bang zijn, dat de geheele last op nuj zou neerstorten. By zulke huizen moet ik wel aan muizenvallen en duiventillen denken."
„In Brooklyn hebben wy het veel beter, daar zijn de huizen lang niet zoo hoog. Maar wat zal ik je nu nog laten zien ?"


69
„Voor vandaag is het genoeg, ik ben niet meer in staat verder te gaan. Een biefstuk en een glas bier hebben wij beiden wel verdiend, laten wij nu dus een restaurant opzoeken."
„Goed, dan zullen wü de veerpont, die daar ligt, gebruiken en ons naar Brooklyn laten overzetten. Maar morgen zal ik je iets laten zien, wat niet minder merkwaardig is dan deze stad der rijken. Wij zullen de „Chineezen-stad" opzoeken. Daar wemelt het in vuile stegen van dat volkje met hun staarten, daar komt de lucht van uien, tabak en brandewijn uit verwaarloosde herbergen, daar zijn de meest akelige speelholen en opiumholen en voor de theehuizen schommelen aan hengelroeden de papieren lantaarns, precies zooals in China. Dan zullen wij ook „Klein Italië" gaan bezoeken, een zuiver Italiaansche stad in het New York der Amerikanen. Daar ziet men voor de boekwinkels niets dan Italiaansche boeken, daar branden waskaarsen voor de Madonnabeelden in de kerken en op de stoffige straten spelen kinderen van het Zuiden met hun zwarte haren en bruine oogen.
En dan zullen wij „Klein-Rusland", het Jodenkwartier, niet vergeten. De bewoners daarvan znn werkelijk zeer merkwaardige menschen. Men ziet hen bijna nooit dronken, en even zelden hoort men, dat door hen een misdaad wordt begaan. Zy leven armoedig, goedkoop en spaarzaam, en het is buitengewoon vermakelijk, hen in hun kraampjes op straat te zien handelen."
„Maar vertel mij nu, waar al de landverhuizers blijven, die dagelijks naar Amerika komen. Als op het EUiseiland eiken dag ongeveer 3000 menschen landen, dan zou New York elk jaar een toevoer van een millioen krijgen!"
„Ja, maar hoevelen bhjven daarvan in New York ? De meesten gaan naar de binnenlanden of naar het Westen. Sommigen werken zich op en zoeken dan een ander arbeidsveld. Maar nog veel meer bhjven hier, gaan onder of vergrooten hier het aantal der slopbewoners, zooals de allerarmsten genoemd worden. Wie bij zijn aankomst in Amerika geheel zonder middelen is, werkt onverschillig voor welk loon in de fabrieken. Het is zeker, dit loon is altijd nog hooger dan dat van de Europeesche geboorteplaats, maar men kan er in Amerika niet van leven. Deze emigreerende Europeanen verdringen de Amerikaansche arbeiders en daarom zyn er in de Vereenigde Staten twee


70
millioen werkloozen. Als je lust hebt kunnen wij van avond beproeven het huis der Middernachtzending binnen te gaan. Daar wachten de armen in dichte scharen op het openen der deur. De ellende staat op hun gelaat te lezen en in doffe onverschilligheid staan zij daar, totdat de deur wordt geopend. Dan stormen zij naar binnen, vullen in een oogenblik de talrijke banken in de groote zaal en slapen in alle mogelijke houdingen in.
„En krijgen ze daar niets?"
„Ja, een zendeling houdt voor deze landloopers en nietsdoeners, bedelaars en dieven, luiaards en werkloozen de een of andere preek. Overdag hebben ze gebedeld, of ook wel gestolen, nu zn'n ze moede en hongerig en slapen in de zaal van de Middernachtzending uit. Zoodra het „Amen" van den prediker weerklinkt, worden ze weer in den duisteren nacht de straat opgejaagd en spoeden zich voort, om ieder op znn eigen manier aan wat eetbaars te komen. Zoo leven deze ongelukkigen dag in, dag uit en zinken hoe langer hoe dieper.
„Dat zijn dus eigenhjk gezegd de slakken, die achterblijven als het edele metaal gesmolten is. Natuurlijk moet de bevolking door den toevloed van landverhuizers geducht toenemen. Wat zal het eind daarvan zijn? Die vraag kan niemand beantwoorden. Een Duitscher is een Duitscher en een Zweed is een Zweed, maar de Amerikanen zn'n, zoowat van alles door elkaar. Het is een kruising van Engelsen, Duitsch, Scandinavisch, Hollandsch, Italiaansch en Russisch bloed, om slechts van de voornaamste rassen te spreken.
En eens zal uit die kruising, als aan de landverhuizers uit Europa eindelijk verboden wordt, op het EUiseiland te landen, het Amerikaansche ras ontstaan. Men heeft in dit zeldzame land nog tal van andere gemengde rassen. De Mulatten, de nakomelingen van negers en blanken en de Mestiezen, die van de Indianen en blanken afstammen. Door nieuwe huwelijken met Blanken wordt het Neger- en het Indiaansche bloed hoe langer hoe minder duidelijk herkenbaar.
„Maar vertel me toch eens: Waarom is New York niet de hoofdstad van het land?"
„Omdat de stad, die den naam van den grooten Washington draagt, beter en geschikter voor de verschillende gedeelten


71
van den oorspronkeüjken Statenbond gelegen is. Washington heeft niet half zooveel inwoners als Hamburg en de Vereenigde Staten hebben vnftien steden, die grooter zgn dan Washington. En toch wordt vandaar uit het land bestuurd. De president woont daar op het Witte Huis, op het Kapitool komt het congres van de negen en veertig Staten tezamen en daar verheft zich, boven een geheel stadsgedeelte van geweldige regeerings-gebouwen, de obelisk van Washington. Maar ik zie, dat je op bedenkelijke wyze begint te gapen! Je bent moe, mgn jongen. Laten we naar bed gaan, en slaap maar lekker, dezen eersten nacht in Amerika."
12. Een Noord'Amerikaanseh sprookje.
Onze landverhuizer Frits zal opgewonden door alle nieuwe indrukken, dien eersten nacht wel zoo gauw niet znn in slaap gevallen en de namen Hudson, Washington, enz. zullen wel door zgn hoofd gewarreld hebben. Misschien gaat het den lezer wel eveneens zoo en zal het hem daarom welkom zgn, een en ander over de gewichtigste gebeurtenissen uit de geschiedenis van Noord-Amerika te vernemen. Maar in plaats van droge geschiedkundige feiten op te sommen, wil ik een sprookje navertellen, dat de Noord-Amerikaansche schrijver Washington Irving, die van 1783 tot 1859 leefde in een van zijn veelgelezen boeken heeft opgeteekend.
Het is de geschiedenis van den goeden Rip van Winkle, wiens huisje nog heden in zgn woonplaats wordt aangewezen. Daar, waar de Catskilbergen zich in den mooien breeden Hudson, „den R|jn van de Vereenigde Staten", spiegelen, ligt in groene heuvellanden een dorpje, dat voor driehonderd jaar nog door de eerste Hollandsche kolonisten, die even vlijtig als dapper waren, gesticht is geworden.
In het jaar 1602 had men de Hollandsche-Oost-Indische Compagnie opgericht, een handelsinstelling, die, begunstigd door vele voorrechten, handel dreef met de reeds veroverde of de nog te veroveren koloniën. In dienst dezer Compagnie had de Engelsche zeevaarder Henry Hudson in het jaar 1610 de naar hem genoemde rivier ontdekt, en weinige jaren later waren de


72
Hollandsche kooplieden van uit het'Zuiden in dit gebied door gedrongen. Ze kochten van de Indianen groote stukken land voor spotpryzen en bouwden hunne nederzettingen aan de oevers van de Hudson. Vanaf dien tijd stonden daar tot in de 19e eeuw ettelyke oude huizen met spitse gevels en verweerde smalle in lood gevatte ruitjes, waarvan men de gele steenen eens mee uit Holland had gebracht, als een herinnering aan het vaderland. Sinds 1664 was dit stuk land geheel een Engelsche provincie geworden en de nakomelingen van die flinke Hollanders waren tegen wil en dank Engelsche onderdanen geworden. De Engelsche atmosfeer deed echter geen goed aan de aardige baksteenen huisjes — zy lieten hun hoofd hangen, de spitse geveltjes vielen langzamerhand in, en de mooie, gele steenen barstten en werden zwart door het weer. In zulk een Hollandsen huisje, dat misschien nog wel vervallener was dan de overige, woonde omstreeks 1770 een goedaardig man, Rip van Winkle, een nakomeling van de onverschrokken van Winkle's, die eens onder Peter Stuyvesant het land op allerlei plaatsen koloniseerden. De goede Rip had echter met het huisje, noch den moed, noch de vlyt van zyn voorvaderen geërfd; integendeel, hy was een aartsluiaard en een reuzen-pantoffelheld.
Zijn vrouw stelde hem in alles de wet. Maar zelfs zij zette hem er niet toe aan, dat hij ook maar den minsten arbeid op zyn eigen landeryen verrichtte. Hy had dan ook veel tegenspoed, de arme Rip; er groeide haast nergens op de wereld zooveel onkruid als op zjjn land; altijd was het zijn vee, dat op de heuvels en tusschen klooven verdwaalde, en zyn stallen en schuren, die hy met zooveel moeite bouwde, dreigden altijd weer in elkaar te vallen. Had hy werkelyk eens lust, om te werken, dan regende het of kwam er iets anders tusschen. Wie kon het hem dan kwalyk nemen, dat hy eindelijk alles maar op zyn beloop liet?
Daarentegen was hy in zijn goedhartigheid graag iedereen, die het noodig had, behulpzaam. Voor kinderen knutselde hy speelgoed, vertelde hun geschiedenissen; alle honden uit het dorp waren zijn vrienden en kwispelden met de staart als ze hem zagen. Slechts voor twee liefhebberyen legde Rip een onuitputtelijk geduld aan den dag, hy kon uren lang met een hengel aan het water zitten, of met een geweer op den


PLATTEGROND \LS S1W YORK.




73
schouder wilde duiven gaan schieten, zonder er zich om te bekommeren of zijn kogel trof of niet.
Znn kinderen waren even verwaarloosd, als hij zelf. Zijn zoon, die zyn sprekend evenbeeld was, liep in een afgedragen broek van zyn vader den heelen dag, achter zyn scheldende moeder aan, al even vuil, tevreden en dik, als zijn waardige vader. En ook de viervoetige huisgenoot de hond Wolf, paste volkomen bij zijn meester. Dat was Rip's beste kameraad; ook de hond kon uren lang in de zon liggen om naar den hengel te kijken, of de wegvliegende duiven na te blaffen. Voor den hevigen woordenvloed, dien de huisvrouw ook over zyn onschuldigen kop deed neerkomen, hield hij zyn trotschen staart tusschen zijn achterpooten, en by de minste beweging der heerscheres naar een potlepel of een bezemsteel, holde hy in stormende vaart door venster of deur naar buiten. Dan waren het moeilijke tijden voor den armen Kip en zijn hond, en by de toenemende vaardigheid van zyn geliefde echtgenoote in boetpredikaties, werd de toestand hoe langer hoe onaangenamer. Te vergeefs vluchtte Rip van Winkle naar zyn vrienden, die alle middagen in de eenige herberg van het dorp te zamen kwamen. Ook deze herberg was een oud, eenvoudig Hollandsch huisje; het voerde in het uithangbord een met prachtig rood geschilderd portret, van koning George III, die sinds 1760 in Engeland en dus ook over de Engelsche kolonie in NoordAmerika regeerde. In de schaduw van een groote linde, zaten hier de wijzen van het dorp rondom den waard, den dikken Nicolaas Vedder geschaard, en praatten druk over staatsaangelegenheden, die reeds voor eenige maanden hadden plaats gehad, en hun uit een oude courant door den waardigen schoolmeester Derrick van Bommel voorgelezen werden. Dat was een gezellige, vreedzame verzameling van eerbare burgers, die zich bij de tabakswolken, die Nicolaas uit zyn groote pijp pufte, zeer van hun waardigheid bewust waren. En Rip van Winkle paste evengoed als een van de anderen by dit uitgezochte gezelschap. Maar vrouwen begrijpen daar echter niets van en zoo werd de arme Rip, door de hevige standjes, die zyn scheldende vrouw hem kwam maken, ook uit deze schuilplaats verdreven.
„We hebben. een hondenleven," klaagde Rip weemoedig tot


74
zijn vriend Wolf, die zyn meester medelijdend aanzag, en met znn staart begon te kwispelen. In zulk een melankolieke stemming wandelden beiden eens op een schoonen herfstdag naar de Catskillbergen, om op de nu niet juist veel opleverende eekhoornjacht te gaan. Zoo was men dus den heelen dag buiten het bereik van het gescheld der temperamentvolle vrouw des huizes. Tegen den avond wierp Rip van Winkle zich tegen de helling van een hoogen berg in het gras neder, en zag slaperig naar omlaag in een diepe kloof, die met groote brokken steen was opgevuld. Aan den anderen kant kon men over de uitgestrekte bosschen tot aan de als zilver glanzende Hudson zien.
Met een diepen zucht dacht Rip nu aan zijn noodzakelijken terugkeer naar huis, waar zijn vrouw hem flink uit zou maken, wegens zn'n lang uitblijven. Daar hoorde hu in eens znn naam roepen, ofschoon hij toch niemand in de nabijheid ontdekken kon. H|j luisterde verbaasd en weder klonk het:
„Rip van Winkle! Rip van Winkle!"
Ook de hond had het roepen gehoord, hy drong zich angstig tegen zy"n meester aan, en keek verschrikt in den afgrond.
Daar kwam een eigenaardige gestalte, gebogen onder een zwaren last, de rotsen opgeklauterd. Hulpvaardig, zooals Rip nu eenmaal was, liep lüj den vreemdehng tegemoet, wiens uiterlijk hem van dichtbij niet weinig verblufte, want de naderkomende zag er uit, alsof hy uitdehjstvaneenderHollandsche schilderyen gestapt was, die by den waard en dorpspatriarch in de gelagkamer hingen! 't Was een korte, breedgebouwde man, met een grooten knevel, gekleed in een ouderwetsch wambuis en wyde broek, die om de knie met banden werd tezamen gebonden. Op den schouder droeg hy een zwaar vaatje brandewijn, waarvoor hij Rips hulp inriep, om het te helpen dragen.
Rip liet zich niet lang smeeken; eerst ging het den berg op en toen daalden ze in een kloof af, die Rip nooit van te voren gezien had, ofschoon lüj hier toch heel goed bekend was; het kwam hem voor alsof het daar beneden donderde,
Zwijgend en buiten adem, bereikten zij beiden den bodem der kloof en Rip bevond zich nu in een eigenaardig gezelschap van oude heeren met strakke gezichten, die zonder een woord te spreken zich met kegelen bezig hielden, en de aangekomenen


76
met zulke griezelige, ernstige oogen aanzagen, dat Rip geen woord kon uitbrengen. Ze droegen allen de oudhollandsche dracht evenals Rip's begeleider; men gooide zonder van gezicht te veranderen de kegels omver, dat het daverend weerklonk tusschen de rotswanden. Men beduidde Rip door een teeken, dat hü de gereedstaande kruiken met de meegebrachte brandewijn zou vullen en rond geven. Ieder van de oude heeren nam een flinken slok en ging dan zwügend weer door met kegelen.
Rip bediende het zwijgende gezelschap en keek naar het spel, maar kon natuurlijk niet nalaten zoo nu en dan zün lippen heimelijk aan de kruik te zetten, want er was de voortreflfehjkste brandewün in, die hü ooit gedronken had. Zoo zoetjes aan begon hg wat duizelig te worden en eindelijk moest lüj zich met een leege kruik in het gras nederleggen en viel spoedig in een diepen slaap.
De zon stond reeds hoog aan den hemel toen Rip wakker werd, en zich het wonderlijke kegelgezelschap en dien verrukkelüken brandewün van gisteravond herinnerde. Nu was het echter hoog tijd om naar huis te gaan. Brr! wat zou zün vrouw opspelen. Rip bukte zich reeds schuldbewust en floot gelaten zijn hond. Maar van Wolf was niéts te zien, en inplaats van het blanke geweer, waarmede hij gisteren op de eekhoornjacht was getrokken, lag er een oud verroest vogelroer naast hem. Zouden die oude lui het op je geweer en je hond voorzien hebben gehad, dacht hij hoofdschuddend en zocht vergeefs naar het zwijgende gezelschap, waarvan niet het geringste spoor meer te ontdekken was. Ook de streek kwam hem vandaag zoo geheel anders voor, waar gisteren nog slechts steenen verspreid lagen, stroomde nu een woeste bergstroom naar beneden. Rip brak zich geruimen tijd het hoofd over die merkwaardige verandering, zulk een zonderlinge werking had brandewijn nog nooit op hem gehad.
Door honger gedreven, wandelde h\j eindelijk naar zijn dorp terug. Hier wachtte hem een nieuwe verrassing. Hü, die vroeger, toch alle menschen van mijlen ver in den omtrek kende, kwam nu slechts vreemde gezichten tegen, onbekende honden blaften hem aan en de kinderen hepen hem achterna, allemaal vreemde kinderen, die lachend en joelend naar zün gezicht


76
wezen. Rip greep naar znn kin en bemerkte toen pas, dat hij in dezen merkwaardigen nacht een langen, grijzen baard had gekregen, die hem tot over de borst reikte. Zün verbazing veranderde echter in schrik, toen hij zijn geboorteplaatsje ook heelemaal veranderd terugvond. Noch de straten, noch de huizen herkende hij. Waar waren de oude vervallen woningen gebleven, waarin al znn vrienden en kennissen woonden ? Er waren niets dan nieuwe huizen; alleen zn'n eigen huisje stond nog op de oude plaats, maar het was veel verwaarloosder en vervallener dan vroeger, en toch, had het er nog zoo aardig uitgezien, toen hü het gisteren verliet, nu was het leeg, heelemaal leeg. Hoe beschroomd hij ook zgn vrouw riep, hoe ontsteld hij ook de namen van zgn kinderen noemde, er kwam geen antwoord. Zün huis was zoo vervallen en verlaten, alsof het reeds langen tijd onbewoonbaar was geweest.
Een vreeselijke schrik maakte zich van hem meester en dreef hem naar de dorpsherberg. Zgn trouwe vrienden daar in de schaduw van de linde, zouden hem misschien wel uitleg kunnen geven, over die plotselinge verandering, die er in dien eenen nacht had plaatsgegrepen. Maar o wee! In plaats van de oude, aardige dorpsherberg, stond er op dezelfde plek een zonderling houten gebouw, met groote vensters, en boven de huisdeur stond op een groot uithangbord „Unions hotel van Jonathan Thuwenig" te lezen. De mooie oude linde, die er eens gestaan had, was omgehakt, en Top den top van een dorren paal woei een vlag met de wonderlijkste strepen. En wat was er van het oude portret van den goeden koning George van Engeland, dat den gevel versierde, geworden? Nu was het de beeltenis van iemand, die een driekantigen steek droeg, zgn rooden rok was met blauw overschilderd en daaronder stond met groote letters: „Generaal Washington!" Wat beteekende dit alles ?
Onder de menigte menschen, die zich rondom de herberg bevonden, zag Rip wederom geen enkel bekend gezicht en ook de welbekende, gemoedelijke manier van doen van de dorpsbewoners kwam hem voor geheel veranderd te zgn. Zij praatten luid en heftig en vlogen elkander in het haar. Een jonge, grove kerel hield zoowaar een heftige redevoering en sprak van burgerrechten en vrijheid, van congresleden en de helden van


77
'76 en van allerlei onzin meer, waarvan Rip niets begreep.
De arme Rip werd doodsbang toen hü bemerkte, dat al die vreemde menschen hem nieuwsgierig en spottend aanstaarden. Verschrikt ging hu achteruit, toen nu drie van die mannen met snorren en driekantige steken op hem toekwamen, en tegen hem riepen, of hij democraat of federalist was en dat hij dadelijk moest besluiten, voor welke partij hij wilde stemmen.
„Och, mijne heeren," klaagde de arme Rip, „ik ben maar een vreedzaam mensch, uit deze streek geboortig, en een trouwe onderdaan van den koning, God ze gene hem!"
Er ging een hevig geschreeuw op en allen drongen nu op hem toe. „Een Tory" zeide de een, „spion!" riep een ander, „weg met hem!"
Een van de mannen vroeg hem gestreng, wat h|j hier wilde. „Ik wilde mün vrienden opzoeken", 'gaf Rip ten antwoord en met kloppend hart vroeg hü naar Nicolaas Vedder.
„Die is al 18 jaar dood," luidde het antwoord.
Rips haren rezen van schrik te berge, en „Brom Dutcher ?" vroeg lüj.
„Die ging mee in den oorlog en kwam in een storm om."
„O God! En van Bommel, de schoolmeester?'
„Die heeft ook meegevochten, en heeft nu zitting in het congres van de Vereenigde Staten van Noord-Amerika." |ÉB
Dit antwoord bracht den armen Bip hoe langer hoe meer van zün stuk en wanhopig riep hij uit:
„En kent dan niemand den armen Rip van Winkle meer?"
„O ja," lachte men, „daar staat lüj tegen dien boom!"
Rip keerde zich om, en dacht van schrik door den grond te zinken. Daar stond, gemakkelijk tegen een boom geleund, zün getrouw evenbeeld. Even lui,'even schunnig en even armoedig als hij gisteren de bergen was ingetrokken: zijn eigen veelbelovende spruit!
„Maar wie ben je dan zelf?" vroeg de barscne man, en schudde den verbaasden Rip heen en weer.
„God weet het," zeide deze bevend, „die daar, ben ik; neen, die was ik, toen ik gisteren avond in de bergen insliep, maar nu, wat weet ik er nu nog van ?"
De omstanders zagen hem onderzoekend aan, en tikten zich met den vinger tegen het voorhoofd. Toen kwamen zij dichter


78
om hem heen staan, en keken nieuwsgierig naar al zün bewegingen.
Daar drong zich een aardige, jonge vrouw door de menigte naar voren, die Rip zeer bekend voorkwam. Verlegen vroeg hü haar naar den naam van haar vader.
„Dat was Rip van Winkle; de arme man is sinds 20 jaar verdwenen; zün hond kwam zonder hem thuis en wy wisten niet of hy een ongeluk gekregen had, of door de Indianen ontvoerd was geworden".
„Hm," antwoordde Rip in gedachten: „En waar is uw moeder, beste vrouw?"
„Die is ook gestorven, maar nog niet lang geleden."
Toen haalde Rip van Winkle diep adem, richtte zich trotsch op en zeide:
„Ik ben uw vader. Er zal toch nog wel iemand zyn, die my herkent"
En, jawel. Daar kwam juist een oud moedertje aangestrompeld, die hem herkende. En na twintig jaar hartelijk verwelkomde, „waar had hij dan toch zoo lang gezeten?"
Nu vertelde de arme drommel zün korte geschiedenis. Iedereen hoorde hem hoofdschuddend aan en men wist eigenlijk niet, wat men er van denken moest totdat men eindelijk op de gedachte kwam, Peter van der Donk te roepen, die in Rip zy"n ouden vriend herkende, en zyn wonderlyk verhaal bevestigde, want zyn grootvader had hem meer dan eens verteld, dat het niet pluis was in de Catskülbergen en dat de groote Hendrik Hudson, de ontdekker van de rivier en het land, met zijn Hollandsche scheepskameraden van tijd tot tijd in die diepe kloven kwam kegelen; ook zyn vader had hen zelf gezien en op mooie zomeravonden, kon men uren ver het rollen der kegels hooren. Dat moest alles wel degehjk waar zyn en de kostelijke brandewijn, waarvan Rip zoo gulzig had gedronken, had dus de vreesehjke uitwerking gehad, dat hy twintig jaar had geslapen. Nu, 't was gebeurd. Van die strenge huiselijke tucht was Rip nu tenminste ontslagen en in het gezin van zyn dochter en schoonzoon genoot hy de welverdiende rust zonder dat hy bang behoefde te wezen voor de strafpredikatiën van zijn wederhelft
Zyn liefste wandeling bleef nog steeds naar de plaats der


79
vroegere dorpsherberg, «waar nu het „UnionshoteF stond en waarvan de heer Thuwenig eigenaar was. Al was de oude linde ook geveld, en al waren de oude getrouwen dood of ver weg, toch had Rip als oud politicus, het recht een woordje mee te spreken, en kon zich zoodoende in de nieuwe inrichtingen van het vaderland laten inwijden.
Er kwam dan geen einde aan het verteUen en bespreken: hH hoorde, hoe Engeland zich niet alleen tevreden gesteld had met groote belastingen in zijn koloniën te heffen, maar nog bovendien geëischt had dat alle verbruiksartikelen, voornamelijk thee, zwaar belast zouden worden. Toen was in 1773 een opstand tegen het inhalige moederland uitgebroken, en de dertien Engelsche koloniën in Noord-Amerika hadden in 1774 zich bij het Continentale Congres aangesloten. De dappere kolonisten vormden een landweer en vochten moedig voor hun onafhankelijkheid tegen de huurtroepen, die Engeland uit alle mogelijke landen bij elkander haalde en met grof geld betaalde. Het Congres benoemde generaal Washington tot opperbevelhebber en onderteekende 4 Juli 1776, na vele zegerijke gevechten, de onafhankelijkheidsverklaring.
Engeland rustte nu een groote, vloot uit, onder bevel van admiraal Howe, en een landleger van 55.000 man onder bevel van zün broer. Aanvankeüjk legde de landweer het af tegen de geschoolde troepen, maar de Duitsche generaal von Steuben die door Washington tot opperbevelhebber van het leger benoemd was, organiseerde de Amerikaansche troepen zoo voortreffelijk, dat in den slag bij Saratoga op den 17den October 1777 het Engelsche leger verslagen en tot overgave gedwongen werd. Zes duizend Britten werden krijgsgevangen gemaakt. Frankrijk en Spanje schaarden zich aan de zijde van de Vereenigde Staten en verklaarden Engeland den oorlog, terwül Holland met Zweden, Denemarken en Rusland een verbond sloot om onzijdig te bhjven.
Na tal van bloedige gevechten van den jongen Vrijstaat met het machtige moederland, werd eindelijk op den derden September 1783 te Versailles de vrede gesloten en de onafhankelijkheid der Vereenigde Staten van Noord-Amerika erkend. Vier jaar later kregen deze Staten een gemeenschappelijke Grondwet en George Washington werd eenstemmig tot den eersten president


80
van de jonge republiek gekozen. Dat alles was in de twintig jaar voorgevallen, die Rip van Winkle slapend had doorgebracht en ge behoeft u dit sprookje slechts te herinneren, dan komen u vanzelf de gewichtigste voorvallen in de geschiedenis van Noord-Amerika te binnen, zoodat ge ze nooit meer kunt vergeten.
13. Pittsburg.
Onze landverhuizer Frits heeft zich intusschen in den doolhof van de Millioenenstad een weinig georiënteerd; hü heeft naar hartelust rondgekeken naar al de wonderen, wat Engelsch leeren radbraken, en eindelijk heeft hij na tamelijk veel moeite een aannemeüjke betrekking in een groote fabriek gevonden, waar hij zijn primitieve kennis van het smidsvak in toepassing kan brengen.
Daar bluft hü echter maar twee maanden, want hü krijgt door een bevriend landgenoot een aanbieding uit Philadelphia, die lüj zonder aarzelen aanneemt Zijn plan is, op zoo'n manier van werkplaats tot werkplaats door heel Noord-Amerika zijn weg naar het Westen te vinden.
„Ben ik maar eerst in Chicago," denkt hij, „dan zal het me niet moeilijk vaUen naar San-Francisco te komen, waar, zooals lüj gehoord heeft de hoogste loonen betaald worden.
Nu werkt hü eenigen tijd in een werkplaats te Philadelphia, waar jaarlijks meer dan duizend locomotieven vervaardigd worden. Deze werkplaats is een stad op zichzelf. In reusachtige ovens wordt het yzer witgloeiend gemaakt, dan met den hamer bewerkt met walsen geplet, en met buitengewone kracht veranderen menschenhanden het harde staal in stoomketels, raderen, assen en deelen van machines, waaruit dan de locomotieven in elkaar gezet worden De geheele fabriek wordt overal door rails doorkruist en de gereed zijnde stoompaarden loopen naar alle richtingen over het spoorwegnet der Vereenigde Staten. Bijzonder interessant is de arbeid, dien Frits gevonden heeft, niet; het bepaalt zich tot een zekere mechanische handigheid, zonder verder eischen aan het verstand te stellen. Maar juist die eindelooze eentonigheid maakt den, door de overuren bijna altijd langeren arbeidstijd, inspannender, dan dien op de warmste werkdagen vroeger in zijn eigen geboorteland.


81
Tot studie van de stad blijft er weinig tijd en lust over. Van zijn kameraden hoort Frits, dat Philadelphia een van de voornaamste steden der aarde is, dat ze anderhalf millloen inwoners telt, en dat in Amerika alleen NewYork en Chicago grooter zijn. Meer dan een vijfde van de inwoners zijn arbeiders. Na eenige maanden bevalt het onzen vriend niet meer in Philadelphia en neemt hü. een spoorkaartje naar Pittsburg, de voornaamste stad van het staal en ijzer, waar, zooals men hem heeft verzekerd, een flinke arbeider nooit op een betrekking behoeft te wachten. De trein van Philadelphia naar Pittsburg brengt hem, zonder dat hij behoeft over te stappen, door den geheelen staat Pennsylvanië. Ontelbare lijnen voeren vanaf de hoofdlijn naar alle richtingen en overal liggen steden en dorpen.
Hier voert een spoorbaan naar een berggroeve, daar een andere naar een streek, waar onafzienbare velden mais en tabak verbouwd worden en verderop een derde naar een groote zagerij. Op de stations staan lange treinen met graan, hout, petroleum, katoen, machines en steenkolen geladen, om kort te gaan, met alle goederen, die de kracht der aarde oplevert en de menschen door hun handenarbeid te voorschijn tooveren.
„Wat een ijver, wat een haast!" denkt Frits bij zich zelf. Wat een vlijtig, ondernemend volk! Doch spoedig merkt men, dat hier slechts aan drie dingen wordt gedacht! Dollars, dollars en nog eens dollars! Die nog geen vermogen heeft, werkt zich de tering op het hjf om ruk te worden, en wie reeds honderdduizend dollar bezit, arbeidt ten koste van zün zielsrust, om nog meer te verkrijgen. En toch kan niemand zün schatten met zich in het graf nemen, 't Klinkt wel aardig dat dit land, dat een republiek is, toch een koning heeft en wel den ergsten der despoten, zijne alles beheerschende Majesteit „de Dollar!"
Het land aan weerskanten der spoorbaan begint heuvelachtig te worden en, in slingeringen en bochten, ijlt de trein door het Noordelijke deel van het Alleghanygebergte. Terwijl Frits met gespannen aandacht zün blik laat weiden over de donkere wouden, de golvende velden en over de rook, die uit de dorpen en gehuchten opstijgt, neemt een Yankee tegenover hem plaats.
Frits schuift wat van het raampje af, want zijn overbuurman spuwt in groote bogen voor zich uit, zooals onbeschaafde en ook wel beschaafde Amerikanen gewoon zijn te doen. De andere
6


82
merkt znn beweging op en roept lachend: „Goddam, ik merk, dat je in Amerika nog een nieuweling bent!"
„Ge zult u nog heel wat moeten wennen! 't Is u echter niet kwalijk te nemen."
Frits, die reeds in de werkplaatsen, waarin hij gearbeid heeft, met verbazing en walging de onzindelnkheid heeft kunnen opmerken, houdt zich groot, te meer daar zy"n reisgenoot overigens een vriendeüjk en een goed onderlegd man büjkt te zy"n, die, zooals Frits al meer bemerkt heeft van arbeiders in Amerika, door nu hier en dan daar te zHn en zich door nood gedwongen in alle mogelijke levensomstandigheden te hebben moeten schikken, over land en menschen, over staat en sociale toestanden heel wat beter weet te oordeelen, dan de Europeesche arbeiders.
„Wat ge daar ziet," legt hem zn'n medereiziger uit, als Frits met ingespannen aandacht het landschap opneemt, „zn'n de kammen van het Alleghanygebergte, dat uit graniet, gneis en leisteen bestaat en die de waterscheiding tusschen den Atlantischen Oceaan en de Mississippi vormen. Denk echter niet, dat de bergen er overal zoo vriendeüjk uitzien als hier. Daar beneden in het Zuidwesten, in Noord-Carolina b.v., vindt men toppen, die meer dan 2000 Meter hoog zyn. In de dalen wordt mais verbouwd en ooft gekweekt, en de velden wisselen af met heerlijke bosschen van naald- en loofhout. Daar tusschen echter zün er uitgestrekte vlakten, waar men onherroepelijk in een dicht struikgewas van rhododendrons en slingerplanten verdwaalt. Dat znn schuilhoeken, waar nog nooit een mensen in doorgedrongen is en waar tusschen kreupelhout en afgevallen takken, omgevallen boomen en met roos overdekte steenblokken, beren en wolven huizen. Sinds den tijd, dat de Indianenstammen nog met elkander oorlog voerden, is er daar niets veranderd. Voor Indianen behoeft men echter nu niet meer te vreezen. Maar voor de bruine ratelslangen, met de donkere vlekken op den rug, moet men zich in acht nemen. Die zyn heel wat gevaarlijker. Gelukkig hebben zy aan den staart een ratel die uit hoornachtige, los aaneengevoegde geledingen bestaat, en als ze zich over den grond voortkronkelen, klinkt dat, alsof men droge erwten in een zeef schudt. Maar waar ga je nu eigenlijk heen, vriend 7"
„Ik wil naar Pittsburg en daar werk zoeken; ik ben in myn


83
vaderland smid geweest en heb reeds opgemerkt, dat men hier met zulk een handwerk verder.komt, dan als arbeider op een farm."
„Dat kan wel zün. Maar naar Pittsburg I Lieve hemel! Weet je, hoe men Pittsburg bij winter noemt ? De hel! 's Zomers heeft het geen naam, waarschijnlijk omdat er dan, noch boven, noch onder den grond een vreeselijker plek is, dan deze huiveringwekkende stad van ijzer en rook, van de witgloeiende Bessemer ovens en de onmetelijk rjjke staalkoningen."
„U schijnt Pittsburg goed te kennen?"
,En of! Ik ben daar twee jaar lang voorman in een fabriek geweest"
Pittsburg is als bij tooverslag uit den grond verrezen, sinds de petroleumbronnen ontdekt zün en is op het oogenblik een van de grootste industriesteden van de wereld en in alles, wat yzer en staal betreft numero één in Amerika. Wat hier van zulk materiaal vervaardigd wordt, beloopt jaarlijks tot een waarde van een half miUiard. In den omtrek bevinden zich onuitputtelijke steenkolenlagen en over de twintig spoorhjnen komen in Pittsburg samen. Bovendien heeft het nog te beschikken over drie groote, bevaarbare rivieren, waarvan er twee in de derde, de Ohio, samenkomen, die weer in de Mississippi uitmondt. En bovendien worden deze rivieren door een groot net van kanalen verbonden. De voorsteden van Pittsburg zgn vol machinefabrieken, ijzergieterijen en glasblazerijen.
Pittsburg telt meer dan een half millioen inwoners: een derde gedeelte daarvan zün vreemdelingen, meest Slaven, maar ook Italianen en Hongaren. Ik verzeker u, dat ge voor eens en voor altijd genoeg zult hebben van Pittsburg, als ge maar eerst eens vanaf een hoogte neer kunt zien in dat bosch van rookende schoorsteenen en aan de ongelukkigen denkt, die zich onder deze zwarte wolken van steenkolenrook moeten afbeulen. Men hoort daar niets dan hameren en kloppen, een eeuwigdurend gonzen en klinken van staal en ijzer, terwul zwaar beladen treinen over de rails rollen, het sist en ziedt in de over-heet gestookte ovens en onder de ijzeren hamers springen de vonken op. 's Nachts zou men gelooven, in den diepsten afgrond van een vulkaan verplaatst te zün, waar de lava in de asch opborrelt en ieder oogenblik dreigt over den rand te vloeien en


84
alles te vernielen. Uit duizenden schoorsteenen vlamt een griezelig rood-geel licht omhoog en verheldert de onderste randen van de dichte rookwolken, die Pittsburg, met een reusachtige kap, bedekken. Geloof nüj, ik zou liever in de wouden van het Alleghany gebergte verwilderen, dan in de hoogovens van Pittsburg omkomen."
„Gij hebt geen bijzondere goede opinie over die stad en toch prijst ge haar nijverheid en rijkdom."
„Ja, rijkdom, die maar in enkele handen komt, terwijl de duizenden arbeiders als in een steeds maar voortmalende molen verpletterd worden.
In dezen molen gaan jaarlijks tienduizend arbeiders te gronde 1 Ik weet, hoe het daarbij toegaat; ik zelf heb vroeger, als voorman, een schaar van dergelijke menschen de kracht uit het lichaam moeten persen, en kreeg daarvoor extra-loon. De werkgevers drukken de loonen onmeedoogend, en de onwetende landverhuizers, die daar bijeen znn, hebben nog niet geleerd, zich ter verdediging van hun gemeenschappelijke belangen te vereenigen. De voormannen worden er voor betaald, dat zij de ellendigen opjagen en aanzetten om het meest mogelijke te leveren. God vergeve mij, dat ik ook eens zulk een slavenopzichter ben geweest!"
„Dat is iets heel nieuws voor mn, wat gn daar vertelt! Ik had gemeend, dat Pittsburg ook een echt goudland voor den arbeider was."
„Ja, het mocht wat! Stel u een fabriek voor met tienduizend arbeiders. Opdat dit getal steeds voltallig blijft, moet de werkgever jaarhjks meer dan twintig duizend arbeiders aanstellen, en in zulk een fabriek heerscht een voortdurend komen en gaan, zoodat men ternauwernood onder zfln naaste makkers thuis geraakt. Slechts een goed betaalde kern van arbeiders, bezit de noodige bekwaamheid van het vak. De groote menigte werkt werktuigelijk en behoeft niet te denken. En meent ge, dat er in het minst voor hun gezondheid en veiligheid wordt gezorgd ? Meer dan vijfhonderd arbeiders sterven jaarlijks een geweldadigen dood en nog een veel grooter aantal wordt voor zijn leven verminkt Dan is de familie broodeloos en slechts in zeer enkele gevallen erbarmt de werkgever zich over hen. Gy moest de woningen zien, waarin de menschen moeten wonen!


85
Schandelijke holen zfin het, een spot voor alle reinheid en hygiëne I Dan zijn zij er in Europa beter aan toe! In de arbeiderskazernes wonen niet zelden tien tot twaalf personen in een vertrek. Vuil, ongedierte, verpeste lucht, slecht water, onvoldoende rust, karige voeding, en overmatige arbeid, dat alles ondermünt den sterksten mensch in korten tijd. En daarbij nog het vele zitten in kroegen, om tenminste nog iets aan het leven te hebben. Daarom richt de zenuwkoorts akelige verwoestingen onder die menschen aan."
„En dat is mogelijk in Amerika, het land der vrijheid en der toekomst ?'
„Zeker, voor enkele jaren was het tenminste nog zoó. Nu moeten enkelen zich echter de zaak hebben aangetrokken en het kan zijn, dat er een betere tijd komt voor de arbeiders. Maar zoo heel gauw zal het echter niet gaan. Maar eindelijk zal al de schande van hen, die zoo lang in het duister goud bij elkaar hebben geschraapt, aan het licht komen! Als ik u was, dan zouden geen tien paarden mij naar Pittsburg brengen, maar ik zou doorreizen naar Chicago. Niet omdat Chicago een paradijs is, maar daar hebt gfl als Duitscher beter vooruitzichten en zijt dichter by het Westen en zijn onuitputtelijke hulpbronnen."
„Hartelijk dank voor uw goeden raad! Ik had al eenigszins het plan later naar Chicago te gaan en rijdt daarom dadelijk met u verder."
„Goed, daar is het station van Pittsburg. Ge moet alleen nog een kaartje koopen, maar pas op, dat ge er bij vergissing niet een koopt naar Saint-Louis."
14. De Mississipi,
„St. Louis, waar ligt dat 7" vraagt Frits, nadat hij zich weer bij zgn reisgenoot heeft gevoegd.
„Aan de Mississipi", antwoordt de Yankee. Van Pittsburg uit gaat een directe spoorbaan er heen. Dat is een spoorwegcentrum als er niet veel znn. Verscheidene hoofdlijnen der spoorbaan komen hier bijeen, ontelbaar veel stoombooten vertrekken van daar de Mississipi en de Missouri op en naar al de groote steden, die aan de zijrivieren liggen. Want de Missouri stroomt bij St. Louis in de Mississipi en deze is, met de eerste meegerekend,


86
de langste rivier der aarde; als men begint bij haar bron in het Rotsgebergte; zy wordt slechts in watermassa overtroffen door de Amazone-rivier in Zuid-Amerika. Baar vlakke dal is buitengewoon vruchtbaar; aan de oevers groeit genoeg koren om vele millioenen menschen te voeden, een onuitputtelijke bron van welvaart voor ons land. Maar als deze reuzenrivier in het voorjaar aanzwelt, dan zet ze een gebied onder water, dat zoo groot is als het Bovenmeer, het noordelijke van de vijf Canadeesche binnenzeeën. Welke onmetelijke zegeningen de Mississipi ook aan de menschen schenkt, even drukkende belasting vraagt zy ook van hen in het voorjaar. De geweldige, bniinmorsige watermassa snijdt dan vaak scherpe bochten van de rivierbedding af, en baant zich nieuwe wegen. Dikwijls verkorten zulke doorbraken de lengte van de rivier, hier eens 20 Kilometer, dan weer eens 20 Kilometer op een andere plek. Wat voor veranderingen daaruit voortkomen daarvan'kunt ge u nauwelyks eene voorstelling maken. Een stad, die aan zulk een kromming der Mississipi ligt, ziet zich op den een of anderen dag tien Kilometer van den oever verwijderd, en in een andere stad, die tot nu toe een eind van de rivier aflag, moeten de inwoners er ieder oogenblik op verdacht zyn, als jonge katten te verdrinken. Een spoorbrug welft zich plotseling over den drooggelegden bodem, terwyl de rivier in haar nabijheid den spoorwegdam en de rails weggespoeld heeft Een groote menigte ingenieurs houdt zich steeds met het vraagstuk bezig, hoe men den grilligen stroom der Mississipi in het voorjaar meester kan worden en hoe men de bouwwerken der menschen tegen haar kan beschermen.
En niettegenstaande dat ga** er Seen iaar voorbij, of de Mississipi richt ontzettende verwoestingen aan en de bezitters van stukken land aan den oever lijden aanzienlijke verhezen, vooral aan verdronken vee. Kyk maar eens goed naar dat water, en dan kunt ge u voorstellen, welke geweldige massa's aarde, zand en slijk het jaarlijks met zich voert En al dit slijk zet de rivier aan de vlakke delta beneden de stad New-Orleans af. Daarom steekt deze delta jaarlijks verder in de golf van Mexico vooruit"
„Dat is een gemakkelijke manier om zyn grondgebied te vergrooten."


87
„Ja, maar we zouden gaarne die paar vierkante mijlen willen afstaan, als ons de vreeselijke overstroomingen in het voorjaar bespaard bleven."
15. Chieago.
De trein, waarin onze beide reizigers zitten, is de grens van Pennsylvanie overgegaan en stoomt nu westwaarts door de staten Ohio en Indiana. Naar het Noorden strekken zich eindelooze vlakten tot aan den horizon uit, die met maïs, boekweit, haver en tabak bebouwd zijn. De meeste zün echter maïsvelden en gelijken een onafzienbare zee van ryp gras. Juist is men met het oogsten begonnen; reusachtige machines, waarvoor een geheel leger van paarden noodig is als beweegkracht, maaien de kolven af en stapelen ze op, terwfil andere machines de stapels op den oogstwagen werpen. De arbeiders hebben eigenlijk niets te doen dan de paarden goed te sturen, al het andere wordt door de machines gedaan.
Met zulke verbazende massa's graan, zouden ook menschenhanden nooit klaar komen, denkt Frits heel juist, legers van arbeiders zouden als veldmuizen onder de {maïskolven verdwijnen.
Nu fllt de trein langs den oever van het Michiganmeer, de koningin der Canadeesche meren, welks blauwe oppervlakte zich naar het Noorden uitstrekt, en spoedig daarop houdt hü in Chicago stil. Hier neemt Frits met een krachtigen handdruk afscheid van z\jnen medereiziger om nu op zün eigen houtje zijn geluk te beproeven. Allereerst begeeft hij zich naar een bureau van een Duitsche maatschappij, die belast is om de belangen der Duitsche landverhuizers te behartigen en hen over werk in te lichten. Van alle steden in Noord-Amerika telt Chicago de meeste Duitschers onder haar meer dan twee milloen inwoners; op iedere vier menschen is hier een Duitscher en in tweehonderd vflftig scholen wordt Duitsch geleerd. Men vindt hier standbeelden van Schiller, Alexander von Humboldt en van Frits Reuter en de geheele stad met haar prachtige openbare gebouwen en haar groot park is niet weinig beinvloed door de vüjt en den kunstzin van haar Duitsche bewoners.
Maar de vraag naar werk is ook op het werkverschaffings-


88
bureau van de Duitsche maatschappij veel grooter dan het aanbod, en voor onzen Frits begint nu een eindeloos heen en weer loopen en rijden, een informeeren en zich aanmelden, een strijd met afstanden en verkeersmiddelen, die hij eerst moet leeren kennen, en waardoor hü in den eersten tijd overal te laat aankomt, want de oppervlakte van Chicago, de jongste wereldstad is 8 maal zoo groot als die van Berlijn. De fabrieken bevinden zich niet in bepaalde stadsgedeelten, maar zijn overal verspreid en groote onbebouwde stukken grond maken het stadsgebied nog meer Verdeeld. Vóór honderd jaren was deze streek nog bosch en moerasland; in het jaar 1818 woonden hier vier blanke kolonisten, en eerst in 1829 begon men een dorp aan te leggen. Daar echter door het graven van kanalen de verbinding met de Chicagorivier gemakkelijker werd, nam sedert dien tijd de plaats een ongehoord hooge vlucht: in het jaar 1848 had zij 20.000, in 1870 reeds 300,000 inwoners. Toen verwoestte in het jaar 1871 een hevige brand bijna de geheele stad. Maar daar dit ongeluk de arbeidskracht en de ondernemingsgeest der inwoners vertienvoudigd had, herrees Chicago binnen het jaar opnieuw, en in plaats van de houten gebouwen, verrezen nu steenen paleizen. Toen in het jaar 1895 een wereldtentoonstelling in Chicago werd geopend, konden de millioenen bezoekers uit alle landen van Europa niet genoeg van de wonderen van Chicago vertellen. Heden behoort Chicago tot de vüf grootste steden der aarde en de jaarlijksche omzet harer goederen wordt op 11 milliard mark geschat. Maar ook deze medaille heeft haar keerzijde. Chicago heeft meer dan zevenduizend herbergen en geeft jaarlijks 500 millioen mark voor bier en brandewün uit Dientengevolge heerscht in sommige stadsgedeelten een leven als in een roovershoL De politie is machteloos en men is op straat zijn leven volstrekt niet altijd zeker. Toch wordt er hier goed gezorgd voor de volksontwikkeling, want, behalve dat men een volkspark en speelplaatsen heeft zün er een menigte bibliotheken en in de lokalen daarvan wemelt het steeds van studeerende dreumesen.
Frits ziet echter bü het zoeken naar werk spoedig in, dat de schitterende vooruitzichten, die ten tijde der wereltentoonstelüng zoo veel Duitschers naar Chicago gelokt hebben, al lang niet meer bestaan, en dat het trotsche woord van een der pre-


89
sidenten der Vereenigde Staten: „In Amerika zoekt de arbeid den man, niet de man den arbeid", geen waarheid meer bevat. Na weken lang gewacht te hebben, schijnt het geluk hem toch toe te lachen. Frits had er niet toe kunnen besluiten, ofschoon znn spaarpenningen weldra op zouden zyn, een betrekking aan te nemen in een der groote slachterijen van Chicago, waar dagelijks tot 60.000 stuks vee worden geslacht en voor den verkoop en de verzending klaar worden gemaakt, want in Duitschland had hy reeds te veel over het weerzinwekkende van het bedrijf in de Amerikaansche slachthuizen gehoord. Te vergeefs had hij zich aangemeld in de talrijke fabrieken, die, jaarlijks duizenden wagons, maai- en dorschmachines leveren. Ten slotte gelukt het hem terecht te komen by een der groote houthandelaren, die uit de onuitputtelijke wouden aan den rand van de Canadeesche meren onmetelyke vrachten hout halen. Want ook in den houthandel is Chicago de belangrijkste stad der wereld. Dit werk bevalt Frits daarom des te beter, omdat hij er ten minste het voordeel door heeft, den geheelen dag in de frissche lucht te werken en land en volk te leeren kennen.
16. Canada en de grpote meren.
Eenige dagen later is Frits op een groote vrachtboot aangesteld, die van de Canadeesche wouden hout naar Chicago overbrengt en nu door het Michiganmeer noordwaarts vaart. Naast hem werkt een Engelschman, die uitweidt over het ontzaglijk groote gebied, dat bijna de geheele Noordelijke helft van Noord-Amerika omvat.
«Ge moet weten, dat Canada een Britsche kolonie is, en na Indië en het moederland zelf, is het de kostbaarste parel in de kroon van Groot-Brittannië.
„Waarom is Canada van zooveel waarde? Naar wat ik tot nu toe gehoord heb, moet het toch vrij schaars bevolkt zijn."
„Daarin hebt ge gelijk, 't Is niet rijk aan menschen, 't heeft slechts 7 millioen twee honderd duizend inwoners."
„Londen heeft wel zooveel alleen."
„Ja, en toch is Canada bijna zoo groot als geheel Europa, en grooter dan de Vereenigde Staten van Noord-Amerika- Het


90
land strekt zich zoover naar het Oosten en het Westen uit, dat het het vierde deel van den omtrek van de geheele aarde inneemt Als ge met de Canadian-Pacific van Montreal naar Vancouver gaat, dan moet ge een weg van 4700 kilometer afleggen. Ge kunt u dus wel denken, welk een ontzaglyke schat zulk een groot land voor zün bezitter is," „Zeker, zoo is het ook in Siberië, dat is ook zoo schaars bevolkt" „Juist, maar in Canada geven de akkers en de bergen, de inwoners en de wateren een fabelachtige opbrengst. Wat er jaarlijks uit Canada aan koren uitgevoerd wordt, heeft een waarde van meer dan een half milhard. En dan de opbrengst van goud! Om dan nog van de visschen en het bontwerk in 't geheel niet te spreken. De Engelsche heerschappy in NoordAmerika strekt zich om zoo te zeggen, tusschen twee goudmijnen uit; in het uiterste Oosten heeft men New-Poundland en in het uiterste westen Klondyke. Nooit zal ik de goudkoorts vergeten, die de avonturiers in büna alle landen aangreep, toen er bekend werd, dat in de kiezel en zandbeddingen aan den oever van de Jukon veel goud te vinden was. Ik zelf was een van hen; men stormde zonder zich te bezinnen er heen, om er nog tijdig bu te zyn en zich te verzekeren van kleine stukken van den goudhoudendengrond en zich die toe te eigenen. Het was een echt rooversleven — en slecht als het ons daar ging! Voor een beschuitje moest men 60 ets. betalen en een busje sardinen kostte zes gulden. Wat waren we gehikkig als een jager een eland of een rendier schoot, en ons het vleesch tegen een tamelijken prijs in goudkorrels verkocht Men woonde dicht op elkaar gedrongen in erbarmelijk slechte tenten en leed verschrikkelijk van de koude. Woedende sneeuwstormen joegen in den winter over het land en menigmaal daalde de thermometer tot 25 graden onder nul. En dan eerst al dat werk om dat ellendige goud te vinden. Daar is de bodem altijd bevroren, en men moet dien eerst met vuur ontdooien om aan het werk te kunnen gaan. Langzamerhand werden de omstandigheden wel is waar beter; op de goudvelden ontstond een kleine stad, en menig jaar bedroeg de winst aan zuiver goud over de honderd millioen mark." „En de andere goudmijn?"
„Is New-Poundland. Een solide onderneming, die echter niet


91
minder gevaren oplevert dan Klondyke. Een koude Poolstroom voert jaarlijks een menigte zeehonden, kabeljauwen, zalmen, zeekreeften en haringen naar de kust van New-Poundland, waar meer dan 50.000 visschers zich met de vangst bezighouden. Daar deze vischvangst jaarlijks 20 tot 50 millioen opbrengt, is ook dit meest oostelijk gelegen eiland van Noord-Amerika zoo goed als een goudmijn. Daar tegenover staat dat Canada ook geweldige stukken land heeft, die bijna waardeloos zün. Van de kust van de Noordelijke IJszee, waar de Eskimo's wonen, hebben we niet veel plezier.
„Merkwaardig dat juist Engeland deze helft van NoordAmerika bezit."
„Ja, er zün in de Vereenigde Staten nog wel meer menschen die denken als gü en er met begeerige blikken naar kijken. Het liefst zouden ze ons het geheele gebied afnemen, zooals wn* dat de Franschen gedaan hebben. Maar voorloopig zullen we die waardevolle bezitting nog maar voor ons zelf houden."
„U bent hier zeker op de meren goed thuis?"
«Ach! als men 10 jaar lang daarop rondgevaren heeft, leert men de landtongen en bochten wel kennen, en weet men wel te zeggen, wanneer het water gaat bevriezen, wanneer het ijs gaat kruien en wanneer er een storm dreigt"
„Zoo gevaarlijk zullen de stormen hier toch wel niet kunnen zijn."
„Nu, ik verzeker u, dat ze hier wel even gevaarlijk kunnen zijn, als op den Atlantischen Oceaan, en als er een flinke bries opkomt, dan doet iedere schipper verstandig zoo spoedig mogehjk naar een beschutten hoek om te zien, anders gaat het in het beste geval om znn lading. Ge zult spoedig genoeg gelegenheid hebben, om zelf te ondervinden, te zien en te hooren, dat de brandingen tegen den oever van het meer even heftig kunnen razen als tegen de kusten van den Oceaan. Maar deze meren zn'n ook wat hun oppervlakte betreft, meer dan de helft zoo groot als de Oostzee. De Noordelijkste van hen, het Bovenmeer, is het grootste meer van de aarde; daarvoor u, achter gindsche landtong ligt het Huronmeer. Is dat geen prachtig gezicht? Hebt ge wel ooit zulk een donkerblauwen waterspiegel, zulke donker groene bosschen, en zulke vredige, plechtig stille oevers gezien? Zoo iets hebt ge in uw klein Duitschland niet, dat zult ge moeten toegeven! Goeden morgen!"


92
17. De Niagara.
„Jammer, dat we niet op het Eriemeer rondvaren," zegt de Engelschman op zekeren dag tot Frits, als ze samen aan het ontbijt zitten, want aan het Oostelijkste punt daarvan ligt een van de wereldwonderen, en de beroemdste bezienswaardigheid van Noord-Amerika.
„Ge bedoelt zeker den Niagara-waterval; daar heb ik reeds veel van gehoord."
„Zeker, stel u eens voor, dat ge op een stoomboot zit, die van af het Eriemeer de rivier afdrijft, die in het Ontario-meer uitloopt Het Ontario-meer ligt 100 Meter lager dan het Eriemeer en ongeveer op de helft van den weg, tusschen beide meren stort zich de watermassa over een drempel in de diepte. De drempel zelf is 900 Meter breed, en wordt door een geweldige kalksteenlaag gevormd. De steenmassa daaronder bestaat uit losse leisteen. Het vernielen van de leisteen gaat vlugger, dan die van den harden kalksteen, die daardoor als een vooruitspringend plateau overhangt, over welks rand zich de verzamelde watermassa naar beneden stort Is de leisteenmassa tot op zekere hoogte afgebrokkeld en vergaan, dan kan de kalksteenrand het gewicht van het water niet meer dragen, dan breken overal stukken af en storten met donderend geraas in den afgrond. Daarom knaagt in den loop der tijden de waterval aan zün eigen drempel en gaat de Niagara steeds meer de richting van het Eriemeer uit"
„Maar dat gaat toch zoo gauw niet?"
„Natuurlijk niet; voor iedere kilometer, die hu dichter bij het Eriemeer komt is ongeveer twintig duizend jaar noodig."
„Nu, dan zal hü nog wel op zijn oude plaatsje zün, als ik er later nog eens kom."
„Dat denk ik ook wel, en ge kunt er gemakkelijk heengaan. Reeds op zestig kilometer afstand hoort ge het razen Van het donderende water en als ge naderbij komt ziet ge enorme wolken van schuim en spattend water vijftig meter onder den drempel van den waterval uit den afgrond omhoog stijgen. Ja, de Niagara is het machtigste van wat ik tot nu toe gezien heb. Op de geheele aarde, wordt lüj slechts door de Victoria-


93
vallen van de Zambezi overtroffen, die Livingstone ontdekt heeft.
Ge kunt niet begrijpen, hoe nietig men zich zelf voelt als men zich waagt op een der bruggen boven of onder den waterval, en de 8000 kubieke meter water in een seconde geluidloos als olie over den drempel ziet glijden, en het volgende oogenblik met donderend geraas in de diepte in een wolk van stofregen en schuim ziet verstuiken."
„Het zou geen pretje zijn, om met dien zuigenden stroom over den rand heengetrokken te worden."
„En toch heeft een waaghals het eens geprobeerd, maar zekerheidshalve kroop hij in een groote, stevige ton, die van binnen met kussens bekleed was. Zoo voorzien liet bij de ton met de strooming meegaan; ze gleed over den drempel en kwam loodrecht in het watergraf. Zoo lang hü in de rustige strooming dobberde, ja zelfs toen hij met de waterzuil naar beneden viel, was het een ongevaarlijke geschiedenis, maar toen hü beneden op de oppervlakte van het water neersloeg, in de kolken rondtolde, als een bal tegen de uitstekende rotsen geslingerd werd en in razende vaart in de met water gevulde holten en spelonken voortgetrokken werd, werd het wat anders. Maar de reis ging ten minste vlug en toen de ton weder in rustig water terecht kwam, werd ze weder opgevischt"
„En hoe stond het met den waaghals, toen zgn vrienden den bodem van de ton insloegen. Hü was zeker ondertusschen in een zacht geklopte biefstuk veranderd?"
„Neen, hü was alleen een beetje versuft, en had, zooals men vertelde het verstand verloren; in ieder geval verzekerde bij, toen hij er uit kroop, dat hy den tocht niet meer voor een tweede maal zou ondernemen.
„2^jn er dan over de Niagara ook bruggen, zooals over alle andere rivieren hier te lande?"
„Ja zeker! Onder den waterval is een boogbrug, die uit staal bestaat en die in één boog een kwart kilometer overspant. Een grootscher brug is op de geheele aarde niet te vinden. Eens maakte iemand zich beroemd, door op een touw over de Niagara te dansen. Hij spande een ijzerdraad van den eenen oever naar den anderen en ging, met een balanceerstok in de handen, er over."
„Ik zou wel eens willen weten, hoe lüj zich voelde, toen hy


94
de laatste zwarte rotspunten onder zich verloor en de eerste schrede over de witte, kokende watermassa aflegde 1 Kalm bloed en een vast oog —anders ben je verloren! En als nu het üzerdraad eens gebroken was en de waaghals door den sterken stroom was meegesleept? Kwam hij er heelhuids af?"
„Ja, en lüj was van af dat oogenblik een beroemd man. De duizenden toeschouwers hadden zich kostelük vermaakt en een dag lang sprak men van niets anders."
„Maar vertel me toch eens, waar blijft al dit water onder den Niagaraval.
„Het stroomt in het Ontariomeer, juist tegenover Toronto, op een na de grootste stad van Canada; dan stroomt het weer uit den Noord-Oostelüken hoek van dit meer en vormt slingerende waterwegen rondom een menigte eilanden, de Duizend-eüanden genaamd; daarna is de rivier nu smal met talrijke stroomversnellingen, dan weer breed als een meer. Zij heet dan St Laurens rivier, en begint bü de groote stad Montreal rustig te stroomen. Beneden de stad Quebec verbreedt zij zich weer in den vorm van een jachthoorn; haar strooming is zoo weinig sterk, dat zij iederen winter dicht vriest; het ijs wordt op sommige plaatsen zoo dik, dat men het met rails belegt en er zware goederentreinen over laat gaan. Maar als in het voorjaar de ijsgang begint, is het gevaarlijk in haar nabijheid te zün en menigmaal stapelt de stroom groote ijsbergen op in de benedenstad van Montreal.
„Is het dan zoo koud in Montreal?"
„Ja, het vriest er tot 35 graden,#en in Noord-Canada wordt de koude nog heviger. De zomers zün over het algemeen in het geheele land erg kort. 's Zomers is het werk hier op de meren niet kwaad, maar als het winter gaat worden, doe je goed ergens anders een onderkomen te zoeken."
18. Indianen.
Na meerdere voordeelige reizen op het Michigan- en het Huronmeer heeft Frits zooveel verdiend, dat hü zün plan om naar het uiterste Westen te reizen, kan verwezenlijken. Hn is van plan, zijn geld aan reizen uit te geven, en eerst nadat hü de groote Amerikaansche steden aan alle kanten bekeken heeft,


95
wil hij zich in een streek vestigen, die hem het meest belovend voorkomt. Daar wil hij dan zoolang bhjven, tot hij de som overgespaard heeft, die noodig is, om in zijn oud Duitsch vaderland een eigen bezitting te koopen.
Hij is nu uit Chicago vertrokken, heeft St. Louis achter zich gelaten, en reist met de „Pacific" naar het Westen door Missouri en Kansas, waar de trein door eindelooze prairiën gaat.
Daar stapt een Dakota-Indiaan in, en neemt op de bank tegenover Frits plaats.
Frits ziet hem aandachtig aan, als wilde hij bij zich zelf uitmaken, wat zeldzamer is, de eindelooze prairie om hem heen, of de bruinkleurige Indiaan. Die zit langen tijd ernstig en stil te kijken. Eindelijk zegt hij:
„Je kflkt me zoo aan, bleekgezicht, heb je nog nooit een Indiaan gezien?"
„Zeker, ik heb al veel roodhuiden gezien, en my altijd tot hun aangetrokken gevoeld. Waarom kykt ge toch zoo ernstig en somber."
„De ernst behoort tot de eigenschappen van ons volk; wij lachen niet zoo spoedig en znn niet zoo luidruchtig als de bleekgezichten. Ook wanneer het in ons kookt, bhjven we uiterlök rustig ën waardig en hebben we eenige reden om vroolyk te zyn ? Van uw volkeren hebben we het Christendom, de ploeg en de scholen gekregen, maar ook de pokken en veel andere ziekten, den brandewijn en de vuurwapens. En sinds dien tijd is het met ons gedaan. Ik behoor tot den stam der „Bison-ossen." In vroeger tijd was dat een eervoUe naam, nu beteekent het ongeluk. MHn blanke broeder heeft wel gehoord dat de Bisonos of buffel vroeger by mihioenen tusschen het Rotsgebergte en de Mississippi, tusschen Canada en de golf van Mexico, leefde. Heden zyn ze op eenige kleine, beschermde kudden in het YeUowstone-Nationale park en in Texas na, geheel uitgeroeid. Zoo zal het ook met de stammen van de Indianen gaan."
„Ik deel in uw leed, Roodhuid, je hebt waarlyk wel reden om verdrietig te zyn; treuren alle Indianen, zooals gy ?'
„Zou myn blanke broeder niet treuren, als hy de laatstoverb lij venden van zijn volk zag uitsterven. Als er Roodhuiden zyn, die zich niet over hun lot beklagen, dan moeten ze al heel diep gezonken zyn; zij hebben hun geloof in dengrooten Geest laten


96
varen en hun hoop om eens op heerüjke jachtgronden te kunnen jagen, opgegeven. Vroeger wemelde het op de prairiën van bison-ossen, ze zwierven als de Indianen in ontelbare kudden van de eene weideplaats naar de andere. By duizenden kwamen ze om; de koude maakte zich van hen meester; de sneeuw verborg het gras, ze zwierven dus verder om betere weidegronden te vinden, ze moesten over breede rivieren met onzeker ns; in lange ryen gingen ze er over, de een na den ander; het ns brak, de achterste kudden drongen op en de dieren verdronken bij groote massa's. Ook myn voorvaderen zyn hard voor hen geweest; op half wilde paarden rijdend, vervolgden ze de jonge stieren en de vette koeien; het paard wist precies, op weht slachtoffer uit de kudde zyn ruiter het gemunt had. De Indiaan hield in zyn rechterhand eenryzweep, waarmede hy zyn paard tot het uiterste aanzette en in de linkerhand hield hy den boog en een bundel vlymscherpe pijlen; was hij dicht genoeg genaderd, dan schoot hy zyn pyl af, die tot aan de veeren van de schacht in het vleesch van het dier boorde. Dan werd er een nieuw slachtoffer uitgekozen, en de Indiaan hield pas op, de kudde van haar beste dieren te berooven, als zy"n paard van vermoeienis in elkaar dreigde te zinken. Dan keerde hy naar de gedoode dieren terug, waar de vrouwen reeds met getrokken messen om heen stonden. De huiden werden tot kleedhigstukken verwerkt, ook maakte men er bedden, zadels, tenten en kano's van; de pezen werden voor de bogen en voor naaigaren gebruikt, uit de hoeven kookte men lijm, van de beenderen maakte men looiersmessen; uit de lange manen draaide men koorden en het vleesch was voor hen een lekkerny". Doch wat waren onze jachten vergeleken bij die der bleekgezichten. Eerst toen deze met hun moordlust en inhaligheid kwamen, werden de kudden bisons ieder jaar kleiner en schaarscher. Maar dat is nog niet lang geleden. Het ergste waren de spoorwegen, daarmee konden de blanke jagers vlug door prairiën vliegen, de beste kudden uitkiezen, zich op een afstand van 200 Meter in een hinderlaag neerleggen, waar de beesten hen niet speurden en hen van daar uit afmaken. Er waren jagers, die in één uur honderd bisons doodschoten; ik herinner mg den tijd nog heel goed, dat men zoo nu en dan een kleine kudde bisons over de rails zag loopen, als de trein


97
door de prairie suisde. Opmerkzaam ziet Frits den grooten krachtig gebouwden „Bisonos" aan, die met een ouden, grauwen mantel om de schouders, in koninklijke houding tegenover hem zit. In den hoofdband, die om het lange, sluike haar sluit, steken eenige bonte vederen; zün bruine huidkleur heeft een rooden gloed; zün jukbeenderen steken uit, zün voorhoofd gaat schuin naar achteren, zgn oogopslag is trouwhartig, droomerig en weemoedig. Hü heeft geen snor onder den vermetelen adelaarsneus ; de bouw van het gezicht herinnert iets aan het Mongoolsche ras. Heeft zün stam eens in de grauwe oudheid denzelfden oorsprong gehad als de Mongolen?
Aan de Behringstraat reiken Azië en Amerika elkaar toch de hand.
»'t Is toch jammer, dat een volk als het uwe zoo verdrongen wordt. Bestaat er geen middel om de rest van uw volk te redden ?"
„Die vraag heb ik al jaren lang overwogen, maar de Indianen zün in hun strijd tegen de blanken niet zoo taai als de negers. Voor 400 jaar waren er in Amerika minstens 5 milüoen Indianen. Toen kwam het eerste bleekgezicht, die Columbus, wiens naam de geesten van nüjn voorvaderen onder hun luchtige tenten in een andere wereld nog heden vervloeken. Reeds hü, en zün directe opvolgers uit de landen aan de overzüde van de zee, behandelden de Roodhuiden als vee, namen mannen, vrouwen en kinderen gevangen om slaven van hen te maken en hun zwaarden dropen van ons bloed. Kon het land van nüjn voorvaderen spreken, zün wraakgeschreeuw zou luider weerklinken, dan het donderen van den NiagaravaT.
„ Wilt ge daarmede zeggen, dat er hier vrede en rust heerschte, voordat de Europeanen over de zee kwamen ?"
„Neen, dat niet; onze stammen waren reeds lang voor ze iets van de blanken wisten met elkander in oorlog; er waren hier blokhuizen en verschansingen van paalwerk, die de eene stam als verweer tegen den anderen had opgericht Ja, geheele Indianenstammen waren reeds toen door hun naburen in den oorlog uitgeroeid".
„Zeker, nu herinner ik me, dat er indertüd veel gepraat werd over opgravingen van oudheden in Arizona en NieuwMexico, waaruit bleek dat een uitgestorven volk, steden en
7


98
vestingen op het rotsachtige hoogland van Mesa-Verde bezeten had. Waren de Indianen eensgezind gebleven, dan zou het den Europeanen niet zoo gemakkelük gevallen zün om Amerika te veroveren".
„Dat is juist ons grootste ongeluk geweest; wü hadden geen geordende staten, zooals gij. De eenige verbonden stam, die op een staat geleek, was het rük van Montezuma in Mexico. Maar wat gaf dat, daar de veroveraar Cortez door de vijanden, die Montezuma in zün eigen land had, werd ondersteund. En dan, hoe stond het er mee aan de Oostkust? Door list, woordbreuk en geweld kregen de bleekgezichten onzen grond in hun bezit. Voor goud en brandewün ruilden zn onze jachtgronden, vestigden zich daar metterwoon en verdrongen ons schrede voor schrede. De dappere, strijdlustige Irokezen aan den boven-Hudson en aan de Ontario waren de machtigsten van al de Indianen, maar niettegenstaande dat werden ze verjaagd. Die van den stam nog in het leven zü-n, zün landbouwer geworden. Hun gebied is afgesloten en z|j spreken nog hun oude taal. De Delawaren aan den beneden-Hudson waren vüftig duizend man sterk, toen de blanken in het land kwamen. Ze trokken zich westwaarts terug naar de groote rivieren, en nu zün er nog maar acht honderd van hen over! De Mohikanen in Nieuw-Engeland zijn volslagen uitgeroeid. En mün eigen stam, de Dakota of Sioux Indianen, is zóó ineen geschrompeld, dat hij nog nauwelijks vijf en twintig duizend man telt Maar velen van ons en vele stammen in het Rotsgebergte, in Arizona en Oolorado leiden nog het oude, vrüe, wilde leven. Sommigen wonen in kegelvormige tenten van huiden, en jagen zooals in vroeger tijden in de prairiën en in de bergen. Het uitroeien is intusschen zoover gevorderd, dat er nu nog slechts twee honderd zeventig duizend Indianen over zün, en van dezen wonen meer dan een derde gedeelte in Canada. Ook in Mexico leven nog veel Indianen, maar daar vermengen ze zich hoe langer hoe meer met de nakomelingen der Spanjaarden, en spoedig zal geheel Mexico een Mestiezen-staat zün. In Texas worden de Indianen door cowboys, die halfwilde herders, die met onafzienbare kudden van vee, schapen en paarden de prairiën doortrekken, verdrongen. Ten Westen van de Mississippi bebouwt men de akkers hoe langer hoe meer en de prairiën worden omgeploegd.


99
De blanken komen als zwermen sprinkhanen, en de Indianen wyken schrede voor schrede voor hen terug, evenals de prairiehonden, de veldmuizen en de antilopen doen, als de prairiebrand langs het gras naderkomt".
„En toch hebben de Indianen menigen vriend onder de blanken. Ik herinner mij nog uit myn kinderjaren, dat wy" buiten in velden en bosschen wat gaarne Indiaantje speelden".
„Dat weet ik wel. En ik weet ook dat de blanken graag Indianen-boeken schrnven en lezen, 't Is misschien een troost voor ons, te weten, dat, wanneer de laatste Roodhuid, aan den roep van den Grooten Geest Manito gehoor gegeven, en tot zyn vaderen verzameld zal zün, er dan nog boeken zullen zün, om de bleekgezichten er aan te herinneren, dat zy ons volk uitgeroeid hebben. Heeft myn blanke broeder „Hertendooder" van Cooper gelezen? Neen? Daarin kan men lezen, hoe de eerste kolonisten hier huishielden en in het land der Indianen drongen. Ten allen tyde zyn de Indianen in vredestijd betrouwbaar en goedhartig geweest, maar in den oorlog listig en wreed, evenals de Blanken. En er waren Blanken die van ons het scalpeeren hebben geleerd! Hun regeering betaalde voor de afgeleverde scalpen".
„Behoorde de Hertendooder tot die mannen ?'
„Neen, hy was een rechtschapen kolonist, die onder de Irakezen om zyn moed en eerUjkheid wyd en zQd beroemd was. Hij was de beste schutter uit het geheele land en werd daarom „Valkenoog" genoemd. Hy had zich bij een kolonistenfamilie aangesloten, die in het midden van een klein meer een huis op palen gebouwd had, dat de Burcht genoemd werd. Door verscheidene kano's en een veerpont stonden de bewoners van de Burcht met den oever in verbinding, waar de Irokezen hen beloerden. Het heele boek handelt over hun avonturen en hun gevechten met Indianen. „De Groote Slang", en zyn verloofde Wah-ta-Wah of „StiU-oh-StUl" behoorden bij een vreemden stam en sloten zich by de kolonisten aan.
Eens was Hertendooder door de Indianen gevangen genomen en hü wist, welk lot hem wachtte: eerst zou hij gescalpeerd worden en dan langzaam op een vuur geroosterd. Toch stond men hem toe, den Burcht te bezoeken, als hy op zyn eerewoord beloofde, den volgenden dag terug te keeren. In den Burcht


100
smeekten zfln vrienden hem bü hen te bhjven en zich niet aan den bloeddorstigen vijand over te geven. Maar hij hield zfln eens gegeven woord, en kwam precies op tijd weer bü de Indianen terug. De „Gespleten Eik," de hoof dman van de Indianen zei nu tot den gevangene: „Als je deze Indiaansche, wier man je zelf in den strfld gedood hebt, huwt, zult ge mogen bhjven leven en een der onzen worden. Weiger je dat echter, Hertendooder, dan wordt je scalp vanavond nog op den paal voor mün wigwam opgehangen. Maar Hertendooder bleef onverbiddelijk bfl zfln weigering. Toen sprong de „Panter", de broeder der weduwe, razend van beleedigden trots, naar voren en süngerde zijn tomahawk naar het hoofd van „Hertendooder." Bliksemsnel ving de gevangene het wapen in de lucht op en wierp het naar den aanvaller. Met gespleten schedel viel de Panter dood op den grond.
Terwfll de Indianen zich nu om den doode drongen, maakte Hertendooder van het onbewaakte oogenblik gebruik en vluchtte. Maar de Indianen achtervolgden hem en zetten hem over berg en dal na, zonder hem echter te kunnen inhalen. Eindelijk bereikte hu den oever, waar zfln kano lag. Ademloos en uitgeput kwam hü bfl zfln doel aan —de Indianen volgden hem als bloedhonden op de hielen; daar zag hfl tot zfln schrik, dat zfl met listig overleg de riemen hadden weggenomen. Hfl kon met meer terug; zonder zich een oogenblik te bedenken, sprong hij in de kano, duwde die vooruit in het meer en legde zich languit op den bodem van het vaartuig. Spoedig kwamen de Indianen bü den oever aan, de eene kogel na de andere drong in de zijwand van de boot, maar Hertendooder bleef ongedeerd entoen een zwakke bries de kano hoe langer hoe meer naar het midden van het meer stuwde, kwamen de schoten zonder uitwerking en onzeker van steeds verderen afstand. Na een oogenblik werd alles stil en dacht Hertendooder gered te zfln.
Maar de wind draaide om en plotseling zag de ter dood veroordeelde eikenloof boven zfln hoofd en voelde hij zijn kano tegen het oeverzand schuren en eer hfl tot bezinning kwam, was hij weer in handen van zijn vijanden.
Nu was zfln laatste uur geslagen en de Indianen voerden hem jubelend terug naar hun kamp, waar hfl met een sterk touw aan den stam van een boom werd vastgebonden. Eer


101
men hem doodde, wilde men nog in een wedstrijd znn standvastigheid op den proef stellen. Met de tomahawk in de bruine handen traden de jonge Indianen naar voren, hun spel bestond daarin om het doodelüke wapen zoo handig te slingeren, dat ze juist naast het hoofd van den veroordeelde in den stam drong. De eene strijdbijl na den andere vloog den vastgebondene om de ooren en meer dan een nagelde z\jn haren aan den schors van den boom vast. Maar hn* knipte niet eenmaal met de oogen en zgn koelbloedigheid dwong zelfs den Indianen, die aan dergehjke martelingen gewend waren, bewondering af. Toen werd dezelfde proef met geweerschoten genomen, maar ook nu bleef zün standvastigheid onwankelbaar. Toen eindehjk de pijnigers die wedstrijd moe waren, richtten ze een brandstapel voor hem op. Reeds sneden ze puntige houtjes, die hem in het vleesch zouden dringen en wilden juist den brandstapel gaan ontsteken, toen het tusschen de boomstammen flikkerde. Een schaar Engelsche soldaten had het kamp omsingeld. Nog voor zonsondergang lagen de Indianen als gemaaid koren dood in het bosch. Zoo ging het toen en zoo is het altijd gegaan. Wat vermochten onze voorvaderen tegen de Blanken, die in altijd grooter wordende scharen ons land overstroomden. Wreed konden de Indianen weliswaar zgn, waar het gold gevangen slachtoffers te pijnigen en scalpen in hun bezit te krijgen, maar daarin hebben ze ook hun meesters gevonden in de Blanken. Ja, ik zeg u, Bleekgezicht, het gaat met ons als met de bisons, slechts is aan ons een langer termn'n toegestaan. Spoedig zal de laatste Roodhuid geleefd hebben, dan sterft een geheel menschenras uit, en hun spoor zal van de aarde verdwijnen. Zal dan een blanke zendeling aan de legerstede van den Rooden Man zitten om den „Grooten Manito" den afscheidsgroet uit het dal der dooden te ontrooven? Of zal de laatste Indiaan, als hij den dood voelt naderen, het dichte woud binnen glen en met zekere hand den strijdbijl in den stam der eik boren, om dan troosteloos en eenzaam de sporen van zfln voorvaderen op het donkere pad in het rflk der geesten te volgen?"
19. Het Rotsgebergte.
Nauwelijks heeft de ridderlijke „Bisonos" zijn verhaal geëin-


102
digd, of de trein houdt aan een groot station stil. De Indiaan staat op, neemt met een waardige buiging afscheid en is in het volgend oogenblik in het bonte gewemel op het perron verdwenen. Nu stapt er een Duitsche natuuronderzoeker in, en neemt de plaats van den Indiaan in. Hü is zeer stoffig en buiten adem en verheugt zich zeer, nadat zn'n kisten enkoffers goed in de goederenwagen zün geplaatst, een oogenblik lekker te kunnen uitrusten.
Als natuuronderzoeker gewend alles scherp op te nemen, heeft hü in zyn overbuur Frits spoedig een landgenoot herkend en nog is de trein de grens tusschen Kansas en Colorado niet overgegaan, of hü heeft zich reeds uitvoerig over de lotgevallen en plannen van Frits laten inlichten. Daar verheft zich in het Westen van het landschap een helblauwe wand, waarvan de spitsen in wolken gehulde bergtoppen vormen. Bü het aanschouwen van de frissche, koele hoogten van het Rotsgebergte wordt Frits, wien het melankolieke verhaal van den Indiaan en de heete, doffe eentonigheid van de prairie terneer gedrukt heeft, weder wat opgewekter en hü begint nu van zyn kant zyn reisgenoot te vragen, wat hem toch naar het verre Westen voert
„Tk. heb een beurs van de Heidelbergsche universiteit," vertelt de geleerde hem, „om in de Westelijke Staten planten en dieren te verzamelen en opdat het geld zoolang mogehjk zal voldoende zijn, reis ik zoo goedkoop mogehjk. Ik houd van dat heerlijke, groote Amerika. Is het u niet opgevallen, hoe ontzaglijk grootsch hier alles is. Het doet er niet toe of de goede God of de knapste menschen de bouwmeesters er van zyn geweest. Staat men op een bergketen als het Rotsgebergte, of op zyn Zuid-Amerikaansche voortzetting, de Andes, dan heeft men hiermede de tevens langste van de geheele aarde. Vaart men over een rivier als de Mississippi-Missouri, dan hoort men dat ze de langste rivier is van de wereld. Reist men met een stoomboot over de Canadeesche meren, dan hoort men dat ze door geen zoetwatermeren op de wereld in grootte overtroffen worden. En dan die ontelbare, groote steden, die in honderd of hoogstens tweehonderd jaar uit niets verrezen zyn! Die spoorwegen, die verbazingwekkende bruggenbouw, die onuitputtelijke natuurschatten en die wereldbeheerschende handeL Hoe opgewekt en arbeid-


103
zaam is dit volk, hoe snel gaat hier de ontwikkeling, hoeveel sneller en koortsachtiger klopt hier het leven dan in de oude wereld, dat moede, afgeleefde Europa, vanwaar zich mülioenen menschen naar hier begeven om hun lot te verbeteren.
Frits denkt bij zich zelf, dat zijn geleerde landsman toch wel een beetje voorbarig is, want door hetgeen lüj tot nu toe ondervonden heeft, is zün onrijp enthousiasme voor de nieuwe wereld al erg bekoeld. Maar hij schaamt er zich nog voor dat te bekennen, en antwoordt ontwijkend:
„Wat is het aardig, om te zien, hoe het Rotsgebergte voortdurend duidelijker te onderscheiden is, en de verschillende kammen en ruggen hoe langer hoe scherper naar voren komen."
„Zeker, ge kunt het al aan het rüden van den trein merken, dat we naar boven gaan. Ziet ge wel, hoe de prairie langzamerhand in den voet van den berg overgaat? Spoedig zullen we in de streken van dwergeiken en bergmahonieboomen komen. Pas hooger op zün de hellingen met prachtige naaldbosschen bedekt, en aan de beken en rivieren groeien wilgen en elzen, evenals in ons land."
„Daar u natuuronderzoeker zijt, kunt u me wel zeggen of het waar is, dat hier in het Westen, zooals een schipper op het Michiganmeer me verteld heeft, boomen zün, die meer dan 100 meter hoog worden?"
„Volkomen waar; uw vriend meende waarschijnlijk, de beide soorten uit de familie van de naaldboomen, die men mammouthboomen noemt, daar zij tot de reuzen van de plantenwereld behooren, evenals eens de mammouth tot die der dierenwereld. Ze groeien in Calif ornië op de berghellingen van de Siërra Nevada. Als men deze ten hemel strevende boomen ziet, zou men gelooven, dat het hun eenige levensdoel is, zich zoo hoog omhoog te strekken, dat hun kronen over de kammen van het kustgebergte heen, vrg den Stillen Oceaan zouden kunnen beschouwen. Een van deze reuzen, die reeds lang ontworteld was, was ongeveer 144 Meter hoog en had van onderen een omtrek van 35 Meter. Men noemde dezen „den vader van het woud". Zün stam was hol. Dit is ook bij éen anderen omgevallen mammouthboom het geval, die den naam van „Rijschool" heeft, omdat men een geheel eind in zün


104
binnenste op kan rijden. Deze boomen moeten meer dan duizend jaar oud worden. Als ze eens konden spreken! Of als op de jaarringen van bun stammen als in oude kronieken al de gebeurtenissen opgeteekend waren, waarvan deze woudreuzen, onder de beschutting van hun takken, ooggetuigen zijn geweest.
Z|j hebben de Roodhuiden, het eene geslacht na het andere, zien komen en gaan. Eindelijk kwamen de Blanken. — Voor korten tgd zullen de mammouthboomen zeggen — want wat is voor haar ouderdom een paar eeuwen ? — De plek in de Siërra Nevada, waar de laatste van deze boomreuzen op hun oeroude wortels staan, is zoogenaamd Staats woud en eigendom van het geheele volk. Niemand mag daar aankomen. Als de wet ze niet beschermde, zouden ook zg het lot van den bison en den Indianen deelen —".
„Is er hier in het Rotsgebergte ook niet zulk een vrijstaat?"
„Ja, het Nationale park te Yellowstone in den Staat Wyoming. Dat is een wonderwerk! Heele boekdeelen zgn daarover geschreven. In zgn dalen borrelen ongeveer vierduizend heete bronnen op en bg de honderd geysers.
De geyser „de Reuzin" springt bgna honderd meter hoog op, en „de Oude, Trouwe Geyser" springt eenmaal in het uur. Behalve dat, heeft het park nog vele andere natuurwonderen, en een kudde bisons, elanden, antilopen en herten zgn daar tegen iedere vervolging beschermd. Ook de bever heeft in de wateren van dit park een vrije wijkplaats gevonden.
20. De Grauwe Beer.
„Zgn er in het Rotsgebergte nog gevaarlijke roofdieren?' vraagt Frits aan den natuuronderzoeker, terwijl de trein snuivend en hijgend in het donkere dal omhoog rolt.
„Zeer zeker! De grootste onder hen is de grauwe beer. Hg is wel niet zoo buitengewoon gevaarüjk, en in elk geval is luj beter dan de roep, die van hem uitgaat. Indien men hem met rust laat, dan doet hg geen mensch kwaad, en zelfs als hij aangevallen wordt, kiest hij het hazenpad. Maar is luj gewond en zgn aanvaller in de nabijheid, dan kan bij ontzettende wraak


105
nemen. Hg* is het sterkste dier van deze streek en in vroegere tijden gold het als de hoogste roem van dapperheid, als men zich met een halsketen van tanden en klauwen van den grauwen beer kon tooien.
Het is mooi, om het dier te zien als het door bosch en struikgewas een weg baant, waar het zich als onbeperkte heerscher boven alle dieren van den aardbodem beschouwt. De grauwe beer is nu eens bruinachtig, dan grijs, en de grauwe makkers moeten gevaarlijker zün dan de bruine. Hü is grooter dan de Zweedsche beer, en wordt soms 21/i meter lang. Overigens leeft luj voor het meerendeel als een gewone beer, kruipt als die in holen, eet bessen, wilde vruchten, noten en wortelen, maar doodt ook dieren, en moet zeer handig zün in het vangen van visschen. Daar komt mij een klein jachtverhaal in de gedachte.
„Een blanke jager wüde een grauwen beer dooden, en een jeugdige Indiaan bracht hem naar een plaats, waar een van die dieren placht te komen. De beide schutters verscholen zich achter een klein rotsblok, nadat zij een pas buitgemaakt hert als lokaas hadden neergelegd. De Indiaan die de gewoonten van den beer kende had zich niet vergist. Spoedig kwam een geweldige beer aangestapt uit het bosch; het dier zag er onder het loopen zoo grappig uit, dat de blanke jager het lachen niet kon bedwingen. De Indiaan bleef stil en ernstig. De beer bleef dikwijls staan, snuffelde telkens in de lucht en keek naar alle kanten rond of er geen gevaar dreigde. Op een plek krabde hg den grond op en besnuffelde daarna zün voorpooten, ging op den rug liggen en wentelde zich een poosje op den grond; hü wilde zich zeker met een daar groeiende sterk riekende plant de huid inwrijven.
„Daarna üep hij langzaam door. Na een poosje ging hij zitten, krabde zgn vel, bekeek zijn klauwen en lekte zün zolen. Daarna krabde hü zich met de achterpooten achter de ooren. En toen lüj nu genoeg toilet had gemaakt, üep luj op een drafje naar de plaats, waar het hert lag. Toen hü het dier voor zich zag, scheen hü geheel verbluft, ging op zgn achterpooten staan m spitste de ooren — rimpelde het voorhoofd en kreeg een besluitelooze uitdrukking. Toen het hem duidelijk werd, dat het hert dood was, ging hg voorzichtig nader en besnuffelde het. Daarop draaide hg zijn buit om en besnuffelde het van den


106
anderen kant, om er zich van te overtuigen dat het hert ook daar dood was.
„Verder kwam hij met zün beschouwingen niet. De jager haalde over, de beer kromp ineen, maar richtte zich dadelijk weer op de achterpooten op. De jager volgde zijn voorbeeld en stond, heel lichtzinnig uit zijn schuilhoek op, zonder acht te slaan op den raad van den Indiaan, zich zoo spoedig mogelijk weer te verbergen, daar het woedende dier tot den aanval zou overgaan. Maar het was reeds te laat! Nauwelijks had het woedende dier zün vijand gezien, of luj snelde in galop op hem af. Nu meende de jager dat de vlucht zijn eenige redding zou zfln, en in een oogwenk zat hü met den Indiaan, op een dikken tak van een eik. Hier laadden zü hun geweren opnieuw; terwijl de op drie pooten strompelende beer zich gereed maakte den boom in te klauteren. Door twee kogels doorboord, viel hij neer, rukte met zün klauwen aarde en gras uit den grond en lag eindelijk dood neer."
„Maar het is toch slecht, alleen uit hartstocht voor de jacht, deze koningen van het Rotsgebergte te dooden. Vermoedelijk zün ook zjj veroordeeld denzelfden weg te gaan als de Indianen en de bisons."
„Nu, daar heeft het nog tijd mede. Zij zullen zich nog lang staande houden in ontoegankelijke bergstreken en in de onbewoonde gedeelten van Canada. Maar het is in elk geval slecht, ze onnoodig te verdelgen. Daarbij is de grauwe beer nog een ridderlijk heer. Een reiziger, zoo hoorde ik vertellen, nam een jongen, grauwen beer mede naar Europa en de beer werd aan boord de lieveling van allen. Hü at en dronk, wat men hem gaf en speelde met de matrozen.
Een kleine antilope, die zün reisgenoote was, verheugde zich in znn büzondere teederheid.
Toen het schip de haven had bereikt en de antilope door een straat werd geleid, viel een groote buldog het weerlooze dier aan. De beer, die aan een ketting de antilope volgde, zag het gevaar, waarin zün vriendin verkeerde, rukte zich van zijn geleider los, stortte zich op den buldog en takelde hem zoo toe, dat hij met een bebloed vel, van pijn huilend, wegliep. Is , dat niet een prachtig trekje van een redeloos dier? Daaraan moesten de jagers een voorbeeld nemen!"


107
21. De jaguar en de poema.
„U kan wel gelijk hebben," zei Frits na eenigen tijd, „dat in Amerika alles grootsch is. Maar dat is toch niet zoo in de dierenwereld; hier zijn geen leeuwen en tijgers !"
„Neen, maar in de plaats daarvan hebben wij den jaguar en den poema. Weliswaar komen beide vaker voor in Zuid-Amerika dan in Noord-Amerika. Hier is de jaguar naar de Zuid-west staten en Mexico teruggedrongen.
Beide leven aan den grens van het woud, en in het hooge gras der Pampa's, waar de half wilde ruiters als in een tournooi achter hen aanjagen, ze met de lasso vangen en ze dan zoolang naast het paard voortsleepen tot zij gewurgd zijn. De jaguar houdt zich ook graag in het struikgewas aan den oever der rivier en in moerassen op. Hij blijft op den grond, terwijl de lenige, moedige poema zelfs de apen op de boomen vervolgt Onder gillend geschreeuw en doordringende waarschuwingskreten vluchten de apen, van den eenen boom naar den anderen, maar de poema vervolgt hen, schuift tot aan den uitersten top van een zwaaienden tak en springt vandaar op den naasten tak van den naburigen boom. Beide zijn bloeddorstige roofdieren, maar de jaguar is grooter, sterker en wilder. Hü wordt nooit werkelijk tam en legt zijn aangeboren streken nooit af. Maar de poema wordt zoo tam als een hond, ofschoon zün eigenaar niet al te bezorgd voor zijn leven moet zün als hü met het dier speelt. De poema is gewoon, slechts voor de grap, zich voor zfln meester te verstoppen en dan op hem los te springen, wanneer hu het 't minst verwacht; een bewijs van teederheid, waarvoor ik hartelijk zou bedanken.
„De poema valt de menschen nooit aan; maar voor den jaguar moet men op zyn hoede zyn. Beide zijn vijanden van de kudde vee; de poema verscheurt echter geen grootere, tamme dieren dan het schaap, maar de jaguar rooft paarden, muilezels en jonge runderen. Hy gaat slechts op buit uit bQ het aanbreken van den dag, in de schemering of bij helder maanlicht; de poema gaat slechts 's avonds of in den nacht op de jacht, De poema is donker-roodgeel, de jaguar okerkleurig met zwarte vlekken en ringen in het vel, een teekening die aan de kleur van zekere slangen herinnert. De jongen van de poema's zy"n


108
verrukkelijke kleine schepsels, gelijken op jonge katten, maar zijn grooter. Zy openen de oogen pas na tien dagen. Dan beginnen zij, aanvankelijk met veel moeite rond te klauteren, tuimelen om den anderen pas om, en klauteren op den rug van de moeder. Maar spoedig zün zy vast op de pooten en spelen als katten met den staart der moeder.
„De jaguar is een sluwe jager, en bezit groot geduld en veel volharding. Hy sluipt als een kat en slaat, uit een schuilhoek in het struikgewas, onafgewend zün uitverkoren slachtoffer gade. Met bewonderenswaardige behendigheid sluipt hfl geluidloos steeds meer nader, en zoodra hy zeker is van zfln zaak, doet hij den sprong; scheurt de antilope, het schaap of het waterzwijn de halsslagader open en sleept zfln buit in de struiken. Kleine dieren verslindt by met huid en haar. Van een paard eet hij zooveel als hij maar verorberen kan, en trekt zich dan weer terug in de struiken om op een verborgen plek te slapen. Als hij wakker wordt keert hy naar het kadaver terug, precies als de tüger in Indie.
„Op een landweg in Zuid-Amerika zyn sedert een menscnenleeftijd twintig Indianen door jaguars verscheurd. Als men genoeg tegenwoordigheid van geest heeft, om te schreeuwen en geraas te maken, het dier tegemoet te gaan, dan trekt het zich terug. Anders is men verloren, want ook al brengt men er het leven af, dan nog zyn de wonden van de stompe nagels en de tanden der beesten vreeselijk en gevaarlijk. In ZuidAmerika moeten er Indianen zfln, die op de volgende manier op den jaguar jacht maken: zy wikkelen het vel van een schaap om hun linkerarm. In de rechterhand houden zfl een lang, scherp, tweesnijdend mes. Zoo zoeken zy den jaguar op en zetten hem achterna met honden. Richt hy zich even als de beer op de achterpooten op en gaat lüj op den Indiaan af, dan steekt die hem zyn linkerarm toe om in te bijten, maar steekt hem tegelijkertijd het scherpe mes in het hart
Een reiziger heeft my een aardige geschiedenis van een jaguar verteld. Aan den oever van een rivier in Zuid-Amerika, hadden eenige zeelieden uit Europa uitgerust. Eensklaps zagen zii dat van den tegenovergestelden oever een jaguar op hen toezwom. Snel grepen zy naar hun geweren, stapten in hun boot en roeiden het dier tegemoet. Een schot werd gelost, wel


109
werd de jaguar gewond, maar keerde daarom niet terug. Hij klampte zich heel eenvoudig aan de boot vast, zonder zich te laten afschrikken door de matrozen, die hem met de roeispanen bewerkten. Toen de jaguar over den rand in de boot sprong leek het de bezetting het verstandigst op hun beurt te gaan zwemmen, en zich op die wijze naar den oever te redden. De jaguar bleef in de boot zitten en liet zich heel kalm met den stroom afdrijven. Verder de rivier af enterden eenige andere zeelieden de boot, en nu was het de jaguar die in het water sprong en in het kreupelhout verdween. In elk geval nog een flinke daad van hem, zich veilig terug te trekken nadat luj aan twee bemanningen van een boot weerstand had geboden 1"
22. De Canons *} van de Coloradorivier.
De trein zet zün donderenden tocht door het gebergte voort. Donkere, woeste dalen, doen zich voor aan beide zijden van den weg. Het eentonig ratelen der wielen op de rails is slaapwekkend, en de beide Duitschers hebben het voorbeeld gevolgd van de andere reizigers en zgn in hun hoekjes ingesluimerd.
Maar als de onvermoeide locomotief haar zware ry wagens over een duizelingwekkende brug trekt en de geluidsgolven in andere, vrijere tonen zingen dan nog zoo even, in het nauwe dal, wordt het weer levendig in de coupé. Er wordt uit de raampjes gekeken en men ziet den gapenden afgrond diep onder zich, alsof de trein in de lucht rolde en op weg naar den hemel was.
De natuuronderzoeker steekt een sigaar aan, en begint voor znn dankbare reisgenooten een nieuwe voordracht te houden.
„Hier rüden wij over een der bronnen van de Coloradorivier. Die schijnen wel is waar by myn bewering, dat alles in Amerika zoo grootsch is, in het geheel niet te passen. Toch kunt u er van overtuigd zyn, dat niets op aarde te vergelijken is met den grooten canon van de Coloradorivier. U kunt vertellen van vuurspuwende bergen en koraalriffen van den top van de Mount Everest, en van de groote diepten der zee, van onze helblauwe
*) Diep rivierdal met steile wanden, door het water uitgeschuurd.


110
Alpen in Europa en de donkere oerwouden van Afrika spreken, ja u moogt nnj op aarde heenbrengen, waarheen u wilt, dan zal ik toch steeds beweren, dat de wereld niets kan laten zien, dat gelijk is aan de grootsche en overweldigende schoonheid van den Canon van de Coloradorivier.
„Luistert! Deze rivier, waarvan het water in de golf van Californie uitmondt, wordt door talrijke beken gevoed, die uit de regenachtige hooggelegen streken van het Rotsgebergte komen. Als nu de vereenigde rivier Utah verlaat, en Arizona binnentreedt, doorkruist zij een dor, aan regen arm plateau, en daar hebben haar watermassa's zich bijna twee kilometer diep in het kalkgesteente ingesneden. De lagen steen liggen horizontaal op elkaar en de eeuwig knagende, door puin en rollende steenblokken ondersteunde, kracht van het water heeft in den loop der tijden alle boven elkaar liggende lagen blootgelegd. De uitschuring ving aan in het begin van een periode der aardgeschiedenis, die men met een wetenschappelijke naam het plioceen noemt, en daarna heeft deze arbeid zonder ophouden voort geduurd — men schat de sinds dien vervlogen tijd op millioenen jaren. En toch is de sedert het plioceen tot op onze dagen vervlogen tijd, geologisch gesproken, niets als men hem met de lengte der voorafgaande grootere geologische perioden vergelijkt. Dan moeten wij toegeven, dat de zesduizend jaren, die wü als historischen tijd beschouwen, niets meer zijn dan de laatste tik van de klok der eeuwigheid".
„Vergeef mij, maar ik kan uw gedachtengang niet zoo gemakkelijk volgen."
„Nu, let dan op: daar waar de historicus uit gebrek aan bewijsstukken alle houvast in den versten voortijd verliest, begint de geoloog, wat de historicus echter reeds oertijd noemt, is het nieuwste en jongste van alle tijdperken der geologie. Want terwijl de historicus rekent met armzalige zonnewentelingen, van 366 dagen, is de geoloog slechts met duizenden en millioenen jaren tevreden.
„U moet toch toegeven, dat het voor stroomend water geen kleinigheid is, zich tot tweeduizend meter diep door vaste steenen te werken. En deze canon is meer dan driehonderd kilometer lang en zeven tot achttien kilometer breed. Door zün werk heeft de rivier op het oppervlak der aarde


111
landschappen uitgesneden, die den toeschouwer gewoonweg Meinmoedig maken en tot diep nadenken brengen! Wat zijn daar tegenover de tooneelen, die hij tot nu toe heeft gezien! Toen hij aan den voet der Alpen stond, keek hij op naar de met sneeuw bedekte hoogten en geweldige steenmassa's. Als hij aan den rand van den canon der Colorado staat, kijkt hij naar beneden en ziet een gapende leegte onder zich. Maar aan de tegenovergestelde zijde van dit duizelingwekkende dal stijgen de rotswanden nu eens loodrecht omhoog, dan weer in zachte hellingen. Men meent voor de kunstig versierde voorgevels van ontzaglijke huizen en sloten in een reuzenstad te staan. De dalwand vertoont spleten en holen, die doen denken aan het amphitheater van een circus met opgaande rijen banken.
Aan de kanten van deze holen komen rotsgevels en voorsprongen als torens en altaren naar voren. Onder geweldige friezen verheffen zich in den wand ingevoegde of vrijgelaten zuilen, alles in dezelfde ontzaglijke afmeting. De loodrechte rotswanden zün zeer donker gekleurd, verder glinstert het geheele land in rose-gele, hel-roode, en warme, bruine tinten, en de zon overstroomt met haar goud de majestueuse woestenij.
Geen grasvlak, geen plantengroei geeft aan de horizontale en loodrechte vlakken een groenen glans. Slechts hier en daar verheft een den zün kroon boven den rand van den afgrond, en als znn dennenappels vallen, dan komen zy omlaag in de diepten van het dal terecht.
«Vroeg in den morgen, als de lucht na de nachtelijke afkoeling helder en rein is, en de zon pas is opgegaan, ligt de canon in de diepste duisternis en achter de schril verlichte zuilenkapiteelen liggen de schaduwen zwart als roet. Dan komt langzaam het vermetele beeldhouwwerk in al zün glans naar voren. In den stillen nacht, als de volle maan haar lichtbrug over de aarde spant, heerscht over den canon vernietigend zwijgen; men hoort zelfs de rivier niet ruischen, de afstand is te groot Een sprookjesstemming bevangt den bezoeker. Hü waant zich in een betooverde wereld verplaatst, en het is hem, alsof hy over den rand van den afgrond, op onzichtbare vleugels naar lichte, stralende sprookjessloten moest zweven."
„Dat moet toch prachtig zyn! Maar over een kwartier zyn wij in de Zoutzeestad, en daar wilt u toch uitstappen. Naar de


112
Coloradocanon kom ik toch hooit. Maar in elk geval dank ik u, en nu vaarwel 1"
De geleerde, die geheel vervuld is van de schoonheid der beelden züner fantasie, pakt zijn boeltje bij elkaar en stapt uit; het groote Zoutmeer en de hoofdstad der Mormonen zullen de eerste stations zün van zfln onderzoekingsreis. Frits rijdt verder door de bergstreken van Nevada en Californië, en als de trein eindelijk te San-Francisco stil houdt, heeft hü het doel van zün wenschen bereikt. Hier ziet hu een der mooiste steden van de wereld op een schiereiland, aan een diepe, zachte, door bergen omgeven golf. De sporen van de vreeselüke aardbeving, die voor eenige jaren de stad totaal heelt vernietigd, zün bijna geheel verdwenen en nieuwe prachtgebouwen uit üzer en steen zijn op de puinhoopen verrezen. Hij begrüpt spoedig, dat SanFrancisco als wereldhandelsstad voor de eindelooze waterwegen van den Stillen Oceaan van evenveel gewicht is als New-York voor den Atlantischen Oceaan.
Tegenwoordig is onze landverhuizer nog altijd in de hoofdstad van het verre Westen. Wü laten hem echter aan zijn door hem zelf gekozen lot over, wenschen hem al het geluk, dat hy najaagt en hopen, dat lüj een der weinigen zal zün, die eens het land züner vaderen terugziet
23. Abraham Lineoln.
Behalve George Washington, den grondvester van de onafhankelijkheid der Vereenigde Staten en den eersten president er van bezit Noord-Amerika geen groote nationale figuur, die de hem betoonde üefde en vereering meer verdiend heeft dan Abraham Lincoln. . ,
Waar hebt ge den naam toch ook meer gezien? Nu, gij vele duizenden postzegelverzamelaars onder mün lezers, herinnert u dan den Amerikaanschen, blauwen, vijfcents-zegeL die u zoo vaak in handen komt Is u daarop nooit den karakteristieken kop opgevallen met de eerbiedwaardige, gegroefde trekken, de breede, vooruitstekende üppen, den smallen schippersbaard rondom de kin, de groote ooren en den goedigen bhk der oogen? Denkt u daaronder een even lomp, reusachtig lichaam met lange armen, verbazingwekkend groote voeten en onhandige


118
bewegingen, gehuld in een ouderwetsche jas, die niet door de kunst van eenigen kleermaker passend gemaakt zou kunnen worden — en g|j hebt „Vader Abraham" of „Abe Lincoln", zooals de vrienden uit zijn jeugd, de bekenden uit zijn naaste omgeving en de eenvoudige heden uit geheel Amerika hem vertrouwelijk noemden, als zij bij voorkomende gelegenheden door Washington kwamen en bij den zestienden president der Vereenigde Staten aanliepen, om hem de hand te drukken of om hem onverbloemd hun meening te zeggen over het een en ander, wat zij op regeeringsgebied hadden aan te merken. En „Abe Lincoln" werd nooit moe, al de handen te drukken, die hem werden toegestoken, en al de verwarde denkbeelden en goed gemeende raadgevingen aan te hooren, waaruit hem de stem des volks — Gods stem — tegenklonk.
Maar Lincoln is niet alleen een voortreffelijk vader voor zijn volk geweest, die met zijn eenvoudig, nuchter verstand, gedurende de vier jaren van zijn presidentschap het schip der Unie door de stormachtige branding van een moorddadigen broederoorlog gelukkig heeft heengestuurd. Hü heeft niet alleen aan zijn vaderland, maar aan de geheele menschheid onschatbare diensten bewezen door de skvernü in Amerika af te schaffen en de erkenning der gelijke rechten van het zwarte en blanke ras te doen zegevieren. Ontzaglyke offers aan goed en bloed heeft deze strijd tusschen het barbarisme en de beschaving gekost, maar het was een noodzakelijke, geweldige schrede op den weg der beschaving, en hü, die ze deed, was een held, niet alleen van de nieuwe wereld, maar evenzeer ook van de oude.
Aan Engeland komt de treurige roem toe, in Amerika de slavernij te hebben ingevoerd. In het jaar 1620 landde het eerste met slaven bevrachte schip uit Afrika aan de kust van Amerika en het slavenvervoer was sedert dien de voordeeligste handel, waarop de Engelsche koopheden zich konden werpen. De geheele exploitatie, vooral van het zuidelijk deel van Noord-Amerika, hing van de slavernü af. Een jaar na de invoering van het „zwarte ivoor" werd de eerste katoen in Amerika verbouwd en de suiker- en rystplantages wierpen pas door de goedkoope werkkracht der slaven, voor hun eigenaars de gewenschte rijkelijke winsten af. De negers werden als vee behandeld, en op de slavenmarkten aan de meestbiedenden verkocht. Wie
8


114
kent niet de lotgevallen van Oom Tom, den ouden, goeden neger, die van den eenen meester naar den anderen overgaat, als een lijfeigene moet werken, zonder medelijden van de zijnen wordt gescheiden en tenslotte door de wreedste van alle slechte menschen wordt doodgeslagen! Weinig boeken hebben zulk een opzien gewekt als dit eenvoudige, aan het werkelijk leven ontleende verhaal van de dappere Amerikaansche vrouw Harriet Elisabeth Beecher—Stowe, en twaalf jaar na de verschijning van „De Negerhut" was het slavenvraagstuk voor Noord-Amerika beslist! Tegenwoordig bestaat de slavenhandel aUeen nog maar in Afrika en West-Azie.
Van het oogenblik af, dat Noord-Amerika onafhankelijk van Engeland werd, was het instandhouden of de afschaffing der slavernij een voortdurend punt van strijd tusschen de Noordelijke en de Zuidelijke Staten der ühie. De geheele welstand van de Zuidelijke Staten berustte op het slavenbedrüf, terwijl de omstandigheden in de Noordelijke Staten uit hun sterke industrie, den vrijen arbeid noodzakelijk maakte. Van jaar tot jaar werd dit verschil scherper, en teUrens als een nieuwe staat in de Unie zou opgenomen worden, kwam het over de behandeling der zwarten tot steeds heftiger wordende onderhandelingen. Zoolang de president der Unie, die, zooals ge weet, alle vier jaar opnieuw wordt gekozen, geen verklaard tegenstander der slavernij was, dus geen nieuwe wetten er tegen te vreezen waren, hielden die Zuidelijke Staten zich kalm.
Toen echter in het jaar 1860 Abraham Lincoln, die bekend stond als een hartstochtelijk tegenstander van de slavernij, met algemeene stemmen aan het hoofd der Vereenigde Staten van Noord-Amerika werd gesteld, zagen de Zuidelijke Staten het oogenblik gekomen, waarnaar zij in stilte reeds hadden verlangd: zij traden uit de Unie, ontwierpen een nieuwe grondwet en benoemden een eigen president! Dezen afval mochten de Noordelijke Staten natuurlijk niet gedoogen en de openingsrede van den nieuw gekozen president Lincoln, op den 4den Maart ïöbi, was tegelijk het begin van een burgeroorlog tusschen het Zuiden en het Noorden. .
Amerika heeft een aantal staatslieden en veldheeren, die in een blokhuis geboren werden; maar zoo'n rampzalige jeugd als Lincoln heeft geen hunner gehad. In een troostelooze streek


115
van den staat Kentucky bezat zün vader een armoedige farm en hier kwam Lincoln den 12den Februari 1809 ter wereld. Het ging in het ouderlijk huis van Lincoln ongeveer toe als in de hut van Rip van Winkle; en de kinderen zouden waarschijnlijk in de ellende geheel te gronde zün gegaan, als niet, na den dood van de verbitterde moeder, een energieke, praktische stiefmoeder zich hun lot aangetrokken en den vader tot werken had aangezet De fanhhe was in dien tijd naar de koortsige oerwouden van Indiana verhuisd, en reeds de achtjarige jongen moest nu op den akker van zün vader of op de farms der buren als een daglooner werken om bü te dragen in het onderhoud van het gezin. Daar tusschendoor was luj als winkelbediende werkzaam en op zfc'n negentiende jaar deed bh zijn eerste reis de wereld in, door als schippersknecht op een sleepboot de Mississipi af te varen naar New-Orleans. Nadat in het jaar 1830 zfln vader nog eens was verhuisd, nu naar Illinois, hielp zün sterke zoon hem nog bü de inrichting van een nieuw blokhuis, maar deze nam daarna afscheid van zün ouders om, hoe of waar ook, met zün handen zy'n eigen brood te verdienen. Van het opdoen van eenige schoolkennis was natuurlijk in deze afgelegen wouden geen sprake en Lincoln zou ternauwernood lezen, schrijven en rekenen hebben geleerd, als niet een aangeboren dorst naar kennis de ontbrekende leermiddelen had vervangen. Als een speurhond zat hü elk boek na, dat bü een landverhuizer of koopman was verdwaald, en mj verslond elk gedrukt blad, dat hem in handen kwam. Uit de fabelen van Aesopus leerde bh vroeg, kort en duidehjk verteüen, waarin luj later als redenaar een meester werd, en een geschiedenis der Vereenigde Staten en een levensbeschrijving van Washington wekten reeds in zijn jeugd zfln vaderlandsch-politieke belangstelling. De behoefte zich te uiten, en zün eigen denkbeelden te ontwikkelen, toonde zich reeds, toen luj nog achter de toonbank de klanten bediende en zün grappige humor maakte hem spoedig tot een graag gezienen, ver in den omtrek bekenden, grappenmaker, die by geen gezellige samenkomst mocht ontbreken; des te minder, daar bh ook bü elke kloppartij, die mocht ontstaan bereidwillig zön man stond. Maar reeds vroeg gewenden vrienden en bekenden er zich aan, hem als iets ongewoons te beschouwen, want mj had nu en dan zyn nadenkende uren, waarin hü niet


116
gestoord wilde worden. Dan schreef ha met houtskool op een witgeschuurde houten spade of op spaanders van lindehout, want het dure schrijfpapier was slechts zelden voor hem bereikbaar en reeds daardoor werd hij er toe gedwongen bij zulke schrijverspogingen over ervaringen en opmerkingen van het dagelijksch leven zich zoo kort en duidelijk mogehjk uit te drukken.
Meerderjarig geworden, ging hij nog eens als schippersknecht naar New-Orleans en hier beleefde hij iets, wat voor zün latere ontwikkeling van beslissenden invloed was: hy woonde voor het eerst een slavenveiling bü en de diepste verontwaardiging over deze barbaarsche insteUing wortelde zich hier zoo vast in zyn zieL dat zij hem zyn geheele leven bijbleef.
Daarna kwamen jaren, waarin hy, half boemelaar, half daglooner, van de hand in den tand leefde; vandaag op een Mississipiboot dienst deed, morgen in een molen hielp, als noodhulp in een winkel met brandewijn-verkoop bysprong; of ook wel door het overwinnen van een gevreesden twistzoeker een schaar gespierde gezellen rondom zich verzamelde, met wie lüj in een Indianen-oorlog een vrijwilligerscorps vormde. Maar hij gebruikte zijn lichaamskracht niet om wreedheden tegen de Roodhuiden te bedrijven; integendeel, hy was meer dan eens in de gelegenheid met levensgevaar een hunner tegen de woede van zyn eigen blanke makkers te beschermen.
Na het eindigen van den oorlog opende lüj zelf een winkel, die echter spoedig weer door den deurwaarder werd gesloten, en bü de vele andere pogingen om zich een burgerlijk bestaan te verzekeren begunstigde het geluk hem even weinig. Maar daarom liet hy het hoofd niet hangen. Zonder ophouden werkte hij aan zyn verdere ontwikkeling; mijlen ver kon hij loopen, om van een schoolmeester een grammatica te leenen en met onvermoeide volharding verdiepte hy zich in de wetboeken, wanthy had spoedig ingezien, dat, zonder die kennis, een openbare werkzaamheid, waartoe hy zich geroepen gevoelde, onmogelijk was. Reeds in 1834 koos men hem in het bestuur van den staat niinois; twee jaren later vestigde hy zich als advocaat in de stad Springöeld en hier maakte hy zich door de rechtschapenheid van zijn karakter en de beniinnelijke originaliteit van zijn persoonlijkheid spoedig zoo bemind, dat hij in 1846 als afge-


117
vaardigde van Illinois in het congres der Vereenigde Staten werd gekozen.
Maar de oogen van geheel Amerika richtten zich pas op hem, toen in de vijftiger jaren de gemoederen door het slavenvraagstuk met groote heftigheid werden bewogen en Lincoln in de debatten daarover, zich als de bekwaamste en eerlijkste tegenstander der slavernij toonde. Wat hij in zijn jeugd, onbewust in zich zelf tot ontwikkeling had gebracht: helderheid, kortheid en scherpte van uitdrukking, kwam hem nu als redenaar uitnemend te pas en voor zijn onverbiddelijk logische bewijsgronden, die hij graag kruidde met een menigte treffende anecdoten, werden de spitsvondige verdedigers der slavernij precies zoo terneergeslagen, als vroeger de twistzoekers door de nadrukkelijke taal van zijn armen en handen. Want ieder voelde, dat zijn meening hem uit het hart kwam, en dat het hem niet mogelijk zou zijn geweest, een woord te zeggen, van welks waarheid hij niet rotsvast overtuigd was geweest. De haat tegen de slavernij was bij hem een hartstocht geworden, die hem geheel vervulde en hem niet deed rusten, voordat hü het geweten van het volk uit zijn onverschilligheid gerukt en voor de beslissing had gesteld : Voor of tegen de slavernij! En door zfln verkiezing tot president gaf het volk hem het antwoord, waarvoor hfl zooveel jaren had gewerkt
Des te ontzettender was het voor hem, den menschenvriend, dat zfln naam het parool tot een burgeroorlog werd, die de Unie' in tweeën deelde, honderdduizend menschenlevens kostte en voor milliarden aan eigendommen vernietigde. De goede zaak zegevierde ten laatste na vier jaren verbitterden strijd, en de Zuidelijke Staten werden overwonnen, maar tot de laatste groote beslissende slagen was het oorlogsgeluk wisselend, en maar al te dikwijls werd het godsvertrouwen van den president op een zware proef gesteld. Daarbij leidde deze eenvoudige man, die ook als bewoner van het Witte Huis in Washington zijn afkomst uit de afgelegen wouden nooit verloochende en er altijd in de ongemakkelijke jas uitzag als een houthakker, zijn regeeringszaken met een zoo bedachtzame kalmte en diplomatisch beleid, dat menig volleerd politicus voor hem de vlag moest strflken. Het hoogste punt van zfln presidentschap was de 22ste September 1862, toen Lincoln alle slaven van Noord-


118
Amerika vrij verklaarde en daardoor de geheele beschaafde wereld, althans zedelijk, tot bondgenoote kreeg. Nu bedraagt het aantal Negers en Mulatten in Noord-Amerika bijna negen niilhoen en zij hebben in de regeering der Vereenigde Staten een woord mee te spreken.
De vruchten van zijn overwinning zou Lincoln echter niet meer zien. Juist had men hem na afloop van zijn eerste ambtsvervulling voor den tweeden keer tot president gekozen, en Washington was nog vervuld van den jubel over de laatste beslissende overwinning, want het hoofdleger van de Zuidelijken had den 9den April 1865 de wapenen neergelegd, of daar werd Lincoln den 14den April onder een theater-voorstelling door een pistoolschot vermoord. De dader was een tooneelspeler, een fanatieke Zuidelijke, die den nederlaag van zün geboorteland wilde wreken aan den zegevierenden president. Zoo stierf de „bevrijder der slaven" den heldendood voor zijn groote levenstaak.
Een luide kreet van smart en verontwaardiging weerklonk door de wereld over deze daad van een waanzinnige en vooral de soldaten, die nog in het veld waren en zich verheugden over den eindelijk verkregen vrede, vernamen het bericht van dezen sluipmoord met heftige woede. Het was een geluk, dat de broederoorlog was geëindigd. Indien deze heden nog eens in het vijandelijk land waren los gelaten, zegt de Duitscher, Karl Schurz in zün levensherinneringen, dan zou de wraak over het vergoten bloed van hun goeden „vader Abraham" tot daden hebben gevoerd, die een volgend geslacht nog met huivering zou hebben vernomen. De moordenaar van Lincoln achterhaalde snel de wraak. Hü was naar Virginië gevlucht, maar werd door zün vervolgers in de schuur van een farm ontdekt. Niettegenstaande lüj op zün vlucht een been had gebroken, verdedigde lüj zich met het geweer in de hand, zoodat men niets anders kon doen dan de schuur in brandsteken; bü het schijnsel der vlammen ontving de onhandelbare man den wrekenden kogel. Men vond een dagboek bü den doode, waarin hij zich met Brutus en Wilhelm Teil vergeleek, en er zich bitter over beklaagde, dat hij als een stuk wild werd nagezet, terwijl die als helden der wereldgeschiedenis werden gevierd. Zfln medeplichtigen eindigden hun leven minder theatraal aan de galg. Een der meest geestdriftige aanhangers en vrienden van


119
Lincoln was de zooeven genoemde Duitscher Karl Schurz, die als twintigjarige deelnam aan de revolutionnaire bewegingen van het jaar 1849, den om hetzelfde vergrijp gevangen genomen dichter Gottfried Kinkel uit de kasematten van Spandau redde, daarna naar Amerika vluchtte en hier tot hooge eer geraakte. Hij is onuitputtelijk in zijn herinneringen, als het er om gaat de scherpzinnige staatsmanswijsheid, de onuitputtelijke goedheid en den onverwoestbaren humor te schilderen van den geliefden president Een groot gedeelte van zijn populariteit, welke Lincoln ook bij hen verwierf, die nooit de gelegenheid hadden zijn hooge waarde als mensch door persoonlijke aanraking te waardeeren, heeft hij te danken aan zijn steeds slagvaardige gevatheid en vele kostelijke anecdoten daarover gaan nog heden van mond tot mond in Amerika. Twee daarvan vertelt ook Karl Schurz.
Toen Lincoln bü het begin van den burgeroorlog vrüwilligers opriep, stroomden er een menigte Duitschers toe, die als geschoolde soldaten zeer welkom waren, menigmaal tot hoogen rang opklommen, en aan de wapenfeiten van het leger der Unie een roemrijk aandeel namen. Onder hen bevond zich menigeen van hoogen adel, en dikwijls had een der burgelijke generaals van de Unie prinsen van den bloede en vrijheeren als adjudant.
Op zekeren dag meldde zich een Duitsche graaf aan om in het leger der Unie dienst te nemen, maar hij stond er op, tot een audiëntie bij den President te worden toegelaten. Toen hij dan eindehjk voor hem stond, had lüj niets anders te zeggen dan de steeds weer herhaalde mededeeling, dat zijn voorvaderen sedert eeuwen Duitsche graven waren. De President hoorde hem een poosje rustig aan, daarna zei lüj troostend tegen zfln gast:
„Nu, daarover behoeft u zich geen zorg te maken! Dat zal u bij ons niet in den weg staan, als u zich maar goed gedraagt als soldaat'*
De graaf was over dit antwoord niet weinig verbluft en brak zich het hoofd, wat Lincoln met zulk een vreemde opmerking wel zou hebben bedoeld;
Op een anderen keer bracht een jonge Engelschman, die de Vereenigde Staten had doorgereisd, een bezoek aan Lincoln en uitte er zijn verbazing over, dat in Amerika menig aanzienlijk heer in hoogst eigen persoon zijn laarzen poetste.


120
„Ja, dat is zoo", antwoordde Lincoln, „zouden de aanzienlijke heeren bij u thuis dat niet doenP
„Neen, zeker niet!" verzekerde de Engelschman met verontwaardiging.
„ZooP" zei Lincoln kalm, „wiens schoenen poetsen zij dan?"
24. „Merrimae" en „Monitor".
Toen in het jaar 1861 de burgeroorlog tusschen de Noordelijke en Zuidelijke Staten van de Unie ontbrandde, kostte het bij het gemis aan een groot staand leger aan beide zijden ontzaglijke moeiehjkheden, de voor het beslechten van den strijd noodige troepen in het veld te brengen. Wel stroomden er ontelbare vrijwilligers toe, maar dat waren voor het meerendeel heden, die alle militaire scholing misten, die zich eerst moesten gewennen aan den dienst in het leger en aan de militaire tucht, voordat men van hen kon verwachten, dat zij wat ernstigs zouden presteeren. Daar exerceerde de in strenge tucht gedrilde vroegere Duitsche soldaat naast den fantastisch gecostumeerden jager, die toegesneld was uit de prairie of het oerwoud, om voor zün banier met sterren te vechten, en achter hem marcheerde op de maat van de „Yankee Doodle", het Noord-Amerikaansche nationale hed, de Zouaaf, de Turk of de Arabier, zoodat zulk een compagnie er vaak uitzag als een groep figuranten, die in hun theatercostuum weggeloopen waren van het tooneel. En de bevelhebbers vormden een niet minder zonderling samengesteld gezelschap. Sommigen van hen hadden nog nooit een sabel gehanteerd en kwamen regelrecht uit hun burgerlijke bezigheden tot een commando, waarvan zij de plichten nog eerst moesten leeren. Maar dat was nu eenmaal het Amerikaansche beginsel, dat ook president Lincoln met voorliefde huldigde, dat de flinke man op de rechte plaats zich onder alle omstandigheden zou onderscheiden en in den oorlog zelf de meesters van het bloedige handwerk hun plaats zouden veroveren.
Daarom duurde het lang, voordat aan beide kanten de leiding van den oorlog volgens een vast plan werd ter hand genomen, en büna een jaar verhep onder doellooze schermutselingen, die groote


121
offers aan menschenlevens kostten, — en toch niet de minste beteekenis hadden voor de eindbeslissing. In de eerste helft van den oorlog waren de Zuidelijke Staten dikwijls in het voordeel, daar zü in hun niet minder bont bijeengebracht leger de meeste avonturiers telden, die van der jeugd af gewoon waren met de wilde dieren van het oerwoud, de snelle Indianen of de listige Mexikanen een verbitterden oorlog te voeren en ontberingen van allerlei aard wisten te verdragen, regen en storm, honger en dorst, koude en wonden, als zij slechts hun pruimpje tabak in den mond hadden en niet werkeloos in hun tenten moesten liggen, maar er op los konden gaan onder het opperbevel van een roekeloozen guerillaleider dien men zoo zonder meer den rang van generaal van het geconfedereerde leger der Zuidelijke Staten had gegeven. Naar de bevelen en plannen van de opperste oorlogsleiding werd daarbij al heel weinig gevraagd. Het liefst voerden deze benden, waarbij zich vele misdadigers hadden gevoegd, den oorlog op eigen hand, volkomen onverscMllig of zij in het land van den vijand of van den vriend roofden en moordden.
Het overwicht van het leger der troepen van de Unie was voor een deel te danken aan het bezit van een vloot, waarvan de uitrusting echter bijna een jaar in beslag nam, zoodat zij in het voorjaar van 1862 in staat was, in den loop der gebeurtenissen in te grijpen. Zü begon de havens van de geconf edereerden, zooals de Zuidelijke Staten zich noemden, te blokkeeren, den toevoer van levensmiddelen voor hen af te snijden, terwijl zij op menig punt der vijandelijke kust vasten voet wist te krijgen. Daardoor geraakte spoedig het tot hoofdstad gekozen Richmond in den Staat Virginia in den meest hachelijken toestand, daar de vijandelijke schepen er gemakkelijk van de kust langs de Jamesrivier konden doordringen, en zoo begon de vijand zich eveneens uit te rusten voor een op handen zijnden zeeslag.
Zuidelijk van Richmond ligt aan de monding van deElisabethrivier de stad Portsmouth met de groote haven van Norfolk en zijn aanzienlijke scheepswerven. Van dit arsenaal hadden de Zuidelijke Staten zich bijtijds meester gemaakt en hier ontwikkelde zich nu een buitengewone werkzaamheid.
Dag en nacht stoomden de machines, geweldige rookzuilen dwarrelden door de schoorsteenen, en in de werkplaatsen klonk


122
een onafgebroken concert van hamers op staal en ijzer. Groote ijzeren platen werden naar Portsmouth vervoerd, om daar bewerkt te worden. Maar wat in deze door rookwolken omfloerste holen van god Vulkaan aaneen werd gesmeed, dat wist niemand; de regeering der Zuid-Amerikaansche Staten bewaarde daar over de strengste geheinihouding. Er ging slechts een duister gerucht over een schip, dat geheel met ijzer werd gepantserd, zoodat zelfs de zwaarste kogels er niets tegen konden uitrichten. Maar zelfs de bewoners van Portsmouth, die zich nieuwsgierig rondom de scheepswerven verdrongen, lachten over dit sprookje en berispten de régeering, die aan proeven, welke zoo weinig resultaat zouden hebben, milhoenen verspilde.
Den 8sten Maart 1862 werd eindelijk het geheim openbaar: het ministerie van oorlog van de Zuid-Amerikaansche Staten had in allerijl een pantserschip laten bouwen en dien dag liep de „Merrimac'', zooals het werd genoemd, van stapel. Ontzaglijk veel nieuwsgierigen waren gekomen om het schouwspel bij te wonen, dat dadelijk in den bloedigen ernst van den oorlog zou overgaan. Want buiten voor de haven van Norfolk lagen reeds de schepen der Unie.
Eerst sedert enkele jaren had men eerst in Frankrijk, daarna in Engeland beproefd pantserschepen te bouwen, en aan de „Merrimac'' zou hfet gegeven zün, haar bruikbaarheid in een zeeslag te bewüzen.
Als een onheilspellende bedreiging, zoo vertelt een der ooggetuigen van deze gedenkwaardige gebeurtenis, wendde zich de ijzeren kolos in de open baai: geen levend wezen was ergens op deze drijvende vesting te zien; als door zeemeeuwen werd het door de slanke, vlugge kanonneerbooten omringd, die hun krachten beproefden, en in snellen vlucht over de golven streken, maar toch altijd in de beschermende nabijheid van het pantserschip bleven. Met kloppend hart volgden zij, die aan den oever waren, de beweging der kleine vloot van de geconfedereerden, die behalve uit den „Merrimac''en zijn kanonneerbooten nog slechts uit twee corvetten bestond.
Op de vijandelijke schepen der Unie werd nu levendige beweging merkbaar, en door een geweldig kanonschot gaf de „Minnesota" het teeken van gevaar. Al de kleinere schepen zochten, als opgeschrikte vogels bescherming onder de verster-


123
kingswerken van het nabijzijnde fort Monroe. Alle geschutpoorten van de vijandelijke schepen gingen open en de kanonnen staken hun dreigende mondingen naar voren, ten teeken dat men besloten was, de uitdaging aan te nemen.
Toen de vloot der geconfedereerden op een kanonschot afstand genaderd was, bleven de beide houten schepen en de kanonneerbooten achter; alleen de „Merrimac" bewoog zich kalm vooruit, alsof hij alleen den strijd met de vijandige vloot wilde aanbinden, en nauwelijks bevond hij zich tegenover een der Unieschepen, de „Congres"', of hij opende reeds een moorddadig vuur. De „Congres" antwoordde dadelijk, ook de strandbatterijen richtten met groote levendigheid hun vuur op de „Merrimac". Maar zonder succes! Tegen het ijzeren pantser werden alle kogels plat als klompen leem, en de „Merrimac" vervolgde ongestoord zün weg, alsof men hem met onschuldige sneeuwballen wierp.
Rechtstreeks stoomde hü op het vijandelijke fregat „Cumberland" los, en toen hij deze op veertig schreden was genaderd, kon de bemanning duidelijk de gesprekken op het vijandelijke schip hooren.
„Wat komt daar aan ? Voor den duivel, wat ziet dat ding er uit? Wat zou die willen?"
Daar klonk op de „Merrimac*' een bevel en een van züncylindervormige reuzenkogels veegde over het dek van de „Cumberland", in de lengte heen, alles vernietigende, wat hem in den weg stond. Daarna wendde de „Merrimac" zich en voer met zün spits naar de lange znde van het vijandelijke schip. De kapitein van de „Cumberland" het nu uit alle batterijen op het steeds naderkomend monster vuren. Maar machteloos kaatsten de kogels terug en reeds bereikte de spits van de „Merrimac" het boord van het fregat. Een ontzaglijk breken en kraken — het nog voor enkele minuten statige schip tuimelt als een dronken man op zij en begint te zinken, de golven slaan de geschutspoorten binnen, die tot het laatste oogenblik vuur spuwen, daarna valt de „Cumberland" op zn en de golven verzwelgen hem met de heldhaftige bemanning, zonder dat een kreet wordt vernomen!
Nu zagen de andere schepen van de Unie, wat de „Merrimac" te beteekenen had, en welk lot hen wachtte. Toch veranderde de „Congres" niet van stelling en week niet, toen de „Merrimac"


124
mi ook op hem losstoomde. Het ondiepe water verhinderde hem echter, de „Congres" eveneens in den grond te boren: maar hij richtte er nu zulk een ontzettend vuur op, dat de kapitein, om de geheele vernieling van zijn schip te ontgaan, de witte vlag heesch. Maar daar de batterijen op de kust niet met vuren ophielden onder de overgave, liet de kapitein van de „Merrimac'" de „Congres" met gloeiende kogels beschieten en spoedig zonk ook de tweede vijand op den bodem der zee.
Een geweldige overwinningsroes had zich meester gemaakt van de toeschouwers op den oever. Twee trotsche vijandelijke fregatten had het pantserschip als voor de grap in korten tijd vernietigd, en den volgenden dag zouden ook de overige vijandelijke schepen aan de beurt komen, zoodat op eens de haven van den vijand was gezuiverd. Niemand kon dien nacht slapen, de meesten kampeerdan onder den vrijen hemel aan den oever en wachtten met ongeduld op den morgen en het hervatten der vijandelijkheden. Eindelijk brak het morgenrood aan, en buiten in de nabijheid van de haven, vertoonde zich een verrassend schouwspel. Van de vijandelijke fregatten lag nog alleen de „Minnesota" op haar plaats; de andere hadden zich teruggetrokken onder de bescherming van het fort Monroe. Maar naast de „Minnetosa" lag een merkwaardig klein ding, dat niet op een schip geleek, eenigen hielden het voor een omgeslagen walvischvaarder, en anderen lachten spoedig over de wonderlijke „kaasstolp", die men daar had laten drijven. Een weinig verontrustend was alleen de omstandigheid, dat uit een toren op deze „kaasstolp" de monden van twee geweldige kanonnen naar buiten keken.
De „Merrimac" stoomde, zeker van de overwinning, onder het duizendstemmig gejubel van de aan den oever vertoevenden, den vijand tegemoet. Uit voorzorg zond de kapitein twee zijner kanonneerbooten vooruit, om het wonderlijke vreemde vaartuig in oogenschouw te nemen. Maar ternauwernood waren zij op een kanonschotsafstand genaderd of de twee kanonnen van de „kaasstolp" lieten twee ontzettende kogels over hen heen suizen. Ijlings maakten zij rechtsomkeert
Nu stoomde de „Merrimac" op zijn driesten tegenstander los. Reeds was hij hem dertig schreden genaderd en zou hem in het volgende oogenblik gespietst hebben, toen het vijandelijke


125
vaartuig snel als een visch terzijde week, en den „Merrimac" een zijner kogels te slikken gaf, die hem bewees, dat hij een gelijkwaardigen tegenstander voor zich had.
De regeering van de Unie was namelijk juist even voorzichtig geweest, als haar tegenstandster en had eveneens een pantserschip laten bouwen, dat door een ongelukkig toeval den vorigen dag niet aanwezig was geweest.
De bouwmeester van dit pantserschip „Monitor", was de Zweedsche ingenieur John Ericson. In honderd dagen had deze een kanonneerboot van eigen vinding samengesteld, die zich nauwelijks 60—80 centimeter boven het water verhief, dus maar een zeer gering aanvalsvlak bood, kleine masten had, van een zeer sterk ijzeren pantser was voorzien, en bovendien dooreen veel grootere beweeglijkheid den „Merrimac'' verre overtrof.
Nu werd tusschen de twee pantserschepen op honderdvijftig schreden afstand een geschutvuur geopend, dat verscheidene uren duurde, zonder dat echter de kogels van honderd twintig pond aan een van beide zijden eenige schade kon aanrichten. Ten slotte verloor de „Merrimac" het geduld en beproefde nogmaals met volle kracht op den „Monitor" te loopen om hem in den grond te boren. Naar weer pntweek de vlugge „Monitor" en gaf aan den „Merrimac" een kogel, die door een der geschutspoorten drong en dood en verderf in het schip veroorzaakte. Nu zag de kapitein van den „Merrimac'' in, dat hij dezen kleinen, handigen tegenstander geen nadeel kon doen, en daar het buitendien door het gelukkig schot van den „Monitor" slecht was gesteld met zün machines maakte hij rechts omkeert en stoomde naar de haven terug.
Onder tusschen begreep de menigte op den oever niet, waarom de „Merrimac" niet nog veel vlugger met de kleine kaasstolp klaar was gekomen, dan den vorigen dag met de twee statige fregatten. Maar toen zü nu hoorde, dat de vloot van de Unie ook een pantserschip bezat en daarmee den grooten „Merrimac" het uitvaren uit de haven belette, veranderde het overwinningsgejubel spoedig in de grootste ontsteltenis, en de regeering, die men nog kort geleden had verweten door onzinnige proefnemingen nutteloos geld te verspillen, moest nu de klacht hooren, dat ze niet dadehjk meer van deze „Merrimac's" had gebouwd.


126
Zoo roemrijk de „Merrimac" begonnen was, zoo roemloos eindigde hij zijn korte bestaan. Toen de troepen der Unie steeds meer de vijandelijke hoofdstad Richmond naderden, het de regeering der geeonfeder eer den de scheepswerven van Portsmouth en Norfolk vernietigen, opdat die niet in handen der vijanden zou vallen. Met den gepantserden kolos wist men echter niet goed wat te beginnen. De minister van marine had het ietwat vreemde bevel gegeven, dat de „Merrimac** de haven verlaten en naar New York varen moest, om op dien weg zooveel vijandelijke schepen te vernietigen als mogelijk was, en dan in de haven van New York zelf in de lucht te springen.
Maar de commandant besloot in overleg met zijn officieren en manschappen dit bevel niet op te volgen. Veel hever wilde hij het schip lichter maken om het dan de Jamesrivier te kunnen opsturen, waar het bij de verdediging van de hoofdstad goede diensten kon bewijzen.
De bemanning was het met dezen uitweg volkomen eens en den ganschen nacht werd onvermoeid gewerkt om kettingen, ijzer, kanonnen, enz. over boord te werpen. En werkelijk lag het schip "s morgens acht voet hooger boven den waterspiegel. Maar nu was de Achillespees bloot gekomen, het gedeelte, dat in het water had gelegen, was niet meer met ijzer gepantserd, en nu was de„Merrimac" tegenover den „Monitor"' geheel weerloos ! De commandant wist bij het eerstvolgend naderen van vijandelijke schepen niets beters te doen, dan de manschappen in booten aan land te zetten en tenminste het tweede deel van het ministerieele bevel ten uitvoer te brengen door de „Merrimac'* in brand te steken!
In enkele oogenblikken drongen uit alle openingen dikke rookwolken, vurige vlammen lekten aan de geschutpoorten; de kanonnen gingen gaandeweg af en spoedig was de ijzeren kolos, de trotsche vernietiger der beide vijandelijke fregatten, in een vuurzee gehuld. Eindelijk een ontzettend gekraak, de golven verhieven zich huizenhoog, het vuur had de kruitkamer bereikt, en de „Merrimac" dreef in duizend stukken op de golven. Hiermede was aan de vloot der Unie het overwicht verzekerd, het pantserschip der geconfedereerden bestond niet meer.
Sedert heeft men nog veel geweldiger pantserschepen gebouwd


127
dan de „Menhnac"' en de „Monitor" en onvermoeid arbeiden
de ingenieurs der geheele wereld er aan, deze werktuigen der vernieling, bij welke de beslissing der zeeslagen in de toekomst ligt, steeds onoverwinnelijker te maken. In de geschiedenis der oorlogsmarine speelt dit eerste tweegevecht van twee pantserschepen echter een gedenkwaardigen rol, daar sedert dien tijd ook andere volken zich meester hebben gemaakt van de uitvinding van Ericson en de ontwikkeling van het bouwen van pantserschepen op eens een geweldige vlucht heeft genomen. In den oorlog tusschen de Amerftaansche Zuidelijke en Noordelijke Staten vormt deze zeeslag wel de meest belangrijke episode, die de geheele wereld in spanning hield en zoo populair werd, dat nog lang de jongens in hun vrije uren op de speelplaatsen „Merrimac en Monitor" speelden.
25. De Alexander van de Nieuwe Wereld.
Sedert Columbus door zijn ontdekkingen aan de menschheid een nieuwe wereld had geschonken met onmetelijke, ongebaande wUdernissen, met onbekende volken en met rijkdommen, die men meer vermoedde en hoopte, dan zag, stormde de fantasie der Europeesche jeugd als een ongeteugeld paard over den Atlantischen Oceaan, die nu zijn veiwlurikking verloren had, daar zijn grenzen waren gevonden. Reeds in het jaar 1495 had de Spaansche regeering op raad van naijverige benijders van Columbus aan al haar onderdanen volmacht gegeven om op ontdekkingstochten naar het verre Westen te gaan en op het spoor van dien eenen groote, meerdere onbekende landen voor de kroon van Spanje te veroveren. Dat was een signaal tot verzamelen van alle avonturiers der oude wereld onder het vaandel van Spanje en tallooze schepen vol gelukzoekers, voor wie menigmaal de vaderlandsche bodem te heet onder de voeten was geworden, landden nu aan de geheimzinnige kusten, van wie men nog niet wist, of zij enkel eilanden of een nieuw vasteland begrensden. Waar men landde, heesch men de Andalusische vlag, daarna werd een altaar van ruwe steenen opgericht met een kruis of misschien een Mariabeeld er op, de


128
vergezellende pater, die er bij placht te zijn voor de bekeering van al de onbekende heidenvolken, las voor de aandachtige zeevaarders een plechtige mis, in de naaste boomstammen werden de namen van den koning en de koningin gekrast, en uit de naaste rivier dronk de aanvoerder van het water van het land. Daarmede was van de kust en het daarachter liggend land bezit genomen voor de Spaansche kroon, een omstandig bericht werd met de eerste goed- of kwaadwillig verkregen kostbaarheden naar de vaderlandsche regeering verzonden en Spanje was weer een onafzienbare, donkere landstreek rijker, die ergens aan gene zijde van den grooten zoutstroom lag.
In het begin heten de argelooze inboorlingen de vreemdelingen rustig hun gang gaan en gaven hun voor glasscherven, blikken bussen en dergelijken waardeloozen rommel, zeer bereidwillig levensmiddelen, zooals hoenders en maïs. Maar daarmede waren deze Konquistadoren, zooals de aanvoerders van de Spaansche ontdekkingstochten worden genoemd, weinig tevreden. Want zij droomden allen vaneen goudland, waar men, evenals in de sprookjes, reusachtige klompen edel metaal van de rotsige uitsteeksels der bergen kon breken, en waar de edelsteenen als kiezels op hoopen verspreid lagen, zoodat men er slechts naar hoefde te bukken. Inplaats daarvan vond men voor het meerendeel onherbergzame, zandige kusten en als men bij de bewoners gouden sieraden ontdekte en men naar de herkomst vroeg, wezen zij dieper en steeds dieper het land in. Het ongezonde klimaat, ontberingen en ziekten van allen mogelijken aard, richtten vele nederzettingen die nu hier, dan daar werden gevestigd, te gronde, en hebzucht en wreedheid der blanke indringers maakten de inboorlingen tot verbitterde en gevaarlijke vijanden. Daarbij kwam nog de matelooze naijver der veroveraars onder elkaar, die onderling strijd voerden, en door een verkeerde gunstehngenpolitiek in het vaderland in dezen strijd nog werden gesteund. Ieder wilde voor zich alleen het gedroomde goudland, el Dorado", veroveren en dacht er in de verste verte met meer 'aan om als Columbus met de buitgemaakte schatten het Heilige Graf aan de Turken te ontrukken.
Maar steeds nieuwe scharen moedige of ook vermetele veroveraars overstroomden onwederstaanbaar deze nieuwe Spaansche


129
koloniën Dat het door Columbus ontdekte Cuba een eiland was OcamTo leZ«T t6Z,rediëe °m™^ door SebastTaan la2l H In„1511 veroverd* Diego Velasquez dit belangrijkste eiland van de groote Antillen en werd er de eerste Stadhouder van. Vandaar tot aan het Amerikaansche IteTand was nog maar een stap; een straat van slechts 220K M. scheTdt
waaLT d\e%SChiereilrd YuCatan en deze werd ook de waarover de Spanjaarden in de binnenlanden van Centraal
tZlt* ^ J ,Een der Konquistadoren, Juan de CrS
van Mexico'w "V^ ™ ^ en kwam tot aan de «rSÏÏ van Mexico, waar hu van de daar wonende Kaziken te^en
S« SChaT' g°Ud 6n Parelen i-uilde' maar ootToï ontzetting zag, dat met de hooge beschaving der daar wonende
z^Z^^?^ geZOchte goudland sc^en daarmede
Velasque' den^f^ keerde G^alva ™™
veiasquez, den stadhouder van Cuba terug. Deze schreef
iXtZ S ^ fabela^ cultuurvoTS
ontdP?iri U JaQd 6n Was dadel«k besloten, de nieuwe SS ƒ V°°r r6kening Van ziJn «tadhouderschap^ te nemen VelasZez ^T^00*^™* en ^ bevelhebber benoemde B^m^l f^aris en gunsteling Perdinand Cortez.
een wS 7eSqU6Z V°°r ^ eigen aanzien weliswaar een weinig bevorderlijke, maar voor de ontdekkingsgeschiedenis
tsTrTdfK^^Tr1^6 k6US g6daa" WantctTez had en hef w* Kon^lstadoren ^ne, die het meeste succes
den ïïexander v^VT* &Mi^> * W zichzelf graag aen Alexander van de Nieuwe Wereld" noemde. Met onver moeid doorzettingsvermogen en heldhaftige dapperheid S vLT.d0el af' maar W bePaald* -ich nietToÏÏen bloedig
ve~g'SernWte kV"^' ** "» ^ waagde^om te* 17 euvoL^\ t\koloniseeren, en hun inwoners nader tot ae üuropeesche beschaving te brengen, terwijl hü de oude kuituur van de Mexicanen zooveel L^ZStti^
in^SBaln^f ^ ^ Van adeU«ke ouders te Medellin Zee & aan Efemadura ^en; hij studeerde
twee jaren aan de universiteit te Salamanca en schijnt reeds
9


130
in zijn jeugd zijn vaderland in alle richtingen doorkruist te hebben, want in zijn latere berichten over zijn Mexicaansche veroveringen placht hij om de ongehoorde nieuwigheden, die hij te melden had, meer aanschouwelijk te maken, vergelijkingen te maken met de natuur en de toestanden in Spanje, waaruit af te leiden is, dat hij deze ongemeen grondig kende.
De ontdekking van Columbus ontstak reeds vroeg zijn gloeiende fantasie: de bekoring van het wonderbaarlijke, dat aan gene zijde van den oceaan, naast ridderlijke avonturen, gouden bergen beloofde, lokte ook hem, en reeds op zijn negentiende jaar scheepte hij zich met een voor Hispanolia (Haïti) bestemd eskader in. Door tegenwoordigheid van geest, onverschrokkenheid en volharding muntte de jonge man boven allen uit, zoodat de stadhouder van San Domingo hem in dienst nam. Zeven jaar later nam hij deel aan de verovering van Cuba en kwam daardoor in het bezit van land en welstand, In de nieuwe wereld. Stadhouder Velasquez behield den handigen en door zijn schoonheid opvallenden jongeling in zijn omgeving, koos hem tot zijn secretaris, maakte hem later rechter van de stad Santiago op Cuba, en benoemde hem eindelijk tot admiraal der elf schepen, die hij naar het veelbelovend Mexico dacht te zenden.
In Cortez vereenigden zich de beste Spaansche eigenschappen: hartstochtelijke, nationale trots, dapperheid, die geen vrees kent rechtvaardigheid en ridderlijkheid. Daarbij was hij bezield met een onbedwingbare eerzucht Met vurigen ijver kweet hij zich van de uitrusting der expeditie, en droeg zelf een groot deel der kosten. Maar voordat hij nog de haven van Santiago had verlaten, werd de stadhouder gekweld door de gedachte, dat Cortez in bezit van zulk een aanzienlijke krijgsmacht zich zou bevrijden van zün opperheerschappij en op eigen houtje zijn ontdekkingsreis ondernemen. Hu beval den admiraal dus met te vertrekken en te wachten totdat hij zou zijn aangekomen.
Maar Cortez speurde onraad. Hü wist te goed, hoe menigen dapperen makker door een eerzuchtigen meerdere de roem en de vruchten van zün veroveringen waren onthouden, en hij dacht er niet aan het lot van Columbus te deelen. Hij wilde zijn goed en zün leven niet in dienst stellen van een nu reeds wantrouwenden en later zeker ondankbaren stadhouder, en waagde daarom een koenen greep; zoodra hij het bevel van


181
Velasguez had ontvangen, voer hij onnhddelhjk met zijn vloot van Santiago naar Trinidad, voltooide daar in alle kalmte de uitrusting en de proviandeering zijner expeditie en ging den 18den Februari 1519 onder zeü.
Met vierhonderd Spaansche krijgsheden, tweehonderd Indianen zestien ruiters en veertien kanonnen, zeilde de vloot langs de' t Van Tucatan- landde op het eiland Cozumel en bereikte weldra de kusten van Mexico. In de nabijheid van Chiahuitztla nam Cortez op de gebniikelijke wijze voor Spanje bezit van het nieuwe land en vestigde een nederzetting, Villa Bica de vera Cruz, die hij een Spaansch bestuur gaf. De nieuw in te stenen ambten gaf hij aan zün getrouwen, en deze kozen hem nu, streng naar den voorgeschreven vorm, tot kapitein-generaal en eersten rechter van de Spaansche kroon. Daardoor verkreeg hij rechten, die hem veroorloofden, ook tegen de vrienden van veiasquez in het kleine veroveringsleger zfln macht te doen gelden en de vele strafexpedities, die de stadhouder hem nazond na vreedzame onderhandelingen, op zijn hand te krijgen.
Zoo begon hfl met zfln kleine schaar den veldtocht midden in een onbekend, machtig rijk, welks sterke en oorlogszuchtige bevolking, dat zag Cortez vooruhy zich volstrekt niet zonder siag 01 stoot aan een hoopje indringers zou overgeven.
26. Cortez op weg naar Mexico.
Cortez wist van het land, dat voor hem lag, niets meer, dan dat honderd uren het binnenland in een machtig Indianenrijk iag, te midden waarvan in een ontoegankelijk meer gebouwd een groote gouden stad met duizend torens troonde. Een bloeddorstig koning, Montezuma genaamd, heerschte over dit rijk en beschermde deze gouden stad, en de Indianen aan de kust wisten met genoeg van de onbegrensde macht van dezen Azteken-vorst te vertehen. Het geheele land, ver in het rond, betaaWe hem schatting in goud, sieraden en - jonge menschen die by honderden aan de afgoden der Azteken werden geofferd
Mijlen ver zuchtte de Indiaansche bevolking onder deze bloedneerscnappij - een buitengewoon gelukkige omstandigheid voor den yerstandigen en moedigen Spanjaard, die men reeds m Gempoalla, de eerste groote Indiaansche stad dicht bü de


132
kust, als den langverbeiden bevrijder van het bloedige juk der Azteken met open armen ontving.
Maar Cortez was voorzichtig en wantrouwend; toch aanvaardde hü gaarne de hem aangeboden vriendschap der Indianen. Aan gene zijde van de zee, waarover hü gevaren was, zoo vertelde hij aan de Roodhuiden, heerschte nog een veel machtiger vorst dan Montezuma; een vorst, die slechts welwillend en goed was, en hü was gekomen om de hulde der Indianen voor zijn grooten keizer in ontvangst te nemen. Deze heerscher aan gene zijde van de zee verlangde geen menschen en bloedoffers _ niets meer dan goud. En Cortez was voorzichtig en menschelijk genoeg om deze schatting aan goud den inboorlingen niet met geweld af te persen; onder zün metgezellen onderhield hij een strenge tucht en liet ruwheden noch wreedheden tegenover de kleurlingen toe. Zoo kon luj het op de eerste dagmarschen van zijn expeditie goed vinden met de inboorhngen. Zü waren zoo gewoon aan betaling van schatting, dat zij vrijwillig hun schatten brachten aan den heraut van den fabelachtigen heerscher aan gene zyde van de onmetelijke zee.
Reeds voordat Cortez van Cempoalla verder opmarcheerde, ontving hij een boodschap van den koning der Azteken.
Door zijn spionnen had Montezuma heel spoedig gehoord van den buitengewonen vreemdeling, die er zich op beroemde slechts een afgezant te zijn van een nog veel machtiger koning. Maar hy verzocht dringend zijn land en stad niet binnen te trekken, daar hy en zijn volk arm waren en de Spanjaarden niet naar behooren zouden kunnen onthalen. Maar lüj weersprak zijn eigen verzekeringen, daar lüj gelijktijdig geschenken meezond, die niet weinig de verbazing van Cortez en zjj» geleiders wekten.
Daar was een schyf zoo groot als een wagenrad, die de zon voorstelde, uit zuiver goud en allerprachtigst bewerkt; ze zal ongeveer 20.000 gouden piasters waard zijn geweest Verder brachten de gezanten van Montezuma een tweede schijf, nog grooter dan de eerste, en van zwaar züver. Die stelde de maan voor met veel stralen en wonderlijke figuren waren kunstig daarin gegraveerd. Het derde geschenk was een stormhelm, geheel gevuld met gedegen goudkorrels, zooals zij uit de bergwerken komen ter waarde van 3000 piasters, maar voor de


133
Spanjaarden van nog veel meer waarde, daar deze schenking hun duidelijk maakte, dat er rflke goudmijnen in het land waren. Daar waren nog aan toegevoegd twintig gouden eenden, natuurgetrouw en zeer sierlijk bewerkt; dan figuren van honden, tijgers, leeuwen en apen en tien halsketenen uit goud; in zilver en goud gevatte waaiers en bossen van de fraaiste groene veeren, en eindelijk nog dertig pakken katoen, die met bontgekleurde veeren doorwerkt was.
Niets was natuurlijk meer geschikt om de nieuwsgierigheid en hebzucht der vreemdelingen te prikkelen, dan deze kostbare geschenken, en Cortez antwoordde den afgezanten dan ook beleefd, maar beslist, dat hfl van zfln keizerlijken heer in het verre Spanje de besliste opdracht had gekregen den koning der Azteken tot zfln vasal te maken en daar deze opdracht slechts persoonlijk was uit te voeren, zou hfl in elk geval naar Mexico komen. Bfl dit antwoord bleef het, ongeacht de smeekbeden en de bedreigingen der gezanten.
Nog van uit Cempoalla, zond Cortez een bericht over zfln tot nu toe ondervonden avonturen en daarbij als nadrukkelijke bevestiging het grootste deel der verkregen kostbaarheden naar den koning van Spanje, Karei V. Zfln verhouding tot Velasquez behandelde hfl daarbij met de noodige diplomatie en verzocht, dat hfl zelf als stadhouder en eerste rechter in de nieuwe door hem ontdekte en te onderwerpen landen zou worden benoemd.
De kostbare vracht laadde hij op het beste schip, dat Spanje ook gelukkig bereikte, al was het ook zeer laat.
De overige schepen het hfl als niet zeewaardig op het strand loopen, om de lafaards en de aanhangers van den stadhouder van Cuba onder zfln manschappen, die reeds een opstand tegen hun veldheer op touw hadden gezet, den terugweg af te snijden. Toen eerst begon hij zfln eigenlijken Alexander-tocht, dwars door het Indianen-rijk, naar de hoofdstad van Mexico.
Te Vera Cruz het hfl 150 man achter, die een vesting moesten bouwen, en aan hun opperbevelhebber droeg hfl tegelijk de heerschappij op over de Indianen van Cempoalla. Tot grootere zekerheid van zfln nederzetting en om niet verraderlijk in den rug te worden aangevallen, wist hfl de meeste aanzienlijken van die stad en veel krijgsvolk over te halen met hem naar


134
Mexico te trekken. Deze lieden van Cempoalla werden zijn trouwe bondgenooten.
In gesloten marschorde, trok dit leger van 350 Spanjaarden en vele duizenden Indianen nu door de provincie Cempoalla, beklom de bergruggen naar het hooggebergte van Anahuac en doorkruiste een woestijn tot aan de stad Tlatlanquitepec. Hier zagen de Spanjaarden voor het eerst uitstekend gebouwde huizen uit gehouwen steenen en stieten zij op bewHzen van een tot hooge ontwikkeling gekomen vreemde beschaving.
Op de vraag van Cortez aan het stamhoofd of kazik, of hij vasal van Montezuma was, kreeg hü het verbaasde antwoord:
„Bestaat er dan iemand, die geen vasal van Montezuma is?"
Cortez het zich door dit antwoord echter niet uit het veld slaan, maar lüj begon het opperhoofd duidelijk te maken, dat Montezuma aUerminst de beheerscher van de geheele wereld was, maar dat er nog veel meer en grootere vorsten waren, die evenwel allen vasallen van den koning van Spanje waren en dit als een niet geringe eer beschouwden. Ook Montezuma moest met zyn geheele volk vasal worden van dezen machtigsten aller heerschers, en de kazik van Tlatlanquitepec zou dus niets beters kunnen doen, dan zich dadelijk in dienst te stellen van den Europeeschen vorst Als teeken daarvan verzocht Cortez hem om een schatting aan goud, waarvoor hü hem groote eer en gunstbewijzen toezegde; weigerde mj evenwel zich te onderwerpen, zoo zou lüj zün straf niet ontgaan. Het sluwe stamhoofd wilde echter slechts op bevel van Montezuma met zün schatten voor den dag komen en Cortez legde zich daarbij neer, om zich geen vyanden in den rug te maken. Ook de overige gezanten van de naburige Indiaansche vorsten ontving lüj vriendeüjk, ofschoon zy slechts geschenken van geringe waarde medebrachten. Het was voor hem van belang, hen over Montezuma en hun verhouding tot dezen tiran uit te hooren en daarna vervolgde hij, ofschoon zün vrienden uit Cempoalla het hem ook dringend ontrieden, zyn weg naar Mexico.
By de groote stad Tlascala stelden de Indianen zich voor het eerst vijandig tegenover hem. Hardnekkig bevochten door de zeer krijgshaftige inboorhngen, moest Cortez zich in een afgodentempel, op een heuvel verschansen, deed van hier uit, dan hier dan ginds heen, uitvallen op de aan geen krygsorde gewende


135
scharen der vijanden, en deed hen zijn meerderheid gevoelen door het vernielen van hun dorpen, 's Avonds trok hü zich dan steeds weer terug in zgn vesting.
Bü deze gevechten veroorzaakten de enkele ruiters, die Cortez bü zich had, de grootste vrees, want paarden waren den Roodhuiden volkomen onbekend en als de prachtig opgetuigde strijdrossen in de dichte troepen Indiaansche krijgslieden drongen, verspreidden zü overal den grootsten schrik, des te meer, daar de stijve uitrustingen van katoen, die de Indianen droegen, hen in hun vlucht belemmerden.
Spoedig zagen de Roodhuiden in, dat zij, ondanks hun ontzaglijk veel grooter aantal, zich niet meten konden met het kleine leger der Europeanen; daarom beproefden zij het met hst Hun opperhoofden kwamen bij Cortez, smeekten berouwvol om vergeving en verklaarden zich bereid vasallen van den almachtigen heerscher te worden, dien Cortez hen door zfln tolken als de beheerscher der wereld deed afschilderen. Terwfll zfl nu levensmiddelen brachten en met de Spanjaarden onderhandelden, namen zfl het inwendige van de vesting goed op, om bfl een nachtelijken overval den weg te kunnen vinden.
Maar Cortez had een gevangene tot bekentenüj van dit krijgsplan gebracht en was op zflri' hoede. Toen bleek, dat ook hst den Indianen niets hielp, bood eindelijk hun opperbevelhebber met vflftig der voornaamste kaziken uit Tlascala aan, vrede te sluiten. Cortez stemde er maar al te bereidwillig in toe, want reeds had een panische schrik zich van zfln soldaten meester gemaakt; zfl vreesden het op den duur tegen de overmacht der dappere .Roodhuiden niet te kunnen volhouden; en al de overredingskracht van den aanvoerder was reeds noodig om muiterij den kop in te drukken.
Nadat Cortez eenigen tijd een afwachtende houding had aangenomen, gaf hfl eindelijk aan het dringend verzoek der opperhoofden gevolg en ging de provincie Tlascala, wat Broodland beteekent binnen en de prachtige hoofdstad van denzelfden naam. Wat verbaasden de Spanjaarden zich hier over de deftige en geriefelijke huizen, over het groote marktplein waar alles te koop was, evengoed als bfl hen in het vaderland: vleesch en groenten, katoenen kleedingstukken en porselein, niet minder dan in Spanje. Kolen, geneeskrachtige


136
kruiden en gouden sieraden in overvloed. Er waren hier zelfs openbare badgelegenheden en barbierswinkels, waarin men het hoofd kon laten wasschen.
Het bestuur van de stad was een soort republiek en een menigte ambtenaren zorgden voor de openbare veiligheid. De inwoners toonden zich nu geloofwaardig en trouw, want Cortez had hun de overtuiging gegeven, dat hü ook den machtigen Montezuma tot vasal van zijn koning zou maken. Zij zelf verachtten en haatten de Azteken en hun afgodendienst, waardoor zooveel van hun jongelingen, die door list of in den oorlog gevangen waren genomen, op bloedige altaren waren geofferd. Dapper en krijgshaftig als zij waren, hadden zij tot nu toe stand gehouden tegenover de tirannie van Montezuma. En zij zagen liever af van het genot van zout, dan in aanraking te komen met de Mexikanen, die groote zoutpannen bezaten.
Toen Montezuma de nederlaag vernam der Tlascalaners, die hem tot nu toe hadden weerstaan, zond hij opnieuw een nog grooter gezantschap naar Cortez met groote schatten aan goud en katoen- Maar met te meer aandrang herhaalde lüj het verzoek, zyn land te vermijden; liever wilde hy vrijwillig schatting betalen.
Maar Cortez bleef natuurlijk bij zijn besluit Daarop kreeg hij van Montezuma een uitnoodiging, naar de eerste stad der Azteken te komen, Cholula genaamd, en ofschoon de Tlascalaners waarschuwden, gaf hy aan deze uitnoodiging gehoor en trok de prachtige, aan torens rijke stad binnen. Hij liet echter niet na zich in de groote wijk, die men hem ter beschikking stelde, duchtig te verschansen, want hij bemerkte spoedig, dat Montezuma voornemens was hem hier als in een muizenval te vangen. Toen hy van een gedoopte Indiaansche, die als tolk dienst deed, omtrent de arglistige plannen van Montezuma zekerheid had verkregen, zorgde hy hem voor te zyn, door kort en goed de bestuurders der stad en de bevelhebbers van de omliggende legers, die hy tot een bezoek had uitgenoodigd, gevangen te nemen. Van hun leiders beroofd onderwierpen de Aztekische soldaten zich ook en zij deden het te liever, daar Cortez hen in uitzicht stelde, dat de tirannenheerschappij van den Aztekenkoning, waaronder zij allen ook leden, vernietigd zou worden.


TOCHT TAN FEHDINAJND COKTEZ non» uirim I




137
Toen nu alle verzoeken en bedreigingen, list en geweld en steeds weer nieuwe geschenken den vreemden indringer niet konden terughouden, gaf Montezuma eindelijk toe en liet hem zeggen, dat hü ,te blijder ure" kon komen.
Door een schitterend gezantschap uit Mexico werd Cortez nu met zyn klein Spaansch gevolg, dat echter door de groote troepen van zün Indiaansche vrienden tot een indrukwekkend leger was aangegroeid, door de dalen, tusschen de twee geweldige vulkanen Popocatepetl en Izlaccihuatl geleid en binnen de grenzen in uitgestrekte wttken ondergebracht, die ruimschoots voorzien waren van levensmiddelen en brandstoffen, want hier in de nabijheid" der hooge bergen was het gevoehg koud. Daarna ging het over Cuitlahuac en Iztapalapa, de stad der hangende tuinen en geurende bloemen, langs het zoutmeer van Mexico, en reeds verhief zich het doel van den marsen, de geweldige stad met haar vele torens koninklijk uit de wateren.
De voornaamste kaziken haastten zich nu den machtigen vreemdeling met geschenken aan goud te ontvangen, de inwoners stonden in kostbare gewaden aan beide züden van den legerstoet en bekeken verbaasd, deels wantrouwend, deels kinderlijk nieuwsgierig, de vreemde bleekgeziehten.
Buitengewoon veel eerbied boezemden de blinkend opgetuigde paarden met hun gepantserde ruiters in. Eindelijk voerde de weg over een breeden dam, langs een stevig bolwerk, en over verscheidene bruggen ging Cortez nu de wondervolle hoofdstad der Azteken binnen.
Met zün driehonderd Spanjaarden was hij nu honderd uren van de kust door een vreemd land met een oorlogszuchtige bevolking getrokken, zonder een andere beschutting dan zijn vasten wil, zfln dapper hart, en zün goed zwaard Het wonder zijner verschijning, en de geheimzinnige zending van den vreemdeling aan den almachtigen Montezuma, van een nog veel geweldiger heerscher aan gene zijde van de zee, omgaf het hoopje Spanjaarden in de oogen der inboorhngen met een bovenaardschen stralenkrans.
En dit wonder was hun zekerste beschutting tegen de hun in aantal duizendvoudig overtreffende Indianenhorden.


138
27. De Koning der Azteken.
Den 8sten November 1519 had de intocht der Spanjaarden in Mexico plaats.
Of het „te bhjder ure" was, zooals de Indianenvorst vriendelijk had gewenscht, — dat was de vraag, die hem, en Cortez wel het meest, bezig hield
De dam die naar de stad leidde, was acht voet breed, maar voor de menschenmenigte, die met de vreemdelingen binnen wilde of hen ter begroeting tegemoet kwamen, veel te smal.
Alle torens en oflfertempels der residentie waren bezet met toeschouwers en het geheele meer lag vol vaartuigen, die gevuld waren met nieuwsgierigen. „Wie zou er zich over verbazen", zei Bernal Diaz, de bekwame schrijver onder Cortez' reismakkers, „daar men menschen als wij en paarden nog nooit had gezien. Telkens na een eind afgelegd te hebben moesten wij opnieuw een brug over, en voor ons strekte zich de groote stad Mexico in al haar pracht uit. En wö, die door de ontelbare menschenmassa heentrokken, waren een troepje van drie honderd en vijftig man, en hadden het hoofd nog vol van de waarschuwingen der bewoners van Tlascala en andere steden en van de maatregelen, die zij ons hadden geraden te nemen, om ons leven tegen de Mexikanen te beveiligen. Als men goed nadenkt over onzen toestand, mag men wel vragen, of er ooit mannen geweest zön, die zulk een vermetel waagstuk hebben ondernomen I"
Met een schitterend gevolg van tweehonderd aanzienlijke kaziken, kwam Montezuma in de hoofdstraat van zön stad zijn gast tegemoet en spoedig stonden de twee van aangezicht tot aangezicht tegenover elkaar. Onder een troonhemel, die met groene veeren, met goud, zilver en edelsteenen rök was getooid, werd Montezuma op een van goud glinsterenden zetel door de aanzienlijksten van zön rök gedragen. Toen mj Cortez naderde, verliet hij zön zetel en hep hem over uitgespreide kleeden tegemoet
De vorsten onder het koninklijk gevolg, zoo meldde Cortez aan Keizer Karei V, hepen allen blootsvoets, maar waren anders in een gelijksoortig hofcostuum gekleed. Zij vormden rechts en


139
links van de straat twee rflen. De straat was heel breed, fraai en kaarsrecht, zoodat men ze van het eene einde naar het andere kon overzien, en twee derde uur lang. Aan beide zijden verhieven zich fraaie en groote gebouwen, deels woonhuizen, deels tempels.
Montezuma liep in het midden van de straat met nog twee geleiders, een aan de rechter- en een aan de hnkerzijde; beiden steunden hem met een arm. Ook zij waren alle drie even prachtig en schilderachtig gekleed, doch alleen Montezuma droeg lage laarzen, die met juweelen waren bezet en gouden zolen hadden, terwijl zün adjudanten evenals de anderen, blootsvoets gingen en op zgn hoofd wapperde een bos groene veeren, want groen was de koninklijke kleur. Niemand uit de menigte mocht hem aankijken, ieder sloeg deemoedig de oogen neer.
Toen Cortez den koning zag, steeg lüj van zün paard en liep hem tegemoet, daarna nam lüj een halsketen van parelen en kralen en deed hem dien om den hals. Maar toen lüj hem wilde omhelzen, weerden de begeleiders hem af, want de persoon van den heerscher werd als heilig beschouwd. Nu verrichtte de Indianenvorst de gebruikelijke begroetingsceremoniën; hü en zijn geleiders raakten met de hand de aarde aan en kusten ze, en nadat hy eenige woorden met Cortez had gewisseld, kwamen ook al de overige opperhoofden, die in de beide rflen opgesteld stonden, in volmaakte orde de een na den ander op Cortez toe, om hem eveneens volgens de gewoonte van het land te begroeten.
Daarna zette de stoet zich in beweging naar de stad. Montezuma gaf aan een zflner begeleiders, zün broeder, beveL bü Cortez te bhjven en hem aan den arm te geleiden. EBj zelf ging met den andere eenige schreden vooruit, en aanstonds kwam een dienaar met een mand, waaruit Montezuma twee kreeftenketenen nam, die hfl nu van zfln kant Cortez om den hals hing. Deze sieraden waren uit roode schelpen vervaardigd, die in het oog van de Mexikanen een buitengewoon groote waarde bezaten, en aan elk hingen acht gouden kreeften meesterlflk bewerkt, en ieder ongeveer vijftien centimeter groot.
Daarna zette de koning zfln weg voort, de straat af, totdat de stoet aan een groot en prachtig paleis kwam, dat vroeger


140
de residentie was geweest van den vader van Montezuma, en
voor de vreemdelingen geriefelijk was ingericht. De kamers waren versierd met gekleurde katoenen gordijnen, de vloeren met matten belegd. Hier nam Montezuma zfln gast bfl de hand en bracht hem naar een ruime zaal, liet hem daar op een verhooging plaats nemen, die voor den koning zelf prachtig was ingericht, verzocht hem hier te wachten, totdat hfl zou terugkeeren en verwijderde zich.
Na korten tijd kwam hfl terug met een menigte kleinooden van goud en zilver, met kostbare bossen veeren, zesduizend stukken katoen, dat op verschülende manieren kunstig en prachtig was geweven, en geweldige hoeveelheden levensmiddelen. Dit alles gaf hfl Cortez ten geschenke en tot slot verzocht hfl zfln gast over hem en zfln land te beschikken, want hfl twflfelde er nu niet meer aan, of Cortez was geen ander dan de Lichtgod, van wiens terugkeer,»talrijke voorspeUingen gewaagden. Deze Lichtgod was een priester en hervormer der Tolteken, die vroeger door te Azteken onderdrukt waren geworden. Daar hfl de menschenoffers der Azteken bestreed, was hfl het land uitgedreven en de sage ging, dat hfl op een tooverschip, dat uit de huid van slangen zou zfln vervaardigd, over de zee naar het Oosten was gevlucht, doch plechtig had verklaard, dat hfl zou terugkeeren en zfln rflk weer in bezit zou nemen. Het geloof aan de terugkomst van dezen Messias was bfl het eenvoudige volk zeer verbreid en alle teekenen wezen er nu op, dat Cortez deze door de profetieën aangekondigde was; want dien Lichtgod dacht men zich van even witte kleur van huid, van even hooge gestalte en met golvenden baard.
Koning, Montezuma was op het tijdstip, dat de Spanjaarden kwamen, ongeveer veertig jaren. Hij was statig van figuur en slank gebouwd. De kleur van zfln huid was lichter dan die der overige Indianen, zfln haar was kort gesneden en viel alleen boven zfln ooren in dichte lokken neer. Zfln lang gezicht was omlijst door een zwarten, schralen baard. Zfln voorkomen was opgewekt en vriendelflk en „de vriendelijke blik zflner oogen", vertelt Bernal Diaz, „drukte al naar het pas gaf, liefde en ernst uit"
Cortez het zfln kwartier, dat door dikke muren omringd was en met zijn vele torens als tot een vesting Was geschapen, met


Ontvangst van Cortez bij Koning Montezuma.




141
wachten bezetten en bü de ingangen kanonnen plaatsen. Daarop bracht luj den volgenden morgen den koning zfln tegenbezoek.
Het koninklijk paleis was geheel uit gehouwen steenen gebouwd en de muren der kamers met tegels van marmer, jaspis en porfier belegd, die zoo glad geslepen waren, dat men er zich in kon spiegelen. Kostbare geweven stoffen en veeren tapijten, waarin vogels en bloemen geborduurd waren, maakten de kamers geriefelijk, en op de binnenplaatsen ruischten fonteinen. Van zulke paleizen bezat Montezuma er een menigte, met hangende tuinen over het meer en de kanalen.
Ben dezer paleizen was tot een ryk voorziene zoölogische tuin ingericht, waarin aan een groot aantal bedienden de fokkerij en de verzorging van de meest verschillende, vreemde en merkwaardige dieren was opgedragen. Een ander diende voor museum, zooals wel geen andere tiran der oude wereld ooit heeft aangelegd: niets dan wanstaltige menschen werden hier als wilde dieren in kooien en op binnenplaatsen gehouden, reuzen en dwergen, gebochelden en verder alle ongelukkigen, die men machtig had kunnen worden, en koning Montezuma begaf zich heel dikwyls met zyn gevolg hierheen, om zich over hen, zyn hofnarren, vroolyk te maken.
In een ander paleis werden weer de kostbaarste gedenkpenningen bewaard. Van alles wat het land opleverde, van dieren en vruchten, huizen en gereedschappen, van zon, maan en sterren, placht de koning kunstige nabootsingen in goud te laten maken; op groote bladen papier, gemaakt van de vezels van den aloe, moesten de hofschilders elke merkwaardige gebeurtenis, zooals byv. de aankomst van de Spanjaarden met hun nooit te, voren geziene paarden en schepen, in kleuren vereeuwigen. Zelfs had de koning landkaarten laten teekenen, die Cortez by zfln latere krijgstochten groote diensten bewezen.
Aan het hof van Montezuma heerschte een streng ceremonieel. Hü was voortdurend omgeven door driehonderd jongelingen uit de voornaamste Indiaansche families, die hem bedienden. Daarbij mocht niemand hem aanraken of ook aankijken. Een soort ceremoniemeester droeg steeds drie dunne, hooge staven voor hem uit; als de menschen die zagen moesten zy zich diep buigen, opdat de heilige persoon van den koning door geen profanen blik werd getroffen. Hy verkleedde zich viermaal


142
per dag in telkens nieuwe gewaden, en at geheel alleen in een prachtige eetzaal, waar hem dagelijks alle gerechten werden voorgezet Ook zfln eetservies werd slechts eenmaal gebruikt Zijn hoogste waardigheidsbekleders eerde hü door hen nu en dan wat van zijn spijzen voor te zetten. Na den maaltijd werden hem dagelijks een nieuwe waschkom en een nieuwe kostbare handdoek gegeven.
Ofschoon de koninklijke waardigheid aan een familie verbonden was, ging ze niet direct van vader op zoon over, maar werd de nieuwe koning door de voornaamste waardigheidsbekleeders gekozen. Voor Montezuma regeerde zfln vader, na hem zijn broer en dan zijn neef, met wien de dynastie eindigde, ofschoon er nog heden nakomelingen van die koningsfamihe in Mexico, als Spaansche grandes, leven.
Het rük van Montezuma strekte zich twee honderd uur in omtrek uit. De akkers waren mijlenver met maïs bebouwd, het voornaamste graan van het land; daartusschen zag men aanplantingen van tabak, bananen en cacao.
De Azteken rookten de tabak, opgerold in den vorm van sigaren, en uit de cacaoboonen en het sap van het, eveneens door hen verbouwde, suikerriet bereidden zij een drank — nu raadt eens ? — juist: de chocolade !
Chocolade is een Aztekisch woord, dat zich in alle cultuurtalen heeft ingeburgerd, en u dus telkens, als ge de gasten op uw verjaardag er op onthaalt, moet herinneren aan het door Cortez overwonnen Indiaansche cultuurvolk.
Bovendien groeide hier de katoenstruik, die op groote plantages aangekweekt werd, en een aloësoort, uit welker bladvezels men papier bereidt, en uit welker sap, de thans nog in Mexico zeer gezochte Pulque-wijn wordt gewonnen. In de meeste rivieren werd goud gevonden, en de bewoners der afzonderlijke provincies zonden een deel van al deze producten als belasting naar de residentie, voer het onderhoud van den koning en zyn hofhouding.
De hoofdstad Mexico lag tusschen twee meren, een zoet en een zout, en door een breed kanaal waren de einden van de beide meren verbonden, zoodat de stad als het ware door een ring van water was ingesloten. Van drie verschillende kanten leidden breede dammen naar de stad, die bovendien nog in


143
alle richtingen door kanalen was doorsneden. Geweldige bruggen, die in geval van oorlog gemakkehjk verwijderd konden worden, verbonden de afzonderlijke stadsgedeelten, die afgesloten, ontoegankelijke, versterkte eilanden vormden. Het aantal vierkanten huizen, die met hun platte daken op groote dobbelsteenen geleken en bezet waren met torens, schatte Cortez op 60.000 en dat der inwoners op 800.000 en daar, naar de Spanjaarden op hun tocht van de kust naar hier hadden kunnen waarnemen, het land dicht bevolkt was, zal het Cortez en zijn dappere makkers vaak te moede zön geweest als een hoopje schipbreukelingen, dat zich heeft gered op een klein eilandje in den Oceaan.
28. Mensehenoffers in Mexico.
Reeds dadelijk bü zijn tegenbezoek had Cortez den koning door zijn tolk laten zeggen, dat hü van zfln keizerlijken meester de opdracht had Montezuma tot het Christendom te bekeeren. Maar zoodra de Spanjaard begon, hem de grondbeginselen van zijn geloof uit te leggen, ontweek de koning een direct antwoord door de verzekering te geven, dat mj immers gaarne bereid was zijn Spaanschen souverein alle verlangde schatting te betalen.
Montezuma had zelf vroeger het ambt van opperpriester bekleed; zich zoo plotseling afwenden van de bloedige mysteriën van z\jn volk en den onbegrijpehjken, zachten godsdienst van den Lichtgod aannemen, dat was een stap, waartoe hü, ondanks alle toegevendheid en ondanks al de overredingsmiddelen van Cortez, niet kon besluiten.
Waren de Spanjaarden in Tlascala en Cholula reeds verbaasd geweest over de vele groote tempels en vele verdiepingen tellende torens, in de hoofdstad van Mexico overtrof het hun stoutste verwachtingen. De heiligdommen waren nauwelijks te tellen, daar bijna elke aanzienhjke familie haar eigen tempel bezat voor de goden van het huis en hun eigen begrafenistorens had. Boven alle verhief zich echter het geweldige heiligdom van den oorlogsgod.
Het lag in het midden der stad en vormde, achter een hoogen, geweldig versterkten muur met zgn veertig torens, een dreigende'


144
vesting. De hoogste van deze torens lag op het midden van een reusachtig plein, waarop godsdienstige spelen werden uitgevoerd. Rondom dit goed geplaveide plein verhieven zich verscheidene prachtige gebouwen, waarin, behalve de talrijke kapellen voor enkele goden, ook de woningen der priesters en vele graven lagen. In honderd en zeven trapsgewijze zich versmallende verdiepingen strekte deze toren zich omhoog en de hoogste trap vormde een plat dak, dat twee hallen droeg. In deze hallen stonden de beelden van de voornaamste goden, veel meer dan levensgroot. Zij waren uit zwaar goud en edelgesteenten vervaardigd of uit een stof van welker samenstelling Cortez, in zijn berichten aan den koning van Spanje een afgrijsehjke beschrijving geeft De priesters kneedden een deeg uit een menigte zaden en groenten, die zü vochtig maakten met het dampende hartebloed van menschelijke slachtoffers. Op het hoogste platform van dien toren, op een geweldig blok van jaspis werd, nadat men hen had gedwongen te voren voor de afgodsbeelden te dansen, het hart van de slachtoffers uit het levende lichaam gerukt, en het bloed met dat deeg vermengd, totdat er genoeg voorhanden was om er zulke groote beelden uit te maken. Indien het afgodsbeeld voltooid was, dan werd hem nog een offer gebracht van trillende harten van menschen en eveneens placht men de gezichten der goden met hartebloed te bestrijken, indien feestdagen werden gevierd, of de priesters een buitengewoon verzoek aan de goden hadden te doen.
De voornaamste en tegehjk bloeddorstigste god der Azteken, aan wien deze afgrijselijke offers gebracht werden, heette Huitzilopochtli — of zooals wy zeggen: Fitzliputzli; luj was de tot godheid verheven eerste aanvoerder der Azteken, die hen, ongeveer in het begin van de veertiende eeuw, op de hoogvlakte van Anahuac gevoerd, de vroegere bewoners van het land, de Tolteken, heeft verdreven — en door onderwerping van vele naburige stammen het geweldige rijk heeft gevestigd, dat Montezuma toen beheerschte.
Voor dezen afschuwehjken afgodendienst gebruikten de Mexikanen jaarlijks ongeveer 20.000 menschen, die deels als schatting door de naburige stammen geleverd moesten worden deels in den oorlog of op rooftochten gevangen genomen werden.


145
De schedels der slachtoffers werden tot pyramiden opgestapeld en eenigen van de metgezellen van Cortez verzekerden, dat zij op één zoo'n schedelplaats 136000 menschenhoofden hadden geteld!
Deze bloedige godsdienstige gebruiken maakten het volk der Azteken tot een schrik voor alle naburen, en zoo kwam het, dat de persoonlijkheid van den dapperen Spanjaard, die zich onbevreesd met zön kleine schaar in het hol van den leeuw begaf, dezen geknechten volkstammen als de Lichtgod toescheen, die in opdracht van een veel machtiger heerscher hen kwam verlossen van de bloedige heerschappij van Montezuma en de Azteken. Als Montezuma zelf voorgaf in Cortez den beloofden Lichtgod te zien, handelde hy niet anders dan eens koning Herodes, toen hy zich door list trachtte meester te maken van den nieuwen koning der Joden, den Messias, met het doel hem te dooden. Dat zou Cortez spoedig bemerken.
29. Gevangenneming en dood van Montezuma.
Enkele dagen na zyn bezoek by Montezuma, ontving Cortez van de kust het bericht, dat zön nederzetting aldaar was overvallen, twee Spanjaarden gedood en de bevelhebbers doodelijk gewond waren. Hier was verraad in 't spel en Cortez twijfelde geen oogenblik, of deze overval was niet zonder medeweten van koning Montezuma geschied. Hy verlangde daarom niet alleen bestraffing van de geweldenaars, maar besloot kort en goed zich van den persoon des konings meester te maken, om zoodoende den voornaamsten gyzelaar voor zyn eigen zekerheid in handen te hebben. Montezuma bood eerst zyn zoon en zyn dochters als gyzelaars aan. Daar Cortez hier niet mede tevreden was en met geweld dreigde, gaf zich de koning gewillig aan de Spanjaarden gevangen en toen het volk plannen maakte, om den koning te bevryden, stelde hy zelf het gerust met de verzekering, dat, hy zich vrywilhg aan zijn gastheer als gijzelaar overgaf.
De Spanjaarden behandelden overigens hun gevangene met alle hem toekomende eerbewijzen en hy hield zyn hofhouding
10


146
als in zön eigen paleis. „De behandeling was zoo goed, die ik hem bewees", zegt Cortez zelf, „en zijn tevredenheid over nfij zoo groot, dat ik het wagen durfde hem zijn vrijheid aan te bieden en hem te raden, naar zfln eigen woning terug te keeren. Ettj wilde echter niet weggaan, want luj had besloten vasal van Uwe Majesteit te worden en lüj wilde zyn onderdanen hiervan overtuigen".
Het wantrouwen van Cortez tegenover Montezuma was maar al te zeer gegrond. Toen de oproerige Kazik, die de Spaansche nederzetting had overvallen, door den afgezant van den koning naar Mexico was gebracht en met zfln zoon en vijftien hoofdmannen daar door Cortez tot den vuurdood werd veroordeeld, bekenden lüj en zgn volgelingen op den brandstapel, dat zij slechts op bevel van den koning hadden gehandeld. Ter bestraffing hiervoor het Cortez den arglistigen Montezuma als den aanlegger van het verraad in boeien slaan, de ergste vernedering die lüj den koning tegenover zön volk kon aandoen. Toen lüj hem daarop de vrijheid schonk, waagde Montezuma het niet meer de bescherming van de Spanjaarden te verlaten en bleef in het voor hem aangewezen paleis.
Toen de neef van den koning, de vorst van een groote naburige stad, die ongeveer 150.000 inwoners telde, aan de onwaardige behandeling van den landheer een einde wilde maken, werden de samengezworenen op Montezuma's eigen bevel gevangen genomen en ten aanschouwe van de voornaamste heden uit zön volk huldigde nu de koning in den vorm van een feest, den vorst van Spanje. De oude profetie van den terugkeer van den Lichtgod, verzekerde lüj nu in openbaar samenzijn aan zfln onderdanen, was nu in vervulling gekomen en het geheele volk zou nu den generaal van den grooten koning Karei dienen en hem de verschuldigde belasting betalen.
Goed of kwaadschiks gehoorzaamden de Azteken aan het bevel van den koning en maandenlang doorkruisten de Spanjaarden ongestoord het land om er een kolonie te stichten en overal de belastingen voor koning Karei in den vorm van geld en kleinoodien te verzamelen. In het geheim verspreidde zich de muiteih' door het land en wachtte slechts op het gunstige oogenblik om uit te breken, want Cortez had niet alleen den heiligen persoon van den koning beleedigd, maar ook had hij


147
als goed christen, strenge maatregelen genomen tegen het offeren van menschenlevens der Azteken. En nu was het door de Indianen gewenschte oogenblik nabfl.
De beleedigde trots en de wraakzucht van den stadhouder Velasquez hadden niet gerust en een expeditie tot gevangenneming en bestraffing van den afvallige was op weg. Achttien schepen had Velasquez onderwül uitgerust en met tachtig paarden, acht honderd man en zeventien kanonnen, dus met een veel grootere legermacht dan Cortez ooit had bezeten, stapte plotseling de gevolmachtigde van den stadhouder, de hoofdman Panölo Narvaez, in de buurt van Vera Cruz aan land
In zön gevaarlijken toestand, waarvan Cortez zich zeer wel bewust was, werkte dit bericht op hem en zfln strijdmakkers ala een donderslag uit helderen hemel. Hfl trachtte eerst met zijn tegenstanders tot een vergelijk te komen. Maar Narvaez het de hem toegezonden boden gevangen nemen en hoorde hen uit over de plannen van Cortez, en eischte zfln onderbevelhebbers en Indiaansche bondgenooten op, om tot hem over te gaan, omdat Mj, Narvaez, alleen door den koning van Spanje, als generaal en plaatsvervangend gouverneur was aangesteld.
Het plotseling opduiken van dezen pretendent dreigde niet alleen voor Cortez al de överige bemoeiingen te vernietigen, maar moest ook minstens de vreedzaam verworven verovering voor de Spaansche kroon zeer twöfelachtig maken. En als de nieuw aangekomenen met de wrokkende Azteken zich verbonden, zou Cortez verloren zfln.
Hier hielp slechts een kort besluit. De bevelhebber van Vera Cruz had zich door het optreden van Narvaez niet laten overbluffen, maar zfln afgezanten, vastgeketend op den rug van Mexicaansche lastdragers, Cortez toegezonden. Nadat deze hen vriendeüjk had opgenomen, waren zg spoedig voor hem gewonnen en berichtten hem, dat ook de soldaten van Narvaez hem geenszins kwaad gezind waren. Er was geen tijd te verhezen. Cortez Het dus koning Montezuma en de in zfln woning verzamelde schatten onder toezicht van 150 man in Mexico, en ijlde met de rest zyner getrouwen, in het geheel met een strijdmacht van twee honderd zestig Spanjaarden en twee duizend Indianen Narvaez tegemoet, overviel hem in den nacht en nam hem gevangen. „Toen wfl binnendrongen," verhaalt Bernal


148
Diaz, „was het pikdonker en het regende hard en eerst later ging de maan op; maar ook de duisternis was ons van groot nut, want in den donkeren nacht vlogen een menigte lichtgevende kevers rond, die door de strijdmakkers van Narvaez voor lonten werden gehouden om de geweren te ontsteken en hun dus een zeer bijzonder begrip van het groote aantal onzer vuurwapenen gaf.
Den gevangen hoofdman en zfln vrienden zond Cortez onder sterk geleide naar Vera Cruz; de overige soldaten hepen zonder tegenstand naar hem over en op twee strijdmakkers van Cortez na, die in den korten strüd waren gebleven, zag de dappere veldheer nu zün strijdmacht door achthonderd man en tachtig paarden versterkt. De Indianen kwamen eerst den volgenden morgen aan: Cortez had ze niet aan den strijd willen laten deelnemen, opdat zfl niet de nederlaag van de blanken zouden zien en ook niet aan zgn onoverwinnelijkheid zouden twijfelen. De aureool, die in de oogen van de Indianen de blanken als bovenaardsche wezens beschermend omstraalde, stond op het punt te verbleeken.
Maar nauwehjks kon Cortez zich over deze overwinning verheugen of er kwam een nog ernstiger bericht uit Mexico. De bevelhebber van de bezetting aldaar had in een lichtzinnig, uitdagend, streng bevel op een Indiaansch offerf eest zes honderd jonge voorname Azteken doen nedervellen, omdat zij een oproer tot Montezuma's bevrflchng op touw hadden gezet Toen was het geduld van de lankmoedige Indianen ten einde, de geheele stad was in oproer geraakt en de Indianen bestormden nu het kleine troepje Spanjaarden, die het zonder bijstand onmogelijk lang konden uithouden.
Zoo spoedig mogehjk keerde Cortez naar Mexico terug. De anders zoo drukke stad scheen als uitgestorven en nauwelijks had hg zgn nu reeds zoo statig leger in de omliggende paleizen ingekwartierd en de legerplaats in gereedheid gebracht of de strijd begon.
Onder oorverdoovend krijgsgeschreeuw deden de onafzienbare massa's Indianen een aanval op de Spaansche vesting en had Cortez niet zgn kanonnen gehad, zoo ware luj met zijn geheele strijdmacht voor de overmacht van deze onweerstaanbare bestorming bezweken.


149
De borstweringen en muren waren bedekt met phlen en werpspiesen en op de open plaatsen van de paleizen lagen massa's werpsteenen. Ook waren de Azteken geenszins te verachten soldaten, die niet zonder orde en tucht in den ströd gingen. Hun legermacht was bflna naar Europeesche begrippen in compagnieën en bataljons ingedeeld en had de meest verschillende rangen. De gewone soldaten beschermden zich door een katoenen pantser tegen lichte werptuigen; de hooger geplaatsten echter hulden zich in zilveren en gouden borstharnassen en droegen houten met veeren versierde helmen. Naast pfll en boog droegen zü zwaarden, knotsen en lansen en zij waren bovendien groote en sterk gebouwde heden met wie de Europeanen zonder hun volmaakte vuurwapenen zich nauwelijks konden meten.
Den volgenden dag deed Cortez met zijn gevreesde ruiters een uitval, maar de roodbruine menschenmuur, die zün vesting belegerde, scheen maar steeds aan te groeien, niettegenstaande de Indianen door de geweren en kanonskogels in dichte rijen werden weggemaaid: de artilleristen behoefden volstrekt niet te mikken, maar behoefden slechts op goed gelukaf hunne vuurwapenen op de dichte troepen van de opdringenden te richten. Maar met doodsverachting drongen steeds nieuwe scharen van de vijanden naar voren en van de daken der huizen hagelden zware steenen op de blanken neer. Het hielp niet, of Cortez de dichtst nabijzijnde huizen in brand het steken — er waren er zoovele en het vuur verbreidde zich niet voldoende, aangezien het telkens snel door de nabyzynde grachten werd tegengehouden.
Nog steeds hadden de Spanjaarden koning Montezuma in hechtenis en daar hü büjkbaar geen deel had aan het oproer in de stad, hadden zij hem steeds vriendehjk behandeld. Daar Cortez nu inzag, dat luj zonder toevoer van levensmiddelen en drinkwater te midden van den vijand met zün gansche leger ellendig moest omkomen, bleef hem niets over dan de terugtocht en Montezuma zou als bemiddelaar optreden. Hij werd naar het dak van een huis geleid, om b8 zün eigen onderdanen den vrijen aftocht van de Spanjaarden te bewerken.
Maar de koning had door de smadelijke gevangenschap bfl de blanken zyn aanzien by het volk verloren en men had reeds ZÜn broeder als zyn opvolger gekozen. Toen hfi nu als onttroonde


150
koning in het volle ornaat van zijn vroegere waardigheid, tot de zynen over de vriendschap der Spanjaarden en hun voorgenomen terugtocht sprak, schold men hem voor een lafaard uit, en in plaats van een antwoord, slingerde men steenen en pijlen naar hem, zoodat mj zwaar gewond neerviel.
Toen Montezuma uit zün verdooving ontwaakte en van de vernedering zich bewust werd, die lüj van zijn volk had ondervonden, scheurde bü zich het verband van zijn wond af, en drie dagen later was lüj dood.
Dit was 30 Juni 1520. Cortez eerde dezen om zijnentwille gevallen Azteken-koning. Door gevangen Indianen liet lüj het üjk ter aarde bestellen, hetgeen overeenkomstig zijn rang plaats vond. Maar met den dood van Montezuma was er niets meer wat de Indianen nog tot ontzag zou kunnen brengen en zij zwoeren de wapenen niet neder te leggen, alvorens de laatste Spanjaard was gevallen.
30. „De Treurige Nacht".
Twee dagen na den dood van Montezuma was Cortez gereed voor den terugtocht. Hongersnood en watergebrek hadden reeds den hoogsten graad bereikt en door den onafgebroken strijd tot verdediging van de legerplaats werden ook de Spaansche troepen steeds meer uitgeput Op één dag hadden zij 80 gewonden. De ure* waren te tellen, die nog verloopen moesten, voor het laatste troepje der strijdenden zich moest overgeven of met de gewonden door de Indianen neergeveld zou worden. Want genade was er van den ongetoomden wrok en bloeddorst dezer wilden niet te verwachten. Zij hadden' reeds een deel van de Spaansche verschansingen bestormd en zelfs de kapel veroverd, die de Spanjaarden hadden ingericht in een vroegeren afgodstempel en vanaf het platte dak van dezen tempel beheerschten zü met hun raak treffende werptuigen büna het gansche leger. Vredesonderhandelingen en voorslagen tot den terugtocht werden met smaad afgewezen, zij zagen wel in, verklaarden zij, hoevelen moesten sterven, maar hun besluit was onverzettelijk, den dood tegemoet te gaan, als zij slechts de gehate Spanjaarden tegeüjk konden verdelgen.. Cortez moest maar eens rondkijken naar


151
alle straten, pleinen en daken, hoe vol zü, nog steeds met menschen waren opgepropt. Zelfs al kwamen 25.000 gevallen Indianen op één doode der Spanjaarden, dan zou het toch met de laatsten nog spoedig tot een einde komen.
Al hadden de Spanjaarden ook onder hun heldhaftigen aanvoerder tot dusverre reeds menig wonder van dapperheid verricht, zoo had de terugtocht uit Mexico plaats als een der roemrijkste, maar ook verschrikkelijkste krijgsverrichtingen van welke de geschiedenis weet te verhalen. Slechts één uitweg was er uit de stad, want de Indianen hadden alle naar het land leidende dammen op één na vernietigd, en deze was nog door talrijke kanalen doorsneden, waarover nu geen bruggen meer lagen, want de vnanden hadden ze afgebroken. Vaartuigen bezat Cortez niet, terwül geheele zwermen van flinke booten der Indianen de meren rondom bedekten.
Nadat Cortez het voor keizer Karei bestemde goud uit de schatten van Montezuma aan de hoede van de trouwste Indianen ter bewaring had gegeven, mocht ieder soldaat van de opgestapelde schatten nemen, zooveel als hfl dacht te kunnen dragen en menigeen moest wegens den al te zwaren last van goud, dien hij tegen de waarschuwingen in van zfln bevelhebber had' opgeladen en hem bij het dragen der wapenen hinderlijk was zfln leven laten.
Zoo verheten de Spanjaarden in den nacht van 1 Juli 1520 hun vesting in het binnenland van Mexico, allen tot het uiterste besloten, om zich door de insluiting van de Indianen heen te slaan en weder vru land te bereiken. Cortez had vroeger een draagbare brug laten timmeren, die ook over het eerste kanaal goede diensten deed. Maar de regen viel in stroomen neer; op de natte, pas getimmerde balken, gleden de paarden uit, het krijgsgeschreeuw van de vu'anden, die den dam bezet hielden en eerst neergereden moesten worden of in het meer geworpen, maakte ze schuw en ze keerden zich tegen de gelederen der Spanjaarden of vielen neer in het water. Ook de brug stortte in en alles verdween in het kanaal, dat spoedig door het ongeduldige opdringen van de achterste soldaten, die, in den donkeren nacht niet zagen wat aan de spits van het leger gebeurde, met lichamen van menschen en paarden geheel was gevuld.


152
Met woest triomfgeschrei fllden nu de Indianen in hun booten van beide zijden naderbij en een wanhopige worsteling begon in den smallen waterweg, terwöl diepe duisternis en stroomende regen vriend noch vijand deed onderscheiden. Geklemd tusschen de kanalen en de wallen van de vijandelijke scharen, drongen de Spanjaarden, die geheel hun hoofd hadden verloren, steeds voorwaarts en trokken blindelings over de levende brug in het kanaal, en stieten spoedig weer op een open waterarm die ook met menschen moest gevuld worden en waarbij de inboorlingen in hun booten de nieuwe slachtoffers afwachtten. Een ieder was slechts op redding van zUn eigen leven bedacht en wie niet onder het werptuig of de knotsen van de Indianen viel, vertrapt of verpletterd werd door zfln eigen kameraden of verdronk in de door bloed geverfde stroomen, werd, als hfl zich zwemmende naar het vasteland wilde redden, door de jubelende vijanden gevangen en als welkome offers voor hun afgoden, die zoolang den reuk van frisch hartebloed gemist hadden, voortgesleept Niettegenstaande alles gelukte het den aanvoerder Cortez met vflf ruiters en honderd man voetvolk tusschen de openingen van de bruggen door te zwemmen en het vasteland te bereiken.
Toen zfl eindelijk over alle kanalen waren heengekomen, verzamelde Cortez de overlevenden. „Ik echter", luidt het in zfln bericht, ,met drie of vier ruiters en ongeveer twintig man voetvolk, die moed genoeg hadden, om bij mij te blijven, vormde de achterhoede. Onder voortdurenden strijd met de Indianen kwamen wij bfl een stad Tlabuca geheeten, die aan de andere zijde van den dam ligt God alleen weet hoeveel moeite en gevaar ik daarbij heb uitgestaan. Eiken keer, als ik tegen den vijand front had gemaakt, kwam ik overdekt met pijlen en lange werpspiesen en half gesteenigd weder uit den strijd. Daar wfl van beide kanten water hadden, verwondden zij ons; zelf waren zfl veilig en zonder vrees. Die aan wal kwamen, sprongen zoodra wfl ons tegen hen keerden weer in 't water, zoodat zfl slechts geringe schade leden. Ook in de voorhoede en in de flanken werd zwaar gevochten, doch het hevigste werden wfl in den rug bestookt, waar de geheele bevolking der hoofdstad ons aanviel.
In de stad Tlacuba gekomen, vond ik mfln volk op één plaats saamgehoopt Niemand wist, hoe hg* het had. Ik gebood hun


153
voorloopig maar zoo snel mogelijk op het vrije veld aan te rukken voordat de Indianen zich verzamelden en de huizen bezetten, van welker daken zfl ons veel schade konden berokkenen. De manschappen van de voorhoede wisten echter niet vooruit te komen. Daarom liet ik ze de achterhoede vormen en nam zelf de voorhoede, totdat ik ze uit de stad had geleid. Op een veld hield ik halt en wachtte de anderen op. Ik streed daar met de Indianen, totdat mün geheele troep was voorbijgetrokken en mfln voetvolk een heuvel genomen had, waar een toren stond, dien zfl bezetten, zonder eenig verhes te lijden. Want ik week niet van de plek en het mfln tegenstanders niet door, voordat de anderen den heuvel hadden bezet.
God echter weet, welken arbeid en welke vermoeienis men daar heeft geleden. Onder de vier en twintig paarden, die ons nog overbleven, was er niet een, die meer had kunnen loopen, niet een ruiter die zijn arm had kunnen opheffen, evenmin een volkomen bruikbare soldaat. Bfl den toren gekomen, installeerden wfl ons daar. De vfland echter blokkeerde ons en hield ons den ganschen nacht belegerd, zonder ons een uur rust te laten."
Onder den naam „De Treurige Nacht" is deze vreeselijke terugtocht in de boeken der geschiedenis met bloedige letters geschreven, voor kinderen en kleinkinderen der latere landverhuizers nog lang een afgrijselijke herinnering. Van de 1300 Spanjaarden bleven in dezen enkelen nacht 860 in handen der bloeddorstige Indianen en aüe trouwgebleven inlandsche bondgenooten en metgezellen van Cortez waren nedergeveld, waaronder ook een zoon en twee dochters van Montezuma. Al het goud en de kleinoodiën en ook de kanonnen gingen verloren. Bfl Popotla, onder een cederboom, die heden nog getoond wordt, hield Cortez inspectie over het overblijfsel van zfln trotsch leger, dat nog voor weinige dagen de wet had gelezen aan het machtige koninkrijk der Azteken.
Van Tlacuba trok Cortez onder leiding van een trouwen Tlascalaner naar het Noorden en bereikte, den 7den Juli, de beide beroemde pyramiden van Teotihuacan, „Woning der Goden", de oudste gedenkteekenen van Mexico, die nog thans gedeeltelijk behouden zfln. Maar de Indianen bleven hem op de hielen en toen Cortez den volgenden dag bfl de stad Otumba rustte, werd hfl zelf door twee naar hem toegeworpen steenen


154
zwaar gewond. Maar hfl hield zich staande en bleef als tevoren aan de spits van zfln in het nauw gebrachten troep, die sedert het uittrekken van de hoofdstad niets had gegeten als gekookte of geroosterde maïs in zeer kleine porties en allerlei kruiden, die de soldaten van de rotsen hadden geplukt
Achter Otumba stelde zich een leger op van 200.000 Indianen tegen de uitgeputte manschappen en sloot ze van aUe kanten in. Toen wanhoopte Cortez zelf aan de mogelijkheid van een redding, maar met doodsverachting voorwaarts dringende, moedigde hfl zfln uitgeputte manschappen aan met den fleren uitroep: .Heden is het nog niet de dag, waarop wfl worden overwonnen." En toen de nood op 't hoogst was, redde een zflner hoofdmannen door een vermetele daad de Spanjaarden van een wissen dood.
De ridder Juan Salamanca, zag, terwfll de strijd overal woedde midden in het gewoel de vijandelijke vaandels uitsteken, spoedig verzamelde hfl eenige ruiters om zich heen, brak met deze door de vijandelijke gelederen, alles nedervellende in een woesten stormaanval, bemachtigde het vaandel en doodde den voornamen Kazik, die het droeg. Deze heldendaad verspreidde overal ontzetting onder de benden der Indianen, de val van den legeraanvoerder was het teeken van vlucht en zoo ontsloot zich plotseling het levend pantser, dat het troepje van Cortez dreigde te verstikken.
Nadat zij eenige dagen, zonder te zfln aangevallen, uitgerust waren, bereikten zfl eindelijk de provincie Tlascala, waar hunne Indiaansche bondgenooten hun met onwrikbare trouw aan de grens tegemoet kwamen en hen zeer bereidwillig opnamen. Hier hield men halt &e gewonden, in de eerste plaats Cortez, wiens toestand zeer verergerd was, werden verzorgd en genezen, en met de terugkeerende kracht, stond de dappere troep van Cortez weer tot nieuwen strijd gereed in het veld
31. De verwoesting van Mexieo.
Cortez had bij zijn tweede bericht aan de Spaansche regeering, dat met zfln grooten nederlaag en den ongelukkigen terugtocht uit Mexico eindigde, nog de weinig bemoedigende tijding gevoegd, dat de opvolger en broeder van Montezuma


155
aan al zfin vasallen de schatting kwflt zou schelden, indien zfl . bereid waren, tegen de vreemde indringers een onverbiddelijken krflg te voeren. Niettegenstaande dit, eindigde de dappere Alexander van de nieuwe wereld zfln brief aan Karei V met de verklaring, dat hfl het door hem ontdekte en tevens veroverde land den naam had gegeven van „Nieuw-Spanje van den grooten Oceaan", om de groote overeenkomst met Spanje zoowel in vruchtbaarheid als in uitgestrektheid, in de bfl tijden voorkomende koude en in vele andere dingen, die in beide landen te vergelijken zfln. Zfln energie en ondernemingsgeest waren nog volstrekt niet vernietigd, en hfl dacht er niet aan, het door hem ontdekte goudland weder aan zfln oorspronkelijke bewoners over te laten.
Had de ver verwijderde Keizer hem maar eindelijk als gouverneur van Nieuw-Spanje aangesteld!
Maar in Madrid vonnisten de heeren van de pen den overweldiger en den verrader en reeds den llden April 1521 onderteekende de Spaansche Groot-Kanselier, een gunsteling van den tegen Cortez ophitsenden stadhouder Velasquez, de inhechtenisneming van den veroveraar van Mexico. Maar diens aanhangers heten den gezant van de Spaansche kroon zelfs niet landen, maar dwongen hem uitrusting en wapenen tegen goed geld uit te leveren en zonden hem toen naar Cuba naar Velasquez.
Deze was niet weinig verbaasd en wanhopig over dezen onverwachten gast en diens opdracht, want nog kort te voren, had hfl zfln hoofdman Narvaez, in de veronderstelling dat hij reeds lang heerscher van het land was en Cortez bestraft had, een hulpleger toegezonden. Ook deze troepen, hepen na korte onderhandelingen eenparig tot Cortez over en toen was er weer een flink leger bfl elkaar, om de geleden schade goed te maken en de hoofdstad Mexico opnieuw te veroveren.
Allereerst ondersteunde Cortez zfln trouwe Indiaansche bondgenooten van Tlascala en Cempoalla tegen de opkomende legers van de Azteken, veroverde het land tusschen de bergen Popocatepetl en Eitlattepetl en onderwierp of maakte zich bevriend met de Indiaansche vorsten, die rondom woonden. Toen het hfl in Tlascala dertien schepen bouwen om de Mexicanen ook te water te kunnen bereiken. Nadat hfl zich daarna nog met 180 man had versterkt, de overgeblevenen van een destijds


156
in de' golf van Mexico gestrande expeditie, beschikte hij over een legermacht van 40 ruiters, Ö50 man voetvolk, 80 boogschutters en 8 stuks veldgeschut, en vergezeld door een leger van 100.000 Indianen, die hunne onafhankelijkheid door de verdelging van Mexico hoopten te heroveren, trok hfl op den2den Kerstdag van het jaar 1520 nog eens naar het tooneel van den „Treurige Nacht"
Om zfln troepen niet door hinderlagen of overrompeling te vroeg te laten afmatten, koos hü de steilste en onbegaanbaarste toegang naar de hoogvlakte van Mexico. Maar ook deze weg was door den bedachtzamen vfland spoedig in een toestand van verdediging gebracht. Geweldige pijnboomen en cypressen waren geveld en daardoor de weg versperd en de grond met houtsplinters bezaaid. Onder groote moeilijkheden trok Cortez verder. „Nadat ze intusschen een half uur hadden afgelegd", zegt het bericht verder, „behaagde het God, dat wfl een open plek voor ons zagen, waar ik halt maakte, om mijn overige manschappen af te wachten. Toen zij aangekomen waren, zei ik tot hen allen, dat ,zü God den Heèr moesten danken, die ons tot hier in veiligheid had gebracht, waar wij reeds de geheele provincie met de lagunen konden overzien. Ofschoon het ons aangenaam was, deze te aanschouwen, zoo overviel ons toch een droefheid, bü de herinnering aan de vroeger daar geleden verhezen. Wfl deden eenparig de gelofte, niet weder zonder overwinning van daar te gaan, maar liever het leven te laten! Na dit besluit trokken wfl allen opgentimd voorwaarts, alsof we naar het schoonste feest gingen." Het eerst richtte Cortez zich naar de stad Tezcuco, waar de Kaziken het hem reeds op zfln eersten tocht zoo lastig gemaakt hadden. Vuursignalen riepen overal op de bergen de Indianen tot den strfld en Cortez was op hef tigen tegenstand voorbereid Hij was des te verbaasder toen vier Indianen uit Tezcuco hem tegemoet kwamen, met een gouden vredesvaandel en hem de trouw verzekerden der vasallen van hun vorst en hem aanboden voor inkwartiering voor zfln troepen in hun stad te zorgen. Omdat ze door de Mexicanen gedwongen werden, hadden zfl aan de vroegere vflandelükheden deelgenomen. Cortez trok den vooravond van Nieuwjaarsdag in Tezcuco binnen, maar spoedig zag hfl, dat de aangeboden onderwerping van


137
de bewoners der stad slechts een krijgslist was geweest Zij hadden slechts tnd willen winnen, om have en goed bfi elkaar te pakken en in het gebergte of naar de residentie Mexico te vluchten. Ook de hoofdman van de stad was ontsnapt Cortez richtte zich dientengevolge in deze onbewoonde stad huiselijk in, versterkte haar zorgvuldig en gebruikte haar voor znn toekomstige ondernemingen als hoofdkwartier.
De bouw van de dertien schepen, zonder welke Cortez geen nieuwe belegering van de stad aandurfde, duurde verscheidene maanden en dezen tijd gebruikte Cortez om de oevers van het meer te verkennen, om het terrein op te nemen, de ligging der hoofdstad en haar lagunen te bestudeeren, haar in- en uitgangen te verkennen en alle mogelijkheden tot aanvallen te overwegen. Buitendien trachtte hü het land wijd en zijd van vijanden te zuiveren; de steden die verbonden waren met de Mexicanen werden veroverd en verwoest wanneer de bewoners zich niet overgaven, hun Kaziken zich niet heten doopen en zijn bondgenooten niet werden. Ook zorgde Cortez er voor, dat de weg naar Vera Cruz van vijanden bevrgd werd, opdat in geval van nood, hij van daar uit ondersteuning zou kunnen ontvangen.
Deze zuivering van het land vorderde dag aan dag hardnekkigen strijd met de inlanders, die met dapperheid en list de vreemde indringers wisten te weerstaan. Het scheelde weinig, of de Spanjaarden waren bü de bestorming der stad Iztapalapa, door hetzelfde lot getroffen als in den „Treurige Nacht". Ook deze stad was grootendeels op lagunen aan de oevers van het meer van Tezcuco gebouwd, slechts twee uur van dezen waterweg van Mexico verwijderd en haar verdedigers lokten den vijand naar de uiterste tot in het meer uitgebouwde stadsgedeelten om dan achter hem de reeds doorgestoken dammen te openen en hem als in een muizenval te vangen. Midden in den heftigen strgd begreep Cortez plotseling de krijgslist van zijn tegenstanders, maakte rechtsomkeert en ontkwam op het laatste oogenblik, met verhes van eenige Indianen en den geheelen buit dien hij in de stad had meester gemaakt, aan den dreigenden ondergang.
„Ik verzeker Uwe Majesteit," zegt hij in zgn bericht aan koning Karei, „als wn niet denzelfden avond nog over het


158
water waren gekomen of slechts drie uur er mede getalmd hadden dan was geen onzer ontkomen, want we zouden geheel door het water zün ingesloten, zonder een enkelen uitweg!"
In den strijd om de stad Xochimilco stortte zelfs zijn eigen paard van uitputting neer, te midden van het vijandelijke gevecht, en ware hem niet een Indiaan uit Tlascala ter hulp gekomen, zoo zou de veldheer door de overmacht van den tegen hem opdringenden vijand, zün gedood. Maar ook tegen vijanden in zijn eigen leger moest Cortez op zijn hoede zijn, want nog altijd waren daaronder aanhangers van den stadhouder Velasquez, die de soldaten trachtten op te ruien en met het vooruitzicht van een spoedigen terugkeer in het vaderland hen ontevreden en afvallig beproefden te maken en moordplannen tegen Cortez en zflne trouwste officieren smeedden. Toen deze nog bijtijds de samenzwering ontdekte, het hij den voornaamste raddraaier ter dood brengen, verscheurde echter de lijst van de overige gezworenen, die hij reeds in handen had.
Maar ook tegenover den vgand was Cortez menschlievend en tot toegevendheid gestemd en het was niet zijn schuld, wanneer deze tweede veldtocht tegen Mexico met stroomen bloed is geteekend. De bewoners, die rondom het meer woonden, werden bfl deze voorbereidende gevechten te water en te land krachtig door de Mexicanen gesteund en dikwijls kwamen de Spanjaarden bü deze schermutselingen in de nabijheid van de hoofdstad en streden met de overwinnaars van den „Treurige Nacht", die nog de buit gemaakte Spaansche zwaarden droegen en alle vredesonderhandelingen met spot en hoon beantwoordden.
„Trekt onze stad maar weer binnen," riepen zij Cortez en de zijnen toe, „dan zullen wg ons niet meer vervelen! Denken jullie, dat er een tweede Montezuma hier is om alles te doen wat jullie aangenaam vindt ?"
En toen Cortez hen er mee bedreigde, dat hij hen zou laten uithongeren, gooiden zij hem met koeken van maïsmeel en riepen:
„Hier, neem dit en eet zelf, als gij honger hebt! Wij hebben het niet! En wanneer het zoover komt, zullen wij u en de manschappen uit Tlascala opeten!"
Nog veel meer verbitterde de Spanjaarden de gruwelijke aanblik, die hun wachtte in de tempels van de veroverde


159
dorpen. Voor de afgodsbeelden zagen zfi met schrik de overblijfselen van hun wapenbroeders, die op den noodlottigen terugtocht in den „Treurige Nacht" waren achtergebleven, levend in de handen der Azteken waren gevallen en wreed aan hun goden waren geofferd. Zou het den krijgslieden kwahjk te nemen zijn, als zij in de hitte des gevechts wraak namen over de vermoorde kameraden ? Dikwijls genoeg kwam er in Cortez een gevoel van medelijden op, dit bewijst zön beschrijving van den geheelen veldtocht, dat alles uitgemoord of vernield werd, en daar waar het de ernst van zön toestand veroorloofde, spaarde lüj een dorp, wanneer de bewoners zich onderwierpen en berouw toonden te hebben over het gebeurde en het hen naar hun woningen terugkeeren. Al kon bh ook zfln eigen heden tegenhouden — over zfln Indiaansche bondgenooten, die de Azteken in wreedheid en bloeddorst niets toegaven, had lüj geen macht, als lüj hen niet wüde verhezen of heelemaal tot vüanden maken.
Zfl waren uitgetrokken om de gehate Azteken te verdelgen en kenden bfl hun moorden en plunderen geen toegevendheid; zij verlangden slaven, buit en levensmiddelen voor hun duizenden krijgslieden en dit alles moest Cortez toestaan, al keerde hem het hart in het lijf om over deze ongehoorde menschenoffers. „Er werd eens," zoo verhaalt lüj zelf, „zulk een bloedbad aangericht, dat een kleine beek, meer dan een uur gaans, zoo met bloed werd gekleurd, dat de soldaten er niet uit drinken wilden, al hadden zfl ook nog zoo'n dorst." En bfl de verwoesting van Mexico lezep wfl eens in een bericht van den veldheer: „Onze goede vrienden hadden vandaag heerhjk avondbrood, want zfl namen de gedoode vflanden, in stukken gehakt, mede, om ze op te eten." Zoo klonk maar al te dikwijls de vrome oorlogskreet van de Spanjaarden, over de gruwelen, die het hart der christenen deed verstijven.
Intusschen waren de schepen in Tlascala gereed en afzonderlijke hout- en özerdeelen op de schouders van 8000 Indianen 18 uren gaans over land naar Tezcuco gedragen. Van de voorhoede naar de achterhoede was de stoet twee uren lang en aan beide zyden werd bh door de afdeelingen van Spaansche troepen en door groote getallen bevriende Indianen gedekt. Den vierden dag trok bh triomfantelijk met muziek plechtig Tezcuco


160
binnen, vanwaar Cortez eveneens door zijn Indiaansche hulpleger een kanaal tot aan het meer had laten graven. In dit kanaal werden de schepen in elkaar gezet en den 28sten April 1521 hepen zij tot verwondering en schrik van de vijandelijke Roodhuiden in het meer. Nu kon het beleg van de stad Mexico beginnen.
Eerst het Cortez onder hardnekkig strijden met de Azteken hun waterleiding afsnijden, die uit bronnen in het gebergte in houten buizen naar de stad hep en toen behaalde hij met zijn schepen, waarvan hij zelf het opperbevel had, een glansrijke overwinning over de vloot van kano's der Azteken.
„Onverwacht," verhaalt hü zelf, „verzamelde zich een zeer groote vloot van kano's, om ons aan te vallen en te onderzoeken, wat die brigantijnen eigenlijk te beteekenen hadden. Naar onze schatting waren het over de vflfhonderd kano's. Toen ik zag, dat ze recht op ons afkwamen, scheepte ik mij met mfln manschappen, die bfl een grooten heuvel geland waren, haastig in. Ik gebood den kapiteins der brigantijnen, onbeweeglijk te bhjven hggen, opdat zfl ons zouden aanvallen in de meening, dat wfl het niet waagden op hen af te komen. Zfl bleven op eenigen afstand rustig liggen. Ik hoopte zoo, dat hier ons eerste samentreffen met hen beslist overwinnend mocht zfln, zoodat ze veel angst voor de brigantijnen zouden krijgen, daar werkelük hierin de sleutel van den ganschen oorlog lag. Toen behaagde het God den Heere, toen wfl elkaar zoo aanzagen, dat een tot den aanval voor ons zeer gunstige landwind zich verhief. Ik gebood oogenblikkelijk aan de kapiteins, naar de vloot van kano's te zeilen en het niet op te geven, voordat zfl weder in Mexico zou zfln ingesloten. Daalde wind zeer gunstig was, maakten wfl een bres door de vloot van kano's heen, vernielden er een groot aantal van, doodden en verdronken vele vflanden. Er bestond op de wereld geen belangwekkender schouwspel l Wel drie uur lang werd de vervolging voortgezet, eer de kano's weder ingesloten, zich achter de gebouwen van de stad bevonden. Dus behaagde het God den Heere, ons een grootere en schoonere zege te doen behalen, dan wij hadden durven hopen.
Daar gelukte het aan Cortez, de voorstad Xoluc, gelegen midden aan den naar Mexico liggenden hoof ddam te vermeesteren


161
en nadat hij van daarüit zijn hoofdkwartier had gemaakt, werd de bestorming van de hoofdstad ondernomen. Maar elke duim gronds moest aan den wanhopig strijdenden vijand met moeite worden ontworsteld en eiken avond moesten de Spanjaarden in hun hoofdkwartier terugkeeren omdat ze in het duister op den dam niet gedekt waren. Eiken morgen vonden zij de kanalen, die den dam doorsneden en welke zij den vorigen dag met steenen van omgehaalde huizen vol gegooid hadden, weder op hun oude plaats; duizenden bruine handen ontruimden 's nachts weder de grachten en ontwierpen nieuwe, hoe dichter de Spanjaarden naar de stad opdrongen. Telkens kwamen nieuwe scharen opduiken, al vielen er ook nog zooveel vijanden onder de wapenen van de Spanjaarden en hun bondgenooten of vonden den dood in het meer en dikwerf heten de Spanjaarden moedeloos de wapenen zakken. Slechts de stalen geestkracht van den veldheer hield hen op, bij dit schijnbaar nutteloos strijden.
In Mexico was na een regeering van slechts vier maanden, de broeder van Montezuma gestorven, en zijn opvolger, de neef van de beide laatste vorsten, de vijf èn twintig jarige Guatemotzin, verdedigde zön hoofdstad en zfln troon met zeldzamen heldenmoed. In hem scheen zich nog eens tot een schitterend voorbeeld, alle moed en stoutmoedigheid uit den stam van de koningen der Azteken te vereenigen. Hy had de afzonderlijke wyken van de stad zoo stevig mogelijk laten versterken en zette zyn volk tot den meest onverbiddelyken tegenstand aan. Hö beantwoordde elke aanvraag tot overgave met steeds sterkere aanvallen, en zelfs toen het noodlot van Mexico door den invallenden hongersnood beslist was, wees hy met een onwrikbaren trots ahe vredesonderhandelingen van de hand. Liever den dood en den ondergang van het geheele volk, dan genade van de gehate Spanjaarden. Een gevangen Kazik, dien Cortez met een vredesopdracht tot hem zond, het hij onder vreeselyke martelingen aan zön goden offeren en denzelfden dood onderging boven op het platvorm van den tempel, in het aangezicht van zön ontstelde kameraden, elke Spanjaard, die in handen viel van de Azteken, die in naar wraak dorstende dieren waren veranderd.
Cortez had de mooie hoofdstad gaarne gespaard, maar elk huis was een bolwerk van den vöand, welks bemachtiging
U


162
menschenoffers kostte en zoo bleef per slot niets anders over als buis voor buis met den grond gelijk te maken. Zoo ging die schoone stad met haar prachtige paleizen en tuinen en haar onmetelijke kostbaarheden in puinhoopen ten onder.
Vfif en zeventig dagen duurde reeds de belegering, de markt en het grootste gedeelte van de stad was reeds in handen van de veroveraars, maar nog altijd woedde de beslissende strijd rondom den grooten tempel van den oorlogsgod, waar de koning zich met de rest van zün manschappen bevond, die nog in staat waren de wapenen te dragen; daar gelukte het, den koning, die met een boot over het meer wilde vluchten, gevangen te nemen en daardoor was de overwinning der Spanjaarden beslist.
Voor Cortez gebracht, verklaarde Guatemotzin alles te hebben gedaan, wat zijn plicht was, tot verdediging van zichzelf en zfln volk; nu mocht zijn zegevierende tegenstander naar willekeur met hem handelen. „Toen", vervolgde Cortez verder, „legde lüj de hand op een dolk, dien ik droeg, en zeide mij, dat ik hem moest doorsteken en dooden. Ik sprak hem echter moed in en zei, dat mj niets te vreezen had. Toen deze heer onze gevangene was, hield de oorlog terstond op. Het was op Dinsdag, St Hippolitusdag, den 13den Augustus 1521, dat het God den Heere behaagde, er een eind aan te maken."
Met den val van Mexico was de macht van de Azteken geheel vernietigd en een wonderbare hoofdstad van oude Indiaansche cultuur in Noord-Amerika voor altijd weggevaagd. Maar Cortez was niet alleen veroveraar en verdelger, maar ook koloniseerde lüj het onderworpen land. Met wijs beleid begon hij de stad weder op te bouwen, vele grachten werden gedempt, de straten verbreed; alleen de hoofdstraat bleef in haar natuurlijken toestand. Waar vroeger het doodsgeschrei van de aan de goden gewijde offers de lucht doorkliefde, klonken nu de plechtige klokken van een christelijke kerk.
Reeds na weinige jaren waren twee duizend Spaansche families in Mexico gevestigd en Cortez was de nu door den koning aangestelde stadhouder en kapitein-generaal van Nieuw-Spanje.
Maar ook lüj zou een zelfde lot als Columbus ondergaan. In 1528 moest mj naar Spanje terugkeeren, om zich tegenover de aanklachten van zijn vijanden te rechtvaardigen en het bewind over het land kreeg hij niet meer terug. Men stond hem slechts


163
toe nog verder ontdekkings- en veroveringstochten te maken en op een van deze ontdekte hij den zeeboezem van Cahfornie. Vier jaren later echter moest hij weer in persoon voor den Spaanschen koning Karei V verschijnen, om de kuiperijen van zijn tegenstanders te niet te doen. Maar zijn pogingen waren tevergeefs en nadat hij zich zes jaren lang aan deze twistpartijen had geërgerd, besloot bjj, zijn ondankbaar vaderland voor altijd te verlaten. Hij werd in Sevilla ziek en stierf in een nabij liggend dorp, den 2den December 1547.
32. Keizer Maximiliaan van Mexico.
Bijna driehonderd jaar lang bleef het door Cortez onderworpen Mexico de beste kolonie van de Spaansche kroon, en niettegenstaande menig oproer tegen de geweldadigheid en hebzucht van den Spaanschen vice-koning, slaagde deze er in, zich in het vroegere rak van Montezuma te handhaven. De bloedige godsdienst der Azteken was door het christendom zegenrijk verdrongen, maar daarmee waren ook de dappere en flinke Indiaansche stammen te gronde gericht, zij, die eenmaal de hoogvlakte van Anahuac rijk bevoUrten en daar, naar hun gevoelen, een gelukkig bestaan leidden. Langzamerhand werden zij naar de ontoegankelijke schuilplaatsen van de oerwouden en het gebergte verdrongen en Spaansche zeden en levenswijze verkregen een onbepaalde heerschappij. De meeste Indianen heten zich door de katholieke zendelingen doopen, de Spaansche kolonisten namen de exploitatie van het land over, en naast de in het land geboren Europeanen, de zoogenaamde Creolen, ontwikkelde zich een nieuwe bevolking van kleurlingen, die in den loop der eeuwen zich zoo uitbreidde, dat Mexico tegenwoordig voor de helft een Mestiezen-staat is geworden. Niet de goede eigenschappen, maar veeleer de gebreken van de Latijnsche en Mexicaansche rassen hebben zich bij deze kleurlingen overheerschend ontwikkeld, en sedert het begin van 1800 is Mexico een oproerige vulkaan, waarvan de omwonenden steeds op plotseling uitbarsten van vernietigende elementen voorbereid moeten zijn. Men vindt ternauwernood één land op aarde, dat zich met zulk een hardnekkigheid in burgeroorlogen zoo onbarmhartig verscheurde,


164
Sedert nu echter de Vereenigde Staten in Noord-Amerika zich van hun moederland Engeland onafhankelijk hadden gemaakt, begon ook de heerschappij der Spanjaarden in MiddenAmerika te wankelen, en in het jaar 1824 volgden de Mexicanen het voorbeeld van hun Noordelijke buren : zij riepen de Republiek uit, gaven zich naar het voorbeeld der Vereenigde Staten een nieuwe staatsregeling en dreven de Spanjaarden het land uit De door de Vereenigde Staten in December 1823 aangekondigde „Monroeleer", kwam hun zeer gelegen. Deze voor de hedendaagsche en toekomstige wereldstaatkunde, bflzonder belangrijke, door President Monroe afgekondigde aanzegging, zei kort en bondig, dat zich geen Europeesche macht meer in de aangelegenheden van Amerikaansche staten mocht mengen en dat de goede tijd, toen de vruchtbare landstreken van Noorden Zuid-Amerika nog als rijken buit van de ondernemingsgezinden Konquistadoren werden beschouwd, beslist voorbij was. „Amerika voor de Amerikanen," luidt nu het wachtwoord. Van het buitengewone gewicht van deze aanzegging, werden de Europeesche mogendheden zich eerst bewust door een gebeurtenis, welke een der treurigste en verschrikkelijkste episoden van de nieuwe geschiedenis vormt
In het midden van de negentiende eeuw hadden de onrust en verwarringen in Mexico haar toppunt bereikt Evenals nu streden de kerkelijke en vrijzinnige partij, onder afwisselende overwinningen en nederlagen, met verbittering tegen elkander, en wie eigenlijk de wettelijke regeering in handen had, was dikwijls genoeg een moeihjk op te lossen raadsel. In het jaar 1854 deden zich niet minder dan vier candidaten voor het ambt van president voor, die door hun partij sterk werden aanbevolen, die zich allen op de stem van het volk konden beroepen of zich voor heten staan op heldendaden vanuitrooverbenden bestaande soldateska. In 1857 verhief de liberale partij den Indiaan Juarez tot president, een bedachtzaam en sluw, buitengewoon energiek en hardnekkig, maar ook onverbiddehjk en wreed mensen, maar die toch door de Vereenigde Staten als de geschikte President werd erkend. De partij der geestelijkheid had alle reden, zich tegen dit bestuur te verzetten want Juarez proclameerde niet alleen volkomen vrijheid van godsdienst, maar hief alle monniken-kloosters op en verklaarde


165
het kerkelijk vermogen als staatseigendom. In 1861 benoemde hem het Congres van de Mexicaansche republiek zelfs tot Dictator en hij maakte van deze macht gebruik om alle volgens verdrag vastgestelde betalingen, die buitenlandsche schuldeischers van Mexico te vorderen hadden, twee jaar uit te stellen.
Gedurende deze binnenlandsche onlusten lagen natuurlijk handel en nijverheid geheel stil. Guerüla-benden doorkruisten het land en moord en roof waren aan de orde van den dag. Vooral buitenlanders waren aan de schandelijkste afpersing en plundering blootgesteld en bij de Europeesche staten kwam eindelijk het plichtsgevoel op, om zich het lot van hun in 't nauw gebrachte onderdanen, wier leven en bezittingen in Mexico in gevaar waren, aan te trekken.
In den herfst van 1861 sloten dus Spanje, Engeland en Frankrijk een verbond, om Mexico door geweld van wapenen tot betaling van zijn schulden te dwingen en hun onderdanen recht te doen wedervaren. Dit bondgenootschap van deze drie mogendheden, duurde niet lang. Engeland en Spanje trokken zich spoedig van deze gezamenlijke onderneming terug en de Fransche troepen bleven alleen over. Deze wending was aan de eerzucht van den Franschen Keizer zeer welkom; zün eigenüjk doel was, in Midden-Amerika vasten voet te zetten en het Latijnsche ras, zooals hy het uitdrukte, daar het overwicht te doen verkrygen. Zoo kwam hy op de gedachte, in Mexico een van Frankryk afhankelyke monarchie te stichten, en tot toekomstigen Keizer verkoos bij een Oostenrykschen aartshertog, een broer van Keizer Frans Jozef. Met behulp van de Fransche bajonetten bewerkte men, in de gedeelten van Mexico, die door de Franschen waren bezet, een zoogenaamde volksstemming, die natuurlijk voor een monarchie stemde, daar een stemming voor de repubhek in het geheel niet werd toegestaan en in den zomer van 1863 bood men daarop den aartshertog Maximiliaan de nieuw geschapen keizerskroon aan. Maximiliaan was een jonge en begaafde vorst, die zich by de vloot van zyn Oostenryksch vaderland als admiraal reeds groote verdiensten had verworven en die, juist op dat oogenbhk, op zijn bewonderenswaardig slot Miramar by Triest, als gouverneur, een bespiegelend leven leidde, dat aan zyn drang naar daden en eerzucht geen voldoening kon geven. Toen deed zich op eenmaal een taak


16?
met de Vereenigde Staten ten gunste van een vreemd land of — zich terug te trekken uit Mexico en geheel afstand doen van allen invloed op de politieke ontwikkeling daar. Napoleon was verstandig genoeg den vredehevenden uitweg te kiezen; hij gaf dus aan zijn troepen bevel, zich wederom naar Europa in te schepen, en reeds den 5den Februari 1867 trokken de laatste Fransche legerafdeelingen uit Mexico weg, ofschoon het met Maximiliaan gesloten verdrag van Miramar hen verplicht zou hebben, op zijn minst nog drie jaar het jonge keizerrijk tot steun te zijn. Bazaine had het niet eens noodig geacht, den Keizer van zijn besluit in kennis te stellen, maar hij het hem plotseling aan zichzelf en aan zijn troepen, die ongeveer 1000 man telden, over, ofschoon de 200.000 inwoners van Mexico, volstrekt niet allen vrienden van de clericale of keizerlijke partij waren en de hoofdstad steeds door Guerilla-benden werd omgeven, die hen gemakkelijk hadden kunnen overrompelen, wanneer zij zich beter hadden gedragen. En wat waren dat voor troepen, aan wie de toekomst van het keizerrijk was in handen gesteld? De heffe des volks had men te zamen gedreven, vagebonden en bedelaars, die men 's nachts op straat met den lasso oppakte, doffe en apathisch geworden nakomelingen van het oude, dappere Aztekenvolk, die slechts op de gelegenheid wachtten om te ontvluchten. Hij, die bij een gevecht werd gevangen genomen, hep zonder omwegen naar het vijandelijk leger over; eergevoel van den krijgsman was aan deze of gene zijde maar weinig te vinden.
Erger dan deze treurige toestand van het keizerlijk leger, was echter, dat het al de haat, die zich vooral bij de republikeinen tegen het overmoedig bestuur der Franschen had opgehoopt, nu op zich moest nemen, vooral de verontwaardiging over het besluit van Bazaine, dat in de toekomst geen gevangenen meer gemaakt zouden worden, maar elke gevangene volgens het krijgsrecht doodgeschoten werd. Dit ongelukkig besluit ondermijnde niet alleen de populariteit, die zich Keizer Maximihaan door zijn beminnelijk karakter, zijn minzaamheid en rechtvaardigheid had verworven, maar het werd zijn noodlot.
Waarom sloot hij zich op den terugtocht niet bij de Fransche troepen aan? Het aanmatigend optreden van Bazaine had het


168
hem onmogelijk gemaakt, zich onder diens bescherming te stellen! De toomelooze eerzucht van den lateren kapitulant van Metz, deed de gedachte bij hem ontwaken, zichzelf de keizerskroon op het hoofd te kunnen zetten. Zijn plannen werden verijdeld door de afwisselende oorlogskansen en toen Napoleon hem gebood terug te trekken, zou met hem ook tegelijk het Keizerrijk van Mexico verdwijnen. Daar zich het ridderlijk karakter van Maximiliaan echter verzette tegen de gedachte om zijn volgelingen op eens in den steek te laten, wilde Bazaine hem dwingen, de kroon neder te leggen, en schrikte hij er zelfs niet voor terug, aan generaal Porflrio Diaz de uitlevering van den keizer aan te bieden. Maar de trotsche Mexicaan wees het valsche aanbod van de hand. Bij zijn aftocht had toen Bazaine nog de Fransche en Belgische officieren, die in het leger van den keizer dienden, eveneens tot den terugtocht weten over te halen.
Zoo had Maximiliaan, een afstammeling van den Habsburger Karei V, in wiens naam Cortez eens Mexico veroverde, zich de laatste mogelijkheid tot den terugkeer en de redding afgesneden en omgeven door een klein troepje getrouwen, trok hij den 19den Febr. 1867 met zijn twee generaals Miramon en Mejia, de bergstad Queretaro binnen, met vreugde door de bevolking begroet, die tot aan het einde toe zich aanhankelijk betoonde. De echtgenoote van Maximiliaan, Charlotte, had zich reeds wederom in den zomer van 1866 naar Europa begeven om bij de bevriende Staten hulp af te smeeken voor den hachelijken toestand van haar echtgenoot
Hier in Queretaro zou het nu met den vijand tot een beslissenden strijd komen. Maar in plaats van langzamerhand de verzamelde republikeinsche troepen ieder afzonderlijk aan te vallen, wachtte de keizer zoo lang op den raad van den besluitloozen generaal Miramon, dat de vijandelijke generaal Escobedo, een vroegere muildierdrijver, zelf tot den aanval overging. Men had zelfs verzuimd, de hoogten, die Queretaro omgaven, te bezetten en te versterken en nu moest men achteraf onder bloedige offers de gevaarlijkste punten bestormen, van waaruit de kanonnen van den vijand de stad beheerschten.
Maximiliaan zag spoedig in, dat luj zonder versterking zich niet staande kon houden. Hij zond daarom zijn generaal Marquez


169
naar Mexico, om daar een nieuw leger te vormen en na veertien dagen terug te keeren, om de stad te kunnen ontzetten. Maar de generaal brak zijn eerewoord en de keizer zag hem nooit weer.
De belegering van Queretaro duurde tien weken en het kleine leger van den keizer verrichtte wonderen van dapperheid tegenover den vijand, die zooveel meer in getal was. Nog altijd luisterde keizer Maximiliaan alleen naar den raad van den overigens zoo dapperen generaal Miramon, die echter tot geen besluit kon komen en de talrijke door de keizer bedoelde resultaten niet wist te benutten. Toen tenslotte, als ergste vijand, de hongersnood in Queretaro uitbrak, bleef er niet anders over als de stad over te geven, of doör den vijand heen te breken.
Na langdurig aandringen van de overige generaals, nam de keizer eindelijk een besluit 's Morgens den 15den Mei had men besloten, een uitval te doen, maar nog voor dat de keizer, toen de dag aanbrak, was opgestaan, had een verrader uit het leger, de overste Lopez, den vijand in de stad binnengeleid en alles was verloren. Met zijn laatste getrouwen streed Maximiliaan als een leeuw tegen de vyandeüjke troepen, op den heuvel Cerro de Campana, die gedurende al dien tijd het middenpunt van zijn slagorde was geweest. Toen echter de vijandelijke kanonnen ten laatste van alle kanten de verschansing van den keizer onder vuur namen, gaf Maximiliaan eindelijk zijn degen aan den vijand over, om het vruchtelooze bloedbad te doen ophouden. Hij had Zich steeds vrijwillig aan den vijandelijken kogelregen blootgesteld, geen kogel was zoo barmhartig geweest, hem voor het noodlot te bewaren, levend in handen van zfln tegenpartij te vallen, die verbitterd was over de hardnekkige verdediging.
Nochthans hadden de republikeinen het wellicht niet ongaarne gezien, als het den keizer was gelukt uit Queretaro te ontvluchten. Zelfs verschafte de verrader Lopez hem bij de overrompeling van de stad eigenhandig een paard en ook gedurende de gevangenschap van den keizer waren er altijd officieren en bevelhebbers uit het vijandelijke leger, die tegen betaling bereid waren, om den keizer te helpen ontvluchten. Maar Maximiliaan, die door de vermoeienissen van den strijd, die weken


170
lang duurde, en door de walging van de afschuwelijke gevangeniskost op het ziekbed was geworpen, kon tot geen bepaald besluit komen. Toen hij, bij de eerste persoonlijke ontmoeting met generaal Escobedo, dezen had gesmeekt, het leven van zijn generaals en officieren te sparen, was hem geantwoord, dat zij als krijgsgevangenen zouden behandeld worden. Op dit woord van den generaal verliet zich Maximiliaan maar al te zeer en daarop vertrouwende, verzuimde hU de juiste voorbereiding voor zijn ontvluchting, totdat hij eindelijk voor het ontzettende feit stond, dat Juarez hem en zün generaals volgens de wet zou berechten, een wet, die de president zelf in Januari 1862 had uitgevaardigd en die de bevelhebbers en den keizer zelf tot oproermakers bestempelde. Een krijgsraad zou dus over het lot van de helden van Queretaro beslissen.
33. Het drama van Queretaro.
Den 13den Juni vergaderde de krijgsraad, die over den keizer en zyn generaals het oordeel zou vellen — een afschuwelijke comedie, want volgens de wetten van de repubhek zouden zij onvoorwaardelijk ter dood worden veroordeeld. En alsof men de geheele beschaafde wereld wilde hoonen, koos men als plaats van den krijgsraad het theater Iturbide, dat men als voor het een of ander feest had versierd, met vaandels en de kleuren der Repubhek. Het geheele corps officieren van het republikeinsche leger vulde met zijn dames de loges en menige burger, die den keizer welgezind was, had zich ter wille van zijn veiligheid moeten dwingen, om van de hem toegezonden biljetten voor deze vreeselijke voorstelling gebruik te maken. — Reeds vroeg in den morgen was de schouwburg propvol en om 9 uur zou het schouwspel beginnen.
Op het tooneel, dat door versieringen in een zaal was herschapen, ageerden de vertegenwoordigers der wet, de eerste luitenant Sanchez, die nog in November van hetzelfde jaar door zfln eigen soldaten werd vermoord en zes jonge kapiteins, van wie verscheiden lezen noch schrijven konden.
Na voorlezing van de acte van beschuldiging begon het verhoor van de beschuldigden, en de spanning van de toehoorders bereikte onmiddellijk haar toppunt: een telg uit het keizerhjk


171
Habsburger-huis op het tooneel voor een Mexicaanschen krijgsraad te zien verschijnen, was een treffende gebeurtenis die in de wereldgeschiedenis wel niet haar weerga zou hebben.
Maar welk een bittere teleurstelling. De keizer had beslist geweigerd in persoon voor het gerecht te komen en verklaard, dat men hem slechts met geweld daarheen zou moeten brengen. Een dokter met menschehjk gevoel had hem door een ziekteverklaring voor het allerergste bewaard. Maar zijn beide „medeplichtigen", de zoogenaamde generaals Miramon en Mejia bespaarde men hun rol in de comedie niet. Ieder, door twee soldaten met de bajonet op het geweer bewaakt, werden zij op het tooneel gevoerd, waar zij op de stoelen van de beklaagden moesten plaats nemen; de derde stoel in het midden, die voor den keizer was bestemd, bleef leeg.
De escorteerende soldaten hadden bevel, bij iedere verdachte beweging de beklaagden onmiddellijk neer te stooten — zoozeer vreesde men nog de aan allen zoo bekende roemvolle dapperheid van de beide helden, die zelfs het vijandig gezind theaterpubliek sympathie afdwongen. Zelfs tegen het trotsche optreden van Miramon, die naar zijn gewoonte bijzonder smaakvol was gekleed en zich met al de gemakkelijkheid van een bemind salonheld bewoog, geraakte het lompe soldatenvolk van dezen roofzuchtigen krijgsraad in beklagenswaardige verlegenheid. De Indiaan Mejia was slechts klein van gestalte en zijn voeten raakten van zijn zitplaats af nauwelijks den grond; bovendien was hü door ziekte verzwakt, maar toen hem den voorzitter zfln naam vroeg, antwoordde luj, met sarcastisch lachen: „Die is u bekend genoeg." Mejia was de eenige van de drie beklaagden, die wellicht op genade had te rekenen; terwyl men den heethoofdigen Creool, Miramon, menige daad van onverbiddelijke gestrengheid ten laste legde, had de Indiaan Mejia, gedurende den oorlog tegen de repubhek de vflandehjke gevangenen zacht behandeld en zelfs eens generaal Escobedo, die in zün handen gevallen was, de vryheid geschonken. Dat de krygsraad van Escobedo overigens de opdracht had, over alle drie het doodvonnis te veüen, wist het geheele schouwburgpubliek en aan de verdedigers van den keizer bleef dus slechts de taak over, door rechtskundige tegenwerpingen de bevoegdheid van het gerecht


172
aan te vallen, wat in het gunstigste geval de uitspraak van het vonnis voor korten tijd kon uitstellen. De rechters bekommerden zich dan ook niet in het minst om de nuttelooze inspanning van de advocaten en zelfs trok generaal Miramon bij de pleidooien der verdedigers met veel vertoon zijn horloge uit den zak, om te laten zien, dat men toch een einde zou maken aan deze wreede comedie. Tot ongeveer drie uur in de namiddag duurde de rechtspraak; toen werden de gevangenen weer weggeleid, waarbij Mejia, het tooneel verlatende, vriendelijk naar de parterre groette. Den volgenden dag werd eerst het vonnis geveld, waarbij de keizer en zön beide generaals tot den kogel werden veroordeeld. Drie van de mederechters hadden op verbanning aangedrongen, de stem van den voorzitter had den doorslag gegeven.
Den 16den zou het vonnis worden voltrokken. Nog immer hoopte de ongelukkige keizer, dat President Juarez de bloedige catastrophe op het laatste oogenblik zou beletten of dat een poging tot ontvluchten zou gelukken. Hoe vreeselijk wreekte zich nu het vertrouwen, dat Maximüiaan op het woord van generaal Escobedo had gesteld. Alle voorbereidingen om te ontvluchten waren verzuimd en er was zelfs niet eens dat, wat geheel onmisbaar was, om de soldaten en de officieren om te koopen: baar geld, waarmede men wonderen had kunnen verrichten, niettegenstaande den korten tijd, die ter beschikking was. Wie van deze Indiaansche krügslieden, die gewoon waren in geval van gevangenschap zonder omwegen in het leger van den voormaligen vyand te worden ingedeeld, als zü slechts hun karig solchj in ternauwernood eetbare kost ontvingen, zou weerstand hebben geboden aan de aanlokkehjkheid van blinkend goud ? Van geldwisselen begrepen zij niets en over sommen op papier, al waren zij nog zoo hoog, schudden zij lachend het hoofd 1 Wat kon hun den borgtocht van een Oostenrijkschen aartshertog schelen, als luj niet meer in hun handen was. Daarom maakten zij Escobedo hever deelgenoot van het gansche complot, om zich tegen verraad te vröwaren.
En nog voor dat het laatste plan tot ontvluchten in den nacht van den 15den op den 16den op touw had gezet kunnen worden, werden de staatkundige vertegenwoordigers van verscheidene Europeesche staten, die deelnamen aan de voorbereiding ge-


173
dwongen terstond de stad te verlaten en geen van zijn getrouwen werd meer bij den keizer toegelaten. Reeds marcheerden de troepen, die bestemd waren om de terechtstelling uit te voeren, met trompetgeschal, naar het schavot, waartoe men den Cerro, den heuvel verkoos, waarop de keizer zich zoolang heldhaftig had staande gehouden en de hooggeplaatste lijder maakte zich gereed voor zijn laatsten gang. Toen — een telegram van den President: de terechtstelling is tot den 19den uitgesteld! Dus toch nog menschelijkheid! Genade!? De vrienden van den keizer herademden reeds. De President kon onmogelijk zoo wreed zön, om den doodstrijd van de drie slachtoffers slechts te verlengen.
De keizer had echter zelf de hoop opgegeven. Maar, toen op den avond van den 18den, generaal Escobedo meende den ongelukkige, die reeds ingeslapen was, nog een afscheidsbezoek te moeten maken, glinsterde er in de oogen van Maximiliaan een oogenblik een laatste straal van hoop. Maar de generaal verdween weer spoedig — geen woord van begenadiging! Het was slechts een ontaarding van Mexicaansche beleefdheid, die Escobedo aanleiding had gegeven, den veroordeelde in zijn slaap te storen! En slechts de dringende bede van den Pruisischen gezant had Juarez tot dat uitstel gebracht, om geen blijk van te groote hardvochtigheid te geven. Aan de vervulling van de wet was niets te veranderen; de bloeddorstige troepen van de Republikeinen waren reeds ontevreden, toen het zich een oogenblik het aanzien, dat de Keizer hun toch zou ontgaan.
Juarez zou zijn eigen leven op het spel hebben gezet, als hij aan zijn ontaarde rooverbenden het schouwspel van de terechtstelling van een Keizer zou hebben onthouden! Ook het laatste verzoek van Maximiliaan, om ten minste de beide generaals te sparen, had hij afgeslagenDus brak de morgen van 14 Juni aan. De Keizer was reeds om half 4 opgestaan; hü droeg een korte, donkere jas, zwarte broek en vest en vilten hoed. Nadat de geestelijke die den veroordeelde zou bijstaan, voor den Keizer een mis had gelezen, gaf deze aan zgn lijfarts nog eenige voorschriften en groeten aan zfln getrouwen over; zijn testament had hij reeds vroeger gemaakt, ook de afscheidsbrieven aan zyn echtgenoote en zijn familie waren reeds in handen van vertrouwde dienaren,


174
Ten 6 uur precies verscheen de officier, die het commando voerde en dien de keizer onmiddellijk volgde.
Toen zijn weinige bedienden hem voor de cel weenende omringden en zijn handen kusten, troostte hij hen met de woorden : „Zijt toch kalm, ik ben het immers ook! Het is Gods besluit, dat ik sterven zal en daar is niets aan te doen."
De keizer ging daarop naar de cellen van de beide generaals en riep: „Mijne Heeren, zijt ge bereid? Ik ben reeds gereed." Toen de beide lotgenooten in den dood te voorschijn kwamen omarmde de keizer hen en ging met vasten tred vóór, de trap af. Op straat ademde hij de frissche morgenlucht met volle borst in en zei:
„Zulk een heerlijken dag als dezen heb ik mij steeds gewenscht om te sterven."
Toen ging hij met den geestelijke in een der gereedstaande huurrijtuigen — een beter vervoermiddel had men den keizer niet waardig geacht
Een reusachtige massa menschen was op straat verzameld, ofschoon generaal Escobedo, om demonstraties te voorkomen, de terechtstelling een uur vroeger dan was aangekondigd, het plaats hebben. Iedereen groette in stille smart den keizer, de vrouwen barstten in tranen uit De veroordeelde zei dank met een vriendelijken glimlach. Het was juist vier maanden geleden, dat de bevolking der stad hem bij zijn aankomst met triomf had begroet! Welk een verschrikkelijke tegenstelling tusschen dien intocht in Queretaro en dezen laatsten gang naar het schavot.
Bij aankomst op den Cerro kon het portier niet open, ongeduldig sprong de Keizer er over heen en zag om zich heen. Niemand van de velen, die in dagen van voorspoed, zich om hem geschaard hadden, was te zien. Zfln laatste getrouwen waren zelf in verzekerde bewaring en Escobedo had hun de toestemming geweigerd, hun keizer te begeleiden, slechts aan zijn Hongaarschen kok was toegestaan, ooggetuige te zijn van den dood zijns meesters.
Terwijl de geestelijke, die den veroordeelde zou troosten, zich nauwelijks recht op kon houden, trad de Keizer met vasten, tred in het open vierkant waar de soldaten hem wachtten, en ging met zijn beide generaals tegen een muur staan, die men voor de terechtstelling had opgemetseld. Om Miramon nog


176
eerbied voor den dood hadden verloren, op de laagste wijze mishandeld en niet zonder de grootste moeilijkheden werd toestemming tot uitlevering verkregen; tegelijk werd met alles wat den overledene had toebehoord, door de doctoren en andere toevallige bezitters, een ongepasten handel gedreven. Eindelijk, op den 18den Januari 1868, vond het lijk van den keizer van Mexico z\jn laatste rustplaats in de kerk der Capucijners te Weenen.
En wat was het lot van de keizerin, die eenmaal in den bloei van haar jeugdige schoonheid en te midden van alle geluk, dat de aarde kan schenken, met haar echtgenoot de oevers van de Adriatische zee had verlaten, om in de Nieuwe Wereld der republikeinen van de Vereenigde Staten een kroon te dragen? Wellicht, dat zij nog altijd niet vermoedt, wat voor vreeselijks er voor bijna vijftig jaar in Queretaro is gebeurd. Nadat zij in Parijs bij Napoleon en bij den Paus in Rome tevergeefs om hulp voor haar in 't nauw gebrachten echtgenoot had gesmeekt, werd zij langzamerhand door kommer en vertwijfeling geesteHjk gebroken, en kwam nooit meer tot zichzelf I Nu nog leeft de ongelukkige dochter van Leopold van België en vroegere Keizerin van Mexico teruggetrokken op een slot in de nabijheid van Brussel.
Met de verovering van Queretaro en de fusüeering van den keizer was de overwinning van president Juarez beslist. Ook Mexico, de hoofdstad, die door Porflrio Diaz was belegerd, gaf zich over en den 16den Juli 1867 trok de Indiaan Juarez in het voormalige paleis van Ferdinand Cortez triomfantelijk binnen. In den loop van de eerstvolgende tien jaren kwamen toen de binnenlandsche toestanden van Mexico eenigszins tot rust; vooral sedert generaal Porflrio Diaz in het jaar 1876 en toen weer in 1884 de waardigheid van president verkreeg en zich tot 1911 op deze moeielijke post wist staande te houden. Maar nog altijd is het lot van de daar wonende Europeanen, het onbetrouwbare karakter van de Mexicaansche kleurlingen in aanmerking genomen, blootgesteld aan al de onzekerheden van oproerige bewegingen en rooverbenden zijn de eigenlijke beheerschers van het land, precies zooals ten tijde van den ongelukkigen keizer Maximiliaan.


Fusileeren van Keizer Maximiliaan van Mexico.


Vïschetende Indianen in Zuid-Amerika.


177
34. De landengte van Panama.
Is het u nooit opgevallen, hoe moeieüjk het is uw blik van een globe af te wenden. Telkens, wanneer ge haar bekijkt, doet ge nieuwe ontdekkingen, zü geeft u een juister beeld van de aarde, dan een kaart zou kunnen doen. Zü toont u helder, dat landen en zeeën verschillend zyn gevormd en zy maakt u hun ligging en hun grootte in verhouding tot elkaar duidelijk.
Zeker hebt gy wel eens plotseling ontdekt, dat de Noordpool in een zee ligt, die door zeer groote uitgestrektheden van land wordt omgeven, terwyl de Zuidpool gevonden wordt midden in een vastland, dat door groote zeeön wordt omringd. En zeker hebt gy* u reeds verwonderd afgevraagd, waarom alle werelddeelen juist in het Zuiden, in schiereilanden eindigen. Zie slechts in Europa naar Skandinavië, vervolgens vooral naar Spanje, Italië en Griekenland Naar het Zuiden wüzen Kamschatka en Korea, Arabië en de Indische schiereilanden; Afrika, Australië en Zuid-Amerika eindigen naar het Zuiden toe in steeds smaller wordende wiggen. Men zou daarbij haast aan de vormingen van een druipsteengrot denken. Maar gy moogtover den aardbol ontevreden zyn, zooveel ge wilt en de geleerden met vragen bestormen — toch zult ge er nooit achterkomen — waarom het aanschijn der aarde juist deze en geen andere trekken heeft aangenomen!
Een andere keer, wordt ge gewaar, dat Europa, Azië, Afrika en Australië in een byna aaneengesloten boog in het oostelijk halfrond van de aarde liggen, terwyl Amerika het westelijk halfrond voor zich alleen in beslag neemt. Als een reusachtige scheidsmuur ligt het tusschen twee zeeën en valt steeds weer op door zyn eigenaardigen vorm van pool tot pool. Men zou zich kunnen voorstellen, dat de Schepper van den aardbol met zyn werk niet geheel tevreden was geweest en op het laatste oogenblik nog twee afzonderüjke werelddeelen had willen maken. Zyn niet de sporen van zyn sterke hand overal te zien ? In de linkerhand houdt hy Noord-Amerika en in de rechterhand Zuid-Amerika. Daar waar de Hudsonsbaai het land binnendringt, lag zün wüsvinger en de golf van Mexico is de afdruk van zy"n duim. Zuid-Amerika houdt mj in zfln volle hand omklemd en slechts van zün duim is juist op de grens van
II


178
Peru en Chili een indruk zichtbaar. Zijn handen hebben het geheele werelddeel met zoo'n kracht samengeperst, dat de westrand in reusachtige plooien en vouwen werd verfrommeld, die, wij menschen, het Rotsgebergte en de Andes noemen. Als men niet wist, dat de winden der wereldzeeën de rivieren met regen voeden, zou men geneigd zijn te gelooven, dat de Missisippi en de Amazonen-rivier, de Rio de la Plata en al de andere rivieren niets anders waren, dan het vocht, dat nog heden van de gebergten onder den druk van hun scheppershand afstroomt.
En hoe heeft Hij gerukt en gedraaid, om Amerika uit elkaar te krijgen. Aan een kant is de samenhang werkelijk verscheurd, al hggen er nog enkele stukken, die wij de West-Indische eilanden of Antillen noemen. Aan den anderen kant was echter de grondstof te taai. Stellig vormt Mexico naar het Zuiden een wig, alsof het in de zee wilde eindigen en hgt MiddenAmerika daar als een uitgewrongen handdoek. Tusschen Guatamala en Honduras was het bijna van elkaar gescheurd en ook het groote meer van Nicaragua vormt een zwak punt. Doch eerst daar, waar Costa Rica in de landengte van Panama overgaat, scheelde het een haar of de samenhang tusschen de beide helften van de Nieuwe Wereld was verbroken. Doch de landengte weerstond het draaien en rukken en nadat zij tot op zestig kilometer breedte in elkaar was gewrongen, werd zij met rust gelaten.
Later kwamen toen de menschen om den Schepper te helpen en het werk, dat hü zelf goed vond, nog te verbeteren. Wel is waar duurde het lang, voor zij zich aan een zoo reusachtige onderneming waagden. Maar omdat het hun zoo goed was gelukt Afrika van Azië te scheiden, gingen zij er ook toe over, om een kanaal door de honderd meter hooge bergen van Panama te graven. Lange jaren en veel milliarden waren daartoe noodig, maar weldra zal het meesterstuk gereed zijn, dat Zuid-Amerika van de noordelijke helft van de Nieuwe Wereld afscheidt Als een triomfkreet zal door de wereld de tijding weerkhnken, dat het eerste stoomschip met rookende schoorsteenen dezen korten weg van den Stillen, naar den Atlantischen Oceaan heeft afgelegd. En is het geen meesterstuk, met één enkele snede den weg met een stoomboot van Liver-


179
pool naar San Francisco bftna 1000 mijlen te hebben verkort?
Maar nog is de brug niet afgebroken en kunnen we over land naar Zuid-Amerika komen, daar waar de Cordüleras de los Andes hun machtige keten langs de geheele westkust beginnen. Als geweldige vestingen springen hun ketens in dubbele of meerdere rflen tegen den Stillen Oceaan naar voren en tusschen deze ketens breiden zich hoogvlakten uit, die 4000 Meters boven den zeespiegel liggen. Hier verheffen zich de hoogste bergen van de Nieuwe Wereld in Argentinië, de machtigste van allen, de Aconcagua, een uitgebrande, met eeuwige sneeuw en schitterende witte gletschers bedekte vulkaan, in Bolivia, de Sorata, in Equador de Chimborasso, eveneens een uitgebrande vulkaan, wiens ijsmantel een koepel van marmer gelijkt en eindehjk een der beroemdste bergen van onze aarde: de Cotopaxi, de hoogste, van de nog in werking zijnde vulkanen van de geheele wereld.
Wij zullen ons nu een oogenblik ophouden in een dal, boven de grens waar de boomen niet meer groeien en waar uit den rotsachtigen bodem slechts eenige kruiden ontspruiten! Daar ziet men een bergkegel, die even Regelmatig is, als de top van de Fujijama. Zijn krater heeft 700 Meter in doorsnee en van zön 6000 Meter hoogen rand loopen aan de bergkanten mantels van sneeuip naar beneden, evenals bfl de uitloopers van een reusachtige zeester. 'Toen voor bijna 400 jaar Spaansche indringers deze landen, die .vroeger onafhankelijk waren, veroverden, het de Cotopaxi juist een van zyn hevigste uitbarstingen zien en nog in onze dagen hebben Europeesche reizigers, als door een brandende kachel, zfln sneeuwmantel zien wegsmelten; terwijl een bruinroode weerschijn van den gloed van den krater de verwoesting belichtte, die de stroom van sneeuwwater en het vooruitschuiven van de lavastroomen, in de dorpen en dalen aan den voet van den berg veroorzaakte.
Zelfs onder de gloeiende zon vajn den Aequator zfln dus deze reusachtige bergen getooid met mutsen van eeuwige sneeuw en blauw getinte gletschers. Men zou kunnen meenen, daar in de nabijheid van de polen te zön. Op deze hooge bergkammen, die onmiddellijk uit de diepte van den oceaan schijnen op te rözen, groeien geen boomen; maar toch is het klimaat er wel uit te houden en voorziet de akkerbouw in het onderhoud der


180
menschen. Aan den gloeienden zukant, die door veelvuldige regens wordt besproeid, is de plantengroei buitengewoon rük en hier betreedt de avonturier het tropische oerwoud. De kinaboom is hier inheemsen, orchideeën slingeren zich van stam tot stam en de bosschen zün door netten van lianen als te zamen gebonden. Een ontoegankehjk oerwoud strekt zich uit over een geweldig groot gebied van Brazilië en Bolivia, in weUc woud de natuurvorscher nog heden niet kan doordringen. Zoo omvatten de Andes alle denkbare zones voor den plantengroei, van de warme tot de koude; van die uit de nabijheid aan den Aequator tot die, welke men aantreft op zuidelijk gelegen breedtecirkels.
35. Het rijk van Inka.
Op deze bergen van de Westkust van Zuid-Amerika woonde eens een bewonderenswaardig volk, dat onder rechtvaardige en geliefde koningen uitblonk in macht en beschaving. Bü den leidenden stam schaarden zich eenige omwonende voBreren en in den loop des tijds kwam hier het machtigste rflk en de hoogste cultuur van Zuid-Amerika tot stand. Volgens een sage was het regeerende koningshuis ontsproten uit een streek, waar zich de overoude sneeuwvelden van eenige der hoogste toppen van de Andes in het water van het Titicacameer spiegelden.
De koning heette Inka, en als wy van het rflk van Inka spreken, dan bedoelen wü het oude Peru, een land, welks onschuldige droomen door Europeanen, de Spanjaarden, verwoest en vernield werden.
Het ryk van Inka strekte zich uit van Columbia en Ecuador in het Noorden, tot in het tegenwoordige Chili. De macht van den koning was onbeperkt en na zyn dood kende men hem een goddelijke vereering toe. Een roode hoofdbedekking met witte en zwarte veeren was het teeken van zijn waardigheid en koninklijke pracht en rykdom omgaven hem. De hoogepriester, wiens plicht het was, de wil der Goden te onderzoeken en te verkondigen, stond hem ter zijde.
In Cuzco, de heilige stad van de Indianen, noordwestehjk van het Titicacameer, had het Inkavolk ter eere van de zon en de maan prachtige tempels gebouwd De zalen van den


181
tempel aan de zon gewijd, waren met platen van goud bepleisterd en friezen en portalen waren eveneens van louter goud In het heilige der heiligen vereerde men het beeld van de zon, een gouden schijf, die in het midden door stralen en edelsteenen omgeven, een menschehjk aangezicht vertoonde. In een andere zaal blonk het zilveren beeld der maangodin.
Zon en maan waren dus teeken van de hoogste goddelijke vereering. Maar het Inkavolk aanbad ook de regenboog en den God van den donder en het droeg aan zijn afgoden de hoede op van zün huis en haard, zfln velden en kanalen.
De inboorlingen droegen om den hals amuletten, die voor gevaar en plotselingen dood beschermden en die ook aan de overledenen in het graf werden medegegeven. De üjken werden te zamen gevouwen in huiden of in matten genaaid, en bijgezet onder het woonhuis of, als het deftige menschen waren, in afzonderhjke monumenten. Aan de kust begroef men het luk steenen grotten, zandheuvels of groote vaten van aardewerk. Aan doode mannen gaf men wapenen en werktuigen mede, aan vrouwen haar huisraad en handwerk en aan kinderen hun speelgoed en men offerde aan de/gestorvenen lama's. De begraafplaats van koningen was in den zonnetempel zelf; die van hun gemalinnen in de maanzaal.
Ten dage van den 21sten December werd het zonnefeest gevierd en daarbfl was de Inka zelf, in zfln hoedanigheid van zoon van de zon, de Hoogepriester. Dan werd op een altaar het zonnevuur ontstoken, dat door de zonnejonkvrouwen het geheele jaar door werd onderhouden.
Deze jonkvrouwen hadden hunne kloosters in de nabüheid van den zonnetempel, den Koningsburcht en de huizen van de edelheden en het was ook hun phcht kostbare gewaden voor de priesters en vorsten te weven, het malsbier ter eere van de godenfeesten te brouwen en bfl zegefeesten of ter eere van een nieuwe regeering van een Inka, zichzelf aan de goden te offeren.
De allereerste lotgevallen van het Inkavolk gaan in het duister van de sage verloren. Wfl kennen echter beter de staatsinrichting en haar sociale verhoudingen, want de Spaansche veroveraars hebben immers alles met eigen oogen gezien.


192
De Indianen bevroren bü massa's op de hoogvlakten en in plaats van goud, vond men niets anders, dan troostelooze wildernissen, moerassen en kale bosschen, welker bodem door een aanhoudenden regen van twee maanden geheel doorweekt was. Van dieren vertoonde zich alleen de dikhuidige tapir, die met zyn slurfachtigen, verlengden snuit, naar kruiden en bladtfren wroette en de moerassige streken diep in het oerwoud opzocht De weinige, hier en daar verspreide inwoners betoonden zich vijandig gezind. Op een nieuwjaarsdag van het jaar 1540 bereikte de reeds sterk gedunde schaar den oever van de Naporivier en toen de honger met al zyn ellende dreigde, besloot Pizarro een van zijn metgezellen, een stoeren zeeman, Orellana genaamd, stroomafwaarts te zenden, om menschen en levensmiddelen op te sporen. By een kamp werd een scheepswerf aangelegd en in allerijl een kleine brigantijn getimmerd, om mede te zeilen en te roeien. Met een bemanning van vijftig koppen ging Orellana aan boord en de sterke stroom voerde hem spoedig weg van de legerplaats.
Aan beide oevers zag men donkere, stille oerwouden. Geen dorpen, geen menschen! Reusachtige boomen spreidden hun kronen als triomfbogen over het water en van hun takken hingen lianen, die voor de lustige apen met hun grijpstaarten als touwladders en schommels dienst deden. Van dag tot dag zakt het vaartuig van Orellana steeds verder af in het vochtige land, dat nog geen blanke ooit gezien had. Tevergeets zag men naar inboorhngen uit tevergeefs trachtte het oog, door het donkere groen tusschen de stammen door te dringen. Over de manschappen kwam angst en onrust Slechts Orellana zat onbezorgd aan het roer, deelde zfln bevelen aan de roeiers uit en stelde de zeilen, al naar dat de wind over het water woei.
Nergens legerplaatsen op de vooruitspringende gedeelten van den oever, nergens een hut met palmbladeren of gras bedekt, nergens een rookwolk^ die de nabyheid van Indianen deed vermoeden. Op een helling in het kreupelhout lag een boa, verwant aan den python van de oude wereld, sierhjk opgerold en bezig een klein knaagdier te verteren. In het met wortels sterk voorzien moeras aan den oever, wroetten eenige watervarkens en onder een gewelf van stekelig struikgewas loerde hun ergste vijand, de jaguar, wiens oogen als vurige kogels gloeiden.


198
witte indringers en tappen het melksap af, opdat de groote heeren in de steden van Europa gemakkelijk in een automobiel kunnen rijden.
Nog een boom, die aan ieder kind bekend is, groeit welig in dit oerwoud. Hij wordt tot ongeveer vijftien meter hoog en draagt groote, blanke, lederachtige bladeren. Zijn bloesems groeien echter aan den stam, niet aan de takken, en zijn op augurken gelijkende geelroode vruchten worden in den altijddurenden zomer van het Amazonegebied in elk jaargetijde rijp. De boom groeit wild in het bosch, werd echter reeds door de Indianen aangeplant vóór de komst der blanken, die evenals de Mexicanen uit de fijn gestooten pitten van zijn vrucht cacao en chocolade bereidden.
Niet minder beroemd en geliefd is een andere drank, de koffie. De koffieboom behoort echter niet in het oerwoud thuis, maar op de plantages en ook daar slechts als vreemdeling. Want haar vaderland is de provincie Kaffa in Abyssinië en uit Arabië kwam de koffie over Costantinopel naar Europa. Thans leveren de koffieaanplantingen van Brazilië drie vierden van den wereldoogst en deze laatste bedraagt elk jaar niet meer of minder dan duizend mülioen kilogram. Bedenkt eens, hoeveel koffiekransjes en koffieliefhebsters er zün en hoeveel koffiepraatjes.
Ook de vanüleplant, die thuis behoort in de bergwouden van Mexico en Peru, behoort tot de bewonderenswaardige gasten van het oerwoud. Om het wilde gewas vrucht te doen zetten, moet het stuifmeel door insecten worden overgebracht Vele jaren geleden bracht men de plant naar het eiland Réunion over, waar zü zich uitstekend ontwikkelde, echter zonder vrucht te dragen. Daar ontbraken juist de hulpvaardige insecten van haar geboorteland. Men beproefde het bevruchtende stuifmeel kunstmatig over te brengen en deze proef gelukte uitstekend. Heden levert Réunion het leeuwendeel van de vanüle, die op de geheele wereld wordt voortgebracht
En dan de menigvuldigheid van dieren, die in het oerwoud en aan zfln grenzen, bfl de savanne, leven I In het dikke bamboeriet speelt het wüf je van den jaguar met haar jongen en aan den rand van hèt moeras springt de pekari, het kleine aardige muskuszwün, met zfln hooge, lenige pootjes rond. Hier treft men de eigenaardige buidelrat aan en het plompe, ge-


199
pantserde gordeldier, dat zooveel van de afschuwelijke termieten houdt, de witte mieren, wier sterke kaken knagen aan papier, kleedingstoffen, hout, ja zelfs aan huizen. Hier leeft ook de klimmende luiaard, met zijn ronden apenkop en groote klauwen. Geheele dagen hangt hij slaperig aan een tak en wordt eerst wakker, als het donker wordt Hij houdt zich slechts op in de kronen van boomen en voedt zich met bladeren. In de overoude tijden waren er luiaards, die zoo groot waren als neushoorns en olifanten. Bij dag slaapt de waschbeer met zijn geelbruine pels in holle boomen, bij nacht zit hij kleine zoogdieren en vogels na, of zoekt hij eieren en vruchten; maar hij eet zijn buit niet op, voordat hij hem door en door met water heeft schoongemaakt Aan den zoom van het oerwoud, tusschen het rfik van de zon en de schaduw, schreeuwen papegaaien, fladderen ontelbare vlinders in prachtige kleuren en verschuilen zich bedrijvige duiven op klapperende vleugels in de boomen. Pijlsnel doorklieven kolibries de lucht, de kleine, aardige vogeltjes, wier kop, hals en borst in schitterende, bonte kleuren als metaal glinsteren. Zij bouwen hun nesten zorgvuldig uit haren van planten en mos en hun snavel is zoo lang en fijn als een priem. Er is een kolibrie, die niet langer dan 372 cM. wordt en die weinig meer dan één gram weegt.
Door dit aardsche paradijs voer nu Orellana met zijn beide brigantijnen. Beneden de monding van de Madeira landde hij eens aan den noordoever, in een streek, waar, zooals men beweert, niets anders dan schoone, schUddragende jonkvrouwen, „Amazonen", leefden en naar haar gaf hij den stroom den naam van Amazonerivier.
In werkelijkheid was de sage van de Amazonerivier niets anders dan fantasie!
Verder en verder ging de tocht! De rivier scheen eindeloos te zijn! Tusschen de mondingen van de machtige zijrivieren Schingu en Tapajoz, strekten zich de groote grasvlakten uit tot aan de rivier en ternauwernood ontkwamen de reizigers aan de menscheneters van den Noordoever.
Toen eindelijk ontwaarde men de nabijheid van de wereldzee. Vriendelijk gezinde Indianen waarschuwden de blanken voor den Proroca, een geheimzinnigen hoogen springvloed uit de zee, die met ebbe en vloed in verbinding staat en tweemaal per maand zich


200
met geweld van den Oceaan uit, in de rivier stort, waar zij alles, wat haar in den weg komt, vernielt Eindelijk dan bereikte Orellana den noordelijken arm van de monding van de Amazone. Hier voorzag hij zijn schepen van een dek en koos het ruime sop. Maar de geweldige storm vervolgde hem tot ver in den Atlantischen Oceaan, en toen de kust al lang uit het gezicht was verdwenen, zeilden de schepen nog steeds in het mergelgele water. Nog vijfhonderd kilometer voor de monding hgt het zoete water van den Amazonestroom op het zoute water van den Oceaan. Eerst verder noordwaarts kwam men eindelijk in de Blauwe zee.
Vijf maanden had Orellana noodig gehad, om de 4000 kilometer af te leggen van de in het geheel 5000 kilometer lange rivier.
Thans wendde hij zich noordwaarts, om langs de kusten van Guyana en Venezuela, West-Indië te bereiken, en tegen Kerstmis het hij aan de kust van St Domingo het anker vallen.
40. Alexander von Humboldt.
Sedert de roover Pizarro het Inkarijk had verwoest, wierp zich de ondernemingsgeest van de Spaansche en Portugeesche conquistadoren ook op het Zuid-Amerikaansche vasteland, welks geweldige uitgebreidheid eerst langzamerhand aan de kolonisten en geographen bekend werd. De Indiaansche bevolking trok zich na hevigen strijd meer en meer in het binnenland terug, waar ondoordringbare, met koortsen bedreigende oerwouden en eindelooze, dorre grassteppen, de Llanos, het krachtigste wapen tegen de roofzuchtige indringers waren. De kuststreek was spoedig bevolkt en gekoloniseerd. Europeanen en Creolen, Indianen en Mulatten verdeelden het land onder elkaar, dat door uit Afrika ingevoerde slaven werd bewerkt. Dieper in het binnenste van het land, den grooten weg langs den machtigen stroom volgend, drongen nu de zendelingen van de Jezuïeten en later van de Capucijner-monniken door; maar muskieten en krokodillen, mieren en jaguars verbitterden het leven van deze weinige Europeanen, en zij dreigden bijna te stikken in den overweldigenden plantengroei, die hun benauwend omgaf.


202
twijfelachtig, of hij ooit een universiteit zou kunnen bezoeken. Maar een hartstochtelijke liefhebberij openbaarde zich bö den ernstigen en schuchteren knaap: hij verzamelde met onvermoeiden fiver kevers en vlinders, steenen en schelpen, droogde planten en bewaarde z8n schatten in kastjes endoozenmetzulk een nauwgezetheid, dat hij den spotnaam van „kleinen apotheker" kreeg.
Eerst in zijn jongelingsjaren werd zön gezondheid zooveel beter, dat hü, tegelijk met zün broeder, door de beste leeraren van Berlijn voor de universiteit kon worden opgeleid, alwaar hü in 1787 in Frankfort aan de Oder zfln intrede deed.
Zün vader *was reeds vroeg gestorven, het was de wil van zün moeder, dat de jongere broeder Humboldt in de staatswetenschappen zou studeeren, terwül de oudere zich aan de rechtswetenschap zou wüden. Daarom studeerde Alexander eerst in de oeconomie; toen lüj echter daarop naar Qöttingen ging, hield mj zich meer bezig met zün geliefde natuurwetenschappen en knoopte aldaar een groote vriendschap aan met den Zuid-Zeereiziger George Forster, met wien lüj een door de beschrijving van Forster, beroemd geworden reis op den Rhn maakte en Engeland en Frankrijk bezocht Deze opwekkende omgang, met een zoo vurigen bewonderaar van de tropenwereld, als Forster er een was, wekte in Humboldt een hartstochtelijk verlangen op naar de landen, aan de andere zijde van den Evenaar, en het lezen van een klein verhaal door den Franschen schrijver de Saint-Pierre, dat voor een deel op een van de eilanden uit de Zuid-zee speelt, was voor hem een onvergeteüjke gebeurtenis. Aan elk van mun lezers is dit verhaal zeker wel bekend, het heet: „Paul en Virghde" en is een van de meest verbreide boeken van de wereld
Toen nu Humboldt een handelsacademie in Hamburg en de bergacademie in Freiberg bezocht vergat hij zijn jongelingsdroom om ontdekkingsreizen in vreemde landen te maken niet en alles, waarvan lüj in die jaren zyn studie maakte, had alleen ten doel, om veelomvattende wetenschappelijke resultaten van de voorgenomen reizen voor te bereiden. In het begin van 1792 werd lüj assessor op het departement voor het mijnwezen en van regeeringswege daartoe geroepen, bereisde hij de mijnen in de Frankische vorstendommen, de zoutgroeven in


204
kracht van de kleuren der planten, het aanzien van de gewassen, de bonte veeren van de vogels, alles droeg den grootschen stempel van de tropische natuur."
Nadat de beide onderzoekers de omstreken van Cumana vier maanden lang in alle richtingen hadden doorkruist, begaven zij zich naar de hoofdstad Caracas om van hieruit Zuidwaarts over de Llanos van Venezuela, afschuwehjke grassteppen, die in den zomer in dorheid met zandvlakten wedijveren, echter in den regentijd van April tót October in een golvende zee van tropische plantengroei veranderen, tot aan den Orinoco door te dringen, op twee na de grootste rivier van Zuid-Amerika, wier geweldige zoetwatermassa, bö haar monding in den Atlantischen Oceaan, Columbus op zijn derde reis in de nabijheid van het eiland Trinidad had ontdekt.
Reeds de omstreken van Cumana en het bergland bij Caracas boden door de pracht en menigvuldigheid van den plantengroei voor de verzamelingen van de beide natuuronderzoekers, die door een langer verblijf in gezonde plaatsen aan de zeekusten, aan het tropische klimaat eerst moesten wennen, een onmetelijken buit Daar groeiden op dorre zandvlakten, fakkeldistels, die meer dan tien meter hoog werden. Stekelige cactussen vormden een ondoordringbaar struikgewas en aan de oevers van de rivieren klommen heerlijke slingerplanten met haar bonte bloemen tegen prachtige tamarinden en ceibaboomen op. De sagoboom, de bananenstruiken, de cacaoboom, stelden den luien inboorlingen in staat, een leven als in luüekkerland te leiden; maïs en suikerriet behoefden nauweüjks te worden verzorgd. De bloemscheeden van de palmen verschaften hoofdbedekking en kleederen zonder naad en de stammen van het bamboe werden gebruikt om hutten te bouwen en wapens en huisraad te herstellen. Het merkwaardigste was echter de „koeboom", wiens aanbhk op Humboldt een der sterkste indrukken maakte, die ooit een wonder der natuur op hem uitoefende. „Op een kalen rotsmuur," zoo beschrijft hij zelf dit wonder, „groeit een boom met droge, lederachtige blaren; zijn dikke, houtachtige wortels dringen ternauwernood in het gesteente. Verscheiden maanden in het jaar bevochtigt geen regen zijn loof, de takken schijnen verdroogd, afgestorven; boort men echter in den stam, dan vloeit er zoete voedzame melk uit Bij het opgaan van de


211
ontzaghjk veel moeite, voor eindelflk weer kalm, bevaarbaar water werd bereikt
Na een kort, verfrisschend oponthoud stuurden de reizigers hun kano in een zflrivier, de Atabapo en toen verder in een zflrivier daarvan, de Rio Temi, wier loop zfl opwaarts vervolgden. Daar de rivier buiten de oevers getreden was, voeren zij dikwijls door smalle kanalen, door het dichtste oerwoud, naar de zoogenaamde overlaadplaats, aan de Pimichin, waar reeds de Indianen gewoon waren, hun vaartuigen uit de Rio Temi, die nog tot het stroomgebied van den Orinoeo behoorde, over land naar de naburige beek Pimichin te dragen. Op houten rollen werd de kano van von Humboldt vflf dagen lang voortgeschoven en toen ging de tocht op de Pimichin verder. Reeds na vflf uur liep men in de Rio Negro binnen, die een der grootste zijrivieren van de Amazonerivier is.
Den lOden Mei bereikte dus-von Humboldt met zün metgezeüen de plaats, waar de Casiquiare uit den Orinoeo, van het Noorden uit, naar de Rio Negro stroomt, en nadat ze gedurende tien dagen tegen haar sterken stroom hadden opwaarts geroeid, kwamen zü weer, zooals verwacht werd, recht in den Orinoeo uit Daarmede had von Humboldt de verbinding van de beide stroomgebieden, de Amazonerivier en den Orinoeo geconstateerd en spoedig ook de oplossing van het eenvoudige vraagstuk gevonden. De zevenhonderd meter breede Orinoeo wordt plotseling door een uit den bodem verrijzende rotsmassa gespleten, terwfll de hoofdstroom zyn loopbaan naar het Noord-westen voortzet, wükt ongeveer een derde van de watermassa links uit en daar hier het terrein naar de Rio Negro afhelt, vindt zü haar weg naar den hoofdstroom niet meer terug, maar vloeit naar de haar tegemoet komende Rio Negro.
Maar al te gaarne was von Humboldt nu tot den nog niet ontdekten oorsprong van den Orinoeo doorgedrongen, maar in deze streken woonden krijgslustige Indianen, die aan niemand het betreden van hun grondgebied toestonden. Op een brug van lianen, die zfl in een nauwe bergpas over de rivier hadden gespannen, stond dag en nacht een wachter om op den stroom te letten ten de aankomst van iederen vreemdeling te berichten. Zelfs had een müitaire expeditie eenige jaren vóór de reis van von Humboldt op deze plaats moeten omkeeren. Nog heden is de


212
oorsprong van den Orinoeo niet nauwkeurig ontdekt. De koortsverwekkende atmosfeer, de ondoordringbare wildernis van het oerwoud en de moorddadige insectenplaag zfln betere wachters dan de thans reeds lang verdwenen Indianenposten.
De strooming van den Orinoeo bracht nu de expeditie spoedig stroomafwaarts; een maand later voeren de reizigers weer voorbij de monding Van de Atabapo en langs hun oude legerplaatsen. Op dezen terugtocht bezocht Humboldt ook de grot van Ataruipe, alwaar de uitgestorven stam van de Aturen zfln begraafplaats had gevestigd. In dit door zeer dicht bosch omgeven, griezelig mausoleum, telde Humboldt niet minder dan zeshonderd goed geconserveerde geraamten van mannen, vrouwen en kinderen.
Ieder geraamte lag zorgvuldig gebogen in een mand uit stelen van palmbladeren, en de Europeesche natuuronderzoekers wekten bfl de hun begeleidende inboorhngen groote ergernis, toen zfl eenige van deze geraamten aan hun verzamelingen toevoegden en met zich meenamen.
Na een uitstapje naar Cuba zette Humboldt met zfln metgezel zfln tochten door Zuid-Amerika nog vier jaren lang voort Den 23sten Juni 1802 beklom hfl zelfs den Chimborazzo tot op een hoogte'van 5310 Meter en stond hier op het hoogste punt dat nog ooit door iemand voor hem bestegen was! Slechts een diepe bergkloof verhinderde hem nog vijfhonderd Meter hooger, tot aan den top te kunnen voortklimmen.
Een kleine Chimborazzo is ook het werk, dat Humboldt over zfln reis publiceerde, zonder het ooit te voltooien; het bevatte dertig groote boekdoelen, voor welker samenstelling de geleerde zich tot aan het jaar 1827 in Parijs ophield. Van daaruit vestigde hfl zich in zfln vaderstad, Berlijn, waar hfl zich als raadsman van koning Prederik Willem ni en van zfln opvolger, een buitengewoon bevoorrechte positie voor den bloei van kunsten en wetenschappen, met grooten en tevens ook diplomatischen tact wist nuttig te maken.
Nog in zfln 60ste jaar had hfl, in opdracht van den Russischen keizer Nicolaas, een onderzoekingsreis naar Russisch-Azië ondernomen en de man, aan wiens levensvatbaarheid men in zfln jeugd twflfelde, bereikte, gehard door de vermoeiende ervaringen op zijn reizen en door rusteloozen, geestelijken arbeid, een leeftijd van negentig jaar,


213
43. Onder de Indianen van het Gran Chaco.
In het jaar 1908 begaf zich de jonge Zweed, Erland van Nordenskiöld genaamd, de zoon van den ontdekker van de Noord-Oost Passage, naar Buenos Ayres, de hoofdstad van de Republiek Argentinië en de grootste stad van Zuid-Amerika, die aan de Zuid-oever van de Rio de la Plata ligt en 1£ millioen inwoners telt. Van hier reisde hü zoover als de spoorweg liep naar het NoordWesten en ontmoette aan zyn eindpunt reeds Indianen. De eens vrfle zonen der wildernis zag hü hier als slaven der blanken, zwaar werk in hun suikerfabrieken verrichten, een treurig lot, dat hen lichamelyk en geestelijk sloopt
Toen baande de Zweedsche natuuronderzoeker door het oerwoud zich een weg naar de hoogere streken, waar zich de met sneeuw bedekte hoogvlakte van den Calilequaberg hoog boven de sombere boschstreken, boven de suikerfabrieken en zageryen en het geheele leven en bedrijf van de menschen daar beneden in de diepte verheft. In deze streken heerscht nog de godin der aarde, Pachamama, aan wie de Indianen van deze berghoogte, die slechts in naam Christenen zyn, offeranden brengen. Als zij langs de hellingen komen en over de bergpassen gaan, verzuimen zy niet, een aan den weg opgeraapten steen, als offerande, op de steenpyramide, die zich aan het begin van de bergpas verheft, neer te leggen, opdat zü op de reis niet moe worden.
De Indianen van deze streek huizen in kleine, vierhoekige hutten, die van steen of in de zon gedroogde tegels gebouwd en met gras bedekt zyn. Tot bescherming tegen den bliksem prijkt een kruis op den nok van het dak. Tegen andere gevaren en ziekten echter geeft de medicy'nman den besten raad. Pijn aan de beenen geneest hy door vet van den tapir, den beer of jaguar, die oorspronkehjk een mensch geweest zou zyn. By' aardbevingen doet men een pelgrimstocht naar de begraafplaatsen, om daar te bidden en by hagelslag verbrandt men palmbladen, die in den vorm van een kruis worden gelegd.
Toen reed Nordenskiöld noordwaarts naar den Pilcomayo, een groote rivier, die van het oostelyke deel der Andes komt


Humboldt op de Orinoeo.


217
gaan de overgeblevenen weg, om den slecht gezinden geest van den doode te ontvlieden. Een menigte prachtige vogels leven in het bosch en op de moerassige vlakten van die streek, zwarte ooievaars, wilde eenden, ibissen, flamingo's en moerasvogels.
Toen Nordenskiöld eens op verkenning naar Chacobo-Indianen uit was, kwam hü met zün ossenwagen bfl een rivier, die zoo hoog was gestegen dat lüj er met zfln wagen niet over kon. Men pakte daarom de allernoodwendigste bagage in een kano en zwom er toen over. Toen Nordenskiöld met zün metgezellen midden op de rivier was, dook plotseling een alligator tusschen hen op. Een luid gegil verdreef hem. Toen ging men van den anderen oever te voet verder. Dikwerf was het bosch overstroomd en moest men van boom tot boom klauteren of door het overstroomde bosch roeien en zich met hakmessen en bül een weg banen. Eindelijk bereikte men drogen grond. Nieuw aangelegde wegen toonden de nabijheid van Indianen aan, en spoedig was Nordenskiöld in een Chacobodorp.
Verbaasd en ontstemd over het plotselinge bezoek, begonnen de Indianen den vreemdemig met hun pijlen bang te maken, opdat lüj het hazenpad zou kiezen. Maar daar lüj zich daardoor niet van zfln stuk het brengen, wees men hem en zijn begeleiders een woonplaats aan, in het ruime drankhuis. In het midden van dit huis, staat een reusachtig aarden vat; het houdt een biersoort in, die uit de wortelknollen van den maniokstruik wordt gebrouwen. Rond dit vat dansen de Indianen op de tonen van fluiten, en buiten zitten de vrouwen op den grond en kijken toe, hoe de mannen zich bezighouden. Buren met pijl en boog in de hand komen op bezoek. Zy drinken van het hun voorgezette maniokbier met een weerzinwekkende onmatigheid. Ook zfl overnachten daar en hangen hun hangmatten in de herberg op. Onder de matten laten zy kleine vuren branden, om de muggen en de nachtelyke koude der tropen te weren.
Wonderbaarlyk en geheimzinnig is zulk een nacht in het huis van Indianen. In den flikkerenden, matten schijn der vuren teekenen zich bogen, pylen en versieringen scherp omlynd tegen het dak af. Alles in het rond is netjes en goed onderhouden. Sommige van de koperbruine gasten houden nog fluisterend een gesprek over oorlogsfeiten en jachtavonturen en van buiten,


218
uit de nachtelijke wildernis, dringen raadselachtige geluiden naar binnen.
De groote aanplantingen om de hutten heen, zijn de voornaamste bronnen van bestaan van de Chacobo-Indianen, zü verbouwen maniok, bananen en rüst en bewaren den oogst in op palen rustende schuren. De vreemde reizigers worden op maïs, geroosterde maniokknollen, maniokmeel en gekookte visch onthaald.
De mannen zyn meer op opschik verzot dan de vrouwen. Zfl beschilderen het gezicht rood en de armen paars. Door het neus-tusschenschot boren zy een gat en steken er roode tukanveeren als sieraad door. In de oorlelletjes dragen zy de voortanden van het watervarken en om den bovenarm een boa van dons en papegaaienveeren. Het ongevlochten haar hangt bfl mannen en vrouwen lang neer, en zy wihven zich het lichaam met vanüle in, om lekker te ruiken. By feestehjke gelegenheden behangen zy zich met al hun sieraden, steken zich roode, blauwe en kopergele papegaaien- en tukanveeren in het haar en doen een mooie, uit vflftienhonderd apentanden bestaande ketting om den hals. Daar men hiervoor slechts voortanden gebruikt, moet de Indiaan, met zfln eenvoudige pylen, ongeveer tweehonderd apen dooden, alvorens zfln halssieraad klaar is.
44. De Albatros.
Naar het Zuiden wordt Zuid-Amerika zoo smal als een sabelkling vol schaarden. In het Westen verheffen zich de Andes van Chili en naar het Oosten strekken zich de pampas van Argentinië en Patagonië uit. Wy vliegen thans in onze verbeelding over de eindelooze steppen naar het Zuiden.
Als de angel van de giftblaas van den schorpioen steekt .Vuurland", de zuidehjke punt van Amerika in de Zuidzee uit Het is van het vasteland door een zeestraat gescheiden, die den naam van den onverschrokken Magelhaens draagt. In zyn oerwouden, waar de altijd groene beuken groeien, heerschten voorheen koperbruine Indianen, die tot den stam van Ona behoorden. Ook zü werden even als hun broeders in de geheele nieuwe wereld door de blanken verdrongen en zfln thans gedoemd uit te sterven; slechts een gering aantal is overgebleven.
Maar de laatsten toonen nog heden de karakteristieke hoe-


219
danigheden van hun stam, zij zfln krachtig gebouwd, krijgslustig en dapper; leven met hun buren in de onveilige verhouding van bloedwraak en van hunne legerplaatsen ziet men de vuren, dan in het bosch, dan aan den oever van een meer, dan weer aan de kust vlammen.
In de straat' van Magelhaens hebben veel zeilschepen voor altijd hun vlag moeten strijken. Dit is een bfl uitstek gevaarlijk water en wegens de heftige stormen, die op eens op de steile klippen van de zee-engte loskomen zeer berucht Het is veel veiliger in volle zee te bhjven en zuidelijk om de eilanden van Vuurland heen te varen. Hier zingen de golven van de branding van den Atlantischen en Stillen Oceaan hun gemeenschappelijk lied, om de steile rotsen van kaap Hoorn.
Wie luistert naar hun hed? Wie ziet met koninklijke verachting op de kronen van schuim hunner golven neer? Wie zweeft er met uitgebreide vleugels om Kaap Hoorn heen? Wie anders dan de albatros, de grootste van alle stormvogels, de stoutste en meest onvermoeide van alle gevleugelde bewoners van de lucht!
Kijk hem maar gauw na, want in een oogenblik is hfl weer verdwenen. Gij ziet, hfl is zoo groot en zoo wit als een zwaan, heeft echter een korten, dikken hals en een grooten kop met een sterken, rosen en geel gekleurden snavel en slechts op de slagpennen zwarte vlekken, Zfln vleugels behooren tot de wonderwerken van de Schepping. Als hfl ze tezamen vouwt, voegen zfl zich zoo dicht om het lichaam heen, dat zfl heelemaal verdwflnen. Nu echter heeft hfl ze uitgebreid en de afstand van de eene naar de andere vleugelpunt bedraagt vier meter. De vleugels zfln lang en smal, dun en sierlijk gebogen, als de kling van een sabel, hij gebruikt ze met een verbazende zekerheid en kan langer en krachtiger vhegen, dan alle andere vogels. Ook heeft geen vogel zulk een mooie, statige vlucht, als hfl; zelfs bfl den hevigsten wind slaat hfl slechts om de zeven minuten nauwelijks hoorbaar met de vleugels; den overigen tijd zfln ze strak gespannen, als de vastgebonden zeüen van een schip.
Deze kunst om te vhegen is zfln geheim, het is door de wflze, waarop hfl de vleugels uitgespreid houdt en in den buigingshoek, dien hfl aan deze voortreffelijke monoplanen in


226
het vuur onderhield, opdat het niet weder zou uitdooven? Wat was hü mistroostig, toen eindehjk toch de vlam uitging 1 Toen kwam het losbarsten van een vulkaan op het eiland hem te hulp en van de gloeiende lava maakt luj een nieuw haardvuur aan. Hfl bouwde zich zelfs een oven uit gebakken steenen, bezat een knap ingerichte hut en maakte in een zelf getimmerde boot verscheidene uitstapjes langs het strand van zfln gevangenis.
Toen lüj zich eens op een van zün tochten ver van zijn woning te slapen had gelegd, sprong Mj plotseling verschrikt op. Iemand had hem bfl zün naam geroepen! Maar, het was niemand anders dan zfln papegaai, dien lüj zelf getemd en spreken geleerd had, de vogel was hem nagevlogen en riep hem nu van boven van een tak toe: „Arme, arme Robinson!"
En wie herinnert zich nog niet het aangrijpende oogenbük, toen Robinson %op een eenzame wandeling plotseling het spoor van een menschelijken voet in het zand voor zich ontwaarde. Bijna verstijfd van schrik bleef lüj staan! Acht jaren lang was bh moederziel alleen geweest — nu waren er blijkbaar hier nog andere menschen in de nabüheid. Wat konden het anders zijn dan menscheneters! Bh tuurde om zich heen en luisterde, toen haastte lüj zich naar huis en was er op voorbereid, zich tegen een mogelijken overval te verdedigen. Maar er gebeurde niets.
Na eenigen tijd zag hij echter op zekeren dag, op het strand, aan de andere zijde van het eiland, een vuur branden. Weer snelde bh naar huis, trok de ladders over de verschansing van zfln woning op en legde zfln wapenen gereed. Toen beklom hü een berg, vanwaar hü een uitzicht had en zag nu tien naakte wilden, die vleesch boven het vuur braadden. Aan het eind van hun maaltijd voerden zü een wilden dans uit, schoven toen hun kano's weer te water en verdwenen. Naast het uitgedoofde vuur lagen afgekloven menschenbeenderen en schedels, een aanblik, die onzen Robinson half waanzinnig maakte.
Reeds was het veertiende jaar büna ten einde, toen hij op een donkeren, stormachtigen nacht, door een schot werd gewekt. Zün hart klopte hevig — het uur van bevrüding scheen aangebroken te zün. Nogmaals weerklonk een schot in de nachtelijke duisternis. Het was zonder twijfel het noodsein van een


DE ZUIDZEE.


228
schip. Hü legde toen een geweldig vuur aan, om aan de bemanning den weg naar het eiland te wyzen. Toen echter de morgen aanbrak, zag mj, dat het schip op een blinde klip was geloopen en wrak was geworden. Geen spoor van de bemanning! Maar aan het strand lag een matroos uitgestrekt en naast hem stond een hond die luid jankte: Robinson snelde er heen — tenminste toch een lotgenoot in zfln eenzaamheid. Maar de gestrande was dood, en alle pogingen om hem in het leven terug te roepen, waren te vergeefs! Diep bedroefd groef Robinson een graf voor den vreemdeling. De hond echter werd thans z^jn metgezel.
Wederom verliep een jaar, waarvan de dagen op elkander geleken als het eene ei op het andere. Zfln eenige gezelschap waren de hond, de papegaai en een geit en als hij aan zijn tafel zfln eigen gebakken brood brak en met vruchten, visch en oesters zün maaltijd deed, kregen ook deze drie daarvan hun deel.
Op zekeren dag zag hfl van uit zijn uitkijk vüf kano's naar het eiland toe roeien! Zfl legden aan het strand aan, dertig wilden sprongen aan land en legden een vuur aan. Toen haalden zfl twee gevangenen uit een kano. Een slag met een knots doodde den eenen. De andere echter maakte van een onbewaakt oogenblik gebruik en vluchtte juist in de richting van de woning van Robinson. Slechts twee van de wilden vervolgden hem. Robinson rende naar beneden, om den vluchteling bü te staan. Op een teeken van zfln meester, stortte zich de hond op den eenen vervolger en hield hem vast, tot Robinson hem had neergeveld, de tweede onderging hetzelfde lot. Toen gaf Robinson den gevangene, die over deze onverwachte verschijning ten hoogste verbaasd was, door vriendehjke teekenen en door lachen te verstaan, dat lüj een beschermer en vriend had gevonden. De arme man stamelde onverstaanbare woorden. Maar welk een vreugde voor Robinson eindelijk weer eens het geluid van een menschenstem te hooren, wat lüj sedert vijftien jaren had gemist! De overige wüden hadden hals over kop de vlucht genomen.
De zwarte metgezel van Robinson kreeg den naam van Vrijdag, want op een Vrfldag was hy naar het eiland gekomen. Hij leerde nu de taal van zijn meester, werd langzamerhand


229
een braaf Christen en voor den kluizenaar een vriend met de grootste toewijding. Op zekeren dag strandde toen opnieuw een schip, op de blinde klip en in den voorraad van het wrak vonden Robinson en Vrfldag schietwapens en kruit, levensmiddelen, werktuigen en vele andere nuttige dingen, die hun leven gedurende de volgende jaren zeer vergemakkelijkten. Toen eindelijk achttien jaren waren verstreken, werd de held onzer kinderjaren met zn'n zwarten vriend door een Engelsch schip gered.
Deze herinneringen uit ons aller jeugd zouden ons te binnen schieten, wanneer wfl den albatros op zfln vlucht over het Robinson eiland, Juan Fernandez, konden velgen. De albatros zelf weet daar niets van, want zfln voorvaders hebben voor vele, vele geslachten slechts den matroos Selkirk, den oorspronkelijken Robinson gezien.
47. De stille Oceaan.
Onze albatros is een verstandige vogel. Anders zou hfl niet weken lang het schip volgen, waarvan, zooals hfl weet, van boord allerlei lekkere dingen in het water worden geworpen. Dezen zeegier is het zeker ook reeds van ouds bekend, waar de kleinere stormvogels hun buit halen; wanneer hfl hen verrast, als ze voedsel bemachtigen, daalt hfl pfllsnel op ze af, en berooft hen van alles, wat er is en bekommert zich niet in het minst om de luide ontevredenheid van deze kleinere vogels.
Maar zfln waarnemingsvermogen en zijne kennis strekken zich zeker nog veel verder uit, dan wfl menschen vermoeden. Sedert vele duizenden jaren hebben de voorvaderen van den albatros op zee geleefd en hier hun zintuigen tot groote scherpte ontwikkeld Zfl kennen de bestendig heerschende winden en zien aan de kleur van het water, of een warme of koude zeestroom onder de oppervlakte heentrekt Wanneer zich nu onze vriend, de albatros, op zfln weg naar het Westen over de eüanden van Polynesie, door den wind wil laten dragen, zoo weet hg precies, dat hfl slechts altijd tusschen den keerkring van den Steenbok en den Evenaar moet bhjven, om door den bestendig binnen dezen gordel waaienden Zuidoost-passaat te worden gedragen. Deze wind is ook de oorzaak van den aequatoriaal-


230
stroom, die breed en krachtig over den geheelen Oceaan naar het Westen heentrekt. En wil de albatros in het Noorden van den Evenaar bhjven, dan kan hü bfl den bestendig waaienden Noordoost-passaat op dezelfde hulp rekenen. Vloog hü echter van den Evenaar uit veel verder Zuidwaarts of Noordwaarts, dan zou hy tegenwind hebben en bevinden, dat ook de zeestroomen naar het Oosten gaan. In de Noordehjke helft van den Stillen Oceaan heet deze Noordoostwaarts loopende stroom Koero-Sjiwo. Bh stroomt langs de kust van Japan en gaat dan in rechte hjn naar West-Canada. Deze zeestroom is een van de geliefkoosde verbhjven van den albatros. Ook weet de vogel, bij ervaring, dat in den Atlantischen Oceaan de winden en de stroomingen dezelfde wetten volgen. Hier echter heet de naar het Oosten vloeiende stroom „Golfstroom" en het is zfln van den Evenaar komend warm water, dat het klimaat van Noordwest Europa zoo zacht maakt en zelfs de noordelijkste fjorden van Noorwegen in den winter niet doet bevriezen 1
Onze albatros vliegt dus nu naar het Westen, onafhankelijk van aUe wind en zeestroomingen. Hy vreest immers zelfs den hevigsten storm niet en waar zou luj zich ook voor hem verbergen ? Zfln eigenlijke woonplaats is toch de lucht I De zee gaat hoog. Bh zweeft dicht over het water, verheft zich bü elke golf deining en volgt daarop elke daling en de punten van zfln vleugels worden nat, door het schuim van de golven. De zon schittert in het bruisende water der golven en de albatros spiegelt zich in het gladde, blauwe dak van de deining der golven, dat zich welft over de kristallen sprookjesgrotten der diepte.
Plotseling verheft hfl zich om uit te kijken, of dat, wat zfln gedachten bezighoudt, reeds aan den horizon zichtbaar is. Onder hem strekt zich woest en verlaten de wit gestreepte, donkere, bruisende zee uit. Uit het Westen trekken blauwzwarte regenwolken naar boven. Reeds openen zfl haar sluizen. Wordt nu de albatros, door den regen, die hevig op zfln rug en vleugels klettert, in zfln vlucht verhinderd of terneer gedrukt ? Ja, inderdaad, hinderlijk is hem de regen vermoedehjk wel. Maar het verstandige dier is genoeg weerprofeet, om hem uit den weg te gaan en het vhegt snel genoeg, om bijtijds weg te komen, wanneer de regen hem zal overvallen. In het ergste


231
geval heeft het nog immers steeds de kans, om de lucht te verlaten, zün valschermen samen te vouwen en schommelend op de golven te rusten.
De regen houdt weer op. De albatros vliegt weer omhoog en ziet nu het Faascheiland voor zich, dat zich in akelige eenzaamheid en duizelingwekkende diepte uit den grooten Oceaan verheft Wat zfln dat voor steenen beelden aan den glooienden oever? Zij zijn tien meter hoog en stellen menschenkoppen voor. Het zijn overoude graven en gedenkteekenen van een langvergeten beschaving. Nu nog leven er ongeveer 150 inboorlingen óp het Paascheiland; maar ook zij zijn tot uitsterven gedoemd. Behalve dezen wonen er nog drie blanken. Maar men heeft in langen tijd niets van hen gehoord, want sedert verscheiden jaren heeft geen schip het eiland aangedaan. Overigens huizen slechts ratten, geiten, kippen en zeevogels op dit eiland.
Op eenigen afstand ligt Sala y Oomez, een klein eiland, geheel bestaande uit naakte rotsen, die een Duitsche dichter Adelbert von Chamisso heeft bezongen. Hier nestelen slechts zeevogels en af en toe brengt de albatros hun een vluchtig bezoek. In het algemeen geeft luj de voorkeur aan de eenzaamheid.
Verder gaat het naar het Westen en weldra duikt er een groote menigte kleine eilanden uit de zee op; wij noemen ze de Lage eilanden, maar de donkerkleurige wilden, die door een ondoorgrondelijk lot hier verbannen zfln, noemen ze Paumotu of, „de Eilandenwolk''. Welk een eigenaardige naam! Geen dichter had een beteren kunnen uitdenken. Niet minder dan vijf en tachtig eilanden-groepen hggen hier te zamen; en ieder van deze groepen bestaat uit een aantal kleinere eilanden. Het geheel is werkelijk een wolk van eilanden, te vergelijken by een nevel van sterren aan den hemel. Maar deze groep eilanden is slechts een van de ontelbare andere, die aan het geheele westelijk deel van den Stillen Oceaan een gestipt aanzien geven. Het is alsof de machtige hand van den Schepper, alles wat na de voltooiing der vflf werelddeelen aan aarde en rotsblokken was overgebleven, als peper over dezen Oceaan had gestrooid.
Deze verwarring van grillig gevormde riffen en klippen heeft een oppervlakte van nauwelijks tien vierkante kilometers en


232
biedt tallooze gevaren voor ieder schip, dat in zfln bereik komt. Al deze kleine eilandjes zön van koralen gevormd, kleine diertjes, die kalk afscheiden. Zfl vermenigvuldigen zich door knopvorming en iedere groep vormt een gemeenschappelflken stam, waarin levende en doode leden door elkaar huizen.
Het koraaldiertje heeft om te gedijen een vasten, harden zeebodem noodig, kristalhelder^out water, voldoende voedsel, dat hem door den golfslag en de strooming wordt aangevoerd en eindelijk een water-temperatuur, die niet onder de twintig graden mag dalen. Dientengevolge bevindt het zich slechts in de tropische zeeën en dicht bfl de oppervlakte, want bfl toenemende diepte wordt het zeewater altijd kouder.
Dieper dan vijftig meter onder de oppervlakte leven deze diertjes niet graag. Zfl vermenigvuldigen zich buitengewoon snel, en dientengevolge groeit het koraalrif in de hoogte en in de breedte, en slechts de waterstand van de eb beperkt zijn bouw naar de hoogte. De altijddurende branding van de zee en zfln door den storm gezweepte golven, breken dikwijls groote brokken van de koraalkalk af, die heen en weer rollende, tot zand worden gewreven. Dit zand vult en verstopt alle gaten en zoo draagt de zee zelf, met zfln vernielend werk, daartoe bij, om de vastheid en sterkte van het koraalrif te vermeerderen. Ook andere kalkvormende diertjes en zeewier zetten zich op het rif af. In den loop der tijden spoelen de golven afgescheurde stukken boven op de oppervlakte van het rif, zoodat op deze wflze nu enkele deelen voortdurend boven water staan. Wanneer de zeespiegel bfl vloed rflst, herkent men het rif reeds uit de verte aan de witschuimende branding. Bfl eb is het zichtbaar en het water er omheen is kalm. In den tijd tusschen eb en vloed zfln deze vaarwegen het meest gevaarlijk, want dan is er niets, wat voor een rif zou kunnen waarschuwen, en een schip, dat erop loopt, is verloren!
De riffen hebben verschillende vormen en omvang. Het groote „walrif", b.v. op de Noord-Oostkust van Australië is tweeduizend kilometer lang. Anderen zfln rond, vormen ringen en heeten Atollen, lagunenriffen, die in hun midden een rustige watervlakte omgeven. Winden, vogels en zeestroomingen voeren kiemen van planten over de zee heen, deze schieten dan wortel in de deelen van het rif, die boven den hoogsten stand van den


Hoog eiland dat vulkanisch ontstaan is uit de groep der Gezelschap-eilanden.


De Albatros.


234
bekommert zich echter weinig daarom, want hij is immers onafhankelijk heerscher over hen allen en laat zich door niemand voorschrijven, waar hij zijn buit zal halen. Hij neemt nu de richting van de „Gezelschapseilanden" en trekt een grooten cirkel om het grootste ervan, het eiland Tahiti, het mooiste en beroemdste van alle eilanden in de Zuidzee. Hü ziet op zfln reeds lang uitgewerkte vulkanen en zün reusachtige rotsen, op welke dichte wouden, ondoordringbare varenbosschen en weelderig gras woekeren en langs welker heüingen, liefelijke beken naar de lagunen kronkelen, naar de golfbrekers, die de koralen meesterlijk in de zee hebben opgebouwd. Aan de oevers van Tahiti groeien de eeuwige kokospalmen, die karakteristieke kenteekenen van de eilanden der Zuidzee, zooals dat de dadelpalm in de woestijnen der oude wereld is. Op Tahiti heerscht een gelijkmatig warm, tropisch zeeklimaat, met slechts twee graden verschil tusschen zomer en winter; gedurende het geheele jaar waait de Zuidoostpassaat, regen valt er genoegzaam en koorts kent men hier niet
Het eiland is als geschapen voor de opgewekte, zonnige levensbeschouwing, die de inboorlingen van Tahiti er op na houden. Zfl versieren hun haar met bloemenkransen, hun gang is licht en bevallig en zü kenden geen zorg, voordat — de blanken daar kwamen en verwoestend in hun leven en hun vrijheid ingrepen! Nu ook zfln de eens zoo gelukkige jongelingen en jonge maagden van Tahiti tot uitsterven gedoemd en worden door Chineezen, Europeanen en inboorlingen van andere eilanden uit het Noord-Westen vervangen. Zfl bewerken nog wel hun velden en bevaren met hun visscherskano's de lagunen aan den oever; nog plukken zij ter rechter tijd de kokosnoten en dragen kleurige bloemenkransen in het haar, als laatste kenmerk van een gelukkig bestaan. Duiven kirren in de boomen, groene en blauwwitte papegaaien laten hun doordringend gekrijsch hooren. Paarden, runderen, schapen, geiten en varkens worden van buiten ingevoerd; van de dieren waren slechts de hagedissen, de schorpioenen, de vhegen en de muskieten daar inheemsen. De weelderigheid der tuinen en de betooverende pracht der natuur hebben de Europeanen niet kunnen uitroeien; de fregatvogel, de adelaar van de zee, met wiens zwarte veeren de opperhoofden van Tahiti weleer hun schedel versierden,


236
ook maar iets van vermoedden; hü hoorde dof gerommel uit den schoot van de zee opstijgen, zonder te begihpen, dat in de diepte vulkanische uitbarstingen plaats vonden, die aan zfln blik evenzeer verborgen bleven, als aan het oog der menschen; lüj zag eilanden ontstaan en weer verdwy'nen, voordat zfl op een zeekaart konden worden aangeteekend en zag gevaarlijke ondiepten daar opduiken, waar voorheen diep water zich bevond en waar nu schepen, die geen kwaad vermoedden, hun ondergang tegemoet gingen. Wellicht weet lüj ook, dat al deze ontelbare eilanden van de Zuidzee niets anders zfln dan de toppen van geweldige bergketenen, die boven den zeespiegel opduiken, terwfll haar hellingen en dalen, sedert mühoenen jaren, door de zilte stroomen verborgen zün.
Wat echter daaronder in de diepte gebeurt, dat weten wijze menschen beter dan lüj. Wel is waar hebben zij zich nooit in een grootere diepte dan van zestig meter gewaagd, maar op dertig meter diepte kunnen duikers twee uur bhjven, parelen zoeken, bruggen bouwen en vergane schepen verwijderen en by'na overal heeft men den oceaan gepeüd en uit een diepte van büna tien kilometer onder de oppervlakte van de zee, heeft men grond van den bodem naar boven gehaald.... Daardoor weet men, dat de bodem van de zee grootendeels met organische modder en roode aarde bedekt is en het plantenleven met het verdwijnen van het zonlicht, reeds op twee- tot driehonderd meter diepte afsterft, terwyl aan het dierenleven nergens grenzen zijn gesteld. Zelfs nog in de grootste diepten leven diertjes, die den reusachtigen druk van den geheelen oceaan kunnen doorstaan en van al de myriaden diertjes, die overal in de zee leven, valt een bestendige regen van kalkschalen op den bodem van de zee neer. Uit dezen regen van schalen vormen zich, sedert onmetelijke tijden, groote afmetingen, daar beneden in de diepte; er heerscht echter ondoordringbare duisternis, en wat er zich aan levende wezens ophoudt, is tot eeuwige blindheid veroordeeld.
49. Schipbreuk.
Ook op de groote slagvelden van de zee kan men van gewonden, dooden en vermisten spreken en de albatros zou ons menige


239
rondwandelen. Eindelijk zouden wfl in een streek komen, waar de zeebodem zich verheft, eerst langzaam, dan steeds meer en ten laatste zoo recht in de hoogte als de steilste bergen. Zelfs loodrecht oploopende rotswanden zouden wfl hier kunnen aantreffen. Volgen wfl ze naar boven door de waterlagen, zoo zou het langzamerhand om ons beginnen te schemeren en zoo hcht worden, als op aarde, als de morgen aanbreekt, en eindelijk zou zelfs de zon door het water heenschijnen en steeds meer in lichtkracht toenemen. Daar in de diepte, waar het schip tot het einde der wereld ligt, was het water ijskoud, nauwelijks meer dan 1$ graad. Hoe hooger wfl echter stijgen, des te warmer wordt het, eerst slechts langzaam, dan wordt het verschil van temperatuur grooter, en nu de zon helder door het zoute water schijnt en er reeds een zweem van de wiegende deining is te bespeuren, wordt het water lauw warm. Steken wfl nu ons nat hoofd boven het water uit, dan zien wfl, dat de steile helling ons boven op een koraaleiland heeft gevoerd.
Wat is nu het lot van de bemanning van het vergane schip? De albatros kan ons ook daaromtrent inlichtingen geven. Hfl' zag, dat de booten des nachts op zee van elkaar werden gescheiden, een stoomboot redde er twee van, en twee andere bereikten een koraaleiland. Slechts één verdwaalde, en juist deze boot is onze albatros gevolgd. Hfl bemerkte, hoe de matrozen door honger en dorst werden gekweld. Toen de eerste stierf, wierpen de kameraden het lijk over boord. Met hetzelfde doel als de albatros, hebben twee haaien de boot gevolgd. Zfl hebben een leiblauwen rug en een witten buik, en hun afschuwelijke kaak is met verscheiden rflen driehoekige, spitse tanden gewapend, die zoo scherp zijn als de tanden van een zaag. Zfl vallen nu op den dooden matroos aan en versmaden niet eens zfln kleederen. Daarom is de albatros ook hun niet genegen, want zij zijn even vraatzuchtig als hij. Nauwelijks gaat er een dag voorbfl, waarop hfl deze mededingers niet ziet rondzwemmen. Zfl zwemmen steeds zoo snel, alsof zfl iets aan het zoeken waren, en steeds zoo dicht aan de oppervlakte, dat hun hooge, rechte rugvin boven het water uitsteekt. Als echter een buit hun doel is, vergrooten zfl nog hun snelheid en schieten als torpedo's door het water. Zfl volgen de schepen even hardnekkig als de albatros, en aan schranderheid kunnen zfl zich met hem


241
uitspreiden, het water omhoog, en dan volgen stortregens, die dikwijls weken lang aanhouden en alles zoodanig met vocht doortrekken, dat zelfs de poging om een lucifer aan te steken vergeefsch is. Bijna elk jaar worden deze eilanden door wervelstormen bezocht, die wrakhout aan de kusten werpen, en akkers en aanplantingen vernielen. De bladeren der cocospalmen vliegen als pluimen rond, en vaak liggen de boomen zelf in lange rüen neer, alsof een reusachtige sikkel hen had neergemaaid. Dan voelt de albatros zich in zyn element, hij toch is een stormvogel.
Van zün voorgeslacht weet hij, waar de groote stoomvaartlijnen langs gaan. Bfl de Samoaeilanden en dan op zün verre vlucht naar de Fidschieilanden in het Zuid-Westen, ziet hij meer stoombooten dan hy tot nu toe heeft ontmoet, en vooral als het stormachtig weer is, verlaat hy' zyn jachtgebied op de groote waterwoestijn en zoekt een bekende stoomvaarüün op. Want by stormachtigen golfslag zyn de weekdieren niet te vinden, maar van een schip wordt, ook als 't stormt, afval over boord geworpen. De albatros weet heel precies, dat de Samoaeilanden in geregelde scheepvaartverbinding met de Sandwicheilanden staan en dat van hier uit, stoomvaartlijnen als stralen van een ster naar Azië, Amerika en Australië uitgaan. Maar hy vermoedt niet, dat lüj bij de Fidschieilanden zelfs over een telegraafkabel vliegt, die daar op den bodem van den Stillen Oceaan rust Hfl vliegt trotsch de Fidschieilanden voorby en evenmin denkt hij er aan nog een uitstapje naar de Samoaeilanden en al de andere eilanden te maken, die als peüers van een ineengestorte brug op den weg naar dejcust van Azië liggen. Ook het zeer nabijgelegen Nieuw-Caledonië lokt hem niet; de Franschen hebben hier een strafkolonie ingericht, en daar is voor onzen vogel niets te halen.
Nu richt hy de zeüen zijner vleugels naar het Zuiden en weldra doemen de bergen van het noordely'k eiland van NieuwZeeland boven den horizon op. Daartusschen verheft zich de nog werkende vulkaan Tongariro met zijn zeven kraters en noordoostelijk daarvan vertoont zich het kratermeer Taupo tusschen zyn puimsteenrotsen. Ten Noorden van dit meer liggen talryke andere meren, waaromheen stoomwolken en heete bronnen omhoog stijgen en waar menige prachtige geyser als een springbron de hoogte in spuit
Op de zuidelijke eüanden van Nieuw-Zeeland ziet de albatros
19


244
duister blinken. Opeens kijken hem uit de verte twee groene en roode oogen aan, die snel grooter worden; het zijn de lichten van een stoomboot, die zich op weg naar Adelaïde in het Zuiden van Australië bevindt. Den volgenden dag haalt hij een andere stoomboot in, die tegen wind en stroom in, naar het Westen stoomt; het doel is Kaapstad aan de zuidelijke punt van Afrika en ze stuurt tusschen de eilanden Sint Paul en de Kerguelen door.
Onze albatros vergezelt haar slechts tot aan St Paul, want dit eiland is het merkwaardigste, dat mj te zien krijgt. Naar het Oosten is het een open krater en in dezen krater vinden schepen een uitnemende haven. Maar slechts heel zelden verdwaalt een schip naar dit eenzame rotseiland; slechts gedurende korte tijden wordt het door walvisch- en robbenvaarders bezocht, die hun buit in de open zee, buiten, hebben binnengehaald. Dezen keer ziet de albatros geen menschehjk wezen op St. Paul, maar wel duizenden zeevogels, die op de kale rotsen ontzettend geraas maken.
Ver van alle bevaren wegen van den Oceaan ligt ook Nieuw-Amsterdam, een klein, vierhoekig eiland, waarvan de hooge, loodrechte rotskust voortdurend door een razende branding is omgeven. Zou de eeuwige golfslag der zee zoolang aan de rotsen hebben geknaagd, totdat zij eindelijk zoo stijl zyn geworden? Als dat nog honderdduizend jaar zoo voortgaat, denkt de albatros, zal dit eilandje geheel verdwijnen en niets overbhjven dan een gevaarlijke ondiepte!
Op Kerguelenland werpt de albatros slechts een vluchtigen blik, maar als bh den diep het land insnijdenden zeeboezem overziet, meesmuilt hij 'bü de gedachte, hoe de menschen met elkaar zouden plukharen om dit eiland, als het maar in een gemakkelijker te bereiken zee lag, die minder door stormen werd bezocht. Nu is het als verloren in het zuidehjkste deel van den Indischen Oceaan, geweldige gletschers dalen van de bergen naar omlaag en menschen zfln daar niet. Maar de Franschen hebben zich dit eiland toegeëigend en daar een voorraad levensmiddelen, kleedingstukken en werktuigen neergelegd, opdat schipbreukelingen, die» door heftige stormen tegen deze afgebrokkelde kust mochten slaan, zich zouden kunnen helpen.


249
zich op een eiland, dat zfl dén Sneeuwheuvel noemden, aan land zetten. Hier zetten zij een, uit Zweden meegebracht houten huis neer, en legden er proviand voor twintig maanden neer, want zoolang wilden zü op het woeste eiland bhjven, waarnemingen doen, en uitstapj'es voor navorschingen in de omgeving maken. Na verloop van dien tijd moest de „Antarctic" terugkomen en hen halen.
De spoedig intredende winter bracht grimmige koude; elke waterdroppel in het huis bevroor, ijsklompen vormden zich in alle hoeken, schimmel bedekte de muren van het huis en alles werd vochtig en weerzinwekkend. Maar dat had geen nadeeligen invloed op de goede stemming der kolonisten, die van 's morgens vroeg tot 's avonds laat binnen en buiten hun huis ijverig bezig waren. De vorst kraakte in de hoekbalken en het was geen kleinigheid bfl 40 gr. vorst, door den snijdenden wind en fijne sneeuwjacht, naar het opgeslagen observatorium te komen. Dikwijls suisde de wind met de snelheid van een postduif of een adelaar, en bereikte dertig meter in de seconde, dat is veel sneller dan de snelheid waarmee een sneltrein of een renpaard voortijlt. Aan de windzijde sloegen kleine steenen tegen den muur van het huis en eens slingerde de storm de grootste boot een heel eind over de ijsblokken en versplinterde haar geheel.
By het begin der lente, in September, maakten de onderzoekers jacht op zeehonden en vetganzen om proviand voor den volgenden winter bijeen te garen, en een maand later begaven Nordenskjöld en een züner metgezellen zich op weg voor een reis met de slede over het ijs in noordelijke richting. Men kan zich gemakkelijk hun verbazing voorstellen, toen zü na een sledevaart van verscheidene dagen over de eindelooze ijswoestijn en na een eenzaamheid vin twintig maanden, op eens drie zwarte stippen ontdekten, die, hun door de sneeuw tegemoet kwamen! Eerst meenden zü, dat het vetganzen waren, maar al spoedig waren er duidelijk menschen uit te herkennen.
Zooals zy daar aankwamen, baardig, koolzwart en geheel met lompen bedekt, zagen de aankomenden er verdacht uit, en wat kon men vreemder bedenken dan hier in deze verlatene, natuurlijk onbewoonde Poolstreek plotseling menschen tegen te


250
komen! Het raadsel werd echter spoedig opgelost: de drie mannen waren de kameraden Andersson, Duse en de Noorsche matroos Gundersen, en hun zwerftocht had de volgende oorzaak gehad:
Toen de stoomboot „Antarctic" uit de warmere zeeën terugkeerde, om Nordenskjöld en zyn makkers uit hun vrijwillige gevangenschap op het eiland met de sneeuwheuvels te bevrijden, lieten deze drie mannen zich aan de baai de Goede Hoop afzetten, om zich van daaruit te voet naar den sneeuwheuvel te begeven. Het ijs verhinderde zelfs de stoomboot, tot daar door te dringen. Ontoereikend van levensmiddelen voorzien, moesten de drie mannen den winter in een erbarmelijke steenen hut doorbrengen, die zij gebouwd hadden, en zij vulden het te kort in hun voorraad aan met het vleesch van robben en vetganzen, die zfl buit maakten. Eerst in het voorjaar konden zij probeeren naar het eiland van de sneeuwheuvels voort te rukken, en het geluk was hun gunstig. Nog voordat zfl hun doel bereikt hadden, ontmoetten zfl, zooals hierboven vermeld is, Nordenskjöld en zfln makkers. Hunne verrassing was niet minder dan de zijne, en in de vroolijkste stemming begaven zich nu allen te zamen naar het station terug.
Hoe vaak wordt niet het succes of het mislukken eener reis door een reeks van toevallen beslist. Door het grillige spel van het toeval verongelukte Borke's vaart dwars door Australië, die wfl op onze eerste reis „van Pool tot Pool" herdacht hebben. Den mannen van de „Antarctic" was echter het toeval gunstig. Maar van het schip zelf was het lot treurig.
Nadat kapitein Larsen, die drie mannen, Andersson en zfln metgezellen in de baai de Goede Hoop aan land hadden gezet, trachtte hfl langs een omweg verder te komen; hij stoomde het eiland Paulet, dat ten Noord-Oosten van het Sneeuwheuveleiland ligt, voorbfl en voer toen zuidwaarts, maar werd weder door het drijfijs gepakt. Een storm uit het Zuiden drong het schip als met schroeven in het ijs vast en dreef het daarmede weer noordwaarts. Een geweldig ijsblok schoof zich onder den bodem der „Antarctic", brak het stuur en de kiel, en vermorzelde eenige huidplanken, zoodat het water naar binnen in het scheepsruim stroomde. De bemanning trachtte het lek te stoppen en de pompen waren in koortsachtigen gang. Zoo dreef de


259
veroorzaken op de aarde verweering, en de afwisselende warmte en koude verhaasten die. De oppervlakte der maan is daarom onveranderlijk en moet steeds gelijk gebleven zijn sinds zü oneindige duizendtallen jaren geleden gestold is. Als er een zandkorrel op den rand van een kraterring werd neergelegd, dan zou die blijven liggen tot aan den jongsten dag, want geen wind, zelfs niet het geringste zuchtje strijkt ooit over de oppervlakte van onzen satelliet.
Ook is hier geen enkel geluid te vernemen, hoe hard wü elkaar ook in de ooren schreeuwen; zonder lucht kunnen de geluidsgolven zich niet voortplanten. Van de hoogte van een kratermuur werpen wü een blok in de diepte; zesmaal grooter is het dan de blokken die wü op aarde in beweging zouden kunnen brengen; heel netjes en langzaam rolt het langs de steile wanden naar beneden, maar zonder eenig geluid. Aan den rand van den krater fonkelen heerhjke kristallen, maar geen schram is aan hun oppervlakte te zien; er is hier niets, dat ze zou kunnen beschadigen.
Nu klauteren wü met lichten tred op naar den rand van een der hoogste kringbergen. Dood en zwijgend breidt zich de oppervlakte van het maangebied om ons heen uit. Verblindend daglicht omgeeft ons, en onze schaduwen verdwünen bijna onder onze voeten. Alleen de hemel is zwart Op de aarde ziet men heuvels en bergen, hoe verder zü af liggen, in steeds lichtere en ülere Meurmengeling wegdeinen. Hier op de maan komen alle bergen even helder en scherp afgeteekend uit tegen den rand van den horizon. Een dag op de maan is bijna1 vijftien maal vier-en-twintig uur lang, en de zon schrijdt dus wanhopig langzaam boven haar zwarten hemel voort Emdeüjk nadert zü den horizon. Alle kringbergen en kraters werpen schaduwen van zich af, die langzaam aangroeien. Deze schaduwen zün zoo zwart als Chineesche inkt, en als wü op onzen zwerftocht op zulk een schaduw stuiten, dan gaapt zü ons als een zwarte afgrond tegen. Hoe zwart de schaduwen der kringbergen zün, kan men bovendien reeds van de aarde uit met een gewonen verreküker zien.
Nu gaat de zon onder. Nog schitteren de hoogste gebergten als zilveren wolken, maar ook deze glans verdooft spoedig, en nu wordt het plotseling üzig koud. De koude is zoo sitfjdend, dat geen aardsche pelzen daartegen iets vermogen te beschutten,


260
en aan vuur ontsteken valt niet te denken; want op de maan is in 't geheel niets brandbaars aanwezig, en al hadden wü ook een paar stevige houtstapels medegebracht, zouden wü die toch nooit in brand kunnen steken, want waar de lucht ontbreekt, is geen verbranden mogehjk.
Gedurende den langzaam voor tschry'denden maannacht, die eveneens bgna vüftien dagen duurt, daalt de koude tot 250 graden, en in het wereldruim daarbuiten moet het, volgens de bewering van vele onderzoekers, zelfs 273 graden vorst zflnl Daar geen enkel luchtbekleedsel de uitstraling der maan-oppervlakte dempt, koelt *ü byna tot aan de koude van de wereldruimte af.
Maar in dezen maannacht wordt het schouwspel om ons heen onbeschrüfehjk schoon. Wü begeven ons naar de middelste maanschijf, naar de vlakke inzinking, die den naam „Bocht van het Midden" draagt. Daar gaan wü op onzen rug liggen, om het geweldige, lichtende hemellichaam, dat op het zenith juist boven ons hoofd staat, beter te kunnen beschouwen. Wü zagen het juist, toen wü aan den rand der maan stonden, maar daar vertoonde het zich aan den horizon. Al bleven wü hier nu twee weken zoo liggen om het zonder ophouden aan te staren, of, al zouden wü hier duizenden en millioenen jaren bhjven liggen, — dit hemellichaam gaat niet van zün plaats! De zon komt en gaat, maar dit andere hemellichaam, dat er vele malen grooter uitziet dan de zon, bluft onbewogen op dezelfde plek staan. Dit hemellichaam is immers niets anders — dan onze eigen oude Moeder Aarde! Daar de maan haar steeds denzelfden kant toekeert, moet ook het mannetje in de maan de aarde eeuwig op hetzelfde punt in het heelal zien staan.
56. De Aarde.
Wü hggen dus op de maanoppervlakte en zien, hoe de zon haar stralen over de aarde laat vloeien. Maar deze blinkt ons niet als een zilverwit schild tegen, doch het hcht speelt op haar in grillige kleuren. Het ziet er büna zoo uit als bestond zg uit dun porcelein, dat van binnen uit door een reusachtige electrische lamp verlicht wordt. Zoo zweeft zg boven ons, schel afstekend tegen den nachtzwarten hemeL Zij verbreidt zulk een sterk hcht, dat de nacht op de maan in 't geheel niet donker